Ηθική και Υλικότητα στο Αρχιτεκτονικό έργο. Η περίπτωση του Diébédo Francis Kéré

1. Εισαγωγή

2. Μεθοδολογία

3. Περίληψη

4. Diébédo Francis Kéré

4.1 Πρώτα ερεθίσματα

4.2 Αφετηρία της Αρχιτεκτονικής του πορείας

5. Αφρική

5.1 Σύγχρονη Αφρικανική Αρχιτεκτονική

5.2 Παραδοσιακή Αφρικανική Αρχιτεκτονική

6. Burkina Faso

6.1 Κλιματολογικές συνθήκες

6.2 Τόπος και υλικά

7. Ανάλυση Έργου – Κατηγοριοποίηση ανάλογα με την λειτουργία

7.1Φιλοσοφικόπλαίσιο

7.2 Εκπαιδευτικά Κτίρια

7.2.1 Δημοτικό Σχολείο στο Γκάντο, 2001 (Gando Primary School)

7.2.2 Σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο Ντάνο, 2007 (Dano Secondary School)

7.2.3 Λύκειο Σόρζ στο Γκάντο, 2016 (Lycée Schorge)

7.2.4 Ινστιτούτο Τεχνολογίας στην Μπουρκίνα, 2020(Burkina Institute of Technology)

7.2.5 Κέντρο ανάπτυξης Πληροφορικής και Τεχνολογίας στην Κένυα, 2021, (Startup Lions Campus)

7.2.6 Μεταγενέστερα Εκπαιδευτικά Κτίρια

7.3 Κοινωφελή Κτίρια- Νοσοκομεία/ Ορφανοτροφεία

7.3.1 Κέντρο

7.4ΚτίριαΔιοίκησης-Πολιτισμού

7.4.1ΚέντροΑρχιτεκτονικήςΑκατέργασηςΓηςστοΜαλλί,2010(CenterforEarthArchitecture)

7.4.2ΚοινοβούλιοΔημοκρατίαςτουΜπενίν,Υπόκατασκευή(BeninNationalAssembly)

7.4.2ΚτίριοΕθνοσυνέλευσηςστηΜπουρκίναΦάσο,Μηυλοποιημένο(BurkinaFasoNationalAssembly)

7.5ΕφήμερεςΚατασκευές–Περίπτερα

7.5.1ΠερίπτεροΣερπεντίνστοΛονδίνο,2017(SerpentinePavilion)

7.5.2ΆλλεςΕφήμερεςΚατασκευές-Περίπτερα

8.ΒασικέςΣυνθετικέςΑρχέςτηςΑρχιτεκτονικήςτουDiébédoFrancisKéré

8.1Ζητήματατυπολογίας

8.2Ησχέσητουκτιρίουμετοέδαφος

8.3Τομεταλλικόστέγαστρο

8.4ΒιοκλιματικάΣυστήματα

9.ΑρχιτεκτονικήΑκατέργαστηςΓης

9.1Προγενέστεραπαραδείγματα

9.2Οπηλόςωςκαινοτόμοκατασκευαστικόυλικό

9.3ΟΛατερίτηςωςκαινοτόμοκατασκευαστικόυλικό

9.4Οφέλη-Αδυναμίες

9.5ΤεχνικήκαιΚατασκευή

10.ΗθικήκαιΥλικότηταστηνΑρχιτεκτονικήτουFrancisKéré

10.1Υπάρχειηθικήαρχιτεκτονική;

10.2Ένταξητηςκοινότηταςστηνκατασκευή

10.3Αρχιτεκτονικήβιώσιμηςανάπτυξης

10.4ΗθικήκαιΥλικότητα

11.Αναστοχασμός τουτρόπουμετονοποίοσχεδιάζουμεσήμερα

12.Συμπεράσματα

αλλά προϋπόθεση για τα νέα κτίρια που

Σκοπός, λοιπόν, της παρούσας έρευνας είναι η ανάδειξη μιας

έργο,τόσομεαισθητικέςόσοκαιβιοκλιματικέςαρετές.Πωςκαταφέρνειναδιατηρεί

πουαπονέμεταιετησίως«γιανατιμήσειένανενζωήαρχιτέκτοναήαρχιτέκτονεςτων

που έχει παράγει συνεπή και σημαντική συνεισφορά στην

ανθρωπότητα και το δομημένο περιβάλλον μέσω της τέχνης της αρχιτεκτονικής.» 1

ένα από τα κορυφαία βραβεία αρχιτεκτονικής στον κόσμο και συχνά

μεταξύ των οποίων ο Norman Foster, ο Rem Koolhaas και η Zaha Hadid, με ανάδειξη κτιρίων με περίπλοκες μορφές και με

υψηλής τεχνολογίας. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η φιλοσοφία της

έχει αλλάξει και η ανάδειξη του νικητή, εστιάζει

*ΗαξιολόγησηLEED (LeadershipinEnergyand Environmental Design) αποτελεί ένα σύστημα πιστοποίησηςκτιριακώνεγκαταστάσεωντοοποίο αναπτύχθηκε για τις πράσινες κτιριακές εγκαταστάσειςαπότοΑμερικανικόΣυμβούλιο(U.S. GreenBuildingCouncil–USGBC).Ησυγκεκριμένη πιστοποίησηαφοράτοκατάπόσοένακτίριοέχει σχεδιαστεί και αναπτυχθεί με στρατηγικές που στοχεύουνπωςνακάνουνένακτίριοφιλικόπρος το περιβάλλον και είναι το πιο διαδεδομένο σύστημαπιστοποίησηςαειφόρωνκτιρίωνστον κόσμο.3

1,2. “Pritzker Architecture Prize.” Wikipedia, Wikimedia Foundation,en.wikipedia.org/wiki/Pritzker_Architecture_ Prize.

3.“ΒιοκλιματικόςΣχεδιασμός-ΠιστοποίησηLEED.” VIP Construction,14Nov.2020, vipconstruction.gr/vioklimatikos-schediasmos-pistopoiisi-l eed/.Accessed16Sept.2022.

του αρχιτέκτοναDiébédo Francis Kéré(1965-σήμερα).Τομεγαλύτερομέροςτου

ιδιαίτερεςκλιματικέςσυνθήκεςκαιταφυσικάχαρακτηριστικάτουτόπου.

του (τυπολογία,σχέσημετοέδαφος,βιοκλιματικάχαρακτηριστικάκλπ). Το έργο του χαρακτηρίζεται από δύο βασικές συνιστώσες στην αρχιτεκτονική τουτηνηθικήκαιτηνυλικότητα. Την ηθική του την διακρίνουμε τόσο απέναντι στην κατασκευή

αφρικανικήαρχιτεκτονική,όσοκαιαπόδικήτουπρόθεσητηνναδημιουργήσεικτίρια

Στοτέλοςτηςερευνητικήςεργασίας,ερχόμαστενααναστοχαστούμετοντρόποπου

ενώσυνοψίζονταιοιβασικέςσυνιστώσεςπουδιατρέχουντοέργοτουFrancisKéré.

3. Abstract

The subject of this research project is the work of the architect Diébédo Francis Kéré (born in 1965). Most of his projects can be found in Africa. It was therefore deemed appropriate to study both traditional and contemporary African architecture, as well as the particular climatic conditions and natural characteristicsoftheplace.

Hisworks,whicharepublicbuildings-educational,publicutility,administrativeand cultural buildings and exhibition pavilions - were analyzed in order to identify the basicprinciplesofhisarchitecture(typology,relationshipwiththeland,bioclimatic characteristics,etc.).

His work is defined by two main components in his architecture: ethics and materiality.

His ethics can be distinguished both in relation to the construction and the environment,andinrelationtopeoplethemselves,sinceheintegratesintohiswork thecommunityoftheplaceinwhichheworks,inordertostrengthenpeopleboth economicallyandtoeducatethemintheconstructionpart.

At the same time, he introduces new materials, both from traditional African architecture and from his own intention to create buildings suitable for the environment,whichwillalsoenhancethelivesoftheinhabitants.

At the end of the research paper, we come to reflect on the way we design today, as well as the role of architecture and the architect, and summarize the maincomponentsthatrunthroughFrancisKéré'swork.

4. Diébédo Francis Kéré

4.1

Κατάτηνδιάρκειατωνσπουδώντουένιωθεότιήτανκαθήκοντουνα

τόσο στην οικογένεια του, όσο και στην κοινότητα που

τον είχε υποστηρίξει. Ήθελε να δώσει όσο το δυνατόν σε περισσότερα παιδιά την πρόσβαση στην μόρφωση, που δεν είχαν το

όπως ο ίδιος. Έτσι, παράλληλα, με τις σπουδές του ίδρυσε

φιλανθρωπικό ίδρυμα, που ονομάστηκε Kéré Foundation e.V. το

διατηρεί μέχρι και σήμερα. Σκοπός του ιδρύματος αυτού ήταν

να χρηματοδοτήσει την κατασκευή ενός δημοτικού σχολείου στο

Gando, αξιοποιώντας τις γνώσεις που έλαβε στο Πανεπιστήμιο.

Όπως αναφέρει και ο ίδιος, η εκπαίδευση είναι το θεμέλιο για

οποιαδήποτε κοινωνική, τεχνική και οικονομική ανάπτυξη. Το 2005

άνοιξετοδικότουαρχιτεκτονικόγραφείο‘’KéréArchitecture’’μεέδρα

τοΒερολίνο.

Πηγή:Staff, News9. “How Pritzker Architecture Prize-Winner Diébédo Francis Kéré Is Committed to Building “Peaceful Cities.”” NEWS9LIVE, 23 Mar. 2022, www.news9live.com/art-culture/society/how-pritzker-archite cture-prize-winner-dibdo-francis-kr-is-committed-to-buildingpeaceful-cities-160644.

Πηγή:“BurkinaFaso.”Wikipedia,WikimediaFoundation,25 Apr.2019,en.wikipedia.org/wiki/Burkina_Faso.

Diébédo Francis Kéré | Πρώτα ερεθίσματα

Diébédo Francis Kéré

Burkina Faso

4.1 Diébédo Francis Kéré |

Πρώτα ερεθίσματα

Το έργο του είναι διεθνώς αναγνωρισμένο, αφού έχει λάβει πολλά

βραβεία και διακρίσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, και έχει αναλάβει έργα τόσοστηνΑφρική,όσοκαιστηνΑμερικήκαιτηνΕυρώπη.Παράλληλα, ακολουθείακαδημαϊκήκαριέρακαιέχειδιδάξεισεμεγάλαπανεπιστήμια,

όπως το Harvard, το Yale, το Πανεπιστήμιο

στο

ΑυτόπουκάνειταέργατουKéréναξεχωρίζουν,είναιηαπλότητακαιη ταπεινοφροσύνη τους. Τα πιο γνωστά έργα

5.1 Αφρική | Σύγχρονη Αφρικανική Αρχιτεκτονική

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το έργο του, δεδομένου ότι τα περισσότερα κτίρια που σχεδιάζει βρίσκονται στην Αφρική, και πιο συγκεκριμέναστηνBurkinaFaso,κρίθηκεαναγκαίοναμελετήσουμετην

παραδοσιακή αφρικανική αρχιτεκτονική καθώς και

δυτικά πρότυπα κατασκευής, χωρίς να

σωστά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να κατασκευάζονται κτίρια, τα οποία απαιτούν ηλεκτρική ενέργεια προκειμένου να λειτουργήσουν.

Αυτό αποτελεί λάθος λύση δεδομένου ότι η Αφρική αποτελείται από

πολύφτωχέςχώρες.

Τις επιρροές αυτές της Δύσεις, τις συναντάμε περισσότερο στις

μεγάλες πόλεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρωτεύουσα της

χώρας του Kéré, Burkina Faso, η Ouagadougou, όπου η κυβέρνηση

τα υπάρχοντα παραδοσιακά κτίρια και τα αντικαθιστά με

μοντέλα της Δύσης. 3Για παράδειγμα, παρατηρούμε κτίρια μεσκεπέςεπηρεασμένεςαπότηνΚινέζικηΑρχιτεκτονική.

ΚτίριαστηνΑφρικήεπηρεασμένααπότηνΔύση Πηγή εικόνων: Design Indaba. “Francis Kéré: African Architecture Should Stop Copying the West.” YouTube, 1 Nov. 2011,www.youtube.com/watch?v=jAHeoh4TuCM.

1,2.WikipediaContributors.“ArchitectureofAfrica.”Wikipedia, WikimediaFoundation,8Sept.2019, en.wikipedia.org/wiki/Architecture_of_Africa.

3.DesignIndaba.“FrancisKéré:AfricanArchitectureShouldStop CopyingtheWest.”YouTube,1Nov.2011, www.youtube.com/watch?v=jAHeoh4TuCM.

