Poradnictwo rodzinne

◆ Książka zawiera podstawową wiedzę na temat katolickiej doktryny małżeństwa i rodziny, konieczną wszystkim, którzy chcą podjąć pracę na rzecz wzmocnienia małżeństw i rodzin katolickich. Zaletą publikacji jest dobór autorów, którzy w środowisku katolickim cieszą się zasłużoną opinią autorytetów w kwestii poradnictwa rodzinnego w Polsce.

Dr hab. Beata Parysiewicz, KUL

www.HomoDei.com.pl ISBN: 978-83-62579-76-1

Poradnictwo rodzinne w teorii i w praktyce

Książka Poradnictwo rodzinne w teorii i praktyce to dzieło zbiorowe, opracowane przez specjalistów w tej dziedzinie, posiadających duże doświadczenie w pracy z małżeństwami i rodzinami. Pierwsza część poradnika ma charakter teoretyczny, druga zawiera konkretne propozycje służby rodzinie w poradni małżeńskiej i rodzinnej, ostatnia jest poświęcona modlitwie.

Książka stanowi cenny wkład w rozwój instytucji pomagających rodzinie.

Miejmy nadzieję, że przyczyni się ona do rozwoju sieci poradni małżeńskich i rodzinnych działających nie tylko pod patronatem Kościoła, ale także państwa i samorządów. Jest to bowiem cenne narzędzie pomocne w tworzeniu i rozwijaniu poradni małżeńskich.

Ks. dr hab. Mieczysław Ozorowski, prof. UKSW

Poradnictwo rodzinne w teorii i w praktyce

Poradnictwo rodzinne w teorii i praktyce Redakcja: Urszula Dudziak, Grażyna Koszałka, ks. Józef Młyński

Kraków 2013

© Wszystkie zamieszczone teksty są chronione prawem autorskim. © Wydawnictwo Homo Dei 2013 Recenzenci: Dr hab. Beata Parysiewicz (KUL) Ks. prof. UKSW dr hab. Mieczysław Ozorowski Adiustacja: Paulina A. Lenar Korekta: Magdalena A. Dobosz Okładka, design, skład: Małgorzata A. Batko Zdjęcie na okładce: © shutterstock Nihil obstat: Janusz Sok CSsR, Prowincjał L. dz.: 79/02/13 © Wydawnictwo HOMO DEI ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88 faks 12 259-81-21 www.homodei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-62579-76-1

Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN

Wstęp

W dokumentach Kościoła katolickiego wiele miejsca zajmują sprawy rodziny. Dzieje się tak dlatego, że każdy człowiek dzięki relacjom z poszczególnymi swoimi krewnymi może się rozwijać i wzrastać we wszystkich wymiarach: fizycznym, psychicznym, duchowym i społecznym. W rodzinie, jak pisał Jan Paweł II, „osoba ludzka nie tylko rodzi się i stopniowo, poprzez wychowanie wprowadzana jest we wspólnotę ludzką, ale także poprzez odrodzenie chrzcielne i wychowanie w wierze wprowadzana jest w rodzinę Bożą, jaką jest Kościół” (FC 15). To rodzice, będąc pierwszymi wychowawcami dziecka (KPR 5), wprowadzają je w świat wartości, który wcześniej został poznany i zinterioryzowany przez nich samych. Poprzez własny przykład uczą je, jak należy żyć zgodnie z tymi wartościami.

Wśród wielu dróg, którymi człowiek kroczy przez życie, „rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, tak jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest tą drogą, od której nie może on się odłączyć. Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzinie zawdzięcza sam fakt bycia człowiekiem” (List do rodzin, nr 2). Rodzina jest też pierwszym miejscem katechezy1. Jej zadaniem jest wspierać dziecko w rozwoju religijnym, nie tylko na sposób teoretyczny, ale poprzez codzienną praktykę. Rodzice, dziadkowie i inni jej członkowie dokonują tego, ucząc je znaku krzyża, słów modlitwy, treści Pisma Świętego, przygotowując do sakramentów, wskazując normy moralne i pomagając żyć zgodnie z nimi, wprowadzając do wspólnoty Kościoła i małych grup umożliwiających ustawiczną forma1

U. Dudziak, Rodzina pierwszym miejscem katechezy, w: Miejsca katechezy: rodzina, parafia, szkoła, red. S. Kulpaczyński, Lublin 2005, s. 13–36.

6

Wstęp

cję, dając dobry przykład służenia sobie nawzajem w gronie rodzinnym, sąsiedzkim, narodowym i międzynarodowym. W ten sposób realizuje się kapłańska, nauczycielska i królewska funkcja Kościoła, do której urzeczywistniania wezwany jest każdy człowiek od momentu przyjęcia chrztu św.

Ewangelizacyjne i misyjne powołanie chrześcijan wyrażają słowa św. Piotra: Wy zaś jesteście wybranym plemieniem, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem [Bogu] na własność przeznaczonym, abyście ogłaszali dzieła potęgi Tego, który was wezwał z ciemności do przedziwnego swojego światła (1 P 2, 9). Wzajemna odpowiedzialność za zbawienie w istotnym stopniu dotyczy rodziny, której zadanie wychowawcze łączy się z ukierunkowaniem człowieka na właściwą drogę, wiodącą do życia wiecznego.

