Małżeństwo...

ISBN: 978-83-64451-05-8

www.HomoDei.com.pl

ks. Ginter Dzierżon ks. Waldemar Przyklenk Paweł Stasiuk Kinga Szymańska Aleksandra Czapnik

Małżeństwo w Kościele katolickim oraz w czterech religiach niechrześcijańskich (judaizm, islam, hinduizm, buddyzm)

red. ks. Ginter Dzierżon

© 2014 Wydawnictwo Homo Dei Konsultacja terminów indyjskich: dr Ewa Dębicka-Borek Adiustacja: Paulina A. Lenar Korekta: Magdalena A. Dobosz Okładka, fot., dtp, skład: Małgorzata A. Batko Nihil obstat: Janusz Sok CSsR, Prowincjał L.dz.: 07/01/14 Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamojskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656 29 88, faks 12 259 81 21 www.HomoDei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-64451-05-8 Druk i oprawa: Poligrafia Salezjańska

Wstęp Doświadczenia egzystencjalne człowieka są przeniknięte religijnością. Jak zauważył Mircea Eliade: „Świadomość rzeczywistego i mającego znaczenie świata jest (…) ś ciśle związana z odkryciem sacrum”1. Zofia Zdybicka we wprowadzeniu do sw ej monografii Człowiek i religia stwierdziła natomiast: „Przystępując do bada ń nad zjawiskiem religii, człowiek doznaje szczególnego onieśmielenia, a nawet pewnego rodzaju lęku. Jest bowiem świadomy, że dotyka rzeczywistości wzniosłej, niezmiernie bogatej, skomplikowanej, która stanowi bardzo trudny i delikatny teren analiz, a równocześnie zdaje sobie sprawę, że jest to dziedzina życiowo najdonioślejsza.

Dotyczy przecież największych i najtrudniejszych do rozwiązania tajemnic ludzkiego życia”2. Fenomen religii uwarunkowany jest różnymi czynnikami nie ty lko natury psychologicznej, historycznej, kulturowej3, ale również prawnej. Dlatego też staje się przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin wiedzy, w tym prawa.

Otaczająca nas rzeczy wistość nie jest jedno wymiarowa. We współczesnej cywilizacji mamy do czynienia z wielością religii – bardzo trudno byłoby ukazać wieloaspektowo założenia doktrynalne wszystkich. Niektóre powstały kilka tysięcy lat przed naszą erą; inne swymi początkami sięgają pierwszego tysiąclecia naszej er y; jeszcze inne pojawiły się stosunkowo niedawno. Mając na uwadze ogromne bogactwo wierzeń wyznawców różnych religii, autorzy niniejszego opracowania koncentrują się wyłącznie na pięciu z nich: katolicyzmie, judaizmie, islamie, hinduizmie oraz buddyzmie.

1 2 3

M. Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych, tłum. S. Tokarski, t. 1, Warszawa 1988, s. 1.

Z. Zdybicka, Człowiek i religia. Zarys filozofii religii, Lublin 1984, s. 15.

Szerzej na t en temat zob. Z. Chle wiński, Wprowadzenie do psyc hologii religii, w: Psychologia religii, red. Z. Chlewiński, Lublin 1982, s. 11.

| 5

Obiektem uwagi badaczy jest p onadto tylko jeden z aspektów fenomenu religijnego, mianowicie sfera rozwiązań prawnych związanych z funkcjonowaniem instytucji małżeństwa.

W religijnych porządkach prawnych wyznawcy podejmują różnego rodzaju działania i akty. Jednym z nich jest zawieranie związków małżeńskich. Pojmowanie małżeństwa w poszczególnych religiach nie jest identyczne. Na prawny kształt tej instytucji wpływają różnorakie uwarunkowania kulturowe i doktrynalne. W tym kontekście za w pełni zasadny należy uznać cel badawczy tego opracowania: prezentację instytucji małżeństwa funkcjonującej w Kościele katolickim oraz w wyżej wymienionych czterech religiach niechrześcijańskich.

Należy dodać, że obrana kolejność nie jest przypadkowa. Najpierw bowiem wskazano na r eligie monoteistyczne (katolicyzm, judaizm, islam), następnie religie politeistyczne (hinduizm, buddyzm).

Typologia ta wpłynęła w decydujący sposób na strukturę monografii.

