Rok Życia Konsekrowanego dotyczy nie tylko osób konsekrowanych, ale całego Kościoła. Tak więc zwracam się do całego ludu chrześcijańskiego, aby coraz bardziej uświadamiał sobie dar, jakim jest obecność tak wielu osób konsekrowanych, spadkobierców wielkich świętych, którzy ukształtowali historię chrześcijaństwa. Zachęcam więc wszystkie wspólnoty chrześcijańskie do przeżywania tego roku przede wszystkim, aby podziękować Panu i z wdzięcznością przypomnieć o otrzymanych darach, które nadal otrzymujemy za pośrednictwem świętości założycieli i założycielek oraz wierności własnemu charyzmatowi tak wielu osób konsekrowanych. Zachęcam was wszystkich do zgromadzenia się wokół osób konsekrowanych, by radować się z nimi, dzielić ich trudności, by współpracować z nimi, na tyle, na ile to możliwe, żeby kontynuować ich posługę i ich dzieło, które jest też dziełem całego Kościoła. Niech odczują miłość i serdeczność całego ludu chrześcijańskiego. Z listu papieża Franciszka do osób konsekrowanych z okazji Roku Życia Konsekrowanego, 21 listopada 2014
www.HomoDei.com.pl ISBN: 978-83-64451-28-7
ŻYCIE KONSEKROWANE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH
Marek Saj CSsR
ŻYCIE KONSEKROWANE w pytaniach i odpowiedziach
© Homo Dei 2015 Recenzenci: Ks. Ambroży Skorupa, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Ks. Wiesław Wenz, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu Adiustacja: Paulina A. Lenar Korekta: Magdalena A. Dobosz Okładka, oprac. graficzne, skład, dtp: Małgorzata A. Batko Nihil obstat: Janusz Sok CSsR, Prowincjał L. dz.: 10/01/15
Wydawnictwo Homo Dei ul. Zamoyskiego 56, 30-523 Kraków tel. 12 656-29-88, faks 12 259-81-21 www.homodei.com.pl e-mail: dystrybucja@homodei.com.pl ISBN: 978-83-64451-28-7 Druk i oprawa: Poligrafia Redemptorystów
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów ...................................................... 6 Wprowadzenie ....................................................... 9 I. ŻYCIE KONSEKROWANE W OGÓLNOŚCI ............................................. 15 II. INSTYTUTY ZAKONNE ............................ 39 1. Domy zakonne, ich erygowanie i znoszenie .................................................... 40 2. Przełożeni i rady .......................................... 43 3. Kapituły ........................................................ 55 4. Dobra doczesne i ich zarząd ...................... 57 5. Przyjmowanie kandydatów i kształcenie członków ................................ 60 6. Obowiązki i prawa instytutów oraz ich członków ....................................... 76 7. Apostolstwo instytutów .............................. 85 8. Wyłączanie członków z instytutu ............. 89 9. Zakonnicy wyniesieni do godności biskupiej ..................................................... 105 10. Konferencje wyższych przełożonych ..... 107 III. INSTYTUTY ŚWIECKIE ........................ 109 IV. STOWARZYSZENIA ŻYCIA APOSTOLSKIEGO ...................................... 121 Bibliografia ......................................................... 132 -5-
Wykaz skrótów AA
Sobór Watykański II, Dekret o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem.
AG
Sobór Watykański II, Dekret o misyjnej działalności Kościoła Ad gentes divinitus.
CD
Sobór Watykański II, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus.
CNU
Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Życie braterskie we wspólnocie Congregavit nos in unum Christi amor.
DV
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum.
EN
Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi.
ES I
Paweł VI, List apostolski motu proprio Ecclesiae Sanctae, Przepisy wykonawcze do dekretów Soboru Watykańskiego II Christus Dominus i Presbyterorum ordinis.
ES II
Paweł VI, List apostolski motu proprio Ecclesiae Sanctae, Przepisy wykonawcze do dekretu Soboru Watykańskiego II Perfectae caritatis.
ET
Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelica testificatio.
FTDR Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja, Posługa władzy i posłuszeństwo Faciem tuam, Domine, requiram.
-6-
IM
Sobór Watykański II, Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica.
KKKW Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich. KPK
Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus. Kodeks Prawa Kanonicznego.
LG
Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium.
MR
Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich i Kongregacja Biskupów, Wytyczne dla wzajemnych stosunków między biskupami i zakonnikami, Mutuae relationes.
OT
Sobór Watykański II, Dekret o formacji kapłańskiej Optatam totius.
