بازرگانی و پیشه‌سازی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی
کارنامه‌یه‌کی گه‌ش‌و مێژوویه‌ک پڕ له‌شانازی
ژماره‌ی تایبه‌ت
8 گۆڤارێکی ئابووریی وه‌رزیی ه ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی ده‌ریده‌کات
M A G A Z I N E
2012
ژماره‌یه‌کی تایبه‌ت به‌ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانی
بازرگانی و پیشه‌سازی
ده‌ستپێک
52
40
5
ژوور ی بازرگانیو پیشه‌سازی كارنامه‌یه‌ك ی روناك سلێمانی به‌درێژایی مێژووی زیاتر له 220ساڵی خۆری هه‌میشه له‌نوێبوونه‌وه‌و داهێناندا پێشه‌نگ‌و سه‌رقافڵه‌ی كۆمه‌ڵگای كورده‌واری بووه ،نوێبوونه‌وه‌و داهێنانی هه‌میشه‌یی ئه‌م شاره به‌ته‌نها هه‌ر له‌چوارچێوه‌ی كاری ئه‌ده‌بی‌‌و رۆشنبیریو سیاسیدا قه‌تیس نه‌بووه، به‌ڵكو په‌لی هاویشتووه بۆ بواره‌كانی دیكه‌ی سیسته‌می ئابوری‌‌و پیشه‌گه‌ری‌‌و بازاڕیش ،باشترین نمونه‌ش ده‌ستپێشخه‌ری بازرگانه‌كانی ئه‌م شاره‌یه له‌دامه‌زراندنی ژوورێکی بازرگانی بۆ شاره‌که‌یان. روناكترین‌و گه‌شترین كارنامه‌ی ئه‌و بازرگانه به‌ئه‌مه‌ك‌و نیشتمانپه‌روه‌رانه‌ی وه‌ختی خۆی ئه‌م ژووره‌یان دامه‌زراند ،ئهوه بوو كه ئه‌وان هه‌رگیز ئه‌وه‌یان به‌بیردا نه‌هات ته‌نها خه‌ریكی هاورده كردنی كااڵو شمه‌ك بن ،ئه‌وان هه‌رگیز بیریشیان لهوه نه‌ده‌كرده‌وه كه روویان له‌ده‌ره‌وه‌و پشتیان له‌نیشتمان بێ‌‌و خه‌می گه‌وره‌شیان ته‌نها هه‌ر ساغكردنه‌وه‌ی كااڵ بێت نه‌ك به‌رهه‌مهێنانی ،ئه‌وان ده‌یانویست له‌ڕێگه‌ی گه‌شه‌دان به‌چاالكی بازرگانیو رێكخستنه‌وه‌ی سیسته‌می دارایی‌‌و ئابورییهوه نیشتمان بكه‌نه ماڵێك بۆ هه‌مووان ،نه‌ك بازاڕێكی گهوره بۆ ساغكردنه‌وه‌ی كااڵی واڵتان. ژووری بازرگانیو پیشه‌ساز ی سلێمانی ،وه‌ك رێكخراوێكی ئابوری پیشه‌یی ،تا ئه‌م ساته‌وه‌خته ههوڵیداوه هه‌ڵگری په‌یامی دامه‌زرێنه‌رانی بێت ،كه یه‌كێك له‌ئامانجه سه‌ره‌كییه‌كانیان رێكخستن‌و گه‌شه‌دان بووه به‌چاالكییه بازرگانیو پیشه‌سازییه جۆراوجۆره‌كان كه شاده‌ماری گوزه‌رانی خه‌ڵك‌و ئابوری هه‌ر واڵتێكه ،ئه‌م ژووره له‌سااڵنی رابردوودا به‌رده‌وام هاوكاری ده‌زگاكانی حكومه‌تی هه‌رێمی كردووه له‌پێناو بنیاتنان‌و به‌هێز كردنی ژێرخانی ئابوری واڵته‌كه‌مان، هه‌روه‌ها به‌رده‌وام داكۆكی کردووه له‌ئه‌ندامانی‌‌و یارمه‌تیشی داون تا به‌باشترین شێوه كاره‌كانیان ئه‌نجام بده‌ن ،هه‌میشه له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بووه بازرگانه‌كانمان گرنگییه‌كی زیاتر به‌كوالێتی كااڵكان بده‌ن بۆ ئهوهی مافی به‌كاربه‌ر پێشێل نه‌كرێت ،تێکۆشاوه ده‌رفه‌تی یه‌كسان بۆ كاركردنی هه‌موو وهبهرهێنهرو بازرگانێك بڕه‌خسێنرێت، گه‌شه به‌توانای مرۆیی واڵته‌كه‌مان بدرێت ،ئێمه له‌ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی به‌وپه‌ڕی شانازییه‌وه هه‌وڵه‌كانمان چڕتر كردووه‌ته‌وه بۆ زیاتر خزمه‌ت كردنی بازرگانان‌و پیشه‌سازانی شاره‌كه‌مان كه شایسته‌ی زۆر لهوه زیاترن‌و چییان بۆ بكرێت كه‌مه .بۆ گه‌یشتن به‌م ئامانجانه‌ش ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی كارگێڕی ژوورو ستافی به‌ڕێوه‌بردن‌و كارمه‌ندانی هه‌موو هه‌وڵه‌كانیان خستووه‌ته گه‌ڕ ،سه‌ڕه‌رای ئهوهی له‌پێناو به‌دیهێنانی ئه‌و ئامانجانه‌دا رووبه‌ڕووی كۆسپ‌و ته‌گه‌ره بوونه‌ته‌وه ،به‌اڵم كۆڵیان نه‌داوه‌و به‌وپه‌ڕی پشودرێژییه‌وه له‌هه‌وڵ‌‌و كۆششدان ،ئه‌م نه‌سره‌وتنه به‌شێكه له‌نه‌ریتی رۆڵه‌كانی ئه‌م شاره هه‌میشه زیندووه‌ی کوردستان كه به‌رده‌وام به‌دوای نوێخوازیدا ده‌گه‌ڕێن. بیرۆكه‌ی ئه‌م ژماره تایبه‌ته‌ی كه له‌به‌رده‌ستی به‌ڕێزتاندایه له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه تا هه‌مووان به‌شێوه‌یه‌كی شه‌فاف له‌چۆنیه‌تی به‌ڕێوه‌بردن‌و به‌ڕێوه‌چوونی كاره‌كانی ژوور ئاشنا بن.
ژماره‌ی تایبه‌ت كۆمپانیا توركیو ئێرانیه‌كان بازاڕی كوردستانیان قۆرغ كردووه
6
هه‌رێمی كوردستان‌و ئێران.. ی فه‌رمی له‌قاچـــــاغه‌وه بۆ بازرگان
10
بواری نیشته‌جێ بوون %90ی وه‌به‌رهێنانی داگیر كردووه
12
"شــاده‌مــاری ئابـــــوری واڵت" له‌نوشست هێناندایه
14
له‌هه‌رێمـی كوردستان چـه‌ند جۆرێك «بێكاری» ههیه
16
ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی هه‌میشه پێشه‌نگ بووه
18
به‌رزكردنه‌وه‌ی نرخی یه‌كه‌ی كاره‌با هۆکارێک بۆ پاشه‌کشه‌ی كارگه‌كان
20
%48ی هه‌موو هه‌نارده‌ی ئێران بۆ هه‌رێم‌و عێراق له‌مه‌رزی په‌روێزخانه‌وه ئه‌نجامده‌درێت
22
ئاراس عه‌بدولکه‌ریم مه‌عروف ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
1
سه‌رۆک و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی کارگێڕی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی
بازرگانی و پیشه‌سازی 9ئه‌ڵمانیا داهات ی سااڵنه ی گه‌شتیاریی ئه‌ڵمانیا 34ملیار دۆالره
5لوبنان به‌یروت گرانترین شار ی ئابوری» ی گۆڤاری «جیهان ی راپۆرت ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته .به‌پێ ی ی رۆژانه سه‌باره‌ت به‌بڕی تێچوونی بژێویی ژیان‌و ئاستی گرانی پێداویستیی ه سه‌ره‌كیه‌كان ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست داده‌نرێت ،ك ه مرۆڤ ،به‌یروتی پایته‌ختی لوبنان به‌گرانترین شار ی زۆری گه‌شتیار رووی تێده‌كات .ئه‌مه له‌كاتێكدایه ك ه ی سااڵن ه ژماره‌یه‌ك یه‌كێكه لهو شارانه ی «میرسری» جیهانی ،له‌ڕووی گرانیه‌و‌ه ی سه‌نته‌ر ی رووماڵكردن ه مه‌یدانیه‌كه به‌پێی ریزبه‌ند ی جیهاندا ،شاره‌كانی (ئه‌بوزه‌بی‌‌و دوبه)یش به‌یروت به67مین شاری گران داده‌نرێت له‌ئاست ی 76و 94دان. له‌ریزبه‌ند
6ئه‌رمه‌نستان
7واڵتانی که‌نداو
8سعودیه
ئه‌رمه‌نستان‌و ئۆكرانیا خراپترین ئابور ی جیهانن
واڵتان ی كه‌نداو خاوه‌ن ی %70ی یه‌ده‌ك ی نه‌وت ی جیهانن
سعودییه‌كان زۆرترین به‌نزین‌و كاره‌با به‌كارده‌هێنن
ی ی گۆڤار به‌پێ ی فۆربس ك ه گۆڤارێك نێوده‌وڵه‌تی تایبه‌ت ی به‌ئابوری‌‌و بزنسمانه‌كان ی جیهانه ،هه‌ردوو واڵت ئه‌رمه‌نستان‌و ئۆكرانیا وه‌ك خاوه‌نی خراپترین ی جیهان ئاماژه‌یان ئابور بۆ كراوه. ی جه‌غت لهوه گۆڤاره‌كه ده‌كات ئه‌م دوو واڵت ه كه پێشتر به‌شێك بوون ی ی‌یه‌كێت كۆماره‌كان ی جاران ،جگ ه سۆڤیه‌ت ی ی رووبه‌ڕوو لهوه ی هه‌اڵوسانێكی گهوره ی ئابوری‌‌و بێكار ی بوونه‌ته‌وه ،به‌رێژه‌یه‌ك به‌رچاویش گه‌نده‌ڵی تیایاندا باڵوه.
%10
ی ی دیبلۆماسی لێكۆڵینه‌و‌ه سه‌نته‌ر ی ئاماژه بهوه ستراتیجی كوه‌یت ی ده‌كات كه پێشبینی ده‌كرێت یه‌ده‌ك ی نه‌وتی واڵتانی كه‌نداو له%40ی كۆ یه‌ده‌كی نه‌وتی جیهانهوه به‌رز بێتهوه بۆ له .%70سه‌نته‌ره‌ك ه هۆكاری ئه‌م ی به‌رزبوونه‌وه‌یه‌شی گهڕاندهوه بۆ ئه‌گه‌ر ی ته‌واوبوون‌و كهمبوونهوهی یه‌ده‌ك ی نه‌وتی ناوچه به‌رهه‌مهێنه‌ره‌كانی دیكه نه‌وتی جیهان .به‌پێی ئه‌م توێژینه‌وه‌ی ه ی ی %45 واڵتانی كه‌نداو له‌ئێستادا خاوه‌ن ی ی كۆ یه‌ده‌كی نه‌وتی جیهان‌و %25 ی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتن بۆ بازاڕه‌كان ی جیهان‌و %17یه‌ده‌كی غازن له‌ئاست ی جیهاندا .له‌م چوارچێوه‌شدا عه‌ره‌بستان ی سعودی خاوه‌نی گه‌وره‌ترین یه‌ده‌گ نه‌وت ه له‌ئاستی دونیادا كه ده‌گات ه 264 ملیار به‌رمیل.
ی بازاڕه‌كانی هه‌رێم ناوخۆییه ،ئه‌ودوای له‌ئێران‌و توركیا‌و ماس واڵتانی دیك هی ده‌ره‌وه دێن.
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ی ئارامكۆ كۆمپانیا ی رایگه‌یاند ك ه هاواڵتیان ی عه‌ره‌بستانی سعود زۆرترین رێژه‌ی به‌نزین ی به‌كارده‌هێنن له‌ئاست جیهاندا ،ك ه سااڵن ه ی 1000 ده‌گاته نزیكه لیتر .له‌هه‌مانكاتیشدا ی به‌پێی هه‌واڵێك ی (ریاز) رۆژنامه ی هاواڵتیانی عه‌ره‌بستان ی سعودی به‌ڕێژه‌یه‌ك ی كاره‌با ئێجگار زۆر وزه به‌كارده‌هێنن. رۆژنامه‌ك ه ئاماژه ی بهوه ده‌كات %25 ی به‌رهه‌مهێنان نه‌وتی سعودیی ه بۆ به‌كارهێنانی ناوخۆی ه ی ی %28 كه رێژه ی كۆی به‌كارهێنان وزه پێكده‌هێنێت له‌نیشتمانی عه‌ره‌بیدا.
%60
سه‌نته‌ری تۆژینه‌وه ئابورییه‌كانی ئه‌ڵمانیا ی ( )DIWرایگه‌یاند ك ه سااڵنه ئه‌و گه‌شتیارانه سه‌ردانی ئه‌ڵمانیا ده‌كه‌ن زیاتر له 34ملیار دۆالر له‌م واڵته‌دا خه‌رج ده‌كه‌ن ،به‌مه‌رجێك هه‌ندێكیان ته‌نها شه‌وێك یان چه‌ند شه‌وێك ده‌مێننه‌وه. ی به‌پێی تۆژینه‌و‌هی ئه‌م سه‌نته‌ر‌ه شاره‌كان میونیخ‌و فرانكفۆرت‌و به‌رلین زۆرترین گه‌شتیار ی روویتێده‌كه‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌باشترین بازاڕ ی سروشتیو ئه‌ڵمانیا داده‌نرێن‌و له‌ڕووی جوان ی ئه‌ڵمانیا به‌سه‌ربردنی كاته‌و‌ه به‌دڵفڕێنترین شار داده‌نرێن.
راینهارت.. ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژن ی جیهان
ی ی ئابور ی گۆڤاریی به‌ناوبانگ به‌پێی راپۆرت ئوستورالی« ، BRWجینا راینهارت» ی ئاسن، خاوه‌نی كۆمپانیای لۆرال بۆ ده‌رهێنان ده‌وڵه‌مه‌نترین ژنی جیهانه. راپۆرته‌ك ه ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه راینهارت یه‌شێك له‌م سهروهتو سامانه‌ی له‌باوكییه‌و‌ه به‌میرات بۆ ماوه‌ته‌وه ك ه له1950هوه ی ی ئاسن كۆمپانیایه‌كی تایبه‌ت به‌ده‌رهێنان له‌ئوسترالیادا دامه‌زراندووه .ئه‌و بهBBC ی ی خزمه‌تێكی گهوره راگه‌یاند كه باوك ی به‌ئوستورالیا كردووه له‌ڕێگ هی ده‌رهێنان ی ئاسنه‌وه نه‌یهێشتووه واڵته‌ك هی پێویست به‌هاورده‌كردنی ئه‌و كانزای ه بێت له‌ده‌ره‌وه. به‌پێی راپۆرت ی ،BRWجینا راینهارت ك ه ی ی 29ملیار دۆالره ،ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژن خاوه‌ن ئوستورالیا‌و ده‌وڵه‌مه‌نترین ژنی ئاسیا‌و بگره ئێستا ده‌وڵه‌مه‌ندترین ژنی جیهانیشه ،گۆڤاره‌ك ه ئاماژه بهوه ده‌كات كه پێشبینی ده‌كرێت له‌سااڵنی ئاینده‌دا سهروهتو سامانی ئه‌و بگات ه ی ی سه‌ره‌وه ی سه‌ر 100ملیار دۆالر‌و بچێت ه ریز ی ههره ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی جیهانهوه، لیست به‌و پێی هی له‌هه‌ر چركه‌یه‌كدا 600دۆالر ی زیاد ده‌كات. سه‌روه‌ته‌كه
ی ی ئاسیاسێل فرۆشرا به‌گروپ پشكه‌كانی كۆمپانیا «كیوتێل»ی قه‌ته‌ری به( )1.47ملیار دۆالر. 3
بازرگانی و پیشه‌سازی
جیهان 10هه‌واڵی ئابوری
2 3 6
8 5
7
4
9
1
4ئه‌مه‌ریکا كه‌م ی ئاو هه‌ڕه‌ش ه له‌گه‌شه ی ئابور ی جیهان ده‌كات دیمه‌نێک له‌ژیانی گه‌نجانی واڵتانی عه‌ره‌بی
شاری تۆکیۆ
1ژاپۆن تۆكیۆ گرانترین شار ی جیهانه ی مه‌یدانی ك ه ی رووماڵێك به‌پێ ی ی «میرسری» جیهان سه‌نته‌ر ی ئه‌نجامیداوه« ،تۆكیۆ»ی پایته‌خت ی جیهان ژاپۆن وه‌ك گرانترین شار ده‌ستنیشانكراوه. به‌پێی ئه‌م رووماڵكردنه له‌نێو ده شاری ههره گرانی جیهاندا ،چواریان ی شاری ههره ژاپۆنین ،له‌نێو س گرانی جیهاندا شه‌شیان ئوستورالیین، هه‌روه‌ها له‌م رووماڵكردنه‌دا ئاماژه ی بهوه كراوه ك ه به‌هۆی دابه‌زین ی ی دۆالره‌وه به‌به‌راورد به‌دراوه‌كان نرخ ی ی شاری ههره گران دیک ه له‌نێوان س ی ی ناو جیهاندا هیچ شارێكی ئه‌مه‌ریك نه‌هاتووه. ی سه‌نته‌ره‌كه ،ئه‌م به‌پێی به‌ڕێوه‌به‌ران ی رووماڵ كردن ه مه‌یدانییه ل ه 400شار ی 2012دا جیهاندا له‌سه‌ره‌تای ئه‌مساڵ ئه‌نجامدراوه.
2تورکیا
3واڵتانی عه‌ره‌بی
لهنیوه ی 2012دا 4ملیۆن كه‌س سه‌ردان ی ئه‌سته‌نبوڵیان كردووه
52ملیۆن كه‌س له‌جیهان ی عه‌ره‌بیدا بێكارن
یاریده‌رده‌ری ئه‌مینداری گشت ی ی ی ئاماره‌كان به‌پێ كۆمه‌ڵ هی عه‌ره‌بی «محه‌مه‌د ی شتوگوزار ه گ ی ت ه رای ه ب ه به‌ڕێو ی تویجه‌ری» رایگه‌یاند ئابور و ه ئ ی ه ژمار توركیا، ی 120ملیار والتانی عه‌ره‌بی نزیك ه ی ی سه‌ردان گه‌شتیارانه ی ی به‌ركه‌وتووه به‌هۆ دۆالر زیان ه كردوو نبوڵیان ه شاری ئه‌ست ی ئه‌و خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زایه‌تیان ه مساڵ ه ئ ی م ه ك ی یه لهنیوه كه میسر‌و تونس‌و لیبیا‌و یه‌مه‌ن‌و 231 و ن ملیۆ 4 2012دا، سوریای گرته‌وه. م ه ئ ه ك بوون، شتیار ه هه‌زار گ ی ناوبراو ئاماژه‌ی بهوه كرد به‌هۆ مان ه ه ه ب راورد ه ب ه ب ش رێژه‌یه سه‌رهه‌ڵدانی «به‌هاری عه‌ره‌بی»یه‌و‌ه %18 رابردوو ی ساڵ ی ماوه ی ته‌نها 56ملیاری زیانی واڵتان . ه كردوو زیادی عه‌ره‌بی بووه له‌بواری گه‌شتیاریدا، زۆرترین ه ئامار م ه ئ ی به‌پێ ئه‌و وتی «گرنگترین قه‌یران ك ه و ه ئ بۆ شتیاران ه گ ی ه ژمار ی ی عه‌ره‌ب رووبه‌ڕووی گه‌نجانی واڵتان ه ڵمانیاو ه ئ ی واڵت ه ل ، ه شار دهبێتهوه له‌سااڵنی ئاینده‌دا، ی ه پل ه ب روسیاش و ه بوو بێكارییه‌‌و وا چاوه‌ڕوان ده‌كرێت ه كاتێكدای ه ل ه م ه ئ دێت، م ه دوو ی ی 2015دا ژماره‌ی ئه‌وان ه له‌ساڵ ی ی هێڵ ك ه كاربه‌ده‌ستان به‌دوای كاردا ده‌گه‌ڕێن زیاتر له52 ه یاندوو ه راگ ئاسمانی توركیا ی ملیۆن هاواڵتی بن ،له‌كاتێكدا ژماره ی مساڵ ه ئ ی له‌نیوه‌ی یه‌كه‌م ی بێكارانی نیشتمانی عه‌ره‌بی له‌ساڵ سیان ه ك ملیۆن 2012دا57 ، 2010دا نزیك هی 32ملیۆن كه‌س . ه و گواستووه‌ته بووه». ی بێكاریشی گهڕاندهوه ئه‌و هۆكارێك ی «مه‌حسوبیه‌ت‌و بۆ په‌یڕه‌و كردن مه‌نسوبیه‌ت له‌داموده‌زگا ئیدارییه‌كانی ده‌وڵه‌تدا».
ی راپۆرتێك كه له‌الیه‌ن به‌پێ سه‌نته‌ری «فرۆنتایر ئیكۆنۆمیكس»هوه ی ئاو ئاماده‌كراوه ،كه‌م ی جدی ده‌بێت هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ی ئابوری جیهان له‌سه‌ر گه‌ش ه له‌سێ ده‌یه‌ی داهاتوودا. راپۆرته‌كه ده‌ڵێت حه‌وت ناوچ ه له‌ده ناوچ هی ههره قه‌ره‌باڵغ‌و خاوه‌ن چڕترین ی جیهان، ژماره‌ی دانیشتوان له‌چه‌ند ساڵی داهاتوودا ی ی رووبه‌ڕوو ێ ئه‌ندازه ب ی ئاو كهمبوونهوهی رێژه ده‌بنه‌وه ،كه ئه‌مه‌ش هه‌ڕه‌ش ه له‌ملیۆنه‌ها دانیشتوانی ئه‌و ی واڵتانه ده‌كات تا له‌ژێر هێڵ هه‌ژارییدا بمێننه‌وه. ی ی ئاماژه‌یه ،زۆربه جێ تۆژینه‌وه‌كان جه‌غت لهوه ی ئاو ده‌كه‌ن ك ه دابینكردن گه‌وره‌ترین كێشه‌ی به‌رده‌م ی جیهان ده‌بێت له‌ناوه‌ڕاست سه‌ده‌ی بیست‌ویه‌كدا.
➤
به ژماره: 2
%70
ی واڵته‌كانیان‌و ی ئابور خه‌ڵكی جیهان له‌بار ی ناڕازین. ی ئابوری جیهان‌و قه‌یرانه‌كان سیسته‌م
140
ی ساڵی داهاتوو ()2013ی عێراقه، بۆدجه ترلیۆن دینار بودج هی ئه‌مساڵ 117ترلیۆن دیناره.
بازرگانی و پیشه‌سازی
ــان ی و پیشه‌سازی سلێمان ی
ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی به سستمی دیموكراسی بۆ به‌رێوه‌بردن و ی 2010 ی كردنی بازرگانان و تا ساڵ نوێنه‌رایه‌ت
ی و ی ئابوور ی گرنگ ی زنجیره‌یه‌ك كارو پرۆژه ( )11خولی هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامدراوه .ل ه خول ی و پیشه‌سازیی بازرگانی ل ه شاری سلێمانی ئه‌نجامداوه. یانزه‌هه‌مدا ژووری بازرگان
پێشانگا ی نێوده‌وڵه‌ت ی سلێمانی ی ی به‌شێك ی سلێمان ی نێوده‌وڵه‌ت پێشانگا ی ی بازرگانیو پیشه‌ساز ی ژوور گرنگ ی سلێمانییه‌‌و یه‌كێك ه لهو هه‌واڵن هی ژوور بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی ك ه تێیدا سه‌ركه‌وتنێكی به‌رچاوی به‌ده‌ستهێناوه. ی له‌ناوچ هی تاسڵوج ه له‌شاری سلێمان ی ی ( )2005دروستكراوه ،ژوور له‌ساڵ ی تاكه ژووره ك ه بازرگانیو پیشه‌ساز ی ی تایبه‌ت به‌خۆ ی پێشانگایه‌ك خاوه‌ن بێت له‌هه‌رێم‌و عێراقیشدا ،له‌وكاته‌و‌ه ی سااڵن ه تاوه‌كو ئێستا به به‌رده‌وام ی ی تایبه‌ت‌و نێوده‌وڵه‌ت چه‌نده‌ها پێشانگا ی تێدا رێكده‌خرێت له‌ژێر چاودێر
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ی ی كوردستان‌و ژوور حكومه‌تی هه‌رێم ی سلێمانی ،هه‌میش ه بازرگانیو پیشه‌ساز ی ئه‌وه‌دای ه ئه‌م پڕۆژه‌ی ه ژووره‌كه‌مان له‌هه‌وڵ ی دابنێت بۆی ه ی ستراتیژ به‌پڕۆژه‌یه‌ك هه‌میش ه له‌نۆژه‌نكردنه‌وه‌‌و رێكخستنیدای ه ی سلێمانی‌‌و ئاوێنه‌یه‌كی بااڵروانه بۆ شار یه‌كێكه له‌گرنگترین چاالكییه بازرگانیو ی پیشه‌سازییه‌كان ك ه راسته‌وخۆ په‌یوه‌ند ی به‌په‌ره‌پێدانی ئابوری‌‌و په‌ره‌سه‌ندن بازرگانیو پیشه‌سازی واڵتهوه ههیه. ی یه‌كێك بوو له‌هۆكار‌ه گرنگه‌كان ی ی له‌گه‌ڵ دنیا ی په‌یوه‌ند دروستكردن ده‌ره‌وه.
5
بازرگانی و پیشه‌سازی
شار ی سلێمان ی ی 1784له‌الیه‌ن «ئیبراهیم ی ساڵ ی سلێمان شار ی ی بابان»هوه بنیات نراو كرا به‌پایته‌خت پاشا نوێی میرنشینی بابان .له‌دروستبوونیه‌و‌ه ی 1914ئه‌م شاره پێكهاتبوو له‌م تاوه‌كو ساڵ گه‌ڕه‌كانه :مه‌ڵكه‌ندی ،حاجی حان ،كانێسكان، ده‌رگه‌زێن ،گۆیژه ،سابونكه‌ران ،سه‌ر چیمه‌ن، گاوران ،جوله‌كان ،سه‌رگۆل ،چوارباخ، سه‌رشه‌قام. ی ی دانیشتوانی سلێمان ی 1912دا ژماره له‌ساڵ ی ()15 ی ده‌وڵه‌تی عوسمان به‌پێی ساڵنامه هه‌زار كه‌س بوو. ی ئه‌م شاره هه‌ر له‌بنیاتننایه‌و‌ه دانیشتوان له‌هه‌ر سێ ئاین ه ئاسمانیه‌ك ه پێكهاتووه‌و ی له‌گ ه ڵ یه‌كتریدا ژیاون‌و له‌خۆشی‌‌و به‌ته‌بای ی یه‌كتریان كردووه .جگ ه ناخۆشیدا به‌شدار ی له‌بواری كشتوكا ڵ كردن تیایدا ،بواره‌كان ی بازرگانیو پیشه‌وه‌ری تیادا بووه .له‌بوار رۆشنبیریو ئه‌ده‌بیشدا هه‌میش ه پێشه‌نگ ی ی بواره جیاجیاكان بووهو چه‌ندین كه‌سایه‌ت تیادا هه‌ڵكه‌وتووه.
