بازرگانیو پیشەسازی رۆژی ١٢تەن گۆشت لەسلێمانی دەفرۆشرێت
قەراغ شار لەناو شار پارە زیاتر دەکات
رۆڵێکس.. بە ٤ملیۆن دینار
مانگی بڕی ملیۆنێک دۆالر ئایفۆن لەسلێمانی دەفرۆشرێت
6 گۆڤارێکی ئابووریی وەرزییە ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی دەریدەکات
M A G A Z I N E
پاییزی 2011 ژمارە
بازرگانیو پیشەسازی
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
1
بازرگانیو پیشەسازی
دەستپێک
54
12
23
پێشانگاكان ..رێگه‌یه‌ك بۆ گه‌شه ی ئابوری ی ره‌نگ ه هه‌موومان له‌سه‌ر ئهوه كۆك بین كه به‌هێزترین بنه‌ما ی گ هل‌و نیشتمانێك ،به‌سه‌ربه‌خۆیی‌‌و به‌هێزیی ئابورییهوه سه‌ربه‌خۆی شه‌ته‌ك دراوه ،سه‌ربه‌خۆیی هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌‌و واڵتێك ئه‌وده‌م ه ی ی چڕو پڕ كاراتر ده‌بێت كه نه‌ك ههر له‌سه‌ر بنه‌مای په‌یوه‌ندییه‌ك ی بازرگانیو سیاسی ،به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌مای په‌یوه‌ندییه‌كی تۆكم ه ئابوری له‌گه‌ڵ واڵتانی ده‌ره‌وه‌و جیهان بنیاتنرابێت. ی بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی وهك لهم روانگه‌یه‌وه ،ژوور ی خۆی ،پایزی ئه‌مساڵ هاوکاری لەکردنەوەی ی سااڵنه نه‌ریتێك ی DBXكرد ،ده‌شێت ئاماژه به‌زیاد حه‌وته‌مین پێشانگای نێوده‌وڵه‌ت له‌هۆكارێك بكه‌ین تا به‌بایه‌خه‌وه له‌و رووداو‌ه بڕوانین: *لهم سه‌رده‌مه‌دا ،كه جیهان له‌سایه‌ی پێشكه‌وتنی ته‌كنیك‌و ی بچوكی لێهاتووه ،ههر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ته‌كنه‌لۆجیادا وهك گوندێك ی ی پێشكه‌وتنه‌كانی دنیا دانه‌بڕێت‌و سه‌رچاوه‌كان گه‌ر بیه‌وێ له‌ڕه‌وت گهشهی ئابوریی نیشتمانی كوێر نه‌بنه‌وه‌‌و له‌ڕووی ئابورییهوه ی خۆی بوه‌ستێت ،ئهوا پێویستی به‌دروستكردنی رایه‌ڵێك له‌سه‌ر پێ له‌په‌یوه‌ندی بازرگانییه ،ئێمه بڕوامان به‌وه‌یه كردنه‌وه‌ی ئهم جۆره ی ی دروستكردنی پردی په‌یوه‌ند پێشانگایانه ،زه‌مین هی هه‌رچی زیاتر كوردستان‌و وه‌به‌رهێنه‌رو بازرگانه‌كانمان له‌گه‌ڵ دنیای ده‌ره‌وه‌دا به‌هێز ده‌كات. *ئهم پێشانگایانه ده‌روازه‌یه‌ك به‌ڕووی كوردستاندا ده‌كه‌نه‌و‌ه بۆ ی سه‌رده‌م. ئاشنا بوون به‌دوا ته‌كنیك‌و ته‌كنه‌لۆجیاكان ی خۆمان كورت‌و نزیك ده‌كاته‌وه، *رێگا دووره‌كان بۆ بارزگانه‌كان ی كاتێك زه‌مینه‌ی په‌یوه‌ندیكردن له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكانی واڵتان ده‌رودراوسێ‌‌و جیهان بۆ بازرگان‌و كۆمپانیا خۆماڵییه‌كانمان ی كااڵو ده‌ستبه‌ر دهكاو ئه‌ركی چوونه ده‌ره‌وه‌و گه‌ڕان به‌دوا ی شمه‌كیان له‌كۆڵ ده‌كاته‌وه ،بازرگان‌و وه‌به‌رهێنه‌رانی ئێمه له‌ڕێگه ئهم پێشانگایانه‌وه ده‌توانن راسته‌وخۆ په‌یوه‌ستننامه‌و كاره‌كانیان ی باشترو ئه‌نجام بده‌ن له‌گه‌ڵ ده‌ستی یه‌كه‌مدا ،به‌مه‌ش كااڵو شمه‌ك هه‌رزانتر ده‌گات ه بازاڕ‌و ده‌ست هاواڵتیه‌كانمان. ی ی سه‌رمای هی واڵتان *رێگه‌یه‌كه بۆ هاندانی وه‌به‌رهێنان‌و راكێشان جیهان به‌ره‌و هه‌رێم‌و هانده‌رێكیشه بۆ كردنه‌وه‌ی لقی كۆمپانیاو بریكار‌ه بازرگانیه‌كان له‌كوردستان. ی ی رووی گه‌شی كوردستان‌و ناساندن *رێگه‌یه‌ك ه بۆ ده‌رخستن ی جیهان. به‌واڵتان ی ئابوریو جوڵ ه ی ژێرخان *هۆكارێكی گرنگیشه بۆ به‌هێز بوون خستن ه بازاڕ‌و بوژاندنه‌وه‌ی كه‌رتی گه‌شتیاریی‌‌و ریستۆرانت‌و ئوتێل‌و هێڵی هاتوچۆو گواستنه‌وه‌كان. *پێشانگاكان ،خاڵی به‌یه‌كگه‌یشتنی وه‌به‌رهێن‌و بازرگانه‌كان‌و له‌وه‌ش گرنگتر خاڵی به‌یه‌كگه‌یشتنی كلتوره جیاوازه‌كانی جیهانه. بۆی ه ژووره‌كه‌مان وهك هه‌ست كردن به‌لێپرسراوێتی‌‌و بۆ زیاتر ی ی واڵت‌و شاره‌كه‌مان به‌رده‌وام هه‌وڵ ی ئابور ی ره‌وش خزمه‌ت كردن ی ی بوار خۆی خستووه‌ته گه‌ڕ بۆ په‌یوه‌ندی كردن به‌پسپۆڕان رێكخستنی پێشانگا تا به‌هێزترین‌و گه‌وره‌ترین كۆمپانیاكانی جیهان بهێننه هه‌رێمی كوردستانهوهو ئاشنایان بكه‌ن به‌خاوه‌ن پڕۆژه ی ئابورییه‌كانی خۆمان ،ئێم ه زۆر مه‌به‌ستمانه له‌ڕێگه‌ی كردنهوه ئهم پێشانگایانه‌وه ،كوردستان‌و شاره‌كه‌مان بكه‌ین ه ی بازرگانیو ویستگه‌یه‌ك بۆ سه‌نته‌رێكی گرنگ ی كااڵو بۆ ئاڵۆگۆڕی ته‌كنه‌لۆجیاو پێشكه‌شكردن بۆ تێگه‌یشتنی زیاتر له‌نرخ‌و كوالێتی شمه‌ك‌و ی بازرگانی تۆكمه‌و دروستكردنی په‌یوه‌ندییه‌ك درێژخایه‌ن ،ك ه دواجار هه‌موویان ده‌ڕژێن ه خان هی به‌رژوه‌ندی كوردستان‌و سه‌قامگیریی‌‌و پێشكه‌وتنی ئابورییه‌كه‌یه‌وه. عەبدولکەریم مەعروف ژمارە * 6ئاراس www.sulcci.com پایزی * ٢٠١١
بازاڕ کیا زۆرترین فرۆشی هەیە
6
زێڕ خەڵکێکی زۆری داغان کرد
16
سااڵنە بڕی ٥ملیۆن دۆالر پەنیری پیتزا دەهێنرێتە سلێمانییەوە
21
راپۆرت حەواڵە ساڵ بەساڵ لەزیادبووندایە
24
حکومەت سیاسەتی بوژانەوەی کشتوکاڵی نیە
26
رێژەی بێکاران روو لەزیادبوونە
30
چاوپێکەوتن عەلی قەرەداغی: ئیسالم رێژەی سوودی دیاری نەکردووە
34
هۆشیار مەعروف: قەیرانی ئابوری جیهان کوردستان ناگرێتەوە
35
وتار خۆکوشتنی ئابوری
42
پرۆژەی غازی نابۆکۆ
44
3
بازرگانیو پیشەسازی
www.sulcci.com نوێــترین هەواڵ‌و زانیاری ئابوری ماڵپەڕی ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی
2
بازرگانیو پیشەسازی 9ئێران عێراق دهبێته دووه‌مین هه‌نارده‌كاری نه‌وتی ئۆپێك ئاژانسه‌كانی هه‌واڵی كۆماری ئیسالمی ئێران پێشیبینی ئهوه ده‌كه‌ن كه له‌به‌هار ی ساڵ ی داهاتوودا ،2012عێراق پێش ئێران بكه‌وێت له‌به‌رهه‌مهێنان‌و هه‌نارده‌كردنی نه‌وتدا، به‌سه‌رنجدان له‌وه‌ی له‌كاتێكدا كه به‌رهه‌مێنان ی رۆژانه‌ی نهوت ی ئێران به‌ره‌و خوار 4ملیۆن به‌رمیل پاشه‌كش ه ده‌كات ،به‌رهه‌مهێنان ی رۆژانه‌ی نه‌وتی عێراق بەردەوام بەرەو سەر هەڵدەکشێت.
5جیهانی عەرەبی ی ی فۆربس ،له‌كۆ ی گۆڤار ی راپۆرتێك ی 1000گهوره بانكی جیهاندان .به‌پێ ی له‌لیست 76بانكی عه‌ره‌ب ی جیهان 76 ،بانكیان سه‌ر به‌واڵتانی عه‌ره‌بین‌‌و سه‌رمایه‌ی هه‌موویان پێكهوه 1 1000گهوره بانك ترلیۆن‌و 490ملیار دۆالره .به‌پێی راپۆرته‌كه لهم 76بانكه15 ،ی بانكیان ئیماراتین 10 ،بانكیان سعودیین 8 ،بانكیان به‌حرێنین 9 ،بانكیان لوبنانین 8 ،بانكیان كوێتین 7 ،بانكیان قه‌ته‌رین5 ، بانكیان میسرین 6 ،بانكیان عه‌مانین 3 ،بانكیان ئه‌رده‌نین 3 ،بانكیشیان مه‌غریبین‌و بانكێكیان ی بازرگانی سعودیی ه لیبی‌‌و بانكێكیشیان عێراقییه .گه‌وره‌ترین بانك له‌واڵتانی عه‌ره‌بیدا ،بانكی ئه‌هل ی ی ئیسالمیش بانك ی 2011دا 81ملیارو 860ملیۆن دۆالر بووە .گه‌وره‌ترین بانك ی له‌ساڵ سه‌رمایه‌كه ی 56ملیارو 770ملیۆن دۆالره. راجحیی ه کە سه‌رمایه‌كه
6قه‌ته‌ر كه‌ناڵی جهزیره پشكه‌كانی ده‌فرۆشێت
7به‌لجیكا
شۆڕش نرخی زهویو خانوبه‌ری له‌میسر داڕمان به‌پێی گۆڤاری ،Forbesكریستیان الگاردی
به‌پێ ی سه‌نته‌ری ئاماری ئه‌وروپا (یۆرۆسات)، ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا گه‌وره‌ترین شه‌ریكی بازرگانی واڵتانی یه‌كێتی ئه‌وروپایه، كه زۆرترین كڕین‌و فرۆشی كااڵو ئاڵوگۆڕ ی به‌رپرسێكی بااڵ له‌بۆرسه ی خزمه‌تگوزارییان له‌نێواندایه. ی قه‌ته‌ر رایگه‌یاند كه كه‌ناڵ به‌پێی ئەم راپۆرته ك ه سه‌ره‌تای مانگ ی جهزیره له‌سه‌ره‌تا ی كانونی یه‌كه‌م له‌برۆكسلی پایته‌ختی به‌لجیكا ه دەبێت ساڵی داهاتوهوه باڵوكرایه‌وه ،هه‌نارده‌ی واڵتانی یه‌كێتی ئه‌وروپا پشكدارو كۆمپانیایه‌ك ی بۆ ئه‌مه‌ریكا له‌نیوه‌ی یه‌كه‌می ئه‌مساڵی 2011دا ی كان ه زۆربه‌ی پشك بڕی 129بلیۆن یۆرۆ بووه ،له‌به‌رامبه‌ریشدا دەفرۆشێت. به‌خه‌ڵك ی به‌های هاوردهی شمه‌كی ئه‌مه‌ریكا بۆ واڵتان ی ر ه ت ه ق ی ه بۆرس كارگێڕی یه‌كێتی ئه‌وروپا له‌نیوه‌ی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا یاند ه رایگ جیریز ئۆلیفیه 94بلیۆن یۆرۆ بووه. كه كه‌ناڵی جهزیره له‌ساڵی داهاتوهوه پشكه‌كانی له‌بۆرسه‌ی ده‌وحه تۆمار ده‌كات. حكومه‌تی قه‌ته‌ر بهنیازه زۆربه‌ی ئهو دامه‌زراوه گرنگانه‌ی كه ده‌وڵه‌ت خاوه‌ندارێتیان ده‌كات بكات بازرگانی ،ئەمەریکاو ئەوروپا پێکەوە دەبەستێت به‌كۆمپانیای پشكدار.
24%
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
كریستیان الگارد ..به‌هێزو خه‌زێنه‌دار
8میسر
ئه‌مه‌ریكا گه‌وره‌ترین شه‌ریكی بازرگانی ئه‌وروپایه
عێراقیه‌كان به‌پێی راپۆرتی وه‌زاره‌تی پالندانان ی له‌هیڵی هه‌ژاریدا ژیان به‌سه‌رده‌به‌ن‌و عێراق پێویست ی 7ملیار دۆالره بۆ تێپه‌ڕاندنی ئهو دۆخه. به‌ته‌رخانكردن
★ ژنه یه‌كه‌مه‌ی جیهان
له‌دوای هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی مه‌یدانی نه‌حریره‌وه ،چاالكی كڕین‌و فرۆشی خانوبه‌ره له‌میسردا به‌ڕێژه‌ی %60كه‌می كردووه. راپۆرته ئابورییه‌كانی میسر ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه زۆربه‌ی ئهو كۆمپانیایانه‌ی له‌میسردا به‌دروستكردنی پڕۆژه‌ی نیشته‌جی بوونه‌وه خه‌ریكن ،رووبه‌ڕووی زیان‌و شكست بوونه‌ته‌وه به‌هۆی كه‌می گوژمه‌ی دراوه‌وه‌و ئێستا قەرزی بانکەکانیان بۆ نادرێتەوە.
15
ملیار
سه‌رۆكی سندوقی‌دراوی نێوده‌وڵه‌تی یهكێكه له‌بیست ژنه ههره به‌هێزه‌كه‌ی جیهان، كه گه‌وره‌ترین كاریگه‌رییان له‌سه‌ر ره‌وتی رووداوه‌كانی جیهانی ئهمڕۆ ههیه. پێشتریش له‌ساڵی 2009دا ،رۆژنامه‌ی فایننشال تایمز ئه‌وی وهك كارامه‌ترین وه‌زیری دارایی یه‌كێتی ئه‌وروپا ده‌ستنیشان كرد ،كه توانی ئابوری واڵته‌كه‌ی له‌و قه‌یرانه گێژه‌نه به‌دوور بگرێ ،زۆربه‌ی واڵتانی جیهانی گرتبۆوه .الگارد كه ته‌مه‌نی 55 ساڵه‌‌و له‌فه‌ره‌نسا له‌دایكبووه‌و له‌ئه‌مه‌ریكا خوێندویه‌تی ،یه‌كه‌مین ژنه كه له‌ساڵی 1981دا سه‌رۆكایه‌تی بۆردی جێبه‌جێكردنی كۆمپانیای پارێزه‌رایه‌تی & Baker McKenzieی نێوده‌وڵه‌تی تایبه‌ت به‌ب���واری درایی‌‌و بزنسی پێسپێردراوه ،یه‌كه‌مین ژنه كه له‌ساڵی 2007دا پۆستی وه‌زیری دارایی نه‌ك ههر له‌ئاستی فه‌ره‌نسا ،به‌ڵكو له‌ئاستی هه‌موو واڵتانی گروپی هه‌شتدا G8پێدراوه. كریستیان الگارد یه‌كه‌مین ژنیش بوو ،كه سه‌ره‌تای ئه‌مساڵی 2011پۆستی سه‌رۆكی سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌تی پێسپێردرا.
ی له‌نێوان عێ���راق‌و ویالیه‌ت ه ملی���ار دۆالر س���ااڵن ه ئاڵوگۆڕی بازرگان��� ی ی باڵوێزخانه ی لێدوان ی ئه‌مه‌ریكادا ئه‌نجامده‌درێت ،به‌پێ یه‌كگرتووه‌كان ئه‌مه‌ریكا له‌به‌غدا.
5
بازرگانیو پیشەسازی
جیهان
10هەواڵی ئابوری 7 4
★ 1 6 8
4به‌ریتانیا حكومه‌تی به‌ریتانیا 710هه‌زار كارمه‌ند ی ره‌وانه‌ی ماڵهوه ده‌كات
2 9 5
لەجیهاندا کرێی کرێکار بە کاتژمێر دیاریدەکرێت
2عێراق پشكه‌كانی بۆرسه ی عێراق دوو هێنده زیاد ده‌كات زۆربەی بێکارانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست گەنجانن
1رۆژهەاڵتی ناوەڕاست رێژه ی بێكاریی له‌به‌رزبوونه‌وه‌دایه ی دراوی نێوده‌وڵه‌تی، ی سندوق به‌پێی راپۆرت ی ی له‌رۆژهه‌اڵت ی بێكار ی رێژه به‌رزی ی ناوهڕاستدا به‌یه‌كێك له‌ڕێژ‌ه ههره به‌رزه‌كان ی ی جیهانداو جێ بێكاریی داده‌نرێت له‌ئاست ی له‌و روه‌و‌ه كه گه‌نجان نیگه‌رانیه ،بهتایبهت ی بێكاران لهم ی رێژه ی ههره زۆر زۆربه ناوچه‌یه‌دا پێكده‌هێنن ،ك ه له‌هه‌ر چوار ی ناوه‌ڕاست گه‌نجێكیان ی رۆژهه‌اڵت گه‌نج بێكاره. ی ئهم رێژه سندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌ت ی ی دابه‌شكردن بێكارییه به‌رزه‌‌و نایه‌كسان ی ته‌وقیتكراو ناوده‌بات ی كار به‌بۆمبێك هه‌ل ی ناڕه‌زایی‌‌و ی هه‌ڵگیرسان ی سه‌ره‌ك ك ه هۆكار ی عه‌ره‌بییه. ی جیهان شۆڕشه‌كان ی لوبنانیش محه‌مه‌د ی دارای هاوكات وه‌زیر ی ی عه‌ره‌ب ی رایگه‌یاند كه واڵتان سه‌فه‌د به‌گشتی‌‌و ئهو واڵتانه‌ش ك ه نائارامی‌‌و خۆپیشاندان بهخۆیانهوه ده‌بینن ،واڵتگه‌لێكن ك ه له‌بنه‌ڕه‌تدا به‌ده‌ست الوازی ئابورییهوه ی له‌هه‌موو ی «بێكاری ده‌ناڵێنن ،ئهو وت شوێنێكی ئهم دنیایه‌دا دوژمنی یه‌ك همو ههره ی ئاسایش‌و ئارامیه». سه‌رسه‌خت
بەژمارە55% : 4
به‌ڕێوه‌به‌ری جێبه‌جێكار ی بۆرسه‌ی عێراق پێشبینی ده‌كات كه قه‌باره‌ی بازاڕی پشكه‌كانی بۆرسه‌كه‌یان ببێت به‌هه‌شت ملیار دۆالر گه‌ربێتوو سێ كۆمپانیا سه‌رتاسه‌رییه‌كه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی عێراق بێنه ناو بۆرسه‌وه. ته‌ها ئه‌حمه‌د عه‌بدولسه‌الم وتی «به‌های ئێستای بازاڕی بۆرسه‌ی عێراق نزیكهی چوار ملیار دۆالره ،به‌اڵم به‌هاتنی ههر سێ كۆمپانیای ئاسیاسێل‌و كۆره‌ك‌و زه‌ین بۆ ناو بۆرسهو قه‌باره‌ی دراوی ده‌بێت به 8ملیار دۆالر». به‌پێی زانیارییه‌كان بەشێک لەخاوەندارێتی كۆمپانیای ئاسیا سێل په‌یوه‌ندییه‌كانی كیوتێلی قه‌ته‌رییه‌و كۆڕه‌ك تلیكۆمیش به‌شێك له‌خاوه‌ندرێتییه‌كه‌ی فرانس تلیكۆم‌و ئه‌جیلیتی كوێتییه ،زه‌ینی عێراقیش سه‌ر به‌زه‌ینی كوێتییه.
3نه‌رویج كرێكار ی نه‌رویج ی ێ وه‌رده‌گرێ به‌رزترین كر ی ی سه‌نته‌ر به‌پێی توێژینه‌وه‌یه‌ك ی ی سه‌باره‌ت به‌كرێ ()awی ئه‌ڵمان ی ی جیهان ،كرێكاری نه‌رویج كرێكاران ی به‌رزترین كرێ وه‌رده‌گرێت له‌ئاست جیهاندا. ئه‌نجامی تۆژینه‌وه‌كه ده‌ریخستوو‌ه ی ی رابردوو كرێكارانی نه‌رویج ك ه ساڵ له‌به‌رامبه‌ر ههر كاتژمێرێك كار ی كردندا 50یۆرۆیان وه‌رگرتووه ،به‌پێ ی تۆژینه‌وه‌كه له‌دوای ئه‌وانیش كرێكاران سویسرا‌و به‌لجیكاو سویدو دانیمارك‌و فه‌ره‌نسا دێن ،کرێكارانی ئه‌ڵمانیاش ی حه‌وته‌مدان كه له‌به‌رامبه‌ر له‌پله ههر كاتژمێرێك كاركردندا 35یۆرۆ وه‌رده‌گرن. توێژینه‌وه‌ك ه ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كات ك ه ی كرێكاری فلیپینی نزمترین كرێی ه كرێ له‌ئاستی جیهاندا ،ئه‌وان له‌به‌رامبه‌ر ههر كاتژمێرێك كاركردندا كرێكه‌یان ته‌نها 1یۆرۆیه.
فرۆشی ئوتومبێلی فۆرد له‌سه‌ره‌تای ئه‌مساڵه‌وه ی له‌عێراق‌و واڵتانی كه‌نداودا زیادیكردووه ،به‌پێ دوا ڕاپۆرتی كۆمپانیای فۆرد.
وه‌زیری دارایی به‌ریتانیا رایگه‌یاند ك ه حكومه‌ت ی 2017 بهنیازه تا ساڵ زیاتر له 710هه‌زار كارمه‌ندی ده‌وڵه‌ت له‌فه‌رمانگه‌و داموده‌زگا حكومییه‌كان ده‌ربكات. چاودێران هۆكاری ئهم هه‌نگاوه دهگهڕێننهوه بۆ ئه‌وه‌ی كه به‌ریتانیا ی به‌ده‌ست هه‌لومه‌رجێك ی سه‌خته‌و‌ه ئابور گیرۆده‌یه ،ده‌وڵه‌ت ی له‌پێناو كورتهێنان ی بودجه‌و كهمكردنهوه خه‌رجییه‌كانیدا ناچار‌ه ی چه‌ند رێوشوێنێك به‌مجۆره بگرێته‌به‌ر. ی هه‌روه‌ها بهنیازه له‌ساالن ی ی خانه‌نشین ئاینده‌دا ساڵ ی به‌رز بكاته‌و‌ه كارمه‌ندان ی 67ساڵی. بۆ ته‌مه‌ن
►
3
ی 2012دا، ته‌ن گه‌ن���م هاوردهی عێ���راق دهكرێت له‌س���اڵ ی هاورده‌كردنه‌ش ی 3ملیار دۆالرهو ئهم ب���ڕ ك���ه نرخه‌كه ی 2011زیاتره. ی %10له‌ساڵ ملیۆن به‌رێژه
بازرگانیو پیشەسازی
ئوتومبێلی كۆریی بازاڕی گه‌رمه
له‌كان هۆندای سوناتا 17ههزارو 300دۆالر هۆندای تابێنزما فول 21هه‌زار دۆالر جێبی ئه‌مه‌ریكی 2008مۆدیلی جێب شرۆكی به‌پێی مواسه‌فات له 18500تا 24000دۆالر س��ل�ایت‌و جلدو كوش����نی كاره‌بای 23ههزارو 300دۆالر بێ جلدو كوشنی كاره‌بایی 21هه‌زار دۆالر جێبی 2011ده‌بڵ ئه‌كسله‌كه‌ی 33هه‌زار دۆالر جێبی 2011تاك ئه‌كسله‌كه‌ی 29ههزارو 500دۆالر سرڤه‌ر ده‌بڵ ئه‌كس����ڵ 2011فول مواسه‌فات 62هه‌زار دۆالر نیس����ان پاترۆڵ 2012بێ جلدو ساڵیت‌و یه‌ك كامێرا 54هه‌زار دۆالر نیسان پاترۆڵ 2012جلدو دوو كامێرا 64هه‌زار دۆالر نیسان پاترۆڵ 2012سێ كامێراو جلد 73هه‌زار دۆالر نیسانی النگرۆزه‌ر ( 2011وه‌نه‌وشه) سێ روبع گێڕی عادیو س����ه‌الجه‌‌و ساڵیت‌و ویلی عادیو بێ بالكجیتۆر 46هه‌زار دۆالر نیس����انی پاترۆڵ النگ����رۆزه‌ر (فتێمی) 2011 ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
جلدو په‌رده‌و فول مواسه‌فات 61هه‌زار دۆالر لێكز مواسه‌فاتی 100 – 2011هه‌زار دۆالر لێكسز مواس����ه‌فاتی 102 - 2012هه‌زار دۆالر (جیاوازییه‌ك����هی په‌رده‌و له‌ناو ده‌عامییه‌كه‌ی پێش����ه‌وه‌ی زینۆنێكی ههیه له‌كاتی لێخوڕیندا داده‌گیرسێت). نیس����ان قاش����قایی 2012فول مواس����ه‌فات، بالكجیت����ۆرو ویل كه‌پ‌و س����ه‌قه‌فی پانۆراما‌و ساڵیت‌و ناوی جلد 28هه‌زار 300دۆالر نیسان قاشقایی 2012بێ جلدو سالیت 24ههزارو 500دۆالر نیس����ان قاش����قایی 2012ب����ێ وی����ل ك هپ‌و بالجیكتۆرو سالیت‌و سه‌قفی پانۆراما 22ههزارو 500دۆالر نیسان ئێكسترێل (كه به‌سه‌یاره‌ی مروره‌كان ناسراوه) گێرو ویلی عادیو بێ دۆسیه 25هه‌زار دۆالر نیسان ئێكس����ترێل ویل كه‌پ‌و دۆسیه‌و تولی سه‌قف‌و گێڕ ئۆتۆماتیك 31ههزارو 500دۆالر ئینفیتی 2010شێوه‌ی النگرۆزه‌ری 8بستۆن 50هه‌زار دۆالر ئینفیتی 2011شێوه‌ی النگرۆزه‌ری 6بستۆن 56هه‌زار دۆالر
ئینفیتی س����ێ ج����ۆر قه‌مه‌ره‌ش����ی ههیه كه نرخه‌كانیان له‌نێوان 43000تا 59000دۆالره نیسان مه‌گزیما بێ جلدو بالكجیتۆر 29ههزارو 500دۆالر نیسان مه‌گزیما بێ جلدو ساڵیت 31هه‌زار دۆالر نیسان مه‌گزیما جلدو مواسه‌فاتی فول 34ههزارو 500دۆالر نیسان تیدا 14 – 2010ههزارو 500دۆالر نیسان تیدا 2011بێ بالجیكتۆر 14ههزارو 900دۆالر نیسان تیدا 2011ویل ك هپ‌و بالكجیتۆر 15ههزارو 900دۆالر تویۆتا كرۆال 18هه‌زار دۆالر سه‌نی كۆری به‌پێی گێر عادی یان ئۆتۆماتیكی‌‌و چه‌ند جامی كاره‌بایی‌‌و بالجكتۆری هه‌بێ یان نه‌بێ له 12200تا 13800دۆالر سەنی ژاپۆنی ئه‌ی بی ئێس 14ههزارو 700دۆالر سەنی بێ ئ هی بی ئێس 14ههزارو 500دۆالر تیویوتا (مه‌رزیه) ده‌بڵ مواس����ه‌فات سعودی له‌زگه‌و بالكجیكتۆرو زینه 30هه‌زار دۆالر ئه‌ڤه‌لۆن 2011سه‌ڵته‌نه 38هه‌زار دۆالر
7
بازاڕی ئۆتۆمبیل بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
زۆرترین فرۆشی ههیه
له‌بازاڕی كڕین‌و فرۆشی ئوتومبێلد له‌سلێمانی، كیاو هۆندای كۆری زۆرترین فرۆشیان ههیه، لهبهرئهوهی «نرخیان گونجاوه‌و خه‌ڵك پێیانده‌وێرێ» ،ئوتومبێله ژاپۆنییه‌كانیش به‌رزترین نرخیان ههیه.
زۆرێك له‌وانه‌ی له‌س���لێمانی س���ه‌روكاریان له‌گ هڵ بازاڕی كڕین‌و فرۆشی ئوتومبێلدا ههیه ،پێیانوای ه رێژه‌ی فرۆشی ئوتومبێل له‌ساڵی پاردا باشتر بوو له‌ئه‌مساڵ ،هۆكاره‌كه‌شی دهگهڕێننهوه بۆ ئه‌وه‌ی له‌ساڵی رابردوودا زیاتر «قیست» رۆڵی له‌كڕین‌و فرۆش���تندا هه‌بوو ،شیروان كه به‌ڕێوه‌به‌ری بهشی فرۆشتنه له‌كۆمپانیای سالك ،ئاماژه بهوه ده‌كات ئه‌مس���اڵ بانكه‌كان ئاس���انكاری ته‌واویان نه‌كرد، چونكه مه‌رجیان له‌سه‌ر قیست زۆر قورس كردووه. كاتێك س���ه‌باره‌ت به‌نرخی ئوتومبێلیش ده‌دوێت، ئام���اژه ب���هوه ده‌كات كه نرخ به‌پێی خواس���ت‌و خستنه‌ڕوو ده‌گۆڕێ‌‌و به‌ڕ‌وژه ،هه‌روه‌ها به‌پێی زۆرو كه‌می وه‌جبه‌شه ،به‌نمونه ئه‌مساڵ كیای سپۆرتاج زۆر ب���وو ،نرخه‌ك���هی دابه‌زی ،پار س���پۆرتاج به 21500و 22000دۆالر ب���وو كهچی ئێس���تا به20000 دۆالره. ئهو به گۆڤاری بازرگانیو پیشەس���ازی راگه‌یاند كه «وه‌رزه‌كانیش كاریگه‌ریان له‌سه‌ر نرخ‌و بازاڕی ئوتومبێل ههیه ،ئێستا بازاڕ زۆر گه‌رم نییه ،به‌اڵم به‌هاران زیاتر ده‌بوژێته‌وه‌و ده‌فرۆش���رێت چونكه وه‌رزی سه‌یران‌و گه‌شتوگوزاره». وتیشی «ته‌نانه‌ت جۆری فرۆشی ئوتومبێله‌كانیش له‌به‌ه���اردا جیاوازه ل���هم وه‌رزه ،به‌ه���اران زیاتر ئوتومبێلی به‌رزو النكرۆزه‌ر‌و پاس ده‌فرۆش���رێت، لهم وه‌رزه‌شدا زیاتر قه‌مه‌ره». ههرچهنده به‌ڕێوه‌به‌ران���ی كۆمپانیاكانی بازرگانی ئوتومبێ���ل له‌س���لێمانی ئاماژه ب���هوه ده‌كه‌ن كه هه‌میش���ه ب���ازاڕی ئوتومبێل بهگش���تی باش���هو هه‌م���وو جۆره‌كانی���ان بازاڕی���ان گه‌رم���ه ،به‌اڵم «كه‌س ناتوانێت نكۆڵی ل���هوه بكات كه له‌ڕووی فرۆش���هوه KIAله‌ڕیزی یه‌كه‌م‌و پێش���ه‌وه‌دایه»، وهك به‌ڕێوه‌به‌ری پێشانگای میر «به‌رهه‌م حسێن مه‌حم���ود» ده‌ڵێت .ئهو جه‌غت ل���هوه ده‌كاته‌وه كه ب���ازاڕی ئوتومبێل���ه كۆرییه‌كانی كیاو هۆندای له‌س���لێمانیدا له‌هه‌موو جۆره‌كانی دیكه باش���تره‌و زۆرترین فرۆشیان ههیه ،ئهو وتی «کۆمپانیاکەی ئێمه مانگانه زیاتر له 100ئوتومبێل ده‌فرۆش���ین، كه زیاتر له‌نیوه‌یان كۆریین». به‌اڵم به‌رپرس���ی به‌ش���ی فرۆش���یاری كۆمپانیای س���ه‌ردار «عوس���مان ئه‌حم���ه‌د س���ابیر» ك���ه
6
کۆمپانیای سەردار: هه‌ستناكه‌ین له‌هێنان‌و فرۆشتنی ئوتومبێلی گرانبەهاو مۆدێل بەرزدا ێ ركه‌به‌رمان هه‌ب له‌سلێمانی كۆمپانیه‌كه‌یان خاوه‌ن���ی گرانبه‌هاترین ئوتومبێلی ش���اره ،هۆكاری خواس���تی خه‌ڵك بۆ ئوتومبێل ه كۆریی���ه‌كان ده‌گه‌ڕێنێته‌وه ن���رخ نزمی ئهو جۆره ئوتومبێالنه‌‌و خه‌ڵك پێیانده‌وێرێ ،ئهو به‌گۆڤاری بارزگانی‌‌و پیشه‌سازی راگه‌یاند كه «كیاو هۆندای كوالێتیان زۆر باش نیه ،به‌الم خواستی خه‌ڵكیان له‌س���هره له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی نرخه‌كانی���ان گونجاوه‌و پاره‌كه‌یان كه‌مه». كۆمپانی���ای س���ه‌ردار ك���ه وه‌كیل���ی نیس���انه له‌كوردس���تان ،له‌س���لێمانی به‌بازرگانی كردن بهو جۆره ئوتومبێالنه ده‌ناسرێ كه به‌رزترین نرخیان هه‌ی���ه ،به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری فرۆش���ی ئ���هم كۆمپانیایه له‌سلێمانی ئاماژه بهوه ده‌كات كه نزمترین نرخی ئوتومبێل له‌كۆمپانیایه‌كه‌ی ئه‌ماندا جۆری نیسان 21300دۆالره (وات���ه 2ده‌فت���ه‌رو 13وه‌ره‌قه). به‌رزتری���ن نرخی ئوتومبێلیش ل���ه‌الی ئه‌مان 102 هه‌زار دۆالر ه ،كه LEXUSی ژاپۆنییه‌‌و هه‌رچی مواسه‌فاته تیایه‌تی. ئ���هو وت���ی «كڕیاره‌كانم���ان ئێمه زیاتر س���هر به‌چینه‌كان���ی س���ه‌ره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگ��� هنو وه‌زعیان باش���ه ،الی ئێم���ه ئوتومبێله گرانه‌كان باش���تر ده‌ڕوات ،ئه‌زمونم���ان هه‌ی���ه ئوتومبێلی كۆرییمان هێن���اوه نرخه‌كه‌ی ه���ه‌رزان بووه تا دوو س���اڵ ماوه‌ت���هوهو نه‌فرۆش���راوه ،ئه‌وان���هی خواس���تی ئوتومبێلی وهك لێكزس‌و ره‌نجیان ههیه دێنه الی ئێمهو فرۆش���ی مانگانه‌مان 20بۆ 25ئوتومبێله، چونكه ئوتومبێله‌كانی ئێمه پاره‌كانیان قورس���هو ره‌نگ���ه له 100كڕیاری بازاڕ ته‌نها پێنجیان كڕیاری ئێمه بن ،هه‌س���تناكه‌ین لهم ب���واره‌دا ركه‌به‌رمان هه‌بێ له‌بازاڕی ئوتومبێلدا».
نرخی ئوتومبێل ههرچهنده نرخی ئوتومبێل رۆژ به‌رۆژ گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا دێت ،به‌اڵم لهم چه‌ند رۆژه‌ی كۆتایی وه‌رزی پایزو نزیكبوونه‌وه له‌سه‌ری ساڵدا نرخه‌كان تا راده‌یه‌ك جێگیرو به‌مجۆره‌ی خواره بوون: كیای سپۆرتاج پانۆراما 20هه‌زار دۆالر كیای سپۆرتاج بێ پانۆراما 19ههزارو 500دۆالر كیای ریۆ 10 - 2012ههزارو 800دۆالر كیای سیراتۆ 2011مواسفاتی كوه‌یتی 13ههزارو 600دۆالر كیای ئۆپتیما 2012ئه‌ی بی ئێس‌و پانۆراما 21هه‌زار دۆالر كی����ای ئۆپتیما 2012بێ ئ����هی بی ئێس‌و پانۆراما 18ههزارو 500دۆالر ئۆپترا 12 – 2011ههزارو 200دۆالر هۆندای سه‌مپاتۆ چوار بستۆنه‌كه‌ی 24هه‌زار دۆالر هۆندای ئه‌كس����ێنت ساڵیت‌و ئه‌ی بی ئێس‌و ول كه‌پ 14هه‌زار دۆالر هۆندای ئه‌كسێنت بێ ئه‌ی بی ئێس‌و سالیت 13ههزارو 600دۆالر
بازاڕی گەشتوگوزار بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
ی ده‌دات به با؟ ی بادینان خۆزگه‌كانی گه‌شتیاری ئایا رووداوه‌كان
"كه‌وتنه‌وه‌ی ئهو ئاگران ه كه‌رتی گه‌شتیاریی به‌جارێك په‌كخستووه" به‌دوای ئهو ئاگركه‌وتنه‌وه‌یه‌ی په‌لی كێشا بۆ دوكان‌و كۆگاكانی مه‌ی فرۆشی‌‌و شوێن ی مه‌ساج‌و ریستۆرانت‌و ئوتێله گه‌شتیارییه‌كان له‌زاخۆو بادینان ،شوێنه گه‌شتیارییه‌كان بێ بازاڕییه‌كی به‌رچاو رووی تێكردوون، به‌ڕێوه‌به‌ری گه‌شتوگوزاری سلێمانی ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئهو رووداوانه‌ی بادینان ماوه‌ی چه‌ند رۆژێكه كه‌رتی گه‌شتیاریی له‌سلێمانیش ته‌واو په‌كخستووه ،ئهو ده‌ڵێت "كاتی ده‌وێت تا كه‌رتی گه‌شتیاریی دێتهوه سه‌ر دۆخی پێشووی". سه‌ره‌تای كانونی دووه‌می ،2011بۆ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێ���ك پش���ێویی‌‌و نائارامی ده‌ڤ���ه‌ری بادینانی گرته‌وه ،ك���ه له‌هه‌نگاوێكی چ���اوه‌ڕوان نه‌كراودا كۆمه‌ڵێ���ك له‌گه‌نجانی زاخۆ هه‌ڵیانكوتایه س���هر چه‌ندین دوكان‌و كۆگای مه‌ی فرۆشی‌‌و شوێنه‌كانی مه‌ساج‌و ریستۆرانت‌و ئوتێلی گه‌شتیاریی‌‌و ئاگریان تێبه‌ردا ،به‌دوای ئه‌وه‌شدا هێرش كرای ه سه‌ر چه‌ند باره‌گایه‌كی یه‌كگرتووی ئیس�ل�امی‌‌و سوتێنران. ئ���هم رووداوانه كاریگه‌ریی دیارو راس���ته‌وخۆیان كرده س���هر كه‌رتی گهش���تیاریی ل���هو ده‌ڤه‌ره‌و سه‌رتاسه‌ری هه‌رێمی كوردستاندا. به‌ڕێوه‌به‌ری گهش���توگوزاری سلێمانی «مسته‌فا حه‌م���ه ره‌حی���م» به‌گۆڤ���اری «بازرگان���یو پیشه‌سازی» راگه‌یاند كه روودانێكی به‌وجۆره‌ی له‌بادین���ان روویدا ،ماوه‌یه‌ك���ی زۆری ده‌وێت تا ئاسه‌واری بس���ڕێته‌وه ،چونكه ئهو جۆره كارانه به‌پله‌ی یه‌كه‌م كاریگه‌رییان له‌س���هر گه‌شتوگوزار ده‌بێت ،كاتێكیش ئ���هم رووداوانه له‌میدیاكانه‌وه زی���اد له‌قه‌ب���اره‌ی خۆی���ان گه‌وره‌ت���ر ده‌كرێن‌و ترسناكتر پیش���ان ده‌درێن ،ئیتر گه‌شتیار ته‌واو ده‌تۆق���ێو جارێكیتر بیر ل���هوه ناكاتهوه بێتهوه ب���هم ن���اوه‌دا ،ئه‌مه‌ش واده‌كات ك���ه ئهم كه‌رته په‌كیبكه‌وێ‌‌و تووش���ی ش���ه‌له‌لێكی ته‌واو ببێت، كاتی ده‌وێت تا دێتهوه سه‌ر دۆخی پێشووی». ناوب���راو پێیوابوو ك���ه بازنه‌ی كاریگ���ه‌ری ئهم رووداوانه ،ههر به‌ده‌ڤه‌ری بادینانه‌وه ناوه‌س���تێ، به‌ڵكو كاریگه‌ری له‌سه‌ر هه‌موو هه‌رێمی كوردستان ده‌بێت به‌پارێزگای سلێمانیشه‌وه ،هه‌روه‌ك چۆن گه‌شتیارێكی ده‌ره‌وه‌ی عێراق كاتێك باس له‌عێراق ده‌كرێ���ت وهك واڵتێك���ی نائ���ارام ،وا تێده‌گات هه‌رێمی كوردس���تانیش هه‌روایه ،به‌هه‌مانش���ێوه www.sulccu.com www.sulcci.com ** ٢٠١١ هاوینی ٢٠١١ ژمارە * 6٥پایزی
گهش���تیارێكی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی كوردس���تانیش كه ش���اره‌زا نییه‌و ئاگای بارودۆخی هه‌رێم نییه، به‌باڵوبوونه‌وه‌ی ئ���هم وێنهو هه‌وااڵنه وا تێده‌گات كه كوردستان پشێوو نائارامه. به‌ڕێوه‌به‌ری گهش���توگوزاری س���لێمانی ئاماژهی ب���ۆ ئهوه كرد كه به‌پێی تێبینی‌‌و زانیارییه‌كانیان له‌دوای رووداوه‌كانی بادینانه‌وه ،به‌ش���ێوه‌یه‌كی به‌رچاو هه‌س���ت به‌كه‌مبوون���ه‌وه‌ی هاتنی رێژه‌ی گهش���تیار ب���ۆ س���لێمانی دهكرێت ،ئ���هو وتی «به‌نمونه هه‌س���تی ده‌كه‌ین دوای ئهو رووداوانه ڕێژه‌ی ئهو میوانانه‌ی روو له‌ئوتێله‌كانی ش���اری س���لێمانی ده‌كه‌ن به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر به‌رچاو كه‌می كردووه ،هه‌روه‌ها تێبین���ی ئه‌وه‌مان كردووه كه داهاتی به‌ش���ێك له‌ریستۆرانت‌و به‌تایبه‌تتر یانه‌ی شه‌وانه‌كان كه‌می كردووه ،لهبهرئهوهی خه‌ڵكی‌‌و گه‌شتیار كهمتر روویان تێده‌كه‌ن». وتیش���ی «ته‌نانه‌ت ئهم رووداوان���ه كاریگه‌رییان له‌س���هر گهش���تیاری ناوخ���ۆی كوردس���تانیش هه‌ب���ووه ،چونكه له‌و رۆژه‌وه كه هێرش���كراوه‌ته س���هر دوكانی مه‌ی فرۆش‌و شوێنه‌كانی مه‌ساج‌و ریستۆرانت‌و ئوتێله گه‌شتیارییه‌كان ،له‌سلێمانیش گهش���تیاری ناوخۆ كهمتر دهچێته یانه‌و شوێنه گه‌شتیارییه‌كان». هاوکات زۆرێ���ک لەمەیفرۆش‌و خاوەنی ش���وێنە گەش���تیارییەکانی س���لێمانی ناڕەزای���ی خۆیان بەرامبەر بەوە دەردەبڕن کە ئەم جۆرە رووداوانە کاریگەرییەکی نەخوازراوی لەس���ەر بازاڕی ئەوان هەبووە. مەیفرۆشێک لە شاری س���لێمانی (کە نەیویست ناوی خۆی ئاش���کرا بکات) بە گۆڤاری بازرگانیو پیشەس���ازی راگەیاند کە ب���ەدوای رووداوەکانی بادینان���دا فرۆش���ی رۆژان���ەی فرۆش���گاکەی لە ملیۆنێک دینارەوە دابەزیوە بۆ ٣٠٠هەزار دینار، ئەم مەیفرۆش���ە وتی «ئێمە فرۆش���مان زیاتر لە سەری ساڵدایە ،بەاڵم ئەمساڵ پێشبینی ناکەین کە بەه���ۆی رووداوەکانی بادینانەوە فرۆش���مان بەڕێژەی پارو پێرار بێت». ئهم رووداوانه‌ی بادینان له‌كاتێكدایه كه وه‌زاره‌تی گه‌شتوگوزاری حكومه‌تی هه‌رێم پالن‌و ئاماده‌كاری بۆ ئهوه داده‌ڕژێت كه له‌ساڵی 2015دا كوردستان پێشوازی له 5ملیۆن گه‌شتیار بكات ،ئایا دووباره بوونه‌وه‌ی رووداوی به‌مش���ێوه‌یه ئهو خواس���ت‌و خۆزگه‌یه له‌كوردستاندا نادات به‌با؟ هاوینەهەوارێکی بادینان
مه‌یفرۆشێكی سلێمانی: ی دوای رووداوه‌كان ی رۆژانه‌م بادینان ،فرۆش له‌ملیۆنێكه‌وه دابهزیوه بۆ 300هه‌زار دینار
9
بازاڕی زهویو زار بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
زۆرترین خواس���ت بۆ كڕینی زهویو خانووبهره له‌شاری سلێمانی ئیستا له‌سه‌ر گه‌ڕه‌كانی قه‌راغ ش���اره ،بازرگانێكی زه‌وی‌‌وزار ده‌ڵێت «پارچه زه‌وییه‌ك یان خانوویه‌ك له‌گه‌ڕه‌كانی چوارچراو هۆم���هره كوێرو راپه‌ڕین ،له‌خانوویه‌كی عه‌قاری پ���اره زیاتر ده‌كات كه راقیتری���ن گه‌ڕه‌كی ناو شاره».
