ΕΦ - Τεύχος 28 by Athens and Epidaurus Festival

Η φωτιΑ τΗς γνωςΗς

ριν από πολλά πολλά χρόνια, ένα βράδυ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, πλήρωσα ένα ακριβό για το φοιτητικό μου βαλάντιο εισιτήριο για να δω μια παράσταση που οι εφημερίδες την περιέγραφαν «της πρωτοπορίας». Πρέπει να θυμάμαι καλά, ήταν στις παρυφές του Λυκαβηττού το θέατρο όπου πρωτοείδα δουλειά της Κατερίνας Θωμαδάκη και της Μαρίας Κλωνάρη – το Unheimlich (που στη γλώσσα της ψυχανάλυσης σημαίνει το ανοίκειο). Δούλευαν, θυμάμαι, τότε με υλικό το σούπερ 8, κινηματογραφικό φιλμ οικιακής χρήσης – ό,τι πιο κοντινό στις σημερινές ψηφιακές μηχανές (αλλά πολύ πιο ακριβό). Στην αρχή, ήταν κινηματογραφικές εικόνες όχι μιας αφήγησης όπως την έχουμε συνηθίσει, αλλά αλλιώτικης, μιας αφήγησης εσωτερικής. Ύστερα, οι εικόνες, φωτιές που φούντωναν, απλώθηκαν σε άλλες οθόνες, μας περιέζωσαν. Κι ύστερα, όταν οι φωτιές έσβησαν κι άναψαν τα φώτα, ένιωσα ότι είχα μάθει έναν καινούργιο τρόπο, είχα κερδίσει μια νέα συγκίνηση – κι έπρεπε να την αποκωδικοποιήσω. Λίγο μετά, σε ένα μικρό περιοδικό για τον κινηματογράφο και το οπτικοακουστικό που, πιτσιρικάδες, εκδίδαμε με τον φίλο μου Μηνά Ταταλίδη, κάναμε μια μεγάλη συνέντευξη με τις δυο κυρίες στην αιχμή της οπτικοακουστικής πρωτοπορίας της εποχής. Μαθαίναμε. Μαθαίναμε, γιατί έτσι ήταν τότε. Για να μπορείς να παρεμβαίνεις, έπρεπε να ξέρεις – να έχεις μάθει. Η ζωή ήταν πιο δύσκολη, οι άνθρωποι δεν ταξίδευαν εύκολα, δεν ήταν μόνο τα λεφτά αλλά και τα σύνορα, τα διαβατήρια, οι βίζες που για να τα εξασφαλίσεις χρειαζόταν ολόκληρη περιπέτεια. Κι ούτε οι πληροφορίες ήταν εύκολες – ό,τι δεν μεταφραζόταν από τις εφημερίδες και τα περιοδικά έπρεπε να είσαι οπαδός μιας μανίας και να πληρώνεις αδρά για να την κατακτήσεις. Οι αυτονόητες δυσκολίες, ωστόσο, δεν εμπόδιζαν το πάθος της κατάκτησης. Δεν θέλαμε, φυσικά, να κατακτήσουμε τον κόσμο, μας αρκούσε να κατακτήσουμε τη γνώση. Να μάθουμε, να ξέρουμε πολλά, να μπορούμε να στεκόμαστε με επάρκεια στις συζητήσεις. Προσωπικώς, ακόμα και σήμερα ιδρώνω από άγχος αν βρεθώ ανάμεσα σε ρέκτες μιας πολύ ειδικής γνώσης. Θα σταθώ με επάρκεια απέναντί τους; Θα καταφέρω να μη φάω ξεφτίλα; Όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έως σήμερα, δεν είχαν σημασία. Η γνώση δεν είναι πια αυτό που ήταν, ελάχιστα την υπολήπτονται στην Ελλάδα, ως λαός δεν την έχουμε άλλωστε ιδιαίτερη ανάγκη. ΟΚ, χρειαζόμαστε απλώς την επαγγελματική εξειδίκευση – και αν... Διότι, κατά τα άλλα, μπορούμε τσάτρα-πάτρα να μαθαίνουμε ό,τι χρειαζόμαστε από το Ίντερνετ. Είναι παράξενο, αλλά όσο η κοινωνία της πληροφορίας επεκτείνεται, τόσο κλεινόμαστε στον κόσμο μας, αδιαφορώντας για τον κόσμο εκεί έξω επειδή έχουμε την εντύπωση ότι δεν τον χρειαζόμαστε. Επειδή περιορίσαμε την αυτάρκειά μας σε ό,τι εκπέμπεται από τηλεοράσεις και ραδιόφωνα, σε ό,τι μας κινεί την περιέργεια στο διαδίκτυο. Περιφρονήσαμε τη γνώση. Τα άνετα χρόνια της μεταπολίτευσης, τα χρόνια της ευμάρειας, η γνώση ήταν είδος εν ανεπαρκεία στην αξιολογική κλίμακα του μέσου Νεοέλληνα. Ενώ έκλεινε η ψαλίδα του επιπέδου ζωής, άνοιγε τρομακτικά μια άλλη ψαλίδα, εκείνων που είχαν λιώσει ολόκληρα εργοστάσια παντελονιών στη μελέτη και των άλλων που αδιαφορούσαν. Όταν όμως η κοινωνία αποδέχεται μια τέτοια ανισότητα, έρχεται η δύσκολη στιγμή που θα της επιβληθεί ακόμα μια ανισότητα, πολύ χειρότερη, μια ανισότητα πολύ πιο εύκολα μετρήσιμη. Η νέα φτώχεια, μετά την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας, βρήκε και την κοινωνία μας ανυπεράσπιστη. Χωρίς οδηγό, είναι έτοιμη μόνο να αγανακτεί, να ψάχνει φταίχτες για να τους φορτώσει τη δική της ανεπάρκεια και να αναζητά σωτήρες για να ακολουθήσει. Έτοιμη να πορευτεί από την απλοϊκότητα και τον τρόμο του λαϊκισμού. Έτοιμη, δηλαδή, για όλα. Η ελληνική κοινωνία έχει βρεθεί, μέσα από την καραμπόλα της ιστορίας, σε δύσκολη καμπή. Θα αναθεωρήσει το μοντέλο που την έφερε στην καταστροφή; Ή θα πορευτεί στο όνομα της συντήρησής του μέχρι το τέλος; Αν έλθει αυτό το τέλος, δεν θα είναι μόνο φινάλε για τη μεταπολιτευτική άνεση, αλλά και για τον κόσμο στον οποίο είχαμε επιλέξει να ζούμε. Αυτός ο κόσμος προϋποθέτει τις ελευθερίες, την άνεση, τα ταξίδια, τις ανοιχτές κοινωνίες, τη δημοκρατία.... Προϋποθέτει, όμως, και τον κόπο, τη γνώση, τη βελτίωσή μας ως κοινωνίας, τη διεκδίκηση ενός πολιτιστικού μοντέλου που δεν θα δοξάζει τη φυγοπονία, τη θολούρα, το δε βαριέσαι, το «ο καθένας για τον εαυτό του κι ο θεός εναντίον όλων». Προϋποθέτει ότι θα αλλάξουμε. Η αλλαγή τρομάζει – αλλά είναι τόσο γοητευτική. Να, δείτε τι συνέβη με το Φεστιβάλ Αθηνών. Για χρόνια βάδιζε την πεπατημένη ώσπου, αίφνης, άλλαξε. Μπήκε στη ζωή, ανακάτεψε τον ταραγμένο κόσμο με τις καλλιτεχνικές εκφράσεις που τον απέδωσαν ή επιχείρησαν να τον ερμηνεύσουν, διεκδίκησε και κέρδισε τα πιο ανήσυχα στρώματα της κοινωνίας που βαριούνταν ή αδιαφορούσαν, άνοιξε στον κόσμο εκεί έξω. Διεκδίκησε την πόλη, τους ζωηρούς ανθρώπους, αναδιατύπωσε την απόλαυση και επανέφερε, μαζί με τις αισθητικές ανησυχίες του, τη γνώση ως αξία. Ως κάτι βαθύ που αξίζει να κατακτηθεί. Γιατί δεν αρμόζει στους ανθρώπους να σύρονται από τις μόδες, τις μαζικές παρακρούσεις, τους μηχανισμούς της χειραγωγημένης πληροφορίας, τις δημοκοπίες και τους λαϊκισμούς. Χωρίς λεφτά, μέσα από πολέμους, το Φεστιβάλ Αθηνών συνεχίζει να κερδίζει τη μάχη. Είναι η μάχη για την προσωπική ωρίμανση, για τη διεκδίκηση της απόλαυσης, για τον πολιτισμό, για μια νέα συλλογικότητα ώριμων, εγγράμματων ανθρώπων με γούστο και άποψη, για την Ευρώπη, τη ζωή, την ανοιχτή κοινωνία, τα ανοιχτά σύνορα, τη χειραφέτηση, τις ελευθερίες και, βέβαια, για τη γνώση. Η φωτιά που έκαιγε τα χρόνια του 1970 και του 1980, η φωτιά της μεταπολίτευσης, δεν πρέπει να σβήσει, δεν θα την αφήσουμε να σβήσει.

[

H EφΗμεριδΑ του EλλΗνικου φεςτιβAλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2012 Nο 28 (1/2012) [31/5/2012] ISSN: 1791-1729

]

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Βένα Γεωργακοπούλου, Nικόλας Zώης, Kατερίνα Kόμητα, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Χαρά Σακελλάρη, Aντώνης Σακελλάρης, Έλενα Xρηστοπούλου Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου, Λένια Ζαφειροπούλου, Σταύρος Καπλανίδης, Kόμικς: Τάσος Μαραγκός Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

EλλΗνικο φεςτιβΑλ A.E.

Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος

MEΓAΛΟΣ XOPHΓOΣ

XOPHΓOΣ

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

ME THN YΠOΣTHPIΞH

Ηλίας Κανέλλης

EDITORIAL

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3

H εικόνα του εξωφύλλου: Ο Μάρτιν Τσίμερμαν και ο Ντιμίτρι ντε Περό. Φωτογραφία: Augustin Rebetez

Xατζηχρhστου 23 & Mακρυγιaννη 11742 / aΘhNa / T. 210 9282900

ΣεΛ. 20

ΣεΛ. 50

EΠιΣτΟΛεΣ

ΑNτιΦεΣτιΒΑΛ

HIgHLIgHTs 2012

18 20 26 30

ΝΑτAΣΑ ΣΑΝτρ ΧΑγκιγκιAΝ, ΜAΪκΛ ΛΑΝτι ΤΑ υΛιΚa ΤΗΣ ΑΜΦιΣβhΤΗΣΗΣ ΜΑρτιΝ τΣιΜερΜΑΝ & ΝτιΜιτρι Ντε ΠερΟ Η ΣΤΑΘΕρΟΤΗΤΑ ΕιΝΑι ΜιΑ ΟυΤΟΠιΑ κΑτεριΝΑ ΘΩΜΑΔΑκη - ΜΑριΑ κΛΩΝΑρη «ΣυΝΕΧιζΟυΜΕ…» DANIEL EgNEus «ΚΛeβΩ ιΔeΕΣ ΑΠo ΤΗΝ ΚρiΣΗ»

ΔεΣΠΟιΝIΣ τζΟYΛιΑ Αύγουστου Στρίντμπεργκ ΔηΜητρηΣ ΛιγΝΑΔηΣ ΣτεΦΑΝιΑ γΟΥΛιΩτη ΜΑριΑ ΠρΩτΟΠΑΠΠΑ

40 42 46 50 54 58

A gATHERINg ΝΑ ΣΑΣ ΔΕiξΩ ΤΗΝ ΕΛΛaΔΑ; Πετερ ΦΑΝ ΝτεΝ εεΝτε ΤΟ ΣΚaΝΔΑΛΟ ΕiΝΑι Η ΔΟυΛΕιa ΜΑΣ (κι είναι δύσκολη δουλειά) ΔηΜητρηΣ ΠΛΑτΑΝιΑΣ Τι βΓaζΕι Η ΚΑΛΑΜaΤΑ ΜΑρκεΛΛΟΣ ΧρΥΣικΟΠΟΥΛΟΣ ΜaΣΤΕρ ΣΕΦ ΓιΑ ΟΛυΜΠιΑΚo ΠΑΣΤiΤΣιΟ κΛΑΟΥΝτιΟ τΟΛκΑτΣιρ ΚρiΣΗ; ΩρΑ ΓιΑ ΑΝΕξΑρΤΗΤΟ ΘΕΑΤρΟ ΟΥγκΟ ρΟΝτιΝΟΝε ΜΟυΣΕiΟ, oΠΩΣ ΚΑΦΕΝΕiΟ

sTAR WARs TΑ aΣΤρΑ

JuICY LIu ΣΤΟΝ υΠeρΟΧΟ ΚoΣΜΟ ΤΟυ ΕΛΛΗΝιΚΟy ΦΕΣΤιβaΛ

EXIT ΕΠιΦυΛΛiΔΑ

ΣεΛ. 36 ΣεΛ. 46

4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

ΠEPIEXOMENA

A γαπ ητή EΦ... σχόλια και επιστολές, στη διεύθυνση: free_press01@greekfestival.gr

το ΠρογρΑμμΑ 31.5 Eως 13.6.2012

Βρίζοντας το (ελληνικό) κοινό

εικΑΣτικΑ Γιάννης Κουνέλλης Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 5 Απριλίου - 30 Σεπτεμβρίου, Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστό. Ξεναγήσεις για το κοινό: Πέμπτη 18:30 και Σάββατο 12:30 Ούγκο Ροντινόνε Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 24 Μαΐου - 19 Σεπτεμβρίου, Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστό. Έντι Φέργκιουσον Μουσείο Μπενάκη 31 Μαΐου - 29 Ιουλίου, Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή-Σάββατο: 10:00-22:00 A Gathering Επιμέλεια: Μαρία-Θάλεια Καρρά - Όλγα Χατζηδάκη Πειραιώς 260, Κτίριο Α 8 Ιουνίου - 18 Ιουλίου Ευρώπη - κρίση ή δύση; Οι καρποί της εργασίας [2008], Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες [2010], Μάικλ Λάντι Πειραιώς 260, Κτίριο Α 8 Ιουνίου - 18 Ιουλίου Αφιέρωμα Θωμαδάκη / Κλωνάρη Πυρκαγιά του άγγελου Μουσείο Μπενάκη 9 Ιουνίου, 16:00-20:30

ΜΟΥΣικη Venice Baroque Orchestra Η Ολυμπιάδα Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών 8 Ιουνίου, 21:00 Εθνική Λυρική Σκηνή Ιλ Τροβατόρε, Τζουζέπε Βέρντι Ωδείο Ηρώδου Αττικού 10, 12-14 Ιουνίου, 21:00

ΔρΩΜεΝΑ Τσίμερμαν & Ντε Περό Hans was Heiri Πειραιώς 260, Κτίριο Η 8-11 Ιουνίου, 21:00

ΘεΑτρΟ Δημήτρης Λιγνάδης Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 10-11 Ιουνίου, 21:00 Ομάδα De ΚOE - Πέτερ Φαν ντεν Έεντε Βρίζοντας το κοινό, Πέτερ Χάντκε Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 10-12 Ιουνίου, 21:00 Ομάδα Timbre 4 - Κλάουντιο Τολκατσίρ Tercer cuerpo Από Μηχανής Θέατρο 11-13 Ιουνίου, 21:00

Αγαπητοί φίλοι, Χαρήκαμε πάρα πολύ όταν μάθαμε ότι, παρά τη δοκιμασία της χώρας μας, και φέτος το Φεστιβάλ Αθηνών θα διεξαχθεί κανονικά και, επίσης, ότι θα ξανακυκλοφορήσει το εφ – το οποίο όχι απλώς ξεκοκαλίζουμε, αλλά και συλλέγουμε. Σας γράφουμε επειδή μάθαμε ότι έρχεται στην Ελλάδα ένας θίασος, παράσταση του οποίου είχαμε την ευκαιρία να δούμε πρόσφατα στην Ολλανδία. Η ομάδα De Koe και το Βρίζοντας το κοινό του Πέτερ Χάντκε είναι σίγουρα ένα έργο βίαιο, σκληρό, αδυσώπητο. Αλλά αλίμονο αν δεν μάθουμε ότι στις μέρες μας η τέχνη δεν χρειάζεται να ζαχαρώνει την πραγματικότητα, αλλά να την αποδίδει σε όλη της την ωμότητα. Επί τη ευκαιρία, μήπως γνωρίζετε να μας πληροφορήσετε αν και πότε παρουσιάστηκε στην ελληνική σκηνή το οριακό

αυτό έργο ενός συγγραφέα που, κυρίως χάρη στον βιμ βέντερς, έχει γίνει ευρύτερα γνωστός – και στην Ελλάδα; Γιώτα Παυλοπούλου - Στάθης Παρίδης @gmail.com Η απάντηση της σύνταξης: h Mαρία ξενουδάκη (στη φωτογραφία, από την ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου Μελόδραμα; 1980) είναι αυτή πού όχι μόνο γνώρισε το Βρίζοντας το κοινό του Πέτερ Χάντκε στους Έλληνες θεατρόφιλους, αλλά το μετέτρεψε σχεδόν σε σλόγκαν, σε δημοσιογραφικό κλισέ και έκφραση του συρμού. Με το έργο αυτό εγκαινίασε το 1978 το θέατρό της, που –καθόλου τυχαία– είχε βαφτίσει «Αντιθέατρο». Το έργο παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία για δύο χρόνια.