4
ژووری بازرگـــــ ی ی و پیشه‌سازیی سلێمان ی بازرگان ژوور یو وه‌ك پێداویستیه‌كی گه‌شه‌پێدانی ئابوور ی ی كوردستان و ده‌رچوون له بازن ه بازرگان ی ل ه ناوخۆیی ،ل ه ناوه‌راستی شه‌سته‌كان ی ی سلێمان له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵێك بازرگانی شار ی ل ه ی خۆ دامه‌زرا و یه‌كه‌مین كۆبونه‌وه ی پێنچ شه‌مم ه 1967/5/11ئه‌نجامدا و رۆژ ی ی كاره‌كان ی بۆ به‌دواداچوون چه‌ند لیژنه‌یه‌ك ی بون ه ئه‌ندامی بۆ دامه‌زراند و ده‌رگا ی وااڵكرد. ی شاری سلێمان بازرگانان ی ی و پیشه‌سازیی سلێمان ی بازرگان ژوور له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیه‌وه كۆمه‌لێك ی گرنگی بۆ بازرگانان كوردستان ده‌ستكه‌وت ی ده‌سته‌به‌ركردو‌ه و هه‌ر له‌سه‌ر ده‌ستپێشخه‌ر ی ی ژووری بازرگانییه‌كان ئه‌ویش یه‌كێت ی ژووره عێراق دامه‌زرا ل ه كۆنگر‌هی چواره‌م ی بازرگانیه‌كانـــــــــــــــی عێراق ك ه لهماوه ی سلێمانی سازكرا ( )1967/8/10-8ل ه شار ی تیایدا به‌فه‌رمی یه‌كێتیه‌كه دامه‌زرا و یاسا ی بۆ ده‌رچوو. تایبه‌ت ی ی و پیشه‌سازیی سلێمان ی بازرگان ژوور ی گرنگهو ی مه‌عنه‌و ی كه‌سایه‌ت خاوه‌ن جێگه‌ی متمان هی بازرگانان و پێشه‌سازان و خاوه‌ن كۆمپانیاكانی كوردستان و له‌الیه‌ن ی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش پشتیوان لێده‌كرێت و تا ئێستا سه‌دان كه‌س بۆت ه ی و پیشه‌سازیی ئه‌ندام له‌ژووری بازرگان سلێمانی. ی ی و پیشه‌سازیی سلێمان ی بازرگان ژوور ی دامه‌زراندنیه‌وه پابابه‌ند بو‌ه له‌سه‌ره‌تا
بازرگانی و پیشه‌سازی
ـــــوردستانیان قۆرغ كردووه ی توركیا‌و ئێرانه‌و ده‌بێت ئێمه‌ش سیاسه‌ت ی ی بازرگانه‌كان هه‌مان سیاسه‌ت پێشخستن خۆمان په‌یڕه‌و بكه‌ین تا بتوانین ئه‌و كارخانان هی ئه‌وان دایانناوه له‌توركیا ئێمه‌ش له‌كوردستاندا دایانبنێین. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا كوردستان كارگه‌و ێ دروست ی وایان ههیه یان ده‌تانه‌و كارخانه ببێت؟ سیروان محه‌مه‌د :ئه‌گه‌ر هه‌شبووبێت ئهوهنده ی بۆ دروستكراوه له‌الیه‌ن ته‌ندروستی‌‌و كێشه ی چاودێری بازرگانیه‌وه ،لهبهرئهوه توانایه‌ك ی ئه‌و ئه‌وتۆیان نه‌ماو‌ه بۆ کێبه‌رکێ كردن ی كۆمپانیا توركیو ئێرانیانه ،ئه‌وانه‌ش ی دایانناوه، هه‌یان ه په‌شیماننن لهو كارگان ه من ئاگادارم چه‌ندین كه‌س هه‌یانبوو‌ه دایانخستووه ،لهبهرئهوه بیر لهوه دهكهنهوه ی بكه‌ن وه‌ك قازانجتریان ه بچن له‌توركیا دروست ی كوردستاندا دروستیبكه‌ن. ئهوهی له‌هه‌رێم ێ حكومهت له‌هه‌موو باره‌یه‌كه‌و‌ه لهو پشتیوانیان ده‌كات ،قازانجتریان ه له‌توركیا ی بكه‌ن له‌وه‌ی بیهێننه كوردستانه‌وه. دروست پیشه‌سازی: بازرگانیو پێتانوانیی ه ی ی هه‌رێمی كوردستان به‌مواد پشتبه‌ستن ی خۆراكی ئه‌و كۆمپانیا توركیو ئێرانیانه ی له‌كوردستاندا ك ه باست كرد ،به‌رهه‌مهێنان كردووه به«سفر»؟ سیروان محه‌مه‌د :ئه‌م ه مه‌ترسیه‌كه‌یه، پێویسته بۆ ده‌رباز بوون له‌م دۆخ ه ی ئابورییهوه مه‌ترسیداره‌ی كوردستانی له‌ڕوو ی تێكه‌وتووه ،حكومه‌تی هه‌رێم كه‌رت پیشه‌سازی‌‌و كشتوكاڵ ئاوه‌دان بكاته‌وه‌و ی ببوژێنێته‌وه‌و پشتیوانیان بكاو به‌ده‌ست كه‌سی شاره‌زایان بسپێرێت تا به‌ڕێوه‌یان به‌رێت. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئێوه پالنێكتان هه‌ی ه ی بۆ ده‌ربازبوون لهو دۆخه تا گه‌شه به‌توانا ی بده‌ن‌و به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ك ئابوری خۆماڵ نه‌كرێت ه پاشكۆی كۆمپانیا بیانییه‌كان؟ ی ێ ژووره‌كه سیروان محه‌مه‌د :ئێمه هه‌ر س ی كوردستان له‌دوا كۆبوونه‌وه‌ماندا هه‌رێم ی وه‌ك پڕۆژه‌یه‌كمان داڕشتوو‌ه بۆ ئهوه نه‌خشه رێگایه‌ك بیده‌ین به‌حكومه‌ت تا ی به‌گوێره‌ی ئه‌و رێنماییان ه كار بكاو یارمه‌ت بازرگانه‌كان بدات. ی بازرگانیو پیشه‌سازی :گرنگترین خاڵه‌كان ئه‌و نه‌خش ه رێگایه چین؟ ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
توانا ی بازرگانه‌كان ی ئێم ه زۆر سنوورداره ئهوه ی ئاسته‌نگی به‌رده‌م وتنیانه ئهوهی ه ك ه پێشكه یانه ته‌نها به‌و پاره‌یه‌ی هه ئیش ده‌كه‌ن به‌ب ێ ئهوه ی پشتگیری ی بكرێن
ی سیروان محه‌مه‌د :حكومهت ده‌بێت پشتیوان ی بكات، ی پیشه‌ساز ی كه‌رت ی بوژانه‌وه ته‌واو ی دایناوه ،ئێم ه نه‌ك ئه‌و بڕه پاره سنوورداره ی ئێم ه ئهوهی ه ك ه ی پیشه‌ساز وتومان ه كێش ه ی دیاریكراوهو به‌م بڕه ی سه‌رمایه‌یه‌ك خاوه‌ن ی پاره كه‌مه‌ی ك ه وه‌ك قه‌رزی پیشه‌ساز ی وا هه‌ی ه دایانناوه ناچێت ه پێشهوه ،كارگ ه بایی ده‌یان ملیۆن دۆالره‌‌و به‌بازرگان‌و ی ئێمه ناكڕدرێت ،به‌م ه پیشه‌سازكار پێشناخرێ‌‌و پێویست ه ئه‌و بڕه قه‌رز‌ه ك ه 400 ی هه‌زار دۆالره زیاتر بكرێت ،با ئه‌و پاره‌ی ه ی بكه‌نه‌و‌ه له‌گومرگه‌كان وه‌ریده‌گرن ته‌رخان ی به‌سمانه. ی بازرگانیو پیشه‌ساز بۆ پشتیوان بازرگانیو پیشه‌سازی :له‌سایه‌ی ئه‌م تابلۆیه‌دا ی ی روون ی هه‌رێم سیاسه‌تێك كه حكومهت ی بازرگانیو نیی ه بۆ بوژانه‌وه‌و پێشخستن ی تایبه‌ت هه‌ر پیشه‌سازی ،ئایا ده‌كرێت كه‌رت ی له‌سه‌ر پشتیوانی حكومهت بێت بۆ چاو ی پێشكه‌وێت؟ ئهوه سیروان محه‌مه‌د :ئه‌مڕۆ كه‌رتی تایبه‌ت ی بۆ ی سنوورداره‌و زۆربه سه‌رمایه‌كه ێ بوون ه ده‌ڕوات ،ده‌بێت كه‌رتی نیشته‌ج ی له‌كه‌رته‌كانی تردا پشتیوانی بكرێت بۆ ئهوه وه‌به‌رهێنان بكات ،بۆ ئهوهی كه‌رتی تایبه‌ت ێ زیاتر خزمه‌ت به‌ره‌و پێشهوه بڕواو بتوان ی بكات ی واڵت‌و داهاتی نیشتمان به‌ئاوبر پێویست ه سیاسه‌تێكی وه‌ك ئهوهی له‌توركیا ی ده‌یبنین په‌یڕه‌و بكرێت ،ئێستا وه‌ختیه‌ت ی كه حكومه‌تی هه‌رێم كار بۆ بوژانه‌وه پیشه‌سازی‌‌و كشتوكاڵو كه‌رتی تایبه‌ت بكاو گرنگییه‌كی زیاتریان پێبدات.
www.sulcci.com
سلێمانی پێویستی به"گه‌نجینه"یه سه‌رۆكی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمان ی «سیروان محه‌مه‌د» ئاماژه بهوه ده‌كات كه زۆرێك له‌بارزگانه‌كانی سلێمانی داوای گه‌نجینه ده‌كه‌ن ،ناوبراو وتی «ئه‌و گه‌نجینانه‌ی هه‌ن له‌ناو شار به‌كه‌ڵكی زه‌خیره كردنی 15رۆژ مه‌وادی خۆراكی نایه‌ن». سیروان محه‌مه‌د روونیكرده‌وه كه ئه‌وان وه‌ك ژووری بازرگانی ئهوهی له‌سه‌ریانه بۆ دروست كردنی گه‌نجینه كاریان بۆ كردووه ،ئه‌و وتی «ئێمه پڕۆژه‌و پڕۆپۆزه‌لی خۆمان داوه به‌وه‌به‌رهێنان ،خۆشبه‌ختانه ئه‌وان ره‌زامه‌ندییان داوه ،چونكه ئه‌و گه‌نجینانه له‌به‌ژه‌وه‌ندی شاره‌كه‌مانه‌و هه‌ر گه‌نجینه‌كان نییه ،به‌ڵكو پێشانگاكانی مه‌وادی بیناو خۆراكیشه كه زۆر لهو شمه‌ك‌و كااڵیانه له‌خۆده‌گرێت‌و ئه‌مه‌ش شتێكی زۆر زۆر باشه ،ئێمه داوامان له‌شاره‌وانی كردووه كه به‌زووترین كات ئه‌و زه‌ویانه‌مان بده‌نێ تا ئێمه بتوانین ئه‌و پڕۆژانه جێبه‌جی بكه‌ین، له‌به‌رئه‌وه‌ی شاری سلێمانی پێویستی به‌گه‌نجینه ههیه ،ئه‌و گه‌نجینانه‌ی له‌سلێمانی هه‌ن زۆر كه‌م‌و سنووردارن ،ئێمه خۆمان ئاگادارین ئه‌و گه‌نجینانه‌ی هه‌ن له‌ناو شار ،به‌كه‌ڵكی زه‌خیره كردنی 15رۆژ مه‌وادی خۆراكی نایه‌ن». سه‌رۆكی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی جه‌غتی له‌وه‌ش كردهوه كه ده‌یان بازرگانی سلێمانی هه‌ن ئه‌و خواردنانه‌ی ده‌یهێنن به‌ره‌و خوارووی عێراقی ده‌ب هن‌و له‌گه‌نجینه‌كانی ئه‌وێ دایده‌نێن ،یان به‌ره‌و هه‌ولێر ده‌یبه‌ن له‌وێ دایده‌نێن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ولێر كۆمه‌ڵێك گه‌نجینه‌ی گه‌وره‌ی دروستكردووه كه 600 گه‌نجینه‌ی له‌ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند مانگه‌دا دابه‌ش كردووه به‌سه‌ر بازرگانه‌كاندا ،له‌كاتێكدا كه له‌سلێمانی 130گه‌نجینه‌ی ههیه له‌ڕابه‌ڕین كه له2004دا دابه‌ش كراون ،ئه‌و وتی «ئه‌مڕۆ له‌سایه‌ی گه‌شه‌ی دانیشتوان‌و گه‌وره‌بوونی شاردا ئه‌و 130گه‌نجینه‌یه به‌شی چوار بازرگان ناكات، خه‌ڵك زیاتر هه‌لومه‌رجی ژیانی باش بووه، ئه‌مه‌ش زیاتر پێویستی به‌جێگه‌و رێگا ههیه». وتیشی «پێویسته ئه‌و زه‌ویانه‌مان ته‌سلیم بكه‌ن‌و سه‌رۆكی شاره‌وانی سلێمانیش كاك خه‌سره‌و یاریده‌ده‌ری ئێمه بووه بۆ ئه‌م كاره، ئه‌وان ده‌ڵێن هێشتا ئه‌و زه‌وییانه دیزاین نه‌كراون‌و شاره‌وانیش ده‌ڵێت ئێمه پاره‌مان نییه دیزاینی بكه‌ین .ئێمه له‌ڕێگه‌ی ئه‌م گۆڤاره‌وه ده‌ڵێین ئه‌گه‌ر شاره‌وانی ئه‌و زه‌وییانه‌مان ته‌سلیم بكه‌ن ئێمه دابینكردنی هه‌موو پێداویستی‌‌و خزمه‌تگوزارییه‌كانی به‌ته‌واوی ده‌خه‌ینه ئه‌ستۆی خۆمان». 7
بازرگانی و پیشه‌سازی
كۆمپانیا توركیو ئێرانیه‌كان بازاڕی كــــ ی بازرگانیو پیشه‌سازی ،سیروان ی ژوور سه‌رۆك محه‌مه‌د ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه كۆمپانیا ی ی سه‌رمایه‌و پشتگیر خۆماڵییه‌كان به‌هۆی كه‌م ی نه‌كردنیانه‌وه له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه ،توانا ی ئه‌و كۆمپانیا توركیو ئێرانیانه‌یان كێبڕكێ ی كوردستانیان قۆرغ كردووه ،ئه‌و نییه ك ه بازاڕ ی ی تایبه‌ت سه‌رمایه‌كه ده‌ڵێت «ئه‌مڕۆ كه‌رت ێ بوون ی بۆ كه‌رتی نیشته‌ج سنوورداره‌و زۆربه ی ده‌ڕوات ،ده‌بێت له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه پشتیوان بكرێت بۆ ئهوهی له‌كه‌رته‌كانی تردا وه‌به‌رهێنان بكات».
سیروان محه‌مه‌د 6
ی سه‌روكاری له‌گه ڵ بازرگانیو پیشه‌سازی :ئهوه ی كوردستاندا هه‌بێت هه‌ست ده‌كات ك ه بازاڕ ی توركیو ئێرانی، چه‌ند كۆمپانیایه‌كی گهوره بازاڕی هه‌رێمیان قۆرغ كردووه ،ئه‌م ه بۆ؟ سیروان محه‌مه‌د :ئهوه راسته ،كۆمه‌ڵێك ی توركی گه‌وره‌ی وه‌ك «ئاڵتون سا، كۆمپانیا ی زێڕ ،بیشله‌ر ،قایا ،ڤێجێ» ك ه پشتگیرییه‌ك ی خۆیان وه‌رده‌گرن‌و ته‌واو له‌ده‌وڵه‌ته‌كان ی زۆربه‌شیان كۆمپانیای تایبه‌ت به‌بازرگان ی ی نوركیاوه یارمه‌ت خۆراكین‌و له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ت داراییان پێده‌درێت ،به‌شێوه‌یه‌كی زۆر به‌توانا له‌بازاڕه‌كانی كوردستاندا چاالكن‌و كار ده‌كه‌ن، ی له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی خۆمان كه‌چ كه ورده ورده به‌ره‌و پێشهوه ده‌ڕۆن هیچ ی ههرێمهوه پشتگیرییه‌ك له‌الیه‌ن حكومهت ی ی هه‌رێم ده‌رفه‌ت‌و چانس ناكرێن ،حكومهت بازرگانی كردنیان بۆ ده‌سته‌به‌ر ناكات، ی داراییهوه ی پاڵپشتی كردن ی له‌ڕێگه به‌تایبه‌ت ی بانكه‌كان وه‌ربگرن، بۆ ئهوهی سوود له‌قه‌رز توانای بازرگانه‌كانی ئێمه زۆر سنوورداره ئهوهی ئاسته‌نگی به‌رده‌م پێشكه‌وتنیانه ئهوهی ه یانه ئیش ده‌كه‌ن، ك ه ته‌نها به‌و پاره‌یه‌ی هه ی پشتگیریی بكرێن ،له‌كاتێكدا ێ ئهوه به‌ب ی خۆمان توانای ملیۆنێك ئه‌گه‌ر بازرگانێك ی ی تورك ی هه‌بێت ئه‌وا كۆمپانیایه‌ك دۆالر ی وای ه ی 100ملیۆن دۆالری ههیه .مانا توانا ی ئه‌گه‌ر كۆمپانیاكانی ئێم ه وا بڕواو حكومهت هه‌رێم پشتگیرییان نه‌كات ،رۆژ به‌ڕۆژ به‌ره‌و الوازی ده‌چن .دیار‌ه له‌هه‌مانكاتیشدا سه‌باره‌ت به‌چه‌ند كۆمپانیایه‌كی ئێرانیش هه‌ر هه‌مان شته ،چه‌ند كۆمپانیایه‌كی گه‌وره‌ی ئێرانی وه‌ك ی ی له‌ینده» كه‌وتوونه‌ت ه كێبڕكێ «موحسین‌و ما ی كۆمپانیاكانی خۆمانه‌وه ،ئه‌مان ه كۆمپانیا ی خۆراكیدا ئیش ده‌كه‌ن به‌توانان‌و له‌مواد ی ته‌له‌فزیۆنه‌كاندا رۆژان ه ده‌یانبینین له‌په‌خش ریكالم ده‌كه‌ن بۆ كاره بازرگانیه‌كانیانن بۆ ئه‌و ی ك ه هه‌یان ه وه‌ك برنج‌و دۆشاوو ئه‌و كااڵیان ه شمه‌كانه..
ی بازاڕ له‌الیه‌ن ئه‌م له‌ڕاستیدا قۆرغ كردن ی ههیه بۆ ی زۆر كۆمپانیایانه‌وه كاریگه‌رییه‌ك ی ی خۆمان‌و گلله‌یی‌‌و گازنده‌یه‌ك بارزگانه‌كان ی دروستكردووه ،ده‌بێت حكومهت زۆر بیر لهوه بكاتهوه رێگاچاره‌یه‌ك بۆ ئه‌م ه ی بدۆزێته‌و‌ه چونك ه بازرگانی ئێمه ئه‌و سووده ی خۆمانه ،به‌اڵم ئه‌و وه‌ریده‌گرێت بۆ واڵته‌كه ی كۆمپانیا توركیو ئێرانیانه سوودیان بۆ واڵت ی ئێم ه ده‌به‌ن‌و خۆیانه ،پاره‌ی ئه‌م واڵت‌و شاره ی پێئاوه‌دان دهكهنهوه، ی خۆیان واڵته‌كان ی ی بیر له‌چاره‌سه‌ر ده‌بێت حكومهت به‌ڕاست ی توركیو ئه‌م ه بكاتهوه .ئێستا ئه‌م كۆمپانیا ی خۆراكی، ئێرانیان ه ك ه تایبه‌تن به‌مواد ی زۆربه‌یان پێچانه‌وه‌ی شمه‌كه‌كانیان له‌واڵتان خۆیاندا ده‌كه‌ن‌و ده‌یهێنن بۆ كوردستان‌و ی بۆ ده‌كه‌ن له‌كه‌نال‌و ته‌له‌فزیۆنه‌كانه‌وه‌و ریكالم ی به‌خه‌ڵكیان ده‌ناسێنن ،به‌اڵم بازرگانه‌كان سنوورداره‌و ناتوانن خۆمان تواناكانیان ی بكه‌ن كێبڕكێی كۆمپانیایه‌كی توركیو ئێران ی زۆره‌وه دێته ئه‌م بازاڕه‌وه. كه به‌بڕ‌ه پاره‌یه‌ك ی ئه‌م ی به‌رباڵو بازرگانیو پیشه‌سازی :چاالك ی كۆمپانیایان ه كه تایبه‌تن به‌موادی خۆراك ی ی له‌سه‌ر ئاست ی خراپ چ كاریگه‌رییه‌ك ی ناوخۆ ههبووه؟ به‌رهه‌مهێنان سیروان محه‌مه‌د :ئه‌مه حاڵه‌تێكی زۆر ی ی بازرگان ی لێده‌كه‌وێته‌وه ،ده‌بێت بانك خراپ ی كوردستان جارێكیتر ببوژێته‌وه‌‌و یارمه‌ت ی كه‌م، ی بدات به‌و بازرگانان ه به‌سوودێك دارای ی ئه‌و كۆمپانیا توركیو تا بتوانن منافه‌سه ی ی بانك ئێرانیان ه بكه‌ن ،چونكه ئه‌وان پشتیوان واڵته‌كانیان ههیه ،حكومهت زهویو كاره‌با‌و ی پاره‌ش ده‌دات به‌و كۆمپانیایانه‌‌و رێژه‌یه‌ك ی گومرگیان لێوه‌رده‌گرێت له‌به‌رامبه‌ر كه‌م هێنانی ئه‌و كااڵیان ه بۆ كوردستان ،به‌هه‌موو ی شێوه‌یه‌ك پشتیوانیان ده‌كه‌ن بۆ ئهوه ئه‌و بازرگانانه به‌ره‌و پێشهوه بڕۆن ،ئه‌م ه
وه‌ختیه‌تی حكومه‌تی هه‌رێم كار بۆ بوژانه‌وه‌ی پیشه‌سازی‌‌و كشتوكاڵو كه‌رت ی تایبه‌ت بكاو گرنگییه‌ك ی زیاتریان پێبدات
بازرگانی و پیشه‌سازی
چه‌ند دیمه‌نێک له‌کۆنگره‌ی چواره‌می ژووره بازرگانییه‌کانی عێراق سلێمانی 1968/6/10 - 1968/6/8
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
9
بازرگانی و پیشه‌سازی
پێشنیاره كان ی ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانی بۆ گه‌شه‌پێدانی كه‌رتی پیشه‌سازی وێرای سوپاس و پێزانینمان بۆ گرنگیدان ی حكومه‌ته‌كه‌مان بۆ بوژاندنه‌وه‌و گه‌شه پێدانی كه‌رتی پیشه سازی ,خۆمان به‌دوور ئه‌گرین له درێژه‌پێدان‌و دووباره كردنهوهی ئه‌و پێشنیارو چاره سه‌رانه‌ی پێشوومان وه ئه‌م چه‌ند خاله‌ی الی خوارهوه به كارێكی گرنگ ده‌زانین بۆ ئه‌م قۆناغه نوێ یه‌ی كه پێداویستی ڕۆژه: .1دیاریكردنی سیستمی ئابوری حكومه‌تی هه‌رێم .2دانانی پالنی گونجاو (پێنج ساڵه,یه‌ك ساڵه) به پێی پێداویستی بازاڕه‌كانی كوردستان,وه دیاریكردنی پێگه‌ی پیشه سازی له بودجهی حكومه‌تی هه‌رێمدا .3توێژینه‌وه‌ی زانستی بكرێت بۆ هۆكاری گرانی تێچونی به‌رهه‌مه‌كانی ناوخۆ؟ وه‌الم دانه‌وه‌ی ئه‌م پرسیاره هه‌موو كێشه‌كان چاره‌سه‌رده‌كات. .4هه‌مواركردنه‌وه‌ی هه‌مو ئه‌و یاساو ڕێسایانه‌ی كه په‌یوه‌ستن به‌كه‌رتی پیشه سازییه‌وه(یاساكانی كار,به‌رهه‌م,گومرگ 0000هتد ،وه‌نه‌هێشتنی ڕۆتین وه‌زاره‌ته نێوان .5هه‌ماهه‌نگی په‌یوه‌ندیداره‌كان و وه‌زاره‌تی بازرگانی پیشه‌سازی ،لێره‌دا به پێویستی و ده‌زانین كه ئاماژه به‌و نوسراوه‌ی وه‌زراه‌تی پالندانان بده‌ین بۆ ته‌رخانكردنی زه‌وی بۆ دروستكردنی ناوچه‌ی پیشه‌سازی كه تا ئێستا جێ به‌جێ نه‌كراوه له شاری سلێمانی. .6چاالك كردنی سیستمی دارایی وه‌ك (بانكه‌كان,بیمه,قه‌رزی پیشه سازی (,سوق االوراق المالیه)) .7وریا كردنهوهی كۆمه‌ڵگا بۆ پشتگیری كردنی به‌رهه‌می ناوخۆ هه‌روه‌ها الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان بۆ به‌كارهێنانی به‌رهه‌می ناوخۆ بۆ پرۆژه‌كانی به‌ڵێنده‌رایه‌تی ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ی سه‌ره‌وه كه ئاماژه‌مان پێدا هه‌ركات پێوویستان به‌رونكردنه‌وه‌و ورد كردنهوهی هه‌بوو ژووره‌كه‌مان ئاماده‌یه بۆ پێشكه‌ش كردنی راپۆرتی فراوان و چڕو پڕ بۆ هه‌ر خاڵێك به نه‌خشه ڕێگاوه. له‌گه‌ڵ رێزو سوپاس ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی 8
گواستنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی حکومه‌ت بۆ پارێزگاکان
سه‌ره‌تایه‌ک بۆ چاره‌سه‌ری گرفته‌کانی پیشه‌سازی سه‌رۆكی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی سیروان محه‌مه‌د ئاماژه بهوه ده‌كات كه پاش ئهوهی له‌سه‌ر داوای ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ،به‌به‌شداری چه‌ندین پیشه‌سازكاری به‌توانا له‌هه‌ر سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێم له‌یه‌كێتی ژووره بازرگانه‌كانی كوردستان كۆبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی ئابوری «عوسمان شوانی» كردووه ،بڕیاردراوه له‌گه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران كۆببنه‌وه ،ئه‌و وتی «لهو كۆبوونه‌وه‌یه‌دا هه‌ر ژووره‌و پێشنیارییه‌كانی خۆی هێنا بوو ،دوای هه‌موویان كرا به‌یاداشتێك بۆ تیشك خستنه سه‌ر گرفته‌كان‌و ئاماژه‌دان به‌چاره‌سه‌ره‌كانی، به‌مه‌به‌ستی چۆنیه‌تی په‌ره‌دان به‌گه‌شه‌ی ئابوری‌‌و پێشخستنی ره‌وتی پیه‌شازیی‌‌و بازرگانی له‌هه‌رێمی كوردستاندا».
وتیشی «ئێمه وه‌ك ژووری بازرگانی سلێمانی كه لهو كۆبوونه‌وه‌یه‌دا به‌شدار بووین ،له‌نێو سێ ژووره بازرگانه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا، ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی زۆرترین گرفت‌و كێشه‌ی هه‌بوو ،بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفت‌و كێشه‌و گرفتانه پێشنیارو داوامان كرد كه ده‌سه‌اڵته‌كان لهو بوراه‌دا له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه بگوازرێته‌وه بۆ پارێزگاكان، خۆشبه‌ختانه سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران پێشنیاره‌كه‌ی په‌سه‌ند كردو بڕیاری دا بۆ چاره‌سه‌ری گرفت‌و كێشه‌كان ده‌سه‌اڵته‌كان دابه‌زێت بۆ پارێزگاكان‌و ئێمه چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ین كه ئه‌مه سه‌ره‌تایه‌ك بێت بۆ هه‌ڵگرتنی ئه‌و ئاسته‌نگانه‌ی له‌به‌رده‌م گه‌شه‌ی پیشه‌سازی‌‌و بازرگانیدان».
داواكارین ناوچه‌ی پیشه‌ساز ی 3 بخرێته بوار ی جێبه‌ج ێ كردنه‌وه سه‌رۆكی ژووری بازرگانیو پیشه‌ساز ی سلێمانی ئاماژه بهوه ده‌كات كه تا ئێستا چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ن بڕیاری دروستكردنی ناوچه‌ی پیشه‌سازی 3له‌سلێمانی جێبه‌جێ بكرێت ،له‌كاتێكدا كه بڕیاره‌كه‌ی پیشه‌سازی 3ی سلێمانی هاوكات له‌گه‌ڵ ئهوهی هه‌ولێر‌و دهۆك ده‌رچوو ،به‌و دوو پارێزگایه جێبه‌جێكران كه‌چی هێشتا له‌سلێمانی جێبه‌جێ نه‌كراوه. سیروان محه‌مه‌د ئاماژه‌ی بهوه كرد كه ئه‌و ره‌زامه‌نده‌ییه‌ی بۆ چوار ناوچه‌ی پیشه‌سازی له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی پیشهسازییهوه ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر نوێندرا بۆ سلێمانی‌‌و گه‌رمیان‌و هه‌ولێر‌و دهۆك ،بودجهی ته‌واویشی بۆ دانراوه ،تا ئێستا له‌سلێمانی جێبه‌جێ نه‌كراوه .ئه‌و وتی «شاره‌وانی سلێمانی ره‌زامه‌ندییه‌كه‌ی به‌ده‌ست گه‌یشتووه بۆ دروستكردنی ناوچه‌ی پیشه‌سازی ،3كه‌چی تا ئێستا ئه‌و زه‌وییه دابین نه‌كراوه بۆ وه‌زاره‌تی پیشه‌سازی تا ئه‌و بودجه‌یه‌ی بۆ سه‌رف بكه‌ن كه بۆی دابین
كراوه ،ئێمه له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تی پیشه‌سازی سه‌باره‌ت بهوه كه له‌سلێمانی جێبه‌ج ی نهكراوهو هیچ كارێكی بۆ نه‌كراوه ،له‌كاتێكدا له‌دهۆك‌و هه‌ولێر جێبه‌جێ كراوه ،داوامان له‌وه‌زیر كردووه كه ده‌ستوبردو په‌له‌ی تیا بكه‌ن بۆ ئهوهی بخرێته بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه ،ئه‌و وتی :ئێوه ته‌نسیق بكه‌ن له‌گه‌ڵ پارێزگار‌و شاره‌وانی‌‌و زه‌وییه‌كه دابین بكه‌ن ئێمه بودجه‌كه حازره بۆی سه‌رف ده‌كه‌ین .خزمه‌تگوزاری ته‌واوی بۆ ده‌كه‌ین‌و قه‌ره‌بووی خاوه‌ن موڵكه‌كانیش ده‌ده‌ینه‌وه‌و ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ ته‌سلیممان بكه‌ن ئێمه به‌یانی ده‌یخه‌ینه بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه». وتیشی «ئێمه داواكارین له‌شاره‌وانی‌‌و پارێزگای سلێمانی ئه‌و بڕیاره‌ی په‌رله‌مانی كوردستان ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر نواندووه‌و بودجهی بۆ دیاریكردووه بخرێته بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه ،كه ناوچه‌ی پیشه‌سازی 3یه‌و 2600دۆنمی له‌ناوچه‌ی عه‌ربه‌ت بۆ دیاریكراوهو ئێستا 2600دۆنمه‌كه حازره‌و به‌ناوی وه‌به‌رهێنانه‌وه‌یه».