φορέςείναικυκλικά,αφούέχουνκάποιαπλεονεκτήματαπουεξυπηρετούν

τους κατοίκους. Αρχικά, απαιτούν σημαντικά λιγότερα υλικά και η κατασκευήτουςείναιπιοεύκολη.Επιπλέον,έχουνμεγαλύτερηαντοχήστις

μια ευρεία γκάμα υλικών, όπως αχυρόχωμα, ξύλο, λάσπη, πλίνθους, χώμα και πέτρα. Αυτές οι προτιμήσειςυλικώνδιαφέρουνανάπεριοχή.6

στην φύση. Ωστόσο, κάθε χρώμαείναισεπεριορισμένηποσότηταστηνφύση,γι’αυτόκαιβλέπουμε σπίτια σε διάφορες αποχρώσεις. Το χρώμα εξαφανίζεται βέβαια μετά το

πέραςτωνβροχοπτώσεων.7

Στις θερμές χώρες, η επίδραση του κλίματος στην αρχιτεκτονική

Για παράδειγμα,

Αρχιτεκτονικήστιςαγροτικέςπεριοχές

Πηγή εικόνων: Design Indaba. “Francis Kéré: African Architecture Should Stop Copying the West.” YouTube, 1 Nov. 2011,www.youtube.com/watch?v=jAHeoh4TuCM.

4. Home Team History. “The Ingenuity of Traditional African Architecture.” YouTube, 19 Apr. 2020, www.youtube.com/watch?v=Uj1OIaB7Viw.

6. Wikipedia Contributors. “Architecture of Africa.” Wikipedia, Wikimedia Foundation, 8 Sept. 2019, en.wikipedia.org/wiki/Architecture_of_Africa.

5,7. “Design Indaba. “Francis Kéré: African Architecture Should Stop Copying the West.” YouTube, 1 Nov. 2011, www.youtube.com/watch?v=jAHeoh4TuCM.

Βrise-soleil Πηγήεικόνας:“Kéré|Work.”, www.kerearchitecture.com/work /building/goethe-institut-dakar

Μoucharabieh Πηγήεικόνας:“Moucharabieh.” Wikipedia,21July2022, fr.wikipedia.org/wiki/Mouchara bieh.

8.ElphègeBoulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE.Ερευνητική Εργασία.σελ.82

9.Ό.π.σελ.83

6. Burkina Faso

6.1 Burkina Faso | Κλιματολογικές συνθήκες

Δεδομένης της ανεξέλεγκτης φτώχειας, των πενιχρών πόρων και της

βίαιης ζέστης η Burkina Faso, πολλαπλασιάζει τις προκλήσεις για κάθε αρχιτέκτοναπουθέλεινασχεδιάσειστηνπεριοχή.

Το κλίμα στην περιοχή μελέτης είναι τροπικό. Έχουμε, δηλαδή, βροχές τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω του αφρικανικού

2.“Harmattan.”Wikipedia,8Jan.2021,en.wikipedia.org/wiki/Harmattan.

Τον Μάιο και τον Ιούνιο, παρατηρούνται οι πρώτες σημαντικές βροχές, οιοποίες,μπορείνασυνοδεύονταιαπόανεμοστρόβιλους.

Μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου, όταν ο Μουσώνας είναι στην

κορύφωσή του, η θερμοκρασία πέφτει, αλλά τα υψηλά επίπεδα

υγρασίαςκάνουντηνατμόσφαιρααποπνικτική.

Στο διάστημα μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου, οι θερμοκρασίες

Το κλίμα της Μπουρκίνα Φάσο, ευνοεί

περιφερειακήςτουςζώνης,προκειμένουναβρουνεργασία. ΠηγήΜετεωρολογικώνΔεδομένων:

“BurkinaFasoClimate:AverageWeather,Temperature,Precipitation, BestTime.” Www.climatestotravel.com, www.climatestotravel.com/climate/burkina-faso.

6.1 Burkina Faso | Κλιματολογικές συνθήκες

Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής αποτελείται από αγροκτήματα, διάσπαρταστηνΣαβάνα,περιτριγυρισμένααπόγεωργικήγη. Τα σπίτια είναι κτισμένα σύμφωνα με τον παραδοσιακό τρόπο δόμησης. Χρησιμοποιούν τούβλα από λάσπη και τα καλύπτουν με αχυροσκεπές.

Σχεδόν όλα τα σχολεία στην Burkina Faso κατασκευάζονται

1.Borka,Max.“TEACHINGCHANGE(1):BURKINAFASO/DIEBEDO FRANCISKERE:GANO&DANOSCHOOLS–BUILDINGCOMMUNITY PRIDEandCOLLECTIVITY.” Www.linkedin.com,20Jan.2019, www.linkedin.com/pulse/teaching-change-1-burkina-faso-diebedofrancis-kere-gano-max-borka/.

Πηγήεικόνων:.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M

Ναείναικανείςάνθρωποςσημαίνειναείναιπάνωστηνγηωςθνητός:

Σεπολλέςπεριοχέςτουπλανήτημας,τοκατοικείν δενείναιδεδομένο.Πιοσυγκεκριμένα,στηνBurkinaFaso,απόόπουκαι

1.MartinHaidegger(2008), Κτίζειν,Κατοικείν, Σκέπτεσθαι, ΕκδόσειςΠλέθρον,σελ.33

επειδή απλά έχει την δυνατότητα, επειδή είναι πλούσιος. Δεν είναι

λόγοςηφτώχειαναμην προσπαθείκανείςναδημιουργήσειποιότητα. Όλοι αξίζουν την ποιότητα, όλοι αξίζουν την πολυτέλεια και όλοι αξίζουν

1.Carponen,Claire.“5PrinciplesofGreatArchitecture–accordingto PritzkerPrize-WinnerFrancisKéré-theSpaces.”TheSpaces,6Apr.2022, https://thespaces.com/francis-kere-pritzker/?fbclid=IwAR1uiuRKwel0sdnL O243W5LDkbevtIiYxbnATJ323n2DhNBqKkIhXAz51fo

2.Souza,Eduardo.“FrancisKéré:“IDrawonPaper,butIPrefertoDraw ontheGround.””ArchDaily,27Sept.2018,

www.archdaily.com/902776/francis-kere-i-draw-on-paper-but-i-prefer-to -draw-on-the-ground.

Πηγήεικόνας:.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M

7.2 Ανάλυση Εργου | Εκπαιδευτικά Κτίρια

Προκειμένου να αναλύσουμε το έργο του αρχιτέκτονα, έγινε μια κατηγοριοποίηση των κτιρίων του με βάση την λειτουργία τους. Έτσι, κατηγοριοποιήσαμε τα κτίρια σε εκπαιδευτικά, όπως σχολεία και

πανεπιστήμια, κτίρια συγκέντρωσης και διοίκησης, όπως μουσεία και

κτίρια εθνοσυνέλευσης, και τέλος σε κοινωφελή κτίρια, όπως νοσοκομείακαιορφανοτροφεία. Αρχικά, θα ασχοληθούμε με τα εκπαιδευτικά κτίρια που σχεδίασε, τα οποία παρατίθενται συγκεντρωτικά στον παρακάτω πίνακα με χρονολογικήσειρά.

7.2.1 Δημοτικό Σχολείο στο Γκάντο, 2001 (Gando Primary School)

Παράμετροι σχεδιασμού

ΤοπρώτοτουέργοαποτέλεσετοδημοτικόσχολείοστοGandoτηςBurkina

μεγάλωσε,

Το έργο, πέρα από τα κτίρια που στεγάζουν τις αίθουσες διδασκαλίας, συμπεριλαμβάνει και ένα συγκρότημα κατοικιών

Κατασκευαστική δομή Οι αίθουσες διδασκαλίας είναι κατασκευασμένες από πήλινα τούβλα,

με χωμάτινο κονίαμα μεταξύ τους.1 O Kéré χρησιμοποιεί ένα

σύστημαανυψωμένηςθεμελίωσηςστηνκατασκευή. Τα τούβλα είναι κατασκευασμένα από ένα μείγμα αργίλου και τσιμέντου

να έχουν

κτιρίωνκαισεαπόστασηαπόαυτά.

Τα υποστυλώματα είναι και αυτά από τούβλα και συγκρατούν τα περιμετρικάδοκάριααπόσκυρόδεμα.

Βιοκλιματικά Στοιχεία

Οι όψεις έχουν προσανατολισμό βορρά- νότου. Γι’ αυτό και ο

αρχιτέκτονας επιλέγει να δημιουργήσει στενά ανοίγματα, στα οποία

τοποθετεί μεταλλικές περσίδες. Έτσι, επιτρέπει στο φως να εισέλθει στο

εσωτερικότηςκατασκευήςμόνοστοεπιθυμητόεπίπεδο.

Ενδιάμεσα εισάγει

Για το έργο του αυτό ο Kéré, κέρδισε το βραβείο Aga Khan for Architectureτο2004. Τοβραβείοαυτόαπονέμεταικάθετρίαχρόνιασε

έργα που θέτουν νέα πρότυπα στην αρχιτεκτονική, στις πρακτικές σχεδιασμού,τηνδιατήρησητηςιστορίαςκαιτηναρχιτεκτονικήτοπίου.1

Το συγκεκριμένο βραβείο, επιδιώκει να εντοπίσει και να ενθαρρύνει

ΤοέργοαυτότουKéréξεχώρισεγιατηναρχιτεκτονικήτουσαφήνειακαι

κομψότητα,τηνοποίαπέτυχεχρησιμοποιώνταςταπιοταπεινάμέσακαι

Πηγή:“Kéré|Home.”Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com.

κατάφερεναπραγματοποιήσειτοπρώτοτουκτίριο.1

1.“AgaKhanAwardforArchitecture|AgaKhanDevelopment Network.” Akdn.org,2019,www.akdn.org/architecture.

2.“AgaKhanAwardforArchitecture.” Wikipedia,1Aug.2022, en.wikipedia.org/wiki/Aga_Khan_Award_for_Architecture.

3“Kéré|Home.”Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com.

7.2.2 Σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο Ντάνο, 2007 (Dano Secondary School)

ημιυπαίθριουςχώρους.Σταδοκάριααυτάστηρίζεταικαιηκυματοειδής μεταλλικήοροφή.Ηοροφήαυτήαναδιπλώνεταιρυθμικάμιμούμενητον

του κτιρίου, συμβάλλειστημείωσητηςεπίδρασηςτουάμεσουηλιακούφωτός.

Μεταξύτηςμεταλλικήοροφήςκαιτουκτιριακούόγκου,τοποθετείκυρτά γύψινα καλούπια, τα οποία ακολουθούν τον ρυθμό του στεγάστρου.

Οικαμάρεςαυτέςκρέμονταιπάνωαπότιςτάξειςκαιθυμίζουνύφασμα.

Πηγήεικόνων:“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/dano-secondary-school.

προηγούμεναέργατουKéréστηνπεριοχή.Μέσωαυτούτουμοντέλου

Πηγήεικόνων:“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/dano-secondary-school.

7.2.3 Λύκειο Σόρζ στο Γκάντο, 2016 (Lycée Schorge)

ή και

για το στρώσιμο μονοπατιών μια νέα χρήση και δυνατότητα

εφαρμογής.

Η τελική οροφή του κτιρίου, καλύπτεται από φύλλα κυματοειδούς λαμαρίνας από χάλυβα. Χρησιμοποιώντας μεταλλικά δοκάρια, τα οποία στηρίζονται στην τοιχοποιία, ύψωσε και πάλι την οροφή ψηλότερααπότοπερίβληματουκτιρίου.

Πηγήεικόνων:“Kéré|Home.”Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com.

Πηγήεικόνων:“Kéré|Home.”Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com.

Βιοκλιματικά Στοιχεία

Στις προσόψεις του κτιρίου, δημιουργεί μεγάλα κατακόρυφα

ανοίγματα, εκατέρωθεν των τοιχοποιιών, στα οποία τοποθετεί

κουφώματα. Τα κουφώματα αυτά, δεν καλύπτονται με τζάμι, αλλά με

πολύχρωμα μεταλλικά παντζούρια. Οι προσόψεις αυτές συμβάλλουν στον φυσικό δροσισμό του χώρου, εμποδίζουν τις ηλιακές ακτίνες να

στο εσωτερικό του κτιρίου και να το υπερθερμάνουν, ενώ

Πηγή:“Kéré|Home.”Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com.

Παρόλο που ο αρχιτέκτονας δεν έχει τοποθετήσει κάποιο μηχανικό

χειριστείταδιάφοραεπιμέρουςστοιχείακαθιστάτοκτίριοβιοκλιματικό,

Ο Kéré σχεδίασε τα έπιπλα με ντόπιους τεχνίτες. Κατασκευάστηκαν

εκατοντάδεςκαρέκλεςκαιγραφεία,χρησιμοποιώνταςυπάρχονταδομικά υλικά,όπωςκόντραπλακέθαλάσσηςκαιμέταλλο.

