Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα by GRADreview

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Μαρία Καραγκιόζη

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[i]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Πανεπιστήμιο Πατρών Πολυτεχνική Σχολή | Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Φοιτήτρια: Μαρία Καραγκιόζη [Α.Μ.: 1739] Επιβλέπων: Δημήτρης Αντωνίου [Επίκουρος Καθηγητής]

Μάρτιος 2019

[ii]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος Ερευνητική Εργασία. Το εφήμερο (αυτό που διαρκεί ή ζει μία μόνο μέρα // πρόσκαιρο, παροδικό) συναντάται σε όλες τις πτυχές της ζωής του ανθρώπου καθώς και σε ό,τι έχει να κάνει με τα φυσικά φαινόμενα. Από την αρχή της ύπαρξής του, ο άνθρωπος ακολουθεί ένα νομαδικό τρόπο ζωής, που μέσα από τη συνεχή μετακίνηση και την εγκατάσταση σε διαφορετικές τοποθεσίες τού εξασφαλίζει την κάλυψη των βιολογικών και κοινωνικών του αναγκών και επομένως την επιβίωσή του. Λόγω των γρήγορων ρυθμών που παρουσιάζει ο σύγχρονος τρόπος ζωής και των εναλλαγών που επιφέρει στις προτεραιότητες των ατόμων, δημιουργείται η ανάγκη μίας αρχιτεκτονικής που μπορεί

να

μεταφέρεται

και

να

προσαρμόζεται

σε

διαφορετικά μέρη για όσο χρονικό διάστημα απαιτούν οι ανάγκες, μίας αρχιτεκτονικής με εφήμερο χαρακτήρα. Εφήμερη

αρχιτεκτονική

είναι

κάθε

κατασκευασμένο

περιβάλλον που δημιουργείται για έναν περιορισμένο χρόνο, αλλά η επίδρασή του μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια μέσα στο χρόνο απ' ό,τι το ίδιο το περιβάλλον. Παράλληλα, η επιθυμία του ανθρώπου για σύνδεση με έναν τόπο (χωρική έκταση πάνω στο έδαφος που

[iii]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

χαρακτηρίζεται

από

κοινές

ιδιότητες,

ώστε

να

αναγνωρίζεται ως σύνολο // γεωγραφική ενότητα, με ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, με την οποία ταυτίζεται διαχρονικά ένα κοινωνικό σύνολο) είναι εξίσου σημαντική. Στόχος της έρευνας είναι να απαντηθεί, μέσα από τη μελέτη του εφήμερου ως γενική έννοια, του τόπου και της εφήμερης αρχιτεκτονικής και κυρίως αυτής που μπορεί να μεταφερθεί από ένα μέρος σε ένα άλλο, εάν μπορεί να δημιουργηθεί τόπος από ένα εφήμερο έργο αρχιτεκτονικής που παραμένει σε ένα μέρος για μικρό χρονικό

διάστημα,

πόσα

είδη

τόπων

μπορούν

να

υπάρξουν από διαφορετικά εφήμερα έργα ανάλογα με τα ποσοτικά και ποιοτικά τους χαρακτηριστικά και τέλος, αν εξακολουθεί να υπάρχει ο τόπος που ενδέχεται να δημιουργηθεί από την εφήμερη αρχιτεκτονική και μετά την απομάκρυνση της κατασκευής.

[iv]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ΠΡΟΟΪΜΙΟ

[Πρόλογος] Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, το μόνιμο, το διαρκές, το σταθερό και το στατικό αποτελούν στοιχεία, τα οποία εκπέμπουν σιγουριά στον άνθρωπο ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες για την επιβίωσή του. Η σύνδεση με

ένα

συγκεκριμένο

τόπο

μέσα

από

τη

μόνιμη

εγκατάσταση σε ένα περιβάλλον, προσφέρει ασφάλεια και σιγουριά για την πραγματοποίηση των καθημερινών δραστηριοτήτων αλλά και για μελλοντική εξέλιξη . Παρ' όλα αυτά, η διαμόρφωση των μόνιμων κοινωνιών έχει τις βάσεις της στη συνεχή αλλαγή τοποθεσιών αφού οι άνθρωποι για να βρουν το κατάλληλο περιβάλλον με τα ιδανικά γι' αυτούς φυσικά χαρακτηριστικά ώστε να ζήσουν και να αναπτυχθούν, έπρεπε να εγκαθίστανται προσωρινά σε διάφορα μέρη για να εξασφαλίσουν την ύπαρξή τους έστω και για μικρό χρονικό διάστημα μέχρι την εύρεση άλλης

τοποθεσίας.

πληθυσμών,

εκτός

Με

τις

μαζικές

μετακινήσεις

από

την

ανάγκη

για

εύρεση

διαφορετικού εδάφους για εγκατάσταση, παρουσιάστηκε και αυτή της δημιουργίας καταφυγίων που θα διαρκούσαν όσο και η παραμονή στη συγκεκριμένη τοποθεσία ή θα μπορούσαν να μεταφερθούν κατά την αναζήτηση μίας

[v]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

άλλης. Έτσι, αυτές οι κατασκευές έπρεπε να είναι ελαφριές για εύκολη μεταφορά και ευέλικτες ώστε να στήνονται γρήγορα

και

να

προσαρμόζονται

σε

διαφορετικές

τοποθεσίες. Εκτός από τα παραπάνω, κατασκευές με μικρό χρονικό διάστημα ζωής υπήρξαν και μετέπειτα αποκτώντας ποικίλες χρήσεις και λειτουργίες. Τα τελευταία χρόνια, επικρατεί η αντίληψη ότι οι εφήμερες κατασκευές - αυτές δηλαδή που διαρκούν για λίγο καιρό - δεν είναι καλής ποιότητας και δεν μπορούν να συγκριθούν με τις μόνιμες αφού δεν κατασκευάζονται για ένα συγκεκριμένο τόπο και δεν προσθέτουν κάτι στην ταυτότητά του. Με αφορμή την αντίληψη που υπάρχει για τις εφήμερες κατασκευές σήμερα, η εργασία αρχικά επικεντρώνεται στην έννοια του εφήμερου ως γενική έννοια, στη διάκριση του τόπου από το χώρο και τη σημασία του χρόνου στη σχέση τόπου - χώρου. Στη συνέχεια, δίνεται έμφαση στην αρχιτεκτονική των εφήμερων κατασκευών και συγκεκριμένα στις χρήσεις, τις μορφές, τις ιδιότητες και τους στόχους των εφήμερων κατασκευών που μπορούν να μεταφερθούν. Ακόμα, διερευνάται η δυνατότητα δημιουργίας τόπου με την εφήμερη αρχιτεκτονική και το ενδεχόμενο δημιουργίας νοημάτων και ανάπτυξης σχέσεων μεταξύ προσωρινών κατασκευών και του τόπου όπου αυτές εγκαθίστανται. Μέσα από μία σειρά έξι παραδειγμάτων εφήμερης αρχιτεκτονικής

(Portable

House

[vi]

ÁPH80,

Cushicle,

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Spacebuster, IBM Travelling Pavilion, Mobile Museums και Fish House Community), μελετάται η έννοια του τόπου και σημειώνονται

έξι

διαφορετικές

προοπτικές

για

τη

δημιουργία τόπου από αυτά. Λόγω του ότι τις περισσότερες φορές μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στο κομμάτι που αφορά τα υλικά, την τεχνολογία και την κατασκευή εφήμερων έργων και δεν υπάρχει σαφής σύνδεση της εφήμερης αρχιτεκτονικής με την έννοια του τόπου, δημιουργήθηκε η επιθυμία αναζήτησης στοιχείων για τον τόπο, τη διάκριση του τόπου από το χώρο και τον παράγοντα του χρόνου ως καθοριστικό σημείο για τη σχέση τόπου και χώρου ώστε να υπάρξει προσπάθεια σύνδεσης της εφήμερης αρχιτεκτονικής με την έννοια του τόπου.

[vii]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[Ευχαριστίες] Θα

ήθελα

να εκφράσω

Αρχιτέκτονα

Μηχανικό

και

τις

ευχαριστίες

Επίκουρο

μου

Καθηγητή

στον του

Πανεπιστημίου Πατρών κ. Δημήτρη Αντωνίου για τη δυνατότητα και τη βοήθεια που μου προσέφερε ώστε να πραγματοποιήσω την ερευνητική μου εργασία. Η υπομονή και ο χρόνος που διέθεσε, καθώς και οι συμβουλές και η συνολική καθοδήγησή του

ήταν σημαντικά για την

υλοποίηση της παρούσας εργασίας. Επιπλέον,

θα

ήθελα

να

ευχαριστήσω

όλους

τους

καθηγητές του τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών για τις πολύτιμες συμβουλές και γνώσεις που μου προσέφεραν κατά τη διάρκεια της φοίτησής μου. Τέλος, ευχαριστώ τους γονείς μου για την ανεκτίμητη στήριξη και φροντίδα τους σε όλους τους τομείς της ζωής μου, τις φίλες μου για την υπομονή και την κατανόησή τους στην περίοδο των σπουδών μου και τους συμφοιτητές μου για τις γνώσεις που ανταλλάξαμε και για τη συνεργασία μας στην εκπόνηση ορισμένων εργασιών.

[viii]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ .................................................................. iii ΠΡΟΟΪΜΙΟ ................................................................... v [Πρόλογος] ................................................................... v [Ευχαριστίες] ................................................................ viii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ........................................................... ix ΕΙΣΑΓΩΓΗ .................................................................... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΑ ................................................................... 15 1. ΕΦΗΜΕΡΟ ...................................................... 15 1.1. [Έννοιες - Ορισμοί] ................................... 15 1.2. [Γενικά για το Εφήμερο] ............................ 22 2. ΤΟΠΟΣ ............................................................ 27 2.1 [Έννοιες - Ορισμοί] .................................... 27 2.2 [Χώρος - Τόπος - Χρόνος] ......................... 31 2.2.1. [Διάκριση Χώρου και Τόπου] ........... 31 2.2.1.1. [Υπαρξιακός Χώρος] ........... 38 2.2.1.2. [Γεωμετρικός Τόπος] ........... 41 2.2.2. [Σχέση Χώρου - Τόπου με Χρόνο] .. 46

[ix]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3. ΕΦΗΜΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ......................... 51 3.1. [Γενικά για την Εφήμερη Αρχιτεκτονική] .... 51 3.2.

[Χρήσεις

Μεταφερόμενης

Αρχιτεκτονικής]

.......................................................................... 68 3.3.

[Μορφές

Μεταφερόμενης

Αρχιτεκτονικής]

.......................................................................... 74 3.3.1. [Σκηνή] ............................................. 75 3.3.2. [Εμπορευματοκιβώτιο (Κοντέινερ)] .. 82 3.3.3. [Εξέδρα (Σταντ)] .............................. 86 3.3.4. [Τροχόσπιτο] ................................... 88 3.4.

[Ιδιότητες Μεταφερόμενης

Αρχιτεκτονικής]

.......................................................................... 90 3.5.

[Στόχοι

Μεταφερόμενης

Αρχιτεκτονικής]

.......................................................................... 98 3.6. [Μεταφερόμενη Αρχιτεκτονική και Τόπος] .......................................................................... 100 4. CASE STUDIES ............................................... 108 4.1. [Portable House ÁPH80] .......................... 109 4.1.1. [Δημιουργία τόπου από ένα μόνο σημείο] .............................................................. 112 4.2. [Cushicle] .................................................. 113 4.2.1. [Δημιουργία τόπου από πολλά σημεία] .......................................................................... 116 4.3. [Spacebuster] ........................................... 117

[x]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.3.1.

[Δημιουργία

τόπου

από

ένα

μετακινούμενο σημείο] ...................................... 127 4.4. [IBM Travelling Pavilion] ........................... 128 4.4.1. [Δημιουργία τόπου από ένα τοπόσημο] .......................................................................... 133 4.5. [Mobile Museums] .................................... 134 4.5.1. [Πολλοί τόποι μέσα σε έναν τόπο] .......................................................................... 139 4.6. [Fish House Community] .......................... 140 4.6.1. [Επαναλαμβανόμενος τόπος] .......... 143 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ............................................ 144 ΕΠΙΛΟΓΟΣ .................................................................... 150 ΠΗΓΕΣ ........................................................................... 151 [Βιβλιογραφία] ............................................................... 151 [Ηλεκτρονικές Πηγές] .................................................... 158 [Πηγές Εικόνων] ............................................................ 161 [Πηγές Σχημάτων] ......................................................... 169

[xi]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[xii]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

“..., εισπνέω την τόσο παράξενη υπενθύμιση του εφήμερου, αυτό που τρέμουμε και που χωρίς αυτό δε θα υπήρχε τίποτα το όμορφο. Είναι καταπληκτικό το πώς το ωραίο και ο θάνατος, η χαρά και το εφήμερο αποζητούν και προϋποθέτουν το ένα το άλλο!ˮ1 Έρμαν Έσσε

Έσσε, Έρμαν [2000], Στα Λουτρά, Μετάφραση Χ. Νεραντζή, Αθήνα:

Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 47

[xiii]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[xiv]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

[Εισαγωγικό πλαίσιο] Το επιστημονικό πεδίο στο οποίο εντάσσεται η παρούσα εργασία είναι αυτό της Αρχιτεκτονικής και εξετάζει την εφήμερη αρχιτεκτονική σε σχέση με τον τόπο. Πιο συγκεκριμένα, το θέμα που πραγματεύεται η εργασία είναι οι έννοιες του τόπου που μπορούν να εξαχθούν μέσα από εφήμερα περιβάλλοντα που έχουν τη δυνατότητα της μεταφοράς από μία τοποθεσία σε μία άλλη. Η επιλογή του θέματος έγινε με αφετηρία την εφήμερη αρχιτεκτονική. Αν και υπάρχουν πολυάριθμες πληροφορίες, μελέτες και συμπεράσματα που αφορούν την εφήμερη αρχιτεκτονική, μεγάλη έμφαση δίνεται στην έννοια της κατασκευής και της τεχνολογίας

που

διέπει

τη

δομή

και

τα

υλικά

χαρακτηριστικά της ίδιας της κατασκευής ως τέτοια. Σκοπός της εργασίας είναι να συνδέσει έργα εφήμερης αρχιτεκτονικής με τη δημιουργία του τόπου, κάτι για το οποίο δεν έχουν υπάρξει εκτεταμένες έρευνες

στο

παρελθόν. Η έννοια του τόπου είναι ένα σημείο της αρχιτεκτονικής θεωρίας και πρακτικής που απασχολεί τόσο τους αρχιτέκτονες όσο και άλλους επιστήμονες, όπως τους φιλοσόφους και τους μαθηματικούς. Παρ' όλα αυτά, μία

[1]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

σαφής σύνδεση του τόπου με την εφήμερη αρχιτεκτονική δεν έχει υπάρξει. Πρόκειται για ένα θέμα με ιδιαίτερη σημασία καθώς οι γρήγοροι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής και η ανάγκη για συνεχή μετακίνηση από ένα μέρος σε ένα άλλο ολοένα και εντείνονται, πράγμα που όπως φαίνεται θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια˙ επιτυγχάνεται μία σταδιακή επιστροφή στο νομαδικό τρόπο ζωής. Τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται καταφύγιο έτσι ώστε να επιβιώσουν στις διάφορες συνθήκες. Όταν η ύπαρξη βασίζεται σε έναν παροδικό τρόπο

ζωής,

όπως

συνέβαινε

με

τους

πρώτους

ανθρώπους, η ικανότητα δημιουργίας ενός φορητού ή προσωρινού

καταφυγίου

είναι

ένας

από

τους

πιο

σημαντικούς ανθρωπογενείς παράγοντες στην επιβίωσή τους. Η φύση της νομαδικής και μεταναστευτικής σχέσης των ανθρώπων με τη γη που κατοικούν, μπορεί να εξετασθεί ώστε να αναπτυχθεί η κατανόηση για έναν από τους πιο κρίσιμους παράγοντες στη δημιουργία νέων περιβαλλόντων, η δημιουργία μίας αίσθησης του τόπου. Μέσα από την εξέταση της σχέσης των εφήμερων κατασκευών με την παραγωγή της θεμελιώδους έννοιας της αρχιτεκτονικής - αυτής του τόπου - δημιουργείται ενδιαφέρον τόσο σε επιστημονικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Επιστημονικό όσον αφορά τη διερεύνηση της αλληλεπίδρασης των προσωρινών κατασκευών με το

[2]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

περιβάλλον στο οποίο εγκαθίστανται και την ανάπτυξη σχέσεων που θα οδηγήσουν

στη δημιουργία τόπου και

πρακτικό σχετικά με την ανάγκη των σύγχρονων νομάδων ανθρώπων να αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου αν και δε βρίσκονται για μεγάλο χρονικό διάστημα στο ίδιο μέρος˙ να αισθανθούν δηλαδή κι αυτοί μία σύνδεση με τον τόπο. [Εισαγωγικά ερωτήματα] Για να ξεκινήσει η συγγραφή της εργασίας και συνεπώς η έρευνα, τίθενται κάποια ερωτήματα που θα αποτελέσουν τα κινητήρια στοιχεία για την αναζήτηση πληροφοριών. Το αρχικό ερώτημα είναι εάν μπορεί να δημιουργηθεί τόπος από ένα εφήμερο έργο αρχιτεκτονικής που παραμένει σε ένα μέρος για μικρό χρονικό διάστημα. Σ' αυτό θα συμβάλλει η διάκριση του τόπου από το χώρο και οι σχέσεις που δημιουργεί μία προσωρινή κατασκευή με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Καθοριστική είναι και η συμβολή του παράγοντα χρόνου. Άλλο ένα ερώτημα είναι το πόσα είδη τόπων μπορούν να υπάρξουν από διαφορετικά εφήμερα έργα ανάλογα με τα ποσοτικά και ποιοτικά τους χαρακτηριστικά. Τέλος, αν εξακολουθεί να υπάρχει ο τόπος που ενδέχεται να δημιουργηθεί από την εφήμερη αρχιτεκτονική και μετά την απομάκρυνση της κατασκευής.

[3]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[Υποθέσεις έρευνας] Η υπόθεση εργασίας της έρευνας είναι ότι μπορεί να υπάρξει τόπος από εφήμερες κατασκευές, όπως γίνεται και με τη δημιουργία τόπου από κατασκευές που αντέχουν στο χρόνο και παραμένουν στο ίδιο μέρος για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό βέβαια, δε σημαίνει ότι οι τόποι που θα δημιουργηθούν από την προσωρινή εγκατάσταση θα έχουν όλα

τα

χαρακτηριστικά

τους

κοινά

με

μία

μόνιμη

εγκατάσταση στο χώρο. Οι ιδιαιτερότητες της εφήμερης αρχιτεκτονικής, που έχει τη δυνατότητα της μεταφοράς, είτε έμφυτη είτε με τη βοήθεια άλλων μέσων, καθώς και η αλληλεπίδραση με το εκάστοτε περιβάλλον, είναι δύο στοιχεία που μπορούν να καθορίσουν τη δημιουργία και τη δυνατότητα εξέλιξης ενός τόπου. [Όρια έρευνας] Στην

εργασία

δε

θα

δοθεί

ιδιαίτερη

έμφαση

στις

κατασκευαστικές λεπτομέρειες των εφήμερων κατασκευών γιατί αυτό που απασχολεί είναι η εγκατάστασή τους στο χώρο ώστε να διερευνηθεί η δυνατότητα δημιουργίας ενός τόπου.

Επομένως,

παραλείπονται

στοιχεία

που

προβάλλουν τις καινοτομίες που αναπτύσσονται στην τεχνολογία των υλικών και τη δομή των εφήμερων κατασκευών. Ακόμα, για τον ίδιο λόγο, δεν υπάρχει εκτεταμένη αναφορά στις χρήσεις, τις μορφές, τις ιδιότητες

[4]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

και τους στόχους της μεταφερόμενης αρχιτεκτονικής, αλλά κρίνεται απαραίτητη η παράθεσή τους έστω και συνοπτικά για την κατανόηση των χαρακτηριστικών τους με σκοπό τη δημιουργία τόπου. Η χρήση του επιθέτου μεταφερόμενη για να

περιγράψει

την

αρχιτεκτονική

γίνεται

για

να

συμπεριληφθούν στην εφήμερη αρχιτεκτονική τόσο κινητές κατασκευές,

που

διαθέτουν

ενσωματωμένο

σύστημα

μετακίνησης όσο και φορητές κατασκευές, οι οποίες μεταφέρονται σε μία άλλη τοποθεσία χάρη σε αυτόνομα μεταφορικά συστήματα πάνω στα οποία φορτώνονται. Επιπλέον,

τα

παραδείγματα

μελέτης

(case

studies)

περιορίζονται στα έξι γιατί αντιπροσωπεύουν βασικές και διαφορετικές εκφάνσεις των εφήμερων κατασκευών από τις οποίες μπορεί να προκύψει η δημιουργία τόπου. Η χρήση περισσότερων

παραδειγμάτων

θα

αποτελούσε

μία

επανάληψη στη συσχέτιση της εφήμερης αρχιτεκτονικής με τον τόπο, πράγμα που θα δημιουργούσε σε μεγαλύτερη έκταση της εργασίας χωρίς κάποιο ιδιαίτερο στόχο. [Μεθοδολογία έρευνας] Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε αφορά την εύρεση πληροφοριών σχετικά με τις έννοιες που θίγονται στην εργασία.

Αρχικά

βιβλιογραφίας ηλεκτρονικών

πραγματοποιήθηκε

αναζήτηση

τόσο ελληνικής όσο και ξένης και πηγών

που

[5]

αφορούσε

τις

εφήμερες

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

κατασκευές. Αφετηρία δηλαδή αποτέλεσε το ενδιαφέρον για την εφήμερη αρχιτεκτονική, που είναι ένα επίκαιρο θέμα, αφού στη σύγχρονη εποχή δημιουργείται ξανά η ανάγκη για έναν τρόπο ζωής σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι θα μπορούν να μεταφέρουν τις κατοικίες ή άλλες εγκαταστάσεις της κοινωνικής τους ζωής από τόπο σε τόπο. Στη συνέχεια, μέσα από τη μελέτη κειμένων και βιβλίων για την εφήμερη αρχιτεκτονική διαπιστώθηκε ότι δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση μόνο στο κομμάτι που αφορά τα υλικά, την τεχνολογία και την κατασκευή εφήμερων έργων και ότι δεν υπάρχει σαφής σύνδεσή της εφήμερης αρχιτεκτονικής με την έννοια του τόπου. Γι' αυτό, υπήρξε η επιθυμία αναζήτησης στοιχείων για τον τόπο, τη διάκριση του τόπου από το χώρο και τον παράγοντα του χρόνου ως καθοριστικό σημείο για τη σχέση τόπου και χώρου. Έπειτα, έγινε προσπάθεια συσχέτισης έργων εφήμερης αρχιτεκτονικής με το χώρο και αν ή πώς αυτή η συσχέτιση μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία τόπου. Για την περαιτέρω

κατανόηση

και

ενίσχυση

του

θέματος

επιλέχθηκαν έξι παραδείγματα από τα οποία σημειώθηκαν έξι διαφορετικοί τρόποι δημιουργίας τόπων από εφήμερες κατασκευές. Η επιλογή των συγκεκριμένων παραδειγμάτων έγινε

μετά

από

εκτεταμένη

[6]

έρευνα

αφού

πριν

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

συγκεντρώθηκαν περισσότερα από τα οποία πολλά απορρίφθηκαν λόγω της ομοιότητάς τους με τα έξι επιλεχθέντα. Όσον αφορά την αναζήτηση πηγών, χρησιμοποιήθηκαν βιβλία από τη βιβλιοθήκη του τμήματος Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών καθώς και βιβλία από προσωπική συλλογή.

Ακόμα,

αναζήτηση

για

πραγματοποιήθηκε

πληροφορίες

σχετικά

ηλεκτρονική την

εφήμερη

αρχιτεκτονική, το χώρο, τον τόπο και για παραδείγματα μελέτης. Για τη συγγραφή της εργασίας, η ανάλυση του θέματος χωρίστηκε σε πέντε κεφάλαια (1. ΕΦΗΜΕΡΟ, 2. ΤΟΠΟΣ, 3. ΕΦΗΜΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, 4. CASE STUDIES, 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ), τα οποία διαθέτουν υποενότητες για την καλύτερη επεξήγηση των εννοιών που αναλύονται κάθε φορά και των στοιχείων που παρουσιάζονται. Στην αρχή της εργασίας παρατίθεται η περίληψη, το προοίμιο που περιλαμβάνει τον πρόλογο και τις ευχαριστίες και τα περιεχόμενα. Στη συνέχεια ακολουθούν με τη σειρά τα κεφάλαια που αναφέρθηκαν και έπειτα ο επίλογος. Στο τέλος

του

τεύχους

βρίσκονται

οι

πηγές

που

χρησιμοποιήθηκαν και αποτέλεσαν σημαντική βοήθεια για την

ικανοποιητική

συγκέντρωση

[7]

πληροφοριών.

