بازرگانیو پیشەسازی
7 گۆڤارێکی ئابووریی وەرزییە ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی دەریدەکات
M A G A Z I N E
زستانی 2012 ژمارە
گەشتیاریی لەمەترسیدایە
حکومەتی هەرێم ستراتیژی ژینگەی نیە
بۆچی دینار دابەزی‌و دۆالر سەرکەوت؟
بازاڕی زێڕ بەستەڵەکە هاتوچۆی گشتی کرا بەقوربانی هاتوچۆی تایبەتی
بازرگانیو پیشەسازی
دەستپێک
مافی به‌كاربه‌رو ناهاوسه‌نگی بازرگانی هه‌رێم ی مافی به‌كاربه‌ر بوو، چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر ،رۆژی جیهانی ی رۆژێك ك ه ره‌نگه به‌ر له‌هه‌ر شوێنێكی جیهان بۆ ئێمه مایه هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ر كردن بێت ،حه‌یفه له‌واڵتێكدا به‌م ئه‌ندازه‌ی ه ی بێ كه‌ڵك‌و خۆراكی به‌سه‌رچووی تیا كه‌لوپه‌ل‌و كااڵ ساغده‌كرێته‌وه ،ئه‌م رۆژه ئاوا به‌بێده‌نگی به‌سه‌رماندا تێپه‌ڕێت. ی «مافی به‌كاربه‌ر» ره‌نگه هه‌ر ك ه سه‌ری قسه دهرباره ی ئێستا داده‌مه‌زرێ ،هه‌موومان بیرمان بچێت بۆ ئه‌و بازرگانی ه ی له‌هه‌رێمی كوردستاندا ده‌كرێت ،بازرگانییه‌ك كه كوردستان رووبه‌ڕووی قه‌یران كردووهتهوه .وهك ده‌زانین كه‌رتی بازرگانی شاده‌ماری گوزه‌رانی خه‌ڵك‌و ئابووریی هه‌ر واڵتێكه ،به‌اڵم ی خه‌ڵك ه رۆژانه به‌هه‌زاران ی نیگه‌ران ئهوهی له‌كوردستاندا مایه كااڵو خۆراك‌و ده‌رمان ده‌هێنرێنه هه‌رێمه‌وه بهبێ ئهوهی وهك ی «كۆنترۆڵی جۆری» پشکنینی بۆ بکات. پێویست بە دەزگا ی بیانی به‌رهه‌می خۆماڵی ئه‌م ه جگ ه لهوهی ك ه كااڵو شمه‌ك ی كوالێتی خنكاندووه ،سااڵن ه چه‌ندین ملیار دۆالر ده‌درێت به‌كااڵ ی نزمی بیانی‌‌و لهالیهن هه‌ندێك له‌بازرگانه‌كانه‌وه هاوردهی هه‌رێم كوردستان ده‌كرێن .ئه‌م دۆخ ه ئابووری كوردستانی به‌ره‌و ی ی زۆربه ته‌نگه‌ژه‌یه‌كی كوشنده بردووه ،ره‌نگه ئه‌م ه پرسیار ههره زۆرمان بێت كه هه‌تا كهی واڵتی ئێمه به‌كاربه‌ر بێت‌و ی بیانی؟ ی كوردستان به‌م ئه‌ندازه‌یه كراوه بن بۆ كااڵ سنووره‌كان ی پاره‌ی داهاتی فرۆشی نه‌وتمان تا كهی به‌شیی ههره زۆر بده‌ین به‌واڵتانی ده‌ره‌وه‌و كااڵی خراپی ئه‌وان هاورده بكه‌ین؟ تا ی خۆماڵی ناكاته‌وه‌و ی حكومه‌ت بیر له‌گه‌شه‌دان به به‌رهه‌م ك ه ی لێگه‌ڕێ له%90ی ئه‌و كۆمپانیا ناوخۆیی‌‌و بیانیان هی له‌هه‌رێم كوردستاندان ،بههاورده كردنی كااڵو شمه‌كی بیانیه‌و‌ه سه‌رقاڵ بن؟ ناهاوسه‌نگیه‌كی گهوره له‌بازرگانی كوردستاندا دروست بووه ،ئه‌م ناهاوسه‌نگیی ه ئابوری كوردستانی ناته‌ندروست‌و ی سه‌رمایه‌ی كوردستان ی زۆر نه‌خۆش خستووه ،سااڵنه به‌ش ره‌وانه‌ی واڵتانی ده‌رو دراوسێ‌‌و ده‌ره‌وه ده‌كرێ‌‌و له‌سیسته‌می ی ئابووری دوور ده‌كه‌وێته‌وه ،ئه‌مه كاردانه‌وه‌ی ل ه سه‌ر كۆ پرۆسه‌ی گه‌شه پێدانی ئابووری هه‌بووه‌و به‌رهه‌مهێنانی كه‌رت ه ی شپرزه كردووهو ئاسایشی خۆراكی ئه‌م ئابورییه‌كانی دیك ه ی له‌به‌رده‌م مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌دا راگرتووه. هه‌رێم ه ئێوه‌ش پێتانوانییه به‌رده‌وام بوونی كه‌رتی بازرگانی له‌سه‌ر ئه‌م ریتمه ،كه هیچ پالن‌و ی هاوسه‌نگییه‌كی تیا به‌دیناكرێت ،زیانێك گهوره به‌خه‌ڵك‌و به‌ئاینده‌ی كوردستان ده‌گه‌یه‌نێت؟
ئاراس عەبدولکەریم مەعروف
54
13
52
بازاڕ نرخی ئوتومبێل به‌رز ده‌بێتەو‌ە
10
ی كوردی ی 20هه‌زار كه‌ڵه‌شێر مانگ له‌ژێر پرده‌ك ه ده‌فرۆشرێت
11
ی كوردی رێژه‌ی به‌رهه‌مهێنانی برنج سا ڵ به‌ساڵ كه‌متر ده‌بێت
14
راپۆرت ێ شار قه‌ره‌باڵغتر ده‌بێت تا د
18
"كوردسـتان بووه به‌زبڵخانه‌یه‌كی گــــــه‌وره"
20
چاوپێکەوتن پڕۆژه‌ی تواناسازی له‌كوردستاندا له‌قه‌یرانێكی گه‌وره‌دایه
24
له‌كوردستان ریكالم‌و ماركێتین بایه‌خیان پێنادرێت
26
وتار شكستی وه‌به‌رهێنان: هه‌راجی موڵك‌و شوقه‌ی گرانبه‌ها
26
تێڕوانینێكی ئابوریانه ی ڕێگاوبان له‌هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر كێشه
32
1
نوێــترین هەواڵ‌و زانیاری ئابوریی
www.sulcci.com ماڵپەڕی ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی
بازرگانیو پیشەسازی 9به‌ریتانیا نرخی فڕۆكه‌كه‌ی وه‌لید بن ته‌الل 500ملیۆن دۆالره
5سعودیە سعودیه به‌رهه‌مهێنانی نه‌وتی زیاد ده‌كات .كاربه‌ده‌ستانی پیشه‌سازی نه‌وتی عه‌ره‌بستانی سعودی ه ی رۆژانه ئێران رایانگه‌یاند كه ئه‌مه‌ریكا گوشاری ئه‌وه‌یان بۆ ده‌هێنێت بهئهندازهی ئه‌و بڕه نه‌وت ه ی ی خۆیان زیاد بكه‌ن .ئاژانسی رۆیته‌رز هه‌واڵی ئهوه ده‌یخات ه بازاڕی جیهانه‌وه ،به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت ی باڵوكرده‌وه كه سعودی ه رایگه‌یاندووه گه‌ر به‌هۆی گه‌مارۆ خستن ه سه‌ر نه‌وتی ئێرانه‌وه ،له‌بازاڕه‌كان ی زیاد ی خۆ جیهاندا خواست له‌سه‌ر نه‌وت زیاتر بێت ،ئه‌وا واڵته‌كه‌یان بڕی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت ده‌كات .سعودیه كه خاوه‌نی گه‌وره‌ترین یه‌ده‌كی نه‌وتی جیهان‌و گه‌وره‌ترین به‌رهه‌مهێنه‌ری نه‌وتیش ه ی له‌ڕێكخراوی ئۆپێكدا ك ه رۆژانه 9ملیۆن‌و 800هه‌زار به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌مده‌هێنێت ،هه‌موو سیاسه‌ت خۆی خستووه‌ت ه خزمه‌ت ئه‌و هه‌واڵنه‌وه كه ده‌یانه‌وێ كۆتایی به به‌رنامه ئه‌تۆمیه‌كه‌ی ئێران بهێنن.
6هندستان هندستان %10چه‌كی جیهان هاورده ده‌كات
هندستان له‌ڕیزی پێشه‌وه‌ی واڵتانی هاورده‌كاری چه‌كدایه له‌ئاستی جیهاندا، له‌به‌رامبه‌ریشدا %50كۆی فرۆشی چه‌كی جیهان لهالیهن ئهمهریكاو روسیاوه ده‌فرۆشرێت. به‌پێی تۆژینه‌وه‌ی په‌یمانگای نێوده‌وڵه‌تی ئاشتی له‌سوید ،هندستان %10چه‌كی جیهان هاورده دهكاو روسیاش فرۆشیاری سه‌ره‌كی فرۆشتنی چه‌كه به‌و واڵته ،له‌دوای ئه‌ویشه‌وه بهریتانیاو ئیسرائیل. توێژینه‌وه‌كه ئاماژه به‌وه‌شده‌كات كه فرۆشی چه‌كی ئه‌مه‌ریكی %30كۆی نارده‌ی چه‌كی جیهانی پێكده‌هێنێت ،روسیاش %24و ئه‌ڵمانیاش .%9
408
7ئیسپانیا داهاتی 2011ی ریال مه‌درید 480ملیۆن دۆالره داهاتی ساڵی رابردووی یانه‌ی ریال مه‌درید ی ئیسپانی 480 ،ملیۆن دۆالر بووه. سه‌رچاوه‌كانی داهات ی ئه‌م یانه شاهانه‌ی ه به‌مشێوه‌یه بووه 123.6 :ملیۆن دۆالر فرۆشی بیتاقه 183.5 ،ملیۆن دۆالر ماف ی په‌خش ی ته‌له‌فزیۆن‌و 172.4ریكالم بووه. به‌رشه‌لۆنه‌ش له‌ریزی دووه‌مدایه كه داهاته‌كه ی 451ملیۆن یۆرۆ بووه .هه‌روه‌ها به‌پێ ی راپۆرتێك ی ماڵپه‌ڕی «فتبوڵ فاینانس» ی پرتوغالی ،خۆزیه مۆرینۆی راهێنه‌ری ریال مه‌درید له‌نێو هه‌موو راهێنه‌ره‌كانی جیهاندا، خاوه‌نی به‌رزترین مووچه‌یه ك ه سااڵنه 10 ملیۆن یۆرۆ وه‌رده‌گرێت .له‌دوا ی ئه‌ویش «بیب گواردیوال»ی راهێنه‌ری به‌رشه‌لۆنه دێت ك ه مووچه ی سااڵنه ی 7.5ملیۆن یۆرۆیه.
دۆالر وهك قه‌ره‌بوو لهالیهن حكومه‌تی عێراقه‌وه ته‌رخان كراوه بۆ ئه‌و هاواڵتییه میس����ریانه‌ی به‌هۆی هه‌ڵگیرس����انی جه‌نگ ی ملیۆن عێراق‌و كوێته‌وه له‌سااڵنی 1990و 1991دا زیانیان لێكه‌وتووه.
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
8ئیمارات
www.sulcci.com
ی ی میل ی رۆژنامه‌ی ده‌یل به‌پێی هه‌واڵێك به‌ریتانی ،شازاده‌ی سعودی وه‌لید بن ته‌الل ی خاوه‌نی گه‌وره‌ترین‌و كه‌شخه‌ترین فڕۆكه ی نیو ملیار تایبه‌تییه له‌جیهاندا ،كه نرخه‌ك ه دۆالره. رۆژنامه‌ك ه ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه ناو فڕۆكه‌كه هۆڵی پێشكه‌شكردنی سینه‌ماو ی هۆڵی وه‌رزش كردن‌و هۆڵێكی كۆبوونه‌وه ی تیایه كه پێشكه‌وتووترین مۆدیل كۆمپیوته‌رو مۆبایل‌و ڤیدیۆو ده‌نگی تیا ی دامه‌زراوه ،هه‌روه‌ها چه‌ند ژورێكی نووستن ی گه‌وره‌و بچوك له‌خۆده‌گرێ‌‌و گه‌رماوێك توركی‌‌و چێشتخانه‌ی تیایه. ی ئه‌م فڕۆكه‌یه لهالیهن كۆمپانیا ئه‌یه‌رپاسه‌و‌ه دروستكراوه‌‌و جێگه‌ی 600 كه‌سی تیا ده‌بێته‌وه‌‌و دیووی ناوه‌وه ی به‌ئاڵتوون رووكه‌ش كراوهو چه‌ندین تابلۆ ی گرانبه‌هاشی تیا هه‌ڵواسراوه.
★ كارلوس سه‌لیم حلو
فڕۆكه‌خانه‌ی دوبه ی پیاوه ههره ده‌وڵه‌مه‌نده‌كه ی گۆ ی زه‌وی خه‌اڵتی باشترین فڕۆكه‌خانه ی پێده‌به‌خشرێت كارلوس سلیم حه‌لو ،گهوره بزنسمانی مه‌كسیكی به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك لوبنانی ماوه‌ی سێ فڕۆكه‌خانه‌ی دوبه‌ی ساڵه وهك ده‌وڵه‌مه‌نترین كه‌سی جیهان لهالیهن ئه‌نجومه‌نی دیاریده‌كرێت. ه و ه جیهان فڕۆكه‌خانه‌كانی ئه‌و كه ته‌مه‌نی 72ساڵه‌‌و به‌ڕێوه‌به‌ری ی ه پێی خه‌اڵت كرا به‌و ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردن‌و سه‌رۆكی ه ی ه خان ه باشترین فڕۆك جێبه‌جێكاری كۆمپانیای په‌یوه‌ندییه‌كانی ه و ه رێكخستن له‌ڕووی ته‌له‌مێكس‌و ئه‌مه‌ریكا مۆفیله ،داهاته‌كه‌ی ی ند ه زام ه ر ی ه كه مای له‌ساڵی رابردوودا له %11زیادی كردووهو . ه شتیاران گه ئێستا خاوه‌نی 69ملیار دۆالره ی جێگر ولش ئاندرۆ به‌پێی گۆڤاری فۆربس ته‌نها هه‌ر سێ كه‌سه به‌ڕێوه‌به‌ری فڕۆكه‌خانه‌ی ههره ده‌وڵه‌مه‌نده‌كه‌ی جیهان، دوبه‌ی رایگه‌یاند كه «ئه‌م (كارلوس سلیم حه‌لو كه خه‌اڵته بایه‌خێگی گه‌وره‌ی خاوه‌نی 69ملیار دۆالرو بۆ فڕۆكه‌خانه‌كه‌یان هه‌یه ،بیل گێتس 61ملیار چونكه ساڵی رابردوو دۆالرو وارن بافیت 44 فڕۆكه‌خانه‌ی دوبه‌ی ملیار دۆالره)174 ، ترین له‌ریزبه‌ندی گهوره ملیار دۆالر سهروهتو جیهاندا فڕۆكه‌خانه‌كانی سامانیان هه‌یه. له‌بواری گواستنه‌وه‌دا له‌پله‌ی چواره‌مدا بوو».
31
ی ی سه‌ردان ی رابردوودا ( )2011به‌مه‌به‌ستی گه‌شتیار گه‌شتیار له‌س���اڵ ی ی %80گه‌ش���تیاران توركیایان كردووه ،كه زۆربه‌یان عه‌ره‌بن‌و به‌ڕێژه ملیۆن عه‌ره‌ب ب ه به‌راورد به‌ساڵی رابردوو زیاد كردووه.
3
بازرگانیو پیشەسازی
جیهان
10هەواڵی ئابوری 3
★ 7 9 1
4
4ئه‌مه‌ریكا
5 6
8 2
روسیا خوازیاری مانەوەی رژێمی بەشار ئەسەدە
2عێراق داهات ی گشت ی عێراق زیاتر %9زیاد ده‌كات
ی ئه‌وروپا «دویچه بانك» گه‌وره‌ترین بانك
1ئه‌ڵمانیا "دویچ ه بانك" ده‌بێت ه گه‌وره‌ترین بانكی ئه‌وروپا "دویچه بانك" وهك گه‌وره‌ترین دامه‌زراوه‌ی ی سهرمایهوه دارایی ئه‌وروپا له‌ڕووی قهباره دیاریكرا. ی 2011دا ئه‌م بانكه ئه‌ڵمانییه توانی له‌ساڵ ی ی خۆ ی سه‌رمایه ی %14قهباره به‌ڕێژه زیاد بكاو بیگه‌یه‌نێته 2هه‌زارو 2سه‌دو 60ملیار یۆرۆ ،ئه‌مه له‌كاتێكدایه ك ه ی بانكه‌كانی دیكه‌ی ئه‌وروپا به‌هۆ زۆربه ی ئه‌و قه‌یرانه ئابورییه‌ی ئه‌م كیشوه‌ر‌ه ی گرتووه‌ته‌و‌ه رووبه‌ڕووی ته‌نگه‌ژه‌ی گهوره بوونه‌ته‌وه. له‌پاش دویچ ه بانك ،هه‌ردوو بانكی "BC ی به‌ریتانی"و "BNPی فه‌ره‌نسی" له‌ڕوو ی ی سهرمایهوه له‌ئه‌وروپادا به‌پل ه قهباره دووه‌م‌و سێهه‌م دێن.
بەژمارە100 : 2
3روسیا به‌هۆی به‌رژەوه‌ندی بازرگانییه‌و‌ه روسیا پشت ی رژێم ی سوریا به‌رنادات
بانكی ناوه‌ندی عێراق روسیا یه‌كه‌م شه‌ریكی بازرگان ی پێشبینی ده‌كات كه حکومەتی سوریایە له‌نیشتمانی له‌نێوان سااڵنی 2012 عه‌ره‌بیدا ،ئه‌مه‌ش گرنگترین هانده‌ری تا 2016به‌هۆی فرۆش‌و پشتیوانی كردنی ئه‌و واڵته‌یه له‌رژێمی داهاتی نه‌وته‌وه ،گه‌شه‌ی ی سوریا. ئێستا سااڵنه‌ی داهاتی گشتی چاودێرانی سیاسی وێڕای ئهوهی به‌ڕێژه‌ی %9.4زیاد بكات .سوریا به‌ته‌نها په‌نجه‌ره‌ی ئێستای ی بانكی جێگری پارێزگار روسیا داده‌نێن كه به‌سه‌ر ده‌ریای ناوه‌ندی عێراق ی «مزه‌ر سپیدا ده‌ڕوانێ‌‌و له‌ڕێگه‌ی چه‌ندین قاسم» رایگه‌یاند كه رێككه‌وتننامه‌ی سیاسی‌‌و ئابورییو «وا چاوه‌ڕوان ده‌كرێت سه‌ربازییه‌وه به‌م واڵته‌وه به‌ستراوه، داهات ی گشتی له170 ئاماژه به‌وه‌ش ده‌كه‌ن كه له‌م ملیار دۆالری ئێستاوه باز قه‌یرانه ئابورییه‌ی واڵتانی ئه‌وروپای بدات بۆ 360ملیار دۆالر تێكه‌وتووه ،روسیا پێویستی به‌دراوی له‌ساڵی 2015دا به‌هۆی قورسه‌و گه‌ر بێتوو رژێمی به‌شار زۆریی فرۆشی نه‌وته‌وه» .ئه‌سه‌د بڕوخێ ،ئه‌وا ملیاره‌ها دۆالری ئێستا عێراق رۆژانه ملیۆن‌و له‌ده‌ستده‌چێت ،هه‌ربۆیه دژ به‌هه‌ر جۆره 900هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ده‌ستێوه‌ردانێكی سه‌ربازیی رۆژئاوایه به‌رهه‌مده‌هێنێت ،به‌اڵم كه ئه‌مه‌ریكا سه‌ركردایه‌تی بكات دژ وه‌زیری نه‌وتی عێراق به‌سوریا ،تا چه‌ندین گرێبه‌ستی ئابورییو پێشبینی ده‌كات بڕی سه‌ربازیی له‌كیس نه‌چێت ،له‌پێشیانه‌وه به‌رهه‌مهێنانی رۆژانه‌ی ئه‌و گرێبه‌سـتانه‌ی په‌یوه‌ندیدارن عێراق له2017دا بگاته 8 به‌كڕینی چه‌كــــــی روسی‌‌و بواری ملیۆن‌و 500هه‌زار به‌رمیل .وزه‌وه كه سااڵنه چه‌ندین ملیار دۆالری لێده‌ستده‌كه‌وێت. ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه به‌هۆی روخانی رژێمی موعەممەر قه‌زافییه‌وه له‌لیبیا، كۆمپانیا روسییه‌كان 4ملیارو 500ملیۆن ► دۆالریان له‌ده‌ستدا.
كۆمپانیای ئه‌منی له‌عێراقدا هه‌ن كه 82یان عێراقین‌و 50هه‌زار چه‌كی س���ووك‌و قورس���یان پێیه ،خاوه‌نی به‌شێكیان حیزبه‌كان یان كه‌سایه‌تییه سیاسیه‌كانن.
143
10ده‌وڵه‌مه‌ند ی ئه‌مه‌ریك ی هێنده‌ی 9واڵتی عه‌ره‌ب ی خاوه‌نی سهروهتو سامانن ی فۆربس ی گۆڤار به‌پێ ی 20گهوره له‌كۆ ی جیهان، ده‌وڵه‌مه‌ند 10كه‌سیان ئه‌مه‌ریكین، ك ه سهروهتو سامانیان 375ملیار دۆالره، ئه‌مه‌ش له‌كۆی داهات‌و ی ی 9واڵت ی گشت به‌رهه‌م عه‌ره‌بی زیاتره ك ه 332 ملیار دۆالره. ئه‌و 9واڵته‌ش بریتین له‌سودان‌و سوریاو و تونس‌و لوبنان‌و یه‌مه‌ن‌و ئه‌رد‌هن‌و به‌حرێن‌و مۆریتانیا‌و جیبۆتی ی كه به‌پێی سندوق ی دراوی نێوده‌وڵه‌ت ی ی داهات‌و به‌رهه‌م كۆ گشتیان 332ملیار دۆالره.
به‌رمی���ل یه‌ده‌كی زان���راوی نه‌وتی عێراق���ه ،به‌پێی لێدوانی حسێن شه‌هرستانی ،ئه‌مه‌ش له‌سااڵنی داهاتوودا رۆڵی عێراق ملیار هه‌رچی زیاتر به‌هێزو گهوره ده‌كات له‌ڕێكخراوی ئۆپێكدا.
بازرگانیو پیشەسازی
گه‌وره‌م����ان هه‌ی����ه له‌ش����وێنه گه‌ش����تیارییه‌كان، خاوه‌ندارێت����ی زهویو زاره‌كان‌و كێش����هی زهویو زاره‌كان ،تێكه‌اڵوبوونی ش����وێنی نیشته‌جی بوون له‌گ هڵ ش����وێنه گه‌ش����تیارییه‌كان ،ك����ه زۆربه‌ی ش����وێنه‌كان ته‌لبه‌ندیان به‌ده‌وره كراوهو كراونه‌ته ڤێالو موڵكی تایبه‌تی ،گه‌ر وا بڕوات ته‌نانه‌ت ئه‌و شوێنه گه‌شتیاریانه‌ی هه‌شمانه له‌ناوده‌چن ». وتیشی «من زۆر ره‌شبینم ،تا له‌هه‌موو رووه‌كانه‌وه پالنی تۆكمه بۆ كه‌رتی گه‌ش����تیاریی دانه‌نرێ ،تا پ����ارهو ژێرخانی ئابوری بۆ دابین نه‌كرێ ناتوانیت بیكه‌یت به‌بنه‌مایه‌ك بۆ داهاتی ئابوری». ناوبراو ئاماژه‌ی به‌داخستنی مه‌ساجه‌كانیش كردو وتی «گه‌ش����تیار كه دێت پێویستی به‌مه‌ساجه، به‌تایبه‌تی گه‌ش����تیاریی ئێرانی‌‌و ع����ه‌ره‌ب ،ئه‌مه یه‌كێك����ه له‌پێداویس����تیه‌كانی گه‌ش����تیار بۆ كات ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
به‌س����ه‌ربردن ،تۆ له‌گه‌ش����تیاریدا ده‌بێت بیر لهوه بكه‌یت����هوه كه چ����ۆن وا له‌و گه‌ش����تیاره بكه‌یت زۆرترین كات له‌واڵتدا بمێنێته‌وه‌‌و واش����یلێبكه‌یت جارێكیتر بێتهوهو سه‌ردانت بكاتهوه». به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری گه‌شتیاری له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی گه‌ش����توگوزاری س����لێمانی له‌كاتێكدا كه ئاماژه‌ی بهوه كرد كه‌رتی گه‌ش����توگوزار یه‌كێكه له‌گرنگتری����ن بواره‌كان����ی وه‌به‌رهێن����ان‌و زۆرێك له‌واڵتانیش كردوویانه به‌س����ه‌رچاوه‌ی س����ه‌ره‌كی داهاتی����ان ،ناڕه‌زایی به‌رامبه‌ر ب����هوه ده‌ربڕی كه له‌هه‌رێمی كوردس����تاندا كه‌رتی گه‌ش����توگوزاری بهئهندازهی����ه‌ك بایه‌خ����ی پێن����ه‌دراوه كه هاتوون كردوویانه به‌پاش����گر ی وه‌زاره‌تی شاره‌وانیه‌كان، ئه‌و وتی «سیاسه‌تی گه‌شتیاریی حكومه‌تی هه‌رێم سیاسه‌تێكی فاشیله».