قەرەباڵغی ناو شار
8
مانگان ه 50بۆ 60ملیۆن ی كڕین‌و دۆالر له‌سلێمان ی زهویو خانوو فرۆش دهكرێت
به‌كر مسته‌فا مه‌عروف كه ماوه‌ی 18ساڵه به‌كڕین ی خانووبه‌ره‌و زهویو زاره‌وه خه‌ریكه له‌س����لێمانی، ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئهو ش����وێنانه‌ی ئێس����تا ده‌كه‌ونه ده‌ره‌وه‌ی شه‌س����تییه‌كه ،زیاتر خواستی خه‌ڵكیان له‌سه‌ره‌و بایه‌خیان پێده‌درێت بۆ كڕین، ئهو وتی «ئێس����تا زۆرتر گه‌ڕه‌كه‌كانی چوارچراو هۆم����هره كوێر كه ده‌كه‌ونه رۆژهه‌اڵتی ش����اره‌وه خواس����تیان له‌س����هره ،چونكه مه‌جالیان فراوان‌و جاده‌كانی����ان پان‌و ئیفرازه‌كانیان به‌ش����ێوه‌یه‌كی باش ك����راوه ،ئهم دوو گه‌ڕه‌كه له‌گ����هڵ راپه‌ڕین عه‌ش����ائیره‌كان هانی خ����زم‌و كه‌س����وكاره‌كانیان زۆرتری����ن كڕین‌و فرۆش����یان زهویو خانوویان تیا ده‌ده‌ن ب����ۆ ئه‌وه‌ی له‌نزیك خۆیانه‌وه نێش����ته‌جی دهكرێت». بن ،ئهم����ه‌ش كاریگه‌ری له‌س����هر به‌رزكردنه‌وه‌ی ل����ه‌ڕووی نرخیش����هوه ،ئاماژه ب����هوه ده‌كات كه نرخی ئهو گه‌ڕه‌كانه ههبووه. ی خه‌ڵكیش بۆ كڕینی زهوی «له‌هۆم����هره كوێ����ر ئ����هو ش����وێنانه‌ی بارزگانی س����ه‌باره‌ت خواس����ت بێ����ت زه‌وییه‌كی 200مه‌ت����ری چووه‌ته 25تا 30به‌دۆنم ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ش����ار ،ئهو وتی «ئێس����تا ده‌فته‌ره‌وه ،له‌چوارچراش مه‌تری زهوی به 5تا 6خواستی خه‌ڵك به‌پێی ئهم ماسته‌رپالنه تازه‌یه‌ی وه‌ره‌قه‌یه‌و ئهگهر بازرگانی بێت تا 12وه‌ره‌قه‌ش س����لێمانییه كه دانراوه ،به‌ره‌و داره‌بی‌‌و كۆڵه‌بی‌‌و ی ماڵ����یو ژاڵه‌و به‌ره‌و عه‌ربه‌ت ده‌ڕوات ،له‌كاتێكدا كه له‌عه‌قاری مه‌ترێك زه‌ویت داربه‌ڕووڵه‌و یه‌خ به 10وه‌ره‌قه ده‌ستده‌كه‌وێت». ده‌ڕوا له‌گه‌ڵ ئهو خه‌ته‌ی له‌تاسڵوجه‌وه تا ده‌گاته ئهو وتی «ناو شار به‌هۆی قه‌ره‌باڵغییه‌وه له‌ڕووی دوكان ،ئهم شوێنانه زیاتر بازاڕیان گه‌رمه‌‌و زۆرتر نیشته‌جێبوونه‌وه په‌كی كه‌وتووه‌‌و داخوازی له‌سه‌ر كڕین‌و فرۆشی دۆنمیان تیا دهكرێت». ك����هم بووه ،زۆربه‌ی خه‌ڵك روو ده‌كه‌نه ده‌ره‌وه‌ی ههرچهنده به‌كر مسته‌فا ئاماژهی بهوه كرد كه لهم شار ،ئێستا بینای بازرگانیمان ههیه له‌ناو شاردا وه‌رزی پایزه‌دا بازاڕی كڕین‌و فرۆش����ی زه‌وی‌‌وزارو چۆڵه‌‌و ته‌نها نهۆمی یه‌كه‌میان خه‌ڵكی تیایه». خانووبهره بهگش����تی تووش����ی جۆره سستییه‌ك ناوب����راو ئاماژهی ب����هوه كرد ك����ه گه‌ڕه‌كه‌كانی ب����ووه ،به‌اڵم وتی «پێش����بینی ده‌ك����هم هه‌موو قه‌راغ ش����ار بوونه‌ته درێژكراوه‌ی خه‌ڵكی ناوچه مانگێك له‌سلێمانیدا به‌بڕی 50بۆ 60ملیۆن دۆالر جیاجیاكانی پارێزگای سلێمانی‌‌و زۆربه‌ی خێزان‌و كڕین‌و فرۆشی زهویو خانوبه‌ره بكرێت».
هێمنیی قەراغ شار
قه‌راغ شار له‌ناو شار پاره زیاتر ده‌كات
بازرگانیو پیشەسازی
ده‌فرۆشرێت
بتوانێ����ت له‌والتان����ی دهرهوه حه‌یوانی زیندوو چێش����تخانهو كه‌باخان����هو دوكانی گه‌س����ه‌كان ئهو وتی «ئێس����تا له‌س����ایه‌ی ئ����هم دۆخه‌دا بهێنن به‌تایبه‌تی له‌و واڵتانه‌ی حه‌یوان هه‌رزانه به‌كاریده‌هێنن .هه‌روه‌ها پێویس����ته قه‌رزی بێ كه س����امانی ئ����اژه‌ڵ له‌كوردس����ناندا داڕماوه، وهك جۆرجی����او ئوس����تورالیا‌و هندس����تانه‌وه ،س����وود بده‌رێ بهو كه‌س����انه‌ی كه ئاژه‌ڵداری به‌رهه‌می ناوخۆی گۆش����ت نه‌م����اوه ،الدێكان چونكه گۆشتی فرێش گرنگه نه‌ك به‌ستوو ،ك ه ده‌ك����ه‌ن به‌هه‌موو جۆره‌كانیان����هوه ،نه‌ك وهك وازیان له‌ئاژه‌ڵداری هێناوهو رۆژ به‌ڕۆژ ژمارهی چهن����د جارێك خاو ده‌بێته‌وه‌و زیانی ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی كه ئێس����تا وه‌زاره‌تی كش����توكاڵ ته‌نها دانیش����توان زی����اد ده‌كات ،پێش����بینی ده‌كه‌م هاواڵتیان وهك ئهو جۆره گۆشته ئوستورالی‌‌و ق����ه‌رز ده‌دات به‌وان����هی مانگای ش����یر به‌خێو له‌س����اڵی 2012دا نرخی گۆشت به‌رز بێتهوه بۆ 20هه‌زار دینار». هندی‌‌و مه‌س����ڵه‌حانه‌ی ئێس����تا له‌بازاڕدا هه‌ن‌و ده‌كه‌ن. ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
11
بازاڕی گۆشت بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
رۆژ ی 12ته‌ن گۆشت له‌سلێمانی ی ت «به‌رهه‌م ی ناسراوی سلێمانی دەڵێ قه‌سابێك ی ناوخۆمان سفره ،گه‌ر به‌هه‌موو گۆشت ی 500 شارباژێرو شاره‌زوورو پێنجوێندا بگه‌ڕێ ی ی كوشتارگ ه سه‌ر حه‌یوان نابینی» ،به‌ڕێوه‌به‌ر سلێمانیش پێشبینی ده‌كات نرخی كیلۆیه‌ك ی 2012دا به‌رز بێتهوه بۆ 20 گۆشت له‌ساڵ ی 2010دا هه‌زار دینار ،ئهو ده‌ڵێت «له‌ساڵ 116000سه‌ر حه‌یوان‌و 15217سه‌ر ره‌شه‌واڵخ ی سه‌ربڕاوه». له‌كوشتارگ هی سلێمان ی قه‌س���اب ك��� ه یه‌كێك ه ی برزوو عه‌ب���دواڵ عه‌ل ی ی س���لێمانی‌‌و ماوه له‌گۆشتفرۆش��� ه دێرینه‌كان زیاتر له 55س���اڵه خه‌ریكی قه‌س���ابیه ،له‌كاتێدا ی ده‌دواو چه‌ند بۆ گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س���از ی پشت سه‌ریه‌وه ریز رانه گۆش���تێك به‌قوالبه‌كه ی بهوه كرد كه هه‌موو س���اڵێك كرابوون ،ئاماژه ی ی كڕین‌و فرۆش��� ی قورباندا بازاڕ به‌دوای جه‌ژن ی گۆش���ت بۆ ماوه‌یه‌ك سس���ت ده‌بێت ،ئهو وت ی قوربانی رابردوودا 8هه‌زار س���هر «له‌جه‌ژن��� ی سه‌ربڕاوه». حه‌یوان‌و ره‌شه‌واڵخ له‌سلێمان ی ی بازاڕ ناوب���راو نائومێدی به‌رامب���هر به‌ئایند‌ه ی ی س���امان گۆش���ت ده‌ربڕی ،چونك��� ه به‌رهه‌م ی ناوخۆمان خه‌ریكه ده‌بێت بهس���فر ،ئهو ئاژه‌ڵ ی «ئێستا لێرهوه بڕۆ بۆ شارباژێرو لهوێشهوه وت بڕۆره‌و‌ه ش���اره‌زوورو بۆ ته‌وێڵه‌و بیاره‌و لهوێوه ی 500س���هر حه‌یوان بڕۆ بۆ پێنجوێن‌و به‌هه‌موو ی ناكات ،ههر نابینی ،ئێس���تا كه‌س حه‌یوان���دار ی تیا ی چوار س���هر حه‌یوان زیاتر دێیه‌ك ده‌بین ی نییه ،كابرایه‌كی ناس���یاوم س���ه‌د س���هر مه‌ڕ ی ده‌ستنه‌ده‌كه‌وت هه‌بوو ،چه‌نی ئه‌كرد ش���وانێك ی ش���وانییان بۆ به‌دیاریان���هوه بێ���ت ،كوڕه‌كان ی نه‌ده‌كرد ببوون به‌پۆلی���س ،ئه‌یووت ئه‌مه كه حاڵ ه منی تیام بۆ نایه‌ن سه‌لیه‌كم پێوه‌نێن». عه‌ب���دواڵ ئام���اژهی بهوه كرد كه س���ااڵنی پارو ی ی گۆشته‌وه ،نرخ ی زۆر پێرار له‌به‌هاراندا به‌هۆ گۆشت داده‌به‌زی‌‌و قه‌سابه‌كان گۆشتیان هه‌رزان ی ئهم به‌ه���اره حه‌یوان زۆر نه‌بوو ده‌ك���رد ،كه‌چ ی ی نه‌كرد .ئهو جه‌خت نرخی گۆش���ت هیچ فه‌رق ی ی هه‌رێم ل���هوه كردهوه ك���ه پێداویس���تییه‌كان ی گۆش���ته‌وه ،زۆربه‌ی ههره كوردس���تان له‌ڕوو ی بهو حه‌یوان‌و ره‌ش���ه‌والخان ه پڕ ده‌كرێنه‌و‌ه زۆر كه به‌قاچاخ له‌ئێرانه‌وه دێن ،جگ ه له‌و‌بڕ‌ه زۆره ی ك ه گۆشته ئوس���تورالی‌‌و هندی‌‌و مه‌سڵه‌حه‌ی ه هه‌موو چێشتخانه‌و دوكانی گه‌س‌و كه‌بابخانه‌كان ی ئوستورالیایه‌ك ه ی گۆشت به‌كاریده‌هێنن ،بهتایبهت كه كیلۆی ب ه 7هه‌زار دیناره. ی ی 12س���اڵییه‌و‌ه خه‌ریك عه‌ب���دواڵ كه له‌ته‌مه‌ن ی ی ئی���داره كردن قه‌س���ابیه‌‌و ئێس���تا له‌ش���ێوه ی به‌گله‌یی���ه، كوش���تارگ ه نوێیه‌ك��� هی س���لێمان
10
ی برزووی قه‌ساب عه‌بدواڵ عه‌ل
ساڵی پار 116000سه‌ر حه‌یوان‌و 15217سه‌ر ره‌شه‌واڵخ ی له‌كوشتارگه‌ی سلێمان سه‌ربڕاوه ی رزگاربوون لهم دۆخ هی ك ه پێیوای��� ه تاك ه رێگه كوردستانی تێكه‌وتووه ،بوژانه‌وه‌ی الدێیه. ی س���ه‌روكاریان له‌گه ڵ بازرگانیو هه‌موو ئه‌وانه ی ی گۆش���تدایه ،له‌س���ای هی نه‌مان كڕین‌و فرۆش��� ی ئاژه‌ڵ���داری‌‌و دووركه‌وتن���ه‌وه‌ی هه‌رچی زیاتر ی ی الدێ‌‌و كشتوكأڵ ،ئاینده‌یه‌ك كوردستاندا له‌ژیان ی گۆشت به‌دیناكه‌ن. روناك بۆ بازاڕ ی «ئیسماعیل ی سلێمان ی كوش���تارگ ه به‌ڕێوه‌به‌ر ی بازرگانیو ی «به‌گۆڤار حاجی جه‌الل هه‌مه‌وه‌ند ی ی دووه‌م ی راگه‌یاند له‌مانگی تشرین پیشه‌س���از رابردوودا (واته لە 2011/11/1تا ،)2011/12/30 9703س���هر حه‌یوان‌و 827س���هر ره‌ش���ه‌واڵخ ی 342 س���ه‌ربڕاوه بۆ ناو س���لێمانی ،ك ه نزیك ه ی «گه‌ر ئهوه وهك ته‌ن گۆش���ت ده‌كات ،ئهو وت ی 12ته‌ن ی نزیكه پێ���وه‌ر وه‌ربگرین ،ئ���ه‌وا رۆژ ی گۆشت له‌سلێمانی فرۆشراوه ،ئه‌مه جگه لهوه به‌پێی زانی���اری من رۆژانه نزیكهی 100حه‌یوان له‌ده‌ره‌وه‌ی كوشتارگه سه‌رده‌بڕدرێت». وتیشی «له‌س���اڵی رابردوو 2010دا 116 ،هه‌زار س���هر حه‌یوان‌و 15217ره‌شه‌واڵخ بۆ ناو شاری سلێمانی سه‌ربڕاوه ،كه ده‌كاته 4ملیۆن‌و 726 هه‌زار كیلۆ گۆشت». ئهو باس���ی ل���هوه كرد كه ههرچهنده له‌س���اڵی راب���ردوودا ،نرخ���ی گۆش���ت به‌رزبوونه‌وه‌یه‌كی ئه‌وتۆی به‌خۆیه‌وه نه‌بینیوه كه له‌هه‌زارێک زیاتر
کوشتارگەی سلێمانی نه‌بووه ،به‌اڵم جه‌ختی ل���هوه كردهوه گه‌ربێتوو حكومه‌ت���ی هه‌رێم پالنی تۆكم���هی نه‌بێت ئهوا نرخ���ی گۆش���ت به‌رزده‌بێت���هوه .به‌ڕێوه‌به‌ری كوش���تارگه‌ی س���لێمانی ئاماژهی بهوه كرد كه پێویس���ته حكومه‌تی هه‌رێم پالنی كورتخای هنو درێژخایه‌ن���ی هه‌بێت بۆ ده‌رچ���وون لهم دۆخه، له‌الیه‌كه‌وه كارئاس���انی بكات بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵك
بازرگانیو پیشەسازی
ده‌بێته‌وه
رۆژان ه 200ته‌ن په‌تات ه له‌سلێمان ی ده‌فرۆشرێت په‌تاته‌ی توركی‌‌و سوری‌‌و ئێرانی بازاڕی سلێمانیان پڕ كردووه ،بازرگانێكی په‌تاته ده‌ڵێت «په‌تاته‌ی ئێرانی باشترین‌و به‌تامترین جۆری په‌تاته‌یه‌و پێویسته هێنانی بۆ سلێمانی قه‌ده‌غه نه‌كرێت».
وهك خۆیان ده‌ڵێن «فرۆشی هه‌رزانی زۆره«. زانا عه‌بدواڵ كه كه‌رت���ی ههیه له‌عه‌لوه‌كه وت ی «ههر میوه‌یه‌ك هه‌رزان بێت فرۆشی زیاتره« له‌كاتێكدا كه ئهو به‌دیار چه‌ندین كارتۆن میوه‌ی جۆراوجۆره‌وه دانیش���تبوو ،وت���ی «به‌رهه‌می ناوخۆیمان س���فره ،ئێمه دانیشتوین لێره رزقی توركیاو س���وریاو ئێ���ران س���اغ ده‌كه‌ینه‌وه، توریشمان له‌س���وریاو ئێرانه‌وه بۆ دێ ،خۆمان ته‌نها كه‌وه‌رو ته‌ڕه‌تیزه‌مان ههیه«. ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه به‌پێی لیژنه‌ی سه‌ندیكای عه‌لوه‌ی س���لێمانی س���ێ چوار ه���ه‌زار كه‌س له‌سلێمانی میوه‌فرۆشن‌و نزیكهی 1000كه‌سیش له‌عه‌لوه‌كه كار ده‌كه‌ن.
س����یروان محه‌مه‌د عه‌لی كه ماوه‌ی 5س����اڵ ه بازرگانی په‌تاته‌یه‌و له‌عه‌لوه‌كه‌ی س����لێمانی كه‌رتی ههیه ،ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئێس����تا س����لێمانی له‌چوار واڵت����هوه په‌تاته‌ی بۆ دێ له‌س����وریاو توركیاو ئێران‌و مه‌قدۆنیاوه ،ئهو به‌گۆڤ����اری بازرگانیو پیشه‌س����ازی راگه‌یاند س����لێمانی ش����ارێكی «په‌تاته خۆرن» بهو پێیه‌ی هه‌موو رۆژێك ته‌نها له‌ناو شاردا زیاتر له 200ته‌ن په‌تاته ده‌فرۆشرێت. ئهو ناڕه‌زایی به‌رامبه‌ر به‌رێگه‌نه‌دان به‌هێنانی په‌تات����ه له‌ئێران����هوه بۆ س����لێمانی ده‌ربڕی، ك����ه بەبڕیارێك����ی وه‌زاره‌ت����ی كش����توكاڵی حكومه‌ت����ی هه‌رێم رێگه له‌هێنانی گیراوه بهو بیانووه‌ی قالۆنچه‌ی تیایه‌و زیان به‌كشتوكاڵ ده‌گه‌یه‌نێت ،س����یروان به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س����ازی راگه‌یان����د ك����ه «ت����ۆ ئهگهر كش����توكاڵیت پش����كنینت داناوه ،خراپ بوو بیگه‌ڕێن����هوه مه‌یه‌ڵه بێت ،یان ئهگهر خۆمان هه‌مانبێت ههر مه‌یه‌ڵه بێت».
ناوبراو سه‌رس����وڕمانی خ����ۆی به‌رامبه‌ر بهوه ده‌ربڕی كه له‌كاتێكدا نایه‌ڵن په‌تاته له‌مه‌رز ی باش����ماخه‌وه بێت ،ئێس����تا په‌تاته‌ی ئێرانی له‌مونزیرییه‌وه به‌كه‌الردا دێته سلێمانییه‌وه‌‌و كرێیه‌كی زیاتر دهچێته س����هر نرخه‌كه‌ی ،كه به‌راورد به‌باشماغ 120دیناری فه‌رقه. ئهو وتی «هه‌موو كیلۆیه‌ك په‌تاته‌ی س����وری كه دێته س����لێمانیه‌وه نرخه‌ك����هی 200دینار زیات����ره ،كیلۆی په‌تاته‌ی س����وری به‌جومله 500دیناره ،ب����ه‌اڵم ئێرانیه‌كه به 300دیناره‌و باشتریش����ه ،ه����هر ترێله‌ی����ه‌ك په‌تاته‌ش كه له‌توركیاوه دێت بۆ س����لێمانی به 35وه‌ره‌قه ده‌یهێنی����ن ،به‌اڵم له‌ئێرانه‌وه ب����ه 10وه‌ره‌قه دێته ئێره ،واته 25وه‌ره‌قه‌ی فه‌رقه‌و ده‌بێت هاواڵتیان باجه‌كه‌ی بده‌ن». وتیش����ی «به‌مدواییه كه ب����ۆ ماوه‌یه‌ك رێگه ی په‌تاته‌ی ئێرانی درا ،له‌ماوه‌ی 15 به‌هێنان���� رۆژدا 6هه‌زار ته‌ن په‌تاته هاته سلێمانییهوه، گ����هر رێگه‌بدرێت بۆ ش����اره‌كانی تری عێراق بڕوات ،ئهو بڕه زۆر زیاتر ده‌بێت كه ئه‌مه‌ش له‌به‌رژه‌وه‌ن����دی بازرگان‌و كرێكارو ش����ۆفێر‌و كاس����بكارانی خۆماندایه ،ب����ه‌اڵم بهداخهوه ئێستا نایه‌ڵن ههر له‌تاسڵوجه تێپه‌ڕێت ،وهك ئه‌وه‌ی ئه‌ودیوو تاس����ڵوجه سه‌ر به‌سلێمانی نه‌بێت».
سیری خۆمانی خانه‌نشین كرد تی���ا به‌رهه‌مده‌هێنرا ،ئێس���تا وهك زۆرێك له‌كااڵ‌و ش���م هكو میوه‌كانی ت���ر ،سیریش���مان له‌ده‌رەو‌ه بۆ دێ .ئ���هو به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س���از ی راگه‌یاند «مانگی ترێله‌یه‌ك سیر ك ه 25ته‌ن ه دێت ه سلێمانییهوه ،ئهم سیره كه له‌واڵتی چینه‌وه دێ، كیل���ۆ ی 1250دینار ناكه‌وێ‌‌و ن���ه‌ك ههر له‌بازاڕدا به‌نرخێكی هه‌رزان ده‌فرۆشرێ به‌ڵكو لێرهوه به‌ره‌و ئێرانیش ده‌چێت» .وتیش���ی « %90روبه‌ری ئهو زه‌ویانه‌ی پێش���تر ده‌كران بهس���یر ئێستا ناكرێن، له‌وه‌ت���ه ی ده‌رگا به‌ڕووی هێنانی س���یر ی چینیدا كراوه‌ته‌وه ،كه زیاتر له‌دوو س���اڵه ،سیر ی خۆمان له‌بازاڕدا ههر نه‌ماوه». ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
13
بازاڕی میوە بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
ه ی سوری‌‌و توركی‌‌و ئێرانیی ی ساغكردنه‌وه‌ی میوه كوردستان بازاڕ
رۆژان ه 20ترێل ه میوه له‌سلێمان ی ساغ
رۆژانه 50تا 100ته‌ن میوه (جگه له‌په‌تاته‌و ته‌ماته) له‌بازاڕی ناو شاردا سه‌رف ده‌بێت، به‌پێی لیژنه‌ی سه‌ندیكای عه‌لوه‌ی سلێمانی «میوه‌ی ناوخۆ %5ئهو میوانه‌ش پێكناهێنن كه لهم وه‌رزه‌دا بازاڕیان ههیهو سه‌رف ده‌بن» .میوه‌فرۆشێكیش ده‌ڵێت «ئێمه دانیشتوین لێره رزقی توركیاو سوریا‌و ئێران ساغ ده‌كه‌ینه‌وه«. سه‌رۆكی لیژنه‌ی س���ه‌ندیكای عه‌لوه‌ی سلێمان ی «س���ه‌روه‌ر عه‌لی سلێمان» ناس���راو به‌حاجی س���ه‌روه‌ر به‌گۆڤ���اری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند ك���ه « %95پێویس���تییه‌كانی میوه‌ی
سلێمانی‌‌و بگره زیاتریش له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمه‌وه دێن ،كه س���وریاو توركیاو ئێران له‌ڕیزی ههره پێش���ه‌وه‌ی ئهو واڵتانه‌دان میوه‌یان لێوه دێت‌و رۆژان���ه‌ش به‌بڕی ملیۆنێ���ك دۆالر له‌عه‌لوه‌كه‌ی سلێمانی كڕین‌و فرۆشی میوه دهكرێت. ئهو وتی «له‌س���وریاوه پرته‌ق���اڵ‌‌و الله‌و لیمۆو سێوو س���ندی‌‌و ههنارو بیبه‌رو ته‌ماته‌و په‌تاته دێ ،له‌توركیاوه پرته‌قاڵ‌‌و لیمۆو الله‌و س���ندی‌‌و س���ێو‌و ههنارو په‌تاته دێ ،له‌ئێرانه‌وه س���ێو‌و الل���هو گیوی‌‌و خه‌ی���ارو تورو كاڵ���هكو په‌تاته دێ ،له‌ئه‌رده‌نه‌وه كه‌ل���ه‌رم‌و قه‌رنابیت‌و بیبه‌رو باینجان‌و خه‌یارو ته‌ماته ،له‌چینه‌وه سیرو سێو دێ ،له‌ئۆكۆانیاو مه‌قدۆنیاوه سێوو په‌تاته دێ،
مۆز له‌ئه‌مه‌ریكای التینه‌وه له‌ڕێگه‌ی بهس���ره‌وه دێ«. ناوب���راو ئاماژهی بهوه كرد ك���ه «رۆژانه 40تا 50ت���ه‌ن ته‌مات���هو 50ته‌ن ت���ا 100ته‌ن میوه (جگه له‌په‌تاته) له‌ناو بازاڕ سه‌رف ده‌بێت ،كه به‌رهه‌م���ی ناوخۆیی رێژه‌ی له %5فرۆش���ی ئهم میوان���ه پێكناهێنن ،چونكه لهم وه‌رزی پایزه‌دا جگه له‌رێژه‌یه‌كی دیاریكراوی هه‌ناری هه‌ڵه‌بجه‌و ت���رێ‌‌و خه‌یارو ته‌ماته ،هیچ ج���ۆره میوه‌یه‌كی ترمان نییه«. ههرچهنده زۆرێك له‌میوه‌فرۆشه‌كان ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه لهم وه‌رزه‌دا زیاتر میوه مزره‌مه‌نیه‌كان بازاڕیان ههیه ،به‌اڵم بازرگانانی میوه پێیانوایه
له‌هه‌شت واڵتهوه سێومان بۆ دێت سیر ی چینی ، رۆژانه له‌هه‌ش���ت واڵتهوه ،به‌رێگ���هی ده‌ریایی‌‌و به‌ڕێگ���هی وش���كانی باره س���ێو به‌ترێله به‌ره‌و س���لێمانی دێت ،ش���یروان رەفیق كه ماوه‌ی 14 بازرگانی سێوه به‌ده‌م سه‌یركردنی سێوه زه‌ردو س���ووره‌كانی به‌رده‌می���هوه ،وت���ی «به‌حوكمی ئ���ه‌وه‌ی س���ێو به‌رگه‌ی مان���ه‌وه‌ی زۆر ده‌گرێ‌‌و له‌به‌رادا هه‌ڵده‌گیرێ ،ئێس���تا له‌ئێران‌و لوبنان‌و س���وریاو توركی���او ئیتاڵیا‌و مه‌قدۆنی���او چین‌و ئۆكرانی���اوه س���ێو ده‌هێنرێ���ت بۆ س���لێمانی. ئه‌وه‌نده‌ی من تێبینیم كردووه ساڵ به‌ساڵ نرخی س���ێو له‌به‌رزبوونه‌وه‌دایه ،بۆ نمونه پار كیلۆی
12
سیچوكان به600و 700تمه‌ن بۆ ده‌هات ،كهچی ئه‌مساڵ به 1300تمه‌ن بۆماندێت».
مانگ ی 25ته‌ن سیر ی چینی دێته عه‌لوه ی سلێمانییهوه ،ماوه ی دوو ساڵه نرخ هه‌رزانی ی ئهم سیره ،سیری خۆمانی به‌جارێك خانه‌نشین كردووه ،بازرگانێكی میوه ده‌ڵێت «باوه‌ڕ ناكه‌م ئه‌مسال 6پیكاب سیری خۆمان هاتبێت ه عه‌لوه‌كه‌وه». دان���ا عه‌بدواڵ ك��� ه له‌عه‌لوه‌ی س���لێمان ی كه‌رت ی ههیه ،به‌نیگه‌رانییه‌وه باس لهوه ده‌كات خه‌ریك ه كوردس���تان سیریش���ی تی���ا به‌رهه‌مناهێنرێت، به‌مه‌رجێك له‌سااڵن ی رابردوودا ناوچه‌كان ی پشده‌رو بتوێن‌و گه‌رمیان‌و بادینان باشترین جۆری سیر ی
بازرگانیو پیشەسازی سااڵنە بڕی ملیۆنێک دۆالر فەرشی دەستبافتی ئێرانی دێتە سلێمانییەوە
ساڵ ی 1000فه‌رش ی مه‌كینه ی ئێران ی دێت ه سلێمانیه‌وه ی ی مه‌كینه دێرینترین بازرگانی فه‌رش ی ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ئێرانی له‌سلێمان ی فرۆشیان به به‌راورد به‌پارو پێرار نه‌ك كه‌م نه‌كردووه ،به‌ڵكو زیاتریش بووه ،ئهو ده‌ڵێت «ئهم فه‌رشه قهبارهو ته‌قلیدیه ئێرانی ه سه‌د بهو كومبارو فه‌رشی تۆپانه ده‌هێنێ ك ه ی سه‌ریان تێكردووه». ئێستا خه‌ڵك
ئێرانی له‌سلێمانی ب ه ٣٠هەزار دۆالرە له‌پار ئهم كاتهوه تا ی ی ئه‌مسا ڵ نرخ پایز هه‌ندێك فه‌رش %30بۆ %40زیادی كردووه ی به‌كاردێ���ت ،ئ���هو س���ه‌باره‌ت به‌نرخ��� ی ی «به‌رزتری���ن نر خ له‌ال ی وت فه‌رش���ه‌كان ی3 ی 4×6ه كه بای من ئێس���تا فه‌رش���ێك ده‌فت���هره ،بچوكترمان هه‌ی��� ه 3×2ته‌برێز
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
ی ٤ده‌فته‌ره ،نزمترین نرخیش ی بای��� جووت ی 20وه‌ره‌قه‌یه، جۆره فه‌رش���ێك ه ك ه بای��� ی تریش ك��� ه زۆربه‌یان ئاوریش���من ئه‌وان��� نرخیان له‌ده‌فته‌ر دۆالر به‌ره‌و ژووره». ی باسی لهوه كرد كه هه‌ندێكجار ئهم داره‌خان فه‌رشه گرانبه‌هایانه‌ی ده‌نێرێت بۆ هه‌ولێر‌و به‌غداش ،ئهو وتی «چ���وار وه‌رزه‌كه ئێم ه ی بازاڕمان ههیه ،به‌اڵم له‌پایزه‌و‌ه تا س���هر ی ساڵ باشه‌و به‌هارانیش باشتره له‌وه‌رزه‌كان تر». ی به‌وه‌ش ك���رد كه رۆژ به‌ڕۆژ‌و ئ���هو ئاماژه ی فه‌رش���ی ده‌ستبافت‌و ساڵ بهس���ا ڵ نرخ ی ئاوریشم گرانتر ده‌بێ ،چونكه به‌رهه‌مهێنان ی ی ده‌چێ‌‌و ئاوریشم‌و كه‌ره‌سه‌كان به‌ره‌و كه‌م ی «له‌پار ئهم كاتهوه گرانت���ر ده‌بێ ،ئهو وت ی هه‌ندێك فه‌رش ی ئه‌مس���اڵ نرخ��� تا پایز %30بۆ %40زیادی كردووه». ی ملیۆنێك دۆالر وتیش���ی «س���ااڵن ه به‌بڕ ی فه‌رش���ی ده‌س���تبافت ده‌هێن���م‌و فرۆش��� ئه‌مساڵیشم باشتر بوو له‌پار».
ی حاجی ئه‌حم���ه‌دی مه‌ڵكه‌ندی ك ه ش���ێرزاد ی ی مه‌ڵكه‌ندیی ه له‌ش���ه‌قام ی پێش���انگا خاوه‌ن ی كاوه‌و خێزانەکەیان یه‌كه‌م كه‌س بوون فه‌رش ی مه‌كینه‌ی���ان هێناوه‌ته س���لێمانییه‌وه‌‌و ماوه 43س���اڵه ئه‌مه كارو پیشه‌یه‌تی ،ئاماژه بهوه ی یه‌كێك ه ی ئێران ی مه‌كینه ده‌كات كه فه‌رش��� ی جوان‌و كوالێت له‌و جۆره فه‌رشان هی به‌ره‌نگ ی «بهداخهوه خه‌ڵك ی به‌ناوبانگن ،ئهو وت باش ی داوه به‌كومبار ،ک���ە به‌كه‌ڵكی یه‌ك بایه‌خ��� ی س���ا ڵ زیاتر نایه‌ت ،له‌كاتێكدا ده‌توان ن فه‌رش ی ده ساڵ‌‌و پانزه ساڵ به‌كاربهێنن‌‌و نرخی ئێران ی 4×3ی���ش له‌نێ���وان 300بۆ 700 فه‌رش���ێك دۆالردایه». ی ی له‌سه‌ر ئهوه كردهوه ك ه فرۆش ناوبراو جه‌خت ی نه‌كردووه ،به‌ڵكو ی ئه‌وان نه‌ك هەركه‌م فه‌رش ی ی هه‌لومه‌رج زیاتریش ب���ووه ،له‌به‌رئ���هوه ی زۆر باش���ه، ئاب���وری خه‌ڵكی تا ئه‌ندازه‌یه‌ك ی 1000فه‌رش زیاتر ده‌هێنم، ئهو وتی «س���اڵ ی كوالێتی زۆر ب���اش‌و ره‌نگ‌و ی ئێران فه‌رش��� چنینه‌كه‌ش���ی زۆر وردو نایاب���ه ك ه ههر حه‌ز ی بكه‌یت». ی سه‌یر ده‌ك ه ی هەرچەن���دە كه زۆرب���هی خه‌ڵكی س���لێمان ی ی تۆپ‌و كومبارو زۆربه روویانكردووه‌ته فه‌رش ناو ماڵه‌كانیان پێداپۆش���یوه ،بەاڵم هێش���تا ی ی ره‌نگاوڕه‌نگ‌و سه‌رنجڕاكێش��� نه‌خش‌و نیگار ی زۆربه‌ماندا كا ڵ فه‌رش���ی ته‌قلیدی له‌بیره‌وه‌ر ی له‌ی���اده‌وه‌ری ئهو نه‌بووه‌ت���هوه ،بهتایبهت��� نه‌وه‌ی هی ئێس���تا له‌ناوه‌ڕاس���تی ته‌مه‌نیاندان‌و ی وه‌رزی سه‌رمایان به‌ده‌م به‌منداڵی‌‌و هه‌رزه‌كار ی كردنهوه له‌س���هر ئهو فه‌رش ه یاری‌و س���ه‌ع ئه‌ستورانه به‌سه‌ر ده‌برد.
15
بازاڕی فەرش بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
2011پڕفرۆشترین ساڵی فه‌رش‌و كومباره ی 4ملیۆن سااڵنه به‌بڕ دۆالر فه‌رشی تۆپ ده‌هێنرێت بۆ سلێمانی هه‌موو ده‌مه‌و پایزانێك ،كه كوردستان به‌ره‌و ی سهرماو سۆڵه ده‌چێ ،بازاڕی فه‌رش‌و وه‌رز كومبار گه‌رم‌و گوڕ ده‌بێت ،كومبارفرۆشێك ئاماژه بهوه ده‌كات كه فه‌رشی تۆپ‌و كومبار بازاڕی فه‌رشی قهبارهو ته‌قلیدی ته‌واو كز كردووه ،ئهو ده‌ڵێت «سێ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ی فه‌رش‌و كومبار له 10دوكان ی فرۆشگا ژماره ی تێپه‌ڕی نه‌ده‌كرد ،كهچی ئه‌مسا ڵ سلێمان زیاتر له 50فرۆشگای تیایه«. ی ی فرۆش���گا س���االر مه‌حمود ف���ه‌ره‌ج خاوه‌ن ی چه‌ند ی كاوه ،ك���ه وه‌كیل ی له‌ش���ه‌قام راس���ت ی توركییه ،كاتێك له‌دوكان ه فه‌رش‌و كومبارێك��� پڕ له‌كومب���ارو تۆپه فه‌رش��� ه گه‌وره‌كانیدا بۆ ی بازرگانیو پیشه‌س���ازی ده‌دوا ،به‌ده‌م گۆڤار ده‌ستڕاكێش���انه‌وه بۆ فه‌رشه‌كان ئاماژهی بهوه ی ی بازاڕی فه‌رش��� كرد كه جاران ئێران كۆنتڕۆڵ ك���رد بوو ،به‌اڵم ئێس���تا له‌توركیاو س���عودیه‌و ئه‌رده‌ن���هوه ف���ه‌رش دێت بۆ كوردس���تان ،ئهو ی توركی به‌وه‌زنه ،به‌پێی كیلۆو ی «فه‌رش��� وت ئه‌س���توریی نرخه‌كان ده‌گۆڕێ ،بۆ نمون ه كیلۆو هه‌شت سه‌د گرام به 10هه‌زاره ،ك ه ده‌بێت به‌دوو ی ده‌بێت كیلۆ ده‌بێت به 12هه‌زار ،ك ه وه‌زنه‌ك ه به‌دوو كیلۆو نیو نرخه‌كه ده‌بێت به 15هه‌زار». ی ناوبراو ئه‌وه‌ش���ی روونكردهوه ك ه كومبار پشت لب���اده‌و نه‌چن���راوهو به‌ن نیی���ه ،نزمترین نرخ له‌كومب���اردا ئه‌وه‌یه كه بۆ ژێر فه‌رش‌و ته‌غلیف به‌كاردێ‌‌و ته‌نكێكی ئێرانیه‌و ب ه 3هه‌زار دیناره، به‌رزترین نرخیش له‌فه‌رش كومباردا (مۆکێت) ب ه 30دۆالره كه توركییه.