بازرگانی و پیشه‌سازی
ــــاغه‌و‌ه بۆ بازرگانی فه‌رمی دراوسێی هه‌میشه‌یمانه بازرگانیو پیشه‌سازی :له‌كوردستاندا یان له‌هه‌ر له‌سلێمانیدا؟ یاسین ره‌حیم :هه‌ر له‌سلێمانیدا مه‌به‌ستمه، ئه‌و كاتان ه بازرگانه هه‌ولێرییه‌كانیش ی په‌یوه‌ندیی ه به‌ته‌واوی نه‌یانده‌زانی كه به‌قوڵ بازرگانیه‌كان بگوازنه‌وه بۆ ئه‌وێ ،ئهوه ی بازرگانیدا ئه‌و قسه‌یه ده‌كه‌م من له‌ئاست ی خوانه‌خواست ه مه‌به‌ستم كه‌مكردنه‌وه‌ی ماهیه‌ت بازرگانی هه‌ولێری نی ه یان دهۆكی ،چونكه هه‌ر ی ی جوگرافی خۆی ئیش ی پێگ ه یه‌كه‌و به‌پێ ی كردوه، كردوه ،دهۆك له‌گ ه ڵ توركیا ئیش ی ئێم ه له‌گ ه ڵ ئێران ئیشمان كردوه‌‌و ته‌ماس راسته‌وخۆمان ههبووه. ی بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌م ه كاریگه‌ر سیاسه‌ت بووه یان كاریگه‌ری جوگرافیا بووه؟ یاسین ره‌حیم :هه‌ردووكیان بووه ،هه‌ردووكیان ی ێ كاریگه‌ری رۆڵیان ههبووه ،له‌ڕاستیدا س ههبووه ،یه‌كێكیان ،مه‌سه‌له‌ی جوگرافیاكه‌یه، دووه‌میان ،مه‌سه‌ل ه سیاسیه‌كه‌یه ،سێیه‌میان: نه‌ژاد‌و نه‌ته‌وه‌ییه ،هه‌ردووالمان كوردین، هاوسنورین ،درێژترین سنوریش له‌نێوان ئێمهو ی ی سلێمانیدایه ،ك ه ژماره ئێران له‌ناوچه مه‌رزه‌كانمان شایه‌تی ئه‌م مه‌سه‌النه‌ن. ی بازرگانیو پیشه‌سازی :بازرگانی نێوان هه‌رێم كوردستان‌و توركیا سااڵن ه چه‌نده؟ ی بۆ كوردستان ی ئێران یاسین ره‌حیم :ههنارده زۆر به‌رز‌ه چه‌ند ملیارێكه ،پارو پێرار چوو‌ه ی پێنج‌و شه‌ش ملیار دۆالره‌وه ،به‌اڵم نزیكه ی نییه، دیار‌ه ئه‌و هه‌ناردانه به‌ته‌نها بۆسلێمان بۆكوردستانیش نیه به‌ڵكو ده‌ڕوات بۆ هه‌موو ی كه‌وا ی تر .به‌اڵم لهبهرئهوه عێراق‌و شوێنه‌كان ی 1991تا 2003 ی له‌ساڵ سلێمانی به‌تایبه‌ت ی ئازاد له‌نێوانی ئێمهو ئێراندا ههبووه، بازرگان ی ی ناسیو‌ه له‌ڕیگه عێراقی ك ه كااڵی ئێران خه‌ڵكی سلێمانییه‌وه ناسیویه‌تی ،ساكارترین شت «تایه» ئێرانیه‌كانه ،عێراقی نه‌یزانییو‌ه له‌ڕیگه‌ی بازرگانه‌كانی ئێمهوه ك ه هاتۆت ه سلێمانیه‌و‌ه ناسیویه‌تی‌‌و له‌سلێمانیشه‌و‌ه چۆت ه ناو بازاڕه‌كانی عێراقه‌وه‌‌و فرۆشراوه. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌م ه له‌كه‌یدا؟ ی 1991تا 2003تا یاسین ره‌حیم :ئه‌م ه له‌ساڵ ی سه‌دام حسێن. ی ڕژێم روخان ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
ێ بازرگانیو پیشه‌سازی :ئهوهی تێبینی ده‌كر ئه‌و ئاڵوگۆڕه بازرگانی ه زۆر ناهاوسه‌نگه ،وات ه ئێمه ته‌نها هاورده ده‌كه‌ین‌و هیچمان نیی ه ی بكه‌ین بۆ ئێران؟ ههنارده یاسین ره‌حیم :به‌دڵنیایی ،ئێمه هه‌نارده‌مان مه‌گه‌ر ته‌نها له‌كۆمه‌ڵیك شتی زۆر بچوكدا ی بكه‌ین؟ بێت ،ئێمه چیمان ههیه هه‌تا ههنارده نه‌پیشه‌سازیمان ههیه ،نه‌كشتوكاڵمان ههیه، ئێم ه ئیستاش كه‌ره‌وزو تهرهتیزه لهئێرانهوه ده‌هێنین .یه‌كێك له‌كێشه‌كانمان ئه‌وه‌یه ك ه ی ی بنه‌ما ی ئابوریمان به‌پێ هێشتا ئێمه ژێرخان ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی دروست نه‌كردوه ،بۆی ه ی سه‌وزه‌‌و ته‌ره‌تیزه‌و كه‌وه‌رت بۆ ده‌كه‌م، باس كه‌س ناتوانێت بڵێت هه‌نارده‌ی ئێران ژماره نیه ،ژماره‌ی ه له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،هه‌تا ی یه‌ده‌گی‌و ی خۆراكی‌‌و هه‌ندێك وه‌سائیل مه‌واد ی بیناش ی ئامێر لهوێوه دێت ،مه‌واد پارچه لهوێوه بۆت دێت. ی لێرهوه چی ده‌ڕوات بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه بۆ ئه‌وێ؟ ی لێرهوه ده‌ڕوات یاسین ره‌حیم :ئه‌وشتانه ی مه‌جلیسی تێدا نیی ه تا بوترێت. ی رو هیچ ی ئێران بازرگانیو پیشه‌سازی :باش ه گرنگ له‌ڕووی ئابورییهوه بۆ كوردستان له‌چیدایه؟ یاسین ره‌حیم :ئێم ه له‌هه‌موو كات‌و هه‌لومه‌رج‌و ی خه‌میشه‌یمانه‌و زه‌مه‌نێكدا ئێران دراوسێ یه‌كێك ه لهو ده‌وڵه‌تان هی كه هه‌میش ه ی باشمان ههبووه ،چونك ه په‌یوه‌ندییه‌ك ی میلله‌ته‌كه‌ماندا ئێمه له‌رۆژگار‌ه سه‌خته‌كان ی كردوین ،من ئه‌و واڵت‌و میله‌ت ه خزمه‌ت هه‌میشه له‌گه‌شته‌كانمدا بۆ ئێران پێیانده‌ڵێم: ی ئێمه له‌ڕۆژ‌ه ی فریاكه‌وتن‌و یارمه‌تیدان قه‌ره‌بوو ی ده‌ده‌ینه‌وه، ی رابردوودا ،به‌ئیكۆنۆم سه‌خته‌كان به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م ه به‌مانای ئهوه نیی ه ئێم ه چاوپۆشی له‌شتی خراپ بكه‌ین ،ئێم ه ی بازرگانیو پیشه‌یی خۆمان به‌رز ده‌بێت ئه‌خالق ی رابگرین ،تا بتوانین هه‌م په‌یوه‌ندی دراوسێت ی بپارێزین‌و له‌هه‌مانكاتیشدا بتوانین بااڵنس ی باش ئابوری ناوچه‌ك هی خۆمان به‌شێوه‌یه‌ك ی میلله‌ت بكه‌ین ،ئه‌م ه جگه له‌وه‌ی كه هه‌رچ ی به‌هه‌ند هه‌ی ه له‌دنیادا مه‌سه‌له نه‌ته‌وایه‌تیه‌ك ه ی ناكات. وه‌رده‌گرێت‌و پێشێل
www.sulcci.com
یاسین ره‌حیم 11
بازرگانی و پیشه‌سازی
هه‌رێم ی كوردستان‌و ئێران ..له‌قاچــ له‌هه‌موو كات‌و هه‌لومه‌رجێكدا "ئێران"
ی و ی بازرگان ی ژور ی سه‌رۆك جێگری یه‌كه‌م پیشه‌سازی سلێمانی «یاسین ره‌حیم فه‌ره‌ج» ی ئێران ده‌كات له‌په‌یوه‌ندیی ه ئاماژه به‌گرنگ بازرگانیه‌كانی هه‌رێمی كوردستانداو ده‌ڵێت «من هه‌میشه له‌گه‌شته‌كانمدا بۆ ئێران ی پێیانده‌ڵێم :قه‌ره‌بووی فریاكه‌وتن‌و یارمه‌تیدان ی ی رابردوودا ،به‌ئیكۆنۆم ئێم ه له‌ڕۆژ‌ه سه‌خته‌كان ی ده‌ده‌ینه‌وه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌مه مانا ی خراپ بكه‌ین، ئهوه نییه ئێم ه چاوپۆشی له‌شت ی میلله‌ت هه‌ی ه له‌دنیادا مه‌سه‌ل ه چونك ه هه‌رچ ی ی به‌هه‌ند وه‌رده‌گرێت‌و پێشێل نه‌ته‌وایه‌تیه‌كه ناكات». بازرگانیو پیشه‌سازی :هه‌رێمی كوردستان‌و ئێران په‌یوه‌ندییه‌كی كۆن‌و دێرینیان ههیه، ئه‌مه چۆن له‌كاری بازرگانیدا ره‌نگی داوه‌ته‌وه؟ یاسین ره‌حیم :په‌یوه‌ندی بازرگانی هه‌رێمی كوردستان‌و ئێران مێژویه‌كی دوورو درێژی ههیه ،هێنده‌ی كۆنی بوونی مرۆڤ له‌م سه‌ر زه‌وییانه په‌یوه‌ندییان كۆن‌و دێرینه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر بڕوانین‌و ئهوهی له‌یاده‌وه‌ریی ئێمه‌دا بێت له‌سااڵنی حوكمڕانی ڕژێمی پێشووی سه‌دامدا ،خه‌ڵكی ئێمه كه به‌شێكیان له‌سه‌ر سنووره‌كان نیشته‌جێ بوون‌و ته‌نانه‌ت به‌شێك له‌وانه‌شی له‌ناو شاره‌كانیشدا بازرگانیان كردووه ،قاچاغچێتیان له‌گه‌ڵ ئێران كردووه، چونكه مامه‌ڵه كردنی بازرگانی ئێران له‌الیه‌ن ئه‌و رژێمه‌وه به‌تاوان داده‌نراو توندترین سزای ئه‌وانه ده‌درا كه كارێكی به‌وجۆره‌یان ده‌كرد. به‌اڵم دوای ساڵی 1991كه راپه‌ڕین‌و كۆمه‌ڵێك گۆڕانكاری رویاندا ،ئه‌م په‌یوه‌ندییه له‌شێوازی قاچاخچێتیه‌وه گوازرایه‌وه بۆ شێوازی كاری بازرگانی ره‌سمی ،به‌اڵم بازرگانییه‌كی بچوك بوو ،ئه‌مه له‌شێوازی بازرگانیه‌كی بچوكدا درێژه‌ی پێدرا ،كه چه‌ندین هۆكاری هه‌بوو :یه‌كێك له‌وانه ئێمه له‌گه‌ڵ ئێراندا هاوسنورین‌و خزمایه‌تی‌‌و كه‌سایه‌تی له‌به‌ینی هه‌ردوالدا ههیه ،كه ئه‌ویش سنووره‌كانمان له‌گه‌ڵ كوردستانی رۆژهه‌اڵت په‌یوه‌سته، ئه‌مه‌ش شێوازی كه‌سابه‌تێكی بچوكی وه‌رگرت به‌ره به‌ره به‌ره‌و پێشهوه چوو، به‌اڵم به‌ره‌و پێشچونێكی ئه‌كتیڤانه نا ،هه‌م خه‌ڵكی ئێمه له‌ناچاریدا‌و هه‌م ئه‌وانیش هه‌ندێك جار بۆ مه‌رامه شه‌خسیه‌كانیان ئیشه‌كانیان كردوه ،ئه‌م مه‌سه‌النه درێژه‌ی 10
ئێمه هه‌نارده‌مان مه‌گه‌ر ته‌نها له‌كۆمه‌ڵیك شت ی زۆر بچوكدا بێت ،چیمان هه‌ی ه هه‌تا هه‌نارده‌ی بكه‌ین؟ نه‌پیشه‌سازیمان ههیه، نه‌كشتوكاڵمان ههیهو ئیستاش كه‌ره‌وزو تهرهتیزه لهئێرانهوه ده‌هێنین كێشا هه‌تاوه‌كو ورده ورده خۆمان باش ده‌زانین له‌ئه‌نجامی شه‌ڕی ناوخۆ‌و گه‌مارۆدانی ئابوری نێوده‌وڵه‌تی‌‌و ئابڵوقه‌ی عێراقی له‌سه‌ر كوردستان‌و هه‌رێمه‌كه‌ی ئێمه بوون، ئێمه له‌ده‌یه‌ی 1990دا به‌حوكمی ناچاریمان‌و به‌حوكمی خراپی ئابورییه‌كه‌مان ،بازرگانیمان له‌گه‌ڵ ئێران كردووه ،به‌اڵم ورده ورده به‌پێی رۆژگاره‌كان‌و پاش روخانی رژێمی سه‌دام حسێن له‌ساڵی 2003دا كۆمه‌ڵیك گۆرانكاری دروست بوو ،كۆمه‌ڵیك ده‌روازه به‌ڕووی كوردستاندا كرانه‌وه ،ئه‌مه بوونه هه‌وێنی كۆمه‌ڵیك گۆڕانكاری له‌زۆربه‌ی ئاسته‌كاندا، له‌نێویاندا باشبونی هه‌لومه‌رجی ئابوری له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،ئه‌م باشبونه وایكرد كه ئیتر خه‌ڵك بیر لهوه بكاتهوه به‌دوای كوالێتیدا بگه‌ڕیت ،چونكه پێچده‌چوو هه‌ندێك بازرگان رێككه‌وتبن له‌گ هڵ بازرگانی ئێراندا له‌سه‌ر ناردنی كااڵكانی ئێران بۆ واڵتی ئێمه به‌كوالێتیه‌كی نزم ،كه ئه‌مه نه‌شیاوو ناجۆر بوو له‌الی خه‌ڵكی ئێمه ،به‌اڵم خه‌ڵك له‌وه‌‌و پێش كه ئابوری خراپ بوو گوێیان پێنه‌ده‌دا ده‌یانویست ئیشه‌كانیان جێبه‌جێبێت‌و مه‌جبور بوون ،به‌اڵم پاش باشتربونی ئابوری‌‌و ئابوری ناوچه‌كه‌و گۆڕانكاریه‌كان خه‌ڵكه‌كه هۆشیارتر بونه‌وه.
شتێكی گرنگ كرد كه په‌یوه‌ندی ئاڵوێری ئابوری نێوان ئێران‌و هه‌رێمی كوردستان له‌قاچاخچێتیه‌وه گۆرا بۆ بازرگانیه‌كی ره‌سمی ،ئه‌م گواستنه‌وه‌یه چۆن بوو؟ یاسین ره‌حیم :ئه‌مه ده‌ره‌نجامی ئهوه بوو كه كاتی خۆی ئێمه خه‌ڵكی ئه‌م شاره بۆمان نه‌بوو ،له‌ساڵه‌كانی حه‌فتا‌و هه‌شتاكاندا هیچ جۆره مامه‌ڵه‌یه‌كی بازرگانی له‌گه‌ڵ ئێران بكه‌ین ،خه‌ڵكیان له‌سه‌ر هێنانی كیلۆیه‌ك چا ئیعدام ده‌كرد ،ئه‌مه وایكردوه كه خه‌ڵكی گوندنشینه‌‌كانی ئێمه هه‌ندێك سه‌ره‌داوی قاچاخچێتیان هه‌بێت له‌گه‌ڵ ئێراندا بۆ هێنانی هه‌ندێك مه‌وادی خۆراكی ،بڕوانن تا ئێستاش رۆنی شاپه‌سه‌ند هاوته‌مه‌نه‌كانی ئێمه له‌بیرێتی، ئه‌مه گواستنه‌وه‌یه له‌قاچاغچێتییه‌وه بۆ بازرگانی ره‌سمی ده‌ره‌نجامی گۆڕانكاریه‌كان بوو كه راپه‌ڕینی ساڵی 91روویدا ،ئێران پشتیوانی خه‌ڵكی ئێمه‌ی كردو ده‌روازه سنوورییه‌كان به‌ره‌سمی كرانه‌وه ،له‌ڕاستیدا ئێمه‌ش ئابورییه‌كی داما‌وو داڕوخاومان هه‌بوو، كه فه‌رمانگه‌كانی ده‌وڵه‌تی عێراق پاشه‌كشه‌ی كرد ،ده‌سه‌اڵتی كوردی توانی ئیداره بگرێت به‌ده‌سته‌وه ،به‌اڵم هیچ ئابورییه‌كمان نه‌بوو، له‌به‌رئه‌وه‌ی ئابورییه‌كه زۆر خراپ بوو ،ئێمه به‌هه‌موو شتێك رازی‌‌و مه‌منون بوین ،هه‌تا به‌نانی جۆ ده‌مانوت خوایه به‌زیاد بێت ،ئه‌مه دواتر ورده ورده پێشكه‌وتنی به‌خۆیه‌وه دی، به‌اڵم بۆ ئێمه دوای ساڵه‌كانی 1991كه شه‌ڕی ناوخۆ ده‌ستی پێكرد ،ئابڵوقه كه‌وتنه سه‌ر یه‌كێتی‌‌و پارتی‌‌و له‌نێوان یه‌كترا ده‌ستیان پێكرد ،حكومه‌تی عێراق ئابڵوقه‌ی دروست كردبوو له‌سه‌ر ئێره ،عێراقیش گه‌مارۆیه‌كی نێوده‌وڵه‌تی له‌سه‌ربوو ،واته تۆ له‌هه‌موو حاڵه‌ته‌كاندا خوا‌و ئێرانت له‌به‌رده‌ستا بوو.
بازرگانیو پیشه‌سازی :به‌بروای تۆ په‌یوه‌ند ی نێوان هه‌رێم‌و ئێران تا چ ئاستێك گه‌شه‌ی كردووه؟ یاسین ره‌حیم :ئهوهی كه ئێستا من ده‌یبینم وه‌كو خۆم ،وه‌كو كاری بازرگانیو وه‌كو ئهوهی له‌ژوری بازرگانیدام ،له‌كۆنترۆڵه‌كاندام‌و له‌په‌یوه‌ندییه‌كاندا ئاگام لێیه‌تی ،له‌ڕووی كۆمپانیاوه پێنج ساڵ یان ده ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ئێران زۆر له‌ئێستا به‌تواناتربوو ،كۆمپانیای بازرگانیو پیشه‌سازی :تۆ ئاماژه‌ت بۆ زۆر زیاتر هه‌بوو.
بازرگانی و پیشه‌سازی
وه‌به‌رهێنان ی داگیر كردووه ی كوردستان گومرگ سه‌ندن له‌هه‌رێم ی عێراق كه‌متره ه ی دیك له‌شار ه سنووره‌كان ی ی سلێمان ی بازرگانیو پیشه‌ساز جێگری دووه‌می سه‌رۆكی ژور «نه‌وزاد غه‌فور كه‌ریم جه‌میل» ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ئه‌و گومرگ هی له‌خاڵ ه سنوورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌سه‌ندرێت ب ه به‌راورد به‌گومرگ سه‌ندن له‌شار‌ه سنورییه‌كانی دیكه‌ی عێراق كه‌متره ،ئه‌مه‌ش وایكردوو‌ه كه‌وا زۆربه‌ی بازرگانه عه‌ره‌به‌كانیش ی عێراق بكه‌ن. له‌هه‌رێمی كوردستانه‌وه كااڵكانیان هاورده ی ئه‌م رێژه كه‌م ه گومرگ ه نه‌وزاد غه‌فور پێیوای ه ك ه سه‌ندن ی ی كوردستان ،لهبهرئهوه ی زۆر به‌سوود بووه بۆ هه‌رێم كارێك ی ی تر سوود هه‌م شۆفێر‌و ئوتومبێل‌و حه‌ماڵ‌‌و كۆمه‌ڵێك خه‌ڵك ی كوردستانیش لێده‌بینن ،ههرچهنده داهاتی گومرگه‌كانی هه‌رێم ی ی دارای ی حكومه‌تی ناوه‌ند‌و وه‌زاره‌ت هه‌ر ده‌چنه‌وه سه‌ر حسابات ی بازرگانی له‌سنوری هه‌رێم به‌هێزتر ده‌كاو عێراق ،به‌اڵم جواڵنه‌وه ی «كااڵ هه‌ی ه له‌م رێگه‌یه‌شه‌و‌ه بژێوی خه‌ڵك باشتر ده‌بێت ،ئه‌و وت هه‌ر گومرگ نایگرێته‌وه وه‌ك جل‌و به‌رگ‌و خۆراك كه گومرگیان لێناسه‌ندرێت». ی ی بازرگانه‌كانیش له‌گومرگه‌كان ،ناوبراو وت سه‌باره‌ت به‌گله‌ی ی ئێم ه گله‌ییان كه‌م بۆته‌وه ،پێشتر گله‌ییان «ده‌توانم بڵێم بازرگان ی بارو شته‌كانیان بوو ،به‌اڵم ئێستا كارمه‌ند زیاد له‌سه‌ر دواكه‌وتن كراوه باره‌كان به‌زوتر داده‌گیرێت ،ئێستا هه‌ندێك كێش ه هه‌ی ه ێ ده‌كرێت‌و ی كۆنترۆڵ كه تازه جێبه‌ج ی كوالیت ی یاسا لهبهرئهوه ی لێیتێنه‌گه‌یشتوون ،هه‌ندێك كێش ه تا ئێستا بازرگانه‌كان به‌ته‌واو ههیه سه‌باره‌ت ب ه به‌رهه‌مه‌كانی هه‌ندێك له‌واڵتانی ده‌وروبه‌رمان ی كااڵكانیان وه‌ك ئێران‌و توركیا كه به‌ستانداردی خۆیان به‌رهه‌م ده‌هێنن ،ئه‌م گرێبه‌ست هی كه‌وا كراوه له‌گه‌ڵ ئه‌و دوو كۆمپانیا ی جیهانی كراوه ی كوالێتی كۆنترۆڵدا به‌سیسته‌مێك بیانی ه له‌بوار به‌پێوه‌ری كااڵی داواكراو ،ئهوه كه‌مێك كێشه‌ی دروست كردووه ی بازرگانی له‌نێوان ئێران‌و عێراق ،هه‌روه‌ها دهربارهی ئاڵوگۆڕ توركیا‌و عێراق. ی به‌وه‌ش كرد كه بۆ نمون ه رۆژان ه له‌مه‌رزی باشماخه‌و‌ه ناوبراو ئاماژه 500بۆ 600ئوتومبێل‌و هه‌ندێكجاریش به‌پێی وه‌رزه‌كان ده‌چێت ه ی باشماخ .ئه‌و زیاتریش 900-800ئوتومبێل دێت ،ئه‌مه ته‌نها له‌مه‌رز ی ی مه‌رزه‌كانی سلێمان ی له‌گومرگ ی «ئێمه وه‌ك ژووری بازرگان وت رازین ،كه هاوكاری بازرگانه‌كانیان كردووهو گومركه‌كه‌ش له‌چاو پارێزگاكانی تری عێراقدا وایكردوه خه‌ڵكی تریش لێرهوه كااڵكانیان ی واڵتاندا ئێستا جگهره یان به‌رن» .له‌وه‌اڵمی ئه‌وه‌شدا ك ه له‌زۆربه ی كه‌متر ی زۆری ده‌چێته سه‌ر بۆ ئهوه ی له‌وبابه‌تان ه گومرگێك شت به‌كاربهێنرێت ،بۆ ئهوه له‌كوردستان‌و سلێمانیدا په‌یڕه‌و ناكرێت، ی گومرگ ی گشت ی المانه‌‌و به‌ڕێوبه‌رایه‌ت ی ئه‌و داتایه ی «به‌پێ ئه‌و وت ێ ی جگهره ك ه دێت ه هه‌رێمی كوردستانه‌وه ،سه‌رله‌نو پێیداوین %95 ی ده‌وروبه‌ر ،ئه‌ڕوا به‌ره‌و دابه‌شده‌كرێته‌وه‌‌و ده‌نێردرێته‌و‌ه بۆ واڵتان ئێران‌و ئه‌فغانستان‌و توركیا‌و دوورتریش ده‌روات».
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
مه‌رزی باشماخ
13
بازرگانی و پیشه‌سازی
بواری نیشته‌ج ێ بوون %90ی ی بازرگانیو ی ژور جێگری دووه‌می سه‌رۆك پیشه‌سازی سلێمانی «نه‌وزاد غه‌فور كه‌ریم جه‌میل» له‌م گفتوگۆیه‌دا ئاماژه بهوه ده‌كات ی ێ بوون رێژه‌ی شێر ی نیشته‌ج ك ه بوار وه‌به‌رهێنان له‌شاری سلێمانیدا ده‌باو ده‌ڵێت «وه‌ك ژوور ئێمه زیاتر هانی ئهوهمانداوه ك ه ی پێشبخه‌ین‌و وه‌به‌رهێنان ی پیشه‌ساز كه‌رت له‌كه‌رتی پیشه‌سازیدا بكرێت». بازرگانیو پیشه‌سازی :وه‌به‌رهێنان له‌سلێمانیدا زیاتر له‌كام بواردایه؟ نه‌وزاد غه‌فور :به‌گشتی نه‌ك له‌سلێمانیدا ی نیشته‌جێبوون %90 له‌هه‌موو كوردستاندا ،بوار ی ی داگیر كردوه‌‌و بردوه ،له‌بواره‌كان وه‌به‌رهێنان ی ی له‌بواری پیشه‌سازی‌‌و له‌بوار تردا به‌تایبه‌ت كشتوكاڵی‌‌و له‌بواری گه‌شتوگوزاریدا كه‌متر. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا ئه‌م ه كه‌موكورتیه‌ك ی دیكه به‌و ئه‌ندازه‌ی ه نییه ك ه كه‌رته‌كان فه‌رامۆش كراون؟ ی نه‌وزاد غه‌فور :به‌دڵنیایی ،به‌اڵم لهبهرئهوه ی نیشته‌جێبوون هه‌م سه‌رماییه‌كی زۆر بوار ی تێده‌چێت ،پاره‌كان زیاتر له‌هاواڵتیان كه‌م وه‌رده‌گیرێته‌وه‌‌و فرۆشتنه‌كه‌ی خێرایه‌‌و زووتر دهبێتهوه به‌پاره ،زیاتر خه‌ڵك رویان تێکردووه، هه‌روه‌ها پێویستیی خه‌ڵك‌و دانیشتوانیش ی وایكردوه ك ه ی نیشته‌جێبون كارێك به‌یه‌كه زیاتر ئه‌و بواره په‌ره‌بسێنێت.