Fundamentalna misja rodziny, zwłaszcza wychowawcza i soteriologiczna, wymaga kontaktu pomocnego. Jest on konieczny tym bardziej, że posługa ta bywa zakłócana przez rozmaite czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.

Pisał o tym Jan Paweł II w adhortacji Familiaris consortio, wymieniając wśród „niepokojących objawów degradacji niektórych podstawowych wartości: błędne pojmowanie w teorii i praktyce niezależności małżonków we wzajemnych odniesieniach; duży zamęt w pojmowaniu autorytetu rodziców i dzieci; praktyczne trudności, na które często napotyka rodzina w przekazywaniu wartości; stale wzrastająca liczba rozwodów; plaga przerywania ciąży; coraz częstsze uciekanie się do sterylizacji; faktyczne utrwalanie się mentalności przeciwnej poczęciu nowego życia” (FC 6). Niewłaściwe rozumienie wolności wypowiadającej posłuszeństwo Bogu, pozbywającej się odpowiedzialności za małżeństwo i rodzinę, dążącej do osiągania indywidualnego dobra nawet za cenę występowania przeciwko innym ludziom – prowadzi do rozpadu rodzin, tworzenia nowych związków opartych na kontraktach cywilnych i do wielu innych przejawów odrzucania norm moralnych regulujących zachowania seksualne i prokreacyjne2. Odzyskanie prymatu wartości moralnych (FC 8) jest możliwe przy wsparciu Kościoła, który „tłumaczy normę moralną i przedkłada ją wszystkim ludziom dobrej woli, nie ukrywając, że wymaga ona radykalizmu i doskonałości” (FC 33).

W kształtowaniu prawidłowych postaw wobec miłości, małżeństwa, rodziny szczególną rolę odgrywa dalsze, bliższe i bezpośrednie przygotowanie do małżeństwa (Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin, nr 18–36). Jego realizacja wymaga właściwie przygotowanych rodziców, katechetów, dusz2

Zob. Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, red. J. Mariański, Kraków 2002; U. Dudziak, Postawy wobec wychowania seksualnego a hierarchia wartości nauczycieli. Studium teologicznopastoralne, Lublin 2009.

Wstęp

7

pasterzy, nauczycieli, wychowawców i doradców życia rodzinnego, a także rzetelnie pełniących swe obowiązki chrześcijańskich dziennikarzy i polityków. Struktury Duszpasterstwa Rodzin w Polsce, od Rady do spraw Rodziny Konferencji Episkopatu Polski i Krajowego Duszpasterstwa Rodzin po Katolickie Poradnie Życia Rodzinnego w konkretnych parafiach oraz Studium Życia Rodzinnego poszczególnych diecezji, a także studia nad rodziną prowadzone przez coraz większą liczbę uniwersytetów katolickich i wydziały teologii na uniwersytetach świeckich umożliwiają pozyskanie określonych kompetencji prorodzinnych. Zauważalną potrzebą stało się też zorganizowanie takich form kształcenia oraz poradnictwa małżeńsko-rodzinnego wśród Polonii. Z inspiracji dr Grażyny Koszałki oraz przy dużej życzliwości i zaangażowaniu Rektora Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech ks. prałata Stanisława Budynia i dziekana Studiów nad Rodziną UKSW ks. prof.

Mieczysława Ozorowskiego zostały zainicjowane szkolenia przygotowujące nowe kadry poradnictwa małżeńsko-rodzinnego3. Oparto je na programie autorstwa ks. dr. Włodzimierza Szewczyka z UKSW. Poszczególne zajęcia odbyły się przy jego aktywnej współpracy jako wykładowcy i prowadzącego warsztaty metodyczne. Podobne wykłady i ćwiczenia, z udziałem ks. dr. Andrzeja Pryby z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Doroty Murias z Londynu, redaktorów niniejszej książki: Grażyny Koszałki z Hamburga, ks. Józefa Młyńskiego z UKSW, Urszuli Dudziak z KUL oraz innych pracowników naukowych, rozpoczęły się w Wielkiej Brytanii. Podczas zjazdu absolwentów Studium Poradnictwa Rodzinnego w niemieckim Herdorf-Dermbach doradcy życia rodzinnego dzielili się świadectwem swej pracy. Z ich wypowiedzi wynikało, że do prowadzonych przez nich poradni coraz częściej zgłaszają się nie tylko przygotowujący się do małżeństwa Polacy mieszkający w Niemczech, ale także rodowici Niemcy pragnący skorzystać z porad profesjonalistów w celu rozwiązania swoich problemów małżeńskich. Tego typu świadectwo unaocznia katolickość, czyli powszechność Kościoła, oraz konkretną służbę oddanych formacji prorodzinnej duchownych i świeckich, sięgającą poza granice państw.