Cztery pierwsze rozdziały zostały zatytułowane analogicznie: Małżeństwo w Kościele katolickim (ks. W. Przyklenk), Małżeństwo w judaizmie (P. Stasiuk), Małżeństwo w islamie (ks. G. Dzierżo n) oraz Małżeństwo w hinduizmie (K. Szymańska). O takim ujęciu zadecydował fakt, iż wymienione religie posiadają własne systemy prawa małżeńskiego. Inaczej ma się sp rawa z buddyzmem, w którym małżeństwo nie ma c harakteru religijnego, lecz świecki. Buddyści zatem często zawierają związki zgodnie z tradycyjnymi zwyczajami obowiązującymi w danym kraju czy regionie, by następnie zawrzeć małżeństwo zgodnie z prawem świeckim. Z tego powodu ostatni rozdział został zatytułowany nieco o dmiennie, mianowicie: Małżeństwo wyznawców buddyzmu (A. Czapnik).

Autorzy poszczególnych opracowań podjęli próbę integralnego ujęcia problematyki będącej przedmiotem ich zainteresowania.

W swych rozważaniach zaprezentowali zatem nie ty lko kwestię zawierania małżeństwa w poszczególnych religiach, ale r ównież

6 |

prawne następstwa rozkładu życia małżeńskiego. Nieco inna jest struktura rozdziału piątego. Autorka, mając na uwadze szczególne założenia doktrynalne buddyzmu w odniesieniu do małżeń stwa, oprócz tradycyjnych buddyjskich zwyczajów związanych z zaślubinami przedstawiła również dyspozycje małżeńskiego prawa świeckiego obowiązujące w krajach tradycyjnie buddyjskich.

Celem opracowania było także omówienie podejścia doktrynalnego poszczególnych religii do p roblemu małżeństw mieszanych.

Ten wątek pojawia się w każdym z rozdziałów. W związku z tym autorzy żywią przekonanie, iż rezultaty ich badań przyczynią się do pogłębienia dialogu międzyreligijnego.

Ks. Ginter Dzierżon

1.

Ks. Waldemar Przyklenk

Małżeństwo w Kościele katolickim Prezentowana poniżej katolicka koncepcja małżeństwa kształtowała się w życiu wspólnoty Kościoła przez wieki. Ulegała ona zmianom związanym z coraz bardziej precyzyjnym odczytywaniem zasad prawa naturalnego i prawa Bożego pozytywnego; czasem wynikały one z wprowadzania do syst emu norm będących następstwem interwencji władzy k ościelnej, które to interwencje pozostawały zawsze w pewnej korelacji z „naturalną treścią (istotą)” małżeństwa1.

Kanoniczne prawo małżeńskie „od początku było dzielone na trzy wielkie s ektory”2: normy dotyczące zgody małżeńskiej, regulacje związane z przeszkodami zrywającymi i przepisy o formie zawarcia małżeństwa. Według takiego też klucza w niniejszym przedłożeniu zostanie zaprezentowana problematyka funkcjonowania instytucji małżeństwa w Kościele katolickim. Na zakończenie poświęcimy nieco uwagi podejściu prawodawcy kościelnego do małżeństw mieszanych.

1 2

H. Franceschi, Il fondamento antropologico del diritto al matrimonio e la sua protezione nell’ordinamento canonico, „Prawo Kanoniczne” 52 (2009), s. 182.

L. Gerosa, Prawo Kościoła, tłum. I. Pękalski, Poznań 1999, s. 277.

| 9

2.

Paweł Stasiuk

Małżeństwo Żydów W judaizmie małżeństwo ma c harakter szczególny. Nie jest traktowane wyłącznie jako podstawa życia społecznego, gdyż ma przede wszystkim wymiar duchowy. W legislacji biblijno-talmudycznej związek małżeń ski przedstawiany jest jak o instytucja pierwszoplanowa, sakralna. Więź małżeńska bowiem przyrównywana jest do związku Boga z narodem wybranym1. Nawiązując do tej kwestii, rabin Wrocławia i Śląska I. Rapport stwierdził: ,,Judaizm bardzo jednoznacznie mówi, że owo podobieństwo do Boga nie ma charakteru fizycznego, lecz należy rozumieć je jako podobieństwo duchowe. (…) dusza człowieka składa się z dwóch kawałków mężczyzny i kobiety. Innymi słowy, tylko mężczyzna i kobieta tworzą właściwą czy też pełną duszę”2.