پێویستیی خه‌ڵك‌و دانیشتوانیش به‌یه‌كه ی نیشته‌جێبون ،كارێك ی وایكردوه ك ه زیاتر وه‌به‌رهێنان ل ه بواری نیشته‌جێبووندا په‌ره‌بسێنێت
پێویست خزمه‌تگوزاری بۆ نه‌چووه تاوه‌كو هه‌ندێك وه‌به‌رهێنه‌ر هانبدات كه بچێت ه ئه‌و ی جدی. پڕۆژانه‌وه به‌شێوه‌یه‌ك
نه‌وزاد غه‌فور
ی ئه‌م له‌سای ه بازرگانیو پیشه‌سازی: ی ده‌كه‌یت ،چ ئاینده‌یه‌ك تابلۆیه‌دا كه‌تۆ باس ی ی كوردستاندا پێشبین بۆ وه‌به‌رهێنان له‌هه‌رێم ی ی ئیستا كه هه‌موو ده‌كه‌یت ،به‌وشێوه‌یه له‌نیشته‌جێبوندا بێت؟ نه‌وزاد غه‌فور :بۆچونم وایه زۆربه‌ی هه‌ر بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌ی ئێوه وه‌ك له‌بواری نیشته‌جێبوندا بێت. ی ی زیاتر هانده‌ر نه‌بوون بۆئه‌و‌ه ی بازرگان ژور ی تێدا بكرێت؟ كه‌رته‌كانی تر وه‌به‌رهێنان ی ئه‌م ه زیانه‌كان بازرگانیو پیشه‌سازی: نه‌وزاد غه‌فور :ئێم ه نه‌ك هه‌ر له‌گه‌ڵ حكومهت ی چیده‌بێت له‌ئاینده‌دا؟ ی بیان هه‌رێمدا ،به‌ڵكو له‌گه‌ڵ هه‌ر وه‌فدێك ی ی كشتوكاڵ ی نه‌وزاد غه‌فور :زیانه‌كانی ئهوهی ه زه‌و كه هاتۆت ه واڵتی ئێمهوه ،هه‌روه‌ها له‌گه ڵ زۆرب هی كراوه به‌پرۆژه‌ی نیشته‌جێبوون. ی ناوخۆشدا زیاتر هان پیشه‌سازیه‌كان ی زه‌ویه كشتوكاڵییه‌كان كه‌مبۆته‌وه ،خه‌ریك ه ئهوهمانداوه ك ه كه‌رتی پیشه‌ساز ی شاره‌كانه‌وه ناوه‌ستێ‌‌و په‌ل ی پێشبخه‌ن‌و هه‌ر به‌سنور وه‌به‌رهێنان له‌كه‌رتی پیشه‌سازیدا بكه‌ن. ده‌هاوێت بۆده‌ره‌و‌هی شار ،به‌اڵم وه‌ك ئاشكرای ه ی سلێمانی هاتۆته‌وه‌و ته‌واو ماسته‌رپالنی شار بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌ی باش ه بۆچ ی بووه ،وا بڕیاره كار به‌ماسته‌رپالنه‌كه بكرێت، ی نهكراوهو تا ئێستا‌و ڕیگره‌كانی به‌رده‌م ئه‌گه‌ر كار به‌و ماسته‌رپالنه بكرێت ،شتێك وه‌به‌رهێنان له‌كه‌رته‌كانی دیكه‌دا چین؟ باشه. نه‌وزاد غه‌فور :یه‌كه‌م ،ده‌گه‌ڕیته‌وه بۆ ئهوه ی بازرگانیو پیشه‌سازی :به‌بڕوای تۆ ئایا ی خه‌ڵك له‌سه‌ر ئه‌و بوارانه‌یه تا بوار خواست ی كوردستاندا سهركهوتوو ی وه‌به‌رهێنان له‌هه‌رێم پیشه‌ساز ی شكست ی یان بواری كشتوكاڵی ،دووهه‌م ،بووه ،یاخود به‌پێچه‌وانه‌و‌ه پرۆسه‌یه‌ك ده‌گه‌ڕیته‌وه بۆ ئهوهی به‌تایبه‌تی له‌بوار ی خواردوو بووه؟ پیشه‌سازیدا هه‌تا ئێستا یاسای قه‌رز ی نه‌وزاد غه‌فور :ئه‌توانم بڵێم تا ئه‌ندازه‌یه‌ك ی كارا نه‌كراوه ،به‌هۆ پیشه‌ساز ی ئهوهی له‌سه‌ر سهركهوتوو بووه ،به‌اڵم ناتوانم بڵێم %100 گره‌نت ی ئامێره‌كان قه‌رز بده‌ن به‌پیشه‌سازكار .سهركهوتوو بووه ،شكست خواردوش نه‌بووه، سێهه‌م ،ناوچ ه پیشه‌سازیه‌كان تا ئیستا به‌پێ ی خۆماڵین. ی زۆرب هی وه‌به‌رهێنه‌ران %90خه‌ڵك 12
بازرگانی و پیشه‌سازی
له‌نوشست هێناندایه یه‌ك بنه‌مای سیاسه‌تی ئابوری روون‌و ئاشكرا ی ی بازار بڕوات ،ئیتر ئه‌و بنه‌مای ه سیاسه‌ت ی ئازاده ،سیاسه‌تی ده‌وڵه‌ت ه تۆتالیتارییه‌كان ی ی چین ی ئابور ده‌رو دراوسییه ،ئایا سیاسه‌ت سۆشیالیسته؟ حكومهت هێشتا خۆی ساغ نه‌كردۆته‌وه ،ك ه له‌سه‌ر چ سیاسه‌تێك ده‌ڕوات، ی ساغ بكردایه‌ته‌وه ب ه شێوه‌یه‌ك گه‌ر خۆ ی پیشه‌سازی به‌ره‌و له‌شێوه‌كان كه‌مێك بوار پێشهوه ده‌ڕۆیشت.
ئێمه پیشه‌سازیی به‌رد ،مه‌رمه‌ڕو كاشی‌و مۆزایكمان هه‌بوو ،كه نه‌ك ی دابین ی شاره‌كه‌مان پێداویست ده‌كرد به‌ڵكو ده‌ینارد بۆ هه‌موو شاره‌كانی عێراقیش ،دووسا ڵ ی ڕژێمیش ئه‌م ه هه‌ر دوای كه‌وتن به‌ده‌وام بوو ،به‌اڵم له‌پڕ كه‌وت
بازرگانیو پیشه‌سازی :كه‌واته ده‌كرێت بڵێین ی ئابوریدا ی هه‌رێم له‌بوار سیاسه‌تی حكومهت شکستی هێناوه؟ ی زۆر قورسه ،من به‌ختیار مه‌حمود :پرسیارێك نامه‌وێت حه‌ق بده‌م به‌خۆم ئه‌و وه‌اڵمه بده‌مه‌وه، به‌اڵم بنه‌مای ئابورییه‌كه ،با واز له‌پیشه‌ساز ی بازاڕ بكه‌ین پێداویستیه‌كانی هه‌رێم چییه، ی پیشه‌سازی بچوك‌و ی لهچوارچێوه بهێنین ،كه‌رت ه گرنگه‌كانی ده‌وڵه‌ت وه‌ك هه‌موو كشتوكاڵو خزمه‌تگوزاری‌‌و گه‌شتیاریی‌‌و هه‌موو مامناوه‌ندیشدا دابین ده‌بێت ،ده‌توانم بڵێم %95 ئه‌وانیتر ،له‌سه‌رو هه‌مووشیانه‌و‌ه پیشه‌ساز ی ی پێویستییه‌كانی كوردستان لهو به‌رهه‌مان ه ی بۆ حیساب ده‌كرێت له‌كۆی به‌رهه‌م چه‌ند ی ی له‌ده‌ره‌وه ده‌هێنرێن هه‌مووی لهچوارچێوه نیشتمانی‌و ئابور ی خۆماڵیماندا ،ئه‌و وه‌خت ه ئه‌و پرۆژه بچوك‌و مامناوه‌ندیانه‌دای ه ك ه ی به‌دوایدا بڕوات ده‌توانێت وه‌اڵم ئهوه ی ئه‌و ده‌بوای ه هه‌مان بوایه ،ئێمه ئێستا پێویستمان پرسیاره بداته‌وه. ی ی ههیه ،ره‌نگ ه %5پێویستمان به‌ئامێر به‌چ ی ئهوهی ه ك ه قورس بێت ،باقیه‌ك هی هه‌موو بازرگانیو پیشه‌سازی :وه‌ك ئاشكرای ه چه‌ند له‌سۆپه‌رماركێت‌و بازاردا ده‌فرۆشرێت ،زۆر زۆر كارگه‌یه‌ك ی دروست ده‌كرێن. ی پچوك هه‌ن له‌هه‌موو بواره‌كاندا به‌ئاسان ی پیشه‌سازییه گه‌وره‌و ی یارمه‌تیده‌ر بنه‌مایه‌ك پێشكه‌وتووه‌كانه ،له‌شاری سلێمانیدا ئهوهنده ی بازرگانیو پیشه‌سازی :ئهوه بۆ ناكرێت؟ تێبینی ده‌كرێت له‌م سااڵن هی دوایدا به‌سه‌دان به‌ختیار مه‌حمود :ئه‌م پرسیاره گرنگ ه ك ه ئهوه كارگه‌ی بچوك ی ی به‌وجۆر‌ه داخراون ،له‌مباره‌و‌ه بۆ ناكرێت؟ وه‌ك پێموتیت چه‌ندین هۆكار ئامارێكتان الیه؟ گرنگ هه‌ن ،ده‌بێت ئه‌م ه لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر ی ئابوری هه‌ر لهسهرهتاوه به‌ختیار مه‌حمود :ئه‌مه‌شیان دیسان بكرێت ،دروست بوون كاره‌ساتێكی دیكه‌یه ،تۆ پرسیارت ده‌رباره ی له‌چیدایه؟ كۆمه‌ڵێك پێویستی‌و كه‌ره‌سه‌ت ی بچوك‌و مامناوه‌ندی كرد ،یه‌پێ پڕۆژه ی ههیه ،واته سه‌رمایه‌یه ،وات ه ده‌وڵه‌مه‌ند ی كاری نێوده‌وڵه‌تی ،پڕۆژه ئاماری رێكخراو ی هه‌ی ه 150ملیۆن له‌بینایه‌كدا سه‌رف ده‌كات، بچوك‌و پرۆژه‌ی مام ناوه‌ندی گرنگیه‌كه ی بچوك‌و ی ناتوانێت 25ملیۆن دینار له‌پرۆژه‌یه‌ك ی خاوه، له‌وه‌دای ه كه واڵتت بۆ ده‌بات به‌ڕێوه ،چه‌ند مام ناوه‌ندا سه‌رف بكات؟! ماد‌ه ێ ئامار ئامارێكت بده‌م ی خاو ،هه‌ر له‌هه‌موو ی سه‌رسوڕهێنه‌رن :كوردستان پڕ‌ه له‌ماد‌ه هێزی پیشه‌سازی ئه‌ڵمانیا كه یه‌كێك ه شتێك گرگنتر چییه ،هه‌رچی وه‌به‌رهێنانێك ی جیهان %96ی به‌هۆ له‌زلهێز‌ه ئابورییه‌كان ی ده‌كرێت له‌واڵتانی ئه‌مه‌ریكاو ئه‌وروپی‌‌و ی ئاسیا شه‌ڕ ده‌كه‌ن‌و ده‌گه‌ڕێن بۆ پڕۆژه‌و كه‌رتی بچوك‌و مام ناوه‌ندیه‌وه‌یه ،وات ه له‌رۆژهه‌اڵت ی بۆ بدۆزنه‌وه ،له‌كاتێكدا ئێم ه سه‌یری ئه‌و ژماره‌و رێژه‌یه ،ئه‌مه‌قسه‌ی من نی ه ئهوهی بازاڕ ئه‌م ه ئامار ی ڕیكخراوی كاری نێو ده‌وڵه‌تیه ،بازارێكمان هه‌ی ه حه‌زده‌كه‌یت چی تێفڕده‌ده‌یت ی كرێكاری هه‌رزانه ،هه‌ر به‌پێی وه‌سفی ئه‌م رێكخراو‌ه كه‌رتی بچوك ده‌فرۆشرێت ،ده‌ست ئه‌و كارگانه دهگرێتهوه ك ه له‌یه‌كێكه‌وه بۆ 10ههیه ،واته تۆ كه ئه‌و كه‌ره‌سه‌و شت ه گرنگانه‌ت كرێكار كاریان تیا ده‌كات ،مام ناوه‌نده‌كه‌ش ههیه پیشه‌سازی‌‌و پڕۆژه دروست ده‌كه‌ن، له 10كرێكاره‌و‌ه هه‌تاوه‌كو 99كرێكاره ،گرنگ ی ی ده‌رفه‌ت بۆ گه‌شه‌سه‌ندی پیشه‌ساز ی كه‌چ ئه‌م پڕۆژان ه له‌وه‌دان ك ه بێكار ی له‌واڵتدا ناڕه‌خسێندرێت. ی ناهێڵن ،ئابورییه‌كه‌ت به‌هێز ده‌كه‌ن له‌رو پیشهسازییهوه ،گه‌ر وردبیته‌و‌ه بچین ته‌ماشا ی بازرگانیو پیشه‌سازی :به‌اڵم بازرگانێكی زۆر ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ی به‌رچاون بۆچی هه ن ك ه خاوه‌ن سه‌رماییه‌ك ده‌ستپێشخه‌ری بۆ ئه‌و كاره ناكه‌ن؟ ی به‌ختیار مه‌حمود :تۆ خۆت خاوه‌ن سه‌رمایه‌یه‌ك گه‌وره‌یت ،ده‌ته‌وێت پڕۆژه‌یه‌ك دابنێیت، سووده ئابورییه‌ك هی لێك ناده‌یته‌وه؟ كه تۆ دڵنیا بیت‌و %100بزانیت شكست ده‌هێنیت، ئه‌نجامیده‌ده‌یت؟ شكسته‌ك ه چییه؟ بابڵین من كااڵ دروست ده‌كه‌م ،كورسیه‌ك دروست ده‌كه‌م ی ته‌مات ه دروست یاخود مه‌سه‌له‌ن دۆشاو ده‌كه‌م یان رۆن به‌رهه‌م ده‌هێنم ،هه‌رچییه‌ك ی بێت ،ته‌ماشا ده‌كه‌یت به‌هه‌مان مواسه‌فات كااڵك هی تۆ ،له‌ده‌رو دراوسێ هه‌مان كااڵت بۆ ی ی تۆ ،ماركه‌یه‌ك ی ئهوه دێت به‌نیو‌هی نرخ جیهانیشه ،كه‌وات ه ده‌بێت وازی لێبهێنیت. بازرگانیو پیشه‌سازی :واته پشت به‌ستن ی ناوخۆ به‌مجۆره‌ی ئێستا به‌بازرگانی ده‌ره‌وه زیانێكی گه‌وره‌ی به‌پیشه‌سازی ناوخۆی گه‌یاندووه؟ به‌ختیار مه‌حمود :ئه‌مانه هه‌مووی ده‌چێته‌وه سه‌ر ئهوهی حكومهت بڕیاری نهداوه بۆت چاره‌سه‌ر بكات ،یه‌كێك لهو بڕیارانه‌ی كه حكومهت ده‌توانێت چاره‌سه‌ری بكات ،بۆنمونه جاری واهه‌بووه گفتوگۆم له‌گ هڵ وه‌زیری پیشه‌سازیدا كردوه ،پاساوی ده‌هێنایه‌وه، من وتم :وه‌ك ده‌ڵین ڕێگه‌یه‌كی هه‌زار میلی به‌هه‌نگاوێك ده‌ست پێده‌كات ،ده‌با ئه‌و هه‌نگاوه ده‌ستپێبكه‌ین .بۆ نمونه تۆ مۆزایكت ههیه ،كه‌چی له‌والوه به‌بڕی ملیار دۆالر سیرامیك دێت بۆ ئه‌رزی مااڵن ،بۆ ئهوهی پاره‌ی من نه‌ڕواته ده‌ره‌وه ،پێویسته حكومهت له‌مڕۆوه نه‌هێڵێت كاشی سیرامیكی بیانی له‌ئه‌رزی مااڵندا به‌كاربێت ،ئه‌وكاته هه‌موو كارگه داخراوه‌كان ده‌بوژێنه‌وه ،ده‌توانن باج‌و گومرگی زیاتر بخه‌نه سه‌ر كااڵو شمه‌كی هاورده‌ی بیانی بۆ ئهوهی پیشه‌سازی خۆماڵی ببوژێته‌وه ،ئێمه قه‌ت ناڵێین با بازاڕ قۆرخ بكرێت ،ماده‌م سیسته‌می بازاری ئازادمان هه‌ڵبژاردوه با هه‌موو شتێك بێت ،به‌اڵم له‌هیچ شوێنێكی جیهاندا بازاڕی ئازاد بێ سنوور‌و به‌ده‌ر له‌ده‌ستێوه‌ردانی ده‌وڵه‌ت نییه ،تۆ له‌ڕێگه‌ی گومرگه‌وه ده‌توانی به‌رهه‌می خۆماڵی بپارێزیت ،تا بتوانێت كێبڕكێی به‌رهه‌می ده‌ره‌وه بكات ،ئهوهنده ئامڕازو كه‌ره‌سه‌و كارئاسانی بۆ كارگه‌كه‌ی خۆت دروست ده‌كه‌یت كه وایلێده‌كه‌یت بڕی تێچوونه‌كه‌ی کێبه‌رکێی تێچوونی ئهوهی ده‌ره‌وه بێت‌و هه‌رزانتریش، په‌یڕه‌و كردنی ئه‌م سیاسه‌ته هه‌موو كه‌رتێك ده‌بوژێنته‌وه ،ئه‌مه بچوكترین بڕیاره حكومهت بیدات. 15
بازرگانی و پیشه‌سازی
"شــاده‌مــاری ئابـــــوری واڵت" ی عێراق له‌م ه به‌ده‌ر سلێمانیش وه‌ك شارێك نه‌بوو ،گه‌شه‌ی پیشه‌سازی تیا وه‌ستا.
ی بازرگانیو ی ژوور ئه‌ندانی ئه‌نجومه‌نی كارگێڕ پیشه‌سازی سلێمانی «به‌ختیار مه‌حمود مه‌ال ی ی ئابور كه‌ریم»« ،پیشه‌سازی» به‌شاده‌مار هه‌ر واڵتێك ناوده‌بات ،كه ئێستا له‌كوردستاندا ی ی ئابورییه له‌به‌ر چه‌ندین هۆكار ئه‌م شاده‌مار جیاواز له‌كه‌وتن‌و نوشست هێناندایه.
ی تۆ بازرگانیو پیشه‌سازی :واته به‌بڕوا پیشه‌سازی له‌دوای راپه‌ڕینه‌و‌ه روو له‌پاشه‌كش ه ده‌كات؟ به‌ختیار مه‌حمود :ئه‌م پاشه‌كشه‌یه به‌چه‌ند قۆناغێكدا تێده‌په‌ڕێت ،ده‌توانین به‌ئه‌مانه‌ته‌و‌ه قس ه بكه‌ین ،چه‌ند كارگه‌یه‌ك ههیه «به‌ده‌رن»، وه‌ك ئه‌و كارگه چیمه‌نتۆ تازانه‌ی ك ه دروست كراون ،چه‌ند كارگه‌یه‌كی دیكه‌ی البه‌الش دیار‌ه ئه‌مان ه پێوه‌ر نین ،به‌گشتی سه‌یری بكه‌یت، به‌هۆی هه‌لومه‌رجی ده‌ره‌كی‌‌و تایبه‌تمه‌ندیی خۆشیه‌و‌ه ده‌توانم به‌ئه‌مانه‌ته‌و‌ه بڵێم پیشه‌سازی پێش راپه‌ڕین زۆر زۆر له‌ئێستا باشتر ی كارگه‌كان ی زۆربه بووه ،ب ه به‌ڵگه‌ی ئهوه ی له‌كاركردن نه‌كه‌وتوون ،ئێمه پیشه‌سازیه‌ك به‌ردمان هه‌بوو ،مه‌رمه‌ڕمان هه‌بوو ،كاشیمان ی هه‌بوو ،مۆزایكمان هه‌بوو ،ك ه نه‌ك پێداویست شاره‌كه‌مانی دابین ده‌كرد به‌ڵكو ده‌ینارد بۆ ی هه‌موو شاره‌كانی عێراقیش ،دووسا ڵ دوا ی ڕژێمیش ئه‌م ه هه‌ر ب هر‌ده‌وام بوو ،به‌اڵم كه‌وتن له‌پڕ كه‌وت.
ی بازرگانیو پیشه‌سازی :ده‌كرێت بڵێین سلێمان ی دروستبوونیه‌و‌ه شارێك بووه له‌سه‌ره‌تا شه بكات، ی تیا گه ك ه ههوڵیداوه پیشه‌ساز ی ئه‌م ی كۆن ی چه‌ند گه‌ڕه‌كێك ی ئهوه به‌حوكم شاره به‌پیشه‌یه‌كی دیاریكراو به‌ناوبانگ بوون؟ به‌ختیار مه‌حمود :سلێمانی له‌ڕووی دروستبونه‌و‌ه شارێكی تازه‌یه ،هه‌موو شارێكی تازه، ی ی به‌پیشه‌گه‌ر له‌ناوچه‌یه‌كی تازه‌دا ،پێویست ههیه ،پێویستی به‌وه‌ستا‌و پێویستی به‌چه‌ندین پیشه هه‌ی ه كه بۆ دروست كردنی شاره‌ك ه پێویستن ،ده‌بینی خێزان هه‌ی ه لهئێرانهوه ی بۆ سلێمانی ك ه سنعه‌تكار ی خۆ هاتوون وه‌خت ی به‌جۆر‌ه ی گه‌شه بوون ،له‌ڕاستیدا سلێمان ی داوه ك ه بۆ ی ناوخۆی ده‌ست پیشه‌سازییه‌ك ی شاره‌ك ه خۆی‌‌و بۆ ده‌وروپشتی بۆ دروستبون دابینكردنی كه‌لوپه‌له كشتوكاڵییه‌كان پێویست بوو ،ئه‌م ه له‌ئاسنگه‌ریه‌وه بگره تا جۆاڵیی‌و پێاڵو دروستكردن‌و سه‌عاتچێتی‌‌و قه‌زازی‌و ی زۆرێك له‌خێزانه‌كاندا خه‌فافی ،هه‌رتۆ به‌نازناو ی ئه‌و ناوه‌ن بۆت ك ه تا ئێستاش هه‌ڵگر ی ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌م خێزانان ه له‌بنه‌ڕه‌تدا خه‌ریك پیشه‌یه‌كی دیاریكراو بوون. ی بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌م پیشان ه له‌ڕوو ی به‌رده‌وام ده‌بن‌و ل ه چ زه‌مه‌نییه‌و‌ه تا ك ه كاتێكدا گه‌ش هی پیشه‌سازی له‌م شاره‌دا ده‌وه‌ستێت؟ به‌ختیار مه‌حمود :له‌روی ریزبه‌ندی زه‌مه‌نیه‌و‌ه ی پیشه‌یه ،ئه‌گه‌ر ده‌توانین بڵێین پیشه‌ساز له‌شێوه‌كان به‌شێوه‌یه‌ك ئابورییه‌كه‌ت
ی ی ئابور تا ئێستا سیاسه‌ت ی پێناسه نه‌كردوه، حكومهت خۆ یچ نازانرێت له‌سه‌ر بنه‌ما ی ئابوری ده‌ڕوات سیسته‌مێك به‌ڕێوه ،ئه‌م ه كاره‌ساته 14
به‌ختیار مه‌حمود ی شه‌ڕه‌وه بێت ی تێیدا رویدا ،به‌هۆ گۆڕانكار یان به‌هۆی ئابڵوقه‌وه (ههرچهنده ئه‌گه‌ر ئه‌و ی حوكمی تۆ ده‌كات ئه‌گه‌ر كارامه بێت ئیداره‌ی ه ده‌توانێت گه‌مارۆكان بكات به‌ئامڕازو هۆیه‌ك بۆ ی ی من گه‌ش ه پێشخستنی پیشه‌سازی) ،به‌بڕوا ی پیشه‌سازی ده‌ستی‌‌و بچوك تا پێش راپه‌ڕین ی 1991به‌رده‌وام بووه ،پێش راپه‌رین سلێمان ی ی عێراق كه‌وتبوو‌ه ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ی ك ه حكومهت ی ی ده‌كرد ،لهو بالن ه پێنج ساڵیی ه جێبه‌جێ ی ك ه دایئه‌نا ،جاری وا هه‌بوو پێشكه‌وتنێك ی به‌خۆیه‌وه ده‌بینی ،گه‌ر به‌و شێوه‌ی ه به‌رچاو به‌رده‌وام بوای ه ره‌نگه عێراق ببوایه‌ته یه‌كێك ی له‌واڵته پیشه‌سازیه‌كانی ناوچه‌كه ،به‌اڵم به‌هۆ ی ده‌كرد ،ئه‌و ئه‌و شه‌ڕانه‌ی ك ه تووشی خۆ ی پالنانه شكستیان هێنا ،كاتێك گه‌مارۆ ی خرای ه سه‌ر عێراق پیشه‌سازسیه‌كان ئابور ی پاشه‌كشه‌یان كردو شكستیان هێنا‌و به‌گشت
ی چی بوون؟ بازرگانیو پیشه‌سازی :هۆكاره‌كان ی به‌ختیار مه‌حمود :هۆكاره‌كان هه‌روا به‌ئاسان باس ناكرێن ،له‌ڕاستیدا ده‌بوای ه هه‌تا ئێستا ی له‌سه‌ر بگیرایه ،چونك ه چه‌ندین كۆنفرانس ی تۆ باسی شتێكی ساده‌و ساكار ناكه‌یت باس ی واڵته، كه‌رتێك ده‌كه‌یت كه شاده‌ماری ئابور ی ههیه :یه‌كه‌میان، ی جیاواز چه‌ندین هۆكار ی الی من گرنگه ده‌سه‌اڵتداری كورد ئهوه یان با بڵێم سیاسه‌تی حكومه‌تی كوردی، بڕیاری نهداوه بۆ چاكردنی ،ناتوانم بڵێم ی دركی پێنه‌كردوه ،چونك ه سكاندال ه درك ی پێنه‌كردبێت ،چۆن حكومه‌تێك درك به‌بایه‌خ ی ناكات؟ له‌ئابوری نیشتمانیدا ك ه تۆ پیشه‌ساز ی ناوخۆ ته‌نانه‌ت ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یت به‌رهه‌م ی پێنه‌كه‌یت ،پرسیاره گرنگه‌ك ه نه‌پارێزێ‌‌و درك ئه‌وه‌یه كه بۆ حكومهت ئیشی بۆ نه‌كردوه‌‌و ی چاكردنی نهداوه؟ ی بڕیار بۆچ بازرگانیو پیشه‌سازی :به‌بڕوای تۆ دهگهڕێتهوه ی بۆ ئهوهی كه حكومهت سیاسه‌تێكی ئابور رونی نیه؟ به‌ختیار مه‌حمود :خۆی گه‌وره‌ترین كاره‌سات ی حكومهت ئه‌وه‌یه تا ئێستا سیاسه‌تی ئابور ی خۆی پێناس ه نه‌كردوه ،نازانرێت له‌سه‌ر بنه‌ما چ سیسته‌مێكی ئابوری ده‌ڕوات به‌ڕێوه ،ئه‌مان ه هه‌مووی كاره‌ساته ،گرنگ ئهوهی ه بازاڕ له‌سه‌ر
بازرگانی و پیشه‌سازی
كوردستان
ـــــۆرێك "بێكاری" ههیه پالنی حكومه‌ت‌و هه‌وڵی كه‌رتی تایبه‌ت‌و هوشیاركردنه‌و‌هی خه‌ڵك بۆ كاركردن سێ بنه‌مای سه‌ره‌كین بۆ چاره‌سه‌ری بێكاریی ئه‌ندازیار بابان ئه‌حمه‌د حه‌م ه سوور
بۆ شێوازی كار ناو بنێین (نه‌خۆشی كارنه‌كردن) ،زۆر له‌وانه‌ی كه بڕوانامه‌یان نیی ه ده‌یانه‌وێت دابمه‌زرێن‌و داوای كار له‌حكومه‌ت ده‌كه‌ن ،دامه‌زراندنه‌كه‌ش چییه؟ یان پاسه‌وانییه یان پۆلیسی‌‌و باخه‌وانییه ،واته ئیشێك هه‌ڵنابژێرێت یان ئیشێكی پێناسپێرن كه به‌رهه‌مهێن بێت ،خه‌ڵكی وایان لێهاتووه كه به‌دوای ئیشێكی ئیسراحه‌تدا ده‌گه‌ڕێن، ئه‌مه‌ش زیانێكی زۆری داوه له‌كۆی ئابوری كوردستان». ناوبراو ئهوهی به‌نمونه هێنایه‌وه كه ئێستا بۆ زۆرێك له‌كاره‌كانی وه‌ك ژینگه‌پارێزیی‌‌و كاری جوتیاریی‌‌و شوانی‌و باخه‌وانیی خه‌ڵك له‌به‌نگالدیش‌و هندستانه‌وه ده‌هێنرێت بۆ كوردستان ،له‌به‌رئه‌وه‌ی خه‌ڵكی خۆمان تووشی ته‌مه‌ڵییه‌ك بووه كه ئه‌و جۆره كارانه ناكات ،ئه‌و وتی «ئه‌ركی چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م بێكارییه پێویستی به‌هه‌وڵ‌‌و كۆششی حكومه‌تی هه‌رێم‌و كه‌رتی تایبه‌تیشه ،هه‌روه‌ها پێویسته خه‌ڵكیش له‌ڕووی كۆمهاڵیهتیو كلتورییه‌وه هوشیاریی كاركردنیان تیا به‌هێز بكرێت». ئه‌ندازیار بابان جه‌غتی لهوه كردهوه كه ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
پێویسته حكومهت به‌رنامه‌یه‌كی درێژخایه‌نی هه‌بێت بۆ 10تا 20ساڵ به‌مه‌به‌ستی خستن ه سه‌ر كاری گه‌نجان‌و دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی كار بۆیان له‌بواره‌كانی كشتوكاڵی‌‌و پیشه‌سازیی‌‌و خزمه‌تگوزاریدا .ئه‌و وتی «كوردستان زۆربه‌ی بنه‌ماكانی پێشكه‌وتنی ئابوری‌‌و پیشه‌سازی‌‌و كشتوكاڵی‌‌و گه‌شتیاریی تیا ده‌سته‌به‌ره، وه‌ك سه‌رمایه‌و بازاڕ‌و كه‌ره‌سه‌ی سروشتیو سه‌رمایه ،به‌اڵم پالنێك له‌ئارادا نییه كه چۆن ئه‌مانه به‌كاربهێنرێن‌و ببه‌سترێنه‌وه به‌كۆڵه‌یه‌كی دیكه‌ی پێشكه‌وتنی ئابوریه‌وه كه ئه‌ویش هێزی كاره‌‌و له‌كوردستاندا هه‌مانه«. ناوبراو ئاماژه‌ی بهوه كرد كه بێ هه‌بوونی پالن‌و به‌رنامه‌یه‌كی درێژخایه‌نی حكومهت ئه‌م ده‌ردی بێكارییه به‌چاره‌سه‌ر كردن ناگات. هه‌روه‌ها ئه‌ركی ئه‌وه‌شی خسته ئه‌ستۆی كه‌رتی تایبه‌ت كه پێویسته خاوه‌ن سه‌رمایه‌و به‌ڵێنده‌رو خاوه‌ن كارگه‌و كۆمپانیاو خاوه‌ن كاره ئه‌هلییه‌كان ،كه پێویستیان به‌كارمه‌ند‌و كرێكار ههیه هه‌وڵبده‌ن خه‌ڵكی پسپۆڕی خۆمان به‌شێوازێك بخه‌نه كاره‌وه كه له‌گه‌ڵ جۆری كاری كۆمپانیاو به‌رهه‌مه‌كانیاندا بگونجێ.