14
ی ی بهوه كرد ك ه سا ڵ به‌ساڵ فرۆش ئهو ئاماژه فه‌رش‌و كومبار زیاتر ده‌بێ���ت ،لهبهرئهوهی تا ی ی نیشته‌جێ بوون زیاد دهكاو به‌پێ دێ ش���وێن مۆدیلیش سااڵنه خه‌ڵك گۆڕانكاری ده‌كا چونك ه مۆدیله‌كان به‌خێرای���ی ده‌گۆڕێن ،جگه له‌وه‌ش ی ئه‌مساڵ ئهو پاره زیاده‌یه‌ی درا به‌فه‌رمانبه‌ران ی گه‌رمتر ی ئێمه س���لێمانی هه‌رچی زیاتر بازاڕ كرد. ی ئهم كاره‌یه، ی 17س���اڵه خه‌ریك ئهو كه ماوه ی ی كومبار له‌مانگی نۆوه سه‌ره‌تاكه ی «وه‌رز وت ده‌س���تپێده‌كات‌و 10/20لوتكه‌یه‌تی تا جه‌ژن، ی سهرماو سۆڵ ه وات ه ئهو كاته‌یه ك ه نیشانه‌كان ده‌رده‌كه‌وێ‌‌و له11/20ش���هوه ئیت���ر به‌ته‌دریج قه‌ره‌باڵغی كه‌م ده‌بێته‌وه». ی س���ااڵر ئاماژهی بهوه كرد هه‌موو س���اڵێك بڕ زیات���ر له‌چوار ملی���ۆن دۆالر ف���ه‌رش‌و كومبار ێ سا ڵ ده‌هێنرێت بۆ س���لێمانی ،ئهو وتی «س له‌مه‌وبه‌ر ژمارهی فرۆش���گای ف���ه‌رش‌و كومبار له 10دوكان تێپه‌ڕی نه‌ده‌كرد ،كهچی ئه‌مس���ا ڵ بووه به‌زیاتر له 50دوكان». ی ئ���ەو ئاماژهی بهوه كرد ك ه ف���ه‌رش‌و كومبار ی زۆری كردووه‌ته س���هر ی كاریگه‌رییه‌ك تورك��� ی ی ئێرانی‌‌و وت ی قهبارهو ته‌قلید ی فه‌رش فرۆش��� ی‌قه‌باره‌مان تیا «دوكانێكم���ان هه‌بوو فه‌رش��� ی گیراوه‌و حاشیه‌یه3 ، ی قه‌راغ ده‌فرۆشت ئهوه ێ بازاڕیدا گۆڕیمان به 4یان 6به ،3ئه‌مسا ڵ له‌ب ی ی تۆپ ،چونك ه خه‌ڵك ههر چه‌ندێك به‌فه‌رش��� ی ی ش���وێنه‌كه‌‌و به‌ئ���اره‌زووی خۆ بوێ���ت به‌پێ ده‌یگۆڕێ‌‌و به‌كارهێنانی خۆشتره ،جگه له‌وه‌ش ئافره‌تانیش كێش���ه‌یان ههیه له‌گ��� ه ڵ هۆرته‌‌و فه‌رشی ئێرانیدا».
فه‌رشێك ی ده‌ستبافتی ی ملیۆنێك دۆالر فه‌رشفرۆشێك سااڵن ه بڕ ی ده‌ستكردی ئێرانی ده‌هێنێت بۆ فه‌رش ی سلێمانی ،ئهو ده‌ڵێت «نزمترین نرخ فه‌رشم 2000دۆالرهو به‌رزترینیشیان 30000 دۆالر». ی ی داره‌خان ی م���ه‌ال عه‌ب���دواڵ حاج���ی مه‌هد ی ی (خه‌ی���ام)هو ماوه ی پێش���انگا كه خاوه‌ن ی ی ده‌ستبافت ی به‌فه‌رش��� 30س���اڵه بازرگان ی بازرگان���یو ئێرانی���هوه ده‌كات ،به‌گۆڤ���ار ی راگه‌یان���د ك���ه هه‌م���وو جۆره پیشه‌س���از ی ئێرانی ده‌هێنێت ،ههر فه‌رشێكی ده‌ستبافت له‌ئاوریش���م‌و خوری‌‌و گول ئاوریشمه‌و‌ه بگره تا كاش���ان‌و ته‌برێ���زو ئه‌س���فه‌هان‌و بوخاراو ی مه‌ش���هه‌د ،له‌پل ه یه‌كه‌و‌ه ت���ا ناوهندو به‌ڕه ئاوریش���م ،ئ���هو وت���ی «تابل���ۆی دیواریش (ئای���هتو وێنهو خیام)ی���ش ده‌هێنم كه ههر ی ده‌ستبافته‌و زۆربه‌یان ئاوریشمن». فه‌رش ی ناوبراو ئام���اژهی بهوه كرد ك ه له‌س���لێمان زیاتر ئاوریش���م «مه‌رغوبه»و بۆ «هه‌دیه»
بازاڕی کاتژمێر بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
ـــانی ب ه 24ملیۆن دینار‌و به‌ره‌و ژووره دۆالر كاتژمێر ده‌هێنرێته سلێمانییهوه
لهم رۆژانه‌دا كابرایه‌ك رۆلێكسێكی كۆنی پێبوو 16هەزار دۆالرمان دایه نه‌یفرۆشت ێ بۆ دوب هی یان ئه‌وروپا ی ده‌چ دوكاندارێ���ك خۆ ی (لۆنجینس) ده‌یهێنێ���ت ،چونك���ه كۆمپانی���ا ی ی جیهان ی به‌ناوبانگ ی ك ه كاتژمێر ی سویس���ر رۆلێكس دروس���تده‌كات ،ته‌نها وه‌كاله‌ت ده‌دات ی تیا ی كۆمه‌ڵێ���ك تایبه‌تمه‌ند ی راق به‌ش���وێنێك ی دوو كانه‌ك هی له7 بێت ،بۆ نمونه ده‌بێت پێش��� ی 10مه‌تر بێ ،ئنجا بۆ مه‌ت���ر كهمتر نه‌بێ‌‌و قواڵی وه‌رگرتنی وه‌كاله‌ت ده‌بێت پاره‌یه‌كی زۆر بدرێت، ی ئهم ماركه‌یه له‌س���لێمانی‌‌و كوردس���تاندا وه‌كیل نییه. خاوه‌ن���ی «جیهانی س���ه‌عات» ئام���اژهی بهوه ی ی عادیو نرخ هه‌رزان ی كاتژمێر كرد كه هێنان��� ی له‌س���هر ی زۆر كاریگه‌ر ی ت���ا ئه‌ندازه‌یه‌ك چین ی «ئهو ی كاتژمێری ئه‌وان ههبووه ،ئهو وت فرۆش ی كاتژمێران���ه زۆر خراپن ،به‌ه���هر چه‌ند بیانكڕ ی ی لێنابینی ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان پێست س���وود ی ده‌ست تووشی حه‌ساسیه‌ت ده‌كه‌ن ،لهبهرئهوه ی كاتژمێره‌ك ه ره‌ش ته‌زویرن‌و به‌ش���ی ژێ���ره‌وه ده‌بێت». ی دڵش���اد ك ه ماوه‌ی زیاتر له‌هه‌ژد‌ه س���اڵه كار ی بهوه كرد س���ه‌عات فرۆش���ی ده‌كات ،ئام���اژه كه ئێس���تا خه‌ڵ���ك هه‌ی ه له‌ئه‌وروپ���اوه دێتهوه ی ێ لهبهرئهوهی نرخه‌كه له‌سلێمانی كاتژمێر ده‌كڕ لێ���ره هه‌رزانه ،ئەو وت���ی «زۆرجاریش ئێم ه ك ه ی رۆلێكس لێ���ره ده‌كڕینه‌وه، ی كۆن��� كاتژمێ���ر ی ده‌یبه‌ین بۆ دوبه‌ی‌‌و تاران ده‌یفرۆشینه‌وه ،به‌پێ ی 2ملیۆن دۆالر كاتژمێر ی من سااڵن ه به‌بڕ زانیاری ده‌هێنرێته سلێمانییهوه». ئەو کاتژمێرەی لەسلێمانی ٢دەفتەر دۆالر دەکات ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
17
بازاڕی زێڕ بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
زێڕ خه‌ڵكێكی زۆر ی داغان كرد رۆڵێكس له‌سلێمـــ سااڵن ه بڕی 2ملیۆن
هه‌ڵبه‌زو دابه‌زی نرخی زێڕ ،كڕین‌و فرۆشی ئهم كانزا گرانبه‌هایه‌ی له‌بازاڕی زه‌ڕه‌نگه‌ره‌كاندا كز كردووه ،ئاڵتوچییه‌ك ده‌ڵێت «هاوین ی رابردوو مانگ ی 3000لیره‌مان ده‌فرۆشت ،كه‌چ ی له‌ناوه‌ڕاستی پایزه‌وه فرۆشمان دابهزیوه بۆ 600 تا 700لیره». نهوزاد وەهاب محەمەد
ی بازاڕ له‌كاتژمێریی هه‌رزان ی پڕ كردن سه‌‌رەڕا ی ی چینی ،هێشتا ئهو كاتژمێرانه قیمه‌ت گرانبه‌ها‌و ماركه‌ن كڕیاری تایبه‌ت به‌خۆیان ههیه ،نرخی هه‌ندێك لهم كاتژمێرانه له‌دوو ده‌فته‌ر دۆالر به‌ره‌و ژووره ( 24ملیۆن دینار).
نوێنه‌ری زه‌ڕه‌نگه‌ره‌كان ی سلێمان ی «نهوزاد وەهاب محەمەد» ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه به‌رزبوونه‌وه‌‌و دابه‌زین��� ی په‌یتا په‌یت���ا ی نرخی زێ���ڕ له‌هه‌ردوو وه‌رزی هاوین‌و پایزی ئه‌مس���اڵدا ،كاریگه‌رییه‌ك ی گهورهی له‌س���هر كڕین‌و فرۆشی زێڕ ههبووه ،ئهو سه‌رس���وڕمانی خۆ ی به‌رامبه‌ر ب���هوه ده‌ربڕ ی ك ه نرخی زێ���ڕ له‌ماوه‌ی ئهم 10س���اڵه‌ی رابردوودا، قه‌ڵه‌مبازی ئێجگار گهورهی به‌خۆیه‌وه بینیوه ،ك ه له‌س���اڵی 2000دا یه‌ك كیلۆ ئاڵتون به 84وه‌ره‌ق ه بوو ،هاوینی ئه‌مس���اڵ تا ش���ه‌ش ده‌فته‌رو چه‌ند وه‌ره‌قه‌یه‌ك رۆی. ئهم به‌رز بوونه‌وه چاوهڕوان نه‌كراوه‌ی نرخ ی زێڕو پاشان دابه‌زینی له‌ناكاوی ،جوڵه‌ی كڕین‌و فرۆش ی له‌الی زه‌ڕه‌نگه‌ره‌كانی جامخانه خاوو كز كردووه، نهوزاد وت ی «له‌هاوینی رابردوودا رۆژ ههبووه 200 تا 300لیره‌م فرۆش���تووه ب���ه‌اڵم له‌وه‌ته ی نرخ ی ئاڵت���ون دابه‌زیزه فرۆش���ی هیچ رۆژێك���م ناگات به 50لیره ،مانگ هه‌ب���ووه 3000تا 4000لیره‌مان ده‌فرۆش���ت ،كه‌چ ی له‌ناوه‌ڕاست ی پایزه‌وه فرۆش ی مانگانه‌مان بۆ 600تا 700لیره دابهزیوه». ن���ه‌وزاد ئه‌وه‌ی روونكردهوه كه س���لێمانی س��� ێ كارگه ی بازن‌و لیره دروس���تكردن‌و نه‌خش���كار ی تێدایه‌‌و پێشتر رۆژان ه 5كیلۆ زێڕیان به‌كارده‌هێنا بۆ بازن‌و لیره‌و نه‌خش‌و نیگار ،به‌اڵم ئێستا به‌هۆ ی ناجێگیری ی نرخی بازاڕ ی زێڕو هێنانی س���ه‌نعه‌ت ی هاوشێوه ی واڵتانی ده‌وروبه‌ر به‌كارهێنانی رۆژانه ی ئهم س���ێ كارگه‌یه‌ی كه‌مكردووه‌ت���هوه بۆ كیلۆو نیوێك. ئهو وتی «ئێس���تا حێڵ‌‌و مێخه‌كبه‌ن‌و هه‌یاس���هو لول���هو زنجیر‌و عاش���قبه‌ندو گۆب���ه‌ره‌ك‌و الگیره‌‌و مله‌لیره له‌دوبه‌ی ده‌یكه‌ن‌و كۆمه‌ڵێك هه‌قده‌س���ت ی ئێره ده‌درێت به‌ده‌ره‌وه ،ههرچهنده ئهو شتانه‌ش به‌باش���ی ناك���هنو زوو ئه‌پچڕێ‌‌و به‌رگ���ه ناگرن، ب���ه‌اڵم ئ���ه‌وه‌ی ئێم��� ه ده‌یكه‌ین به‌رگ���ه ی 20بۆ 25س���اڵ ده‌گرێت ،ههرچهنده ئامێ���رو ته‌كنیك ی پێشكه‌وتوومان نییه ،ئه‌وان مه‌كینه‌یه‌و به‌رهه‌میان زۆره ،ئێمه ئیشی ده‌سته‌و به‌رهه‌ممان كه‌متره». نهوزاد ئاماژه بهوه ده‌كات كه له‌بازاڕی زه‌ڕه‌نگه‌ر ی
16
بازن زۆرترین فرۆشی هەیە جامخان���ه‌دا بازن زۆرترین فرۆش��� ی ههیه ،چونك ه زۆرب���ه ی ئافره‌ت���ان ح���ه‌ز ده‌كه‌ن ش���ه‌ش تاك بازنی���ان له‌ده‌س���تدا بێت ،ههر له‌ب���هر ئهم رێژه زۆره‌ی فرۆش���تنی بازنه كه كاری س���ه‌ره‌ك ی س ێ «مه‌عمه‌ل»ه‌كه‌ی بازاڕی زه‌ڕه‌نگه‌رانی س���لێمانی، بازن دروستكردنه. ئ���هو وتی « 480زه‌ڕه‌نگه‌رمان ههیه له‌س���نوور ی پارێ���زگای س���لێمانیدا‌و ب���ه‌رده‌وام ژم���اره ی زه‌ره‌نگه‌رانیش له‌زیادبووندایه». نهوزاد باس���ی لهوه كرد كه ه���اوكات له‌گه‌ڵ زیاد بوون��� ی ژماره ی زه‌ڕه‌نگه‌ران���ی جامخانه‌دا ،رێژه ی هێنان���ی زێڕیش له‌زیادبووندایه ،ئهو وتی «به‌پێ ی ئهو ئامارانه‌ی الی ئێم ه هه‌ن ،به‌درێژای ی ساڵی پار ( 30 )2010ت���هنو نیو زێڕ له‌ڕێگه‌ی فڕۆكه‌خانه ی سلێمانیه‌وه هاتووه‌ته سلێمانیه‌وه ،به‌اڵم ئه‌مسا ڵ تا كۆتای ی مانگی ،1١زیات���ر له 3٣ته‌ن هاتووه، س���لێمانی به‌ره‌و ئهوه ده‌چێ ك��� ه ببێته راڕه‌و ی تێپه‌ڕینی زێڕ له‌دوبه‌یه‌وه به‌ره‌و ئێران‌و به‌غدا». ئه‌وه‌ش���ی روونكردهوه كه زێ���ڕ له‌دوبه‌ی‌‌و ئێران‌و توركیاو ئیتاڵیا‌و كۆریاوه بۆ سلێمانی ده‌هێنرێت، به‌اڵم ئاڵتونی دوبه‌ی له‌هه‌م���ووی زیاتر داخواز ی خه‌ڵكی له‌سه‌ره. نهوزاد ئاماژه ی به‌وه‌ش كرد ك ه هه‌ڵبه‌زو دابه‌زین ی نرخی زێڕ لهم دوو وه‌رزه‌ی هاوین‌و پایز ی 2011دا، خه‌ڵكێكی زۆری له‌سلێمانی داغان كردووهو زیان ی ئهو خه‌ڵكه به‌سه‌دان‌و بگره به‌چه‌ند هه‌زار ده‌فته‌ر دۆالرێك مه‌زه‌نده دهكرێت ،بهتایبهت ی ك ه خه‌ریك ه كڕی���ن‌و فرۆش���تن له‌ڕێگه‌ی بۆرس���هوه ته‌ش���ه‌ن ه ده‌س���ێنێ ،ئهو وتی «زێڕ كارێكی كرد ،ك ه هه‌موو كهسێك نه‌وێرێ ده‌ستی بۆ به‌رێت».
ی كوردس���تان ی زۆربه‌ی خه‌ڵك ی ئهوه س���ه‌ربار ی زۆرب���ەی كاتژمێری���ان له‌ده‌س���تدایه ،كه‌چ��� ی ئه‌وتۆ ب���ۆ كات دانانێن، ه���ەرە زۆریان نرخێك هەرچەن���دە بەش���ێکیان ئام���ادەن ملیۆنه‌ه���ا ی ی پێش���انگا دین���ار بدەن بەکاتژمێرێک ،خاوه‌ن ی س���ه‌عات» دڵش���اد عه‌بدواڵ س���ه‌عید «جیهان ی بازرگان���یو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند به‌گۆڤ���ار «ئ���هو ج���ۆره كاتژمێ���ره گرانبەهایان��� ە زیاتر ی سویس���رییە‌و زیاتریش ماركــــــ هی(رۆلێكس) ب���ازرگان‌و ده‌وڵه‌مه‌ن���دو خاوه‌ن س���ه‌رمایه‌كان به‌دوایدا ده‌گه‌ڕێن‌و نرخی���ان له‌نێوان ده‌فته‌ر بۆ دوو ده‌فته‌ر دۆالرو به‌ره‌و ژووره». ی ی كاتژمێر ی بۆ ئهوه كرد ك ه گرنگ ئهو ئام���اژه رۆلێك���س له‌وه‌دایه ئیش���ی ده‌س���ته ،نه‌خش‌و ی ی زه‌فیر نی���گارو دیزاینی جوانتره ،شوش���ه‌كه پێده‌ڵێن‌و هیچ جۆره ش���وخت‌و بریندار بوونێك ی دیار نیی���ه ،هه‌روه‌ها ناگرێت���ه خۆی‌‌و پێ���وه ی مه‌كینه‌ك هی هه‌مووی به‌ردی ئه‌ڵماسه‌‌و نه‌وعیه‌ت ی 100 ی زه‌مه‌نیی���هوه به‌رگه ی له‌ڕوو مه‌كینه‌ك���ه سا ڵ ده‌گرێ‌‌و تێكناچێت. دڵشاد باسی له‌وه‌ش كرد ك ه كاتژمێری رۆلێكس ی جیاوازی وهك سی سه‌مبه‌رینه‌‌و چه‌ندین شێوه ی ههیهو هه‌ندێكیان ده‌یتوینه‌‌و میلزاس���او دایزایت ی گرانبه‌هایان به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر كه‌ره‌س���هو كانزا تیا به‌كاردێت ،بۆ نمون ه ده‌یتون ه سه‌راپا ئاڵتونه‌‌و زیاتر له 200گرام زێڕی تێدا به‌كاردێت. ی ی خواس���ت ،خه‌ڵك دێت ده‌ڵ ئهو وتی «به‌پێ من كاتژمێرێكی س���ه‌مبه‌رینه‌م ده‌وێ دوو ره‌نگ بێ‌‌و ئاڵتون‌و س���تیلی تیا به‌كاربێ ،ئهم مۆدیل ه ی 9300دۆالره ،كاتژمێر به‌هه‌موو ی بای��� نرخه‌ك ه ی ی كڕیار ،نرخ ی خواست‌و داوا نرخێك ههیه به‌پێ هه‌ندێك كاتژمێر زۆر له‌دوو ده‌فته‌ریش زیاتره». ناوب���راو ئاماژهی به‌وه‌ش كرد ك���ه زۆربەی ئهو ی ی ئێستا له‌بازاڕ ی گشت ی به‌شێوه‌یه‌ك كاتژمێرانه سلێمانیدا ده‌فرۆش���رێن نرخه‌كانیان له 100دۆالر ت���ا 200دۆالردایه ،چونك ه نرخه‌كه‌یان بۆ خه‌ڵك گونج���اوه .ئهو وتی «رۆلێك���س به‌كۆنیش ههر ی ده‌كات ،لهم رۆژان���ه‌دا كابرایه‌ك پاره‌ی خ���ۆ ی كۆنی پێبوو 160وه‌ره‌قه‌مان دای ه رۆلێكس���ێك نه‌یفرۆشت». ئهم كاتژمێره گرانبه‌هایانه‌ی رۆلێكس كه ئه‌سڵی‌‌و مارك���ه‌ن زۆربه‌ی���ان ب���ازرگان ده‌یانهێنێت یان
بازاڕی مۆبایل بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
خواست لەسەر نۆكیا زۆرترە مانگان ه بڕ ی ملیۆنێك دۆالر ئایفۆن له‌سلێمان ی ده‌فرۆشرێت نۆكیاو ئایفۆن له‌سلێمانی كێبڕكێیانه ،ئایفۆن قرۆشێك ده‌ڵێت «خه‌ڵك به‌دوای دوا مۆدیل ی ته‌كنه‌لۆجیادا ده‌گه‌ڕێن‌و خواست له‌سه‌ر ئایفۆن له‌زیادبووندایه» ،نۆكیافرۆشێكیش ده‌ڵێت «ئه‌مساڵ ساڵی فرۆشی هاند‌و مۆبایل بوو ،به‌تایبه‌تی نۆكیا». ش����ه‌هرام به‌ك����ر ك����ه گه‌نجێك����ی 19س����اڵ‌‌و خوێن����دكاره ،ئام����اژه ب����هوه ده‌كات ههر كه دوا به‌رهه‌م����ی كۆمپانیای ئه‌پڵ����ی ئه‌مه‌ریكی «ئایفون����ی »4Sكه‌وته بازاڕه‌كانی جیهانه‌وه، له‌مه‌راق‌و چاوه‌ڕوانی ئ����ه‌وه‌دا بووه به‌زووترین كات بگاته س����لێمانی‌‌و بیك����ڕێ ،ئهو وتی «بۆ ئه‌وه‌ی له‌دنیاو له‌كات‌و ره‌وتی گۆڕانكارییه‌كانی ئهم سه‌رده‌مه دوانه‌كه‌وم ،ده‌مه‌وێت دوا مۆدیلی ئایفۆنم پێبێت». شه‌هرام یهكێكه له‌و سه‌دان‌و هه‌زاران گه‌نجه‌ی كوردس����تان ك����ه هه‌بوونی ئایف����ۆن به‌یه‌كێك له‌پێویس����تییه گرنگه‌كان����ی ژیان����ی خۆی����ان ده‌زانن ،له‌و روانگه‌یه‌وه‌ی كه سه‌ڕه‌رای ئه‌وه‌ی ئایفۆن ل����ه‌ڕووی ته‌كنیك‌و دیزاین‌و كوالێتییه‌وه مۆدیلێكی ئاس����ت ب����ه‌رزه ،له‌هه‌مانكاتیش����دا ئامڕازێكی سه‌رگه‌رمی سه‌رنجڕاكێشیشه. خاوه‌نی مۆبایلی بێس����تون له‌شه‌قامی مه‌وله‌وی «دی����اری یاس����ین س����ه‌عید» ك����ه بازرگانی به«ئایفۆن»هوه ده‌كات ،به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س����ازی راگه‌یاند ك����ه نوێترین مۆدێلەکان له‌ماوه‌ی دوو هه‌فته‌‌دا ،ده‌گاته س����لێمانی ،ئهو وتی «هه‌ندێكجار لهئهوروپاوه ته‌له‌فون ده‌كه‌ن ئه‌ڵێن هێش����تا لێ����ره نه‌كه‌وتووه‌ت����ه بازاڕه‌وه، كهچی له‌سلێمانی كڕین‌و فرۆشی پێده‌كرێت». دیاری ئاماژهی بهوه كرد كه ئایفۆن بازاڕی زۆر باشه‌و به‌گشتی فرۆشی زۆره ،دوا مۆدێلی ئایفۆن 4Sله1000دۆالر كه‌متری نییه كه 16گێكایه‌‌و به‌رزترینه‌كه‌ش����ی نرخی ل����ه 1420دۆالردایه كه 64گێكایه ،ئهو وتی «ههر لهم دوكانه‌دا ئێمه مانگانه سه‌روو چل ئایفون ده‌فرۆشین ،دڵنیاشم ك����ه مانگانه به‌بڕی ملیۆنێك دۆالر ئایفون دێته س����لێمانییه‌وه‌‌و ده‌فرۆش����ێت ،كه خۆم یه‌كێكم له‌بازرگانه به‌تاك‌و كۆكانی». وتیش����ی «ئه‌وانه‌ی كڕیاری ئایفۆنن ،هه‌موویان سه‌ر به‌چینه‌كانی سه‌ره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه یان كوڕو كچی گه‌نجن». ناوبراو باسی لهوه كرد كه ئایفۆن زیاتر له‌الیه‌ن خه‌ڵك����یو مۆبایلفرۆش����ه‌كانه‌وه له‌ئه‌وروپ����او له‌دوبه‌ی����هوهو به‌ڕێگ����هی ئاس����مانی دێت .ئهم
18
هه‌ندێكجار لهئهوروپاوه ته‌له‌فون ده‌كه‌ن ئه‌ڵێن هێشتا فاڵنە جۆری مۆبایل لێره نه‌كه‌وتووه‌ت ه بازاڕه‌وه، ی له‌سلێمانی كڕین‌و كه‌چ فرۆشی پێده‌كرێت خواس����ته زۆره‌ی سه‌ر ئایفۆنیش����ی گهڕاندهوه ب����ۆ ئه‌وه‌ی كه هه‌ندێك ش����تی تایبه‌ت به‌خۆی تیایه ،بۆ نمونه وایه‌رلێسی زۆر خێرایه‌ی تیایه كه ئیش����ی ئینته‌رنێت����ی پێده‌كرێت به‌خێرایی‌‌و بهردهوامی وهك فه‌یس����بووك‌و یاهوو سكایپ‌و هۆتمه‌ی����ل ،داونل����ۆد‌و ئه‌پل����ۆدی زۆر خێرایه، كامێراكه‌ی جوانه‌و كوالێتی وێنهو ڤیدیۆی زۆر به‌رزه ،میمۆری ش����ت زۆر خه‌زن دهكاو هه‌موو ش����تێكی پێده‌كرێت ،پڕۆگرام‌و ی����اری جیاواز له‌خۆده‌گرێ ،پرۆگرامی پزیشكی‌‌و ئه‌ندازیاریی ههیه ،كه‌ناڵه‌كانی س����ه‌ته‌الیتی پێوه‌رده‌گریت، ئهو وت����ی «ئایفۆن دوا مۆدێلی ته‌كنه‌لۆجیایه‌‌و هه‌موو كه‌س����ێك ده‌توانێ ئیستفاده‌ی لێبكات، به‌خوێنده‌وارو نه‌خوێنده‌واره‌وه». سه‌ڕه‌رای ئهو خواس����ته زۆره‌ی له‌سه‌ر ئایفۆن ههیه ،به‌اڵم هێشتا ماركه ناسراوه‌كانی دیكه‌ی وهك نۆكیا زۆرترین فرۆشیان له‌سلێمانی ههیه، به‌ه����ۆی گونجاوی نرخی نۆكی����ا به‌الی زۆربه‌ی خه‌ڵكه‌وه. خاوه‌نی مۆبایلی س����ه‌ریاس «س����یروان تۆفیق قادر» كه زیاتر بازرگانیو كڕین‌و فرۆشی هاندی نۆكیا ده‌كات ،به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند كه «له‌سلێمانی نۆكیا زۆرترین فرۆشی
هه‌ی����ه» ،به‌هه‌موو جۆره «ئه‌س����ڵی فنله‌ندی‌‌و عادییه چینیه‌كانیه‌وه». ئهو ئام����اژهی بهوه كرد ك����ه مۆدیله نوێكانی هان����دی نۆكی����اش مواس����ه‌فاتیان زۆر به‌رزه‌‌و پاترییه‌كه‌ی به‌رگه‌ی قس����ه‌كردنی زۆر ده‌گرێ‌‌و له‌ڕووی كوالێتیشه‌وه باشترین وێنهو ڤیدیۆیان ههیه ،س����یروان وتی «هاندی نۆكیام الیه له20 دۆالره‌وه ت����ا 720دۆالر ،كه دوا مۆدیلی نۆكیا N690یه». ئهو كه ماوه‌ی 11س����اڵه له‌ش����ه‌قامی مه‌وله‌ی ئیش����ی مۆبایل ده‌كات ،وتی «فرۆشی رۆژانه‌ی م����ن ده‌چێت����ه زیاتر ل����ه ٥ه����ەزار دۆالر ،من له‌مۆبایلفرۆش����ه ناوه‌نده‌كانم ،ناو شار نزیكهی 200دوكانی مۆبایلی تیایه ،ههیه توانای له‌خوار منه‌وه‌یه‌و كهمتر ده‌فرۆش����ێ ،هه‌شه ئیمكاناتی له‌من زیاتره‌و فرۆشی رۆژانه‌ی دهچێته ١٠هەزار دۆالرو زیاتریش». س����یروان ئاماژه بهوه ده‌كات كه هاندی نۆكیا ب����ازرگان‌و كۆمپانیاش ده‌یهێنن بۆ س����لێمانی، كه كۆمپانی����ای وه‌ته‌نیه‌ی كوێت����ی وه‌كاله‌تی هێنانی نۆكیاو لقی ههیه لهههولێرو س����لێمانی‌‌و به‌غدا ،ئهو وتی «ئه‌مساڵ 2011ساڵی فرۆشی مۆبایل بوو له‌سلێمانی ،هۆكه‌شی گهڕاندهوه بۆ باشبوونی مووچه‌و گوزه‌رانی خه‌ڵك‌و داهێنانی تازه له‌جیهانی مۆبایلدا».
بازاڕی په‌نیری پیتزا
بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
سااڵنه به‌بڕ ی 5ملیۆن دۆالر په‌نیر ی پیتزا ده‌هێنرێت ه سلێمانییهوه سااڵنه بڕی زیاتر له 5ملیۆن دۆالر په‌نیر ی پیتزا ده‌هێنرێته سلێمانیه‌وه ،به‌ڕێوه‌به‌ری هاوردهی ئهم كۆمپانیایه ده‌ڵێت «ساڵ به‌ساڵ خواست له‌سه‌ر په‌نیری پیتزا زیاتر ده‌بێت، فرۆشی ئه‌مساڵمان له‌پار زیاتر بوو». كۆمپانیای بورهان بۆ بازرگانی گشتی سه‌ره‌كیترین كۆمپانیای هێنانی په‌نیری پیتزایه له‌سلێمانیدا، ك���ه هه‌م���وو مانگێك زیات���ر له‌ته‌نێ���ك په‌نیر هاوردهی سلێمانی ده‌كات ،به‌ڕێوه‌به‌ری هاوردهی كۆمپانیای بورهان «ئیسماعیل عوسمان سابیر» به‌گۆڤ���اری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند كه كۆمپانیایه‌كه‌یان به‌پل���هی یه‌كه‌م چه‌ند جۆرێك له‌په‌نیر ده‌هێنێت كه زۆربه‌یان بۆ دروست كردنی پیتزا به‌كارده‌هێنرێن .ئهو وتی «وه‌كاله‌تی چه‌ند
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
جۆره په‌نێرێكی ئه‌ڵمانی‌‌و فه‌ره‌نسی‌‌و به‌لجیكی‌‌و ئه‌رجه‌نتینیمان وه‌رگرتووه‌‌و س���ااڵنه بڕی زیاتر له 5ملیۆن دۆالر په‌نیر ده‌هێنینه سلێمانیه‌وه». ناوب���راو ئام���اژهی ب���هوه ك���رد ك���ه په‌نی���ره ئه‌ڵمانیەكه كوالێتی پله یه‌كه‌‌و ،زیاتر س���ه‌رف ده‌بێ���ت ،هه‌روه‌ها ئێم���ه په‌نی���ری به‌لجیكی‌‌و هاڕاوی فه‌ره‌نس���یو ئه‌رجه‌نتینی���ش ده‌هێنین، كه جگه له‌چێش���تخانهو ش���وێنه‌كانی تایبه‌ت به‌دروس���تكردنی پیتزا ،دوكانی شیره‌مه‌نیش بۆ كونافه به‌كاریانده‌هێنی���ن ،قهبارهو نرخه‌كانیان ه���هر ج���ۆره په‌نیران���ه‌ش جی���اوازه ،هه‌مانه له‌شێوه‌ی بلۆك‌و خش���تدایه‌و هه‌شمانه هاڕاوه‌و له‌كیسه‌دایه. به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری هاوردهی ئهم كۆمپانیایه باس���ی لهوه ك���رد كه هه‌م���وو باره‌كانی���ان له‌ڕێگه‌ی
ده‌ریایی‌‌و وش���كانیه‌وه ده‌هێنن لهبهرئهوهی زۆر ه���ه‌رزان‌و كه‌مت���ری تێده‌چێت ،هه‌م���ووی یان به‌ش���ێوه‌ی كۆنتێنه‌ر له‌ڕێی ده‌ریاوه بۆ توركیاو لهوێشهوه به‌شاحینه دێته هه‌رێمه‌وه ،یان دێته ئێران‌و لهوێشهوه به‌ش���احینه ده‌گوازرێته‌وه بۆ كوردستان. ئهو وتی «ئێمه مانگانه زیاتر له‌ته‌نێك په‌نیری پیت���زا ده‌هێنین ،به‌اڵم هه‌مووی بۆ س���لێمانی نیی���ه ،نزیك���هی %30بۆ س���لێمانیه‌‌و ئه‌ودوای ده‌گوازرێته‌وه ب���ۆ بازاڕه‌كانی كه‌ركوك‌و به‌غداو موسڵ‌‌و ش���اره‌كانی دیكه‌ی ناوه‌ڕاست‌و باشوری عێراق». وتیشی «ساڵ به‌ساڵ خواست له‌سه‌ر په‌نیری پیتزا زیاتر ده‌بێت ،ئه‌مس���اڵ فرۆش���مان له‌پار زیاتر بوو».
21
بازاڕی هەنگوین بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
به‌رهه‌می هه‌نگوینی ئه‌مساڵ‌سێ ئه‌وه‌نده ی پار بوو
هەنگوینی بناری قەندیل تامی خۆش‌و ره‌نگی جوانە
عه‌بدوالی سۆفی ئیبراهیمی هەنگەوان
هه‌نگه‌وانێكی بناری قه‌ندیل ئاماژه بهوه ی ده‌كات كه ئه‌مساڵ له‌هه‌موو ساڵه‌كان تر به‌رهه‌می هه‌نگوین باشتر بوو ،ئهو ده‌ڵێت «له‌هه‌رێمی كوردستاندا باشترین‌و ی قه‌ندیل زۆرترین رێژه‌ی هه‌نگوین له‌بنار به‌رهه‌مده‌هێنرێت». ی عه‌بدوالی س���ۆفی ئیبراهیم ك���ه هه‌نگه‌وانێك ێ رۆژ بن���اری قه‌ندیل���هو هه‌فتان ه دوو بۆ س��� ی ی به‌رهه‌م��� به‌بیكاب��� ه تایبه‌تیه‌ك���هی خ���ۆ هه‌نگوینه‌كه‌ی ده‌هێنێت بۆ سلێمانی‌‌و ئێواران ی له‌ش���ه‌قامه‌ك ه قه‌ره‌باڵغه‌كه‌ی سه‌روو مزگه‌وت ی گه‌وره‌وه به‌رێبوارانی ده‌فرۆش���ێت ،به‌گۆڤار ی بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند ك ه «به‌رهه‌م س���اڵی پارم له‌س���نووری ته‌نێكدا بوو ،به‌اڵم ی هه‌نگوینی ئه‌مس���اڵم 2ته‌ن‌و نیو بۆ به‌رهه‌م 3ته‌ن ده‌بێت». ئ���هم هه‌نگه‌وان���ه جامان���ه بهس���هره ك��� ه ی له‌به‌ردایه، ی عه‌س���كه‌ری كاڵ قه‌مس���ه‌ڵه‌یه‌ك به‌ده‌م سه‌ریه‌كخس���تنی ش���انه هه‌نگه‌كانیه‌و‌ه ی له‌مه‌نجه‌ڵ��� ه فافۆنه‌كه‌ی به‌رده‌می���دا ئاماژه
20
بهوه كرد كه ئهو له‌گونده‌كانی قڕناقا‌و پش���ت ئاش���ان 300بۆ 400ك���وره هه‌نگی ههیه ،ئهو وتی «به‌مه‌زه‌نده‌ی م���ن له‌بناری قه‌ندیلدا 30 ه���ه‌زار بۆ 40هه‌زار ك���وره‌ی هه‌نگ ههیه ،ك ه به‌رهه‌می س���ااڵنه‌ی خ���ۆی ده‌دات له 30ته‌ن هه‌نگوین». ی لهوه كردوه كه باش���ترین جۆر‌و ئ���هو جه‌غت ی هه‌رێمی كوردستان، زۆرترین رێژه‌ی هه‌نگوین ی له‌بن���اری قه‌ندیل���دا به‌رهه‌مدێ���ت ،بهتایبهت له‌گونده‌كانی قڕناقا‌و پشت ئاشان‌و ئاشولكه‌و ی س���ێنه‌موكه ،عه‌بدواڵی س���ۆفی ئیبراهیم وت ی ی قه‌ندیلدا هه‌نگوین به‌ش���ێوه‌یه‌ك «له‌بن���ار ی ر‌هش‌و سروش���تی به‌رهه‌مدێ‌‌و چه‌ندین جۆر ی ههیه ،ك ه هه‌موویان تامیان سوورو زه‌ردو سپ خۆش‌و ره‌نگیان جوان‌و خواردنیان به‌سووده». ی ئهم ه له‌كاتێكدای ه ك ه به‌پێی س���ه‌رچاوه‌یه‌ك ی هه‌رێم، ی حكومه‌ت��� وه‌زاره‌ت���ی كش���توكاڵ ی 100هه‌زار ك���وره‌ی هه‌نگ ههیهو له‌س���لێمان 6هه‌زار كه‌س له‌هه‌رێمی كوردس���تاندا هه‌نگ ی 2011زیاتر له60 به‌خێ���و ده‌ك هنو ئه‌مس���اڵ ته‌ن هه‌نگوین به‌رهه‌مهاتووه.
له‌بناری قه‌ندیل 30هه‌زار بۆ 40هه‌زار كوره‌ی هه‌نگ ههیه، ی ی سااڵنه كه به‌رهه‌م خۆی ده‌دات له 30ته‌ن هه‌نگوین
بازرگانیو پیشەسازی
قازانج ی زۆرو زهرهر ی زۆر «هه‌مان ه له‌هه‌فته‌یه‌كدا ی 50ده‌فته‌ر ده‌ستكه‌وتووه‌و هه‌شمانه 50ده‌فته‌ری زهرهر كردووه» له‌به‌رچ���او بێت ،كڕی���ن‌و فرۆش���ێكی ئه‌لكترۆنی پێبكه‌ن‌و به‌پێی ئهو گرێبه‌س���ته‌ی ئهم بۆرسانه‌ش له‌گه‌ڵ به‌شداربووه‌كانیاندا ده‌یبه‌ستن ،له‌هه‌ر كڕین‌و فرۆشێكدا بۆرسه 5دۆالری خۆی هه‌ڵده‌گرێت. ئهو وت���ی «ههیه له‌ئه‌ورپاوه بڕێ���ك پاره‌ی لێره داناوه‌و رۆژانه ئاڵوێری پێوه ده‌كات ،به‌ش���داربوو پێویس���تی بهوه نیی ه كه حس���ابی بانكی هه‌بێت، ئێمه لێره به‌ده‌ستی پاره وه‌رده‌گرین‌و به‌ده‌ستیش پاره‌كه ده‌ده‌ینه‌وه». ئه‌وه‌ش���ی روونكردهوه كه به‌مدواییه بۆرس���ه‌كانی سلێمانی گه‌شه‌یه‌كی زیاتریان بهخۆیانهوه بینیوه، ك���ه به‌هۆی ب���ه‌رزو نزمی نرخی زێ���ڕه‌وه خه‌ڵكی بایه‌خیان پێ���داوه ،ئهو وتی «ئهم ماوه‌یه كڕین‌و فرۆش���ی زێڕ زۆر بوو ،خه‌ڵكێكی زۆر ئیشیان تیا كرد ،قازانج‌و زه‌ره‌ری زۆریش���ی تی���ا كرا ،خه‌ڵك ههیه به 500دۆالر به‌شداریكردووه ئێستا 3هه‌زار دۆالری ههیه ،هه‌شه 3هه‌زار دۆالری پێبوو هیچی پێنه‌ما». زۆرێ���ك پێیانوای���ه كه بۆرس���ه پێیوس���تییه‌كی ژیانی ئابوری ئهم س���ه‌رده‌مه‌یه‌و پێویسته هه‌رێمی كوردس���تان بۆرس���هی زۆر له‌مانه‌ی ئێس���تا هه‌ن گه‌وره‌ت���ری تیا بێت ،بهس���ه‌رنجدان له‌وه‌ی ئهمڕۆ هه‌واڵی بۆرسهو بازاڕی زێڕو نهوت به‌شێكی گرنكه له‌هه‌واڵی ئاژانس‌و میدیاكان .به‌اڵم وێڕای ئه‌وه‌ش www.sulccu.com www.sulcci.com ** ٢٠١١ هاوینی ٢٠١١ ژمارە * 6٥پایزی
سەمیر غەفور لە بۆرسەی سلێمانی پااڵس هێشتا زۆربه‌ی خه‌ڵك زۆر سه‌ریان له‌كاری بۆرسه 3كیلۆ زێ���ڕ ده‌جوڵێنێ ،ئهو وت���ی «به‌دڵنیایی ده‌رناچێ‌‌و لهم كڕین‌و فرۆشه ئه‌لكترۆنییه تێناگه‌ن ك���ه تۆ به‌ده‌فته‌رێك���هوه دێی���ت 20ده‌فته‌ر یۆرۆ ده‌فرۆش���ریت یان كیلۆیه‌ك ئاڵت���ون ده‌جوڵێنیت كه قازانجی زۆرو زه‌ره‌ریشی زۆره. به‌ش���داربوویه‌ك له‌بۆرس���ه‌یه‌كی گه‌له‌ری ره‌ند كه زهرهر ده‌كه‌یت». ماوه‌ی چوار س���اڵه به‌كاری بۆرس���هوه خه‌ریكه‌و وتیشی «له‌بۆرسه‌دا چه‌ند زهرهر دهكرێت ئه‌وه‌نده‌ش (نه‌یویس���ت ناوی خۆی ئاشكرا بكات) ،به‌گۆڤاری قازانج دهكرێت ،لێره به‌شداربوومان ههیه له‌ماوه‌ی بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند ك ه سه‌یری لهوه هه‌فته‌یه‌كدا 50ده‌فته‌ری ده‌س���تكه‌وتووه هه‌شمانه دێ كه‌س���ێك دێته ئێره 20وه‌ره‌قه‌ی پێیه ،كه‌چ ی 50ده‌فته‌ری زهرهر كردووه«..