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Περιλαμβάνουν τη βιβλιογραφία, τις ηλεκτρονικές πηγές, τις πηγές των εικόνων και αυτές των σχημάτων. [Περιορισμοί - Προβλήματα έρευνας] Κατά την εκπόνηση της εργασίας δεν υπήρξαν ιδιαίτερα προβλήματα που επηρέασαν τη ροή της έρευνας και της συγγραφής. Αυτό που θα μπορούσε ίσως να αποτελέσει δυσκολία είναι η έλλειψη βιβλιογραφίας σχετικά με τη σύνδεση της εφήμερης αρχιτεκτονικής με τον τόπο. Η άντληση στοιχείων για τη σύνδεση των παραπάνω έγινε συνδυαστικά, από την αρχιτεκτονική και τον τόπο και μέσα από συμπεράσματα από την ανάγνωση αντίστοιχων πηγών. Ακόμα, υπήρξε αδυναμία πρόσβασης σε ορισμένες πηγές, κυρίως από το διαδίκτυο. [Διάταξη περιεχομένου ανά κεφάλαιο] Στο πρώτο κεφάλαιο (1. ΕΦΗΜΕΡΟ) εξετάζεται η έννοια του εφήμερου μέσα στο γενικό πλαίσιο της ζωής και της ύπαρξης του ανθρώπου πάνω στη γη. Στην πρώτη υποενότητα του κεφαλαίου σημειώνονται οι ορισμοί των εννοιών εφήμερος, εφήμερη κατασκευή, μόνιμος, νομάδας και νομαδισμός. Πρόκειται για έννοιες που αναφέρονται στα επόμενα κεφάλαια και διασαφηνίζονται εξ αρχής για να υπάρξει κατανόηση των όσων γράφονται στη συνέχεια. Χρησιμοποιούνται οι ορισμοί τόσο της λέξης εφήμερος όσο

[8]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

και της λέξης μόνιμος ώστε να παρουσιαστεί και να γίνει σαφής η μεταξύ τους διαφορά και να τονιστεί η ιδιαιτερότητα της έννοιας εφήμερο αφού αποτελεί ένα από τα αντικείμενα μελέτης της εργασίας. Όσον αφορά τον ορισμό της εφήμερης κατασκευής, εισάγεται για να δείξει τη σύνδεση του εφήμερου με την αρχιτεκτονική. Οι εφήμερες κατασκευές σχετίζονται με αρχιτεκτονικές απόψεις που υποστηρίζουν ότι οι σχέσεις χώρου που αυτές δημιουργούν είναι αναστρέψιμες, καθώς επίσης η ίδια τους η παρουσία είναι ένα γεγονός με ορισμένη χρονική διάρκεια. Επειδή το εφήμερο σχετίζεται με τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που ανά τακτά χρονικά διαστήματα περιπλανώνται με σκοπό την

εύρεση

παρατίθενται

και οι

αλλαγή ορισμοί

περιοχής

των

λέξεων

εγκατάστασης, νομάδας

και

νομαδισμός. Η ζωή ενός νομάδα εκφράζεται από τη μετακινούμενη

αρχιτεκτονική

και

την

προσωρινότητα

εγκατάστασης. Γενικά, σχετικά με τους νομάδες υπάρχει αναφορά σε κοινότητες που μετακινούνται συνεχώς από τόπο σε τόπο χωρίς να εγκαθίστανται μόνιμα σε κανέναν από αυτούς. Στη δεύτερη υποενότητα παρουσιάζεται μία γενική και συνοπτική αναφορά για το εφήμερο τόσο στο επίπεδο της ζωής και των φυσικών φαινομένων όσο και σ' αυτό που αφορά τις διάφορες εκδηλώσεις των ανθρώπινων όντων. Από την αρχή της ύπαρξής του, ο άνθρωπος, προκειμένου να ζήσει, προσπαθεί να προσαρμόζεται στις

[9]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

διάφορες καταστάσεις που προκύπτουν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, κατά τα πρώιμα χρόνια της επιβίωσής του, την αναζήτηση νέων περιοχών εγκατάστασης για την ικανοποίηση διάφορων αναγκών. Με το πέρασμα των χρόνων, άρχισε να εγκαθίσταται σε ένα μέρος για περισσότερο

χρονικό

διάστημα

βλέποντας

ότι

οι

επικρατούσες συνθήκες του εξασφάλιζαν κάτι παραπάνω από

την

απλή

επιβίωση.

Φτάνοντας

στο

σήμερα,

παρατηρείται ότι εξαιτίας των γρήγορων ρυθμών ζωής και της ταχείας εναλλαγής των απαιτήσεων και των αναγκών που παρουσιάζονται, υπάρχει η ανάγκη για γρήγορες και προσωρινές αποφάσεις που θα βοηθήσουν στην επίτευξη βραχυπρόθεσμων στόχων. Στο δεύτερο κεφάλαιο (2. ΤΟΠΟΣ) διερευνάται η έννοια του τόπου, ενώ παράλληλα γίνεται αναφορά στο χώρο και στον παράγοντα του χρόνου για να διασαφηνιστεί και να υπογραμμιστεί η ξεχωριστή σημασία του ίδιου του τόπου. Στην πρώτη υποενότητα του κεφαλαίου δίνονται οι ορισμοί των εννοιών τοποθεσία, τόπος, τοπόσημο, χώρος και χρόνος. Οι λέξεις τοποθεσία και τοπόσημο παρατίθενται γιατί πέρα από την άμεση σχέση που έχουν με τον τόπο αφού

παράγονται

από την

ίδια τη λέξη

τόπος

χρησιμοποιούνται σε διάφορα σημεία της εργασίας. Όσον αφορά τον ορισμό του χώρου, σημειώνεται για να γίνει μία πρώτη διάκριση με τον τόπο, ενώ ο ορισμός του χρόνου

[10]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

είναι σημαντικός αφού χρησιμοποιείται στη συνέχεια για να επισημάνει τη σχέση τόπου και χώρου. Στη δεύτερη υποενότητα

γίνεται

περαιτέρω

διάκριση

μεταξύ

των

εννοιών τόπος και χώρος και τονίζεται ότι ο τόπος είναι μία πιο συγκεκριμένα ορισμένη έννοια, ενώ ο χώρος ορίζεται γενικότερα ως ένα σύνολο μεγαλύτερο από τον τόπο, τον οποίο και μπορεί να περιέχει, αν και στην εμπειρία ο άνθρωπος τείνει να ταυτίζει τις δύο αυτές έννοιες. Παράλληλα, αναφέρεται ότι αν ο χώρος δηλώνει μία κίνηση τότε ο τόπος είναι μία παύση μέσα σ' αυτήν την κίνηση. Έτσι, γίνεται περισσότερο κατανοητή η διαφορά τόπου και χώρου. Μέσα από το παράδειγμα του φιλοσόφου Martin Heidegger με τη γέφυρα αποκαλύπτεται ότι ο χώρος είναι μία έκταση που από μόνη της δεν έχει κάποια ουσία, αλλά αποκτά ουσία μέσα από τη δημιουργία τόπων εντός του. Επιπλέον, με την αναφορά στον υπαρξιακό χώρο, που εξετάζεται από την πλευρά της φιλοσοφίας, και το γεωμετρικό τόπο από την πλευρά των μαθηματικών, δίνονται περισσότερα στοιχεία που κάνουν πιο διαυγή τη διαφορά του τόπου από το χώρο. Τέλος, με τη χρήση της έννοιας του χρόνου υπογραμμίζεται ότι ο τόπος και ο χώρος είναι δύο ξεχωριστές έννοιες που όμως με τον παράγοντα του χρόνου αποκτούν μία σύνδεση. Στο τρίτο κεφάλαιο (3. ΕΦΗΜΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ) γίνεται σύνδεση του εφήμερου με την αρχιτεκτονική, ενώ

[11]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

υπάρχει επικέντρωση στη μεταφερόμενη αρχιτεκτονική της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι η μετακίνηση σε διαφορετικό περιβάλλον από αυτό στο οποίο αρχικά βρισκόταν. Παρατίθενται στοιχεία για τη μεταφερόμενη αρχιτεκτονική, όπως είναι οι χρήσεις, οι μορφές, οι ιδιότητες και

οι

στόχοι

της.

Ακόμα,

γίνεται

σύνδεση

της

μεταφερόμενης αρχιτεκτονικής με τον τόπο. Στην πρώτη υποενότητα γίνεται μία γενική παρουσίαση της εφήμερης αρχιτεκτονικής,

ξεκινώντας

από

τις

σκηνές

που

χρησιμοποιούσαν οι πρώτοι νομάδες άνθρωποι μέχρι τις μεταγενέστερες εφήμερες κατασκευές. Ο ορισμός που δίνεται για την εφήμερη αρχιτεκτονική συγκεντρώνεται στο ότι μπορεί να είναι κάθε κατασκευασμένο περιβάλλον που δημιουργείται για να διαρκέσει λίγο, αλλά η επίδρασή του μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια μέσα στο χρόνο απ' ό,τι το ίδιο το περιβάλλον. Στη δεύτερη υποενότητα γίνεται λόγος για τις χρήσεις της μεταφερόμενης αρχιτεκτονικής. Η μεταφερόμενη αρχιτεκτονική αφορά εφήμερες κατασκευές που μπορούν να μεταφερθούν εύκολα και γρήγορα σε μία άλλη τοποθεσία από αυτή που αρχικά βρίσκονται. Σ' αυτό το είδος αρχιτεκτονικής περιλαμβάνονται χώροι πολλαπλής χρήσης,

καταφύγια

που

δημιουργούνται

μετά

από

καταστάσεις καταστροφών, χώροι ψυχαγωγίας, καθώς και εγκαταστάσεις και κτήρια που αφορούν το εμπόριο, τη βιομηχανία, την εκπαίδευση, τη υγεία, την κατοικία και το

[12]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

στρατό. Αυτά τα κτήρια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, που είναι τα φορητά κτήρια (portable buildings), τα κτήρια που

μπορούν

buildings)

και

(demountable

να τα

επαναγκατασταθούν δυνάμενα

buildings).

να

Στην

(relocatable

αφαιρεθούν τρίτη

κτήρια

υποενότητα

παρουσιάζονται οι βασικές μορφές αρχιτεκτονικής που μπορεί να μεταφερθεί, στις οποίες σημαντικό ρόλο έπαιξε η κατασκευή

και

υλικότητα.

σκηνή

το

εμπορευματοκιβώτιο (κοντέινερ), η εξέδρα (σταντ) και το τροχόσπιτο είναι οι πιο βασικές μορφές. Στην τέταρτη υποενότητα παραθέτονται οι ιδιότητες και στην πέμπτη οι στόχοι της μεταφερόμενης αρχιτεκτονικής. Στην έκτη υποενότητα

γίνεται

σύνδεση

της

μεταφερόμενης

αρχιτεκτονικής με τον τόπο. Τονίζεται ότι ακόμα και ένα περιβάλλον που υπάρχει προσωρινά σε ένα χώρο ή αλλάζει χώρο, μπορεί να δημιουργήσει έναν τόπο, συγκροτημένο όχι μόνο από κτηριακές εγκαταστάσεις, αλλά από την αλληλεπίδραση των ατόμων μεταξύ τους καθώς και με τον ίδιο τον περιβάλλοντα χώρο. Ο τόπος ορίζεται εντέλει από τις υποκειμενικές εμπειρίες των ανθρώπων και οποιοδήποτε δεδομένο περιβάλλον μπορεί να έχει τόσες πολλές ταυτότητες όσο υπάρχουν άνθρωποι για να βιώνουν τον τόπο. Στο τέταρτο κεφάλαιο (4. CASE STUDIES) εξετάζονται έξι παραδείγματα μεταφερόμενων κατασκευών για τα οποία

[13]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

γίνεται συσχέτιση με τον τόπο και χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή διαφορετικών εννοιών του τόπου ανάλογα με τη σύνδεση που δημιουργείται μεταξύ αυτών και του γύρω περιβάλλοντος. Τα παραδείγματα είναι το Portable House ÁPH80, το Cushicle, το Spacebuster, το IBM Travelling Pavilion,

το

Mobile

Museums

και

το

Fish

House

Community. Στο

πέμπτο

κεφάλαιο

(5.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ)

παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που εξάγονται από την έρευνα.

[14]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

1. ΕΦΗΜΕΡΟ

1.1. [Έννοιες - Ορισμοί] εφήμερος, -η, -ο1: [< αρχ. ἐφήμερος < ἐπί + ἡμέρα], αυτός που διαρκεί ή ζει μία μόνο μέρα // πρόσκαιρος, παροδικός εφήμερη κατασκευή2: στην κυριολεξία θα ήταν η κατασκευή που διαρκεί μία μέρα. Κατ' επέκταση, εφήμερο σημαίνει το μικρής διάρκειας, το μη μόνιμο, το πρόσκαιρο. Οι εφήμερες κατασκευές συνδέονται με αρχιτεκτονικές απόψεις που εισάγουν έντονα τη χρονική διάσταση στο σχεδιασμό, με την έννοια ότι οι σχέσεις χώρου που δημιουργούν είναι αναστρέψιμες, ενώ η ίδια τους η παρουσία είναι συμβάν ή γεγονός με ορισμένη χρονική διάρκεια. Είναι συνήθως ελαφριές κατασκευές. Προτείνουν τη μη αντοχή τους στο χρόνο ως προτέρημα περισσότερο παρά ως ελάττωμα και διεκδικούν την εγγραφή τους στη μνήμη του τόπου παρά στην υλικότητά του.

Τεγόπουλος - Φυτράκης [1990], Ελληνικό Λεξικό: Ορθογραφικό,

Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό Συνώνυμων, Αντίθετων Κύριων Ονομάτων, Έκδοση Δ', Αθήνα: Αρμονία Α.Ε., σελ. 288 2

Μπούρας, Χαράλαμπος και Φιλιππίδης, Δημήτρης [2013], Αρχιτεκτονική,

Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, σελ. 124

[15]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

μόνιμος, -ή, -ο3: [< αρχ. μόνιμος < μένω] σταθερός, αμετάβλητος, που μένει πάντοτε ή για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ίδιο τόπο ή στην ίδια κατάσταση Στα ελληνικά, η λέξη εφήμερος σημαίνει 'αυτός που διαρκεί μόνο μία μέρα' και η λέξη προσωρινός σημαίνει 'αυτός που έχει εποχιακό χαρακτήρα' ή 'αυτός που διαρκεί μικρό χρονικό διάστημα (Εικ. [1], Εικ. [2]). Επειδή μόνιμος είναι 'αυτός που παραμένει σταθερός για πολύ καιρό', τότε ό,τι ειναι προσωρινό είναι αντίθετο απ' ό,τι είναι μόνιμο. Παρ' όλα αυτά, ο μόνιμος αν και δεν υφίσταται αλλαγές για μεγάλο

χρονικό

μακροπρόθεσμα

διάστημα, προσωρινός.

στην

ουσία Υπάρχει

είναι μία

υποκειμενικότητα στο τι ορίζεται μόνιμο αφού με βάση τη διάρκεια στο χρόνο ένα γεγονός μπορεί να χαρακτηριστεί είτε προσωρινό είτε αμετάβλητο (Εικ. [3], Εικ. [4]). “Το εφήμερο είναι ένας οριακός χώρος που ορίζεται από την απουσία αυστηρά σταθερών και τελικών ταυτοτήτων, και από μία διαμεσολαβητική τοποθεσία ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες από αυτές.”4 Το εφήμερο στέκεται ως ένας 3

Τεγόπουλος - Φυτράκης [1990], Ελληνικό Λεξικό: Ορθογραφικό,

Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό Συνώνυμων, Αντίθετων Κύριων Ονομάτων, Έκδοση Δ', Αθήνα: Αρμονία Α.Ε., σελ. 472 4

Hallak, Essam [2011], “The Ephemeral and the Liminal: A Philosophical

Re-Conseptualization of the Boundaries of Architecture and Ethicsˮ, Concordia

University,

[16]

Canada

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

χώρος περάσματος παρά ως ένας χώρος παραμονής και η σημαντικότητά του έγκειται στον περιορισμό του, στο απροσδόκητό του και στα μέσα αλλαγής.

(https://www.academia.edu/28948879/THE_EPHEMERAL_AND_THE_LI MINAL_A_PHILOSOPHICAL_RECONCEPTUALIZATION_OF_THE_BOUNDARIES_OF_ARCHITECTURE _AND_ETHICS?auto=download), σελ. 132

[17]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [1] Daniel Munoz, Reuters, Ιστοί από αράχνες μετά από πλημμύρα, Wagga Wagga

Εικόνα [2] Liz West, Aglow, Εγκατάσταση με δοχεία σε παριζιάνικο αρχοντικό, Παρίσι

[18]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [3] Θανάσης Βέμπος, Η διασταύρωση των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Ρίζου, Αθήνα, 1924

Εικόνα [4] Θανάσης Βέμπος, Η διασταύρωση των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Ρίζου, Αθήνα, 2014

[19]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

νομάδας5:

χαρακτηρίζεται

εναλλασσόμενους

στο

από χρόνο

συνεχή

μετακίνηση,

τόπους

κατοίκησης,

εργασίας, εμπειρίας. Εκφράστηκε παραδειγματικά από τη μετακινούμενη

αρχιτεκτονική

και

την

προσωρινότητα

εγκατάστασης. Οι νομαδικοί πολιτισμοί αναφέρονται σε κοινότητες που μετακινούνται συνεχώς από τόπο σε τόπο χωρίς να εγκαθίστανται μόνιμα σε κανένα από αυτούς. νομαδισμός6: αναφέρεται κατά κύριο λόγο σε έναν τρόπο ζωής που συνδέεται με τη χωρική, φυσική μετακίνηση και τη δυνατότητα της αρχιτεκτονικής να μεταβάλλεται, να μετακινείται, να μετατρέπεται, να αναπροσαρμόζεται. Οι νομάδες (Εικ. [5]), επομένως, μετακινούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα δημιουργώντας κοινότητες που δεν έχουν σταθερό τόπο, αλλά δημιουργούν κάθε φορά και έναν διαφορετικό χωρίς να υπάρχει μόνιμη εγκατάσταση σ' αυτόν (Εικ. [6]). Βασικό στοιχείο του νομαδισμού είναι η μαζική μετακίνηση, η αλλαγή και η προσαρμοστικότητα σε διαφορετικές συνθήκες.

Μπούρας, Χαράλαμπος και Φιλιππίδης, Δημήτρης [2013], Αρχιτεκτονική,

Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, σελ. 252 6

Όπ. π., σελ. 252

[20]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [5] Horseback Mongolia, Νομαδισμός στη Μογγολία, Έρημος Gobi

Εικόνα [6] Julie Paterson, Σπίτια από ξύλα και κουρέλια που μπορούν να αποσυναρμολογηθούν ανά πάσα στιγμή και να μεταφερθούν, Νότιο Σινά

[21]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

1.2. [Γενικά για το Εφήμερο] Τα πάντα γύρω μας είναι εφήμερα. Η ζωή, το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ύπαρξης όλων των έμβιων όντων, έχει αρχή, διάρκεια - που ποικίλει σε κάθε οργανισμό, και τέλος. Κάθε γεγονός που πραγματοποιείται και που διαρκεί λίγο ή πολύ, μπορεί να προσδιοριστεί από τον παράγοντα του χρόνου και να αποκτήσει μία θέση μέσα σ' αυτόν. Τα φυσικά φαινόμενα (Εικ. [7], Εικ. [8]) που καθορίζουν την ποιότητα ζωής των οργανισμών πάνω στον πλανήτη μας, έχουν κι αυτά παροδικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι αν και επαναλαμβάνονται εμφανίζονται

κάθε

σε

ορισμένα

φορά

χρονικά

διαφορετικά

κι

διαστήματα, ας

έχουν

σημαντικές ομοιότητες με την αρχική τους έκφανση. Ακολούθως, οι διάφορες εκδηλώσεις της ζωής είναι από τη φύση τους εφήμερες αφού στηρίζονται στο πρότυπο της ύπαρξης των διάφορων οργανισμών, ενισχύοντας μ' αυτόν τον τρόπο την προσωρινή υπόστασή της.

[22]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [7] Michael Marten, Άνοδος της στάθμης των υδάτων κατά τη διάρκεια του φυσικού φαινομένου της παλίρροιας, Μεγάλη Βρετανία

Εικόνα [8] Michael Marten, Κάθοδος της στάθμης των υδάτων κατά τη διάρκεια του φυσικού φαινομένου της παλίρροιας, Μεγάλη Βρετανία

[23]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Από την αρχή της ύπαρξής του, ο άνθρωπος, προκειμένου να ζήσει, προσπαθεί να προσαρμόζεται στις διάφορες καταστάσεις που προκύπτουν. Η αναζήτηση τροφής και νερού αποτέλεσαν σημαντικά κίνητρα για τη μετακίνηση πληθυσμών και την εγκατάστασή τους σε διαφορετικά μέρη. Η εγκατάσταση είχε σαν προϋπόθεση την εύρεση ή τη δημιουργία καταφυγίων για την προστασία από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τις επιθέσεις από ζώα. Ακόμα, η ανάγκη για επαφή και επικοινωνία με άλλα άτομα ή πληθυσμούς ενέτεινε τη συνεχή μετακίνηση. Έτσι, οι άνθρωποι εξασφαλίζοντας, κάθε φορά, τις κατάλληλες συνθήκες

διαβίωσης

ανάλογα

με

την

περίπτωση,

δημιουργούσαν διαφορετικά περιβάλλοντα που είχαν μία συγκεκριμένη διάρκεια στο χρόνο. Είναι, λοιπόν, γεγονός ότι η νομαδική ζωή ήταν αφετηρία της ανθρώπινης διαβίωσης. Με το πέρασμα των χρόνων και αφότου ανέπτυξαν κοινωνίες, οι άνθρωποι είχαν την επιθυμία μίας πιο σταθερής ζωής που θα εξασφάλιζε σιγουριά για το μέλλον. Οι συχνές μετακινήσεις περιορίστηκαν και σταδιακά τη θέση τους πήρε η μόνιμη εγκατάσταση σε έναν τόπο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν αλλαγές στις φαινομενικά σταθερές κοινωνίες που δημιουργούσαν.

[24]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Σήμερα, με τη ραγδαία ανάπτυξη του ανθρώπινου πληθυσμού, τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες σε διάφορα επίπεδα της ζωής, καθώς και με τους γρήγορους ρυθμούς που εισάγει η τεχνολογία, η σταθερότητα περιορίζεται. Η ευκολία και η μόδα, που επηρεάζονται από την τεχνολογία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι εφήμερα. άνθρωπος

αναζητά

διαφορετικούς τρόπους

για

Ο την

ικανοποίηση των βασικών, αλλά και των καινούργιων αναγκών που προκύπτουν, και πολύ συχνά καλείται να προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις με συνέπεια να οδηγείται σε προσωρινές λύσεις μέχρι την εμφάνιση μίας νέας ανάγκης (Εικ. [9]). Οι επιλογές σε όλα τα επίπεδα της ζωής του ανθρώπου έχουν να κάνουν με αποφάσεις που παίρνονται

για

να

εξυπηρετήσουν

βραχυπρόθεσμες

καταστάσεις. Η ίδια η εξέλιξη, όχι μόνο των ανθρώπων, αλλά και όλων των ζωντανών οργανισμών, προϋποθέτει τη μη σταθερότητα (Εικ. [10]).

[25]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [9] SPCA / ECPAD, Πλανόδιος πωλητής σταφυλιών στη οδό Καραϊσκάκη, Ψυρρή

Εικόνα [10] Weerapatkiatdumrong, Σταδιακή ανάπτυξη φυτού

[26]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

2. ΤΟΠΟΣ

2.1. [Έννοιες - Ορισμοί] τόπος: [< αρχ. τόπος] έκταση γης // χώρα, πόλη, πατρίδα // χώρος // θέση7 // χωρική έκταση πάνω στο έδαφος που χαρακτηρίζεται

από

κοινές

ιδιότητες,

ώστε

να

αναγνωρίζεται ως σύνολο // γεωγραφική ενότητα, με ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, με την οποία ταυτίζεται διαχρονικά ένα κοινωνικό σύνολο.8 τοποθεσία9: περιοχή ομοιογενής ως προς τα βασικά κοινωνικά, οικολογικά, αντιληπτικά χαρακτηριστικά της. Αποτελεί ενότητα χώρου, φυσικού ή κατασκευασμένου, με προσδιορίσιμες διαστάσεις και όρια, με συνοχή των μερών που τη συνιστούν μεταξύ τους και με διακεκριμένες κάποτε προοπτικές.

τοποθεσία

έχει

την

έννοια

χώρου

περιέχοντος και περιεχομένου αναφορικά με τη χρήση, την

Τεγόπουλος - Φυτράκης [1990], Ελληνικό Λεξικό: Ορθογραφικό,

Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό Συνώνυμων, Αντίθετων Κύριων Ονομάτων, Έκδοση Δ', Αθήνα: Αρμονία Α.Ε., σελ. 768 8

Μπούρας, Χαράλαμπος και Φιλιππίδης, Δημήτρης [2013], Αρχιτεκτονική,

Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, σελ. 380 9

Όπ. π.

[27]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

παρούσα ή τη μέλλουσα, από τον άνθρωπο μέσα σε συγκεκριμένη κοινωνία. τοπόσημο10:

σημείο

στοιχείο

του

τόπου

που

αναγνωρίζεται από την κοινωνία ως ιδιαίτερης αξίας και χαρακτηρίζει την ταυτότητά του, συνήθως ιστορικό κτίσμα (μνημείο) ή τοποθεσία όπου συνέβη κάποιο σημαντικό γεγονός χώρος: [ < αρχ. χῶρος] το περιβάλλον όπου είναι δυνατό να τοποθετηθούν πράγματα ή να συμβούν φαινόμενα // κενή, ελεύθερη έκταση // η χωρίς όρια έκταση όπου βρίσκονται και κινούνται τα ουράνια σώματα, το σύμπαν 11 // πρωταρχική έννοια της αρχιτεκτονικής, καθώς η επιστήμη της αρχιτεκτονικής ορίζεται ως οργάνωση και διαχείριση του

χώρου,

ως

ενορχήστρωση

χωρικών

σχέσεων.

