RYSZARD PERYT – jako jedyny reżyser na świecie zrealizował wszystkie dzieła sceniczne Mozarta. Także wszystkie dzieła sceniczne Monteverdiego. RYSZARD PERYT – w roku 2009 założył w Akademii Teatralnej w Warszawie INSTYTUT OPERY. www.HomoDei.com.pl ISBN: 978-83-62579-93-8
RY S Z A R D P E RY T
RYSZARD PERYT – aktor, reżyser, doktor sztuki teatru, adiunkt Akademii Teatralnej w Warszawie. Urodził się w Zielonej Górze w 1947 roku. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie [Wydział Aktorski – Dyplom 1970; Wydział Reżyserii – Dyplom 1979]. Współzałożyciel Puławskiego Studia Teatralnego [1970 – 1973] a po jego likwidacji – jego warszawskiej kontynuacji – Studia Teatralnego Stołecznej Estrady. Za dyrekcji Erwina Axera aktor Teatru Współczesnego [1976-1979], następnie reżyser Teatru Narodowego za dyrekcji Adama Hanuszkiewicza. Od stanu wojennego stale reżyseruje w operach [główny reżyser Teatru Wielkiego w Poznaniu za dyrekcji Mieczysława Dondajewskiego, a także Teatru Wielkiego w Łodzi za dyrekcji Sławomira Pietrasa]. W 1996 powołany przez Ministra Kultury i Sztuki Kazimierza Dejmka na Dyrektora Artystycznego Opery Narodowej – Teatru Wielkiego w Warszawie… składa dymisję w roku 1997. W Warszawskiej Operze Kameralnej pracował od roku 1986 do roku 2004. Za czasów dyrekcji Stefana Sutkowskiego, wspólnie ze scenografem Andrzejem Sadowskim – zrealizował wiele przedstawień oper barokowych, klasycznych i współczesnych. Wielokrotnie reżyserował poza granicami… Mozarta - w Austrii, Niemczech, Hiszpanii, Holandii, Norwegii, Szwajcarii, Włoszech, Francji, Szwecji, Danii, Norwegii, Egipcie, Turcji, Libanie, Japonii, Emiratach Arabskich; Verdiego – w Korei Płd., Hiszpanii, Niemczech, Anglii; Mesjasza Haendla wraz z Sir Yehudi Menuhinem na Wszechświatowy Festiwal Kolumba [1994] dla m.in. Accademia Santa Cecylia w Rzymie, Bayreuth Festiwal oraz EXPO Festiwal w Sewilli; Brittena The Rape of Lucretia dla Madlenianum w Belgradzie; Berlioza Romeo i Julia dla Teatro la Fenice w Wenecji [1997] ect. Inscenizował także dzieła nie-operowe. Vespere Monteverdiego, Pielgrzymka do Grobu Pańskiego Hassego, Requiem Verdiego, Mesjasz Haendla, Joannę d’ Arc Honeggera, Stabat Mater Szymanowskiego, Quo Vadis Nowowiejskiego, Requiem Polskie Pendereckiego, Symfonia Tysiąca Mahlera.
O PE R A UB O GA
PRÓBA MOZARTA - 1991
OPERA UBOGA RYSZARD PERYT
RYSZARD PERYT
OPERA UBOGA TEATR PARTYTURY
© Wydawnictwo Homo Dei, 2014 Adiustacja i korekta: Redakcja Homo Dei Skład, DTP: Małgorzata Batko Na okładce: Andrzej Klimczak jako Tamino-Amadeo w przedstawieniu Ryszarda Peryta - Mozart - D.O.M. 1991 (fotoarchiwum autora) Nihil obstat: Janusz Sok CSsR, Prowincjał L. dz.: 484/11/13
Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamoyskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88 www.HomoDei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-62579-93-8 Druk i oprawa: Alnus
…świętej pamięci Rodzicom… D.O.M.