PC
Sobór Watykański II, Dekret o przystosowanej do współczesności odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis.
PI
Kongregacja ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Wskazania dotyczące formacji w instytutach zakonnych Potissimum Institutioni.
PM
Paweł VI, List apostolski motu proprio Pastorale Munus.
PO
Sobór Watykański II, Dekret o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis.
RC
Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Instrukcja o odnowie formacji zakonnej, Renovationis causam.
RD
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Redemptionis donum.
-7-
RdC
Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja Ripartire da Cristo.
REU
Paweł VI, Konstytucja apostolska Regimini Ecclesiae Universae.
RH
Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis.
SC
Sobór Watykański II, Konstytucja o liturgii świętej Sacrosantum Concilium.
VC
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Vita consecrata.
VS
Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich, Instrukcja Venite seorsum.
Wprowadzenie
Życie konsekrowane, w każdej jego formie, znajduje się w centrum zainteresowania Kościoła, należy ono bowiem do jego życia i świętości. Z tego więc względu prawodawca kościelny przynagla do jego szacunku i popierania1. To szczególne miejsce życia konsekrowanego w Kościele widać chociażby w przemówieniach, listach czy dokumentach wydawanych przez poszczególnych papieży. Np. święty już dziś Jan Paweł II mówił, iż „Kościół wiele ze swego piękna zawdzięcza niezliczonym charyzmatom życia konsekrowanego, które Duch Święty wzbudzał wśród wiernych w kolejnych stuleciach, poczynając od wspólnoty apostolskiej aż do dzisiaj. Przez samą swoją obecność osoby konsekrowane są znakiem Chrystusa i Jego stylu życia, wezwaniem dla wszystkich, by niczego nie przedkładać ponad 1
KPK, kan. 207 § 2, 574 § 1.
-9-
Boga i Jego Królestwo, oraz wzorem poświęcenia się modlitwie i służbie bliźniemu”2. Z kolei Ojciec święty Benedykt XVI skierował jakby apel do osób szczególnie Bogu poświęconych: „Nie zapominajcie nigdy, że życie konsekrowane jest Bożym darem”3. Obecny Następca świętego Piotra, Franciszek, wypowiada słowa, które można odczytywać jako prośbę, a nawet modlitwę: „Aby życie konsekrowane było zawsze światłem na drodze Kościoła”4. Zacytowane fragmenty przemówień trzech ostatnich papieży jedynie potwierdzają wyjątkowość powołania osób konsekrowanych w Kościele. By to życie było jeszcze bardziej znane i doceniane, wspólnota kościelna podejmuje wiele inicjatyw. Jedną z nich jest wprowadzenie w 1997 roku przez Jana Pawła II „Dnia Życia Konsekrowanego”, który od tego czasu obchodzony jest każdego roku w święto Ofiarowania Pańskiego, 2
3
4
Jan Paweł II, Życie konsekrowane darem dla całego Kościoła, Rozważanie przed modlitwą Anioł Pański, 30 stycznia 2000, „L’Osservatore Romano” (wyd. pol.) 2000, nr 3, s. 21. Benedykt XVI, Głoście i świadczcie, że Bóg jest miłością. Przemówienie do osób konsekrowanych, 2 lutego 2007, „L’Osservatore Romano” (wyd. pol.) 2007, nr 4, s. 49. Franciszek, Droga adoracji i służby, Spotkanie z przełożonymi żeńskich zgromadzeń zakonnych, 8 maja 2013, „L’Osservatore Romano” (wyd. pol.) 2013, nr 7, s. 7.
- 10 -
czyli 2 lutego. Jednym z celów tego Dnia – według zamysłu Ojca świętego – jest poznanie tej formy życia i pogłębienie szacunku do niego5. Papież Franciszek zapragnął, by nie tylko dzień, ale cały rok poświęcić życiu konsekrowanemu. Dlatego ogłosił „Rok Życia Konsekrowanego”, który ma trwać od pierwszej niedzieli Adwentu, 30 listopada 2014 roku do 2 lutego 2016 roku. Będzie on przeżywany pod hasłem: Ewangelia, proroctwo, nadzieja – życie konsekrowane w Kościele dzisiaj. Dnia 31 stycznia 2014 roku Kardynał Prefekt Kongregacji ds. Życia Konsekrowanego i Sekretarz Generalny Kongregacji wyjaśnili na konferencji prasowej, że te szczególne obchody zostały zaplanowane w kontekście 50. rocznicy ogłoszenia dekretu Perfectae caritatis Soboru Watykańskiego II, a także określili niektóre cele Roku Życia Konsekrowanego: „1. Dziękowanie Bogu za dar życia konsekrowanego, zwłaszcza za 50 lat jego odnowy zgodnie z nauczaniem Soboru. 2. Przyjmowanie przyszłości z ufnością pokładaną w Panu, któremu konsekrowani ofiarowują 5
Por. Jan Paweł II, Orędzie z okazji obchodów pierwszego światowego Dnia Życia Konsekrowanego, 6 stycznia 1997, nr 3, w: http://www.zyciezakonne.pl/1997-0106-watykan-oredzie-z-okazji-pierwszego-swiatowegodnia-zycia-konsekrowanego-19991/.