Δυσχερής η ερμηνεία του, ενίοτε ως κενό (εκείνο που υπολείπεται ή περιβάλλει μια κατασκευή ή κτίσμα), ή άλλοτε ως περιεχόμενο, εκείνο που εγκλείεται μέσα στις

Όπ. π., σελ. 381 Τεγόπουλος - Φυτράκης [1990], Ελληνικό Λεξικό: Ορθογραφικό,

Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό Συνώνυμων, Αντίθετων Κύριων Ονομάτων, Έκδοση Δ', Αθήνα: Αρμονία Α.Ε., σελ. 860

[28]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

αρχιτεκτονικές

μορφές,

που

τότε

λειτουργούν

ως

περίβλημα.12 χρόνος13: [ < αρχ. χρόνος] έννοια που εκφράζει τη διαδοχή και τη διάρκεια φαινομένων, ενεργειών, καταστάσεων // χρονική απόσταση ανάμεσα σε δύο γεγονότα ή ανάμεσα σε ορισμένο γεγονός και στην παρούσα στιγμή // το έτος

Μπούρας,

Χαράλαμπος

και

Φιλιππίδης,

Δημήτρης

[2013],

Αρχιτεκτονική, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα, σελ. 408 13

Τεγόπουλος - Φυτράκης [1990], Ελληνικό Λεξικό: Ορθογραφικό,

Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό Συνώνυμων, Αντίθετων Κύριων Ονομάτων, Έκδοση Δ', Αθήνα: Αρμονία Α.Ε., σελ. 856

[29]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [11] Simao Romualdo, Σταθμός τρένου, Λονδίνο

Εικόνα [12] Dezeen, Κίνηση στην Times Square, Νέα Υόρκη

[30]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

2.2. [Τόπος - Χώρος - Χρόνος] 2.2.1. [Διάκριση Χώρου και Τόπου] Από τους ορισμούς των εννοιών τόπος και

χώρος

διαπιστώνεται ότι ο τόπος είναι μία πιο συγκεκριμένα ορισμένη έννοια, ενώ ο χώρος ορίζεται γενικότερα ως ένα σύνολο μεγαλύτερο από τον τόπο, τον οποίο και μπορεί να περιέχει. Στην εμπειρία, η έννοια του χώρου συχνά συνενώνεται μ' αυτή του τόπου. “Ο χώρος είναι πιο αφηρημένος

από

αδιαφοροποίητος

τον

τόπο.

χώρος,

Ό,τι

γίνεται

εμφανίζεται

τόπος,

καθώς

ως το

γνωρίζουμε καλύτερα και το προικίζουμε με αξία. Οι ιδέες χώρος και τόπος απαιτούν η μία την άλλη για να προσδιοριστούν.”14

τόπος

χρειάζεται

ξεχωριστά

χαρακτηριστικά για να γίνει σαφής η διάκρισή του από το χώρο. Συγκεκριμένα, αν εντοπιστούν κοινές ιδιότητες σε μία έκταση γης ώστε αυτή να μπορεί να εμφανίζεται ως σύνολο, τότε γίνεται λόγος για έναν τόπο. Η έννοια του χώρου, όπως γίνεται σήμερα αντιληπτή, έχει πολλές πλευρές, αλλά πρόκειται ουσιαστικά για την αιώνια δυνατότητα ανάπτυξης σχέσεων εντός του, που όταν γίνουν συγκεκριμένες δημιουργούν τον τόπο. 14

Tuan, Yi-Fu [1977], Space and Place: The Perspective of Experience,

Minneapolis: University of Minnesota Press, σελ. 6

[31]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

χώρος και

ο τόπος είναι

βασικά στοιχεία του

πραγματικού κόσμου. “Ο τόπος ειναι ασφάλεια, ο χώρος είναι ελευθερία. Συνδεόμαστε με το ένα και επιθυμούμε το άλλο.”15 Ο άνθρωπος, σε όλα τα στάδια της εξέλιξής του, επιζητά ενστικτωδώς την ασφάλεια και την προστασία από διάφορες συνθήκες ώστε να επιβιώσει. Δεν αρκεί απλά να μένει στη φύση, αλλά σε περιβάλλοντα δικής του κατασκευής. Επομένως, ο τόπος ως μία καθορισμένη έκταση συντελεί

στην

επίτευξη

αυτού

του

στόχου.

Παράλληλα, η ελευθερία που χαρακτηρίζει το χώρο είναι ένας σημαντικός παράγοντας που κάνει τον άνθρωπο να τον επιθυμεί συνεχώς κι ας βρίσκεται σε μία θέση που του προσφέρει βεβαιότητα και σιγουριά. Η ευρυχωρία είναι στενά συνδεδεμένη με την έννοια του να είναι κανείς ελεύθερος. Η ελευθερία υπονοεί το χώρο. Σημαίνει το να έχει κανείς τη δύναμη και αρκετό χώρο, στον οποίο μπορεί να δράσει. Ο χώρος πρόκειται για κάτι ενδιάμεσο, για τη σχέση των θέσεων που καταλαμβάνουν τα σώματα μεταξύ τους και είναι μία κοινή ιδιότητα όλων των πραγμάτων. Εκφράζει μία συνέχεια16 στην οποία το σώμα επεκτείνεται και μέσω της κίνησης το άτομο προσαρμόζει την εμπειρία του μέσα σ' αυτόν. “Η αρχιτεκτονική είναι αυτή που 15

Όπ. π., σελ. 3

Hill, Jonathan [2006], Immaterial Architecture, London: Routledge, σελ.

[32]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

προκαλεί ασυνέχειες στο χώρο”17, οι οποίες υπονοούν τους τόπους. “Ο χώρος είναι κάτι περισσότερο από ένα σύμπλεγμα, μία άποψη που αλλάζει ή ένα συναίσθημα. Είναι μία ανάγκη για βιολογική επιβίωση.”18 Όπως ο τόπος, έτσι και ο χώρος παίζει σημαντικό ρόλο για τον άνθρωπο. Πάντα θα έχει το ένα και θα επιζητά το άλλο. Ο

Martin

Σκέπτεσθαι,

Heidegger τονίζει

στο ότι

βιβλίο “Ένας

Κτίζειν, χώρος

Κατοικείν, είναι

κάτι

παραχωρημένο, αποδεσμευμένο, δηλαδή ενταγμένο σε ένα όριο, στα αρχαία ελληνικά πέρας.”19 Η παραπάνω δήλωση σε συνδυασμό με τον ορισμό που δόθηκε για το χώρο στο Κεφάλαιο 2 (2.1. [Έννοιες - Ορισμοί]), επιβεβαιώνει ότι ο χώρος είναι μία κενή έκταση στην οποία μπορούν να τοποθετηθούν πράγματα και να συμβούν γεγονότα, που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ τους. Ο τόπος συντελείται από αυτές τις σχέσεις και τα ομοιογενή χαρακτηριστικά που υπάρχουν σε μία οριοθετημένη έκταση παράγοντας ένα σύνολο με τη δική του ταυτότητα. Η 17

Σφαέλλος, Χαράλαμπος [1991], Αρχιτεκτονική: Η Μορφή της Σκέψης

στο Φυσικό Χώρο, Αθήνα: Γνώση, σελ. 279 18

Tuan, Yi-Fu [1977], Space and Place: The Perspective of Experience,

Minneapolis: University of Minnesota Press, σελ. 57 19

Heidegger, Martin [2008], Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι, Μετάφραση Γ.

Ξηροπαΐδης, Αθήνα: Πλέθρον, σελ. 51

[33]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ιδιαιτερότητά του είναι ότι “κάθε τόπος είναι η εστία μίας διακριτής ανάμιξης ευρύτερων και περισσότερων τοπικών κοινωνικών σχέσεων.”20 Έτσι, παράγονται επιδράσεις που σε άλλη περίπτωση δε θα υπήρχαν. Παίρνοντας ως παράδειγμα τη γέφυρα (Εικ. [13]), ο Heidegger υποστηρίζει ότι “Δεν είναι το γεγονός ότι η γέφυρα στήνεται σε έναν τόπο, αλλά το γεγονός ότι στην ίδια τη γέφυρα γεννιέται κατ' αρχάς ένας τόπος.”21 Οτιδήποτε συμβαίνει στη γέφυρα αποτελεί την αιτία για να παραχθεί ένας τόπος. “Ο χώρος παραχωρείται και περισυλλέγεται μέσω ενός τόπου δηλαδή μέσω ενός πράγματος ομοειδούς προς τη γέφυρα. Συνεπώς, οι χώροι προσλαμβάνουν την ουσία τους από τόπους και όχι από «το» χώρο.”22

Massey, Doreen [1994], Space, Place and Gender, Minneapolis:

University of Minnesota Press, σελ. 156 21

Heidegger, Martin [2008], Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι, Μετάφραση Γ.

Ξηροπαΐδης, Αθήνα: Πλέθρον, σελ. 51 22

Όπ. π., σελ. 53

[34]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα

[13]

The

Jakarta

Post,

Γέφυρα

Yavuz

Sultan

Selim,

Κωνσταντινούπολη

Όταν ολοκληρώνεται ένα κτήριο ή οποιοδήποτε άλλο σύμπλεγμα δημιουργείται ένα περιβάλλον που μπορεί να επηρεάσει όσους ζουν μέσα σ' αυτό. Το περιβάλλον αυτό είναι τόπος που αποτελεί ένα κέντρο μέσα στο οποίο ικανοποιούνται οι βιολογικές ανάγκες των ατόμων για τροφή, νερό, ξεκούραση και παραγωγή. Είναι μία έκταση που προσφέρει μία στάση, μία παύση μέσα στην ελευθερία που υπαινίσσεται ο χώρος. Ο συγγραφέας του Space and Place: The Perspective of Experience αναφέρει ότι “Αν θεωρούμε το χώρο ως κάτι που επιτρέπει την κίνηση, τότε ο τόπος είναι μία παύση. Κάθε παύση στην κίνηση, κάνει

[35]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

δυνατό για την τοποθεσία να μεταμορφωθεί σε τόπο.”23 Αυτή η παύση είναι ένα οργανωμένο σύνολο μέσα στην ελευθερία του χώρου, είναι ένας κόσμος γεμάτος από συγκεκριμένα νοήματα. “Ο τόπος είναι οποιοδήποτε αντικείμενο τραβά την προσοχή μας. Όπως κοιτάμε σε μία πανοραμική σκηνή, τα μάτια μας σταματούν σε σημεία ενδιαφέροντος. Κάθε παύση είναι αρκετός χρόνος για να δημιουργηθεί μία εικόνα ενός τόπου που διαγράφει μία μεγάλη χρονική διάρκεια στη συνείδησή μας.”24 “Ένα

περιβάλλον

υπάρχει

μόνο

σε

σχέση

με

το

υποκείμενο, το οποίο είναι ένα ον που μπορεί να σκέφτεται, να νιώθει και να δρα.”25 Συνεπώς, το περιβάλλον δεν προϋπάρχει, αλλά αντίθετα κατασκευάζεται σε σχέση με έναν τρόπο ζωής. Με το να θέτει κανείς ένα χώρο υπό έλεγχο, σημαίνει ακριβώς να εγκαθιστά μία περιοχή. Ο τόπος, που είναι το περιβάλλον που δημιουργείται σε ένα χώρο, παίρνει μορφή από τις σχέσεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι μεταξύ τους για όσο χρονικό διάστημα συμβαίνει 23

Tuan, Yi-Fu [1977], Space and Place: The Perspective of Experience,

Minneapolis: University of Minnesota Press, σελ. 6 24

Όπ. π., σελ. 161 Caderno Sesc_Videobrasil, “Ephemeral Territoriesˮ, Pertença Edição

Moacir

Dos

Anjos,

2012_2013

(https://www.academia.edu/10102850/Ephemeral_territories), σελ. 127

[36]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

αυτό. Ο τρόπος ζωής των ανθρώπων είναι αυτός που δίνει νόημα στο χώρο και τον μετατρέπει σε τόπο. Εξάλλου όσον αφορά τις κατασκευές, τίποτα διαρκές δεν μπορεί να δημιουργηθεί, αφού τα πάντα μπορούν να εξαφανιστούν από τη μία μέρα στην άλλη.

[37]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

2.2.1.1. [Υπαρξιακός Χώρος] “Ο υπαρξιακός χώρος δεν είναι ένας λογικο - μαθηματικός όρος, αλλά περιλαμβάνει τις βασικές σχέσεις μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του. Η έννοια του υπαρξιακού χώρου διαιρείται σε δύο συμπληρωματικούς όρους, εκείνους του χώρου και του χαρακτήρα ([Εικ. [14]), σε αντιστοίχηση προς τις βασικές ψυχικές λειτουργίες του προσανατολισμού και της ταύτισης.”26 Ο χώρος είναι αόρατος και εξολοκλήρου ενσωματωμένος στην ύπαρξή μας. “Ποτέ κανείς μας δεν έχει δει, μυρίσει ή νιώσει το χώρο. Φανταζόμαστε ότι έχουμε επειδή η αναλογία, ο ρυθμός, η αλληλουχία, το φως και η υφή ενός δωματίου μας δίνουν την εντύπωση του χώρου.”27 Είναι εμφανές, λοιπόν, ότι ο χώρος δεν αποτελείται από ύλη και έτσι ο άνθρωπος δεν μπορεί να τον κατανοήσει με τις αισθήσεις του. Ο χώρος είναι, δηλαδή, κομμάτι της φαντασίας του. Μπορεί ο άνθρωπος, κατά τη διάρκεια της ζωής του, να κατοικεί σε όλα τα είδη των χώρων, παρ' όλα αυτά δεν 26

Norberg - Schulz, Christian [2009], Genius Loci - Το Πνεύμα του Τόπου:

Για

μια

Φαινομενολογία

της

Αρχιτεκτονικής,

Μετάφραση

Μ.

Φραγκόπουλος, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 6 27

Betsky, Aaron and Adigard, Erik [2000], Architecture must burn: A

manifesto for an architecture beyond building, London: Thames & Hudson

[38]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

μπορεί να τα δει. Αυτά που βλέπει είναι τα αντικείμενα που τον απαρτίζουν. Η αίσθηση του χώρου δημιουργείται όταν μπορεί κανείς να κινηθεί. Η κίνηση είναι αυτή που δίνει το νόημα του χώρου. Ο σύγχρονος άνθρωπος κινείται τόσο που δεν έχει χρόνο να καθιερώσει ρίζες. Η εμπειρία και η εκτίμησή του για τον τόπο

είναι

επιπόλαιη.

Κάθε

τόπος

εκπέμπει

μία

ατμόσφαιρα που γίνεται ορατή μέσα από τα στοιχεία που τον αποτελούν και μέσα από την εμπειρία που βιώνει το ίδιο το άτομο μέσα σ' αυτόν (Εικ. [15]). Ο Christian Norberg - Schulz αναφέρει ότι “Ο χώρος δηλώνει την τρισδιάστατη οργάνωση των στοιχείων που συνθέτουν έναν τόπο, ενώ ο χαρακτήρας δηλώνει τη γενική ατμόσφαιρα, η οποία είναι και η πλέον καθοριστική ιδιότητα οποιουδήποτε τόπου.”28

Norberg - Schulz, Christian [2009], Genius Loci - Το Πνεύμα του Τόπου:

Για

μια

Φαινομενολογία

της

Αρχιτεκτονικής,

Μετάφραση

Φραγκόπουλος, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 13

[39]

Μ.

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [14] Wikipedia, Μεσαιωνικός Οικισμός Ανάβατου, Ανάβατος Χίου

Εικόνα [15] Danielle Austen, Ποδηλασία σε δασική περιοχή, Sussex

[40]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

2.2.1.2. [Γεωμετρικός Τόπος] “Στη Γεωμετρία ένας τόπος είναι ένα σύνολο από όλα τα σημεία (συνήθως μία ευθεία, ένα τμήμα ευθείας, μία καμπύλη ή μία επιφάνεια), των οποίων η θέση ικανοποιεί ή καθορίζεται συνθήκες.”

από

μία

ή περισσότερες

συγκεκριμένες

Το σύνολο των σημείων, δηλαδή, που

ικανοποιούν κάποια ιδιότητα, καλείται συχνά ο τόπος ενός σημείου που ικανοποιεί αυτή την ιδιότητα. Η χρήση του μοναδικού σ' αυτή τη διατύπωση είναι μία απόδειξη, ότι μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι μαθηματικοί δε λάμβαναν υπόψη τα απεριόριστα σύνολα. Αντί να θεωρούν τις ευθείς και τις καμπύλες ως σύνολα σημείων, τις θεωρούσαν ως τόπους όπου ένα σημείο μπορεί να βρίσκεται ή να κινείται. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, ένα γεωμετρικό σχήμα (για παράδειγμα μία καμπύλη) δε θεωρούνταν ως ένα άπειρο σύνολο σημείων. Αντίθετα, θεωρήθηκε ως οντότητα στην οποία μπορεί να εντοπιστεί ένα σημείο ή στην οποία μετακινείται. Έτσι, “ένας κύκλος στην Ευκλείδεια Γεωμετρία ορίστηκε ως ο τόπος ενός σημείου που βρίσκεται σε μία δεδομένη απόσταση από ένα

James, Robert Clarke and James, Glenn [1992], Mathematics

Dictionary [5η Έκδοση], New York: Springer, σελ. 255

[41]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

σταθερό σημείο, το κέντρο του κύκλου. Στους γεωμετρικούς τόπους ανήκει το σύνολο των σημείων που ισαπέχουν από δύο σημεία και αποτελούν μία κάθετη διχοτόμο (μεσοκάθετος) στο τμήμα της ευθείας που συνδέει τα δύο σημεία (Σχ. [α]), το σύνολο των σημείων που ισαπέχουν από δύο ευθείες που τέμνονται και αποτελούν μία γωνιακή διχοτόμηση (Σχ. [β]), καθώς και οι κωνικές τομές. Αυτές είναι η παραβολή, ο κύκλος, η υπερβολή και η έλλειψη. Παραβολή (Σχ. [γ]) είναι το σύνολο των σημείων που ισαπέχουν από ένα σταθερό σημείο (εστία) και μία ευθεία. Ο κύκλος (Σχ. [δ]) είναι το σύνολο των σημείων για τα οποία η απόσταση από ένα μοναδικό σημείο είναι σταθερή και ονομάζεται ακτίνα. Η υπερβολή (Σχ. [ε]) είναι το σύνολο των σημείων για καθένα από τα οποία η απόλυτη τιμή μεταξύ των αποστάσεων των δύο δεδομένων εστιών είναι μία σταθερά. Τέλος, η έλλειψη (Σχ. [στ]) είναι το σύνολο των σημείων για καθένα από τα οποία το άθροισμα των αποστάσεων σε δύο δεδομένες εστίες είναι μία σταθερά. Ο κύκλος είναι μία ειδική περίπτωση της έλλειψης, όπου οι δύο εστίες συμπίπτουν μεταξύ τους.

[42]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Σχήμα [α] Μεσοκάθετος

Σχήμα [β] Διχοτόμος Γωνίας

[43]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Σχήμα [γ] Παραβολή

Σχήμα [δ] Κύκλος

[44]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Σχήμα [ε] Υπερβολή

Σχήμα [στ] Έλλειψη

[45]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

2.2.2. [Σχέση Χώρου - Τόπου με Χρόνο] Η ανθρωπότητα διανύει μία εποχή όπου τα πράγματα επιταχύνονται και διευρύνονται. Το κεφάλαιο περνά μία νέα φάση παγκοσμιοποίησης, ειδικά σε οικονομικό επίπεδο. Περισσότεροι άνθρωποι ταξιδεύουν πιο συχνά και σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Η συμπίεση χρόνου - χώρου αναφέρεται στην κίνηση και την επικοινωνία διαμέσου του χώρου

στη

γεωγραφική

εξάπλωση

των

κοινωνικών

σχέσεων, και στην εμπειρία μας για όλα αυτά. Η συνήθης ερμηνεία είναι ότι προκύπτει υπερβολικά από τις δράσεις του κεφαλαίου και από την πρόσφατα αυξανόμενη παγκοσμιοποίηση. Ο χρόνος είναι αναπόσπαστο κομμάτι του χώρου. Αυτά τα δύο είναι αδιαίρετα. “Καθώς ο χρόνος εξισώνεται με την κίνηση και την πρόοδο, ο χώρος ή ο τόπος εξισώνεται με τη στάση και την αντίδραση.”30 Ο χρόνος γίνεται αντιληπτός ως κίνηση και ροή και ο τόπος ως παύση στη χρονική αυτή ροή. “Όταν ο χώρος είναι εντελώς οικείος σε μας, έχει γίνει τόπος.”31 Αυτό προϋποθέτει τον παράγοντα του χρόνου 30

Massey, Doreen [1994], Space, Place and Gender, Minneapolis:

University of Minnesota Press, σελ. 151 31

Tuan, Yi-Fu [1977], Space and Place: The Perspective of Experience,

Minneapolis: University of Minnesota Press, σελ. 73

[46]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

που θα δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες, οι οποίες θα επιτρέψουν την ανάπτυξη σχέσεων και κοινωνιών μέσα στο χώρο και οι ίδιες με τη σειρά τους θα καταστήσουν το χώρο γνώριμο, δηλαδή θα τον μεταβάλλουν σε τόπο. Ο χρόνος είναι συνυφασμένος με τη διαδοχή και τη διάρκεια φαινομένων, ενεργειών και καταστάσεων. Μπορεί να θεωρηθεί είτε ρεαλιστικά είτε υποκειμενικά. “Ρεαλιστικά, ως κάτι που συνεχίζεται και υπάρχει χωρίς κάποιον παρατηρητή,

ανεξάρτητο

από

την

ύπαρξη

άλλων

αντικειμένων και χωρίς καμιά απαραίτητη σχέση με άλλα φαινόμενα. Υποκειμενικά, ως κάτι που δεν έχει καμιά ύπαρξη εκτός από έναν παρατηρητή και παρουσιάζεται μόνο ως μία εμπειρία.”32 Ο χώρος όντας μία γενική και αφηρημένη έννοια, που όπως αναφέρθηκε έχει έμφυτη την ιδέα της ελευθερίας, επέρχεται ως “το αποτέλεσμα που παράγεται από τις λειτουργίες που τον προσανατολίζουν, τον τοποθετούν, τον κάνουν προσωρινό στο χρόνο και τον κάνουν να λειτουργεί σε μία πολυδύναμη ενότητα αντιφατικών προγραμμάτων ή συμβατικών εγγυτήτων.”33 Ο χώρος και ο χρόνος βιώνονται 32

Giedion, Sigfried [2008], Space, Time and Architecture: The Growth of a

New Tradition, Cambridge: Harvard University Press, σελ. 443 33

Hillier, Jean and Rooksby, Emma [2005], Habitus: A Sense of Place,

London: Ashgate, σελ. 299

[47]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ταυτόχρονα - ο χώρος ως η σφαίρα της ελευθερίας από τους φυσικούς περιορισμούς και ο χρόνος ως η διάρκεια στην οποία η ένταση έπεται από ευκολία. Υπάρχει η ιδέα ότι κάθε τόπος έχει τη δική του μοναδική ταυτότητα. Πιο αναλυτικά, η ταυτότητα του τόπου, δηλαδή το νόημά του, κατασκευάζεται από μία εσωστρεφή, εσωτερική ιστορία που βασίζεται στη βύθισή της στο παρελθόν για τις εσωτερικοποιημένες αρχές. Σύμφωνα με τον Christian Norberg - Schulz, κάθε τόπος έχει έναν ξεχωριστό χαρακτήρα, που εκπροσωπεί τη συγκεκριμένη πραγματικότητα προς την οποία πρέπει να προσαρμοστεί ο άνθρωπος. Αυτό είναι το “Genius Loci - Το Πνεύμα του Τόπου”34. Λόγω του ότι ο χώρος και ο τόπος είναι δύο έννοιες στενά συνδεδεμένες, που καθορίζονται από τον παράγοντα του χρόνου, γίνεται κατανοητό ότι η ανάπτυξή του έχει ένα τέλος. “Ο χώρος από μόνος του ή ο χρόνος από μόνος του, είναι καταδικασμένος να ξεθωριάζει και να μετατρέπεται σε

Norberg - Schulz, Christian [2009], Genius Loci - Το Πνεύμα του Τόπου:

Για

μια

Φαινομενολογία

της

Αρχιτεκτονικής,

Μετάφραση

Φραγκόπουλος, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 5

[48]

Μ.

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

μία απλή σκιά. Μόνο ένα είδος ενότητας και των δύο μπορεί να διατηρήσει την ύπαρξή τους.”35 “Η αίσθηση του χρόνου επηρεάζει την αίσθηση του τόπου.”36 Αυτό δε σημαίνει ότι όσο περισσότερο χρόνο βιώνουμε κάτι σε έναν τόπο τόσο πιο πολλές αναμνήσεις θα έχουμε από αυτόν τον τόπο. Πολλά χρόνια σε έναν τόπο μπορούν να αφήσουν λίγα ίχνη αναμνήσεων που μπορούμε ή θα μπορούσαμε να ανακαλέσουμε. Μία έντονη εμπειρία μικρής διάρκειας, από την άλλη πλευρά, μπορεί να αλλάξει τη ζωή κάποιου. Για παράδειγμα, ο κόσμος των νομάδων αποτελείται από τόπους που συνδέονται με ένα μονοπάτι. Σταματούν και εγκαθιστούν έναν καταυλισμό στους ίδιους σχεδόν τόπους - βοσκοτόπια και νερόλακκους - χρόνο με το χρόνο. Τα μονοπάτια που ακολουθούν δείχνουν μικρή αλλαγή και αν και βρίσκονται συχνά σε κίνηση, έχουν μία δυνατή σχέση με τον τόπο. Το προσωρινό στοιχείο της εγκατάστασής τους είναι αυτό που τους κάνει να δένονται με τον τόπο.