بهداخهوه له‌م كوردستانه جوانه‌دا، ی گه‌شتیاریی له‌وه‌رز ی زستاندا به‌ته‌واو ت ده‌وه‌ستێ 5
بازرگانیو پیشەسازی
چاو له‌ڕێی به‌هار.. گه‌شتیاریی له‌مه‌ترسیدایه ی ی گه‌شتیاری "سیاسه‌ت ی هه‌رێم فاشیله" حكومه‌ت سه‌ره‌ڕای كوردستان له‌وه‌رزی زستاندا دیمه‌نێكی جوان‌و دڵڕفێنی هه‌یه ،كه‌چی كه‌رتی گه‌شتیاری ی له‌م وه‌رزه‌دا به‌جارێك ده‌وه‌ستێت ،به‌ڕێوه‌به‌ری گه‌شتوگوزاری سلێمانی ره‌شبینی خۆی به‌رامبه‌ر به‌ئاینده‌ی گه‌شتیاری له‌كوردستاندا ده‌رده‌بڕێ‌‌و ده‌ڵێت «سیاسه‌تی گه‌شتیاریی حكومه‌تی هه‌رێم فاشیله». زس����تانی راب����ردوو زۆربه‌ی ناوچه‌كان����ی هه‌رێم ی كوردس����تان به‌كه‌شێكی جوان‌و سه‌رنجڕاكێشی پڕ له‌به‌فر بارین����دا تێپه‌ڕین ،به‌اڵم وهك به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری گه‌ش����تیاری له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گش����تی گه‌شتوگوزاری سلێمانی «مسته‌فا حه‌مه‌ره‌حیم» به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند له‌وه‌رزی زستاندا كه‌رتی گه‌شتیاریی له‌جموجۆ ڵ كه‌وتبوو، به‌بڕوای ئه‌و گرنگترین كاری حكومه‌ت بۆ ئهوهی هه‌نگاو بۆ گه‌شه‌دانی كه‌رتی گه‌شتیاریی بنێت و لەو بێ جموجۆڵییە دەریبهێنێت ،پێویسته بایه‌خ ی گه‌شتوگوزار بدات ،ئه‌و وتی «ژێرخانی به‌ژێرخان گه‌شتوگوزار پشتگوێخراوه ،ناكرێت بۆ گه‌شه‌دان به‌ژێرخان����ی گه‌ش����توگوزار ،پش����ت به‌وه‌به‌رهێن ببه‌س����ترێت ،وه‌به‌رهێن بی����ر له‌پڕۆژه‌كانی خۆی ده‌كات����هوه ،ئه‌م����ه كاری حكومه‌ت����ه كه خه‌می رێگه‌وبان����ی ب����اش‌و جوان����كاری‌‌و ئ����اوو كاره‌با‌و خزمه‌تگوزاری ش����وێنه گه‌ش����تیارییه‌كان بخوات‌و كاری بۆ بكات». ناوبراو ئاماژه‌ی بهوه كرد كه حكومه‌ت بودجه‌یه‌كی ئه‌وت����ۆی ته‌رخان نه‌كردووه تا ئه‌م بواره گه‌ش����ه ب����كاو ئه‌مه‌ش����ی به‌گه‌وره‌ترین رێگ����ری به‌رده‌م ئ����هو كه‌رته ناوب����رد .ئه‌و وت����ی «بهداخهوه له‌م كوردستانه جوانه‌دا ،گه‌شتیاریی له‌وه‌رزی زستاندا به‌ته‌واوی ده‌وه‌س����تێت ،له‌وه‌رزی زستاندا کەرتی گه‌ش����تیاریی داهاته‌ی نابێت به‌ڵكو راده‌وه‌ستێ‌‌و جموجۆڵێكی ئه‌وتوۆی نییه ،ئوتێله‌كان زۆربه‌یان چۆڵه‌‌و كابینه‌كانی دوكانی����ش زۆربه‌ی كات هه‌ر چۆڵن ،له‌كاتێكدا كه دوكان زس����تانه‌هه‌واره نه‌ك هاوینه‌هه‌وار». به‌ڕێوه‌به‌ری كاروباری گه‌ش����تیاری ئاماژه‌ی بهوه
4
زۆرب هی شوێنه‌كان ته‌لبه‌ندیان به‌ده‌ورد‌ا كراوهو كراونه‌ته ڤێالو موڵكی تایبه‌تی، گه‌ر وا بڕوات ته‌نانه‌ت ئه‌و شوێن ه گه‌شتیاریان هی هه‌شمان ه له‌ناوده‌چن سەیرانگای ئەحمەدئاوا
كرد كه ئه‌مس����اڵ تیمێك ل����ه‌ده‌ره‌وه هاتبوون بۆ پێنجوێن خه‌ڵكیان راده‌هێنا له‌سه‌ر یاری خلیسكان له‌سه‌ر سه‌هۆڵ ،كه ئه‌مه چاالكییه‌كی زستانانه‌یه، به‌اڵم «تۆ چی ده‌كه‌یت كه رێگه‌وبانێكی ئه‌وتۆت نییه تا خه‌ڵك به‌ئاسانی رووی تێبكات». ناوبراو سه‌رسوڕمانی خۆی به‌رامبه‌ر بهوه ده‌ربڕی كه به‌هۆی ناڕێك‌و پێكی رێگه‌وبانه‌كانه‌وه ته‌نانه‌ت ی زستانی رابردوودا كه به‌فر باری رێگه‌ی له‌كۆتای ئه‌زمڕ‌و گۆیژه‌ش گیرا ،ئه‌و وتی «زستان یه‌كێكه له‌وه‌رزه جوانه‌كان ،گه‌ر له‌ڕووی گه‌ش����تیارییه‌وه كاری بۆ بكرێت داهاتێكی زۆری ده‌بێت». مس����ته‌فا حه‌مه‌ره‌حیم ئاماژه‌ی ب����ه‌وه‌ش كرد كه شاری س����لێمانی چه‌ندین جۆری گه‌شتوگوزاریی تیا هه‌ڵكه‌وتووه به‌اڵم پێویس����تییه‌كانی بۆ دابین نه‌كراوه ،ئام����اژه‌ی به گه‌راوی خورماڵ‌‌و كانیاوو
شوێنه سروشتییه‌كان بۆ چاره‌سه‌ریی پێست كرد، كه هیچ پێویستییه‌كی تیا نییه تا گه‌شتیار رووی تێبكه‌ن. ئه‌و ره‌شبینی خۆی به‌رامبه‌ر به‌وه‌ش ده‌ربڕی كه «ته‌نانه‌ت ئێس����تا له‌س����ه‌روه‌ختی وه‌رزی به‌هارو گه‌شتوگوزارداین ،ناتوانین گه‌شتیاریی ناوخۆ رازی بكه‌ین چ بگا به‌گه‌شتیاریی ده‌ره‌وه؟» ،ئه‌و وتی «تا ئێس����تا بودجه‌یه‌كمان نییه بۆ پاككردنه‌وه‌ی ش����وێنه‌كان ،تا ئێس����تا ئه‌و خه‌ڵكانه‌ی ده‌چن بۆ گه‌ش����تیاریی به‌ناوخۆیه‌كانیشمانه‌وه له‌شوێنه‌كان رازی نین ،نه‌ته‌والێتیان تیایه‌‌و نه‌چه‌ند كه‌پرێكی رازاوه‌‌و جوان ،تا ئه‌مانه نه‌كرێت كه س����اكارترین بنه‌مای گه‌شتیارین ،چۆن چاوه‌ڕوانی ئهوه بكه‌ین كه گه‌شتیاریی داهات بهێنێت؟». ناوب����راو روونیك����رده‌وه كه «ئێمه دوو كێش����هی
بازرگانیو پیشەسازی
بازاڕی دۆالرەکەی سلێمانی
هه‌رێمی كوردستان تیاده‌چێت گه‌مارۆی ئابوریی ی رۆژئاوا واڵتان ب ۆ سه‌ر ئێران‌و نائارامیەکانی سوریاو سیاسه‌تی نوێی بانكی ناوه‌ندی عێراق هۆکاری سەرەکی شکانی نرخی دینارو بەرزبوونەوەی دۆالرن
هه‌رێمی كوردستان تیاچووه 100 ،ملیۆن دۆالری تاران‌و هه‌رێمی كوردستانیش تیاچووه«. وتیشی «بازرگانم پێشك دێت 9ملیۆن دۆالری رۆش���تووه ،ده‌ڵێ���ن هه‌یه 27ملی���ۆن دۆالری تباچووه ،به‌اڵم ك���ه بانگمان كردوون ،ده‌ڵێن پاره‌مان نه‌ڕۆشتووه ،كه به‌ڕاستیش رۆشتووه، ده‌یش���ارێته‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی نایانه‌وێ بیدركێنن له‌ترس���ی ئهوهی ده‌ركه‌ون ئیفالسیان كردووه، چونكه بازرگانیی له‌بازاڕه‌كانی سلێمانیدا له‌سه‌ر متمانه‌و ئیعتیباره». ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
7
دراو وی‌‌و زار بازاڕیی زه بازاڕ بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیی‌و‌و پیشەسازی بازرگان پیشەسازی
دینار دابه‌زی‌‌و دۆالر سه‌ركه‌وت
ی سـه‌دان ملیۆن دۆالری بازرگانـــه‌كان
له‌ده‌ستپێكی وه‌رزی زستانی رابردوه‌وه تا ئێستا نرخی دینار له‌به‌رامبه‌ر دۆالردا له‌شكاندایه ،سه‌رافێكی بازاڕی دۆالرەکە هۆكاره‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ هه‌لومه‌رجی سیاسی ناوچه‌كه به‌تایبه‌تی ئه‌و گه‌مارۆ ئابورییه‌ی لهالیهن واڵتانی رۆژئاواوه خراوه‌ته سه‌ر ئێران‌و نائارامیەکانی سوریا ،هه‌روه‌ها بۆ سیاسه‌تی نوێی بانكی ناوه‌ندی عێراق. ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی كارگێڕی له‌ژووری بازرگانیو پیشه‌س���ازی س���لێمانیو س���ه‌راف له‌ب���ازاڕی دۆالره‌كه «حه‌میدی حاجی عه‌بدواڵ» به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یاند كه هۆكارێكی س���ه‌ره‌كی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی دۆالر ،ئه‌و سزا ئابورییه‌ی لهالیهن كۆمه‌ڵ���گای نێوده‌وڵه‌تیه‌وه خرایه س���ه‌ر ئێران به‌تایبه‌تی راگرتنی سه‌وداو مامه‌ڵه كردنیان له‌گ هڵ بانكی ناوه‌ندی كۆماری ئیسالمی ئێران ،ئه‌و وتی «رۆشتنی به‌لێشاوی دۆالر بۆ ئێران گوش���اری خس���ته سه‌ر بانكی ناوه‌ن���دی عێراق بۆ ئهوهی به‌حس���اباتی خۆیدا بچێته‌وه ،پێش���تر بانكی ناوه‌ندی عێراق رۆژانه 100ب���ۆ 200ملیۆن دۆالری به‌ش���ێوه‌ی حه‌واڵه دابه‌ش���ی ده‌ك���رد ،وات���ه به‌چه‌ك���ی مۆركراو‌و به‌پاره‌ی داشكاو،به‌اڵم ئێستا ئه‌وانه‌ی شایسته نه‌بن پاره‌یان پێنادات». ئه‌و ئاماژه‌ی بۆ ئهوه كرد كه له‌وه‌رزی زستاندا نرخی تمه‌ن ش���كانی گه‌وره‌ی به‌خۆیه‌وه بینی، %30نرخی تمه‌ن دابه‌زی به‌رامبه‌ر به‌دۆالر ،ئه‌مه وایكرد هاورده كردنی كااڵو ش���مه‌ك لهئێرانهوه چاالكتر بێ‌‌و له‌به‌رامبه‌ریش���دا ناردنی ش���مه‌ك لهعێراقهوه ب���ۆ ئێران رابوه‌س���تێت ،واته ئه‌م شكانی تمەنە وایكرد زیاتر پارهو دۆالر بچێت بۆ ئێران ،بۆ نمونه ئێس���تا بازرگانه‌كان شه‌كر یان دۆشاوی ته‌ماته له‌مالیزیا‌و توركیاوه ناهێنن. ناوب���راو ئه‌وه‌ش���ی روونكرده‌وه ك���ه به‌رامبه‌ر به‌سوریاش هه‌مان حاڵه‌ت دروستبووه ،كه لیره‌ی س���وریش به‌هۆی نائارامییه‌كان���ی ئه‌و واڵته‌وه له‌به‌رامب���ه‌ر دۆالردا ش���كاوه‌‌و بازرگانه‌كانیش هه‌مان مامه‌ڵه ده‌كه‌ن له‌هێن���ان‌و ناردنی كاالو شمه‌كدا. ئه‌م دۆخه وایكرد كه بانكی ناوه‌ندی به‌سیسته‌می
66
بانكی خۆیدا بچێته‌وه بۆ ئهوهی سنورێك دابنێ ب���ۆ چوونه ده‌ره‌وه‌ی دراوی قورس ،ته‌نها ته‌نها ئه‌وانه‌ی ش���ت ده‌هێن���ن دۆالر وه‌رده‌گرن ،نه‌ك وهك پێش���تر كه دۆالریشی ده‌دا به‌وانه‌ی به‌درۆ ده‌یانوت كااڵ ده‌هێنین بۆ ئهوهی خواست له‌سه‌ر دۆالر زیاد بكات. راپۆرتێكی س���ایتی «البوابه»ی عێراقی ئاماژه ب���هوه ده‌كات ل���ه‌دوای توندكردن���هوهی س���زا ئابورییه‌كانی س���ه‌ر ئێران له‌الی���ه‌ن ئهمهریكاو واڵتان���ی خۆرئ���اواوه به‌تایبه‌ت���ی ئ���هوهی په‌یوه‌ندیداره به‌جموجۆڵی بانكدارییه‌وه ،بانكی میللی ئه‌و واڵته رووبه‌ڕووی ته‌نگه‌ژه‌یه‌كی گهوره بووه‌ته‌وه له‌به‌ده‌ستهێنانی دراوی قورسدا ،ئه‌مه وایكردووه كه كاربه‌ده‌ستانی كۆماری ئیسالمی‌‌و بانكه ئێرانی���ه‌كان‌و بازرگان‌و ده‌الالنی ئیتالعات به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك بكه‌ونه هه‌ڵپه‌ی ماشینه‌وه‌ی دراوی ق���ورس له‌عێراق���دا ،ئه‌م ماش���ینه‌وه‌یه هۆكارێكی گرنگی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی دۆالره. ئ���ه‌م دابه‌زینه‌ی نرخ���ی دینارو س���ه‌ركه‌وتنی دۆالریش ،له‌كاتێكدایه كه له‌وه‌رزی پایزو زستانی رابردوودا ،نزیكه‌ی 100بازرگانی هه‌رێم ،ده‌یان ملیۆن دۆالریان تیاچووه ،كه پێشبینی ده‌كرێ مافیایه‌كی نێوده‌وڵه‌تی له‌پش���ت مه‌سه‌له‌كه‌وه بێت. حه‌میدی حاج���ی عه‌بدواڵ ئام���اژه‌ی بهوه كرد كه س���ه‌ره‌تای ئه‌م مه‌س���ه‌له‌ی ه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئهوهی كه دوای س���زا خس���تنه س���ه‌ر ئێران، كاربه‌ده‌س���تانی ئ���هو واڵت���ه ویس���تیان رێگه له‌چوون���ه‌ده‌ره‌وه‌ی دۆالر بگرن ،به‌تایبه‌تی ئه‌و رێگه‌ی���هی ئێرانیه‌كان دۆزیبویان���هوهو پاره‌یان لێوه ره‌وانه ده‌كرد به‌نرخێكی داش���كاو ،کاتێک وه‌رگرتووه گوایه له‌دوب���هی ده‌یانده‌نه‌وه به‌اڵم كارتێكیان پڕ ده‌كرده‌وه به‌ناوی سه‌بتی سفارش ،دوات���ر رایانك���ردووه ،له‌وه‌ده‌چ���ێ مافیایه‌كی كه ئێران س���زای ئابوری خرایه س���ه‌ر لهالیهن نێوده‌وڵه‌تیش له‌پشت مه‌سه‌له‌كه‌وه بێت. خۆرئ���اواوه ئه‌و رێگایانه‌ی داخس���ت بۆ ئهوهی ئه‌و وتی «پێده‌چێ ئه‌و بڕه پارانه‌ی تیاچوون دراوی ق���ورس نه‌چێت���ه ده‌ره‌وه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی زۆر زۆر بن به‌سه‌دان ملیۆن دۆالر مه‌زه‌نده بكرێ، له‌هه‌رێمی كوردستانیش���دا سیس���ته‌می بانكی به‌اڵم ئهوهی به‌وردی به‌دواداچوونمان بۆ كردووه به‌ت���ه‌واوی بوونی نیه‌و س���ه‌وداو مامه‌ڵه كردنی ده‌ركه‌وت���ووه 280ملی���ۆن دۆالر بازرگانه‌كانی بازرگانه‌كان زیاتر له‌ڕێگ���هی حه‌واڵه‌چییه‌كانی كوردس���تانی عێ���راق‌و ئێران تیاچ���ووه .ئێمه ی وه‌رگرتنی زانیاری له‌بازرگانی ئێرانی‌‌و ده‌ره‌وه ئه‌نجامده‌درێ���ت ،ئ���ه‌م بازرگانان���هی له‌ڕێگه خۆم���ان نه‌چ���وون پاره‌كه‌یان ب���ده‌ن به‌بانكی كوردس���تانه‌وه ده‌زانین ك���ه 80ملیۆن دۆالری میللی ئێ���ران به‌ڵكو داویانه به‌بازرگانی ئێرانی ،بارزرگانه‌كانی سه‌رده‌شت‌و هه‌رێمی كوردستان بازرگانه ئێرانیكانیش كه پاره‌یان له‌عێراقیه‌كان تباچووه 100 ،ملیۆن دۆالری بازرگانه‌كانی بانه‌و
ی ی زستاندا نرخ له‌وه‌رز ی تمه‌ن شكانی گهوره به‌خۆیه‌وه بینی%30 ، ی نرخی تمه‌ن دابه‌ز به‌رامبه‌ر به‌دۆالر، ئه‌مه وایكرد هاورده ی كااڵو شمه‌ك كردن لهئێرانهوه چاالكتر بێ‌‌و ی له‌به‌رامبه‌ریشدا ناردن شمه‌ك لهعێراقهوه بۆ ئێران رابوه‌ستێت
بازرگانیو پیشەسازی
چەند دوکانێکی زەڕەنگەر لەسلێمانی
هاتووه‌ت ه سلێمانیه‌وه ئه‌و وتی «ئیش‌وكاری س���ه‌نعه‌تكارو زه‌ڕه‌نگه‌رو جومله‌چ���ی به‌گش���تی ك���ز ب���ووهو بازاڕی���ان وه‌ستاوه ،ئێس���تا والتانی كه‌نداو السایی شته فلكلۆرییه‌كانمان ده‌كه‌ن ،ئیشكردنی سه‌نعه‌تكار له 75بۆ %80وه‌ستاوه ،بێ بازاڕیی زه‌ڕه‌نگه‌ری جامخان���هو جومله‌كانیش���ی گرتووه‌ت���هوه، كه م���ن س���ه‌رفی نه‌ك���ه‌م‌و خه‌ڵ���ك نه‌یكڕێ جومله‌چییه‌كانیش بازاڕیان نامێنێ». ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه ئه‌وه‌نده‌ی ئاڵتون دێته س���لێمانی زیاتر ده‌ڕوات���ه ده‌ره‌وه به‌ره‌و دوبه‌ی‌‌و ئێران‌و ش���وێنی تریش ،به‌مه‌رجێك ئه‌و ئاڵتون���هی له‌كه‌نداوه‌وه ده‌هێنرێت موتومورووی زۆره ،ئه‌و وتی «رۆژانه ئاڵتونی شكاو له‌بازاڕدا كۆده‌كرێته‌وه‌و ده‌چێت بۆ ده‌ره‌وه». ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
به‌شێك له‌وانه‌ی پێشتر پاره‌یان ی ده‌خست ه بازاڕی زێڕەوە ،له‌وه‌رز ی زستاندا هه‌وڵیاندا سه‌رمایه خۆیان به‌ره‌و بازاڕێكی ئارام‌و دڵنیاتر بگوازنه‌وه 99
بازرگانیو پیشەسازی
بازاڕ ی زێڕ به‌سته‌ڵه‌كه
له ماوەی 3مانگدا 8453كیلۆ زێڕ
ههرچهنده له 1/1تا ،2012/3/31بڕ ی 8453كیلۆ زێڕ له‌ڕێگه‌ی فڕۆكه‌خانه‌وه هاتووه‌ته سلێمانیه‌وه ،به‌اڵم بازاڕی زێڕ وهك كه‌شوهه‌وای وه‌رزی زستان ساردوسڕ بوو ،كڕیار له‌دوكانی زه‌ڕه‌نگه‌راندا به‌كه‌می ده‌بینران‌و خه‌ڵكیش سه‌رمایه‌گوزارییان له‌م بازاڕه‌دا كه‌متر ده‌كرد ،زه‌ڕه‌نگه‌رێك ده‌ڵێت «ئیشی سه‌نعه‌تكاره‌كانی زێڕ به‌ڕێژه‌ی له%80 وه‌ستاوه». به‌رپرس���ی به‌ش���ی هاورده‌كردن���ی زێ���ڕ له‌فڕۆكه‌خانه‌ی سلێمانی ئازاد كه‌ریم به‌گۆڤاری بارزگانی‌‌و پیشه‌سازی راگه‌یاند كه له‌ماوه‌ی سێ مانگی یه‌كه‌می 2012دا (واته له 1/1تا )3/31
8
ب���ڕی 8453كیلۆ زێڕ له‌ڕێگ���هی فڕۆكاخانه‌وه هاتووه‌ته س���لێمانیه‌وه كه زۆربه‌ی له‌دوبه‌یه‌وه‌و له‌توركیاوه هاتووه ،ئه‌و وتی «ئه‌م بڕه هه‌ر بۆ س���لێمانی نه‌هاتووه ،به‌ڵكو بازرگانی عه‌ره‌بیش له‌ڕێگه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی س���لێمانیه‌وه ده‌یهێنن‌و دواتر ده‌یگوازنه‌وه بۆ به‌غداو ئه‌ودوای شاره‌كانی عێراق». وتیش���ی «زۆربه‌ی ئه‌و زێ���ڕه‌ی كه دێت ،زێڕی دورس���تكراوه وهك ب���ازن‌و ملوانك���هو ئه‌ڵقه‌و به‌شێكی كه‌میشی قاڵبه». ئه‌مه له‌كاتێكدای���ه كه به‌رزی‌‌و نزمی نرخی زێڕ له‌پایزی رابردوودا خه‌ڵكێكی زۆری داغان كرد، لهبهرئهوه له‌زس���تانی رابردوودا خه‌ڵكێكی زۆر خۆیان له‌س���ه‌رمایه‌گوزاری ك���ردن له‌م بازاڕه‌دا
به‌دوور ده‌گرت ،به‌شێك له‌وانه‌ی پێشتر پاره‌یان ده‌خس���ته ئه‌و ب���ازاڕه‌وه ،له‌وه‌رزی زس���تاندا هه‌وڵیاندا س���ه‌رمایه‌ی خۆیان ب���ه‌ره‌و بازاڕێكی ئارام‌و دڵنیاتر بگوازنه‌وه. جه‌م���ال ئەوڕەحم���ان ك���ه نزیكه‌ی 40س���اڵه ب���ه‌كاری زه‌ڕه‌نگه‌ریی���هوه خه‌ریك���هو ئەندامی لیژنەی تاقیکردنەوەکانی زەڕنگەرانە ،به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س���ازی راگه‌یان���د كه له‌وه‌رزی زستاندا «بێ بازاڕیی ،سه‌نعه‌تكارو زه‌ڕه‌نگه‌ری جامخانه‌و جومله‌كانیشی گرته‌وه» .به‌بڕوای ئه‌و جگه له‌نزمی‌‌و به‌رزی نرخ���ی زێڕ له‌بازاڕه‌كانی جیهاندا ،هه‌لومه‌رجی سیاسی كوردستان‌و گرژو ئاڵۆزییه‌كانی نێوان هه‌رێم‌و به‌غداش كاریگه‌ری له‌بازاڕی ئه‌وان ده‌كات.
بازاڕی کەڵەشێر
بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
مانگ ی 20هه‌زار مریشك‌و كه‌ڵه‌شێر ی كوردی له‌ژێر پرده‌ك ه ده‌فرۆشرێت خواست له‌سه‌ر مریشك‌و كه‌ڵه‌شێری كوردی له‌زیادبووندایه ،خه‌ڵكی سه‌ریان تێكردووه هه‌م بۆ راگرتن‌و هه‌م بۆ خواردنی، كه‌ڵه‌شێرفرۆشێكی ژێر پرده‌كه ده‌ڵێت «خه‌ڵكی حه‌زیان لێیه‌تی له‌به‌رئه‌وه‌ی تام‌و ئاوی مریشكی مه‌سڵه‌حه قه‌ت ناگات به‌تام‌و ئاوی كه‌ڵه‌شیری خۆمان». دره‌خش����ان كه ژنێكی ته‌مه‌ن 45ساڵه ،به‌ده‌م س����ه‌وا كردن����ی كه‌ڵه‌ش����ێره ش����امیه‌كانی ناو قه‌فه‌س����ێكی گه‌وره‌ی پڕ له‌كه‌ڵه‌شێرو مریشكی کەڵەشێرفرۆش����ێكی ژێر پرده‌ك����هوه ،ئاماژه‌ی بهوه كرد كه هه‌میش����ه دڵ����ی به‌بینینی په‌ڕ‌و باڵی ره‌نگاوره‌نگی ئه‌م كه‌ڵه‌ش����ێرو مریش����كه كوردیان����ه ده‌كرێت����هوه ،ئه‌و كه ده‌یویس����ت كه‌ڵه‌ش����ێرێك بكڕێ ،وتی «حه‌زم لێیه‌تی بۆ راگرتن له‌ماڵه‌وه‌ش هه‌مانه». هه‌موو به‌هارانێك بازاڕی مریشك‌و كه‌ڵه‌شێری كوردی گه‌رمتر ده‌بێت ،ئێس����تا به‌شێك له‌ژێر پرده‌كه‌و گوزه‌ری مریشكفرۆش����ه‌كان ،چه‌ندین قه‌فه‌س����ی گه‌وره‌ی پڕ له‌كه‌ڵه‌ش����ێرو مریشكی ره‌نگاوره‌نگی تی����ا دانراوه‌‌و كڕی����اری تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌یه. خی����ام عه‌بدولواحی����دی ته‌مه‌ن 30س����اڵ كه ماوه‌ی پانزه ساڵه به‌كاری مریشك‌و كه‌ڵه‌شێر فرۆش����تنهوه خه‌ریكه ،ئاماژه بهوه ده‌كات كه ماوه‌یه‌ك����ی زۆره خه‌ڵك زیاتر رووی كردووه‌ته مریشك‌و كه‌ڵه‌شێری كوردی ،ئه‌و وتی «رۆژی وایه په‌نجا كه‌ڵه‌ش����ێر ده‌فرۆش����م ،له‌بۆنه‌كاندا فرۆش‌و نرخیش زیاتره ،له‌هه‌ندێك بۆنه‌ی وهك جه‌ژنه‌كان‌و س����ه‌ری ساڵ‌‌و نه‌ورۆزدا جاری وایه له‌هه‌فته‌یه‌كدا 20هه‌زار كه‌ڵه‌شێر ده‌فرۆشم». ناوب����راو ئاماژه‌ی ب����هوه كرد كه تا س����ه‌رماو ته‌ڕوتووش����ی زیاتر بێت ب����ازاڕی ئه‌وان كزتره به‌پێچه‌وانه‌ی قه‌ل‌و مراویی����هوه ،به‌اڵم هه‌موو ده‌م����هو به‌هارانێك بازاڕی ئ����ه‌وان ده‌كرێته‌وه، ئه‌و كه به‌دیار قه‌فه‌س����ه گهوره سێ قاتییه پڕ له‌كه‌ڵه‌شێرو‌و مریش����كه‌كانیه‌وه راوه‌ستا بوو، وتی «به‌شێكیان له‌كه‌ركوك‌و به‌غداو باشوری عێراقه‌وه دێت ،به‌شێكیش����یان له‌سه‌یدسادق‌و عه‌رب���� هتو هه‌ڵه‌بجه‌وه‌‌و ماوه‌یه‌كیش لهئێرانهوه ده‌هات ،ههرچهنده ئه‌وانه‌ی باش����ور‌و كه‌ركوك له‌ڕه‌نگ‌و ڕووشدا له‌وانه‌ی خۆمان ده‌چن ،به‌اڵم له‌تام‌و بۆن‌و ئاوه‌كه‌یاندا ناگه‌ن به‌كوردییه‌كه‌ی خۆمان ،لهبهرئهوه نرخه‌كه‌شی بهرزتره». ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
خه‌یامی كه‌ڵه‌ش����ێر فرۆش ئام����اژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه ئه‌وان به‌گۆتره مریش����ك‌و كه‌ڵه‌ش����ێر ده‌فرۆش����ن‌و به‌كیلۆ نییه‌‌و ئه‌و ئه‌و خه‌ڵكه‌شی تامی ئه‌مانه‌ی كردبێت ئیتر س����ه‌ری تێده‌كات، له‌به‌رئ����هوهی سروش����تی ت����رو پاكت����رو ئاوو گۆش����ته‌كه‌ی به‌تام‌و خۆشتره‌و بۆن ساردیشی لێوه نایه .ئه‌و وتی «ههرچهنده س����اڵ به‌ساڵ رێژه‌ی هاتنی مریش����ك‌و كه‌ڵه‌ش����ێری كوردی زیات����ر ده‌بێت ،به‌اڵم ئ����هوهی تێبینیم كردووه ساڵ به‌ساڵ نرخیشی به‌رزتر ده‌بێته‌وه ،خه‌ڵكی هه‌م بۆ گۆش����ت‌و هه‌م بۆ هێلك����هو راگرتنیش
ده‌یكڕێت ،زیاتریش بۆ گۆشته‌كه‌یه‌تی‌‌و گۆشتی كه‌ڵه‌ش����ێری شامیش خۆشتره‌و خواستی زیاتر له‌سه‌ره». ئه‌و باس����ی ل����هوه كرد كه فرۆش����ی مانگانه‌ی هه‌ر كه‌ڵه‌ش����ێر فرۆشێك له‌ژێر پرده‌كه له‌كاتی ئاس����اییدا ده‌گاته هه‌زار دانه ،نزیكه‌ی بیس����ت كه‌س����یش ده‌بن ،واته مانگی زیاتر له 20هه‌زار كه‌ڵه‌ش����ێرو مریش����ك ده‌فرۆش����رێت ،ئه‌و وتی «گ����ه‌ر گونده‌كان ببوژێنه‌وه‌و جوتیار‌و خه‌ڵكی خۆمان زیاتر بایه‌خی پێبداو به‌خێویان بكات، ئه‌وا ده‌بێته داهاتێكی گرنگ بۆ هاواڵتیان».
بازاڕی کەڵەشێر
11
بازاڕی ئۆتۆمبیل بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
ی به‌هار نائارامیه‌كانی سوریاو وه‌رز
نرخ ی ئوتومبێل به‌رز ده‌كاته‌وه زستانی رابردوو ،نائارامیه‌كانی سوریا كه ته‌گه‌ره‌ی خسته به‌رده‌م هاورده كردنی ئوتومبێل ،نرخی ئوتومبێلی به‌رز كرده‌وه ،له‌گه‌ڵ هاتنی به‌هارو ده‌ستپێكی وه‌رزی گه‌شتوگوزاریشدا نرخی ئوتومبێل به‌رزتر بۆوه. به‌ڕێوه‌به‌ری پێش����انگای می����ر «به‌رهه‌م ی بازرگانیو حس����ێن مه‌حمود» به‌گۆڤ����ار پیشه‌سازی راگه‌یاند كه هۆكارێكی گرنگی به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی ئوتومبێل له‌م چه‌ند مانگه‌ی رابردوودا ،خۆپیش����اندان‌و شه‌ڕو ئاژاوه‌كانی ن����او س����وریایه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی پێش����تر ئه‌و واڵته راڕه‌وێكی سه‌ره‌كی بوو بۆ هاورده كردنی ئوتومبێل بۆ ناو هه‌رێمی كوردس����تان ،به‌اڵم ماوه‌ی چه‌ند مانگێكه زۆرێك له‌خ����اوه‌ن كۆمپانیاكانی ئوتومبێل نایانه‌وێ ریسك بههاورده كردنی ئوتومبێل بك����ه‌ن له‌وێوه بۆ ناو هه‌رێ����م ،كه زۆرجار لهالیهن گروپه چه‌كداری نه‌ناسراوه‌وه باری ئوتومبێله‌كان ده‌ستیان به‌سه‌ردا ده‌گیرێ‌‌و فه‌ره����ود ده‌كرێ����ن .ئه‌و وتی «پێش����تر له‌ڕێگه‌ی سوریاوه وه‌جبه‌ی ئوتومبێله‌كان له‌ماوه‌ی 10رۆژدا ده‌گه‌یش����تنه سلێمانی، به‌اڵم ئێس����تا ب����ه‌دوو مانگی����ش ناگه‌ن، له‌به‌رئ����هوهی زۆربه‌ی ئ����هو ئوتومبێالنه‌ی ئێس����تا دێنه س����لێمانیه‌وه یان له‌ڕێگه‌ی ئێران����هوه دێن یان له‌ڕێگه‌ی توركیاوه ،كه ئه‌مه‌ش كات‌و پاره‌ی زیاتری تێده‌چێت». ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه هه‌میش����ه ب����ازاڕی ئوتومبێ����ل گه‌رم����هو خواس����تی له‌س����ه‌ره ،به‌تایبه‌تی له‌گ����هڵ كۆتایهاتنی وه‌رزی زس����تان‌و ده‌مه‌و به‌هاردا كه وه‌زری گه‌ش����توگوزارو سه‌یران ده‌س����تپێده‌كات، به‌ره����ه‌م وت����ی «وه‌رزه‌كان كاریگه‌رییان هه‌یه ،ئوتومبێل له‌زس����تاندا ئه‌و بازاڕه‌ی نییه كه له‌ده‌مه‌و به‌هاردا هه‌یه‌تی ،به‌هاران ئوتومبێل زیاتر ده‌فرۆش����رێت له‌به‌رئه‌وه‌ی وه‌رزی سه‌یران‌و گه‌شتوگوزاره«. وتیشی «ته‌نانه‌ت وه‌رزه‌كان كاریگه‌رییان بۆ سه‌ر جۆری فرۆش����ی ئوتومبێل هه‌یه، له‌به‌ه����اردا ئوتومبێل����ی ب����ه‌رزو گه‌وره‌و النك����رۆزه‌ر‌و پ����اس زیات����ر خواس����تیان له‌سه‌ره».
10
بازرگانیو پیشەسازی
خانوو دابه‌زی
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
13
بازاڕی زەوی‌و زار بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
له‌وه‌رز ی زستاندا..