- 11 -
całe swoje życie. 3. Przeżywanie teraźniejszości z pasją, ewangelizując własne powołanie i dając w świecie świadectwo piękna podążania za Chrystusem w różnorodnych formach, w jakich wyraża się życie konsekrowane”6. Cele te zostały przypomniane i dokładniej omówione także przez samego papieża Franciszka w liście skierowanym do osób konsekrowanych z okazji rozpoczęcia Roku Życia Konsekrowanego7. W tym właśnie liście Ojciec święty zwraca się nie tylko do osób konsekrowanych, ale do całego ludu chrześcijańskiego, aby coraz bardziej uświadamiał sobie dar, jakim jest obecność tak wielu osób konsekrowanych, spadkobierców wielkich świętych, którzy ukształtowali historię chrześcijaństwa. Zachęca wszystkie wspólnoty chrześcijańskie, nie tylko katolickie, do przeżywania tego roku, do zgromadzenia się wokół osób konsekrowanych, by radować się z nimi, dzielić ich trudności, by współpracować z nimi, na tyle, na ile 6
7
http://www.kkis.pl/index.php/rok-zycia-konsek row a n e g o / 1 4 4 - u ro c z y s t o s c i - w - ro ku - z y c i a konsekrowanego Franciszek, List do wszystkich osób konsekrowanych z okazji Roku Życia Konsekrowanego, 21 listopada 2014, nr I, w: http://w2.vatican.va/content/francesco/ pl/apost_letters/documents/papa-francesco_letteraap_20141121_lettera-consacrati.html.
- 12 -
to możliwe, żeby kontynuować ich posługę i ich dzieło, które jest też dziełem całego Kościoła. Jego słowa można potraktować jako prośbę, by osoby konsekrowane odczuwały miłość i serdeczność całego ludu chrześcijańskiego8. W Roku Życia Konsekrowanego z pewnością podjęte będą (wiele z nich już jest zaplanowanych i ogłoszonych) różnego rodzaju inicjatywy, by przybliżyć pozostałym wiernym bogactwo tego rodzaju życia. Będą więc miały miejsce konferencje naukowe, publikacje, wystawy, filmy… Naczelne miejsce zajmie modlitwa za powołanych i o powołania do tej szczególnej służby Panu Bogu w Kościele. Książka, którą właśnie trzymasz w dłoniach – Życie konsekrowane w pytaniach i odpowiedziach – to jedna z oddolnych inicjatyw Roku Życia Konsekrowanego, mająca na celu jeszcze większą popularyzację tej formy życia Bogu poświęconego. Przyjęta forma pytań i odpowiedzi wydaje się być praktyczną, ułatwiającą szybkie odszukanie interesującego zagadnienia. Główny trzon schematu tej publikacji zaczerpnięty został z Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 roku. Odpowiedzi na poszczególne pytania mają treść prawną 8
Por. tamże, nr III.2.
- 13 -
i teologiczną. Połączenie bowiem tych dwóch wymiarów pomaga lepiej ująć i zobrazować daną kwestię. Do każdej odpowiedzi dołączone zostały odpowiednie źródła i podstawowa, łatwo dostępna polska literatura. Formuła ta ma na uwadze przede wszystkim tych, którzy będą chcieli bardziej dokładnie poszerzyć wiedzę danej kwestii. Ufać należy, że publikacja ta służyć będzie osobom już konsekrowanym, osobom przygotowującym się do tego życia w domach formacji, jak i innym wiernym, by jeszcze bardziej poznawać życie konsekrowane i dziękować Panu Boga za jego dar.