Giedion, Sigfried [2008], Space, Time and Architecture: The Growth of a

New Tradition, Cambridge: Harvard University Press, σελ. 443 36

Tuan, Yi-Fu [1977], Space and Place: The Perspective of Experience,

Minneapolis: University of Minnesota Press, σελ. 186

[49]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [16] Felix Gonzalez-Torres, Untitled (Perfect Lovers), 1991

Εικόνα [17] Salvador Dalí, The Persistence of Memory, 1931

[50]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3. ΕΦΗΜΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

3.1. [Γενικά για την Εφήμερη Αρχιτεκτονική] Η κοινωνία δεν είναι ποτέ στατική. Ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει μία αιώνια τάση προς την αλλαγή, συνήθως προς την πρόοδο και τις βελτιώσεις στην κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Καθώς οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο έχει εφήμερο χαρακτήρα, έτσι και η αρχιτεκτονική, που

υποδηλώνει την

ύπαρξη και την

εξέλιξη του

ανθρώπου, δε θα μπορούσε να μην είναι εκ φύσεως εφήμερη.

Εφήμερη

αρχιτεκτονική

είναι

κάθε

κατασκευασμένο περιβάλλον που δημιουργείται για έναν περιορισμένο χρόνο, αλλά η επίδρασή του μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια μέσα στο χρόνο απ' ό,τι το ίδιο το περιβάλλον. Μπορεί να είναι ένα κτήριο, ένα τοπίο ή ένα σχέδιο εσωτερικού χώρου που δημιουργείται σε ένα συγκεκριμένο μέρος για περιορισμένο χρόνο, αν και η επίδρασή του μπορεί να συνεχιστεί για πολύ καιρό. Το πόσο εφήμερη είναι όμως η αρχιτεκτονική εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η ποιότητα της κατασκευής, η τοποθεσία και το κλίμα. Το χτισμένο περιβάλλον, συνήθως, γίνεται αντιληπτό ως μία σχετικά στατική οντότητα, όπου η αλλαγή προκαλείται

[51]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

αργά με το πέρασμα των χρόνων, των δεκαετιών και καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής. Κατά γενική ομολογία, απ' όλα τα αντικείμενα που έχει κατασκευάσει το ανθρώπινο είδος, τα κτήρια είναι από τα πιο βαριά και διαρκή (Εικ. [18]). Διαμορφώνουν και ενημερώνουν όχι μόνο για το αστικό και το αγροτικό περιβάλλον, αλλά επίσης, για την ιστορία και το νόημα της οντότητας των ανθρώπων. Οι πόλεις, που απαρτίζονται από τα κτήρια είναι “αναδυόμενα πολύπλοκα προσαρμοστικά συστήματα

κοινωνικών

δικτύων

που

προκύπτουν από τις συνεχείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κατοίκων τους, ενισχυόμενες και διευκολυνόμενες από τους μηχανισμούς ανάδρασης που παρέχει η αστική ζωή”37. Η δυτική κουλτούρα, κυριευμένη από τη μονιμότητα, την ιδιωτική ιδιοκτησία και την παραγωγή της ανθεκτικής και διαρκούς αρχιτεκτονικής, πολλές φορές, αποκρύπτει την εφήμερη

φύση

περισσότεροι

της

ανθρώπινης

άνθρωποι

είναι

κατάστασης.

συνηθισμένοι

σε

Οι μία

αρχιτεκτονική που ουσιαστικά συντίθεται από στατικά, σταθερά αντικείμενα.

Ακόμα όμως και αν μεσολαβούν

αιώνες για να φτάσει κάτι στο τέλος του, τα ίδια τα κτήρια,

West, Geoffrey [2018], Κλίμακα: Οι καθολικοί νόμοι της μεγέθυνσης, της

καινοτομίας, της αειφορίας και του βηματισμού της ζωής, σε οργανισμούς, πόλεις, οικονομίες και εταιρίες, Μετάφραση Β. Σακελλαρίου, Αθήνα: Κάτοπτρο, σελ. 273

[52]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ως δημιουργήματα της αρχιτεκτονικής, είναι κατά βάση προσωρινά. Παρ' όλα αυτά, κάποιες κατασκευές έχουν δημιουργηθεί για να διαρκούν περισσότερο από κάποιες άλλες. Επίσης, μπορεί να χτίζονται συνήθως σε μόνιμες τοποθεσίες, αλλά το περιβάλλον γύρω τους συνεχίζει να αλλάζει καθώς τα άλλα κτήρια ανακατασκευάζονται ή αντικαθίστανται.

Στις

περισσότερες

περιπτώσεις,

“οι

άνθρωποι προτιμούν να κρατούν τα πάντα τα ίδια έτσι ώστε

να

είναι

ικανοί

να

αντιμετωπίζουν

την

καθημερινότητα. Το ανθρώπινο ον ψάχνει συνεχώς για σταθερότητα και σιγουριά. Πρέπει να υπάρχουν καλοί λόγοι για να γίνει μία αλλαγή αποδεκτή.”38 Παρ' όλα αυτά, αν και ο άνθρωπος επιζητά τη μονιμότητα σε πολλές περιόδους και φάσεις της ζωής του, όπως συμβαίνει και με τα κτήρια που τον στεγάζουν, η εφήμερη αρχιτεκτονική (Εικ. [19]) είναι αυτή που πολλές φορές αποδεικνύεται ότι μπορεί να δώσει δημιουργικές λύσεις μέσα από την ελευθερία και την ευελιξία που παρέχει στο σχεδιασμό. Ακολούθως, βοηθάει στην ανάπτυξη νέων λύσεων όσον αφορά την πιο μόνιμη αρχιτεκτονική. Όταν η αρχιτεκτονική είναι εφήμερη, δηλαδή διαρκεί για ορισμένο χρονικό διάστημα και μετά εξαφανίζεται ως ύλη, 38

Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory,

Context, Design and Technology, London: E & FN SPON, σελ. 170

[53]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

προκαλεί διάφορες επιδράσεις στο περιβάλλον και τα άτομα, ακόμα και μετά το πέρας της. Αυτό σημαίνει ότι η παροδικότητα της αρχιτεκτονικής μέσα στο χρόνο, δεν την κάνει να είναι αναλώσιμη. Αντίθετα, τα νοήματα που δημιουργεί,

πολλές φορές,

είναι

μεγάλης σημασίας,

καθιστώντας την εξίσου απαραίτητη και σημαντική με τη μόνιμη αρχιτεκτονική. Εξάλλου, όπως τονίζεται στο βιβλίο Η Σημασία του Χρόνου στην Αρχιτεκτονική του Aldo Rossi, “Η

αρχιτεκτονική,

για να είναι

λησμονιέται.”

ξεχνιέται

αντικείμενο

σαν

εφήμερη

μεγάλη,

αρχιτεκτονική και

σαν

πρέπει να μπορεί

εικόνα,

αλλά

να η

μακρόχρονη επίδρασή της είναι που την κάνει σημαντική αρχιτεκτονική.

Πάγκαλος, Παναγιώτης [2012],

Σημασία

του Χρόνου στην

Αρχιτεκτονική του Aldo Rossi, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, σελ. 23

[54]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [18] Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Βορειοδυτική άποψη του Παρθενώνα, Αθήνα

Εικόνα [19] Archdaily, Περίπτερο της Κροατίας στη Μπιενάλε Βενετίας, Βενετία

[55]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Οι ιστορικοί χώροι συγκέντρωσης έχουν υιοθετηθεί ως τοποθεσίες τεράστιας σημασίας και συχνά είναι οι πιο σημαντικοί

χώροι

σε

μία

πόλη.

Οι

πλατείες

χρησιμοποιούνται για σπουδαία δημόσια γεγονότα, καθώς και

για

πρόχειρες,

αλλά

όχι

λιγότερο

σημαντικές

καθημερινές δραστηριότητες. Μία ποικιλία κινητών και προσωρινών δημιουργηθεί

εγκαταστάσεων

(Εικ.

με το πέρασμα των

υποστηρίξουν

τέτοια

γεγονότα

[20])

έχουν

αιώνων

για να

και

μπορεί

να

χρησιμοποιούνται ακόμα μέχρι και σήμερα, όπως για παράδειγμα οι πάγκοι αγοράς (Εικ. [21]), οι σκηνές και τα καθίσματα σε παραστάσεις, οι καντίνες και οι χώροι εστίασης.

Μία

χρησιμοποιηθεί

πλατεία ως

σε

χώρος

μία

πόλη

στάθμευσης

μπορεί

να

αυτοκινήτων,

αγορά τροφίμων, δημόσια συναυλία ή ως χώρος όπου ανακοινώνεται η εκλογή ενός νέου δημάρχου. Είναι ένας ευπροσάρμοστος χώρος, που ορίζεται επαρκώς από τα όριά του. Οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε μία πλατεία ή σε ένα δημόσιο χώρο, έχουν εφήμερο χαρακτήρα αφού αλλάζουν με τις ανάγκες που υπάρχουν κάθε φορά.

[56]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [20] Delfino Legnani, Civic Stage, Λισαβόνα

Εικόνα [21] Saffron Walden Town Council, Αγορά που στήνεται κάθε Τρίτη και Σάββατο σε πλατεία, Έσσεξ

[57]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εγκαταστάσεις και κτήρια που κινούνται εύκολα υπήρξαν ανάμεσα στα πιο πρώιμα τεχνουργήματα που φτιάχτηκαν από το ανθρώπινο είδος και μερικά από αυτά τα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά μοτίβα δεν έχουν υπάρξει μόνο πολύ ή λίγο αμετάβλητα για χιλιετίες, αλλά αποτελούν έμπνευση από τα οποία έχουν προκύψει οι μόνιμες μορφές κτηρίων. Παρόμοια με τη μόνιμη αρχιτεκτονική, “οι εφήμερες κατασκευές είναι ικανές να αποκαλύψουν μία ποιητική εικόνα, που μας επηρεάζει πρωτίστως μέσω της όρασής

μας

και

είναι

εξολοκλήρου

αισθησιακή,

συναισθηματική και επομένως ικανή να μας δελεάσει και να μας εξυψώσει ώστε να καταλάβουμε την έμφυτή μας συνείδηση στη συμμετοχή της ολότητας.”40 Η ιδέα της φορητής αρχιτεκτονικής έχει τις ρίζες της στις νομαδικές τάσεις της ανθρώπινης φύσης (Εικ. [22]). “Όλη η νομαδική άποψη προϋποθέτει την ύπαρξη ενός ανοιχτού ακατάκτητου ακαλλιέργητου χώρου.”41 Όταν οι πρώτοι άνθρωποι άρχισαν να φτιάχνουν τα πρώτα εργαλεία, σταδιακά προσαρμόστηκαν στη ζωή ενός συγκεκριμένου κλίματος και πιθανώς είχαν μικρή ανάγκη για καταφύγιο 40

Kronenburg, Robert [2006], Transportable Environments 3: Theory,

Context, Design and Technology, Oxon: Taylor & Francis, σελ. 2 41

Kronenburg, Robert [2003], Transportable Environments 2: Theory,

Context, Design and Technology, London: Spon Press, σελ. 25

[58]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

πέρα από τη χρήση μίας βολικής σπηλιάς. Για να επιβιώσουν στην εποχή των παγετώνων, έπρεπε να αναπτύξουν

περισσότερο

την

ικανότητά

τους

για

δημιουργία εργαλείων και ρουχισμού και να οργανώσουν την καθημερινή τους ύπαρξη. Αυτό σήμαινε την εύρεση της ολοένα και περισσότερο σπάνιας προμήθειας τροφής, την εγκατάσταση

τη

δημιουργία

καταφυγίου

και

τον

προσδιορισμό προσωρινών και μόνιμων καταφυγίων. Στο πέρασμα των αιώνων, η νομαδική ζωή πρόσφερε στην ανθρωπότητα δυνατότητες εκπλήρωσης αποκαλύπτοντας στο άτομο ένα αίσθημα συμμετοχής στην πολιτισμική τάξη και στο φυσικό κόσμο. “Η ανώνυμη αρχιτεκτονική των αρχέγονων

πολιτισμών

δεν

κατασκευάστηκε

για να

διαρκέσει ούτε σχεδιάστηκε για να μαρτυρήσει την επίσημη ιστορία μίας εποχής.”42 Οι νομάδες άνθρωποι δεν έχουν μόνιμη γεωγραφική βάση. Περιφέρονται γενικά σε μία ορισμένη περιοχή και συχνά συνδέονται με συγκεκριμένα τμήματα της περιοχής σε συγκεκριμένες περιόδους του έτους. Πριν από το 19ο αιώνα στην Ευρώπη, δόθηκε μεγάλη φροντίδα στις εφήμερες κατασκευές στις πόλεις, όπως είναι οι αψίδες θριάμβου (Εικ. [23]) που θεσπίζουν ένα είδος 42

Kronenburg, Robert [1995], Houses in Motion: The Genesis, History and

Development of the Portable Building, London: Academy Editions, σελ. 14

[59]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

παροδικότητας και είναι μία πολιτική κατασκευή που διαρκεί για μικρό χρονικό διάστημα και τα tableaux vivants, που δημιουργήθηκαν για ειδικούς θρησκευτικούς και πολιτικούς εορτασμούς. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, πραγματοποιούνταν εκθέσεις που συχνά σχετίζονταν με το νεωτερισμό και η αρχιτεκτονική τους αντανακλούσε τις στρατηγικές των διάφορων εθνικών κτηρίων. “Τον 20ό αιώνα, η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ήταν ένα πολιτικά ασταθές περιβάλλον, τα όρια του οποίου άλλαζαν σχεδόν συνεχόμενα κατά τη διάρκεια του χρονικού του 19ου και 20ού αιώνα. Στις εκθέσεις στήθηκαν προσωρινές κατασκευές για εθνικές και παγκόσμιες εκθέσεις ως μέσο μεταβίβασης ιδεών σε ένα άμεσο κοινό, καθώς τα περίπτερα θεωρούνταν κεντρικά σημεία αρχιτεκτονικών και καλλιτεχνικών

τάσεων,

πολιτικών

οραμάτων

πολιτιστικών και κοινωνικών θεμάτων.”

και

Το σύνθετο

πολιτικό, πολιτιστικό, κοινωνικό, οικονομικό και αστικό πλαίσιο του εφήμερου, σχετιζόταν με τις στρατηγικές των εθνικών κτηρίων της κάθε περιοχής. Εφήμερη

αρχιτεκτονική

χρησιμοποιήθηκε

και

για τη

δημιουργία θερμοκηπίων, με βασικό υλικό το γυαλί, το 43

Székely, Miklós [2015], Ephemeral Architecture in Central: Eastern

Europe in the 19th and 20th Centuries, Paris: L' Harmattan France, σελ. VII

[60]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

οποίο αποτέλεσε το κύριο στοιχείο για τις ελαφριές εφήμερες κατασκευές. Τα θερμοκήπια αναπτύσσονταν μέσα στα γιγαντιαίων διαστάσεων περίπτερα των εθνικών εκθέσεων και των γυάλινων θολωτών στοών. Στην Έκθεση του Παρισιού, το 1867, χτίζονταν περίπτερα με σκοπό την εθνική εκπροσώπηση. Αυτά τα κτήρια, αρχικά μέτρια στο μέγεθος και κατασκευασμένα περισσότερο για εμπορικούς σκοπούς, αναπτύχθηκαν σε δύο νέους τύπους μετά το 1890, στα υπαίθρια μουσεία και στις αίθουσες εκθέσεων για τεχνίτες ή για μικρές βιομηχανίες. Τα υπαίθρια μουσεία αντανακλούσαν την αυθεντική αγροτική αρχιτεκτονική και μεριμνούσαν για το νέο ενδιαφέρον της εθνογραφίας, ενώ συμπληρώνονταν με περιοχές καινοφανούς ψυχαγωγίας με τη μορφή συγκροτημάτων από περίπτερα.

[61]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [22] Dawn Chatty, Περιφραγμένο καταφύγιο, Sahma

Εικόνα [23] Wikipedia, Αψίδα του Θριάμβου του Καρουζέλ, Παρίσι

[62]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Ένα παράδειγμα εφήμερου κτηρίου μεγάλων διαστάσεων αποτελεί το Crystal Palace (Εικ. [24], Εικ. [25], Εικ. [26]) που κατασκευάστηκε στο Λονδίνο για τη Μεγάλη Έκθεση, το 1851 και ο σχεδιασμός του από το Sir Joseph Paxton άντλησε

έμπνευση

από

την

αρχιτεκτονική

των

θερμοκηπίων. Το Crystal Palace ήταν κατασκευασμένο από χυτοσίδηρο και γυαλί και δρούσε ως ένα ανεξάρτητο κέλυφος, που μεγιστοποιούσε τον εσωτερικό χώρο και το γυάλινο κάλυμμα επέτρεπε το φυσικό φως να περάσει. “Η μέθοδος κατασκευής ήταν μία καινοτομία στην τεχνολογία και το σχεδιασμό και δημιούργησε το δρόμο για έναν πιο εκλεπτυσμένο προκατασκευασμένο σχεδιασμό.”44 Όταν η έκθεση

έκλεισε

έξι

μήνες

αργότερα,

κατασκευή

αποσυναρμολογήθηκε και έπειτα επανασυναρμολογήθηκε στο Sydenham Hill, προάστιο του Νότιου Λονδίνου, ενώ καταστράφηκε σε φωτιά το 1936. Αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της κατασκευής ήταν το μέγεθος, τα υλικά και η χρήση της τεχνολογίας. “Το Crystal Palace

εκτός

από

το να

είναι

ένα

ορθολογιστικό

κατασκευαστικό σύστημα με την αντίστοιχη εφήμερη αισθητική επίδραση, ήταν μία τόσο συμβολική, διδακτική 44

Merin,

Gili

[2013],

“The

Crystal

Palace

Joseph

Paxtonˮ

(https://www.archdaily.com/397949/ad-classic-the-crystal-palace-josephpaxton)

[63]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

αρχιτεκτονική που με μία πιο προσεκτική επιθεώρηση δεν ήταν τίποτα άλλο από κάτι διάφανο ή εφήμερο.”45 Το παλάτι, στην πραγματικότητα, λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα ως ένα πρωτότυπο για μία νέα βιομηχανική αρχιτεκτονική, καθώς και για την κάλυψη σιδηροδρομικού σταθμού, διαβάσεων, κτήριο εργατών και ειδικά για εκθεσιακούς χώρους. “Ήταν το πρώτο κτήριο που αποτελούνταν εξολοκλήρου από προκατασκευασμένα τμήματα.”46

Van Wesemael, Pieter [2002], Architecture of Instruction and Delight: A

Socio-historical Analysis of World Exhibitions as a Didactic Phenomenon (1798 - 1851 - 1970), Rotterdam: 010 Publishers 46

Muscato, Christopher, “The Crystal Palace: Building, Conquest and

Great Exhibitionˮ (https://study.com/academy/lesson/the-crystal-palacebuilding-conquest-great-exhibition.html)

[64]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [24] Picclick, Crystal Place, Λονδίνο

Εικόνα [25] Εξωτερική άποψη

Εικόνα [26] Εσωτερική άποψη

[65]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Μία μορφή εσωτερικής διακόσμησης, που δανείστηκε το σχήμα της σκηνής και τις διαφορετικές λειτουργίες της πολιτικές και πολιτιστικές, ήταν το δωμάτιο - σκηνή (Εικ. [27]), που αντιπροσώπευε ένα είδος κινητής εφήμερης αρχιτεκτονικής. χαρακτήρας

“Ο μίας

κινητός, σκηνής,

εύκολα

μεταφερόμενος

που

προηγουμένως

χρησιμοποιούνταν από το στρατό, ως ένας τόπος όπου τα μέλη της ανώτερης τάξης μπορούσαν να αποσυρθούν και να χαλαρώσουν, μετατράπηκε σε ένα συμβολικό τόπο συνάντησης για εθνικές πολιτικές διατάξεις μετά τον πολλαπλασιασμό των περιπτέρων στα πάρκα εκθέσεων, που ακολούθησαν την Έκθεση του Παρισιού, το 1867.”47

Székely, Miklós [2015], Ephemeral Architecture in Central: Eastern

Europe in the 19th and 20th Centuries, Paris: L' Harmattan France, σελ. VII, σελ. X

[66]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [27] Pinterest, Δωμάτιο - Σκηνή σε Νορμανδικό κάστρο

[67]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.2. [Χρήσεις Μεταφερόμενης Αρχιτεκτονικής] Ένα κτήριο που μπορεί να μεταφερθεί, είναι αυτό που είτε μπορεί να κινηθεί από μόνο του και να βρεθεί σε άλλο μέρος είτε να μεταφερθεί ολόκληρο σε μία άλλη τοποθεσία ή να μεταφερθεί σε τμήματα. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η μετακίνηση σε διαφορετικό περιβάλλον από αυτό στο οποίο αρχικά βρισκόταν. Οι

εφαρμογές

για

τη

μεταφερόμενη

αρχιτεκτονική

περιλαμβάνουν χώρους πολλαπλής χρήσης, χώρους που μετατρέπονται από εσωτερικούς σε εξωτερικούς, φορητές κατασκευές και καταφύγια, κινούμενους τοίχους, σκίαστρα και ανεμοφράκτες, κτήρια που προσαρμόζονται στις κλιματικές αλλαγές, διαδραστικούς χώρους για διασκέδαση και πολλές άλλες εγκαταστάσεις όπου η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα μεταφερόμενες

είναι

απαραίτητες.

κατασκευές

συχνά

Ακόμα,

οι

συνδέονται

με

καταφύγια μετά από καταστάσεις καταστροφής, και με χώρους ψυχαγωγίας, όπως είναι οι συναυλίες, τα θεατρικά έργα και οι εκθέσεις. Τα πρώτα τσίρκα και τα περιοδεύοντα καρναβάλια

στήνονταν

αρχικά

σε

κτήρια

τοπικών

αγροκτημάτων. Παρ' όλα αυτά, με την εκλεπτυσμένη κινητή ψυχαγωγία του 19ου αιώνα, τα κτήρια κινητής ψυχαγωγίας δημιουργήθηκαν για να παρέχουν μεγαλύτερους και πιο κατάλληλους χώρους. Η κλίμακα και τα μέσα που

[68]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

χρησιμοποιούνται γι' αυτές τις εκδηλώσεις έχουν άμεση σχέση με τον προσωρινό σχεδιασμό. Στον αναπτυγμένο κόσμο, τα εμπορικά κατασκευασμένα κτήρια χρησιμοποιούνται για πολλές διαφορετικές χρήσεις, όπως είναι το εμπόριο, η βιομηχανία, η εκπαίδευση, η υγεία, η κατοικία και ο στρατός. Αυτά τα κτήρια χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, που είναι τα φορητά κτήρια (portable buildings,

Εικ.

[28]),

τα

κτήρια

που

μπορούν

να

επαναγκατασταθούν (relocatable buildings, Εικ. [29]) και τα δυνάμενα να αφαιρεθούν κτήρια (demountable buildings, Εικ. [30]). Τα φορητά κτήρια48 είναι εκείνα που μπορούν να μεταφερθούν ολόκληρα και ανέπαφα. Μερικές φορές περιλαμβάνουν τη μέθοδο της μεταφοράς μέσα στην ίδια τους την κατασκευή (τροχοί, σκάφος). Παρ' όλα αυτά, η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο κτήριο και το όχημα γίνεται τότε θολή αφού λίγα μπορούν να περιγραφούν ως εντελώς

αυτοδύναμα.

Τα

κτήρια

που

μπορούν

να

επαναγκατασταθούν49 είναι εκείνα που μεταφέρονται σε τμήματα, αλλά συναρμολογούνται στην τοποθεσία σχεδόν 48

Kronenburg, Robert [1995], Houses in Motion: The Genesis, History and

Development of the Portable Building, London: Academy Editions, σελ. 7 49

Όπ. π., σελ. 7

[69]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

στιγμιαία με χρήσιμη κατασκευαστική μορφή. Αυτά σχεδόν πάντα

μεταφέρονται,

αλλά

σε

πολύ

περιορισμένες

περιπτώσεις μπορεί να έχουν ένα τμήμα του μεταφορικού τους συστήματος, ενσωματωμένο στην κατασκευή τους. Τα βασικά πλεονεκτήματα αυτού του τύπου είναι ότι μπορεί να παρέχει χώρο σχεδόν τόσο γρήγορα όσο ένα φορητό κτήριο χωρίς να υπάρχει περιορισμός στο μέγεθος, που υπαγορεύεται

από

τη

μεταφορά.