Έντι Φέργκιουσον Η τεχνΗ δεν εχει ςυνορΑ Επί του πιεστηρίου, όπως λέγαμε παλιά, μια ακόμα εικαστική εκδήλωση προστίθεται στη φετινή δραστηριότητα του Φεστιβάλ Αθηνών. Η εικαστική καλλιτέχνις Έντι Φέργκιουσον, που ζει μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου, παρουσιάζει στο Μουσείο Μπενάκη την ατομική έκθεσή της με τίτλο Gesamkunstwerk (στη φωτογραφία, η εγκατάστασή της She Is Trying to Disappear, 1998). Πρόκειται για επιλογές έργων της από το 1993 έως σήμερα, στα οποία χρησιμοποιεί ποικίλες τεχνικές: σχέδιο, εγκατάσταση, περφόρμανς, βίντεο και ζωγραφική. ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έκθεση αυτή παρουσιάζει η ενασχόληση της δημιουργού με θέματα που σχετίζονται με τον τρέχοντα διάλογο γύρω από τη σύγχρονη τέχνη. Η Φέργκιουσον είναι ένα από τα ζωντανά πρόσωπα μιας νέας δημιουργικής σκηνής, εξωστρεφούς και πολυπρισματικής, που δεν περιορίζεται στην εικαστική σκηνή όπως την ξέραμε ίσαμε σήμερα. Έχει ακόμα σκηνοθετήσει περφόρμανς ζωντανής μουσικής, βίντεο και χορού – διότι η τέχνη δεν έχει σύνορα. Έντι Φέργκιουσον. Επιμέλεια: Πάολο Κολόμπο 31 Μαΐου - 29 ιουλίου, Μουσείο Μπενάκη

εΠιΣτΟΛεΣ

EΠEIΔH H TEX NH EM ΠNEETAI AΠO TH ZΩH

τραγουδιστής με τη μεγαλύτερη δισκογραφία, ο διαμορφωτής τού γερμανικού Lied, ένας από τους σπουδαιότερους και θρυλικότερους μουσικούς του 20ού αιώνα, ο Ντίτριχ Φίσερ-Ντίσκαου (Dietrich FischerDieskau) πέθανε στις 18 Μαΐου, λίγες μέρες πριν από τα 87 του γενέθλια. Ο Γερμανός βαρύτονος άρχισε τη σταδιοδρομία του μέσα στον β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και, πολύ σύντομα, βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής μουσικής σκηνής. Με τη δυναμική της Ευρώπης που ήθελε να ξαναγεννηθεί από τις στάχτες της, στην αυγή της χρυσής εποχής της δισκογραφίας και με συνεργάτες όπως η Ελίζαμπεθ Σβάρτσκοπφ, ο βίλελμ Φουρτβένγκλερ και ο Γκέραλντ Μουρ, ο Φίσερ-Ντίσκαου ενσάρκωσε όλη την ανάγκη της τριακονταετίας 1950-1980 για ανακεφαλαίωση και καταγραφή της ευρωπαϊκής μουσικής κληρονομιάς. Η υψηλή μουσική και δραματουργική του σκέψη, η τεχνκή του δεινότητα και η κραταιά εποχή που τον ανέδειξε συνέβαλαν στο να εξελιχθεί σε έναν από τους γίγαντες τού μουσικού στερεώματος. Μέσω της απέραντης δισκογραφίας του, της πολυσχιδούς προσωπικότητάς του και της παγκόσμιας αίγλης του, ο Ντίσκαου αναδείχτηκε σε έμβλημα για όλη την άνθιση και την ευφορία της δυτικής τέχνης ώς την πτώση του ανατολικού μπλοκ. Από τη σκηνή μέχρι τις μουσικές σχολές και από τη δισκογραφία ώς τις μουσικές εκδόσεις, η επιρροή του υπήρξε τεράστια. Δεν υπήρξε γωνιά του ρεπερτορίου που να μην άγγιξε ο Ντίσκαου. Από την Αναγέννηση ώς τα έργα των συγχρόνων του, από το ορατόριο ώς την οπερέτα, από τους μεγάλους δραματικούς ρόλους βαρυτόνου μέχρι τη λεπτοφυέστερη μουσική δωματίου. Μάλιστα, στον τομέα του Lied, μουσικοί, σπουδαστές και θεωρητικοί μπορούμε να μιλάμε για μια εποχή πριν και μετά τον Ντίσκαου – όπως μιλάμε για μια εποχή πριν και μετά την Κάλλας στην ιταλική όπερα. Αναφορά παραμένουν οι δίσκοι, οι εκδόσεις του με τραγούδια του Σούμπερτ, αλλά και οι ηχογραφήσεις όλου του κλασικού ρεπερτορίου του Lied με έργα των Μπετόβεν, Μπραμς, Σούμαν και Μάλερ.

Dietrich Fischer-Dieskau (1925-2012)

ο ΠΑτριAρχΗς Από τη Λένια Ζαφειροπούλου

TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO Αλί & Χεντί Ταμπέτ Rayahzone Οι χορογράφοι Ταμπέτ από την Τυνησία σέρνουν το χορό των σούφι (14-16 ιουνίου, Πειραιώς 260 Η) Ροδρίγο Γκαρσία Gólgota picnic Ο Αργεντίνος σκηνοθέτης σχολιάζει τη βίβλο και προκαλεί την οργή των παραθρησκευτικών οργανώσεων (16-17 ιουνίου Πειραιώς 260 Δ) Ντάβιντ Μάρτον - Schaubühne Berlin Η επιστροφή του Οδυσσέα Ένα έργο βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Μοντεβέρντι με στοιχεία από τον Όμηρο, τον Τζιάκομο Μπαντοάρο και τον Πέτερ Εστερχάζι (23-24 ιουνίου Πειραιώς 260 Η ) Κέιτι

Μίτσελ, Λίο

Ουόρνερ - Schaubühne Berlin Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ Η Δεσποινίδα Τζούλια μέσα τα μάτια της σιωπηλής μαγείρισσας Κριστίν (2122 ιουνίου Πειραιώς 260 Δ) Αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη Μάρκος ο Φραγκοσυριανός Η Λίνα Νικολακοπούλου ενορχηστρώνει μια βραδιάφόρο τιμής στον μεγάλο του ρεμπέτικου (22-23 ιουνίου Ωδείο Ηρώδου Αττικού) Δημήτρης Παπαϊωάννου Πρώτη ύλη Η επιστροφή του χορογράφου με τον ίδιο επί σκηνής, σ’ ένα ντουέτο με τον Tadeu Liesenfeld (23-26 και 30 ιουνίου, 1-3 ιουλίου Πειραιώς 260 Α)

ΣXOΛIA

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7

γκέγκορι Μαρκόπουλος

εΠιςτροφH ςτο τEμενος Από την Έλια Αποστολοπούλου

Ήταν ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της αμερικανικής κινηματογραφικής πρωτοπορίας. Κάποια στιγμή, ήρθε στη γη των προγόνων του, στη Λυσσαρέα Αρκαδίας, και δημιούργησε ένα ιδιότυπο φεστιβάλ, το Τέμενος, αναζητώντας την αρμονία της τέχνης του με το φυσικό περιβάλλον όπου αυτή θα προβαλλόταν. 20 χρόνια από το θάνατό του, το Τέμενος αναβιώνει στην ορεινή Αρκαδία.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο σκηνοθέτης της αμερικανικής πρωτοπορίας Γκέγκορι Μαρκόπουλος οργάνωνε το Τέμενος, ένα φεστιβάλ που κρατούσε δύο μέρες κάθε χρόνο, με κινηματογραφικές προβολές των ταινιών του και των ταινιών του συνεργάτη και συντρόφου του, ρόμπερτ Μπίβερς. Η εκδήλωση γινόταν στα χωράφια ενός ορεινού χωριού της Αρκαδίας, της Λυσσαρέας, που ήταν ο τόπος καταγωγής του καλλιτέχνη, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Αμερική. Όπως θυμάται σήμερα ο Μπίβερς, η βασική ιδέα της εκδήλωσης ήταν να βρεθεί μια αρμονική σχέση του έργου με τον τόπο της προβολής του – που, κατά τον Μαρκόπουλο, δεν μπορούσε να είναι πλέον ούτε οι αίθουσες προβολής ούτε οι γκαλερί. Ο Γκρέγκορι Μαρκόπουλος ήταν ένας εξερευνητής της εικόνας. Στην παρέα του Άντι Γουόρχολ, του Τζόνας Μέκας, της Μάγια Ντέρεν και πολλών ακόμα καλλιτεχνών της αμερικανικής πρωτοπορίας –άλλοι από τους οποίους διεκδικήθηκαν από το αντεργκράουντ κι άλλοι που απλώς ήθελαν να διευρύνουν τα όρια της ύπαρξής τους μέσω της τέχνης τους– εργάστηκε διεκδικώντας την επαναπροσέγγιση της αρχαιοελληνικής έννοιας του κάλλους από τον σύγχρονο κόσμο. Μετά το θάνατό του (1992), ο ρόμπερτ Μπίβερς δημιούργησε το αρχείο Τέμενος με σκοπό να συντηρήσει και να εκτυπώσει αυτό το υλικό, αλλά και να αναβιώσει τις προβολές στην Αρκαδία, το μοναδικό μέρος στον κόσμο όπου το έργο θα μπορούσε να προβληθεί όπως το φαντάστηκε ο δημιουργός του. Στο μεταξύ, ο Μπίβερς συγκέ-

ντρωσε όλο το υλικό του μέντορά του, δημιουργώντας 22 κύκλους ταινιών με τον τίτλο Ενιαίος, διάρκειας περίπου 80 ωρών. Η πρεμιέρα της συγκεντρωτικής αυτής έκδοσης έγινε το 2004, με την προβολή των πρώτων δύο κύκλων και ακολούθησαν το 2008 οι επόμενοι τρεις. Οι θεατές ταξίδεψαν από τον Ευρώπη, από τη βόρεια και τη Νότια Αμερική, ακόμα και από την Αυστραλία Φέτος, από τις 29 ιουνίου έως την 1η ιουλίου, θα παρουσιαστούν οι κύκλοι έξι έως οκτώ του Ενιαίου. Κάθε κύκλος έχει οργανωθεί ως αυτόνομο έργο και δεν απαιτείται ο θεατής να έχει ήδη παρακολουθήσει τους προηγούμενους. Οι προβολές είναι δωρεάν, ξεκινούν με τη δύση του ηλίου και διαρκούν περίπου τρεις ώρες. Ο Γκέγκορι Μαρκόπουλος αντιλαμβανόταν το Τέμενος ως ένα αντίδοτο, μια κάθαρση στη μόλυνση που προκαλούν τα μίντια. Ο ασυνήθιστος χώρος και χρόνος των προβολών δημιουργούν μια αξιομνημόνευτη εμπειρία που έρχεται σε αντίθεση με τον καθημερινό καταιγισμό των ηλεκτρονικών μέσων. s

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑτΑ εΝΟΣ εΝιΑιΟΥ κΥκΛΟΥ Ο σκηνοθέτης της αμερικανικής πρωτοπορίας Γκρέγκορι Μαρκόπουλος (πάνω, ενώ μοντάρει μια ταινία) δούλεψε πολύ για την ιδέα του ελληνικού κάλλους. Αριστερά, κάτω, σκηνή διπλοτυπίας από ταινία του, ενδεικτική των αισθητικών του αναζητήσεων. Το σχέδιο της ακρίδας είναι το σήμα που επέλεξε για το Τέμενος, ένα φεστιβάλ στη Λυσσαρέα της ορεινής Αρκαδίας, όπου προβάλλονταν (και συνεχίζουν να προβάλλονται) οι ταινίες του.

8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

ΣΧΟΛιΑ

Ντόνα Σάμερ

Η ςEξι ιEρειΑ τΗς ντiςκο

σοι ασχολούνται με τη μαύρη και τη χορευτική μουσική, θεωρούν σημείο αναφοράς ένα τεύχος του περιοδικού Rolling Stone, από τα μέσα του 1978, που είχε κυκλοφορήσει με κεντρικό θέμα «υπάρχει ζωή μετά την ντίσκο;» και με εξώφυλλο τη Ντόνα Σάμερ. Ο συντάκτης του κύριου άρθρου προσπαθούσε, μ’ αυτόν τον προβοκατόρικο τίτλο, να αποδώσει την ντίσκο φρενίτιδα που είχε καταλάβει όλο τον κόσμο από τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Ήταν η εποχή που η μαύρη μουσική ήταν η αδιαμφισβήτητη βασίλισσα στις πίστες, στα περιοδικά και σ’ όλη τη μουσική βιομηχανία. Την περίοδο του πετρελαϊκού κραχ, της ανόδου της θρησκόληπτης συντηρητικής Δεξιάς και της επιστροφής του φόβου για το ριζοσπαστισμό και τη σεξουαλική απελευθέρωση, η ροκ πρωτοκαθεδρία της προηγούμενης δεκαετίας είχε φτάσει στο τέλος της. Δύο ήταν τα μουσικά ρεύματα που αναδύονταν σχεδόν ταυτόχρονα. Αφενός το πανκ, από τις καταλήψεις και τα υποβαθμισμένα προάστια της βρετανίας και των μεγαλουπόλεων της Αμερικής, που έφτυνε τα πάντα, από την ήσυχη ζωή των νοικοκυραίων μέχρι τη φιλαυτία των ροκ μεγαθηρίων, και αφετέρου η ντίσκο, μια πιο χορευτική και mainstream μετεξέλιξη της σόουλ και του φανκ. Το χρίσμα της μουσικής βιομηχανίας κέρδισε η δεύτερη, κυρίως λόγω του εμπορικού της χαρακτήρα και της θεματολογίας της. Η μαύρη μουσική πλασαριζόταν και πάλι σαν κάτι το καινούργιο, λουστραρισμένη και φιλική, χωρίς τα ενοχλητικά κηρύγματα των Μαύρων Πανθήρων και των κινημάτων για την κοινωνική απελευθέρωση. Τώρα πια μιλούσε για πιο απλά και κατανοητά πράγματα: για τη χαρά του έρωτα, την ανεμελιά και το χορό στα κλαμπ τα Σαββατόβραδα. Κι όμως, παρότι η ντίσκο ήταν ουσιαστικά γέννημα-θρέμμα της μουσικής βιομηχανίας, δεν ήταν άλλη μία «τσιχλόφουσκα» με ημερομηνία λήξης. Η πορεία της δεν ήταν καθόλου σύντομη. Αντίθετα, επιβίωσε ως κυρίαρχο μουσικό ρεύμα στον δυτικό κόσμο για πάνω από μία δεκαετία και επηρέασε καταλυτικά πολλά μεταγενέστερα μουσικά ρεύματα. Οι τέκνο και χάους dj ακόμα ψάχνουν στα ράφια δισκοπωλείων βινύλια με άγνωστα ντίσκο διαμάντια. Οι περισσότεροι από τους εμβληματικούς καλλιτέχνες της σύγχρονης ηλεκτρονικής μουσικής αναφέρουν ανάμεσα στις βασικές επιρροές τους συνθέτες και παραγωγούς που μεσουράνησαν στο ξέσπασμα της ντίσκο, όπως ο Τζόρτζο Μορόντερ. Στον Μορόντερ απευθύνθηκε και η Ντόνα Σάμερ με την ιδέα για ένα κομμάτι. Ήταν το 1973 και το κομμάτι ήταν το «ι love to love you baby». Ο Μορόντερ, ήδη πετυχημένος συνθέτης και παραγωγός, θυμόταν τη Ντόνα Σάμερ από τη συμμετοχή της στο μιούζικαλ Hair, αλλά και από τη συμμετοχή της στο συγκρότημα Three Dog Night, όπου έκανε backup φωνητικά. Στην αρχή ήταν απρόθυμος να συνεργαστεί μαζί της. «Με είχε εντυπωσιάσει η μέτζο-σοπράνο φωνή της, αλλά δεν σκεφτόμουν σοβαρά να κάνω κάτι μαζί της». Πέρασε ένας χρόνος για να πειστεί να κάνει παραγωγή στο πρώτο σινγκλ της τραγουδίστριας. Η επιτυχία ήταν αστραπιαία. Το «ι love to love you baby» έμεινε βδομάδες στην κορυφή των τσαρτ και πούλησε χιλιάδες αντίτυπα. Οι συντηρητικοί κύκλοι στην Αμερική έφριξαν με τα βογκητά και τους αναστεναγμούς της Ντόνα Σάμερ. Ο Μορόντερ είχε φανταστεί το κομμάτι κάτι σαν ένα ντίσκο «Je t’aime, moi non plus». Αυτό ήταν και το κύριο στοιχείο της επιτυχίας. Η ίδια η Σάμερ, χρόνια μετά, όταν ξαναγύρισε στους κόλπους της εκκλησίας σαν αναγεννημένη χριστιανή, αποκήρυξε το συγκεκριμένο τραγούδι. Αλλά ολόκληρη τη δεκαετία του 1970 και του 1980 η Ντόνα Σάμερ μεσουρανούσε. Πούλησε εκατοντάδες χιλιάδες δίσκους, έκανε δεκάδες επιτυχίες, ταξίδεψε για συναυλίες σε όλο τον κόσμο και έγινε σύμβολο του σεξ και gay icon. Αν και το μικρότερο παιδί τής εννιαμελούς οικογένειας Γκέινς (το πραγματικό της όνομα) από τη βοστώνη, που ξεκίνησε τραγουδώντας στις χορωδίες της εκκλησίας της γειτονιάς της, δεν τα πήγε καθόλου άσχημα. Και να φανταστείτε ότι ήταν η εποχή που όλοι γύρω της θεωρούσαν τη φωνή της αστεία και την ίδια μάλλον άσχημη. Η Ντόνα Σάμερ πέθανε, πριν από λίγες μέρες, στα 63 της. Ήδη πολλοί νιώθουν εκείνη την εποχή πολύ μακρινή – νοσταλγώντας, ενδεχομένως, και τα αιτήματά της. s