23
بازاڕی دراو بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
سلێمانی بنكه‌ی سهرهكی هیچ بانكێك ی تیا نییه به‌پێی لێدوانی الیه‌نه به‌رپرسه‌كان ،سلێمانی زیاتر له 1400ملیۆنهرو سه‌دان كۆمپانیاو ملیۆنه‌ها دۆالری تیا هه‌ڵده‌سوڕێ ،كهچی توانای دارایی‌‌و داهاتی بانكه‌كان لهم شاره‌دا به‌رز نین ،سلێمانی تا ئێستاش لقی هیچ بانكێكی بیانی تیا نه‌كراوه‌ته‌وه‌و بنكه‌ی سهرهكی هیچ بانكێكی ئه‌هلیشی تیا نییه. به‌ڕێوه‌ب���ه‌ری ئی���داره‌ی بانكه‌كان له‌س���لێمانی «ئه‌حم���ه‌د حه‌س���ه‌ن س���اڵح» ئام���اژه بهوه ده‌كات كه ناو ش���ار 14بانكی حكومی‌‌و ئه‌هلی تیایه‌و ده‌ره‌وه‌ی ش���اریش 13بانكی تیایه ،ئهو به‌گۆڤ���اری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند كه «هه‌موو ئ���هم بانكانه لقن‌و هی���چ بانكێك نییه بنكه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی له‌سلێمانی بێت ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی بانكی بیانیشی تیا نییه». ناوب���راو ئام���اژهی بهوه كرد كه بانكی ره‌ش���ید لق���ی س���لێمانی‌‌و بانك���ی رافدین لقی س���ه‌الم‌و بانك���ی كوردس���تان له‌هه‌م���وو بانكه‌كان���ی تر گه‌وره‌ت���رو كۆنت���رن ك���ه هه‌ردووكی���ان بانكی حكومی���ن ،هه‌رچه‌ن���ده ل���ه‌ڕووی ته‌كنیكییه‌وه له‌هه‌وڵی دامه‌زراندنی سیسته‌مێكی بانكی نوێ‌‌و میكانیزمێكی ئیشكردنی نوێدان ،به‌اڵم گه‌وره‌ترین گرفت كه رووبه‌ڕووی بانكه حكومییه‌كان ده‌بێته‌وه ئه‌وه‌یه هێش���تا به‌پێی ئهو س���زا نێوده‌وڵه‌تی‌‌و گه‌مارۆیانه‌ی كه له‌سااڵنی رابردوودا ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه یه‌كرگرتووه‌كان به‌سه‌ر عێراقدا س���ه‌پاندووییه‌تی ،مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ دهكرێت ،ئهو وتی «به‌پێی ئهو س���زایانه بانكه حكومییه‌كان په‌یوه‌ندی���ان له‌گ���هڵ دنی���ای ده‌ره‌وه‌دا نی���هو بانكه‌كانی جیه���ان‌و بیانییه‌كان مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ناك���ه‌ن ،له‌كاتێكدا بایه‌خی بانك���ه‌كان له‌هه‌موو دنی���ادا گه‌یاندن���ی واڵتێكه ب���ه‌ده‌ره‌وه له‌ڕووی
بانکی رەشید لەسلێمانی
22
داراییهوه بەپێچەوانەشەوە». ناوبراو ئاماژهی بهوه كرد تا كاتێك كه بانكه‌كان كران���ه‌وه‌ی هه‌رێم ب���ه‌ڕووی دهرهوه مس���ۆگه‌ر نه‌ك���ه‌ن ،ناتوان���ن رۆڵ‌‌و بایه‌خی راس���ته‌قینه‌ی خۆیان ببینن ،ئهو وت���ی «ههر بۆ نمونه بانكه ئه‌هلییه‌كان ده‌توانن ئیشی حه‌واڵه بكه‌ن ،به‌اڵم بانكه حكومیی���ه‌كان ناتوانن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لقیان نیی���ه له‌واڵتانی دهرهوه ،ئهم���ه‌ش گرفتێكه بۆ سیسته‌می بانكی«. به‌ڕێوه‌به‌ری ئیداره‌ی بانكه‌كان جه‌غتی له‌س���هر ئ���ه‌وه‌ش كردهوه كه س���ه‌ڕه‌رای ئه‌وه‌ش تا ئهم ساته‌وه‌خته‌ش هێشتا خه‌ڵك متمانه‌یان به‌بانكه حكومیی���ه‌كان زیاتره تا ئه‌هلی���ه‌كان ،ئهو وتی «ئەوانەی وه‌ختی خۆی له‌سه‌رده‌می به‌عسیشدا پ���اره‌ی له‌بانك���ی حكومی���دا داناب���وو ،هه‌موو پاره‌كه‌ی وه‌رگرته‌وه به‌سووده‌كانیشیه‌وه ،به‌اڵم بانك���ی ئه‌هل���ی كۆمپانیایه‌و ئه‌گ���هر قاچی زۆر لێڕاكێشا ئهوا ده‌كه‌وێته ره‌وشێكی ناهه‌مواره‌وه‌‌و ئیفالس دەکات». س���ه‌باره‌ت به‌به‌رزی رێه‌ی سوودی بانكه‌كانیش، ئاماژهی بهوه كرد كه بانك به‌ش���وێنی سهرهكی وه‌رگرتنی پ���اره‌و وه‌به‌رهێنانی ئ���هو پاره‌یه‌ش داده‌نرێت ،كاتێك خه‌ڵك پاره له‌بانكدا داده‌نێت رێژه‌یه‌ك س���وودی ده‌چێته‌سه‌ر ،ئهگهر بانكیش هه‌ڵینه‌سوڕێنی‌‌و نه‌یخاته وه‌به‌رهێنانه‌وه تووشی زیان ده‌بێت ،كاتێكیش به‌قه‌رز ده‌یدات به‌خه‌ڵك‌و به‌ڵێن���ده‌رو خ���اوه‌ن كارو بازرگانه‌كان رێژه‌یه‌ك س���وود دهچێته س���هر .ئهو وتی «س���ه‌ڕه‌رای ئ���ه‌وه‌ش هه‌ندێ���ك بانك���ی وهك خانووب���ه‌ره‌و پیشه‌س���ازی‌‌و كشتوكاڵی هه‌ن به‌بێ سوود قه‌رز ده‌ده‌ن به‌هاوالتیان». زۆرێك پێیانوایه كه له‌و روانگه‌یه‌وه‌ی بانكه‌كان به‌بڕب���ڕه‌ی پش���تی ئابوری واڵتێ���ك داده‌نرێن، ناكرێت له‌پرۆس���هی بازرگانیو چاالكی ئابوریدا بوونیان نه‌بێت ،ب���ه‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌رانی بانكه‌كان‌و شاره‌زایانی بانكداری رایه‌كی دیكه‌یان ههیه. به‌ڕێوه‌به‌ری گش���تی بانكی ناوه‌ن���دی له‌هه‌ولێر ئه‌دهه‌م كه‌ریم به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند كه ئهوه ئیش���ی بان���ك نییه بازرگانیو كڕین‌و فرۆش���تن بكات ،به‌ڵكو ئیش���ی سهرهكی بانك ئیش���ی پ���اره‌و كاش‌و پش���تیوانی كردنه له‌بازرگانه‌كان ،ئهو وت���ی «بانك ده‌بێت قه‌رزو پ���اره ب���ۆ بازرگان���ه‌كان به‌رێژه‌یه‌ك س���وودی دیاریك���راو دابین بكا‌و حه‌واڵه‌یان بۆ بكات ،نه‌ك ئه‌وه‌ی خۆی له‌ب���ری ئ���ه‌وان بازرگانیو كڕین‌و فرۆش بكات».
بۆرسه .. بۆرسه‌كانی سلێمانی پاره‌یه‌كی زۆریان تێڕژاوه، به‌ڕێوه‌به‌رانی بڕ‌و رێژه‌ی ئهو پاره زۆره ئاشكرا ناكه‌ن‌و ته‌نها ده‌ڵێن رێژه‌یه‌كی «زۆره» ،ئه‌وان ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كه‌ن كه به‌شداربوویان له100 دۆالره‌وه ههیه تا 500هه‌زار دۆالرو بێ كۆتایی... سه‌میر غه‌فور له‌تیف كه کار رێکخەرێكی بۆرسه‌ی س���لێمانی پااڵس���ه ،له‌كاتێكدا كه له‌بۆرس���ه‌كه ی نهۆم���ی دووه‌م���ی س���لێمانی پااڵس ب���ۆ گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س���ازی ده‌دوا ،ئاماژهی بهوه كرد كه «ئێستا ئهم ش���وێنه‌ی ئێمه‌ی تیاین ،ژوورێكه به‌ستراوه به‌جیهانی دهرهوه». ئهو باسی لهوه كرد ئهم بۆرسه‌یه‌ی سلێمانی بااڵس كۆنترین بۆرس���ه‌یه له‌عێراقدا‌و له‌س���اڵی 2004هوه له‌الیه‌ن كۆمپانیای ترێنده‌ر سه‌نته‌ری ئه‌مه‌ریكی بۆ ئاڵگۆڕی دراوی جیهانی وه‌كاله‌ت‌و مۆڵه‌تی پێدراوه بۆ ئاڵوگۆڕی پشك‌و دراو له‌ناو سلێمانی. ئهو وتی «ئهم بۆرس���ه‌یه بۆرسه‌یه‌كی جیهانییه‌‌و له‌ڕێگه‌ی شاشه‌یه‌كی ئه‌لكترۆنییه‌وه په‌یوه‌ندی ههیه به‌بازاڕی دراوه‌كانه‌وه له‌بانكی ناوه‌ندی ئهمهریكاو بۆ ئاگاداربوون له‌س���هر نرخ���ی دراوو گۆڕانكاریی بازاڕه‌كان پش���تیان به‌چه‌ند سایتێكی ئینته‌رنێت‌و ژماره‌یه‌ك كه‌ناڵی سه‌ته‌الیت به‌ستووه». س���ه‌میر ئام���اژهی بهوه كرد ك���ه چه‌ند دراوێكی گرنگی وهك���و یه‌ن‌و یۆرۆو پ���اوه‌ن‌و دۆالرو چه‌ند كانزایه‌كی به‌ه���اداری وه‌كو زێڕو ن���ه‌وت‌و زیویان هه‌ی���هو رۆژانه به‌ڕێژه پاره‌یه‌ك���ی زۆر ئاڵوگۆڕیان پێده‌كرێ���ت ،ئهو ئاماده نه‌ب���وو كه رێژه‌ی پاره‌كه ئاشكرا بكات‌و وتی «ناتوانم بیڵێم ،ره‌نگه كه‌مێك گرفت بێت بۆ ناو بۆرس���ه‌كه ،ته‌نها ده‌ڵێم رێژه‌كه (زۆر)هو دیاریناكرێت». ناوبراو ژمارهی به‌شداربووانی ئهم بۆرسه‌یه‌ی به300 تا 400به‌ش���داربوو دیاریكرد كه ل���ه 100دۆالره‌وه پێیان���ه تا 500ه���ه‌زار دۆالرو بێ كۆتایی .له‌دیدی ئه‌ویش���هوه گه‌وره‌ترین گرفتی ئهم به‌ش���داربووانه ئه‌وه‌یه كه هه‌ندێكیان زانیاری‌‌و ش���اره‌زاییان نییه‌و تێناگه‌ن بۆرس���ه چییه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی تێبگات دێت شت ده‌كڕێ‌‌و ش���ت ده‌فرۆش���ێ ،زۆرجار ئه‌مه‌ش تووش���ی زه‌ره‌ری ده‌كات ،.ئ���هو وتی «لهبهرئهوه ئێم���ه لێ���ره كارمه‌ندم���ان ههیه دانیش���توون بۆ خزمه‌تی به‌ش���داربووان كه له‌گه‌ڵیان داده‌نیش���ن‌و تێیانده‌گه‌یه‌نن چۆن كاری كڕین‌و فرۆش بكەن». س���ه‌میر ئ���ه‌وه‌ی روونكردهوه كه گرنگی بۆرس���ه له‌وه‌دایه كه به‌ش���دار بوو بی���ه‌وێ دراو یان كانزاو پش���ك بكڕێ‌‌و بفرۆش���ێ ده‌توانێ ه���هر له‌ماڵه‌وه له‌ڕێگه‌ی ئینته‌رنێنه‌ته‌وه ی���ان به‌ته‌له‌فون به‌ئێمه بڵێ‌‌و كاره‌كه‌ی ئه‌نجام بدات ،به‌شداربووان ده‌توانن به‌ب���ێ ئه‌وه‌ی زێڕو ن���ه‌وت‌و دراوو كانزاكانی تریان
بازرگانیو پیشەسازی
رۆشتووه ی هه‌موو هه‌فته‌یه‌ك بڕ ملیۆنێك دۆالر لەواڵتێکی باکوری ئەوروپاوە حه‌واڵه‌ی كوردستان ده‌كرێته‌وه به‌بانكه‌كان���ی ئه‌ڵمانیاوه ،به‌بێ ئه‌وه‌ی س���ین‌و ی زۆر كه‌م ده‌گات ه جیمی له‌س���هر بێت ،به‌باجێك ی ئه‌ڵمانی���ا ،یان وه‌كیله‌كه‌م ده‌چێت له‌بۆرس��� ه ی پاره‌ك ه ده‌كات به‌ی���ه‌ن له‌چین‌و لهوێوه دوب��� ه ده‌ینێرێت بۆ ئه‌ڵمانیا». ی ی ئه‌ڵمانیا ی گرتن���ه تای���هر ئ���هم به‌قورس��� گهڕاندهوه بۆ دوو مه‌سه‌له ،كه یه‌كێكیان «گروپە تیرۆریستییەکان»ه زۆر به‌وردی چاودێری هاتن‌و ی له‌ڕووی داراییهوه ی پاره ده‌كه‌ن ،بۆ ئهوه چوون ێ كردن بهپارهو ی به‌هێزب���وون‌و جێگۆڕك ده‌رفه‌ت چاالكی ئابوریان بۆ نه‌ڕه‌خس���ێ ،دووه‌میش���یان ی به‌خه‌ڵك‌و ئه‌وه‌یه كه له‌ئه‌وروپا 10000یۆرۆ نابین ی نابێ له‌باج. باجی ده‌چێت ه سه‌رو كه‌س قوتار ی حه‌واڵ ه ده‌كات، ی 9ساڵه كار ناوبراو ك ه ماوه ی حه‌واڵ ه ی ب���هوه كرد ك��� ه زۆری‌‌و كه‌م ئاماژه به‌پل���هی یه‌كه‌م په‌یوه‌ندی به‌بازرگانییه‌وه ههیه، ی رۆش���توو ی ریزبه‌ندی حه‌واڵ ه هه‌ربۆی ه به‌پێ��� ی چین له‌س���لێمانییه‌وه بۆ واڵتانی دهرهوه ،واڵت ی ی یه‌ك���هم دێت كه زۆرترین س���ه‌روكار به‌پل���ه ی ی له‌گه ڵ كوردس���تاندا ههیه ،له‌حه‌واڵه بازرگان هاتووش���دا له‌واڵتانی دهرهوه بۆ سلێمانی ،ئێران ی ی یه‌كه‌م دێت كه ههر كاژێرێك له‌بۆرسه به‌پله تمه‌نه‌ك���ه‌دا ملیۆنه‌ها تمه‌ن حه‌واڵ���ه دهكرێت، ئ���هو وتی «حه‌واڵ ه چه‌ند دێت نزیك به‌وه‌نده‌ش ی ده‌ڕواته‌وه ،به‌پێی ئهو زانیارییه ناڕه‌س���مییانه ی هه‌ن ئه‌مساڵ 2ملیار دۆالر حه‌واڵ ه بۆ سلێمان هاتووه‌‌و له‌سلێمانیشه‌و‌ه رۆشتووه». ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
بازاڕی دۆالرو حەواڵەی سلێمانی
25
راپۆرت بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
حه‌واڵه ساڵ به‌ساڵ له‌زیادبووندایه
ئه‌مسا ڵ 2ملیار دۆالر هاتووه‌‌و رۆژانه ده‌یان ملیۆن دۆالرو یۆرۆو تمه‌ن حه‌واڵه ده‌كرێن بۆ سلێمانی‌‌و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه، ی ی باكور ی ئاگادار له‌واڵتێك سه‌رچاوه‌یه‌ك ئه‌وروپاو‌ه ئاماژه بهوه ده‌كات كه هه‌موو هه‌فته‌یه‌ك له‌و واڵته‌و‌ە زیاتر له‌ملیۆنێك دۆالر حه‌واڵه‌ی كوردستان دهكرێت ،خاوه‌ن ی حه‌واڵه‌ش له‌سلێمانی ده‌ڵێت نوسینگه‌یه‌ك ی شار له‌گه ڵ واڵتانی چین‌و «زۆرترین حه‌واڵ ه ئێران‌و دوبه‌ی‌‌و به‌ریتانیادا دهكرێت». ی ی خ���وازراوه) ك��� ه هاواڵتییه‌ك می���ران (ناوێك ی ی 25ساڵ ه دانیشتوو به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك كورده‌و ماوه ی ی ئه‌وروپایه ،ههر كه باس��� واڵتێك���ی باك���ور ی ی به‌هار ی راپه‌ڕین ی دوا حه‌واڵه دهكرێت رۆژگار ی 1991ی بیردێته‌وه ،ك��� ه دۆالرو دراوی ئه‌وروپ ی عێراق���ی به‌رزو به‌هادار بوو، به‌رامبه‌ر به‌دینار ئیت���ر حه‌واڵ���ه لهئهوروپاوه به‌ره‌و كوردس���تان ی ده‌س���تیپێكردو ئ���همو هه‌زاران ك���وردی دیكه ی ی ئابور نیش���ته‌جێی ئه‌روپا بوون ه پشتیوانیه‌ك كه‌س���وكاریان له‌كوردس���تان ،له‌و رۆژگارەدا ك ه ی ئابڵوق���هی ئابوریو بێ���كاری‌‌و گران���ی ته‌نگ ی كوردس���تان هه‌ڵچنیبوو ،له‌وساوه تا به‌خه‌ڵك ی ئهم س���اته‌وه‌خته ئه‌م‌و هه‌زاران هاواڵتی دیكه ی ئهوروپاو كه‌نه‌داو ئهمهریكاو كوردی نیشته‌جێ ی ده‌س���ت گه‌یشتنیان به‌كارو ئوس���تورالیا به‌هۆ جێگیر ب���وون‌و خۆجێكردنه‌وه‌ی���ان له‌و واڵتانه، پاش���ه‌كه‌وتیان له‌سااڵنی پێش���وو زیاتره ،ههر به‌م هۆیه‌وه حه‌واڵ ه كردنیان به‌ره‌و كوردس���تان ی س���ا ڵ بهس���اڵ له‌زیادبووندای���ه ،ب���ۆ ئ���هوه ی له‌پاشه‌ڕۆژدا بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ كوردستان‌و پڕۆژه ی گه‌وره‌تر‌و قازانج���ی زیاتر بكه‌ن ،میران ئاب���ور ی له‌په‌یوه‌ندییه‌كدا به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌ساز ی ئهوروپاو ی له‌واڵتان راگه‌یاند كه ره‌وه‌ندی كورد ی گرنگ بوون ی دراو ئه‌مه‌ری���كا س���ه‌رچاوه‌یه‌ك ی ب���ۆ بوژانه‌وه‌ی ژیانی خێزانه‌كان‌و گهش���ه‌كردن ی ی «زۆربه ی كوردس���تان ،ئ���هو وت��� ئاب���ور په‌نابه‌ران���ی كورد له‌ئه‌وروپا كاری چێش���تخانهو ی پیتزاو ش���اورمه‌و س���ه‌وزه‌و میكانیك‌و شۆرین ئوتومبێل‌و پاككردنه‌وه ده‌كه‌ن‌و هه‌ریه‌كه‌ش���یان ی تێدا ی باش��� ب���ازاڕی گه‌رم���هو ده‌توانن پاره به‌ده‌س���تبهێنن ،به‌هه‌ر رێگه‌یه‌كی���ش بووه زۆر ی كه‌م بكه‌ن‌و باج كه‌م بده‌ن‌و هه‌وڵ ئه‌ده‌ن خه‌رج سوودو قازانج زۆر بكه‌ن». ی ی ته‌واو می���ران ئاماژهی بهوه كرد ك��� ه زانیاری ی پاره‌و‌ه تا ئێستا لهم واڵتهوه ك ه ههیه له‌س���اڵ
24
ی زۆرترین حه‌واڵه ی ی له‌گه ڵ واڵتان سلێمان چین‌و ئێران‌و دوبه‌ی‌‌و به‌ریتانیادایه
ی ئاشكرا ی تیا نیش���ته‌جێیه‌و نایه‌وێ ناوه‌كه ئهو بكرێت ،هه‌موو هه‌فته‌ی���ه‌ك بڕی ملیۆنێك دۆالر حه‌واڵه‌ی كوردستان ده‌كرێته‌وه ،ئهو وتی «ئهم بڕه پاره‌ی ه لهم واڵتهوه بۆ ده‌ره‌وه‌ی ،نایاسایی‌و ی یاس���ایی‌‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه، نائاس���ایی ه له‌ڕوو ی ئهم بڕه پاره زۆره لهبهرئهوه چوون���ه دهرهوه له‌واڵته‌كه‌یان به‌زیانێكی گهوره ده‌زانن». وتیش���ی «ئهگهر له‌زۆرب���هی واڵتانی ئه‌وروپاو‌ه هەمان بڕه پاره‌یه حه‌واڵ هی كوردستان بكرێتهوه ده‌بێت بگات ه چه‌ند ملیۆن دۆالر؟». ی ی راپه‌ڕین���هوه زۆربه ی دوا ئه‌گ���هر له‌س���ااڵن ی ی س���نووردارو به‌مه‌به‌س���ت حه‌واڵه‌كان به‌بڕێك یارمه‌تیدان���ی خێزان‌و كه‌س���وكار بووبێت ،ئهوا ی ی به‌عسه‌وه حه‌واڵ ه هه‌رچ ی رژێم له‌دوای روخان ی ی بازرگان���یو به‌بڕ زیاتر خێ���راو به‌مه‌به‌س���ت ملیۆنه‌ها دۆالر بووه. خاوه‌نی نوس���ینگه‌ی پش���ده‌ر بۆ حه‌واڵ ه كردن ی بازرگانیو «تایه‌ر تۆفیق محه‌م���ه‌د» به‌گۆڤار ێ كردن بهپارهو پیشه‌سازی راگه‌یاند ك ه جێگۆڕك ی ی زۆرو ئاس���ان ب���ووه ،ئهو وت هێن���ان‌و بردن ی وهك ئه‌وه‌ی من ته‌نها «نوس���ینگه‌یه‌كی بچوك ی تشرینی دووه‌می رابردوو 34 له‌سویسراوه مانگ ده‌فته‌ر دۆالر حه‌واڵه‌م بۆ س���لێمانی بۆ هاتووه، ی لێره‌شه‌و‌ه 25ده‌فته‌رم ناردووه .ئێستا سلێمان ی 50ب���ۆ 60دوكان‌و نووس���ینگه‌و كۆمپانی���ا
ی تیایه ،هه‌ندێكیش���یان به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك حه‌واڵ���ه له‌ڕووی دارایی���هوه گه‌وره‌و به‌توانان كه ده‌توانن ی یه‌ك خوله‌ك���دا دوو ملیۆن دۆالرت بۆ لهم���اوه حه‌واڵ ه بكه‌ن». ی ی ب���هوه كرد ك ه زۆرترین حه‌واڵه تایه‌ر ئاماژه ی چی���ن‌و ئێ���ران‌و ی له‌گ���ه ڵ واڵتان��� س���لێمان ی «له‌نێو واڵت ه دوب���ه‌ی‌‌و به‌ریتانیادایه ،ئ���هو وت ئه‌وروپیه‌كان���دا ،به‌ریتانی���ا له‌هه‌موو حه‌واڵه‌كان به‌هێزتره ،ئهگهر ئێس���تا به‌ب���ازاڕی دۆالره‌كه‌دا ی ی حه‌واڵ��� ه نیی���ه وه‌كیلێك ی مه‌كته‌ب��� بگه‌ڕێ��� ی نه‌بێت ،من خ���ۆم دوو وه‌كیلم هه‌ی ه به‌ریتانیا ی ی زۆر ی زۆرو ئیش ی به‌ریتانیا په‌نابه‌ر لهبهرئهوه ی تیای���ه ،مانگانه‌ش زیاد ل���ه 40ده‌فته‌ر حه‌واڵه ی بۆ ی پاره به‌ریتانی���ام ههیه .س���ویدیش جوڵه ی ی كورد‌و خه‌ڵك ی زۆری ژماره ئێ���ره زۆره به‌هۆ ی سلێمانیه‌وه ،ته‌نها له‌مانگی رابردوودا (تشرین دووه‌م) 39ده‌فت���هر دۆالر حه‌واڵ���هم لهوێوه بۆ هاتووه‌‌و 44ده‌فته‌ریش بۆ سوید رۆشتووه». ی بهوه كرد كه حه‌واڵ ه كردن سا ڵ ناوبراو ئاماژه ی پاره‌كانیش ێ بڕ بهس���ا ڵ له‌زیادبووندایه‌‌و تا د ی «ئه‌مس���ا ڵ حه‌واڵ ه گه‌وره‌ت���ر ده‌بن ،ئ���هو وت ی كردووه ،به‌ش���ێوه‌یه‌كی ب���ه‌راورد به‌پ���ار زیاد ی بڕوات ه گش���تیش زیات���ر پاره دێت���هوه ل���هوه ی له‌ئه‌ورپاوه دێن‌و دهرهوه ،به‌شێك لهم حه‌وااڵنه ی كه‌س���وكاره، ی كه‌من بۆ یارمه‌تیدان مه‌بله‌غێك ی یان ی بازرگان مه‌بله‌غ ه زۆره‌كانیش به‌مه‌به‌س���ت ی خانوو زەوی‌وزار». كڕین ی ی روونك���رده‌و‌ه ك ه حه‌واڵ���ه له‌ڕێگه ئه‌وه‌ش��� ی س���لێمانییه‌وه ب���ۆ ئه‌وروپا نییه، راس���ته‌وخۆ ئه‌وه‌ش���ی به‌نمون ه هێنایهوه ك ه ئێس���تا له‌الیه‌ن ی ی كەلله ی هه‌رێمه‌و‌ە رێگ��� ه به‌هێنان حكومه‌ت��� ی گهوره دراوه بۆ كوردستان، جۆره ئوتومبێلێك ی ی وای���ه دهی���ان ده‌فته‌ر لێ���ره‌وه حه‌واڵه رۆژ ی «ئهو رۆژ‌ه 150هه‌زار ئه‌ڵمانیا دهكرێت ،ئهو وت یۆرۆم حه‌واڵ ه كرد ،بەاڵم من ئهم ه راس���ته‌وخۆ ێ ناخه‌م ه سه‌ر حسابه‌كه‌ی ئه‌ڵمانیا ،چونك ه له‌و ی له‌س���هر ده‌كه‌ن ك��� ه ئهم ه چۆن لێكۆڵین���هوه ێ هات؟ ی هات؟ بۆ ك هات؟ له‌كوێوه هات؟ بۆچ ی ده‌چێت ه سه‌ر ،ناچار دێین فێڵ‌‌و ی زۆریش باجێك ی ده‌كه‌ین ،ئێمه دێین ئهم یۆرۆی ه ی قانون حیل���ه ی ی ك ه راڕه‌و ده‌خه‌ینه س���هر حس���ابێك له‌دوب ه ی جیهانییه ،به‌وه‌كیله‌ك���هم ده‌ڵێم 150 بازرگان��� ی ئه‌ڵمانیا، هه‌زار یۆرۆم بۆ بخه‌ر‌ه س���هر حساب ئه‌می���ش راس���ته‌وخۆ ناینێرێ���ت ب���ۆ ئه‌ڵمانیا، ی له‌پێش���دا ده‌ینێرێ���ت ب���ۆ توركی���ا ،بانكه‌كان ی سیس���ته‌ماتیكیان هه‌ی ه توركی���ا په‌یوه‌ندییه‌ك
بازرگانیو پیشەسازی
دیكه ده‌كات كه چه‌ندین ب���واری دیكه‌ی جیاواز ده‌گرێت���هوه ،له‌ڕووی فه‌رهه‌نگیی���هوه به‌نه‌مان ی پیش���هی كش���توكاڵی كلتوری كوردی‌‌و مۆركی ك���ورده‌واری ئهم واڵت���ه ده‌ش���ێوێت ،له‌ڕووی سیاس���ییه‌وه مه‌ترسی له‌ده‌س���تدانی ئاسایشی خۆراك دهبێته هۆی به‌ئاسانی ته‌سلیم بوونمان به‌ئیراده‌ی دوژمنانی ئهم واڵته ،چونكه له‌ڕووی ئابوریی���هوه دەمانک���ەن بە پاش���کۆی خۆیان، بهتایبهت���ی ئێ���ران‌و توركیاو س���وریا .گه‌ناوی وت���ی «ئێمه له‌ژێر هه‌ڕه‌ش���ه‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌و راسته‌قینه‌داین‌و پێویس���تمان به‌گۆڕانكارییه‌كی ریشه‌ییه». ههرچهنده تا ده‌یه‌ی حه‌فتای سه‌ده‌ی رابردووش، كشتوكاڵ‌‌و ئاژه‌ڵداری شاڕه‌گی ئابوری كوردستان بوون ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئێستا به‌الی گه‌ڕیده‌یه‌كه‌وه سه‌رنجڕاده‌كێشێ دێكانی كوردستان دابه‌شبوون بهس���هر چه‌ند دۆنمێكدا كه خاوه‌ن س���هرمایهو پاره‌كان بۆ كه‌ش���خه‌یی كردویانه به‌ڤێال‌و باخی شه‌خس���ی بۆ كات به‌سه‌ر بردنی خۆیان ،ئێستا زۆربه‌ی زه‌وییه كش���توكاڵییه‌كان به‌جێهێڵراون‌و
چاالكییه‌كی ئابوریی ئه‌وتۆیان تیا به‌دیناكرێت، به‌مه‌رجێك چه‌ند ده‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر كوردس���تان زۆرب���هی پێویس���تییه‌كانی خۆراك���ی خ���ۆی به‌رهه‌مده‌هێن���ا ،ههر له‌میوه‌كان���ی وهك ترێ‌و ههنارو ق���ۆخ‌و خه‌یارو ته‌ماته‌وه بگره تا ده‌گات به‌برنج‌و دانه‌وێڵه‌و گوێزو بایه‌م‌و توتن‌و گۆشت‌و په‌له‌وه‌رو هێلكه‌و س���ه‌وزه‌واتی هاوینه‌و زستانه، كه هه‌موو ئهم به‌رهه‌مه كش���توكاڵیانه زۆربه‌ی داهاتی نیشتمانیی ئێمه‌یان پێكده‌هێنا. گه‌ناوی جه‌ختی لهوه كردهوه كه باشترین رێگه بۆ رزگاربوون لهم دۆخه ئه‌وه‌یه «حكومه‌ت هه‌وڵ‌‌و كۆشش بكات كش���توكاڵ بكرێته سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنگی داهات���ی واڵت‌و له‌و پێناوه‌ش���دا ده‌بێت حكومه‌ت بوژانه‌وه‌ی بواری كشتوكاڵ له‌بودجه‌و سیاسهتدا بكاته ئه‌ولییه‌تی خۆی«. زۆرێ���ك له‌وان���هی پێش���تر خه‌ریك���ی كاری كشتوكاڵی بوون‌و ئێس���تا له‌پیشه‌ی جوتیاریی دووركه‌وتونه‌ت���هوهو له‌ش���اره گه‌وره‌كان���ی كوردس���تاندا نیش���ته‌جێ ب���وون ،ب���ه‌رده‌وام به‌حه‌س���ره‌تی تام‌و چێژ‌و بۆن‌و به‌رامه‌ی میوهو
به‌رهه‌مه كشتوكاڵییه‌كانی خۆمانه‌وه‌ن ،له‌كاتێكدا كه س���یروان بیر لەخۆی‌‌و له 4ملیۆن كه‌سی ئهم كوردستانه ده‌كاته‌وه ،به‌سه‌رسوڕمانه‌وه ده‌ڵێت «ره‌نگه واڵتی وا ده‌گمه‌ن بێت ،ههر هه‌موومان ده‌خۆی���ن‌و ت���اك‌و ته‌رام���ان نه‌بێت كه‌س���مان به‌رهه‌ێكمان نییه ،گه‌ر ئهم واڵته وا بڕوات ،چۆن وێران نابێت؟». ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه به‌پێی س���ه‌رژمێری ساڵی 1957ی عێراق ،له%74ی دانیشتوانی پارێزگای س���لێمانی گوندنش���ین بوون‌و ته‌نه���ا له%26ی دانیشتوانه‌كه‌ی شارنشین بوون ،به‌اڵم له‌ماوه‌ی نیو س���ه‌ده‌دا ئهم هاوكێش���ه‌یه ت���ه‌واو گۆڕاوه. ههرچهنده تا حه‌فتاكانی س���ه‌ده‌ی رابردووش، گوندنش���ینان زۆربه‌ی ههره زۆری دانیش���توانی كوردس���تانیان پێكده‌هێن���ا ،ب���ه‌اڵم له‌ئه‌نجامی چه‌ندین هۆكاری جیاوازدا زۆر به‌خێرایی الدێكان له‌دانیش���توان چۆڵ كران‌و هه‌موو خه‌ڵكی ئێمه لهچهند ش���ارێكی گ���ه‌وره‌و پ���ڕ له‌قه‌ره‌باڵغیدا ئاخنران ،كه ئه‌مه‌ش كاریگه‌رییه‌كی نه‌خوازراوی له‌سه‌ر به‌رهه‌مهێنان‌و ئابوری كوردستان ههبووه.
تا ده‌یه‌ی حه‌فتای سه‌ده‌ی رابردووش ،كشتوكاڵ‌‌و ئاژه‌ڵداری شاڕه‌گی ئابوری كوردستان بوون
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
27
بازرگانیو پیشەسازی
ی له‌كوردستان كوێر ده‌بێته‌وه" ه پیشه‌ی جوتیاری "خه‌ریك
حكومه‌ت سیاسهت ی بوژانهوه ی كشتوكاڵ ی نییه جوتیارێك باس لهوه ده‌كات كه به‌عس‌و وشكه‌ساڵی‌‌و نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری‌‌و بوون به‌مووچه‌خۆری حكومه‌ت كاری كشتوكاڵ‌‌و جوتیاریی پێ «ته‌رك» كرد ،پسپۆڕێكی بواری كشتوكاڵیش ده‌ڵێت «ده‌مێكه ئاسایشی خۆراكمان له‌ده‌ستداوه‌و ئێمه له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی گه‌وره‌داین». سیروان كه ئێس���تا كارمه‌ندی وه‌زاره‌تی ناوخۆی حكومه‌تی هه‌رێمه ،پێش���تر دانیشتووی گوندێك ی نزی���ك چی���ای پیره‌مه‌گ���رون ب���ووه‌‌و ب���ه‌كاری «فه‌الحی»و كشتوكاڵ كردنهوه خه‌ریك بووه ،ئهو كه بیر له‌رابردوو ده‌كاته‌وه ،وهك زنجیره رووداوی درامایه‌ك چه‌ندی���ن وێنه‌ی پڕ له‌چه‌رمه‌س���ه‌ری به‌شاشه‌ی مه‌غزو مێشكیدا گوزه‌ر ده‌كه‌ن ،به‌عس ه���ات گونده‌ك���هی روخاندن‌و ك���ردی به‌ناوچه‌ی «محه‌ره‌مه» ،كه راپه‌ڕین ده‌س���تیپێكرد گرانی‌‌و قات‌و قڕیش ده‌ستیپێكرد ،پاشان به‌كێشمه‌كێشی ش���ه‌ڕی ناوخۆوه تێوه‌گالو كه ش���ه‌ڕیش كۆتایی هات ،یه‌كسه‌ر وشكه س���اڵی ده‌ستیپێكرد ،ئیتر بۆ ئه‌م‌و هه‌زاران كه‌سی وهك ئهم مانه‌وه له‌گوند‌و ب���ه‌رده‌وام بوون ب���ه‌كاری كش���توكاڵییه‌وه جگه له‌هیالكی‌‌و سه‌رئێش���ه سوودێكی ئه‌وتۆی نه‌بوو، ئهو به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند كه ی په‌یوه‌س���ت نه‌بوونی كارهباو خزمه‌تگوزارییه‌كان به‌خوێندن‌و ته‌ندروستی له‌الدێ‌‌و كۆمه‌ك نه‌كردنی حكومه‌ت به‌گوندنش���ینان‌و هه‌ل بۆ ڕه‌خساندنی ی له‌ش���ار ئه‌وه‌ی وهك زۆرێك له‌خزم‌و كه‌س���ه‌كان ببێت به‌پۆلیس‌و ئاسایش‌و پێشمه‌رگه ،به‌یه‌كجاری ئه‌می له‌ژیانی الدێ‌‌و كشتوكاڵكردن دوورخسته‌وه. هه‌رچه‌ن���ده ئهو ئێس���تا مووچه‌یه‌ك���ی گونجاو له‌حكوم���ه‌ت وه‌رده‌گ���رێ‌‌و به ب���ه‌راورد به‌ژیانی راب���ردووی ئ���ه‌رك‌و هیالك بوونی خ���ۆی‌‌و خاوو ی كه‌مت���ره ،ب���ه‌اڵم هه‌رگی���ز نكۆڵی له‌و خێزان��� راس���تییه ناكات ك���ه ده‌رگا كردنه‌وه‌ی حكومه‌ت بۆ به‌لێش���او دامه‌زراندنی خه‌ڵكی الدێكان ،ته‌ور كێش���ان بوو به‌ڕه‌گ‌و ریشه‌ی كش���توكاڵ كردن‌و پیشه‌ی جوتیاریدا له‌كوردستان. ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر وه‌زیری كشتوكاڵ‌‌و سه‌رچاوه‌كانی ئاوی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس���تان به‌میدیاكانی راگه‌یاند روبه‌ری گشتی زهوی هه‌رێمی كوردس���تان 4ملی���ۆن هێكتاره‌‌و ئهو به‌ش���هی بۆ چاندنی دانه‌وێڵه‌و سه‌وزه‌و میوه گونجاوه 1ملیۆن‌و 535هه‌زار هێكتاره ،به‌شه‌كه‌ی تریش ده‌توانرێت بۆ چاندنی دارستان‌و ژماره‌یه‌كی زۆری داری می���وه‌ش به‌كاربهێندرێ���ت .ب���ه‌اڵم س���ه‌ڕه‌اری ئه‌وه‌ش چۆڵبوونی رۆژ به‌رۆژ زیاتری گونده‌كان له‌دانیش���توان ،یهكێكه له‌و ش���ه‌پۆله
26
ره‌نگ ه واڵتی وا ده‌گمه‌ن بێت ،ههر هه‌موومان ده‌خۆین‌و تاك‌و ته‌رامان نه‌بێت كه‌سمان به‌رهه‌ێكمان نییه ،گه‌ر ئهم واڵت ه وا بڕوات، چۆن وێران نابێت؟ گه‌ورانه‌ی هه‌رچی زیاتر ئابوری كوردس���تان الواز ده‌كات ،زۆرێك له‌ئابوریناسان‌و پسپۆڕانی بواری كش���توكاڵ پێیانوایه كه ده‌ستهه‌ڵگرتنی جوتیار له‌پیشه‌ی جوتیاریی‌‌و بوونی به«غه‌یره جوتیار» هه‌ڕه‌شه له‌ئابوری كوردستان ده‌كات. پس���پۆڕ‌و مامۆستای كۆلیجی كشتوكاڵ له‌زانكۆی س���لێمانی «دكت���ۆر محه‌مه‌د ئه‌می���ن گه‌ناوی« به‌گۆڤ���اری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند كه نه‌مان���ی كه‌رتی كش���توكاڵ به‌ر له‌هه‌ر ش���تێك په‌یوه‌ندی به‌نه‌بوونی سیس���ته‌مه‌وه‌یه ،ئهو وتی «هیچ سیسته‌مێكی ئابوری له‌كوردستاندا بوونی نییه ،ئهم سیسته‌مه‌ی كوردستان په‌یڕه‌وی ده‌كات نه‌سیس���ته‌می سۆشیالیس���تییه ،نه‌هه‌ره‌وه‌زییه‌و نه‌سه‌رمایه‌دارییه». گه‌ناوی كۆمه‌ڵێك ه���ۆكاری دیكه‌ش به‌به‌رپرس ده‌زانێت ل���هم دۆخه‌ی كش���توكاڵی تێكه‌وتووه، لهوانه هیچ پشتگیرییه‌ك نییه له‌البه‌ن حكومهتهوه بۆ كش���توكاڵ ،رێنمایی كشتوكاڵی‌‌و هه‌وڵدان بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی ئاس���تی توانای جوتیار‌و ئاش���نا كردنی به‌ته‌كنیك‌و شێوه‌كانی ئه‌مڕۆی كشتوكاڵ ك���ردن به‌دیناكرێ���ت ،به‌رهه‌مهێنه‌ره‌كانی كه‌رتی كش���توكاڵ ئۆرگانیزه نه‌كراون‌و له‌وانه‌ش خراپتر له‌كوردس���تاندا بوژان���ه‌وه‌ی كه‌رتی كش���توكاڵی له‌ئه‌وله‌ویه‌ته‌كان���ی سیاس���هتی حكومه‌تی هه‌رێم نییه. كاتێك كه ئێس���تا باس له‌مه‌ترسییه‌كانی هێنانی
ل���ه%95ی می���وه‌و به‌رهه‌م���ه كش���توكاڵییه‌كان ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی واڵتهوه ب���ۆ هه‌رێمی كوردس���تان دهكرێت ،گه‌ناوی ئاماژه بهوه ده‌كات كه «یه‌كه‌م مه‌ترسی ئهم ره‌وشه ئه‌وه‌یه پیشه‌ی كشتوكاڵی‌‌و به‌كارهێنانی زهوی كش���توكاڵی له‌كوردس���تاندا به‌ره‌و كوێر بوونه‌وه ده‌بات ،ئهو باوكانه‌ی پێشتر له‌الدێ ده‌ژیان‌و ده‌یانزانی چۆن كشتوكاڵ بكه‌ن‌و چۆن مێ���و به‌خێو بكه‌ن‌و م���ه‌ڕداری‌‌و ئاژه‌ڵداری بكه‌ن ،ئێس���تا كه كوڕو نه‌وه‌كانی���ان هاتوونه‌ته شار‌و له‌الدێ دابڕاون ،ئیتر ئهو پیشه‌یه‌یان له‌بیر ده‌چێته‌وه». جگ���ه له‌وه‌ش ئ���هو ئاماژه به‌چه‌ندین مه‌ترس���ی
بازرگانیو پیشەسازی
ی پڕ له‌دانیشتوانی جیهان 10واڵت 1
2
چین ی ی جیهانداو ژماره ی یه‌كه‌م دێت له‌ئاس���ت به‌پله ی ی 1.328.180.000كه‌سه‌و رێژه دانیش���توان %19,8دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن.