بازاڕ ی زهویوزار وه‌ستاو كرێ ی له‌زستانی رابردوودا ،كڕین‌و فرۆشی زه‌وی‌‌وزارو خانووبه‌ره بێ بازاڕیی پێوه دیار بوو، له‌به‌رامبه‌ریشدا به‌ڕێژه‌یه‌كی كه‌م كرێی شوقه‌و خانوو دابه‌زینی به‌خۆیه‌وه بینی ،شاره‌زایه‌كی كڕین‌و فرۆشی زهویو خانووبه‌ره‌ش پێشبینی ده‌كات كه له‌وه‌رزی به‌هاردا نرخی زهویوزار به‌رز بێتهوهو كرێی خانووش دابه‌زین به‌خۆیه‌وه ببینێت. س����ه‌رچڵ عه‌الئه‌دی����ن ته‌ها ك����ه خه‌ریكی كڕین‌و فرۆشی زهویو زارو خانووه به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س����ازی راگه‌یان����د كه له‌س����ه‌ره‌تای وه‌زری زستانی رابردووه‌وه نرخی زهویو زارو خانووبه‌ره به‌گشتی له‌ئاس����تێكدا وه‌ستاوه‌‌و تا ئێستاش نرخ وه‌كو خۆیه‌تی ،ئه‌و وتی «به‌ر له‌وه‌رزی زستان‌و تا مانگی دوانزه‌ی ساڵی رابردوو ،نرخی زه‌وی‌‌وزارو خانوو له‌ناو شه‌س����تی هه‌زرانتر ب����وو به به‌راورد ب����ه‌ده‌ره‌وه‌ی شه‌س����تییه‌كه ،به‌اڵم له‌س����ه‌ره‌تای وه‌رزی به‌هاره‌وه شه‌س����تییه‌كه خواستی زیاتری له‌سه‌ره‌‌و به‌رێژه‌یه‌كی كه‌م نرخی به‌رز بووه‌ته‌وه، له‌ده‌ره‌وه‌ی شه‌ستیه‌كه‌ش كڕین‌و فرۆش وه‌ستاوه به‌هۆی زۆریی دروس����تكردنی یه‌كه‌ی نیش����ته‌جێ بوونه‌وه». ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه له‌وه‌رزی زستاندا كڕین‌و فرۆش����ی زه‌وی به‌دۆنم له‌قۆناغی سڕكردندا بوو ،به‌اڵم ئهوهی تێبینی كراوه له 3/15به‌دواوه نرخ له‌به‌رزبوونه‌وه‌دایه ،به‌تایبه‌تی له‌و ناوچانه‌ی نزیك����ن له‌ش����اری س����لێمانیه‌وه ،وهك خێوه‌ته‌و ده‌وروبه‌ری تاسڵوجه‌و سه‌ر رێگای پیره‌مه‌گرون، س����ه‌رچڵ وتی «نرخی زه‌وی له‌م ش����وێنانه‌دا به به‌راورد به‌ساڵی رابردوو نیواونیو زیادی كردووه، ئه‌و زه‌ویانه‌ی ده‌كه‌ونه نزیك جاده‌ی سه‌ره‌كیه‌وه نرخیان گرانتره‌‌و به‌پێی تاپۆو عه‌قدو س����ه‌فه‌ریش نرخه‌كه‌یان جیاوازه». له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م وه‌س����تانه‌ی نرخی زه‌وی‌‌وزارو بێ بازاڕیی كڕین‌و فرۆش����ی خانوودا ،به‌پێی ئه‌وانه‌ی سه‌روكاریان له‌گه‌ڵ ئیش����ی زهویو زارو خانوودا هه‌یه ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه تا ئه‌ندازه‌یه‌ك كرێی ش����وقه‌و خانوو له‌وه‌رزی زس����تانی رابردوودا نزم بوونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌وه بینیوه. س����ه‌رچڵ ته‌ئكی����د ل����هوه ده‌كاته‌وه ك����ه له‌ناو شه‌س����تیه‌كه‌ی سلێمانیدا خانوو كه‌متره بۆ كرێ‌‌و گه‌ر هه‌ش����بێت كرێك����هی گرانتره ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی
زۆرێك له‌خاوه‌ن پارهو ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان فێر بوون پاره‌كه‌یان ده‌ده‌ن بە شوقه‌و خانوو ده‌یده‌ن به‌كرێ شه‌ستییه‌كه ،ئه‌و وتی «له‌ده‌ره‌وه‌ی شه‌ستییه‌كه خانووی كرێ زۆرهو نرخه‌ك����هی كهمهو له‌وه‌رز ی زستانیشدا به‌ڕێژه‌یه‌كی كه‌م تێبینی نزم بوونه‌وه‌ی كرێ له‌و شوێنانه كرا ،بۆ نمونه خانوویه‌كی پانزه ده‌فته‌ریی له‌گه‌ڕه‌كی كانی كورده كرێكه‌ی س����ێ وه‌ره‌قه‌ی����ه ،به‌اڵم خانووه‌یه‌ك به‌هه‌مان نرخ له‌ناو شه‌س����تییه‌كه كرێكه‌ی زیات����ره ،چونكه له‌میاندا ێ كه‌متره‌‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی شه‌س����تیه‌كه خانوو بۆ كر خانوو زۆره بۆ كرێ‌‌و له‌م چه‌ند س����اڵه‌ی دوایشدا به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی زه‌وی‌‌وزارو خانوو كاریگه‌ری نه‌كردووه‌ته سه‌ر كرێی خانوو له‌و شوێنانه‌دا». ه����ۆكاری ئه‌مه‌ش����ی گه‌ڕان����ده‌وه بۆ ئ����هوهی كه زۆرێك له‌خاوه‌ن پارهو ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان فێر بوون پاره‌كه‌ی����ان ده‌ده‌ن بە ش����وقه‌و خان����وو ده‌یده‌ن به‌ك����رێ‌‌و رۆژ به‌ڕۆژیش یه‌كه‌ی نیش����ته‌جێ بوون زۆرت����ر ده‌بێ����ت ،به‌تایبه‌تی به‌هۆی پێش����ینه‌ی خانووبه‌ره‌و كڕینی ش����وقه‌وه به‌قیس����ت ،زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ی پێش����تر كرێچی ب����وون ،بوون به‌خاوه‌نی ش����وقه‌و خانووی خۆیان ،ئێستاش خه‌ڵك ناچێت پاره بدات به‌كرێ ،به‌ڵكو ده‌چن به‌قیست شوقه‌و خانوو ده‌كڕن‌و له‌گه‌ڵ تێپه‌ڕینی كاتداو دوای دانی قیستەکە بەتەواوی ده‌بێته موڵکی خۆیان. هه‌روه‌ها ئه‌م شاره‌زایه‌ی كڕین‌و فرۆشی زهویوزار وت����ی «پێش����بینی ده‌كرێ����ت نرخ����ی زهویوزار ل����ه‌م وه‌رزی به‌ه����ارو هاوین����ه‌دا ب����ه‌رز بێته‌وه، له‌به‌رامبه‌ریش����دا كرێی خانوو دابه‌زین به‌خۆیه‌وه ببینێت». بازاڕی زەوی‌و زار لەسلێمانی وەستاوە
12
بازرگانیو پیشەسازی
كۆمپانیایه‌ك ساڵی 25ته‌ن گازۆ ده‌هێنێته سلێمانیه‌وه ی ی جاكارتا بازرگانێكی كورد كه نیشته‌جێ ی 25ته‌ن گازۆ پایته‌ختی ئه‌نده‌نوسیایه ،ساڵ ی سلێمانی ده‌كات ،ئه‌و ده‌ڵێت ی شار ره‌وانه ی گازۆ به‌رزتر ده‌بێته‌وه، «ساڵ به‌سا ڵ نرخ چونكه رێژه‌ی كهمهو له‌هه‌موو واڵتێكدا ناكرێت». خاوه‌ن���ی كۆمپانی���ای رێكار «س���ه‌روان كه‌ریم ی عه‌ب���دواڵ» كه بازرگانێكی كوردی دانیش���توو ی ئه‌نده‌نوسیایه‌و له‌جاكارتاو‌ه گازۆ ره‌وانه‌ی شار ی ی بازرگانیو پیشه‌ساز سلێمانی ده‌كات ،به‌گۆڤار راگه‌یان���د ك��� ه گازۆ به‌رهه‌م���ی ئ���هو واڵتانه‌ی ه ده‌كه‌ون���ه هێڵ���ی كه‌مه‌ره‌یی گ���ۆی زه‌وییه‌وه، دیارترین تایبه‌تمه‌ندیی ئه‌م واڵتان ه ئهوهی ه له‌ژێر ی س���تونیدان‌و باران ی خۆر كاریگه‌ریی تیش���ك تیایاندا هه‌میش���ه‌ییه ،واڵتانی وهك ئه‌نده‌نوسیا، ی ڤێتن���ام ،الوس‌و كه‌مبۆدیا‌و فلیپین‌و باش���ور ی ئه‌فه‌ریقا‌و به‌رازیل. هندستان‌و كینیا‌و باش���ور ئه‌و وت���ی «ئه‌و جۆره گازۆیه‌ی له‌ئه‌نده‌نوس���یا ی به‌ره���ه‌م ده‌هێنرێت یه‌كێكه له‌باش���ترین جۆر گازۆ له‌جیهان���دا ،ك���ه قه‌باره‌ك���هی گه‌وره‌ی���هو ی زۆر كه‌م���هو كۆمپانیاكه‌مان وردی���یو ش���كاوی ئ���ه‌م ج���ۆره ده‌هێنێت��� ه س���لێمانیه‌وه». ی ی بۆ ئ���هوه ك���رد ك ه له‌س���اڵ ئ���هو ئام���اژه ی 2005هوه به‌ه���ۆی س���ه‌رقاڵییه‌و‌ه ب���ه‌كار بازرگان���ی له‌ئه‌نده‌نوس���یا نیش���ته‌جێ ب���ووهو ی ی 2008هوه كارگه‌ی له‌قووتوونانی گازۆ له‌س���اڵ ی دامه‌زراندووه ،ك ه مارك���هی (النخله)یه‌و به‌پێ ی ی عێراقی ده‌كرێته ته‌نه‌كه‌وه‌‌و ناو مواس���ه‌فات ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
ی ته‌نه‌كه‌ك���ه‌ش ته‌پ���ه‌دۆری تێكراوه ب���ۆ ئهوه ی له‌ڕووی ته‌ندروس���تییهوه ب���ێ گرفت بێت‌و دوا ئ���هوهی ده‌یهێنرێ���ت له‌س���لێمانی ده‌یبرژێنن. ی راب���ردوو 25ت���ه‌ن ی «س���اڵ س���ه‌روان وت��� ی ك���ردووه ،هه‌روه‌ها ی س���لێمان گازۆمان ره‌وانه ی ی ره‌وان��� ه كۆمپانیایه‌كه‌م���ان 50ته‌نیش��� واڵتانی س���وریا‌و لوبن���ان‌و تونس ك���ردووه». ێ س���ا ڵ به‌سا ڵ ی «ئهوهی تێبینی ده‌كر وتیش��� ی ی 2009نرخ نرخی گازۆ به‌رزتر ده‌بێته‌وه ،ساڵ ی ه���ه‌ر كیلۆیه‌ك 6بۆ 7دۆالر بوو ،به‌اڵم س���اڵ ی هه‌ر كیلۆیه‌ك گازۆ بوو ب ه 13 پ���ار 2011نرخ ی هه‌ی ه دۆالر ،چونكه باران بارین كاریگه‌ری زۆر ی به‌رهه‌مێنانی ،جگ���ه لهوهی ك ه له‌س���ه‌ر رێژه ی كهمهو له‌هه‌موو واڵتێكدا ناكرێت». رێژه‌كه‌ش���
ی ئه‌و جۆره گازۆی ه له‌ئه‌نده‌نوسیا به‌رهه‌م ده‌هێنرێت‌باشترین جۆری گازۆیە له‌جیهاندا 15
بازاڕی وشکە بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
رێژه‌ی به‌رهه‌مهێنان ی برنج ی كورد ی ساڵ به‌سا ڵ كه‌متر ده‌بێت
ی نه‌ما زستان رۆی‌‌و وشكه‌ش بازاڕ
ی ده‌بێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی چه‌ند ش���وێنێك ك ه پێشتر ی زستان‌و سه‌رمادا ،بازاڕ له‌گ ه ڵ رۆشتنی وه‌رز له‌سلێمانی مه‌ره‌زه‌یان تیا ده‌كرا ئێستا مەرەزەیان وشكه‌و پاقله‌مه‌نیه‌كانیش روو له‌كزی ده‌كه‌ن، ی له‌ده‌ربه‌ندیخان‌و كه‌الر‌ه تیاناکرێت ،ئێستا به‌زۆر ی سه‌عه‌تاكۆیی ده‌ڵێت ی بازاڕ وشكه‌فرۆشێك مه‌رزه ده‌كرێت». «ده‌مه‌و به‌هار خه‌ڵك زیاتر حه‌زیان له‌گه‌اڵ‌و ی رابردوو ی سااڵن ی به‌وشكه‌س���اڵ ناوبراو ئاماژه گژو گیای به‌هارانه‌یه». ی جوتی���اران واز كرد ك��� ه بووه‌ته ه���ۆی ئهوه ی ی له‌مه‌ره‌زه كردن بهێنن‌و چونكه مه‌ره‌ز‌ه په‌یوه‌ند عه‌بدولكه‌ری���م حه‌مه فه‌ره‌ج س���اڵح كه به‌كار ی ئاوه‌و‌ه هه‌یه، ی هه‌ی ه به‌رێژه‌ی باران بارین‌و زۆری‌‌و كه‌م وش���ك ه فرۆش���یه‌وه خه‌ریك���هو دوكان��� ی ههره زۆری خێزان ه ی س���ه‌عه‌تاكۆیی ،ئام���اژه بهوه ده‌كات ئه‌مه جگ ه لهوهی ك ه زۆربه له‌گوزه‌ر ی پێشووی كوردستان ئێستا ك ه هه‌م���ووی بابه‌ته زس���تانیه‌كانی وهك ماش‌و جوتیاره‌كانی سااڵن نیسك‌و نۆك‌و فاسۆلیا‌و ساوه‌ر ته‌نها له‌و كاتانه‌دا ب���وون به‌مووچه‌خ���ۆر‌و تاقه‌تی ئه‌م ئیش���ه‌یان بازاڕیان باش��� ه ك ه دنیا س���ارده ،ه���ه‌ر له‌گ ه ڵ نه‌ماوه. ی ی كوردیش له‌بازاڕدا ،وت ی به‌هاردا ،بازاڕیان كزتر ده‌بێت ،ئه‌و سه‌باره‌ت به‌نرخی برنج ده‌س���تپێك ی جیاوازه، ی برنج به‌پێی جۆرو شوێنه‌كه ی «ته‌نانه‌ت برنجیش كه هه‌موو خه‌ڵك برنج «نرخ وت��� ی زستاندا له 4ه���ه‌زار دیناره‌و‌ه هه‌یه تا 6ه���ه‌زار دینار، ی سه‌ره‌كییانه ،له‌وه‌رز خۆرن‌و خواردن ی 4هه‌زارییه‌ك ه برنجی ئاكرێیه ،باش���ترین جۆر بازاڕ‌و كڕیاری زیاتره«. ی ب ه 6 ی خێڵه ك ه كیلۆ ی برنجیش چه‌وتان‌و بان��� روونیك���رده‌وه كه برنجی ك���وردی به‌هۆی گران ی هه‌یه ،هه‌زار دیناره». نرخه‌كه‌ی���هوه كڕی���اری تایبه‌ت به‌خ���ۆ ی «هه‌یه ده‌وڵه‌مه‌ن���ده ده‌چێت له‌كه‌ال‌و ی ده‌كڕێت چونك ه تام‌و وتیش��� هه‌یه هه‌ر برنجی ك���ورد بۆن‌و به‌رامه‌ك هی زۆر خۆش���ترو ته‌ندروس���تتر‌ه ده‌ربه‌ندیخان‌و ئه‌و شوێنان هی چه‌ڵتوكیان هه‌یه، ی گه‌وره‌دا ل���هو برنجان���هی له‌والتان���ی ت���رهوه ده‌هێنرێن ه بڕێكی زۆر چه‌ڵتوك ده‌كڕێ‌‌و له‌مه‌خزه‌ن ی ته‌حه‌كوم ی خ���ۆ دایده‌نێ‌‌و دوات���ر به‌ئاره‌زوو كوردستانه‌وه. ی به‌بازاڕ‌و نرخی برنجی كوردیه‌وه ده‌كات». ی تێبینی ده‌كرێ���ت رێژه ی «ئ���هوه ئه‌و وت��� ی ب���هوه كرد ك ه ی ساڵ به‌سا ڵ كه‌متر ئ���ه‌م وشكه‌فرۆش��� ه ئاماژه ی برنجی كورد به‌رهه‌مهێنان ی ی له‌ب���ازاڕ ی برنجی ك���ورد زۆرب��� ه سلیمانیدا ،له‌ئاكرێ‌‌و كه‌الرو ده‌ربه‌ندیخانه‌وه ده‌هێنرێن، برنج���ی ته‌حالوفیش هه‌ی ه ی ته‌حالوفه‌‌و ك���ه تۆوه‌ك���ه
چه‌ند شوێنێك ك ه ی پێشتر له‌سلێمان مه‌ره‌زه‌یان تیا ده‌كرا ئێستا مەرەزەیان تیاناکرێت 14
ی ێ ده‌كرێ���ت ،ئه‌و وت له‌ده‌ربه‌ندیخ���ان‌و ئاك���ر «ئێستا هه‌ندێك برنج فرۆش له‌بازاڕدا فێربوون، ی ك���وردی‌‌و خڕه چینییه‌ك ه تێكه ڵ ده‌كه‌ن‌و برنج ی ی خۆم قه‌ت به‌برنج ده‌یفرۆش���ن ،من بۆ دڵنیای ی ی ده‌یك���ڕم‌و كڕ‌ه نایك���ڕم ،به‌ڵك���و به‌چه‌ڵتوك ده‌كه‌م».
دیمەنێکی قەرەباڵغی ناوجەرگەی شار
تایبه‌تـــــــی ئه‌وكاته بزانه چه‌ند ئوتومبێلی تایبه‌تی له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان كه‌متر ده‌بنه‌وه‌‌و چه‌ند شار جوانترو ئاس����ووده‌ترو ته‌ندروستر ده‌بێت ،جه‌میل عه‌لی وتی «من بۆ خولێك له‌ویالیه‌تی نیومه‌كسیوكۆی ئه‌مه‌ری����كا بووم ،كارمهندو مامۆس����تای زانكۆو خوێن����دكاری زانكۆكه پێناس����ه‌یان بۆ كرابوو هه‌ر كه له‌ناو ش����اردا ئه‌م پێناسه‌یان پیشانی جابیی پاس����ه‌كان ده‌دا پاره‌ی لێوه‌رنه‌ده‌گرتن، ئه‌مه هانده‌رێك بوو بۆ ئهوهی ئه‌وان ئوتومبێلی تایبه‌تی به‌كارنه‌هێنن‌و ژینگ����هو ژیانیان لێتاڵ نه‌بێت». شاری سلێمانی وهك رێگه‌و بانه‌كه‌ی نه‌گونجاوه بۆ جێبوون����هوهی ئه‌م رێ����ژه ئوتومبێله زۆره، له‌هه‌مانكاتیش����دا بیر له‌دروس����تكردنی میترۆو تۆڕێك پاس����ی رێكوپێك‌و ترام‌و شه‌مه‌نده‌فه‌ر نه‌كراوه‌ته‌وه ،مامۆس����تا جه‌میل وتی «ئه‌گه‌ر بمانه‌وێ گواس����تنه‌وه‌ی گش����تی دروستبكه‌ین له‌سایه‌ی ئه‌م رێگه ته‌س����ك‌و بچوكه‌ی هه‌مانه زه‌حمه‌ت����ه ،من كه س����واری پاس����ه‌كان ده‌بم تووش����ی ئازاری ده‌رونی ده‌ب����م ،جگه لهوهی به‌شێكی زۆری كۆسته‌ره‌كان له‌ڕووی عومره‌وه په‌ككه‌وتوون‌و به‌س����ه‌رچوون ،زۆرجار كاتێكی زۆریشیان ده‌وێت تا قه‌پات ده‌بن ،كه له‌وانه‌یه ئه‌و شوێنه‌ی بۆیده‌چین به‌پێنج ده‌قه بگه‌یت».
پێویست ه حكومه‌ت بیر لهوه بكاتهوه ی سه‌رچاوه‌كانی داهات ی زۆرتر بكات ك ه خۆ ی یه‌كێكیان هاتوچۆ گشتییه ،له‌هه‌مانكاتیشدا ی سوود به‌خه‌ڵكان كه‌مده‌رامه‌ت‌و ده‌رامه‌ت سنووردار ده‌گه‌یه‌نێت ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
راپۆرت بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
هاتوچۆی گشتی كرا به‌قوربانی هاتوچۆی رۆژانه زیاتر له‌نیو ملیۆن هاواڵتی له‌سلێمانی‌‌و ده‌وروبه‌ری به‌ئوتومبێل جێگۆڕكێ ده‌كه‌ن، ئابوریناسێك ده‌ڵێت «بایه‌خنه‌دانی حكومه‌ت به‌هاتوچی گشتی له‌به‌رژه‌وه‌ندی چه‌ند كۆمپانیایه‌كدایه كه ئوتومبێلی تایبه‌تی ده‌هێنن». كارزان عه‌ل����ی ك����ه هاواڵتییه‌ك����ی ته‌مه‌ن 48 س����اڵه‌و پیش����هی ئه‌ندازی����اره ،ئام����اژه بهوه ده‌كات ك����ه هه‌م����وو س����ه‌رله‌به‌یانییه‌ك خۆیو هاوس����هرو كچه‌كه‌ی هه‌ریه‌كه‌و به‌جیا س����واری ئوتومبێلێك ده‌بن‌و ده‌ڕۆنه سه‌ر ده‌وام‌و ئیش‌و كاریان ،خۆیو هاوس����ه‌ره‌كه‌ی كه مامۆستایه، هه‌ر یه‌ك����ه به‌ئوتومبێلی تایبه‌تی خۆیان پێیه، كچه‌كه‌شیان له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌كیدا به‌ته‌كسی ده‌چێت بۆ زانكۆ .ئه‌و ده‌مه‌و به‌یانییه‌ك له‌گه‌ڵ هاتنه‌ده‌ره‌وه‌یدا تا گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ ماڵه‌وه هه‌ست به‌بێزارییه‌كی زۆر ده‌كات ،چونكه شار به‌جارێك قه‌ره‌باڵغ‌و جه‌نجاڵ بووهو هه‌ستكردن به‌خۆشی ژیانی تیا نه‌ماوه ،ئه‌و وتی «سه‌رباری ئهوهی كرێ����ی هاتوچۆ به‌ش����ێك له‌خه‌رج����ی هه‌موو خێزانێك پێكده‌هێنێت ،پڕ بوونی ش����ه‌قامه‌كان له‌ئوتومبێل شاری به‌ته‌واوی خنكاندووه«. كارزان نمونه‌یه‌ك����ه له‌هه‌زاران هاواڵتی ش����اری س����لێمانی كه رۆژان����ه هه‌س����ت به‌بێزارییه‌كی زۆر ده‌ك����ه‌ن كاتێ����ك به‌زه‌حم����ه‌ت به‌زۆربه‌ی شه‌قامه‌كاندا تێده‌په‌ڕن به‌هۆی قه‌ره‌باڵغیانه‌وه‌‌و به‌شێك له‌كاتی رۆژانه‌یان ده‌بات ،وێڕای ئهوهی ش����ه‌قام‌و رێگه‌و بانه‌كان زۆربه‌ی ههره زۆریان له‌حه‌فتاكان‌و هه‌شتاكانی س����ه‌ده‌ی رابردوه‌وه وهك خۆی����ان م����اون‌و ده‌س����تكاری نه‌كراون، هه‌زاران هه‌زار ئوتومبێل له‌م هه‌ش����ت ساڵه‌ی دواییدا رژاونه‌ته ناو شاره‌وه‌و رۆژانه‌ش هێنانی ئوتومبێ����ل به‌رده‌وامه ،كه زۆربه‌یان ئوتومبێلی تایبه‌تی����ن‌و به‌هیچ جۆرێك ئ����اوڕ له‌هاتوچۆی گشتی نه‌دراوه‌ته‌وه. لێپرس����راوی سه‌ندیكای ش����ۆفێران له‌سلێمانی «ج����ه‌الل « ئاماژه ب����هوه ده‌كات به به‌راورد به‌ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی ئوتومبێلی تایبه‌تیان پێیه، ش����ۆفێره‌كانی هێڵی گش����تی ژماره‌یان ئێجگار كه‌م����ه ،ئه‌و به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س����ازی راگه‌یاند كه له‌ناوش����اردا به‌هه‌موو هێڵه‌كانیه‌وه 1837پاس����مان هه‌یه‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی ش����اریش 462پاس ،كه به به‌راورد به‌و ژماره ئوتومبێله تایبه‌تیی����ه زۆره‌ی هه‌یه ،له‌حوكمی نه‌بوودایه، ئه‌و وتی «له‌كوردس����تاندا كه‌رت����ی هاتوچۆی گشتی كرا به‌قوربانی هاتوچۆی تایبه‌تی». ئه‌مه له‌كاتێكدای����ه به‌پێی ئامارێك كه لهالیهن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گش����تی هاتوچ����ۆی هه‌رێمه‌وه
16
باڵوكرایه‌وه زیاتر له 300هه‌زار ئوتومبێل له‌شاری سلێمانیدا هه‌یه ،هه‌روه‌ها به‌پێی زانیارییه‌كان ی گۆڤ����اری بازرگانیو پیشه‌س����ازی به‌نزینخانه‌ی رزگاری به‌نمونه كه ل����ه8ی به‌یانییه‌وه تا 4ی ئێواره 1800به‌رمیل به‌نزین ده‌فرۆش����ێت ،كه یه‌كه‌م سه‌رچاوه‌ی پیسبوونی ژینگه‌یه. كه‌م كه‌س هه‌یه رۆژانه بۆ رۆش����تن بۆ س����ه‌ر كاره‌ك����هی یان گه‌ڕانه‌وه ب����ۆ ماڵه‌وه ئوتومبێل به‌كار نه‌یه‌نێ����ت ،زۆرێكیش له‌ئابوریناس����ان‌و هاوالتیان پێیانوایه ك����ه له‌م روهوه حكومه‌ت‌و ده‌سه‌اڵت هانی هاتوچۆی تایبه‌تی داوه له‌سه‌ر حسابی هاتوچۆی گشتی. ئابوریناس‌و مامۆس����تای یاریده‌ده‌ر له‌به‌ش����ی ئاب����وری زانكۆی س����لێمانی «جه‌می����ل عه‌لی عه‌بدولكه‌ریم» پێیوایه پێویسته كه‌رتی تایبه‌تی له‌هه‌م����وو بوارێكدا چاالك بێ‌‌و گه‌ش����ه بكات، به‌اڵم ه����ه‌ر ده‌بێت ده‌ره‌تانێ����ك بمێنێته‌وه بۆ كه‌رتی گشتی ،چونكه زۆربه‌ی خه‌ڵكی توانای دابینكردنی خه‌رجی كرێكانی كه‌رتی تایبه‌تیان نیی����ه ،ئه‌و وتی «بۆ نمونه من مامۆس����تایه‌كم رۆژانه هاتوچۆی ده‌ره‌وه‌ی شار ده‌كه‌م ،ئه‌گه‌ر به‌كه‌رت����ی تایبه‌تی بڕۆم ده‌بێت پارهو كرێیه‌كی زۆرتر ب����ده‌م ،چونكه كه‌رتی تایبه‌ت له‌س����ه‌ر خواس����ت‌و خس����تنه‌ڕووه ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر كه‌رتی گشتی چه‌ند ئوتمبێلێك دابین بكات به‌نرخێكی كه‌متر یان به‌خزمه‌تگوزاری باش����تر من ده‌توانم كه‌رته گشتییه‌كه به‌كاربهێنم». به‌بۆچوونی ئ����هو یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی نه‌مانی كه‌رتی هاتوچۆی گش����تی خراپی سیس����ته‌می ئه‌ندازه‌یی هاتوچۆی ناو ش����ارو نێوان ش����ارو ش����ارۆچكه‌كانه كه ب����وار ن����ادات به‌ئوتومبێله گه‌وره‌كان����ی هاتوچۆی گش����تی ،ئه‌و وتی «بۆ نمونه له‌سه‌رتاس����ه‌ری ئێران����دا كۆمپانیاكانی گواس����تنهوه پاس����ه نه‌فه‌ر هه‌ڵگره گه‌وره‌كان به‌كارده‌هێنن ئه‌مه‌ش پێویس����تی به‌شێوازێكی پێشكه‌وتووی رێگه‌وبان هه‌یه ،چونكه قهبارهی ئه‌و ئوتومبێالنه گه‌وره‌ن ،هه‌روه‌ك چۆن جاران پاسی مه‌سڵه‌حه هه‌بوو له‌ناو شاری سلێمانی، به‌اڵم ئه‌و جۆره پاس����انه نه‌م����ان له‌به‌رئه‌وه‌ی رێگه‌وبانه‌كان به‌كه‌ڵكی پاسی له‌وجۆره ناكات، ته‌نانه‌ت ئێستا كۆسته‌ره‌كانیش به‌و بچوكییه‌ی خۆیانهوه قه‌ره‌باڵغییان گه‌وره‌تر كردووه». ئه‌م ئابوریناسه ئاماژه بهوه ده‌كات كه پێویسته حكومه‌ت بیر ل����هوه بكاتهوه س����ه‌رچاوه‌كانی داهاتی خۆی زۆرتر بكات كه یه‌كێكیان هاتوچۆی گشتییه ،له‌هه‌مانكاتیشدا س����وود به‌خه‌ڵكانی كه‌مده‌رام هتو ده‌رامه‌ت سنووردار ده‌گه‌یه‌نێت، به‌بڕوای ئه‌و له‌هه‌ر ش����وێنێكدا كه‌رتی گش����تی الواز بوو ،كه‌رتی تایبه‌تی جێگه‌ی ده‌گرێته‌وه،
ی ئه‌و كۆمپانیان هی كه‌رت ی تایبه‌تی كه ئوتومبێل تایبه‌تی ده‌هێنن‌و ده‌فرۆشن ئه‌م دۆخه‌یان قواستووه‌ته‌وه ئه‌و كۆمپانیانه‌ی كه‌رتی تایبه‌تی كه ئوتومبێلی تایبه‌تی ده‌هێنن‌و ئوتومبێلی تایبه‌تی ده‌فرۆشن ئه‌م دۆخه‌یان قواستووه‌ته‌وه ،ئه‌و وتی «چونكه خواست له‌س����ه‌ر گواستنهوه خواستێكی زۆرهو هه‌ر ده‌بێ به‌كاریبهێنی����ن ،ئوتومبێلی تایبه‌تی بێت یاخود گواس����تنه‌وه‌ی گش����تی ،له‌هه‌موو دنیاش����دا ئامڕازه‌كانی گواس����تنه‌وه‌ی گش����تی به‌دیاریكراوی بۆ خزمه‌تكردنی ئه‌و خه‌ڵكه كار ده‌كا كه داهاتیان سنوورداره». وتیشی «كه‌رتی هاتوچۆ یه‌كێكه له‌و كه‌رتانه‌ی به‌رده‌وام خواس����تی زیاد ده‌كات‌و چاالكییه‌كی فراوانی ئابوریی����ه له‌هه‌موو واڵتێكدا به‌تایبه‌تی ل����هو واڵتانه‌ی ژم����ارهی دانیش����توانیان زۆره، خواست له‌سه‌ر گواستنهوه خواستێكی به‌هێزو به‌رده‌وامه«. ناوبراو جه‌غت له‌وه‌ش ده‌كاته‌وه كه الواز بوونی كه‌رتی گش����تی بوارێكی فراوانی ره‌خساندووه ب����ۆ كه‌رت����ی تایب����ه‌ت ،ب����ه‌اڵم به‌ش����ێوازێكی نادادپه‌روه‌رانه ،ئه‌و وتی «ئێس����تا خواس����ت له‌س����ه‌ر ئوتومبێلی تایبه‌تی بۆ هاتوچۆ رۆژانه به‌هێز ده‌بێت ،به‌یانیان ئه‌گه‌ر س����ه‌یری بكه‌یت زۆرب����هی ئوتومبێله‌كان ته‌نها یه‌ك كه‌س����یان تیایه ،ئه‌مه له‌خزمه‌تی ژماره‌یه‌ك هاورده‌كارانی ئوتومبێلدای����ه ،زۆرب����هی ئه‌وان����هی باجی ئه‌م كه‌موكورتیی����هی حكومه‌تی����ش ده‌ده‌ن ئ����هو خه‌ڵكه‌ن كه داهاتیان سنوورداره«. ئه‌و باسی لهوه كرد كه وایدابنێ پاسێك هه‌بێت مامۆس����تاكانی زانكۆی سلێمانی بگواستێته‌وه،
بازرگانیو پیشەسازی
قه‌ره‌باڵغتر ده‌بێت دانیش����توان له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی ناو شاردا به‌رده‌وام له‌گۆڕانكاری����دا ب����ووه ،ك����ه له‌س����ی س����اڵی رابردوودا هۆكاری سیاس����ی فاكته‌رێكی گرنگی دابه‌ش����بوونی دانیش����توان ب����ووه ،به‌تایبه‌تی ئه‌وكاته‌ی دێهاته‌كانی كوردس����تان داده‌گیرێن‌و شه‌ڕی عێراق‌و ئێران ده‌ستپێده‌كات ،به‌شێكی فراوان له‌دانیش����توانی گوندو ناحیه‌و قه‌زاكان به‌ره‌و ناو ش����ار كۆچ ده‌كه‌ن ،له‌بیس����ت ساڵی رابردووش����دا ش����ه‌پۆلێكی گه‌وره‌ی كۆچكردن له‌ش����اره‌كانی كوردس����تان‌و عێ����راق‌و ته‌نانه‌ت
له‌ئێرانیشه‌وه به‌ره‌و سلێمانی ده‌ستپێكردووه‌‌و ئه‌م����ه‌ش قه‌ره‌باڵغی‌‌و چڕییه‌كی دانیش����توانی بێ پ��ل�ان‌و به‌رنامه‌ی له‌ش����اره‌كه‌‌و ده‌وربه‌ریدا دروس����تكردووه .چنار وتی «له‌ماوه‌ی ئه‌م 20 س����اڵه‌ی رابردوودا چڕی دانیشتوان به‌شێوه‌ی په‌ره‌س����ه‌ندنێكی رێژه‌یی له‌ناوه‌ڕاستی شارهوه گوازراوه‌ته‌وه بۆ قه‌راغ ش����ارو چه‌ندین شوێنی نیش����ته‌جێ بوونی ناو ش����ار كراون به‌شوێنی بازرگانی». ئه‌و به‌سه‌رس����وڕمانه‌وە باس����ی ل����هوه كرد كه
به‌پێی س����ه‌رژمێری 1987ی عێ����راق ،ژماره ی دانیش����توانی گه‌ڕه‌كی شۆڕش 35هه‌زار كه‌س بووه ،به‌اڵم به‌پێی ئام����اری رێكخراوی فاو بۆ لیس����تی خۆراك ،ژماره‌ی دانیشتوانی گه‌ڕه‌كی شـــــــۆڕش له2002دا ١٢٦هه‌زار كه‌س بووه. جێ����ی ئاماژه‌ی����ه ،ژم����ارهی دانیش����توانی ناو مه‌ركه‌زی ش����اری سلێمانی له‌س����اڵی 2012دا 704هه‌زار كه‌سه‌‌و كۆی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانیش به‌قه‌زاو ناحیه‌كانه‌وه 2ملیۆن‌و 56 هه‌زار كه‌سه.