„O ew’ge Nacht! Wann wirst du schwinden? Wann wird das Licht mein Auge finden? O Wieczna Nocy! Kiedy znikniesz? Kiedy me oczy ujrzą Światło?” Die Zauberflöte akt I, sc. 15
I. Uwertura – Camerata – Partytura Dawno, dawno temu… Za siedmioma górami… Za siedmioma rzekami… urodziła się – O p e r a… ojcem Opery był – A n t y k… matką Opery była – F l o r e n c j a…
1. Florencja – panorama od strony Via Bolognese, Caspar Andreaans van Wittel, 1695
Czcigodne i wielce zasłużone miasto, którego genius loci dał światu nowożytnemu sławnych geniuszów ducha. Wszakże to we Florencji narodzili się Dante i Giotto, Brunelleschi i Ghiberti, Galileo i Michał Anioł… i Cherubini – można by całą litanię ułożyć i nie wyliczyć do końca orszaku postaci wybitnych… Miasto piękne i mistyczne, gdzie Nowy Rok liczono ab Incarnazione – od Wcielenia, nie
V. ORFEO
115
pierwszego, utrzymywała nastrój weselnej radości. Swoim objawieniem się – przygotowywała kulminację tego aktu: Orfeusz – boski śpiewak, kunsztem wirtuoza podnosi ziemski wymiar ku niebieskiemu źródłu swojej sztuki. Kulminacja tak rozwijanej apoteozy – wiedzie wertykalnie, ku Niebu. Psalmodia, która rozbrzmiewa w zakończeniu pierwszego aktu, jest wyraźnym wejściem w nurt najdawniejszej mistyki muzycznej. Teatralnie zaś – odwołuje się do mistycznej ekstazy modlitewnej. Bliska oratorium liturgicznemu – podejmuje starożytną łacińską tradycję Canticum Canticorum oraz jeszcze dawniejszą – hebrajską tradycję synagogalną Shir Hashirim. Monteverdi wielokrotnie podejmował temat Pieśni nad pieśniami… nawet w roku premiery Orfeo (1607) – komponował muzykę do sekwencji Canticum Canticorum13. Echa tej jego pasji znajdujemy w partyturze Orfeo – Monteverdi tworzy zupełnie nową muzykę o r f i c k i e j l i t u r g i i. Poprzez muzykę miłosnej mistyki, zaczerpniętą z ducha Pieśni nad pieśniami – wprowadza w nasz zsekularyzowany świat – swojego Emmanuela mitologii: Orfeusza – syna boskiego Apolla. Jego Orfeusz – oblubieniec Muzyki na ziemi… nową pieśnią orficką świętuje odwieczną l i t u r g i ę w e s e l a.
41. Orfeo – Hymn14 13
14
Monteverdi wielokrotnie podejmował temat Canticum Canticorum: Surge propera (1582); Veni in hortum meum (1582); Pulchra sunt genea tuae (1607 – w roku premiery Orfeo!); Nigra sum (1610); Pulchra es amica mea (1610); Ego flos Campi (1624); Ego dormio (1625); O quam pulchna es amica mea (1625); J.M. Chomiński, Formy muzyczne, t. 4: Opera i dramat, PWM, Kraków 1976, s. 20.
VII. Zauberflöte 1. Opera ultima …Mozarta opera ostatnia to oczywiście Die Zauberflöte (KV 620). Pamiętamy jednakże, iż równolegle powstawała La Clemenza di Titto (KV 621) i Requiem (KV 626). Zatem mówiąc opera ultima, mamy na myśli Mozarta „dzieło ostatnie”, które zawiera zróżnicowaną, ale tożsamą wewnętrznie „myśl muzyczną” – opera ultima… jako t e s t a m e n t. Początków tak rozumianej „myśli muzycznej” należałoby szukać około V wieku przed narodzeniem Chrystusa, w czasach Pitagorasa, który – bodaj jako pierwszy – sformułował pryncypia zasad rządzących muzyką i nauką. Ale Pitagoras opierał się na znacznie starszej tradycji, sięgającej czasów Mojżesza, a nawet Abrahama… Refleksja filozoficzna poświęcona postrzeganiu całego uniwersum jako uporządkowanego Mądrością Bożą m e c h a n i z m u, który swoim nienagannym funkcjonowaniem symbolizuje, ale jednocześnie realnie tworzy „kosmiczną harmonię”, nazywaną także „muzyką sfer”1. Ówczesna wspólnota muzyki i nauki była echem teologicznej wizji świata. Była, ale zanikanie zmysłu wiary – fides, oraz dominacja czystego rozumu – ratio, szczególnie wśród twórców epoki oświecenia, zdegradowały prymat Stwórcy2 . Rezultaty tej „europejskiej rewolty” były oczywiste: m u z y k a s f e r nie tylko utraciła harmonię, ale utraciwszy słuchaczy… po prostu z a m i l k ł a. U schyłku średniowiecza jednym z ostatnich przejawów twórczej kontynuacji idei fides et ratio unum sunt – wiara i rozum są jednością, i to zarówno w teorii, jak i w praktce, była twórczość niewiasty mądrej i pięknej, nazywanej Sybillą Renu – benedyktynki Hildegardy von Bingen (1098–1179). Jej trylogia: Scivias; Liber vitae meritorum; Liber divinorum operum; zawierająca opisy widzeń prorockich oraz ich teologiczną egzegezę, stanowią świadectwo w i a r y r o z u m n e j. Nas zainteresował jej mistyczny dramat liturgiczny: Ordo Virtutum – „Orszak 1
2
J. James, Muzyka sfer – o muzyce, nauce i naturalnym porządku wszechświata, tłum. M. Godyń, Znak, Kraków 1996, s. 121–144. Jan Paweł II, Fides et ratio, Wrocław 1998, s. 3. Początek encykliki: „Wiara i rozum [Fides et ratio] są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”.