هند
ئه‌نده‌نوسیا
5
6
به‌رازیل
پاكستان
ی 191.481.000كه‌س���هو ژمارهی دانیش���توان ی 164.998.500كه‌س���هو ژمارهی دانیش���توان ی %2.85دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن .رێژه ی %2.46دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن. رێژه
7 به‌نگالدیش ی %2.42دانیشتوان ی 162.221.000كه‌سه‌و رێژه ژمارهی دانیشتوان ی جیهان پێكده‌هێنن.
9 روسیا ی %2.12دانیشتوان ی 141.903.000كه‌سه‌و رێژه ی دانیش���توان ژماره ی جیهان پێكده‌هێنن.
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
ئەمه‌ریكا
ی دانیش���توان ی ژماره ی 305.664.000كه‌س���هو ی دانیشتوان هند یه‌كێك ه له‌و دوو واڵته‌ی ژماره ی رێژه‌ی %4.56دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن. له‌سه‌روو ملیارێك مرۆڤه‌وه‌یه ،ژمارهی دانیشتوان 1.021.910.000كه‌س���هو رێ���ژه ی %15.24 دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن.
4
ی 229.965.000كه‌س���هو ی دانیش���توان ژماره رێژه ی %3.43دانیشتوانی جیهان پێكده‌هێنن.
3
8 نێجیریا ی %2.31دانیشتوان ی 154.729.000كه‌سه‌و رێژه ی دانیشتوان ژماره ی جیهان پێكده‌هێنن.
10 ژاپۆن ی %1.9دانیشتوان ی 127.590.000كه‌سه‌و رێژه ی دانیش���توان ژماره ی جیهان پێكده‌هێنن.
29
بازرگانیو پیشەسازی
ئایا زۆربوون ی دانیشتوانی هه‌رێم گه‌شه ی ئابور ی لێده‌كه‌وێته‌وه؟ ی 50مندا ڵ هه‌موو 24كاتژمێرێك ،نزیك ه ی ی منداڵبوونی سلێمان له‌نه‌خۆشخانه له‌دایكده‌بن ،سلێمانی‌‌و كوردستان زۆر ی ی سروشتیو ناسروشت به‌خێرایی‌‌و به‌شێوه‌یه‌ك ژمارهی دانیشتوانه‌كه‌ی زیاد ده‌كات، ئابوریناسێك ئاماژه بهوه ده‌كات كه پێویست ه زۆر ئیش له‌سه‌ر دانیشتوان‌و پالندانان بۆ ی ی گرنگی گهش ه مرۆڤ بكرێت چونك ه بنه‌مایه‌ك ئابورییه ،ئهو ده‌ڵێت «هه‌تا ئێستا ئیشمان له‌سه‌ر مرۆڤی ئهم هه‌رێمه نه‌كردووه ،كه ئهم ه له‌هه‌مووی گرنگتره».
ی ئابوریناسێک :گرفت ههره گهورهی ئێم ه ی ئه‌وه‌یه نزیكه ی %50بۆ %60كۆ دانیشتوانی هه‌رێم له‌شاره گه‌وره‌كانی وهك سلێمانیدا ده‌ژین
28
رۆژ بەڕۆژ شارەکان قەرەباڵغتر دەبن
ی ئ���اگادار ی لێدوان���ی س���ه‌رچاوه‌یه‌ك به‌پێ��� ی 10/30 له‌س���ه‌ره‌تای ئه‌مسا ڵ 2011/1/1تا رۆژ ی 12674 ی سلێمان ی منداڵبوون له‌نه‌خۆش���خانه من���دا ڵ له‌دایكبوون ،ئهم ه جگه له‌نه‌خۆس���خان ه ی س���هر ئه‌هلییه‌كان‌و ق���ه‌زاو ناحیه‌و گونده‌كان ی 1987هوه ب���هم پارێزگایه ،ههرچهنده له‌س���اڵ ی له‌كوردس���تاندا نه‌ك���راوه ،ب���ه‌اڵم س���ه‌رژمێر ی هه‌موو ئاماژه‌كان ئهوه ده‌س���ه‌لمێنن ك ه ژماره ی كوردستان ی زۆر زیادیكردووه ،ملیۆن كه‌س ه چۆن رێكخراوه ،كه‌چ دانیش���توانه‌كه‌ی به‌ڕێژه‌یه‌ك ی 4بۆ 5ملیۆن كه‌س���ه ،چۆن په‌رته‌وازه‌و ی ناسروشتیش .نزیكه زۆربوونێكی سروشتیو زۆربوونێك ی ناڕێكخراوه؟ ئه‌ركی ههر ده‌سه‌اڵت‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ی هه‌ن ،زۆربوون به‌پێی زۆرێك ل���هو ئه‌زمونانه ی ی ئه‌وه‌ی��� ه پێ���ش هه‌موو ش���تێك ئینس���انه‌كان ی گه‌شه ژمارهی دانیش���توان فاكته‌رێكی گرنگ ئابوریی���ه ،دیارترین نمون���ه‌ش لهم روه‌و‌ه چین‌و رێكبخاته‌وه ك ه ئینسان رێكخرایه‌و‌ه ته‌ندروستی‌‌و خوێندن‌و هه‌موو كایه‌كانی تر رێکده‌بێته‌وه». هندستانه. ی گرنگی ی ته‌كنیكی ده‌ربه‌ندیخان «رزگار ناوب���راو ئاماژهی بهوه كرد ك���ه خاڵێك راگری په‌یمانگا ی م���رۆڤ، عه‌بدولكه‌ری���م عه‌زی���ز» به‌گۆڤ���اری بازرگانیو ت���ری په‌یوه‌س���ت به‌رێكخس���تنه‌وه ی بهس���هر ناوچ ه جوگرافیه‌كان‌و ی دابه‌ش���كردنیه‌ت ی ژماره پیشه‌س���ازی راگه‌یان���د ك ه زۆربوون��� ی دانیشتوان له‌یه‌ككاتدا سوودو ته‌كالیفیشی ههیه ،بهس���هر ش���ارو گونده‌كان���دا ،كۆبوون���هوه ی ی حه‌ش���امه‌تێكی یه‌كجار زۆر له‌ش���اره گه‌وره‌كان ی «له‌راس���تیدا كه‌وتووه‌ته س���هر پالن ئهو وت ی ئ���هو واڵته بۆ دانیش���توان ،تا چه‌ند هه‌رێم���دا ،هاوس���ه‌نگیی نێ���وان رووب���هره حكومه‌ت ی ئهو واڵت ه ده‌یه‌وێ وهك چین‌و هندس���تان ته‌نها جوگرافی���ه‌كان‌و ش���ارو گونده‌كان���ی به‌ته‌واو ی «گه‌ر له‌س���هر ئهم رێچكه‌ی ه تێك���داوه ،ئهو وت خاوه‌نی ئابورییه‌كی به‌كارهێنه‌ر نه‌بێت؟». ی ئابوری به‌خۆمانه‌و‌ه نابینین، ناوبراو ئاماژهی بهوه كرد ك ه باس له‌پالن ده‌كه‌ین بڕۆین ،ئهوا گه‌شه ی په‌یوه‌ندی به‌به‌رنامه‌ڕێژی تۆكمه‌و ی ئابور ی گهش ه ی ئابوریی‌و كایه‌كان پێویسته به‌هه‌موو كه‌رته‌كان ژی���ان بگرێت���هوه ،له‌ناو ئه‌وانیش���دا «مرۆڤ» پالندانانه‌و‌ه ههیه ك ه له‌كوردس���تاندا نابینرێت، ی ی ئێمه ئه‌وه‌ی���ه نزیكه ی «پێویست ه زۆر گرفت���ی ههره گ���ه‌وره ی تایبهتی ،ئهو وت به‌شێوه‌یه‌ك ی هه‌رێم له‌ش���اره ئیش له‌س���هر دانیش���توان‌و پالندانان بۆ مرۆڤ %50بۆ %60كۆی دانیش���توان ی كوردس���تان ته‌نها گه‌وره‌كانی وهك سلێمانیدا ده‌ژین». بكه‌ین ،ئێم��� ه وهك هه‌رێم ی ی «پێشبینی كردنی ئه‌وه‌ی كه زۆربوون ی پڕۆژه‌‌و به‌رزكردنه‌وه‌ی بیناكاندا وتیش��� ئیشمان له‌بوار ی ی هه‌تا ئێس���تا ئیشمان دانیش���توان له‌هه‌رێمی كوردس���تاندا ببێت ه هۆ كردووه ،به‌اڵم به‌ڕاس���ت ی ئاب���وری زه‌حمه‌ت���ه ،چونك��� ه تا ئهم ی ئهم هه‌رێم ه نه‌كردووه ،ك ه ئهم ه گهش���ه له‌س���هر مرۆڤ له‌هه‌مووی گرنگتره .چونك ه ك ه گهش��� ه به‌توانا‌و س���اته‌وه‌خت ه هه‌نگاوێكی جددیم���ان به‌ره‌و ئەو ێ ی دانیش���توان به‌ب ی دراو مرۆڤت رێكخس���ته‌وه ،ئاڕاس���ته‌یه نه‌ناوه ،زۆربوون ی مرۆی س���ه‌رمایه ی ی هه‌ل ی مرۆڤ‌و ره‌خس���اندن گهش���ه‌دان به‌توانا دواجار هه‌موو شته‌كان رێكده‌بنه‌وه». ی ی داهاتی تاكه‌كه‌س ،گهش���ه وتیش���ی «بڕوان���ن چین زی���اد له‌ملیارێك‌و 300كارو بهرزكردنهوه ئابوری به‌دوادا نایه‌ت».
ك ه گه‌شه به‌توانا‌و ی دراو ی مرۆی سه‌رمایه مرۆڤت رێكخسته‌وه، دواجار هه‌موو شته‌كان رێكده‌بنه‌وه
بازرگانیو پیشەسازی
ئاو ی سیروان
ئاو ی سازگارو سروشت ی بان ی خێاڵنه
سلێمانی -ده‌ربه‌ندیخان بانی خیاڵن كارگه ی ئاو ی سیروان ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
0770 31 1504755 – 0770 5418610
بازرگانیو پیشەسازی
رێژه‌ی بێكاران روو له‌زیادبوونه
" زۆربه‌یان ده‌رچووی پەیمانگاو زانكۆن" سال به‌ساڵ ژمارهی بێكاران له‌هه‌رێم ی كوردستان روو له‌زیادبوونه ،رێژه‌یه‌كی به‌رچاویشیان ئه‌وانه‌ن كه خوێندنی زانكۆ ته‌واو ده‌كه‌ن ،به‌ڕێوه‌به‌ری به‌كارخستن‌و راهێنانی پیشه‌یی به‌وه‌كاله‌ت ده‌ڵێت «زۆربه‌ی ههره زۆری ئه‌وانه‌ی وهك بێكار ناوی خۆیان له‌فه‌رمانگه‌كه‌مان تۆماری كردووه ،ته‌مه‌نیان له‌خوار ٤٠ساڵه‌وه‌یه». دوای نزیكهی بیست ساڵ خوێندن‌و دوو سا ڵ چاوه‌ڕوانی دامه‌زراندن ،رێبین محه‌مه‌د (ته‌مه‌ن 27س���اڵ) ك���ه ده‌رچووی کۆلێژی زانس���ته مرۆییه‌كانە ،ئێستا هه‌ست ده‌كات خوێندن بۆ ئهو ماوه دوورودرێژه چه‌ند ئه‌می ده‌ستخه‌ڕۆو ده‌ست‌و س���پیی كردووه ،گه‌ربێتوو حكومه‌ت داینه‌مه‌زرێنێ‌‌و كارێكی ب���ۆ نه‌دۆزێته‌وه ئهوا س���ه‌ری له‌هیچ ئیش���ێكی بازاڕ ده‌رناچێت تا بیكات ،ئ���هو هه‌س���تده‌كات كاتێك خوێندنی ته‌واو كردو له‌زانكۆ ده‌رچوو ،ش���تێكی ئه‌وتۆ فێ���ر نه‌بوو تا به‌كه‌ڵكی بێ‌‌و كارێكی له‌بازاڕدا بۆ بدۆزێته‌وه ،هه‌ربۆیه هۆكاری ئهم بێكاری‌‌و گرفته‌ی تێیكه‌وتووه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ خراپی سیس���ته‌می خوێندن‌و فێركردن لهم واڵته‌دا، رێبی���ن به‌گۆڤ���اری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند كه «زانكۆكانی كوردستان‌و زۆربه‌ی به‌ش‌و كۆلیژه‌كانی ،زۆر لهوه ئاس���ت نزمترو بێ تواناترن كه گهش���ه بهس���هرمایهو توانای مرۆی���ی ب���ده‌ن‌و كادێ���ری كارزان‌و كارامه بۆ پێویستییه‌كانی بازاڕ ئاماده بكه‌ن». له‌كۆمه‌ڵگ���هی كورده‌واری���دا زۆرێك پێیانوایه كه كار كردن نه‌ك ه���هر بژێوی ژیان ،به‌ڵكو كه‌سایه‌تی مرۆڤیشی پێوه به‌ستراوه ،ته‌نانه‌ت له‌كلتوری ك���ورددا ،بێ���كاری به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك
لەچاوەڕوانی کاردا ..بەردەم مزگەوتی گەورە
30
مای���هی نیگه‌ران���یو قێزه‌ونه ،كه پێش���ینان وتویانه «شه‌ڕ له‌بێئیشی باشتره». به‌ڕێوه‌به‌ری به‌كارخس���تن‌و راهێنانی پیشه‌یی به‌وه‌كاله‌ت له‌س���لێمانی «ئاس���ۆ نه‌جمه‌دین فه‌ت���اح» ئام���اژه بهوه ده‌كات كه گه‌یش���تن به‌ژم���اره‌ی راس���ته‌قینه‌ی بێ���كاران كارێكی زه‌حمه‌ته ،ئهو به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند كه تا ئێس���تا زیاتر له 40هه‌زار كه‌س ناوی خۆی���ان له‌فه‌رمانگه‌ك���هی ئه‌مان وهك بێكار تۆمار كردووه ،كه زۆربه‌ی ههره زۆریان ته‌مه‌نیان له‌خوار 40ساڵه‌وه‌یه‌‌و به‌شێكیشیان ئه‌وانه‌ن خوێندن���ی په‌یمانگاو زانكۆیان ته‌واو ك���ردووه ،ئهو وتی «ئ���هم ژماره‌یه ئامارێكی ته‌واو نییه‌و زۆر دووره له‌رێژه‌ی راسته‌قینه‌ی بێكارانه‌وه له‌سلێمانیدا». ه���ۆكاری ئهم ژم���اره كه‌م���هی گەڕانده‌وه بۆ دووری فه‌رمانگه‌كه‌ی���ان كه ده‌كه‌ویته قه‌راغی شاره‌وه‌‌وە جگه له‌وه‌ی زۆر كه‌س ههر ناویشی نه‌بیس���تون ،زۆر كه‌سیش ناتوانێ یان ئاماده نییه سه‌ردانیان بكات ،مه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی بیمه‌ی بێكاری ده‌یانگرێته‌وه .به‌پێی پێش���بینی ئهو زیاتر له%11ی دانیش���توانی سلێمانی بێكارن (جگ���ه له‌ژنانی ماڵهوه) ،بهو پێوه‌ره‌ی بێكار ئهو كه‌س���ه‌یه كه ته‌مه‌نی له 18س���اڵ به‌ره‌و ژووره‌و توان���ای كار كردن���ی هه‌ی���هو كاری ده‌ستناكه‌وێ. ناوبراو وتی «ساڵ بهس���اڵ ژمارهی بێكاران روو له‌زیادبوونه ،زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ش���ی بێكارن گه‌نجانن ،له‌نێو گه‌نجه‌كانیشدا كچان له‌كوڕان كهمتر هه‌لی كاركردنیان ده‌ستده‌كه‌وێت ،ئهو گه‌نجانه‌ش���ی كه ده‌رچووی په‌یمانگاو زانكۆن زیاتر به‌ده‌س���ت بێكارییه‌وه گیرۆده‌ن تا ئەو گه‌نجانه‌ی كه کەمیان خوێندووه».
زانكۆكانی كوردستا ن زۆر لهوه بێ تواناترن ك ه ی ی مرۆی گه‌شه به‌توانا ی كارزان‌و بده‌ن‌و كادێر ی كارامه بۆ پێویستییه‌كان بازاڕ ئاماده بكه‌ن له‌كاتێكدا كه به‌لێش���او ده‌ستی كاری هه‌رزان له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمه‌وه روو له‌ناوخۆی كوردستان ده‌كات ،سااڵنه‌ش هه‌زاران ده‌رچووی په‌یمانگاو زانك���ۆكان روو له‌بازاڕی كار ده‌كه‌ن ،به‌اڵم بێ ئه‌وه‌ی به‌ئاسانی ده‌رفه‌ت‌و هه‌لی كاركردنیان بۆ بڕه‌خس���ێ ،كاتێ���ك رێبین بی���ر له‌خۆی ده‌كاته‌وه س���ه‌یری لهوه دێ ك���ه زۆرێك له‌و خزم‌و كه‌س���وكارانه‌ی هاوته‌مه‌نی كه هه‌رزوو وازیان له‌خوێندن هێناو چوون دوای كاسپی‌‌و بازرگانی خۆیان كه‌وتن ،ئێس���تا زۆر حاڵیان لهم باش���تره ،بۆیه ده‌ڵێت «تێناگه‌م سوودی سیس���ته‌مێكی خوێندنی به‌مجۆره چییه ،كه ئهم كات‌و ته‌مه‌نه‌ت لێببات كهچی له‌وسه‌ره‌وه فێری كارو پیشه‌یه‌كت نه‌كات؟».
بازرگانیو پیشەسازی
" تا سۆپه‌رماركێته‌كان زۆرتر بن كێبڕكێیان زیاتر ده‌بێت"
ئابوریناسێك ئاواته‌خوازه ك ه بڵێن له‌سلێمانی شت هه‌رزانه مامۆستایه‌كی زانكۆ به‌راوردێك له‌نێوان گه‌وره‌ترین سۆپه‌رماركێته‌كانی شاری سلێمان ی ده‌كات سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه كامیان شمه‌كیان له‌هه‌موویان هه‌رزانتره‌‌و ده‌ڵێت «ئاواته‌خوازم كه بڵێن له‌سلێمانی شت هه‌رزانه». مامۆس����تای ئابوری له‌زانكۆی سلێمانی «دكتۆر عێزه‌ت س����ابیر ئیس����ماعیل» له‌لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی به‌راوردكاریدا س����ه‌باره‌ت به‌هه‌رزانی نرخی شمه‌ك له‌یان����زه س����ۆپه‌ماركێتی قه‌باره گ����ه‌وره‌و ههره به‌ناوبانگی سلێمانیدا ،سۆپه‌رماركێتی«چوێسه» به‌هه‌رزانترینیان دیاری����ده‌كات .ناوبراو به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند كه لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ی له‌س����هر ئهو بنه‌مای����ه كردووه كه 51ش����مه‌كی وه‌رگرتووه‌‌و دهركهوتووه 25ش����مه‌كی چوێس����ه له‌هه‌موو شوێنه‌كانی تر هه‌رزانتره ،ئهو وتی «لهم به‌راوردكاریی����ه‌دا رێژه‌ی س����ه‌دیم وه‌رگرتووه ،بۆ نمونه چوێسه 51شمه‌كی ههیه ،لهم 51شمه‌كه 21
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
شمه‌كیان نرخه‌كه‌ی له‌هه‌ر 10سۆپه‌رماركێته‌كه‌ی سۆپه‌رماركێته‌كان ركه‌به‌ری له‌ناو خۆیاندا بكه‌ن، تری ش����اری س����لێمانی هه‌رزانتره ،ئ����هم 21ه‌كه بۆ ئ����ه‌وه‌ی به‌كه‌مترین نرخ‌و به‌كوالێتی باش����تر، دابه‌ش����ی 51ی ده‌كه‌ی����ت ،ئنج����ا كه‌ڕه‌تی 100ی شمه‌ك‌و كااڵ پێشكه‌ش به‌خه‌ڵك بكه‌ن‌و هاواڵتیان ده‌كه‌ی����ت‌و رێژه‌یه‌كت ب����ۆ ده‌رده‌چێت كه ده‌كاته لێی سوودمه‌ند بن». ،%43واته ئهگهر چوێسه 100شمه‌كی هه‌بێت 43بۆ پشتگیری ئهم قسه‌یه‌شی ،ئاماژهی بهوه كرد كه له‌و رۆژه‌وه‌ی رۆژنامه‌ی ئاوێنه راپۆرته‌كه‌ی ئه‌می شمه‌كیان له‌هه‌موو شوێنه‌كانی تر هه‌رزانتره». ناوبراو ئاماژهی بهوه كرد كه ئهو 51ش����مه‌كه‌ی سه‌باره‌ت به‌نرخی شمه‌ك له‌س����ۆپه‌رماركێته‌كان ئهو بۆ ئ����هم به‌راوردكارییه ره‌چاوی كردووه ،ئهو باڵوكردووه‌ته‌وه ،به‌ش����ێك له‌س����ۆپه‌رماركێته‌كان ش����مه‌كانه‌ن كه زۆر پێویس����ت‌و گرنگن بۆ ژیانی %5نرخی ئهو ش����مه‌كانه‌یان دابه‌زاندووه كه ئهم مرۆڤ‌و هه‌موو كه‌س����ێك به‌كاریانده‌هێنێت ،وهك باسی كردووه ،دكتۆر عێزه‌ت وتی «هه‌تا ژمارهی برنج‌و رۆن‌و تایت‌و سابون‌و شه‌كر‌و دۆشاوو زه‌یت‌و س����ۆپه‌رماركێته‌كان زۆرتر ب����ن ،كێبڕكێیان زیاتر ش����امپۆ .ئهو وتی «بۆیه ئه‌وانه‌شم وه‌رگرتووه تا ده‌بێت ،چونكه كڕیاره‌كان دابه‌ش ده‌بن بهس����هر الیه‌نگیریی نه‌كه‌م‌و ك����ه‌س نه‌یه‌ت بڵێت كوالێتی زۆرترین سۆپه‌رماركێته‌كاندا ،ئه‌وكاته ده‌بێت ئهم ئه‌مه‌یان باشه ئه‌مه‌یان خراپه ،هه‌موو شمه‌كه‌كان س����ۆپه‌رماركێتانه بیر لهوه بكه‌ن����هوه بۆ ئه‌وه‌ی له‌هه‌موو س����ۆپه‌رماركێته‌كان هه‌م����ان كوالێتیان كڕیار بۆ خۆیان په‌یدا بكه‌ن ،نرخه‌كانیان هه‌رزان بكه‌ن ،ئه‌مه‌ش له‌به‌رژه‌وه‌ندی هاواڵتیاندایه». ههیهو وهك یه‌كن». س����ه‌باره‌ت به‌گرنگ����ی ئ����هم به‌راوردكاریی����ه‌ش ،وتیش����ی «ئاواته‌خ����وازم رۆژێك بێ����ت كه بڵێن دكت����ۆر عێ����زه‌ت وت����ی «ئامانج����م ئه‌وه‌ی����ه كه له‌سلێمانی شت هه‌رزانه».
33
بازرگانیو پیشەسازی
ی شار" مۆڵێــــك دهبێته"ئه‌ستێره تێدا ده‌ك���ه‌ن .ئاراس عوم���هر عه‌بدولره‌حمان كه كۆتایی پایزی ئه‌مساڵی ،2011سلێمانی به‌ڕێوه‌به‌رێكی ئهم مۆڵه‌ی���ه به‌گۆڤاری بازرگانیو كرانه‌وه‌ی گه‌وره‌ترین مۆڵی به‌خۆیه‌وه بینی، پیشه‌س���ازی راگه‌یاند ئه‌مه یه‌كه‌مجاره له‌سلێمانی به‌ڕێوه‌به‌رێكی ئهم مۆله ()CITY STAR ده‌ڵێت «ئه‌مه یه‌كه‌مجاره له‌سلێمانی مۆلێكی وا مۆلێكی وا كرابێته‌وه بهو گه‌وره‌ییه‌‌و به‌ش���ه‌كانی تی���ا نه‌درابێت به‌كرێ‌‌و هه‌موو كااڵو ش���ته‌كانیش گهوره بكرێتهوه كه هه‌موو كااڵو شمه‌كانی بازاڕ له‌خۆبگرێ. له‌خۆبگرێ«. ناوب���راو ئاماژهی بهوه ك���رد كه ئهم مۆله لهچهند ی به‌ش���ێك پێكهات���ووه‌‌و وت���ی «نهۆم���ی ئه‌رزی CITY STARك���ه ده‌كه‌وێت���ه ناوجه‌رگ���ه س���لێمانییه‌وه‌‌و له‌ش���وێنی به‌نزینخانه كۆنه‌ك هی سۆپه‌رماركێت‌و بهشی ناوماڵ‌‌و فرۆشتنی گۆشت‌و ش���ار به‌دیكۆرو دیزاینێكی مۆدێرن‌و سه‌رنجڕاكێش مریش���كی فرێش‌و ماسی‌‌و چه‌ره‌سات‌و شوشه‌وات‌و دروس���تكراوه ،نزیك���هی 250كارمه‌ن���د كاری بابه‌ت���ی پالس���تیكه .نهۆم���ی یه‌ك���هم هه‌مووی
32
جلوبه‌رگه ،جلوبه‌رگ‌و پێاڵوو جلی ناوه‌وه‌ی پیاوان به‌گه‌نجان‌و كالسیكه‌وه ،س���پۆرت ،ژنان به‌پێاڵوو جانتاو جلوبه‌رگی ده‌ره‌وه‌و ناوماڵ ،منااڵنیش له‌تازه له‌دایكبوه‌وه تا 16ساڵی .نهۆمی دووه‌م به‌شێكی بۆلینگی تیایه ،به‌ش���ێكی یاری منااڵنی خوار 12 س���اڵ‌‌و فاس���ت فودێكیش���ی تیایه .له‌ناو نهۆمی دووه‌وه به‌ش���ێك ههیه س���ه‌رده‌كه‌ویت بۆ نهۆمی چ���وار كه كافتریایه‌كی زۆر هێمن‌و تایبهتی تیایه، ههر له‌نهۆمی دوو 2 ،به‌ش���ی یاری تیایه .نهۆمی سێهه‌م ریستۆرانته‌‌و له‌دوای نهۆمی چواره‌میشه‌وه تا نهۆمی دوانزه‌هه‌م له‌س���ه‌ره‌وه هه‌مووی دهكرێت به‌ئۆفیسی بازرگانیی‌و نووسینگه‌ی كۆمپانیاكان». وتیش���ی «ته‌نه���ا داواكاریمان له‌خه‌ڵ���ك ئه‌وه‌یه ئهم ش���وێنه به‌ش���وێنی خۆیان بزانن‌و بیپارێزن‌و ش���ته‌كانمان خراپ مه‌كه‌ن .چونكه ئهم شوێنه بۆ خزمه‌تی ئه‌وانه».
بازرگانیو پیشەسازی
ئابور ی جیهان ،كوردستانیش ده‌گرێته‌وه؟ له‌گه ڵ پرۆفیسۆر «هوشیار مەعروف»
پایزی ئەمساڵ خۆپیشاندان دژ بە هەلومەرجی ئابوریو سیستمی سەرمایەداریی ئەوروپاو ئەمەریکای گرتەوە
هه‌ڵبه‌ت���ه ئه‌مه‌ریكاش ده‌یه‌وێ بچێت���ه ناو ئهو هه‌واڵنه‌وه كه به‌مه‌به‌س���تی چاره‌سه‌ر كردنی ئهم قه‌یرانه ده‌درێن ،به‌اڵم ده‌یه‌وێ خۆش���ی به‌دوور بگرێ نه‌وه‌ك تووشی بارگرانی ببێت. بازرگانیو پیشه‌س���ازی :ئایا ئ���هم قه‌یرانه ته‌نها له‌چوارچێوه‌ی ئه‌وروپادا قه‌تیس ده‌مێنێ؟ هوش���یار مەعروف :ئ���هم قه‌یران���ه ده‌په‌ڕێته‌وه بۆ ژاپۆن‌و چینیش ،له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی ئهم واڵتانه‌ی باش���وری ئه‌وروپا زۆر قه‌رزاری چینن ،قه‌رزاری واڵته‌كان���ی یه‌كێت���ی ئه‌وروپاش���ن‌و ق���ه‌رزاری دامه‌زراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌كانیشن‌و قه‌رزه‌كانیشیان یه‌كجار قورس���ه ،بۆ نمونه یۆن���ان 300ملیاری دۆالری ده‌وێ ب���ۆ ده‌رباز بوون لهم قه‌یرانه .ئهم واڵتانه‌ی باش���وری ئه‌وروپاش بۆ ئه‌وه‌ی كێشهی كه‌مهێنانی بودجه‌یان چاره‌سه‌ر بكه‌ن ،پێویستیان هوش���یار مەعروف :نه‌خێر ،قه‌یرانی ئهم واڵتانه به‌تریلیۆنێك دۆالره. ده‌ره‌نجامی هه‌لومه‌رج���ی تایبهتی خۆیانه ،وهك ی گه‌وره‌یان بازرگان���یو پیشه‌س���ازی :ده‌ك���رێ بڵێن ئابوری ئاش���كرایه ئه‌وروپ���ا تواناو هێزێك��� جیهان له‌قه‌یرانێكی مه‌ترسیداردایه؟ ههیه بۆ هه‌س���تانه‌وه به‌باشوریش���هوه .قه‌یرانی
ی هەتا بۆرییه‌كان نهوت زیاتریان پیا بڕوات، قه‌یران لهم واڵتانه‌دا روونادات
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
ئاب���وری وهك ج���ۆن ماكێنز ده‌ڵێ���ت له‌تۆپێك ده‌چێ كه له‌نێوان زهویو س���ه‌قه‌فه‌كه‌دا س���ه‌رو خوار كردنیه‌تی ،نه‌ده‌گاته س���ه‌قفه‌كه‌و نه‌ده‌گاته س���هر زه‌وییه‌كه‌ی خواره‌وه ،هه‌كاتێك كه به‌ره‌و س���ه‌ره‌وه بچێ ده‌بێت بێتهوه خواره‌وه‌‌و كه دێته خواریشه‌وه دیس���ان به‌ره‌و سه‌ره‌وه هه‌ڵده‌كشێ. ئابوری جیهان له‌قه‌یراندا نییه‌و ئه‌وه‌ی رووده‌دات چه‌ند واڵتێكی گرتووه‌ته‌وه. بازرگان���یو پیشه‌س���ازی :ئای���ا ئ���هم قه‌یرانه كاریگه‌ریی له‌سه‌ر عێراق‌و كوردستان ده‌بێت؟ هوش���یار مەع���روف :نه‌خێر كاریگ���ه‌ری نابێت، له‌به‌رئ���ه‌وه‌ی بازرگانیمان له‌گ���هڵ ئه‌وان نییه تا به‌هۆی ئهم قه‌یرانه‌وه بوه‌ه‌س���تێت ،ئه‌وه‌ی ئێمه له‌گ���هڵ ئەوان هه‌مانه ته‌نه���ا نه‌وته ،هه‌تا نرخی ن���هوت به‌رزتر بێت‌و بۆریی���ه‌كان نه‌وتی زیاتریان پیا بڕوات ،ئهوا قه‌یران لهم واڵتانه‌دا روونادات، چونك���ه پاره‌ی نه‌وته‌كه به‌رده‌وام روو له‌زیادییه‌‌و خه‌می ئه‌وه‌مان نییه كه بڵێن بازاڕمان نامێنێ.
35
چاوپێکەوتن بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
پرۆفیسۆر عه‌لی قه‌ره‌داغی:
ئیسالم رێژه ی سوودی كڕین‌و فرۆش ی دیارینه‌كردووه
34
عه‌لی قه‌ره‌داغی
رێژه‌ی سوودو «ارباح» یهكێكه له‌و مه‌سه‌له هه‌ستیارانه‌ی كه زۆرجار جێی مشتومڕه، زۆربه‌ی خه‌ڵكی به‌هۆی ئهو سوودو «ئه‌رباح»ه زۆره‌ی به‌شێك له‌بازرگانه‌كانی كوردستان به‌ده‌ستیده‌هێنن خوازیارن له‌دیدی شه‌رعییه‌وه وه‌اڵمی ئه‌وه‌یان ده‌ستكه‌وێ كه ئایا به‌پێی شه‌ریعه‌تی ئیسالم رێژه‌ی سوود ته‌حدید كراوه؟ بۆ تیشك خستنه سه‌ر ئهم بابه‌ته‌‌و ئهو پاره‌یه‌ی وهك قه‌رز له‌بانكه‌كان وه‌رده‌گیرێن‌و سوودیان دهچێته سه‌ر ،گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی چه‌ند پرسیارێكی ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكی رابیته‌ی ئیسالمی «پرۆفیسۆر عه‌لی قه‌ره‌داغی» كرد. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :ئای����ا ئایینی پیرۆزی ئیسالم رێژه‌ی س����وودی دیاریكردووه له‌كڕین‌و فرۆش‌و بازرگانیدا یاخود رێژه‌ی سوودو (ارباح) كراوه‌یه؟ عه‌لی قه‌ره‌داغی :نه‌خێر شه‌رعه‌ن رێژه‌ی سوودی كڕین‌و فرۆشتن (ارباح) ته‌حدید نه‌كراوه. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا ئهو سوودو ارباحه زۆره‌ی ك����ه به‌ش����ێك له‌بازرگانه‌كانی ئه‌مڕۆی كوردس����تان به‌ده‌س����تیده‌هێنن به‌پێی ش����ه‌رع رێگه‌پێدراوو حه‌اڵڵه؟ عه‌لی قه‌ره‌داغی :وهك ئاماژه‌م پێدا ش����ه‌رعه‌ن ارب����اح دیارینه‌كراوه ،به‌اڵم گرن����گ ئه‌وه‌یه كه قانزانجه‌كه غ���� هش‌و ئیس����تغالل‌و حه‌رامی تیا نه‌بێت‌و له‌بازاری خوش����ی زی����اد نه‌بێت (ربح المثل). بازرگانیو پیشه‌سازی :ئایا له‌دیدی به‌ڕێزتانه‌وه ئهو قه‌رزانه‌ی له‌بانكه‌كان ده‌درێن‌و س����وودیان دهچێته سه‌ر ،ده‌كرێ هاواڵتیان وه‌ریبگرن؟ عه‌لی قه‌ره‌داغی :سوود (ربا) حه‌رامه دروست نیه له‌هیج كه‌سیك وه‌ربگیرێت یان بیدات. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :به‌بڕوای تۆ گرنگترین بنه‌ما چییه ك����ه ده‌بێت بانكه ئیس��ل�امیه‌كان ره‌چاوی بكه‌ن؟ عه‌لی قه‌ره‌داغی :گه‌شه‌پێدانی گشتی (تنمیه شامله).
شه‌رعه‌ن ارباح دیارینه‌كراوه ،به‌اڵم گرنگ ئه‌وه‌یه ك ه قانزانجه‌كه غه‌ش‌و ئیستغالل‌و حه‌رامی تیا نه‌بێت
قـــــه‌یــرانــی گفتوگــۆیه‌ك
ئابوریناس‌و پرۆفیسۆر هوشیار مەعروف لهم گفتوگۆیه‌ی گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازیدا ئاماژه بهوه ده‌كات كه ئهم قه‌یرانه ئابورییه‌ی ئێستا ئهوروپاو جیهانی گرتووه‌ته‌وه، كاریگه‌ری له‌سه‌ر عێراق‌و كوردستان نابێت. بازرگانیو پیشه‌سازی :هۆكاره‌كانی ئهم قه‌یران ه چین ك���ه ئه‌وروپا بهگش���تیو واڵتانی یۆنان‌و ئیتالیا‌و ئیسپانیای به‌تایبه‌تی گرتووه‌ته‌وه؟ هوش���یار مەعروف :ئهم قه‌یران���ه قه‌یرانێكی داراییه‌و زیاتر له‌باش���وری ئه‌وروپادا ده‌بینرێ ك���ه له‌یۆن���ان‌و ئیتالی���اوه ده‌س���تپێده‌كاو له‌وێش���هوه بۆ ئیس���پانیاو پرتوغال ،واته ئهو واڵته ئه‌وروپیان���هی گرتووه‌ته‌وه كه ده‌كه‌ونه س���هر كه‌ناره‌كانی ده‌ریای ناوه‌ڕاست‌و توانای ئابوریی���ان به به‌راورد به‌واڵتانی ناوهڕاس���ت‌و باكوری ئه‌وروپا الوازتره ،كاتێك ئهم واڵتانه‌‌و چه‌ندی���ن واڵت���ی دیك���ه‌ش پێك���هوه یه‌كێتی ئه‌وروپایان پێكهێن���او دراوه‌كه‌یان بوو به‌یه‌ك دراو ،ئیت���ر س���نووره‌كان هه‌ڵگی���ران‌و به‌بێ هیچ رێگریی���ه‌ك كااڵ له‌واڵتێكه‌وه بۆ واڵتێكی دیك���ه ده‌برا ،ئهم تێك���هڵ بوونه وایكرد زیاتر ئ���هو واڵتانه الوازییان ده‌رك���ه‌وێ كه خاوه‌نی ئابورییه‌كی به‌هێز نین‌و تا ئه‌ندازه‌یه‌ك هێشتا كشتوكاڵی‌‌و الدێین‌و توانای ئابورییان هێنده‌ی واڵته‌كانی سه‌ره‌وه‌و ناوه‌ڕاستی ئه‌وروپا نییه. له‌هه‌مانكاتیشدا واڵتانی وهك یۆنان‌و ئیسپانیا‌و ئیتالی���ا كه‌وتنه ب���ەر لێش���اوی كۆچبه‌رانی ئاس���یایی‌‌و ئه‌فه‌ریقیی���هوهو خه‌رجییه‌كانیان قورس���تر بوو ،هه‌روه‌ها ده‌بوو پاره‌یه‌كی زۆر سه‌رف بكه‌ن تا ئاستی پێشكه‌وتنیان بگه‌یه‌نن به‌واڵتانی ناوهڕاس���ت‌و باكوری ئه‌وروپا ،به‌اڵم دوای س���ه‌رهه‌ڵدانی قه‌یران���ی ئابوری جیهان ل���ه2007دا كه ئه‌مه‌ریكای گرت���هوه ،ئیتر ئهم واڵتان���ه ئهو توانا داراییه‌ی���ان نه‌ما .بۆ قوتار بوون ل���هو ته‌نگه‌ژه‌یه‌ش حكوم���ه‌ت به‌ناچار ده‌بوو په‌نا ده‌باته به‌ر پاره ده‌ركردن ،چونكه به‌نمونه حكومه‌تی یۆنان نه‌یده‌توانی كه‌مهێنانی بودجه‌ی له %3زیات���ر بێت ،كهچی واتر بووه %5و دواتریش بوو ب���ه %7و دواتریش له%10 تێیپه‌ڕاند ،ئه‌مانه‌ش گوش���ار له‌ی���ۆرۆ دهكاو كاریگه‌ری خراپی له‌س���هر واڵت���ه گه‌وره‌كانی ئه‌ورپ���ا وهك ئه‌ڵمانیا‌و فه‌ره‌نس���او به‌ریتانیا ده‌بێت ،ده‌ب���وو ئهم واڵتان���ه یارمه‌تی یۆنان بده‌ن ،به‌اڵم سیسته‌می س���ه‌رمایه‌داری خێر‌و س���ه‌ده‌قه به‌كه‌س ناكات ،ده‌بێت ئهو پاره‌یه‌ی ئهم���ڕۆ ده‌یدرێـت���ێ س���به‌ینێ بیگه‌ڕێنێته‌وه.