بەردەم کاسۆمۆڵ
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
19
بازرگانیو پیشەسازی
ی سلێمانی‌له‌ماسته‌رنامه‌یه‌كدا دابه‌شبوونی دانیشتوان
تا دێ شار بێ پالن‌و به‌رنامــــــه نامه‌یه‌كی ماسته‌ر سه‌باره‌ت به«دابه‌شبوونی دانیشتوان له‌شاری سلێمانی« ئاماژه بهوه ده‌كات كه لەسی ساڵی رابردوودا جێگۆڕكێیه‌كی گه‌وره‌ی دانیشتوان له‌م شاره‌دا روویداوه ،ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی زیاتر‌و قه‌ره‌باڵغتر بووه ،روبه‌ری شار گه‌وره‌ترو چه‌ندین گه‌ڕه‌كی تازه تیا دروستبووه ،چڕی دانیشتوان له‌گه‌ڕه‌كێكه‌وه گواستراوه‌ته‌وه بۆ گه‌ڕه‌كێكی ترو به‌شێك له‌شوێنی نیشته‌جێ بوونی جارانیش كراون به‌شوێنی بازرگانیو شه‌پۆلێكی فراوانی كۆچ كردنیش روویكردووه‌ته شار. خاوه‌نی ماسته‌رنامه‌كه «چنار عه‌بدولره‌حمان محه‌م����ه‌د» به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س����از ی راگه‌یاند كه سلێمانی « 227ساڵ» له‌مه‌وبه‌ر ته‌نه����ا گوندێكی چه‌ند ماڵی ب����وو كاتێک كرا به‌پایته‌ختی میرنش����ینی بابان‌و تا سااڵنێكیش هه‌ر مه‌ڵكه‌ندی چه‌قی سلێمانی بوو ،تا له‌گه‌ڵ تێپ����ه‌ڕ بوونی كاتدا گه‌ڕه‌كه‌كانی كانێس����كان‌و سه‌رشه‌قام‌و دارۆغا‌و ئیبراهیم پاشا‌و چوارباخ‌و حاجی خانو به‌رخانه‌قا‌و سابونكه‌ران‌و عه‌قاری‌‌و تووی مه‌لیك دروس����تكران‌و روبه‌ری ئه‌م شاره ه����ەروا له‌جوگرافیایه‌كی دیاریك����راودا مایه‌وه، ب����ه‌اڵم له‌س����ه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 1980ب����ه‌دواوه س����لێمانی فراوانبوونێكی گ����ه‌وره‌ی به‌خۆیه‌وه بینی ،كه كۆمه‌ڵێك گه‌ڕه‌كی وهك كارێزه وشك‌و كارێ����زی مه‌جیدبه‌گ‌و زه‌رگه‌ته‌و هه‌واره به‌رزه‌و به‌رانان‌و شه‌كره‌كه‌و ش����ێخ محێدین‌و رزگاری‌‌و چه‌ندین ش����وێنی تر دروستكران ،له‌قۆناغێكی تریشدا ش����ار له‌چوارچێوه‌ی شه‌قامی شه‌ستی
18
له‌م 20ساڵه‌ی رابردوودا چڕی دانیشتوان ی شارهوه له‌ناوه‌ڕاست گوازراوه‌ته‌وه بۆ قه‌راغ ی شار‌و چه‌ندین شوێن ی ناو ێ بوون نیشته‌ج ی شار كراون به‌شوێن بازرگانی هات����ه‌ده‌ر ،به‌تایبه‌تی له‌س����اڵی 2002به‌دواوه چه‌ند گه‌ڕه‌كێكی وهك كانی كورده‌و رۆژهه‌اڵت‌و س����ارداوو عه‌واڵ‌‌و كانی گۆمه‌و هۆمه‌ره كوێر‌و ئیبراهیم ئه‌حمه‌دو قڕگه‌و س����ه‌روه‌ری‌‌و چه‌ندین گه‌ڕه‌كی تریش دروستكراون. چن����ار ئاماژه‌ی بهوه كرد كه هۆكاری ئابورییو كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و سیاسی‌‌و ته‌نانه‌ت جیلۆجیه‌كانیش رۆڵیان له‌دابه‌ش����كردنی دانیشتوانی شاره‌كه‌دا بینیوه ،ئه‌و وتی «كارگه‌ی شه‌كره‌كه‌و كارگه‌ی چیمه‌نتۆ له‌س����ه‌رچنارو كارگ����هی جگه‌ره‌كه‌ش
هۆكارێ����ك بووه ب����ۆ گردبوون����هوهی خه‌ڵكی ل����ه‌ده‌وری ئه‌و ش����وێنانه ،به‌تایبه‌تی ئه‌وانه ی كه ئ����ه‌م كارگانه ش����وێنی كاركردنیان بووه. یان پیشه باوه‌كانی وهك ئاسنگه‌ری‌‌و پیشه‌ی ده‌ستی‌‌و كارو كاسپی ناوبازاڕ له‌رۆژگاری خۆیدا رۆڵی هه‌بووه له‌چڕی دانیش����توانی گه‌ڕه‌كانی نزیك بازاڕی وهك كانێس����كان‌و سه‌رش����ه‌قام‌و مه‌ڵكه‌ن����دی به‌تایبه‌تی له‌س����ه‌رده‌مانێكدا كه ئامڕازی هاتوچۆ ده‌گمه‌ن بووه». به‌بڕوای ئ����هو ته‌نانه‌ت هۆكاری ئایینیش رۆڵی خۆی بینیوه له‌دابه‌شكردنی دانیشتواندا ،چنار وتی «بۆ نمونه س����ه‌رده‌مانێك چ����وارده‌وری مه‌رقه‌دی كاك ئه‌حمه‌دی ش����ێخ‌و پیرمه‌سوور قه‌ره‌باڵ����غ‌و ئ����اوه‌دان ب����ووه له‌به‌رئ����هوهی زیاره‌تكه‌رانی زۆر ب����ووهو له‌ڕووی بازرگانیه‌وه گرنگی خۆی����ان هه‌بووه ،ی����ان زۆربه‌ی ههره زۆری مه‌س����یحییه‌كان له‌ده‌وری كه‌نیسه‌كه‌یان له‌گه‌ڕه‌كی گاوران كۆبوونه‌ته‌وه». هه‌وه‌ها روونیك����رده‌وه فاكته‌ری كۆمه‌اڵیه‌تیش فاكته‌رێكی گرنگ بووه له‌دابه‌ش����كردنی چڕی دانیش����تواندا ك����ه به‌پێ����ی لێكۆڵینه‌وه‌كان����ی ده‌ركه‌وتووه عه‌ش����یره‌ته‌كانیش به‌س����ه‌ر چه‌ند گه‌ڕه‌ك‌و ش����وێنێكی دیاریكراودا دابه‌شبوون، ب����ۆ نمونه گه‌ڕه‌كی رزگاری زیاتر عه‌ش����یره‌تی به‌رزنج����ی له‌خۆگرتووه‌و سه‌رش����ه‌قام‌و چه‌ند گه‌ڕه‌كێك����ی تریش عه‌ش����یره‌تی جاف‌و كارێزه وشك‌و ش����ۆڕش عه‌ش����یره‌تی ئاكۆو سه‌رچنار میراوده‌لی����ه‌كان‌و ئازادی‌‌و ش����ۆڕش‌و رزگاری عەش����یرەتی هه‌مه‌وه‌ندی‌‌و گه‌ڕه‌ك����ی ئازادیش بێسه‌ریه‌كان. ناوب����راو ئام����اژه‌ی ب����ه‌وه‌ش كرد ك����ه چڕی
بازرگانیو پیشەسازی
گــــــه‌وره" زیاتر له 3ته‌ن گۆشتی هندیدا گیراوه كه به‌قاچاغ نازانێت چاپی به‌ش����ێك ل����هو كااڵو كه‌لوپه‌النه ی هێنراوه‌نه‌ته ناوش����اره‌وه‌و له‌هه‌ندێك چێشتخانه‌ی ئێكسپایه‌ریشیان پێوه‌یه ساخته‌كاری تیا كراوه». به‌بۆچوون����ی ئ����هو هه‌رچه‌ن����ده ماف����ی به‌كاربه‌ر ناوداریشدا به‌كارهێنراوه. ل����ه3/15دا ،رێكخراوه‌كان����ی كۆمه‌ڵ����ی مه‌ده‌نی هه‌م����وو ش����تێك ده‌گرێته‌وه كه م����رۆڤ به‌كاری هه‌ڵم هتو كۆمه‌ڵ����ه چاالكییه‌كیان به‌مه‌به‌س����تی ده‌هێنێ ،ب����ه‌اڵم زیاتر چاویان له‌س����ه‌ر خۆراكه، جێبه‌جێكردنی یاسای مافی به‌كاربه‌ر ده‌ستپێكرد له‌به‌رئه‌وه‌ی راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندی به‌ته‌ندروستی‌‌و ب����هو پێی����هی په‌یوه‌ن����دی به‌ژیان‌و گ����وزه‌ران‌و ژیان����ی خه‌ڵكه‌وه‌یه‌‌و زیاتر له‌هه‌ر ش����تێكی تریش ژیانی خه‌ڵكی خستووه‌ته مه‌ترسییه‌وه ،ئه‌و وتی ته‌ندروستی هاواڵتیانه‌وه هه‌یه. ئه‌ندام����ی رێكخ����راوی ده‌ستپێش����خه‌ری كۆمه‌ڵی «گه‌وره‌ترین كێشه له‌كوردستاندا ئه‌وه‌یه كه زۆر مه‌ده‌نی «شۆڕش ئه‌مین» ئاماژه بهوه ده‌كات كه باس لهوه ده‌كرێ كوالێتی كۆنتڕۆڵ چاالك كراوه، ب����ۆ ئهوهی رۆژی 3/15رۆژی به‌كاربه‌ری جیهانی به‌اڵم رۆژانه به‌ته‌ن خۆراكی به‌سه‌رچوو ده‌گیرێ‌‌و وهك هه‌موو ساڵێك به‌بێده‌نگی تێنه‌په‌ڕێت ،چه‌ند ده‌س����وتێنرێ كه ژینگ����ه پی����س دهكاو له‌ڕووی چاالكی‌و هه‌ڵمه‌تی هوشیاركردنه‌وه‌یان له‌و رۆژه‌دا ئابوریی����هوه زیانی هه‌یه ،ئهوهنده ته‌نه ده‌س����تی ئه‌نجامداوه ،چونكه رۆژانه‌و هه‌فتانه چه‌ندین ته‌ن به‌س����ه‌ردا ده‌گیرێ ،ئه‌ی ده‌بێ چه‌ند ته‌ن خه‌ڵك خۆراكی به‌س����ه‌رچوو دێته هه‌رێمه‌وه‌و كوردستان به‌كاریهێنا بێ‌‌و ده‌ستی به‌سه‌ردا نه‌گیرا بێت». بووه به‌زبڵخانه‌یه‌كی گه‌وره‌ی خۆراكی س����تۆك‌و ش����ۆڕش نیگه‌رانی به‌رامبه‌ر ب����ه‌وه‌ش ده‌ربڕی كه به‌س����ه‌رچووی واڵتان����ی دراوس����ێ‌‌و ده‌ره‌وه ،ئه‌و سه‌رپێچیكاران سزایه‌كی روون نییه به‌رامبه‌ریان‌و وت����ی «ئامانجی ئێمه ئه‌وه‌یه كه به‌كاربه‌ر بزانێت وتی «س����ه‌یر ئه‌وه‌یه خه‌ڵكێك 50ملیۆن سوودی مافی ئهوهی هه‌یه خواردنێكی باش����ی پێشكه‌ش كردووه له‌خۆراكێكی به‌س����ه‌رچوو كه‌چی 2ملیۆن بكرێت ،الی ئێمه ناهوش����یارییه‌ك هه‌یه به‌رامبه‌ر غه‌رامه‌ی ده‌ك���� هنو وازی لێده‌هێن����ن ،لهبهرئهوه به‌هه‌ڵبژاردنی خۆراك ،كه زۆرجار سه‌یری به‌رواری كێش����هی نیی����ه جارێكیتریش بگی����رێ‌‌و غه‌رامه ئێكسپایه‌ری ئه‌و شته ناكات به‌كاریده‌هێنێت یان بكرێت .له‌كاتێكدا ئه‌م كێشه‌یه له‌زۆربه‌ی واڵتاندا
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
سه‌یر ئهوهی ه خه‌ڵكێك ی 50ملیۆن سوود ی كردووه له‌خۆراكێك به‌سه‌رچوو ،كه‌چی ی 2ملیۆن غه‌رامه ده‌ك هنو وازی لێده‌هێنن به‌خیانه‌تی نیشتمانی داده‌نرێت». وتیشی «ئه‌گه‌ر سه‌دام له‌ماوه‌ی چه‌ند چركه‌یه‌كدا 5000كه‌سی كوشتبێت له‌هه‌ڵه‌بجه ،ئه‌مه كوشتنی میلله‌تێكه به‌له‌س����ه‌رخۆیی ،حكومه‌ت به‌رپرس����ی یه‌كه‌م����ه له‌م كه‌مته‌رخه‌میی����ه ،ئه‌مه پڕۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ئابوریه‌و پێویستە ئاشکرا بکرێ کە کێ لەپشت هێنانی ئەو خۆراکانەوەن».
21 ٢١
بازرگانیو پیشەسازی
ی به‌ركابه‌ر.. رۆژێك بۆ ماف
"كوردســــــتان بووه به‌زبڵخانه‌یه‌كی ساڵی رابردوو 40ته‌ن خۆراكی به‌سه‌رچوو له‌ناو شاری سلێمانیدا ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه‌و سوتێنراوه ،په‌رله‌مانتارێك ئاماژه بهوه ده‌كات كه نه‌ك هه‌ر له‌بواری خۆراك‌و خوارده‌مه‌نیدا، به‌ڵكو له‌هه‌موو بوارێكدا مافی به‌كاربه‌ر پێشێل كراوه ،چاالكوانێكی رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی ده‌ڵێت «حكومه‌ت به‌رپرسی یه‌كه‌مه له‌م كه‌مته‌رخه‌مییه». رۆژی 3/15وهك رۆژی جیهان����ی مافی به‌كاربه‌ر دیاریكراوه ،پاراس����تنی ماف����ی به‌كاربه‌ر یه‌كێكه له‌ماف����ه س����ه‌لمێنراوه‌اكنی مافه‌كان����ی م����رۆڤ، كۆمه‌ڵه‌ی نه‌ت����هوه یه‌كگرتووه‌كان به‌بڕیاری 328 له‌س����اڵی 1985دانیپیاناوه ،له‌س����اڵی 2010هوه په‌رله‌مانی عێراق بڕیاری له‌سه‌رداوه‌و په‌رله‌مانی كوردس����تانیش په‌س����ه‌ندی كردووه ،به‌اڵم هێشتا نه‌چووه‌ت����ه ب����واری جێبه‌جێ كردن����هوه ،زۆرێك له‌هاواڵتیان‌و الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانیش خوازیاری ئ����ه‌وه‌ن له‌هه‌رێمش����دا ئه‌م یاس����ایه بچێته بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه. په‌رله‌مانتاری سه‌ر به‌لیستی كوردستانی‌‌و ئه‌ندامی لیژنه‌ی پاراس����تنی مافی به‌كارب����ه‌ر له‌په‌رله‌مانی
20٢٠
كوردس����تان «بێریڤان ئیس����ماعیل سەرهەنگ» كه‌لوپه‌ل����ی خ����راپ ،ئه‌مه‌ش كاریگه‌ریی له‌س����ه‌ر به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازی راگه‌یاند كه ئه‌م هاوالتیانی كه‌مده‌رامه‌ت هه‌ی����ه به‌وه‌ی ئاماده‌ن یاس����ایه‌ی له‌به‌غدا ده‌رچووه یاسایه‌كی زۆر چڕ‌و ئ����هو كااڵو كه‌لوپه‌النه بكڕن چونك����ه نرخه‌كه‌ی پڕه‌و پێویس����ته له‌كوردستانیش جێبه‌جێ بكرێت هه‌رزانه‌‌و له‌گه‌ڵ داهاتیان����دا ده‌گونجێت ،به‌مه‌ش چونك����ه به‌رژه‌وه‌ندی به‌كاربه‌ری تێدایه ،ئه‌و وتی هه‌لپه‌رس����ت‌و بازرگانه بێویژدان����ه‌كان قازانجێكی «گرنگی ئه‌م یاسایه له‌وه‌دایه به‌رژه‌وه‌ندی كڕیارو زۆرو خێرا له‌سه‌ر حسابی به‌كاربه‌ران ده‌كه‌ن. فرۆشیار مافی ده‌پارێزرێت‌و پێویسته هه‌ڵمه‌تێك س����ه‌رۆكی لیژن����هی هاوبه‌ش����ه‌كانی قایمقامیه‌تی س����لێمانی «عوس����مان ئه‌بوبه‌كر ق����ادر» ئاماژه بكرێت بۆ ناساندنی ئه‌و یاسایه به‌خه‌ڵكی». ی «ئهوه كه‌موكورتی حكومه‌ته كه یاساكه بهوه ده‌كات كه رۆژانه ده‌س����ت به‌س����ه‌ر چه‌ندین وتیش جۆر خۆراكه به‌س����ه‌رچوودا ده‌گیرێت كه له‌برنج‌و كاری پێنه‌كراوه». ناوب����راو ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد كه یاس����ای مافی گۆشته‌وه بگره تیایه‌تی تا شمه‌كی ماكیاژی ژنان‌و به‌كاربه‌ر ته‌نها هه‌ر خۆراك ناگرێته‌وه ،به‌ڵكو زۆر جبس‌و شیری منااڵن. فراوانه‌و چه‌ندین الیه‌نی ته‌ندروس����تیو كشتوكاڵ‌‌و ئ����هو به‌گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌س����ازی راگه‌یاند كه‌لوپه‌ل����ی ناو ماڵو ته‌نانه‌ت ش����وقه‌و خانووش كه «ساڵی رابردوو ( 2986 )2011سه‌رپێچیمان ده‌گرێت����هوه ،ئه‌و وتی «بۆ نمون����ه زۆربه‌ی ئه‌و تۆمار كردووه له‌ش����اری س����لێمانی ك����ه غه‌رامه كۆمپانیاینه‌ی ش����وقه‌یان دروس����تكرددووه مافی ك����راون له 30ه����ه‌زاره‌وه بۆ 2ملی����ۆن دینار50 ، به‌كاربه‌ریان خواردووه‌‌و مافی به‌كاربه‌ریان پێشێل س����ه‌رپێچیكاریش بڕیاری داخستنی شوێنه‌كه‌یان ك����ردووه ،ئه‌م ه په‌یوه‌ن����دی به‌خه‌ڵكه‌وه هه‌یه كه دراوه‌و 25س����ه‌رپێچیكاریش رووب����ه‌ڕووی دادگا نازان����ێ ماف����ی به‌كاربه‌ر چییه‌‌و مافیان پێش����ێل كراونه‌ته‌وه ،هه‌ر له‌س����اڵی رابردووش����دا 40ته‌ن خۆراكی به‌سه‌رچوو له‌ناو شاری سلێمانی ده‌ستی ده‌كرێ». زۆرێك پێیانوایه كه هه‌رێمی كوردس����تان بووه‌ته به‌سه‌ردا گیراوه‌و سوتێنراوه». یه‌كێ����ك له‌بازاڕه‌كان����ی س����اغكردنه‌وه‌ی كااڵو به‌پێی لێدوانی ناوبارو س����اڵی پار ده‌ست به‌سه‌ر
بازرگانیو پیشەسازی
لیژنه ی چاكسازییه‌كان ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم:
نەبردووە
كۆمپانیانه‌ی به‌رپرس‌و سیاسه‌تمه‌داری گه‌وره‌و ده‌ستڕۆشتوویان له‌پش����ته‌وه‌یه‌‌و زۆرجاریش بۆ به‌رژه‌وه‌نده‌ی تاكه شه‌خس‌و تاكه بنه‌ماڵه‌یه‌كن. بازرگان����یو پیشه‌س����ازی :پێتوای����ه ئ����ه‌م كۆمپانیایانه‌ی كه تۆ ئام����اژه‌ت پێدان بازاڕیان قۆرغ كردووه بۆ خۆیان؟ محه‌م����ه‌د كه‌ریم :ت����ۆ چی����م وه‌اڵم ده‌ده‌یته‌وه ئه‌گه‌ر هیچ كۆمپانیایه‌ك نه‌توانێت بچێته بواری «كۆمۆنیكه‌یش����ن» په‌یوه‌ندییه‌كان����هوه؟ چیم وه‌اڵم ده‌ده‌یته‌وه ك����ه هیچ كه‌س‌و كۆمپانیایه‌ك بۆی نه‌بێت بچێته بورای گواس����تنه‌وه‌ی نه‌وته‌وه كۆمه‌ڵه كۆمپانیایه‌ك نه‌بێت؟ چه‌ندین كۆمپانیا هه‌ن ته‌نها به‌رپرس����ی سیاس����ی گهوره نه‌بێت كه‌سی تر بۆی نییه بچێته ناویه‌وه. بازرگانیو پیشه‌سازی :ئه‌وان پاساویان ئه‌وه‌یه ئه‌م جۆره ئیشانه پێویستی به‌پاره‌ی‌‌و سه‌رمایه‌ی گه‌وره‌یه ،پێده‌چێت هه‌موو كۆمپانیایه‌ك تواناو سه‌رمایه‌ی ئه‌وه‌یان نه‌بێت؟ محه‌مه‌د كه‌ریم :ئه‌مه پرسیارێكی تر ده‌ورژێنێت، ئه‌و كۆمپانیایانه 10ساڵ له‌مه‌وبه‌ر خۆیان له‌كوێ ب����وون؟ ئایا س����ه‌رمایه‌یه‌كیان چه‌ند بووه؟ ئایا س����یڤی ئه‌و كۆمپانیایانه سه‌یر بكه‌یت له‌كوێوه ئه‌و س����ه‌رمایه‌یان هێناو له‌كوێ سه‌رمایه‌كه‌یان كۆكردووه‌ت����هوه؟ ئای����ا س����ه‌رمایه‌كه‌یه‌كه‌یان به‌شێوه‌ی كێبڕكێیه‌كی راس����ته‌قینه‌و ده‌رفه‌تی
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
"ته‌نده‌ر ناشه‌فافترین بوار ی كار ی داموده‌زگاكانه" لیژنه‌ی به‌دواداچونی پرۆژه‌كانی چاكسازی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان له‌مانگی ئازاردا راپۆرتی خۆی باڵوكرده‌وه ،له‌چه‌ندین به‌شی راپۆرته‌كه‌دا حكومه‌تی هه‌رێم به‌كه‌مته‌رخه‌م ده‌زانێت له‌جێبه‌جێنه‌كردنی یاساو بڕیاره‌كاندا.
وه‌به‌رهێنان‌و ده‌رفه‌تی ئیشكردن چونیه‌ك دراوه به‌خه‌ڵك تا هه‌مووان سوودی لێوه‌ربگرێت؟ یان هه‌ر له‌كۆنه‌وه به‌ش����ێوه‌ی ئیحتیكاری هاتوون‌و سه‌رمایه‌كه‌یه‌یان كۆكردووه‌ته‌وه ،تا ئێستا ئه‌مه بكه‌ن به‌پاساو؟ به‌راستی ئه‌مه پاساوێكی الوازه. بازرگان����یو پیشه‌س����ازی :وات����ه ت����ۆ پێتوتایه ده‌س����ه‌اڵتی سیاس����ی ده‌توانێ كه‌س����ێك بكات به‌بازرگانی گ����ه‌وره‌و ده‌ش����توانێت بازرگانێكی تریش بچوك بكاتهوه؟ محه‌مه‌د كه‌ری����م :به‌دڵنیایی ،هه‌موو ش����ته‌كان ه����ه‌روا هات����ووهو ه����ه‌رواش ده‌ڕوات ،راپۆرتی لیژن����هی چاكس����ازییه‌كانی س����ه‌رۆكی هه‌رێ����م كۆمه‌ڵێ����ك ئام����اژه‌ی ده‌رخس����ت ،داننپێدانانی س����ه‌رۆكایه‌تی هه‌رێ����م ك����ه بااڵتری����ن ده‌زگای حكومه‌تی هه‌رێمه ،ئهوه ده‌رده‌خات ئه‌و ره‌خنه‌و قسانه‌ی چه‌ند س����اڵه ده‌وترێت راسته‌و ئه‌میش هات به‌دیكۆمێنێت ده‌یس����ه‌لمێنێت ،ههرچهنده ئه‌مه پڕۆژه نییه بۆ چاكسازی ،ته‌نها سه‌مبلێكه نه‌چووه‌ته ناو چاكس����ازی تا هه‌موو جومگه‌كانی ئابوری كوردس����تان چاكسازی تیا بكات ،به‌ڵكو نمونه‌یه‌ك����هو ئاماژه‌یه‌كی گرنگی له‌پش����ته‌وه‌یه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه چه‌ند ساڵه بهبێ دۆكۆمێنێت قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌كات ،ئێس����تا سه‌رۆكی هه‌رێم خۆی دێت به‌ژم����ارهو دۆكۆمێنێت ده‌ڵێت :ئێوه راستده‌كه‌ن.
س����ه‌باره‌ت راپۆرته‌ك����ه‌دا‌و له‌به‌ش����ێكی كه‌مته‌رخه‌میه‌كانی بواری ده‌رمان‌و ته‌ندروس����تی ئام����اژه‌ی به‌وه‌ك����ردوه :ده‌ركه‌وت����وه له‌پێن����او به‌رژه‌وه‌ن����دی هه‌ندێ����ك ب����ازرگان‌و به‌نرخی زۆر به‌رز ،ده‌رمان‌و ئامێر‌و پێداویس����تی پزیش����كی بۆ دام‌و ده‌زگا ته‌ندروس����تیه‌كانی هه‌رێم دابینكراون‌و به‌وهۆیش����هوه س����امانی گش����تی به‌فی����ڕۆدراوه، وه‌زاره‌ت����ی ته‌ندروس����تیو فه‌رمانگه‌كان����ی ئ����هو وه‌زاره‌ته به كه‌مته‌رخه‌م داده‌نێت له‌وباره‌یه‌وه. سه‌باره‌ت به پرسی وه‌زیفه‌و گۆڕانكاریه كارگێڕیه‌كان راپۆرت����ه ئاماژه به‌وه‌كردوه :كه هه‌ڵس����ه‌نگاندنی پێویس����تیه‌كانی حكومه‌ت له‌روی توانا پسپۆڕی‌و مرۆڤایه‌تیه‌كان‌و پرۆس����هی دامه‌زراندنی تواناكان به‌پێی پالنێكی شه‌فاف‌و زانستی نه‌بوه ،ئه‌وه‌ش ناش����ارێته‌وه كه دی����ارده‌ی كارمهندو موچه‌خۆری بندیوار زۆربوه‌‌و قورساییه‌كی زۆری خستۆته سه‌ر بودجه‌ی هه‌رێم. س����ه‌باره‌ت به پرس����ی چاودێری����ش ،راپۆرته‌كه ئاماژه‌ی به‌وه‌كردوه كه تائێس����تا دو ئیداره‌یی له دیوانی چاودێری داراییدا هه‌یه ،ئاماژه به ناكارایی ده‌زگای چاودێ����ری دارای����یو داواكاری گش����تیو پێكنه‌هێنانی ده‌سته‌ی نه‌زاهه كردوه، راپۆرته‌كه بواری ته‌نده‌ر به ناش����ه‌فافترین بواری كاری دام����و ده‌زگاكان داده‌نێ����ت‌و ئام����اژه بهوه ده‌كات ك����ه زۆرب����هی ته‌نده‌ره گ����ه‌وره‌كان كه به پرۆژه س����تراتیژیه‌كان ناسراو بون له‌سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌ن����ی وه‌زی����ران له‌رێ����ی دو فه‌رمانگ����هوه ده‌دران‌و زۆربه‌ی ته‌نده‌ره‌كان ناشه‌فاف‌و به‌ده‌ر له رێنماییه‌كان بون‌و كه‌مو كوڕی كارگێڕیان تێدابوه. س����ه‌باره‌ت ب����ه بودج����ه‌ش لیژنه‌ی چاكس����ازی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم دان به‌وه‌دا ده‌نێت ك ه بودجه‌ی هه‌رێم وه‌كو پێویس����ت شه‌فاف نه‌بوه‌‌و ئاسه‌واری دو ئیداره‌یی پێوه‌یه. س����ه‌باره‌ت به زه‌ویه كشتوكاڵه‌یكانیش راپۆرته‌كه ئاماژه‌ی به‌وه‌كردوه كه وه‌زاره‌تی شاره‌وانی زیانی زۆری به زه‌ویه كش����توكاڵیه‌كان گه‌یاندوه ماسته‌ر پالنه‌كان‌و پرۆژه‌كانی نیشته‌جێبون بێ لێكدانه‌وه‌ی پێویس����ت‌و دیراس����هی شارس����تانی دامه‌زراون‌و وه‌زاره‌تی ش����اره‌وانی له‌م بواره‌دا كه‌مته‌رخه‌م بوه زیانێكی زۆر به سامانی گشتی گه‌یندراوه. له‌ب����ارهی قۆرخكاریی����هوه ،لیژنه‌ی چاكس����ازی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم نوس����یویه‌تی :قۆرخكاری له زۆر بواردا به‌دیكراوه ئاسه‌واری دوئیداره‌ییش ئه‌و دیارده‌یه‌ی به‌هێزكردوه.
23
چاوپێکەوتن بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی
«سه‌رۆكی مونته‌دا ی ئابوری كوردستان» ســــه‌باره‌ت به‌راپۆرتی
قهباره ی گه‌نده‌ڵییه‌كان ی ده‌رخستوو‌ه به‌اڵم ده‌ستی بۆ كرۆك ی گه‌نده‌ڵییه‌كان
له‌م گفتوگۆیه‌ی گۆڤاری «بازرگانیو پیشه‌سازی«دا ،سه‌رۆكی مونته‌دای ئابوری محه‌مه‌د كه‌ریم ئاماژه بهوه ده‌كات ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ی لیژنه‌ی چاكسازییه‌كانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم باڵوی كردووهتهوه «نهیتوانیوه خۆی له‌قه‌ره‌ی چاكسازییه‌كان بدات بۆ بۆ ئه‌وه‌ه‌ی چاره‌سه‌رێكی بنه‌ڕه‌تی بۆ مه‌سه‌له‌ی گه‌نده‌ڵی بكرێت».
بازرگانیو پیشه‌س����ازی :لیژن����هی به‌دواداچوون ی پڕۆژه‌كانی چاكسازی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان راپۆرتی خۆی باڵوكرده‌وه ،ئێوه وهك ئابوریناس‌و س����ه‌رۆكی مونته‌دای ئابوری كوردستان ،به‌گشتی سه‌رنجتان له‌باره‌ی ئه‌م راپۆرته‌وه چییه؟ محه‌م����ه‌د كه‌ری����م :به‌ب����ڕوای م����ن راپۆرته‌كه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم له‌م كاته‌دا گرنگی خۆی هه‌یه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه كۆمه‌ڵێك ئاماژه روونده‌كاته‌وه، یه‌كێكیان ده‌رخس����تنی قه‌ب����ارهی گه‌نده‌ڵییه‌كانه له‌كوردس����تاندا ،ههرچهنده راپۆرته‌كه نه‌چووه‌ته كرۆك����ی چاره‌س����ه‌ری گه‌نده‌ڵییه‌ك����هوهو ته‌نه����ا به‌ده‌وروبه‌ری����دا ده‌س����وڕێته‌وه ،نهیتوانیوه خۆی له‌ق����ه‌ره‌ی چاكس����ازییه‌كان ب����دات ب����ۆ ئهوهی چاره‌س����ه‌رێكی بنه‌ڕه‌ت����ی مه‌س����ه‌له‌ی گه‌نده‌ڵی بكرێ����ت ،ب����ه‌اڵم ئێم����ه وهك پس����پۆڕانی بواری ئابوری ده‌توانین ئ����هوهی له‌راپۆرته‌كه‌دا هاتووه وهك س����ه‌مپڵێك س����ه‌یر بكه‌ی����ن .وهك ئاماژه‌م پێ����دا كۆمه‌ڵێك ئاماژه‌ی تیایه ك����ه گرنگترینیان قه‌ب����ارهی گه‌نده‌ڵییه‌كه‌مان بۆ ده‌رخات ،هه‌روه‌ها خاڵێكی تر ئه‌وه‌یه ئاڕاس����ته‌ی گه‌نده‌ڵییه‌كه‌مان ب����ۆ دیاریده‌كات‌و ده‌ڵێت له‌چ����ی كه‌رتێكدا هه‌یه، كه زیاتر ب����واری وه‌به‌رهێنانی گرتوووته‌وه ،دوای ئه‌وه‌ش وه‌زاره‌ته‌كانی ش����اره‌وانی‌‌و ته‌ندروستی. دیاره له‌ڕووی ئابورییه‌وه قهبارهی گه‌نده‌ڵییه‌كان زۆر گه‌وره‌ن ،به‌اڵم مه‌س����ه‌له‌یه‌كی تر كه ده‌مه‌وێ ئاماژه‌ی پێبده‌م ئهوهی����ه نهیتوانیوه به‌رتیلده‌رو به‌رتیلوه‌رگ����ر لێكجیابكات����هوه ،ئ����ه‌م راپۆرت����ه هاتووه به‌رتیلوه‌رگره‌كانی ده‌رخس����تووه‌و ده‌ڵێت ده‌درێن ب����ه‌دادگا ،به‌اڵم ئ����هوهی به‌رتیلیان داوه ئاماژه‌یان پێنه‌كراوه ،كه له‌ده‌ره‌وه‌ی سیس����ته‌می حكومه‌تدان ،واته ته‌نها ئه‌وانه‌ی به‌تاوانبار داناوه كه له‌ن����او حكومه‌تدان‌و ده‌درێن ب����ه‌دادگا ،دیاره ئه‌وانه‌ی تر كه به‌رتیلده‌رن له‌س����ه‌روو یاساو‌هن‌و بڕیاره‌كان نایانگرێته‌وه ،ئه‌مه‌ش خاڵێكه ده‌شێت
22
چه‌ندین پڕۆژه‌ی گهوره هه‌ن كه‌س بۆی نیی ه جگە لەده‌ستڕۆشتوو‌ه سیاسیه‌كان كه‌سی تر ی تیا بكات، به‌شدار ی به‌تایبه‌تی پڕۆژه‌كان ی ئیحتیكار كردن ئاسمانی كوردستان‌و ژێر زه‌وی كوردستان هه‌ڵوێس����ته‌ی له‌س����ه‌ر بكرێ����ت .به‌گش����تی ئه‌م راپۆرته زۆر خاڵی گرنگی ده‌رخستووه‌‌و ئاماژه‌یه ب����ۆ قه‌ب����ارهی گه‌نده‌ڵییه‌كان ،به‌اڵم له‌ڕاس����تیدا نهیتوانیوه یاس����ا سه‌روه‌ر بكاو ده‌ست بۆ كرۆكی گه‌نده‌ڵییه‌كان به‌رێت. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :به‌ب����ڕوای تۆ بۆ ئهوهی ده‌س����تببات بۆ كرۆكی گه‌نده‌ڵییه‌كان ،ده‌بوو چی بكات؟ محه‌مه‌د كه‌ریم :له‌ڕاس����تیدا بۆ ئهوهی چاكسازی جه‌وهه‌ری بكات ،ده‌بوو ده‌ست بۆ داموده‌زگاكانی كوردس����تان به‌رێت‌و مانای راسته‌قینه بگێڕێته‌وه ب����ۆ دام����وده‌زگاكان ،ب����ۆ نمون����ه په‌رله‌مان كه ی له‌س����ه‌ر بودجه تی����ا ده‌كرێ‌‌و چاودێری گفتوگۆ حكومه‌تی����ش ده‌كات ،نابێت په‌رله‌مان وا س����ه‌یر بكرێت كه ته‌نها یاسا داده‌نێ‌‌و ئه‌گه‌ر یاساكانیش له‌به‌رژه‌وه‌ن����دی ده‌ستڕۆش����تووه سیاس����ییه‌كان نه‌ب����ێ ئه‌وا له‌س����ه‌ر ره‌ف����ه ب����ه‌رزه‌كان دابنرێ‌‌و تاده‌یان س����اڵی تریش كاریان پێنه‌كرێت ،یاخود
له‌الیه‌كی ت����رهوه ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانت هه‌یه ،كه وهك پێویست ئیش����وكاره‌كان راناپه‌ڕێنێت‌و زیاتر لهوهی له‌به‌رژه‌وه‌ندی گش����تی كار بكات ،ئیش بۆ ئه‌و ده‌ستڕۆشتووه سیاسیانه ده‌كات كه به‌قوڵی رۆچوونه‌ته ناو گه‌نده‌ڵییه‌كانه‌وه ،وه‌زاره‌ته‌كانیش به‌هه‌مانشێوه. بازرگان����یو پیشه‌س����ازی :راپۆرته‌ك����هی لیژنه‌ی چاكسازییه‌كانی س����ه‌رۆكی هه‌رێم ،بواری ته‌نده‌ر به‌ناش����ه‌فافترین ب����واری كاری دام����وده‌زگاكان داده‌نێ����ت به‌تایبه‌تی ئ����هو ته‌ن����ده‌ره گه‌ورانه‌ی به‌پ����ڕۆژه س����تراتیژییه‌كان ناس����راون ،ئایا به‌و ئه‌ندازه‌ی����ه ته‌نده‌ره‌كان ناش����ه‌فاف بوون‌و به‌ده‌ر له‌رێنماییه‌كان‌و كه‌موكڕی كارگێڕیان تێدا بووه؟ محه‌م����ه‌د كه‌ریم :به‌ڵێ ،كه س����ه‌رۆكی هه‌رێم ئه‌و قس����ه‌یه ده‌كات به‌دۆكۆمێنێت قسه ده‌كات‌و ئهوه حاش����اهه‌ڵنه‌گره ،راستیه‌كان ئهوه ده‌رده‌خات كه س����ه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌به‌رژه‌وه‌ندی ده‌ستڕۆش����تووه‌كان ئی����ش ده‌كات ،بۆیه چه‌ندین پڕۆژه‌ی س����تراتیجی هه‌ن به‌ش����ێوه‌ی ش����ه‌فاف ن����ه‌دراون به‌خه‌ڵك بۆ ئهوهی هه‌موان به‌ش����داری تێدابكه‌ن .چه‌ندین پڕۆژه‌ی گهوره هه‌ن كه‌س بۆی نییه جگە لەده‌ستڕۆش����تووه سیاسیه‌كان كه‌سی تر به‌ش����داری تیا بكات ،به‌تایبه‌ت����ی پڕۆژه‌كانی ئیحتی����كار كردن����ی ئاس����مانی كوردس����تان‌و ژێر زه‌وی كوردس����تان .ئه‌م پڕۆژان����ه تایبه‌تن بۆ ئه‌و
پرۆژەیەکی پیشەسازی
بازرگانیو پیشەسازی وهك كوردستان كه ده‌وڵه‌مه‌نده به‌سه‌رچاوه‌ی مرۆیی ،كه‌چ����ی كه‌مته‌رخه‌می له‌تواناس����ازی‌‌و ی توان���ای تاكه‌كان ده‌بین���رێ ،چونكه پڕۆژه ی تواناس���ازی له‌كوردس���تاندا ئه‌گه‌ر شكس���ت نه‌خواردبێت ئه‌وا له‌قه‌یرانێكی گه‌وره‌دایه. بازرگان���یو پیشه‌س���ازی :بۆ ده‌رب���از بوون ل���هو قه‌یران���ه پێویس���ته حكوم��� هتو الیه‌ن ه ی بكه‌ن‌و چاره‌سه‌ر چییه؟ په‌یوه‌ندیدراه‌كان چ ی ش���ێرکۆ جه‌وده‌ت :بێگومان ئ���ه‌م قه‌یرانه ی هه‌یه ،كه الوازی‌‌و شكس���تخواردوویی توانا ی هه‌یه، كه‌سه‌كان ه له‌كوردس���تاندا مێژووییه‌ك هی یه‌ك س���اڵ‌‌و دوو س���اڵی راب���ردوو نییه، ی ئه‌م ه ده‌یان س���اڵه ئه‌م مرۆڤه هه‌ر له‌زه‌مان ی به‌عسه‌وه شكستی پێده‌هێنرێ ،شكست رژێم به‌عه‌قڵ���یو به‌س���ایكۆلۆجیەتی ،به‌توان���ای، به‌ئی���راده‌ی ،به‌كه‌رامه‌ت���یو به‌ئینس���انیه‌تی‌‌و به‌هه‌م���وو ش���ته‌كانی ده‌هێنرێ���ت ،بهداخهوه پرۆسه‌ی بنیاتنانه‌وه‌ی ئه‌و مرۆڤه به‌دیناكرێ، ی كه پرۆس���هی په‌روه‌رده‌و فێركردن به‌تایبه‌ت ی هه‌یه ل���ه‌م روهوه هه‌ر گرنگییه‌كی گ���ه‌وره له‌دایه‌نگ���هوه بگ���ره ت���ا ده‌گات به‌زانك���ۆ، بهداخهوه په‌روه‌رده‌و فێركردن له‌كوردس���تاندا پرۆس���ه‌یه‌كه هه‌م���وو ش���تێك ده‌كات ،ته‌نها پ���ه‌روه‌رده‌و پێگه‌یاندن���ی ناخ���ی مرۆڤه‌كان نه‌بێ���ت ،كه ن���هوهی داهات���وو نهیتوانیوه تا
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
ی وه‌ربگرێ، ئێستاش سوود له‌بنیاتنانه‌وه‌ی زات ی ی له‌ڕوو پ���ه‌روه‌رده‌و فێركردن جگه ل���هوه زانستییه‌و‌ه به‌قه‌یرانی مه‌ترسیدارتردا ده‌ڕوات، ی له‌ڕووی په‌روه‌رده‌یشه‌و‌ه ئاسۆو گه‌شبینییه‌ك ی تر وای تی���ا به‌دیناك���رێ كه بڵێ���ی جارێك س���ایكۆلۆجیه‌ت‌و عه‌ق���ڵ‌‌و ره‌فت���اری مرۆڤ ی داده‌ڕژێته‌وه .دیاره پێویس���ته رێكخراوه‌كان كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی‌‌و رۆشنبیران‌و هه‌مووشمان ئاڕاس���ته‌ی كاركردنمان ئهوه بێت كه گه‌ش��� ه ی به‌توانای مرۆیی بدرێ ،بۆ ئهوهی باری بژێوی هاواڵتیان‌و كه‌رامه‌ت‌و مافی هاواڵتیان بپارێزرێ‌‌و ی سیس���ته‌می دیموكراس���یو حوكمڕانییه‌ك��� ته‌ندروس���ت بێته ئاراوه له‌كوردستاندا ،ئه‌م ه ی ئێس���تا ده‌بێت ببێته کاری یەکەمی پرۆسه چاكس���ازی له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،بهداخهوه نه له‌پڕۆژه چاكس���ازییه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێم‌و نه له‌هی���چ پڕۆژه‌یه‌كی چاكس���ازی تردا ئهوه ی له‌تاكه‌و‌ه به‌دینه‌كراوه ك ه ده‌بێت چاكس���از ده‌س���تپێبكرێ ،بهداخهوه هی���چ به‌رگرییه‌ك‌و ی هیچ بایه‌خێك به‌ناخ‌و به‌عه‌قڵ‌‌و س���ایكۆلۆج ی خاوه‌ن نادرێت تا گه‌شه بكاو ببێته مرۆڤێك ی كه بتوانێت كه‌رامه‌ت‌و خاوه‌ن ماف بۆ ئهوه ی دروست پێكبهێنێت‌و پرۆس���ه‌یه‌كی حوكمڕان سیس���ته‌مێكی دیموكراس���ی ب���ۆ خ���ۆی‌‌و كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی به‌رهه‌مبهێنێت.