Από κάθε άποψη, το σχολείο έχει ένα ισχυρό αντίκτυπο. Η εγκατάσταση

είναι αγαπητή από τους μαθητές, οι οποίοι τείνουν να παραμένουν σε

αυτό ακόμα και μετά το πέρας των μαθημάτων τους. Η σύγκριση με τα

υπόλοιπα σχολεία της περιοχής

έναν χώρο όπου οι μαθητές μπορούν να

χαλαρώσουνκαινααλληλοεπιδράσουνμεταξύτους. Κατασκευαστική Δομή Oι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από χυμένο τοπικό πηλό, χυτευμένο επί τόπου. Αυτή η καινοτόμος μέθοδος σήμαινε ότι

χρησιμοποιώνταςτιςεπιφάνειεςμεγάλωντεμαχίωνξυλοτύπων.1

Πηγήεικόνων:“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/burkina-institute-oftechnology-bit.

1.“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/burkina-institut e-of-technology-bit.

Ινστιτούτο Τεχνολογίας στην Μπουρκίνα, 2020 (Burkina Institute of Technology)

Βιοκλιματικά Στοιχεία

Αν και οι αίθουσες διδασκαλίας χρειάζονται μηχανικό κλιματισμό

λόγω του εξοπλισμού πληροφορικής, οι ογκώδεις πήλινοι τοίχοι

συμβάλλουνσημαντικάστηψύξητωνεσωτερικώνχώρων.

Τα επαναλαμβανόμενα στέγαστρα που τοποθετεί στη οροφή κάθε

όγκου, δημιουργούν έναν δυναμικό ρυθμό και σχηματίζουν μια

καμινάδα στο πίσω μέρος κάθε μονάδας όπου μπορεί να

απελευθερωθεί θερμός

Τοποθετημένο σε μια πεδιάδα, η οποία συχνά πλήττεται από πλημμύρες,

εκτεταμένωνφυτειώνμάνγκοστηνΠανεπιστημιούπολη.

(Startup Lions Campus)

τεχνολογίας,τηςπληροφορικήςκαιτηςεπικοινωνίαςπουβρίσκεταιστις

όχθεςτηςλίμνηςTurkanaστηνΚένυα.Τοέργοπροσπαθείνασυμβάλλει

ΗΠανεπιστημιούποληβρίσκεταιστηνΤουρκάνα,τηνφτωχότερηπεριοχή τηςΚένυας,μακριάαπότιςπιοοικονομικάενεργέςαστικέςπεριοχες2.

Πηγή:HanaAbdel.“StartupLionsCampus/KéréArchitecture.” ArchDaily,1July2021, www.archdaily.com/964238/startup-lions-campus-kere-architecture.

1.“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/build.ing/startup-lions-campus.

2.Priest,Isabelle.“Kenya’sStartupLionsCampusIsMadeOf,For,and byItsPlace.”Www.ribaj.com, www.ribaj.com/buildings/kere-architecture-startup-lions-campus-turkan a-kenya-ict-training-coworking-spaces-termite-vernacular.

7.2.5 Κέντρο ανάπτυξης Πληροφορικής και Τεχνολογίας στην Κένυα, 2021,

Συνθετικά,ηδιάταξηέχεισχεδιαστείγιαναδημιουργήσειμιαμικρήόαση στημέσητουξηρούκλίματοςτηςερήμουΤουρκάνα.Οιμονάδεςτης πανεπιστημιούποληςτοποθετούνταιπεριμετρικάστοοικόπεδοκαι δημιουργούνμίακεντρικήαυλήπουλειτουργείσανχώρος συγκέντρωσης.

πανεπιστημιούποληνααναπτυχθείμελλοντικά,προσθέτονταςτακτίρια

κατάλληλωνδέντρων,προκειμένουνασυγκεντρώνονταιοιχρήστεςτου

συγκροτήματος,ναμπορούννασυζητούνκαιναανταλλάσσουνιδέες. Δίνειέμφαση,λοιπόν,καιστομικροκλίματουυπαίθριουχώρου.

Στοεσωτερικόυπάρχουναίθουσεςδιδασκαλίας,εργαστήριακαιχώροι

χώρουςκαθώςκαιτεχνικέςεγκαταστάσεις.2

Στοσυγκεκριμένοέργο,πουτοέδαφοςδενείναιίσιο,αλλάέχειμεγάλες υψομετρικές διαφορές, παρατηρούμε ότι ο αρχιτέκτονας έχει τοποθετήσειτουςόγκουςτωνεπιμέρουςκτιρίωνμεβάσητηνκλίσητου εδάφους.

Πηγή εικόνων: “StartupLionsCampus/KéréArchitecture.” ArchDaily,1 July2021, www.archdaily.com/964238/startup-lions-campus-kere-architecture.

1,2.“Kenya’sStartupLionsCampusIsMadeOf,For,andbyItsPlace.” Www.ribaj.com, www.ribaj.com/buildings/kere-architecture-startup-lions-campus-turkanakenya-ict-training-coworking-spaces-termite-vernacular.

Έτσι,αξιοποιείκαιτιςδεξιότητεςτηςτοπικήςκοινωνίαςστηνκατασκευή.

Τοκτίριοεμπνέεταιαπότουςπανύψηλουςτύμβουςπουχτίστηκαναπό

Πηγή:“KinanDeeb.“Articles.” Design Indaba,July12AD, www.designindaba.com/articles/creative-work/k%C3%A9r%C3%A9-archit ecture%E2%80%99s-startup-lions-campus-set-inspire-future-achievers.

εισέλθουν,αλλάπαράλληλαναεισέρχεταιοαέρας.Οφρέσκοςαέρας

σπρώχνειτονζεστόαέραέξωαπότουςπύργουςεξαερισμού.1

Πέρααπότονπαθητικόαερισμόκαιδροσισμόπουπαρέχειστοκτίριο

αφούοιτζαμαρίεςτωνοροφώνδενχρειάζεταιναανοίγουν.

Πηγή:“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/startup-lions-campus.

7.2.6 Μεταγενέστερα Εκπαιδευτικά Κτίρια

Από την μελέτη των παραπάνω παραδειγμάτων, θα μπορούσαμε να

πούμε ότι ο Francis Kéré έχει δημιουργήσει ένα δικό του μοντέλο

αρχιτεκτονικής, το οποίο λειτουργεί ευεργετικά στις Αφρικανικές χώρες

στις οποίες σχεδιάζει, και το οποίο προέκυψε μετά την επιτόπια έρευνα

καιτιςδοκιμέςπουέκανεσταδιάφορακτίριαπουέχτισε.

Έτσι, και τα μεταγενέστερα έργα του, ακολουθούν την ίδια λογική τόσο

ως προς τα υλικά τους και τις κατασκευαστικές

Μετέπειτα,κτίζεικαιάλλαεκπαιδευτικάκτίρια,όπωςτοΚέντροΜάθησης

Παιδιών (Children’s Learning Centre) στην Κένυα και την Kamwokya

Παιδική Χαρά (Kamwokya Community Playground) στην

Ουγκάντα, ενώ ο σχεδιασμός νέων σχολικών κτιρίων συνεχίζεται με το NaumeChildren'sFoundationκαιτοObamaLegacyCampus. Σε όλα τα παραπάνω, παρατηρούμε κοινές κατασκευαστικές

και

ως προς την αρχιτεκτονική τους. Ωστόσο, θα μπορούσαμεναπούμεότικάθενέοκτίριοπηγαίνειέναβήμαπαραπέρα

ως προς τον σχεδιασμό και την τεχνολογία την οποία εισάγει σε αυτό.

επαναπαύεται λοιπόν στις μεθόδους που έχει ήδη δοκιμάσει ότι

Απότιςπαραπάνωεικόνεςμπορείκανείςνακαταλάβειτοαντίκτυποπουέχειτοέργοτουστηντοπικήκοινωνίακαι παράλληλα,τηναλλαγήπουπροσφέρειστηνποιότητατηςεκπαίδευσηςτωνπαιδιών.

Πηγήεικόνων:DesignIndaba.“FrancisKéré:AfricanArchitectureShouldStopCopyingtheWest.”YouTube,1Nov.2011, www.youtube.com/watch?v=jAHeoh4TuCM.

(Centre for Health and Social Welfare)

Παράμετροι Σχεδιασμού

Το Κέντρο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας δημιουργήθηκε ως μέρος

του Χωριού Όπερας, για να καλύψει τις ιατρικές ανάγκες του

πληθυσμού μέσα και γύρω από το Laongo. Χωρίζεται σε τρεις

αλληλένδετες ενότητες: οδοντιατρική, γυναικολογία, μαιευτική και γενική

ιατρική. Αυτά είναι διατεταγμένα γύρω από μια σειρά από σκιασμένες

(αίθρια) που

7.3.2 Χειρουργική Κλινική και Κέντρο Υγείας στο Λίο, 2014 (Léo Surgical Clinic and Health Center)

Παράμετροι σχεδιασμού Η Χειρουργική Κλινική και το Κέντρο Υγείας στο Léo κατασκευάστηκαν για να μειώσουν την πίεση στο υπάρχον περιφερειακό νοσοκομείο και να εξυπηρετήσουν τις ιατρικές ανάγκες του τοπικού πληθυσμού. Το κέντρο είναι εξοπλισμένο με χειρουργικές εγκαταστάσεις, θάλαμο εσωτερικών ασθενών και μαιευτήριο. Σε μεταγενέστερη φάση το έργο συμπληρώθηκε με την προσθήκη της οικιστικής μονάδας του Léo (Léo Doctors’ Housing) σε παρακείμενο χώρο, που απευθύνεται στους γιατρούςκαιτονοσηλευτικόπροσωπικότηςμονάδας.

οι ασθενείς κατάτηνπαραμονήτουςεκείνααισθάνονταιφιλόξενα.

αντικριστάημιααπότηνάλλη,καιστοκέντροαυτώνδημιουργείταιμια

επιμήκηςαυλή,έναςπεζόδρομος,δημιουργείταιδηλαδήέναςκεντρικός

διάταξηαυτήδίνειτηνδυνατότηταγιαμελλοντικήεπέκτασητηςκλινικής.

αποκλειστικάστουςχρήστεςτουσυγκεκριμένουσυγκροτήματος.

Κατασκευαστική Δομή

Και εδώ ο Kéré ακολουθεί την μέθοδο κατασκευής που έχει αναπτύξει στις Αφρικανικές χώρες. Οι κύριοι όγκοι των κτιρίων είναι

κατασκευασμένοι από πήλινα τούβλα, ενώ στεγάζονται με μια δεύτερη, αρθρωτήμεταλλικήοροφή.

Οι μονάδες προστατεύονται από μεγάλες επικαλυπτόμενες στέγες που

τους τοίχους από ακατέργαστο πηλό κατά τη διάρκεια της περιόδου των βροχών, ενώ ταυτόχρονα

πουαπαιτείταιγιατηνδιαδικασίααυτή,συλλέγεταιαπόπάνελεπίτόπου.1

7.3.3 Ορφανοτροφείο στο Νόμπο, 2016 (Noomdo Orphanage)

την αγκαλιάζουν, είναι ο χώρος όπου γίνονται οι κοινοτικές συγκεντρώσεις. Με αυτόν τον τρόπο, η αρχιτεκτονική δημιουργεί μια σειρά από χώρους που χαρακτηρίζονται από διαφορετικούς βαθμούς ιδιωτικότητας, όλα μέσα σε έναν ενιαίο χώροπουδιασφαλίζειτηνασφάλειατωνπαιδιών.

Πηγήεικόνων:“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/noomdo-orphanage.

γιαπρώτηφοράαπότηγη,ολατερίτηςμπορείεύκολανακοπείκαινα

ανακυκλωμένουλικό.Τοκάτωτμήματηςμονάδαςδιαθέτειαεραγωγό, πουπροκαλείτηροήφρέσκουαέραπροςτοεσωτερικό.

Τοσύστηματωνδυοοροφών,επιτρέπειστονζεστόαέραναδιαφεύγει προςταπάνω,δροσίζονταςτοεσωτερικότηςκατασκευής.

Πηγήεικόνας:“Kéré|Work.”

Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/noomdo-orphanage. Accessed23Aug.2022.

7.4.1 Κέντρο Αρχιτεκτονικής Ακατέργαστης Γης στο Μαλλί, 2010 (Center for Earth Architecture)

σχεδιασμού

Το Center for Earth Architecture, αποτελεί μέρος ενός προγράμματος

από το Aga Khan Trust for Culture (AKTC) στην

περιοχή Mopti στο Μαλλί. Το πρόγραμμα, πέρα από το κέντρο

κατασκευή ενός νέου συστήματος αποχέτευσης. Αποσκοπεί, λοιπόν,

Τοκτίριοβρίσκεταισεάμεσησχέσημετηνλίμνητηςπεριοχής,ηοποίαέχει

να μην διακυβεύεται η θέα των θεαματικών χωμάτινων κώνων του τζαμιου.

Μπορούμε,λοιπόν,ναπούμεμεβεβαιότηταότιείναιαρμονικάενταγμένο στοπεριβάλλοντουκαιστοναστικόιστό.

μεταξύτωνόγκωνκαιδημιουργούνημιυπαίθριουςχώρους.