بازرگانیو پیشەسازی
ی بازرگانیو پیشه‌سازی: ی ژوور سه‌رۆك
هه‌و ڵ ده‌ده‌ین گه‌شه به‌توانا ی مرۆیی گەنجەکانمان بده‌ین
بازرگانیو پیشه‌سازی :له‌وه‌رزی پایزی رابردووی ئه‌مس���اڵدا ( ،)2011ژووری بازرگان���ی چهن���د چاالكییه‌كی ئه‌نجام دا ،ده‌شێت بڵێین تاپۆكردنی ناوچه‌ی پیشه‌س���ازی یه‌كێك ب���وو له‌گرنگترین چاالكییه‌كانتان؟ س���یروان محه‌م���ه‌د :به‌دڵنیای���ی ،یه‌كێ���ك له‌چاالكیه‌كانی گرنگه‌كانی ئێمه ته‌ملیك كردنی ناوچه‌ی پیشه‌سازی یه‌ك بوو .به‌درێژایی ماوه‌ی رابردوو ئێم���ه له‌هه‌وڵی به‌رده‌وامدا بووین له‌گه‌ڵ الیه‌ن���ه په‌یوه‌ندی���داره‌كان بۆ ئ���ه‌وه‌ی ئهم كاره به‌زووترین كات له‌به‌رژه‌وه‌ندی كه‌رتی پیشه‌سازی‌‌و حكومه‌تی هه‌رێمیش���دا به‌ئه‌نج���ام بگه‌یه‌نرێت. خۆشبه‌ختانه وه‌جبه‌ی یه‌كه‌می ته‌ملیك كردنه‌كه پیش���ه‌وه‌رانی گرته‌وه ،ئێمه ویس���تمان له‌وانه‌وه ده‌ستپێبكه‌ین چونكه كۆمه‌ڵه خه‌ڵكێكی كاسپ‌و هه‌ژارن ،دوای ئه‌وانیش ته‌ملیك كردنی وه‌جبه‌ی یه‌كه‌م���ی كارخانه‌كانمان جێبه‌ج���ێ كرد .ئه‌مه خه‌ون���ی چه‌ند س���اڵه‌ی ئێمه بوو ،ك���ه له‌ڕووی ئابوریی���هوه ناوچه‌یه‌ك‌و خه‌ڵكێكی كاس���بكاری ش���اره‌كه‌مانی بوژانهوه ،هه‌ربۆیه به‌چاالكییه‌كی گرنگی خۆمانی ده‌زانی���ن‌و من لێرهوه پیرۆزبایی له‌هه‌موویان ده‌كه‌م‌و له‌هه‌وڵیش���داین بۆ جێبه‌جێ كردنی پڕۆژه‌ی پیشه‌سازی سێ. بازرگانیو پیشه‌س���ازی :ئێوه چ رۆڵێكتان هه‌بوو له‌چاككردنی رێنماییه‌كانی قه‌رزی پیشه‌سازیدا بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر ئاس���انكاری بۆ كه‌رتی پیشه‌سازی بكات؟ س���یروان محه‌مه‌د :دوای ئ���ه‌وه‌ی رێنماییه‌كانی قه‌رزی پیشه‌س���ازی ب���ۆ ژووری بازرگانی هات، ئێمه چهن���د كۆبوونه‌وه‌یه‌كمان كرد ،س���ه‌یرمان كرد كۆمه‌ڵێك ناهه‌ق���ی تیایه به‌رامبه‌ر به‌كه‌رتی پیشه‌س���ازی‌‌و زۆرێ���ك ناتوان���ن ل���هو ق���ه‌رزه سوودمه‌ند بن ،بۆیه سه‌ردانی وه‌زیری بازرگانیو پیشه‌س���ازیمان كرد لهههولێرو نووس���راوێكمان پێش���كه‌ش كرد ،ئه‌وانیش به‌رزی���ان كردهوه بۆ وه‌زاره‌ت���ی دارای���یو دوای گفتوگۆیه‌كی چڕ‌وپڕ، بڕگه‌كان���ی ئهو رێنماییانه به‌ش���ێوه‌یه‌ك هه‌موار كران كه كه‌رتی پیشه‌سازیی سوودمه‌ند بن .پێش ئهم هه‌موار كردنه كه‌س له‌و قه‌رزه س���وودمه‌ند ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
سیروان محه‌مه‌د مه‌حمود
سه‌رۆكی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی «سیروان محه‌مه‌د مه‌حمود» لهم گفتوگۆیه‌ی گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازیدا تیشك ده‌خاته سه‌ر گرنگترین چاالكییه‌كانی وه‌رزی پایزی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی‌‌و ده‌ڵێت «ده‌مانه‌وێ گه‌شه به‌توانای ئابوریو مرۆیی خۆمان بده‌ین».
نه‌ببوو ،به‌اڵم دوای هه‌وڵ‌‌و كۆششێكی زۆری ئێمهو هه‌مواركردنی ،خۆشبه‌ختانه ئاگادار كراینه‌وه كه كۆمه‌ڵێك له‌پیشه‌سازكاران لێی سوودمه‌ند ده‌بن‌و هه‌وڵ ده‌ده‌ین له‌ساڵی 2012شدا ئهو كه قه‌رزه‌ی دانراوه زۆر لهوه زیاتر بێت. بازرگانیو پیشه‌سازی :چ كارێكتان بۆ سه‌رله‌نوی رێكخستنه‌وه‌ی كوالێتی كۆنتڕۆڵ كردووه؟ س���یروان محه‌مه‌د :ماوه‌ی س���اڵێكه حكومه‌تی عێراق���ی گرێبه‌س���تێكی له‌گ���هڵ دوو كۆمپانیای فه‌ره‌نسی (ئێس جی ئێس‌و دی تی) كردووه ،كه دوو كۆمپانی���ای به‌ناوبانگی جیهانین‌و له‌كوالێتی كۆنتڕۆڵ ئیش ده‌كه‌ن ،بۆ ئه‌وه‌ی به‌ش���ێوازێكی رێكوپێك له‌س���هر مواس���ه‌فه‌تانی عێراقی ،ئهو كااڵو ش���مه‌كانی دێنه عێراقه‌وه ئه‌وان بیپشكنن. ئێمه دوای چه‌ند كۆبوونه‌وه‌یه‌ك گه‌یش���تینه ئهو ئه‌نجامه‌ی كه پێویس���ته حكومه‌ت���ی هه‌رێمیش واژۆی ئهم گرێبه‌ست‌و پرۆتۆكۆله بكات ،له‌پێناو ئه‌وه‌ی كااڵو ش���مه‌ك به‌باش���ترین كواڵێت بێته كوردستانهوهو بگاته ده‌ستی هاواڵتیان. بازرگانیو پیشه‌سازی :پایزی رابردووی ئه‌مساڵ ( )2011سه‌ردانی شاریقه‌تان كرد كرد ،پێشبینی ئهوه ده‌كه‌ن له‌س���اڵی 2012دا بازرگانی له‌نێوان هه‌رێم‌و واڵتانی كه‌نداودا زیاتر گه‌شه بسه‌نێت؟ س���یروان محه‌مه‌د :ئێمه كه چووین بۆ ش���اریقه وه‌فدێك���ی بازرگان���ی بووی���ن له‌هه‌م���وو ژووره بازرگانه‌كان���ی كوردس���تان پێكده‌ه���ات ،له‌وێ پرۆتۆكۆلێكم���ان ئیمزا كرد ،ئه‌وان ده‌یانویس���ت س���ه‌رمایه‌داره‌كانی ئ���ه‌وان بێن���ه كوردس���تان‌و س���ه‌رمایه‌گوزاری بكه‌ن ،پێیانخۆش بوو ئێمه‌ش به‌شداری پێش���انگاكانی ئه‌وان بكه‌ین‌و ئه‌وانیش به‌ش���داری پێش���انگاكانی كوردس���تان بك���ه‌ن. هه‌روه‌ها له‌وێ باڵوێزی قه‌ته‌ر بانگهێشتی كردین بۆ ئه‌وه‌ی بچین له‌گه‌ڵی دانیش���ین ،ئهو پێیوتین كه وهك واڵتی قه‌ته‌ر ده‌مانه‌وێ سه‌رمایه‌گوزاری له‌كوردستان بكه‌ین .ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وپێش به‌ڕێز سه‌رۆكی هه‌رێم سه‌ردانی قه‌ته‌ری كردو له‌وێ پرۆتۆكۆلێكی ئیمزا كرد ،به‌اڵم پ���اش ئهوه هیچ به‌دواداچوونێكی بۆ نه‌كرا ،بۆیه ئێمه لێرهوه داوا له‌حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كه‌ین كار له‌سه‌ر ئهوه بكات بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی بازرگانیو ئابوریمان له‌گه‌ڵ قه‌ته‌رو واڵتانی كه‌نداو به‌هێزتر‌و زیاتر بێت .ئه‌وان خۆیان داوای س���ه‌رمایه‌گوزاری ده‌ك هنو پێویس���ت ه حكومه‌ت���ی هه‌رێم یارمه‌تی‌‌و كارئاسانیان بۆ بكه‌ن ،به‌تایبه‌تی كه ئێستا واڵتی قه‌ته‌ر رۆڵێكی ئابوریو سیاس���ی گرنگ ده‌بینێ لهم ناوچه‌یه‌دا. بازرگانیو پیشه‌س���ازی :رۆژان���ه وه‌فدێكی زۆری
ی ههر كۆمپانیایه‌ك ی بێته كوردستانه‌و‌ه بیان ده‌بێت ئێمه پێمانخۆش بێت بازرگان���ی ئێران���ی س���ه‌ردانی ژووری بازرگانیو پیشه‌س���ازی س���لێمانی ده‌كه‌ن ،ده‌كرێ تیشك بخه‌یته س���هر ئهم الیه‌نه كه مه‌به‌ست له‌هاتنیان چییه؟ س���یروان محه‌مه‌د :پهیوهن���دی بازرگانی نێوان ئێمهو ئێران ده‌یان س���اڵه به‌رده‌وامه ،به‌اڵم لهم كات���ه‌دا به‌هۆی هه‌لومه‌رجی سیاس���ی ناوچه‌كه‌و ئ���هو دۆخه ئاڵۆزه‌ی ئێران���ی تێكه‌وتووه ،ئه‌وان ده‌یانه‌وێ پێگ���هی خۆیان ل���ه‌ڕووی ئابورییهوه له‌كوردس���تاندا به‌هێز بكه‌ن‌و بیكه‌نه ده‌روازه‌یه‌ك بۆ په‌یوه‌ندی بازرگانییان له‌گه‌ڵ جیهانی دهرهوه. هیوادارین ئێمه سوودیان لێوه‌ربگرین ،چونكه ههر كۆمپانیایه‌كی بیانی بێته كوردس���تانه‌وه ده‌بێت ئێمه پێمانخ���ۆش بێت .به‌اڵم له‌هه‌مانكاتیش���دا ده‌مان���ه‌وێ كار له‌س���هر ئهوه بكه‌ین كه گهش���ه به‌توانای مرۆیی كۆمه‌ڵه گه‌نجێكی خۆمان بده‌ین كه پیشه‌وه‌ر‌و بیناس���ازن ،وهك ژووری بازرگانی هه‌وڵئه‌ده‌ی���ن په‌یمانگای���ه‌ك دروس���تبكه‌ین بۆ راهێنانی ئهو گه‌نجانه تا به‌شێوه‌یه‌كی زانستیانه فێری كاری بیناس���ازی‌‌و كاری كارهباو میكانیكی بب���ن‌و به‌وه‌جبه خولی ش���ه‌ش مان���گ بخوێنن‌و بڕوانامه‌ی���ان بدرێت���ێ ،داوا له‌وه‌به‌رهێن���ه‌ران‌و حكومه‌تی���ش ده‌كه‌ین ئهم گه‌نجانه بخاته س���هر كارو ئیشی ش���یاویان بۆ بدۆزرێته‌وه ،ده‌مانه‌وێ هه‌موو ئهو كۆمپانیاو كارگ���ه بیانیانه‌ش ئاگادار بكه‌ین���هوه كه دێنه كوردس���تانه‌وه كار ده‌كه‌ن، ده‌بێت ئهو كرێكاران���هی گه‌نجانه‌ی خۆمان ئیش پێبكه‌ن‌و لهدهرهوه كرێكار نه‌هێنن.
37
كوردستان.. سامانێك له‌هه‌ل‌و ده‌رفه‌ت بازرگانیو پیشەسازی
هێنانه‌د ی ئابورییه‌ك ی كاراو به‌هێز.. گه‌شه‌دان به‌توانا ی وه‌به‌رهێنه‌رو بازرگانه‌كانی كوردستان.. بایه‌خ‌و گرنگیدان به‌باشترین جۆر ی كااڵ داكۆكیكردن له‌ئابور ی نیشتمانی‌‌و ئاوه‌دان كردنهوه ی كوردستان به‌ده‌ست‌و بازووی خۆمان.. پێشخستن ی كه‌رته‌كانی پیشه‌سازی‌‌و كشتوكاڵ‌‌و گه‌شتوگوزار، كه سه‌ره‌نجام به‌ره‌و داهێنان‌و به‌ره‌و بهرزكردنهوه ی ده‌رامه‌ت ی خێزانه‌كان‌و دۆزینه‌و‌ه ی هه‌رچ ی زیاتری هه‌ل ی كارو كهمكردنهوه ی رێژه ی بێكاریمان ده‌بات.. بنیاتنانی چینێك ی ناوه‌ڕاستی كارامه‌و هوشیار كه بناغه ی پته‌وی پێشكه‌وتن‌و ئارامی كۆمه‌ڵگایه..
نه‌خشه‌ڕێگاو ئامانجامان ه ژووری بازرگانی‌وپیشەسازی سلێمانی 36
بازرگانیو پیشەسازی
به‌یه‌كێ���ك له‌والته ت���ازه گهش���ه‌كردووه‌كان داده‌نرێ‌‌و له‌ریزبه‌ندی ئابوری جیهاندا به‌پله ی 97دێت ،به‌پێ���ی راپۆرتی س���ندوقی دراوی نێوده‌وڵه‌ت���ی له‌پله‌ی 64دایه ل���ه‌ڕووی هێزی كڕین���ی تاكه‌كه‌س‌و له‌پل���هی 75دایه له‌ڕووی قه‌باره‌ی بودجه‌ی گش���تی ده‌وڵه‌ته‌وه‌‌و له‌ڕووی پێش���كه‌وتنی مرۆیی���هوه به‌پل���هی 107دێت له‌ئاستی جیهاندا .له‌ئاستی واڵتانی عه‌ره‌بیشدا له‌ڕووی باشی ژیانه‌وه له‌پله‌ی دوانزه‌هه‌میندایه. ژم���اره‌ی دانیش���توانی س���وریا نزیك���هی 23 ملیۆن كه‌س���ه ،پێكهاته‌ی دانیشتوانی له‌ڕووی ئایین���یو مه‌زهه‌بیی���هوه %74س���وننه‌و %16 ش���یعه (به‌عه‌له‌وی‌‌و دروزو ئیس���ماعیلیه‌وه)، %10مه‌س���یحی‌‌و رێژه‌یه‌كی كه‌م���ی ئێزیدییه. پێكهاته‌ی دانیش���توانی ل���ه‌ڕووی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه %87ع���ه‌ره‌ب %10 ،ك���ورد %3 ،ئه‌رم���هنو توركمان‌و چه‌ركس‌و سریانین. سیس���ته‌می ئابوری س���وریا ،سیس���ته‌مێكی تێهه‌ڵكێشكراوی سۆشیالیستی‌‌و سه‌رمایه‌دارییه، ده‌وڵه‌ت ده‌ستی به‌سه‌ر زۆۆربه‌ی بانك‌و جومگه سه‌ره‌كیه‌كانی ئابوریدا گرتووه.
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
كش���توكاڵ توخمێكی س���ه‌ره‌كی داهاتی ئهم واڵته‌یه ،تاكه واڵتی عه‌ره‌بییه كه گه‌نم ده‌نێرێته ده‌ره‌وه‌و ه���اورده‌ی ن���اكات ،له‌به‌رهه‌مهێنانی لۆكه‌ش���دا له‌ئاس���تی جیهاندا به‌پل���هی ده‌یه‌م دێ‌‌و گرتگترین به‌رهه‌مه كشتوكاڵییه‌كانیش���ی میوهو دانه‌وێڵه‌و گوڵ‌و سێوو قۆخ‌و جۆره‌كانی دیكه‌ی میوه‌یه ،به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو گۆش���ت‌و هێلكه‌و ش���یره‌مه‌نی به‌رهه‌مده‌هێنێت .له‌بواری پیشه‌سازیش���دا ،س���وریا به‌ڕس���تن‌و چنین‌و چیمه‌نت���ۆو له‌دروس���تكردنی داوده‌رمانیش���دا به‌پله‌ی دووه‌م دێت له‌ئاستی واڵتانی عه‌ره‌بیدا. گرنگترین س���امانی سروشتی س���وریا نه‌وت‌و فۆسفات‌و گازی سروشتییه ،لهم واڵته‌دا رۆژانه نزیكهی 400به‌رمیل نهوت به‌رهه‌مده‌هێنرێت. بڕی هه‌نارده‌كردنی س���وریا له‌ساڵی رابردوودا ( )2010نزیك���هی 11ملی���ار دۆالر ب���ووه، ههرچهنده په‌یوه‌ندییه‌كی توندوتۆڵی سیاسی‌‌و بازرگانی له‌گه‌ڵ ئێران‌و چین‌و روس���یادا ههیه، به‌اڵم عێراق یه‌كه‌م شه‌ریكی بازرگانی سوریایه. به‌هۆی ئاووه���ه‌وای گونجاوو ش���وێنه دێرین‌و ناوچه سروش���تییه دڵڕفێنه‌كانی���هوه ،كه‌رتی
خزمه‌تگوزاری‌‌و گهش���توگوزار %42ی تێكڕای داهات���ی گش���تی س���وریا پێكده‌هێنێ���ت ،ك ه له‌س���اڵی راب���ردوودا ( )2010زیاتر له 6ملیۆن گه‌شتیار س���ه‌ردانیان كردووه .به‌اڵم ئه‌مساڵ ( )2011به‌ه���ۆی نائارام���یو خۆپیش���اندان‌و س���زا ئابورییه‌كان‌و گه‌مارۆخس���تنه سه‌ر ئهو واڵتهوه ،به به‌راورد به‌ساڵی پار به‌رێژه‌ی %60 گهش���تیاریی كه‌می كردووه ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه رێژه‌ی بێكاری لهم واڵته‌دا سه‌روو له%9یه‌‌و س���ااڵنه ژماره‌یه‌كی زۆری گه‌نجان لهم واڵتهوه روو ده‌كه‌نه واڵتانی كه‌نداو بۆ كار كردن. نائارامییه‌كانی ئێستای سوریا ،ره‌وشی ئابوری ئ���هم واڵته‌ی هه‌رچی زیاتر ش���ه‌كه‌ت كردووهو رۆژ به‌ڕۆژ زیاتر نرخی لیره‌ی س���وری به‌رامبه‌ر به‌دۆالری ئه‌مه‌ریكی ده‌ش���كێ .سه‌ره‌تای ئهم مانگ���ه (كانونی یه‌ك���هم) ،وه‌زی���ری دارایی س���وریا «محه‌مه‌د نه‌زال» به‌ئاژانسی فرانس پرێس���ی راگه‌یاند ئێستا س���وریا به‌خراپترین قه‌یران���ی ئابوریدا تێده‌په‌ڕێت ك���ه به‌درێژایی سااڵنی رابردوو ئهم واڵته قه‌یرانی ئابوری به‌م شێوه‌یه‌ی به‌خۆیه‌وه نه‌بینیوه.
39
بازرگانیو پیشەسازی
هاوسێكان
سوریا
38
گۆشه‌یه‌كی تایبه‌ته بۆ ئاشنا بوون به‌واڵتانی دراوسێ
س���وریا كه یه‌كێك���ه له‌ش���ه‌ریكه بازرگانییه سه‌ره‌كییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان ،ده‌كه‌وێت ه س���نووری رۆژئاوای هه‌رێم���هوهو به‌واڵتێكی دێرین���ی رۆژهه‌اڵتی ناوهڕاس���ت داده‌نرێت، س���ه‌رده‌مانێك مه‌ڵبه‌ن���دی شارس���تانیه‌تی س���لۆقی‌‌و رۆمان���یو بێزه‌نتی‌‌و مه‌س���یحی‌‌و ئه‌مه‌وی‌و عوسمانییه‌كان بووه. سوریا كه ده‌كه‌وێته سه‌ر كه‌ناره‌كانی ده‌ریای ناوه‌ڕاست‌و سنووری هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ لوبنان‌و ئیس���رائیل‌و ئ���ه‌رد‌هن‌و عێ���راق‌و توركیایه،
بازرگانیو پیشەسازی
ئابوری كوردستان پێویستی به‌هه‌موو كه‌رت‌و توانایه‌ك هه‌ی ه ی بكات له‌به‌ره‌و به‌شدار پێش بردنیدا ی كوردستان ده‌نگی پێداوه‌و حكومه‌ته ،ك ه خه‌ڵك ی به‌هێز ی س���ه‌ره‌ك دروس���تی ك���ردووه ،ئه‌ركێك ی ی تایبه‌تی‌‌و گهش���ه‌دان ه به‌توانا ی كه‌رت��� كردن ی خۆم���ان ،چونك ه كه‌رتی تایبهتی خۆمان ئابور زۆر له‌كۆمپانیای بیانی دڵس���ۆزترن .كه‌وات ه زۆر ی شایس���ته‌ترن ك ه هاوكاری بكرێ���ن ،بهو پێیه ی ی كوردس���تان س���ه‌رمایه س���ه‌رمایه‌ی خه‌ڵك نه‌ته‌وه‌یی كورده. ی ی وه‌به‌رهێنان له‌ڕێنمایی��� ه تازه‌كان���ی ده‌س���ت ه كوردس���تاندا ،پ���ڕۆژه‌كان ئاش���كرا (اع�ل�ان) ی پڕۆژه‌كه‌وه، كراوه به‌ڕووبه‌رو ش���وێن‌و ج���ۆر ی (شه‌فافیه‌ت) ده‌ستخۆشیان لێده‌كه‌ین ك ه روون خراوه‌ت��� ه كاره‌كانیان���هوه ،ب���ه‌اڵم پێمب���اش ی ب���وو له‌ڕێنماییه‌كان���دا به‌تایبه‌تی له‌سیاس���ه‌ت ێ (منافه‌س���ه)دا بۆ وه‌رگرتنی پڕۆژه‌كان كێبڕك ی ی ته‌نها له‌نێوان چه‌ند س���ه‌رمایه‌دارێك ركه‌به‌ر ی گ���ه‌وره‌دا نه‌بوایه ،چونكه ته‌نها ئ���ه‌وان توانا ی ئ���هو كێبڕكێیانه‌ی���ان ده‌بێت، به‌ش���دار بوون ی تر بۆی���ه ده‌كرێ���ت پ���ڕۆژه‌كان به‌ش���ێوه‌یه‌ك به‌رنام���هی بۆ دابڕێژرێت ك ه دهرفهتی زیاتر بدات به‌چینه‌كانی س���ه‌رمایه‌داری ناوهندو خوار ناوه‌ند به‌ش���دار بن‌و گه‌شه بكه‌ن‌و ژمارهی وه‌به‌رهێنه‌رو سه‌رمایه‌داره‌كانیش له‌كوردستاندا زیاتر بێت. ی كوردس���تان ی هه‌رێم له‌كۆتاییدا داوا له‌حكومه‌ت ی ی ئ���هم واڵته بڕبڕه ده‌كه‌ین كه س���ه‌رمایه‌دار ی ئابوری كوردستانن ،با یاسا‌و رێنماییه‌كان پشت ی به‌جۆرێ���ك دابڕێژرێ���ن كه گهش���ه به‌چینه‌كان تری���ش بدات بۆ ئه‌وه‌ی س���ه‌رمایه‌دارو بازرگان‌و ی به‌توانای���ان تیا هه‌ڵكه‌وێ‌‌و گهش��� ه كاس���بكار به‌كه‌رتی پیشه‌س���ازیش ب���دات ،چونكه بهتهنها ی دیاریكراو‌ه بهس���ه‌رمایه‌داری گهوره كه ژم���اره ی به‌ڕێوه‌ناچێت‌و گهش ه ناكات‌و ی ئابور ره‌وڕه‌وه ئابوری كوردس���تان پێویس���تی به‌هه‌موو كه‌رت‌و ی ب���كات له‌به‌ره‌و پێش توانایه‌ك ههیه به‌ش���دار بردنیدا. ی ی ژوور ی سه‌رۆك *نووسه‌ری ئهم بابه‌ته جێگر بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانییه. ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
41
بازرگانیو پیشەسازی
گه‌شه ی سه‌رمایه ی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و ئه‌رك ی حكومه‌ت نهوزاد غه‌فور كه‌ریم*
40
ی ئابوریدا، ی تایبه‌ت له‌پێش���كه‌وتن ی كه‌رت رۆڵ��� ێ ی به‌ڵگه‌نه‌ویسته‌و دهركهوتووه به‌ب مه‌سه‌له‌یه‌ك ی هیچ واڵتێك گهش���ه‌كردنی ئهو كه‌رته ئاب���ور ی ك ه ته‌نها ی ئهو واڵتانه به‌هێ���ز نابێت ،بهتایبهت ی وهك نهوت ده‌به‌ستن. ی سروشت پشت به‌سامان ی ی مێ���ژوو ئهوه له‌هه‌م���وو دنیاش���دا ئه‌زمون��� ی سه‌لماندووه كه بهتهنها حكومه‌ت‌و كه‌رتی گشت ی ناتوانێت وهك پێویست گهش ه به‌هه‌موو بواره‌كان بازرگان���یو پیشه‌س���ازی‌‌و ئاوه‌دانكردن���هوهو ی ی بدات ،بهتایبهت كشتوكاڵ‌‌و گه‌شتیاری‌‌و تا دوای ی گلۆبالیزه‌یشن لهم س���ه‌رده‌مه‌دا ك ه س���ه‌رده‌م (جیهانگیری)یه‌‌و كێبڕكێ‌‌و گۆڕانكاریی له‌هه‌موو بواره‌كاندا زۆر خێرایه‌و ده‌بێت هه‌موو ئابورییه‌ك ی ئهم پرۆسه جیهانگیرییه‌دا ره‌وت له‌گه‌ل ته‌وژم ی پێشكه‌وتن دواده‌كه‌وێت. بكات ،ده‌نا له‌كاروان ی باش ی تایبهتی كوردستان تا ئه‌ندازه‌یه‌ك كه‌رت ی ی كردووه له‌به‌ره‌و پێش���چوونی بوار هاوبه‌ش��� ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و بازرگانی���دا ،به‌اڵم له‌بواره‌كان پیشه‌س���ازی‌‌و كشتوكاڵ‌‌و گهش���تیاری‌‌و چه‌ندین ی تردا هێشتا ماویه‌تی‌‌و هه‌نگاوه‌كانی خاوه‌و بوار ی ههیه، له‌دوایه ،ئه‌مانه‌ش بۆ خۆی چه‌ندین هۆ چونك��� ه حكومه‌ت زۆر كێش���هی بهردهوامی ئهو ی بوارانه‌ی چاره‌س���هر نه‌كردووه ،ه���هر له‌پێدان ی زهویو زارو ی كێشه قه‌رزو چاره‌س���هر نه‌كردن ی نه‌بوونی سیسته‌می بانكی ك ه زۆر جار گفتوگۆ ی ی له‌س���هر كراوه له‌گه ڵ لێپرس���راوان پێویس���ت حوكمه‌ت���دا ،به‌اڵم تا ئێس���تاش به‌چاره‌س���هر ئهم واڵت ه به‌رن ه پێش���هوهو پڕۆژه‌كان ته‌نها به‌م ێ ده‌كرێت‌و چه‌ند س���هرمایهداره گه‌وره‌یه جێبه‌ج ی ماونه‌ته‌وه. نه‌كراو ی خۆمان ه به‌رده‌وام ب���وون‌و گهش���ه‌كردنی كه‌رتی تایبه‌ت ته‌نه���ا ئومێدی ئه‌مان بن .ب���ه‌الم ماف ی ی بپرس���ین ::ئایا ئهگهر كارئاس���انی‌‌و ئیمتیازات په‌یوه‌ندی به(سه‌رمایه)وه ههیه ،ئهو سه‌رمای ه ی ناوخۆیی هی به(سه‌رمای هی نه‌ته‌وه‌یی) ده‌ناسرێت ،حكوم���ه‌ت نه‌بوای ه ئهم س���هرمایهداره گه‌ورانه ی ههره ی گرنگ ئێس���تا هه‌ن دروست ده‌بوون؟ ك ه زۆربه ێ لیچره‌دا ئام���اژه به‌خاڵێك من ده‌م���هو ی زۆری���ان ل���هم س���ااڵنه‌ی دوایی���دا وهك قارچك بكه‌م كه پێموایه یهكێكه له‌ئه‌ركه سه‌ره‌كیه‌كان حكومه‌ت ،ئه‌وی���ش ئه‌وه‌ی ه كه ده‌بێت حكومه‌ت هه‌ڵتۆقین‌و دروس���ت بوون؟ بۆچی حكومه‌ت بیر ی بپارێزێ���ت‌و زیادی بكات ،لهوه ناكاتهوه كه ئهو ژماره كه‌م ه سهرمایهداره، ی نه‌ته‌وه‌ی س���ه‌رمای ه ی ده‌س���تی چینه‌كانی تری كه‌رتی تایبه‌ت ب���كات به‌ژماره‌یه‌كی گه‌وره‌و ده‌یان‌و س���ه‌دان‌و بهوه بێجگ ه له«س���هرمایهداره گ���ه‌وره‌كان» بگرێت‌و هه‌زاران كه‌س ،تا له‌كوردستاندا پڕۆژه‌كان هه‌موو ی ی كار زیاتر له‌كه‌رت ی ب���واره‌كان بگرێته‌وه‌و هه‌ل��� یارمه‌تی‌‌و كارئاس���انی زیاتریان بۆ بكات لهوه ی ده‌كات ،تا تایبه‌تدا بڕه‌خسێت؟ كه ب���ۆ س���هرمایهداره گه‌وره‌كان��� ی ی كوردستان له‌ڕوانگه ی تایبه‌ت ی كارا بكه‌ن هه‌میش��� ه كه‌رت بتوانن بێنه پێش���هوهو به‌شدارییه‌ك ێ حكومهتهوه به‌كه‌م تواناو كه‌م ش���اره‌زا س���ه‌یر له‌پرۆس��� هی بنیاتنان‌و وه‌به‌رهێنان‌و سه‌رله‌نو ی كوردستان .مه‌رجیش نیی ه ك���راوهو زۆرجار كه‌م���ی س���ه‌رمایه‌ش كراوه‌ت ه ی ئابور بوژاندنه‌وه ی ك ه حكوم���ه‌ت زیاتر ی ئ���هوه ی تر ی بگرنه‌وه ،هۆكارێك��� ی م���ادد هاوكاری���ه‌كان ته‌نه���ا الیه‌ن ی ی هه‌ڵبژێرێت بۆ پێدان ی بۆ هه‌وڵبدات كۆمپانیای بیان ی كارئاس���ان به‌ڵك���و ده‌توانرێ���ت له‌ڕێگ��� ه ی ناوهندو پڕۆژه‌‌و ته‌ن���ده‌ره‌كان ،ئایا ئهگهر حكومه‌ت ههر كردنیانه‌وه له‌رێنمایی‌‌و یاساكاندا ،چین سهرمایهداره ناوه‌نده‌كان ك ه ژماره‌یان به‌سه‌دان‌و بهو ش���ێوه‌ی ه بڕوانێت ه كه‌رتی تایبهتی ئاس���ت ی بۆ خۆش نه‌كات ،چۆن گهش��� ه هه‌زاران���ه ،زه‌مین هی ئه‌وه‌ی���ان بۆ خۆش بكرێت ناوه‌ن���دو رێگه ی زیاد بكات؟ ی كاراو بكا‌و چۆن تواناو سه‌رمایه‌كه ی گه‌وره‌و رۆڵ��� ك ه ببن���ه س���ه‌رمایه‌دار ی ی هه‌رێمدا ،ئه‌وه‌ن���دهی كارئاس���انی بۆ كۆمپانی���ای بیان ی ئاب���ور كاریگه‌ریان هه‌ب���ێ له‌بوار ی ی خۆماڵی‌‌و چینی ناوه‌ند ی هاواڵتیان دهكرێت ،بۆ كۆمپانیا ی نیش���تمانی‌‌و توان���ا به‌مه‌ش داهات ی گش���تگیرتر ب���ه‌رز ده‌كات���هوه .س���ه‌رمایه‌دار بكرێت ،بێگوم���ان كه‌رتی تایبه‌ت به‌ش���ێوه‌یه‌ك بهداخهوه ئه‌وه‌ی س���ه‌رنج ده‌درێ���ت رۆژ به‌ڕۆژ زۆر زۆر زیات���ر گهش���ه دهكاو به‌تواناتر ده‌بێت. ی ی وه‌به‌رهێن���ان ده‌ریده‌خه‌ن كه كه‌رت یاس���او رێنماییه‌كان ئهم چین���ه ناوه‌نده ده‌بات ه ئاماره‌كان ی گێڕاوه‌‌و ی كوردس���تان رۆڵی زۆر گهوره ی كاركردن له‌به‌رده‌میدا به‌رته‌س���ك تایبه‌ت دواوه‌‌و بوار ی ی پڕۆژه‌كان له‌الیه‌ن س���ه‌رمایه‌دار ێ زیاتر له %85 ی حكومه‌ت ئهوه ب ده‌كاته‌وه ،پێده‌چێ بۆچوون ی خۆماڵیی���هوه ئه‌نجام ده‌درێ���ن .به‌مه‌رجێك ئهم ك ه ته‌نها سهرمایهداره گه‌وره‌كان ده‌توانن ئابور
ئایا ئهگهر كارئاسانی‌‌و ی حكومه‌ت ئیمتیازات نه‌بوایه ئهم سهرمایهداره گه‌ورانه‌ی ئێستا هه‌ن دروست ده‌بوون؟ ك ه زۆربه‌ی ههره زۆریان لهم سااڵنه‌ی دواییدا وهك قارچك هه‌ڵتۆقین‌و دروست بوون؟
بازرگانیو پیشەسازی
ئه‌ستۆ .شۆفێره‌کان ک ه ئه‌وه‌ستان بۆ به‌نزین تێک���ردن زۆرجار گله‌ییان ئه‌کرد که خواردنی چێشتخانه‌کانی سه‌ر رێگاک ه بێکه‌ڵکه .ئه‌مه‌یش هانی س���انده‌رزیدا که خه‌یاڵی بۆ ئهوه بچێ خۆی چێش���تخانه‌یه‌ک بکاته‌وه .ته‌نها کێش ه ئ���ه‌وه‌بوو ک ه جێگه‌ی له‌ب���اری نه‌بوو ،بۆی ه ژووری دانیشتنی ماڵه‌که‌ی کرد به‌چێشتخانه. شۆفێران ،بهتایبهت ئه‌وانه‌ی ترێله‌کان نه ب ه ته‌نها گازۆیلیان ئه‌ک���رده ته‌نکییه‌کانیانه‌وه، به‌ڵک���و ژه‌مێ خواردنی گه‌رم‌و به‌تامیش���یان له‌ورگ ئه‌نا .یه‌کێ له‌و خواردنانه‌ی سانده‌رز ک ه ناوبانگی گشت سنوورێکی بڕیبو بریتیبوو له‌مریش���کێکی س���ووره‌وه‌کراو ک���ه خ���ۆی ناوی مریش���کی س���ووره‌وه‌کراوی که‌نتاکیی لێنابوو (ب ه ئنگلی���زی Kentucky Fried Chickenبه‌کورت���ی .)KFCرۆژی ئهمڕۆ که‌م واڵت ههیه لقێکی زنجیره ریس���تۆرانتی خێرای که‌ی‌ئێف‌س���ی تێدا نه‌بێ ،قازانجی کۆمپانی���ای س���ه‌ره‌کی له‌س���اڵی 2007دا بۆ نموون��� ه بریتی بوو له‌عه‌ره‌ب وته‌نی( فقگ ال غیر) زیاد له‌پێنج سه‌دو بیست ملیۆن دۆالر. ئ���هم دوو ناوه‌م ههر به‌نموون��� ه هێنایهوه بۆ س���ه‌لماندنی ئ���ه‌وه‌ی که داهێن���ان کاکڵه‌ی س���ه‌رکه‌وتنه‌و الساییکردنه‌و‌ه ته‌نها نشوستی ب���ه‌دوای خۆی���دا دێنێ .لهم پاش���اگه‌ردانی ه به‌رینه‌ی هه‌رێمی کوردستانی عێراقی به‌گشتی تیا ده‌ژی ،بهتایبهت له‌بواری ئابووریدا ،یه‌کێ له‌هۆ سه‌ره‌کییه‌کانی ئه‌وه‌ی له‌جێی خۆماندا چه‌قیوین‌و که‌س ب���ه‌ره‌و پێش ناچێ ئه‌وه‌ی ه ک���ه تاقه نه‌فه‌رێ بیری ب���ۆ داهێنان ناچێ‌و هه‌ریه‌که سه‌ر‌قاڵی چاولێکه‌ری‌و قۆپیه‌کردن ه له‌وان���ی تر ،بێ ئ���ه‌وه‌ی یه‌کێکیان بیری بۆ شتێکی تازه بچێ‌‌و له‌کۆتاییدا بهوه بشکێته‌و‌ه که ته‌ڕو وشک پێکهوه بسووتێ. به‌ڵگ���ه :زۆر له‌مێ���ژ نییه هه‌ن���دێ وای بۆ چوون ک���ه بازاڕه‌ک ه له‌ب���واری خواردنه‌وه‌ی فێنککه‌ره‌وه‌دا کورتی هێناوهو چاک وای ه ئه‌وان ده‌سپێش���که‌ری خۆیان بکه‌ن .ئه‌وسا به‌ناوی پیپسی کۆالوه (فڕی نیی ه به‌سه‌ر داهێنانه‌که‌ی برادهامی ره‌حمه‌تییه‌وه‌و به‌کارهێنانی ناوه‌ک ه نایاساییه) که‌وتن ه به‌رهه‌مهێنانی سۆده‌که‌ی خۆیان .الس���اییکه‌ره‌وان گورج قۆڵی خۆیان لێهه‌ڵماڵی‌و ،ئه‌وانی���ش که‌وتن ه چاولێکه‌ری. له‌ماوه‌یه‌کی کورتدا ش���اری س���لێمانی بووه خاوه‌ن زیاد له‌س���ی کارگه‌ی (به‌ره‌س���می) پیپس���ی کۆالو ،زیاد له (ب ه الیه‌نی که‌مه‌وه) 10کارگه‌ی قاچاخی ئ���هم خواردنه‌وه‌یه ،ک ه هه‌مووی���ان ش���وێنی به‌رهه‌مهێنانیان بریتی بوو له‌موبه‌قی مااڵن‌و ئامێره‌کانیان ته‌ش���تی جلشتن .که شه‌پۆلی التبوونیش که‌وته گه‌ڕ، چاک‌و خراپ پێکهوه پێی داغ بوون. نموونه‌یه‌ک���ی تر :ب���هو ش���ێوه‌یه‌ی له‌ئێران نانه‌قه‌یس���ی دێته به‌ره���هم ،کوردێکی ئهم دیوی���ش وای به‌چ���اک زانی هه‌م���ان رێچک ه ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
بگرێته‌به‌ر .به‌ئاس���ته‌م بیس���میلالی به‌سه‌ر زمان���دا هاتب���وو ،به‌الیه‌نی که‌م���هوه حه‌فتا که‌س���ی تر بوو نه‌ره‌قیبی .ئه‌وانیش به‌هه‌مان ته‌رزی ئه‌وانه‌ی پیپسی ،مه‌کینه‌کانیان بریتی بوو له‌ته‌نها پنه‌و تیرۆک .پێویست ناکا بۆتان باس بکه‌م ئهم ه به چ کاره‌س���اتێکی ئابووری شکایه‌وه. ب���ا بێین���ه س���هر به‌رهه‌مێکی ت���ر :بلۆکی کۆنکرێت .راس���ته ،کوردس���تان ته‌وژمێکی ئاوه‌دانی تاوی���داوه‌و ،عاله‌مه‌که پێویس���تی ب��� ه که‌ره‌س���هی بنیاتنان���ه .ب���ه‌اڵم ئهم ه پاس���اوی ئهوه نادا ک ه له سنووری پارێزگای سلێمانیدا به الیه‌نی که‌مه‌وه (به پێی ئامارو داتاكانی ژووری بازرگانیو پیشه‌س���ازیی ئهم ناوچه‌یه) دووس���ه‌دو حه‌فت���ا کارگه‌ی بلۆکی کۆنکرێت���ی تێدا ب���ێ .نه که‌س پێویس���تی به‌وه‌ن���ده به‌رهه‌می لێواولێو لێ���ڕژاو ههیهو، نه ئ���هم شووڵله‌به‌رهه‌ڵکێش���انه به‌قازانجی به‌رهه‌مهێنه‌ران دێ .ئهم ه له‌الیه‌ک ،له‌الیه‌کی تره‌وه ئ���هو کارگه‌ی بلۆکان ه به‌زۆر له‌س���هر زه‌ویی کش���توکاڵی قوتکراونه‌ته‌‌وه .التبوونی ئ���هو کارگانه ئهو زه‌ویان ه ناهێنێته‌وه س���هر ب���اری جارانیان ،که‌وات���ه زیانه‌که دوو قاته. پاش هه‌موو شتێکیش زۆری پێئه‌چێ که به‌م نزیکانه ره‌وتی به‌کارهێنانی بلۆکی کۆنکرێت وه‌ک یه‌که‌ی سه‌ره‌کی له‌بینادا به‌سه‌ربچێ‌و، که‌ره‌س���ه‌یه‌کی له‌بارت‌ر جێی بگرێته‌وه .ئه‌ی ئه‌وس���ا خاوه‌ن کارگه‌کان چ���ی ئه‌که‌ن؟ ئهو رۆژان ه یه‌کیه‌تی پیشه‌سازییه‌کانی كوردستان زۆری هه‌وڵ���ی چڕوپ���ڕدا ب���ۆ رێگرت���ن له‌و دی���ارد‌ه نابه‌جێی���ه ههر چه‌ند‌ه که‌س���انێک ههبوون هه‌ڵوێستی یه‌كیتیه‌كه‌مانیان به‌هه‌ڵ ه لێكدایه‌وه .ته‌نانه‌ت كۆبونه‌وه‌یه‌كمان سازدا زیات���ر ل���ه( )30كارگه‌ی پیپس���یو چه‌ندین كه‌سی شاره‌زای كۆ كردهوه پێشنیاری باشو به‌جێمان خست ه به‌رده‌م ،به‌اڵم دیار بوو گۆێز به‌گومه‌زدا هه‌ڵئه‌ده‌ین تا ده‌رئه‌نجام داخستنی هه‌م���وو كارگ���ه‌كان ب���ووه زه‌ره‌رو یه‌خه‌ی هه‌موانی گرت .ههر له‌هه‌مان بیرو بۆچونه‌و‌ه یه‌كیه‌تی پیشه‌س���ازیه‌كانی ئهو ڕۆژگار‌ه زۆر ده‌س���ته‌ودامانی وه‌زاره‌تی پیشه‌س���ازی بوو ك ه ڕێگر بێت له‌كردن���ه‌وه‌ی ئهو ژماره زۆره له‌كارگه‌ی بلۆك كه له‌زۆر الیه‌نه‌وه زهرهر بوو له‌ئابوری نه‌ته‌وه‌یی مه‌مله‌كه‌ته‌ك ه وهك خه‌رج كردنی س���ه‌رمایه‌یه‌كی زۆر ك ه ئێستا قه‌تیس ماوه. ته‌نها چاولێک���ه‌ری دادی هیچ نادا .نه‌بوونی پالنی تۆکمه‌و زانس���تییانه ،له‌به‌رده‌س���تدا نه‌بوونی ورد لێکدانه‌وه‌ی کوالیتێ‌و ،ونبوونی سیاس���ه‌تێکی هاورده‌کردن���ی ئه‌قاڵن���یو ب ه ئینساف رێگرن له به‌رده‌م رێچکه‌شکاندن ل ه رووی داهێنان���دا .تا داهێنانیش هان نه‌درێ، باری ئابووریمان بهوه ده‌مێنێته‌و‌ه که ئهمڕۆ ههیه :مایه‌ی به‌زه‌یی!