OPERA UBOGA
210
Tamino
Sarastro
Kr贸lowa nocy
Papagena 77. Projekty kostium贸w
VII. ZAUBERFLﾃ傍E
211
Trzej Geniusze
Trzy Bestie
Trzy Postacie Ognia
Trzy Postacie Wody 78. Projekty kostiumﾃｳw
VIII. Zauberflöte – akt pierwszy
79. Tamino – Wąż Troisty
1. Zu hülfe… Na pomoc… Zu hülfe… Barmherzige Götter! – „Na pomoc… Miłosierny Boże!”1 – to pierwsze słowa, jakie słyszymy ze sceny. Agonalny krzyk otwierający dramatyczną akcję Die Zauberflöte jest wyrazem rozpaczy człowieka, który stanął wobec ostatecznego zagrożenia. Prostota muzycznej ekspresji sprawia, że utożsamiamy się ze śpiewającym, który potrzebuje pomocy. Sytuacja, w jakiej znalazł się Tamino – 1
Partytura, s. 35–36.
214
OPERA UBOGA
staje się naszą. Doświadczamy fenomenu dokładnie takiego teatru, o którym pisze Stanisław Wyspiański: teatru, którego przeznaczeniem jak dawniej tak i teraz było i jest służyć niejako za zwierciadło naturze pokazywać cnocie własne jej rysy złości żywy jej obraz a światu i duchowi wieku postać ich i piętno2 .
Najprostsza fraza zu hülfe – oparta na szesnastce imitującej krzyk, następującej po niej ćwierćnucie stanowiącej rozwinięcie i ósemce kończącej agonalny spazm – aby natychmiast zaczerpnąć tchu, w panicznym pośpiechu, jak w topieli, na zaledwie szesnastkowej pauzie – i powtórzoną, ale o tercję wyżej zaśpiewaną tę samą frazę, znowu zakończoną rozpaczliwą pauzą szesnastkową, aby wznosząc się jeszcze wyżej, także o tercję, dotrzeć do kulminacji frazy na szesnastce i półnucie: sonst bin – „oto jestem”, i zakończyć to zmaganie rozpaczliwą figurą agonii, opartą na czterech ćwierćnutach: ich-ver-lo-ren – „ja-zgu-bio-ny”3, symbolizujących śmierć. Zwróćmy uwagę na to, co jednocześnie dzieje się w orkiestrze – czyli co dzieje się w „topografii partytury” (o topografii partytury mówiliśmy przy okazji fenomenologii opery). Nie zagłębiając się w szczegóły, odnotujmy tylko „ikonografię” tej sekwencji partytury: oto trzy górne pięciolinie, na przestrzeni dwóch taktów, w których Tamino śpiewa dwukrotne zu hülfe – zawierają pauzy… zatem odpowiadające tym pięcioliniom instrumenty dęte: oboje, fagoty i waltornie… milczą; jednocześnie smyczki: skrzypce pierwsze, drugie i altówki – zapisane na kolejnych trzech pięcioliniach, nieśmiało, bo w dynamice piano, w rozedrganym pulsie szesnastkowym potęgują ekspresję śmiertelnego strachu; natomiast ostatnia pięciolinia, znajdująca się tuż pod pięciolinią Tamina, przeznaczona dla basowej podstawy wiolonczel i kontrabasów – realizuje ostinato ósemkowego pulsu granego piano na tym samym dźwięku – wyrażając symboliczne przemijanie czasu… Dopiero początek trzeciego taktu tej frazy – kiedy Tamino śpiewa półnutę na słowie bin – „jestem”4, a śpiewane słowo trwa w czasie i jego ekspresja osiąga najwyższy dźwięk frazy – służy wyrażeniu agonii. Mozart potęguje horyzontalny wymiar agonii nagłym, wertykalnym forte e tutti spadającym przez wszystkie pięciolinie jak piorun – i wszystkie instrumenty włącza w akt agonii. Odczytanie tego s k r z y ż o w a n i a… stanowi istotny krok na drodze rozumienia testamentu Mozarta… jakim jest partytura Die Zauberflöte. 2 3 4
S. Wyspiański, Dzieła zebrane, t. 13: Hamlet, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1961, s. 7. Partytura, s. 36. Ibidem, s. 35.