25 ٢5
بازرگانیو پیشەسازی
چاكسازی به‌پرۆسه‌ی بنیاتنانه‌وه‌ی مرۆڤ ده‌ستپێده‌كات
شێركۆ جه‌وده‌ت :پڕۆژه ی تواناساز ی له‌كوردستاندا له‌قه‌یرانێك ی گه‌وره‌دایه له‌م گفتوگۆیه‌ی گۆڤاری بازرگانیو پیشه‌سازیدا« ،شێركۆ جه‌وده‌ت» شاره‌زا له‌بواری گه‌شه‌پێدانی مرۆیی ئاماژه بهوه ده‌كات كه پڕۆژه‌ی تواناسازی له‌كوردستاندا ئه‌گه‌ر شكستی نه‌خواردبێت له‌قه‌یرانێكی گه‌وره‌دایه ،ئه‌و ده‌ڵێت «له‌ڕووی ئابورییه‌وه په‌یوه‌ندییه‌كی دانه‌بڕاو هه‌یه له‌نێوان گه‌شه‌پێدانی مرۆیی‌‌و گه‌شه‌پێدانی توانای مرۆڤه‌كان»
پێویسته هه‌موومان ئاڕاسته‌ی كاركردنمان ئهوه بێت كه گه‌ش ه ی مرۆیی به‌توانا ی ی بار بدرێ ،بۆ ئهوه بژێویی هاواڵتیان‌و ی كه‌رامه‌ت‌و ماف هاواڵتیان بپارێزرێ‌‌و سیسته‌می دیموكراسی‌‌و ی حوكمڕانییه‌ك ته‌ندروست بێته ئاراوه له‌كوردستاندا
بازرگانیو پیشه‌س����ازی :گه‌ش����ه‌دانی مرۆیی چ كاریگه‌رییه‌كی له‌س����ه‌ر هه‌لومه‌رج����ی ئابوری ی����ان به‌پێچه‌وان����هوه گه‌ش����ه‌دانی ئاب����وری چ كاریگه‌رییه‌كی له‌س����ه‌ر باشبوونی هه‌لومه‌رجی مرۆیی ده‌بێت؟ ش����ێركۆ جه‌وده‌ت :ده‌توانین بڵێین پرۆس����هی گه‌ش����ه‌پێدان ل����ه‌ڕووی زانس����تییهوه ده‌كرێت به س����ێ به‌شه‌وه ،گه‌ش����ه‌پێدانی كۆمه‌اڵیه‌تی، گه‌ش����ه‌پێدانی ئابوری ،گه‌شه‌پێدانی تاك .ئه‌م س����ێ جۆره گه‌ش����ه‌پێدانه كۆی گه‌شه‌پێدانی ش����وێنێك دیاریده‌كات ،ه����ه‌ر یه‌كێكیان ئه‌وی تریان ت����ه‌واو ده‌كات ،دوو بی����ردۆز هه‌بوو كه تا ئێس����تا كێبڕكێی����ان ده‌كرد بۆ ش����یكاری‌‌و روونكردنه‌وه‌ی واقیعی گه‌ش����ه‌پێدان له‌واڵتاندا، یه‌كێكی����ان ده‌یووت س����ه‌ره‌تای گه‌ش����ه‌پێدان ده‌بێ����ت له‌دابینكردن����ی سیس����ته‌م‌و ریفۆرمی سیسته‌مه‌كانه‌وه ده‌ستپێبكات ،هه‌رگیز ناتوانین گه‌شه به‌كۆمه‌ڵگا بكه‌ین هه‌تاوه‌كو سیسته‌مه‌كان ریفۆرم نه‌كه‌ی����ن .به‌اڵم دوات����ر بیردۆزێكی تر هاته كایه‌وه كه ده‌یووت پێویس����ته بۆ ریفۆرم كردنی سیسته‌مه‌كان گروپێك له‌مرۆڤی به‌تواناو تێگه‌یش����توو ئه‌و سیس����ته‌مانه ریفۆرم بكه‌ن ،هه‌یه له‌نێوان گه‌شه‌پێدانی مرۆیی‌‌و گه‌شه‌پێدانی كه‌واته خاڵی ده‌ستپێكردنی گه‌شه‌پێدان ده‌بێت توانای مرۆكان‌و به‌رهه‌مداری مرۆكان ،هه‌میشه له‌گه‌شه‌پێدانی نوخبه‌و گروپی یه‌كه‌می مرۆڤی داهاتی تاك ب����ه‌راورد ده‌كرێت له‌گه‌ڵ به‌رهه‌می تێگه‌یشتووه‌وه بێت كه ئه‌و سیسته‌مانه ریفۆرم تاك ،ئه‌مه یه‌كێكه له‌و پێوه‌رانه‌ی كۆمه‌ڵگایه‌كی بكه‌ن ،پاشان سیس����ته‌مه‌كان كه ریفۆرم كران ل����ه‌ڕووی ئابوریی����هوه پێدیاریده‌كرێت كه ئایا نه‌وه‌ی ت����ر بۆ گه‌ش����ه‌پێدان زیات����رو فراوانتر گه‌شه‌ی س����ه‌ندووه یان نه‌یس����ه‌ندووه .كه‌واته ده‌بن ت����ا ورده ورده پانتایی ئ����هو توێژانه بۆ گه‌ش����ه‌پێدانی مرۆیی په‌یوه‌ندی به‌به‌رهه‌مداری گه‌ش����ه‌پێدان زیات����ر ده‌بن‌و گه‌ش����ه ده‌كه‌ن‌و تاكو هوشیاری تاكو تواناسازی تاكه‌وه هه‌یه، سه‌ره‌نجام كه ریفۆرمی سیسته‌ماتیك گه‌وره‌تر په‌یوه‌ندی به‌ئی����راده به‌هێزیی‌‌و متمانه به‌خۆی ده‌بێ واڵت به‌ره‌و گه‌شه‌سه‌ندنی زیاتر ده‌ڕوات .تاكه‌وه هه‌یه كه راس����ته‌وخۆ كاریگه‌ری له‌سه‌ر له‌ڕووی ئابورییه‌وه ئه‌مه په‌یوه‌ندییه‌كی دانه‌بڕاو پێشكه‌وتن‌و گه‌شه‌پێدانی ئابوری هه‌یه .واڵتێك ی ئاهەنگی دەرچوونی خوێندکارانی زانکۆ
24
بازرگانیو پیشەسازی
شاری سلێمانی
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
27
بازرگانیو پیشەسازی
"خوا رزق ئه‌دات"
له‌كوردستان ریكالم‌و ماركێتین بایه‌خیان پێنادرێت یه‌كێك له‌و بنه‌مایانه‌ی له‌جیهانی ئه‌مڕۆدا بازرگان‌و كۆمپانیاكان بۆ كێبڕكێی ركه‌به‌ره‌كان‌و به‌رزكردنه‌وه‌ی فرۆشیان پشتی پێده‌به‌ستن‌بازاڕگێڕیی‌‌و ریكالمه ،به‌مدواییه چه‌ند كۆمپانیایه‌كی تایبه‌ت به‌ریكالم‌و ماركێتین له‌كوردستان دامه‌زراوه ،له‌م گفتوگۆیه‌دا خاوه‌نی كۆمپانیای ئیتوال سیتی «كاوه شێخ ئه‌نوه‌ر» كه له‌بورای ریكالم‌و بازاڕگێڕی وه‌به‌رهێنان ده‌كات ،ده‌ڵێت «تا ئێستاش زۆربه‌ی بازرگانه‌كان رۆشنبیرێكی وایان نییه په‌ی به‌گرنگی ریكالم‌و ماركێتین ببه‌ن». بارزگانی‌‌و پیشه‌سازی :وهك ئاشكرایه ریكالم‌و مارکێتین له‌جیهاندا زۆر گرنگن بۆ دۆزینه‌وه‌ی كڕیار ،به‌اڵم تا ئێستا له‌كوردستاندا سه‌ڕه‌رای زۆریی بازرگان‌و س����ه‌روه‌ت‌و س����امانیش ،وهك پێویست گرنگی پێنه‌دراوه ،بۆچی؟ كاوه ش����ێخ ئه‌نوه‌ر :ده‌گه‌ڕێت����هوه بۆ ئهوهی زۆربه‌ی ه����ه‌ره زۆری كۆمپانی����اكان ،به‌پله‌ی یه‌كه‌م به‌ڕێوه‌به‌رانی كۆمپانی����اكان ئه‌كادیمی نین له‌ئیشدا ،له‌ئاس����تێكی وادا نین له‌كه‌ڵكی ماركێتین بزانن‌و له‌بواری بزنس����دا شاره‌زا بن، زۆربه‌ی ب����ازرگان‌و مانیجه‌ری ئه‌و كۆمپانیایانه رۆش����نبیرێكی وایان نییه پ����هی به‌گرنگی ئه‌و بواره به‌رن. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :به‌اڵم ئایا ماركێتین‌و دۆزین����هوهی كڕی����ار پێویس����تی به‌بڕوانامه‌‌و ئه‌كادیمیی بوونه؟ كاوه ش����ێخ ئه‌ن����وه‌ر :بازرگانه‌كان����ی ئێم����ه نه‌گه‌یشتونه‌ته ئه‌و ئاس����ته‌ی بتوانن‌و تێبگه‌ن لهوهی چ����ۆن كاره‌كه‌یان ب����ه‌ره‌و پێش به‌رن، زۆرێ����ك له‌به‌ڕێوه‌ب����هرو خ����اوه‌ن كۆمپانیاكان له‌ماهیه‌تی ماركێتین به‌ش����ێوه زانستییه‌كه‌ی تێنه‌گه‌یش����تون‌و ناتوانن به‌شێوه‌یه‌كی زانستی ئیش����ه‌كه‌ی خۆیان به‌ڕێوه‌بب����ه‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌یه كه بایه‌خ به‌ماركێتین‌و ریكالم ناده‌ن ،ئه‌مه‌ش وایكردووه ئه‌و كۆمپانیایانه‌ی له‌بواری ماركێتن وه‌به‌رهێن ده‌كه‌ن ،به‌ش����ێوه‌ی نۆرماڵ گه‌ش����ه نه‌كه‌ن‌و تا ئه‌ندازه‌یه‌كی باش نه‌چنه پێش. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :به‌ب����ڕوای تۆ بایه‌خ‌و گرنگی ریكالم‌و ماركێتین له‌چیدایه؟ كاوه ش����ێخ ئه‌ن����وه‌ر :ده‌توان����م بڵێ����م ئهوه ریكالم����ه كه كۆمپانیایه‌ك به‌ره‌و س����ه‌ركه‌وتن ده‌ب����ات ،كۆمپانیایه‌كیش له‌س����ه‌ركه‌وتن دوور
26
چەند كۆمپانیایەک هه‌ن كه له‌په‌نجه‌ی ده‌ست ی تێناپه‌ڕن تێگه‌یشتن ته‌واویان هه‌یه بۆ ریكالم ده‌خاته‌وه ئه‌گ����ه‌ر بایه‌خ به‌ریكالم نه‌دات .له‌م سه‌رده‌مه‌دا كه كۆمپانیاكان كێبڕكێیانه له‌سه‌ر دۆزینه‌وه‌ی بازاڕ‌و كڕیار ،به‌رده‌وام پێویستیان به‌خۆناس����اندنه ب����ه به‌كاربه‌ر ،گ����ه‌ر له‌بازاڕی ئه‌مڕۆماندا سه‌مپڵێكی بچوك وه‌ربگرین بواری بیناسازی له‌س����لێمانی به‌نمونه ،زیاد له‌چه‌ند كۆمپانیایه‌كمان هه‌یه له‌بواری بیناسازی ئیش ده‌ك����هنو پڕۆژه‌ی نیش����ته‌جێ بوونیاین هه‌یه، ئه‌و هۆكاره گرنگه‌ی واده‌كات یه‌كێكیان ببێت به‌پله یه‌ک ،ریكالمه. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :ئای����ا پێتوایه ریكالم ئه‌فزه‌لیه‌ت����ی پڕۆژه‌ی����ه‌ك ده‌دات به‌س����ه‌ر پڕۆژه‌یه‌كی تردا؟ كاوه شێخ ئه‌نوه‌ر :به‌ڕای من ریكالم یه‌كێكه له‌و شتانه‌ی ئه‌و ئه‌فزه‌لیه‌ته ده‌دات به‌كۆمپانیایه‌ك، پله یه‌ك ده‌دات به‌كۆمپانیایه‌ك‌و پله دوو ده‌دات به‌كۆمپانیایه‌كی تر ،راس����ته خه‌ڵك هوشیاره‌و كوالێت����ی زۆر رۆڵ ده‌بینێ ،به‌اڵم زۆربه‌ی جار ری����كالم وا ده‌كات كه ئ����ه‌م كوالێتی پله یه‌كه له‌ڕێگه‌ی ریكالمه‌وه بگات به به‌كاربه‌ر. بازرگان����یو پیشه‌س����ازی :كه‌وات����ه ری����كالم له‌كوردستاندا بۆ گه‌شه‌ی نه‌كردووه؟ كاوه ش����ێخ ئه‌نوه‌ر :ئه‌وه‌نده‌ی من گه‌ڕابێتم‌و كۆنتاكتم����ان له‌گ����هڵ كۆمپانیای ئ����ه‌م واڵته كردبێت ،ئه‌وه‌یه زۆر دره‌نگ تێگه‌یشتنیان هه‌یه بۆ بابهتی ریكالم ،كه باس له‌گرنگی ریكالمیان بۆ ده‌كرێ بۆ به‌ره‌و پێش����بردنی كاره‌كانیان‌و سه‌رخستنی كاره‌كانیان‌و ناساندنی به‌خه‌ڵك، زۆربه‌ی جار خاوه‌ن كۆمپانیا‌و به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان وه‌اڵمه‌كه‌یان ئه‌وه‌یه كه «خوا رزق ده‌نێرێ»!
زۆرج����ار ده‌ڵێ ریكالم ش����تێكی وا نییه ،واته ئیمانی هه‌ر به‌ریكالم نییه. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :به‌اڵم له‌هه‌مانكاتیشدا سااڵنه ملیۆنه‌ها دۆالر ده‌درێت به‌ریكالم؟ كاوه ش����ێخ ئه‌نوه‌ر :چەند كۆمپانیایەک هه‌ن كه له‌په‌نجه‌ی ده‌س����ت تێناپه‌ڕن تێگه‌یشتنی ته‌واوی����ان هه‌ی����ه بۆ ریكالم‌و له‌س����ه‌ر بنه‌مای ری����كالم منافه‌س����هی یه‌ك ده‌ك����ه‌ن ،هه‌ر ئه‌و ریكالمه‌شه كه وای لێكردوون منافه‌سه‌ی یه‌ك بكه‌ن‌و ری����كالم به‌كاربهێنن‌و بودجه‌یه‌كیش����ی چه‌ن����د ملیۆن دۆالریش ب����ۆ ماركێتین‌و ریكالم ته‌رخان بكه‌ن‌و ئه‌كادیمیانه له‌بواری بزنس����دا ئی����ش بكه‌ن ،وات����ه یه‌كێك ل����هو بنه‌مایانه‌ی ب����ۆ به‌رزكردن����هوهی فرۆش����ی خۆی پش����تی پێده‌به‌ستێ ریكالمه ،به‌تایبه‌تی كۆمپانیاكانی ته‌لیكۆم‌و كۆمپانیای بیناس����ازی كه گرنگیه‌كی زیاتر به‌ریكالم ده‌ده‌ن .به‌ده‌ر له‌وانه كۆمه‌ڵێك كۆمپانیای تر هه‌یه به‌و شێوه‌یه بیر ناكه‌نه‌وه، ئه‌وه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ به‌ڕێوه‌یه‌ری گش����تیو ئۆنه‌ره‌كه‌نیان. بازرگانیو پیشه‌سازی :به‌بڕوای زۆرترین پاره‌ی ریكالم له‌كوێدا خه‌رج ده‌كرێت؟ كاوه ش����ێخ ئه‌ن����وه‌ر :ئێس����تا ته‌له‌فزی����ۆن‌و سه‌ته‌الیته‌كان زیاتر بازرگانه‌كان ریكالمیان تیا ده‌ك����ه‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی زۆرترین بینه‌ریان هه‌یه، به‌پله‌ی دووه‌میش زۆرترین پاره كه بۆ ریكالم خه‌رج بكرێت ،بۆ «ئاوت دۆر»ه‌كانه واته ئه‌و ریكالمانه‌ی له‌س����ه‌ر بیناو رێگه خارجیه‌كان‌و له‌ناو شاره‌كان‌و سه‌ر ش����ه‌قامه‌كان داده‌نرێن‌و كۆمپانی����اكان كێبڕكێی ریكالم����ی تیا ده‌كه‌ن، گه‌ر سه‌یری ناو شاری سلێمانی بكه‌یت ئێستا زۆربه‌ی بیناكان ،به‌تایبه‌تی ئه‌و شوێنانه‌ی كه قه‌ره‌باڵغیان له‌سه‌ره یان به‌رامبه‌ر فولكه‌ن یان له‌چوارڕیاندان یان ئه‌و بینایانه‌ی پێشه‌وه‌یه‌كی گونجاویان هه‌یه یان س����ه‌ر شۆسته‌و شه‌قامه گش����تییه‌كان ،ریكالمیان تی����ا دانراوه%90 ،ی بین����اكان به به‌تاڵی نه‌م����اون ،به‌الی هه‌ندێك له‌كۆمپانیاكان����هوه ئ����ه‌م ش����وێنانه له‌پێ����ش ته‌له‌فزیۆنه‌كانیش����ه‌وه‌یه پاره‌ی ب����ۆ ته‌رخان ده‌كه‌ن ،پاش����ان رادیۆكان به‌پله‌ی سێهه‌م دێن كه له‌ناو ئوتومبێل‌و ناو ماڵو ئۆفیسشدا گوێی لێده‌گی����رێ ،ئنجا رۆژنامه‌و گۆڤاره‌كان به‌پله‌ی چواره‌م دێن ،ئێس����تا له‌به‌رئ����هوهی تیراژیان دابه‌زی����وه كه‌مت����ر له‌الی����ه‌ن كۆمپانیاكانه‌وه بایه‌خیان پێده‌درێت.
بازرگانیو پیشەسازی
ل���ه‌زو چیچان���ی پێكدێ %40 ،هێ���زی كاری ئه‌م دانیشتوانه له‌بورای كشتوكاڵدا كارده‌كه‌ن‌و %29 له‌بواری پیشه‌سازی‌‌و %31له‌كه‌رتی گه‌شتیاریی‌‌و خزمه‌تگوزاریی. گه‌ش���تیاری یه‌كێكه له‌كۆڵه‌كه س���ه‌ره‌كییه‌كانی ئابوری توركیا كه داهاتی به‌نزیكه‌ی 30ملیار دۆالر مه‌زه‌نده ده‌كرێت ،گرنگترین پیشه‌س���ازییه‌كانی رس���تن‌و چنی���ن‌و جلوب���ه‌رگ‌و ش���یره‌مه‌نی‌‌و خوارده‌مه‌ن���یو كه‌لوپه‌ل���ی كاره‌بایی���ه ،له‌بواری كشتوكاڵیشدا لۆكه‌و توتن‌و برنج‌و زه‌یتون‌و ترێ‌‌و میوه‌و سه‌وزه‌و دانه‌وێڵه به‌رهه‌مده‌هێنێ. توركیا كه تۆڕێك له‌رێگه‌ی زه‌مینی‌‌و ئاس���مانی‌‌و ده‌ریای���ی به‌جیهان���ی ده‌ره‌وه‌ی ده‌به‌س���تێت،
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
له‌ڕیزبه‌ن���دی ئابورییه گرنگه‌كانی جیهاندا له‌پله‌ی شانزه‌هه‌میندایه‌و بڕی هه‌نارده‌ی سااڵنه‌ی ده‌چێت ه سنووری 200ملیار دۆالره‌وه .ئه‌م واڵته له‌كاتێكدا ك���ه په‌یوه‌ندییه‌كی توندوتۆڵی كلتوری‌‌و مێژوویی به‌واڵتان���ی رۆژهه‌الت���هوهی ده‌به‌س���تێت ،چاوی له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش���ه ببێته ئه‌ندامی یه‌كێتی ئه‌وروپا، له‌هه‌مانكاتیشدا حكومه‌تی AKPپالنی هه‌یه بۆ ئهوهی له‌س���اڵی 2023دا توركیا ببێته ده‌هه‌مین ه���ه‌ره ئاب���وری به‌هێ���زی جیهان ،ب���ه‌م پێیه‌ی هه‌نارده‌ی ئ���ه‌م واڵته له‌و س���اڵه‌دا بگات به500 ملیار دۆالرو داهاتی سااڵنه‌ی تاكه‌كه‌سیش بگاته 25هه‌زار دۆالر. ل���هو كات���هوهی ك���ه س���اڵی 2002ئه‌ردۆغان‌و
AKPبه‌رپرس���یارییه‌تی حكومه‌ت���ی توركیایان له‌ئه‌س���تۆ گرتووه ،توركیا گه‌ش���ه‌یه‌كی ئابوری هێنده‌ی گه‌وره‌ی به‌خۆی���هوه بینیوه ،كه قابیلی به‌راوردکردن نییه له‌گ هڵ هیچ سه‌رده‌مێكی دیكه‌ی ئه‌و واڵته‌دا ،ئه‌ردۆغان له‌ماوه‌ی ئه‌م 10س���اڵه‌دا موعجیزه‌ی خوڵقاند‌و س���یمای توركیای له‌ر‌هگ‌و ریشه‌وه گۆڕیوه. هه‌ر له‌ماوه‌ی ئه‌م 10س���اڵه‌ی رابردووشدا ،ده‌یان نه‌خۆش���خانه‌ی نوێو هه‌زاران كیلۆمه‌تر ئۆتۆبان‌و هێڵی ئاسنی نوێ له‌توركیادا دامه‌زراون ،چه‌ندین فڕۆكه‌خان���هی نێوده‌وڵه‌ت���ی ن���وێ كراونه‌ته‌وه، سه‌دان قوتابخانه‌و سه‌نته‌ری زانستی دامه‌زراون‌وو ده‌یان شاری نوێش بنیاتنراون.
29
بازرگانیو پیشەسازی
هاوسێكان
توركیا
28
كۆماری توركیا ،كه پایته‌خته‌كه‌ی ئه‌نقه‌ره‌‌و دراوه‌كه‌ی لیره‌و روبه‌ره‌ك���هی 683562كیلۆمه‌ت���رو گه‌وره‌ترین شاری ئه‌سته‌نبوله ،شه‌ریكی یه‌كه‌می بازرگانی هه‌رێمی كوردستانه. ئه‌م كۆماره ك���ه له‌دوای جه‌نگی یه‌كه‌م���ی جیهانیه‌وه لهالیهن مس���ته‌فا كه‌مال ئه‌تاتورك���هوه دامه‌زراو زمانی تورك���ی تاكه زمانی فه‌رمی ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌یه‌و گه‌وره‌ترین پارچ���هی كوردس���تانی تی���ا هه‌ڵكه‌وت���ووه ،خاوه‌نی هه‌ڵكه‌وته‌یه‌كی گرنگی س���تراتیجیه ،توركیا به‌ش���ێكی زۆری روبه‌ره‌كه‌ی ده‌كه‌وێته ئاسیاوه‌‌و به‌شێكی كه‌میشی ده‌كه‌وێته باش���وری رۆژهه‌اڵتی ئهوروپاوه ،ئه‌سته‌نبول یه‌كێكه له‌و ش���اره ده‌گمه‌نانه‌ی جیه���ان كه ده‌كه‌وێته
گۆشه‌یه‌كی تایبه‌ته بۆ ئاشنا بوون به‌واڵتانی دراوسێ
نێ���وان دوو كیش���وه‌ره‌وه‌‌و ئهوروپاو ئاس���یا به‌یه‌كه‌وه ده‌به‌ستێت .هه‌روه‌ها هه‌ڵكه‌وته‌ی جوگرافی توركیا له‌و رووه‌ش���هوه گرنگ‌و س���تراتیجییه كه كه‌وتووه‌ته نێوان هه‌ردوو ده‌ریای ره‌ش‌و س���پیه‌وه‌‌و هاوسنووری چه‌ندین واڵتی گرنگی ئهوروپاو قه‌فقاس���یا‌و ئاس���یا‌و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته. توركیا كه ژماره‌ی دانیش���توانه‌كه‌ی له‌س���اڵی 2011دا نزیكه‌ی 75ملیۆن كه‌س بووهو س���وپا رۆڵێكی گرنگ له‌ژیانی سیاس���یدا ده‌بینێت ،تاكه واڵتی ئیسالمییه كه له‌ده‌ستوردا ئایین له‌ده‌وڵه‌ت جیاكراوه‌ته‌وه‌و عه‌لمانییه. پێكهات���هی دانیش���توانی توركیا كه له‌ت���ورك‌و كوردو ئه‌رمه‌ن���یو یۆنان���یو جوله‌كه‌و س���ریانی‌‌و ئاش���وری‌‌و
رۆژێک کە تەپوتۆزو خۆڵباران شاری سلێمانی داپۆشیوە
زۆر ب���ەی کۆمپانایاکان ل���ە زۆربەی ئەوروپا ه���اوکارن لەگ���ەڵ دام���ودەزگای دەوڵەت بۆ کە‌مکردن���ەوەی گازەژە‌‌راوی���ەکان‌و زۆرب���ەی کۆمپانیاکان س���تراتیژییان بۆ ئەم مەبەستە هەیە ،بەتایبە‌تی کە بابەتی ژینگە ڕۆژ دوای رۆژ گرنگ دەبێت‌و خەڵکیش داوای کەلوپەلی دۆس���ت بەژینگە دەکەن وناچار کۆمپانیاکان کەلوپەلی دۆس���ت بەژینگە بەرهەم بهێنن لە ژێر فشاری هاونیشتمانیاندا. ه���ەر كارێك���ی س���تراتیژی پێویس���تی بەنەخش���ەڕێیەكە ب���ۆ هێنان���ەدی‌و ئەمەش لەكۆی چوار خاڵدا دەكرێت بهێنرێتەدی وەکو وێنەکەی سە‌رەوە: .١نەخشەی ستراتیژی: بەمان���ای ش���یكردنەوە دەكرێ���ت بەگوێرەی ئامانج���ی ئۆرگانەك���ە ،كۆمپانیا‌ك���ە یاخود هەردەزگایەك���ی دیك���ە بێت .لە نە‌خش���ەی س���تراتیژدا الیە‌ن���ە بەهێ���ز‌و بێهێزەك���ەی ئ���ەو دەزگای���ەی ك���ە س���تراتیژەكەی پێویستە‌دیاریدەكرێت .هەر‌لەمەشەوە بڕیاری ف���ۆرم وناوەڕۆكی س���تراتیژی دەنرێت .واتە ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
دەبێت ل���ە كوردس���تانیش الیە‌ن���ی بەهێزو الوازەكان دیاریبكرێن. .٢بیركر‌دنە‌وە‌یەكی ستراتیژییانە: لێ���رەدا مەبەس���ت ئەوەی���ە ن���ەك تەنی���ا بە‌ش���ێوەیەكی فەرمییان���ە ب���ێ ،دەبێ���ت بەشێوەیەكی سیستمیا‌نە نەخشەی ستراتیژی بكێش���رێت .وات���ە دەب���ێ ژیرانە‌كاربكرێت‌و لە‌بابەتەكان شارەزایی زیادبكرێت. .٣ئا‌مادەكاری‌و بڕیاردانی ستراتیژی: س���تراتیژی بنە‌م���ا دەگرێت لەئا‌‌م���ادەكاری ئۆرگانی‌و نەفسییەوە كە بەشێوەیەكی ساكار‌و ئاس���ان كەڵك لە تواناكانی ئۆرگان‌و خەڵك وە‌ربگیرێت. .٤خۆ‌فێركردن‌و راهێنان: پرۆس���ەی فێركردن‌و مەشقكردن زۆر گرنگە، لەهەموو هەنگاوێكی سەركەوتن‌و سەرنەكەوتن دا ،وەستانێك پێویستە بۆ دۆزینەوەی خاڵی الواز‌و بەهێ���ز بۆ ئەوەی هەمان هەڵە دووبارە نەكرێتەوە ،بەڵكو كەڵك لە شتە بە‌سوودەكان وەگیرێت. پێویستە دەسەاڵت لە هەرێمی كوردستان داوا
لەو كۆمپانیایانە ب���كات كەلە هەرێمەكە كار دەكەن كارو ئەنجامی بەرهەمهێنانیان الیەنی ژینگەو كارتێكردنی بۆسەر ژینگە بخەنەڕوو، هەروەها نیش���انیبدەن چ���ۆن پۆخڵی ژینگە كەمدە‌كەنەوەو ژینگە دەپارێزن. گرنگە دەس���ەاڵت پرس���ە گرنگەكانی ژینگە دیارب���كات‌و بیكات���ە جێی بایەخ���ی خۆیو داواكاری هەبێ���ت لەس���ەر كۆمپانییاكان بۆ ئەوەی ئەكتەرێكی باش بن بۆ هاوبەشبوونیان ل���ە جێبەجێكردن���ی ئەوپرس���انەو گوێ لە راكانیان بگیرێت‌و هاریكاریشیان بكات. دەبێ���ت لەس���تراتیژدا پرس���ە ژینگەییەكان هە‌مووی دەستنیشانبكرێت ،بەاڵم پرسە هەرە گرنگەكانی���ان بكرێتە پرس���ی یەكە‌م ،رۆڵی دامودەزگا جیاوازەكان دیاریبكرێت بۆگەیشتن بەئا‌مانجەكان‌و لێپرس���ینەوەی سااڵنەش���یان لەگەڵ بكرێت. ی * ش���ارەزای بواری ژینگ���ەو كانیدی پارت سه‌وز بۆ په‌رله‌مانی سوید.