www.sulcci.com
له‌ڕووی چاره‌سه‌ر كردنی كۆمهاڵیهتیو ی «پێویست ه لهو سایكۆلۆجیشه‌وه ،ئه‌و وت كلتور‌ه نه‌خۆشه دوور كه‌وینه‌و‌ه ك ه ئێستا له‌ناو گه‌نجاندا باڵوه‌‌و هه‌موویان رووده‌كه‌ن ه حكومهت بۆ ئهوهی ته‌عینیان بكاو دایانمه‌زرێنێت ،له‌كاتێكدا كه ئه‌وان ته‌نها ئه‌و ی ێ ئهوه ته‌عین‌و موچه‌ی ه به‌ئیش ده‌زانن به‌ب به‌رهه‌میشیان هه‌بێت». ی ی به‌چاره‌سه‌رێك ی «ئه‌مه پێویست وتیش ی ی یاساكان ی هه‌ی ه له‌ڕێگه‌ی گۆڕین بنه‌ڕه‌ت ی بۆ ی ده‌سته‌به‌ری كۆمه‌اڵیه‌ت كارو یاساكان ی بۆ ی گه‌نج ،بۆ رازی كردن ی ژیان دابینكردن ی به‌رهه‌مهێن له‌ئه‌ستۆ ی به‌ڕاستی كارێك ئهوه ی بگرێت ،نه‌ك ئهوهی مل بۆ بێكارییه‌ك رازیكه‌ر راكێشێت». ی له‌وه‌ش كردهوه ك ه ئه‌ندازیار بابان جه‌غت ی تایبه‌ت‌و ی كه‌رت ی حكوم هت‌و هه‌وڵ «پالن ێ ی خه‌ڵك بۆ كاركردن ،س هوشیاركردنه‌وه ی ی بنه‌ڕه‌ت ی سه‌ره‌كین بۆ چاره‌سه‌ر بنه‌ما بێكاریی ،ك ه راسته‌وخۆ ئابوری واڵت ده‌گۆڕێت ،بۆ ئهوهی خه‌ڵكی كوردستان ی هه‌ر به‌كاربه‌ر نه‌بن ،به‌ڵكو خه‌ڵكێك به‌رهه‌مهێنه‌ریش بن. 17
بازرگانی و پیشه‌سازی
له‌هه‌رێمـی
چـه‌ند جــــ
ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی «ئه‌ندازیار بابان ئه‌حمه‌د حه‌مه سوور» ئاماژه بهوه ده‌كات كه گه‌وره‌ترین گرفتی گه‌نجانی كوردستان رێزنه‌گرتنیانه له«كات» ،ئه‌و ده‌ڵێت «نه‌ریتێكی خراپی زۆره‌بی ههره زۆری تاكی كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری ئه‌وه‌یه كاتژمێره‌كانی رۆژانه‌ی به‌باشی ناخاته گه‌ڕ بۆ كاركردن‌و به‌رهه‌مهێنان‌و كاتێكی زۆرمان بێهوده لێده‌ڕوات».
گه‌نجێک له‌چاوه‌ڕوانی کاردا
16
ئه‌ندازیار بابان پێیوایه له‌هه‌رێم ی كوردستاندا بێكاریی چه‌ند شێوه‌یه‌كی جیاوازی ههیه ،یه‌كێكیان ئه‌وانه‌ن كه وه‌كو كارمه‌ندی حكومی مووچه‌و كورسی‌‌و مێزیان ههیه له‌فه‌رمانگه‌كاندا، به‌اڵم له‌ڕاستیدا هیچ كارێك ناك هن‌و به‌رهه‌میان نییه‌و شوێنیشیان گرتووه، ئه‌و وتی «جۆرێكی تری بێكاریمان ههیه ئه‌ویش ئه‌و كه‌رتی تایبه‌ته‌یه كه خاوه‌نی زه‌وییه‌كی جوتیارییه‌و به‌رهه‌میشی نییه ،به‌دیاریشیه‌وه دانیشتووه‌و داهاتێكی سااڵنه‌شی نه‌بووه‌‌و نه‌یتوانیوه خۆشی بژیه‌نێت ئه‌مه‌ش هه‌ر ده‌چێته خانه‌ی بێكارییه‌وه ،جۆرێكی ترمان ههیه كه خاوه‌ن كاركه‌گه‌یه‌و كارگه‌كه‌ی داخستووه یان كاسبكارێكه‌و له‌دوكانێكدا دانیشتووه‌و كاری نییه، ئه‌مانه‌ش له‌ڕاستیدا هه‌ر بێكارن». وتیشی «جۆرێكی ترمان ههیه كه به‌ڕاستی بێكاره ،واته نه‌فه‌رمانبه‌ره، نه‌زه‌وی‌‌و داخستووه‌و نه‌كارگه‌ی دوكانیشی ههیه ،ئهوهی به‌بێكار‌و بێئیش ناسراوه«. به‌بڕوای ئه‌ندازیار بابان ئه‌م جۆره شێوه‌كانیه‌وه به‌هه‌موو بێكارییه پێویستی به‌چاره‌سه‌ره له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،ئه‌و وتی «به‌داخه‌وه نه‌ریتێكی خراپی كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری ئه‌وه‌یه كاتژمێره‌كانی رۆژانه‌ی به‌باشی ناخاته گه‌ڕ بۆ كاركردن‌و به‌هه‌رمهێنان، كاتێكی زۆرمان بێهوده لێده‌ڕوات». وتیشی «ده‌توانین ئه‌م روانینه‌مان
بازرگانی و پیشه‌سازی
ــــانی هه‌میشه پێشه‌نگ بووه ژوور ی بازرگانیو پیشه‌ساز ی سلێمانی پێشه‌نگ بووه لهوه ی ك ه خاوه‌نی پێشانگایه‌ك ی نێوده‌وڵه‌ت ی بێت به‌تاپۆ ی ره‌ش
بێت كه دامه‌زرێنه‌رانی ئه‌م ژووره په‌یڕه‌ویان كردووهو كردووبانه به‌نه‌خشه رێگای خۆیان، واته مه‌به‌ستم به‌پله‌ی یه‌كه‌م خزمه‌تكردنه به‌خه‌ڵكی‌‌و توێژه‌كانی خۆیان كه بازرگانان. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا بازرگانانی ئه‌مڕۆ هه‌ڵگری ئه‌و په‌یامه‌ن؟ دالوه‌ر سۆفی :ئایا ده‌روێشانی ته‌ریقه‌ت هه‌موویان په‌یڕه‌وی ته‌ریقه‌ته‌كه‌ی خۆیان ده‌كه‌ن؟ ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی ره‌نگه وه‌ك شێخانی ته‌ریقه‌ت ده‌ست به‌دوعا بێت كه ده‌روێشه‌كان به‌موو له‌ته‌ریقه‌ت النه‌ده‌ن‌و زیكرو ته‌هلیله‌ی خۆیان نه‌كه‌ن به‌قوربانی چاوچنۆكی‌‌و گیرفانی پڕ ،ره‌نگه كه‌م خواردن‌و كز نیشتن شكۆدارتر بێت له‌سه‌روه‌رتمه‌ندییه‌كی حه‌رام‌و ناشه‌رعی، ژووری بازرگانی هیواخوازه بازرگانان هه‌رگیز به‌ڕێگه‌ی چه‌وت‌و ناشه‌رعیدا تێنه‌په‌ڕن ،هه‌ر لهو روانگه‌یه‌وه ژووری بازرگانی چه‌ند یه‌خه‌ی الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانی حكومه‌تی گرتووه‌و راوه‌شاندووه ،ئه‌وه‌نده‌ش ده‌سته‌ودامانی بازرگانان بووه كه له‌ڕێگه‌ی راست الناده‌ن، چونكه ئه‌و بازرگانه‌ی له‌ڕێگه‌ی راست البدات هیچی بۆ نامێنێته‌وه په‌شیمانی‌‌و شه‌رمه‌زاری ئه‌ندامانی پێشووی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی نه‌بێت. ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
19
بازرگانی و پیشه‌سازی
ژوور ی بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمـــ
ژوور ی بازرگانیو پیشه‌ساز ی ره‌نگ ه وه‌ك شێخانی ته‌ریقه‌ت ده‌ست به‌دوعا بێت ك ه ده‌روێشه‌كان به‌موو له‌ته‌ریقه‌ت النه‌ده‌ن که‌مال سه‌عید ته‌ها کۆیی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی «دالوه‌ر عه‌لی سۆفی» ئاماژه بهوه ده‌كات كه ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی وه‌ك شێخانی ته‌ریقه‌ت ده‌ست به‌دوعایه كه ده‌روێشه‌كان به‌موو له‌ته‌ریقه‌ت النه‌ده‌ن ،ئه‌و ده‌ڵێت «ئه‌و بازرگانه‌ی له‌ڕێگه‌ی راست البدات ،هیچی بۆ نامێنێته‌وه په‌شیمانی‌‌و شه‌رمه‌زاری نه‌بێت». بازرگانیو پیشه‌سازی :به‌بڕوای ئێوه پێویسته ئه‌ركی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی له‌چیدا چڕ بێتهوه؟ دالوه‌ر سۆفی :پێویسته له‌داڕشتنی سیاسه‌تی ئابوری‌‌و له‌بوژانه‌وه‌ی ژێرخانی ئابوریدا به‌شدار بێت‌و رۆڵێكی كارا ببینێت له‌پێشخستنی واڵتدا، به‌تایبه‌تی له‌ڕووی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه ،لهو روانگه‌یه‌وه ك ه ئاسایشی ئابوری بنه‌مایه‌كی پته‌وی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ییه. بازرگانیو پیشه‌سازی :ژووری بازرگانی تا چه‌ند توانیویه‌تی لهو الیه‌نه‌وه رۆڵی هه‌بێت؟ دالوه‌ر سۆفی :ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی هه‌میشه قیبله‌نما بووه بۆ دامه‌زراوه‌كانی حكومهت له‌رۆشنكردنه‌وه‌ی 18
ی سۆفی دالوه‌ر عه‌ل رێگاچاره‌دا بۆ كێشه‌كان‌و نه‌خشه‌ی گونجاو بۆ ئاوه‌دان كردنهوهی واڵت‌و گه‌شه‌دان به‌خزمه‌تگوزاری ،نمونه‌شمان بۆ ئه‌مه ئه‌و مێژووه پڕ شكۆیه‌ی ژووره ،كه له‌ساڵی 1967هوه ئه‌رشیف كراوه باس لهو پێشنیاره به‌نرخ‌و عه‌قاڵنیانه ده‌كات كه بازرگانانی نه‌فس پاكی ئه‌وده‌مه داوایان كردووه له‌ده‌سه‌اڵتی ئه‌و سه‌رده‌مه ،بۆ نمونه ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی داوای راكێشانی هێڵی ئاوی كردووه له‌دوكانه‌وه بۆ سلێمانی‌‌و داوای كردنهوهی زانكۆی كردووه ،داوای زیادكردن‌و رێكخستنه‌وه‌ی پشكنینی توتنی كردووه كه كۆڵه‌كه‌یه‌كی گرنگی ئابوری شاره‌كه‌مان بووه لهو وه‌خته‌دا ،هه‌روه‌ها پێشنیاری كردنهوهی قوتابخانهو نه‌خۆشخانه‌و چاككردنی رێگاوبان‌و چه‌ندین خزمه‌تگوزرای سه‌ره‌كی كردووه بۆ ئه‌م شاره‌ز هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و رێچكه‌یه‌ش ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی ئه‌مڕۆ پێداگر بوو له‌سه‌ر دامه‌زراندنی دامه‌زراوه‌یه‌ك بۆ كۆنتڕۆڵی جۆری بۆ یه‌كه‌مجار له‌سه‌ر ئاستی كوردستانداو داواكه‌شی جێبه‌جێكراو سوپاسی ئه‌و كابینه‌یه‌ش ده‌كه‌ین كه داواكه‌ی جێبه‌جێ كردین ،ئه‌مڕۆ له‌سه‌ر ئه‌و پێشنیاره رێگه له‌كااڵی خراپ‌و بازرگانی چاوچنۆك ده‌گیرێت كه واڵتمان به‌كااڵی خراپ پڕ‌و پیس نه‌كه‌ن.
هه‌روه‌ها یه‌كێتی پیشه‌سازییه‌كان كه ئێستا له‌ژووردا یه‌كیان گرتووه‌ته‌وه‌و دامه‌زراوه‌یه‌ك ی نوێیان پێكهێناوه به‌ده‌ستپێشخه‌ری ئێمه بووه .یه‌كێتی پیشه‌سازییه‌كان توانای بۆ یه‌كه‌مجار له‌سه‌ر ئاستی عێراق نیشانه‌ی بازرگانی تۆمار بكات‌و لۆگۆ بداته بازرگانان‌و تایبه‌تمه‌ندییان بپارێزێ‌‌و كارێكی پوخت‌و ئه‌رشیفێكی ده‌وڵه‌مه‌ند بخاته به‌رده‌ست وه‌زاره‌تی بازرگانیو پیشه‌سازی هه‌رێم تا كاروانه‌كه ته‌واو بكات .هه‌روه‌ها ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی پێشه‌نگ بووه له‌وه‌ی كه خاوه‌نی پێشانگایه‌كی نێوده‌وڵه‌تی بێت به‌تاپۆی ره‌ش ،كه تاكه ژووره له‌عێراقدا ئه‌و پێشه‌نگییه‌ی كردبێت‌و ئێستا سااڵنه چه‌ندین كۆمپانیای گه‌وره‌و ناودار له‌سه‌رتاسه‌ری جیهانهوه دێنێته سه‌ر خاكی سلێمانی‌‌و وه‌ك ئاوێنه‌ی بااڵروان پێیانده‌ڵێت منیش ه هم‌و سلێمانیش گه‌ز گه‌ز بااڵ ده‌كات. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئاینده‌ی ژوور ی بازرگانیو پیشه‌سازی به‌بڕوای تۆ ده‌بێت روه‌و چ ئاڕاسته‌یه‌ك بێت؟ دالوه‌ر سۆفی :ئاینده‌ی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی روون ده‌بینم ،به‌مه‌رجێك له‌سه‌ر ئه‌و رێڕه‌وو ستایڵی كاره به‌رده‌وام
بازرگانی و پیشه‌سازی
کارگه‌یه‌کی دروستکردنی بۆری ئاو له سلێمانی
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
21
بازرگانی و پیشه‌سازی
ی یه‌كه‌ی كاره‌با ی نرخ به‌رزكردنه‌وه
هۆکارێک بۆ پاشه‌کشه‌ی كارگه‌كان
عوسمان حاجی فه‌تاح
ئه‌ندامی كارگێری ژوری بازرگانی و پیشه‌ساز ی «عوسمان حاجی فه‌تاح» ده‌ڵێت «به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی ئه‌و یه‌كه كاره‌باییه‌ی كه بۆ كارگه‌كان دابین ده‌كرێت له‌م دوو سێ ساڵه‌ی رابردوودا پاشه‌كشه‌ی به‌كاری كارگه‌كان كردووه«. عوسمان حاجی فه‌تاح له‌باره‌ی نرخی كاره‌بای كارگه‌كانه‌وه ده‌ڵێت «به‌ر له‌ساڵی ،2009 نرخی یه‌كه‌یه‌كی كاره‌با 20دینار بوو ،ئه‌وكات تاڕاده‌یه‌ك حكومهت یارمه‌تی خاوه‌ن كارگه‌كانی ده‌دا ،پاشان بوو به 30دینارو دوابه‌دوای ئه‌وه‌ش نرخه‌كه‌ی %100زیادی كردو بوو 60دینار كه ئه‌مه‌ش هۆكارێكه بۆ پاشه‌كشه‌و هاتنه دواوه‌ی به‌رهه‌می كارگه‌كان». ناوبراو وێڕای ئهوهی ئاماژه‌ی بهوه كرد كه له‌سنوری پارێزگای سلێمانیدا 2674كارگه ههیه ،باسی له‌وه‌ش كرد كه له‌بودجه‌ی حكومه‌تدا پاره‌یه‌ك دانراوه بۆ خاوه‌ن كارگه‌كان كه قه‌رزی پیشه‌سازییه ،ئه‌مه‌ش هانده‌رێكی باشه بۆ خاوه‌ن كارگه‌كان ،به‌اڵم ئه‌و جه‌غتی له‌سه‌ر ئهوه كردهوه كه «پێویسته حكومهت كار بۆ دابینكردنی یه‌كێك له‌بنه‌ما ههره سه‌ره‌كیه‌كانی پێشكه‌وتنی ئابوری واڵت بكاتهوه كه ئه‌ویش دابینكردنی كاره‌بایه بۆ كارگه‌كان به‌نرخێكی گونجاو ،بۆ ئهوهی هێزو توانای ئهوهی هه‌بێت ركه‌به‌ری به‌رهه‌مه پیشه‌سازییه ده‌ره‌كییه‌كان بكات». ئه‌و وتی «ئه‌زمونی جیهانی پیشه‌سازیی ئه‌و راستییه‌ی سهلماندووه كه پێشكه‌وتنی ئابوری‌‌و پیشه‌سازی هه‌موو واڵتێك شه‌ته‌ك دراوه به‌ئاستی دابینكردنی كاره‌باوه ،ته‌نانه‌ت پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگه‌ش له‌هه‌موو بواره‌كانی ژیاندا به‌بێ كاره‌با مه‌حاڵه‌و مه‌یسه‌ر نابێت». 20
ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه زۆر ئه‌سته‌م ه گه‌ر كاره‌با به‌نرخێكی گونجاو بۆ كارگه‌كان دابین نه‌كرێت ،ره‌وتی پیشه‌سازی له‌هه‌رێمی كوردستاندا پێشكه‌وتن به‌خۆیه‌وه ببینێت ،كه تا ئێستا ئه‌و هه‌نگاوه له‌الیه‌ن حكومه‌تی ههرێمهوه نه‌نراوه. ئه‌م ئه‌ندامه‌ی ژوری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی ئهوهی به‌نمونه هێنایه‌وه كه «له‌زۆر واڵتدا به‌دراوسێكانیشمانه‌وه ،نرخی یه‌كه‌یه‌كی كاره‌با به 6سه‌نت بۆ كارگه‌كان دابین ده‌كرێت ،كه ئه‌مه‌ش نرخێكی زۆر ڕه‌مزییه وه‌ك هاوكارییه‌ك له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه بۆ ئه‌وان تا وه‌به‌رهێنان له‌ناوخۆی واڵته‌كانیاندا زیاد بكات». عوسمان حاجی فه‌تاح وتی «به‌اڵم له‌هه‌رێمی كوردستان نرخی كاره‌با ئێستا به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك زیادی كردووه كه كارگه‌كان نه‌ك هه‌ر ناتوانن هیچ كێبڕكێیه‌كی به‌رهه‌مه‌كانی ده‌ره‌وه بكه‌ن، به‌ڵكو زۆرێك له‌خاوه‌ن كارگه‌كان بیر له‌داخستنی كارگه‌كانیان‌و راوه‌ستانی كاره‌كانیان دهكهنهوه، له‌به‌ر زۆریی نرخی ئه‌و یه‌كه كاره‌بایه‌ی به‌كاریده‌هێنن ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی زۆربه‌ی ئامێری كارگه‌كانمان كۆنن‌و وه‌ك پێویست هاوكاری نه‌كراون له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه بۆ نوێكردنه‌وه‌یان به‌جۆرێك كه له‌گ هڵ پێویستییه‌كانی ئه‌مڕۆی بازاڕدا بگونجێن ،سه‌رباری ئه‌مه‌ش كرێی كرێكاریش رۆژ به‌ڕۆژ له‌به‌رزبوونه‌وه‌دایه«. سه‌باره‌ت به‌وه‌ش كه ئایا كارگه‌كان تا چه‌ند ده‌توانن پێداویستییه ناوخۆییه‌كان به‌م دۆخه‌وه كه تێیكه‌وتوون دابین بكه‌ن ،ئه‌م ئه‌ندامی كارگێڕییه‌ی ژووی بازرگانیو پیشه‌سازی وتی «به‌رهه‌مهێنانی كارگه‌كانمان له‌ئاستی پێویستدا نین ،له‌به‌ر ئهوهی كارگه‌كان له‌دروستبونه‌وه‌دان‌و
ئه‌زمون ی جیهان ی پیشه‌سازی ی ئه‌و راستیی ه ی سهلماندووه ك ه پێشكه‌وتنی ئابوری‌‌و پیشه‌ساز ی هه‌موو واڵتێك شه‌ته‌ك دراوه به‌ئاستی دابینكردنی كاره‌باوه زۆربه‌ی ئامێر‌و كه‌لوپه‌له‌كانیان كۆنن‌و له‌الیه‌ن حكومه‌تیشه‌وه له‌ئێستاو سااڵنی رابردووشدا هاوكاری نه‌كراون ،بۆ ئهوهی بكه‌ونه سه‌ر پێی خۆیان». دهربارهی هه‌وڵه‌كانی ژوری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانیش بۆ چاره‌سه‌ر كردنی ئه‌م گرفته ،عوسمان حاجی فه‌تاح وتی «له‌گه‌ڵ الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان قسه‌مان كردووه ،ئه‌وان پێیانڕاگه‌یاندوین كه ئێمه كاره‌با ده‌كڕینه‌وه‌و گران ده‌كه‌وێت له‌سه‌رمان! ئه‌مه وه‌اڵمێكی گونجاو نییه به‌الی ئێمهوه ،ئێمه داوا ده‌كه‌ین حكومهت چۆن له‌بودجه‌دا بڕێك پاره ته‌رخان ده‌كات بۆ هاوكاری كردنی زۆرێك له‌بواره‌كان، ئه‌وا با به‌هه‌مانشێوه بودجه‌یه‌ك بۆ هاوكاری كارگه‌كان به‌تایبه‌تی له‌ڕووی هه‌رزانی نرخی كاره‌باوه ته‌رخان بكات ،به‌سه‌رنجدان له‌وه‌ی كه كارگه‌كانمان كار بۆ بوژاندنهوهی ئابوری واڵت ده‌كه‌ن ،كه به‌مه‌ش یه‌كێك له‌بنه‌ما گرنگه‌كانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یمان ده‌سته‌به‌ر ده‌كرێت كه ئه‌ویش (ئیكتیفای زاتی)و پشت به‌ستنه به‌هێزو توانای خۆمان له‌به‌رهه‌مهێناندا».