VIII. ZAUBERFLÖTE – AKT PIERWSZY
215
Zauważmy jeszcze i to, że Mozart używa owego „wertykalnego tutti” – na słowach szczególnej wagi: na słowie bin – „jestem” mamy w partyturze forte; natomiast na słowie verloren – „zgubiony” mamy piano. Powtarzalność tej figury muzycznej – skrzyżowanie „horyzontalnego” z „wertykalnym” – zastanawia tym bardziej, że podlega dynamice ściśle teatralnej, rozwija się w harmonii z logiką ekspresji aktorskiej i dąży ku niezwykłemu rozwiązaniu: otóż ta muzyczna „droga s-krzyżowań” – horyzontalnej agonii człowieka (Tamino) i wertykalnej asystencji muzyki (orkiestra) – wiedzie, poprzez nieustanne crescendo, aż do kulminacji forte – sforzato (głośno – gwałtownie), dokonującej się na dwóch słowach, którymi kończy śpiew Tamino: Barmherzige Götter – „Miłosierny Boże”5.
80. Zu hülfe – Na pomoc6
5 6
Ibidem, s. 36. Ibidem, s. 35, 36.
330
OPERA UBOGA
Zurück! – „Zawróć!”53. Teraz Papageno próbuje otworzyć Złotą Bramę po prawej stronie sceny (zupełnie tak jak Tamino w pierwszym akcie)… Znowu piorun – i ten sam Głos Niewidzialnego: Zurück! Pozostała jeszcze Złota Brama w samym centrum sceny – kiedy Papageno się ku niej zbliża, ona sama otwiera się i ukazuje się w niej Drugi Kapłan (w czerwieni); zatem wszystko odbywa się zupełnie tak, jak odbywało się w pierwszym akcie wobec Tamina… Odnotowujemy to wszystko z taką skrupulatnością, ponieważ uważamy, że a n a l o g i a zdarzeń scenicznych – ma szczególne znaczenie symboliczne. Dlatego na przykład identyczna f o r m a kostiumu Tamina i Papagena – była dla nas aż tak istotna. Stanowiła sceniczną materię tej symboliki, która w czytaniu partytury jest tak oczywista i czytelna – zatem winna być czytelna i oczywista w postaci teatralnej. Papageno nie walczy ze Świątynią o ukochaną niewiastę – jak czyni to Orfeusz-Tamino… Papageno-Orfeusz pragnie „użyć życia” – pragnie „wina i dziewuszki”54… Świątynia odpowiada zatem na jego pragnienie – Papageno dostanie wino, dostanie także dziewuszkę… według własnego pragnienia.
136. Glockenspiel – Złoty Wehikuł Trójbarwnego Wina – Papageno
Na scenę, na sam jej środek, wjeżdża Złoty Wehikuł – teatralna fantazja „użycia życia”. Konstrukcja tej „czarodziejskiej machiny” zwieńczona jest t r z e m a kryształowymi karafami, w których wyraźnie widać t r z y kolorowe płyny. Papageno w darze otrzymał wino w t r z e c h barwach – zieleni, czerwieni 53 54
Ibidem. Ibidem.