Κατασκευαστική Δομή

Οιτοίχοικαιοιθόλοιείναικατασκευασμένοιαπόεμφανείςσυμπιεσμένους γαιόπλινθοι-απόσυμπιεσμένοχώμα,ενδιάμεσααπότουςοποίους τοποθετείταικονίαμααπόάργιλο.ΣύμφωναμετονίδιοτονKéré,οι γαιόπλινθοι αυτοίείναιπολύκαλάπροσαρμοσμένοιστοκλίματης περιοχήςκαιρυθμίζουνμεφυσικότρόποτηνθερμοκρασίαμεταξύ εξωτερικούκαιεσωτερικούχώρου.

Παρατηρούμεκοινάστοιχείαμεπρογενέστεραέργατου,όπωςτα περιμετρικάδοκάριααπόσκυρόδεμαπουστηρίζουντομεταλλικό

στέγαστρο.Εδώ,ωστόσο,ταυποστυλώματαείναικαιαυτάαπό γαιόπλινθοι.

Σεαντίθεσημεάλλαέργατου,ταανοίγματαεδώείναιμεγαλύτερακαι

καλύπτονταιαπόμεγάλεςτζαμαρίες.Τογεγονόςαυτόεκτιμάταιοτι

οφείλεταιστηνγειτνίασητουκτιρίουμετοποτάμι,τοοποίοδημιουργεί

ΟKéré,μέσααπότοσυγκεκριμένοέργοτου,προσπαθείναδείξειπωςη

ίδιαηγηείναιένακατάλληλομοντέρνουλικόκατασκευής.Τοκτίριο,μετο αυστηρό,αλλάπαράλληλαμοντέρνολεξιλόγιοπουδιαθέτει,σε συνδυασμόμετηνέκθεση,υποστηρίζειρητάτηνπαραδοσιακήτεχνικήτων

γαιόπλινθοι(χωμάτινωντούβλων),οιοποίοιανκαιπλέον

ξεπερασμένοοικοδομικόυλικόαπόπολλούς,εξακολουθούνναείναι ευρέωςδιαδεδομένoιστηνΥποσαχάριαΑφρική.1

θεωρούνται

Πηγή:

άμεση ηλιακή ακτινοβολία, γι’

αυτόκαιχωροθετείτοκτίριότουμεαυτόντοντρόπο.

Τα ανοίγματα τοποθετούνται παράλληλα

Πηγήεικόνων: https://www.kerearchitecture.com/work/building/centre-for-earth-architect ure

1.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M.(σελ.118)

Δημοκρατίας του Μπενίν, Υπό κατασκευή (Benin National Assembly)

Παράμετροι σχεδιασμού

Πρόκειται για το νέο κτίριο του κοινοβουλίου της Δημοκρατίας του Μπενίν, το οποίο ανατέθηκε στον Kéré, προκειμένου να σχεδιάσει έναν νέο χώρο εθνικής συνέλευσης που θα ενσωματώνει τις αξίες της Δημοκρατίας και ταυτόχρονα την πολιτιστική ταυτότητα των πολιτών της. Το

Τοέργο,ξεκίνησενακατασκευάζεταιτο2019καιείναιακόμασεεξέλιξη.

Πηγή εικόνων: “Benin National Assembly in Porto-Novo - Kéré Architecture.” Arquitectura Viva, Arquitectura Viva, 25 Feb. 2021, arquitecturaviva.com/works/asamblea-nacional-de-benin-3.

1,2.“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/

κτίριο του κοινοβουλίου έχει τετράγωνο σχήμα, στο κέντρο του

δημιουργείται ένα αίθριο και γύρω από αυτό χωροθετούνται οι λειτουργίεςτου. Η αίθουσα συνελεύσεων βρίσκεται στο ισόγειο. Στους ορόφους,

τα γραφεία και βοηθητικές λειτουργίες, στα οποία φτάνεις μέσα από

Βιοκιματικά Στοιχεία

Ταγραφείατωνορόφωνβρίσκονταιπροστατευμένααπότηνπερσιδωτή

πρόσοψη,πουφιλτράρειτοδυνατόφωςτουήλιου.Οιμπετονένιεςαυτές

https://www.kerearchitecture.com/work/building/benin-national-assembly

Faso National Assembly)

Παράμετροι σχεδιασμού

Τέλος, ένα ακόμα κτίριο διοίκησης που έχει σχεδιάσει ο Kéré είναι το

κτίριο της Εθνοσυνέλευσης της Burkina Faso. Τα σχέδια για το κτίριο

ξεκίνησανμετάτηνκαταστροφήτουπαλιούκτιρίουαπόπυρκαγιά,που

σημειώθηκε κατά την διάρκεια της επανάστασης που έγινε στην χώρα

Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/burkina-faso-nation al-assembly.Accessed23Aug.2022.

1.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M.(σελ.110)

Εθνοσυνέλευσης στη Μπουρκίνα Φάσο, Μη υλοποιημένο έργο.

Radically Simple. HatjeCantzA.M.(σελ.110)

Εργου | Εφήμερες Κατασκευές_Περίπτερα

Σημαντικότερο από τα έργα του αυτά αποτελεί το Serpentine Pavilion.

Από το 2000, οι Serpentine Galleries αναθέτουν κάθε χρόνο σε έναν

διεθνή αρχιτέκτονα να σχεδιάσει το Serpentine Pavilion στους Κήπους KensingtonτουΛονδίνου.Το2017επέλεξαντονFrancisKéré.

Έχοντας έμπνευση από το μεγάλο δέντρο της γενέτειράς του, το Gando, κάτωαπότοοποίοταμέλητηςκοινότηταςσυναντώνταιμέσατηνημέρα

ΣτοκέντροτουSerpentinePavilionτουKéréυπάρχειέναμεγάλοάνοιγμα

Τα παρακάτω 3 σκίτσα του Francis Kéré, περιγράφουν την ιδέα

με βάση την οποία προέκυψε η κατασκευή του Serpentine

Pavilion. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα παρακάτω 3 σκίτσα

του αρχιτέκτονα και η ιδέα που περιγράφει, δεν αντιστοιχούν

μόνο στο συγκεκριμένο περίπτερο, αλλά είναι αρχές που

διέπουν ολόκληρο το έργο του.

“A big umbrella supported by thin metal structureanchoredinaconcreteblock.”

«Μια μεγάλη ομπρέλα που υποστηρίζεται

από λεπτή μεταλλική κατασκευή

αγκυρωμένησετσιμεντένιαβάση».

“afunneltocollectwaterforthecommunity” «μιαχοάνηγιατησυλλογήνερούγιατην κοινότητα»

“placetomeetanddiscuss” «μέροςγιασυνάντησηκαισυζήτηση»

Άλλα τέτοια παραδείγματα αποτελούν το Xylem, ένα περίπτερο

συγκέντρωσηςγιατοTippetRiseArtCentre,τοοποίοείναιεμπνευσμένο

από το tuguna, τον ιερό χώρο συγκέντρωσης πολλών μικρών

Burkinabè,1 και το Beijing Pavilion, για τη Διεθνή Μπιενάλε

της Κίνας του 2013. Εδώ, ο Francis Kéré άντλησε

και

Καθώςτοδέντρομεγαλώνει,οιεσωτερικέςτουκοιλότητεςκαιοιφεγγίτες αναπτύσσονταισεόλοτονκεντρικόκορμό.ΣτηΔυτικήΑφρική,εκτιμάται

Κατασκευές_Περίπτερα

Francis Kéré

8.1 Ζητήματα τυπολογίας

Αφού αναλύσαμε το έργο του Kéré ως προς τα βασικά του

χαρακτηριστικά, θα επιχειρήσουμε στη συνέχεια να συνοψίσουμε τις βασικέςσυνθετικέςτουαρχές.

Μελετώντας τις κατόψεις παρατηρούμε κάποια κοινά στοιχεία μεταξύ τους. Αρχικά, τα σχήματα είναι κυρίως ορθοκανονικά. Τις χαράξεις αυτέςτιςσυναντάμεπερισσότεροσταπρώταέργατου.

αρκετήεμπειρίακαιτεχνογνωσίαπειραματίζεταιμενέεςμορφές.

έργα του παρατηρούμε διάσπαρτους μικρούς όγκους, οι οποίοιενοποιούνταιμεμεταλλικέςοροφέςκαιδημιουργούνέναενιαίο σύνολο.

κενά μεταξύ των όγκων δημιουργούνται ημιυπαίθριοι χώροι.

έτσι οι κλειστοί και ανοιχτοί χώροι και δημιουργούν

χώρουςμεδιαφορετικέςποιότητεςκαιπολλαπλέςχρήσεις.

Οι σκιασμένοι αυτοί ημιυπαίθριοι χώροι είναι πολύ σημαντικοί ειδικά σε ζεστά κλίματα. Δίνει την δυνατότητα στους χρήστες να χρησιμοποιήσουν τον εξωτερικό χώρο για διάφορες δραστηριότητες καθώςκαισυναθροίσεις.

Πέραντηςαναγκαιότηταςτουστεγάστρουνακαλύπτειτουςπήλινους τοίχους, δημιουργείται μια ομαλή μετάβαση από τον εσωτερικό στον εξωτερικόχώρο.

καιτηνδημιουργίαβιώσιμωνεξωτερικώνχώρων.

Σεάλλεςπεριπτώσεις,ουπαίθριοςχώροςλειτουργείωςέναδημόσιο

πέρασμα. Αυτό το συναντάμε σε δημόσια

που δεν απαιτείται μετάβασηαπότοδημόσιοστοιδιωτικόστονίδιοβαθμό.

Επιπλέον, παρατηρούμε ότι στα δημόσια

Αντίθετα,ότανπρόκειταιγιαπιοιδιωτικάκτίρια,όπωςγιαπαράδειγμα τιςκατοικίεςτωνγιατρώνκαιτωνδασκάλωνστηνBurkinaFaso,εκείο

Ο Kéré, δίνει ιδιαίτερη έμφαση και στην τομή των κτιρίων και

προσπαθεί μέσω αυτής να κάνει το κτίριο ενεργειακά αυτόνομο και

βιοκλιματικό.

Αρχικά, στα περισσότερα κτίριά του εντάσσει το σύστημα αυτό των δύοοροφών.Έτσι,τακτίριααποτελούνταιαπόμιαοροφήαπόπήλινα

στοιχεία και μια δεύτερη μεταλλική. Η δεύτερη, διαμορφώνεται

ανάλογα με την κατεύθυνση των φωτεινών ακτινών, των

βροχοπτώσεων και των ανέμων. Ρυθμίζει, επομένως, την προεξοχή, τηνκλίσηκαιτηνμορφήτωνμεταλλικώνστεγάστρων προκειμένουνα

στεγάζειτουςχώρους.

Επιπλέον, εντάσσει στην τομή συστήματα εξαερισμού και δροσισμού.

Αυτά, έχουν μορφή πύργων που προεξέχουν από τις οροφές των κτιρίωνκαιαποβάλλουντονθερμόαέρα.

δεν οριοθετείται, ενισχύοντας έτσι τον εξωστρεφή χαρακτήρα

τουέργου.Ηισχυρήέδρασητουκτηρίουτοκαθιστάτοπόσημομεταξύ του οικισμού και του αχανούς περιβάλλοντος των αγρών

του ευρύτερου περίγυρου, δηλώνοντας εμφατικά

1.ΔασκαλάκηΚατερίνα-Ολυμπία(2021), Το «έδαφος» ως

μεταπτυχικακούπρογράμματοςΔΠΜΣ: «Έρευναστηναρχιτεκτονική:Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός»,Εθνικό ΜετσόβιοΠολυτεχνείο.

1. Έδραση

2.Κλιμάκωση

3. Αιώρηση

Συχνά σχεδιάζει ελαφριές κατασκευές, οι οποίες φαίνονται σχεδόν σα να αιωρούνται από το έδαφος. Τις λύσεις αυτές τις βλέπουμε σε

εφήμερες κατασκευές, κυρίως σε υπαίθριους χώρους μακριά από τον

αστικό ιστό της πόλης. Προσπαθεί λοιπόν με την κατασκευή του να μηνεπιβαρύνειπεραιτέρωτοέδαφος.

4. Συνέχεια του εδάφους

Τέλος, στο Κοινοβούλιο της Burkina Faso, το οποίο ωστόσο δεν έχει κατασκευαστείακόμα,τοκτίριοαποτελείσυνέχειατουήδηυπάρχοντος εδάφους. Δημιουργεί έτσι μια αδιάκοπη πορεία από τον περιβάλλοντα

σχέση με τον τόπο

3.Αιώρηση

3. Αιώρηση

Συχνά σχεδιάζει ελαφριές κατασκευές, οι οποίες φαίνονται σχεδόν σα να αιωρούνται από το έδαφος. Τις λύσεις αυτές τις βλέπουμε σε

εφήμερες κατασκευές, κυρίως σε υπαίθριους χώρους μακριά από τον

αστικό ιστό της πόλης. Προσπαθεί λοιπόν με την κατασκευή του να μηνεπιβαρύνειπεραιτέρωτοέδαφος.