1 2

S. Testa Bappenheim, Impedimenti nel matrimonio ebraico, „Il Dir itto Ecclesiastico” 114 (2003), nr 1, s. 1532.

I. Rapport, Pełnia ducha, w: Drogi do Boga, red. B. Deskur, T. Królak, Częstochowa 2001, s. 113.

| 61

3.

Ks. Ginter Dzierżon

Małżeństwo w islamie We współczesnym pluralistycznym świecie jedną z dominujących religii jest islam, liczący ok. 1,7 miliarda wyznawców1. Jedną z cech charakterystycznych tej religii jest brak wyraźnego rozdziału między tym, co boskie, a tym, co świeckie2. To pryncypium znajduje również odzwierciedlenie w pojmowaniu małżeństwa i rodziny.

Jak wskazał J. Kowal, w islamie rodzina jest instytucją boską; małżeństwo natomiast jest jed yną formą legitymizacji związku osób płci przeciwnej3. Dlatego też w prawie muzułmańskim, w krajach, w których islam jest uznawany za religię państwową, prawo rodzinne oparte jest przede wszystkim na zasadach religijnych4.

1 2 3

4

T. Mahmood, Islam e d iritto islamico nei sistemi giuridici del mondo, w: Diritto e religone nell’islam mediterraneo, red. A. Ferarri, Bologna 2012, s. 29.

J. Van Ess, Islam, w: Pięć wielkich religii świata, red. E. B renner-Traut, tłum.

J. Doktór, Warszawa 1986, s. 73–78.

J. Kowal, Matrimonio per disparità di culto nella realtà multiculturale contemporanea. Spunti per uno studio comparativo dei sistemi matrimoniali dei diversi ordinamenti religiosi, „Iura Orientalia” 7 (2011), s. 68.

T. Mahmood, Islam…, dz. cyt., s. 37.

| 105

4.

Kinga Szymańska

Małżeństwo w hinduizmie Małżeństwo w hinduizmie ma wymiar religijny. Zawieranie go wiąże się z wieloma obrzędami wynikającymi zarówno z przesłanek religijnych, jak i z funkcjonujących w społeczeństwie indyjskim zwyczajów. Wydaje się jednak, że wieloaspektowość tego fenomenu nie byłaby w pełni zrozumiała bez odniesienia do szerszego kontekstu związanego z głównymi założeniami tej religii.

1. Hinduizm jako religia Hinduizm, jak wiele inn ych religii, ma c harakter złożony. Próbując go opisać, nie można abstrahować od tej wielowymiarowości.

Dlatego też poniżej zostanie przedstawionych kilka zagadnień: specyfika fenomenu tej religii, problematyka Wed i dharmy, kwestia systemu kastowego oraz ruchów reformatorskich.

1.1. Fenomen hinduizmu Hinduizm jest nie ty lko religią, ale p rzede wszystkim sposobem życia, zbiorem wierzeń kszt ałtujących duchowość jego | 155

5.

Aleksandra Czapnik

Małżeństwo wyznawców buddyzmu W porównaniu z uprzednio prezentowanymi religiami małżeństwo w buddyzmie ma o dmienny charakter. Zawieranie związku małżeńskiego, jak również życie w małżeństwie zaliczane jest w nim do sfery świeckiej. Stąd też wyznawcy buddyzmu, pomimo że niejednokrotnie zawierają związki zg odnie z lokalnymi zwyczajami, robią to również zgodnie z prawem świeckim państw, w których przebywają.

1. Znaczenie małżeństwa w życiu społecznym Zgodnie z doktryną buddyjską, wszystko przemija i również w ludzkim życiu nic nie tr wa wiecznie. Jego celem jest do jście do nirwany i na tym dążeniu winny skupiać się wszelkie przedsięwzięcia człowieka. W związku z tym małżeństwo i rodzina to jedynie etapy przejściowe w drodze do osiągnięcia oświecenia1.