Spis Treści I. Uwertura – Camerata – Partytura..................................................... 7 1. Camerata Fiorentina ..........................................................................11 2. Ethos muzyki .....................................................................................12 3. Musica prattica ..................................................................................14 4. Logos .................................................................................................15 5. Triada opery.......................................................................................18 6. Partytura ............................................................................................19 7. Lekcja partytury.................................................................................20 8. Logos – melos ....................................................................................21 9. Obecność mitu ..................................................................................25 10. Prymat.............................................................................................26 11. Opera duchowa ...............................................................................28 12. Rozdarcie .........................................................................................30 13. Melo-logos.......................................................................................31 14. Opera prima ....................................................................................35 15. Opera – triada ................................................................................36 16. Opera – genealogia .........................................................................37 17. Opera – metafizyka ..........................................................................38 18. Opera – partytura ............................................................................42 19. Partytura – lekcja ............................................................................44 20. Tempo – czas ...................................................................................47 21. Partytura opery ................................................................................48 22. Partytura teatralna ...........................................................................49 23. Seminarium brevis ...........................................................................51 24. Quem queritis .................................................................................55 II. Teologia – mitologia – opera .......................................................... 59 1. Anima et Corpo.................................................................................59 2. Anno domini 1600 ............................................................................60 3. Opera – errata ...................................................................................61 4. Roma, Anno Santo 1600 ...................................................................62 5. Recitar cantando ................................................................................63 6. Libretto .............................................................................................63 III. Rappresentazione di Anima et di Corpo .......................................65 1. Rappresentazione ...............................................................................65 2. Struktura ...........................................................................................66 3. Proemio .............................................................................................67 4. Personaggi .........................................................................................68 5. Proemio – Prologus ...........................................................................71 6. Prattica libera.....................................................................................74 7. Anime Dannate .................................................................................80
SPIS TREŚCI
413
8. Anime Beate ......................................................................................82 9. Piekło – Niebo...................................................................................84 IV. Euridice ............................................................................................ 89 1. Mit i skandal .....................................................................................89 2. Familia ..............................................................................................93 3. Tragedia .............................................................................................96 V. Orfeo ............................................................................................... 105 1. Orfeo Monteverdiego ......................................................................105 2. Muzyka............................................................................................107 3. Ołtarz ..............................................................................................111 4. Ekspresja..........................................................................................116 5. Pathopois .........................................................................................121 6. Zstąpił do Piekieł .............................................................................124 7. Katharsis ..........................................................................................131 8. Omoiosis .........................................................................................138 9. Orfizm.............................................................................................139 VI. Requiem – Giocoso – Zauberflöte .............................................. 145 1. Requiem ..........................................................................................145 2. Fenomenologia opery ......................................................................150 3. Muzyka opery ..................................................................................155 4. Kontrapunkt śmierci ........................................................................157 5. Opera prima ....................................................................................159 6. Tuba mirum ....................................................................................164 7. Agonia .............................................................................................166 8. Chiaro-oscuro ..................................................................................176 9. Contrapunctus.................................................................................181 VII. Zauberflöte .................................................................................. 187 1. Opera ultima ...................................................................................187 2. Eurydyka-Konstancja .......................................................................189 3. Premiera ..........................................................................................190 4. Requiem giocoso .............................................................................190 5. Uwertura .........................................................................................191 6. Dreimaligeakkord ............................................................................193 7. Pokój Mozarta .................................................................................196 8. Personen ..........................................................................................200 9. Sarastro............................................................................................201 10. Tamino ..........................................................................................202 11. Sprecher.........................................................................................202 12. Papageno .......................................................................................204 13. Papagena .......................................................................................205 14. Monostatos ....................................................................................206 15. Drei Sklaven ..................................................................................206
414
OPERA UBOGA
16. Drei Genien...................................................................................207