Τα

δυνάμενα να

αφαιρεθούν κτήρια50 είναι εκείνα που μεταφέρονται σε έναν αριθμό τμημάτων για συναρμολόγηση στην τοποθεσία. Είναι περισσότερο ευέλικτα στο μέγεθος και στη διάταξη και μπορούν συνήθως να μεταφερθούν σε έναν σχετικά συμπαγή χώρο. Έχουν μερικούς από τους περιορισμούς που οι χειρισμοί της τοποθεσίας δημιουργούν σε ένα συμβατικό σπίτι, που εξαρτώνται από το μέγεθος, την πολυπλοκότητα και την ευφυία του συστήματος και δεν είναι διαθέσιμα στη στιγμή. Υπάρχει μία μεγάλη ποικιλία σε παραλλαγές μεγέθους, μορφής και λειτουργίας αυτών των κτηρίων. Το φορητό κτήριο μπορεί να βρεθεί σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. “Σχετικά μικρά φορητά και δυνάμενα

να

αφαιρεθούν

κτήρια

είναι

κοινότοπα

αντικείμενα που διαμορφώνουν ένα μέρος του ιστορικού 50

Όπ. π., σελ. 8

[70]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

πλαισίου

των

αστικών

και

αγροτικών

μας

περιβαλλόντων.”51 Όπως όλες οι κατασκευές που μπορούν να κατοικηθούν, έτσι και αυτές οι κατασκευές μπορούν να εκτελέσουν

τις

λειτουργίες

του

περιβαλλοντικού

μετασχηματισμού και να προορίσουν τους εαυτούς τους στο σκοπό των δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται μέσα τους. Ακόμα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα προσωρινό κτήριο καλείται να εκπληρώσει μία λειτουργία που σχετίζεται με την οργανωτική και κοινωνική εικόνα του ατόμου. Έτσι, τα κτήρια που μπορούν να μεταφερθούν σε μία άλλη τοποθεσία είναι ένα πολύτιμο συστατικό του χτισμένου περιβάλλοντος.

Όπ. π., σελ. 8

[71]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [28] Danny Bright, Uniqlo Pop - Up Building, Νέα Υόρκη

Εικόνα [29] Anthony Vizzari, Energy Positive Relocatable Classroom, Η.Π.Α.

[72]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [30] Zhu Rui / People's Architecture Office, People's Station Cultural Centre, Κίνα

[73]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.3. [Μορφές Μεταφερόμενης Αρχιτεκτονικής] Η αρχιτεκτονική ήταν πάντα ελαφριά, νομαδική, ευέλικτη και κινητή. Κατασκευές που μπορούσαν να κινηθούν και να μεταφερθούν από ένα μέρος σε ένα άλλο, υπήρχαν από τότε που ο άνθρωπος πρωτοξεκίνησε να χτίζει και ο σχεδιασμός

τους

διαμορφώθηκε

από

πολλούς

περιβαλλοντικούς και οικονομικούς παράγοντες. Σ' αυτήν την αρχιτεκτονική καθοριστικό ρόλο έπαιξε η κατασκευή και η

υλικότητα.

Στην

κατηγορία

των

μεταφερόμενων

κατασκευών ανήκουν κατασκευές, όπως η σκηνή, το εμπορευματοκιβώτιο (κοντέινερ), η εξέδρα (σταντ), το τροχόσπιτο, καθώς και κατασκευές που αποτελούνται από ξεχωριστά τμήματα από ελαφριά υλικά και μπορούν να συναρμολογηθούν ώστε να δημιουργήσουν μία ενιαία δομή.

[74]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.3.1. [Σκηνή] Μία από τις παλιότερες και παγκόσμιες ανθρώπινες κατοικίες είναι η σκηνή, που για πολύ καιρό αποτέλεσε κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας. Η μορφή της σκηνής κατέχει

σπουδαία

δραστικότητα

ως

ένα

παγκόσμιο

σύμβολο καταφυγίου ανεξάρτητα από τα πολιτισμικά σύνορα. Η προέλευσή της πηγαίνει πίσω στις απαρχές του ανθρώπινου είδους. “Στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Ουκρανία, βρέθηκαν απομεινάρια από σκηνές ηλικίας 40.000 ετών.”52 Η σκηνή είναι μία φορητή κατασκευή αποτελούμενη από ένα πλαίσιο με ένα εξωτερικό κέλυφος που το καλύπτει. Το κέλυφος μπορεί να είναι φτιαγμένο από δέρμα, προβιά, υφασμένα χαλιά, πεπιεσμένο μαλλί ή υφαντό. Αυτό επιβεβαιώνουν και τα ευρήματα από “κόκκαλα

από

μαμούθ

και

δέρματα

ζώων

που

χρησιμοποιήθηκαν για να προσφέρουν προστασία από τον καιρό και τις επιθέσεις”53. Έτσι, το ύφασμα ήταν πιθανώς κομμάτι των πρώτων κατασκευασμένων καταφυγίων του ανθρώπινου είδους.

Bahamon, Alejandro [2002], Prefab: Adaptable, Modular, Dismountable,

Light Mobile Architecture, New York: Loft Publications, σελ. 7 53

Όπ. π., σελ. 7

[75]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Οι νομαδικές κουλτούρες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη σκηνή. “Αν και συνήθως έπαιρνε μόνο μία μέρα για να χτιστεί ένα παραδοσιακό σπίτι με πλαίσιο από κλαδιά, για τους νομάδες που χρειάζονταν να κινηθούν γρήγορα για την αναζήτηση τροφής για το βιοπορισμό τους και να πάρουν τις κατοικίες μαζί τους, αυτό έπαιρνε πολύ χρόνο. Γι' αυτό υιοθέτησαν κατασκευές με ελαφρύτερα δομικά εξαρτήματα, που ήταν πιο εύκολα στη μεταφορά και μπορούσαν να στηθούν οπουδήποτε σε όχι περισσότερο από μία ώρα.”54 Λόγω του ότι κινούνται μαζικά σε τακτά χρονικά διαστήματα διανύοντας μεγάλες αποστάσεις για να εγκατασταθούν κάθε φορά σε μία νέα τοποθεσία, έχουν ανάγκη

από

κατασκευές

που

μετακινούνται

και

συναρμολογούνται εύκολα και γρήγορα. Η σκηνή είναι μία τέτοια κατασκευή. Προσαρμόζεται εύκολα, έχει ελαφρύ βάρος, είναι φορητή και προσωρινή στην εγκατάσταση. “Τα σχήματα των σκηνών είναι απλά γεωμετρικά και βασίζονται σε κυκλικές και τετράγωνες μορφές. Σχεδόν κάθε μέλος της κοινότητας μπορεί να τις χειριστεί και

Berger, Horst [2005], Light Structures - Structures of Light: The Art and

Engineering of Tensile Architecture Illustrated by the Work of Horst Berger, Indiana: AuthorHouse, σελ. 21

[76]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

περνούν από γενιά σε γενιά.”55 Ένα από τα χαρακτηριστικά τους είναι η στενή σχέση ανάμεσα στη λειτουργία τους και το κοινωνικοοικονομικό περιεχόμενο της περιοχής στην οποία βρίσκονται. Εάν τα κτήρια είναι προσωρινά ή σχεδιάζονται για μακροπρόθεσμη χρήση, η δομή, η κατασκευή, τα υλικά και τα έπιπλά τους συνδέονται με τις πηγές που υπάρχουν κοντά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ιγκλού (Εικ. [31]), “ένα προσωρινό σπίτι στην κουλτούρα των Εσκιμώων που βρίσκεται πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο και είναι ένα άριστο παράδειγμα της βιώσιμης κατασκευής”56. Σκηνές χρησιμοποιούνται από τις νομαδικές κουλτούρες των Tuareg που έχουν έντονη εξάρτηση από τη φύση και συναντώνται στις εκτενείς περιοχές της Νότιας Σαχάρας και από τους Gabra στη Βόρεια Κένυα, Σομαλία και Αιθιοπία, οι οποίοι, όπως και οι Tuareg, αποδίδουν βασικές αρχές της διαβίωσής τους στη διαμόρφωση των σκηνών (Εικ. [32]). Ακόμα σκηνές χρησιμοποιούν οι Βεδουίνοι, που είναι οι ιθαγενείς της Αραβικής Χερσονήσου, καθώς και οι κουλτούρες των Καζάκων στην περιοχή που σήμερα

Bahamon, Alejandro [2002], Prefab: Adaptable, Modular, Dismountable,

Light Mobile Architecture, New York: Loft Publications, σελ 9 56

Όπ. π., σελ 8

[77]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ονομάζεται

Καζακστάν.

Οι

σκηνές

των

τελευταίων

ονομάζονται yurts (Εικ. [33]) και είναι εξοπλισμένες για να αντέχουν σε χαμηλές θερμοκρασίες. “Τα yurts είναι δυνατές κυκλικές κατασκευές με μία κυλινδρική περίμετρο που ελευθερώνει κάθε περιοχή του εσωτερικού για χρήση και καλύπτονται με μία κωνική οροφή. Είναι σχετικά εύκολο να συναρμολογηθούν και να αποσυναρμολογηθούν.”57 Το yurt είναι ο πρότυπος τύπος κινητής κατοικίας της ασιατικής ηπείρου, η οποία μπορεί εύκολα να μεταφερθεί και είναι τελείως προσαρμόσιμη σε χειμερινές και καλοκαιρινές συνθήκες.

Αυτός

τύπος

αρχιτεκτονικής

είναι

αντιπροσωπευτικός πολλών περιοχών, όπως η Κίνα, το Αφγανιστάν, το Ιράν, η Τουρκία και η Ρωσία. “Η σκηνή ως η μικρότερη συστατική μονάδα μίας νομαδικής

ομάδας

έχει

μία

αρχετυπική

μορφή

και

κατασκευή που δεν έχει αλλάξει για εκατοντάδες χρόνια.”58 Αντίθετα,

τα

υλικά

που

χρησιμοποιούνται

για

την

κατασκευή των σύγχρονων σκηνών έχουν αλλάξει. Τα πιο διαδεδομένα είναι το καραβόπανο και τα πλαστικά φύλλα ενισχυμένα με fibre - glass, που συγκρατούνται από

Όπ. π., σελ 61 Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory,

Context, Design and Technology, London: E & FN SPON , σελ. 25

[78]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

σχοινιά καρφωμένα στο έδαφος. “Η σκηνή έκανε την επανεμφάνισή της το 19ο αιώνα ως χώρος για τσίρκο και εορτασμούς (Εικ. [34]). Τώρα οι σκηνές είναι γενικά συνδεδεμένες με την ελεύθερη διαμονή κοντά στη φύση, στο δυτικό πολιτισμό και χρησιμοποιούνται επίσης ως πρακτική λύση όταν απαιτείται κατάλυμα σε περίπτωση κινδύνου σε περιοχές που έχουν υποστεί καταστροφή.”59 Κάθε σκηνή διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που την κάνουν να προσαρμόζεται και να αντέχει σε συγκεκριμένες καταστάσεις που αφορούν είτε τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που τις χρησιμοποιούν είτε τις κλιματικές συνθήκες μίας περιοχής. “Μερικές σκηνές ταξιδεύουν για τεράστιες αποστάσεις και κάποιες άλλες μετακινούνται απλά για λίγα μέτρα για να αποφύγουν την ανάγκη καθαρισμού του εδάφους. Ένα είδος σκηνών λειτουργεί καλύτερα σε ένα συγκεκριμένο κλίμα, ενώ ένα άλλο μπορεί να προσαρμοστεί σε πολλά είδη ακραίων καιρικών συνθηκών. Οι διαφορές, επίσης, εξαρτώνται από τη διαθεσιμότητα των υλικών.”60 59

Herwig, Oliver [2003], Featherweights: Light, Mobile and Floating

Architecture, Munich: Prestel 60

Beukers, Adriaan and van Hinte, Ed [2005], Lightness: The Inevitable

Renaissance of minimum energy structures, Rotterdam: 010 Publishers, σελ. 137

[79]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [31] Chacabuco Noticias, Ιγκλού

Εικόνα [32] Pinterest, Σκηνή Tuareg, Μάλι

[80]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [33] Philip Ameil, Σκηνή Yurt, Μογγολία

Εικόνα [34] NPS, Σκηνή εκδηλώσεων του 19ου αιώνα, Αϊόβα

[81]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.3.2. [Εμπορευματοκιβώτιο (Κοντέινερ)] Τα εμπορευματοκιβώτια πλοίων, φτιαγμένα από αλουμίνιο ή ατσάλι και κατασκευασμένα για να κρατούν τα πάντα, από σιτηρά μέχρι αυτοκίνητα, χρησιμοποιούνται τώρα εκτεταμένα για τη δημιουργία σπιτιών. Μπορεί να έχουν ταξιδέψει τον κόσμο πριν καταλήξουν τοποθεσίες.

“Αν

και

σε διάφορες

φαίνεται να είναι

μία ευρέως

διαδεδομένη τακτική του σύγχρονου λιμανιού ή του αστικού τοπίου,

είναι

μία

σχετικά

πρόσφατη

εφεύρεση,

εμπνευσμένη από τα πρότυπα εμπορευματοκιβώτια που χρησιμοποιούνται

στο

στρατό

από

το

είδος

που

αναπτύχθηκε από το Υπουργείο Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών, το 1950.”61 Τα εμπορευματοκιβώτια θεωρούνται τυποποιημένα στοιχεία, έτοιμα να τα οικειοποιηθούν για κάθε χρήση. Υπάρχει η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν με ένα μεγάλο αριθμό άλλων υλικών, κατάλληλα για κάθε χρήση. Τα εμπορευματοκιβώτια είναι από τα πιο δημοφιλή προκατασκευασμένα

εξαρτήματα

αφού

διαθέτουν

πλεονεκτήματα που τα κάνουν προσιτά, με πολλούς

Jodidio, Philip [2011], Temporary Architecture Now!, Bonn: Taschen,

σελ. 10

[82]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

τρόπους, στον άνθρωπο. Εκτός του ότι είναι πολυάριθμα και εύκολο να βρεθούν, είναι εύκολα προσαρμόσιμα σε οτιδήποτε χτίζεται. Μπορούν να συνδεθούν μαζί ώστε να δημιουργήσουν μία μεγάλη περιοχή ή να στοιβαχτούν για τη δημιουργία περισσότερων από έναν ορόφων (Εικ. [35]). Ακόμα,

κάποιο

εμπορευματοκιβώτιο

μπορεί

να

χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ενός δωματίου (Εικ. [36]) ή πολλά μαζί μπορούν να υποστούν επεξεργασία για να δημιουργήσουν

τμήματα

ενός

σπιτιού.

Επειδή

σχεδιάστηκαν για να φορτώνονται, είναι ιδανικά για μεταφορά. “Όπως και στην πρώιμη ζωή τους, μπορούν να μεταφερθούν με φορτηγό, πλοίο ή τρένο. Είναι πιο ισχυρά από τα σπίτια που φτιάχνονται από τυποποιημένα υλικά, αντέχοντας σε ανεμοστρόβιλους, τυφώνες και σεισμούς. Είναι, επίσης, ανθεκτικά στο νερό.”62 Τα εμπορευματοκιβώτια υπάρχουν σε όλα τα είδη μεγεθών και τύπων, ενώ παράλληλα μπορούν να πάρουν ένα άλλο είδος

μορφής

από

το

αρχικό

τους.

Ένα

τυπικό

εμπορευματοκιβώτιο φτιάχνεται από πτυχωτό ατσάλι και “είτε

γίνεται

λόγος

για

τα

διαθέσιμα

στην

αγορά

εμπορευματοκιβώτια είτε είναι τροποποιημένα, το μήκος τους κυμαίνεται από τα 6 έως τα 12 μέτρα. Υπάρχουν σε σχήμα κύβου ή ψηλότερα από τα τυποποιημένα και σε 62

Herbers, Jill [2006], Prefab Modern, New York: Harper Design, σελ. 146

[83]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

διάφορες εκδοχές, με μόνωση, ψύξη και σε διαφορετικά χρώματα.”63 Πάνω από επτά μονάδες μπορούν κανονικά να ενωθούν η μία στην άλλη με τη χρήση τυποποιημένων συνδέσμων.

Όπ. π., σελ. 147

[84]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [35] Archdaily, Nomadic Museum, Shigeru Ban

Εικόνα [36] Gateway Containers, Καταυλισμός προσφύγων

[85]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.3.3. [Εξέδρα (Σταντ)] Τα σταντ χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία εφήμερων εγκαταστάσεων και μπορούν να φιλοξενήσουν διάφορες δραστηριότητες (Εικ. [37]). Οι εξέδρες εκθέσεων (Εικ. [38]) υπήρξαν για πολύ καιρό μία περιοχή πειραματισμού στην προσωρινή αρχιτεκτονική. “Το γεγονός ότι αυτές οι εξέδρες γενικά δεν έχουν να μεταφέρουν τεράστια φορτία ή να επιτελέσουν άλλες λειτουργίες μίας πιο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, τους επιτρέπει να στρέφονται σε νέα εδάφη ή να θέτουν στην άκρη κάποιους κανόνες ή τη μορφή του χτισίματος συνολικά.”64 Χρησιμοποιούνταν από τις πρώτες κιόλας εκθέσεις αφού η ευελιξία και τα ελαφριά υλικά από τα οποία αποτελούνται, τα καθιστούν εύκολα στη χρήση, τη συναρμολόγηση και τη μεταφορά. Υπάρχει δυνατότητα για πολλές παραλλαγές στη διάταξή τους αφού μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως μονάδες, αλλά και συνδυασμένα δημιουργώντας ξεχωριστές διαμορφώσεις.

Jodidio, Philip [2011], Temporary Architecture Now!, Bonn: Taschen, σελ. 11

[86]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [37] Javier de Paz García, Montaña en la Luna, Μαδρίτη

Εικόνα [38] Wallpaper, Taschen Frankfurt Book Fair Stand, Φρανκφούρτη

[87]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.3.4. [Τροχόσπιτο] Το τροχόσπιτο είναι παράλληλα όχημα και κτήριο. Πρόκειται για την πιο κοινά πραγματοποιημένη κινητή κατοικία, που αρχικά δημιουργήθηκε ως ένα πρότυπο μοναδικό σχέδιο για τους πλούσιους ταξιδιώτες. Η δυνατότητα προσάρτησης μίας κατοικίας σε ένα τροχοφόρο όχημα, όπως το ποδήλατο (Εικ. [39]) ή το αυτοκίνητο, καθιστά ιδιαίτερα σημαντική τη χρήση αυτού του είδους στην εφήμερη κατασκευή. “Η γρήγορη μετακίνηση πάνω στη γη καταλαμβάνει την ελάχιστη ενέργεια με τη χρήση των τροχών.”65 Το πλεονέκτημα που έχουν τα τροχόσπιτα, λόγω των σύνθετων υλικών, είναι ότι για διαφορετικές χρήσεις μπορούν να δημιουργηθούν σε διαφορετικά σχήματα. Ακόμα έχουν αυτονομία στη λειτουργία τους αφού

μπορούν να σταθούν σε

περιβάλλοντα

(Εικ.

[40])

πολλά διαφορετικά

έχοντας

τον

απαραίτητο

εξοπλισμό για την ικανοποίηση βασικών αναγκών.

Beukers, Adriaan and van Hinte, Ed [2005], Lightness: The Inevitable

Renaissance of minimum energy structures, Rotterdam: 010 Publishers, σελ. 95

[88]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [39] Archdaily, Tricycle House, Κίνα

Εικόνα [40] Feeldesain, De Markies

[89]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.4. [Ιδιότητες Μεταφερόμενης Αρχιτεκτονικής] Η μεταφερόμενη αρχιτεκτονική δεν είναι απλά για δύσκολες τοποθεσίες ή για ιδιαίτερα προβλήματα, είναι ένα μέρος ολόκληρης της αρχιτεκτονικής. “Βασίζεται στις αρχές της αποδοτικότητας της μορφής, στην ελαφρότητα του βάρους των υλικών και στην ευελιξία στο σκοπό.”66 Επιτρέπει στα σύγχρονα κτήρια να στηθούν εκεί όπου τα μόνιμα κτήρια κανονικά

δε

θα

επιτρέπονταν,

δημιουργώντας

νέες

αρχιτεκτονικές μορφές. Μπορεί να παρέχει γρήγορα προσαρμόσιμες,

υψηλής

απόδοσης

δυνατότητες,

να

αναπτυχθεί σε απομακρυσμένες και δύσκολες τοποθεσίες, να ανακυκλωθεί, να είναι αποδοτική στην κατασκευή και τη λειτουργία και να δώσει απαντήσεις σε ευαίσθητες και ιστορικές τοποθεσίες από την ελάχιστη παρέμβαση στην υψηλά προκλητική. Οι

γενικές

επιπτώσεις

χρήσης

των

μεταφερόμενων

κτηριακών συστημάτων στην αρχιτεκτονική περιλαμβάνουν την αποδοτικότητα του χώρου, το καταφύγιο, την ασφάλεια, τη

μεταφορά,

τη

σιγουριά,

την

οικονομία

και

την

Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory,

Context, Design and Technology, London: E & FN SPON, σελ. 3

[90]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

αισθητική.”67 Η σύγχρονη σύλληψη για το μεταφερόμενο κτήριο, το θέλει χαμηλής ποιότητας, φθηνό και αναλώσιμο. Παρ' όλα αυτά, προσωρινό στην τοποθέτηση δε σημαίνει απαραίτητα

προσωρινό

στην

ύπαρξη

και

είναι

δυνατότητά τους να κινούνται που κάνει αυτά τα κτήρια επαναχρησιμοποιήσιμα και ανακυκλώσιμα. Η αρχιτεκτονική διαθέτει το στοιχείο της κινητικότητας και κυριολεκτικά και μεταφορικά. “Ό,τι είναι σε κίνηση έχει σχέση με κάτι άλλο. Η κίνηση γίνεται ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής σκέψης και πραγματοποίησης. Η αρχιτεκτονική υιοθέτησε την κίνηση ως μία διαδικασία ανάπτυξης. Τώρα, η αρχιτεκτονική θεωρείται επεκτάσιμη και ευμετάβλητη στο χρόνο, αλλά και στο χώρο.”68 Η κινητικότητα και η μεταφορά δε γίνεται απλά αντιληπτή ως μία ικανότητα του να κινηθεί κάτι εύκολα, αλλά ως μία αρχιτεκτονική δυνατότητα που μπορεί να αποκαλύψει τη φυσική

παροδικότητα

του

περιεχομένου

της.

“Είναι

σημαντική ακριβώς γιατί αναγνωρίζει το προσωρινό περιεχόμενο, αποκαλύπτοντας το γενικό πλαίσιο και τις περιστάσεις που περιβάλλουν την πραγματοποίηση των

Kronenburg, Robert [2003], Transportable Environments 2: Theory,

Context, Design and Technology, London: Spon Press, σελ. 113 68

Όπ. π., σελ. 3

[91]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

αρχιτεκτονικών κατασκευών.”69 Η ιδέα του να βρίσκεται κανείς μία χρονική στιγμή σε μία συγκεκριμένη τοποθεσία και μία άλλη χρονική στιγμή να έχει φύγει, είναι μία συνέχεια της νομαδικής κουλτούρας. Η μεταφερόμενη στέγαση προετοιμάζει τους ανθρώπους να έχουν ευέλικτες ιδέες για το πού αρχίζει η αρχιτεκτονική. Υπάρχουν κατασκευές, που κινούνται και μπορούν να μεταφερθούν σε άλλη τοποθεσία, που χτίζονται προσωρινά και σύντομα εξαφανίζονται,

εκφράζοντας

την

ψευδαίσθηση

μίας

νομαδικής και εύκολης ζωής. Η ικανότητά αυτών των κατασκευών να εμφανίζονται στιγμιαία σε μία σημαντική και οικεία σύνθεση είναι ένα από τα πιο σημαντικά ποιοτικά πλεονεκτήματα των κινητών κτηρίων, που κάνει τον άνθρωπο να επανεκτιμά τη σχέση του με το περιβάλλον. Ένα σημαντικό στοιχείο της μεταφερόμενης αρχιτεκτονικής είναι “η ιδέα ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να υπάρξει παντού, ελεύθερη από τοπογραφικά ή γεωγραφικά χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης τοποθεσίας”70. Η σημασία του τόπου είναι αυτό που τονίζεται από τους υποστηρικτές αυτής της αρχιτεκτονικής. Η μόνιμη αρχιτεκτονική που είναι άρρηκτα

Kronenburg, Robert [2006], Transportable Environments 3: Theory,

Context, Design and Technology, Oxon: Taylor & Francis, σελ. 67 70

Kronenburg, Robert [1995], Houses in Motion: The Genesis, History and

Development of the Portable Building, London: Academy Editions

[92]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

συνδεδεμένη με την τοποθεσία είναι στην πραγματικότητα πολύ σπάνια. “Ένα πλοίο που συνεχώς αλλάζει τη θέση του δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα αυτοδύναμο μέρος, όπως είναι ένας καταυλισμός τσιγγάνων, ένας καταυλισμός Ινδιάνων ή ένα τσίρκο. Λέγεται ότι ένας καταυλισμός είναι σε ένα μέρος, αλλά πολιτισμικά είναι ένα μέρος.”71 Η μεταφερόμενη αρχιτεκτονική έχει τη δυναμική να είναι επαναχρησιμοποιήσιμη και ως εκ τούτου να συντηρεί τα υλικά. Τα κτήρια που μπορούν να κινηθούν, είναι αξιοσημείωτα όχι μόνο για τον τρόπο που φτιάχνονται, αλλά και για το λόγο για τον οποίο φτιάχνονται. “Τα υλικά είναι καινοτόμα ή τυποποιημένα που χρησιμοποιούνται με καινοτόμο τρόπο. Συνήθως δημιουργούνται ή διαλέγονται με την ιδέα ότι θα μεταφερθούν στην τοποθεσία. Και όταν η καινοτομία και η δημιουργικότητα εισάγονται για ένα λόγο, συνεχίζουν, συνήθως, και για άλλους. Έτσι, αυτά τα υλικά είναι συχνά, επίσης αποδοτικά στο κόστος, οικολογικά και ενεργειακά αποδοτικά.”72 Τα σπίτια που κατασκευάζονται στα εργοστάσια συγκεντρώνουν υλικά, διαδικασίες και εργαλεία από όλον τον κόσμο, δημιουργώντας γρήγορα ένα σπίτι υψηλής ποιότητας και βιώσιμο σε μία τοποθεσία, 71

Όπ. π.