1

J. Tutaj, Małżeństwo i rodzina w doktrynie buddyjskiej, w: Małżeństwo i rodzina w religiach świata, red. W. Pałubicki, Gdańsk 1995, s. 34.

| 269

Spis treści

Wstęp ..................................................................................................... 5 I. MAŁŻEŃSTWO W KOŚCIELE KATOLICKIM ................... 9 1. Zgoda małżeńska ......................................................................... 10 1.1. Niezdolność konsensualna do zawarcia małżeństwa ........ 11 1.1.1. Brak wystarczającego używania rozumu (kan. 1095, n. 1 KPK) ............................................................ 12 1.1.2. Poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095, n. 2 KPK) .............. 13 1.1.3. Niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (kan. 1095, n. 3 KPK) .............. 14 1.2. Wady zgody małżeńskiej ........................................................ 15 1.2.1. Brak wiedzy koniecznej o małżeństwie (kan. 1096 KPK) ..................................................................... 15 1.2.2. Błąd (kan. 1097, 1098, 1099 KPK) ..................................... 17 1.2.2.1. Błąd co do osoby (kan. 1097 § 1 KPK) .......................... 17 1.2.2.2. Błąd co do przymiotu osoby (kan. 1097 § 2 KPK) ....... 18 1.2.2.3. Podstęp (kan. 1098 KPK) ................................................ 19 1.2.2.4. Błąd co do jedności, nierozerwalności lub godności sakramentalnej małżeństwa (kan. 1099 KPK) ................... 20 1.2.3. Symulacja zgody małżeńskiej (kan. 1101 KPK) .............. 22 1.2.3.1. Symulacja całkowita ......................................................... 23 1.2.3.2. Symulacja częściowa ......................................................... 23 1.2.3.2.1. Wykluczenie jedności małżeństwa .............................. 24 | 407

Spis treści

1.2.3.2.2. Wykluczenie nierozerwalności małżeństwa .............. 25 1.2.3.2.3. Wykluczenie istotnych elementów w obszarze dobra małżonków .................................................................. 26 1.2.3.2.4. Wykluczenie istotnych elementów w obszarze dobra potomstwa ................................................................... 27 1.2.3.2.5. Wykluczenie sakramentalności jako istotnego elementu małżeństwa ............................................................ 27 1.2.4. Warunek (kan. 1102 KPK) ................................................. 27 1.2.5. Przymus i bojaźń (kan. 1103 KPK) ................................... 29 2. Przeszkody zrywające (kan. 1083–1094 KPK) ..................... 31 2.1. Przeszkoda wieku (kan. 1083 KPK) ..................................... 32 2.2. Przeszkoda niemocy płciowej (kan. 1084 KPK) ................. 33 2.3. Przeszkoda węzła małżeńskiego (kan. 1085 KPK) ............. 34 2.4. Przeszkoda różności religii (kan. 1086 KPK) ..................... 35 2.5. Przeszkoda święceń (kan. 1087 KPK) .................................. 39 2.6. Przeszkoda wieczystego publicznego ślubu czystości złożonego w instytucie zakonnym (kan. 1088 KPK) ........ 40 2.7. Przeszkoda uprowadzenia (kan. 1089 KPK) ....................... 41 2.8. Przeszkoda występku (kan. 1090 KPK) ............................... 42 2.9. Przeszkoda pokrewieństwa (kan. 1091 KPK) ..................... 44 2.10. Przeszkoda powinowactwa (kan. 1092 KPK) ................... 45 2.11. Przeszkoda przyzwoitości publicznej (kan. 1093 KPK) ... 45 2.12. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego (kan. 1094 KPK) ..................................................................... 47 3. Forma kanoniczna ..................................................................... 48 3.1. Forma zwyczajna ..................................................................... 48 3.2. Forma nadzwyczajna .............................................................. 55 4. Forma liturgiczna ....................................................................... 57 408 |

Spis treści

5. Małżeństwo mieszane .............................................................. 58 5.1. Warunki zawarcia małżeństwa mieszanego ....................... 58 5.2. Forma zawarcia małżeństwa mieszanego ........................... 58 II. MAŁŻEŃSTWO ŻYDÓW ..................................................... 61 1. Małżeństwo jako instytucja ......................................................