VIII. Zauberflöte – akt pierwszy ....................................................... 213 1. Zu hülfe… ......................................................................................213 2. Triada ..............................................................................................217 3. Ikonografia – ikonologia ..................................................................219 4. Introdukcja ......................................................................................220 5. Triumph ..........................................................................................223 6. Wo bin ich…...................................................................................227 7. Der Vögelfanger bin ich ja ...............................................................231 8. Fletnia Pana .....................................................................................232 9. Dies Bildnis ist bezaubernd schön ....................................................238 10. O zitt’re nicht, mein lieber Sohn ....................................................244 11. Hm… Hm… Hm… .....................................................................251 12. Du feines Täubchen, nur herein.....................................................258 13. Gedult, Freud! Der Himmel wird auch für dich.....................................................263 14. Tamino… Tamino… Tamino… ....................................................266 15. Zum Ziele führt dich dise Bahn .....................................................268 16. Zurück ..........................................................................................270 17. Adagio ...........................................................................................271 18. Wo willst du ..................................................................................274 19. O ew’ge Nacht ...............................................................................275 20. Andante .........................................................................................277 21. Andante .........................................................................................279 22. Es lebe Sarastro ..............................................................................282 23. Es lebe Sarastro ..............................................................................284 24. Herr, ich bin zwar verbrecherin......................................................286 25. Steh’ auf.........................................................................................287 26. Nun stolzer Jüngling ......................................................................288 IX. Zauberflöte – akt drugi ............................................................... 295 1. Marsch der Priester… Andante… Sotto voce… ...............................295 2. Adagio… Der dreimalige Akkord ....................................................297 3. Er ist Mensch ..................................................................................298 4. Eine schrekliche Nacht ....................................................................299 5. Bewahret .........................................................................................300 6. Wie? Wie? Wie? ...............................................................................302 7. Fortissimo – agonia..........................................................................306 8. Sempre pianissimo ..........................................................................307 9. Der hölle Rache kocht in meinem Herzen .......................................310 10. Morden soll ich? Götter .................................................................313 11. In diesen heil’gen hallen ................................................................313 12. Próba… .........................................................................................314 13. Seid uns zum zweiten mal willkommen .........................................318 14. Ach, ich fühl’s ................................................................................322
SPIS TREŚCI
415
15. O Isis und Osiris ...........................................................................324 16. Tamino… Tamino… Tamino… ....................................................329 17. Finale.............................................................................................334 18. Adagio ...........................................................................................340 19. Andante .........................................................................................344 20. Marsch… Adagio...........................................................................346 21. Próba .............................................................................................349 22. Triumph! Triumph! Triumph! ........................................................353 23. Papagena… Papagena… Papagena… .............................................354 24. Allegretto… ...................................................................................356 25. Pa… Pa… Pa… .............................................................................357 26. Nur stille .......................................................................................365 27. Ewige Nacht ..................................................................................367 28. Andante… .....................................................................................370 29. Allegro… .......................................................................................372 30. Ewiger Kron ..................................................................................374 31. Czarna kurtyna ..............................................................................377 X. Orfeusz Mozarta ............................................................................ 379 XI. Opera uboga ................................................................................... 389 1. Opera uboga ....................................................................................389 2. D.O.M. ...........................................................................................390 2.1. Kyrie….........................................................................................390 2.2. Grabmusik....................................................................................391 2.3. Davide Penitente ..........................................................................396 Bibliografia ......................................................................................... 403 Aneks .................................................................................................... 407 Nagrody ...............................................................................................410 Spis ilustracji ......................................................................................416
Spis Ilustracji 1. Florencja – panorama od strony Via Bolognese... ..........................................................7 2. Urządzenie sterujące oświetleniem sceny w Teatrze Polskim w Warszawie .................. 50 3. Skąpiec Moliera w inscenizacji Dullina........................................................................55 4. Krakowiacy i Górale Bogusławskiego w inscenizacji Schillera .......................................55 5. Św. Hieronim – Pustelnik ...........................................................................................58 6. Rappresentazione– Euridice – Orfeo .............................................................................59 7. Sąd Ostateczny ............................................................................................................65 8. Pierwsze karty partytury ..............................................................................................67 9. Rada ...........................................................................................................................68 10. Rozkosz ....................................................................................................................68 11. Śmierć .......................................................................................................................68 12. Festa – Stanza – Coro .................................................................................................72 13. Intelletto ...................................................................................................................75 14. Angelo Custode .........................................................................................................76 15. Anima .......................................................................................................................78 16. Anime Dannate .........................................................................................................81 17. Anime Beate ..............................................................................................................83 18. Rappresentazione di Anima et di Corpo – Roma 1600 .................................................87 19. Spotkanie – Wesele – Camerata ................................................................................92 20. Tragedia ...................................................................................................................96 21. Musica ......................................................................................................................96 22. Dafne – Arcetro – Orfeo ...........................................................................................98 23. Śmierć Eurydyki – Funeralia .....................................................................................99 24. Orfeusz – Pluton – Prozerpina – Charon ................................................................100 25. Finał – Dobra Nowina – Ewangelia ........................................................................102 26. Euridice, ostatnie karty partytury ............................................................................104 27. Pierwsze karty partytury .........................................................................................105 28. Partytura oryginalna – reprint, Venezia 1617 ..........................................................110 29. Opracowanie współczesne: W. Kłosiewicz ............................................................. 