Herbers, Jill [2006], Prefab Modern, New York: Harper Design , σελ.

146

[93]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ένα σπίτι που συχνά μπορεί αργότερα να μετεγκατασταθεί. Τα αναλώσιμα προϊόντα κατασκευάζονται φυσικά με τον πιο οικονομικό τρόπο αφού έχουν μια περιορισμένη ζωή. Παρ' όλα αυτά, τα φορητά αντικείμενα, αν και προσωρινά στη τοποθέτηση, δεν είναι προσωρινά στη χρήση. Η κινητικότητά τους είναι ακριβώς αυτό που τα κάνει μη αναλώσιμα.

Το

γεγονός

ότι

μπορούν

να

επαναχρησιμοποιηθούν, σημαίνει ότι μπορούν να είναι μια αποδοτική πηγή υλικών και θα έπρεπε γι' αυτό το λόγο να σχεδιάζονται με φροντίδα, ώστε να έχουν υψηλή ποιότητα και να είναι εναρμονισμένα με μια συγκεκριμένη ανάγκη. Τα κτήρια, που μεταφέρονται, μπορούν να τεθούν γρήγορα σε χρήση, σε ακατάλληλες τοποθεσίες και υπάρχει δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης σε άλλη χρονική στιγμή και άλλο μέρος. Η σημασία αυτής της ιδιότητας των φορητών κτηρίων ενισχύεται στο βιβλίο Transportable Environments - Theory, Context, Design and Technology, όπου αναφέρεται ότι “Οι φορητές κατασκευές όπου και να τοποθετηθούν,

καταφέρνουν

να

δημιουργήσουν

μία

αρχιτεκτονική γεμάτη νόημα.”73. Τα φορητά κτήρια έχουν χαμηλή και προσωρινή περιβαλλοντική επίπτωση, κάνουν πιο επαρκή χρήση υλικών και μπορούν να ανταπεξέλθουν

Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory,

Context, Design and Technology, London: E & FN SPON, σελ. 8

[94]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

σε σύνθετες απαιτήσεις σε απομακρυσμένες και δύσκολες τοποθεσίες. “Η

μεταφερόμενη

αρχιτεκτονική

φαίνεται

να

είναι

ανεξάρτητη από την τοποθεσία, αλλά από τη στιγμή που ένα αντικείμενο τοποθετείται στη φύση, την αλλάζει. Δημιουργεί, καταστρέφει ή ενισχύει ένα μέρος. Ο διάλογος μεταξύ του αντικειμένου και της φύσης είναι πολύ κρίσιμος και προφανώς το κλειδί του τι ονομάζεται αρχιτεκτονική.”74 Τα κινητά κτήρια μετατρέπονται σε αρχιτεκτονική μέσω της τοποθεσίας. Εκφράζουν την ελευθερία και δημιουργούν ένα χωρικό

διάλογο

με

το

τοπίο.

“Η

μεταφερόμενη

αρχιτεκτονική δεν ορίζει το τοπίο, αλλά αρχίζει ένα διάλογο με την τοποθεσία.”75 Η ευκαμψία είναι απαραίτητη για να στεγάσει την προβλεπόμενη γρήγορη αλλαγή στις απαιτήσεις των χρηστών κατά τη διάρκεια μίας περιόδου χρήσης. Η μορφή της ευκαμψίας που απαιτείται μπορεί να ποικίλει από την αναδιοργάνωση του εσωτερικού μέχρι την επέκταση ή τη μείωση ολόκληρης της κατασκευής. Η ευκαμψία και η κινητικότητα οδηγούν στη διαφάνεια, την ανοικτότητα, την ελευθερία και το χωρικό δυναμισμό. Ένα παράδειγμα

Όπ. π., σελ. 92

[95]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

φορητής αρχιτεκτονικής είναι το softdwelling76. Πρόκειται για μία κατασκευή που θα αλλάζει και θα μεταμορφώνεται. Ακόμα, θα έχει τη δυνατότητα να μετεγκατασταθεί σε διάφορες τοποθεσίες είτε φυσικά είτε προγραμματικά. Το μέρος μπορεί να αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου και της τοποθεσίας, και το σπίτι, ως μία προσαρμόσιμη κατασκευή, θα είναι ικανό να αποκρίνεται σε ειδικά προγράμματα χρήσης και να επιδρά σε έναν αξιοσημείωτο βαθμό με τη φύση της τοποθεσίας. Το

φορητό

κτήριο

προσαρμόζεται,

αναπροσανατολίζεται

για να

μεταφέρεται

στεγάσει

ένα

και

συνεχώς

μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Προσφέρει μια οικονομική και ευαίσθητη στο περιβάλλον εναλλακτική στις ολοένα και πιο ακριβές

μόνιμες

κατασκευές

που

συγκροτούν

τις

περισσότερες επιλογές κατοικίας του σήμερα. Η

ελαφρότητα,

άλλο

ένα

χαρακτηριστικό

της

μεταφερόμενης αρχιτεκτονικής, σημαίνει μία δυναμική που αποδίδεται

αισθητικά.

“Η

προσδοκία

της

ελαφριάς

αρχιτεκτονικής στο χώρο ανοίγει μία νέα κατασκευαστική διάσταση

πέρα

Παράλληλα,

τα

συνδέεται

ανταποκρινόμενη

από με

εμπόδια

με

τις

ελαφρότητα

Όπ. π., σελ. 108

[96]

της

βαρύτητας.

γήινες

απαιτήσεις,

και

ταχύτητα

στις

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

μελλοντικές

απαιτήσεις.”77

ελαφρότητα

δημιουργεί

αντιθέσεις. Το φορητό δεν είναι πάντα το ίδιο με το ελαφρύ και το ελαφρύ δε σημαίνει απαραίτητα φορητό.

Herwig, Oliver [2003], Featherweights: Light, Mobile and Floating

Architecture, Munich: Prestel, σελ. 8

[97]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.5. [Στόχοι Μεταφερόμενης Αρχιτεκτονικής] Η φορητή αρχιτεκτονική θέτει ορισμένους στόχους, που πηγάζουν από τα έμφυτα χαρακτηριστικά που διαθέτει. Ειδικότερα,

οι

στόχοι78

της

φορητής

αρχιτεκτονικής

αφορούν την εικόνα, την ταυτότητα, τη λειτουργία, την ασφάλεια, την ευελιξία, τη χρήση ενέργειας, την αξιοπιστία, τη σχέση με το χρήστη και το κόστος του κύκλου ζωής ενός φορητού περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, η εικόνα αναφέρεται στην οπτική ιδέα του εκάστοτε κτηρίου όπως εκφράζεται από την τυπική ανταπόκριση του σκοπού του και η ταυτότητα εκφράζει τη συμβολική ταυτότητα που παράγει το κτήριο σε σχέση με την κοινωνία, την κουλτούρα και την κοινότητα σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο πλαίσιο. Όσον αφορά τη λειτουργία, αυτή σχετίζεται με την αποδοτικότητα με την οποία το κτήριο

ανταποκρίνεται

στις

διαδικασίες

και

τις

δραστηριότητες που περιέχει. Η ασφάλεια έχει να κάνει με την

ικανότητα

του

κτηρίου

να

ανταποκρίνεται

στις

εξωτερικές και εσωτερικές φυσικές, ακουστικές και οπτικές διαχωριστικές απαιτήσεις και η ευελιξία με την ικανότητα ανταπόκρισης του κτηρίου στην επέκταση, στη σύσπαση

Kronenburg, Robert [2003], Transportable Environments 2: Theory,

Context, Design and Technology, London: Spon Press, σελ. 54

[98]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

και τη διευθέτηση των δραστηριοτήτων. Η χρήση ενέργειας αναφέρεται στον τύπο και τις ποσότητες των πηγών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του κτηρίου, τη λειτουργία και τη συντήρησή του, η αξιοπιστία στην επίδοση των λειτουργικών, μηχανικών, ηλεκτρικών και άλλων συστημάτων του κτηρίου και η σχέση με το χρήστη στη

φροντίδα

για

ένα

φυσικά

και

ψυχολογικά

ανταμειβόμενο περιβάλλον για τους χρήστες του κτηρίου. Τέλος, το κόστος του κύκλου ζωής σχετίζεται με τη μακροχρόνια αξία των κεφαλαίων, των εξόδων συντήρησης και των εξόδων λειτουργίας του κτηρίου.

[99]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

3.6. [Μεταφερόμενη Αρχιτεκτονική και Τόπος] Ο τόπος δεν είναι μία αφηρημένη τοποθεσία στο χάρτη. Αν και δε διαθέτει πάντα συγκεκριμένα όρια, με την έννοια ενός περιβλήματος, περικλείει νοήματα, τα οποία μπορούν να αναδειχθούν μέσω της αρχιτεκτονικής. “Ο υπαρξιακός σκοπός της αρχιτεκτονικής είναι να μετατρέψει ένα χώρο σε τόπο, δηλαδή να αποκαλύψει τα νοήματα που είναι ενδεχομένως παρόντα στο δεδομένο περιβάλλον.”79 Για τη δημιουργία ενός τόπου δεν είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός σταθερού και στατικού περιβάλλοντος. Ακόμα και ένα περιβάλλον που υπάρχει προσωρινά σε ένα χώρο ή αλλάζει χώρο, μπορεί να δημιουργήσει έναν τόπο, συγκροτημένο όχι μόνο από κτηριακές εγκαταστάσεις, αλλά από την αλληλεπίδραση των ατόμων μεταξύ τους καθώς και με τον ίδιο τον περιβάλλοντα χώρο. Έτσι, το φυσικό περιβάλλον μπορεί να θεωρηθεί ως η προέλευση όλων των τόπων και όλων των νοημάτων. Κατά γενική ομολογία, ένας τόπος δεν παραμένει στατικός στο πέρασμα του χρόνου αφού εντός του πραγματοποιούνται βελτιώσεις και αλλαγές παρακινημένες από τις διαφορετικές ταυτότητες

Kjerrgren, Lovisa [2015], “Lost in Place - On Place Theory and

Landscape Architectureˮ, Thesis for Master' s Degree at the Landscape Architecture

Program,

Uppsala

(https://stud.epsilon.slu.se/8180/1/kjerrgren_l_150630.pdf), σελ. 40

[100]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

των ατόμων και των αντικειμένων που υπάρχουν μέσα σ' αυτόν. “Ο τόπος είναι απολύτως μη στατικός. Εάν οι τόποι μπορούν

να

ενεργοποιηθούν

με

όρους

κοινωνικών

αλληλεπιδράσεων που συνδέονται, τότε είναι επίσης η περίπτωση που αυτές οι αλληλεπιδράσεις από μόνες τους, δεν είναι ακίνητα πράγματα, παγωμένα στο χρόνο. Είναι διαδικασίες.”80 Ένας τόπος γεννιέται, υπάρχει και συνεχίζει να εξελίσσεται μέσα από αυτές τις διαδικασίες. Καθώς οι φυσικοί τόποι τείνουν να προσδιορίζονται από την έκταση του τοπίου, η ξεχωριστή ποιότητα των ανθρωπογενών τόπων είναι η περίφραξη. “Και οι φυσικοί και οι ανθρωπογενείς τόποι λέγεται ότι έχουν διαφορετικά περιβαλλοντικά επίπεδα που αντιστοιχούν στην κλίμακα, και τα οποία μπορούν να περιέχουν το ένα το άλλο, όπως για παράδειγμα ένα σπίτι, μία γειτονιά, μία πόλη ως ολότητα.”81 Ο τόπος είναι καθαρά οριοθετημένος και η σχέση του εσωτερικού και του εξωτερικού είναι θεμελιώδης στον ορισμό και την εμπειρία του. Τα όρια που ορίζουν τον 80

Massey, Doreen [1994], “A Global Sense of Placeˮ [From Space, Place

and Gender], University of Minnesota Press, Minneapolis, σελ. 8 (https://www.unc.edu/courses/2006spring/geog/021/001/massey.pdf) 81

Kjerrgren, Lovisa [2015], “Lost in Place - On Place Theory and

Landscape Architectureˮ, Thesis for Master' s Degree at the Landscape Architecture

Program,

Uppsala

(https://stud.epsilon.slu.se/8180/1/kjerrgren_l_150630.pdf), σελ. 40

[101]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

τόπο, όπως είναι οι τοίχοι, δίνουν και χωρικό διαχωρισμό και αρχιτεκτονικό χαρακτηρισμό. Το όριο δεν αναπαριστά την ίδια την ουσία του τόπου, είναι το δομικό στοιχείο που ορίζει την έκτασή του, και μέσα σ' αυτό μπορεί να νιώθει κανείς προστατευμένος και ικανός να κατοικήσει. Οι τόποι γίνονται αντιληπτοί ως σταθερές ολότητες σε καθορισμένες τοποθεσίες, που ξεκάθαρα περιορίζονται από σύνορα. Συνιστούν 'εσωτερικά' μέσα στις μεγάλες εκτάσεις του τοπίου. Για παράδειγμα, ένα πλοίο που συνεχώς αλλάζει την τοποθεσία του, δεν είναι τίποτα λιγότερο από έναν αυτάρκη τόπο, όπως είναι και ένας καταυλισμός τσιγγάνων, ένας καταυλισμός Ινδιάνων ή ένα τσίρκο. Κυριολεκτικά, λέγεται ότι ένας καταυλισμός είναι σε έναν τόπο, αλλά πολιτισμικά είναι ένας τόπος. Ένας καταυλισμός τσιγγάνων είναι ένας διαφορετικός τόπος από έναν καταυλισμό Ινδιάνων αν και μπορεί να είναι γεωγραφικά όπου συνήθιζε να είναι ο καταυλισμός των Ινδιάνων. Η φορητή αρχιτεκτονική απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα όρια του τόπου αφού το κινητό σπίτι του σήμερα προσφέρει κάτι περισσότερο από τη συγκίνηση του ανοιχτού

δρόμου.

Δεδομένου

ότι

πιθανότητα

μετεγκατάστασης αυξάνεται συνεχώς, υπάρχει έντονη ανάγκη να έχει κανείς τη δυνατότητα να πάρει μαζί του το προσαρμοσμένο, ενεργειακά αποδοτικό σπίτι του σε μία νέα πόλη. “Η φορητή αρχιτεκτονική επιτρέπει στον

[102]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

άνθρωπο να σκέφτεται πώς η αρχιτεκτονική μπορεί ακόμα να είναι

γεμάτη νόημα στην

απουσία πολιτισμικού

αποτυπώματος. Η αρχιτεκτονική, για να αποκτήσει νόημα σε μία ξένη γη, χρειάζεται να πετύχει την κινητικότητα του νοήματος μέσω της χρήσης των δικών της στοιχείων, όπως είναι το χρώμα, η μορφή, η υφή.”82 “Η τοποθεσία ή η θέση δεν είναι ούτε απαραίτητη ούτε επαρκής κατάσταση για τον τόπο. Αυτό έχει μεγάλη σημασία για το γεγονός που αποδεικνύει ότι η κινητικότητα ή η νομαδική ζωή δεν αποκλείουν μία σύνδεση με τον τόπο.”83 Οι άνθρωποι που συνεχώς μετακινούνται από ένα μέρος σε ένα άλλο και εγκαθίστανται σε διαφορετικές τοποθεσίες, δε σημαίνει ότι δεν έχουν μία αίσθηση του τόπου. Οι πολλές αλλαγές στην εγκατάσταση κάποιου ενισχύουν τη σύνδεσή του με τον τόπο αφού κάθε τόπος παράγει

συγκεκριμένα

και

μοναδικά

νοήματα

στον

άνθρωπο. Εκτός από τα παραπάνω, είναι πιθανό για ένα μόνο κομμάτι αρχιτεκτονικής να έχει δύο όψεις ταυτόχρονα. “Μία μορφή έχει στις έμφυτες ιδιότητές της κάτι πολύ λίγο για να παράγει ένα νόημα, αλλά η κουλτούρα προικίζει τη

Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory,

Context, Design and Technology, London: E & FN SPON, σελ. 8 83

Όπ. π., σελ. 7

[103]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

μορφή με νόημα.”84 Το νόημα της φορητής αρχιτεκτονικής μπορεί να περιορίζεται σε ό,τι είναι εικονικό και το αυθαίρετο νόημα πιθανώς να χαθεί σε μία πορεία αλλαγής σε μια άλλη κουλτούρα. Η αίσθηση που προκαλεί ένα φορητό κτήριο σε μία τοποθεσία είναι διαφορετική από αυτή που παράγεται σε μία άλλη. “Η απομάκρυνση του κτηρίου μπορεί να αφήσει μία ανάμνηση της τοποθεσίας, που γίνεται αισθητή με ένα διαφορετικό τρόπο, με τον οποίο είχε γίνει πριν αντιληπτή. Το κτήριο, παρ' όλα αυτά, διατηρεί την ίδια του την ιστορία που μετατίθεται στη νέα γεωγραφική του κατάσταση. Αν και η τοποθεσία είναι διαφορετική, η ιστορία του κτηρίου παραμένει η ίδια, η λειτουργία του, τα περιεχόμενά του, το προσωπικό του, παραμένουν αμετάβλητα, το νόημά του ανέπαφο.”85 Τα περιβάλλοντα που δημιουργούνται από φορητές κατασκευές είναι ικανά να κινούνται στο χώρο και το χρόνο. Με τα παροδικά περιβάλλοντα, ο άνθρωπος συμβιβάζεται με τη φυσική του υπόσταση και με τις σχέσεις του με το ανθρωπογενές και το φυσικό περιβάλλον για μικρό χρονικό διάστημα. Αυτό, όμως δε σημαίνει ότι γίνονται λιγότερα σημαντικά στο άτομο, και η επίδρασή τους λιγότερο 84

Όπ. π., σελ. 9

Kronenburg, Robert [1995], Houses in Motion: The Genesis, History and

Development of the Portable Building, London: Academy Editions

[104]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

δυνατή. “Η κατασκευασμένη παροδικότητα ενσωματώνει δύο σταθερά στοιχεία που συμμετέχουν στη δημιουργία της: το μέρος και την κατασκευαστική τεχνική.”86 Η θέση και η τοποθέτηση της αρχιτεκτονικής λαμβάνεται ως η τοποθεσία μέσα στην οποία μία αρχιτεκτονική κατασκευή ξεδιπλώνεται αυστηρά για μία περιορισμένη χρονική περίοδο. Η τεχνική και τα μέσα της κατασκευής της αρχιτεκτονικής είναι εξολοκλήρου διαχωρισμένα από τις καταστάσεις από κάθε ατομική θέση. “Δεν είναι ποτέ site specific και εμπεριέχουν ελάχιστα απαραίτητα στοιχεία που επιτρέπουν μία αρχιτεκτονική κατασκευή να παράγει το νόημα της επίδρασής της σε όλες τις νοητές τοποθεσίες.” 87 Έτσι, αυτό που εκφράζεται και δημιουργείται από την αρχιτεκτονική κατασκευή είναι η ίδια η τοποθεσία. Η αρχιτεκτονική γίνεται αντιληπτή ως ένα πλαίσιο, που επιτρέπει σ' αυτό που είναι έμφυτο και κρυμμένο σε μία συγκεκριμένη τοποθεσία να φανερώσει τον εαυτό του ή να κάνει την ιδέα του εαυτού του αισθητή. “Η τοποθεσία είναι αυτή που διαρκεί και όχι η αρχιτεκτονική.”88 Η αρχιτεκτονική είναι το μέσο της ανάδειξης ενός τόπου. Το τοπίο επιτρέπει να δημιουργήσει κανείς το δικό του περιβάλλον σε

Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory,

Context, Design and Technology, London: E & FN SPON, σελ. 32 87

Όπ. π., σελ. 32

Όπ. π., σελ. 33

[105]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

οποιαδήποτε τοποθεσία κι αν επιλέξει με συνέπεια τη δημιουργία ενός τόπου. Η αρχιτεκτονική μπορεί να υπάρξει χωρίς την παρουσία κτηρίων. Η σημασία της αντίληψης ότι η αρχιτεκτονική αίσθηση του τόπου δε συνδέεται με μία συγκεκριμένη γεωγραφική τοποθεσία είναι ότι επιτρέπει στους σχεδιαστές να σκεφτούν νέα κριτήρια όταν επινοούν αρχιτεκτονικές μορφές. Η εφήμερη φύση τέτοιων κτηρίων σημαίνει ότι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ευαίσθητες περιοχές που κανονικά δε θα ήταν κατάλληλες για μόνιμες κατασκευές. “Μία παροδική αρχιτεκτονική δε δηλώνει μία παροδική κοινωνία, απλά μία κοινωνία που μπορεί να είναι περισσότερο αρμονική με τις απαιτήσεις μίας κατάλληλης, προσεκτικής, οικονομικής ύπαρξης.”89 Έχει επίσης τον ίδιο αντίκτυπο στους ανθρώπους που “η μόνιμη αρχιτεκτονική έχει στο να βοηθάει να ταυτοποιηθεί το νόημα του τόπου και να δημιουργήσει διαρκείς αναμνήσεις”90. Αν και ο τόπος μπορεί

να

μην

είναι

απαραίτητα μία συγκεκριμένη

γεωγραφική τοποθεσία και η αρχιτεκτονική μπορεί να αλλάζει την τοποθεσία της μετά από έναν οριοθετημένο

Kronenburg, Robert [1995], Houses in Motion: The Genesis, History and

Development of the Portable Building, London: Academy Editions 90

Kronenburg, Robert [2007], Flexible: Architecture that Responds to

Change, London: Laurence King Publishing, σελ. 207

[106]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

χρόνο, ακόμα έχει ένα διαρκή και βαρυσήμαντο αντίκτυπο. Η ανθρώπινη εμπειρία συμπληρώνεται με αναμνήσεις που πηγάζουν από ένα φευγαλέο γεγονός που αφήνει ακόμα μία

μόνιμη

υποκειμενικές

παρουσία. εμπειρίες

τόπος

και

ορίζεται

οποιοδήποτε

από

τις

δεδομένο

περιβάλλον μπορεί να έχει τόσες πολλές ταυτότητες όσο υπάρχουν άνθρωποι για να βιώνουν τον τόπο.

[107]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4. CASE STUDIES Παρακάτω, παρουσιάζονται έξι παραδείγματα εφήμερης αρχιτεκτονικής, η εξέταση των οποίων θα συμβάλλει στην εξαγωγή διαφορετικών εννοιών του τόπου από εφήμερες κατασκευές. Τα παραδείγματα είναι το Portable House ÁPH80, το Cushicle, το Spacebuster, το IBM Travelling Pavilion,

το

Mobile

Museums

Community.

[108]

και

το

Fish

House

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.1. [Portable House ÁPH80] Το Portable House ÁPH8091 είναι ένα φορητό κτήριο, που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Ábaton, το 2013 και βρίσκεται στην Ισπανία. Πρόκειται για μία κατοικία δύο ατόμων, η οποία μπορεί να μεταφερθεί εύκολα και να εγκατασταθεί σχεδόν οπουδήποτε. Είναι μία απλή και σταθερή κατασκευή και τα υλικά της μπορούν να ανακυκλωθούν. Διαθέτει σαλόνι, κουζίνα, μπάνιο και ένα υπνοδωμάτιο. Η σχέση του με το περιβάλλον ενισχύεται χάρη στα μεγάλα ανοίγματα αφού το εξωτερικό εισέρχεται στο εσωτερικό δημιουργώντας μία συνέχεια. Ο χρόνος κατασκευής του Portable House ÁPH80 είναι από τέσσερις μέχρι έξι εβδομάδες και ο χρόνος συναρμολόγησης είναι μία μέρα.

[2013],

“Portable

House

ÁPH80

Ábaton

Arquitecturaˮ

(https://www.archdaily.com/420623/portable-house-aph80-abatonarquitectura)

[109]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [41] Archdaily, Μεταφορά του Portable House ÁPH80

Εικόνα [42] Archdaily, Τοποθέτηση του Portable House ÁPH80 στο χώρο

[110]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [43] Ábaton, Δημιουργία τόπου

Εικόνα [44] Ábaton, Δημιουργία τόπου

[111]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.1.1. [Δημιουργία τόπου από ένα μόνο σημείο] Το Portable House ÁPH80 πρόκειται για ένα παράδειγμα δημιουργίας τόπου από ένα μόνο σημείο. Με την τοποθέτηση

αυτής

της

εφήμερης

μεταφερόμενης

κατασκευής σε ένα χώρο χωρίς όρια, όπως ένα λιβάδι, δημιουργούνται και αναπτύσσονται σχέσεις μεταξύ της ίδιας της κατασκευής και του περιβάλλοντα χώρου. Μέσω των

μεγάλων

ανοιγμάτων

που διαθέτει

η κατοικία,

επιτυγχάνεται μία συνέχεια εσωτερικού και εξωτερικού που φέρνει τις λειτουργίες που συμβαίνουν στο εσωτερικό του κελύφους σε μία σχέση με τις δραστηριότητες έξω από αυτό. Η σχέση και η επικοινωνία του Portable House ÁPH80 με το χώρο στον οποίο τοποθετείται έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός τόπου, ο οποίος διαρκεί για όσο χρονικό διάστημα παραμένει η κατασκευή στο συγκεκριμένο μέρος.