4. Συνέχεια του εδάφους

Τέλος, στο Κοινοβούλιο της Burkina Faso, το οποίο ωστόσο δεν έχει κατασκευαστείακόμα,τοκτίριοαποτελείσυνέχειατουήδηυπάρχοντος εδάφους. Δημιουργεί έτσι μια αδιάκοπη πορεία από τον περιβάλλοντα

πάνωαπότηνκύριακατασκευή.Οσκοπόςτουμεταλλικούστεγάστρου

αέρανακινείταιστοκενόπουδημιουργείταιμεταξύτουστεγάστρουκαι τηςοροφήςτουκτιρίουκαιναδροσίζειτονεσωτερικόχώρο.

ηλεκτροκόλλησης.(συγκόλληση.)

από διάτρητα τούβλα,

τοναερισμότωναιθουσών.Έτσι,οδροσερόςαέραςεισέρχεταιαπότα

περιμετρικά παράθυρα,

Πηγήεικόνας:FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M.

8.4 Βιοκλιματικά συστήματα

Τα παθητικά συστήματα που χρησιμοποιεί είναι άμεσα συσχετισμένα

με την περιοχή που βρίσκεται το έργο και τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτεκλίματος.

Ξεκινώνταςτηνμελέτηαπότακτίριαπουέχεισχεδιάσειστηνγενέτειρά

του Burkina Faso, παρατηρούμε κάποιες κοινές αρχές ως προς τον

βιοκλιματικόσχεδιασμότους.

λιγότερο στην ηλιακή ακτινοβολία. Έτσι, επιτρέπει στο φως να εισέλθει στο εσωτερικό της κατασκευής μόνο στο επιθυμητό επίπεδο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, δεν συναντάμε καθόλου ανοίγματα σε αυτές τις κατευθύνσεις.

Πέρααπότονπαθητικόαερισμόκαιδροσισμόπουπαρέχει

σύστημααυτό,συμβάλλειστηνεισροήαισθητάλιγότερηςσκόνης,αφού οιτζαμαρίεςτωνορόφωνδενχρειάζεταιναανοίγουν.

τοφωςτουηλίουπουθαφτάνειστοεσωτερικόναείναιελεγχόμενο.

Ακατέργαστης Γης

Για πολλά χρόνια η χωμάτινη αρχιτεκτονική έπαιζε δευτερεύοντα

ρόλο. Συχνά, έχει συσχετιστεί με μια αρχιτεκτονική που προορίζεται

για μειονεκτούντες πληθυσμούς και είναι ανάξια να μελετηθεί σε βάθος. Μόλις κατέστη δυνατή η κατασκευή με πιο «ευγενή»

είναιγνωστέςγιαπάνωαπό9.000χρόνια.Τααποξηραμένατούβλα (adobe) χρονολογούνται από το 8.000 - 6.000 π.Χ. Και ανακαλύφθηκαν στο Ρωσικό Τουρκεστάν. Οι θεμελιώσεις από πεπιεσμένη γη (rammed earth) χρονολογούνται το 5.000 π.Χ. και

ανακαλύφθηκαν στην Ασσυρία. Το χώμα χρησιμοποιήθηκε

σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, όχι μόνο για ανέγερσηκατοικιών,αλλάκαιγιαθρησκευτικάκτίρια.

εικόνας: Μιχελάκη Μαρία , Παπαγιάννη Ευαγγελία (2018), m u d _ w o r l d|Τοχωμάτινοδημόσιοκτίριοστιςαναπτυσσόμενεςκοινωνίες:Ησυμμετοχή του μελλοντικού χρήστη στη διαδικασία κατασκευής και ο κοινωνικός αντίκτυπος της., Ερευνιτηκή εργασία, Πολυτεχνείο Κρήτης , Τμήμα ΑρχιτεκτόνωνΜηχανικών,σελ.16

1.ElphègeBoulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE. ΕρευνητικήΕργασία.(σελ.23)

το έργο του Francis Kéré μας δείχνει τη δύναμη της

του αρχιτεκτονικού έργου. Τα κτίριά του, για διάφορες

πηγάζουν μέσα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους,

στην κατασκευή τους και στα υλικά τους, όσο και στα

τους και τους μοναδικούς χαρακτήρες τους.

Ωστόσο,οKéréδενείναιοπρώτοςαρχιτέκτοναςπουχρησιμοποιείτο

UNESCO World Heritage Centre. “Safeguarding Project of Hassan Fathy’s New Gourna Village.” Unesco.org, 2011, whc.unesco.org/en/activities/637/.

Ακατέργαστης Γης | Προγενέστερα παραδείγματα

τουςανθρώπουςναχτίζουνγιατονεαυτότους.

1.“HassanFathy.”Wikipedia,11Jan.2022, en.wikipedia.org/wiki/Hassan_Fathy.

2.“Archnet.”Www.archnet.org,www.archnet.org/authorities/

περιβαλλοντικάζητήματαορισμένωνσυγκεκριμένωνπεριοχών.

Ηδιαφωνίατουμετονμοντερνισμόδενήτανθέμαχρήσηςσύγχρονων

προσπάθειατηςμετατροπήςμιαςγλώσσαςσύγχρονηςαρχιτεκτονικής

προσαρμοσμένησταχαρακτηριστικάμιαςσυγκεκριμένηςκοινωνίας.3

Δεδομένουότιτοκοινωνικόμοντέλοτωνβιομηχανικώνχωρώνδενείναι ούτε

ΝέαΓούρνα Πηγή εικόνας: UNESCO World Heritage Centre. “Safeguarding Project of Hassan Fathy’s New Gourna Village.” Unesco.org, 2011, whc.unesco.org/en/activities/637/.

χώρες.Οιπρακτικέςεφαρμογήςτωνπαραπάνωπροτύπωνστοόνομα της

ανθρώπινεςσυνθήκεςτηςκαθημερινήςζωήςμέχρισήμερα.

3. Elphège Boulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE. Ερευνητική Εργασία.(σελ.16)

Μεταξύ 1945 και 1948, ο Fathy και η ομάδα του από ντόπιους εργάτες

καιμάστορεςαπότηΝούβιαολοκλήρωσαντηνκατασκευήενόςμέρους

του χωριού. Ωστόσο, οι εργασίες διακόπηκαν λόγω ελλιπούς πολιτικής

υποστήριξηςκαιαντίθεσηςτωνκατοίκωνστηνμετεγκατάσταση.

ΗΝέαΓούρνααποτελείτόσοτομεγαλύτεροεπίτευγματουFathyόσοκαι

πολύψηλάκτίρια,ακόμακαιμε7ορόφους,ταοποίαείναικτισμένααπό

λάσπη.Ησυγκεκριμένηπόλη,λόγωτηςθέσηςτηςκαιτηςπολιτικήςτης αστάθειαςδενέχειμελετηθείσεμεγάλοβαθμό,6ωστόσοχαρακτηρίζεται από πολλούς ως το «Μανχάταν» ή το «Σικάγο»

παράδειγμα του Shibam αποδεικνύει ότι οι δυνατότητες αυτού του υλικούείναιπολύμεγαλύτερεςαπόό,τιμπορούμεναφανταστούμε.

Shibam, Υεμένη Πηγήεικόνας:Architecture,Hidden.“Shibam.”HiddenArchitecture, 10Jan.2016, hiddenarchitecture.net/shiba/?fbclid=IwAR1jK0lDMMBa1St_Pc1YEBv8k UCb9Okk5gQ6GOuKBQw5lXCNFeuwVjnGmBg.Accessed22July2022

4.UNESCOWorldHeritageCentre.“SafeguardingProjectofHassanFathy’s NewGournaVillage.”Unesco.org,2011,whc.unesco.org/en/activities/637/.

5.“Archnet.”Www.archnet.org, www.archnet.org/sites/90.

6.Architecture, Hidden. “Shibam.” Hidden Architecture, 10 Jan. 2016, hiddenarchitecture.net/shiba/?fbclid=IwAR1jK0lDMMBa1St_Pc1YEBv8kUCb9O kk5gQ6GOuKBQw5lXCNFeuwVjnGmBg.Accessed22July2022.

7.Centre, UNESCO World Heritage. “Old Walled City of Shibam.” UNESCO World Heritage Centre, whc.unesco.org/en/list/192/?fbclid=IwAR1A2jLcPxbaR3PuCtvx6nkbofrjQ5mhJY AQVXgy0hfKyl4o-Hg8bt9Fb1Y.Accessed22July2022.

8.Elphège Boulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE. Ερευνητική Εργασία. (σελ.71)

Τόσο το έργο του Hassan Fathy όσο και αυτό του Francis Kéré είναι

συνώνυμα με την αμφισβήτηση του τρόπου οικοδόμησής μας, και

επομένως,μετηνεπιθυμίαγιααλλαγή.

Ωστόσο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Francis Kéré πέτυχε εκεί που

απέτυχε ο Hassan Fathy. Πράγματι όλα τα οράματά του Kéré γίνονται

πραγματικότηταλόγωτουότιέχουντηναπόλυτηέγκρισητωνκατοίκων

Παραδοσιακά, τα μέλη της κοινότητας συνεργάζονται

για να χτίσουν

Σε αντίθεση με άλλους αρχιτέκτονες όπως ο Louis Κahn και ο Jean

Ο Peter Herrle, ο οποίος ήταν καθηγητής του τουΒερολίνου,

τελικούαποτελέσματοςόσοκαιγιατηνεπιλογήτωνυλικών.

σηματοδοτείτηνελπίδαγιαένακαλύτερομέλλον. Έτσι,αποφασίστηκε

είναιηανάμειξήτουμετσιμέντο(cement-stabilizedmudbrick).

LuisKahn,IndianInstituteofManagementAhmedabad,India

https://divisare.com/projects/259229-louis-kahn-cemal-emden-indian-in stitute-of-management-ahmedabad

O πηλός δεν χρησιμοποιήθηκε μόνος του, αλλά σε συνδυασμό με το

υλικό δόμησης που μέχρι πρότινος έκτιζαν τα δημόσια κτίρια της

περιοχής, το τσιμέντο. Ο Kéré, «επινόησε» ένα νέο, πολλά υποσχόμενο

για την περιοχή, υλικό, ένα τούβλο το οποίο θα κατασκεύαζε με

πρόσμιξη τσιμέντου στον πηλό, προκειμένου

ΤυπικόΑφρικανικόσχολείο

Πηγήεικόνας:“SocialResponsibility|DiébédoFrancisKéré.” Identitecture,22May2021,identitecture.blog/2021/05/22/kere/.

1.ElphègeBoulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE.ΕρευνητικήΕργασία.(Σελ.20).

οικονομική,αλλάκαικατάλληληγιατοσυγκεκριμένοκλίμα.

Ηεπιλογήτηςσταθεροποίησηςτουπηλούμετσιμέντοαποδεικνύεται

Ανάλογαμετηνποιότητακαιταχαρακτηριστικάτηςγηςστηνοποία

χρησιμοποιείτσιμέντοστηνκατασκευήτουσχολείουστοDanoόπου τοτοπικόέδαφοςείναιικανοποιητικό.Προτείνειδιαφορετικέςτεχνικές

προκύπτουνμεβάσητοντόπο,καιοιοποίεςπαραμένουνσεστάδια πειραματισμού. Στην συνέχεια, το αποτέλεσμα

Σχολείο στο Dano, Burkina Faso Πηγήεικόνας:“Kéré|Home.”

Www.kerearchitecture.com,www.kerearchitecture.com.

η καταλληλότερη μέθοδοςγιατηνκάθεπερίπτωση.Γενικάοιδυνατότητεςκατασκευής με ακατέργαστη γη είναι άπειρες και

3.ElphègeBoulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE.ΕρευνητικήΕργασία. (σελ.67)

μεταξύ 6 και12%τσιμέντουγιατηβελτίωσητηςαντοχήςτουυλικού.Σχετικάμε τηνεφαρμογή,είναιαπαραίτητονααναμειχθείκαλάτοτσιμέντογια νακατανεμηθείομοιόμορφαμεξηρήγη.

Στησυνέχειατουλικόθαενυδατωθείκαιθασυμπιεστείαμέσωςμετά

ΟτρόποςμετονοποίοοKéréσχεδιάζει,είναιαπόδειξητουότιτονα ακολουθεί

πλαίσιο.Εξελίσσεταισυνεχώςκαιξέρειπώςναπροσαρμόζεταιστην αλλαγή.

«Ότανηπλήρηςδύναμητηςανθρώπινηςφαντασίαςυποστηρίζεται

μπορούσεναδημιουργήσειχωρίςτηγνώσημιαςπαράδοσηςήεάν ενγνώσειτουπαρεκκλίνειαπόαυτό.»4

Πηγή:goetheinstitut_seneg.“Goethe-InstitutSénégal (@Goetheinstitut_seneg)•InstagramPhotosandVideos.” Www.instagram.com, www.instagram.com/goetheinstitut_seneg/.

HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE .Ερευνητική

πηλός είναι ένα λεπτόκοκκο φυσικό υλικό εδάφους το οποίο συνδυάζει

ή περισσότερα ορυκτά αργίλου με ίχνη οξειδίων μετάλλων και οργανικήςύλης.Αρχικάσχηματίστηκεαπόγρανιτένιοβράχο,οοποίοςέχει υποστεί διάβρωση εκατομμυρίων ετών. H άργιλος παρουσιάζει πλαστικότητα όταν αναμιγνύεται με νερό. Όταν στεγνώσει, γίνεται σταθερή και αδιαπέραστη από το νερό. Αυτές οι ιδιότητες του υλικού

εκσυγχρονίζεται

σήμερα, παράταπολλάεμφανήπλεονεκτήματατηςχρήσηςτουυλικού.Όσογιατις αναπτυσσόμενες χώρες, η ακατέργαστη γη θεωρείται

Www.instagram.com, www.instagram.com/kerearchitecture/.

HatjeCantzA.M., (σελ.182)

πλούτο,ενώέναυλικόόπωςτοσκυρόδεμαείναιεντελώςακατάλληλοτόσο γιατηνκλιματική,όσοκαιοικονομικήτουςκατάσταση.

2. Παπαϊωάννου,Τάσης.“Ουλικόςκόσμοςτηςαρχιτεκτονικής.” ARCHETYPE,27July2022, www.archetype.gr/blog/arthro/o-ilikos-kosmos-tis-architektoni kis.

9.3 Αρχιτεκτονική Ακατέργαστης Γης | Ο πηλός ως καινοτόμο κατασκευαστικό υλικό Πηγή:Kerearchitecture.“Login•Instagram.”

εύκολαεφαρμόσιμο,ακόμακαιχωρίςειδικόεξοπλισμό.2

πιοανθεκτικός.Ότανοπηλόςψήνεταιπροκαλούνταιμόνιμεςφυσικέςκαι χημικέςαλλαγές,μετατρέποντάςτοσεκεραμικόυλικό.

έχει επανεμφανιστεί αρκετές

αρχιτεκτονικήσκηνήωςβιώσιμοδομικόυλικό.Αυτόείναιέναςδείκτηςότι οπηλόςείναιέναυλικότουμέλλοντος,καιόχιτουπαρελθόντος.1

1.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M.,(σελ.182)

ορυκτώνμεκρίσιμορόλογιατοσχηματισμόλατεριτικού«σιδηρονικελιούχου

ΟΛατερίτης,έχειέναχαρακτηριστικόκόκκινοχρώμα,πουμοιάζειμεσκουριά καιείναιπιοσκληρόςκαιπιοανθεκτικόςστηνυγρασίααπότονπηλό.

ΚατασκευέςαπόλατερίτηκαταγράφηκανγιαπρώτηφοράστηνΙνδία,ενώη χρήσητουυλικούείναιαπόκαιρόδιαδεδομένησεόλητηνΑσία.2

ΌπωςπεριγράφειοίδιοςοKéréότανεξάγεταιγιαπρώτηφοράαπότηνγη, ολατερίτηςμπορείνακοπείκαιναδιαμορφωθείεύκολασεμορφήτούβλου.

Ότανεκτίθεταιστοναέρασκληραίνει,καθώςταάλατασιδήρουπουπεριέχει δημιουργούνμιαάκαμπτηδομή.Έτσι,μπορείναχρησιμοποιείταιωςβιώσιμο δομικό

ανθεκτικότητάτουμπορείναενισχυθείακόμηπερισσότερο.

Καθώςολατερίτηςέχεισυνήθωςχαμηλότερηθερμικήαγωγιμότητααπότον άργιλο,

Πηγή:“Kéré|Home.”Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com.

ΓυμνάσιοστοDano,τοΛύκειοστοSchorgeκαιτοΟργανοτροφείοNoomdo στοKoudougou(ΜπουρκίναΦάσο).

1.“Λατερίτης.”Www.orykta.gr, www.orykta.gr/oryktes-protes-yles-tis-ellados/metalleytika-orykta/1 27-lateritis-sidironikeliouha-metalleymata.

2,4.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M. (σελ.184)

3.“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/lycee-schorge.

Συνοψίζοντας, τα περιβαλλοντικά οφέλη της αρχιτεκτονικής

κατασκευασμένηςαπόακατέργαστοχώμαείναιταεξής:

- Αρχικά, ο κύκλος ζωής του υλικού είναι αναστρέψιμος. Το υλικό

ανασκάπτεται, ανεγείρεται και ανακυκλώνεται επί τόπου ώστε να μπορεί ναεπαναχρησιμοποιηθεί.

- Το έδαφος είναι ένα τοπικό

-Ηγηαπορροφάκαιαπελευθερώνειτηνυγρασία,γεγονόςπουεπιφέρει θετικάαποτελέσματασεπεριοχέςμετροπικόκλίμα.

-Τοχαμηλόκόστοςμεταφοράςκάνειτονπηλόμιαβιώσιμηεπιλογή.

1.ElphègeBoulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE. ΕρευνητικήΕργασία.(σελ.24)

Παράλληλα,έχειδιακριτάοφέληκαικατάτηνδιάρκειατηςκατασκευής,

-Τοτούβλομπορείσυνήθωςναανακυκλωθεί,ανάλογαμετηναντοχή τουκονιάματοςπουχρησιμοποιείται.

-Απαιτείπολύλιγότερηενέργειακαιέχειμεγάλοπροσδόκιμοζωής.

κατασκευής,συμπεριλαμβανομένωντωνσυμπιεσμένωντούβλωναπό πηλόπουκατασκευάζονταισεπρέσεςχώματος.

BjornBerge(2009), The Ecology of Building Materials,Architectural Press,σελ.122

Παρά τις δυνατότητες που μας δίνει η δόμηση με ακατέργαστη γη, προκύπτουνκαιαρκετέςαδυναμίεςπουαξίζεινασημειωθούν. Αρχικά,τοχώμαδεναποτελείτυποποιημένοπροϊόνκαιδιαφέρειαπό εργοτάξιο σε εργοτάξιο. Η άργιλος είναι ένα μίγμα πηλού, λάσπης, άμμουκαιχοντρόκοκκουβότσαλου.Ανάλογαμετοντόποαπ’όπου

Επιπλέον,λόγωτηςεξάτμισηςτουνερούπουχρησιμοποιείταιγιατην

συρρίκνωσης,αφούσυμπυκνώνεταιότανστεγνώνει.1

προστασίασεπεριοχέςπουοιβροχοπτώσειςείναιαυξημένες.Πρέπει ναπροστατεύεταιαπότηβροχήκαιτονπαγετό,ειδικάότανβρίσκεται ακόμα σε υγρή μορφή. Οι χωμάτινοι τοίχοι μπορούν να προστατευθούν με μαρκίζες, στρώσεις υγρομόνωσης και διάφορες άλλεςκατάλληλεςεπιστρώσεις.2

1.2.Μιχελάκη Μαρία , Παπαγιάννη Ευαγγελία (2018), m u d _ w o r l d | Το χωμάτινο δημόσιο κτίριο στις αναπτυσσόμενες κοινωνίες: Η συμμετοχή του μελλοντικού χρήστη στη διαδικασία κατασκευής και ο κοινωνικός αντίκτυπος της., Ερευνιτηκή εργασία, Πολυτεχνείο Κρήτης , Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.

επίτόπου,τόσοεπειδήδενήτανδυνατόναφέρουνβαριάμηχανήματαστο χωριό, όσο και επειδή η εκπαίδευση

από πηλό και στην κατασκευή του σχολείου βρήκαν έκτοτε δουλειάωςειδικευμένοιεργάτεςσεάλλαεργοτάξια.

Το σχολείο

Radically Simple. HatjeCantzA.M

10.1 Υπάρχει ηθική aρχιτεκτονική;

Ηθική  ορίζεται ως  το σύνολο των θεσμοθετημένων κανόνων μιας

κοινωνίας που καθορίζουν τη συμπεριφορά των ατόμων με βάση το

κοινωνικά αποδεκτό, το καλό και το κακό. Παράλληλα, είναι η

υποκειμενική αντίληψη και ατομική στάση απέναντι στη συγκεκριμένη

κοινωνικήηθική.1

Η Unitéd'habitation, LeCorbusier

Πηγήεικόνας:Kroll,Andrew.“ADClassics:United’Habitation/Le Corbusier.”

www.archdaily.com/85971/ad-classics-unite-d-habitation-le-corbusier.

ΚτίριοκατοικιώνστοWeissenhof, LudwigMiesvanderRohe

Πηγή εικόνας: Lossen, Dr Otto. “English: Building of the Weißenhofsiedlung (HousingDevelopment)inStuttgart.1927.VintageFerrotypedGelatinSilverPrint. 16,8 X 23,5 Cm. Photographer’s Stamp Dr. Lossen & Co. Stuttgart Bestell-Nr. 315/127.” Wikimedia Commons, 1927, commons.wikimedia.org/wiki/File:Weissenhofsiedlung_Mies_van_der_Rohe.jpg

1.“OnlineDictionaries.”Www.greek-Language.gr, www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/index .html.

ένα κανονιστικό

αρχών, με βάση τις οποίες κάτι είναι καλό ή κακό (από ηθική σκοπιά).3

ΕρευνητικήΕργασία,ΕθνικόΜετσόβιοΠολυτεχνείο 1,2,4. Λεωνίδας Κουτσουμπός (2021), Έθος και Αρχιτεκτονική, Σχολή ΑρχιτεκτόνωνΜηχανικώνΕΜΠ.

τουαρχιτέκτονα;Ποιαείναιησωστήπροσέγγισητηςαρχιτεκτονικήςσε

αξιοπρεπήζωή;Πρέπειναείναισεμνήκινδυνεύονταςναυποκύψειστις

1.AndreaBenelli.“CongratulationstoFrancisKéré,2022Laureateof thePritzkerArchitecturePrize.”Area,15Mar.2022, www.area-arch.it/congratulations-to-francis-kere-2022-laureate-ofthe-pritzker-architecture-prize/.

Πηγή

εικόνας:“The Pritzker Architecture Prize.”Www.pritzkerprize.com, www.pritzkerprize.com/?fbclid=IwAR3uoruw8gTkD8__Q07NcDbAQLWng i12iCYw_D5AtUIktdtQT7HkZpVF3Ow.Accessed14Sept.2022.

Πηγήεικόνας: “Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work.

1.“Diébédo Francis Kéré, Pritzker Prize 2022 | L’Architecture D’Aujourd’hui.” L’Architecture D’Aujourd’hui, 15 Mar. 2022, www.larchitecturedaujourdhui.fr/francis-kere-pritzker-prize-2022 /.Accessed11July2022.

2.Elphège Boulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE.ΕρευνητικήΕργασία.(σελ.109)

3.Ό.π.(σελ.106)

Η έμπνευση από την παράδοση, καθιστά δυνατό να ξεπεραστεί η χρήση εισαγόμενων, ακριβών και ενεργοβόρων τεχνολογιών, στις

οποίες δεν είναι εξοικειωμένοι οι κάτοικοι και έχουν ως συνέπεια τον αποκλεισμότουςαπόταεργοτάξια. Γι'αυτόηεκνέουκατάκτησημιας

πολιτιστικής ταυτότητας μέσω της επανερμηνείας της παράδοσης

τη δυνατότητα να δείξουν στους κατοίκους τι είναι ικανοί. Έτσι, συνειδητοποιούντηναξίααυτούπουκάνουν.

περιορισμούςπουεξελίσσονταιμετηνπάροδοτουχρόνου.

πόρων.Μελίγαμέσα,οικάτοικοιγίνονταιπιοδημιουργικοί.

Πηγήεικόνων:.FrancisKéré(2016),

Radically Simple. HatjeCantzA.M

Όλο το χωριό συμμετέχει στην κατασκευή. Γυναίκες, μητέρες, νεαρά

κορίτσια και ηλικιωμένοι. «Εάν έχετε ένα έργο στην Αφρική και έχετε

ηλικιωμένες γυναίκες και ηλικιωμένους που σας βοηθούν, το έργο

σας θα λειτουργήσει. Γιατί; Γιατί, σε μια χώρα που η παράδοση

μεταδίδεται προφορικά, είναι αυτός που έχει ζήσει τα περισσότερα

χρόνια που έχει την τεχνογνωσία, τη σοφία».1 Γι' αυτό ήταν πολύ

σημαντικόναπείσειόλοτοχωριόκαικυρίωςτουςηλικιωμένους.

Μάλιστα,εντύπωσηπροκαλεί,πωςακόμακαιστηνομιλίατουγιατο

μόνοστηνκοινότητατου.

Πηγήεικόνων:.FrancisKéré(2016), Radically Simple. HatjeCantzA.M

1,2.“DiébédoFrancisKéré,PritzkerPrize2022|L’Architecture D’Aujourd’hui.”L’ArchitectureD’Aujourd’hui,15Mar.2022, www.larchitecturedaujourdhui.fr/francis-kere-pritzker-prize-2022/.