بازرگانی و پیشه‌سازی
مه‌رزی نێوده‌وڵه‌تی په‌روێز خان ئێران ده‌بیت ،شوێنیكی تیایه بۆ وه‌ستان‌و پشوودان ،كه بازرگانه‌كان تیایدا چاوه‌ڕێی باره‌كانیان ده‌كه‌ن ،به‌ڕاستی بێ شوێنی بازرگان له‌م مه‌رزه‌دا زۆر زۆر كاریگه‌ریی خراپی ههیه، من خۆم له‌گه‌ڵ د.به‌رهه‌م سه‌رۆكی پێشووی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان دوو جار قسه‌م كردوه ،یه‌كێكیان له‌كۆبونه‌وه‌یه‌ك بوو له‌ماڵی به‌رێزی له‌سلێمانی ،یه‌كێكیشیان ئه‌و رۆژه بوو كه‌وا وه‌زیری بازرگانی پێشوی حكومه‌تی توركیا هاتبوو‌و له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵیك بازرگان ،به‌ڕێز سه‌رپه‌ریشتیاری ئیداره‌ی گه‌رمیانیش كاك سه‌اڵحی كوێخاش له‌وێ بوو ،جه‌نابی سه‌رۆكی حكومهت به‌ڵێنی به‌من داو وتی :بڕۆ جێگه‌یه‌ك له‌كه‌الر‌و جێگه‌یه‌ك له‌مه‌رزه‌كه دابین بكه ئێمه له‌سه‌ر بودجهی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران پاره‌تان بۆ خه‌رج ده‌كه‌ین .واته هه‌م شوێنیك بۆ بازرگانان له‌قه‌زای كه‌الردا‌و هه‌م له‌سه‌ر مه‌رزه‌كه ،ئێمه وه‌ك ژووری بازرگانی سلێمانی ،هه‌ستاین به‌ئاڕاسته‌كردنی نوسراوێك بۆ سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌ی گه‌رمیان كه جه‌نابی كاك سه‌اڵحی كوێخا زۆر سوپاسی ده‌كه‌م، یه‌كسه‌ر به‌گه‌یشتنی نوسراوه‌كه خۆشحاڵی خۆی پیشاندا ،هاوكاری‌‌و پشتیوانی خۆی پیشاندا. نوسراوه‌كانی ئاراسته‌ی سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی كه‌الر‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناحیه‌ی قۆره‌توو كرد بۆ ئهوهی هه‌ماهه‌نگ بن له‌گه‌ڵ مندا ،بۆ ئهوهی ئه‌وشوێنانه‌ی كه دیاری ده‌كه‌ین ئێمه بینای له‌سه‌ر دروست بكه‌ین ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ئه‌ڵێم
كێشه‌ی بازرگانان لهو مه‌رزه‌دا زۆره ،بۆ نمونه تاوه‌كو ئیستا شوێنێك نیه بازرگان له‌هاوین‌و زستاندا لێی بحه‌وێته‌وه
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
گه‌ر كاره‌ساتێكی ئاگركهوتنهوه له‌ته‌نكه‌رێكدا رووبدات چۆله‌كه‌یه‌كیش نه‌ك مرۆڤێك له‌مه‌رزی په‌روێزخان به‌زیندوویی نابینیت
سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی كه‌الر هیچ هاوكار نه‌بوون له‌گه‌ڵ مندا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ،نوسراوه‌كه‌یان له‌الی خۆیان داناوه ،ئه‌وان وا وه‌اڵمی منیان داوه‌ته‌وه ،كه‌وا من نه‌خشه بێنم ئه‌گه‌ر نه‌خشه‌كه جوان بێت ئه‌وا شوێنێكمان له‌سه‌ر جاده ده‌ده‌نێ ،ئه‌گه‌ر نه‌خشه‌كه‌ش ناشرین بێت له‌الكۆاڵن! من له‌ڕێگه‌ی ئه‌م گۆڤاره‌ی ژووری بازرگانیو پیشهسازییهوه له‌خۆیان ده‌پرسم :ئایا ئه‌مڕۆ شتێك ماوه كه نه‌خشه بێت‌و له‌م كاته‌دا دروست بكرێت ناشرین بێت؟! رۆژ به‌رۆژ براده‌رانی نه‌خشه‌ساز ،ئه‌ندازیارانی واڵتی خۆمان نه‌خشه‌ی جوانتر‌و جوانتر دروست ده‌كه‌ن ،ماقوڵه بگه‌ڕێینه‌وه‌‌و بڵێین شته‌كه ناشرینه؟! به‌داخه‌وه ئه‌وان هاوكار نه‌بوون، به‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناحیه‌ی قۆره‌توو ،دووجار سێجار په‌یوه‌ندی پێوه كردم بۆ ئهوهی بڕۆین شوێنه‌كه له‌مه‌رزی په‌روێزخان دیاری بكه‌ن، من خۆم نه‌مكرد له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌الرم له‌پێشتر به‌زیندوی نابینیت ،چونكه هه‌ركات كه تۆ زانیوه ،گه‌ر له‌كه‌الر شوێنمان بۆدیاری نه‌كرێت ،ده‌ڕۆیت زیاتر له 800-700ته‌نكه‌ری سوته‌مه‌نی له‌وێ به‌شێوه‌یه‌كی زۆر زۆر چڕوپڕ‌و له‌نزیك ئێمه ئاماده‌نین له‌مه‌رزه‌كان دروستی بكه‌ین. ماڵه‌كانی مه‌رزه‌كه وه‌ستاون ،كه ئه‌مه بازرگانیو پیشه‌سازی :ئێوه وه‌ك ژوری دیارده‌یه‌كی زۆر ترسناك‌و مه‌ترسیداره. بازرگانیو پیشه سازی پێشنیازتان چیه بۆ لهبهرئهوه پێشنیازم ئه‌وه‌یه كه گۆڕه‌پانێكیان بۆ بكرێته‌وه به‌دووری 10كم تا 15كم له‌مه‌رزی په‌ره‌پێدانی بازرگانی لهو مه‌رزه‌دا؟ ئه‌حمه‌د هادی :پێش ئهوهی پێشنیازی خۆم په‌روێزخانه‌وه ،بۆ ئهوهی ئه‌م مه‌ترسییه دوور بڵێم له‌ڕێگه‌ی ئه‌م گۆڤاره‌وه له‌وه‌زیری دارایی‌‌و بخرێته‌وه له‌مه‌رزه‌كان‌و ئه‌و مه‌رزه ته‌نها مه‌رزی ئابوری هه‌رێمی كوردستان ده‌پرسم كه خۆی ئاڵوگۆڕی بازرگانی كه‌ره‌سته‌كانی تر بێت‌و سه‌ردانی ئه‌و مه‌رزه‌ی كردوه :ئایا خۆیان رازین ڕێگه‌یه‌كی تر بكرێته‌وه بۆ سوته‌مه‌نیه‌كان، لهو هه‌لومه‌رجه‌ی ئێستا لهو مه‌رزه ههیه؟ چونكه ترسناكن له‌سه‌ر ناوچه‌كه‌و زۆر گه‌ر بڵێن رازین ئه‌وا با دوو رۆژ سێ ڕۆژ نه‌شیاوه .هه‌روه‌ها پێشنیاز ده‌كه‌م ئه‌و 17 بمێنێته‌وه ،به‌تایبه‌تی به‌م هاوین ه كه كه‌شوهه‌وا خاڵه‌ی له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی داراییهوه دانراوه گه‌رم‌و پڕوكێنه‌ر‌و ناخۆشه ،یان له‌زستاندا كه له‌م مه‌رزه‌شدا جێبه‌جێ بكرێت ،كه یه‌كێك یه‌كپارچه قوڕاوه! ئه‌مه یه‌كه‌م .دووه‌میش ،له‌وخااڵنه كۆنكرێتكردن‌و قیرتاو كرنی ئه‌و به‌ڕاستی دیارده‌یه‌كی زۆر ترسناك لهو مه‌رزه‌دا مه‌رزه‌یه كه تا ئێستا نهكراوهو زۆر زیانی ههیه، به‌دیده‌كرێت ،پێمخۆشه هه‌ر له‌ڕێی ئه‌م گۆڤاره‌وه هیوادارم ده‌ست‌و برد بكرێت ،داواكارم شوێنێكی به‌رپرسانی حكومه‌تی لێئاگادار بكه‌مه‌وه كه تایبه‌ت بكرێته‌وه بۆ بازرگانان ،شوێنی تایبه‌ت ههرچهنده من زاره‌کی پێیانم وتووه ،هه‌تا لهو به‌حه‌وانه‌وه‌یان ،هه‌روه‌ها شوێنی حه‌وانه‌وه‌ی كۆبونه‌وه‌یه‌دا كه هاشمی پارێزگاری كرماشان ئه‌و شۆفێرانه‌ی له‌وێ ده‌مێننه‌وه‌و ئه‌وانه‌ی كه ئاماده بوو له‌ئیداره‌ی گه‌رمیان ،پێموتن :گه‌ر خه‌ڵكی شاره‌كانی خواروون‌و ئۆتۆمبێله‌كانیان كاره‌ساتێكی ئاگركهوتنهوه له‌ته‌نكه‌رێكدا روبدات لهو مه‌رزه كار ده‌كات ،داواكارم كه ورده ورده لهو مه‌رزه ،باوه‌ڕتان هه‌بێت چۆله‌كه‌یه‌ك نه‌ك ده‌ستی پێ بكرێت‌و به‌په‌له‌ش نه‌ك ئاوا خاوه مرۆڤێك ،چۆله‌كه‌یه‌ك له‌مه‌رزی په‌روێزخاندا خاوی تێدا بكرێت.
www.sulcci.com
23
بازرگانی و پیشه‌سازی
%48ی هه‌موو ههنارده ی ئێران بۆ هه‌رێم‌و عێراق له‌مه‌رز ی په‌روێزخانه‌وه ئه‌نجامده‌درێت ئه‌ندمی كارگێڕی ژوری بازرگانیو پیشه‌ساز ی سلێمانی‌‌و نوێنه‌ری بازرگانانی گه‌رمیان له‌ژوری بازرگانی «ئه‌حمه‌د هادی» ناسراو به«ئه‌حمه‌د كه‌الری» ئاماژه بهوه ده‌كات كه «گه‌ر كاره‌ساتێكی ئاگركهوتنهوه له‌ته‌نكه‌رێكدا رووبدات له‌مه‌رزی په‌روێزخان چۆله‌كه‌یه‌كیش نه‌ك مرۆڤێك لهو مه‌رزه‌دا به‌زیندوی نابینیت، چونكه هه‌ركات تۆ ده‌ڕۆیت زیاتر له 800-700 ته‌نكه‌ری سوته‌مه‌نی له‌نزیك ماڵه‌كانی مه‌رزه‌كه به‌شێوه‌یه‌كی زۆر چڕ وه‌ستاوه ،كه ئه‌مه دیارده‌یه‌كی زۆر ترسناك‌و مه‌ترسیداره».
ئه‌حمه‌د هادی 22
روخانی رژێمی سه‌دامه‌وه زیاتر گه‌شه‌ی كرد لهو مه‌رزه‌داو گه‌یشت به‌وه‌ی كه وه‌ك ئاماژه‌م پێدا %48ی كۆی هه‌نارده‌ی كااڵو شمه‌كی ئێرانی بۆ واڵتی عێراق‌و هه‌رێمی كوردستان لهو مه‌رزه‌وه ئه‌نجامبدرێت‌و ماوه‌ی ساڵێك بۆ ساڵو نیوێكیش ده‌چێت كه رۆژانه‌ی سوته‌مه‌نیه‌كی زۆر لهوێوه ده‌چێت بۆ ناو خاكی ئێران. بازرگانیو پیشه‌سازی :وه‌ك ئاشكرایه مه‌رزی په‌روێزخان رۆڵێكی زۆر گه‌وره‌ی ههیه له‌ئاڵوگۆڕی بازرگانیدا ،رۆژانه هاتنی ئوتومبێلی بارهه‌ڵگر لهئێرانهوه ده‌چێته نزیكه‌ی چه‌ند ئوتومبێله‌وه لهو مه‌رزه؟ ئه‌حمه‌د هادی :به‌گوێره‌ی وه‌رزه‌كان ده‌گۆڕدرێت، ئه‌و وه‌رزانه جوڵه‌ی بازرگانی زیاتر ده‌بێت ،كه وه‌رزی پێگه‌یشتنی میوه‌یه‌‌و ئه‌وكاته‌ی میوه ئازاده بێته واڵتی خۆمانه‌وه ،رۆژانه له800 بۆ 900ئوتومبێلی بارهه‌ڵگر له‌سنوری ئێرانه‌وه باره‌كانیان دێنن به‌مدیودا ،به‌اڵم كاتێك میوه قه‌ده‌غه ده‌كرێت ،میوه‌ی واڵتی خۆمان پێده‌گات ،باره‌كان كه‌م ده‌كات 500 ،بۆ 600 ئوتومبێل دێت بۆ هه‌رێمی كوردستان.
بازرگانیو پیشه‌سازی :له‌گه‌رمیاندا چه‌ند ده‌روازه‌ی سنووری بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانی هه‌ن له‌گه‌ڵ ئێران؟ ئه‌حمه‌د هادی :ئه‌و مه‌رزانه‌ی كه له‌سنوری ئیداره‌ی گه‌رمیاندا هه‌ن بریتین له‌مه‌رزی په‌روێزخان به‌پله‌ی یه‌كه‌م دێت ،هه‌روه‌ها مه‌رزی «شێخ محه‌د» له‌دیوی ئێرانه‌وه كه الی خۆمان پێی ده‌ڵین مه‌رزی پشته ،ئاڵوگۆڕیكی بازرگانی زۆر گهوره له‌مه‌رزی په‌روێزخاندا ده‌كرێت ،به‌ڕێز پارێزگاری كرماشان خۆی له‌یه‌كێك له‌كۆبونه‌وه‌كاندا كه له‌ئیداره‌ی بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا لهو مه‌رزه‌وه ی سه‌ره‌كی میوه دێت؟ گه‌رمیان ئه‌نجامدراو خۆم به‌شدار بووم تێیدا ،به‌شێوه‌یه‌ك وتی «%48ی كۆی هه‌نارده‌ی ئێران ،بۆ ئه‌حمه‌د هادی :نه‌خێر ،هه‌موو كه‌لوپه‌لێكی واڵتی عێراق‌و هه‌رێمی كوردستان له‌مه‌رزی بازرگانی دێت ،شته سه‌ره‌كیه‌كان بریتین له«چیمه‌نتۆ ،كاشی ،مه‌وادی خۆراكی وه‌ك په‌روێزخانه‌وه ئه‌نجام ده‌درێت». شوكالته‌و شیره‌مه‌نی‌‌و له‌هاوینانیشدا مه‌وادی بازرگانیو پیشه‌سازی :ئالوگۆڕی بازرگانی به‌سته‌نی» ئێرانیمان زۆر بۆ دێت. سااڵنه ده‌چێته سنووری چه‌ند ملیار دۆالره‌وه بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌وه‌نده‌ی تۆ ئاگاداریت له‌م مه‌رزه‌دا؟ ئه‌حمه‌د هادی :ژماریه‌كی ته‌واوم له‌به‌رده‌ستدا گرفته‌كانی ئه‌و مه‌رزه چین؟ ئه‌حمه‌د هادی :له‌راستیدا كێشه‌و گرفتی زۆر نییه ،به‌اڵم دڵنیام به‌رده‌وام له‌زیادبوندایه. لهو مه‌رزه‌دا ههیه ،ئێمه ئهوهی پێویسته بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌م مه‌رزه كه‌ی كرایه‌وه؟ ئاماژه‌ی بۆ بكه‌ین‌و به‌الی منه‌وه مه‌به‌سته ئه‌حمه‌د هادی :له‌ساڵی 1994وه ورده ورده كه په‌یوه‌ندی به‌بازرگانانه‌وه ههیه ،كێشه‌ی من یه‌كه‌م كه‌س بووم كه لهو مه‌رزه کارم بازرگانان لهو مه‌رزه‌دا زۆره ،بۆ نمونه تاوه‌كو كردووه ،ئه‌وسا رۆژانه بارێك یان دوو بار لهو ئیستا شوێنێك نیه بازرگان له‌هاوین‌و زستاندا مه‌رزه‌وه ده‌هات ده‌هات ،ورده ورده ئه‌و مه‌رزه لێی بحه‌وێته‌وه ،ته‌نها مه‌رزێكه كه جێگه‌ی پێشكه‌وتنی به‌خۆیه‌وه بینی به‌تایبه‌ت له‌هاوردنی تیا دانه‌نراوه بۆ بازرگان واته له‌وێدا شوێنێك كه‌لوپه‌لی بازرگانی له‌دیوی ئێرانه‌وه ،تا گه‌یشت دیاری نه‌كراوه بۆ پشوودانی ئه‌و بازرگانانه‌ی ئهوهی ئاڵوگۆڕی بازرگانی به‌تایبه‌تی له‌دوای ده‌چنه ئه‌وێ ،له‌كاتێكدا كه ئاودیووی خاكی
بازرگانی و پیشه‌سازی
بازرگانیو پیشه‌سازی :ژووری بازرگانی كه‌ی دامه‌زرا؟ خاوه‌ر زه‌كی :یه‌كه‌م رۆژی دروستبوون ی وه‌ك كۆمه‌ڵه‌یه‌ك له 1967/9/2بوو ،كه دامه‌زرێنه‌ره‌كانی چوار بازرگانی زۆر دیار بوون له‌سلێمانی به‌ره‌زامه‌ندی موته‌سه‌ریفی ئه‌وكات ئه‌و كۆمه‌ڵه‌یه‌یان پێكهێناوه ،هه‌ر له1967/9/2دا یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردن كراوه‌‌و ژووری بازرگانی دامه‌زراوه ،له‌وه‌به‌دواش به‌رده‌وام بوون له‌كاره‌كانیان‌و توانایه‌كی باشیان ههبووه به‌پێی ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ی كه ئه‌وسا ههبووه. بازرگانیو پیشه‌سازی :بیرۆكه‌ی دامه‌زراندنی ئه‌م ژوره كێ بوو؟ خاوه‌ر زه‌كی :بیرۆكه‌كه هی چوار كه‌س بووه: «عه‌بدولعه‌زیز حاجی مه‌عروف عه‌بدواڵ» له‌خانی تازه دوكانی ههبووه« ،عه‌بدولی حاجی محه‌مه‌دی سلۆ» له‌بازاری ماست فرۆشه‌كان بووه« ،سه‌باح مه‌جید قه‌دوری» ژمێریاری بووه ،له‌گه‌ڵ «شێخ ئه‌حمه‌د جه‌الل ته‌ها» كه یه‌كه‌م سه‌رۆكی ژوری بازرگانی بووه ،ئینجا ئه‌مانه پێشنیازی زۆر جوانیان ههبووه بۆ وه‌ختی خۆی ،یه‌كه‌م كاریان ئهوه بووه كه داوایان كردووه له‌موته‌سه‌ریف «به‌رگری شارستانی» دابمه‌زرێنرێت‌و پێویسته هه‌رئه‌ندامێكی ژوری بازرگانیش مانگانه 5 دینار بدات به به‌رگری شارستانی ،كه ئه‌وكاته به‌رگری نیشتیمانیان پێوتووه یان «دیفاع مه‌ده‌نی» ،ئه‌مه بۆ كوژاندنه‌وه‌ی ئاگربه‌ربوونه شوێنێك بووه یان بۆ فریاكه‌وتنی لێقه‌وماوانی هه‌اڵیسانی الفاو‌و ئه‌و شتانه ،ئینجا ئه‌وكاته كه ئیجازه‌ی توتن زۆر كه‌م بووه ،پێشنیازیان كردووه ئیجازه‌ی توتن‌و به‌رهه‌می زیاد بكرێت، هه‌روه‌ها له1967/9/14دا داوای كردنهوهی بانكیان له‌سلێمانی كردووه كه زۆر گرنگ بووه ،واتا له1967دا بانك نه‌بووه له‌سلێمانی، دوای ئه‌مه بانك لقی له‌سلێمانی كردووه‌ته‌وه، كاتێكیش كه بڕیار ده‌رچووه بۆ دروست كردنی
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
ئێمه ده‌سه‌اڵتی ئه‌نجومه‌ن له‌لوتكه ی هه‌ره‌مه‌كه‌دایه‌‌و كۆبوونه‌وه‌ی مانگانه‌ی خۆی ئه‌نجامده‌دات ،هه‌روه‌ها هه‌ر شتێك كه له‌ده‌سه‌اڵتی مندا نه‌بێت ده‌خرێته به‌رده‌م ئه‌نجومه‌ن‌و ره‌زامه‌ندی بۆ وه‌رده‌گیرێت .واته به‌پێی هه‌یكه‌لی رێكخستنمان ئه‌نجومه‌نی كارگێڕی له‌سه‌ره‌وه‌یه ئنجا سه‌رۆكی ژوور ئنجا به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ژوورو ئنجا سكرتێر ...ئه‌مه جگه له‌وه‌ی كه ئێمه به‌هۆی ئه‌و سیسته‌مه پوخت‌و پاكه‌ی هه‌مانه هه‌موو كاتێك ئاماده‌ین بۆ چاودێریی دارایی‌‌و خۆم سااڵنه پێش ئهوهی ساڵ كۆتایی بێت ته‌له‌فونیان بۆ ده‌ك هم‌و ده‌ڵێم وه‌رن چاودێریی ئیشه‌كانمان بپشكنن.
كارگه‌ی شه‌كر‌و رستن‌و چنین به‌اڵم وه‌ستێنراوه، ئه‌مان داوایانكردوه كه ده‌ست به‌كاره‌كانیان بكرێت ،رۆڵیان ههبووه له‌به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی پڕۆژه‌ی گواستنه‌وه‌ی ئاو له‌دوكانه‌وه به‌بۆری گهوره بۆ سلێمانی ،هه‌روه‌ها رۆڵی به‌رچاویان ههبووه له‌وه‌ی رێگاوبانی قه‌زاو ناحیه‌كانی سلێمانی قیرتاو بكرێن ،سه‌رباری ئهوهی ئه‌مانه كاری ژوری بازرگانی نه‌بووه ،چونكه شاره‌وانی (به‌له‌دیه) ههبووه ،به‌اڵم بیرۆكه‌كان هی ئه‌وان بووهو داوایان كردووه جێبه‌جێی بكه‌ن ،هه‌روه‌ها له‌ده‌ست پێكردن‌و ته‌واوكردنی له‌دروستكردنی ئۆتۆماتێكی‌‌و به‌داله‌ی قوتابخانهو كردنهوهی نه‌خۆشخانه‌دا رۆڵیان ههبووه ،واته به‌هه‌موو پێوه‌رێك ژووری بازرگانی خاوه‌نی مێژووییه‌كی پڕ له‌شانازییه .بازرگانیو پیشه‌سازی :كارو ئه‌ركی سه‌ره‌كی ژووری بازرگانی له‌چیدا كورت دهبێتهوه؟ بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا ئه‌م ژووره هه‌ر خاوه‌ر زه‌كی :یه‌كه‌م شت خزمه‌تكردنی بازرگانه، لهسهرهتاوه ئه‌ندامی ههبووه؟ ئه‌وان كه ده‌بن به‌ئه‌ندام وا پێویست ده‌كات خاوه‌ر زه‌كی :له‌یه‌كه‌م مه‌حزه‌ردا كه ئێستا هه‌موو هاوكارییه‌كیان بكه‌ین ،هه‌ر كێشه‌یه‌كی له‌ئه‌رشیفی ژووری بازرگانیدا پارێزراوه‌‌و بازرگانییان هه‌بێت هه‌ر كه‌لوپه‌لێكیان له‌سه‌ر به‌رواری 1967/9/2ی پێوه‌یه هه‌ڵبژاردن سنووره‌كان كێشه‌ی له‌سه‌ر بێت‌و نه‌یه‌ڵن كراوه‌‌و ئه‌وانه‌ی بۆ ده‌سته‌ی سه‌رۆکایه‌تی بێته ناوه‌وه ،هه‌ر پشتگیرییه‌كیان بوێت بۆ هه‌ڵبژێردراون بریتین له«شێخ ئه‌حمه‌د الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كان ،به‌بێ جیاكردنه‌وه‌ی جه‌الل ته‌ها ،حاجی ئه‌حمه‌د ره‌شید ،حاجی پله‌كانیان به‌بێ جیاوازی ده‌بێت هاوكارییان عه‌بدولڕه‌حمان مه‌ال سه‌عید ،عه‌بدول حاجی بكرێت ،زۆر جار كه كێشه‌كانیان دێته ئێره بۆیان چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ین‌و هه‌میشه هاوكاریانین. محه‌مه‌د». هه‌روه‌ها له‌هه‌مانكاتیشدا هانی هه‌موو بوارێكی بازرگانیو پیشه‌سازی :په‌یڕه‌و پرۆگرامی چاك له‌ڕووی بازرگانییه‌وه ،تا له‌ڕووی كوالێتییه‌وه به‌كارهێنه‌ریش زیان نه‌كات. ژووری بازرگانی چۆن داڕێژراوه؟ خاوه‌ر زه‌كی :ئه‌و په‌یره‌وو پرۆ گرامه‌ی ك ه بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌ی گرفت‌و كێشه‌كانتان بۆمان دارێژراوه‌‌و له‌كۆنه‌وه كاری له‌سه‌ر چییه؟ ده‌كه‌ین ،له‌الیه‌ن چه‌ند پسپۆرێكی زۆر شاره‌زاوه داڕێژراوه ،بنه‌ماكانی زۆر پوختن ،خاوه‌ر زه‌كی :كێشه‌مان له‌گه‌ڵ هه‌ندێك له‌روی ئیداریه‌وه زۆر سیسته‌ماتیكه ،له‌ڕووی ئه‌ندامان ئه‌وه‌یه كه واده‌زانن هه‌ر كه‌سێك هه‌ره‌می ئیداریی‌و به‌ڕێوه‌بردنه‌وه ،وه‌ك پێناسی ژووری بازرگانی له‌گیرفاندا بوو ،مافی مۆڵه‌تدان به‌كارمه‌ند ،سزادانی كارمه‌ند ،هه‌موو شتێكی ههیه ،دێن ده‌ڵێن پێناسمان خه‌رج كردنی دارایی ،جیاكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی ههیه بۆ ئاسانكاری سه‌فه‌رمان بۆ ناكه‌ن، به‌ڕێوه‌به‌ر له‌سه‌رۆكی ژوور ،زۆر به‌وردی تێناگه‌ن مه‌رج نییه كه تۆ پێناسی ژوورت داڕێژراوه ،هه‌روه‌ها به‌پێی ئه‌م سیسته‌مه‌ی پێبوو بۆ هه‌موو سه‌فه‌رێك حازر بیت.
www.sulcci.com
25
بازرگانی و پیشه‌سازی
ژوور ی بارزگانی.. ك مێژووییه پڕ له‌شانازی 24
ی بازرگانیو ی ژوور به‌رێوه‌به‌ری گشت پیشه‌سازی «خاوه‌ر زه‌كی هه‌ناری» ی ژووره ی 31ساڵ ه كارمه‌ند ك ه ماوه ی بارزرگانیو ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ژوور ی هه‌میشه ده‌ستپێشخه‌ر بووه بۆ پیشه‌ساز كاری چاكه‌و پێشخستنی سلێمانی‌‌و ده‌ڵێت ی پڕ ی بازرگانی خاوه‌نی مێژووییه‌ك «ژوور له‌شانازییه».
بازرگانی و پیشه‌سازی
ژوور ی بازرگانیش حساب‌و كتاب ی خۆ ی ههیه
ئهمیره عه‌بدول ئاغا
زۆربه ی ههره زۆر ی ئه‌و كارانه‌ی په‌یوه‌ندییان به‌دارایی‌‌و داهات ی ژووره‌وه‌ی ه دێته ال ی به‌شه‌که‌ی ئێمه
ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانی
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ی له ژووری بازرگانیو به‌ڕێوه‌به‌ری دارای پیشه‌سازی «ئهمیره عه‌بدول ئاغا» ئاماژه ی ئه‌وان به‌رپرس ه بهوه ده‌كات ك ه به‌شه‌ك ه ی مووچه‌و دانانی بودجه‌و له‌رێكخستن ی ی هه‌موو رێنماییه‌كان‌و وه‌رگرتن جێبه‌جێكردن ی ژوورو مه‌ساریفی ژوورو هه‌موو پاره‌و داهات کاری ژمێریاریی‌و بودج هی كۆتایی‌‌و سااڵنه. ئهمیره ده‌ڵێت «هه‌ندێكجار كه كێشه‌مان بۆ دروست ده‌بێت دهربارهی رسوماته ،هه‌ندێك له‌بازرگانه‌كان ده‌ڵێن روسماته‌ك ه زۆره، ی پێناسه‌كان به‌پێی پل ه دیاریكراون ،پله ی ئه‌و پالن ه (نایاب)و 1و 3 ،2و 4و ،5به‌پێ روسماتیان لێوه‌رده‌گیرێت سااڵنه». ی ی ئه‌و كارانه ئه‌و وتی «زۆربه‌ی ههره زۆر په‌یوه‌ندییان به‌دارایی‌‌و داهاتی ژووره‌وه‌ی ه ی ئێمهو به‌شه‌كه‌شمان به‌یه‌كێك دێت ه ال له‌به‌ش ه بنه‌ڕه‌تییه‌كانی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی داده‌نرێت». ی ی پێناسه‌كان سه‌باره‌ت به‌تازه‌كردنه‌وه ی ی بازرگانیو پیشه‌سازیش ،ئه‌و وت ژوور ی «ئه‌ندامه‌كان بۆیان ههیه سااڵنه تازه ی بكه‌نه‌و‌ه یان دوو سا ڵ جارێك تازه بكه‌نه‌وه‌و به 4سا ڵ جارێكیش ته‌رقین قه‌ید ی ێ هه‌موو رسومات ده‌كرێت ،ئه‌وكات ه ده‌توان تازه‌كردنه‌وه‌كه‌ی به‌یه‌كه‌وه بدات ،روسماته‌ك ه ی سه‌رۆكی ژوور ده‌بێت ئه‌گه‌ر به‌ره‌زامه‌ند ی ره‌وا هه‌بێت». پاساوێك
27
بازرگانی و پیشه‌سازی
نوسینگه‌ی سکرتاریه‌ت رێکخه‌ری کارو چاالکییه‌کان ی نوسینگه‌ی سکرتاریه‌ت «یوسف به‌ڕێوه‌به‌ر شه‌ریف حه‌م ه غه‌ریب» کاره‌کانی ئه‌م به‌ش ه له‌چه‌ند خاڵێکدا دیاری ده‌کات‌و ده‌ڵێت:
یوسف شه‌ریف
كاره‌كانی ئه‌م به‌شه بریتین: ی ی ئه‌نجوومه‌ن ی چاوپێكه‌وتنه‌كان .1ڕیكخستن ی ژوور. كارگێڕی ی ی سه‌رۆك ی چاوپێكه‌وتنه‌كان .2ڕێكخستن ژوور. ی سه‌رۆك‌و ی كۆبوونه‌وه‌كان .3ڕێكخستن ئه‌نجوومه‌ن. ی ژوورو ی له‌نێوان سه‌رۆك ی په‌یوه‌ند .4خاڵ ی ژوور. به‌شه‌كان ی ئه‌نجام ی ئه‌و كۆبوونه‌وان ه .5ڕێكخستن ی ده‌درێن له‌گه‌ڵ باڵوێزخانه‌و كونسلگه‌ر واڵتان‌و ڕێكخراوه ناوخۆیی‌و ده‌ره‌كییه‌كان. ی ئه‌نجام ی ئه‌و كۆبوونه‌وان ه .6ڕێكخستن ده‌درێن ل ه گه‌ڵ بازرگان‌و پیشه‌سازان‌و كه‌سایه‌تییه‌كان. ی ی وه‌فد ی هاتن ی كاته‌كان .7ڕێكخستن ی ی ده‌ره‌كی‌‌و به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه ڕۆشتن بازرگان ی ناوخۆیی . ی بازرگان وه‌فد ی ی به‌ش ئه‌م كاران ه ب ه هه‌ماهه‌نگ په‌یوه‌ندییه‌كان به‌ڕێوه‌ده‌چێت.