ΣXOΛIA

Μεσουράνησε για δύο δεκαετίες. Η ντίσκο, το μουσικό ιδίωμα που για πολύ καιρό κατά βάσιν εκείνη εκπροσωπούσε, αντλώντας από την παράδοση της σόουλ και του φανκ, είχε προκύψει σαν κοινωνική ανάγκη. Λαϊκή, χορευτική μουσική, εξέφραζε την ανεμελιά, τη γιορτή, την ανάδυση της καταπιεσμένης σεξουαλικότητας έπειτα από μια μεγάλη περίοδο πολιτικοποίησης του συνόλου της ποπ κουλτούρας. Πεθαίνοντας, πριν από λίγες μέρες, στα 63 της, έκανε πολλούς να αισθανθούν εκείνη την εποχή ήδη πολύ μακρινή – και, ενδεχομένως, να νοσταλγήσουν τα αιτήματά της. Από τον Αντώνη Σακελλάρη

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9

ςΑν βγεις ςτον ΠΗγΑιμo γιΑ τΗν ΠΑρAςτΑςΗ Πήρατε το εφ στα χέρια σας ή μπήκατε στην ιστοσελίδα μας, είδατε τις παραστάσεις, διαλέξατε τι θα δείτε και το μόνο που μένει είναι να προμηθευτείτε το πολυπόθητο εισιτήριο. Πώς, όμως; ιδού οι επιλογές σας, αλλά και τα πακέτα εισιτηρίων με έκπτωση 20% που προσφέρει για φέτος το Φεστιβάλ. Η προπώληση εισιτηρίων αρχίζει 3 εβδομάδες πριν από κάθε εκδήλωση. Για πληροφορίες μπορείτε να καλείτε στο τηλεφωνικό κέντρο 210 3272000. Από το τηλέφωνο Για να αγοράσετε τα εισιτήριά σας τηλεφωνικά χρησιμοποιώντας την πιστωτική κάρτα σας, καλείτε στο 210 32 72 000, Δευτέρα έως Παρασκευή 09:00 με 21:00. Από το ίντερνετ Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του Φεστιβάλ www.greekfestival.gr για αγορά εισιτηρίων online. Η δυνατότητα online αγοράς ξεκινά 3 εβδομάδες πριν από κάθε εκδήλωση, αλλά δεδομένου ότι δεν υπάρχει ωράριο λειτουργίας, αυτό σημαίνει τα μεσάνυχτα της προηγούμενης μέρας. Η προπώληση μέσω ίντερνετ σταματά στις 14:00 την ημέρα της παράστασης. *Η παραλαβή των εισιτηρίων γίνεται: n Από τα εκδοτήρια του Φεστιβάλ, Πανεπιστημίου 39, Δευτέρα - Παρασκευή: 9:00-17:00, Σάββατο: 09:00-15:00. n Από τους χώρους των εκδηλώσεων. n Με κούριερ. Από τα εκδοτήρια Οι πιο παραδοσιακοί μπορείτε να επισκεφθείτε τα εκδοτήρια του Φεστιβάλ. Κεντρικά: Πανεπιστημίου 39 (εντός στοάς Πεσμαζόγλου) Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 09:00-17:00, Σάββατο 09:00-15:00 Ωδείο Ηρώδου Αττικού Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 9:00-14:00 και 18:00-21:00 Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Πέμπτη 9:00-14:00 και 17:00-20:00, Παρασκευή και Σάββατο 9:30-21:30 Εκδοτήρια εισιτηρίων λειτουργούν σε όλους τους χώρους των εκδηλώσεων. Ανοίγουν δύο ώρες πριν από την έναρξη της παράστασης και πωλούν εισιτήρια μόνο για την παράσταση της ημέρας. Από τα βιβλιοπωλεία Εισιτήρια πωλούνται επίσης από τα βιβλιοπωλεία Παπασωτηρίου και τα καταστήματα Public με αγορά κουπονιού και συγκεκριμένα από τα παρακάτω υποκαταστήματα. Βιβλιοπωλεία Παπασωτηρίου u Αθήνα: Στουρνάρη 35 & Τζώρτζ u Αθήνα: Πανεπιστημίου 37 & Κοραή Γλυφάδα: Α. Παπανδρέου 13 u Περιστέρι: Εθνικής Αντιστάσεως 55 Μαρούσι: Εμπορικό Κέντρο The Mall u Κηφισιά: Κολοκοτρώνη 10 Καταστήματα Public Σύνταγμα: Καραγιώργη Σερβίας 1 u Μαρούσι (The Mall athens): Ανδρέα Παπανδρέου 35 Γλυφάδα: Σ. Καράγιωργα 4 & Λαζαράκη u Πειραιάς: Γρηγορίου Λαμπράκη 152-154 Αγ. Δημήτριος (athens Metro Mall): Λεωφ. βουλιαγμένης 276 Εισιτήρια Μειωμένης Τιμής Μειωμένο: ισχύει για καλλιτέχνες με ενημερωμένη κάρτα του σωματείου τους και θεατρολόγους με ενημερωμένη κάρτα θεατρολόγων. Φοιτητικό: ισχύει για παιδιά και νέους από 6 έως 18 ετών, φοιτητές, πολύτεκνους, ΑμΕΑ και στρατιώτες με επίδειξη ταυτότητας κατά την είσοδο.

10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

Πακέτα εισιτηρίων - 20% έκπτωση σε κάθε πακέτο No 1

Χορός

23-26, 30 Ιουνίου, 1-3 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Α), Δημήτρης Παπαϊωάννου, Πρώτη ύλη 27-28 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Ε), Γεωργία βαρδαρού, Ομάδα Χορού Αμάγαλμα - Μαρία Γοργία, Hardcore Research on Dance, Κρυμμένη στους ελαιώνες 7-8 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Ε), Ομάδα Χορού ZhTa - Ίρις Καραγιάν, Μητέρες 17-18 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Ε), Ομάδα KLoKWoRKS - Μαριάννα Καβαλλιεράτου, Auto Run

No 2

Θέατρο

10-11 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Δ), Δημήτρης Λιγνάδης, Δεσποινίς Τζούλια Αύγ. Στρίντμπεργκ 15-16 & 18 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Ε), Εταιρεία Θεάτρου Sforaris - Γιάννης Καλαβριανός, Γιοι και κόρες 22-24 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Ε), Εταιρεία Θεάτρου Χώρος - Σίμος Κακάλας, erofili 3 28-29 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Δ), Ομάδα blitz, Δον Κιχώτης

No 3

Θέατρο

5-7 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Η), Ευριπίδης Λασκαρίδης, Ευγένιου ιονέσκο, Οι καρέκλες 7-9 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Δ), Theseum ensemble - Μιχαήλ Μαρμαρινός, Δημήτρη Δημητριάδη, Insenso/Όπερα 12-14 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Ε), Έλλη Παπακωνσταντίνου, Κουαρτέτο Βόυτσεκ 14-16 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Η), Λένα Κιτσοπούλου, Αθανάσιος Διάκος - Η επιστροφή

No 4

Μουσική

28 Ιουνίου, Ηρώδειο, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Έργα Καλομοίρη, Προκόφιεφ, Τσαϊκόφσκι, Μουσική Διεύθυνση: βασίλης Χριστόπουλος 3-4 Ιουλίου, Μέγαρο Μουσικής, Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής, Ο βαφτιστικός του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, Μουσική Διεύθυνση: Γιώργος Πέτρου 5 Ιουλίου, Ηρώδειο, Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Έργα βέμπερ, Μότσαρτ, Ντβόρζακ, Μουσική Διεύθυνση: Στέφανος Τσιαλής 10 Ιουλίου, Μέγαρο Μουσικής, Musicaeterna, Έργα ραχμάνινοφ, Σοστακόβιτς, Μουσική Διεύθυνση: Θεόδωρος Κουρεντζής

No 5 Θέατρο-Χορός 8-11 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Η), Τσίμερμαν & ντε Περό, Hans was Heiri 11-13 Ιουνίου, Από μηχανής, Ομάδα Timbre 4 - Κλάουντιο Τολκατσίρ, Tercer cuerpo 14-16 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Η), Αλί & Χεντί Ταμπέτ, Rayahzone 21-22 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Δ), Schaubühne Berlin - Κέιτι Μίτσελ, Αύγουστου Στρίντμπεργκ, Δεσποινίς Τζούλια

No 6 Θέατρο-Χορός 10-12 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Ε), Ομάδα De Koe - Πέτερ Φαν ντεν Έεντε, Πέτερ Χάντκε, Βρίζοντας το κοινό 16-17 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Δ), ροδρίγο Γκαρσία, Gólgota picnic 23-24 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Η), Schaubühne Berlin - Ντάβιντ Μάρτον, Η επιστροφή του Οδυσσέα 29-30 Ιουνίου, Πειραιώς 260 (Η), Αλέν Μπιφάρ, Tout va bien

ΧρηΣτικΑ

γιάννης κουνέλλης

«δεν μΠορεiς νΑ βλεΠεις τΗν τεχνΗ ςΑν τουριςτΑς» Τσουβάλια με κάρβουνο, στοίβες με μαύρα παλτά, σπασμένα γύψινα κεφάλια. Τέχνη από τέτοια υλικά, τη βλέπεις προσεκτικά μόνο αν το θέλεις. Αλλά ο Γιάννης Κουνέλλης εξηγεί στην εφ ότι η ισορροπία ανάμεσα στις διαφορές και τις αντιθέσεις έρχεται με τη βοήθεια του διαλόγου. Ακόμα κι αν πρόκειται για την έκθεσή του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ή για την ίδια την οικονομική κρίση. Από τον Νικόλα Ζώη

ταν μιλάμε για την κρίση, το πρόβλημα δεν είναι συναισθηματικό. Η πολιτική είναι μια τέχνη πραγματιστική. Είναι μια πραγματική κατάσταση οι στερήσεις που επιβάλλει η Γερμανία, βασίζονται όμως και σε μια οικονομική ιδέα. Μια ιδέα πουριτανική, που η Ελλάδα δεν την έχει. Όπως δεν είχε ποτέ μια βιομηχανία πραγματική. Ίσως οι Έλληνες δεν καταλαβαίνουν την εξέλιξη της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας, ό,τι έγινε όμως στην Ευρώπη έγινε γιατί και οι Γερμανοί δεν καταλαβαίνουν την ιδέα που έχουν για την οικονομία η Ελλάδα, η ιταλία, οι διαφορετικοί πολιτισμοί. υπάρχει μια διαφορά συνείδησης. Όταν μιλώ τα βράδια με φίλους για πολιτική, φτάνουμε πάντα να συζητάμε για τη σημασία της διαλεκτικής, τη συνείδηση απέναντι στο κράτος και όχι στο κόμμα. Τα κόμματα σχεδόν δεν υπάρχουν πια. υπάρχει ο λαός και το κράτος, και το πρόβλημα είναι ποια ιδέα υπάρχει για το κράτος, για την Ευρώπη, που δεν είναι πια μια σταθερή ιδέα. Σήμερα κάνει νερά από παντού, αλλά χωρίς αυτήν δεν γίνεται τίποτα. Είναι μια ισορροπία, ο μόνος τρόπος για να επιζήσουμε. Σ’ ένα τόσο ανοιχτό κόσμο, δεν μπορείς να επιζήσεις ούτε χωρίς τη διαλεκτική, είναι αυτό που σου επιτρέπει να αναπτύσσεσαι. Όπως το βλέπει η δύση, ο ρόλος της τέχνης είναι διαλεκτικός. Δεν μπορείς να τη βλέπεις σαν τουρίστας. Πρέπει να μένεις σταθερός για να βλέπεις τις αλλαγές, να έχεις μια διαλεκτική άποψη και ταυτόχρονα μια σταθερότητα της κουλτούρας σου. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις, δεν μπορώ να εξηγήσω την έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Αν ακούς μια μουσική του Τζον Κέιτζ, το γιατί η απουσία ρυθμού την κάνει τραγική ή το καταλαβαίνεις ή όχι. Αυτή είναι η υπόθεση της έκθεσης. Ο ρυθμός είναι ωραίος, μπορεί όμως και να λείπει. Και μια ζωγραφική μπορεί να μην είναι βασισμένη σε χρωματικούς τόνους, αλλά να βασίζεται στο βάρος,

εικΑΣτικΑ

στο χώρο, στα πράγματα που κάνω τα τελευταία πενήντα χρόνια. Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι περίεργο μέρος, αλλά και ωραίο. Δεν σηκώνει βάρος στο ταβάνι, ούτε στον τοίχο, και στο πάτωμα μόνο σε ορισμένα σημεία. Είναι όμως ωραίο, είναι εκκεντρικό. Και οι εκθέσεις είναι διαφορετικές γιατί ο χώρος είναι διαφορετικός, η στιγμή, όλα όσα τις σχηματίζουν. Δεν είναι ένα πρόβλημα αφηρημένο. Τίτλο βέβαια, δεν έχω βάλει ποτέ. Όταν πρόκειται για μια αναπαράσταση, εντάξει, λέμε «η Αφροδίτη που βγήκε από το μπάνιο». Ένα κάδρο κυβιστικό όμως είναι γλώσσα, δείχνει μια παράσταση και τον τίτλο τον καθορίζει και ο τόπος. Η έκθεση στην Αθήνα είναι ένα πράγμα, η έκθεση στην Κίνα είναι ένα άλλο. Το κάρβουνο το πρωτοέπιασα το 1967. Το ανακάλυψα διαβάζοντας τους Άθλιους του Ουγκώ, βλέποντας τους «Πατατοφάγους» του βαν Γκογκ. Δεν έχει γεωλογική αξία για μένα. Ίσως μου αρέσουν οι ανθρακωρύχοι ή το κάρβουνο σαν όγκος, σαν ενέργεια, σαν μια εποποιία. Και το σίδερο είναι μια εποποιία. Τα έργα μου δεν είναι κάδρα τονικά. Άλλωστε δεν υπάρχει πια ούτε η αστική τάξη που τα υποστήριξε μετά τον πόλεμο, μαζί με τις αποχρώσεις ή το καβαλέτο. Αυτά τελειώσανε από ιστορικής πλευράς, έτσι νομίζω. Ίσως σήμερα υπάρχει άλλη αντίληψη, μα εμένα σαν ζωγράφο μου αρέσει το βάρος. Δεν θα χρησιμοποιούσα ας πούμε σαν υλικό ένα κομπιούτερ. Δεν έχει ούτε βάρος, ούτε δράμα, ούτε κέντρα, ούτε καθέτους. Η τέχνη υπάρχει σε μια καθημερινότητα πραγματική και μια πραγματικότητα ιστορική. Το «Τετράγωνο» του Μάλεβιτς, μπροστά στο κομμουνισμό του Στάλιν, παρόλο που έδειχνε το ρώσικο μεσαίωνα, ήταν επαναστατικό. Έτσι μονάχα μπορεί να διαβαστεί η τέχνη και δεν υπάρχουν άλλοι λόγοι για να ασχοληθούμε μαζί της. Είναι η ριζοσπαστική προϋπόθεση του παρελθόντος, έχει όμως μια άγκυρα στο παρελθόν και μια στο μέλλον. s

Με ΔιΑΦΟρΑ ΣΥΝειΔηΣηΣ O Γιάννης Κουνέλλης, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Άρτε Πόβερα, σχολιάζει τη σημερινή κατάσταση: «Ό,τι έγινε στην Ευρώπη έγινε γιατί και οι Γερμανοί δεν καταλαβαίνουν την ιδέα που έχουν για την οικονομία η Ελλάδα, η Ιταλία, οι διαφορετικοί πολιτισμοί».

info Γιάννης Κουνέλλης Ο Γιάννης Κουνέλλης στην πρώτη μεγάλη ατομική έκθεσή του στην Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια. Δημιουργεί με υλικά από τα παλιατζίδικα και τις αγορές τις Αθήνας: εφημερίδες, κάρβουνο, σακιά από λινάτσα, παλιά παπούτσια και γυαλιά, παλτό, χώμα και σίδερο. Τα αντικείμενα αποτελούν για τον καλλιτέχνη φορείς της ιστορίας του τόπου, αλλά και σύμβολα ελπίδας. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 5 Απριλίου - 30 Σεπτεμβρίου, Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστό. Εισιτήρια: 7€ (πλην Δευτέρας), 3,5€ (Δευτέρα), 3,5€ (μειωμένη είσοδος) ξεναγήσεις για το κοινό (δωρεάν με το εισιτήριο του μουσείου): Πέμπτη 18:30 και Σάββατο 12:30

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 11

Highlights 2012

Όμηρος καλεί Μοντεβέρντι Schaubühne Berlin - Ντάβιντ Μάρτον Η επιστροφή του Οδυσσέα 23-24 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Η Η βερολινέζικη Σαουμπίνε σε μια παράσταση ερευνητικού μουσικού θεάτρου υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες και τη μουσική διεύθυνση του Ούγγρου Ντάβιντ Μάρτον. Ένα έργο βασισμένο στο ομώνυμο έργο του Μοντεβέρντι με στοιχεία από τον Όμηρο, τον Τζιάκομο Μπαντοάρο και τον Πέτερ Εστερχάζι.