Formacja doradców życia rodzinnego, małżonków i rodziców, jak również osób przygotowujących się do małżeństwa i życia w rodzinie oraz praca w poradniach małżeńsko-rodzinnych ujawniła potrzebę opracowania poświęconego tym zagadnieniom poradnika. Do pisania książki omawiającej zarówno teoretyczne, jak i praktyczne aspekty poradnictwa rodzinnego 3

A. Pryba, Poradnictwo małżeńsko-rodzinne. Próba konkretnych inicjatyw na rzecz rodziny w oparciu o program szkoleniowy dla ośrodków polonijnych, „Roczniki Nauk o Rodzinie” 2013 (w druku).

8

Wstęp

zaproszono autorów mających w tym zakresie wiedzę i doświadczenie. Znalazły się w tym gronie osoby reprezentujące takie dyscypliny naukowe, jak: biblistyka, teologia moralna, teologia pastoralna, prawo, psychologia, medycyna. W książce oprócz treści fundamentalnych dla małżeństwa i rodziny ukazano przykłady służby rodzinie, a nawet konspekty konkretnych zajęć. Zamieszczono ponadto modlitwy małżonków i rodziców. Dzięki temu wyraźnie podkreślona została potrzeba służenia otrzymanymi od Boga talentami, poszerzania własnych kompetencji, konkretnej, rzetelnej pracy, a także sięgania po pomoc nadprzyrodzoną poprzez współdziałanie z łaską oraz modlitwę: za własne małżeństwa i rodziny, za swoich podopiecznych i za owoce prowadzonego poradnictwa.

Dla wielu doradców życia rodzinnego kształtujących postawę odpowiedzialnego rodzicielstwa i przekazujących wiedzę o metodach naturalnego planowania rodziny są i zawsze będą ogromną pomocą i wsparciem skierowane do nich słowa Jana Pawła II: „Kościół jest wdzięczny tym, którzy za cenę osobistych wyrzeczeń i ofiar, często niedocenianych, zajmują się poszukiwaniem i upowszechnianiem tego rodzaju metod, troszcząc się tym samym o wychowanie do wartości, które stanowią ich podłoże” (EV 97).

Urszula Dudziak

I. Fundamenty ma続多e単stwa i rodziny

Spis treści Wstęp ...................................................................................................................... 5

I. FUNDAMENTY MAŁŻEŃSTWA I RODZINY ........................................ 9 Mieczysław Guzewicz Biblijne aspekty małżeństwa i rodziny – wybrane zagadnienia ...................11 Urszula Dudziak Teologia i psychologia miłości – drogi i bezdroża .........................................31 Ks. Józef Młyński Rodzina w teorii i praktyce ................................................................................50 Ks. Leszek Adamowicz Zarys kościelnego prawa małżeńskiego ...........................................................76 Andrzej Pryba MSF Teologiczno-moralne aspekty odpowiedzialnego rodzicielstwa ..................96 Marian Machinek MSF Prawa rodziny w XXI wieku w kontekście ewolucji pojęcia rodziny ........109 Paweł Król Nowe technologie jako wsparcie wychowania do życia w rodzinie i poradnictwa rodzinnego na emigracji .........................................................121 Marian Machinek MSF Teologiczna antropologia w konfrontacji z ideą gender ..............................126 Ks. Bronisław Mierzwiński Quo vadis familia? Cywilizacja śmierci zagrożeniem rodziny i społeczeństwa ..................................................................................................145

Spis treści

387

Ks. Bronisław Mierzwiński Sakrament małżeństwa w nauczaniu Jana Pawła II. Analiza teologiczno-pastoralna katechez środowych Mężczyzną i niewiastą stworzył ich .................................................................158 Ks. Paweł Landwójtowicz Teologia małżeństwa i rodziny w ujęciu Jana Pawła II ................................173

II. PRZYKŁADY SŁUŻBY RODZINIE ......................................................205 Ks. Władysław Szewczyk Projekt poradni rodzinnej ................................................................................207 Ks. Władysław Szewczyk Poradnictwo rodzinne dzisiaj – jak je usprawnić? .......................................221 Ks. Józef Młyński Praktyczne formy metodycznego pomagania rodzinie w problemach społecznych ..............................................................................229 Elżbieta Winkler Katechizacja przedślubna .................................................................................239 Ks. Marek Dziewiecki Przygotowanie do sakramentalnego małżeństwa .........................................245 Urszula Dudziak Odpowiedzialne rodzicielstwo. Metody planowania rodziny ....................275 Mieczysław Guzewicz Konspekt zajęć dla młodzieży Recepta na szczęśliwe życie ..........................295 Mieczysław Guzewicz Konspekt zajęć z rodzicami Odpowiedzialność za religijne wychowanie dzieci .............................................................................................303

388

Spis treści

Ks. Marek Dziewiecki Jak pomagać uzależnionym w rodzinie? ........................................................313 Maciej Barczentewicz Co to jest NaProTechnology? ..........................................................................327 Ewa Tomiak Wskazówki praktyczne do podjęcia leczenia niepłodności metodą NaProTechnology .............................................................................................336

III. MODLITWA MAŁŻONKÓW I RODZICÓW ...................................339 Ks. Marek Dziewiecki Różaniec ............................................................................................................341 Ks. Marek Dziewiecki Droga krzyżowa .................................................................................................375