110 30. Monteverdi, Orfeo – Ołtarz, rysunek techniczny dekoracji... ..................................112 31. Orfeo ......................................................................................................................113 32. Apollo ....................................................................................................................113 33. Euridice...................................................................................................................113 34. Musica ...................................................................................................................113 35. Messaggiera ............................................................................................................113 36. Speranza ..................................................................................................................113
SPIS ILUSTRACJI
417
37. Caronte .................................................................................................................113 38. Proserpina .............................................................................................................113 39. Plutone ...................................................................................................................113 40. Ołtarz Muzyki – Orfeo, Euridice, Nimfe, Pastores – Wesele ...................................114 41. Orfeo – Hymn ........................................................................................................115 42. Messaggiera - Lament ..............................................................................................118 43. Orfeo – Lament ......................................................................................................119 44. Choro – Lament......................................................................................................120 45. Orfeo – Pathopoia ...................................................................................................122 46. Dante – Monteverdi – Speranza ..............................................................................124 47. Nadzieja – Orfeusz – Charon .................................................................................125 48. Ołtarz Piekła – Orfeusz zstępuje do Piekieł .............................................................126 49. Possente Spirto ........................................................................................................128 50. Orfeo – Suplikacja...................................................................................................129 51. Echo – Orfeo – Apollo ............................................................................................133 52. Apollo – Orfeo – Wniebowstąpienie .......................................................................135 53. Moresca – Ołtarz Muzyki – Finale ..........................................................................135 54. Moresca – Finale – Allegro ......................................................................................137 55. Requiem ................................................................................................................145 56. Zauberflöte..............................................................................................................145 57. Projekty kostiumów ................................................................................................160 58. Miłosierdzie – Planctus ...........................................................................................167 59. Mozart – Sąd Ostateczny.........................................................................................169 60. Oratorium – Pasja ...................................................................................................171 61. Muzyka – Koloratura – Metafizyka .........................................................................172 62. Allegro – Adagio – Andante ...................................................................................174 63. Śmierć – Sąd – Piekło..............................................................................................176 64. Christ – Weltgeist – Taniec Śmierci ........................................................................177 65. Christ – Infirmus – Andante ..................................................................................179 66. Christgeist – Barmherzigkeit – Gerechtigkeit ..........................................................180 67. Conductus – Contrapunctus – Oratorium .............................................................181 68. Albrecht Dürer, Śmierć Orfeusza ............................................................................185 69. Pierwsze takty partytury ..........................................................................................192 70. Allegro – Adagio – Allegro .....................................................................................194 71. Pokój Mozarta.........................................................................................................196 72. Ostatni pokój Mozarta – projekt dekoracji – Andrzej Sadowski ..............................198 73. Mozart – Kawaler Orderu Złotej Ostrogi (malarz nieznany)....................................199 74. Partytura – karta tytułowa – Personen .....................................................................200 75. Królowa Nocy – Trzy Damy – Monostatos .............................................................204 76. Trzej Geniusze – Pamina ........................................................................................208 77. Projekty kostiumów ................................................................................................210 78. Projekty kostiumów ................................................................................................211
418
OPERA UBOGA
79. Tamino – Wąż Troisty ............................................................................................213 80. Zu hülfe – Na pomoc ..............................................................................................215 81. Uwertura – Introdukcja...........................................................................................221 82. Leżący Tamino – Trzy Damy – leżący Troisty Wąż .................................................224 83. Allegretto – Trzy Damy...........................................................................................226 84. Andante – Papageno................................................................................................230 85. Klatka – Papageno – Ptaki.......................................................................................236 86. Klatka – Papageno – Ptaki.......................................................................................236 87. Larghetto – Tamino ................................................................................................242 88. Królowa Nocy – Tamino ........................................................................................246 89. Recitativo – Larghetto – Królowa Nocy ..................................................................247 90. Klątwa Królowej Nocy ............................................................................................248 91. Finał pierwszej arii Królowej Nocy ..........................................................................249 92. Tamino i Papageno – paradoks dialogu ...................................................................252 93. Obdarowanie ..........................................................................................................255 94. Papageno i Glockenspiel – Tamino i Zauberflöte – Trzy Damy ..............................256 95. Kwintet nr 5 – Finał ...............................................................................................257 96. Papageno i Monostatos – finałowy duet tercetu nr 6 ...............................................262 97. Pamina i Papageno – Mężczyzna i Niewiasta ...........................................................263 98. Papageno i Pamina – Mężczyzna i Niewiasta ...........................................................264 