Η δεσποινίς Τζούλια από την κουζίνα Schaubühne Berlin - Κέιτι Μίτσελ, Λίο Ουόρνερ Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ 21-22 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Δ Οι βρετανοί Κέιτι Μίτσελ και Λίο Ουόρνερ σκηνοθετούν τον γνωστό στο ελληνικό κοινό γερμανικό θίασο της Σαουμπίνε και παρουσιάζουν τη Δεσποινίδα Τζούλια από την οπτική της σιωπηλής μαγείρισσας Κριστίν.

Μια φούντωση, μια φλόγα... Αφιέρωμα στον Μάρκο Βαμβακάρη Μάρκος ο Φραγκοσυριανός, Άνω Σύρα (1905 - 1972) Πειραιάς 22-23 Ιουνίου Ωδείο Ηρώδου Αττικού 40 χρόνια μετά το θάνατο του Μάρκου βαμβακάρη, η Λίνα Νικολακοπούλου ενορχηστρώνει μια βραδιά-φόρο τιμής στον μεγάλο του ρεμπέτικου. Μια φούντωση, μια φλόγα στα μάρμαρα του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού.

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13

Από την Τυνησία... © Dan Aucante

Αλί & Χεντί Ταμπέτ Rayahzone 14 - 16 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Η Οι αδελφοί Ταμπέτ από την Τυνησία συναντούν επί σκηνής πέντε μουσικούς και ξεκινούν ένα χορευτικό ταξίδι με οδηγό την πνευματικότητα της ζωντανής μουσικής των σούφι.

Back on stage Δημήτρης Παπαϊωάννου Πρώτη ύλη 23-26 και 30 Ιουνίου, 1-3 Ιουλίου Πειραιώς 260, Κτίριο Α Ίσως είναι από τα περισσότερο αναμενόμενα καλλιτεχνικά δρώμενα της χρονιάς. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου επιστρέφει με νέα χορογραφία, και με τον ίδιο επί σκηνής, σ’ ένα ντουέτο με τον Tadeu Liesenfeld. Ο ίδιος αποκαλύπτει ελάχιστα για την Πρώτη ύλη του – μονάχα τον τίτλο και μια φωτογραφία. Η αναμονή έχει σασπένς.

Πραξαγόρα δαγκωτή! Θέατρο του Νέου Κόσμου, Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος Εκκλησιάζουσες Αριστοφάνη 17-18 Αυγούστου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου «Τώρα που βουλιάζει το δικό μας πολιτικό σύστημα, είναι σειρά μας να μιλήσουμε για την πολιτική και για την πάλη των δύο φύλων με αφορμή τις Εκκλησιάζουσες», λέει ο βαγγέλης Θεοδωρόπουλος που σκηνοθετεί πρώτη φορά στην Επίδαυρο. Δάφνη Λαμπρόγιαννη, Γιώργος Πυρπασόπουλος, Κώστας Κόκλας και Παντελής Δεντάκης συγκαταλέγονται μεταξύ των πρωταγωνιστών. Τη μουσική υπογράφει ο Θάνος Μικρούτσικος και τις χορογραφίες η Αγγελική Στελλάτου. 14 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

HIgHLIgHTs

Όπερα χωρίς μουσική ξανά μαζί! Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός σκηνοθετεί μια «όπερα χωρίς μουσική» που ο Δημήτρης Δημητριάδης εμπνεύστηκε από το Senso του Λουκίνο βισκόντι. Είκοσι γυναίκες ερμηνεύουν τη «χορωδία».

Επιτέλους, η συνέχεια!

Η διάσημη βερολινέζα χορογράφος Σάσα βαλτς, που κατέπληξε το 2006 το ελληνικό κοινό, επιστρέφει στην Αθήνα μ’ ένα έργο που περιλαμβάνει τα κύρια στοιχεία της χορογραφικής δουλειάς της τα τελευταία δέκα χρόνια.

Σάσα Βαλτς Continu 11 Ιουλίου Ωδείο Ηρώδου Αττικού

Theseum Ensemble Μιχαήλ Μαρμαρινός Insenso / Όπερα Δημήτρη Δημητριάδη 7-9 Ιουλίου Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Μια Ελληνίδα Αΐντα στο βερολίνο Neuköllner Oper Yasou Aida! 29-30 Ιουνίου & 1 Ιουλίου Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης σκηνοθετεί την Αΐντα ως νεαρή Ελληνίδα στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η παράσταση υπό τη μουσική διεύθυνση του Χαράλαμπου Γωγιού ενθουσίασε το κοινό στην πρεμιέρα της στο βερολίνο.

Γολγοθάς από χάμπουργκερ Ροδρίγο Γκαρσία Gólgota picnic 16-17 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Δ Σ’ ένα σκηνικό στρωμένο με ψωμάκια χάμπουργκερ, με στοιχεία trash και βίντεο, ο ροδρίγο Γκαρσία παρουσιάζει ένα σχόλιο πάνω στη βίβλο που έχει ήδη προκαλέσει την οργή των γαλλικών παραθρησκευτικών οργανώσεων.

HIgHLIgHTs

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15

Στα σύννεφα...

Εθνικό Θέατρο - Νίκος Μαστοράκης Νεφέλες Αριστοφάνη 13-14 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Ο Νίκος Μαστοράκης σκηνοθετεί τις αριστοφανικές Νεφέλες διανθισμένες με λίγο από πλατωνικούς διαλόγους. Ο Γιάννης Μπέζος στο ρόλο του Στρεψιάδη.

Ένας παράλογος κόσμος Ευριπίδης Λασκαρίδης Οι καρέκλες Ευγένιου Ιονέσκο 5-7 Ιουλίου Πειραιώς 260, Κτίριο Η υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Ευριπίδη Λασκαρίδη, η Όλια Λαζαρίδου και ο Δημήτρης Καταλειφός υποδύονται το ηλικιωμένο ζευγάρι στο κορυφαίο έργο του αντι-θεάτρου.

Εγέρθουτου Αλέν Μπιφάρ Tout va bien 29 - 30 Ιουνίου Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Ο Αλέν Μπιφάρ επιστρέφει στη σκηνή της Πειραιώς 260 για να εξερευνήσει αυτή τη φορά τους μηχανισμούς του θυμού και της εξουσίας με μια χορογραφία-παρωδία της στρατιωτικής πειθαρχίας.

Μαραμπού Πού είναι η ιοκάστη; ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου - Τσέζαρις Γκραουζίνις Οιδίπους Τύραννος Σοφοκλή 6-7 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Ο Λιθουανός σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις παρουσιάζει μια εκδοχή του Οιδίποδα χωρίς γυναίκες ηθοποιούς. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και ο Αιμίλιος Χειλάκης.

Ο πρώτος Μολιέρος της Επιδαύρου Εθνικό Θέατρο - Λευτέρης Βογιατζής Αμφιτρύων Μολιέρου 3-4 Αυγούστου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Ο Λευτέρης βογιατζής επιστρέφει στην Επίδαυρο με μια κωμωδία του Μολιέρου αυτή τη φορά. Παίζοντας με τα είδωλα των ηρώων μέσα από αντικριστούς καθρέφτες, αναδεικνύει τις σκοτεινές όψεις του κωμικού.

Φιόνα Σο Η μπαλάντα του γέρου ναυτικού Σάμιουελ Κόλεριτζ 3-4 Αυγούστου Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Φιλίντα Λόιντ που υπογράφει τις κινηματογραφικές επιτυχίες Μάμα μία και Σιδηρά κυρία, η Φιόνα Σο –μετά τις Ευτυχισμένες μέρες του Μπέκετ το 2007 και 2008– παρουσιάζει τη Μπαλάντα του γέρου ναυτικού του Άγγλου ρομαντικού Σάμιουελ Τέιλορ Κόλεριτζ.

ευρώπη – κρίση ή δύση;

τΑ υλικA τΗς ΑμφιςβHτΗςΗς Το ερώτημα αν η Ευρώπη βρίσκεται σε κρίση ή στη δύση της απασχολεί πλέον και τους καλλιτέχνες. Η Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν και ο Μάικλ Λάντι, που συμμετέχουν στην έκθεση Ευρώπη-κρίση ή δύση, παίρνουν θέση με τα έργα τους και αποκαλύπτουν τα ποταπά τους σχέδια: η μία να καρπωθεί την εργασία μας κι ο άλλος να καταπιεί τις πιστωτικές μας κάρτες! Από τον Νικόλα Ζώη

Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν: Οι καρποί της εργασίας

ενAντιΑ ςτις δομEς

εγκατάσταση Οι καρποί της εργασίας της Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν μπορεί να περιγραφεί με απλές εικόνες. Είναι χωρισμένη σε δύο μέρη από μια βιτρίνα και στο μικρότερο, μπροστινό μέρος, ο θεατής βρίσκεται ενώπιον μιας παλιομοδίτικης σόμπας. Φορτωμένο σε μια παλέτα, το καύσιμό της είναι μια στοίβα κύβων από πολτοποιημένα χαρτονομίσματα ευρώ που έχουν αποσυρθεί λόγω παλαιότητας και έχουν –ή μάλλον είχαν– ονομαστική αξία περίπου ενενήντα εκατομμύρια ευρώ. Κάθε κύβος μπορεί να καίει επί τέσσερις ώρες. Το μπουρί της σόμπας, όμως, που διαπερνώντας τη βιτρίνα καταλήγει σ’ ένα μεγαλύτερο, απροσπέλαστο χώρο, αντί να παράγει καπνό, εκτοξεύει πράσινα, πλαστικά μήλα, κατασκευασμένα στην Ασία. Τα φωτίζουν προβολείς στα χρώματα της σημαίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπό τους ήχους της μουσικής ενός ξέφρενου πάρτι. Λόγω της βιτρίνας, στα αυτιά του θεατή φτάνει μόνο ο υπόκωφος βόμβος του μπάσου. Από τη ζωή της δημιουργού, έχουμε αρκετά λιγότερα στιγμιότυπα. Η ίδια, αντί βιογραφικού, παραπέμπει τους ενδιαφερόμενους σ’ ένα διαδικτυακό πρότζεκτ (bioswop.net) που αμφισβητεί το στρίμωγμα μιας ζωής σε λίγες λέξεις και δίνει σε καλλιτέχνες τη δυνατότητα ακόμα και να ανταλλάξουν τα βιογραφικά τους ή να σχεδιάσουν τη δομή του CV τους όπως εκείνοι νομίζουν καλύτερα. Το αποτέλεσμα δεν είναι ακριβώς ικανοποιητικό για τους λάτρεις της ακρίβειας και μόνο να συμπεράνει μπορεί κανείς, ότι η Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν έλκει την καταγωγή της από το ιράν, ζει και εργάζεται στη Γερμανία, είναι μεταξύ τριάντα και σαράντα ετών. Περισσότερα στοιχεία θα μπορούσαν να προσφέρουν τα έργα της, αλλά η διαρκώς εναλλασσόμενη φόρμα τους μοιάζει να στενεύει ακόμα περισ-

γιΑτI τΑ εΥρΩΠΟΥΛΑ ΔεΝ ειΝΑι ΜηΛΑρΑκιΑ Οι καρποί της εργασίας, εγκατάσταση (λεπτομέρεια) 2008 της Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν

σότερο την κλειδαρότρυπα στη ζωή της δημιουργού τους. Πάντως, σ’ ένα πρώιμο έργο της, ένα βίντεο με τίτλο Point of View - On Art in Hospitals, η Χαγκιγκιάν εξερευνούσε τις αντιδράσεις ασθενών στα έργα τέχνης που διακοσμούσαν νοσοκομεία, έχοντας στο νου της τα κοινωνικά ιδρύματα του Φουκό. Σ’ ένα άλλο, (Present But Not Yet Active), κινηματογράφησε τους επιμελητές της μπιενάλε Manifesta σ’ ένα ζωολογικό κήπο, παρουσιάζοντάς τους σαν άγρια και άξια παρατήρησης ζώα, σαρκάζοντας τη θέση που συνήθως το κοινό φυλάει για τους καλλιτέχνες. Ένα τελευταίο, το έστησε έτσι ώστε κάθε φορά που πέρναγε την πόρτα ένας θεατής, να πυροδοτείται ένα ηχογραφημένο φτερούγισμα πουλιού, μέχρι ο κόσμος να αρχίσει να απο-

18 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

χωρεί, φανερά ενοχλημένος από τη φασαρία. Για όλα αυτά, υπάρχει εξήγηση. «Οι πολλές, διαφορετικές φόρμες είναι αποτελέσματα, σχόλια, αντιδράσεις ή προτάσεις απέναντι στις δομές με τις οποίες συγκρούομαι, ενώ προσπαθώ να χειραφετηθώ από αυτές», έλεγε παλιότερα σε συνέντευξή της η Χαγκιγκιάν. Και αυτή είναι μια δήλωση που δεν πρέπει να απέχει και πολύ από τις σκέψεις πίσω από τους Καρπούς της εργασίας, τις σόμπες, τα μήλα, τα πολτοποιημένα ευρώ. Η εγκατάσταση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2008 στη Φρανκφούρτη, έδρα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και αν η ειρωνεία του έργου ήταν τότε σαφής, σήμερα ειδικά μοιάζει και ανυπόμονη. υπαινίσσεται ότι παρόλο που οι κύβοι των χαρτονομισμάτων είναι εντε-

λώς άχρηστοι, αν οι θεατές ερεθιστούν από την αλλοτινή αξία τους, τότε το χρήμα είναι μια ψευδαίσθηση, από την οποία καλό θα ήταν να χειραφετηθούμε. Αν μάλιστα το παραγόμενο προϊόν (τα μήλα), δεν είναι ούτε ευρωπαϊκό, ούτε καλά καλά αληθινό, τότε ίσως και να μιλάμε για μια φούσκα που τη συγχέουμε με οικονομική δομή. Έχει επίσης σημασία ότι, στους Καρπούς της εργασίας, η αντίφαση μιας Ευρώπης που για τους παραπάνω λόγους «ξεκίνησε σαν υπόσχεση, αλλά εξελίσσεται σαν διάψευση», ορίζεται από μια βιτρίνα διαπερατή μόνο από τους ήχους ενός πάρτι που ίσως και να τελειώνει. Και τουλάχιστον αυτό, σύμφωνα με τη Χαγκιγκιάν, είναι κάτι που επείγει, που δεν χρειάζεται και πολλές πληροφορίες, ούτε και σύνθετες εικόνες για να περιγραφεί. s

εικΑΣτικΑ

Μάικλ Λάντι: Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες

Η κΑτΑςτροφΗ ως τεχνΗ

ύο είναι οι λόγοι, σύμφωνα με τον Μάικλ Λάντι, που τον έκαναν να γίνει καλλιτέχνης. Ο πρώτος, ένα ζευγάρι Αμερικανών τουριστών, που τον είδαν να ζωγραφίζει μια πανοπλία σε μια σχολική εκδρομή στον Πύργο του Λονδίνου και κολάκεψαν το σκίτσο του. Ο δεύτερος, επίσης προερχόμενος από τα παιδικάτα του, ήταν οι βαρετές καλοκαιρινές διακοπές του στην ιρλανδία όπου, όταν δεν τσακωνόταν με τις αδελφές του, το έριχνε στα σχέδια. Οι όποιες αμφιβολίες του εξαφανίστηκαν όταν, σε ηλικία δεκαπέντε ετών, δέχτηκε ακόμη ένα κοπλιμέντο για τη δουλειά του, αυτή τη φορά από μια δημοφιλή πολιτιστική εκπομπή της βρετανικής τηλεόρασης. Στη συνέχεια, τα πράγματα πήραν τον καταλληλότερο δρόμο γι’ αυτό που είχε στο νου του ο 49χρονος σήμερα Λονδρέζος. Σπούδασε καλές τέχνες στο Goldsmiths και το καλοκαίρι του 1988, λίγο μετά την αποφοίτησή του, συμμετείχε μαζί με πρώην συμφοιτητές του σε μια ιστορική έκθεση με τίτλο «Freeze», που είχε σαν διοργανωτή τον Ντέιμιεν Χερστ και αποτέλεσμα τη γέννηση των young British artists. Ήταν μια ομάδα εικαστικών με χαλαρή δέσμευση, αλλά ισχυρά κοινά χαρακτηριστικά: χρήση ευτελών

info Ευρώπη - κρίση ή δύση; Οι καρποί της εργασίας [2008], Νατάσα Σαντρ Χαγκιγκιάν Η Χαγκιγκιάν εικονογραφεί τη θεμελιώδη αντίφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: το όνειρο της ένωσης των λαών και του ενιαίου νομίσματος από τη μία, και τα χρέη, οι περικοπές και η ανεργία από την άλλη. Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες [2010], Μάικλ Λάντι Το μηχάνημα του Μάικλ Λάντι καταστρέφει την πιστωτική κάρτα όποιου θεατή-συμμέτοχου αποφασίσει να την αποχωριστεί οριστικά. Σε αντάλλαγμα, ο καλλιτέχνης τού προσφέρει ένα υπογεγραμμένο σχέδιο, το οποίο εκτελείται επί τόπου. Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Αθηνών 2012, με πρωτοβουλία και χορηγία του «Δήμεργον» Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης Δασκαλόπουλου. Πειραιώς 260, Κτίριο Α 8 Ιουνίου - 18 Ιουλίου Είσοδος ελεύθερη