Marek Saj CSsR 30 listopada 2014 roku Rozpoczęcie Roku Życia Konsekrowanego
I. ŻYCIE KONSEKROWANE W OGÓLNOŚCI Czym jest życie konsekrowane? Życie konsekrowane jest jedną z form życia chrześcijańskiego. Polega ono na całkowitym oddaniu się Bogu poprzez dokładniejsze naśladowanie Jezusa Chrystusa. Poprzez takie życie, oddane dla chwały Boga, dla budowania Kościoła i zbawienia świata, wierni pragną osiągnąć doskonałą miłość, przez co mają być wyraźnym znakiem zapowiadającym przyszłą chwałę w królestwie Bożym9. 9
KPK, kan. 573 §§ 1–2; LG, nr 42–45; CD, nr 33; PC, nr 1, 5; AG, nr 18; RC, nr 1; ET, nr 7; J. Bar, J. Kałowski, Prawo o instytutach życia konsekrowanego, Warszawa 1985, s. 8–10; F. Bogdan, Prawo zakonów, instytutów świeckich i stowarzyszeń życia apostolskiego, Poznań 1988, s. 24–27; B. Zubert, Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, ks. II: Lud Boży, cz. III: Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, Lublin 1990, s. 17–18; E. Gambari, Życie zakonne po Soborze Watykańskim II, Kraków 1998, s. 40–41; A. Chrapkowski, J. Krzywda, Instytuty życia konsekrowanego, w: Komentarz do Kodeksu prawa kanonicznego, t. II, ks. II: Lud Boży, cz. III, red. J. Krukowski, Poznań 2006, s. 9–10.
- 15 -
Kto może prowadzić życie konsekrowane? Wybór życia konsekrowanego jest realizacją powołania chrześcijańskiego. Jedni wierni powołani są np. do małżeństwa czy kapłaństwa, inni z kolei do życia konsekrowanego. Realizując takie powołanie i żyjąc zgodnie z celem i duchem instytutu, którego są członkami, pomagają w zbawczej misji Kościoła na ziemi10. Czym są rady ewangeliczne? Rady ewangeliczne czystości, ubóstwa i posłuszeństwa są darem Bożym dla Kościoła. Opierają się one na nauce i przykładzie Jezusa Chrystusa. Choć dotyczą każdego wiernego, to członkowie instytutów życia konsekrowanego publicznie zobowiązują się do ich przestrzegania. Kompetentna władza kościelna interpretuje je i reguluje sposób ich zachowania, który może być różny w poszczególnych instytutach, zgodnie z duchem ich założycieli i własnymi tradycjami11.
10
11
KPK, kan. 574 § 2; LG, nr 43; PC, nr 2; B. Zubert, Komentarz do Kodeksu…, dz. cyt., s. 19; E. Gambari, Życie zakonne…, dz. cyt., s. 4–41, 761–763; A. Chrapkowski, J. Krzywda, Instytuty życia…, dz. cyt., s. 11. KPK, kan. 575–576; LG, nr 43–45; PC, nr 1; B. Zubert, Komentarz do Kodeksu…, dz. cyt., s. 19–21; A. Chrapkowski, J. Krzywda, Instytuty życia…, dz. cyt., s. 11–12.
- 16 -
Czym różnią się od siebie instytuty życia konsekrowanego? W Kościele istnieje duża liczba instytutów życia konsekrowanego. Świadczy to o wielkim bogactwie charyzmatów w ludzie Bożym, a równocześnie o wielości jego potrzeb. Każdy z instytutów stara się naśladować jakby inny aspekt życia i działalności Chrystusa na ziemi. Stąd też jedne oddają się wyłącznie modlitwie (np. zakony kontemplacyjne), drugie głoszą królestwo Boże (np. zakony i zgromadzenia kaznodziejskie), kolejne czynią dobro (np. zakony posługujące w szpitalach), jeszcze inne ewangelizują świat od wewnątrz (np. instytuty świeckie)12. Kim jest założyciel instytutu życia konsekrowanego? Założyciel instytutu życia konsekrowanego to osoba (czasem może być ich więcej niż jedna), która zapoczątkowała istnienie danego instytutu. Jest ona jego fundatorem. Obdarzona szczególnym Bożym charyzmatem i życiem duchowym
12
KPK, kan. 577; LG, nr 36, 46; PC, nr 8a, 11; B. Zubert, Komentarz do Kodeksu…, dz. cyt., s. 22; E. Gambari, Życie zakonne po Soborze…, dz. cyt., s. 145–146; A. Chrapkowski, J. Krzywda, Instytuty życia…, dz. cyt., s. 13.
- 17 -