31
وتار بازرگانیو پیشەسازی
حكومەتی هەرێم ستراتیژی ژینگەی نییە رێبوار حەسەن*
نە‌بوونی ستراتیژی ژینگە مانای گوێنەدانی ی دەسەاڵتە بەسامان سروشتی‌و ژیانی مرۆڤ‌و رووە‌ك‌و گیانداران
س����تراتیژی ژینگە بریتییە لە :نەخشە‌كێشانی دوورمەودا بۆ خزمەت‌و پێش����كەوتنی ژینگەو پاراستنی س����امانی سروشتی ،تواناو زانستی جیاواز بەكاردێت بۆ رێكخستن‌و دروستكردنی كۆمەڵگای����ەك ك����ە گەش����ەو پێش����بكەوێت بە‌ڕێگایەكی ژینگەدۆستانە. ئەمڕۆ هەموو ئۆرگان‌و دامەزراوەیەك ستراتیژی ژینگەی����ی هەیە .هەموو جۆرە س����تراتیژیەك كاری‌تێدەكرێت لەالیەن فاكتۆری دەوروپشت‌و تواناكانی س����تراتیژی ئەو ئۆرگان‌و دەسەاڵتی ئۆرگانە كە ستراتیژەكەی داڕشتووە. حكوومەتی هەرێم س����تراتیژی ژینگەی نییە، بەڵگەی بێبایەخی‌و فەرامۆشكردنی ژینگەیە‌و حكوومەتی كوردس����تان خە‌ونێك����ی ژینگەیی كەلوپەلی بەكارهاتوو بەگوێرەی خەس����ڵەتی بەقوربانكردنی ژینگە‌یە بۆ مەبەستی قازانجی هەیە .نەبوونیشی مانای بێخەونییە كە ژینگەی كیماوی ماددە كیماوییەكە ه����ەواو دەوروبەر كاتی بێگوێدانە تێكچ����وون‌و تێكدانی ژینگەو كوردستان بە‌رەو ژینگەیەكی درووست ببرێت .پۆخڵ دەكەن. سروش����ت كە باج����ی چاكبوون����ەوەی ژینگە ژینگ����ەی كۆمەڵگای‌كوردس����تان وەك‌هەموو نەبون����ی وەزارەتی ژینگە پل����ەی بێ توانایی‌و لە‌داهاتوودا‌دەكەوێتەس����ەر نەوەكان����ی نوێ .كۆمەڵگای����ەك كارگ����ەو ئۆتۆمۆبیل����ی تێدایە تینەگەیشتنی دەس����ەاڵتی کوردی دادەنرێت، ئ����ەم كارەش زۆر گران‌و بەبەه����ا دەكەوێت‌و لەگ����ەڵ چاالکیەکان����ی ت����ری ڕۆژانەدا،دەبنە هەرچەندە کابینەی پێشوو وەزارەتی ژینگەی ناش����كرێت سروش����ت بگەڕێنیت����ەوە بۆ پێش هۆی دروس����تكردنی هەندێ مادە‌ی‌پاشماوەی هەبوو بەاڵم لەگەڵ هەڵبژاردنی نوێو سەرۆکی كاتی پۆخەڵبونی ،جگە لەوە‌ش گەڕانەوەی بۆ كیمیایی كە لەسروشتدا بوونیان نییە ،یاخود وەزیرانی ن����وێ دا وەزارەتی ژینگە بونی نەما دۆخی سروشتی پێش پۆخەڵبونی زۆر گران‌و بوونی����ان بەبڕێكی كەم هەی����ە .هەرمادەیەك وەکو پرسی ژینگە‌مان کۆتایی هاتبێت. لەسروشتدا بوونی نەبێت بەمادەیەكی ژەهراوی لەئەوروپای هاوبەش‌و واڵتانی ئەوروپا جۆرێك زەحمەت دەبێت. نە‌بوونی س����تراتیژی ژینگە مانای گوێنەدانی دادەنرێت‌و نامۆیە بەسروش����ت‌و باڵوبونەوەی لەیاسای نوێ بۆ گۆڕینی نۆرمی ناو كۆمەڵگا دەس����ەاڵتە بەسامانی‌سروش����ت‌و ژیان����ی بەبڕێكی زۆر لەسروش����تدا ئەنجامێكی خراپی دان����راون ،هەرچە‌ن����دە بەكارهێنانی كە‌لوپەل زیادیكردووە ،بەاڵم لەس����ااڵنی٢٠٠٠وە پرسی رووە‌ك‌و گیانداران ،گوێنەدانە بە‌تەندروس����تی دەبێت. هاونیش����تمانان‌و داهات����ووی من����دااڵن‌و كۆمپانی����اكان بەرهەم����ی ه����ەر مادەی����ەك ژینگەو پاش����ماوەی كەلوپەلی بەكارهاتوو الی نەوەكان����ی داهاتوو ،گوێنەدان����ە بەبارودۆخی بهێنن لەپڕۆس����ەی بەرهەمهێناندا سروش����ت‌و كۆمەڵگای ئەوروپی بەگش����تی بۆتە بابەتێكی هاونیش����تمانیانی هە‌ژار ،چونك����ە تێكچوونی ژینگ����ە تێك����دەدەن بۆ نموونە ،پیس����كردنی گرن����گ .ئەوروپا ئێس����تا پالنی س����تراتیژی ژینگە زیاتر زەرەرمەندە بۆ هەژاران لە‌بەرئەوەی هەوا ،ئ����اوو خ����اك .هەروەه����ا بەكارهێنانی هەی����ە ب����ۆ كەمكردن����ەوەی گازی كارب����ۆن، ئە‌مان‌توان����ای م����ادی‌و داهاتی����ان كەمترە بۆ م����ادەی مێروكوژیش بۆ ژینگە ودەروپش����ت ئۆكس����اید بەبڕی %٢٠تا ساڵی ٢٠٢٠و ئاستی پاراستن‌و چارەسەكردنی تەندروستییان ئەگەر مەترسیدارە .پیس����ی كارگەكان‌و ئۆتۆمۆبیل ،س����اڵی١٩٩٠وەكو بناغە دادەنرێت .لەئەوروپا ش����ارەكان ل����ەڕووی ژینگ����ەوە تێك����دەدەن .بەگش����تی %٢٥ی ئەو گازە بەهۆی هاتوچۆوە تووشی مەترسی نەخۆشییەكانی ژینگە ببن. بوونی س����تراتیژی ژینگە بۆ كوردس����تان واتە دووكەڵی س����ەیارەو كارگەكان‌و پاش����ماوەی دروست دەبێت.
30
بازرگانیو پیشەسازی
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
33
بازرگانیو پیشەسازی
تێڕوانینێك ی ئابوریان ه له‌سه‌ر كێشه ی ڕێگاوبان له‌هه‌رێم ی كوردستان هاوار حسین صۆفی
*
هاوار حسێن سۆفی*
32
ی ی ڕێگاوبان یه‌كێك ه له‌و كێشه گه‌ورانه كێش���ه ی دواكه‌وتوو پێ���و‌هی ده‌ناڵینن .ئه‌م ك��� ه واڵتان ی ئاریشه هێنده فراوان بووه به‌جۆرێك كاریگه‌ر ی وهك ژینگه‌و ی ت���ر كردووه‌ته س���ه‌ر زۆر بوار ی مرۆیی..هتد. ته‌ندروستی‌‌و سه‌رمای ه ی كێش ه ی ئابوریهوه ده‌توانین بڵێین بوون له‌ڕوانگه ی ی بوونی كێش���هی ه له‌ده‌مار له‌ڕیگاوب���ان به‌واتا ی ی ژێرخان ئابوری ،ڕێگاوبان یه‌كێك ه له‌بنچینه‌كان ی ی واڵت .په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی به‌داهات ئابور ی هه‌ر ی هه‌ر واڵتێكه‌و‌ه هه‌ی���ه ،بوون نه‌ته‌وه‌ی��� ی پێكدادانێ���ك به‌زیان به‌س���ه‌ر داهاتی نه‌ته‌وه‌ی ده‌شكێته‌وه. له‌كوردستان ئاڕاسته‌كان دژ به‌یه‌ك ده‌خولێنه‌وه، ی كردووه، ی هاورده‌كراو زیاد قهبارهی ئۆتۆمبیل ی بهبێ ئهوهی ڕێگای نوێی بۆ كرا بێت یان بوار بۆ ڕه‌خس���ا بێت .ڕێگا ل���ه‌ڕووی ئابوریهوه یانی گواستنهوه ،گه‌‌یاندن ،باڵوكردنه‌‌وه ،بهبێ ئه‌مان ه هی���چ كارێكی ئابوری به‌ڕێوه ناچێت .ئه‌گه‌ر كااڵ به‌ئاسانی‌‌و خێرا نه‌گات ه بازاڕ ،به‌رده‌وامی نه‌بێت ی ئابوری قه‌یرانی تێده‌كه‌وێت. ئه‌وا چاالك له‌كاتێك���دا ڕێگاوب���ان خراپ���ه ،ژینگ���ه زیاتر ی ب���ه‌ره‌و فه‌وتان‌و كاریگه‌رتر ده‌بێت .س���ه‌وزای له‌ناوچ���ون ده‌چێت .ل���ه‌ڕووی ته‌ندروس���تیه‌و‌ه تا دێت نه‌خۆش���یه‌كان زیاتر ده‌ب���ن ،به‌تایبه‌ت ی ژینگه‌دا ش���ێرپه‌نجه ،ك ه له‌گ���هڵ پیس���بوون ی ڕاس���ته‌وانه‌یان هه‌یه .له‌به‌رامبه‌ردا په‌یوه‌ندیه‌ك ی ده‌وێت. ی زۆر ی داهاتێك بۆ قه‌ره‌بووكردن���هوه ی ه���ه‌ر دۆڵێك���ی ق���ه‌راغ ڕێ���گا مه‌رگاویه‌كان��� ی ئامێز. ی تراژید كوردس���تان پڕن له یاده‌وه‌ر ی سروش���تی خۆی، هه‌ر ش���یوێك به‌ده‌ر له‌الفاو ی ی خوێنی ڕشتووه .له‌هه‌مانكاتدا زیاده‌ڕۆی الفاو ی ی له‌بوار ی زۆر ك���ردن له‌به‌هه‌ده‌ردانی داهاتێك ی س���وته‌مه‌نی (گازو به‌نزین) بهبێ ده‌ستكه‌وتن به‌رامبه‌رێك ،به به‌راورد به‌تێچونه‌كه‌ی. ی له‌كوردستاندا ئه‌م كێشه‌ی ه له‌دوو خانه‌دا خۆ ده‌بینێت���هوه :بابه‌‌تی‌و خ���ودی .بابهتی بریتی ه لهالیهن���ه فیزیایه‌ك���هی دیارده‌‌ك���ه وهك فراوان نه‌‌كردن���ی ڕێگاوبان ،تێكچون���ی ڕێگاكان‌و چاك ی بواری خودیه ،په‌یوه‌س���ت ه نه‌كردنیان .هه‌رچ ی به‌هه‌ڵس���وكه‌وتی كه‌س���ه‌كانه‌وه ،نزمی ئاست ڕۆش���نبیری ت���اك له‌لێخوڕیندا ،ڕێ���ز نهگرتنی یاس���اكان ،له‌به‌رچاو نهگرتنی چاكه‌ی گشتی. ئه‌گه‌ر گه‌شتێك به‌كوردستاندا بكه‌یت ده‌بینیت، ی ی سه‌رده‌م هێش���تا ڕێگاكان هه‌ر ڕێگا كۆنه‌كه حه‌فتاكانی به‌عس‌و بگره كۆنتریشه .زۆر شوێن‌و ی ی وێنه‌ی ناوه‌ڕاس���ته‌كان ڕێگا هێش���تا هه‌ڵگر ی ڕابردووه .ئه‌م ڕێگایانه چۆن ده‌توانێت سه‌ده ی ئۆتۆمبی���ل بگرێت. ی الف���اوی بارین��� به‌رگ ه چ ج���ای ئ���ه‌وه‌ش نه‌توانراوه تاكێ���ك به‌رهه‌م ی بكات. بهێنرێت كه هه‌س���ت به به‌ر پرس���یارێت تاكێك له‌هه‌موو كه‌له‌به‌رێكدا پێویس���ت ه یاس���ا چاودێ���ری ب���كات ،بۆ ئهوهی ڕێگ���ری لێبكرێت ی كح���ول. ی لێخوڕی���ن‌و خواردن���هوه له‌خێرای��� له‌ترافیكه‌كه‌كان���دا دیمه‌ن���ی س���ه‌یر ده‌بینرێت. هه‌موو ئۆتۆمبیله‌كان لێك ئااڵون .واقعیك ه زۆر له‌فلیمێكی س���ینه‌مایی ده‌چێت .مرۆڤێك چۆن ی به‌هه‌ده‌ر بتوانرێت فێر بكرێت جه‌س���ت هی خۆ
ی نه‌دات .نه‌ك به‌ته‌نین���هوهی ڕیگاكان به‌كامێرا ی داگیر ی گهوره چاودێری .ئۆتۆمبیل قه‌باره‌یه‌ك ی هاتوچۆ. ك���ردووه ،به‌رامبه‌ر به‌هۆكاره‌كانی تر ی هی���چ هۆكارێك���ی ت���ر نه‌بووه‌ته جیگ���رهوه ئۆتۆمبیل‌و هه‌ندێكیان هه‌ر بوونیشی نیه .وهك ش���ه‌مه‌نده‌فه‌رو میترۆو فڕۆك���ه .ئۆتۆمبیل تاك ه ی هۆكاره بۆ گواس���تنهوه ،بۆیه له‌گه‌ڵ زیادبوون ی ی له‌س���ه‌ر هۆ ژم���ارهی دانیش���توان داواكار گواس���تنهوه زیاد ده‌كات .له‌به‌ر ئهوه ئۆتۆمبیل ی ی زۆر دروس���ت ده‌كات .چاكساز قورساییه‌ك ی ڕێ���گاكان به‌ئاڕاس���ته‌یه‌كی زۆر خاودا كردن��� ی ئۆتۆمبیل ك ه ده‌ڕوات ،به ب���ه‌راورد به‌زیادبوون به‌ئاڕاس���ته‌یه‌كی زۆر خێرادا ده‌ڕوات .به‌ڕاده‌یه‌ك ی پێكدادانه‌كان بكرێت. كه ناتوانرێت كۆنترۆڵ��� ی تراژیدیاكه‌یه. ی س���ه‌رهه‌ڵدان ئه‌م��� ه س���ه‌ره‌تا ئه‌مجار‌ه ئه‌م تراژیدیای ه ده‌ستی خۆی سور كرد ی كرد ی هه‌زارارن مرۆڤ .ئۆتۆمبیل خۆ به‌خوێن��� ی ی تر ی دێوه‌زمه‌كان به‌دێوه‌زمه‌یه‌ك هاوش���ێوه ی ی خوراف ی بیس���ت .هه‌ر وهك ئاژه‌ڵێك س���ه‌ده ی ی مرۆڤه‌كان ی به‌ش���ێك له‌جه‌س���ته هات‌و خوێن ی مردن ی دوای���دا ڕێژه مژی .له‌م چه‌ند س���ااڵن ه ی ی سه‌ره‌ك له‌كوردس���تاندا به‌رزبووه‌ته‌و‌ه هۆكار ی ی به‌كاربه‌ر ڕوداوه‌كانی هاتوچۆی���ه .له‌وڵتێك ی ی سروش���ت وهك كوردس���تاندا به‌ش���ێوه‌یه‌ك خواست له‌س���ه‌ر ئۆتۆمبیلی تایبه‌ت زیاتره وهك ی ی تاكه‌كان ی تر .چونك ه ڕێژه‌یه‌كی زۆر له‌جۆره‌كان ی به‌كارب���ه‌رن ی���ان له‌دامه‌زراو‌ه ئه‌و واڵتان���ه ی حكومیه‌كاندا دام���ه‌زراون .ئه‌مه‌ش جگ ه لهوه ی زۆر بوونی ئۆتۆمبیل ك ه نه‌بووت ه هۆی دابه‌زین ی گواس���تنه‌وه‌و هه‌روه‌ها ی كرێ‌‌و تێچون تێچون��� ی ئۆتۆمبیل به‌هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه. ی خود نرخ ی ی بیردۆزه‌كانی ئابوریهوه ،زۆربوون به‌پێچه‌وانه ی خستنه‌ڕووی هه‌ر ش���تێك هۆیه‌ك ه بۆ دابه‌زین نرخه‌ك هی .ئه‌مه‌ش له‌به‌ر چه‌ند هۆكارێك له‌وان ه ی جێگیرك���راو لهالیهن ئه‌و ی نرخ ی كردن��� دیار ی ك ه ه���اورده‌ی ئۆتۆمبیل ده‌كه‌ن. كۆمپانیایان ه ی خواست‌و ئاره‌زووه‌و‌ه ی زۆر یاخود ڕه‌نگه به‌هۆ بێت كه هێش���تا پێداویستیه‌كان پڕ نه‌بووه‌ته‌و‌ه (اش���باع حاج���ه) .نه‌‌بوونی ئ���ازادی له‌بازاڕدا به‌جۆرێ���ك كۆمپانیایی تر ه���اورده‌ی ئۆتۆمبیل بك���هنو به‌ربه‌ره‌كانێ���ی ئابوری بێت���ه ئاراوه. هێشتا هاوردهی ئۆتۆمبیل مۆنۆپۆله. له‌الیه‌ك���ی ت���رهوه هێش���تنه‌وه‌و نه‌مراندنی ئه‌و ی ی ك ه مۆدێلی���ان كۆنه ،پانتاییه‌ك ئۆتۆمبیالنه زیاتریان داگیر ك���ردووه .هه‌روه‌ها ئامرازێكن بۆ ی زیادبوونی ڕووداوه‌كان .هه‌روه‌ها پێدانی مۆڵه‌ت شۆفێری به‌هه‌ندێ ل ه تاكه‌كان ك ه هێشتا چاالك نیه له‌لێخوڕیندا یاخود ته‌زویر كردنی .ئۆتۆمبیل ی كوردیدا ته‌نها ئامرازێكی گواستنهوه له‌كۆمه‌ڵگا ی ی سه‌ره‌ك نیه ،به‌ڵكو به‌ش���ێكه یان شێوازێك ی ی تاكه‌كان���ه له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وان خۆ ده‌رخس���تن ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی پله‌و پای ه تردا .ئۆتۆمبیل پێوه‌ر ی ده‌كات .له‌الیه‌ك���ی تره‌و‌ه كه‌س���ه‌كان دی���ار ی گواستنهوه، ی تر ناچاریه چونك ه ش���ێوازه‌كان ی زۆر به‌فیڕۆ ئه‌ده‌ن‌و دڵنیاییان نیه. كات ی ئابورییه ی بوار *نوسه‌ری ئه‌م بابه‌ت ه شاره‌زا
كوردستان.. سامانێك له‌هه‌ل‌و ده‌رفه‌ت
بازرگانیو پیشەسازی
هێنانه‌د ی ئابورییه‌ك ی كاراو به‌هێز.. گه‌شه‌دان به‌توانا ی وه‌به‌رهێنه‌رو بازرگانه‌كانی كوردستان.. بایه‌خ‌و گرنگیدان به‌باشترین جۆر ی كااڵ داكۆكیكردن له‌ئابور ی نیشتمانی‌‌و ئاوه‌دان كردنه‌وه ی كوردستان به‌ده‌ست‌و بازووی خۆمان.. پێشخستن ی كه‌رته‌كانی پیشه‌سازی‌‌و كشتوكاڵ‌‌و گه‌شتوگوزار، كه سه‌ره‌نجام به‌ره‌و داهێنان‌و به‌ره‌و به‌رزكردنه‌وه ی ده‌رامه‌ت ی خێزانه‌كان‌و دۆزینه‌وه‌ی هه‌رچ ی زیاتری هه‌ل ی كارو كه‌مكردنه‌وه ی رێژه ی بێكاریمان ده‌بات.. بنیاتنانی چینێك ی ناوه‌ڕاستی كارامه‌و هوشیار كه بناغه ی پته‌وی پێشكه‌وتن‌و ئارامی كۆمه‌ڵگایه..
نه‌خشه‌ڕێگاو ئامانجامان ه
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
ژووری بازرگانی‌وپیشەسازی سلێمانی
www.sulcci.com
35
بازرگانیو پیشەسازی
سەرمایە
ی خه‌اڵتی نۆبلی ئابورییه ی تایبه‌ت به‌ناساندنی براوه‌كان گۆشه‌یه‌ك
خه‌اڵت ی نۆبڵ ی ئابور ی 1974 گۆنار میردال
«گۆنار می����ردال» یه‌كێكه له‌ئابوریناس���� ه ههره ناوداره‌كانی جیهان ،كه ساڵی 1974 خه‌اڵتی نۆبڵی ئابوری پێبه‌خشرا. گۆنار میردال خاوه‌نی سێ خه‌سڵه‌تی گرنگ بوو :ئابوریناس ،كۆمه‌ڵناس‌و سیاسه‌تمه‌دار ب����وو .ئه‌و تێده‌كۆش����ا تا دی����دگای هه‌موو زانس����ته‌كانی دیك����ه بهێنێت����ه نێ����و تێزه ئابورییه‌كان����هوهو ل����هو دیدگایانه‌وه‌ش����هوه ش����رۆڤه‌و ش����یكاریان بكات ،ئ����هو زۆربه‌ی ته‌مه‌نی خۆی بۆ راڤه كردنی مه‌س����ه‌له‌كانی نه‌ژادپه‌رستی‌‌و هه‌ژاری‌‌و بێكاری‌‌و جیاكاری ته‌رخان ك����رد ،هه‌روه‌ها به‌دوای ئه‌وه‌ش����دا ده‌گ����ه‌ڕا كه چ����ۆن سیس����ته‌مه ئابوریه‌كان له‌گ���� هڵ تێپه‌ڕین����ی كات����دا گۆڕانكاریی����ان به‌س����ه‌ردا دێ‌‌و رۆڵ����ی فاكت����ه‌ره ده‌رونی‌‌و مێژوویی‌‌و كۆمه‌ڵناس����یو كلتورییه‌كانی له‌م گۆڕانكارییانه‌دا شیده‌كرده‌وه. گون����ار می����ردال پێیواب����وو ك����ه ئ����هوه نه‌ژادپه‌رس����تییه به‌رامبه‌ر به‌ڕه‌شپێس����تان، وایك����ردووه له‌ئه‌مه‌ریكادا ئ����ه‌وان ژیانێكی ئاست نزمتر له‌سپیپێسته‌كان به‌سه‌ر به‌رن،
34
س����ه‌باره‌ت به‌واڵتان����ی ئاس����یاش پێیوابوو كاتێك كه واڵتێك له‌ڕووی ئابورییه‌وه گه‌شه ده‌كات ،س����ه‌رمایه‌و هێ����زی كار رویتێده‌كاو سه‌ره‌نجام ئه‌مه‌ش زیاتر كۆمه‌ك به‌پرۆسه‌ی گه‌شه‌پێدان ده‌كات ،له‌به‌رامبه‌ریشدا ئاماژه ب����هوه ده‌كات ك����ه «ه����ه‌ژاری« زۆربوونی زاوزێ‌‌و به‌دخۆراك����یو بێتوانایی هێزی كارو هه‌م����وو ئه‌مان����ه‌ش زیاتر ه����ه‌ژاری به‌دوای خۆیان����دا ده‌هێن����ن ،بۆ ده‌رباز ب����وون له‌و دۆخه‌ش پێشنیار ده‌كات كه سه‌رمایه‌گوزاری له‌پ����ه‌ردوه‌رده‌و خوێندندا بكرێ‌‌و بایه‌خێكی زیاتری����ش به‌ب����واری ته‌ندروس����تی بدرێت ب����ۆ ئهوهی رێگ����ه له‌جی����اوازی چینایه‌تی‌‌و ناعه‌داله‌تی كۆمه‌اڵیه‌تی زیاتر بگیرێت. گۆن����ار می����ردال س اڵی 1898له‌س����وید له‌دایكبوو ،دوای ئهوهی بڕوانامه‌ی دكتۆرای له‌ب����واری ئابوری����دا له‌زانكۆی س����تۆكهۆلم به‌ده‌س����تهێنا ،له‌س����ااڵنی 1925ت����ا 1929 له‌ئه‌ڵمانیا‌و به‌ریتانیا وانه‌ی وته‌وه‌‌و پاش����ان له‌س����اڵی 1930دا چ����ووه ئهمهریكاو كتێبی «رۆڵی سیاس����ه‌ت له‌پێشخستنی ئابوری»
باڵوكرده‌وه ،ساڵی 1938لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی ده‌رب����ارهی ره‌شپێس����ته‌كان به‌ن����او ی «هه‌لومه‌رجی دژواری ئه‌مه‌ریكا :مه‌سه‌له‌ی ره‌شپێس����ته‌كان‌و دیموكراس����ی مۆدرێ����ن» باڵوكرده‌وه .دوای ئ����هوهی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ س����وید ،به‌كاری سیاسی‌‌و په‌رله‌مانتارییه‌وه خه‌ری����ك ده‌ب����ێ‌‌و س����ااڵنی 1945تا 1947 ده‌بێت����ه وه‌زیری بازرگانی ،پاش����ان ده‌بێته س����كرتێری كۆمیس����یۆنی ئاب����وری نه‌ته‌وه یه‌كگرت����ووه‌كان له‌ئه‌وروپ����ا ،دوای ئه‌وه‌ش س����ااڵنێك رووده‌كاته كیش����وه‌ری ئاس����یا‌و خه‌ریك����ی لێكۆڵین����هوه ده‌بێ����ت له‌ره‌وش‌و سیاس����ه‌تی ئابوری واڵتانی باشوری ئاسیا، س����ه‌ره‌نجام كتێب����ی «درامای ئاس����یایی» باڵوده‌كاته‌وه ،پاش����ان ده‌گه‌ڕێته‌وه سویدو ده‌بێت����ه مامۆس����تای زانكۆی س����تۆكهۆلم‌و ی لێكۆڵینه‌وه‌ی ئابوری نێوده‌وڵه‌تی سه‌نته‌ر ل����هو زانكۆی����ه‌دا داده‌مه‌زرێنێ����ت ،میردال س����اڵی 1987كۆچی دوای����ی ده‌كات ،ئه‌و جگ����ه له‌خه‌اڵتی نۆبل 30 ،دكتۆرای فه‌خری له‌الیەن زانكۆكانی جیهانەوه پێبە‌خشراوە.
بازرگانیو پیشەسازی
له‌ناوه‌رۆكدا ئه‌م ه ڕێك پێچه‌وانه ده‌بێته‌وه .له‌م روهوه ،ده‌كرا كۆمه‌ڵێك خانو و شوق ه موڵكی حكومه‌ت خ���ۆی بوایه‌و بۆ خێزانه هه‌ژاره‌كانی كۆمه‌ڵگ ه به‌كرێیه‌كی ره‌مزی دابینبكرایه. ب���ه‌اڵم گرفته‌ك���ه ه���ه‌ر ئه‌مه نیی���ه .ئهوهی مه‌ترسیدارتره ئه‌وه‌یه كه ئه‌و كه‌رته ئابوریانه‌ی ئاسایشی هه‌رێم ده‌پارێزن ،پێداویستی خه‌لك دابین ده‌كه‌ن فه‌رامۆش���كراوه له‌كاتێكدا هه‌رێم توان���ای ئ���هوهی هه‌ی��� ه به‌نرخێك���ی گونجاو به‌رهه‌میان بهێنێت .كه‌رتی پیشه‌سازی یه‌كێك ه له‌و كه‌رتانه .برێك���ی زۆر له‌داهاتی نه‌ته‌وه‌یی بۆ كارگه‌كانی پێاڵو دروس���تكردن ه له‌توركیا. بازاری هه‌رێم بووه به‌ژێر پێاڵوی توركییه‌وه. ی ی گرنگ‌و ده‌س���ته‌به‌ر كرنی س���ه‌ركه‌وتن خاڵ ی پرۆژه‌كان���ی وه‌به‌رهێنان چ���ڕ نه‌كردنه‌وه‌یه‌ت ی دا، به‌ته‌نه���ا له‌ی���ه‌ك دوو كه‌رت���ی ئاب���وور ی دابه‌ش���كردنێتی به‌سه‌ر سێكته‌ره جیاوازه‌كان ی ی ڕاده‌ی پێویس���تی پته‌و كردن ئابوریدا به‌پێ ژێرخانی ئابوری .له‌ناو ئه‌وانیش���دا ،به‌س���ه‌ر ی پ���رۆژه س���تراتیژی‌‌و گرنگه‌كان ك��� ه یارمه‌ت ی ئه‌و ژێرخان ه به‌هێزبون‌و له‌سه‌ر پێ ڕاوه‌ستان ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
ده‌دات ،ك���ه خۆی ڕابگری���ت له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و ی ده‌بێته‌وه. هه‌ڕه‌شانه‌ی كه ڕووبه‌رو له‌م نێوه‌نده‌شدا پرس���ێكی تر دێته پێشه‌وه، ئه‌ویش پرس���ی ئاسایش���ی خۆراكه .ئه‌مه‌ش ی دیس���ان به‌گرنگی���دان به‌وه‌به‌رهێنان له‌كه‌رت ێ ده‌كرێ���ت .به‌س���ود كش���توكاڵدا جێبه‌ج��� ی وه‌رگرت���ن له‌و توان���ا مرۆیی‌‌و سروش���تیانه ك��� ه له‌خاكه‌كه‌مان���دا هه‌ی���ه ،به‌دابینركدن���ی ته‌كنۆلۆژیای نوێو ئامێری نوێ بۆ جوتیاران، نه‌ك سه‌رمایه‌ی زیاتر بۆ سه‌رمایه‌داره‌كان .بهبێ ئاسایشی خۆراك ئاسایشی سیاسی -نه‌ته‌وه‌یی ته‌نیا ده‌بێته ریكالمی سیاسی .له‌هه‌مانكاتد، ی ئه‌گه‌ر بره‌و به‌و ب���واره بده‌ین ئه‌وا له‌واڵتێك به‌كارب���هرو به‌رخ���ۆری ئابوری���هوه ده‌توانین ی به‌رهه‌مهێن ،چونك ه له‌الیه‌ك ببین به‌واڵتێك��� خواس���تی ناوخۆیی له‌خ���ۆراك پرده‌كه‌ینه‌وه‌و له‌الیه‌كی تریش���هوه به‌رهه‌می زیاد‌ه ده‌نێرین ه ده‌ره‌وه .ئه‌وكات ده‌توانین له‌واڵتێكی هاورده‌و‌ه ی ی هه‌نارده‌كه‌ری كه‌ره‌س���ته ببین به‌واڵتێك��� خۆراكی .لێره‌دا پێویس���ت ه ئه‌وه‌مان له‌یاد بێت كه به‌رو بووم ه كشتوكاڵیه‌كان هه‌ندێكیان ئه‌بن
ی بۆ هه‌ندێك ی خاوی س���ه‌ره‌تای به‌كه‌ره‌س���ته له‌پیشه‌س���ازیه خۆراكی���ه‌كان .به‌پێچه‌وانه‌وه، كه‌رتی كشتوكاڵی‌و به‌رهه‌می ناوخۆیی به‌رگه‌ی داخستنی دوو رۆژی سنوره‌كان ناگرێت. جگ���ه له‌كش���توكاڵ‌و پیشه‌س���ازی ،كه‌رت���ی گه‌ش���توگوزار له‌م���اوه‌ی كورتخایه‌ندا رۆڵێكی س���ه‌ره‌كی ده‌بێ���ت له‌دابینكردن���ی داه���ات‌و زیادكردن���ی داهات���ی نه‌ته‌وه‌یی .گه‌ش���ه‌دان به‌م س���ێ كه‌رته ئابوریی��� ه ده‌بنه رێگایه‌ك بۆ دروس���تكردنی ده‌رفه‌ت���ی كارو كه‌مكردنه‌وه‌ی بێكاری. ئێس���تا ده‌رفه‌تێك له‌ئارادای ه كه زۆری داهاتی نه‌ته‌وه‌یی��� ه له‌ئه‌نجامی ب���ه‌رزی نرخی نه‌وت، ئه‌گه‌ر له‌به‌رژه‌وه‌ن���دی كۆمه‌ڵگ ه به‌كاربهێنرێت زۆر له‌م گرفتانه‌ی ئه‌مرۆمان چاره‌سه‌ر ده‌كات. پێویسته ئێم ه ده‌رك به‌و راستی ه بكه‌ین ،ئه‌گه‌ر تاڵیش بێت ،ك ه ئه‌م داهات‌و بودج ه زه‌به‌الح ه ی دونیا نایه‌ت ه چنگمانه‌وه ،نه‌وتیش هه‌تا كۆتای هه‌میش���ه س���ه‌روه‌ری ئاب���وری نابێ���ت .هه‌ر له‌ئێستاو‌ه پێویست ه پالنی ئالته‌رناتیڤی نه‌وت به‌ده‌ستی خۆمان دابڕێژین.