εικΑΣτικΑ

υλικών, δημόσιες παρεμβάσεις που μπορεί και να σόκαραν μερικούς, ξέφρενη ιδιωτική ζωή και τέλος πάντων συμπεριφορά που δεν απέκλειε τον αντικομφορμισμό, ούτε όμως και την επιχειρηματικότητα. Δεν είναι βέβαιο αν αυτό ήταν το ιδανικότερο έδαφος για να βρει ο Λάντι το στίγμα του. Το διασημότερο έργο του, πάντως, μοιάζει να σκιαγραφεί το περίγραμμα ενός μεσοαστικού αντικομφορμισμού που αναζητά τα όριά του με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που το έκαναν και οι υβΑ. Το Break Down του 2001, δεν ήταν τίποτε άλλο, παρά η κατάρτιση μιας εξονυχιστικής λίστας με τα 7.727 αντικείμενα που ο Λάντι είχε στην ιδιοκτησία του, η συγκέντρωση μιας ομάδας βοηθών σ’ ένα παλιό κατάστημα της oxford Street, η τοποθέτηση των αντικειμένων σ’ έναν κυλιόμενο ιμάντα και η τελική καταστροφή και κονιορτοποίησή τους. o Λάντι είχε εγκαταλείψει εκείνο το μέρος, με μοναδική του πλέον ιδιοκτησία τη φόρμα εργασίας που φορούσε. Σαν να μην έφτανε αυτό, λίγα χρόνια αργότερα θα δήλωνε ότι από τότε απέκτησε επίγνωση των πραγμάτων, ότι παλιά ήταν απλώς ένας χαρούμενος καταναλωτής, ενώ τώρα είναι πολύ πιο τακτοποιημένος και νοικοκύρης, γιατί ξέρει πού βρίσκεται το κάθε τι. Όπως και το Break Down, έτσι και το Credit Card Destroying Machine αντλεί την έμπνευσή του από τα έργα του Ελβετού ζαν Τενγκελί και ειδικά το Homage to New York, μια σύνθεση ύψους οκτώ μέτρων που είχε κατασκευαστεί με μοναδικό σκοπό να αυτοκαταστραφεί σε 27 λεπτά. Tο Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες, βέβαια, είναι ένα κινητικό γλυπτό έξι μέτρων, που κάνει ένα βήμα ακόμα. Συναρμολογήθηκε το 2010 με γρανάζια, κούκλες, μηχανικά εξαρτήματα, τροχαλίες, ένα θρυμματιστή ξύλου κι ένα μηχανικό χέρι που ζωγραφίζει αφηρημένα σχέδια σε μια κόλλα Α3. Για να τεθεί σε λειτουργία, ο Λάντι καλεί τον θεατή να το ταΐσει με την ισχύουσα πιστωτική του κάρτα και σαν αντάλλαγμα θα κρατήσει το χαρτί με το έργο που δημιούργησε το μηχάνημα. Χειροπιαστή τέχνη εναντίον άυλου χρήματος. Αξίζει τον κόπο; Όπως το βλέπει κανείς, ειδικά αν ανήκει σ’ ένα κοινό που δεν του λείπουν οι αιτίες απώλειας χρημάτων. Ο Λάντι βέβαια, δεν έχει σκοπό να πάρει την εκδίκησή του για τα χαμένα του υπάρχοντα από τον Έλληνα θεατή, αλλά να προκαλέσει μάλλον την αναμέτρησή του με τις μέχρι τώρα καταναλωτικές του επιλογές. Ίσως μάλιστα να μη σκέφτεται ούτε αυτό. Παρά τα σχετικά με το έργο του σχόλια που κάνουν λόγο για καταστροφή της πλαστής νοηματοδότησης του σύγχρο-

τεΧΝη Σε ΑτΟκεΣ ΔΟΣειΣ Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες, Mixed media, 2010 του Μάικλ Λάντι

νου ανθρώπου, για αιφνιδιασμένους ή φοβισμένους θεατές, και για αναστολή της πιστοληπτικής τους ικανότητας, εκείνος εξηγούσε πρόσφατα ότι, ουσιαστικά, το Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες πρόκειται για μια συναλλαγή.

«Παίρνεις ένα έργο αφηρημένης τέχνης σε αντάλλαγμα για την κάρτα σου», έλεγε με την ψυχραιμία και τη λεπτή ειρωνεία ενός νεαρού βρετανού καλλιτέχνη. «Και αν θες, μπορείς να το πουλήσεις ώστε να πάρεις τα λεφτά σου πίσω». s

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 19

Μάρτιν τσίμερμαν και Ντιμίτρι Ντε Περό

Η ςτΑθεροτΗτΑ εινΑι μιΑ ουτοΠιΑ Από τη Νίκη Ορφανού

Ο Μάρτιν Τσίμερμαν έχει υπάρξει σκηνογράφος αλλά σήμερα δεν έχει ενδοιασμούς να δηλώσει χορογράφος-ακροβάτης. Ο Ντιμίτρι ντε Περό ήταν από έφηβος dj και στην πορεία άρχισε να γράφει και τη δική του μουσική. Μαζί, συνιστούν ένα ανατρεπτικό δίδυμο που, από την Ελβετία, έρχεται στην Ελλάδα για δεύτερη φορά, προκειμένου να μας δείξει πώς συνδυάζεται η τέχνη του τσίρκου, η μουσική, ο χορός και τα εικαστικά σ’ ένα ολόφρεσκο θέαμα που βγάζει τη γλώσσα στη σύμβαση της καθημερινότητας.

εΝΑΝτιΟΝ τηΣ ΒΑρΥτητΑΣ Ο Μάρτιν Τσίμερμαν και ο Ντιμίτρι ντε Περό σε ακόμα μια παράσταση που αντιστρατεύεται τους νόμους της βαρύτητας.

σταθερότητα είναι μια ουτοπία. Με αυτό το σύνθημα, το δημιουργικό δίδυμο Μάρτιν Τσίμερμαν και Ντιμίτρι ντε Περό, με την ομάδα τους, ανοίγονται ακόμα μια φορά στην περιπέτεια του ιδιαίτερου θεάματός τους. Αυτή τη φορά, κινούνται σ’ έναν κόσμο από ξύλινα τετράγωνα που συνεχώς ανασυντίθενται, αναδιατάσσονται, στήνονται και ξεστήνονται. Όσοι συμμετέχουν στην παράσταση Hans was Heiri πρέπει να προσαρμόζουν διαρκώς το σώμα τους στα όρια του κάδρου που το περικλείει και, ταυτόχρονα, αν χρειαστεί, να καταργήσουν τους νόμους της βαρύτητας. Τσίρκο; Θέατρο; Περφόρμανς; Εικαστική πρόταση; Όλα μαζί – εμπλουτισμένα με τα χαρακτηριστικά της βουβής κωμωδίας, του σλάπστικ, της ελαφρότητας και, ταυτόχρονα, της στοχαστικότητας. Ένα πρωτόγνωρο θέαμα. Το πρώτο πράγμα, πάντως, που μαθαίνει κανείς για τον Μάρτιν Τσίμερμαν και τον Ντιμίτρι ντε Περό είναι ότι έχουν πλάκα. Ακόμη και εκτός σκηνής. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στη διαδικτυακή τους σελίδα: σε πρώτο πλάνο, ένα βίντεο, απόσπασμα από συνέντευξη. «Τα βιογραφικά σας είναι πολύ διαφορετικά», ακούγεται να ρωτά ο δημοσιογράφος. «Τι σας έφερε μαζί και τι σας κρατάει μαζί;» Το δίδυμο ξεκαρδίζεται στα γέλια, ανήμπορο να αρθρώσει λέξη, ενώ δάκρυα τρέχουν απ’ τα μάτια τους. Και η δεύτερη ερώτηση: «Πώς θα περιγράφατε το είδος θεάτρου που κάνετε;» Αυτό τους δυσκολεύει. Σκέφτονται για λίγο, φανερά προβληματισμένοι, τα μάτια τους κινούνται δεξιά κι αριστερά. Τελικά ξεκαρδίζονται και πάλι στα γέλια! «Οι λέξεις είναι ύποπτες», παραδέχεται ο Μάρτιν Τσίμερμαν – ίσως με μια μικρή ενοχή, γιατί ξέρει ότι δεν χάνει ποτέ ευκαιρία να παίξει μαζί τους, κάτι που συνήθως κάνει με τους τίτλους των δημιουργιών του, πονοκεφαλιάζοντας όσους προσπαθούν να τους αποκρυπτογραφήσουν. «Το σώμα μιλά με μεγαλύτερη ειλικρίνεια. Λέμε αυτό που σκεφτόμαστε, αυτό που νιώθουμε, με την κίνηση, τον χορό, τον ήχο. Τα άλλα περιττεύουν. Ναι, τα λόγια είναι μπελάς. Όσο πιο πολύ μιλάς, τόσο πιο πολύ μπερδεύονται τα πράγματα…». Ως Ελβετοί που είναι, μάλλον ένα δίκιο το έχουν. υπάρχει ένα γλωσσικό μπέρδεμα στη χώρα τους που δυσκολεύει τα πράγματα, ακόμα και όταν οι προθέσεις είναι καλές. Άλλοι μιλούν γερμανικά, άλλοι γαλλικά, άλλοι ιταλικά. Άλλοι, κυρίως στη ζυρίχη, μιλούν τη λεγόμενη διάλεκτο. Οι ίδιοι, όπως εξηγούν, προτιμούν να μη λένε πολλά για να μην εκτίθενται. βρέθηκαν στην Αθήνα για πρώτη φορά πριν από δύο χρόνια, με το Oper Opis, αποφασισμένοι να δείξουν ότι οι

παραστάσεις με μίμους έχουν πολύ γέλιο. Το κατάφεραν και με το παραπάνω. Οι ίδιοι, βέβαια, μόνο απλοί μίμοι δεν είναι. Σκηνοθετούν, χορογραφούν, γράφουν μουσική, φτιάχνουν σκηνικά. Είναι ταυτοχρόνως καλλιτέχνες και τεχνίτες. Και, κυρίως, μπορούν να βγαίνουν έξω από στεγανά, να τ’ ανακατεύουν όλα –θέατρο, χορό, τσίρκο, μουσική– και να καταλήγουν σε θεάματα εντελώς δικά τους. Και ναι, έχουν δίκιο, η δημοσιογραφική ερώτηση για το τι είδους θέατρο κάνουν είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί. Έχει όμως σημασία; «Όλα αυτά είναι ξεπερασμένα», υποστηρίζουν, «η πλάκα είναι να παίζεις με τα πάντα». Κι αυτό ακριβώς κάνουν. Η κοινή τους πορεία ξεκίνησε πριν από δεκατέσσερα χρόνια, και γι’ αυτό δεν διστάζουν να αποκαλούν τους εαυτούς τους «ζευγάρι». Ακροβάτες-χορευτές που καταρρίπτουν τα όρια του συμβατικού θεάματος και ρίχνονται στην κεκλιμένη σκηνή με τόλμη και ρίσκο, μοιάζουν, θαρρεί κανείς, πρωταγωνιστές του βωβού κινηματογράφου. Οι παραστάσεις τους παραπέμπουν στην παιδική ανεμελιά και τη ζωντάνια, αλλά την ίδια στιγμή αποκαλύπτουν πόσο εύθραυστες είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Ο Μάρτιν Τσίμερμαν σπούδασε αρχικά σκηνογραφία και συνέχισε με τη μιμική και τα ακροβατικά στο Εθνικό Κέντρο Τεχνών του Τσίρκου (C.N.a.C.) στη Γαλλία. Συμμετείχε ως ερμηνευτής στην παράσταση Cri du Cameleon του ζοζέφ Νατζ, ενώ από το 1998 άρχισε να ασχολείται και ο ίδιος με τη χορογραφία. Ο Ντιμίτρι ντε Περό, από τα μαθητικά του κιόλας χρόνια, διακρίθηκε ως dj, ενώ συνέχισε με αφοσίωση την ενασχόλησή του με τη μουσική και τη σύνθεση. Το 2005 ανακηρύχτηκε Μουσικός της Χρονιάς από την πόλη της ζυρίχης. Οι δυο τους δουλεύουν πάντα μαζί. «Σε πρώτο στάδιο συζητάμε τις ιδέες μας, και αυτή η διαδικασία, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, μας παίρνει συνήθως έναν ολόκληρο χρόνο», εξηγούν. «Έπειτα, όταν έχουμε αποφασίσει τι ακριβώς ψάχνουμε, προσπαθούμε να το βρούμε. Αυτό είναι μια άλλη διαδικασία, κρατάει όσο κρατάνε και οι πρόβες, κάποιες φορές κρατάει έξι μήνες, μπορεί να πάρει κι ένα χρόνο. Όλο αυτό μοιάζει πολυτέλεια, αλλά το χρειαζόμαστε. Γιατί αυτό που κάνουμε κάθε φορά είναι δημιουργία εξ αρχής και όχι μια ανακύκλωση συνταγών. Μόνο με χρόνο αληθινό για αναζήτηση και πειραματισμό μπορείς να κάνεις αυτό που θέλεις. Είναι κρίμα να το βρεις αφού όλα έχουν τελειώσει, αφού η δουλειά σου έχει ήδη παρουσιαστεί». Η νέα τους δουλειά έχει, όπως το συνηθίζουν, ακόμα έναν αλλόκοτο τίτλο: Hans was Heiri. Έχει, επίσης, όλα τα χαρακτηριστικά που κάνουν τους δυο Ελβετούς μοναδικούς: φαντασία, δεξιοτεχνία που πλησιάζει τα όρια της οφθαλμαπάτης

22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

και χιούμορ. Έχει, ωστόσο, και κάτι ασυνήθιστο γι’ αυτούς: μια ευδιάκριτη αίσθηση θλίψης. Hans was Heiri. Σε πρόχειρη μετάφραση, «έξι από ένα ή μισή ντουζίνα από το άλλο». Ή «John like henry». Κάτι σαν «Γιάννης όπως Ερρίκος». Με δυο λόγια, «το ένα και το αυτό». Ή κάπως έτσι. Και για να το πούμε πιο απλά: το έργο εξερευνά την ιδέα ότι όλοι είμαστε πάνω-κάτω ίδιοι, τουλάχιστον όταν το θέμα είναι οι βασικές μας ανάγκες και επιθυμίες, και ότι ίσως είναι ακριβώς αυτή η εμμονή μας να είμαστε διαφορετικοί που μας κάνει τελικά να αστοχούμε. Να χάνουμε, δηλαδή, την ευκαιρία να είμαστε ευτυχισμένοι, μόνο και μόνο από το πείσμα μας να θέλουμε να είμαστε διαφορετικοί. «Τι είμαστε τελικά; Διαφορετικοί, ίδιοι ή απλώς διαφορετικοί στην ομοιότητά μας;» αναρωτιούνται οι δημιουργοί και επιστρατεύουν άλλους πέντε ακροβάτες και χορευτές για να μας δείξουν τι εννοούν. Όπως πάντα, ξεκινούν από τα μικρά πράγματα. Πράγματα που συνήθως περνούν απαρατήρητα, πράγματα που τα έχουν συλλέξει στα ταξίδια τους. Διότι ταξιδεύουν πολύ, σχεδόν συνεχώς. βάζουν φρένο μόνο όταν έχουν μαζέψει όλο το υλικό τους και είναι έτοιμοι ν’ αρχίσουν να το δουλεύουν σε πρόβες. Για την τελευταία παραγωγή τους, που θα δουν οι θεατές του Φεστιβάλ Αθηνών, το φρένο μπήκε στη ζυρίχη. Εγκαταστάθηκαν σ’ έναν άδειο βιομηχανικό χώρο, στη δυτική πλευρά της πόλης. Ήταν οι τελευταίοι «εργάτες» στο χώρο. Το κτίριο προοριζόταν για κατεδάφιση, ώστε να χτιστεί στη θέση του ένα υπερσύγχρονο συγκρότημα κατοικιών. Οι δημιουργοί έμειναν εκεί για κάποιους μήνες, από τις αρχές του χρόνου, παρέα με την ομάδα, τους χορευτές τους και τα μικρά τους πράγματα: ένα βιβλίο για τον ζακ Τατί, μουσική του Μάικλ Τζάκσον, μερικές ραπτομηχανές. Ο κόσμος του Hans was Heiri αποτελείται από τετράγωνα που θυμίζουν κλουβιά μικρών ζώων. Ή ένα τεράστιο πλυντήριο. Οι επτά χαρακτήρες που βλέπουμε σ’ αυτόν μοιάζουν μεταξύ τους, κι ωστόσο όλοι τους νιώθουν μόνοι. Ο κόσμος αναποδογυρίζει διαρκώς, το ταβάνι γίνεται πάτωμα, ανατρέποντας κάθε αίσθηση σταθερότητας. Με τον ίδιο τρόπο, με μικρές ανατροπές, το έργο περνά από το σλάπστικ στο στιγμιαίο δράμα. Ο ντε Περό είναι ντυμένος dj – μια αστεία και νοσταλγική αναφορά στον παρελθόν, καθώς ο ίδιος και ο Τσίμερμαν γνωρίστηκαν σ’ ένα πάρτι όπου αυτός έκανε τον dj. Με στιγμιότυπα γλυκιάς τρέλας που έχει ωστόσο μια γενναία δόση θλίψης, το έργο καταλήγει στην αβεβαιότητα. Και το γέλιο, αυτή τη φορά, δεν αφήνει δάκρυα στα μάτια των ηρώων. s

info Τσίμερμαν & Ντε Περό Hans was Heiri Το ανατρεπτικό δίδυμο από την Ελβετία επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών για να «παραμορφώσει τα πράγματα». Στο νέο έργο τους Hans was Heiri συνδυάζουν πρωτότυπη μουσική, χορό και ακροβατικά μέσα σ’ ένα σκηνικό-σπίτι που περιστρέφεται διαρκώς, φέρνοντας τα πάνω κάτω. Πειραιώς 260, Κτίριο Η 8-11 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