[112]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.2. [Cushicle] Το Cushicle92, που σχεδιάστηκε το 1966 από τον Peter Cook, είναι μία εφεύρεση που επιτρέπει σε έναν άνθρωπο να κουβαλά ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον στην πλάτη του, το οποίο φουσκώνει και ξεφουσκώνει όταν χρειαστεί. Είναι μία ολοκληρωμένη και πλήρως εξοπλισμένη νομαδική μονάδα

που

επιτρέπει

σε

έναν

εξερευνητή,

έναν

περιπλανώμενο ή κάποιον άλλον πλανόδιο να έχει ένα υψηλό μέτρο άνεσης με την ελάχιστη προσπάθεια. Το Cushicle ήταν εμπνευσμένο από τις διαστημικές μονάδες της NASA και τις κάψουλες επιβίωσης και επιτρέπει στο άτομο

να

ταξιδεύει

οπουδήποτε

με

πλήρη

άνεση

υπηρεσιών. Βασικά στοιχεία της κατασκευής αποτελεί ο οπλισμός ή το σπονδυλωτό σύστημα και το περίβλημα. Το σπονδυλωτό σύστημα δημιουργεί το σκελετό και την υποστήριξη για τις διάφορες συσκευές και το γενικότερο εξοπλισμό, ενώ το περίβλημα είναι ένας φουσκωτός μανδύας με επιπρόσθετα κελύφη, που λειτουργούν σαν οθόνες προβολής. Και τα δύο συστήματα ανοίγουν

διαδοχικά ή μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα.

Cook, Peter [1999], Archigram, New York: Princeton Architectural Press

[113]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Το

Cushicle

μεταφέρει

φαγητό,

προμήθειες

νερού,

ραδιόφωνο, τηλεόραση προβολής μικρού μεγέθους και συσκευή θέρμανσης. Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και η συσκευή θέρμανσης εμπεριέχονται στο κράνος και το φαγητό

και

οι

προμήθειες

νερού

μεταφέρονται

σε

προσαρτήματα. “Με την καθιέρωση των λειτουργικών κόμβων και επιπρόσθετων προαιρετικών συσκευών, η αυτόνομη μονάδα Cushicle θα μπορούσε να γίνει τμήμα ενός εκτεταμένου

αστικού

συστήματος

μεμονωμένων

προσωπικών περιφραγμένων χώρων.”

Εικόνα [45] Barcelona Architecture Walks, Cushicle

Kronenburg, Robert [2006], Transportable Environments 3: Theory,

Context, Design and Technology, Oxon: Taylor & Francis, σελ. 44

[114]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [46] Μεταφορά του Cushicle στο χώρο

Εικόνα [47] Δημιουργία τόπου

[115]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.2.1. [Δημιουργία τόπου από πολλά σημεία] Το Cushicle ως μία εύκολα μεταφερόμενη κατασκευή μπορεί να τοποθετηθεί οπουδήποτε και να προκαλέσει την ανάπτυξη σχέσεων με το χώρο τον οποίο καταλαμβάνει. Για παράδειγμα, αν υποθέσουμε ότι πολλές μονάδες Cushicle συγκεντρωθούν σε ένα χώρο, η αλληλεπίδραση που δημιουργούν μεταξύ τους καθώς και με το περιβάλλον συντελεί στη δημιουργία ενός τόπου με συγκεκριμένα νοήματα που παράγονται από τις ίδιες τις μονάδες που δίνουν χαρακτήρα στον εκάστοτε χώρο. Η έκταση του τόπου εξαρτάται από την εξάπλωση των μονάδων μέσα στο χώρο. Ακόμα, υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας πολλών τόπων από αυτές τις μονάδες που θα διαθέτουν συγκεκριμένες ταυτότητες ανάλογα με τον τρόπο διάταξής τους στο χώρο, τα κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων που ζουν μέσα σ' αυτά και το είδος των σχέσεων που εκδηλώνονται μεταξύ τους.

[116]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.3 [Spacebuster] Το Spacebuster, παρακινημένο από τον καλλιτεχνικό και αρχιτεκτονικό

οργανισμό

Storefront

for

Art

and

Architecture, είναι ένα κινητό, επεκτεινόμενο φουσκωτό περίπτερο, που αναπτύχθηκε και σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Raumlabor για να εξερευνήσει τις ποιότητες και τις πιθανότητες του δημόσιου χώρου στην πόλη της Νέας Υόρκης. Δημιουργήθηκε το 2009 και ταξίδεψε για εννιά διαδοχικές μέρες στο Μανχάταν και το Μπρούκλιν φιλοξενώντας

διάφορα

γεγονότα.

“Το

Spacebuster

αλληλεπιδρά με τον αρχιτεκτονικό και κοινωνικό χώρο και με τις καταστάσεις που δημιουργούνται μέσα σ' αυτόν, ενώ παράλληλα, ανοίγει τον αστικό χώρο για προσωρινές συλλογικές χρήσεις.”94 Πρόκειται για ένα έργο εφήμερης αρχιτεκτονικής, που “αποτελείται από ένα μικρό φορτηγό και ένα φουσκωτό χώρο, που μοιάζει με φυσαλίδα και ξεπροβάλλει στο πίσω μέρος του φορτηγού”95. Οι επισκέπτες εισέρχονται στο φορτηγό από την πόρτα του επιβάτη και από εκεί μέσω μίας ράμπας, που βρίσκεται στο πίσω μέρος του οχήματος, οδηγούνται στην ημιδιάφανη φυσαλίδα, η χωρητικότητα της 94

“Spacebusterˮ (http://raumlabor.net/spacebuster/)

Jodidio, Philip [2011], Temporary Architecture Now!, Bonn: Taschen

[117]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

οποίας είναι πάνω από 80 άτομα. Στο φουσκωτό χώρο, που υποστηρίζεται από την πίεση αέρα που παράγεται από έναν ανεμιστήρα κάτω από τη ράμπα και αποτελείται από

ένα

“ισχυρό

ειδικά

σχεδιασμένο

ημιδιάφανο

πλαστικό” , μπορούν να προστεθούν τραπέζια, καρέκλες 96

και πάγκοι, σε διαφορετικά σχέδια, ανάλογα με το πρόγραμμα που λαμβάνει χώρα μέσα στο Spacebuster. Ο συνδυασμός δραστηριοτήτων, που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό της κατασκευής, όπως εργαστήρια, διαλέξεις και προβολές,

με

καθημερινά

εύκολα

προσβάσιμα

προγράμματα, όπως δείπνα, συγκεντρώσεις σε μπαρ και πάρτι, δημιούργησε μία ιδιαίτερη ατμόσφαιρα στο χώρο καθώς και μία δυναμική στην ορατότητα των πραγμάτων που συνέβαιναν στο δημόσιο χώρο. Το ημιδιάφανο πλαστικό, από το οποίο είναι κατασκευασμένη η φυσαλίδα, επιτρέπει στα διάφορα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό να γίνονται ορατά από το εξωτερικό περιβάλλον, καθώς το φως διαπερνά την κατασκευή. Η φυσαλίδα έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται στο διαθέσιμο χώρο, στον οποίο σταθμεύει το φορτηγό, αφού “επεκτείνεται

και

οργανικά

προσαρμόζεται

στον

περιβάλλοντα χώρο, είτε είναι σε ένα χωράφι, σε ένα 96

Basulto, David [2009], “Raumlabor's SpaceBuster Touring Around New

Yorkˮ (https://www.archdaily.com/20435/raumlabors-spacebuster-touringaround-new-york)

[118]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

δασώδες πάρκο ή κάτω από μία υπερυψωμένη διάβαση ενός αυτοκινητοδρόμου”97. Άλλοι χώροι στους οποίους αναπτύχθηκε το Spacebuster ήταν χώροι στάθμευσης, τμήματα κάτω από αυτοκινητοδρόμους και κάτω από το High

Line,

καθώς

και

εγκαταλειμμένα

εργοστάσια.

Μπόρεσε, δηλαδή, να προσαρμοστεί σε οποιαδήποτε τοποθεσία χωρίς την απαίτηση κάποιας κατασκευαστικής ρύθμισης. Οι αρχιτέκτονες περιγράφουν τη μεμβράνη ως “ένα ημιδιαπερατό όριο ανάμεσα στο δημόσιο και πιο ιδιωτικό χώρο και παρομοιάζουν τη χρήση του με αυτή ενός δημοσίου θεάτρου, που καταβροχθίζει τους θεατές του κι αυτοί με τη σειρά τους το μεταμορφώνουν”98, αφού μπορούν παράλληλα να το δουν, να γίνουν ορατοί μέσα από αυτό και να κάνουν διάφορες δραστηριότητες στο εσωτερικό του. Το έργο Spacebuster θέτει ερωτήματα για την ίδια τη φύση του αρχιτεκτονικού χώρου και κάνει φανερό το πώς ένα φουσκωτό περιβάλλον, το οποίο καταλαμβάνει χώρους που

εγγράφονται

δημιουργήσει

από

στιγμιαία

αόριστα

όρια,

αρχιτεκτονική.

μπορεί

να

Επιπλέον,

κινητοποιεί τα άτομα ώστε να ενεργοποιήσουν το χώρο και την ίδια στιγμή τονίζει το γεγονός της διάρκειας της μνήμης 97

Όπ. π.

“Spacebusterˮ (http://raumlabor.net/spacebuster/)

[119]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

μέσα από τη δημιουργία ενός εφήμερου περιβάλλοντος, στο οποίο λαμβάνουν χώρα διάφορες εκδηλώσεις και λειτουργίες της καθημερινής ζωής. Τέλος, υπογραμμίζει τη σημασία και την ανάγκη που πηγάζει από τη μετατροπή της εμπειρίας της ευέλικτης τοποθέτησης σε καθημερινές πρακτικές κατάληψης του αστικού χώρου. “Με τη σύνδεση του φορτηγού με το φουσκωτό, δημιουργείται ένα κινητό, ανεξάρτητο,

ευέλικτο

και

προσαρμόσιμο

ολοκληρωτικά μη site-specific αρχιτεκτονικής.”99

Όπ. π.

[120]

έργο

μίας

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [48] Alan Tansey, Μεταφορά του Spacebuster στο χώρο

Εικόνα [49] Alan Tansey, Άνοιγμα του Spacebuster στο χώρο

[121]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [50] Alan Tansey, Δημιουργία τόπου

Εικόνα [51] Alan Tansey, Εσωτερική άποψη

[122]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [52] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 1

Εικόνα [53] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 2

[123]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [54] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 3

Εικόνα [55] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 4

[124]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [56] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 5

Εικόνα [57] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 6

[125]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [58] Alan Tansey, Νέα Υόρκη - Τοποθεσία 7

[126]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.3.1. [Δημιουργία τόπου από ένα μετακινούμενο σημείο] Το Spacebuster έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί ένα διαφορετικό τόπο σε καθεμία από τις τοποθεσίες στις οποίες εγκαθίσταται κάθε φορά. Χάρη στη φουσκωτή κατασκευή, που προσαρμόζεται οπουδήποτε, μπορεί να πάρει τα στοιχεία της ατμόσφαιρας ενός χώρου, να τα ενσωματώσει στην ταυτότητά του ή να μεταβάλλει την ατμόσφαιρα του κάθε χώρου μέσω των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό της φυσαλίδας. Λόγω του ότι η λειτουργία που επιτελεί και η χρήση από τα άτομα που εισέρχονται σ' αυτό είναι διαφορετική, καθώς και ότι υπάρχει αλλαγή του πλαισίου στο οποίο κάθε φορά εντάσσεται, δημιουργείται ένας διαφορετικός τόπος στο εσωτερικό του που χάρη στη μεταφορά του σε διαφορετικά σημεία της πόλης διαμορφώνει έναν μετακινούμενο τόπο.

[127]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.4. [IBM Travelling Pavilion] Το IBM Travelling Pavilion, που σχεδιάστηκε από την ομάδα του Renzo Piano, πρόκειται για ένα περίπτερο εκθέσεων

που

ταξίδεψε

σε

είκοσι

ευρωπαϊκούς

προορισμούς από το 1983 έως το 1986 και “στόχο είχε την προώθηση της τεχνολογίας των υπολογιστών για τις τηλεπικοινωνίες και να επωφεληθεί από τα πάρκα στα κέντρα των πόλεων”100. Η εικόνα ήταν αυτή ενός κτηρίου κοντά στη φύση που περιελάμβανε το νεώτερο τεχνολογικό εξοπλισμό. “Το περίπτερο αποτελούνταν από έναν ημικυλινδρικό σωλήνα με μήκος 85 μέτρα και εμβαδόν 480 τετραγωνικά μέτρα,

που

περιελάμβανε

όλες τις υπηρεσίες που

απαιτούνταν γι' αυτό ώστε να λειτουργήσει ανεξάρτητα από την τροφοδοσία ρεύματος.”101 Η κατασκευή βασιζόταν σε ένα αναρτημένο χαλύβδινο πάτωμα που περιείχε έναν κοίλο χώρο για τις υπηρεσίες και καλυπτόταν από ένα ανακλαστικό κέλυφος. Για τη μεταφορά της εγκατάστασης χρησιμοποιήθηκαν είκοσι τρία φορτηγά IBM σε έντονο 100

“IBM Travelling Pavilionˮ (http://www.rpbw.com/project/ibm-travelling-

pavilion) 101

Kronenburg, Robert [2008], Portable Architecture: Design and

Technology, Basel: Birkhäser, σελ. 26

[128]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

κίτρινο χρώμα, που περιείχαν τμήματα του κτηρίου και τον εσωτερικό εξοπλισμό. Ολόκληρη η έκθεση μπορούσε να στηθεί σε τρεις εβδομάδες. Καθώς το κτήριο έμενε σε κάθε τοποθεσία για πάνω από δύο μήνες, γίνονταν επί τόπου προετοιμασίες που

περιελάμβαναν

εξωραϊσμού

και

ράμπες,

πρόσβασης.

καθώς Η

και

μονοπάτια

σημαντικότητά

του

περιπτέρου, με την έννοια της επιρροής, είναι ότι δοκίμασε την ιδέα ότι τα φορητά κτήρια πρέπει να είναι απλά και συγκεντρωμένα τόσο πολύ στον προϋπολογισμό τους για να λύνουν προβλήματα πραγματικής συνδεσμολογίας και ανάπτυξης. Το κτήριο έγινε ένα εκθεσιακό εργαλείο από μόνο του, απεικονίζοντας τις ανησυχίες του κατασκευαστή όπως επίσης και των προϊόντων μέσα σ' αυτό. Το IBM Travelling Pavilion σχεδιάστηκε έτσι ώστε να συμπληρώσει το φυσικό περιβάλλον. Ενσωματώθηκε στις τοποθεσίες του σε έναν ορισμένο βαθμό εξαιτίας της πορώδους οργανικής μορφής και του ανακλαστικού κελύφους.

μοναδική

φύση

της

κατασκευής

του

εκφράστηκε ξεκάθαρα στη μορφή του και χρησιμοποιήθηκε στην ανέγερση και την κατασκευή του. Δεν κατέληξε σε μία μηχανική, επαναλαμβανόμενη κατασκευή, αλλά σε μία κατασκευή

που

χρησιμοποίησε

την

αντίθεση

της

στερεότητας και της διαφάνειας για την αντανάκλαση του

[129]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

φυσικού φωτός και

των

εξωτερικών

στοιχείων

της

τοποθεσίας. Ο αριθμός των επισκεπτών του περιπτέρου έφτασε στους 1,5 εκατομμύριο επισκέπτες από το 1983 έως το 1986.

[130]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [59] Gianni Berengo Gardin, Μεταφορά του IBM Traveling Pavilion

Εικόνα [60] Gianni Berengo Gardin, Προσέλκυση επισκεπτών

[131]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [61] Gianni Berengo Gardin, Δημιουργία τόπου

Εικόνα [62] Gianni Berengo Gardin, Εσωτερική άποψη

[132]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.4.1. [Δημιουργία τόπου από ένα τοπόσημο] Το IBM Travelling Pavilion λόγω του μεγάλου μεγέθους, της τεχνολογίας και της σημασίας της έκθεσης που φιλοξενεί, δίνει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα όπου εγκαθίσταται. Είναι ένα τοπόσημο για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η έκθεση και προσελκύει κόσμο από άλλους τόπους. Το περίπτερο συμπληρώνει το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται και δημιουργεί σχέσεις ανάμεσα στο ίδιο και το γύρω τοπίο. Η κατασκευή του είναι μοναδική αφού έχει δημιουργηθεί για ένα συγκεκριμένο σκοπό και συμπληρώνει το περιβάλλον όχι μόνο με την ίδια του την ύπαρξη αλλά και με τις προσθήκες που επιβάλλει γύρω του για τη διαμόρφωση μίας νέας προσωρινής ταυτότητας στο χώρο όπου τοποθετείται.

[133]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.5. [Mobile Museums] Το έργο Mobile Museums βασίζεται στην ιδέα ενός εντελώς προσβάσιμου μουσείου που αντί να περιέχει όλη την τέχνη και να την εκθέτει στους επισκέπτες σε μία κεντρική τοποθεσία, έχει πολυάριθμες εκθέσεις σε μικρά κτήρια που ταξιδεύουν από τόπο σε τόπο. Ήταν εμπνευσμένο από το όραμα του διάσημου Αμερικανού μινιμαλιστή καλλιτέχνη Mark Rothko, που περιέγραψε έναν αριθμό από μικρά μουσεία, καθένα αφιερωμένο σε ένα καλλιτέχνη, όπου θα μπορούσε να εισέλθει μέσα ο επισκέπτης και έπειτα να είναι μόνος του με το έργο για μία ώρα. “Στόχος ήταν να δημιουργηθεί ένας νέος τύπος κτηρίου που θα μπορούσε προσωρινά να καταλάβει σημαντικούς δημόσιους χώρους στα κέντρα των πόλεων. Αν και τα κτήρια ήταν περιορισμένα σε μέγεθος, μπορούσαν να έχουν την ικανότητα να μεταμορφώνουν τους χώρους στους οποίους τοποθετούνταν, δίνοντάς τους ένα νέο σκοπό και ταυτότητα, μολονότι παροδικό.”102 Το θέμα για τα κτήρια, αν και ποικίλει ανάλογα με την ερμηνεία του καλλιτέχνη, ήταν ένα φωτεινό λευκό κυβικό αντικείμενο. Σχεδιάστηκαν για να προκαλέσουν την απορία

102

Kronenburg, Robert [2008], Portable Architecture: Design and

Technology, Basel: Birkhäser, σελ. 121

[134]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

και να είναι ανώνυμα, να δώσουν ενδιαφέρον στους δημόσιους χώρους που εγκαθίστανται, αλλά επίσης να είναι επαρκώς ουδέτερα ώστε να επιτρέψουν στο έργο του καλλιτέχνη να είναι κυρίαρχο. Η κινητικότητα των κτηρίων δε σημαίνει μόνο ότι μπορούν να κινηθούν από τόπο σε τόπο

αλλά

ότι

μπορούν

να

μετεγκατασταθούν

σε

διαφορετικές τοποθεσίες δημιουργώντας μία μοναδική κινητή κοινότητα σε κάθε τόπο. Τα μουσεία ταξίδεψαν σε όλη την Ευρώπη. Η κατασκευαστική ιδέα έπρεπε να είναι δυνατή και επίσης εύκολη να συναρμολογηθεί και να αποσυναρμολογηθεί για τη

μεταφορά.

μεμονωμένων

απλή

κτηρίων

μετεγκαταστάσεις

ανθεκτική

κατάφερε

μεταξύ

να

πολλών

κατασκευή αντέξει

των

πολλές

τοποθεσιών,

τις

παραστάσεις και τις εγκαταστάσεις των καλλιτεχνών, καθώς και τις εκατοντάδες των επισκεπτών που τα διέσχιζαν. Οι καλλιτέχνες μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα εντελώς περίκλειστο χώρο που να παράγει έναν προσωπικά καθοριστικό εσωτερικό χαρακτήρα στον οποίο εισέρχεται το κοινό ή ένα ανοιχτό περίπτερο που δημιουργούσε ένα επίκεντρο για την παράσταση ή την εγκατάσταση. Κάθε

κτήριο

μπορούσε

να

χρησιμοποιηθεί

από

διαφορετικές ομάδες και να προσαρμόζεται σε καθεμία από

[135]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

τις τοποθεσίες που επισκέπτονταν, όπως το Βελιγράδι, η Μπρατισλάβα, η Σόφια, το Γκντανσκ.

[136]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [63] Mobile - Studios, Μεταφορά των Mobile Museums

Εικόνα [64] Public Art Lab, Mobile Museums

[137]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [65] Public Art Lab, Mobile Museums

Εικόνα [66] Public Art Lab, Mobile Museums

[138]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.5.1. [Πολλοί τόποι μέσα σε έναν τόπο] Καθένα από τα κτήρια που αποτελούν μέρος ενός συμπλέγματος, είναι ένας τόπος με συγκεκριμένα όρια και καθορισμένο σκοπό. Κάθε κτήριο αντιπροσωπεύει ένα μουσείο μέσα στο οποίο πραγματοποιείται μία ξεχωριστή έκθεση ενός καλλιτέχνη. Η τοποθεσία που αυτά τα μουσεία εγκαθίστανται είναι ένα κεντρικό μέρος της πόλης όπου συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου και διεξάγονται διάφορες δραστηριότητες. Πρόκειται για σημαντικούς τόπους μέσα σε μία πόλη. Τα κτήρια των μουσείων προσθέτουν στοιχεία της ταυτότητάς τους σ' αυτήν που έχει ήδη ο τόπος δημιουργώντας ένα νέο τόπο μέσα από τις σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους.

[139]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.6. [Fish House Community] Το Fish House Community πρόκειται για μία κοινότητα στη Μινεσότα, αποτελούμενη από χωριά, που δημιουργείται για να εξυπηρετήσει την ανάγκη των κατοίκων για ψάρεμα στον πάγο, μία δραστηριότητα που σχετίζεται με την επιβίωσή τους. Η δημιουργία της κοινότητας είναι ένα νομαδικό φαινόμενο που συμβαίνει στις λίμνες της Μινεσότα

κατά

τη

διάρκεια

του

κρύου

χειμώνα.

Χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης κοινότητας είναι η εμφάνιση και εξαφάνισή της σε καθορισμένες χρονικές περιόδους. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα εφήμερο παγωμένο τοπίο. Οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τις μόνιμες κατοικίες τους ώστε να εγκατασταθούν προσωρινά σ' αυτό. “Κάθε χρόνο τα ψαροχώρια εμφανίζονται και εξαφανίζονται, ποτέ τα ίδια και όμως πάντα ίδια.”103 Καθώς η εποχή του χειμερινού ψαρέματος λήγει, τα σπίτια αποσυνθέτονται, καταρρέουν, ξεφουσκώνουν, τυλίγονται, σπάζουν, διπλώνονται και αποθηκεύονται μέχρι την επόμενη χρονιά. “Σε κανέναν δεν ανήκει αυτή η παγωμένη περιοχή, αφού τεχνικά δεν είναι μία περιοχή. Κάποιος την κατέχει με το να βρίσκεται

103

Kronenburg, Robert [2006], Transportable Environments 3: Theory,

Context, Design and Technology, Oxon: Taylor & Francis, σελ. 64

[140]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

εκεί.”104 Όσο οι άνθρωποι μένουν στο ψαροχώρι που οι ίδιοι δημιουργούν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τόσο διαρκεί και η ζωή του χωριού. Θεωρώντας

τα

παγωμένα

σπίτια

ως

προσωρινές

κατασκευές, δίνεται μεγαλύτερη σημασία στην εφήμερη φύση τους. Η φροντίδα τους για μία ορισμένη χρονική περίοδο ενισχύει και επισημαίνει τις εφήμερες περιστάσεις μέσα από τις οποίες αναδύθηκαν. Η ανάλωση του χρόνου σ' αυτό το άγονο περιβάλλον επιτρέπει μία προσωρινή ελευθερία από τις απαιτήσεις και από τα θεμέλια της συμβατικής ζωής.

104

Kronenburg, Robert [2006], Transportable Environments 3: Theory,

Context, Design and Technology, Oxon: Taylor & Francis, σελ. 63

[141]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Εικόνα [67] Duluth News Tribune, Fish House Community, Lake of the Woods

Εικόνα [68] Explore Minnesota, Ψάρεμα στον πάγο, Gull Lake

[142]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

4.6.1. [Επαναλαμβανόμενος τόπος] Η κοινότητα με τα ψαροχώρια στη Μινεσότα, αποτελούμενη από προσωρινές κατοικίες οι οποίες τοποθετούνται στον πάγο χωρίς κάποια συγκεκριμένη διάταξη τους χειμερινούς μήνες, δημιουργεί έναν τόπο που επαναλαμβάνεται κάθε χειμώνα αλλά δεν είναι ποτέ ίδιος. Το τοπίο που φιλοξενεί τα αυτοσχέδια χωριά είναι ένας κενός χώρος, μία λίμνη, κατά τις μη παγωμένες περιόδους. Όταν αυτό παγώνει, γίνεται ένας χώρος που περιμένει να γεμίσει από εφήμερες κατασκευές,

οι

κάτοικοι

των

οποίων

επιτελούν

συγκεκριμένες ενέργειες για λόγους επιβίωσης κατά το χειμώνα. Αυτές οι κατασκευές με τις διάφορες διατάξεις τους

στο

χώρο

δημιουργούν

σύνολα

με

κοινά

χαρακτηριστικά και αναπτύσσουν σχέσεις με το περιβάλλον όπου βρίσκονται. Δημιουργείται έτσι ένας τόπος που εμφανίζεται και εξαφανίζεται περιοδικά.