داهێنان کاکڵه‌ی سه‌رکه‌وتنه‌و الساییکردنه‌و‌ه ته‌نها نشوستی به‌دوای خۆیدا دێنێ.
چاولێکه‌ری دادی هیچ نادا .نه‌بوونی پالنی تۆکمه‌و زانستییانه، ونبوونی سیاسه‌تێکی هاورده‌کردنی ئه‌قاڵنی‌و ب ه ئینساف رێگرن ل ه به‌رده‌م رێچکه‌شکاندن ل ه رووی داهێناندا
43 43
بازرگانیو پیشەسازی
خۆکوشتنی ئابووری دالوه‌ر عه‌لی سۆفی
له‌وانه‌ی����ه زۆرب����هی خوێنه‌ران ئ����هم ناوه‌یان نه‌بیستبێ :کالیب برادهام (،)1934 – 1867 که‌چی زۆرب����هی ههره زۆریان به‌ش����ێوه‌یه‌ک له‌ش����ێوه‌کان کاریان به‌م پیاوه زرنگه بووه. له‌کۆتایی س����ه‌ده‌ی نۆزده‌دا له‌درمانخانه‌کانی ئه‌مریکادا باو بوو ک ه مه‌کینه‌یه‌کی سۆ‌ده‌یشی تیابێ ،بۆ تێکه‌ڵكردن����ی ئاوو هایدرۆکاربۆن، تا خواردنه‌وه‌یه‌کی فێنکیبه‌خش����ی لێده‌رچێ. ده‌رمانس����ازی الو براده����ام له‌ته‌مه‌ن����ی 22 س����اڵیدا به‌وه‌و‌ه نه‌وه‌س����تا ته‌نها ش����وێنپێی هاوپیش����ه‌کانی هه‌ڵگ����رێ ،به ڵک����و که‌وته داهێنان له‌سۆده‌ی ده‌رمانخانه‌که‌یدا؛ ئه‌ویش به‌تێکه‌ڵکردنی کۆمه‌ڵێ داوده‌رمان‌و گژوگیای جۆراوج����ۆر تیای����دا ،ب����ۆ ئ����ه‌وه‌ی تامێکی دانیس����قه‌ی لێده‌رچێ .س����ۆده‌که‌ی برادهام به‌شێوه‌یه‌ک ده‌نگی دایه‌وه‌و بازاڕی گه‌رمبوو، که ده‌رمانسازی الو له‌جێی ئه‌وه‌ی سۆده‌که‌ی له‌هۆده‌یه‌کی پشت ده‌رمانخانه‌که‌یدا بگرێته‌وه، س����اڵی 1902کارگه‌یه‌ک����ی ب����ۆ دامه‌زراندو ساڵێک پاش����تر مارکه‌که‌ی الی داموده‌زگای په‌یوه‌ندیدار تۆمارکردو پاتێنت (به‌ڵگه‌نامه‌ی
42
داهێن���ان)ی پچڕی .س���ۆده‌که‌ی برادهام ک ه له‌وس���اوه به‌ناوی «پیپسی کۆال» ناسراوه، ن ه بهتهنها سه‌راس���ه‌ری ئه‌مریکای گرته‌وه، به‌ڵکو له‌گه‌ڵ ره‌قیب ه هه‌تاهه‌تایه‌که‌یدا «کۆکا کۆال» بازاڕێکیان له‌نێو یه‌کدا دابه‌ش���کردو‌ه ک ه پڕ به‌به‌رایی گۆی ئه‌رزه. ناوێک���ی ت���ر :هارالند س���انده‌رز (– 1890 .)1980کات���ێ س���انده‌رز ته‌مه‌ن���ی ته‌نه���ا ش���ه‌ش س���اڵ بوو ،باوکی ئه‌مرێ‌و ،دایکی بۆ دابینکردنی بژێ���وی خێزانه‌ک ه ناچارئه‌بێ بکه‌وێت���ه کارکردن .هارالن���د بهتهنها له‌گه‌ڵ خوشک‌و برا ورده‌کانیدا له‌ماڵه‌وه جێئه‌ما .بۆ هه‌موو ئهمانه ئ���هم منداڵه ژیر‌ه له‌و ته‌مه‌ن ه ناس���که‌وه ورده ورده فێ���ری هونه‌رێک بوو: ئاشپه‌زی ،ک ه ن ه بهتهنها خێرا وه‌ستایی تێدا په‌یدا کرد ،بگره له‌سه‌رخۆ که‌وته جوانکاری‌و ورده‌کاری���ی جێی س���ه‌رنج له‌گه‌لێک بواردا. پاش کۆتاییهێنان به‌خوێندن له‌زانکۆو ،پاش تاقیکردنه‌وه‌ی چه‌ندان پیش���هی جۆراوجۆر، س���انده‌رز ب���ه‌وه‌وه ئه‌گیرس���ێته‌وه ک��� ه به‌نزینخانه‌یه‌ک له‌سه‌ر رێگایه‌کی خێرا بگرێت ه
بازرگانیو پیشەسازی
ده‌گه‌ن‌و خه‌ون���ی دێرینه‌ی رۆژئاوا دێتەدی که راسته‌وخۆ ده‌ستی بگاته کانه‌کانی وزه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راست له‌نێویاندا کوردستان. خه‌ونێکه که لهههناوی مێژوو و گهش���هی س���ه‌رمایه‌داری ئه‌وروپادایه ،س���ه‌ره‌تاکه‌ی ده‌گه‌رێت���هوه ب���ۆ هێڵی به‌‌رلی���ن به‌غداد. گهشهی سه‌رمایه‌داری‌و خه‌ونی فروانبوونی توانا بووه هۆی دروس���تبوونی رۆژهه‌اڵتی ناوهڕاس���ت لهم شێوازه‌ی ئێس���تایدا ،ئایا پێداویستی رۆژئاوا له‌قۆناخێکی هه‌ستیارو جیاوازدا دهبێته هۆی گۆڕانکاری له‌نه‌خشه‌ی ئهم ناوچه‌یه‌دا .به‌تایب���ه‌ت ئه‌مرۆ یه‌کێتی ئه‌وروپ���ا وه‌ها ده‌بینێت که سیاس���ه‌تێکی ده‌ره‌وه‌ی نه‌رمی هه‌ی���ه ،که مافی مرۆڤ‌و دیموکراس���یو ب���ازاڕو ئازادیه‌کان���ی بنه‌ما سه‌ره‌کیه‌کانین. به‌اڵم ئهمانه هه‌موو نیشانه‌ی ئهوه نین که یاریه‌که ئاسان‌و بێ گرێیه .له‌راستیدا ئه‌وه‌نده بهس نیه که خاوه‌ن یان س���هرچاوهی وزه بیر له‌ناردنه ده‌ره‌وه‌ی بکاته‌وه ،به‌ڵکو لهوه گرنگت���ر ئه‌وه‌یه ک ه چۆن ئهو مادده گرنگه وه‌ک ئامڕازێک به‌کارده‌هێنێت؟ سیاسه‌تت چی���ه له‌و باره‌وه؟ چۆن ده‌بیته یاریکه‌رێک ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
له‌یارییه فره جه‌مسه‌رو ئاڵۆزه‌کاندا؟ چۆن هاوس���ه‌نگی له‌نێوان ئابوریو حوکمکردن‌و سیاس��� هتو په‌یوه‌ندی ده‌ره‌وه‌و سیاسه‌تی به‌هابه‌خشی به‌مادده‌دا به‌رهه‌م ده‌هێنیت؟ سه‌رچاوه‌ی سروشتی له‌کوردستاندا چ نهوت چ گاز و چ ئ���او ههر هه‌موویان تا ئه‌وپه‌ڕی به‌سیاسیکراون ،به‌شێکن له‌گه‌مه گه‌وره‌کان. ئێمه به‌په‌رته‌وازه‌یی‌و بێ مه‌عریفه‌یی ته‌نها ده‌بین���ه قوربانی تیای���دا .نابۆکۆ خه‌ونێک نیه به‌ئاس���انی فه‌راهه‌م بێت ،خۆشباوه‌ڕی لهم بواره‌دا دهبێته هۆی به‌زیان ش���کانه‌وه له‌بری قازانج .ئهگهر نابۆکۆ په‌یوه‌ستبوونه به‌ئه‌وروپ���اوه ده‌بێ���ت ببێت���ه رێگای���ه‌ک به‌هێنان���ی به‌ها بااڵکانی رۆژئ���اوا بۆ ئێره وه‌ک ئ���ازادی ،ماف ،دادپ���ه‌روه‌ری .دیاره ئهمانه به‌های ده‌سته‌به‌ربوو نین له‌رۆژئاوا، به‌اڵم ئێمه ده‌بێت له‌رێگای وزه‌مانه‌وه وه‌ک سه‌رچاوه‌یه‌كی لۆبیکردن به‌کاربهێنین. * نوسەری ئەم بابەتە هەڵگری بڕوانامەی دکتۆرایە لەب���واری «دەوڵەت لەڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست»دا
سه‌رچاوه‌ی سروشتی له‌کوردستاندا چ نهوت چ گاز و چ ئاو ههر هه‌موویان تا ئه‌وپه‌ڕی به‌سیاسیکراون ،به‌شێکن له‌گه‌مه گه‌وره‌کان .ئێمه به‌په‌رته‌وازه‌یی‌و بێ مه‌عریفه‌یی ته‌نها ده‌بینه قوربانی تیایدا 45
بازرگانیو پیشەسازی
پرۆژه‌ی غازی نابۆکۆ..
گرنگی بۆ کورد چیه؟ سەردار عەزیز
*
نابۆک���ۆ ،ن���اوی ئۆپێ���را به‌ناوبانگه‌که‌ی ئۆپێرانوس���ی ئیتاڵی ڤێردیه .له‌هه‌مانکاتدا ناوی بۆریه‌کی گواستنه‌وه‌ی غازی سروشتیه له‌ئاسیای ناوهندو رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته‌وه بۆ یه‌كێتی ئه‌وروپا .له لۆگۆی کۆمپانیاکه‌دا نوس���راوه که هێڵێكی به‌یه‌که‌وه بهس���تنی رۆژهه‌اڵت‌و رۆژئاوایه .ئهم پرۆژه‌یه لهچهند روویه‌ک���هوه ئاڵۆزو گرن���گ‌و ده‌گمه‌نه .ئهو الیه‌نانه‌ی که وه‌ها ئه‌که‌ن ئهم پرۆژه‌یه به‌م ش���ێوه‌بێت ئه‌وه‌یه یه‌که‌م ئهم بۆریانه غاز ده‌گوێزنه‌وه له‌بڕی ن���هوت .که ئه‌مه‌ش بۆ خۆی کۆمه‌ڵێ���ک تایبه‌تمه‌ندی ههیه وه‌ک؛ پێویس���ت بوون���ی بۆڕی بۆ گواس���تنه‌وه، ک���ه کارێکی درێژخایه‌ن‌و ق���ورس‌و مایه‌ی تێچونێك���ی زۆره .الیه‌ن���ی دووه‌می؛ ئهم تایبه‌تمه‌ندیان���ه وه‌های لێئه‌کات که دانانی غ���از ببێته هۆی ئه‌وه‌ی ک���ه پاش دانانی به‌ئاس���انی نه‌توانرێ���ت بگوێزرێت���هوه که لهئهنجامدا ده‌بێت���ه جۆرێک له‌ناچار بوون .dependencyدی���اره راکێش���انی ئهم بۆریه ب���ۆ هه‌ریه‌ک له‌و واڵتان���هی که پیا تێئه‌پ���ه‌رێ مانای���ه‌ک‌و رۆڵێک���ی تایبهتی خۆی ههیه .ههروهه���ا بۆ یه‌كێتی ئه‌وروپا مانایه‌کی تایبهتی خۆی ههیه. غاز ئ���هو مادده‌ی���ه که رۆژ ل���ه‌دوای رۆژ به‌های زیاتر ئه‌کات له‌به‌ر پاکی‌و ئاس���انی به‌کارهێنان���یو پڕ وزه‌ی���ی .ئهمانه هه‌موو بهس���ه‌ریه‌که‌وه ئ���هو خه‌س���ڵه‌تانه‌ن ک���ه ژینگه‌دۆس���تیو سیاس���هتی ژینگه‌دۆستی چیدی ته‌نها سیاسه‌تی کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکانی تایب���ه‌ت نی���ه وهك س���ه‌وزه‌کان ،به‌ڵکو به‌ش���ێکه له‌پالن‌و ئه‌جیندای زۆربه‌ی ههره زۆری هێزه سیاسیه‌کانی رۆژئاواو بهتایبهت ئه‌وروپا. هه‌روه‌ها ئهم بۆری غازه که به‌واڵتێکی وه‌ک تورکی���ادا تێئه‌په‌رێ ،بۆ ئهو واڵته گرنگی‌و خه‌س���ڵه‌تی خ���ۆی ههیه .تورکی���ا چه‌ند ده‌یه‌یه‌که سیاس���هتی ئ���ه‌وه‌ی ههبووه که ببێته جێگای بۆریه‌کانی وزه .له‌رێگایه‌وه ببێت���ه واڵتێکی س���تراتیژی له‌ناوچه‌که که
44
ده‌روازه‌ی وزه‌ی ئاسیای ناوهندو رۆژهه‌اڵتی ناوه‌راسته. ب���ۆ یه‌كێتی ئه‌وروپ���ا ئهم بۆری���ه بریتیه له‌پرۆژه‌یه‌ک بۆ فره‌کردنی س���ه‌رچاوه‌کانی وزه‌و پشت نه‌به‌ستن ته‌نها به‌غازی روسیا. که‌واته ئهم پرۆژه‌یه گرنگیه‌کی زۆری ههیه بۆ واڵتێکی وه‌ک روس���یا ک���ه دابینکه‌ری س���ه‌ره‌کی غازی یه‌كێتی ئه‌وروپایه .ئهمانه هه‌موو پێکهوه وه‌هایکردوه که ئهم بۆریانه جێ���گای بایه‌خێکی زۆربن له‌الیه‌ن واڵتێکی وهك ئه‌مری���کاوه .ئه‌مری���کا خوازی���اری ئه‌وه‌ی���ه که ئ���هم بۆریانه دروس���تبکرێن‌و ئه‌وروپا چیدی هێنده پشت به‌غازی روسیا نه‌به‌س���تێت .ئهمانه هه‌موو ده‌چنه خانهی ئاسایشی وزه‌و دیپلۆماسیه‌تی وزه‌وه. گرنگی ئهم پرۆژه‌یه بۆ کورد چیه؟ ن���اوی نابۆک���ۆ هه‌تا بێ���ت زیات���رو زیاتر ده‌که‌وێته س���هر زاران ،له‌گه‌ڵ ئهم ناوه‌دا کۆمه‌ڵێک ئاماژه‌و خه‌ون پێکه‌وه‌به‌ستراون که جۆرێک له‌س���اده‌کاری عه‌قڵی سیاسی ئێمه پێش���ان ئ���ه‌دات .نابۆک���ۆ که ره‌نگه ببێته هۆی گواس���تنه‌وه‌ی غازی کوردستان وه‌ها ته‌ماش���ا ده‌کرێت ک���ه پرۆژه‌یه‌که بۆ گه‌یش���تن به‌بونیادنانی قه‌واره‌ی سیاس���ی ئێمه .دیاره ئه‌مه بێ بنه‌ما نیه ،پرۆژه‌یه‌كی وه‌ها ده‌توانرێت سوودی گهورهی لێببینرێت بهو ئاڕاس���ته‌یه‌دا .ب���ه‌اڵم فه‌راهه‌م بوونی پێویستی به‌کارو ره‌نج‌و هوشیاری زۆره. ک���ورد ده‌بێ���ت ب���ه‌دوو ئاڕاس���ته‌دا ئیش بکات ،ئاڕاس���ته‌ی ن���اوه‌وەی ئاڕاس���ته‌ی دهرهوه .هه‌ری���ه‌ک ل���هم ئاراس���تانه پڕن له‌ئاڵۆزی‌و کێش���هو قه‌یران .له‌ئاڕاس���ته‌ی ناوه‌وه مێژوویه‌ک���ی دڵته‌نگ ههیه له‌نێوان سه‌رچاوه‌ی سروشتیو ده‌سه‌اڵتدا .شێوازی حوکم‌و ب���اری دیموکراس���یو ئازادیه‌کان. ئه‌مه ته‌ڵه‌یه‌که به‌ئاسانی ناتوانین خۆمانی لێبپارێ���زن ئهگهر به‌وپه‌ڕی هوش���یاریه‌وه مامه‌ڵ���ه‌نه‌که‌ی���ن .بڕێک���ی زۆر له‌گه‌النی جیه���ان که‌وتونه‌ته ئهم ته‌ڵه‌یه‌وه ،بۆیه بۆ ئه‌وه‌ی ئێمه خۆمانی لێبپارێزین پێویستمان به‌ش���ێوازی نوێیه بۆ تێگه‌یشتن له‌ئابوری‌و دادپ���ه‌روه‌ری کۆمه‌اڵیه‌ت���یو سیس���ته‌می سیاس���ی .ئه‌مان���ه پێش هه‌موو ش���تێک
دیمەنێک لە ۆرک شۆپەکە
پێویس���تیان به‌کاری مه‌عریفی‌و تیۆریه لهم بواره‌دا که هه‌ڵق���واڵوی تایبه‌تمه‌‌ندیه‌کانی دونیای ک���وردی بێت ،ئێمه هه‌تا ئێس���تا هیچ هه‌نگاوێکم���ان لهم ب���واره‌دا نه‌ناوه. ئاراس���ته‌ی دووه‌م که ئاراسته‌ی ده‌ره‌وه‌یه بهگش���تی دوو بوار ده‌گرێته‌وه؛ یه‌که‌میان ئه‌وه‌ی پێیده‌ڵێن ئاسایشی وزه ،که ئه‌میش ب���ۆ هه‌ری���ه‌ک له‌ده‌وڵه‌ت���ان‌و کۆمپانیاکان مانایه‌کی تایبه‌ت���ی ههیهو لهئهنجامدا رێگا خۆش ده‌کات بۆ دیپلۆماسیه‌تی وزه .ئێمه پێویستمان به‌پێگه‌یاندنی کادێری تایبه‌ته لهم ب���واره‌دا ،له‌هه‌مانکاتدا پێویس���تمان به‌ئینس���تیتۆیه‌كی تایبه‌ته بۆ لێکۆڵینه‌وه له‌سه‌ر وزه. غ���ازی ئێم���ه رۆڵێک���ی گ���ه‌وره ده‌بینێت له‌فه‌راهه‌م بوونی پرۆژه‌ی نابۆکۆدا ،چونکه به‌بێ غازی ئێمه مه‌‌حاڵه هێنده غاز بگاته ئه‌وروپ���ا بهتایبهت ئهم بۆری���ه به‌چه‌ندین واڵتی تینوو به‌وزه‌دا تێئه‌په‌رێت. ئهگهر رۆژهه‌اڵت ،رۆژهه‌اڵت بێت‌و رۆژئاواش رۆژئاواو ئ���هم جووته ده‌بێ هه‌‌رگیز به‌یه‌ک نه‌گه‌ن ،وه‌ک کیپلنگ ده‌ڵێت .ئهوا له‌رێگای پرۆژه‌ی نابۆکۆوه رۆژهه‌اڵت‌و رۆژئاوا به‌یه‌ک
بازرگانیو پیشەسازی
ملیۆنه‌ره‌كانی رۆژهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاست %2.4ملیۆنه‌ره‌كان ی جیهان پێكده‌هێنن
کەنداو زۆرترین ملیۆنەری رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەخۆدەگرێت
«ژمارهی ملیۆنه‌ره‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست گه‌یشته 4490ملیۆنه‌ر له‌كۆی 185795 ملیۆنهرو خاوه‌ن سه‌رمایه‌ی جیهان»، به‌گوێره‌ی راپۆرتی ساڵی 2011ی سەنتەری لێكۆڵینه‌وه‌ی (ویلس ئێكس)ی سه‌نغافوره كه تایبه‌ته به‌لێكۆڵینه‌وه له‌دابه‌شكردنی سه‌رمایه‌و سامان لەهه‌ر پێنج كیشوه‌ره‌كه‌ی جیهان. راپۆرته‌ك���ه ئاماژه بهوه ده‌كات كه لهڕۆژههاڵت ی ناوهڕاس���تدا ،واڵتان���ی میس���رو قه‌ت���هر زیاتر له‌ه���هر واڵتێك���ی دیك���هی عه‌ره‌ب���ی دهرفهتی ده‌وڵه‌مه‌ندب���وون‌و كۆكردن���ه‌وه‌ی س���ه‌رمایه‌ی تاكه‌كه‌س���یان تیایه .هه‌روه‌ها پێش���بینی ئهوه ده‌كات كه قه‌ت���هر لهم ده‌یه‌دا ( 2011تا )2020 خێراترین گهشهی ئابوری به‌خۆیه‌وه ببینێت ،كه ژمارهی ملیۆنه‌ره‌كانی روو له‌زیادبوونن‌و به‌هۆی بنیاتنان���ی زۆرتری���ن رێگاوب���ان‌و فڕۆكه‌خانه‌و یاریگای تۆپی پێ‌و ئوتێله‌وه ،كه كۆمپانیاكانی قه‌ت���هر لێی س���وودمه‌ند ب���وون‌و بووه‌ته هۆی دروستبوونی چه‌ندین خاوه‌ن سه‌رمایه‌و ملیۆنه‌ر. راپۆرته‌كه ئاماژه بهوه ده‌كات كه واڵتانی كه‌نداو هێزێكی ئاب���وری گ���ه‌وره‌ن ،لهبهرئهوهی وهك واڵت‌و كۆمپانیاو س���ه‌رمایه‌داریش نه‌كه‌وتووه‌ته ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
ژێر كاریگه‌ری ئهو قه‌یران���ه ئابورییه‌ی جیهان ی گرتووه‌ته‌وه‌‌و خواستی به‌رده‌وامیش له‌سه‌ر وزه بووه‌ته هۆی قه‌به‌تر بوونی س���ه‌روه‌ت‌و سامانی ئهم واڵتانانه .به‌پێ���ی راپۆرته‌كه ته‌نها به‌حرێن لهم ره‌وش���ه ب���ه‌ده‌ره ،به‌هۆی ئ���هو ناڕه‌زایی‌‌و خۆپیشاندانه‌ی له‌سه‌ره‌تای ساڵی 2011هوه ئهم واڵته‌ی گرته‌وه. راپۆرته‌ك���ه ئ���ه‌وه‌ی ك���ردووه به‌پێ���وه‌ری ده‌وڵه‌مه‌ندیی كه ملیۆنه‌ره‌کان س���ه‌روه‌ته‌كانیان ل���ه 30ملی���ۆن دۆالر كه‌مت���ر نه‌بێ���ت ،به‌پێی راپۆرته‌كه‌ی ویلس ئێكس له‌لیس���تی ریزبه‌ندی ملیۆنه‌ره‌كانی رۆژهه‌اڵتدا ،سعودییه‌كان به‌پله‌ی یه‌كه‌م دێ���ن‌و رێ���ژه‌ی %27.3لیس���ته‌كه‌یان پێكهێن���اوه ،كه 1225س���عودی خاوه‌نی 227 ملی���ار دۆالرن .ئیم���ارات به‌پل���هی دووه‌م دێ له‌میانه‌ی ملیۆنه‌ره‌كانی رۆژهه‌اڵتی ناوهڕاس���تدا ك���ه 775ئیماراتی خاوه‌نی 116ملیار دۆالرن. كوێت به‌پل���هی چوارەم دێت كه 720ملیۆنه‌ری ئ���هو واڵته خاوه‌نی 112ملیار دۆالرن .پاش���ان ئیسرائیل به‌پله‌ی سێهه‌م دێت كه 315ملیۆنه‌ر خاوه‌ن���ی 68ملیار دۆالرن .پاش���ان قه‌ته‌ر كه 290ملیۆنه‌ر خاوه‌ن���ی 45ملیار دۆالرن .دوای ئه‌ویش سوریا به 225ملیۆنه‌ر 23ملیار دۆالریان
ههیه ،پاشان عێراق به 150ملیۆنه‌ر خاوه‌نی 13 ملی���ار دۆالرن .عومان ب���ه 140ملیۆنه‌ر خاوه‌ن ی 18ملیار دۆالرن ،به‌پێ���ی راپۆرته‌كه له‌واڵتانی دیك���هی عه‌ره‌بیدا ب���ه 65ملیۆن���هر 73ملیار دۆالریان ههیه. لهم راپۆرته‌دا ئاماژه به‌وه‌ش كراوه كه ئه‌مه‌ریكای باكور (ویالیه‌ت���ه یه‌كگرتووه‌كان���ی ئهمهریكاو كه‌نه‌دا) له‌ریزی پێش���ه‌وه‌ی كیش���وه‌ره‌كاندان ل���ه‌زۆری ژم���اره‌ی ملیۆن���ه‌رو ملیاردێ���ردا ،كه 62960ملیۆنه‌ر خاوه‌نی 8.2تریلیۆن دۆالرن، دوای ئه‌وی���ش ئه‌وروپا به 54325ملیۆنه‌ر 6.8 تریلیۆن دۆالریان ههیه ،پاشان ئاسیا به42525 ملیۆنه‌ر 6.2تریلیۆن دۆالریان ههیه .پاش���ان ئه‌مه‌ری���كای التینی به‌پله‌ی چ���واره‌م دێت كه ژمارهی ملیۆنه‌ره‌كانی 15100ملیۆنه‌ره‌و خاوه‌نی 2.3تریلیۆن دۆالرن ،پاشان ناوچه‌ی رۆژهه‌اڵتی ناوهڕاس���ت به 4490ملیۆنه‌ر خاوه‌نی 685ملیار دۆالرن ،پاش���ان ئۆقیانوس���ی ئ���ارام به‌پله‌ی شه‌شه‌م دێت كه به 3255ملیۆنه‌ر خاوه‌نی 410 ملی���ار دۆالرن ،ئه‌فه‌ریقیا به‌پله‌ی حه‌وته‌م دێت كه 2410ملیۆنه‌ر خاوه‌ن���ی 320ملیار دۆالرن، ئاس���یای ناوهڕاس���ت به‌پله‌ی هه‌شته‌م دێت كه به 730ملیۆنه‌ر خاوه‌نی 105ملیار دۆالرن.
47
بازرگانیو پیشەسازی
سەرمایە
ی خه‌اڵتی نۆبلی ئابورییه ی تایبه‌ت به‌ناساندنی براوه‌كان گۆشه‌یه‌ك
خه‌اڵت ی نۆبڵ ی ئابوری 2011 تۆماس سارگێنت
خه‌اڵتی نۆبڵی ئابوری ،2011به‌ش���ێوه‌یه‌كی هاوبه‌ش به‌خش���رایه ههر دوو ئابوریناس��� ی ئه‌مه‌ریكای���ی «تۆم���اس س���ارگێنت»و «كریستۆفه‌ر سیمز» .ئه‌كادیمیای شاهانه‌ی س���وید رایگه‌یاند ئهم خه‌اڵته‌ی وهك رێزلێنان به‌م دوو ئابوریناس���ه به‌خشیوه كه له‌ڕێگه‌ی توێژینه‌وه‌كانیان���هوه خزمه‌تێكمی به‌رچاویان به‌مرۆڤایه‌ت���یو به‌ئاب���وری واڵتان���ی جیهان كردووه. كۆمیته‌ی به‌خش���ینی خه‌اڵتی نۆبڵ رایگه‌یاند ك���ه ئ���هم خه‌اڵته‌ی ب���هم دوو ئابوریناس���ه به‌خش���یوه له‌به‌رامبه‌ر كاركردنی���ان له‌بواری پهیوهن���دی نێ���وان گرتنه‌به‌ری رێوش���وێنی سیاسی‌‌و كاریگه‌ری له‌سه‌ر ئابوری ،له‌به‌رامبه‌ر تۆژینه‌وه به‌رده‌وامه‌كانیان له‌سه‌ر پهیوهندیو كارلێككردنی نرخی سوود له‌گه‌ڵ هه‌اڵوسان‌و گهش���هی ئابوری ،پهیوهن���دیو كارلێككردنی سیس���ته‌می ب���اج له‌گ���هڵ به‌كارهێن���ان‌و وه‌به‌رهێن���ان ،پهیوهن���دیو كارلێ���ك كردنی نرخ���ی دراوه‌كان له‌گه‌ڵ قه‌ب���اره‌ی هه‌نارده‌و ه���اورده‌كان .هه‌روه‌ها كاریگ���هر بوونی كۆی
46
كریستۆفه‌ر سیمز
ئابوریی ناوخۆیی واڵتان ،وهك تێكڕای داهاتی ناوخۆیی‌‌و هه‌اڵوسان‌و بێكاری‌‌و وه‌به‌رهێنان. كۆمیته‌ی خه‌اڵتی نۆبڵ راش���یگه‌یاند كه ئهم دوو ئابوریناس���ه ههر یه‌ك���هو له‌الی خۆیه‌وه گهش���ه‌یان به‌میتۆدێك داوه بۆ وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئهو پرسیارانه‌ی په‌یوه‌ندیی هۆكارین له‌نێوان سیاس���هتو ئابوریدا ،كه هه‌میشه سیاسه‌ت‌و ئابوری ته‌واوك���ه‌ری یه‌كترین‌و كاریگه‌رییه‌كی گه‌وره‌ش له‌سه‌ر یه‌كتر به‌جێده‌هێڵن. هه‌رچه‌ن���ده ئهم دوو ئابوریناس���ه هه‌ریه‌كه‌‌و به‌جیا توێژینه‌وه‌یان كردووه ،به‌اڵم كاره‌كانیان ته‌واوك���ه‌ری یه‌كتر بووه‌‌و زۆرێ���ك له‌توێژه‌رو بڕیاربه‌ده‌ستانی سیاسی له‌سه‌رتاسه‌ری دنیادا س���وودیان له‌و میتۆد‌و شیكاریانه وه‌رگرتووه كه س���ارگێنت‌و سیمز كاریان له‌سه‌ر كردووه، توێژینه‌وه‌كان���ی ئ���هم دوو ئابوریناس���ه‌ش كه‌ره‌س���هی پێویس���ت بوون له‌ش���یته‌ڵكاری ئابوریدا ،هه‌روه‌ك له‌راگه‌یاندنه‌كه‌ی كۆمیته‌ی خه‌اڵتی نۆبڵدا هاتووه. سارگێنت‌و س���یمز هه‌ردوكیان ته‌مه‌نیان 68 ی 1970هوه ده‌ستیان س���اڵه ،ئه‌وان له‌س���اڵ
به‌ش���یكاری‌‌و توێژینه‌وه‌كانی خۆیان كردووه. س���ارگێنت مامۆس���تای ئابوریو بزنسكاریی ه ی نیویۆرك ،پێش���تریش له‌چه‌ندین له‌زانك���ۆ ی ی به‌ناوبانگ���ی ئه‌مه‌ری���كادا وان��� ه زانك���ۆ وتووه‌ته‌وه. ی 1968 كریس���تۆفه‌ر س���یمزیش ك ه س���اڵ ی زانستی ئابوریدا ی دكتۆرای له‌بوار بڕوانام ه ی له‌زانكۆی هارڤارد به‌ده‌س���تهێناوه ،له‌ساڵ ی ی ئه‌مه‌ریكادا وان ه 1970هوه له‌چه‌ندین زانكۆ ی وتووه‌ته‌وه ،ئێس���تا ئهو مامۆس���تای به‌ش ئابوریو بانكدارییه له‌زانكۆی پرنستۆن. ی ی 43خه‌اڵت جێی ئاماژه‌یه ،تا ئێس���تا له‌كۆ ی ی له‌الی���ه‌ن ئه‌كادیمیا نۆبڵ���ی ئابورییه‌کە ی سویده‌و‌ه به‌خشراو‌ه به‌ئابوریناسان، شاهان ه 30خه‌اڵتیان ب���هر ئابوریناس���انی ویالیه‌ت ه ی ئه‌مه‌ری���كا كه‌وت���ووه ،ك ه یه‌كگرتووه‌كان��� ی ی به‌ده‌س���تهێنه‌رانی خه‌اڵت زۆرترین رێ���ژه ی پێكده‌هێنن له‌ئاستی جیهانداو نۆبڵی ئابور زۆرب���هی ئه‌وانه‌ش���ی به‌ده‌س���تیانهێناو‌ه ی ئهو واڵته‌دا مامۆس���تان‌و وان ه له‌زانكۆكان��� ده‌ڵێنه‌وه.
بازرگانیو پیشەسازی
خۆیدا ده‌هێنێت جۆریك له هه‌اڵوس���انی وهك هه‌اڵوسانی هاورده ده‌بێت .كهواته ههر قه‌یرانێك له ئابوری واڵتان ی دراوسێدا ڕووبدات ،ڕاستهوخۆ كاریگه‌ری ده‌كاته سه‌ر ناوخۆی كوردس���تان .به هه‌ردوو ڕێگه‌ی بڕینی ئاو و ش���مه‌ك ،له ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكدا كوردستان ده‌بێت به بیابانێكی وشك و برێنگ. ل���ه كوردس���تان دا تا ئێس���تا هیچ یاس���ا و ڕێنماییه‌كی پێویس���ت دانه‌نراوه بۆ به‌كاربه‌ر بۆ چۆنێتی به‌كارهێنانی ئ���او ،له ژیانی ڕۆژانه‌یدا. به پێی زانیاری���ه‌كان %80ئاوی هه‌رێم به فیڕۆ ده‌چێت .له ئێس���تادا زیاتر ل���ه 250000كه‌س له كوردس���تان دا وهك پێویست ئاویان ده‌ست ناكه‌وێت. ده‌رئه‌نجام���ی ئهم گرفته ،ك���ورد ده‌بێت وه‌اڵم دان���ه‌وه‌ی خ���ۆی هه‌بێ���ت ل���ه ڕێگ���هی پالنی ئابوریهوه .له مێژوودا كوردس���تان به ش���ێوه‌ی جیاجی���ا كاولكراوه .به‌اڵم ده‌بێت ئهو ڕاس���تیه ی له داهاتوو بزانین كه مه‌ترس���یدارترین كاولكار دا ڕووبه‌ڕووی ده‌بێته‌وه ،قه‌یرانی ئاو و وش���ك بووون���ه‌وه‌ی ڕووبار و زه‌ویه‌كان���ه .ئهگهر ئێمه ش���یكردنه‌وه‌یه‌كی ئابوریانه ب���ۆ كه‌مبوونه‌وه‌ی ی كه ئاو بكه‌ین ،بێگوم���ان ده‌گه‌ین بهو باوه‌ڕه قه‌یران���ی ئاو و قه‌یرانی ئابوری یه‌كس���انن .زۆر ل���ه واڵتان داهاتێك���ی زۆر خ���ه‌رج ده‌كه‌ن ،بۆ زامنكردنی ئاوی پێویست ،وهك واڵتی سعودیه. كوردستان هاوش���ێوه‌ی زۆر له واڵتانی جیهان، به‌ر هو بیابان بوون ده‌ڕوات. له پاش���ه‌ڕۆژدا ئاو ده‌بێت به گرانترین پێویستی ژیانی خه‌ڵكی .كورد ده‌بێت هاوشێوه‌ی واڵتانی دراوس���ێی ،پالنی گلدانه‌وه و پاشه‌كه‌وت كردنی ئ���او په‌یڕه‌و ب���كات .گلدانه‌وه‌ی ئ���او له چه‌ند ناوچه‌یه‌كی كوردستان دا ،بڕیاری له‌سه‌ر دراوه بۆ جێبه‌جی كردنی .تا ئیستا()12به‌نداو بنیات ن���راوه ( )28به‌نداوی تریش ل���ه بواری دیزاین و توێژینه‌وه‌دای���ه .ئه‌گه‌رچ���ی ئ���هم به‌نداوانه ناتوانرێت بۆ كشتوكاڵ سودی لێوه‌ربگیرێت ته‌نها دوكان و ده‌ربه‌ندیخ���ان نه‌بێت .به‌اڵم حكومه‌ت ل���ه به‌رنامه‌یدایه ،س���ێ به‌نداوی هاوش���ێوه‌ی ده‌ربه‌ندیخان و دوكان دروس���ت بكات .ئه‌وانیش ته‌قته‌ق ،و مه‌نداوه ،باڵنده(گه‌لی ڕه‌شاوه) .كه له ڕێگه‌ی چهن���د كۆمپانیایه‌كی وه‌به‌رهێنانه‌وه جێبه‌جێ دهكرێت .دروس���ت كردن���ی به‌نداو، جگه له‌وه‌ی پاش���ه‌كه‌وت و گلدانه‌وه‌ی ئاوه بۆ داهات���وو .ده‌بێته‌ه���ۆی زیادبوون���ی ئاوی ژێر زهوی .ههروهه���ا زۆر كه‌رت���ی تری وهك كه‌رتی كشتوكاڵی و گهش���توگوزاری ده‌بوژێنێته‌وه ،كه سودێكی ئابوری زۆریان ههیه. * نوسەری ئەم بابەتە شارەزای بواری ئابورییە
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
49
بازرگانیو پیشەسازی
قه‌یران ی ئاو ،قه‌یرانی ئابوری به‌دوا ی هاوار حسین صۆفی
*
ئ���او ئ���هو ماده‌ی���هی كه ل���ه ه���هر كه‌‌لتور‌و جوگرافیایه‌‌كدا مانایه‌‌ك���ی تایبهتی خۆی ههیه. له ڕووی ئابوریهوه یهكێكه له‌هه‌‌ره به‌‌هادارترین مادده‌‌كان���ی س���هر گ���ۆی زهوی .له‌ڕۆژهه‌‌اڵتی ناوه‌‌راس���تدا ئهم ماده‌‌‌یه وهك ن���هوت دهچێته خانهی س���تراتیژیه‌‌وه ،بهتایبهت له‌داهاتوویه‌‌كی نزیكدا ،به‌جۆرێك سیاس���هتو پهیوهندیو باری گوزه‌‌ران‌و گهشهی واڵتانی ناوچه‌‌كه‌‌ی ڕاستهوخۆ پێوه گرێدراوه. ئهگهر نهوت تا ئێستا ڕۆڵێكی سهرهكی بینبێت له‌داڕشتنی سیاس���هتی ڕۆژههاڵتی ناوهڕاستدا، ئهوا ئاو دهبێته ئ���هو مادده‌‌یه‌‌ی كه بهردهوامی بهو ڕۆڵگێڕانه‌‌ی س���ه‌‌رچاوه سرشتیه‌‌كان ئه‌‌دات له‌داڕشتنی سیاسهتدا .له‌ئاودا ئابوریو سیاسهت تێكه‌‌ڵن ،هه‌‌رگیز به‌ئاسانی لێكجوداناكرێنه‌‌وه. لهههناوی كێش���هی ئاودا له‌ناوچه‌‌ی ڕۆژههاڵتی ناوهڕاس���ت بهگش���تیو كوردس���تانیش چهن���د چه‌‌مكێك���ی ئاب���ووری خ���ۆی په‌‌نه���ان داوه، لهوانه كه‌‌می‌و ههروهه���ا كۆبوونه‌‌وه یان بوونی س���هرچاوهی ئاو له‌ده‌‌ست كهسێك یان واڵتێكدا كه لهئهنجامدا جۆرێك له‌قۆرخكاری (مۆنۆپۆلی) پێوه‌‌ئه‌‌كات .كهواته كه‌‌می‌و قۆرخكردن كێشهی گهورهی ئاون له‌ناوچه‌‌ی ڕۆژههاڵتی ناوهڕاستدا. به‌پێی زانیاریه‌‌كان���ی بانكی جیهانی ،بڕی ئاوی پێویس���ت بۆ كهسێك له‌س���اڵێكدا 7000مه‌تری چوارگۆشه‌‌یه ،كهچی بهشی كهسێك له‌ناوچه‌‌ی ڕۆژهه‌‌التی ناوهڕاس���ت نزیكهی 1200مه‌تره .وا چاوهڕوان دهكرێت له‌داهاتووشدا كهمتر ببێته‌‌وه، به‌ه���ۆی گۆڕانی سروش���ت‌و زیادبوونی ژمارهی دانیشتوانه‌وه .كه‌می ئاو ،یا خود كه‌مبوونه‌وه‌ی زیاتری ئاو ڕۆژ ل���ه‌دوای ڕۆژ ،قه‌یرانێكی گهوره به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت .چه‌ند فاكته‌رێك ڕۆڵی سه‌ره‌كیان ههیه ل ه كه‌مبونه‌وه‌ی ئاودا .یه‌كه‌میان به‌هۆی وشكه‌ساڵیه‌وه لهم سااڵنه‌ی دواییدا .كه ب���ووه هۆی كه‌م بوونه‌وه‌ی ئاو له‌كوردس���تاندا. وش���ك بوون���ه‌وه‌ی زۆر له‌كانی���اوو چ���همو جۆگه‌ل���ه‌كان .لێدانی بیری قوڵ به‌ش���ێوه‌یه‌كی چڕ له‌زۆر ناوچه‌دا .هه‌روه‌ها نزمبوونه‌وه‌ی ئاوی ژێ���ر زهوی .گرفتی كه‌مبوون���ه‌وه‌ی ئاو له ههر كونجێكی ئ���هم جیهانه‌دا به ش���ێوه‌ی جیاجیا ههیه .له ئه‌فریقا و واڵتانی ڕۆژههاڵتی ناوه‌ڕاست به ش���ێوه‌یه‌كی چڕتر ده‌ناڵینن به ده‌ست كه‌می و پیس���ی ئاوه‌وه .له سه‌دا یه‌كی ئاوی سازگار له جیهاندا لهم دوو ناوچه‌دایه ،له كاتێكدا پێنج له‌سه‌دی دانیش���توانی جیهانی تیادایه .ئاو لهم دوو ناوچه‌ی���ه‌دا به زۆری له بواری كش���توكاڵ دا ب���ه‌كار ده‌هێنرێت .قه‌یرانی ئ���او ،قه‌یرانێكه سه‌رتاپای ئهم هه‌ساره ش���ینه‌ی گرتووه‌ته‌وه.