37
بازرگانیو پیشەسازی
شكستی وه‌به‌رهێنان: هه‌راجی موڵك‌و شوقه‌ی گرانبه‌ها محمد حسێن ده‌روێش
36
ه���ه‌ر واڵتێك بیه‌وێ���ت ئابوریه‌ك���ی به‌هێزو ل��� ه ( )15940دۆن���م كه به‌ش���ێكی گه‌وره‌ی پێش���كه‌وتوو ی ی هه‌بێ���ت ،ی���ان گرفت��� ه دراوه به‌كۆمپانی���ا جیاجیاكان به‌مه‌به‌س���ت س���ه‌ره‌كییه‌كانی تێپه‌رێنێ���ت پێویس���ت ه به‌كارهێنانی���ان له‌ب���واری وه‌به‌رهێناندا .له‌م ژێرخانێك���ی به‌هێزی هه‌بێ���ت .ژێرخانێك ی ی رێژه‌یه‌ش پش���كی ش���ێر به‌ر هه‌ردوو كه‌رت ئابوری تۆكمه‌و پته‌ویش پابه‌ندی ئه‌و بڕه‌ی ه بازرگانیو نیشته‌جێبوون كه‌وتووه. له‌داهات���ی نه‌ته‌وه‌یی ك ه ته‌رخ���ان ده‌كرێت ئاشكرای ه كێشه‌ی نیش���ته‌جێ بوون یه‌كێك ه ب���ۆ وه‌به‌رهێنان���ی مادیی له‌كه‌رت���ه ئابوری ه له‌كێش ه مه‌ترس���ی داره‌كانی كۆمه‌ڵگاكه‌مان. جیاجیاكاندا .ب���ه‌اڵم ته‌رخانكردنی داهات بۆ له‌گ���هڵ ئ���هوهی ك���ه باڵه‌خانه‌یه‌ك���ی زۆر بوارێك مانای له‌كیسچونی داهات بۆ بوارێكی له‌هه‌رێمدا دروس���ت ده‌كرێ���ت ،كه‌چی نرخی دیكه .ئهوهی له‌هه‌رێمی كوردستاندا تێبینی باڵه‌خان���ه‌كان تا دێت به‌رز ده‌بێته‌وه .له‌گه‌ڵ ده‌كرێت ئه‌وه‌یه ك���ه پرۆژه‌كان ی وه‌به‌رهێنان ئ���هوهی ك ه حكومه‌ت ه���اوكاری ئه‌و پرۆژان ه ته‌نها له‌سه‌ر كه‌رتێك یان دوو كه‌رتی ئابور ی ده‌كات ،كه‌چی به‌رهه‌می به‌ش���ی زۆری ئه‌و دیاریكراو چڕكراوه‌نه‌ته‌وه ،كه‌چی ئهوهی ئه‌م پرۆژان ه (شوقه) تا ئێستا بۆ ئاستی خاوه‌ن كه‌رته ئابوریانه كردویانه تێركردنی ئاره‌زوی داهاته به‌رزه‌كانه .ش���وقه‌یه‌ك ك ه نرخی ل ه كه‌مینه‌یه نه‌ك پێداوستی زۆرینه. 160ه���ه‌زار دۆالر بوه‌س���تێت ،ته‌نانه‌ت ل ه له‌واڵتی ئێمه‌دا ،چه‌ند ساڵیكه به‌هۆی یاسا ی 100هه‌زار دۆالردا بوه‌س���تێت ،مانای ئهوهی وه‌به‌رهێنان���هوه حكومه‌ت ده‌س���تی كردووه ئه‌مه پرۆژه‌یه‌ك نییه ب���ۆ زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵ، ی زه‌و به‌داب���ه‌ش كردن��� ی به‌س���ه‌ر كۆمپانیا چونك ه زۆرینه ناتوانن بیك���ڕن .به‌واتایه‌كی وه‌به‌رهێنه‌كان���دا به‌مه‌به‌س���تی ئه‌نجامدان ی ت���ر ،ئه‌گه‌رچ���ی پ���رۆژه‌كان له‌ڕواڵه‌تدا بۆ ی ی قه‌یرانه‌كه‌یه‌و بۆ یارمه‌تیدان پرۆژه‌كانی���ان .به‌پێ���ی س���ه‌رچاوه‌یه‌ك ،چاره‌سه‌ر كردن ڕێژه‌ی ئه‌و زه‌ویانه‌ی داب���ه‌ش كراون زیاتره هه‌ژارانه بۆ ده‌ربازبوون له‌و كێش���ه‌یه ،به‌اڵم
دانیمارك
واڵتێكی ئه‌سكه‌ندناڤییه ،ههرچهنده ئه‌م واڵته به‌گرانیی ی تا بڵێی جوان‌و ناسراوه ،به‌اڵم له‌ڕووی سروشتییه‌و‌ه واڵتێك سه‌رنجڕاكێش ه بۆ گه‌شتیاران.
كوبا
ی په‌یوه‌ندی نێوان كوبا‌و واڵتێكی دورگ هی كاریبییه ،باشبوون ی ئه‌مه‌ریكا له‌م سااڵن هی دواییدا ،بووه‌ته هۆی ئهوهی گه‌شتیاران ی تێبكه‌ن‌و کاتی خۆیانی تیا به‌سه‌ربه‌رن. ی روو ئه‌مه‌ریك
تایوان
( )Lonely Planetبه«چین���ی بچ���وك» ناویده‌ب���ات، ی حه‌زیان ی چینه‌و بۆ ئه‌و گه‌ش���تیاران ه ی ده‌ریا دورگه‌یه‌كی جوان له‌پاسكیلسوارییه شوێنێكی گونجاوه.
بۆتان
ی واڵتێكی كیشوه‌ری ئاسیایه‌و بهوه ده‌ناسرێت به‌رزترین لوتكه ی چیای جیهانی تیا هه‌ڵكه‌وتووه كه «ئه‌ڤرێست»ه له‌چیا هیماالیا ،هەربۆیە شوێنێكی په‌سه‌ندكراوی گه‌شتیارانه.
كالیدۆنیا ی نوێ
كۆمه‌ڵه دورگه‌یه‌كه له‌ئۆقیانوسی ئارامدا هه‌ڵكه‌وتووه ،تاشه‌به‌رد‌ه ی به‌گه‌وره‌ترین تاش��� ه ی سروش���ت مه‌رجانیه‌كان���ی وهك میراتێك ی مه‌رجانی داده‌نرێت له‌دوای ئوستورالیا. به‌رد
سویسرا
ی ئاس���نه‌وه به‌هه‌موو ئهوروپاوه ئه‌م واڵت ه جوانه ،له‌ڕێگ هی هێڵ ی له‌جیهاندا ی چیای ئه‌لپ‌و درێژترین تونێل به‌ستراوه ،به‌رزایه‌كان تیا هه‌ڵكه‌وتووه بۆ گه‌شتیاران سه‌رنجڕاكێشه. سەرچاوە /رۆژنامەی شەرق
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
39
10باشترین شوێن ی گه‌شتیاری ی 2012 ده‌زگای چاپ‌و په‌خشی ( )Lonely Planetكه یه‌كێكه له‌ناودارترین پێشكه‌شكارانی كتێبی رێنمایی گه‌شتوگوزاری ی له‌جیهاندا ،وهك نه‌ریتێك هه‌ر ساڵه‌ی 10باشترین شوێنی گه‌شتوگوزاری دیاریده‌كات )Lonely Planet( ،كه نووسینگه‌ی سه‌ره‌كی له‌شاری مالبورنه ،لیستی 10باشترین شوێنی گه‌شتیاریی ئه‌مساڵی 2012دا به‌م شێوه‌یه راگه‌یاند.
ئۆگه‌ندا
ی ی سروشته‌ك ه ی باكوری ئه‌فه‌ریقایه‌و به‌پاكیزه‌ی واڵتێك ی چه‌ندین ده‌ناسرێت ،گه‌شتیاران ده‌توانن له‌نزیكه‌وه ته‌ماشا ی له‌م واڵته‌دا بكه‌ن. جۆر ئاژه‌ڵی ئه‌فه‌ریق
ئۆكراین
ی واڵتانی ئه‌وروپا واڵتێكی كیشوه‌ری ئه‌وروپایه‌و ئه‌مسا ڵ جام تیا ساز ده‌كرێ ،له‌ئۆكرانیا بیره له‌ئاوی خواردنه‌وه هه‌رزانتره، ئه‌مه‌ش هۆكارێك ه بۆ خستنه ناو ئه‌م لیسته‌وه.
38
میانمار
واڵتێكی ئاسیایه ،دانیشتوانەکەی بوزاین‌و به‌مرۆڤدۆستترین ی خه‌ڵكی جیهان داده‌نرێن ،هه‌رزانیی‌‌و كه‌نار‌ه دڵرفێنه‌كان ی ئێجگار سه‌رنجڕاكێش ه بۆ گه‌شتیاران. شوێنێك
ئه‌رده‌ن
ی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستن، ئه‌رده‌نیه‌كان میواندۆستترین خه‌ڵك ی ی 2011دا 6ملیۆن گه‌شتیار سه‌ردان ی یه‌كه‌م له‌شه‌ش مانگ ئه‌رده‌نیان كردووه كه چندین شوێنی مێژوویی تیا هه‌ڵكه‌وتووه.
بازرگانیو پیشەسازی
بازرگانێك سااڵن ه بڕ ی ملیۆنێك دۆالر كه‌لوپه‌ل ی موتبه‌ق له‌ئه‌ڵمانیاو‌ه ده‌هێنێت ه سلێمانیه‌وه بازرگانێك ئاماژه بهوه ده‌كات كه ته‌نها ی كه‌سێكه له‌ئه‌ڵمانیاو‌ه كااڵو كه‌لوپه‌ل ی ده‌هێنێت ،ئه‌و موتبه‌ق بۆ سلێمان ده‌ڵێت «بۆ ئهوهی ئه‌م واڵته پڕ نه‌كرێت ی ئاست نزم ،زیاتر له‌كه‌لوپه‌لی كوالێت له‌په‌نجا جۆر كه‌لوپه‌لی موتبه‌قم هێناوه». ی بازرگانیو سامان عەبدواڵ سەعید به‌گۆڤار ی پیشه‌س���ازی راگه‌یاند كه ئه‌و ته‌نها وه‌كیل ی BEEMی ئه‌ڵمانیی���هو ته‌نها كۆمپانی���ا ی موتبه‌ق كه‌سیش���ه له‌و واڵت���هوه كه‌لوپه‌ل ی هه‌م���وو عێ���راق‌و ده‌هێن���ێ‌‌و وه‌كاله‌ت��� ی «ئه‌م ی هه‌یه ،ئه‌و وت ی ئێرانیش كوردستان ی موتبه‌ق كۆمپانیای��� ه 99جۆری ئه‌ش���یا ی به‌رهه‌مده‌هێن���ێ ،ب���ه‌اڵم ئێم��� ه 50جۆر ی هه‌ندێك له‌شته‌كانیان ده‌هێنین لهبهرئهوه لێر‌ه به‌كارنایه». ی ی بهوه كرد كه ئه‌وان گسك ناوبراو ئاماژه ی قاو‌ه كاره‌بایی‌‌و مه‌نجه‌ڵ‌‌و كه‌وچك‌و ئامێر دروس���تكردن‌و بوخارش���ۆ زیاتر ده‌هێنن‌و ی خواس���ت‌و فرۆش���یان زیاتره، له‌به‌ئه‌وه ی حس���ابی ناو بازاڕیش ده‌ك���ه‌ن بۆ ئهوه ی كه‌لوپه‌له‌كانی���ان س���اغ بێتهوهو تووش��� زیان نه‌بن ،له‌به‌رئ���هوهی كوالێتیان به‌رزه‌و نرخش���یان تا راده‌یه‌ك له‌بازاڕدا بهرزتره ب ه به‌راورد به‌كااڵ هاوشێوه عادییه‌كانیاندا. ی «فرۆش���مان زۆر خێرا‌یە ،جگ ه ئه‌و وت��� ی ماركه‌دا ده‌گه‌ڕێن، ی ب���ه‌دوا ی خه‌ڵك لهوه ی كه‌لوپه‌له‌كان ی زۆر به‌شێك ی ئێران ده‌برێن ،پێشتر به‌ره‌و كوردس���تان ی بوو ك ه تم���ه‌ن به‌م ش���ێوه‌ی ه دانه‌ب���ه‌ز ی نه‌ده‌كرد، كۆنتێنه‌رێك به‌ش���ی كاتژمێرێك ی كردووه‌ت ه س���ه‌ر ی تمه‌ن كاریگه‌ری دابه‌زین ی ئێمه ،پێشتر %15ی كه‌لوپه‌له‌كانمان كار ی به‌ره‌و ئێران له‌عێراق ده‌فرۆش���راو ئه‌ودوا ی 5رۆژ نه‌ده‌كرد، ده‌چوو 10كۆنتێنه‌ر به‌ش سلێمانی وهك راڕه‌وێك وایه». ی ی به‌وه‌ش كرد ك ه س���اڵ س���امان ئاماژه ی زیات���ر له 700هه‌زار راب���ردوو ( )2011بڕ ی ی���ۆرۆ كه‌لوپه‌لی���ان هێناوه (ك��� ه نزیك ه ی «نزیكترین ملیۆنێك دۆالر ده‌كات) ،ئه‌و وت ی BEEMله‌والیەتی مشنه، ی كۆمپانیا لق ی زه‌وییدا دێن‌و له‌وێوه ب���اره‌كان به‌ڕێگ���ه له‌ماوه‌ی 6رۆژدا ده‌گانه سلێمانی».
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
41
بازرگانیو پیشەسازی
40
بازرگانیو پیشەسازی
پیشه‌ساز ی سلێمان ی ل ه ساڵ ی 2011دا 124 167 291
405 385 790
ی .2010 ی سلێمانی كراونه‌ته‌وه‌ب ه به‌راورد ب ه ساڵ ی 2011دا له بینای پێشانگا .4ئه‌و پێشانگایانه‌ی ل ه ساڵ
پێشانگای تایبەتی کۆماری ئیسالمی ئێران/سنە پێشانگای نێودەوڵەتی سلێمانی شەشەم پێشانگای بازرگانیو پیشەسازی تورکی
کۆمپانیای ئیالن اکسپۆرتی تورکی
2011/2/19-16
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
43
بازرگانیو پیشەسازی
ڕاپۆرتی كارو چاالكییه‌كانی ژووری بازرگانیو ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی وهك ڕێكخراوێكی پیشه‌ی سه‌ربه‌خۆی كه‌رتی تایبه‌ت له ساڵی 1967دامه‌زراوه له‌سه‌ر ده‌ست ی كۆمه‌ڵێك بازرگانی خه‌مخۆرو دڵسۆزو به‌ئه‌مه‌كی ئه‌م شاره ،ئه‌م ژووره له دامه‌زراندنییه‌وه تا ئه‌مڕۆ كۆمه‌ڵێك ئه‌ركو چاالكی گرنگ‌و به‌رچاوی پێش���كه‌ش به بازرگانان‌و پیشه‌وه‌ران‌و ڕه‌وتی بازرگانیو ئابووری ئه‌م ش���اره كردوه .له گرنگترین ئه‌و كاروچاالكیانه‌ی ئه‌م ژووره له ساڵی 2011دا ئه‌نجامی داوه بریتیه له:
.1ئه‌ندامێتی(بازرگان ،پیشه‌ساز ،كۆمپانیا) ی كڕین‌وفرۆشتنی خانوو زهویو پێشانگاكانی ئوتومبیل. ی بازرگان‌و نوسینگه‌كان ی ئه‌ندامێت .Aڕێژه
42
بازرگانیو پیشەسازی
هه‌میش ه ده‌ستپێشخه‌ر بووه ی ناوچ ه تۆپبارانكردن ی سنورییه‌كانی هه‌رێم كوردستانمان لهالیهن ئێرانه‌وه ئیدانە کردو داواشمان كرد به‌زووترین كات ئه‌و بۆردومانان ه بوه‌ستێنرێت كرا. .13دانانی بوجه‌یه‌ك به‌بڕی ()5,226,419,000 پێنج ملیارو دوو س����هدو بیس����ت‌و شه‌ش ملیۆن‌و چوار س���� هدو ن����ۆزده ه����ه‌زار دینار ب����ۆ نۆژه‌ن كردنه‌وه‌و فراوانكردنی بینای پێشانگای سلێمانی نێوده‌وڵه‌تی به‌ش����ێوازێكی مۆدێرن‌و هاوچه‌رخ كه ئێس����تا به‌هاوكاری پارێزگای سلێمانی له‌قۆناغی جێبه‌جێ كردندایه. بازرگانیو پیشه‌س����ازی :ئێوه له‌هه‌مان كاتیشدا هه‌وڵ����ی چاره‌س����ه‌ر كردن����ی چه‌ند كێش����ه‌یه‌كی ئابوری‌‌و دابه‌ش����كردنی زه‌وی‌‌وزارو به‌رزبوونه‌وه‌ی نرختان داوه ،ده‌كرێت تیش����ك بخه‌نه س����ه‌ر ئه‌و ههوڵو چاالكیه‌نه‌تان؟ س����یروان محه‌مه‌د :گرنگترین چاالكییه‌كانی ژوور بۆ چاره‌سه‌ری كێشه بازرگانیو پیشه‌سازییه‌كان، بریتی بوون له: 1ـ تاپۆكردنی ناوچه‌ی پیشه‌س����ازی یه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و پیشه‌س����ازانه‌ی كه س����ااڵنێكی زۆره كاریان تێداك����ردووه .به‌پێی نوس����راوی س����ه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌ن����ی وه‌زی����ران /س����ه‌رۆكایه‌تی دیوان/ فه‌رمانگه‌یی یاس����ایی ژم����اره ()2000ی به‌رواری (.)2011/2/20 2ـ چاره‌سه‌ركردنی كێش����هی به‌رزبونه‌وه‌ی نرخی ژماره‌یه‌ك له‌به‌ربوومه كشتوكاڵییه‌كان به‌هاوكاری له‌گ����هڵ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه په‌یوه‌ندیداره‌كان .وهك ه����اورده‌ی په‌تاته ك����ه نرخه‌كه‌ی گه‌یش����تبووه 1000دین����ارو دواتریش به‌هۆی ههوڵو كۆشش����ی ژووره‌كه‌مان نرخه‌ك����هی دابه‌زییه‌وه بۆ كه‌متر له ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
دیمەنێک لەشاری سلێمانی
500دین����ار .وهك له‌نوس����رمان ژم����اره ()9764 له‌به‌رواری ( )2011/9/13ده‌رده‌كه‌وێت .نوسراوی س����ه‌ندیكای عه‌لوه‌ی س����لێمانی ك����ه هاوپێچه‌و ڕوونكردنه‌وه‌ی ته‌واوی تێدایه له‌سه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌و سه‌قامگیركردنی نرخی په‌تاته له‌شاری سلێمانی‌‌و ده‌وروبه‌ریدا. .1هه‌وڵدانی بۆ دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگه‌ی بازرگانی هاوچه‌رخ‌و دروس����تكردنی گه‌نجینه بۆ كه‌لوپه‌ل‌و به‌رهه‌مه جۆربه‌جۆره‌كانی بازرگان‌و پیشه‌سازان. كه ئێستا له‌قۆناغی جێبه‌جێ كردندایه. .2له‌پێناوی ده‌سته‌به‌ركردنی سوته‌مه‌نی به‌هه‌موو جۆره‌كانیه‌وه بۆ هاواڵتیانی ش����اری س����لێمانیو ڕزگاربوون له‌ئه‌زمه‌ی سوته‌مه‌نی‌‌و به‌رزبوونه‌وه‌ی نرخی ئه‌و به‌روبوومانه .ژووره‌كه‌مان به‌نوس����راوی ژم����اره ( )9676له‌ب����ه‌رواری ( )2011/9/11بۆ پارێ����زگای س����لێمانی ئاماده‌ی����ی وه‌به‌رهێنه‌رانی ش����اره‌كه‌مانیان پێڕاده‌گه‌یه‌نێت ب����ۆ دامه‌زراندنی پااڵوگه‌یه‌ك����ی گ����ه‌وره‌و هاوچ����ه‌رخ به‌ب����ڕی ( )500.000.000پێن����ج س����ه‌د ملی����ۆن دۆالر بۆ به‌رهه‌مهێنان����ی به‌رهه‌مه نه‌وتیی����ه‌كان به‌نرخێكی گونج����اوو كوالێتییه‌كی به‌رزو چاره‌س����ه‌ركردنی ئه‌زمه‌ی ئه‌م به‌رهه‌مانه. .3ئاڕاس����ته كردنی نوس����راو بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی باجه‌كانی سلێمانی به‌مه‌به‌ستی كارئاسانی كردن ب����ۆ پیش����ه‌وه‌ران له‌كاتی س����ه‌ردانیان بۆ ئ����هو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌و وه‌رگرتنی ب����اج لێیان. ژووره‌كه‌مان بۆ باش����تر كردنی ئ����ه‌م كاره چه‌ند پێش����نیارێكی پێشكه‌ش كردن وهك له‌نوسراومان
ژماره ( )68به‌رواری ( )2012/1/2هاتووه. .4به‌مه‌به‌س����تی ئاگاداركردنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس����تان له‌توانای وه‌به‌رهێنه ناوخۆییه‌كان بۆ دابینكردنی پێداویس����تی هاواڵتی����ان به به‌رهه‌می ناوخۆیی ژووره‌كه‌مان خش����ته‌یه‌كی له‌توانای ئه‌و وه‌به‌رهێنه‌رانه پێش����كه‌ش به‌حكومه‌ت كرد تاكو به‌پێی ئ����هو زانیاریان����ه حكومه‌ت����ی هه‌رێم ئه‌و به‌رهه‌مانه بپارێزێت له‌كااڵی بیانی‌‌و سنوورداریان بكات. ی گه‌نجین����هی .5كارك����ردن ب����ۆ دابینكردن���� پێویس����ت‌و تایبه‌ت بۆ بازرگانان ب����ۆ هه‌ڵگرتنی به‌رهه‌مه‌كانیان ،به‌نوس����راو داوامان كردوووه ئه‌و گه‌نجینان����هی گرده‌بۆر له‌ڕێگ����هی ژووره‌كه‌مانه‌وه به‌سه‌ر ئه‌و بازرگان‌و پیشه‌سازانه‌دا دابه‌ش بكرێت كه پێویستایانه‌و شایسته‌ن. .6پێكهێنانی لیژنه‌یه‌كی تایبه‌ت بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێش����ه بازرگان����یو پیشه‌س����ازییه‌كانی ئیداره‌ی ی په‌روێزخان‌و ئه‌نجامدانی چه‌ند گه‌رمیان‌و م����ه‌رز كۆبوونه‌وه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌و ئیداره‌یه بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشانه به‌شێوه‌یه‌كی گونجاو دروست. .7چاره‌س����ه‌ركردنی كێش����هی دابینكردن����ی جلوبه‌رگی خوێندنگه‌كانی سلێمانی كه قۆرغكرابوو بۆكۆمپانیایه‌كی (چینی) لهالیهن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی به‌نوسراومان ژماره ()9624 له‌به‌رواری ()2010/9/22وه نوسراومان ()8597 له( )2011/8/3كه تواندرا ئه‌م كاره بگه‌ڕێنینه‌وه بۆ بازاڕ.
45
بازرگانیو پیشەسازی
ژوور ی بازرگانیو پیشه‌ساز ی سلێمانی گفتوگۆیه‌ك له‌گه‌ڵ "سیروان محه‌مه‌د مه‌حمود" ساڵی رابردوو شاری سلێمانی به‌چه‌ند رووداوێكی گرنگدا تێپه‌ڕی ،ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی له‌كۆی ئه‌م رووداوانه‌دا خوازیاری ئهوه بووه به‌پێی توانای خۆی رۆڵێكی كاراو پۆزه‌تیڤ ببینێت ،له‌م گفتوگۆیه‌ی گۆڤاری ژووری بازرگانیو پیشه‌سازیدا« ،سیروان محه‌مه‌د مه‌حمود» سه‌رۆكی ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی ئاماژه به‌گرنگترین كارو چاالكییه‌كانیان ده‌كات له‌ساڵی 2011داو ده‌ڵێت ی بازرگانیو پیشه‌سازی سلێمانی هه‌میشه «ژوور ده‌ستپێشخه‌ر بووه». بازرگان����یو پیشه‌س����ازی :ئێ����وه وهك ژوور ی بازرگانیو پیشه‌سازی له‌ساڵی رابردوودا (،)2011 گرنگترین ئه‌و چاالكیانه چی بوون كه ئه‌نجامتان سیروان محەمەد دا؟����یروان محه‌مه‌د :ئێمه وهك ژووری بازرگانیو بۆردومانان ه بوه‌ستێنرێت .وێنه‌یه‌ك له‌و به‌یانامه‌یه س پیشه‌س����ازی به‌رده‌وام له‌هه‌وڵی ئ����ه‌وه‌دا بووین درای����ه كونس����وڵگه‌ری كۆماری ئیس��ل�امی ئێران ك����ه رۆڵێك����ی پۆزه‌تی����ڤ‌و كارا ببینی����ن ،هه له‌سلێمانی. م .3بۆ چاره‌سه‌ری كێشه ئابووری‌‌و بازرگانییه‌كانی له‌چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌كان‌و هه‌م له‌پته‌و كردن ی ش����اری س����لێمانیو ده‌وروبه‌ری به‌نوسروی ژماره ی رایه‌ڵێ����ك په‌یوه‌ندی ئاب����وری‌‌و بازرگانی هه رێمه‌م ( )1123له‌ب����ه‌رواری ( )2011/1/24ژووره‌كه‌مان ل ، كوردستانیش����دا له‌گ����هڵ واڵتان����ی ده‌ره وهه‌سازی داوای كرد نوێنه‌ری ژووری بازرگانیو پیشه‌سازی پیش بواره‌ش����دا هه‌میشه ژووری بازرگانی‌‌وتیشكخستنه س����لێمانی بۆ لیژنه‌ی ئابووری زیاد بكرێت چونكه بۆ ، ه بوو س����لێمانی ده‌ستپێش����خه‌ر چاالكییه‌كانمان له‌س����اڵی ژووره‌كه‌مان نوێنه‌رایه‌ت����ی 44000هه‌زار بازرگان س����ه‌ر گرنگترین كارو ده‌كات‌و ئاگاداری كێش����ه‌كانی ب����واری بازرگانیو م: ه بك ه خااڵن م ه ب ه ئاماژ 2011دا ،ده‌مه‌وێ قامگیری بارودۆخی ئه‌منی‌‌و ئابووری ئاب����ووری ش����اره .دواتریش به‌نوس����راوی فه‌رمی .1له‌پێناو سه ���لێمانی له‌ڕووداوه‌كانی 17ش����وباتدا ڕه‌زامه‌ندی پیشاندرا له‌سه‌ر ئاماده‌بوونی نوێنه‌ر ی ش����اری س� مان بانگێش����تی تێك����ڕای ڕێكخراوه‌كانی ژووری بازرگان����ی له‌لیژن����هی ئاب����ووری ش����اری ژووره كهی تایب����هتو كه‌س����ایه‌تییه دیاره‌كان����ی سلێمانیدا. ��� كه‌رت� ���اره‌كه‌مانی كرد .تاوه‌كو چاره‌سه‌رێكی گونجاو .4پێش����وازیكردن له‌ژماره‌یه‌ك كونسڵی واڵتانی ش بۆ� هێوركردنه‌وه‌ی ئه‌و بارودۆخه‌و س����ه‌قامگیری دراوس����ێ‌‌و جیهان له‌وان����ه (ئه‌مری����كا ،توركیا، نرخ����ی كااڵو كه‌لوپه‌له‌كان له‌ب����ازاڕدا دابنێن ،بۆ ڕۆمانی����ا ،میس����ر ،به‌ریتانیا ،پۆڵۆنی����ا ،كۆریای ئه‌م مه‌به‌س����ته س����ه‌ردانی الیه‌نه سیاسیه‌كانیان باشور ،به‌نگالدیش ،چیك ،ئێران...هتد). بۆ .5به‌ش����داریكردنی وه‌فدی بازرگانیو پیشه‌سازی كردو له‌و ڕۆژانه‌شدا سێ به‌یاننامه باڵوكرایه‌وه كردنی ژووره‌كه‌م����ان له‌ژماره‌یه‌ك كۆنف����راس‌و كۆنگره‌ی چاره‌سه‌ری ئه‌و كێشه‌یه له‌گه‌ڵ پێشكه ش خراپی ئاب����ووری‌‌و بازرگانیو پێش����انگای نێوده‌وڵه‌تی ی ر ڕاپۆرتێكی ئابووری له‌س����ه‌ر كاریگ�هڵ���هكو ئابووری له‌ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ی واڵت . خ ی ران ئه‌و بارودۆخه له‌س����ه‌ر گوزه .6پێش����وازیكردن له‌وه‌ف����دی بازرگان����ی واڵتانی شاره‌كه‌مان. ���ت كردن����ی ڕێكخراوه‌كان����ی كه‌رت����ی (ئه‌مری����كا ،به‌ریتانیا ،ڕۆمانی����ا ،ئێران ،توركیا، .2 بانگێش� ئیدانه كردن دژ به‌تۆبارانكردنی ناوچه ئوردن ،ئیماراتی عه‌ره‌بی ،ئیتالیا ،ئه‌لمانیا ،چیك، بۆ ت ه تایب ئیس����پانیا ،مالیزیا).. ،و ئه‌نجامدانی كۆبوونه‌وه‌ی س����نورییه‌كانی هه‌رێم����ی كوردس����تان له‌ته‌موز ی دووالیه‌ن����ه له‌نێ����وان بازرگانانی ه����ه‌ردووالدا بۆ . ه 2011دا له‌الی����ه‌ن كۆم����اری ئیس��ل�امی ئێرانه‌و كاره دروستكردنی په‌یوه‌ندی بازرگانیو پیشه‌سازی. دواتریش ب����ه به‌یانامه‌یه‌كی هاوب����ه‌ش ئه‌م كات ئه‌و .7هاوكاری كردنی ئه‌ندامانی ژوور بۆ وه‌رگرتنی ئیدانه ك����راو داواش ك����را به‌زووتری����ن
44
ڤی����زای واڵتان به‌مه‌به‌س����تی س����ه‌فه‌ركردنیان بۆ جێبه‌ج����ێ كردن����ی كاره بازرگانییه‌كانی����ان له‌و واڵتانه‌دا .له‌وانه :وه‌رگرتنی ( )344ڤیزای توركیا، ( )130ڤیزای شنگن‌و ( )5ڤیزای بهریتانیاو ڤیزای چه‌ند واڵتێكی تر. .8كردنه‌وه‌ی چه‌ندین خول����ی ڕاهێنان له‌ژووری بازرگانیو پیشه‌س����ازی سلێمانی .بۆ دامه‌زراندنی پ����ڕۆژه‌و په‌ره‌پێدان����ی پ����رۆژه‌ی بازرگان����یو پیشه‌س����ازی بۆ زیات����ر ل����ه( )600له‌ده‌رچووانی زانكۆو په‌یمانگاكان‌و كه‌سانی پیشه‌یی‌و كاسبكار. .9واژۆ كردنی گرێبه‌ستی هاوكاری بۆ ئه‌نجامدانی كاری هاوبه‌ش‌و دووالیه‌نه له‌گه‌ڵ هه‌ردوو ڕێكخراوی UNOPSو USADهاوپێچ گرێبه‌س����تی ئاماژه پێكراو. .10ئه‌نجامدان����ی چه‌ندی����ن كاری هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ چه‌تری ڕێكخراوه‌یی ژووره بازرگانیه‌كانی ئه‌لمانیا هاتنی چه‌ندین ش����اره‌زاو پس����پۆری ئه‌ڵمانی بۆ وتن����هوهی چه‌ندین خولی ڕاهێنان‌و ۆرك ش����ۆپ بۆ به‌ره‌وپێش بردنی ئاس����تی كارگێڕی‌‌و هونه‌ری كارمه‌ندان����ی ژوورو ناردن����ه ده‌ره‌وه‌ی كارمهندو ئه‌ندامان����ی كارگێ����ڕی بۆ ئه‌ڵمانیا به‌مه‌به‌س����تی به‌شداربوونیان له‌ۆرك ش����ۆپ‌و وه‌رگرتنی خولی فێرخوازی كارگێڕییدا. .11بۆ زیاتر گه‌شه‌پێدانی سێكته‌ری پیشه‌سازی له‌ش����اره‌كه‌ماندا چه‌ند جارێك به‌نوسروی فه‌رمی داوامان له‌حكومه‌تی هه‌رێمی كوردس����تان كرد بۆ دابینكردن����ی بودجه‌یه‌ك بۆ قه‌رزی پیشه‌س����ازی ب����ۆ ئهوهی ئ����ه‌م كه‌رت����ه ڕۆڵی خ����ۆی بگێڕێت له‌دابینكردن����ی پێداویس����تییه جۆربه‌جۆره‌كان����ی هاواڵتیان .دوای بڕیاری پێدانی قه‌رزی پیشه‌سازی ژووره‌كه‌م����ان لیژنه‌یه‌ك����ی پێكهێنا بۆ دانیش����تن له‌گ����هڵ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی����ه په‌یوه‌ندیداره‌كان����ی میری‌‌و پێشكه‌شكردنی چه‌ند سه‌رنج‌و پێشنیارێك به‌مه‌به‌ستی باشتر سودمه‌ندبوونی پیشه‌سازه‌كان له‌و قه‌رزه‌‌و دۆزینه‌وه‌ی میكانیزمێكی گونجاوتر بۆ ئه‌م كاره. .12دوابه‌دوای كاره‌ساته‌كه‌ی شاری وانی توركیا بۆ به‌ده‌مه‌وه چوونی كاره‌س����اتبارانی ئه‌و ڕووداوه ژووره‌كه‌م����ان بانگه‌وازێكی ڕاگه‌یاند بۆ بازرگانان‌و پیه‌شه‌س����ازان‌و كۆمپانی����اكان به‌مه‌به‌س����تی كۆكردن����هوهی كۆم����هكو پێداویس����تی له‌ڕێگه‌ی ژووره‌كه‌مانه‌وه ئه‌وه‌بوو له‌قۆناغی یه‌كه‌مدا (149 خێم����ه 300 ،باتانی 540 ،قات 1188 ،جلوبه‌رگ، 306پاڵتۆ 600 ،بلوس) قۆناغی دووه‌میش ()12 كابینه دابینكرا له‌قۆناغی سێهه‌میشدا بڕی (700 باتانی) بۆ ئاواره‌كانی س����نوری هه‌رێم پێشكه‌ش
بازرگانیو پیشەسازی
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
47
بازرگانیو پیشەسازی
کوردستان -هەولێر -شەقامی گواڵن تەنیشت دەزگای ئاراس ٠٧٥٠٤٣٤٠٨٥٤ - ٠٧٧٠١٤٨٤٢٧٢
گەورەترین مۆڵ بۆ مۆبیلیات لەسەرتاسەری عێراقدا (دیوان الند) کرایەوە ،بۆ هەموو پیداویستییەکی ناوماڵ
گرویی کۆمپانیاکانی دیوان
46
بازرگانیو پیشەسازی
حاجی ساڵە کوڕی وەستا رەشیدی سەراج
دوكانه‌ك����هی دووڕوو بوو ،روویه‌كه‌ی له‌س����ه‌ر بازاڕی س����ه‌راجه‌كان‌و رووه‌كه‌ی تری له‌سه‌ر راسته بازاڕه‌ك ه بووه به‌رامبه‌ر دوكانه‌كه‌ی حاجی ره‌جه‌بی بازرگان. وه‌ستا عه‌باسی سه‌راج دوكانه‌كه‌ی به‌ته‌نیشت عه‌باس ئه‌بو شه‌واربی ئێستاوه بووه ،ئه‌م پیاوه زاوای شه‌هید عه‌وله سیس‌و باوكی هه‌ردوو به‌ڕێزان ره‌فیق‌و تۆفیقی حه‌ڵواچی بوو .عه‌لی س����ه‌عید س����ۆڵی جان تا چه‌ند س����اڵێك له‌مه‌وب����ه‌ر مابوو ئه‌و ئیش����ی له‌دوكانه‌كه‌ی خۆیدا ده‌كرد .هه‌روه‌ها وه‌س����تا حه‌مۆلی سه‌راج كه وه‌س����تا باشی بوو له‌س����ه‌راجیدا ،هه‌روه‌ها ئه‌م چه‌ند به‌ڕێزه‌ی تریش «وه‌س����تا مه‌حمودی سه‌راج ،وه‌ستا عومه‌ری وه‌س����تا ره‌شیدی س����ه‌راج ،وه‌ستا ساڵحی سه‌راج‌و زۆری تر». جێ����ی ئاماژه‌یه ،ئ����ه‌م ب����ازاڕه له‌گه‌ڵ ئ����هو هه‌موو ئاڵوگۆڕه‌ی كه به‌س����ه‌ریدا هاتووه ،سیما جوانه‌كه‌ی وهك ناوه‌ك����هی له‌ش����وێنی خ����ۆی ماوه‌ت����هوهو پڕه له‌یادگاری ج����وان‌و پیاوانه‌و مه‌ردانه .كه ئێس����تاش له‌ناو چه‌ند كه‌س����ێكی ئه‌و گوزه‌ره‌دا به‌ش����انازییه‌وه باس ده‌كرێ‌‌و یاده‌وه‌رییه‌كانیان به‌رزو پیرۆز‌و مێژووی راده‌گرن. ل����هو یادگارانه‌ی له‌یادمه ،حاجی س����اڵحی س����ه‌راج خوا لێی خ����ۆش بێت ،جزدانێكی له‌چه‌رمی ئه‌س����ڵ ب����ۆ باوكم دروس����ت كرد زۆر جوان ب����وو ،هه‌ر كه‌س ده‌یبین����ی حه‌زی لێده‌كرد‌و لێی����ان داوا ده‌كرد بۆیان دروست بكات ،ئه‌یووت یه‌كجار بۆ خۆشه‌ویست‌و برای خۆم ،جارێكیتر دووباره نابێته‌وه .تا ئێس����تاش ئه‌و جزدانه‌مان ماوه ،وهك مۆركێكی جوان‌و یادگارییه‌كی ده‌ستڕه‌نگینی ئه‌و پیاوه به‌هه‌شتییه. ه����ه‌زار ره‌حمه‌ت له‌هه‌م����وو پیاوچاكانی س����لێمانی، له‌هه‌م����وو خزمه‌تگ����وزارو كاس����بكاران‌و خه‌مخۆرانی نیشتمان‌و واڵت‌و پاراستنی به‌رنامه جوانه‌كانی واڵت.