هیچ كۆمپانیاو پرۆژه‌یه‌ک ب ێ ناو نابێت روبار ئه‌حمه‌د سه‌عید لهو به‌شه‌ی ژوور ی بازرگانیو پیشه‌سازی كارده‌كات كه ئیشی سه‌ره‌كی ده‌ست به‌سه‌راگرتنی ناوی بازرگانی بۆ سه‌رجه‌م پرۆژه‌كان ،پرۆژه‌كان بازرگانی بن یاخود پیشه‌سازی یاخود خزمه‌تگوزاری. پیشه‌سازی:
بازرگانیو به‌شه‌كه‌یه؟ روبار ئه‌حمه‌د :له‌م به‌شه‌دا كه چوار كارمه‌ند كاری تیا ده‌كه‌ن ،وه‌ك به‌رپرس ،به‌رپرسمان نیه ،هه‌ریه‌كه‌و ئیشێكی خۆی ههیه، به‌ڕێوه‌به‌ری تێدا نییه. 26
كێ
به‌رپرسی
ی خاوه‌نی ئیشه‌كه بیانییه؟ ئه‌مه دوو شتی بازرگانیو پیشه‌سازی :ئیشی سه‌ره‌ك یو جیاوازه ،كه ده‌ڵێیت بیانیت؟ ده‌ڵێ شه‌ریك ی ئه‌م به‌شه‌ی ئێوه چیه له‌ژووری بازرگان بیانیم ههیه دێت له‌سلێمانی لق ده‌كاته‌وه، پیشه‌سازیدا؟ روبار ئه‌حمه‌د :بریتیه له‌ده‌ست به‌سه‌راگرتنی لێره‌دا شه‌ریكه‌كه به‌بیانی حسابه ،خاوه‌نه‌كه‌ی ناوی بازرگانی بۆ سه‌رجه‌م پرۆژه‌كان ،عێراقی بێت لێره‌دا به‌هه‌رحاڵ گرفت نیه، پرۆژه‌كان بازرگانی بن یاخود پیشه‌سازی به‌اڵم كه ده‌ڵێیت خۆماڵی خاوه‌نه‌كه‌ی یاخود خزمه‌تگوزاری ،له‌گه ڵ نوسینگه‌ی عێراقی ده‌بێت ،ده‌توانێت خه‌ڵكی هه‌رێم بێت، ده‌توانێت كۆمپانیایه‌ك دابمه‌زرێنێت ،له‌هه‌موو خانوو زه‌وی. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌م پڕۆژانه خۆماڵی‌و حاڵه‌ته‌كاندا پێیده‌وترێت كۆمپانیای خۆماڵی. پێدانی پێناسه‌ی هه‌ر بازرگانێک به پێی بیانیش دهگرێتهوه؟ روبار ئه‌حمه‌د :كه ده‌ڵێیت بیانی ،مه‌به‌ستت توانای دارایی خۆیه‌تی که بریتییه له ()5 ره‌گه‌زی ئیشه‌كه‌یه بیانی بێت ،یان ره‌گه‌زی پله.
بازرگانی و پیشه‌سازی
پیشه‌ساز ی و بازرگان ی و كشتوكاڵ سێ بوار ی ئابوری ته‌واوكه‌ری یه‌كترین ی ژووری بازرگانیو ی پیشه‌ساز ی به‌ش به‌ڕێوه‌به‌ر پیشه‌سازی «منیر‌ه ره‌سوڵ ساڵح» ده‌ڵێت: ی و پیشه‌سازی سلێمانی: ی بازرگان ژوور ی ئاشكرای ه ئه‌م ژووره كار بۆ دوو بواری ئابور ی ی و پیشه‌سازی) لێره‌دا باس ده‌كات (بازرگان ی و به‌شی پیشه‌سازی ده‌كه‌ین و كارو چاالك ی ئه‌خه‌ینه به‌ر چاو تا هه‌وڵ و ئامانجه‌كان زیاتر بتوانین ب ه ڕۆڵی خۆمان هه‌ستین ل ه ی ئه‌م ڕیكخراوه و هه‌وڵ بده‌ین له‌پێناو ناساندن ی پیشه‌سازان بوژاندنهوهی كه‌رتی تایبه‌ت ی ئابوری كوردستان ی ژێرخان وپته‌وتركردن ی ی هه‌رێم و هاوكاری فه‌رمانگه‌كانی حكومهت كوردستان كار بكه‌ین. ی گرنگ ه ل ه ژوور، ی پیشه‌سازی :به‌شێك به‌ش پیشه‌سازان خاوه‌نی (كۆمپانیا ،كارگه) ی ی پیشه‌ساز ی ژوور وه پێناسه ده‌بن ه ئه‌ندام ی ی وه‌زاره‌ت ێ ( مۆڵه‌ت وه‌رده‌گرن به مه‌رج ی ی /به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گه‌شه‌پێدان پیشه‌ساز ی وه‌به‌رهێنان) ی یان ده‌ست ه ی سلێمان پیشه‌ساز ی گهوره نیان وه‌رگرتبێت كه ب ه پرۆژه ناوزه‌ندمان كردوون ژماره‌یان 1172پرۆژه‌ی ه ی ی ( پرۆژه ده‌رباره تا 2011/12/31 ی ی پیشه‌ساز ی ) ته‌نها ل ه به‌ش بچوك ,پیشه‌ی ژوور كاره‌كانیان ته‌واو ده‌بێت وات ه مۆڵه‌ت و ی ی ل ه ژووره‌كه‌مان وه‌رده‌گرن پرۆژه ئه‌ندامێت بچوك ژماره‌یان 1028پرۆژه‌ی ه ئه‌م ئامار‌ه تا ی ژماره‌یان ی پیشه‌ی 2011/12/31یه ,پرۆژه 367پرۆژه‌ی ه تا .2011/12/31
منیر‌ه ره‌سوڵ ی ی پیشه‌یی‌‌و ڕه‌نگدانه‌وه میانه‌ی تایبه‌تمه‌ندی ئه‌و چاالكییان ه ل ه په‌ره‌پێدانی پیشه‌سازییدا ی ی كوردستان (التنمی ه الصناعی ه ف ل ه هه‌رێم اقلیم كوردستان).
ی پیشه‌سازی به‌م كارو چاالكییه‌كانی به‌ش شێوه‌یه‌ی ه : ی مامه‌ڵه‌ی به ئه‌ندام بوون . -1ئه‌نجامدان ی بچوك و پیشه‌یی. پۆل ه پیشه‌سازییه‌كان پۆلێن كراون به ( -2 )10مۆڵه‌ت پرۆژه پۆل به‌م شێوه‌یه‌ی خوارهوه: ی زه‌وی -3نوسراو -4پشتگیری ئه‌ندامێتی ی خۆراكی 1پیشه‌ساز -5ئه‌نجامدانی كه‌شفی كارگه ی چنین و جل وبه‌رگ وچه‌رم .1پیشه‌ساز ی سوته‌مه‌نی. -6نوسراو بۆ وه‌رگرتن ی دار و ته‌خت ه /دارتاشی .2پیشه‌ساز ی ( كفاالت) -7ده‌سته‌به‌ر .3پیشه‌سازی كاغه‌ز ی وازهێنان ( سند تنازل). -8قه‌واڵه ی پالستیكی /كیمیائی .4پیشه‌ساز ی پرۆژه‌ی بچوك -9گواستنه‌وه‌ی خاوه‌ندارێت ی بیناسازی .5پیشه‌ساز و پیشه‌یی .6پیشه‌سازی كانزایی ی پرۆژه پیشه‌سازییه‌كان -10ئامار ی گۆرانكاری/تحویلی .7پیشه‌ساز ی دۆسیی هی پیشه‌سازان -11سكان .8پیشه‌سازی ده‌رهێنان (كانه‌كان) ی خزمه‌تگوزاری/.خدمات .9پیشه‌ساز ی ی سێ بوار پیشه‌سازی و كشتوكاڵ و بازرگان ی ئابوری ته‌واوكه‌ری یه‌كترین بۆ گه‌شه‌پێدان ی ی كارنامه ئه‌م بوارانه پێویست ه ل ه ئه‌جندا ی به‌ش ئامانج ی ئه‌م بواران ه ی هه‌رێم و وه‌زاره‌ته كان ی پیشه‌سازی :بریتییه ل ه حكومهت چاودێری‌‌و ڕێكخستن‌و بره‌ودان ب ه چاالكی ی ی پێبدرێ سااڵنه له دابه‌شكردن ی زۆر ی گرنگ ی ل ه كه‌رت پیشه‌سازی ی بۆ دابنرێت ی باش ی تایبه‌ت‌و تیكه‌اڵودا ل ه بووج هی هه‌رێمدا رێژه‌یه‌ك
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
گه‌ر به‌راوردی دامه‌زراندنی پرۆژه بكه‌ین ل ه نێوان ئه‌و دوو ساڵه‌دا ده‌رده‌كه‌ویت رێژه‌ك ه ی ی كردووه سااڵن ه ب ه پێ ی 2011زیاد ل ه ساڵ ی پالن ل ه وه‌زاره‌تی پیشه‌سازی /به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی چه‌ند گه‌شه‌پێدانی پیشه‌سازی سلێمان ی كۆمپانیاو كارگه‌یه‌ك مۆڵه‌ت ،زه‌وی ،قه‌رز ی ی وه‌رده‌گرن ،ل ه به‌ش بانكی پیشه‌ساز ی بچوك ی پرۆژه پیشه‌سازی ژوور یش مۆڵه‌ت و پیشه‌ی به‌رده‌وام ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زیاد ی ی پرۆژه پیشه‌سازییه‌كان كاریگه‌ر بوون ی ئه‌وتۆیان نه‌كردۆت ه سه‌ر بوونی به‌رهه‌م ی نرخ له بازاردا به‌ڵكو ناوخۆ و كهمكردنهوه زۆرین هی ئه‌و كارگانه داخراون یان به‌ره‌و ی ئازاد ی ڕه‌هایی بازاڕ داخران ئه‌ڕۆن به‌هۆ ی ی یاسا ل ه هه‌رێم و ناوچه‌ك ه و جێبه‌جێكردن ی ی نه‌بوون ی هه‌ڵ ه به‌هۆ بازاری ئازاد به‌شێوه‌یه‌ك ی (كۆنترۆڵی جۆرو پێوانه‌سازی) ب ه شێوه‌یه‌ك ی دروست بۆ هه‌موو به‌رهه‌مه‌كان ،نه‌بوون ی به‌كاربه‌ر (قانون ی ماف یاسای پاراستن ی ی پاراستن ی یاسا حمای ه المستهلك) ،نه‌بون ی ی یاسا به‌رهمهێن(قانون حمایه المنتج) ،گۆرین ی ل ه گومرگ /زیادكردنی رسوماتی گومرگ ی ی ههنارده ئه‌گه‌ر هاوشێو‌ه سه‌ر به‌رهه‌م ی ی رسومات ل ه هه‌رێم دا هه‌بێت كهمكردنهوه ی خاو(موادی اولی) ی له‌سه‌ر كه‌ره‌سته گومرگ ی ناوخۆ. ی نرخی به‌رهه‌م بۆ كهمكردنهوه 29
بازرگانی و پیشه‌سازی
خۆیه‌ت ی فه‌رمانه‌كان ی ژوور رێكده‌خات
ژماره‌ی نوسینگه‌كان به گشتی له‌زیادبووندان
بههره عومه‌ر
ژیان ره‌سوڵ
به‌ڕێوه‌به‌ری خۆیه‌تی له‌ژووری بازرگانیو ی «بههره عومه‌ر پیشه‌ساز حه‌مه‌خان» سه‌باره‌ت به‌كاره‌كانی به‌شه‌كه‌ی ده‌ڵێت: كاری به‌شی خۆیه‌تی به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی بریتین له: 1ـ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی نووسراوه هاتووه‌كان بۆ ژوورو سه‌رپه‌رشتی نووسراوه ده‌رچووه‌كان. 2ـ رێكخستن‌و ده‌ركردنی فه‌رمانه‌كانی تایبه‌ت به‌فه‌رمانبه‌رانی ژوور. 3ـ ئه‌رشیف كردنی هه‌موو نووسراوه‌كانی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی.
28
به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی تۆمار‌و ده‌سته‌به‌ر داده‌نێت ،هه‌رچی شتێك بێت پێش پیشه‌سازی هه‌موو شتێك ده‌ست به‌سه‌ر ناوه‌که‌دا بازرگانیو له‌ژووری سلێمانی ،ژیان ره‌سوڵ ئاماژه بهوه ده‌گرێت ،دوای ده‌ستبه‌سه‌راگرتنه‌که‌ش ده‌كات كه له‌ناو شاری سلێمانی‌‌و قۆناغی دووه‌م دووه‌م دێته الی ئێمه دهرهوهی شاریش ژماره‌ی نووسینگه‌ی پێناسی بۆ ده‌كه‌ین». خانوبه‌ره له‌زیادبووندایه‌و ئێستا نزیكه‌ی ناوبراو ئاماژه‌ی بهوه كرد كه به‌شه‌كه‌یان شه‌ش بۆ حه‌وت كارمه‌ند 2300نوسینگه ههیه. كاری تێدا ده‌كات‌و به‌سه‌ر چه‌ند لقێكدا دابه‌شكراوه‌‌و هه‌ر لقه‌و كارمه‌ندی تایبه‌ت به‌خۆی كاری تیا ده‌كات. ژیان ره‌سول باس لهوه ده‌كات كه ژیان وتی «له‌م چه‌ند مانگ‌و ساڵه‌ی ئیشی به‌شه‌كه‌یان له‌چه‌ند كارێكدا چڕ رابردوودا به‌گشتی ژماره‌ی نووسینگه‌كان دهبێتهوه ،ئه‌و وتی «ئیشی كه‌فاله‌تمان له‌زیادبووندان ،چ پێشانگای ئوتومبێل‌و ههیه ،بۆ نمونه كه‌سێك كه‌فاله‌تی چ نووسینگه‌ی كڕین‌و فرۆشی خانوبه‌ره، ههیه بۆ فه‌رمانگه‌یه‌ك بۆ شوێنێك ،به‌اڵم ژماره‌ی نوسینگه‌ی خانوبه‌ره بۆ خوێندنی بااڵو ئه‌مانه ،كه‌فاله‌تی بۆ به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر زیادیان كردووه ،پێش ده‌كه‌ین ،ئه‌مه یه‌كێكه له‌ئیشه‌كانمان ،چه‌ند ساڵێك پارێزگای سلێمانی ته‌نها ئیشێكی تر تۆكار كردنی نوسینگه‌یه 400 ،نوسینگه‌ی خانوزه‌وی هه‌بوو ،به‌اڵم نوسینگه‌ی كڕین‌و فرۆشتنی خانوو ئێستا له‌ناو شاری سلێمانی‌‌و ده‌وربه‌ری زهویو پێشانگاكانی ئوتومبێل ،ئه‌وه‌ش نزیكه‌ی 2300نوسینگه ههیه». هه‌ر مۆڵه‌تی الی ئێمه‌یه ،دوای ئه‌وه‌ش هۆكاری ئه‌‌مه‌شی گهڕاندهوه بۆ زۆریی ده‌رهێنانی پێناس ،به‌نمونه یه‌كێك مامه‌ڵه كردن به‌كڕین‌و فرۆشی خانوو دێت مه‌سه‌له‌ن ده‌ست به‌سه‌ر ناوێک زه‌وییه‌وه ،به‌تایبه‌تی له‌ناوچه‌كانی ده‌گرێت ،دوكانێك دائه‌نێت ،كارگه‌یه‌ك بازیان‌و راپه‌ڕین‌و به‌كره‌جۆ.
بازرگانی و پیشه‌سازی
"یاسا"دا بدات
ده‌بێته‌وه‌‌و به‌ده‌ستییه‌وه گیرۆده‌ن ،چین؟ تاڤگه ئه‌كره‌م :ئێمه كه دانراوین وه‌ك به‌ش ی یاسا راوێژی یاسایی ده‌ده‌ین‌و بۆ ئه‌وه‌یه كه هه‌موو كاره‌كان ڕێره‌وی یاسایی خۆیان وه‌ربگرن ،ئالێره‌دا كێشه‌ممان له‌تێگه‌یشتنی به‌رامبه‌رمدا بۆ ئه‌و را یاسایانه‌ی كه من ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
پێشكه‌شی ده‌كه‌م. بازرگانیو پیشه‌سازی :مه‌به‌سته‌كه‌ت ئهوهی ه ئه‌ندامان درك به‌بایه‌خی جێبه‌جێكردنی یاسا ناكه‌ن؟ تاڤگه ئه‌كره‌م :نه‌خێر مه‌به‌ستم ئهوه نییه، به‌اڵم من وه‌كو یاساییه‌ك ناتوانم ئاسانكاری
بۆ بكه‌م له‌ورده‌كاریه‌كاندا‌و بازی به‌سه‌ردا هه‌ڵبده‌م‌و كه‌سیش نابێت بازی به‌سه‌ردا هه‌ڵبدات ،لهبهرئهوه زۆر كه‌س به‌ئاسته‌نگ‌و رێگر ناومان ده‌بات كه كارئاسانی ناكه‌ین، ئێمه ته‌نها لهو چوارچێوه‌یه‌دا ده‌توانین كارئاسانی بكه‌ین كه یاسا ڕێی پێدابێت. 31
بازرگانی و پیشه‌سازی
كه‌س ناتوانێت باز بـــه‌ســــه‌ر به‌ربرسی به‌شی یاسا له‌ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی «پارێزه‌ر تاڤگه ئه‌كره‌م كه‌ریم» ئاماژه بهوه ده‌كات كه «ئه‌وان ته‌نها له‌چوارچێوه‌ی ئه‌وه‌دا ده‌توانن كارئاسانی بۆ رایكردنی كاره‌كان بكه‌ن كه یاسا رێگه‌ی پێدابێت».
بازرگانیو پیشه‌سازی :ئێوه وه‌ك به‌شی یاسایی كاری سه‌ره‌كیتان چییه؟ تاڤگه ئه‌كره‌م :له‌به‌شی یاسادا ئێمه كه دوو پارێزه‌رین‌و به‌گرێبه‌ست ئیش ده‌كه‌ین، به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی كاری ئێمه پێشكه‌ش كردنی راوێژی یاساییه ،لهو بابه‌تانه‌ی كه پێویستیان پێی ههیه ،یان هه‌ر كارێك كه دێته به‌رده‌م ژوور ،ئێمه راوێژی یاسایی خۆمان پێشكه‌ش ده‌كه‌ین ،به‌هه‌ر یه‌كێك له‌به‌شه‌كانی ژوور پێویستیان به‌راوێژی یاسایی هه‌بێت بۆ هه‌ربابه‌تێك توشیان دێت‌و نازانن چۆن چاره‌سه‌ری بكه‌ن ،ئێمه به‌پێی یاسا راوێژی خۆمانیان ده‌ده‌ینێ ،هه‌روه‌ها كارێكی تری ئێمه ئه‌نجامدانی گرێبه‌سته بۆ به‌ڕیوه‌چونی كاره‌كانی ژوورو كارئاسانی كردن بۆ ئیشه‌كانیان ،به‌دواداچوونیش ده‌كه‌ین بۆ ئه‌و كێشه یاسایانه‌ی كه تووشی ژور ده‌بێت. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌و كێشانه‌ی ك ه زیاتر توشتان ده‌بێت په‌یوه‌ندی به‌چییه‌وه‌یه؟ تاڤگه ئه‌كره‌م :زۆربه‌ی كێشه‌كان كه تووشی ئێمه ده‌بێت له‌سه‌ر ناوی بازرگانییه. هۆكاری
بازرگانیو پیشه‌سازی: دهگهڕێتهوه بۆچی؟ تاڤگه ئه‌كره‌م :دهگهڕێتهوه بۆ تێنه‌گه‌یشتنی خه‌ڵك له‌ناوی بازرگانی ،ده‌گه‌ڕیته‌وه بۆ ئه‌م فراوان بوونه بازرگانییه‌ی له‌شاردا دروست بووه ،ناوی بازرگانی ئێستا وای لێهاتووه دیارینه‌كراوه له‌چوارچێوه‌یه‌كدا ،بۆ نمونه خه‌ڵكی سلێمانی ته‌نها ده‌توانێت ناوی كوردی به‌كاربهێنێت ،خه‌ڵكی كوردستان ته‌نها بۆی ههیه ناوی كوردی به‌كاربهێنن، به‌پێی یاسای ناوی بازرگانی كه ئێمه پشتی پێده‌به‌ستین‌و رێنماییه‌كانی یه‌كێتی ژوره بازرگانیه‌كان دیاریكردووه كه ناوی بازرگانی ده‌بێت چه‌ند سیفه‌تێكی تێدابێت، لهبهرئهوه زۆرترین گرفت دووباره‌بوونه‌وه‌ی ناوه‌كانه كه ئێمه چێكی بۆ ده‌كه‌ین. 30
ئه‌مه
ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانی
ی مۆڵه‌تی نوسینگه‌كان ،ئه‌ویش بازرگانیو پیشه‌سازی :جگه له‌م كێشه‌یه ،واته پێدان زیاتر ئه‌و كێشه یاسایانه‌ی روبه‌روی ئێوه كێشه‌مان بۆ دروست بووهو به‌رده‌وامیشه. دهبێتهوه ،چین؟ تاڤگه ئه‌كره‌م :وه‌ك ئاماژه‌م پێدا یه‌كه‌م ،بازرگانیو پیشه‌سازی :باشه ئێوه خۆتان ناوی بازرگانی .دووه‌م ،نوسینگه‌كان ،گرفت چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ن بۆ خه‌ڵكی تر ،ئه‌ی ئه‌و گرفتانه‌ی روبه‌روی خۆتان‌و به‌شی یاسا
بازرگانی و پیشه‌سازی
زۆربه ی بازرگانه‌كان روو ده‌كه‌ن ه "توركیا‌و ئیتالیا" ی ی به‌شی په‌یوه‌ندییه‌كان له‌ژوور ژمێریاری ی ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه بازرگانی سلێمان ی پارو پێرار بازرگانه‌كان ی ئه‌و ڤیزان ه زۆرب ه وهرگرتووه ،ڤیزهی توركیا‌و ئیتالیا بووه.
ئه‌م گه‌شتان ه هه‌موو ئه‌و بازرگانان ه دهگرێتهوه كه ئه‌ندامی ژوور ی بازرگانین‌و پێناس ی ژووریان پێیه
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
ی ی به‌ش «هیران هیشام عوسمان» ژمێریاری ی ئه‌و گه‌شتان ه په‌یوه‌ندییه‌كان ك ه روسومات وه‌رده‌گرێت ك ه له‌الیه‌ن بازرگانهكانهوه بۆ دهرهوهی واڵت ئه‌نجامده‌درێن ،ئاماژه بهوه ی ی رابردووشدا ڤپز‌ه ده‌كات ساڵو دوو ساڵ توركیایان ههبووه به به‌رده‌وامی ،ئه‌و ی ی ئه‌مساڵدا ڤیزه وه‌رگرتن ی «لهماوه وت توركیامان له‌الیه‌ن بازرگانهكانهوه كه‌مبوویه‌وه، ی پارو پێرار ڤیزهی ساڵیمان زۆر زۆر لهبهرئهوه ی ی ههره زۆری بازرگانه‌كان ڤیزه بوو ،زۆرب ه یه‌ك ساڵییان وه‌رگرت». ی یه‌ك‌و وتیشی «ئه‌مسا ڵ به‌گشتی له‌مانگ ی -60 دوودا ڤیزه‌مان هه‌بوو ،گه‌یشته نزیكه ی بڕیار ی بڕا ،لهبهرئهوه 70ڤیزه ،ئیتر دوای ی ڤیزه‌كان خۆیان هاتوو‌ه كه ده‌بێت وه‌رگر ی پۆڵۆنیامان ی ڤیزه ،ڤیزه بچن بۆ وه‌رگرتن ی ههبووه ،چوار كه‌س وه‌ریگرتوه ،ڤیزه ی یه‌ك ،یانز‌ه كه‌س ئیتاڵیامان ههبووه له‌مانگ ی چوار ی شنگنیان وهرگرتووه ،له‌مانگ ڤیزه پێشانگایه‌ك ههبووه دیسان له‌ئیتالیا ،هه‌شت ی وهرگرتووه ،له‌مانگی پێنجیشدا كه‌س ڤیزه بیست‌و پێنج كه‌سی تر ڤیزه‌یان هه‌ر بۆ ئیتالیا وه‌رگرت ،هه‌روه‌ها به‌ریتانیامان ههبووه یه‌ك بازرگان ڤیزهی وهرگرتووه چونكه هه‌ر له‌بنه‌ڕه‌تدا یه‌ك كه‌س پێشكه‌شی كردووه». ی به‌وه‌ش كرد كه ئه‌م گه‌شتان ه وات ه ئیتاڵیا پێتده‌ڵێت له‌مانگی سێدا فاڵن هیران ئاماژه ی ئه‌و ی پێشانگا ههیه ،ئێم ه به‌بۆنه‌ی كردنه‌وه هه‌موو ئه‌و بازرگانانه دهگرێتهوه ك ه ئه‌ندام ی بازرگانین‌و پێناسی ژووریان پێیه ،به‌اڵم پێشانگایه‌وه ،په‌یوه‌ندییه‌ك ده‌كه‌ین له‌گ ه ڵ ژوور ی لێپرسراو‌ه له‌كردنه‌وه‌ی ،بۆ ی تێدابێت ك ه بۆ نمون ه ئه‌و الیه‌ن ه ده‌بێت ئه‌و مه‌رجان ه ی داوه‌تنامه‌مان بۆ بنێرن ،ئه‌وكات ه ڤیزه ی نه‌بێت ئهوه كۆمپانیای هه‌بێت یان كۆمپانیاش ده‌بێت له‌سه‌ر كۆمپانیایه‌ك بڕوات ،ك ه نوسراو‌و وه‌رده‌گرین». ی ئه‌م پشتگیریی ره‌سمی كۆمپانیاكه بهێنێت ،سه‌باره‌ت به‌و گرفتانه‌ی كه رووبه‌ڕوو ی «گرفته‌كه‌مان به‌ش ه دهبێتهوه ،هیران وت ره‌زامه‌ندی وه‌رده‌گرێت‌و بۆی ده‌كه‌ین. ی ئه‌وه‌یه هه‌ندێك بازرگان كه تێگه‌یشتنی له‌سه‌ر ی لهوه كرد ك ه له‌مساڵدا‌و له‌دوو ساڵ هیران باس رابردووشدا ب ه به‌رده‌وامی ڤیزه‌یان ههبووه بۆ سه‌فه‌ر نییه‌و ده‌یه‌وێت سه‌فه‌ر بكات ،ملیارێك ی ی ئه‌ویش ئیتاڵیا گرنگترین شوێن جار پێیده‌ڵێیت‌و هه‌وڵده‌ده‌یت له‌گه‌ڵی كه‌چ توركیا ،له‌دوا ی تێناگات كه ئه‌م سه‌فه‌ران ه مه‌رجیان ههیهو بووه ك ه بازرگانه‌كان روویان تێكردووه ،ئه‌و وت ی كردنهوهی پێشانگایه ،ده‌بێت ره‌چاو بكرێن». «به‌اڵم ئیتالیا به‌پێ
www.sulcci.com
33
بازرگانی و پیشه‌سازی
زۆرب هی ئه‌و وه‌فدانه ی دێن "ئێرانین" ی ره‌سمی‌و حكومین ،باڵوێزی تێدایه، وه‌فد ی واڵته‌كانی تێدایه، كونسوڵی تێدایه ،كۆمپانیا ی حكومه‌تی تێدایه ،به‌و شێوه‌یه‌یه. نێردراو بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌مان ه زیاتر بۆ چ مه‌به‌ستێك دێن؟ ی به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندی ه شنۆ نوری :به‌مه‌به‌ست ی بارگانییه‌كانی نێوان واڵته‌كانیان‌و هه‌رێم ی كوردستان دێن ،به‌مه‌به‌ستی كردنهوهی بازاڕ ئێره به‌ڕووی كۆمپانیاكانیاندا ،وه‌ك ئاشكرای ه ئێستا كوردستان بازاڕیكی گرنگهو هانده‌ر‌ه بۆ ئهوهی وه‌به‌رهێنانی تێدا بكرێت ،زۆرترین ی ئه‌و واڵتانه‌ش ك ه دێن كۆمپانیاكانی وه‌فد خۆیان ده‌هێنن ،ئێمه كۆمپانیاكانی ئێره‌یان بۆ ی وا ڕیك ده‌خه‌ین، كۆده‌كه‌ینه‌وه ،كۆبونه‌وه‌یه‌ك ی كه یه‌كتری تیا بناسن ،هه‌ندێكجار گرێبه‌ست كاریش دروست ده‌بێت له‌نێوانیاندا. ی بازرگانیو پیشه‌سازی :زۆربه‌ی ئه‌و وه‌فدانه كه دێن به‌پله‌ی یه‌كه‌م وه‌فدی چ واڵتێكن؟ ی رابردوودا ی ساڵ ی لهماوه شنۆ نوری :ئهوه من تێبینیم كردووه ،ئێرانییه‌كان زیاتر دێن، هه‌روه‌ها بۆ پێشانگاكانیش كرمپانیا توركییه‌كان ی ی به‌پله زیاتر دێن ،به‌اڵم وه‌كو وه‌فد ئێران ی یه‌كه‌م دێت بۆ ژووری بازرگانیو پیشه‌ساز سلێمانی‌‌و دوای ئه‌وان وه‌فده ئه‌وروپیه‌كان. ی ی په‌یوه‌ندیه‌كان له‌ژوور لێپرسراوی به‌ش ی عه‌بدواڵ» ی «شنۆ نور بازرگانیو پیشه‌ساز ی كونسلی ئه‌و له‌م گفتوگۆیه‌دا ده‌ڵێت «زۆربه واڵتان هی له‌كوردستان كونسولخانه‌یان هه‌ی ه ی ژووری بازرگانییان كردووه». سه‌ردان
ی ی ژوور بازرگانیو پیشه‌سازی :چه‌ند وه‌فد ی ده‌ره‌وه‌یان بارزگانی له‌سلێمانییه‌و‌ه سه‌ردان كردووه؟ ی كه وه‌ك ی بازرگان ی ژوور شنۆ نوری :وه‌فد وه‌فد بڕوات به‌دوو شێوه ده‌ڕوات ،یه‌كێكیان ته‌نها بازرگان ده‌ڕوات ،دووه‌میشیان هه‌ندێكجار ئه‌ندامه‌كانی خۆمان له‌گه ڵ چه‌ند بازرگانێك ی ده‌ڕۆن ،ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌مه‌به‌سته‌كان سه‌ردانه‌كان ئیمزا كردنی پرۆتۆكۆل بێت، ی ژوور ده‌چن له‌گه ڵ وه‌فده‌كان ،به‌اڵم ئه‌ندامان ئه‌گه‌ر پرۆتۆكۆل ئیمزا نه‌كرێت ئه‌وا زیاتر بازرگان ده‌چێت.