ΟKéréσχεδιάζεισεμιαεποχήπουησπατάλητηςύληςκαιτηςενέργειας

υπάρχουνσεαφθονίαστηνφύσηκαιδεντηνεπιβαρύνουν.Βασικήαρχή

Οορισμόςτηςβιώσιμηςανάπτυξηςσύμφωνα,μετονοργανισμόWorld CommissionforEnvironmentandDevelopment:

‘’Humanity has the ability to make development sustainable to ensure that it meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs.’’

του να λειτουργούν αυτόνομα, χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις ενέργειας. Έτσι, σχεδιάζει και κατασκευάζει τα κτίριά του χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα

και την τεχνολογία για τον τόπο στον οποίο βρίσκονται, προκειμένου να ελαχιστοποιήσει την λειτουργική ενέργεια που απαιτεί η κατασκευή. Σκοπός του είναι να προσφέρει ευχάριστες συνθήκες διαβίωσης στους χρήστες του, βελτιώνοντας έτσι την καθημερινότητά τουςκαιτηνεμπειρίατουςστοεσωτερικότουχώρου.

1.WCED.ReportoftheWorldCommissiononEnvironmentand Development:OurCommonFuturetowardsSustainable Development2.PartII.CommonChallengesPopulationand HumanResources4.UnitedNations,1987.

Βασικές Έννοιες: Ύλη-Υλικό- Υλικότητα

Σε πολλές περιπτώσεις, συγχέουμε τις έννοιες ύλη, υλικό και υλικότητα ως ταυτόσημες. Ωστόσο, αποτελούν τρεις διαφορετικές έννοιες,κάθεμιααπότηςοποίεςέχειτηνδικήτηςερμηνεία.

Ύλη (ετυμολογία: < αρχαία ελληνική ὕλη),αποτελεί

κατασκευάζεταικάτι(επεξεργασμένηήανεπεξέργαστη).3

Τέλος,υλικότητα(ετυμολογία:<υλικ(ός)+-ότητα)είναιηιδιότητατου υλικού.4Δενεννοούμεόμωςτιςαντικειμενικέςιδιότητες,αλλάτοπως αυτές

πλαίσιο.

1.“OnlineDictionaries.”Www.greek-Language.gr, www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/index .html.

2.“ύλη-Βικιλεξικό.”Wiktionary.org,2022, el.wiktionary.org/wiki/%CF%8D%CE%BB%CE%B7.

3.“OnlineDictionaries.”Www.greek-Language.gr, www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/index .html.

4.“υλικότητα-Βικιλεξικό.”Wiktionary.org,2022, el.wiktionary.org/wiki/%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%8 4%CE%B7%CF%84%CE%B1.Accessed6July2022.

Χαρακτηρίζειτοείδοςτηςσχέσηςπουεμείς,οιάνθρωποι,διατηρούμε

τηςυλικότηταςγενικά,ηαρχιτεκτονικήστρέφεταιιδιαίτεραπροςεκείνο

αυτήησχέσημπορείταυτόχρονανατεκμηριωθεί καιναδιαμορφωθεί στηνσυγκεκριμένηπερίπτωσηενόςτόπουήενόςκτιρίου.

1,2.AntoinePicon(2020), The Materiality of Architecture,Publishedby theUniversityofMinnesotaPress,σελ.10

Ο αρχιτέκτονας Juhani Pallasmaa στο βιβλιο του «The eyes of the skin: Architecture and the senses», υπογραμμίζει την σημασία της

αισθητηριακής εμπειρίας της Αρχιτεκτονικής για την ανάγνωση και την

δημιουργίατουχώρου.

Για τον Pallasmaa, ως χώρος νοείται ένα σύνολο συγκεκριμένων

πραγμάτων με υλική υπόσταση, σχήμα, υφή και χρώμα.1

Απορρίπτοντας

με την υλοποίησή του, δηλαδή με τα υλικά και τις μεθόδους κατασκευής, πάνω στη βάση

μιας σχέσης αλληλεπίδρασης και ανάδρασης. Ο άνθρωπος κατοικεί στον κόσμο κατασκευάζοντας, με σκοπό να καλύψει τις πρωταρχικές τουανάγκες.3

1,2,3.JuhaniPallasmaa(1995),Theeyesoftheskin:Architectureandthe senses,AcademyEditions,London.σελ.11

4.JuhaniPallasmaa(1995),Theeyesoftheskin:Architectureandthe senses,AcademyEditions,London.σελ.19

μέσωτωνιδιαίτερωνιδιοτήτωντους,τρειςομάδεςβασικώναπαιτήσεων

1,2.Τουρνικίωτης,Π.,ΕισαγωγήστηΘεωρίατηςΑρχιτεκτονικής,2008,σελ.11

που έχουν ήδη σχεδιαστεί στο χαρτί, μέσοαπλήςμεταφοράςτηςγεωμετρίαςπουέχειπαράξεισεσχεδιαστικό πρόγραμμα.

Ο Kéré αντίθετα, δεν παρασύρεται από τη νέα αυτή τάση και προάγει μια αρχιτεκτονική απλότητα με το έργο του, συνυφασμένη με τον αντίστοιχοτόποπουσχεδιάζει.

1.ΜιχελήςΠ.(2008),ΗΑρχιτεκτονικήωςΤέχνη,ΊδρυμαΜιχελή.(σελ.85)

Μέσα από την απλή διάταξη της ύλης και την επιλογή των υλικών, το

έργοαποκτάμιααρχιτεκτονικήπειθαρχία.Ο Α.Picon,υποστηρίζειότιη

αρχιτεκτονική λειτουργεί ως ένα είδος γλώσσας με συγκεκριμένο

συντακτικό και λεξιλόγιο. Τα αντικείμενα, είναι κατασκευασμένα

προκειμένου να βελτιώσουν την καθημερινότητα του ανθρώπου. Έτσι, ακριβώς και στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, η υλική στροφή φαίνεται να μην μπορεί να ξεφύγει από το ζήτημα της αρχιτεκτονικής γλώσσας και τηνεπέκτασήτηςστααντικείμενα.1 Για τους αρχιτέκτονες, όσο κι αν αντιπροσωπεύει έναν περιορισμό, το ανεξερεύνητο της ύλης, αποτελεί μια σημαντική παράμετρο της συνθετικής διαδικασίας, που προσδίδει χαρακτήρα και ταυτότητα στο αρχιτεκτονικόέργο.

1.AntoinePicon(2020), The Materiality of Architecture,Publishedby theUniversityofMinnesotaPress,σελ.37

υλικών είναι αρκετά δαπανηρήλόγωτηςενεργειακήςκρίσης.

Αναζητώντας μια εναλλακτική λύση στις τυπικές αναπτυξιακές πρακτικές, ο Kéré, προτείνει λύσεις, οι οποίες είναι οικονομικά και

κοινωνικά βιώσιμες και ταυτόχρονα, προσαρμοσμένες στον τόπο και ταυλικάτου.

1.EduardF.Seckler(1966),PapersofEduardF.Seckler.Collection oftheHarvardUniversityArchives:Facultyarchives,σελ.94

τεκτονικός,απευθύνεταισεκτίρια,ταοποίαέχουνβρειτηνμορφήτους

των δυνάμεων και την αντίστοιχη διάταξη των μερών του κτιρίου, όμως συχνά η περιγραφή δεν μπορεί να περιοριστεί ως προς την κατασκευή και την δομή μόνο. Για αυτές τις ιδιότητες, που εκφράζουν μια σχέση μορφής προς τη δύναμη που ασκείται, θα πρέπειναεπιφυλάσσεταιοόροςτεκτονικός.(σελ.89)

φορά με την ατμόσφαιρα του τοπίου, του περιβάλλοντος στο οποίοαυτόβρίσκεταικαιταιδιαίτεραχαρακτηριστικάτουεδάφους.

Ταυλικάπουχρησιμοποιείέχουνάμεσησυσχέτισημετηνπεριοχήστην οποίακτίζει,καθώςκαιτηνδιαθεσιμότητατουςσεαυτή.

μέταλλο,σεπολύαπλέςόμωςκατασκευές.Αντίθετα,στηνΑγγλία,που ηπρομήθειατουξύλουείναισχετικάεύκολη,καιεπιπλέονυπάρχεικαιη κατάλληλητεχνογνωσία,δημιουργείπολύπιοπερίπλοκες

πείσειτουςντόπιουςγιατηνακαταλληλότητατωνυλικώνπουέωςτότε

και κυρίως του σκυροδέματος. Το σκυρόδεμα μπορεί να λειτουργεί καλά στις δυτικές χώρες, ωστόσο σε ένα ζεστό και ταυτόχρονα υγρό κλίμα έχει αρνητικά αποτελέσματα. Κρατάει την ζέστηστοεσωτερικότηςκατασκευής,ενώδεναναπνέει.

στις λειτουργικές απαιτήσεις τέτοιων δομών. Η αρχιτεκτονική, θα έπρεπε να ανταποκρίνεται στον πολιτισμό του τόπου, ναπροσθέτειαισθητικήαξίακαιναδιευκολύνειτηνεπικοινωνίαμέσασε μια κοινότητα. Ωστόσο, σπάνια αυτό το ζητούμενο αποτελεί προτεραιότηταγι'αυτάταπρογράμματα.

1.AndresLepik, Small Scale Big Change, MoMa.,σελ.12

Σε πολλές περιπτώσεις, η κακή κατασκευή ή τα κτίρια που δεν είναι σχεδιασμένα με τρόπο ώστε να προφυλάξουν τους κατοίκους από

τοπικούς κινδύνους, μπορεί να είναι η αιτία ακόμη μεγαλύτερης

καταστροφής. Η έλλειψη πρόσβασης σε επαρκή στέγαση και υποδομέςδενπεριορίζεταιμόνοστιςαναπτυσσόμενεςχώρες.

χρησιμοποιήσουν την εκπαίδευσή τουςγιατοευρύτεροκαλό;1 Επαναξιολογώντας τον ρόλο που διαδραματίζουν, αρχιτέκτονες όπως ο Diébédo Francis Kéré, θεωρούμε σημαντικό να υπάρχουν αρχιτέκτονεςόπωςεκείνοςπουπροβάλλουν τηνπεποίθησήτουςότιη καλήαρχιτεκτονικήδενείναιπρονόμιοτωνλίγωνκαιισχυρών.

1.AndresLepik, Small Scale Big Change, MoMa,σελ.12

μοντέρναςαρχιτεκτονικής,όπωςοFrankLloydWrightκαιοLeCorbusier,

πεπιεσμένηγηκαιτούβλααπόσυμπιεσμένοχώμασεσχέδιαγιακατοικίες

1.AndresLepik, Small Scale Big Change, MoMa.σελ.12

SerpentineGalleryτο2017,πουνασυνοψίζειτοέργοτου,καιταυτόχρονα

το έργο του έχει μια συμβολική διάσταση, αφού

να «επιστρέφει»,

μενευραλγικούςτομείςτουδημόσιουβίου,όπωςαυτοίτηςυγείαςκαιτης εκπαίδευσης.Στόχοέχειναβελτιώσειτηνκαθημερινότητακαιτηνποιότητα

ζωήςπληθυσμώνδυσχερούςοικονομικήςκατάστασης,μεπρογράμματα

σεμιναρίωνκαιμαθήματαόπωςοεπαγγελματικόςπροσανατολισμόςκαι

www.arch2o.com/francis-kere-architect-exhibition-madrid/.

1. Celebrated African Architect Francis Kéré Exhibits Work in MadridArch2O.com.8Oct.2018,

τομέλλον,καιδητοεπαγγελματικό,ήταναβέβαιο,εκείπουηοικονομική

χωρίζονται για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Ο αρχιτέκτονας, στόχευσε στην επαγγελματική

κατάρτιση ανειδίκευτων εργατών - κατοίκων

σεδιαφορετικάστοιχείακάνειτοέργοτουναξεχωρίζει.1

Πηγήεικόνας:“Kéré|Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/design/serpentine-pavilion.

1.“CelebratedAfricanArchitectFrancisKéréExhibitsWorkinMadrid -Arch2O.com.” Arch2o.com,8Oct.2018, www.arch2o.com/francis-kere-architect-exhibition-madrid/. Accessed25May2022.

2.“ZumtobelGroup|MomentumofLight(2020/21)|IwanBaan& FrancisKéré(EN).” Www.youtube.com, www.youtube.com/watch?v=OdgvwUXlQC0.

Μελετώντας το έργο του Francis Kéré, ερχόμαστε να αναλογιστούμε τον

τρόπο που σχεδιάζουμε βιοκλιματικά κτίρια σήμερα. Παρατηρούμε ότι

πολλές φορές ο όρος «βιοκλιματικός» αντικαθίσταται από διάφορες

πιστοποιήσεις «πράσινων» κτιρίων, με γνωστότερη την πιστοποίηση LEED

κατάτααμερικανικάπρότυπα.