99. Mann Und Weib… Mężczyzna i Niewiasta ............................................................265 100. Tamino – Trzej Geniusze – Trzy Złote Bramy ......................................................266 101. Finał aktu pierwszego ............................................................................................267 102. Trzej Geniusze – Trzy Złote Bramy – Tamino ......................................................269 103. Züruck – Adagio ...................................................................................................270 104. Trzy Złote Bramy – Drugi Kapłan – Tamino ........................................................272 105. Andante – Adagio .................................................................................................275 106. Czarodziejski Flet – Fletnia Pana – Orfeusz ...........................................................278 107. Niewolnicy – Glockenspiel – Papageno – Monostatos – Pamina ...........................280 108. Glockenspiel .........................................................................................................281 109. Pamina– Papageno – Chór ....................................................................................283 110. Chór – Larghetto – Pamina ...................................................................................285 111. Tamino – Pamina – Monostatos ...........................................................................289 112. Pamina – Monostatos – Tamino – Papageno – Sarastro – Trzej Kapłani – Trzy Pawie – Chór .......................................................................290 113. Adagio – Presto .....................................................................................................291 114. Zakończenie aktu pierwszego ................................................................................293 115. Początek aktu drugiego..........................................................................................296 116. Adagio – Der dreimalige Akkord – Potrójny akord ...............................................297 117. Adagio – Der dreimalige Akkord – Potrójny akord ...............................................298 118. Sarastro – Chór – Liturgia .....................................................................................299 119. Kwintet – Pokusa – Śmierć ...................................................................................302
SPIS ILUSTRACJI
419
120. Tamino – Trzy Damy i za nimi Trzy Truchła – Papageno ....................................303 121. Tamino – Trzy Damy i za nimi Trzy Truchła – Papageno ....................................304 122. Sopra una corda – Fortissimo – Agonia .................................................................305 123. Tamino – Trzej Kapłani – Papageno .....................................................................307 124. Sopra una corda ...................................................................................................311 125. Sztylet – Pamina – Sarastro ...................................................................................314 126. Baba-Monstrum-Papagena – Flaszka – Papageno w klatce.....................................317 127. Tercet – Trzej Geniusze ........................................................................................319 128. Trzej Geniusze – Tamino – Papageno ...................................................................320 129. Trzej Geniusze – Tamino – Papageno ...................................................................321 130. Tamino – Pamina – Papageno ..............................................................................322 131. Pamina – Lament –Andante ..................................................................................323 132. Isis – Osiris – Adagio.............................................................................................326 133. Tercet – duet .........................................................................................................327 134. Tamino – Sarastro – Pamina – Kapłani ................................................................328 135. Rozstanie – Spotkanie ...........................................................................................328 136. Glockenspiel – Złoty Wehikuł Trójbarwnego Wina – Papageno ...........................330 137. Glockenspiel – Celesta – Mozart ...........................................................................331 138. Papageno – Złoty Wehikuł i Glockenspiel – Baba-Monstrum Papagena ...............332 139. Finale ....................................................................................................................334 140. Sztylet – Pamina – Trzej Geniusze ........................................................................337 141. Pamina – Obłęd ....................................................................................................338 142. Andante obłędu – Allegro miłości..........................................................................339 143. Pamina – Trzej Geniusze.......................................................................................339 144. Adagio – fuga ........................................................................................................340 145. Pierwszy Zbrojny – Tamino – Drugi Zbrojny .......................................................341 146. Adagio – Allegretto – Pamina ................................................................................342 147. Tamino – Pamina – Trzecie spotkanie ..................................................................343 148. Pamina – Zauberflöte – Tamino – Dwaj Zbrojni ..................................................344 149. Próba ognia – Próba wody.....................................................................................346 150. Triada Apollina (Pamina, Tamino, Czarodziejski Flet) – Triada Dionizosa – Trzy Postacie Ognia ...............................................................351 151. Triada Apollina – Flet, Tamino, Pamina ...............................................................352 152. Triada Dionizosa – Trzy Postacie Wody. Triada Apollina – Flet, Tamino, Pamina ..................................................................................................................352 153. Triumph – Allegro ................................................................................................354 154. Papageno – requiem giocoso – Andante ................................................................355 155. Papageno – Papagena ............................................................................................358 156. Triada dionizyjska: Glockenspiel – Papageno – Papagena......................................361 157. Papageno – Papagena – Prymat .............................................................................362 158. Papageno – Papagena – Finał ................................................................................363 160. Moderato – Monostatos – Trzy Damy ..................................................................366
420 161. Triada demonów nocy: Królowa Nocy – Monostatos – Trzy Damy .....................367 162. Finał triady demonów nocy ...................................................................................368 163. Verwandlung – Przemienienie ...............................................................................369 164. Andante – Allegro – Finale ....................................................................................371 165. Apollińska triada Słońca: Pamina – Sarastro – Tamino..........................................372 166. Allegro – Victoria – Opera ....................................................................................373 167. Ostatnie karty partytury Mozarta ..........................................................................375 168. Orfeusz grający na lirze korbowej – Basileae 1557 .................................................383 169. Kyrie eleison – D.O.M. ........................................................................................391 170. Grabmusik – rękopis Mozarta ...............................................................................392 171. Tryptyk – Ukrzyżowanie – Grünewald .................................................................393 172. Anioł Srebrzysty – czarny krucyfiks – Tamino-Amadeo .........................................394 173. Grabmusik – Pokój Mozarta – Finał .....................................................................395 174. Anioł Złocisty – Familia – Pokój Mozarta .............................................................397 175. Anioł Srebrzysty, Tamino-Amadeo-Orfeo, Anioł Złocisty .....................................399 176. Familia Mozarta – D.O.M. ...................................................................................400 177. Andrzej Sadowski – Ryszard Peryt – Próba Mozarta Warszawska Opera Kameralna ...............................................................................411