ی بازرگانیو پیشه‌سازی :زۆربه‌ی ئه‌و وه‌فدانه ی بازرگانی ده‌كه‌ن ،له‌كام ی ژوور كه سه‌ردان واڵتهوه دین؟ شنۆ نوری :وه‌فده‌كان له‌زۆر واڵتهوه دێن، لهئێرانهوه دێن ،له‌توركیاو‌ه دێن ،له‌واڵت ه ی ئه‌وروپیه‌كانه‌و‌ه دێن ،هه‌روه‌ها باڵوێز ئه‌مریكا ،ئه‌ڵمانیا ،ئیتاڵیا‌و هه‌موو ئه‌و واڵتانه ی دیك ه ی كونسوڵگه‌رییان هه‌ی ه له‌كوردستان ،بازرگانیو پیشه‌سازی :چ كارێك . ه كردوو ژووریان ی ردان ه س كانیان ه كونسول په‌یوه‌ندی به‌م به‌شه‌ی ئێوه‌وه‌یه؟ ی په‌یوه‌ندیه‌كان چه‌ند شنۆ نوری :ل ه به‌ش ی بازرگانیو پیشه‌سازی :هه‌ر كونسوڵ یان شتێكی تر ده‌كرێت ،وه‌كو كردنی پشتگیری باڵوێزه‌كانیش؟ ی مه‌نشه‌ئه‌و ئه‌مانه له‌به‌رچی له‌م وه‌كو شه‌هاده ها ه رو ه ه كونسوڵیشن باڵوێزو شنۆ نوری: ی ئینگلیزیه. ی به‌زمان به‌ش ه ئه‌كرێت ،لهبهرئهوه خۆیان ڵ ه گ ه ل كۆمپانیاش ڵێك ه كۆم ی نوێنه‌ر ی ی په‌یوه‌ندییان به‌زمان زۆربه‌ی ئه‌و كارانه زۆرجار دێن ه ك كانیش ه فد ه و ی ه زۆرب هێنن، ده ئینگلیزییه‌وه‌ی ه له‌م به‌شه‌دا ده‌كرێن. 32
ئێستا كوردستان بازاڕیك ی گرنگهو هانده‌ر‌ه بۆ ئهوه ی وه‌به‌رهێنانی تێدا بكرێت
بازرگانی و پیشه‌سازی
ئه‌مسا ڵ 4پێشانگا دهكرێتهوه ژوور ی بازرگانیو پیشه‌ساز ی سلێمان ی پالن ی ئهوهی ههیه لهچوارچێوه ی نوژه‌ن كردنه‌وه‌و فراوانكردنی پێشانگاكه‌یاندا كۆمه‌ڵێك بیناو فراوانكاری بكات ی «پارێزه‌ر ی سلێمان ی یاسایی پێشانگای نێوده‌وڵه‌ت به‌ڕێوه‌به‌ر نه‌وا عێزه‌ت مسته‌فا» ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ژووری بازرگانیو ی نۆژه‌ن كردنه‌وه‌و ی هه‌ی ه لهچوارچێوه ی ئهوه پیشه‌سازی پالن ی بكات. فراوانكردنی پێشانگاكه‌یاندا كۆمه‌ڵێك بیناو فراوانكار پارێزه‌ر نه‌وا عێزه‌ت باس لهوه ده‌كات ك ه ئه‌وان وه‌كو به‌شێك ی بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی ،ئیداره‌و له‌به‌شه‌كانی ژوور ی ی ده‌به‌ن به‌ڕێوه ،ئه‌و وت كاره‌كانی پێشانگای نێوده‌وڵه‌تی سلێمان وه بگره تا ده‌گات به‌كار‌ه یاساییه‌كان ی کارگێڕییه «هه‌ر له‌ڕێكخستن ك ه گرێبه‌سته‌كان یان رێككه‌وتننامه‌و پرۆتۆكۆل له‌گه‌ڵ ئه‌و واڵتان ه ی سلێمانی«. ی پێشانگا ده‌كه‌ن له‌شار ی كردنه‌وه دهگرێتهوه ك ه داوا ی گرێبه‌سته‌كان رێكده‌خه‌م، ی یاسای وتیشی «من وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌رێك ی ئه‌و گرێبه‌ستانه‌ی كه تایبه‌ته به‌كردنه‌وه‌ی ئه‌و پێشانگایانه ی سلێمانی ،ئه‌م ی نێوده‌وڵه‌ت ی دهكرێتهوه له‌بینای پێشانگا له‌سلێمان ی ئه‌و كۆمپانیانه ده‌بێت ك ه تایبه‌تمه‌ندن ی داوا گرێبه‌ستان ه به‌پێ ی نێوده‌وڵه‌تی، ی كردنهوهی پێشانگاو رێكخستنی كۆنگره له‌بوار هه‌ندێكیان بیانین‌و هه‌ندێكینیشیان عێراقین». ی ی بهوه كرد ك ه شوێنی پێشانگای نێوده‌وڵه‌تی سلێمان نه‌وا ئاماژه ی ی سلێمانیه‌وه‌‌و 19كیلۆمه‌تر له‌ناوه‌ند ی تاسڵوجه كه‌وتووه‌ت ه ناوچه ی 2010هوه شاره‌وه دووره ،هه‌موو پێشانگاو موڵكیه‌ته‌كه‌شی له‌ساڵ ی بازرگانیو پیشه‌سازی ،پێشتر به‌موساته‌ح ه دهگهڕێتهوه بۆ ژوور ی عێراقی ئه‌مه‌ریكی كاری تیا كراوه‌‌و تاك ه ی بازرگان له‌گ ه ڵ ژوور ی ی هه‌بێت رێكخستن‌و كردنه‌وه ی سلێمانیدا بۆ شوێن ه ك ه له‌پارێزگا ئه‌و جۆره پێشانگایان ه بگرێت ه ئه‌ستۆ .ئه‌و وتی «یه‌كه‌م پێشانگا ی ی سلێمان ی نێوده‌وڵه‌ت ی 2003كراوه‌ته‌وه ،به‌اڵم بینای پێشانگا ساڵ ی 2005بۆ 2006له‌تاسڵوج ه كراوه‌ته‌وه ،سااڵنه‌ش ئه‌و له‌ساڵ پێشانگایان ه دهكرێتهوه». ی 2012پێنج پێشانگایان ناوبراو باسی له‌وه‌ش كرد ك ه بۆ ساڵ ی ی 3دا كراوه‌ته‌وه‌و چواره‌كه رێكخستووه ،كه یه‌كێكیان له‌مانگ ی ئه‌مساڵدا دهكرێتهوه. ی 8و 9و 10و 11و 12 تریشیان له‌مانگ 8/28پێشانگایه‌كیان ههیه كه پێشانگای سلێمانی نێوده‌وڵه‌تییه‌‌و كۆمپانیای دیار گروپ كه عێراقییه‌‌و له‌هه‌موو بواره‌كاندای ه ده‌یكاته‌وه، ی ی میسرییه له‌بوار 24بۆ 9/ 27پێشانگای كۆمپانیای پیرامێرده ی ی سلێمان ی نێوده‌وڵه‌ت بیناسازی 11/11 ،هه‌شته‌مین پێشانگا ی ی گرێبه‌ستی ژوور ی شمالی ئێران به‌پێ دهكرێتهوه 12/11 ،پێشانگا ی ی مازنده‌ران له‌گه ڵ ژووری بارزرگانیو پیشه‌سازی سلێمان بازرگان دهكرێتهوه». ی ی پالنی ئهوه نه‌وا وتی «ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمان ی پێشانگاكه‌یاندا ی نوژه‌ن كردنه‌وه‌و فراوانكردن ههیه لهچوارچێوه ی بكات». كۆمه‌ڵێك بیناو فراوانكار
نه‌وا عێزه‌ت
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
35
بازرگانی و پیشه‌سازی
گه‌وره‌ترین گرفت پابه‌ند نه‌بوون ی بازرگان ه به"كات"هوه ی په‌یوه‌ندیه‌كان له‌ژووری كارمه‌ندی به‌ش بازرگانیو پیشه‌سازی «ده‌ریا كاوه عه‌بدولره‌حمان» ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ی دهبێتهوه گه‌وره‌ترین گرفت رووبه‌ڕوو ێ ی ئه‌و بازرگانانه‌ی ه كه ده‌یانه‌و پابه‌ند نه‌بوون به‌مه‌به‌ستی به‌شداربوون له‌پێشانگاكاندا بچنه ده‌رێ ،پابه‌ند نابن به‌كاته‌وه. ده‌ریا باس لهوه ده‌كات كه كاری ئه‌و له‌م به‌شه‌دا بریتیی ه له‌په‌یوه‌ندیكردن به‌و ی داموده‌زگایان هی په‌یوه‌ندییان به‌ژوور بازرگانیو پیشهسازییهوه ههیه ،هه‌روه‌ها ی ك ه ئه‌و كونسوڵ‌‌و كۆمپانیا بازرگانیانه ی «په‌یوه‌ندیی له‌كوردستان هه‌ن ،ئه‌و وت ی ی ژوور سه‌فه‌ر یه‌كێكه له‌خزمه‌تگوزارییه‌كان ی بازرگانی بۆ بازرگانه‌كان ،ئه‌ویش به‌مه‌به‌ست به‌شداری كردنه له‌پێشانگا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان، یاخود په‌یوه‌ندیكردن ه به‌كونسڵه‌كانه‌و‌ه ی ماوه درێژ ،بۆ نمون ه بۆ وه‌رگرتنی ڤیزه 6مانگ یاخود ساڵو دوو ساڵ ،ئه‌ویش ی ی ئابور ی توانای بازرگانه‌كه له‌ڕوو به‌پێ ی كۆمپانیاكه‌ی خۆیه‌و‌ه خۆی‌‌و ئه‌كتیڤیت ێ ی ده‌بین رۆ ڵ ده‌بینێ ك ه كونسو ڵ ره‌زامه‌ند به‌پێدانی ڤیزه‌ك هی یاخود نا». ی بهوه كرد كه په‌یوه‌ندییه‌كانیان ده‌ریا ئاماژه به‌رده‌وام له‌ڕێگ هی ته‌له‌فون‌و ئیمه‌یله‌و‌ه ی ده‌بێت ،نامه گۆڕینه‌وه‌شیان به‌زمان ی «بۆ ئینگلیزی‌‌و عه‌ره‌بییه ،ئه‌و وت ی سه‌فه‌ر كردنیش ،كه‌وتووه‌ت ه سه‌ر ئهوه كۆمپانیاكان ل ه چ بوارێكدا كار ده‌كات‌و به‌پێی جۆری پێشانگاكه‌و به‌پێی پسپۆڕیی بازرگانه‌ك ه ئێم ه ناوه‌كان داخڵ ده‌كه‌ین‌و ی كۆنتاكت ده‌كه‌ین به‌كونسوڵه‌كان‌و ب ه به‌ش ی ڤیزه‌یانه‌وه ،ئه‌وانیش ئه‌و دۆكۆمێنتان ه ی ده‌ڵێن، كه پێویست ه بۆ سه‌فه‌ر ،به‌ئێمه ئێمه‌ش له‌بارزرگانه‌كانی داوا ده‌كه‌ین‌و وه‌ریده‌گێڕین بۆ ئینگلیزی‌‌و ده‌ینێرین‌و كات‌و واده‌یان بۆ وه‌رده‌گرین‌و دواتر سه‌فه‌ره‌كانیان ده‌كه‌ن». ی «سه‌فه‌ره‌كانیش به‌پله‌ی یه‌كه‌م وتیش ی پێشانگاكانیان بۆ ئیتالیایه ،لهبهرئهوه به‌رده‌وامه‌‌و هاوكارییه‌كی زۆر ده‌كه‌ن له‌گه ڵ ی دووه‌میش به‌ریتانیا، كوردستان ،به‌پله ی سێهه‌میش ئه‌ڵمانیا ئنجا فه‌ره‌نسا». به‌پله ی ی 10 ده‌ریا باسی له‌وه‌ش كرد كه له‌مانگ 34
سه‌فه‌ره‌كان به‌پله ی یه‌كه‌م بۆ ئیتالیایه ،لهبهرئهوه ی پێشانگاكانیان به‌رده‌وامه‌‌و هاوكارییه‌ك ی زۆر ده‌كه‌ن له‌گه ڵ كوردستان ،به‌پله ی دووه‌میش به‌ریتانیا ،به‌پله ی سێهه‌میش ئه‌ڵمانیا ئنجا فه‌ره‌نسا ی (،)2012 ی 6 ی مانگ 2011هوه تا كۆتای 150بۆ 200بازرگان سه‌فه‌ریان كردووهو ی ی جیاوازو له‌بوار به‌شدار بوون له‌پێشانگا جیاوازیشدا. ی سه‌باره‌ت به‌و گرفتانه‌ش ك ه رووبه‌ڕوو ده‌بنه‌وه ،ده‌ریا وتی «بازگانه‌كان زۆرجار ی ده‌كه‌ن لێمان ،بۆچی؟ ئه‌وان هه‌ست گلله‌ی ی بهوه ناكه‌ن ده‌بێت ئێمه دوو رێنمای ی كونسوڵ‌‌و ێ بكه‌ین :یه‌كه‌م ،رێنمای جێبه‌ج ی بالوێزخانه‌كانه .دووهه‌م ،لیژنه‌ی سه‌فه‌ر ی ی خۆی مه‌رجی ههیهو به‌پێ ی بازرگان ژوور ئهوه كار ده‌كه‌ین». ی «یه‌كێك له‌گرفت ه به‌رده‌وامه‌كان ئه‌و وت ك ه من رووبه‌ڕووم دهبێتهوه پابه‌ند نه‌بوونی بازرگانه‌کا ن به‌كاتی پێشانگاكانه‌وه ،ك ه من بۆی ده‌ستنیشان ده‌كه‌م دۆكۆمێنت بهێنێ ،هه‌موی به‌كات‌و واد‌هی دیاریكراو ی تریش ئهوهی ه ك ه رێكده‌خرێت .گرفتێك ێ ی وایه ئه‌ندامێک س ی وه‌رناگرن ،جار زانیار ی سه‌رقاڵ ده‌بین .ئه‌مه هه‌م چاره‌ك پێوه ی تریش كاتی ئێمهو هه‌م كاتی بازرگانێك ده‌بات».
ده‌ریا كاوه
بازرگانی و پیشه‌سازی
پرسگه‌ش سه‌رقاڵه ی ی ژووری بازرگان یه‌كێك له‌به‌ش ه سه‌رقاڵه‌كان پرسگه‌یه« ،تاڤگه عومه‌ر حسێن» تاك ه كارمه‌ندی ئه‌م به‌شه‌یه ،ئه‌و ده‌ڵێت «ئیشه‌كه‌م هه‌ر پرسگ ه نیه ،چوار ئیشم ههیه :هاتوو ی ده‌رچووم ههیه ،پرسگه‌م ههیه ،كۆپیكردن كارمه‌ندو موراجیعیشم ههیه».
پرسگه‌ی ژوور
تاڤگه باس لهوه ده‌كات ك ه ئیشی ئه‌و ی ی هاتوچۆکه‌را ن بۆ ژوره‌وه به‌پێ ڕێنمای ی ئه‌و نوسراوه‌ی ك ه پێیانه ،ده‌ینێرم بۆ الیه‌ن ێ وه‌اڵمیان په‌یوه‌ندیدار ،پرسیارێكیان هه‌ب ده‌داته‌وه‌و ده‌یانێرێ بۆ شوێنی په‌یوه‌ندیدار، ی هاتوو ده‌رچوو‌ش ی «به‌س من ئیش ئه‌و وت ده‌كه‌م ،ئهوهی ك ه دێت یه‌كسه‌ر ده‌ینێرم بۆ ی كه ده‌شڕوات ی الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار ،ئهوه ال ی نوسراوه‌که‌ی ته‌واو ده‌كات لێرهوه من سادیر‌ه ده‌كه‌م ،ده‌ڵێم :بڕۆ بیب ه بۆ ئه‌و شوێنه‌ی ك ه نوسراوه‌که‌ی ده‌وێت». تاڤگ ه باس لهوه ده‌كات ك ه ژماره‌ی بۆ هاتووه‌كان رۆژان ه ده‌گات ه ،150-120به‌اڵم بۆ ده‌رچووه‌كان ی «ئیشه‌كه‌ی من ی ،60-80ئه‌و وت نزیك ه ی به‌یه‌ك كه‌س زیاتره ،چونكه به‌یه‌ك پێویست كه‌س نابرێت به‌ڕێوه ،ئیستینساخی هه‌موو دائیره‌كه‌و هه‌مو ئه‌ندامانیش ده‌كه‌م».
ئه‌لو.. به‌ڵێ ژوور ی بازرگانییه
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
عه‌زیم ه مه‌جید
به‌شی به‌داله یه‌كێكه له‌به‌ش ه ی بازرگانیو ی ژوور ئه‌كتیڤه‌كان پیشه‌سازی ،ئه‌م به‌ش ه ته‌نها ی ی تیا ده‌كاو به‌ڕێوه كارمه‌ندێك كار ده‌بات كه ئه‌ویش «عه‌زیمه مه‌جید حه‌مه»یه ،ئه‌و ده‌ڵێت «رۆژانه ئه‌و ی كه دێن ره‌وانه‌ی ده‌كه‌م ته‌له‌فونانه ی بۆ به‌شه‌كان ،هه‌ر یه‌كه‌و به‌پێ ی ده‌كاو ی خۆی ك ه داوا ئیشه‌كه پرسیاری ههیه». ی «رۆژانه ته‌له‌فونێكی زۆر وتیش ده‌كرێت ،خه‌ڵكێك ههیه ك ه پرسیارو به‌دواداچوونیان ههیه ،ده‌توانن له‌ڕێگ هی په‌یوه‌ندی ته‌له‌فونییه‌و‌ه وه‌اڵمه‌كانیان وه‌ربگرن». 37
بازرگانی و پیشه‌سازی
هه‌موو رێگاکان ده‌چنه‌وه بۆ ژووری IT ی پێناس‌و ی ژوور توانا محه‌مه‌د لێپرسراو ی ()ITئاماژه بهوه ده‌كات ك ه كاروبار ی به‌شه‌كه‌یان په‌یوه‌ندی به‌هه‌موو به‌شه‌كان ی بازرگانییه‌وه ههیهو ئه‌ركیان ی ژوور دیكه ی دیكه قورستره. له‌به‌شه‌كان ی ()IT لێپرسراوی ژووری پێناس‌و كاروبار «توانا محه‌مه‌د زاهیر» ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه سااڵن ه 8بۆ 10هه‌زار پێناس ده‌ده‌ن پیشه‌سازان‌و به‌بازرگان‌و كۆمپانیاكان‌و
توانا محه‌مه‌د 36
ی نووسینگه‌و پێشانگاكان ،ئه‌و ك ه ژووره‌ك ه خۆی له‌به‌رده‌م كۆمپیوته‌ره‌كه‌یدا دانیشتبوو ی «له‌م ی پێناس بوو ،وت خه‌ریكی دروستكردن ی ی بازرگانی ،پێناس ژووره‌دا ئێم ه پێناسی كار ی پیشه‌سازی، ی به‌ش كۆمپانیاكان ،پێناس ی پێناسی نووسینگه‌ی خانووبه‌ره‌‌و پێناس پێشانگاكانی ئوتومبێل ده‌كه‌ین». ی توانا جه‌غتی له‌وه‌ش كردهوه كه پێناس بازرگانی له‌هه‌موو پێناسه‌كانی تر زیاتره‌‌و ی پێناسه‌كانیش وت سه‌باره‌ت به‌پێكهات ه ی
«پێناسه‌كان پالستیكن‌و هۆگرامیان له‌سه‌ره ك ه ی ساخته‌کاریی تایبه‌ت ه به‌هه‌موو عێراق‌و قابیل كردن نییه». توانا ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد ك ه به‌شه‌كه‌یان ی ی «كار ی تیا ده‌ك هن‌و وت ته‌نها دوو كه‌س كار ی به‌هه‌موو ی په‌یوه‌ند ئێم ه قورسه لهبهرئهوه به‌شه‌كان‌و به‌هه‌موو فه‌رمانگه‌كه‌و‌ه ههیه، كێشه‌ی نێتیۆرك‌و ()ITو سیكوریتی‌‌و سسته‌م‌و ی كارمه‌ند هه‌ر ی به‌یانیان وه‌رگرتنی په‌نجه مۆر هه‌مووی دێته‌و‌ه سه‌رشانی ئێمه».
بازرگانی و پیشه‌سازی
ئه‌لبومی کارو چاالکییه‌کانی ی بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی ژوور
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
39
بازرگانی و پیشه‌سازی
ئاراس "کارمه‌ندی دڵسۆزی ژوور"
ئارام
مام قادر "پاسه‌وانی شه‌و"
باجی کافیه
38
حه‌مه‌ڕه‌شیدو سه‌الم‌و عه‌بدواڵ "شۆفێرانی ژوور"
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی به‌ریتانیا ب
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی به‌ریتانیا ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
41
40
پێشانگای نێوده‌وڵه‌تی سلێمانی
پێشانگای نێوده‌وڵه‌تی سلێمانی
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی مازنده‌ران ب
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی پۆڵۆنیا ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
43
42
سه‌ردانی کۆنسولی ئه‌مه‌ریکی بۆ ژوور
ۆ ژوور سه‌ردانی کۆمپانیای ئه‌مه‌ریکی ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
گه‌یاندنی یارمه‌تی بۆ لێقه‌وماوانی شاری وان
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی هۆڵه‌ندی ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
45
44
ۆ ژوور سه‌ردانی کۆنسوڵی ئێران ب
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی بۆلگاریا ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
ه سه‌رۆکی فه‌رمانگه‌ی تاپۆ خه‌اڵت به‌خشین ب
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
خه‌اڵت به‌خشین به‌سه‌رۆکی شاره‌وانی سلێمانی
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
47
46
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بۆلگاریا ب
ه فه‌رمانبه‌رانی سلێمانی خه‌اڵت به‌خشین ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی سویدی ب
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی ئه‌ندۆ‌نیزیا ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
49
48
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی مۆڵداوی ب
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی بازرگانی ئه‌لبورز ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌زیری بازرگانی هه‌رێم ب
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌زیری بازرگانی هه‌رێم ب
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
51
50
سه‌ردانی وه‌فدی ژوور بۆ جۆرجیا
سه‌ردانی وه‌فدی ژوور بۆ جۆرجیا
➤
➤
بازرگانی و پیشه‌سازی
بازرگانی و پیشه‌سازی
رێزلێنانی وه‌زیری بازرگانی عێراق ه ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانی ل
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
53
بازرگانی و پیشه‌سازی
➤
➤ 52
دیداری ژووری بازرگانی و به‌ڵێنده‌ران
ۆ ژوور سه‌ردانی وه‌فدی ئوسمانلی تورکیا ب
بازرگانی و پیشه‌سازی
پشوویه‌ک
خاوه‌ن ئیمتیاز
سه‌رنوسه‌ر
ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی
ئاراس عه‌بدولکه‌ریم مه‌عروف
جێگری سه‌رنوسه‌ر دالوه‌ر عه‌لی سۆفی
سه‌رپه‌رشتیاری رۆژنامه‌وانی سه‌ردار محه‌مه‌د
دیزاین عه‌تا فه‌یزواڵ
ناونیشان :عێراق ،کوردستان ،سلێمانی شه‌قامی سالم ،بینای ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی ژماره ته‌له‌فۆن3203293 - 3210491 - 3206845 :
ژماره * 8تایبه‌ت * 2012
www.sulcci.com
55
بازرگانی و پیشه‌سازی
ژوور ی بازرگانی وپیشه‌ساز ی سلیمانی Sulaimany Chamber of Commerce &Industry سه‌نته‌ر ی زانیاری وپه‌ره‌پیدان ی كار ل ه سلیمانی Business Information& Development Center ی UNOPS ی بازرگانی وپیشه‌سازی سلێمانی ب ه هاوكاری هه‌ردوو رێكخراو ی كار( )BICل ه ژوور سه‌نته‌ری زانیار ی «په‌ره‌بد‌ه (رێكخراوی نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كان بۆ كار وباری پرۆژه‌كان)( ILO -رێكخراوی كاری نیوده‌وڵه‌تی) پرۆگرام
ی ی جیهانهوه ڕه‌جاوكراو‌ه كه‌ل ه الیه‌ن ڕێكخراو ب ه پڕۆژه‌كه‌ت» پێشكه‌ش ده‌كات ،ئه‌م به‌رنامه‌ی ه له الیه‌ن ( )80واڵت كاری نێوده‌وڵه‌تیه‌و‌ه چاكسازی تیادا كردوه وپه‌ر‌هی پێداوه. ی خوارهوه له‌خۆده‌گرێت: ی ال پرۆگرامی «په‌ره‌بد‌ه ب ه پڕۆژه‌كه‌ت» ئه‌م خوالن ه -1پالن بۆ پڕۆژه. -2ده‌ست به‌سه‌ردا گرتنی تێچوونه‌كانت . -3ده‌ست به‌سه‌ردا گرتن ی پاره كانت. -4فروشتنی به‌رهه‌مه‌كانت. -5كڕینی پیداویست ی پڕۆژه‌كه‌ت. ی ئاستی ب ه رهه‌م هینانیان . ی كارمه‌ندان وباشتر كردن -6بڕیوه‌بردن ئه‌م پرۆگرام ه یارمه‌تیت ده‌دات ل ه : ی راهینان وزیاد كردن ی وه‌رگرتن ی جیاجیا له ڕێگا ی ئامرازو شێواز -1پڕۆژه‌كه‌ت باشتر بكه به‌به‌كارهێنان ی زانیاریه‌و‌ه . ی پڕۆژه‌كه‌ت. ی دروست بنیێت به‌ره‌و باشتر به‌ڕیو‌ه بردن -2بۆئه‌و‌هی هه‌نگاو ی ك ه هه‌ت ه و له‌كاردای ه .گه‌ر ده‌ته‌وێت په‌ر‌ه ب ه پرۆژه‌كه‌ت ب ه توانات ده‌كات بۆپه‌ره‌پێدان وبه‌رده‌وامیت لهو پڕۆژه‌ی ه ی زیاتر ..... ی سودو قازانج ی بكه‌یت بۆ به‌ده‌ستهێنان بده‌یت و باشتر ی به‌شدار بونت ده‌ست بكه‌وێت ل ه یه‌كێك یان ی خوارهوه تاوه‌كو هه‌ل ی كردن به‌م ناونیشانه په‌له بك ه ل ه په‌یوه‌ند ی ئه‌م خوله‌دا.ئێم ه یارمه‌تیت ده‌ده‌ین بۆ په‌ره‌پێدان ب ه كاره‌كه‌ت له‌سه‌رجه‌م بابه‌ته‌كان
ناونیشان :سه‌نته‌ر ی زانیار ی كار-ژوور ی بازرگانی وپیشه‌ساز ی سلێمانی Email: nigarbic@gmail.com Tel : 07701916297,053 321 0491, 053 320 3293 Reklam
تێبینی: به‌روار ی ناونووسین بۆ به‌شداری‌كردن له‌خوله‌كاندا ماوه ی ( )1مانگ ه 2012 -7-20تا )2012-8-20یه. 54
بازرگانی و پیشه‌سازی
كوردستان سامانێك له‌هه‌ل‌و ده‌رفه‌ت هێنانه‌دی ئابورییه‌كی كاراو به‌هێز.. گه‌شه‌دان ب ه توانای وهبهرهێنهرو بازرگانه‌كانی كوردستان.. بایه‌خ‌و گرنگیدان ب ه باشترین جۆری كااڵ داكۆكیكردن ل ه ئابوری نیشتمانی‌و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی كوردستان به‌ده‌ست‌و بازووی خۆمان.. پێشخستنی كه‌رته‌كانی پێشه‌سازیی‌و كشتوكاڵو گه‌شتوگوزار، كه سه‌ره‌نجام به‌ره‌و داهێنان‌و به‌ره‌و به‌رزكردنه‌وه‌ی ده‌رامه‌تی خێزانه‌كان‌و دۆزینه‌وه‌ی هه‌رچی زیاتری هه‌لی كارو كه‌مكردنه‌وه‌ی رێژه‌ی بێكاریمان ده‌بات.. بنیاتنانی چینێكی ناوه‌ڕاستی كارامه‌‌و هوشیار ك ه بناغه‌ی پته‌وی پێشكه‌وتن‌و ئارامیی كۆمه‌ڵگایه نه‌خشه‌ڕێگا‌و ئامانجمانه ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی 56
نوێترین هه‌واڵ‌و زانیاری ئابوریی
www.sulcci.com ماڵپه‌ڕی ژووری بازرگانی و پیشه‌سازی سلێمانی