Όπως αναφέρει και ο Juhani Pallasmaa, σε κείμενο του με τίτλο «Προς

ένα βιοφιλικό μέλλον. Πολιτισμός, κάλλος και ανθρώπινη φύση» (2012), «ο βιώσιμος σχεδιασμός έχει επίσης εξελιχθεί σε ένα νέο στρατήγημα του μάρκετινγκ, τόσο από σχεδιαστές-αρχιτέκτονες όσο και από εργολάβους. Δυστυχώς, την επιπόλαια αυτή στάση συχνά τη συνεπικουρούν και οι καθιερωμένες μέθοδοι

σεκάποιουςκανόνες,ταοποίατακάνουνπερισσότεροβιοκλιματικάαπό

Καταλαβαίνουμε,λοιπόν,πως«αυτόςοεσφαλμένοςκαιοπορτουνιστικός

1. Juhani

Δώδεκα δοκίμια για τον Άνθρωπο, την Τέχνη και την Αρχιτεκτονική 1980-2018, μετάφραση Αναστασία Λαδά & Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος, επιμέλεια Παναγιώτης Σουλτάνης, ΠανεπιστημιακέςΕκδόσειςΚρήτης,,Ηράκλειο2021,σελ.259-277.

2,3.AndresLepik, Small Scale Big Change, MoMa.σελ.13

Pallasmaa,

ενέργειαπροκειμένουναλειτουργήσουν.

ότι τα οικοδομήματα αυτά δεν

μόνο ζητήματα βιοκλιματικού σχεδιασμού και βιωσιμότητας,αλλάπαράλληλατουςέχειαποδοθείαρχιτεκτονικήαξία.

ΚατάτηνανάλυσητωνπαραπάνωέργωνκαταλαβαίνουμεπωςοFrancis

ΑντιλαμβανόμαστεότιηαρχιτεκτονικήτουKéré,είναιεπηρεασμένηαπότο

διατηρείμιααυστηρότηταστονσχεδιασμότου.Παρόλοπουταυλικάπου

είναι απλά και το αποτέλεσμα σχετικά λιτό στα περισσότερα

έργα του, τα κτίρια του χαρακτηρίζονται από καθαρότητα, λειτουργικότητα και αρτιότητα, που οφείλονται στην ώριμη αρχιτεκτονική τουσκέψηκαιτοιδιαίτεροταλέντοτου.

Οι αρχές σχεδιασμού της αρχιτεκτονικής

Συμπερασματικά,θαμπορούσαμεναπούμε,πωςσεένανκόσμογεμάτο

Μέσααπότοέργοτουμαςέδειξεπώςηαρχιτεκτονικήσήμεραμπορείνα

συμπεριλαμβανομένων των αισθητικών αναγκών, των λαών σε όλο τον κόσμο. Μας έδειξε πώς η εντοπιότηταγίνεταικαθολικήδυνατότητα.

“The Pritzker Architecture Prize.” Www.pritzkerprize.com, www.pritzkerprize.com/?fbclid=IwAR3uoruw8gTkD8__Q07NcDbAQLW ngi12iCYw_D5AtUIktdtQT7HkZpVF3Ow.Accessed14Sept.2022.

κοινότητα του,

και

υπερηφάνεια του, οδηγεί σε μια αρχιτεκτονική που νοηματοδοτεί το χώρο και τη λειτουργία

γιατηνοποίαπροορίζεται,μεταδίδονταςμετοντρόποαυτόένααίσθημα

Ευχαριστώτηνκαθηγήτριάμου,κ.Γιαννούτσουγια την πολύτιμη βοήθεια της σε αυτή την εργασία και γιατονχρόνοπουμουαφιέρωσε.

FrancisKéré(2016), RadicallySimple. HatjeCantzA.M.

AndresLepik, SmallScaleBigChange, MoMa.

MartinHaidegger(2008), Κτίζειν,Κατοικείν,Σκέπτεσθαι, Εκδόσεις

ChristianNorberg-Schulz(2009), GeniusLoci,ΤοΠνεύματουΤόπου,

AntoinePicon(2013), ThePoliticsofArchitectureandSubjectivity,

AntoinePicon(2020), TheMaterialityofArchitecture,Publishedbythe UniversityofMinnesotaPress

BjornBerge(2009), TheEcologyofBuildingMaterials,ArchitecturalPress

Juhani Pallasmaa, Δώδεκα δοκίμια για τον Άνθρωπο,

Τέχνη και την

1980-2018, μετάφραση Αναστασία Λαδά & Κωνσταντίνος

επιμέλεια Παναγιώτης Σουλτάνης, Πανεπιστημιακές

ΕκδόσειςΚρήτης,,Ηράκλειο2021

JuhaniPallasmaa(1995),Theeyesoftheskin:Architectureandthe senses,AcademyEditions,London.

EduardF.Seckler(1966),PapersofEduardF.Seckler.Collectionofthe HarvardUniversityArchives:Facultyarchives.

Τουρνικίωτης,Π.(2008),ΕισαγωγήστηΘεωρίατηςΑρχιτεκτονικής.

ΜιχελήςΠ.(2008),ΗΑρχιτεκτονικήωςΤέχνη,ΊδρυμαΜιχελή.

σε περιοδικά

VeerleDevos. BrickbyBrick:FrancisKérépavesthewayforchange, DAMn°magazine,Τευχος29.

EduardF.Seckler, Structure,Construction,Tectonics

DiébédoFrancisKéré, ArchitecturalTrendsinAfrica,Architectureand Desing,Νοεμβριος,2011 ΛεωνίδαςΚουτσουμπός, ΈθοςκαιΑρχιτεκτονική,ΣχολήΑρχιτεκτόνων ΜηχανικώνΕΜΠ,2021 Ξένες Eρευνητικές Εργασίες

AmyElizabethLeibbrandt, AFRICANMODERNISM|GEOPOLITICAL ARCHITECTURE. Εργασία, UniversityofPretoria

Elphège Boulbin. HASSAN FATHY ET FRANCIS KÉRÉ: ARCHITECTURE DE TERRE CRUE, ENTRE MODERNITÉ ET TRADITION EN AFRIQUE. Ερευνητική Εργασία.

TimDant, MaterialityandCivilization:ThingsandSociety. Ερευνητική

εργασίαLancasterUniversity

WCED.ReportoftheWorldCommissiononEnvironmentand Development:OurCommonFuturetowardsSustainableDevelopment

2.PartII.CommonChallengesPopulationandHumanResources4. UnitedNations,1987.

Eρευνητικές Εργασίες

Δασκαλάκη Κατερίνα-Ολυμπία (2021), Το «έδαφος» ως συνθετικό

, Διπλωματική εργασία μεταπτυχιακού προγράμματος ΔΠΜΣ:

στην αρχιτεκτονική: Σχεδιασμός- Χώρος- Πολιτισμός», Εθνικό

ΜιχελάκηΜαρία,ΠαπαγιάννηΕυαγγελία(2018),mud_world|Το χωμάτινοδημόσιοκτίριοστιςαναπτυσσόμενεςκοινωνίες:Ησυμμετοχή

ΤμήμαΑρχιτεκτόνωνΜηχανικών.

ΒασιλικήΔήμητραΞυδέα(2022), Ουτοπικήαρχιτεκτονικήκαιηθική: Ερμηνεύονταςτην"ΗλεκτρονικήΠολεοδομία"τουΤάκηΖενέτου, ΕρευνητικήΕργασία,ΕθνικόΜετσόβιοΠολυτεχνείο.

ΡίζουΑθανασία(2009), ΤοΧώμα…έναφυσικόοικοδομικόυλικό, ΕρευνητικήΕργασία,ΕθνικόΜετσόβιοΠολυτεχνείο.

Carponen,Claire.“5PrinciplesofGreatArchitecture–accordingtoPritzker Prize-Winner Francis Kéré - the Spaces.” The Spaces, 6 Apr. 2022, thespaces.com/francis-kerepritzker/?fbclid=IwAR1uiuRKwel0sdnLO243W5LDkbevtIiYxbnATJ323n2DhNBqKkIh XAz51fo.

Souza,Eduardo.“FrancisKéré:“IDrawonPaper,butIPrefertoDrawonthe Ground.”” ArchDaily, 27 Sept. 2018, www.archdaily.com/902776/francis-kere-i-draw-on-paper-but-i-prefer-to-drawon-the-ground.

“Kéré| Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/lycee-schorge.

“BurkinaFasoClimate:AverageWeather,Temperature,Precipitation,Best Time.” Www.climatestotravel.com, www.climatestotravel.com/climate/burkina-faso.

“Inspirational Creators: Diébédo Francis Kéré, Architect.” Wipo.int, 2022, www.wipo.int/wipo_magazine/en/2005/03/article_0002.html.

Borka,Max.“TEACHINGCHANGE(1):BURKINAFASO/DIEBEDOFRANCISKERE: GANO&DANOSCHOOLS–BUILDINGCOMMUNITYPRIDEandCOLLECTIVITY.”

Www.linkedin.com, 20 Jan. 2019, www.linkedin.com/pulse/teaching-change-1-burkina-faso-diebedo-francis-ker e-gano-max-borka/.Accessed25May2022.

“Kéré | Work.” Www.kerearchitecture.com, www.kerearchitecture.com/work/building/startup-lions-campus.Accessed25 May2022.

“Celebrated African Architect Francis Kéré Exhibits Work in MadridArch2O.com.” Arch2o.com, 8 Oct. 2018, www.arch2o.com/francis-kere-architect-exhibition-madrid/.

ArquitecturaViva.“BeninNationalAssemblyinPorto-Novo-KéréArchitecture.”

Arquitectura Viva, Arquitectura Viva, 25 Feb. 2021, arquitecturaviva.com/works/asamblea-nacional-de-benin-3.

Magazine,Wallpaper*.“FrancisKéré’sEducationCampusinKenyaIsInspired by Termites.” Wallpaper*, 20 Apr. 2021, www.wallpaper.com/architecture/slak-education-campus-francis-kere-archite cture-kenya.Accessed25May2022.

“Kéré Architecture · Teachers’ Housing.” Divisare, divisare.com/projects/242941-kere-architecture-teachers-housing.

Mouzon,Steve.“IsItTimefortheAnti-LEED?” ArchDaily,15Oct.2014, www.archdaily.com/557605/is-it-time-for-the-anti-leed.

Block,India.“DiébédoFrancisKéréSaysSchoolThatLaunchedHisCareerIs

“Not a Traditional African Building.”” Dezeen, Dezeen, 17 Oct. 2017, www.dezeen.com/2017/10/17/movie-diebedo-francis-kere-gando-school-burk ina-faso-interview-video/.

“Teachers’Housing,Gando-DiébédoFrancisKéré KéréArchitecture.”

Arquitectura Viva, Arquitectura Viva, 26 Dec. 2018, arquitecturaviva.com/works/viviendas-para-maestros-2.

González, María Francisca. “Lycee Schorge Secondary School / Kéré Architecture.” ArchDaily, 20 Dec. 2017, www.archdaily.com/885677/lycee-schorge-secondary-school-kere-architectur e.

Oberman,Helene.“10QuestionsWith…ArchitectFrancisKéré.” InteriorDesign, 1 June 2020, interiordesign.net/designwire/10-questions-with-architect-francis-kere/.

“FrancisKéré:“IDrawonPaper,butIPrefertoDrawontheGround.””

ArchDaily, 27 Sept. 2018, www.archdaily.com/902776/francis-kere-i-draw-on-paper-but-i-prefer-to-drawon-the-ground.

“Inspirational Creators: Diébédo Francis Kéré, Architect.” Wipo.int, 2022, www.wipo.int/wipo_magazine/en/2005/03/article_0002.html.

Wikipedia Contributors. “Burkina Faso.” Wikipedia, Wikimedia Foundation, 25 Apr. 2019, en.wikipedia.org/wiki/Burkina_Faso.

“Diébédo Francis Kéré.” Wikipedia, Wikimedia Foundation, 3 Nov. 2021, en.wikipedia.org/wiki/Di%C3%A9b%C3%A9do_Francis_K%C3%A9r%C3%A 9.

Levere, Jane. “Review: Francis Kere at the Philadelphia Museum of Art.” The Architect’s Newspaper, 13 Sept. 2016, www.archpaper.com/2016/09/francis-kere-philadelphia-museum-of-art/. Accessed 25 May 2022.

Andrea Benelli. “Congratulations to Francis Kéré, 2022 Laureate of the Pritzker Architecture Prize.” Area, 15 Mar. 2022, www.area-arch.it/congratulations-to-francis-kere-2022-laureate-of-the-pri tzker-architecture-prize/. Accessed 6 July 2022.

Tschechne, Martin. “The Mediator | 3.6.2022 | GG Magazine.” GG, 3 June 2022, www.gg-magazine.com/en/2022/06/vermittler-zwischen-den-welten/?fb

clid=IwAR0a5e4zCIBJdXHM7GNCwXlZ0n6fabHuHUKincr7F0_xL_EDgVx0-kY 37cE.

“ZumtobelGroup|MomentumofLight(2020/21)|IwanBaan&FrancisKéré (EN).”Www.youtube.com,www.youtube.com/watch?v=OdgvwUXlQC0. Accessed8Aug.2022.