حاجی محەمەد ئەمینی سەراج
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
49
بازرگانیو پیشەسازی
سه‌راجه‌كان..
حاجی کەریم ساڵح یاروەیس
شار.. ی حاجی ره‌جه‌بی بازرگان ده‌ینوسێت گۆشه‌یه‌كی تایبه‌ته عه‌تا
48
گوزه‌ری سه‌راجه‌كان كه‌وتووه‌ته ی راسته بازاڕه‌كه‌و ی راست ال یه‌كێكه له‌گوزه‌ره به‌ناوبانگه‌كانی ی سلێمانی شار ی ده‌ستڕه‌نگین‌و كه چه‌ندین پیاو لێهاتوو پیشه‌ی سه‌راجیان تیا كردووهو بژێوی ماڵو منداڵیان له‌سه‌ر ئه‌و پیشه‌ی ه بووه. ی چییه؟ ره‌نگه زۆربه‌مان بپرسین كه پیشه‌ی سه‌راج ی سه‌راجی بریتی بووه له‌دروستكردنی جزدانی پیش����ه باخ����ه‌ڵ‌‌و كه‌لوپه‌ل����ی حاجی����ان بۆ س����ه‌فه‌ری حه‌ج، هه‌روه‌ها دروس����تكردنی به‌رگی ده‌مانچه‌و فیشه‌ك لغ‌و ی ئه‌م كااڵنی خه‌نجه‌رو هه‌موو جۆره‌كانی چه‌ك .ئه‌وانه پیش����ه‌یه‌یان ده‌كرد گه‌لێكجار زۆر جوان ئه‌و جزدان‌و ی ب����ه‌رگ‌و كااڵیانه‌ی����ان ده‌ڕازانده‌و‌ه به‌پێی خواس����ت ی ئه‌س����پ‌و ی زین خه‌ڵكه‌ك����ه .هه‌روه‌ها دروس����تكردن ی ی سواریی ،هه‌م بۆ كاروبار ره‌ش����مه‌و بابه‌ته‌كانی تر میری‌‌و غه‌یره میری. ی تیا بووه ك ه جوانترین‌و ی زۆر به‌سه‌لیقه‌و كارامه وه‌ستا رازاوه‌تری����ن زینی ئه‌س����پیان بۆ پیاوه ن����اوداره‌كان‌و ی ئه‌و س����ه‌رده‌مانه دروس����تده‌كرد. به‌ده‌س����ه‌اڵته‌كان ی چه‌ند ئێس����تاش ئه‌و پیش����هی زین دروست كردنه ال ی كه‌س����ێك ماوه‌ته‌وه ك ه زۆر شاره‌زایی‌‌و ده‌ستڕه‌نگین ی س����اڵحی تی����ا به‌كارده‌هێنن ،له‌وانه س����ه‌الحی حاج ی س����ه‌راج‌و میرانی كوڕی ،پشتیوان‌و ته‌های مه‌ال عه‌ل سه‌راج ،ئه‌مان ه پیشه‌كه‌یان له‌باوكیانه‌وه بۆ ماوه‌ته‌وه. ی ئه‌م����ڕۆ ل����هو جێ����ی س����ه‌رنج ه ئ����هو كه‌س����انه گ����وزه‌ره‌دا ماونه‌ته‌وه ،هه‌تا ئێس����تاش پیش����ه‌كه‌یان ێ له‌بیرنه‌چووه‌ته‌وه .زۆر وه‌س����تایانه هه‌ر كارێك هه‌ب ی ده‌ك����ه‌ن .كاروباری ئه‌م گ����وزه‌ره یه‌كێك بووه رای���� له‌پێداویس����تیه‌كانی ئه‌و س����ه‌رده‌مان ه كه خه‌ڵك زۆر ی ی ئه‌مڕۆو‌ه به‌هۆ ی له‌سه‌ری هه‌بووه .به‌پێچه‌وانه داوا ی ته‌كنه‌لۆجی����او پیشه‌س����ازی جیهانی‌‌و پێش����كه‌وتن ی كران����هوهی بازاڕه‌كان����ی هه‌رێمی كوردس����تان به‌ڕوو
ئه‌م بازاڕه له‌گه ڵ ی ئه‌و هه‌موو ئاڵوگۆڕ‌ه به‌سه‌ریدا هاتووه ،سیما جوانه‌ك هی وهك ی ناوه‌ك هی له‌شوێن خۆی ماوه جیهاندا .ئه‌م كاره به‌ره‌و نه‌م����ان‌و په‌ككه‌وتن چووه. ههرچهنده چه‌ند دوكانێك هه‌ر ماوه‌و هه‌تا ئێس����تاش به‌رده‌وامه ،له‌وانه كوڕه‌كانی فه‌قی سلێمان له‌سه‌راج ه ی سه‌راج، ی ساڵح یه‌ناوبانگه‌كانن ،وه‌ستا ره‌شیدو حاج ی ی عوسمان ك ه شوێنه‌كه‌یان حاج ی حاج باوك‌و باپیر ی ی س����ه‌راج عوس����مانی تێدای����ه ،ئێس����تاش كه‌لوپه‌ل ی یه‌كێك ه له‌س����ه‌راج ه چاكه‌كان. ده‌فرۆش����ن‌و خۆش���� ی سه‌راج ته‌نیشت دوكانه‌كه‌ی هه‌روه‌ها ده‌روێش ره‌شید ی عوس����مان ،حاج����ی حه‌مه‌ئه‌مین س����ه‌راج، حاج����
حاجی عوسمان
بازرگانیو پیشەسازی
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
51
بازرگانیو پیشەسازی
"حه‌سیب ساڵح".. بەڵێندەری «سلێمانی پااڵس» ئه‌و باڵه‌خانه‌یه‌ی ماوه‌ی زیاتر له‌سێ ده‌یه‌ی ە به‌رزترین بینای شار بوو ،له‌وه‌رزی زستانی رابردوودا‌و له‌ته‌مه‌نی 81ساڵیدا چاوی لێكنا، ئه‌و بەڵێندەرو ئه‌ندازیاری باڵه‌خانه‌یه‌ك بوو كه بۆنه‌و وێنه‌ی جیاوازه‌كانی له‌یاده‌وه‌ریی نه‌وه‌ی شارێكدا ون نابێت. ره‌نگه «حه‌سیب ساڵح» ناودارترین بەڵێندەرو ئه‌ندازی����اری عێراق بێت ،ئ����هو به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك له‌كاری بیناس����ازیدا كارامه‌و ده‌ستڕه‌نگین بوو كه چه‌ندین پڕۆژه‌ی گه‌وره‌و گرنگی ئه‌نجامداوه ت����ا س����ااڵنێكی درێژخای����ه‌ن له‌یاده‌وه‌ری����دا ده‌مێنن����هوه ،چیا عه‌لی كاكه‌ی خوش����كه زای ناوب����راو له‌لێدوانێكیدا بۆ گۆڤ����اری بازرگانیو پیشه‌سازی ئاماژه‌ی به‌چه‌ند كارو پڕۆژه‌یه‌كی حه‌سیب س����اڵح كرد ،كه به‌ش����ێكی گرنگیان ده‌كه‌ونه شاری سلێمانییه‌وه« ،دروست كردنی ئوتێل س����لێمانی پااڵس ،یانه‌ی رۆش����نبیری سه‌ر به‌زانكۆی س����لێمانی كه ده‌كه‌وێته نزیك (یانه‌ی فه‌رمانبه‌ران) ،هه‌روه‌ها دروس����تكردنی (كتێبخانه)یه‌ك وه‌كو دیاری بۆ زانكۆی سلێمانی له‌س����ه‌ر بودجه‌ی خ����ۆی ،هه‌روه‌ه����ا چه‌ندین پرۆژه‌ی گرنگیش����ی له‌شاره‌كانی دیكه‌ی عێراق ئه‌نجام داوه ،كه گرنگترینیان دروس����تكردنی «سا‌حه‌ی ته‌حریر « ،»1963بانكی رافیده‌ین « ،»1965بینای شه‌ریكه‌ی ته‌ئمین »1963و
50
یاده‌وه‌ری ی شارێك
«وه‌زاره‌تی ته‌ندروس����تی«و چه‌ندین پرۆژه‌ی رێگاوبانیشی به‌ئه‌نجام گه‌یاندووه. ئه‌و وتی «حه‌سیب ساڵح به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك به‌توانا ب����وو كه چه‌ندین پۆس����تی گرنگ����ی له‌یه‌كێتی به‌ڵێنده‌رانی عێراق‌و عه‌ره‌بیشدا پێسپێردراوه، له‌دامه‌زرێنه‌رانی یه‌كێتی به‌ڵێنده‌رانی عێراقه‌‌و س����ه‌رۆكایه‌تی ئه‌و یه‌كێتیه‌ش بووه له‌كۆتایی هه‌ش����تاكاندا‌و پاش����ان س����ه‌رۆكی یه‌كێت����ی به‌ڵێنده‌رانی عه‌ره‌ب بووه له‌نه‌وه‌ده‌كاندا». ئ����ه‌م ئه‌ندازی����اره ك����ورده ك����ه 81س����اڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌كه‌ركوكدا چ����اوی به‌دنیا هه‌ڵهێنا‌و له2012/2/18دا له«عه‌مم����ان»ی پایته‌ختی ئ����ه‌رده‌ن ب����ۆ یه‌كجاری چ����اوی لێكن����ا ،ئه‌و له‌س����ه‌ره‌تای په‌نجاكان����ی س����ه‌ده‌ی رابردوودا له‌كۆلیژی پزیش����كی وه‌رده‌گی����رێ ،به‌اڵم هه‌ر زوو واز ل����هو كۆلی����ژه ده‌هێن����ێ‌‌و روو ده‌كاته خوێندنی ئه‌ندازی����اری كه حه‌زو خولیای ههره په‌س����ه‌ندكراوی ئ����ه‌م ده‌بێ‌‌و ب����ه‌دوای ئهوهی لەس����اڵی 1954كۆلیژی ئه‌ندازی����اری زانكۆی به‌غ����دای ته‌واو ده‌كات ،ب����ه‌كاری ئه‌ندازیاریی‌‌و به‌ڵێنده‌ریی����هوه س����ه‌رقاڵ ده‌ب����ێ‌‌و چه‌ندی����ن ش����اكاری جوانی بیناس����ازی به‌كوردس����تان‌و عێراقیش ده‌به‌خشێت ،كه «سلێمانی پااڵس» یەکیکیانەو تا ئه‌م س����ااڵنه‌ی دوایش به‌رزترین باڵه‌خان����هو بینای ش����ار بوو ،له‌ن����او خه‌ڵكی سلێمانیش����دا به‌بینای «حه‌س����یب س����اڵح» ناوده‌برا ،ئه‌م بینایه كه له‌س����اڵی ()1970وه ناوب����راو كاری تیا كردووهو له‌س����اڵی 1975دا كۆتایی به‌دروس����تكردنی هات����ووه .رۆژگارێك ب����وو له‌به‌رده‌م ئ����ه‌م بینایه‌دا ك����ه ده‌كه‌وێته به‌رامب����ه‌ر دێرینتری����ن باخی س����لێمانییه‌وه، به‌عس����ییه‌كان هه‌م����وو س����اڵێك «ی����وم محافه‌زه»یان س����از ده‌كرد ،دوای راپه‌ڕینیش یه‌كه‌م رێوره‌سمی س����ه‌ربازیی پێشمه‌رگه‌كانی یه‌كێتی ئه‌نجامدرا ،حه‌سیب ساڵح دوای ئهوهی ك����ه فه‌رهودو كاول ك����را ،ئاواره‌كانی كه‌ركوك بۆ م����اوه‌ی چه‌ند س����اڵێك كردی����ان به‌خانه‌و النه‌ی خۆی����ان .تا له‌كۆتای����ی ده‌یه‌ی 1990دا لهالیهن ئیداره‌ی س����لێمانییه‌وه پێیان چۆڵكراو پاش����ان نوێكرایه‌وه‌و كرا به«ئوتێل پااڵس»و به‌مه‌به‌س����تی پێشوازی كردن له‌وه‌فدی واڵتانی بیانی‌‌و كه‌س����ایه‌تییه سیاس����یو گه‌ش����تیاریی به‌كارهێنرا‌و یه‌كه‌م بۆرس����هی عێراقیش����ی تیا كراوه‌ت����هوه ،یه‌كه‌م دانیش����تنی یه‌كگرتنه‌وه‌ی په‌رله‌مانی كوردستانیشی تیا ئه‌نجامدراوه. حه‌س����یب س����اڵح كه زۆربه‌ی ژیانی له‌ش����اری به‌غ����دا به‌س����ه‌ر ب����ردووه‌‌و له‌س����اڵی ()2004 دا به‌ه����ۆی تێكچوونی ب����اری ئه‌منی به‌غداوه له‌گه‌ڵ خێزانه‌ك����هی رووده‌كاته عه‌مان‌و له‌وێ نیش����ته‌جێ ده‌بێت ،ماوه‌ی حه‌وت س����اڵ بوو به‌ده‌ست ئازاری نه‌خۆشی شه‌كره‌و زهایمه‌ره‌وه
حەسیب ساڵح
حه‌سیب ساڵح خاوه‌ن كه‌سایه‌تییه‌كی سه‌ركه‌وتوو بوو هه‌میش ه له‌خه‌می ئه‌وه‌دا بووه كه چۆن واڵته‌كه‌ی ئاوه‌دان‌و پێشبخات ده‌تالیه‌وه‌و له‌ن����او پێخه‌ف����دا كه‌وتبوو ،رۆژی ( )2012/2/18ماڵئاوایی له‌ژیان كردو له‌س����ه‌ر راس����پارده‌ی خۆیو خواس����تی كه‌سوكاره‌كه‌ی ته‌رمه‌كه‌ی گه‌ڕێندرایه‌وه بۆ نیشتمان‌و له‌شاری كه‌ركوك به‌خاك سپێردرا. چی����ا عه‌لی كاكه‌ی خوش����كه زای ناوبراو وتی «حه‌س����یب س����اڵح خاوه‌ن كه‌س����ایه‌تییه‌كی سه‌ركه‌وتوو بوو ،هه‌میشه له‌خه‌می ئه‌وه‌دا بووه كه چۆن واڵته‌كه‌ی ئاوه‌دان‌و پێشبخات».
بازرگانیو پیشەسازی
ئه‌حه ی گوڵه ..به‌ناوبانگترین جگه‌رچی شار:
ئاسووده‌م له‌ژیاندا ی گوڵه» ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه «ئه‌حه ی 1938هوه تا ئه‌مڕۆ به‌رده‌وام له‌ساڵ ی جگه‌رچێتییه ،له‌و كاته‌وه‌ی ب ه 4 خه‌ریك ی 82 عانه ئیشی ده‌كرد تا ئێستا كه ته‌مه‌ن ساڵه. ی به‌م پیاوه ی زه‌ف���ه‌ر هێش���تا ته‌م هنو پیرێت ی 73س���اڵ ه دلۆڤان��� ه نه‌ب���ردووه ك ه ماوه ی جگه‌رچێتیی���ه ،هه‌م���وو ده‌م���هو خه‌ریك��� ی ی هه‌میشه‌ی به‌یانییه‌ك وهك نه‌ریت‌و پیش���ه له‌گ ه ڵ كوڕه‌كانیدا له‌دوكانه پاك‌و خاوێنه‌كه‌یدا ئاماده‌یه ،ئه‌و به‌ده‌م جگه‌ر له‌ش���یش دانه‌و‌ه ی راگه‌یاند ك ه ی بازرگانیو پیشه‌ساز به‌گۆڤار «ئاسووده‌م له‌ژیاندا». ی ی 1930له‌گوند ی «س���اڵ ی گوڵ ه وت ئه‌ح ه میراو‌ه له‌دایكبووم ،له1938هوه ك ه هاتومه‌ت ه ی ئه‌م شاره‌وه‌وه ش���اگردیم كردووهو خه‌ریك ی ب ه 4عان ه ئیشم ئه‌م ئیش���ه‌م ،ئه‌وكات ه رۆژ ی 1965هوه هاتومه‌ت ه ئه‌م ده‌ك���رد ،له‌س���اڵ ی كانێسكانه‌وه‌‌و دوكانه‌و‌ه كه ده‌كه‌وێت ه گه‌ڕه‌ك ی تا ئه‌م���ڕۆش هه‌ر لێ���ره‌دام ،له‌بیرم ه وه‌خت ی شیش���ێك جگه‌ر به‌په‌نج���ا فلس بوون خۆ ی ب���وو به‌روبعێك‌و ئنجا بوو به ش���ه‌ش دوای په‌نجایی‌‌و پاشان به‌دینارێك». ی لهوه كرد ك ه ئه‌وده‌م ه شار چه‌ند ناوبراو باس ی به‌ناوبانگ���ی وهك باب ه خوله، جگه‌رچییه‌ك ی حه‌مه‌س���وور ،س���اڵح مڕه‌یی‌‌و حه‌م ه حاج جه‌لیلی تیا بووه. «ئه‌ح هی گوڵه« ك ه یه‌كێك ه له‌كه‌س���ایه‌تیی ه ی س���لێمانیو ته‌نان���ه‌ت ی ش���ار ناوداره‌كان��� به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك ناس���راو‌ه ك��� ه هه‌ندێكجار بۆ ی یان ی هه‌ندێك ناونیشان ده‌ڵێن ال دۆزینهوه ی گوڵه«یه ،ئاماژه بهوه ده‌كات نزیك «ئه‌حه ی زۆر بێمنه‌ته‌‌و ئاسووده‌م ك ه «ئه‌م ه ئیشێك له‌ژیاندا». ی خۆمدا ی «ته‌ندروستیم له‌چاو ره‌فیق ئه‌و وت باشه‌و دێم‌و ده‌ڕۆم ،مناڵه‌كان ژنم بۆ هێناون‌و دوكان‌و خانوویان هه‌یه‌و ئه‌مانه‌م بۆ هه‌موویان ی بنیاتناوه ،ئاسووده‌م له‌ژیانیشدا لهبهرئهوه هه‌تا ئێس���تا 10فلسی كه‌س���م نه‌خواردووه‌و ی ژیانیشم غه‌درم له‌كه‌س نه‌كردووه‌و به‌درێژای ی به‌خراپ��� ه نه‌بردووم‌و هیچ كه‌س���ێكیش ناو ی خه‌ڵك هه‌یه». رێزم بۆ گه‌وره‌و بچووك
ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
53
بازرگانیو پیشەسازی
کۆمپانیای سالک
بۆبازرگانی ئۆتۆمبێل
بەڕێوەبردنی: شیروان عومەر مستەفا موسعەب عەبدولکەریم محەمەد
C ar s
07501159480 07501729480 07450172676
Salek
سلێمانی :شەقامی مەلیک مەحمود بەرامبەر بەنزینخانەی چەمی رێزان 52
بازرگانیو پیشەسازی
پشوویه‌ك ی مه‌رگ بێت هونه‌ری ژیان فێربە به‌ر لهوه
پێنج په‌شیمانیه‌كه‌ی سه‌ره‌مه‌رگ
په‌رستارێك له‌نه‌خۆشخانه‌یه‌كی ی ئوستورالیا كه تایبه‌ته به‌چاودێریكردن ی ی له‌سه‌ره‌مه‌رگدان ،قسه ئه‌و نه‌خۆشخان ه نه‌خۆشه‌كانی له‌دوا ساتی ته‌مه‌نیاندا سه‌باره‌ت به‌حه‌سر‌هت‌و په‌شیمانیه‌كانیان كۆكردووه‌ته‌وه ی ئه‌م په‌رستاره به‌پێی لێدوان ئه‌وان په‌شیمانن له‌خۆماندوو كردنی ی خۆزگ ه زۆریان له‌ژیانداو وتویانه «ئه ئهوهنده خۆمان هیالك نه‌كردایه». ی ڤیره»و ئه‌م په‌رس���تار‌ه كه ن���اوی «برون ئ���اره‌زووی به‌با ب���ردووی ئه‌وان���ی كردووه ی به‌كتێبێك ،له‌گفتوگۆیه‌كیدا له‌گ ه ڵ رۆژنامه «گاردی���ان» ئاماژه ب���هوه ده‌كات كه ئه‌و ی له‌گیانه‌اڵو س���ه‌روه‌ختی مردندان، مرۆڤان ه ی زۆر وردو روونتریان به‌رامبه‌ر دیدو روانینێك
ی خۆی���ان‌و ژیان به‌گش���تی ده‌بێت .تووش به‌ژیان��� ی په‌شۆكان‌و نه‌خۆشی ده‌بن. ی پێنج گاردی���ان له‌گفتوگۆیه‌كیدا پێرس���تێك ی 4ـ ئ هی خۆزگ ه په‌یوه‌ندیم له‌گه ڵ دۆسته‌كانم ی ئه‌وان ه بڕگه‌ی���ی باڵوكردوه‌ته‌و‌ه ك ه زۆرب ه ی ئه‌م كه‌سان ه تا له‌ژیاندا ی حه‌س���ه‌ر‌هت‌و په‌ش���یمانی ژیانیان نه‌ده‌پچڕاند .زۆرب ه دهرباره ی خۆیانهوه سه‌رقا ڵ ی بوون به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك به‌ژیان پرسیاریان لێكراوه ،له‌سه‌ره‌مه‌رگدا وه‌اڵمێك بوون كه دۆس���تانیان فه‌رامۆش كردووهو تا هاوشێوه‌یان داوه‌ته‌وه: ی دۆستان‌و بایه‌خدان كۆتایی ته‌مه‌نیان قه‌در 1ـ ئ���هی خۆزگ ه ژیانی خۆمم به‌ش���ێوه‌یه‌ك به‌دۆس���تایه‌تی نازان���ن ،كاتێكیش ته‌مه‌نیان به‌س���ه‌رده‌برد ك��� ه خ���ۆم به‌ڕاس���تی حه‌زم روو له‌ت���ه‌واو بوون ه ئیت���ر ده‌رفه‌تی گه‌ڕان‌و ی دۆسته كۆنه‌كانیان بۆ ناڕه‌خسێ، ی دۆزینهوه لێی ب���وو ،نه‌ك به‌و ش���ێوه‌یه‌ی ك ه خه‌ڵك چاوه‌ڕوانی���ان ده‌ك���رد له‌من .ته‌ندروس���ت ی زۆربه‌ی���ان له‌س���ه‌ره‌مه‌رگدا په‌ش���یمانن ی ل���هوه گه‌وره‌ترین نیعمه‌ت���ه ،خه‌ڵكی تا ئه‌وكات ه ی ك ه نرخی ته‌واویان ب���ۆ هاوڕێیه‌تی‌‌و ی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌كانیان دانه‌ناوه. ژیانیان نه‌كه‌وێت ه مه‌ترس���ییه‌وه قه‌در نیعمه‌ته گه‌وره‌یه نازانن. 5ـ ئ���هی خۆزگه مۆڵه‌ت ی ئه‌وه‌م به‌خۆم ده‌دا ی خۆزگه ئهوهنده خۆم هیالك‌و شپرزه ك ه ش���ادو ئاس���ووده‌تر بژیامای���ه .زۆربه 2ـ ئه ی ی له‌س���ه‌ره‌مه‌رگدا خه‌ڵكی ته‌نها له‌كۆتای نه‌كردای���ه .هه‌موو ئه‌وانه ی ژیانیاندا تێده‌گه‌ن ك ه قس���ه‌یان له‌گه ڵ كراوه ،له‌به‌سه‌ربردنی چه‌ند ژی���ان «هونه‌ر»هو ده‌بێت باش تێبگه‌یت ك ه ی هه‌یه‌و پێویسته بزان ی كاره‌كه‌یان ژیان سه‌ره‌تاو كۆتای ی درێژخایه‌ن له‌شوێن كاتژمێرێك ی په‌ش���یمان بوون ،په‌ش���یمانن لهوهی وهك چۆن ده‌ژیت. پێویست كاتیان نه‌دا به‌ژن‌و مناڵه‌كانیان. ی ی له‌كۆتای گاردی���ان داوا ده‌كات بۆ ئ���هوه 3ـ ئه‌ی خۆزگه ده‌متوانی گوزارشت له‌هه‌ست‌و رێگه‌كه‌دا په‌شیمانتان بۆ نه‌مێنێته‌وه ،سوود ی له‌ئه‌زموون���ی ئه‌وانیتر وه‌رگرن‌و روانینتان بۆ ی خۆم بكه‌م .ئه‌وانه‌ی به‌مه‌به‌س���ت نه‌س���ت ی ژیان بگۆڕن. خۆگونجاندن له‌گه ڵ ده‌وروبه‌ریاندا هه‌س���ت ی خۆی���ان ده‌ش���ارنه‌وه ،زیاتر راس���ته‌قین ه سەرچاوەDW /
سەرنوسەر
خاوەن ئیمتیاز ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی
جێگری سەرنوسەر دالوەر عەلی سۆفی
ئاراس عەبدولکەریم مەعروف
سەرپەرشتیاری رۆژنامەوانی سەردار محەمەد
ناونیشان :عێراق -کوردستان -سلێمانی شەقامی سالم ،بینای ژووری بازرگانی ژمارە * 7زستانی * ٢٠١٢
www.sulcci.com
دیزاین عەتا فەیزواڵ
ژمارە تەلەفۆن٣٢٠٦٨٤٥ - ٣٢١٠٤٩١ - ٣٢٠٣٢٩٣ :
55
بازرگانیو پیشەسازی
پێشانگایه‌ك ی نێوده‌وڵه‌ت ی تایبه‌ت به‌ئوتومبێل له‌كوردستان
دیمەنێک لەپێشانگای نێوده‌وڵه‌تی تایبه‌ت به‌ئوتومبێل له‌هه‌ولێر
54
ی MLی ئه‌ڵمانی مارسیدس
ی ی نێوده‌وڵه‌ت ی رابردوودا ،سێهه‌مین پێشانگا ی زس���تان ی وه‌رز له‌كۆتای ی ی چوار رۆژ درێژه تایبه‌ت به‌ئوتومبێ���ل له‌هه‌ولێر كرایه‌وه‌‌و بۆ م���او‌ه ی ئه‌و كچانه‌ی له‌گه ڵ كێشا‌و 85كۆمپانیا به‌شداریان تێداكرد .جگه لهوه ی ی زۆربه‌ی سه‌دانكه‌رانه‌وه جێ ئوتومبێله‌كاندا خۆیان نمایش ده‌كرد به‌ال س���ه‌رنج بوون ،هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش جێی س���ه‌رنج بوو ك ه له‌م پێشانگایه‌دا ی MLی ئه‌ڵمانی ب ه 660هه‌زار دۆالر فرۆشرا، ی مارسیدس��� ئوتومبێلێك ی ی رۆژهه‌اڵت ی له‌وجۆره بوو له‌سه‌رتاس���ه‌ر ك ه ئه‌م ه یه‌كه‌م مارسیدس��� ناوه‌ڕاستدا بفرۆشرێت».
Imported and distributed by
PT.Reyka Corporation Visit our website at
www.reyka.co.id 07701513082 07701520894 07701555325
نـــــــــــــــادر نادر شەربەتی
بەتامترین‌و خۆشترین شەربەت
بازرگانیو پیشەسازی
برنج ی نادر
1121هند ی ده‌نك درێژ ی بۆنداری ده‌ره‌جه یه‌ك ی رێكار له به‌رهه‌مه‌كانی كومپانیا بۆ زانیار ی زیاتر په‌یوه‌ندی بكه‌ن به‌م ژمارانه‌وه: ت07701513082 / 07701520894 07701555325 07701548824
ناونیشان /كۆپانیا ی راڤیار – سلێمانی -شه‌قامی مه‌لیك محمود -به‌رامبه‌ر سوپه‌رماركێت ی ئاڵتون 56
نوێــترین هەواڵ‌و زانیاری ئابوریی
www.sulcci.com ماڵپەڕی ژووری بازرگانیو پیشەسازی سلێمانی