48
كوردس���تانیش بێب���ه‌ش نیه ل���هم قه‌یرانه .ك ه كاریگه‌ریه‌ك���ی نه‌گه‌تیڤی كردوه‌ته‌س���هر ڕێژه‌ی ئ���او .دووه‌میان به‌هۆی ئاو ئهو ماده‌یه‌‌ی كه له ههر كه‌‌لت���ور‌و جوگرافیایه‌‌كدا مانایه‌‌كی تایبهتی خۆی ههیه .له ڕووی ئابوریهوه یهكێكه له‌هه‌‌ره به‌‌هادارتری���ن مادده‌‌كانی س���هر گ���ۆی زهوی. لهڕۆژههاڵت���ی ناوه‌‌راس���تدا ئ���هم ماده‌‌‌یه وهك نهوت دهچێته خانهی س���تراتیژیه‌‌وه ،بهتایبهت له‌داهاتوویه‌‌ك���ی نزیكدا ،به‌جۆرێك سیاس���هتو پهیوهن���دیو باری گوزه‌‌ران‌و گهش���هی واڵتانی ناوچه‌‌كه‌‌ی ڕاستهوخۆ پێوه گرێدراوه. ئهگهر نهوت تا ئێستا ڕۆڵێكی سهرهكی بینبێت له‌داڕشتنی سیاس���هتی ڕۆژههاڵتی ناوهڕاستدا، ئهوا ئاو دهبێته ئ���هو مادده‌‌یه‌‌ی كه بهردهوامی بهو ڕۆڵگێڕانه‌‌ی س���ه‌‌رچاوه سرشتیه‌‌كان ئه‌‌دات له‌داڕشتنی سیاسهتدا .له‌ئاودا ئابوریو سیاسهت تێكه‌‌ڵن ،هه‌‌رگیز به‌ئاسانی لێكجوداناكرێنه‌‌وه. لهههناوی كێش���هی ئاودا له‌ناوچه‌‌ی ڕۆژههاڵتی ناوهڕاس���ت بهگش���تیو كوردس���تانیش چهن���د چه‌‌مكێك���ی ئاب���ووری خ���ۆی په‌‌نه���ان داوه، لهوانه كه‌‌می‌و ههروهه���ا كۆبوونه‌‌وه یان بوونی س���هرچاوهی ئاو له‌ده‌‌ست كهسێك یان واڵتێكدا كه لهئهنجامدا جۆرێك له‌قۆرخكاری (مۆنۆپۆلی) پێوه‌‌ئه‌‌كات .كهواته كه‌‌می‌و قۆرخكردن كێشهی گهورهی ئاون له‌ناوچه‌‌ی ڕۆژههاڵتی ناوهڕاستدا. به‌پێی زانیاریه‌‌كان���ی بانكی جیهانی ،بڕی ئاوی پێویس���ت بۆ كهسێك له‌س���اڵێكدا 7000مه‌تری چوارگۆشه‌‌یه ،كهچی بهشی كهسێك له‌ناوچه‌‌ی ڕۆژهه‌‌التی ناوهڕاس���ت نزیكهی 1200مه‌تره .وا چاوهڕوان دهكرێت له‌داهاتووشدا كهمتر ببێته‌‌وه، به‌ه���ۆی گۆڕانی سروش���ت‌و زیادبوونی ژمارهی دانیشتوانه‌وه .كه‌می ئاو ،یا خود كه‌مبوونه‌وه‌ی زیاتری ئاو ڕۆژ ل���ه‌دوای ڕۆژ ،قه‌یرانێكی گهوره به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت .چه‌ند فاكته‌رێك ڕۆڵی سه‌ره‌كیان ههیه ل ه كه‌مبونه‌وه‌ی ئاودا .یه‌كه‌میان به‌هۆی وشكه‌ساڵیه‌وه لهم سااڵنه‌ی دواییدا .كه ب���ووه هۆی كه‌م بوونه‌وه‌ی ئاو له‌كوردس���تاندا. وش���ك بوون���ه‌وه‌ی زۆر له‌كانی���اوو چ���همو جۆگه‌ل���ه‌كان .لێدانی بیری قوڵ به‌ش���ێوه‌یه‌كی چڕ له‌زۆر ناوچه‌دا .هه‌روه‌ها نزمبوونه‌وه‌ی ئاوی ژێ���ر زهوی .گرفتی كه‌مبوون���ه‌وه‌ی ئاو له ههر كونجێكی ئ���هم جیهانه‌دا به ش���ێوه‌ی جیاجیا ههیه .له ئه‌فریقا و واڵتانی ڕۆژههاڵتی ناوه‌ڕاست به ش���ێوه‌یه‌كی چڕتر ده‌ناڵینن به ده‌ست كه‌می و پیس���ی ئاوه‌وه .له سه‌دا یه‌كی ئاوی سازگار له جیهاندا لهم دوو ناوچه‌دایه ،له كاتێكدا پێنج له‌سه‌دی دانیشتوانی جیهانی تیادایه .ئاو لهم دوو ناوچه‌یه‌دا به زۆری له بواری كشتوكاڵ دا به‌كار ده‌هێنرێت .قه‌یرانی ئاو ،قه‌یرانێكه س���ه‌رتاپای ئهم هه‌ساره شینه‌ی گرتووه‌ته‌وه .كوردستانیش بێب���ه‌ش نیه ل���هم قه‌یرانه .ك���ه كاریگه‌ریه‌كی
نه‌گه‌تیڤی كردوه‌ته‌س���هر ڕێژه‌ی ئاو .دووه‌میان به‌هۆی سیاس���هتی واڵتانی دراوسێوه .هه‌ردوو واڵتی توركیا و س���وریا ،كۆمه‌ڵ���ه به‌نداوێكیان له‌سه‌ر ڕووباری دیجله و فورات دروست كردووه. ئه‌وانیش به‌نداوی كه‌یبان و به‌نداوی قه‌ره‌قه‌یان و به‌نداوی قه‌ره‌بابا له‌الیه‌ن توركیاوه ،هه‌روه‌ها به‌ن���داوی ته‌به‌قه له‌الیه‌ن س���وریاوه .هه‌روه‌ها ئێ���ران له پالنیدایه له داهاتوودا ئهو ڕووبارانه‌ی دێن���ه خاكی هه‌رێم���هوه گلیانبدات���هوه یاخود ڕێڕه‌وه‌كانی���ان ده‌باته ن���او خاكی خۆیه‌وه ،له ئه‌نجامدا هه‌وڵئ���ه‌دات هه‌موویان وهك ڕووباری ئه‌ڵوه‌ن وش���ك ب���كات .ك���ه ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی زیانێك���ی ئابوری گهورهی به‌دوای خۆیدا هێنا، وهك وشك بوونی باخ و ئاسته‌نگی به‌خێوكردنی مه‌ڕووم���ااڵت و كۆچ���ی گونده‌كانی ناوچه‌كه بۆ ش���اره‌كانی ده‌وروبه‌ر.هه‌روه‌ها دابه زینی ئاوی ژێ���ر زهوی له ناوچه‌ك���ه‌دا .قۆرخكردنی ئاو له داهات���وودا ،یه‌كێك ده‌بێت له سیاس���ه‌ته‌كانی واڵتانی دراوسێ .ئه‌ویش به‌هۆی كه‌مبوونه‌وه و ده‌گمه‌نی ئاوه‌وه .ئه‌وكاته کودوستان ده‌بێت به ژێر ده‌س���ته‌ی واڵتانی دراوسێ .ئهمڕۆ ئاو بووه به به ش���ێك له ڕامی���اری واڵتان .له په‌یوه‌ندی نێوان واڵتان دا وهك چه‌كێك به‌كاری ده‌هێنرێت به‌رامبه‌ر به دراوس���ێ .به‌هۆی ده‌س���تگرتنیان به‌سه‌ر هه‌موو ئهو ئاوانه‌ی كه به‌خاكی كوردستان دا ده‌ڕوات ،ئێران و توركیا له 20ساڵی داهاتوو دا ،به هۆی ئه‌نجامدانی به‌نداوه‌وه ،له‌س���هر ئهو ڕووبار و ئاوانه‌ی ب���ه هه‌رێم دا تێده‌په‌ڕن ،ئهو ئاوانه وش���ك ده‌كه‌ن .ئهو كاته خس���تنه‌ڕووی ئاو ده‌كه‌وێته ده‌س���ت واڵتانی دراوسێ ،پاشان خواس���تێكی زۆر له‌س���هر ئاو دروس���ت ده‌بێت ئه‌ویش به‌هۆی قۆرخكردنه‌وه. له ڕێگ���هی سیاس���هتی ئابوری���هوه ،ده‌توانین چاره‌س���ه‌ری ئ���هم قه‌یران���ه بكه‌ی���ن .ئه‌ویش بیرۆكه‌ی دروس���ت كردنی به‌نداوه له س���هر ئهو ڕووبار و ئاوانه‌ی كه‌وا مه‌ترس���ی وشك بوونیان لێده‌كرێ���ت .یه‌كێك���ه له باش���ترین ڕێگه‌كانی چاره‌س���هر كردنی ئهم قه‌یرانه‌ی دواڕۆژ .به‌اڵم به داخ���هوه بۆ ڕێگری كردن ل���ه قه‌یرانی ئاو له كوردس���تان دا ،به‌هۆی نه‌بوونی هیچ پیالن و پرۆژه‌یه‌كی س���ه‌ركه‌وتووه‌وه ،داهاتوو ده‌خاته گه‌وره‌ترین مه‌ترس���یه‌وه .ئابوری كوردوس���تان ب���ه گش���تی ئابوریه‌ك���ی هاوردهی���ه .هه‌روه‌ك چۆن له زۆر ڕوانگه‌ی تره‌وه بهس���تراوه‌ته‌وه به واڵتانی دراوس���ێوه .بازاڕێكه بۆ ساغكردنه‌وه‌ی ش���مه‌كه‌كانیان .به‌هه‌مان شێوه ،ئاو وهك ههر كااڵكی تر ،له واڵتانی دراوس���ێوه دێت .ئهگهر س���اته‌وه‌ختێك هاته پێش ئاو كه‌م بوویه‌وه به ڕیژه‌یه‌كی زۆر له واڵتانی ناوچه‌كه .ئهوا واڵتانی دراوسێ ستراتیژیه‌تی خۆیان ده‌گۆڕن .ئهو كاته دۆخه‌كه مه‌ترسیدارترده‌بێت .كوردستان توشی
بازرگانیو پیشەسازی
ی شار: ی به‌كر» به‌ناوباگترین قۆنه‌ره‌دروو «حاج
كه پشتمان به‌خۆمان ده‌به‌ست وهك مه‌لیك ده‌ژیاین ی ی خالید كه به‌حاج ی حه‌م ه سه‌ع ئه‌بوبه‌كر به‌كری قۆنه‌ره‌دروو به‌ناوبانگه ئاماژه بهوه ده‌كات كه تا كاتی راپه‌ڕینه‌كه‌ش ،پێاڵو لهدهرهوه نه‌ده‌هات خۆمان دروستمان ده‌كرد‌و بهشی هه‌موو پارێزگای سلێمانیمان به‌رهه‌مده‌هێنا. حاج���ی به‌كر (ته‌مه‌ن 81س���اڵ) ك ه یه‌كێك ه له‌كاس���بكاره دێرینه‌كانی شار ،هه‌موو رۆژێك ی دێته ئ���هو دوكانه‌ی ك���ه ده‌كه‌وێت���ه بازاڕ ی تیا ده‌كات، ی 60ساڵ ه كاسب گه‌وره‌وه‌و ماوه ئ���هو دوكانه‌ی كه تا چه‌ند س���اڵێك له‌مه‌وبه‌ر ی تیا به‌ش���ی پێویس���تییه‌كانی ش���ار پێاڵو ی ئێس���تا جگ ه لهچهند به‌رهه‌مده‌ه���ات ،كه‌چ رادیۆیه‌ك���ی مۆدێ���ل كۆنی س���هر ره‌فه‌یه‌ك، ی په‌رپوت‌و مه‌كینه‌و چه‌ند كورسی‌‌و قه‌نه‌فه‌یه‌ك ی ی دیكه ی پرژو باڵو هیچ خرتك���هو پرتكه‌یه‌ك تیا به‌دیناكرێت .كاتێ���ك حاجی به‌كر به‌ده‌م جگه‌ره‌كێشانه‌و‌ه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ الی دوورترین بیره‌وه‌رییه‌كانی ،خۆزگه‌و حه‌س���ره‌ت بۆ ئهو ی ئێستا بێئیش‌و رۆژانه ده‌خوا كه ئهم دوكانه كش‌و ماته ،پڕ له‌جموجۆڵ‌‌و نه‌س���ره‌وتن بوو، ئهو به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند ی ی 1951هوه لهم دوكاندایه ،باوكیش كه له‌ساڵ ی ههر لێره‌دا بووه‌‌و ئه‌ویش ههر ئیش���ی پێاڵو ی ی «وه‌ختی خۆ ك���ردووه ،حاجی به‌كر وت��� وهك ئێس���تا پێاڵو لهدهرهوه نه‌ده‌هات ،ئێم ه بهشی پێویس���تییه‌كانی خۆمانمان دروستمان ده‌كرد». پاشان باس لهوه ده‌كات ك ه ده‌باخانه هه‌بوو، ێ ده‌باخچی خۆش���ی چه‌رمه‌كه‌یان ده‌برد له‌و ده‌كرد ،پاش���ان ئه‌یانهێنا ئه‌مان لێیانده‌كڕین، پینه‌چیی���ه‌كان ده‌یانك���رد به‌ج���اش كه‌وش، ئه‌مانی���ش ته‌نكه‌كه‌یان لێده‌كڕی���ن بۆ پێاڵو، چه‌رمی گه‌السیش ده‌هات بۆ پێاڵو له‌به‌غداوه‌‌و ی خانه‌كه‌ی س���لێمانیش به‌ك���هوش دروو ،پان به‌رز دروو مه‌شهور بوو. ی دوو ی به‌كر وت���ی «ل���ه1951دا رۆژ حاج��� س���ێ جووت پێاڵوی كه‌وش���یم دروستده‌كرد، ی دواتر لە 1954به‌دواوه ش���اگردم راگرت رۆژ ده‌رزه‌نێكم���ان ده‌رده‌ك���رد ،دوای ئ���ه‌وه‌ش ی 55 كه چ���وار پێنج ش���اگردم راگ���رت رۆژ ی ی سه‌ده جووتمان دروستده‌كرد ،له‌هه‌شتاكان رابردووش���دا ،رانیه‌و ق���ه‌اڵدزێ‌‌و هه‌ڵه‌بجه‌ش ده‌یانب���رد ،پێاڵوه‌كان چهن���د جۆرێك بوون، ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
ی خۆی وهك ئێستا پێاڵو وه‌خت ی لهدهرهوه نه‌ده‌هات ،ئێمه به‌ش ی خۆمانمان دروست پێویستییه‌كان ده‌كرد كه‌وش هه‌ب���وو ،گۆڵد هه‌بوو ،قه‌یتانی هه‌بوو، ی یاپچی���ن هه‌ب���وو ،گه‌الس���ی هه‌بوو .به‌ش��� ئ���ه‌وه‌ی خه‌ڵك پێویس���تی بێ���ت ،پێالوممان به‌رهه‌مده‌هێنا». ی ناوب���راو ئام���اژهی ب���ه‌و‌ه‌كرد كه ت���ا دوا ی 54دوكان‌و کارگ���ەی راپه‌ڕینی���ش س���لێمان ی تیا بووه ،به‌اڵم له‌و ی پێاڵو دروستكردن بچوک ی ی ئابڵوقه‌ی ئابوریو گران كات���هوه ئیتر به‌هۆ ی ی تێچوون‌و هێنانی پێاڵو كه‌ره‌سه‌و زۆری بڕ ێ ئیش‌و ی چینی‌‌و ئێرانی‌‌و توركییه‌وه ،ب هه‌رزان كار بوون.
ی ئێم ه ی به‌ك���ر وتی «ئ���هو پێاڵوان���ه حاج دروس���تمان ده‌كرد ،قاچ بۆن���ی تیا نه‌ده‌كرد‌و ی ی ده‌گرت ،ئه‌نواع گالس��� به‌رگه‌ی زۆرتریش��� ی بهشی دوو ساڵی ده‌كرد، هه‌بوو پل ه یه‌كه‌كه ی مشه‌ماو نایلۆنه‌‌و بهس پێاڵوی ئێستا هه‌موو قاچ بۆگ هنو سه‌قه‌ت ده‌كات». وتیش���ی «جاران بازاڕی ش���ار وهك ئێس���تا ی ئهم ی بێ كه‌ڵك شوێنی س���اغكردنه‌وه‌ی كااڵ واڵت‌و ئهو واڵت نه‌بوو ،ئیعتیمادمان له‌س���هر ی خۆمان وهك خۆم���ان ب���وو ،به‌هێزو ب���ازوو مه‌لیك ده‌ژیاین».
51
بازرگانیو پیشەسازی
ALA COMPANY Soft Drinks and Drinking Water Lt Sulaimany – iraq www.alacompany-iraq.com info@alacompany-iraq.com
Mobile:07701561719 – 07501561719 Tel: 3121827
50
بازرگانیو پیشەسازی
الی راستەوە :قادر فەرەج ئاغای فەرش فرۆش ،وەستا رەزا سەعدون ،وەستا عوسمان بێ باوک ،وەستا عومەر بێ باوک بازاڕی مەزادخانەکە ،سەرەتای دەیەی شەست
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١
چەند کاسبکارێکی مەزادخانەکەی سلێمانی
ئ���هو دوكانانه ههر ماون‌و فه‌رش���یان تیا ئه‌فرۆش���رێ .ئهو ی ده‌ستكرد هه‌بوو وهك ئهمڕۆ س���ه‌رده‌مه ههر فه‌رشی ئێران نه‌ب���وو ك ه فه‌رش���ی مه‌كینه‌و مۆكێت‌و كومب���ار هه‌بێ .ههر به‌ته‌نیش���ت ئه‌مانه‌و‌ه (عه‌بدواڵ بانه‌ی���ی) هه‌بوو ك ه یه‌كێك ی ی ئهو س هر‌ده‌مه‌ی شار .له‌ال بوو له‌به‌رگدروو‌ه به‌ناوبانگه‌كان ی راس���تی بازاڕه‌كه‌دا (مه‌ال عومه‌ر) هه‌ب���وو كه مه‌كینه‌یه‌ك ی به‌رگدروونی هه‌بوو ،ش���تی كۆن هی چاك ئه‌كردو ش���ه‌ڕواڵ ی ئه‌دووری ،باوكی (دكتۆر محه‌مه‌د عومه‌ر) بوو. سه‌رخه‌رمان ی ههر له‌و بازاڕه‌دا (حه‌مه‌ئه‌مین ش���ان خوار) فه‌رشی كۆنه ی ئه‌فرۆش���ت( ،حه‌مه خه‌مزه‌یی) هه‌بوو ك ه هه‌موو بابه‌تێك ی (دكتۆر عه‌لی) ی س���ه‌عید) باوك ی ئه‌فرۆش���ت( ،حاج كۆن ی لێفه‌و فه‌رش���ی به‌كارهاتووی ئه‌فرۆشت .له‌دوكان ه دیاره‌كان ی ئهم بازاڕه ،دوكانێكی گهوره هەبوو ك ه ده‌كه‌وته ناوه‌ڕاست ی كاره‌بایی بازاڕه‌ك���هوهو ته‌جیل‌و رادیۆو گرامافۆن‌و كه‌لوپه‌ل له‌خه‌ڵك ده‌كڕییه‌وه‌و ده‌ستێكیان پیا ئه‌هێناو له‌دوكانه‌كه‌یاندا ی ئهم دوكان ه ی هه‌بوو ئه‌یانفرۆش���ته‌وه .خاوه‌ن ك ه جامخانه ی برای كه‌ش���خه بوون ،كه هه‌میش���ه خۆیان ئه‌گۆڕی‌‌و س��� ی زۆر جوانیان له‌به‌رئه‌كرد‌و ههر سێكیان وهك یه‌ك جلوبهرگ وابوون جیا نه‌ئه‌كرانه‌وه. ی مه‌زادخانه‌ك ه ی جێی س���ه‌رنج ه ئێستا ته‌واو س���یما ئهوه ی ی رابردوو ،هه‌موو ئهو دوكانانه گۆڕاوه ب ه به‌راورد بهس���ااڵن ی تازه‌یان تیا ی كۆنیان تیا ئه‌فرۆش���را ،ئێستا ه كه فه‌رش��� ی ی ك ه جل‌و ب���ه‌رگ‌و بابه‌ت ئه‌فرۆش���رێت ،ئهو دوكانانه‌ش��� ی كاره‌بایی كۆنیان تیا ئه‌فرۆش���را ،ئێستا هه‌مووی جلوبهرگ ی نوێیان تیا ت���ازه‌و هاوردهی واڵت���ان‌و كه‌لوپه‌لی كاره‌بای��� ئه‌فرۆش���رێ .س���ااڵن جۆرێك‌و ئێس���تا جۆرێكی تر ،جاران ی هه‌بوو ی تایبه‌ت به‌خۆ كه‌ش‌و روحێكی ره‌س���هنو مۆركێك ی مه‌زادخانه‌ك���ه ،بەاڵم ئێس���تا ئهو كه‌ش‌و روح���ه تایبه‌ته به‌جارێك له‌ده‌ستداوه ،پێشینان به‌ناهه‌ق نه‌یانوتوو‌ه «سا ڵ به‌سا ڵ خۆزگه‌م به‌پار».
53
بازرگانیو پیشەسازی
ئەحمەدی سۆفی کەریم و کامەرانی کوڕی‌و کەریم مەولودی شگردی ،لەهاوڕێ نزیکەکانی حەسەن زیرەک بووە -یەکێک لەدوکانە کۆنەکانی مەزادخانەکە
مه‌زادخانه‌ك ه شار.. گۆشه‌یه‌كی تایبه‌ته عه‌تای حاجی ره‌جه‌بی بازرگان ده‌ینوسێت
52
ی ی پێش���ووتر ی نه‌وه ی زۆربه مه‌زادخانه‌ك��� ه له‌یاده‌وه‌ر ی ههیه، ی ئێمه‌دا ،جێگه‌و پێگ هی تایبهتی خۆ كۆمه‌ڵگه س���ااڵنی جاران ،ئه‌غل���ه‌ب كه‌لوپ هل‌و ته‌جی���ل‌و رادیۆو ی كۆنه‌ی تیا س���اغ ده‌كرایه‌وه ،وات ه س���ه‌عات‌و جلوبهرگ ی به‌كارهاتوو به‌پێچه‌وان هی ئێس���تاوه ،ته‌نها ش���تومه‌ك ی لهم بازاڕه‌دا ده‌فرۆش���را ،ئه‌وس���ا ههر كهسێك شتێك ی ژیان ی له‌ماڵ���هوه هه‌بوایه یان پێویس���تییه‌كان زیاده ی ماڵه‌ك هی ئه‌هێنایه ئهم شوێنه‌و وایلێبكردایه ،كه‌لوپه‌ل ی ی ده‌اڵل هه‌ب���وو بۆی ئه‌فرۆش���ت ،ی���ان خۆ خه‌ڵك��� ی ئه‌كرد بۆ فرۆش���تن‌و به‌كورتی بۆیان ی كااڵك ه بانگه‌واز ئه‌خست ه مه‌زاده‌وه .ئیتر خه‌ڵك لێی كۆئه‌بۆوه‌و مامه‌ڵه‌و ی قه‌ره‌باڵغترین‌و مشتومڕ ده‌س���تیپێئه‌كرد ،رۆژانی هه‌ین ی مه‌زادخانه‌ك ه بوو ،ئه‌وه‌نده خه‌ڵك پڕ فرۆش���ترین رۆژ ی حه‌ش���ره ،هه‌موو ل���ه‌وێ كرده‌بوون���هوه ده‌تووت رۆژ چی���ن‌و توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگه رووی���ان ئه‌كرده ئهم بازاڕه ی كااڵ به‌كارهاتووه‌كانی���ان ،ته‌نانه‌ت بۆ س���اغكردنه‌وه ئه‌گ���هر هاوڕێ‌‌و براده‌ر یه‌كتریان لێون بوای ه لهم بازاڕه‌دا ده‌یاندۆزییه‌وه. ل���هم گ���وزه‌ره‌دا چه‌ند دوكانێك ههبوون ش���تی كۆنیان ی خه‌ڵكه‌وه ،چاك‌و ئه‌كڕیی���هوه له‌مه‌زاددا یان به‌ده‌س���ت پاكی���ان ئه‌ك���رده‌وه‌و پاش���ان ئه‌یانفرۆش���ته‌وه .ئ���هو ی ی یه‌كه‌م ی ك ه لهم بازاڕه‌دا ههبوون له‌فه‌رع دوكاندارانه ێ برا یس ی چه‌پدا كه الت ئه‌دا دوكان بازاڕی نه‌ورۆزه‌وه به‌ال ی به‌رگدروه‌ك ه بوو ،كه چاكترین‌و به‌ناوبانگترین به‌رگدروو ێ باوك)، ئهو سه‌رده‌م ه بوون (عوسمان‌و ره‌زاو عومه‌ر ب ی ی (عومه‌ری گله) هه‌بوو ك ه كاڵش به‌رامبه‌ر ئه‌مان دوكان بن الس���تیك‌و بن چه‌رمی ئه‌فرۆش���ت له‌گ���هڵ به‌رمال‌و ی به‌الی چه‌پدا پۆپه‌ش���مین‌و كلیم ،ك ه له‌مان ده‌رئه‌چوو ی خدر هه‌بوو س���ه‌رینی په‌ڕی ئه‌فرۆش���ت .به‌ره‌و دوكان
ی جاران كه‌ش‌و روحێك ی ره‌سه‌ن‌‌و مۆركێك تایبه‌ت به‌خۆی هه‌بوو مه‌زادخانه‌كه ،بەاڵم ئێستا ئهو كه‌ش‌و روح ه تایبه‌ته‌ی به‌جارێك له‌ده‌ستداوه ی ی حاجی بی�ل�ال) ك ه جه‌وه‌ن ه ی (نور س���ه‌رووتر دوكان ی دهرهوه به‌كاریان ئه‌هێنا بۆ سه‌ر ی خه‌ڵك ئاوی ئه‌دوور ی خه‌له‌و خه‌رمان ،ئاویان تێئه‌كرد .هه‌روه‌ها بۆ قوڕه‌كار ی خانووه‌كانیان ،به‌ته‌نیشت ئه‌میشه‌وه (وه‌ستا محه‌مه‌د ی ی به‌رگدروو بوو كه‌واو س���ه‌ڵته‌و سوخم ه مه‌ال ئه‌مین) ی ئه‌دووری .ههر ی پیاوان ی ژنان‌و به‌رگ��� ژنان‌و س���وخم ه ی بیالل) هه‌بوو ك ه قه‌یاسه‌و گوریس‌و له‌هه‌مان ریز (حاج خێمه‌و په‌ت‌و گوشی ئه‌فرۆشت. ی ف���ه‌ره‌ج ئاغا)و ی به‌رامب���هر ئهم���ان( ،حاج له‌ڕی���ز ی هه‌ب���وو ،ك ه فه‌رش فرۆش بوون ،ئێس���تاش كوڕه‌كان
بازرگانیو پیشەسازی
پشوویه‌ك
ساڵی کۆن و ساڵی نوێ
الثالثاء 1كانون الثاني 2008 العدد 416السنة الثانية
مراسلون في الخارج :وائل عبد الفتاح ،محمد خير، محمد شعير ،محمد عبد الرحمن ـ ـ مصر ¶ بول
24صفحة 1000ليرة
mardi 1 janvier n o 416 2 ème année 2008
أشقر -البرازيل ¶ بسام الطيارة ـ ـ باريس ¶ غسان ابو حمد ـ ـ برلين ¶ حبيب فوعاني ـ ـ موسكو
¶ سامي سعيد ـ ـ رام اهلل ¶ رائد الفي ـ ـ غزة ¶ فراس خطيب ـ ـ حيفا ¶ نزار عبود ـ ـ نيويورك ¶
ياسين عدنان ـ ـ المغرب ¶ سعد هادي ـ ـ العراق ¶ نجوان درويش ـ ـ القدس ¶ يوسف الشايب ـ ـ
www.al-akhbar.com
رام اهلل ¶ عالء اليوسفي ـ ـ السعودية ¶ خليل صويلح ـ ـ سوريا ¶ شيرين الفايدي ـ ـ دبي ¶
اسماعيل طالي ،زهية منصر ـ ـ الجزائر ¶ رسامون: كريستيان بستاني ¶ مازن كرباج ¶ هيثم عساف
$ 50.000.000 العام املنصرم ...العام القادم كوبا کوبا ئەریس - آريس ــ
في العدد
6 9 11 12
ّ سهـــرة رأس الســـنة ئاراس في اللبنـــانيون ينفقــه پیشەسازی سلێمانی مــا بازرگانیو ژووری عەبدولکەریم مەعروف
صفير وعام املبادرات املستحيلة عن الشباب والدين
تربية السمك في عنجر: مهنة إلى زوال! نجوم 2007
سەرنوسەر
خاوەن ئیمتیاز
ّ تفيد التقديرات أن اللبنانيني أنفقوا في سهرة رأس السنة نحو 50مليون دوالر .وق��د أنفق امل �ي �س��ورون واألث��ري��اء ن�ص��ف ه��ذه القيمة في سهرات فاخرة أقيمت في فنادق الدرجة األولى في بيروت ...إذ وصل سعر البطاقة للشخص الواحد في إحدى السهرات التي أقامها فندق فينيسيا إلى 800دوالر أميركي ،أي ما يساوي
جێگری سەرنوسەر دالوەر عەلی سۆفی
أربعة أضعاف الحد األدن��ى لألجور .والالفت أن الحجوزات لهذه السهرة بلغت 100في املئة، أي إن الساهرين في هذه الحفلة وحدها دفعوا نحو 250أل��ف دوالر لبضع ساعات فقط بني اً الحادية عشرة ليال والثالثة فجرًا. وبحسب اس�ت�ط��الع أج��رت��ه «األخ �ب��ار» أمس، فقد ت��راوح��ت أس�ع��ار البطاقات لسهرة رأس
سەرپەرشتیاری رۆژنامەوانی سەردار محەمەد
ّ الســـياســـيون فــي البيــــت!
ّ عباسکوردستان -سلێمانی شەقامی سالم ،بینای ژووری بازرگانی عێراق - ناونیشان«:تؤنب» 18رايس وفياض :لست راضية!
ژمارە * 6پایزی www.sulcci.com * ٢٠١١ تحتجب "األخبار" عن الصدور غدًا األربعاء
السنة بني متوسط قدره 50دوالرًا في حانات الجميزة ال�ص�غ�ي��رة ،و 500دوالر ف��ي فنادق ال�خ�م��س ن�ج��وم وم�ن�ه��ا ف�ن��دق موفنبيكّ .أما أسعار بطاقات السهرة في الفنادق واملطاعم واملالهي املتوسطة مثل أطالل بالزا ومطعم وادي األرج��وان ومطعم برج الحمام وسهرة امل�ي��دي�ت�ي��ران�ي��ه ف �ت��راوح��ت م��ا ب��ني 75و150
اس �ت �ق �ب �ل��ت ال �ش �خ �ص �ي��ات ال �س �ي��اس �ي��ة عام 2008في أج��واء حميمة بعيدًا عن األضواء وح�ض��ور الحفالت الخاصة بهذا ال�ي��وم من العام. اً ّ ّ الحميمية لم تكن فعال اختياريًا ،إذ إال أن هذه أجبرت األوض��اع األمنية معظم السياسيني
وع �ل ��ى ال ��رغ ��م م ��ن ه� ��ذه «امل � �ح� ��اص� ��رة» ،رأى ب �ع��ض ه ��ؤالء أن �ه��ا ف��رص��ة ي �ج��ب انتهازها لرؤية األقارب بعد ابتعاد قسري دام لشهور ألس� �ب ��اب أم �ن �ي��ة أو ل��الن �ش �غ��ال باألوضاع السياسية الضاغطة التي لم تترك لهم وقتًا لالهتمام بالعائلة ،ف�«إن شاء الله في املنزل
دوالرًا ...فيما ت��راوح��ت األس�ع��ار ف��ي املطاعم وامل��اله��ي املتواضعة م��ا ب��ني 25و 75دوالرًا، وال��الف��ت أن نسبة الحجوزات في ه��ذا النوع م ��ن ال �س �ه��رات ل ��م ت �ت �ج��اوز 50ف ��ي امل �ئ��ة في متوسط ع��ام ،بحسب ما أف��اد به املسؤولون ف��ي م�ط�ع��م ال�ن�ب��ع وم�ط�ع��م س �ح��ارى ومطعم شمس( .التفاصيل ص )10
دیزاین
عەتا فەیزواڵ
العمل-؟ ما الرحباني٣٢٠٦٨٤٥ ٣٢١٠٤٩١ ژمارە تەلەفۆن - ٣٢٠٣٢٩٣ :زياد
إصرار عدد من نواب املواالة على بقائهم في ّ «املنزل» ،أشار مصدر إلى أن عددًا كبيرًا من شخصيات ّ تجمع 14آذار احتفلوا معًا في ف �ن��دق ال��ري�ف�ي�ي��را الس�ت�ق�ب��ال ال �ع��ام الجديد. ّ ّ ف� ��«أع � ّ�دت ك��ل ال� �ع ��دة» ،ح�ت��ى أن ��ه ت ��م تجهيز ب�ع��ض ال�غ��رف اإلض��اف�ي��ة الس�ت�ض��اف��ة زبائن
فداحة
��� ما ق�ي�م��ة اإلن �س��ان إذا رب��ح ال�ع��ال��م وخسر55
نفسه؟ � � � ال يربح شيئًا. � � � وم��ا قيمة ه��ذا اإلن�س��ان إذا رب��ح السنيورة وخسر نفسه؟
بازرگانیو پیشەسازی
پانتۆن هه‌را ی نایه‌وه ی یەکتر ه سه‌ر لێو ن لێو ده‌خه‌ن ی رکەبەرەکا ئهو ده‌مه پایزی ئه‌مس���اڵ ،2011كۆمپانی���ای به‌ناوبانگی پانتۆن كه تایبه‌ته به‌پۆش���اك ،له‌ریكالمكردن بۆ به‌رهه‌مه‌كانی ئهم وه‌رزه‌ی وهك س���ااڵنی پێشوو ی له‌ك���وڕان‌و كچانی به‌ژن‌و ب���ااڵ رێك‌و س���وود ئ���اڵ‌‌و وااڵپۆش وه‌رنه‌گرت ك���ه ماركه‌ی پانتۆنی پێده‌ناس���رێته‌وه ،به‌ڵكو پانتۆن ب���ۆ بازاڕ په‌یدا كردن بۆ پۆشاكه پاییزانه‌كانی ئه‌مساڵی سوودی له‌و سیاس���ه‌تمه‌دار‌و رابه‌رانی ئایینی‌‌و كه‌سایه‌ته ناودارانه‌ی جیهان وه‌رگرت كه به‌ركه‌به‌رو دوژمنی ی���ه‌ك داده‌نرێ���ن .پانتۆن هات ئهو س���ه‌ركرده‌و که‌س���ایه‌تیانه‌ی له‌كه‌ش���ێكی بێ رق لێبوونه‌وه‌‌و پڕ له‌ماچ‌و مووچ‌و ده‌س���تله‌مالنێدا به‌یه‌ك ش���اد كرد ،ل���هو وێنه مونت���اژ كراوانه‌دا ك���ه پانتۆن كردی به‌ریكالم بۆ پۆش���اكه‌كانی ،باراك ئۆبامی س���ه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا ده‌می خستووه‌ته ناو ده‌می هۆگ���ۆ چاڤێزی س���ه‌رۆكی فه‌نزیوی�ل�او هو جین تاوی سەرۆکی چینەوه ،پاپای ڤاتیكان بندیكتی شانزه‌هه‌م ده‌می خس���تووه‌ته ناو ده‌می ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د ته‌یبی ش���ێخی ئه‌زهه‌رو موفتی گهورهی میسره‌وه‌و بنیاماین نه‌ته‌نیاهۆی سه‌رۆك وه‌زیری
خەڵکی بە دیار ریکالمەکانی پانتۆنەوە واق وڕماون
54
ئیسرائیلش‌و لێوی خستووه‌ته سه‌ر لێوی مه‌حمود عه‌باسی سه‌رۆكی فه‌له‌ستین. به‌مج���ۆره پانت���ۆن هه‌رایه‌كی گ���ه‌وره‌ی نایه‌وه. ته‌نانه‌ت كۆش���كی س���پی‌‌و ئه‌زهه‌رو ڤاتیكانیش له‌س���هر ئهو وێنان���ه هاتنه ده‌ن���گ‌و ناڕه‌زاییان به‌رامبه‌ر به‌ریكالمه‌كانی پانتۆن ده‌ربڕی .ڤاتیكان خوازیاری سڕینه‌وه‌ی ماچی پاپا‌و ئه‌حمه‌د ته‌یب ب���وو ،له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا ئ���هم وێنه‌یه‌ی نه‌ك ههر بەده‌س���تدرێژیی ك���ردن بۆ هه‌یب���هتو گه‌وره‌یی ڤاتی���كان‌و پاپا ناوبرد ،به‌ڵكو رایگه‌یاند كه به‌مه هه‌ستی هه‌موو ئیماندارانیش���ی بریندار كردووه. ی به‌نابه‌رپرس���انه‌و ئه‌زهه‌ریش ئ���هم ریكالم���ه به‌كارێك���ی نه‌ش���یاوو مه‌ترس���یدار ناوب���رد. له‌به‌رامبه‌ریش���دا پانتۆن رایگه‌یاند كه مه‌به‌ست له‌باڵوكردنه‌وه‌ی ئ���هم ریكالمانه‌ی ،بێرێزی كردن نه‌ب���ووه بەرامبەر بهس���ه‌ركرده سیاس���ییه‌كانی جیه���ان .به‌رێوه‌به‌ری كۆمپانیاك���ه رایگه‌یاند كه ئهم وێنانه تروس���كایه‌كی ئومێد له‌خۆده‌گرن بۆ هاندانی ئ���ه‌وه‌ی ههرچهنده سیاس���هتو ئیمان‌و ئایدی���اكان ناكۆك‌و دژ به‌یه‌كیش ب���ن ،ده‌توانن
یه‌كتریان خۆشبوێ‌‌و پێكهوه گفتوگۆ بكه‌ن. ئهم���ه یه‌كه‌مج���ار نییه ك���ه كۆمپانیای س���هر به‌گۆبه‌ن���ی پانت���ۆن له‌ڕێگ���هی ریكالمه‌كانیه‌وه ه���ه‌را ده‌نێت���هوه ،به‌ڵك���و پێش���تریش چه‌ندین كاری به‌مج���ۆره‌ی كردبوو ،جارێكیان س���وودی له‌حوكم���دراوان به‌مه‌رگ وه‌رگرتب���وو بۆ ریكالم كردن بۆ پۆش���اكه‌كانی ،له‌ناوه‌ڕاس���تی ده‌یه‌ی 1980شدا س���وودی له‌تووشبووانی ئایدز وه‌رگرت له‌ریكالمه‌كانیدا ،جارێكیش���یان سوودی له‌به‌رگی به‌خوێ���ن س���ووربووی س���ه‌ربازێك وه‌رگرت كه له‌جه‌نگ���ی یووغس�ل�افیای جاراندا ك���وژرا بوو، جارێكیشیان له‌ریكالمێكیدا س���وودی له‌راهیبه‌و قه‌ش���ه‌یه‌ك وه‌رگرت كه خه‌ریك���ی ماچ‌و مووچی یه‌كتری بوون. دیاره وریایی‌‌و تیژبینی داڕێژه‌رانی ئهم ریكالمانه ئ���هوه بووه كه ماچ‌و مووچی سیاس���ه‌تمه‌داران‌و پیاوانی ئایینی له«دنیای ب���ێ رقلێبوونه‌وه»ی پانتۆن���دا ،بووه‌ت���ه هۆی ئ���ه‌وه‌ی ن���اوی ئهم كۆمپانیایه ئیتاڵییه له‌هه‌موو دنیادا بكه‌وێته سه‌ر زمان.
بازرگانیو پیشەسازی
برنج ی نادر
1121هند ی ده‌نك درێژ ی بۆنداری ده‌ره‌جه یه‌ك ی رێكار له به‌رهه‌مه‌كانی كومپانیا بۆ زانیار ی زیاتر په‌یوه‌ندی بكه‌ن به‌م ژمارانه‌وه: ت07701513082 / 07701520894 07701555325 07701548824
ناونیشان /كۆپانیا ی راڤیار – سلێمانی -شه‌قامی مه‌لیك محمود -به‌رامبه‌ر سوپه‌رماركێت ی ئاڵتون 56
Imported and distributed by
PT.Reyka Corporation Visit our website at
www.reyka.co.id 07701513082 07701520894 07701555325
نـــــــــــــــادر
بەتامترین‌و خۆشترین شەربەتە الی هەموو خێزانەکەمان
کوردستان -هەولێر -شەقامی گواڵن تەنیشت دەزگای ئاراس ٠٧٥٠٤٣٤٠٨٥٤ - ٠٧٧٠١٤٨٤٢٧٢
گەورەترین مۆڵ بۆ مۆبیلیات لەسەرتاسەری عێراقدا (دیوان الند) کرایەوە ،بۆ هەموو پیداویستییەکی ناوماڵ
گرویی کۆمپانیاکانی دیوان