[143]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στην αρχή της εργασίας τέθηκαν κάποια ερωτήματα σχετικά με τη δυνατότητα δημιουργίας τόπου από ένα εφήμερο έργο αρχιτεκτονικής που υπάρχει σε ένα μέρος για μικρό χρονικό διάστημα. Ακόμα, δημιουργήθηκε η ανάγκη αναζήτησης διαφορετικών ειδών τόπων που μπορούν να δημιουργηθούν από διαφορετικά προσωρινά έργα ανάλογα με τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, ενώ παράλληλα, αναπτύχθηκε η απορία για το αν ο τόπος που ενδέχεται να δημιουργηθεί εξακολουθεί να υπάρχει και μετά την απομάκρυνση της κατασκευής. Με τη διάκριση του τόπου από το χώρο, έγιναν κατανοητά τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στον ίδιο τον τόπο καθώς και η σημασία του στην αρχιτεκτονική. Επιπλέον, η μελέτη της εφήμερης αρχιτεκτονικής σε συνδυασμό με τη συσχέτισή της με τη δημιουργία τόπου, ανέδειξε τους δεσμούς που μπορούν να παραχθούν και να αναπτυχθούν μεταξύ τους οδηγώντας στο πόρισμα ότι μπορούν να δημιουργηθούν διαφορετικά είδη τόπων από εφήμερες κατασκευές. Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, διαπιστώνεται ότι είναι εφικτή η δημιουργία τόπου από εφήμερες κατασκευές αφού

[144]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ακόμα και η μη ύπαρξη κτηριακών εγκαταστάσεων μπορεί να οδηγήσει στην ύπαρξη ενός τόπου που συγκροτείται από τις σχέσεις και τις επιρροές που ασκούν μεταξύ τους τα άτομα αλλά και την αλληλεπίδρασή τους με το ίδιο το περιβάλλον. Αυτό που συμβάλλει στη δημιουργία ενός τόπου είναι οι διαδικασίες που αναπτύσσονται και με τη σειρά τους διαμορφώνουν μία ολότητα που έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Επίσης, η σταθερή τοποθεσία δεν είναι ένα στοιχείο που καθορίζει απαραίτητα τη δημιουργία ή μη ενός τόπου. Ακόμα και μία κατασκευή που μπορεί να μεταφερθεί από ένα μέρος σε ένα άλλο μπορεί να αναπτύξει

σχέσεις

δημιουργήσει

ένα

με

καθένα

εφήμερο

από

αυτά

περιβάλλον

και σε

να κάθε

διαφορετική τοποθεσία. Έτσι, ενισχύεται και η σημασία του ίδιου του εφήμερου έργου αφού αφομοιώνει τα στοιχεία της εκάστοτε κουλτούρας και μπορεί να παράγει διαφορετικά νοήματα που συνδέονται με ένα συγκεκριμένο τόπο. Επειδή αυτό που έχει διάρκεια είναι η τοποθεσία, η αρχιτεκτονική ακόμα και αν είναι εφήμερη είναι αυτή που μπορεί να την αναδείξει, να την ορίσει, να την κάνει πιο συγκεκριμένη. Η εφήμερη αρχιτεκτονική λόγω της ιδιότητάς της να προσαρμόζεται σε διαφορετικά περιβάλλοντα έχει τη δυνατότητα να εναρμονίζεται με το περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται και να δημιουργεί ξεχωριστές εμπειρίες και νοήματα τόσο με τον περιβάλλοντα χώρο όσο και με τους

[145]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ανθρώπους. Εξάλλου, ο τόπος εφαρμόζεται και γίνεται αντιληπτός κυρίως από τις υποκειμενικές εμπειρίες των ατόμων και οποιοδήποτε δεδομένο περιβάλλον μπορεί να έχει τόσες πολλές ταυτότητες όσο υπάρχουν άνθρωποι για να το βιώνουν. Ακολούθως και απαντώντας στο δεύτερο ερώτημα, μέσα από τη μελέτη έξι παραδειγμάτων εφήμερης αρχιτεκτονικής εξάγονται διαφορετικά είδη τόπων που αντιστοιχούν σε καθένα από τα παραδείγματα. Τα παραδείγματα που μελετήθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο είναι το Portable House ÁPH80, το Cushicle, το Spacebuster, το IBM Travelling Pavilion, το Mobile Museums και το Fish House Community. Ανάλογα με τα ποσοτικά και ποιοτικά τους χαρακτηριστικά και με τις σχέσεις που δημιουργούν με το χώρο, συμβάλλουν στην παραγωγή έξι ειδών τόπων. Έτσι, παρατηρείται η δημιουργία τόπου από ένα μόνο σημείο (Διαγ. [1]), η δημιουργία τόπου από πολλά σημεία (Διαγ. [2]), η δημιουργία τόπου από ένα μετακινούμενο σημείο (Διαγ. [3]), η δημιουργία τόπου από ένα τοπόσημο (Διαγ. [4]), πολλοί τόποι μέσα σε έναν τόπο (Διαγ. [5]) και ο επαναλαμβανόμενος τόπος (Διαγ. [6]).

[146]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Διάγραμμα [1] Δημιουργία τόπου από ένα μόνο σημείο

Διάγραμμα [2] Δημιουργία τόπου από πολλά σημεία

Διάγραμμα [3] Δημιουργία τόπου από ένα μετακινούμενο σημείο

[147]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Διάγραμμα [4] Δημιουργία τόπου από ένα τοπόσημο

Διάγραμμα [5] Πολλοί τόποι μέσα σε έναν τόπο

Διάγραμμα [6] Επαναλαμβανόμενος τόπος

[148]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Τέλος, στο ερώτημα για το αν ο τόπος που δημιουργείται από έργα εφήμερης αρχιτεκτονικής εξακολουθεί να υπάρχει και μετά την απομάκρυνση της κατασκευής από μία τοποθεσία, η απάντηση δεν είναι απόλυτα σαφής. Το σίγουρο

είναι

ότι

το

εφήμερο

περιβάλλον

που

προηγουμένως είχε δημιουργηθεί, μπορεί να γίνει αισθητό με ένα διαφορετικό τρόπο από αυτόν με τον οποίο γινόταν αντιληπτό όταν είχε υλική υπόσταση. Αυτό που μπορεί να εξακολουθεί να υπάρχει είναι η ατμόσφαιρα με τη μορφή των επιπτώσεων που ενδέχεται να δημιουργούνται στην τοποθεσία μετά την αφαίρεση της εφήμερης κατασκευής. Η ίδια όμως η κατασκευή με τη δική της ταυτότητα μπορεί να μεταθέσει τα νοήματα που παράγει σε μία άλλη τοποθεσία στην

οποία

θα

εγκατασταθεί

μελλοντικά

και

να

ενσωματώσει στα χαρακτηριστικά της στοιχεία από την κουλτούρα και το περιβάλλον κάθε περιοχής. Οπότε, θα μπορούσε να θεωρηθεί μάλλον ότι η ίδια η εφήμερη κατασκευή είναι ένα συνονθύλευμα τόπων των οποίων τα στοιχεία τα διαδίδει σε κάθε νέα τοποθεσία.

[149]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η εφήμερη αρχιτεκτονική απασχολεί την ανθρωπότητα από την αρχή της δημιουργίας υποτυπωδών καταφυγίων όταν οι άνθρωποι αναζητούσαν διαφορετικές τοποθεσίες και διαφορετικούς τρόπους για να καλύψουν τις ανάγκες τους και να επιβιώσουν. Λόγω του ότι και σήμερα, ζούμε σε μία εποχή συνεχούς μετακίνησης και γρήγορης εναλλαγής προτεραιοτήτων και στόχων, η εφήμερη αρχιτεκτονική παρουσιάζεται ιδιαίτερα σημαντική κυρίως γι' αυτούς που επιθυμούν ή παρίσταται ανάγκη να αλλάζουν διαρκώς περιβάλλον και να μεταφέρουν οπουδήποτε είτε την κατοικία τους είτε τους χώρους εργασίας ή ψυχαγωγίας. Εξίσου σημαντική όμως είναι και η ανάγκη που έχει ο άνθρωπος όσον αφορά τη σύνδεσή του με έναν τόπο και την ανάπτυξη σχέσεων με το περιβάλλον. Η εφήμερη αρχιτεκτονική είναι ικανή να δημιουργήσει τόπους και να κάνει τον άνθρωπο να αισθανθεί ότι συνδέεται μ' αυτούς. Ακόμα και αν οι τόποι αυτοί είναι προσωρινοί ως προς την υλική τους υπόσταση, πολλές φορές οι επιπτώσεις που επιφέρουν

είναι

τόσο

σημαντικές

που

προκαλούν

μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ' ό,τι οι ίδιες οι κατασκευές.

[150]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

ΠΗΓΕΣ

[Βιβλιογραφία] Arieff, Allison and Burkhart, Bryan [2002], Prefab, Salt Lake City: Gibbs Smith Bahamon, Alejandro [2002], Prefab: Adaptable, Modular, Dismountable, Light Mobile Architecture, New York: Loft Publications Bahamon,

Alejandro

[2004],

The

Magic

Tents:

Transforming Space, New York: Harper Collins Publishers Berger, Horst [2005], Light Structures - Structures of Light: The Art and Engineering of Tensile Architecture Illustrated by the Work of Horst Berger, Indiana: AuthorHouse Betsky, Aaron and Adigard, Erik [2000], Architecture must burn: A manifesto for an architecture beyond building, London: Thames & Hudson Beukers, Adriaan and van Hinte, Ed [2005], Lightness: The Inevitable Renaissance of minimum energy structures, Rotterdam: 010 Publishers

[151]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Calvino, Italo [2004], Οι Αόρατες Πόλεις, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη Colli, Stefano and Perrone, Raffaella [2003], Space Identity - Company: Ephemeral Architecture and Corporate Events, Barcelona: Editorial Gustavo Gili, SA Cook, Peter [1999], Archigram, New York: Princeton Architectural Press Cooke, Roger L. [2012], The History of Mathematics: A Brief Course [3η Έκδοση], New Jersey: John Wiley & Sons Dunlop, Beth and Hector, Denis [1999], Lost Masterpieces, Architecture 3s, London: Phaidon Press Giedion, Sigfried [2008], Space, Time and Architecture: The Growth of a New Tradition, Cambridge: Harvard University Press Heidegger, Martin [1978], Είναι και Χρόνος, Μετάφραση Γ. Τζαβάρας, Αθήνα: Εκδόσεις Δωδώνη Heidegger, Martin [2008], Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι, Μετάφραση Γ. Ξηροπαΐδης, Αθήνα: Πλέθρον Herbers, Jill [2006], Prefab Modern, New York: Harper Design

[152]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Herwig, Oliver [2003], Featherweights: Light, Mobile and Floating Architecture, Munich: Prestel Hill, Jonathan [2006], Immaterial Architecture, London: Routledge Hillier, Jean and Rooksby, Emma [2005], Habitus: A Sense of Place, London: Ashgate Hornstein, Shelley [2011], Losing Site: Architecture, Memory and Place, Farnham: Ashgate James,

Robert

Clarke

and

James,

Glenn

[1992], Mathematics Dictionary [5η Έκδοση], New York: Springer Jodidio, Philip [2011], Temporary Architecture Now!, Bonn: Taschen Kronenburg, Robert [2007], Flexible: Architecture that Responds to Change, London: Laurence King Publishing Kronenburg, Robert [1995], Houses in Motion: The Genesis, History and Development of the Portable Building, London: Academy Editions Kronenburg, Robert [2008], Portable Architecture: Design and Technology, Basel: Birkhäser

[153]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Kronenburg, Robert [1998], Transportable Environments: Theory, Context, Design and Technology, London: E & FN SPON Kronenburg, Robert [2003], Transportable Environments 2: Theory, Context, Design and Technology, London: Spon Press Kronenburg, Robert [2006], Transportable Environments 3: Theory, Context, Design and Technology, Oxon: Taylor & Francis Kronenburg,

Robert

[2001],

Spirit

the

Machine:

Technology as an Inspiration in Architectural Design, Chichester: Wiley Academy Lupi, Italo and Brule, Tyler [2007], Space Morphing: Migliore + Servetto Temporary Architecture, Milano: 5 Continents Mark, Robert [1993], Architectural Technology up to the Scientific Revolution: The Art and Structure of Large-Scale Buildings, Cambridge: The MIT Press Massey, Doreen [1994], Space, Place and Gender, Minneapolis: University of Minnesota Press

[154]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Norberg - Schulz, Christian [2009], Genius Loci - Το Πνεύμα

του

Τόπου:

Για

μια

Φαινομενολογία

της

Αρχιτεκτονικής, Μετάφραση Μ. Φραγκόπουλος, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π. Pallasma, Juhani [2005], The Eyes of the Skin: Architecture of the Senses, Chichester: Wiley Academy Picon, Antoine [2010], Digital Culture in Architecture, Basel: Birkhauser Schwartz, Barry [2004], The Paradox of Choice: Why more is less, Harper Collins e - books Schwartz-Clauss, Mathias and von Vegesack, Alexander [2002], Living in Motion: Design and Architecture for Flexible Dwelling, Weil am Rhein: Vitra Design Museum Siegal, Jennifer [2008], More Mobile: Portable Architecture for Today, New York: Princeton Architectural Press Soates, Christopher [2003], LOT-EK: Mobile Dwelling Unit, New York: Distributed Art University Art Museum University of California Székely, Miklós [2015], Ephemeral Architecture in Central: Eastern Europe in the 19th and 20th Centuries, Paris: L' Harmattan France

[155]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Tuan, Yi-Fu [1977], Space and Place: The Perspective of Experience, Minneapolis: University of Minnesota Press Van Wesemael, Pieter [2002], Architecture of Instruction and

Delight:

Socio-historical

Analysis

World

Exhibitions as a Didactic Phenomenon (1798 - 1851 1970), Rotterdam: 010 Publishers West, Geoffrey [2018], Κλίμακα: Οι καθολικοί νόμοι της μεγέθυνσης, της καινοτομίας, της αειφορίας και του βηματισμού της ζωής, σε οργανισμούς, πόλεις, οικονομίες και εταιρίες, Μετάφραση Β. Σακελλαρίου, Αθήνα: Κάτοπτρο Έσσε,

Έρμαν

[2000],

Στα

Λουτρά,

Μετάφραση

Χ.

Νεραντζή, Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη Λέφας, Παύλος [2008], Αρχιτεκτονική και Κατοίκηση: Από τον Heidegger στον Koolhaas, Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον Μπούρας, Χαράλαμπος και Φιλιππίδης, Δημήτρης [2013], Αρχιτεκτονική, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Μέλισσα Πάγκαλος, Παναγιώτης [2012], Η Σημασία του Χρόνου στην Αρχιτεκτονική του Aldo Rossi, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg Σφαέλλος, Χαράλαμπος [1991], Αρχιτεκτονική: Η Μορφή της Σκέψης στο Φυσικό Χώρο, Αθήνα: Γνώση

[156]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

Τεγόπουλος Ορθογραφικό,

Φυτράκης Ερμηνευτικό,

[1990],

Ελληνικό

Ετυμολογικό

Λεξικό:

Συνώνυμων,

Αντίθετων Κύριων Ονομάτων, Έκδοση Δ', Αθήνα: Αρμονία Α.Ε.

[157]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[Ηλεκτρονικές Πηγές] Basulto, David [2009], “Raumlabor's SpaceBuster Touring Around

New

Yorkˮ

(https://www.archdaily.com/20435/raumlaborsspacebuster-touring-around-new-york) Caderno

Sesc_Videobrasil,

“Ephemeral

Territoriesˮ,

Pertença Edição Moacir Dos Anjos, 08 2012_2013 (https://www.academia.edu/10102850/Ephemeral_territorie s) Hallak, Essam [2011], “The Ephemeral and the Liminal: A Philosophical Re-Conseptualization of the Boundaries of Architecture and Ethicsˮ, Concordia University, Canada (https://www.academia.edu/28948879/THE_EPHEMERAL_ AND_THE_LIMINAL_A_PHILOSOPHICAL_RECONCEPTUALIZATION_OF_THE_BOUNDARIES_OF_AR CHITECTURE_AND_ETHICS?auto=download) “IBM Travelling Pavilionˮ (http://www.rpbw.com/project/ibmtravelling-pavilion) International Workshop in Architecture and Urban Design [2014], “Architecture for a Creative City - From Ecological Landscape to Architectural Designˮ, OC - Open City, International Summer School, Piacenza Towards Expo,

[158]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

(https://iris.unipa.it/retrieve/handle/10447/163993/240105/c ontrary%20motion.pdf) Kjerrgren, Lovisa [2015], “Lost in Place - On Place Theory and Landscape Architectureˮ, Thesis for Master' s Degree at

the

Landscape

Architecture

Program,

Uppsala

(https://stud.epsilon.slu.se/8180/1/kjerrgren_l_150630.pdf) Malpas, Jeffrey Edward [1999], “Place and Experience: A Philosophical

Topographyˮ,

University

Tasmania

(https://www.researchgate.net/publication/238787768) Massey, Doreen [1994], “A Global Sense of Placeˮ [From Space, Place and Gender], University of Minnesota Press, Minneapolis (https://www.unc.edu/courses/2006spring/geog/021/001/m assey.pdf) Merin, Gili [2013], “The Crystal Palace / Joseph Paxtonˮ (https://www.archdaily.com/397949/ad-classic-the-crystalpalace-joseph-paxton) “Mobile

Museumsˮ

(http://www.publicartlab-

berlin.de/projects-2/public-art/mobile-museums/) Muscato, Christopher, “The Crystal Palace: Building, Conquest

and

Great

[159]

Exhibitionˮ

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

(https://study.com/academy/lesson/the-crystal-palacebuilding-conquest-great-exhibition.html) Seamon, David and Sowers, Jacob [2008], “Place and Placelessnessˮ [Relph, Edward], Key Texts in Human Geography, P. Hubbard, R. Kitchen & G. Vallentine eds, London (http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1. 518.2566&rep=rep1&type=pdf) “Spacebusterˮ (http://raumlabor.net/spacebuster/) Svendsen,

Christina [2017],

“Ephemeral

Buildings

Threshold Experiences of Memory in Parisˮ, 1889 and 1900 (http://amodern.net/article/ephemeral-buildings/) Turner,

Brad

[2009],

“Spacebuster

Raumlaborˮ

(https://www.dezeen.com/2009/05/07/spacebuster-byraumlabor/) [2013], “Portable House ÁPH80 / Ábaton Arquitecturaˮ (https://www.archdaily.com/420623/portable-house-aph80abaton-arquitectura)

[160]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[Πηγές Εικόνων] [1] Daniel Munoz, Reuters (https://news.nationalgeographic.com/news/2012/03/picture s/120307-spiderwebs-australia-floods-wagga-wagga-worldscience/) [2] Liz West, Aglow (https://trendland.com/liz-wests-immersive-colourinstallation-in-parisian-mansion/) [3], [4] Θανάσης Βέμπος (https://www.lifo.gr/articles/athens_articles/157634) [5] Horseback Mongolia (https://www.mongolia-trips.com/travel-tips/nomadic-lifetraditions/nomadism-mongolia/) [6] Julie Paterson (https://venusadventures.net/2014/12/06/changingbedouin-lifestyles-from-the-tent-to-a-house/) [7], [8] Michael Marten (https://www.elitereaders.com/high-tide-low-tide-michaelmarten-photography/?cn-reloaded=1)

[161]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[9] SPCA / ECPAD (https://www.protagon.gr/galleries/athina-tou-1917-vlemmatwn-gallwn-44341476805#id_5) [10] Weerapatkiatdumrong (https://www.livestrong.com/article/216526-the-effects-ofvitamins-on-plant-growth/) [11] Simao Romualdo (http://www.simaoromualdo.com/portfolio/perception-ofunconscious-architecture/) [12] Dezeen (https://www.dezeen.com/2017/04/19/snohetta-timessquare-new-york-transformation-pedestrian-plazasofficially-opens-architecture-news/) [13] The Jakarta Post (http://www.thejakartapost.com/travel/2016/08/27/turkeyunveils-3rd-istanbul-bridge-linking-europe-with-asia-.html) [14] Wikipedia (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%AC %CE%B2%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82)

[162]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[15] Danielle Austen (https://njmonthly.com/articles/jersey-living/into-the-woodscycling-through-sussex-county/) [16] Felix Gonzalez-Torres (https://www.moma.org/collection/works/81074) [17] Salvador Dalí (https://mymodernmet.com/the-persistence-of-memorysalvador-dali/) [18] Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=912) [19] Archdaily (https://www.archdaily.com/74469/croatian-pavilion-at-thevenice-biennale) [20] Delfino Legnani (https://www.designboom.com/architecture/civic-stage-byfrida-escobedo-12-03-2013/) [21] Saffron Walden Town Council (https://saffronwalden.gov.uk/markets/)

[163]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[22] Dawn Chatty (http://www.nomadsinoman.com/photogallery/images/fenced-shelter-3/view) [23] Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Arc_de_Triomphe_du_Carrou sel) [24] Picclick (https://picclick.co.uk/London-Postcard-The-Crystal-PalaceBoth-towers-Very-163463071924.html) [25] Picclick (https://www.swr.de/nie-wieder-keineahnung/architektur/html/stationen/historismus.php) [26] Picclick (https://www.archdaily.com/397949/ad-classic-the-crystalpalace-joseph-paxton) [27] Pinterest (https://gr.pinterest.com/pin/418975571555338239/) [28] Danny Bright

[164]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

(http://www.lot-ek.com/UNIQLO-POP-UPS) [29] Anthony Vizzari (https://www.archdaily.com/550780/energy-positiverelocatable-classroom-anderson-anderson-architecture) [30] Zhu Rui / People's Architecture Office (https://www.dezeen.com/2018/01/04/prefabricated-mobilecomponents-peoples-station-cultural-centre-architectureyantai-china/) [31] Chacabuco Noticias (http://www.chacabuconoticias.com.ar/2017/01/ciencia-ytecnologia/la-nasa-presenta-iglu-para-instalacion-enmarte/) [32] Pinterest (https://gr.pinterest.com/pin/235383518000037830/) [33] Philip Ameil (https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/yurt/) [34] NPS (https://www.nps.gov/home/planyourvisit/chautauqua.htm)

[165]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[35] Archdaily (https://www.archdaily.com/777307/ad-classics-nomadicmuseum-shigeru-ban-architects) [36] Gateway Containers (https://www.gatewaycontainersales.com.au/temporaryshipping-container-homes-for-refugees/) [37] Javier de Paz García (https://www.archdaily.com/890308/montana-en-la-lunaenorme-studio) [38] Wallpaper (https://www.wallpaper.com/architecture/taschens-booth-atfrankfurt-book-fair) [39] Archdaily (https://www.archdaily.com/312651/tricycle-house-andtricycle-garden-peoples-architecture-office-pao-peoplesindustrial-design-office-pido) [40] Feeldesain (https://www.feeldesain.com/markies-temporary-livingcaravan.html)

[166]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[41] Archdaily (https://www.archdaily.com/420623/portable-house-aph80abaton-arquitectura) [42] Archdaily (https://www.archdaily.com/420623/portable-house-aph80abaton-arquitectura) [43] Ábaton (http://www.abaton.es/en/projects/271070769/portablehome-aph80) [44] Ábaton (http://www.abaton.es/en/projects/271070769/portablehome-aph80) [45] Barcelona Architecture Walks (https://barcelonarchitecturewalks.com/michael-webb-ofarchigram-at-fadfest-2017-inaugural-conference/) [48], [49], [50], [51], [52], [53], [54], [55], [56], [57], [58] Alan Tansey (http://raumlabor.net/spacebuster/)

[167]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[59], [60], [61], [62] Gianni Berengo Gardin (http://www.rpbw.com/project/ibm-travelling-pavilion) [63] Mobile - Studios (http://www.mobile-studios.org/?navi=press) [64], [65], [66] Public Art Lab (http://www.publicartlab-berlin.de/projects-2/public-art/mobilemuseums/) [67] Duluth News Tribune (https://www.duluthnewstribune.com/sports/outdoors/4464191survey-sheds-light-lake-woods-ice-fishing) [68] (https://www.exploreminnesota.com/travel-ideas/embraceminnesotas-ice-fishing-season/)

[168]

Έννοιες του Τόπου σε Εφήμερα Περιβάλλοντα

[Πηγές Σχημάτων] [α] (http://aesop.iep.edu.gr/node/17135) [β] (http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYMA200/426/2867,10967/) [γ] (http://users.sch.gr/kassetas/z%20ParabolaElipse.htm) [δ] (http://www.calcfun.com/calc-16-perimetros-kyklou.html) [ε] (https://www.geogebra.org/m/SS7r3xXT) [στ] Explore Minnesota (http://www.calcfun.com/calc-25-perimetros-elleipsis.html)

[169]