εΠτΑ ΣτΑ κΛΟΥΒιΑ τΟΥΣ Τι συμβαίνει όταν επτά χορευτέςακροβάτες, επηρεασμένοι από τον Ζακ Τατί, τον βωβό κινηματογράφο και το τσίρκο, βρίσκονται σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο ο κόσμος αναποδογυρίζει διαρκώς, το ταβάνι γίνεται πάτωμα, το πάνω έρχεται κάτω; Η συνέχεια επί σκηνής...

ΔρΩΜεΝΟ

τΑ λoγιΑ εiνΑι μΠελΑς Πριν από δύο χρόνια, με αφορμή την πρώτη εμφάνιση της ομάδας των Τσίμερμαν και Ντε Περό στο Φεστιβάλ Αθηνών, μας είχαν παραχωρήσει εκτενέστατη συνέντευξη, στην οποία μιλούσαν για τη δουλειά τους και τη ζωή τους. Δημοσιεύουμε παρακάτω ένα εκτεταμένο απόσπασμα από εκείνη τη συζήτηση. Από τη Νίκη Ορφανού

24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

Δείχνετε μια καχυποψία απέναντι στις λέξεις… Ντιμίτρι ντε Περό: Οι λέξεις είναι ύποπτες. Το σώμα μιλά με μεγαλύτερη ειλικρίνεια. Λέμε αυτό που σκεφτόμαστε, αυτό που νιώθουμε, με την κίνηση, τον χορό, τον ήχο. Τα άλλα περιττεύουν. Μάρτιν Τσίμερμαν: Μερικές φορές τα λόγια είναι μπελάς. Όσο πιο πολύ μιλάς, τόσο πιο πολύ μπερδεύονται τα πράγματα. Αν και στην Ελβετία είμαστε γενικώς μπερδεμένοι με τις γλώσσες. Άλλοι μιλάμε τη διάλεκτο, άλλοι γερμανικά, άλλοι γαλλικά, άλλοι ιταλικά. Τα γαλλικά μου δεν είναι άσχημα, αλλά τα ιταλικά μου είναι άθλια, μπορώ να διαβάζω, αλλά προτιμώ να κρατώ το στόμα μου κλειστό για να μην ντροπιάζομαι. Γερμανικά έμαθα στο σχολείο και ίσως γι’ αυτό και τα σιχαίνομαι. Το σχολείο, αυτό κι αν ήταν μεγάλος μπελάς! Ναι, δεν ήμουν καλός μαθητής, ούτε και ο Ντιμίτρι. Είμαστε άνθρωποι της πράξης, τα θρανία μάς έφερναν μόνο χασμουρητά. Πάντως ντρέπομαι και για τα αγγλικά μου. Ίσως θα έπρεπε να μείνω λίγο στην Αγγλία, να τα εξασκήσω. Μου αρέσει να μαθαίνω πράγματα διαρκώς, αρκεί να μην πρέπει να κάτσω σ’ ένα θρανίο με μια δασκάλα στο κεφάλι μου!

Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να μαθαίνει κανείς; Μ.Τ.:Το να παρατηρεί, φυσικά. Η παρατήρηση είναι το παν. Ανοίγεις τα μάτια σου και κοιτάς, έτσι, με επιμονή. Παρατηρείς. ιδίως τα μικρά πράγματα, αυτά της καθημερινότητας που οι περισσότεροι τα προσπερνούν. Να, για παράδειγμα, ακόμα και το καθάρισμα του σπιτιού. Ακόμα κι αυτό μπορεί να έχει ενδιαφέρον, να σε εμπνεύσει. Αυτά τα συνηθισμένα πράγματα είναι τα καλύτερα. Και οι άνθρωποι, βέβαια. Οι άνθρωποι που βλέπω στο δρόμο είναι για μένα οι μεγάλοι σταρ. Μ’ αρέσει να τους παρατηρώ. Μερικές φορές με παρατηρούν κι αυτοί. Καταλήγουμε ο ένας απέναντι στον άλλο, σε αντικριστά παγκάκια σ’ ένα πάρκο ή σ’ ένα εστιατόριο ή ακόμα και στο δρόμο, μπροστά από μια βιτρίνα, να παρατηρούμε σιωπηλοί ο ένας τον άλλον. Η παρατήρηση είναι αληθινή τέχνη. Κι όταν συνειδητοποιήσεις ότι αυτά τα μικρά πράγματα και οι άγνωστοι καθημερινοί άνθρωποι κρύβουν μεγάλο ενδιαφέρον, τότε η ζωή γίνεται πολύ πιο όμορφη. Ακόμα κι ένας απλός διάλογος μπορεί να γίνει η έναρξη για μια πολύ ιδιαίτερη δημιουργία. Πολλές

ΔρΩΜεΝΟ

ΑριΣτΑ ΣτηΝ ΑΝιΣΟρρΟΠιΑ «Όλοι έχουμε την τάση να αντιστεκόμαστε στην ανισορροπία, ακόμα και οι ακροβάτες», λέει ο Μάρτιν Τσίμερμαν. Αλλά, όπως φαίνεται στα δύο στιγμιότυπα από την παράσταση που θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Αθηνών, στο τέλος όλοι προσαρμόζονται.

Τι σας ελκύει στα καθημερινά πράγματα; Μ.Τ.: Το κρυμμένο τους χιούμορ. Έχουν πλάκα. Η ζωή είναι αστεία όταν την παρατηρείς. Είμαστε αστεία πλασματάκια. Ο τρόπος που φερόμαστε, οι σκέψεις μας. Οι σχέσεις μας με τους άλλους. Όλα αυτά δεν έχουν τίποτα το προβλέψιμο. Σ’ αυτό το συμπέρασμα έχω καταλήξει. Τα πάντα είναι ρευστά, και το μόνο σίγουρο είναι ότι μας ξεπερνούν, ότι είναι έξω από τον έλεγχό μας. Μπορούμε τελικά να θεωρούμε οτιδήποτε δεδομένο; Από αυτό το σημείο ξεκίνησε η αναζήτησή μας, του Ντιμίτρι και η δική μου, που κατέληξε σ’ αυτή την παράσταση. Αν αφαιρέσει κανείς τις βεβαιότητες από τις σχέσεις, από τον κόσμο, από τον ίδιο του τον εαυτό, μένει με την αίσθηση του παραλόγου. Στερείται λογικής η ζωή; Ν.Π.: Η ζωή είναι εντελώς παράλογη! Και αυτό γίνεται πλέον όλο και πιο φανερό. Δεν διαφωνώ, βρίσκουμε κομματάκια λογικής εδώ κι εκεί. Αλλά στο σύνολό της είναι παράλογη, όλη η ανθρώπινη κατάσταση είναι παράλογη, και η λογική

ΔρΩΜεΝΟ

είναι μόνο μια λεπτή επιφάνεια, η φλούδα του φρούτου. Πάντως αυτά τα πράγματα που δεν βγάζουν νόημα είναι και τα καλύτερα. Γιατί μας αφήνουν ελεύθερους να εξερευνήσουμε το συναίσθημα. Δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το συναίσθημα για τη ζωή, όπως και για την τέχνη. Κι όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι αντιστέκονται στην ιδέα του παραλόγου, θέλουν να νιώθουν ότι πατούν γερά τα πόδια τους στο έδαφος, ότι ορίζουν τη ζωή τους. Μ.Τ.: Κι αυτή είναι η πλάκα! Όλα εξελίσσονται στη σκηνή, που μόνο σταθερή δεν είναι, κινείται ανάλογα με τις κινήσεις των ερμηνευτών. Κανείς δεν ξέρει πού θα γύρει και τι θα του προκύψει στο επόμενο λεπτό. Τα πάντα είναι ρευστά, από τον τρόπο που καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας και τις προθέσεις μας, έως και τις σχέσεις μας με τους άλλους. Η σταθερότητα είναι μια ουτοπία, η ισορροπία δεν διαρκεί παρά στιγμές. Κι όμως, η ανισορροπία είναι καλό πράγμα. Αλλιώς θα βαριόμασταν φρικτά, η ζωή μας θα ήταν προβλέψιμη μέχρι αηδίας. Ας παλέψουμε με την ανισορροπία κι ας πέσουμε μαχόμενοι!

“

Πάντως, οι ερμηνευτές μια χαρά ισορροπούν πάνω στην κινούμενη σκηνή, μοιάζουν σαν να υπερβαίνουν τους νόμους της φυσικής. Μ.Τ.: ξέρεις όμως πόσο δύσκολο ήταν να το καταφέρουμε αυτό; Όλοι έχουμε τη φυσική τάση να αντιστεκόμαστε στην ανισορροπία, ακόμα και οι ακροβάτες. Ήταν δύσκολο γι’ αυτούς, ήταν τρελό να τους έχουμε σε ασταθές έδαφος. Ένιωσαν ανασφαλείς, ότι τους πήραμε τη γη κάτω από τα πόδια. Αρχικά μας κοίταξαν με νόημα και μας είπαν: «Παιδιά, ξεχάστε το, αυτό δεν γίνεται». Αλλά εμείς επιμείναμε, γιατί η ανισορροπία είναι μια υπαρξιακή συνθήκη που τη ζούμε κάθε μέρα. Αυτή είναι η ζωή μας, έχει ρίσκα. Δεν ξέρουμε κάθε στιγμή πού γέρνουμε. Όλα όσα αποτελούσαν μέρος της ταυτότητάς μας όσο μεγαλώναμε άλλαξαν. Τίποτα δεν είναι το ίδιο πια και πρέπει να ψάχνεις διαρκώς τον εαυτό σου, που σημαίνει τελικά να τον αφήνεις ελεύθερο. Ναι, οπωσδήποτε ήταν δύσκολο για τους ερμηνευτές μας. Αλλά γι’ αυτό και τους σεβόμαστε τόσο πολύ, γιατί τα κατάφεραν περίφημα, νίκησαν τους φόβους τους και ξεπέρασαν τον εαυτό τους. s

Ήταν δύσκολο γι’ αυτούς, ήταν τρελό να τους έχουμε σε ασταθές έδαφος. Ένιωσαν ανασφαλείς, ότι τους πήραμε τη γη κάτω από τα πόδια. Αρχικά μας κοίταξαν με νόημα και μας είπαν: «Παιδιά, ξεχάστε το, αυτό δεν γίνεται». Αλλά εμείς επιμείναμε, γιατί η ανισορροπία είναι μια υπαρξιακή συνθήκη που τη ζούμε κάθε μέρα.

“

δουλειές μας ξεκίνησαν από μερικές τυχαίες φράσεις.

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 25

ΘΩΜΑΔΑκη - κΛΩΝΑρη Διπλό Αυτοπορτραίτο. 1977

κατερίνα Θωμαδάκη - Μαρία κλωνάρη

«ςυνεχιζουμε…» Οι Κατερίνα Θωμαδάκη και Μαρία Κλωνάρη, ηγέτιδες της avant-garde κινηματογραφικής και εικαστικής σκηνής, θα παρουσιάσουν αναδρομικά την πορεία του έργου τους με την Πυρκαγιά του αγγέλου – ένα συνδυασμό masterclass και προβολών. oι ίδιες μπορεί να λένε ότι ύστερα από σχεδόν 40 χρόνια συνεχούς δημιουργικής δουλειάς ίσως και να «παίρνουν πιο δύσκολα φωτιά». Μην τις πιστέψετε ούτε στιγμή. Από την Έλενα Χρηστοπούλου Φωτογραφίες: Αρχείο Κατερίνας Θωμαδάκη – Μαρίας Κλωνάρη

ώς να συμπυκνώσει κανείς μέσα σε λίγες λέξεις το μέγεθος και τις διακλαδώσεις του έργου της Κατερίνας Θωμαδάκη και της Μαρίας Κλωνάρη; Προκλητικές, ριζοσπαστικές και προφητικές καλλιτέχνιδες του πειραματικού κινηματογράφου και των εικαστικών τεχνών, έχουν αναμείξει δημιουργικά μέσα και φορμά (φωτογραφία, βίντεο, φιλμ, εγκαταστάσεις, ψηφιακά μέσα, ήχο) και έχουν εναντιωθεί σε παγιωμένες ιδέες προαναγγέλλοντας τάσεις σε ζητήματα όπως το γυναικείο, της σεξουαλικής ταυτότητας, του ερωτισμού, του υποσυνείδητου, του φεμινισμού και των ορίων των τεχνών – για να αναφέρω μόνο μερικά. Με βάση τους το Παρίσι έχουν συμμετάσχει σε αμέτρητες εκθέσεις διεθνώς, έχουν εκδώσει μανιφέστα, συνε-

εικΑΣτικΑ

ντεύξεις και θεωρητικά κείμενα, έχουν επιμεληθεί κινηματογραφικά προγράμματα, εκθέσεις και συνέδρια (όπως το ιστορικό Film / Video / Computer art το 1990, το 1994 και το 1998), ενώ παραδίδουν σεμινάρια στη Γαλλία και σε άλλες χώρες του εξωτερικού (η Κατερίνα Θωμαδάκη διδάσκει πειραματικό κινηματογράφο και media arts στη Σορβόννη). Ήδη το 1980 το Κέντρο Πομπιντού πραγματοποίησε ρετροσπεκτίβα του έργου τους, ενώ το Κινηματογραφικό Αρχείο της Γαλλίας/CNC τίμησε πρόσφατα την κινηματογραφική κληρονομιά, την καινοτομία και τη σημασία του έργου τους στην ιστορία του πειραματικού σινεμά με την αποκατάσταση τριών ταινιών τους (Selva, Chutes. Désert. Syn, Unheimlich I: Dialogue Secret). Ήταν μάλιστα η πρώτη φορά που το CNC έκανε blow-up εικαστικών φιλμ από Super 8 σε 35άρι.

Σαν να μην έφτανε αυτό, η Εθνική Γαλλική βιβλιοθήκη François Mitterrand θα εγκαινιάσει το Νοέμβριο του 2012 το Αρχείο Θωμαδάκη/Κλωνάρη του Τμήματος Οπτικοακουστικών, παρουσία των καλλιτέχνιδων. Στο Μουσείο Μπενάκη, θα παρουσιάσουν την πορεία του έργου τους, ξεκινώντας από το πρωτοποριακό τους θέατρο στην Αθήνα, τον «Σωματικό Κινηματογράφο» και τα πρώτα happenings που έκαναν στο Παρίσι. Παράλληλα, θα δείξουν σπάνια ντοκουμέντα, φωτογραφικό υλικό και αποσπάσματα από σημαντικά έργα τους, όπως ο Διπλός λαβύρινθος, μια ταινία-σταθμός στο πειραματικό σινεμά που αγκαλιάστηκε από το φεμινιστικό κίνημα, ή ο Κύκλος του ανοίκειου, για να καταλήξουν στην ανάλυση του Κύκλου του αγγέλου – που χρησιμοποιεί σαν βάση μια φωτογραφία ερμαφρόδιτου ατόμου. Οι Θωμαδάκη/Κλωνάρη αποτελούν

ένα σπάνιο καλλιτεχνικό δίδυμο: δυο πραγματικές διανοούμενες, με παιδική σχεδόν περιέργεια για τον κόσμο γύρω τους και ακόρεστη όρεξη για αμφισβήτηση καθετί επιβεβλημένου, δεν σταματούν να εκπλήσσουν. Κυρίως γιατί, απ’ ό,τι πρόλαβα να καταλάβω, τους αρέσει πολύ να γελάνε.