2. Konsens małżeński ....................................................................

3. Przeszkody i zakazy małżeńskie ..............................................

3.1. Przeszkody wynikające z więzów krwi ...............................

3.2. Przeszkody wynikające z poprzedniego małżeństwa .......

3.3. Przeszkoda wynikająca z rozwodu ......................................

3.4. Przeszkody dotyczące kapłanów ..........................................

3.5. Zakaz zawierania małżeństwa z mamzerem ......................

3.6. Zakaz zawierania małżeństwa w przypadku lewiratu ......

4. Podarunek ...................................................................................

5. Zaręczyny i zapowiedzi ............................................................

6. Zawieranie małżeństwa ............................................................

6.1. Obrzędy bezpośrednio poprzedzające zawarcie małżeństwa ............................................................................

6.2. Akt kiduszin ............................................................................

6.3. Umowa ketuba ........................................................................

6.4. Zaślubiny (nissuin) .................................................................

6.5. Świadkowie zawarcia małżeństwa .......................................

6.6. Opiekun ...................................................................................

6.7. Miejsce zawarcia małżeństwa ...............................................

7. Małżeństwa mieszane ................................................................

62 65 67 68 68 69 70 70 70 75 76 78 78 81 81 82 89 89 89 90

| 409

Spis treści

8. Rozwód (geruszin) ..................................................................... 92 8.1. Geneza instytucji ..................................................................... 92 8.2. Współczesne rozwiązania ...................................................... 95 9. Unieważnienie małżeństwa ................................................... 102 III. MAŁŻEŃSTWO W ISLAMIE ........................................... 105 1. Rola małżeństwa i rodziny w społeczeństwie ..................... 106 2. Umowa małżeńska ................................................................... 109 2.1. Umowa typowa ...................................................................... 109 2.2. Umowy specyficzne .............................................................. 111 2.2.1. Małżeństwo czasowe ......................................................... 111 2.2.2. Małżeństwo zezwalające ................................................... 112 2.2.3. Małżeństwo nieoficjalne ................................................... 113 3. Warunki wymagane do ważności umowy małżeńskiej .... 114 3.1. Konsens małżeński ............................................................... 114 3.2. Przeszkody małżeńskie ........................................................ 119 3.2.1. Założenia generalne ........................................................... 119 3.2.2. Przeszkody małżeńskie w szczególności ........................ 121 3.2.2.1. Przeszkoda pokrewieństwa ........................................... 121 3.2.2.2. Przeszkoda powinowactwa ........................................... 122 3.2.2.3. Przeszkoda karmienia piersią ....................................... 123 3.2.2.4. Przeszkoda rozwodu nieodwracalnego ....................... 125 3.2.2.5. Przeszkoda węzła małżeńskiego ................................... 126 3.2.2.6. Przeszkoda różności religii ............................................ 128 3.2.2.6.1. Status mężczyzny ......................................................... 128 3.2.2.6.2. Status kobiety .............................................................. 132 410 |

Spis treści

3.2.2.6.3. Skutki przeszkody .......................................................

3.2.2.6.4. Ustanie przeszkody .....................................................

3.3. Inne warunki wymagane do ważności umowy małżeńskiej ............................................................

4. Podarunek (mahr) ....................................................................

5. Zaręczyny (chitba) ....................................................................

5.1. Założenia generalne .............................................................

5.2. Akt zaręczyn .........................................................................

5.3. Skutki zaręczyn .....................................................................

6. Ceremonia zawarcia małżeństwa .........................................

7. Skutki zawarcia umowy małżeńskiej ...................................

8. Problem poligamii ..................................................................

9. Rozwiązanie węzła małżeńskiego ........................................

9.1. Śmierć jednego ze współmałżonków ................................

9.2. Rozwód (talak) .....................................................................

9.3. Czas oczekiwania (idda) .....................................................

10. Małżeństwo niewierzących ..................................................

135 135 137 138 143 143 144 145 145 147 148 150 150 150 152 153

IV. MAŁŻEŃSTWO W HINDUIZMIE .................................. 155 1. Hinduizm jako religia .............................................................

1.1. Fenomen hinduizmu ...........................................................

1.2. Wedy i dharma .....................................................................

1.3. System kastowy ....................................................................

1.4. Ruchy reformatorskie ..........................................................

2. Zawieranie małżeństwa ..........................................................

2.1. Charakterystyka instytucji małżeństwa ...........................

155 155 158 162 165 167 168 | 411

Spis treści

2.2. Warunki zawarcia małżeństwa ...........................................

2.2.1. Warunki ważności małżeństwa ......................................

2.2.1.1. Wymogi ustawowe .........................................................

2.2.1.2. Obrzędy i rytuały konieczne do ważności małżeństwa ..........................................................................