Το κάθε έργο σας είναι μεν αυτόνομο αλλά έχει σαφή σύνδεση με τα προηγούμενα, εξελίσσοντας κάθε φορά τη θεματική σας. Από το δίπολο Εαυτός/Άλλος την περίοδο του «Σωματικού Κινηματογράφου», περάσατε στη θεώρηση της «γυναίκας σαν υποσυνείδητο» με τον Κύκλο του ανοίκειου, μετά ήρθε ο ερμαφροδιτισμός/ανδρογυνισμός με τον Κύκλο του αγγέλου, τα υπαρξιακά αλλά και τεχνολογικά δίπολα με το Sublime Disasters μέχρι την

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 27

info Αφιέρωμα Θωμαδάκη / Κλωνάρη Πυρκαγιά Του Άγγελου Το δίδυμο Κατερίνα Θωμαδάκη-Μαρία Κλωνάρη παρουσιάζει αναδρομικά σε ένα master class την σαραντάχρονη πορεία τους με τη βοήθεια πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού. Στη συνέχεια θα προβληθούν ταινίες από τον «Κύκλο του Άγγελου»: Requiem for the 20th Century (14 ‘), Pulsar (14’), Quasar (32’), Angel Scan (25’) σε μουσική του Σπύρου Φάρου. Πηγή έμπνευσης του «Κύκλου του Αγγέλου» μια ιατρική φωτογραφία περίπτωσης ερμαφροδιτισμού, από το αρχείο του γυναικολόγου-μαιευτήρα πατέρα της Κλωνάρη. Η εκδήλωση ολοκληρώνεται με στρογγυλό τραπέζι με τη συμμετοχή ιστορικών τέχνης, μετά το οποίο οι καλλιτέχνιδες θα υπογράψουν καταλόγους. Μουσείο Μπενάκη - Αμφιθέατρο 9 Ιουνίου, Σάββατο: 16:00-20:30 Είσοδος δωρεάν

Οικολογία των μέσων. Ποια πιστεύετε ότι είναι η συνισταμένη του έργου σας; Κατερίνα Θωμαδάκη: Το έργο μας έχει έναν ειδικό τρόπο ανάπτυξης, αναδιπλώνεται – σαν μια ταινία που ξετυλίγεται. Το κάθε έργο απαντά στο προηγούμενο – σαν μια ριζωματική ανάπτυξη με διακλαδώσεις. Είναι δύσκολο όμως να μιλήσεις για κέντρο. Μαρία Κλωνάρη: Το επίκεντρο είναι νομίζω η μεταξύ μας συνάντηση, η αλχημεία δύο υποσυνείδητων και ο μεταξύ μας διάλογος. Προσωπικά αισθάνομαι ως κεντρικό τον άξονα Εαυτός/Άλλος. Το ότι

αναγκαστήκαμε να επεξεργαστούμε την εναρμόνιση των διαφορετικών μας προσωπικοτήτων για να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε και να αποδώσουμε, μας έθεσε σε εγρήγορση και μας διατηρεί συνέχεια ανοιχτές και στον Άλλον – τον πέρα από μας. Άλλωστε, σημαντικός για το έργο μας είναι ο διάλογος με το κοινό, που επιδιώξαμε από την αρχή.

την ερώτηση γιατί είμαστε συνέχεια μέσα στη ροή της διαδικασίας.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της δουλειάς σας είναι η έννοια της μετάλλαξης/μεταμόρφωσης. Αν θεωρήσουμε πως κι εσείς, κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, έχετε περάσει από μια αντίστοιχη, προσωπική και καλλιτεχνική μεταμόρφωση, πώς θα την περιγράφατε; Κ.Θ.: Θα την περιέγραφα ως αέναη, διότι πραγματευόμαστε διαρκώς τη σχέση μας με τον κόσμο. Η αποσταθεροποίηση των ορίων, η διεύρυνση των συνόρων, οι πολιτισμικές διασταυρώσεις, η ρευστότητα των φύλων, η ροϊκότητα του κινηματογράφου, οι μεταλλαγές των μέσων, οι μεταπλάσεις του πραγματικού, όλα αυτά συνθέτουν τη φιλοσοφία μας. Σίγουρα ήμασταν πιο «αθώες» στην

Σε όλο σας το έργο ξεπροβάλλει μια διάθεση αντίστασης/αντίθεσης στις επιταγές του κατεστημένου. Τι από την προσωπική σας ιστορία πιστεύετε ότι έχει καθορίσει αυτή σας την τάση/διάθεση/ανάγκη; Κ.Θ.: Εγώ γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Ίσως η κλασικά «καταπιεστική» ελληνική οικογένεια, που παρ’ όλα αυτά ήταν γεμάτη αγάπη, να σμίλεψε μέσα μου την ικανότητα να αντιστέκομαι. Μ.Κ.: Ήδη εσύ έπρεπε να αντισταθείς επειδή ήθελες να ακολουθήσεις καλλιτεχνικό δρόμο. Κ.Θ.: Αυτό για την οικογένειά μου ήταν αρχικά αδιανόητο. Πέρα όμως από αυτό, είχα την τύχη να έχω γονείς με σπάνια δύναμη χαρακτήρα, που κατά τα άλλα μου κληροδότησαν πολλές από τις καταβολές και τις αρχές που οικοδόμησαν τη ζωή και τη δημιουργία μου. Ο πατέρας μου ήταν ένας ατρόμητος και ευαίσθητος άνθρωπος που, ως συγγραφέας, σίγουρα μου μετέδωσε ιδιαίτερη στοργή για τη γλώσσα. Την ίδια εποχή, ωστόσο, εγώ

αρχή. Αλλά η δουλειά ενός καλλιτέχνη είναι ένας διαρκής αγώνας. Είναι διαφορετικό όταν μπαίνεις μέσα στο στίβο απ’ όταν έχεις πίσω σου σχεδόν 40 χρόνια δημιουργίας. Η στάση μας απέναντι στη ζωή δεν έχει πάντως αλλάξει. Διατηρούμε πάντα την κριτική μας ματιά και πάντα προασπιζόμαστε την ποιητική διάσταση. Μ.Κ.: Είμαστε εξίσου μαχητικές αλλά πιο φιλοσοφημένες! Κ.Θ.: Ίσως παίρνουμε πιο δύσκολα φωτιά. Μ.Κ.: Όχι, αυτό δεν θα το έλεγα! Πάντως είναι δύσκολο να απαντήσουμε σε αυτή

ζούσα σε άλλο μήκος κύματος. Τελειώνοντας το λύκειο έκανα μια σκηνοθεσία – ένα μοντάζ από τις Μύγες του Σαρτρ και την Ηλέκτρα του ζιροντού. Ήταν μια παράσταση απροσδόκητα πρωτοποριακή. Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί από πού ξεφύτρωσαν αυτές οι ανανεωτικές θεατρικές μορφές, οι τελείως ξένες από το τότε πολιτιστικό περιβάλλον. Δεν το ξέρω ακόμα! Μ.Κ.: Εμένα οι γονείς μου ήταν μεν Έλληνες, αλλά έχω γεννηθεί στο Κάιρο, μεγάλωσα στην Αλεξάνδρεια, σ’ ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον, και ήρθα στην

28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

Αθήνα 11 χρονών – oπότε και φοίτησα στο Αμερικανικό Κολλέγιο, όπου και συναντήθηκα με την Κατερίνα με αφορμή αυτή της την παράσταση. Οι γονείς μου, παρ’όλο που δεν είχαν καμία καλλιτεχνική εκπαίδευση, με άφηναν πολύ ελεύθερη από πλευράς κουλτούρας. Νομίζω ότι η αντίσταση σε μένα ήταν θέμα προσωπικότητας. Θυμάμαι τη μητέρα μου που μου έλεγε: «Τι θα κάνω με σένα; Με κουράζεις, φέρνεις συνέχεια αντιρρήσεις!» Έπρεπε να διαπραγματεύεται μαζί μου, δεν δεχόμουν άμεσα αυτά που μου πρότεινε ή μου επέβαλλε. Επίσης, το γεγονός ότι οι γονείς μου ήταν γιατροί μού έδινε πολλά ερεθίσματα. Η επιστημονική έρευνα του πατέρα μου πάνω στον γυναικείο ανδρομορφισμό και η μικροβιολογία της μητέρας μου που μου έδειχνε στο μικροσκόπιο τα υπέροχα κρύσταλλα των αλάτων και τα σχήματα που δημιουργούσε το αίμα, όλα αυτά μου άνοιγαν ορίζοντες στην αντίληψη του σώματος και της μορφής. Η σχέση ζωής-θανάτου, τόσο έντονη στην ιατρική, ήταν μια φιλοσοφική βάση για το δημιουργικό μου έργο. Στην πορεία, όλα αυτά συντέθησαν μεταξύ τους μαζί και με τα βιώματα

της Κατερίνας. Πέρα απο τα οικογενειακά μας πλαίσια, υπήρξε και το βίωμα της δικτατορίας του 1967, που σημάδεψε την εφηβεία μας και έθρεψε την κριτική μας συνείδηση. Το 1977 γράψατε το Μανιφέστο για μια ριζοσπαστική θηλυκότητα, για ένα άλλο σινεμά και ήσασταν συνδεδεμένες με το κίνημα του φεμινισμού. Ύστερα από δεκαετίες εξέλιξης, διάσπασης κι αναθεώρησης του κινήματος, τι ορίζετε σήμερα ως φεμινισμό; Μ.Κ.: Κατ’ αρχάς πρέπει να πούμε ότι

εικΑΣτικΑ

ποτέ δεν ανήκαμε σε κάποια συγκεκριμένη ομάδα, ήμαστε πάντα ανεξάρτητες – θέλαμε να διατηρήσουμε ελεύθερο το λόγο μας. Κ.Θ.: Τα πράγματα έχουν εξελιχθεί στα μεγάλα δυτικά αστικά κέντρα, στο πλαίσιο ορισμένων κοινωνικών τάξεων και σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Κατά τα άλλα, και λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις εξαιρέσεις, η κατάσταση των γυναικών στον κόσμο δεν διαφέρει πολύ από εκείνη ενάντια στην οποία είχαν εξεγερθεί οι φεμινίστριες τον 19ο αιώνα. Μ.Κ.: Μα ακόμα κι όταν κατακτάται έδαφος, ακόμα κι όταν ψηφίζονται νόμοι, όπως ας πούμε για την έκτρωση, πάντα υπάρχει ο κίνδυνος της οπισθοδρόμησης. Οπότε το θέμα μένει ανοιχτό, άρα και ο αγώνας. Όταν ξέρουμε ότι στην Κίνα και στην ινδία καταστρέφεται τε-

σύστημα, κάποια διαδικασία; Πώς μοιράζετε τη δουλειά; Κ.Θ.: Η διπλή υπογραφή είναι κάτι που κατακτήσαμε βαθμιαία. Συνυπογράψαμε για πρώτη φορά τον Διπλό λαβύρινθο στο Παρίσι. Η ιδέα ήταν ότι η καθεμία θα συνεισέφερε στο έργο τις δικές της ικανότητες, χωρίς να μας ενδιαφέρει πια να δηλώνουμε τι ακριβώς έκανε η καθεμία. Μ.Κ. Έτσι κι αλλιώς, μοιραζόμαστε τις δημιουργικές διαδικασίες και φέρουμε κι οι δύο την ολική ευθύνη του έργου. Κ.Θ.: Η γυναικεία συνυπογραφή μας ήταν μια καινοτομία που χρειάστηκε να επιβάλουμε στον έντονα ανδροκρατούμενο χώρο του κινηματογράφου, περιλαμβανομένου και του πειραματικού. Όχι μόνο αναλαμβάναμε μόνες όλες τις πτυχές της δημιουργίας των φιλμ μας, αλλά και αντικαθιστούσαμε τον μύθο της απόλυτης εξουσίας του άνδρα σκη-

πολιτισμού και των μέσων. Σας τρομάζει τίποτα από αυτά που ανακαλύπτετε στην πορεία; Κ.Θ.: Προσπαθούμε να πολεμάμε ό,τι μας τρομάζει. Δεν είναι βέβαια απλό. Αυτό που μας απασχολεί ιδιαίτερα αυτή τη στιγμή είναι η απίστευτη καταστρεπτικότητα τού υπερκαπιταλισμού, που ο Αφρικανός στοχαστής Αχιλλέας Μπέμπε ονόμασε εύστοχα «νεκροκαπιταλισμό». Ενα σύστημα που διαλύει τα πάντα – κράτη, πληθυσμούς, κουλτούρες. Και φυσικά έχει διεισδύσει στην τέχνη σαν μια αθέατη ίσως, αλλά βάρβαρη κυριαρχία που εξαλείφει κάθε βαθύτερη διάσταση –το υποσυνείδητο, τη μνήμη, το όνειρο– και γεννά νέους ελεγχόμενους κομφορμισμούς. Αλλά και νέες μορφές αντίστασης.

ράστιος αριθμός θηλυκών εμβρύων, όταν δίπλα μας υπάρχει σκλαβοπάζαρο γυναικών, κι όταν σε κάποιες χώρες η ποινή για τη γυναικεία απιστία είναι ο λιθοβολισμός, έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας...

νοθέτη από ένα γυναικείο δίδυμο σχήμα. Σήμερα οι ιστορικοί του κινηματογράφου μάς αναγνωρίζουν ως τις πρώτες γυναίκες σκηνοθέτριες που συνυπέγραψαν το έργο τους.

M.K.: Δεν καταθέτουμε τα όπλα! Η κρίση πέρα από οικονομική, είναι κρίση ψυχικής ισοπέδωσης και μετάλλαξης του ανθρώπου. Πρέπει συνέχεια να επαναπροσδιορίζουμε το «κέντρο». Κ.Θ.: Άλλωστε κάποιοι πρέπει να συνεχίσουν να επεξεργάζονται τα πολλαπλά επίπεδα της συνείδησης και τις κρυφές διαστάσεις του ονείρου. s

Θα ’θελα να σταθούμε λίγο στον τρόπο της κοινής δουλειάς σας. Έχετε κάποιο

εικΑΣτικΑ

Η επιστήμη είναι στην καρδιά της έρευνάς σας. Σαν να είστε γιατροί, τρόπον τινά, που ανατέμνετε τα σωθικά του

εικΟΝεΣ ΜιΑΣ ζΩηΣ Η σεξουαλικότητα, τα φύλα, η απελευθέρωση, η αναζήτηση της φόρμας, η καλλιτεχνική πρωτοπορία ήταν συστατικά της τέχνης των Κατερίνας Θωμαδάκη - Μαρίας Κλωνάρη. Ορισμένες από τις δουλειές τους: Orlando, περφόρμανς με πολλαπλές προβολές, σκηνή θεάτρου Κέντρου Ζωρζ Πομπιντού, Παρίσι, 1983 (απέναντι). Σε αυτή τη σελίδα: Unheimlich 1: Μυστικός διάλογος, φιλμ που γυρίστηκε σε σούπερ 8 το 1977-79 (αριστερά). Requiem for the 20th Century, βίντεο, 1994 (δεξιά, πάνω). Pulsar, εγκατάσταση με πολλαπλές προβολές, Κέντρο τεχνών Cankarjev Dom, Λουμπλιάνα, 2002 (δεξιά κάτω).

Είστε αισιόδοξες παρ’ όλα αυτά; Κ.Θ.: Μμμμ, εμείς συνεχίζουμε!

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29

Daniel Egneus

«κλEβω ιδEες ΑΠo τΗν κρiςΗ» ΠΟΛιτηΣ τΟΥ κΟΣΜΟΥ

Ο Ντάνιελ Εγκνέους πέρασε από πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες στην Αθήνα της κρίσης. Πιεσμένος από την έλλειψη αρχιτεκτονικής ταυτότητας της πόλης , άρχισε να κοιτάζει ανάμεσα από τις πολυκατοικίες ψηλά, στον αττικό ουρανό. Και κάπως έτσι εμπνεύστηκε τις αφίσες και τις εικόνες (απέναντι και στην επόμενη σελίδα) που χαρακτηρίζουν την ταυτότητα του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών.