2.2.1.2.1. Obrzędy i ceremonie opisane w śastrach ................

2.2.1.2.2. Obrzędy i rytuały o charakterze prawa zwyczajowego ......................................................................

2.2.2. Formy zawierania małżeństwa ........................................

2.2.2.1. Formy legalne .................................................................

2.2.2.1.1. Małżeństwo brahma ...................................................

2.2.2.1.2. Małżeństwo pradźapatja ............................................

2.2.2.1.3. Małżeństwo dajwa ......................................................

2.2.2.1.4. Małżeństwo arsza ........................................................

2.2.2.2. Formy niegodne .............................................................

2.2.2.2.1. Małżeństwo asura .......................................................

2.2.2.2.2. Małżeństwo rakszasa ..................................................

2.2.2.2.3. Małżeństwo pajśaća ....................................................

2.2.2.3. Formy aprobowane ........................................................

2.2.2.3.1. Małżeństwo gandharwa .............................................

2.2.2.3.2. Małżeństwo swajamwara ...........................................

2.2.2.4. Specyfika małżeństwa arja samadź .............................

2.2.2.4.1. Zasady wspólnoty Arja Samadź ...............................

2.2.2.4.2. Zawieranie małżeństwa we wspólnocie Arja Samadź ..................................................................................

2.3. Prawo do posagu ..................................................................

2.4. Ceremonia zawarcia małżeństwa ......................................

412 |

171 172 172 174 174 176 177 178 178 179 179 180 180 180 181 182 182 182 183 184 185 187 189 198

Spis treści

2.4.1. Obrzędy ..............................................................................

2.4.1.1. Ceremonie mające miejsce przed dniem ślubu .........

2.4.1.1.1. Ślub cywilny ................................................................

2.4.1.1.2. Ceremonie sagan i ćunni ćhadana ...........................

2.4.1.1.3. Ceremonie watna, sangit i mehendi ........................

2.4.1.1.4. Ceremonie gana i ćura ...............................................

2.4.1.2. Ceremonie mające miejsce przed główną ceremonią w dniu ślubu .........................................................................

2.4.1.2.1. Przygotowania pana młodego i panny młodej .......

2.4.1.2.2. Ceremonia barat .........................................................

2.4.1.2.3. Ceremonia milni .........................................................

2.4.1.2.4. Ceremonia dwarpudźa ..............................................

2.4.1.3. Ceremonie związane z zawarciem małżeństwa .........

2.4.1.3.1. Obrzęd swajamwara ...................................................

2.4.1.3.2. Obrzęd warmala .........................................................

2.4.1.3.3. Obrzęd madhuparka ..................................................

2.4.1.3.4. Obrzęd dźuta ćurai .....................................................

2.4.1.3.5. Złożenie ślubów przez nowożeńców .......................

2.4.1.3.6. Obrzęd kanjadana ......................................................

2.4.1.3.7. Obrzęd ganth bandhana ............................................

2.4.1.3.8. Obrzęd mangal phera .................................................

2.4.1.3.9. Obrzędy śilarohana i ladźahoma ..............................

2.4.1.3.10. Obrzęd saptapadi ......................................................

2.4.1.3.11. Obrzęd doli/widai......................................................

2.4.1.4. Ceremonie nieobowiązkowe ........................................

2.4.1.4.1. Ceremonia roka ..........................................................

2.4.1.4.2. Ceremonia ghar ghardol ............................................

198 199 199 199 200 201 201 201 202 203 203 204 204 204 204 205 205 207 208 208 208 209 213 213 214 214 | 413

Spis treści

2.4.1.4.3. Ceremonia munh dikhai ...........................................

2.4.1.4.4. Ceremonia pudźa .......................................................

2.4.1.4.5. Ceremonia phera dalna .............................................

2.4.2. Miejsce zawarcia małżeństwa ..........................................

2.5. Małżeństwa dzieci w hinduizmie .......................................

2.5.1. Uwarunkowania historyczno-kulturowe ......................

2.5.2. Małżeństwo przymusowe ................................................

2.5.3. Ustawodawstwo indyjskie ................................................

2.6. Problematyka małżeństw mieszanych ..............................

2.6.1. Niechęć społeczności hinduskiej do małżeństw mieszanych ...........................................................................

2.6.2. Zawieranie małżeństwa mieszanego ..............................

2.6.3. Problem małżeństw międzykastowych ..........................

3. Unieważnienie małżeństwa ..................................................

4. Problematyka rozwodów .......................................................

4.1. Geneza instytucji ..................................................................

4.2. Obowiązujące ustawodawstwo ..........................................

5. Pozycja kobiety w hinduizmie ..............................................

5.1. Pozycja kobiety w społeczeństwie .....................................

5.2. Prawa i obowiązki kobiet w małżeństwie .........................

5.3. Status wdowy w hinduizmie ...............................................

5.4. Palenie wdów (sati) ..............................................................

214 215 215 215 216 217 218 219 226 227 229 230 232 232 233 236 246 246 251 256 261

V. MAŁŻEŃSTWO WYZNAWCÓW BUDDYZMU ........... 269 1. Znaczenie małżeństwa w życiu społecznym ...................... 269 2. Rodzina ..................................................................................... 272 414 |

Spis treści

3. Problem rozwodu ....................................................................

4. Zawieranie małżeństwa .........................................................

4.1. Formy zawierania małżeństwa w pierwotnym buddyzmie ...........................................................................

4.1.1. Kanjadana ..........................................................................

4.1.2. Gandharwa ........................................................................

4.1.3. Swajamwara .......................................................................

4.2. Współczesne zwyczajowe formy zawierania małżeństw ............................................................................

4.2.1. Tradycyjne zawieranie małżeństwa w Tajlandii ...........

4.2.2. Tradycyjne zawieranie małżeństwa w Kambodży .......

4.2.3. Tradycyjne zawieranie małżeństwa na Sri Lance .........

4.2.4. Tradycyjne zawieranie małżeństwa w Bhutanie ...........

4.2.5. Tradycyjne zawieranie małżeństwa w Tybecie .............

4.2.6. Tradycyjne zawieranie małżeństwa w Birmie ...............

4.3. Zawieranie małżeństwa zgodnie z prawem państwowym w krajach tradycyjnie buddyjskich ..........

4.3.1. Instytucja małżeństwa w Tajlandii .................................

4.3.1.1. Zaręczyny ........................................................................

4.3.1.2. Warunki wymagane do zawarcia małżeństwa ...........

4.3.1.3. Nieważność małżeństwa ...............................................

4.3.1.4. Ustanie małżeństwa .......................................................

4.3.2. Instytucja małżeństwa w Kambodży ..............................

4.3.2.1. Warunki wymagane do zawarcia małżeństwa ...........

4.3.2.2. Forma zawarcia małżeństwa ........................................

4.3.2.3. Ustanie małżeństwa .......................................................

4.3.3. Instytucja małżeństwa na Sri Lance ...............................

275 275 276 276 277 277 278 279 283 288 291 293 297 301 301 302 304 308 309 313 314 316 319 324 | 415

Spis treści

4.3.3.1. Zawieranie małżeństw zgodnie z An ordinance to consolidate and amend the law relating to marriages other than the marriages of Muslims and to provide for the better registration thereof ........................................

4.3.3.1.1.Warunki wymagane do zawarcia małżeństwa .........

4.3.3.1.2. Forma zawarcia małżeństwa .....................................

4.3.3.1.3. Rozwód ........................................................................

4.3.3.1.4. Separacja ......................................................................

4.3.3.1.5. Nieważność małżeństwa ............................................

4.3.3.2. Zawieranie małżeństwa zgodnie z An act to amend and consolidate the law relating to Kandyan marriages and divorces, and to make provision for matters connected therewith incidental thereto ..............................

4.3.3.2.1. Warunki zawarcia małżeństwa .................................

4.3.3.2.2. Forma zawarcia małżeństwa .....................................

4.3.3.2.3. Rozwód ........................................................................

4.3.4. Instytucja małżeństwa w Bhutanie .................................

4.3.4.1. Warunki wymagane do zawarcia małżeństwa ...........

4.3.4.2. Forma zawarcia małżeństwa ........................................

4.3.4.3. Rozwód ............................................................................

5. Małżeństwo mieszane ............................................................

336 337 340 345 347 347 350 352 354

Zakończenie ..................................................................................

Bibliografia ....................................................................................

Sommario ......................................................................................

Indice generale .............................................................................

357 361 391 395

325 325 327 334 336 336