Σουηδός σχεδιαστής, περιπλανώμενος σε διάφορες πρωτεύουσες της Ευρώπης, δεινός παρατηρητής της ζωής και «μεταφραστής» των συμπερασμάτων του στην ιδιαίτερη καλλιτεχνική γλώσσα του, ο Ντάνιελ Εγκνέους είναι ο φετινός δημιουργός της «εταιρικής ταυτότητας» του Φεστιβάλ Αθηνών – των αφισών, του λογότυπου, των κινούμενων σχεδίων που το αναδεικνύουν. Πολίτης του κόσμου και Αθηναίος ταυτόχρονα, τι ζητούσε στην ελληνική πρωτεύουσα («μια πόλη που σου δίνει την εντύπωση ότι δεν έχει αρχιτεκτονική») την πιο δύσκολη εποχή για τους μόνιμους κατοίκους της; Από τη Χαρά Σακελλάρη

ΠρΟΣΩΠΑ

aυτοδίδακτος καλλιτέχνης, που περιπλανιέται ανά την Ευρώπη εδώ και 18 χρόνια, φιλοτέχνησε τις αφίσες και τα animation του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών. Ο Σουηδός Daniel egneus (προφέρεται κάπως σαν Ντάνιελ Εγκνέους) ξεκίνησε να δουλεύει ως εικονογράφος στα 24 και, σήμερα, σχεδόν 16 χρόνια μετά, μετράει στο βιογραφικό του δουλειές με ονόματα όπως το περιοδικό Time, η Pepsi Cola και η BMW. Ταυτόχρονα, εικονογραφεί με μεγάλη επιτυχία παραμύθια, όπως η Κοκκινοσκουφίτσα, δηλώνει γοητευμένος από την τέχνη του δρόμου και θα ήθελε να συνεχίσει να δουλεύει για άλλα 50 χρόνια ακόμα. Το δικό του προσωπικό ύφος, που ονομάστηκε «quotidiano-straordinario», συνίσταται στην έμπνευση από την καθημερινή ζωή, την πόλη και τους ανθρώπους της, και στην αποτύπωση όλων αυτών των στοιχείων στα έργα του. Γι’ αυτό και η γραμμή του είναι σκληρή και η αίσθηση που σου αφήνει μελαγχολικά αστική. Εξάλλου, ο Ντάνιελ Εγκνέους μπορεί να γεννήθηκε σ’ ένα

χωριό μέσα στα δάση της Σουηδίας, αλλά είναι ένας πολίτης των δυτικών μητροπόλεων που αυτοαποκαλείται σαρκαστικά «μπουρζουά». Από το καλοκαίρι του 2011, είναι κάτοικος και της Αθήνας – ελκύεται από την Ομόνοια και τα Εξάρχεια, αλλά ζει στην ηρεμία της Πλάκας. Αισιόδοξος και κοινωνικός, περιμένει ότι σιγά σιγά αυτή η πόλη θα ανακαλύψει και πάλι τον εαυτό της. Μιλήστε μας λίγο για τη συνεργασία σας με το Φεστιβάλ Αθηνών. Νομίζω ότι άνθρωποι από το Φεστιβάλ Αθηνών είδαν το εξώφυλλο που είχα κάνει για την Athens Voice, καθώς και ένα animation, με το οποίο είχα λάβει μέρος σε μία ομαδική έκθεση στη γκαλερί ζουμπουλάκη το Μάρτιο. Ήθελαν κάτι παρόμοιο για το Φεστιβάλ, επικοινώνησαν μαζί μου και μου ανέθεσαν το εικαστικό κομμάτι. Προσπαθήσατε να συνομιλήσετε δημιουργικά με τις προηγούμενες αφίσες του Φεστιβάλ; Είχα ήδη δει κάποιες από αυτές στους σταθ[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 31

μούς του μετρό πέρυσι. Όμως, και από το ίδιο το Φεστιβάλ αναζήτησαν το δικό μου στυλ. Προφανώς προσπαθείς πάντα να γνωρίσεις αυτό για το οποίο δουλεύεις, αλλά δεν μπορείς να ξεφύγεις πολύ από το ύφος σου και να αλλάξεις πολλά. Προσπάθησα να κάνω το δικό μου και να παρουσιάσω τις σκέψεις μου. Παρουσίασα τις ιδέες ως μία δουλειά σε εξέλιξη, τους τις εξήγησα, και μετά δούλεψα τις διορθώσεις μέχρις ότου να είναι όλοι ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα. Στη συνέχεια, δημιουργήσαμε τα animations, τα οποία περιέχουν 24 σχέδια ανά δευτερόλεπτο, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Μάριο Γκρέκο και τον μουσικό Στέφανο Μπραντόνι, με τους οποίους έχω συνεργαστεί και στο παρελθόν για το art Basel στο Μαϊάμι. Τα έργα σας για το Φεστιβάλ απεικονίζουν μια ασπρόμαυρη εικόνα της πόλης, όπου μαύρες πεταλούδες πετούν γύρω από κλουβιά και πάνω από μία πόλη υπό κατασκευή ή ακόμα και κατεστραμμένη. Κτίρια ίπτανται, και ένα γνωστό σε όλους μας γκράφιτι με το σύνθημα «βασανίζομαι» περνάει συνέχεια. Υπάρχει κάποιο μήνυμα που θέλετε να επικοινωνήσετε; Εσύ βλέπεις κάτι άλλο στην Αθήνα; Δεν υπάρχουν χρώματα πουθενά. Κοίτα γύρω σου. Μόνο μαύρο και άσπρο. Αν σκεφτείς λίγο το χαρακτήρα της πόλης, θα δεις ότι είναι βουτηγμένη στα προβλήματα, που τα επιδείνωσε η οικονομική κρίση. Η Αθήνα δεν είναι όμορφη όπως άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, για παράδειγμα η βιέννη ή η ρώμη. Όμως η πόλη αυτή, αλλάζοντας, ανακαλύπτει συνεχώς τον εαυτό της. Όταν λοιπόν δημιουργούσα τα κτίρια που αναπτύσσονται προς τον ουρανό, σκεφτόμουν ότι η πόλη αυτή μπορεί και σε μεταφέρει κάπου αλλού. Γι’ αυτό όλα πετάνε στις αφίσες μου και στα animations. Η δουλειά σας για το Φεστιβάλ Αθηνών είναι μέρος του προσωπικού σας στυλ, που το αποκαλούν «quotidianostraordinario». Πόσο σας επηρεάζει η καθημερινή ζωή; Είναι η μέθοδός μου. Συνηθίζω να φιλτράρω τη σύγχρονη ζωή, το μέρος όπου ζω και τον κόσμο που γνωρίζω. Φιλτράρω την καθημερινότητά μου και την τοποθετώ στα έργα μου. Όπως ακριβώς συμβαίνει με το κορίτσι που πετάει στην αφίσα. Ήθελα ένα δυνατό, ανεξάρτητο κορίτσι. Μία μορφή με την οποία θα μπορούσαν να ταυτιστούν όλοι. Ένα είδος σύγχρονης Πίπης Φακιδομύτης. Πάντα παρατηρώ τι φοράει ο κόσμος. Στα Εξάρχεια, για παράδειγμα, όλες οι κοπέλες φοράνε Doc Martins ή all Star, γι’ αυτό την έντυσα έτσι. Είναι λίγο μελαγχολική και, ταυτόχρονα, λίγο αστεία. Μερικοί λένε ότι η δουλειά σας είναι ονειρική. Εγώ θα τη χαρακτήριζα μάλλον σκοτεινή – τουλάχιστον τη συγκεκριμένη... Μπορεί να ζω στην πόλη τώρα, αλλά μην

θρώπους και γίνεσαι μέρος μιας καινούργιας πόλης για λίγο. Ερωτεύεσαι κάποιον εκεί πέρα και μετά συνεχίζεις, γιατί πάντα υπάρχει μια άλλη πόλη που σε περιμένει στη γωνία. Αισθάνεστε λοιπόν μέρος και της Αθήνας; Για να πω την αλήθεια, στην αρχή απολάμβανα το ρόλο του ξένου που δεν γνωρίζει τίποτα. Δεν προσπάθησα καν να μάθω τη γλώσσα, παρ’ όλο που αυτό το κάνω σχεδόν αμέσως όπου κι αν πηγαίνω. Αλλά εδώ είναι διαφορετικά, γιατί ήρθα αναζητώντας μια υπαρξιακή εξορία. Νοίκιασα σπίτι ενώ ήμουν ακόμα στο Μιλάνο, πακετάρισα τον υπολογιστή και τα ρούχα μου και ήρθα. Αρχικά συνήθισα να είμαι μόνος μου, δεν περίμενα να βρω δουλειά και να αρχίσω τις συναναστροφές. Δεν αναζητούσα καινούργιες γνωριμίες, αλλά τελικά είμαι από τη φύση μου κοινωνικός. Διαφορετικά δεν θα είχα κάτι σημαντικό να ζωγραφίσω και θα ήμουν πολύ βαρετός.

ξεχνάς ότι είμαι από ένα χωριό μέσα στο δάσος, οπότε γνωρίζω καλά από μοναξιά. Όλα μου τα σχέδια εμπεριέχουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αυτή την ατμόσφαιρα της μοναχικότητας. Τα πάντα φιλτράρονται μέσα από αυτό. Γιατί ακόμη κι αν μιλώ πολύ και είμαι αρκετά χαρούμενος, κατά βάθος είμαι μελαγχολικός και δεν έχω σκοπό να το κρύψω. υπάρχει πάντα μια δυσκολία με το σχέδιο: η κατάκτηση της τεχνικής του είναι η αρχή, το θέμα είναι όμως πώς θα μπει σ’ αυτό ο εαυτός σου, πώς θα αρχίσει να καταγράφεται και να γίνεται ορατή η δική σου προσωπική μυθολογία – κι αυτό παίρνει πολύ χρόνο. Εχετε κάνει αρκετές πετυχημένες συνεργασίες με εταιρείες όπως η Pepsi Cola, η Häagen-Dazs και η BMW. Αλλά, από την άλλη, έχετε εικονογραφήσει την Κοκκινοσκουφίτσα, το παραμύθι του 17ου αιώνα από τους αδελφούς Γκριμ. Εντοπίζετε κάποια διαφορά στην καλλιτεχνική διαδικασία, ανάλογα με την ανάθεση; Συνεργάζομαι με εκπροσώπους στο Λονδίνο, στη Νέα υόρκη και στο βερολίνο. Οι πελάτες επικοινωνούν μαζί τους κι εγώ αναλαμβάνω να παραγάγω μια τεχνικά καλή δουλειά – μπορεί και πολύ γρήγορα, έχει συμβεί να πρέπει να παραδώσω μέσα σε μία εβδομάδα. Στις καθαρά εμπορικές δουλειές πάντα υπάρχουν περιορισμοί, όσο κι αν οι πελάτες επιδιώκουν το προσωπικό μου ύφος. Πάντα πρέπει να προσαρμόζεσαι

32 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

κάπως. Είναι δύσκολο να προσπαθείς να δουλεύεις με το προσωπικό σου ύφος για εμπορικό σκοπό. Η αλήθεια, πάντως, είναι ότι έχω πει «όχι» σε πολλές προτάσεις για συνεργασία με εφημερίδες, με περιοδικά ή, ακόμα, και για καθαρά πολιτικό σκοπό – διαφωνούσα πολιτικά. Όσο για την εικονογράφηση της Κοκκινοσκουφίτσας, η διαδικασία ήταν πολύ διαφορετική, γιατί διάλεξα εγώ πώς και με τι θα δουλέψω. Γενικά, πάντα προτιμώ να εκφράζομαι όσο το δυνατόν πιο ελεύθερα, όσο το δυνατόν πιο προσωπικά. Γι’ αυτό είμαι πολύ χαρούμενος για τη συνεργασία μου με το Ελληνικό Φεστιβάλ, γιατί με διάλεξαν ακριβώς εξαιτίας του προσωπικού μου ύφους δίνοντάς μου όλη την ελευθερία να δημιουργήσω αυτό που ήθελα. Πράγα, Ρώμη, Λονδίνο, Παρίσι, Αθήνα: φαίνεται σαν να προσπαθείτε να βρίσκεστε σε μόνιμη κίνηση. Αυτού του τύπου η νομαδική ζωή είναι επιλογή ή, απλώς, ένα κομμάτι της δουλειάς σας; Μου αρέσει να μετακινούμαι και η φύση της δουλειάς μου μου επιτρέπει να το κάνω – ως προς αυτό είμαι πολύ τυχερός. Έφυγα από το χωριό μου στα 17, πήγα στη Στοκχόλμη και μετά στην Πράγα, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη ρώμη, στο Μιλάνο... Το κάνω αυτό όλη μου τη ζωή. Είναι σαν να ονειρεύεσαι ξύπνιος, κι όταν σταματάς να ονειρεύεσαι αντιλαμβάνεσαι τι θέλεις να κάνεις. Δεν είναι σαν να μετακομίζεις, αλλά σαν να ξεκινάς ένα πολύ μακρύ ταξίδι, όπου γνωρίζεις αν-

Ποιο συναίσθημα σας προκαλεί η Αθήνα; Η αρχιτεκτονική της μου προκαλεί σύγχυση. Είναι σαν να απουσιάζει η αρχιτεκτονική. Αν, για παράδειγμα, προσπαθήσεις να βγάλεις εκτός πλαισίου ένα κομμάτι της πόλης που έχει χτιστεί μετά το 1940 και απλά το τοποθετήσεις εδώ πέρα, δεν θα μπορέσεις ποτέ να αναγνωρίσεις την πόλη μέσα από αυτό. Το συγκεκριμένο στοιχείο είναι πολύ ελκυστικό για έναν ξένο. Αν αυτό που ζητούσα ήταν μια ωραία πρωτεύουσα, θα συνέχιζα να ζω στη ρώμη ή στο Παρίσι. Ίσως ο τοίχος με το σύνθημα «βασανίζομαι» να είναι τελικά το σημείο αναφοράς της Αθήνας. Ή η Ομόνοια. Εκεί όπου βλέπεις σε ένα κτίριο μια διαφήμιση τσιγάρων και στο απέναντι κτίριο το σύνθημα «βασανίζομαι». Αν κάποιος μου ζητούσε να πάρω μια εικόνα της πόλης, αυτή θα ήταν μάλλον η εικόνα της Ομόνοιας. Μου αρέσει η Αθήνα, γιατί μου δημιουργεί πολλές εικόνες και συναισθήματα και μπορώ να τη χρησιμοποιήσω ως πηγή έμπνευσης στις αφίσες μου. Επίσης, οι άνθρωποι εδώ είναι πολύ καλοί, πολύ ανοιχτοί. Πολλοί μιλούν δύο με τρεις γλώσσες και στην τηλεόραση δεν μεταγλωττίζεται τίποτα. Επιπλέον, μπορείτε να μιλάτε σχεδόν για τα πάντα και έχετε πολλές κοινές αναφορές. Διαβάζετε ξένο Τύπο, βλέπετε τις ειδήσεις ξένων καναλιών. Γι’ αυτό ίσως είστε και τόσο ανοιχτοί. Η ιταλία είναι πολύ διαφορετική, καθώς εκεί οι άνθρωποι δεν μιλάνε αγγλικά και όλα φιλτράρονται από τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης. Ένας άλλος λόγος που ήρθα στην Αθήνα είναι και η οικονομική κρίση. Σκέφτηκα ότι έχει νόημα να παρακολουθήσω την καλλιτεχνική δραστηριότητα και τι θα «παραγάγει» η κρίση έπειτα από τέσσερα πέντε χρόνια, κυρίως στην τέχνη του δρόμου. Είμαι λοιπόν εδώ για να κλέψω ιδέες από ανθρώπους πιο ταλαντούχους από εμένα. s

ΠρΟΣΩΠΑ

Τ ΖΟ ΔΕΣΠΟΙΝiΣ

yΛΙΑ

μπεργκ τ ίν ρ τ Σ υ ο τ Αύγου σ

Αυγουςτος ςτριντμΠεργκ μιΑ ΗθικΗ ΠροςωΠικοτΗτΑ

κατό χρόνια μετά το θάνατο του σπουδαίου Σουηδού θεατρικού συγγραφέα Αύγουστου Στρίντμπεργκ (πέθανε στη Στοκχόλμη το 1912), το Φεστιβάλ Αθηνών παρουσιάζει δύο εκδοχές της Δεσποινίδας Τζούλιας, ενός από τα διασημότερα έργα του. Η μία, ελληνική, σκηνοθετείται από τον Δημήτρη Λιγνάδη, η άλλη έρχεται από τη Γερμανία και είναι της περίφημης βερολινέζικης σκηνής Schaubühne. Ο Στρίντμπεργκ είχε γεννηθεί το 1849. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα είκοσι χρόνια μετά. Στο θέατρο γνώρισε την επιτυχία με Το ταξίδι του τυχερού Πέτρου. Ακολούθησαν, Ο πατέρας και η Δεσποινίς Τζούλια. Άλλα έργα του είναι: Η απολογία ενός τρελού, Τα κλειδιά του παραδείσου, Ο χορός του θανάτου, Το Πάσχα, Το στεφάνι της νύφης, Η σονάτα των φαντασμάτων. Για τον Στρίντμπεργκ, η ζωή ήταν ένας

συνεχής εφιάλτης ενοχών και αποτυχιών. Ο ίδιος ταλαιπωρήθηκε τόσο στις σχέσεις του όσο και στον έγγαμο βίο του. Σ’ αυτό το πεδίο άλλωστε μετέφερε τις περισσότερες φορές τα υπαρξιακά του άλγη. Ωστόσο, είχε περιπέτειες και με την πολιτική, ιδίως με αφορμή το έργο του Νέο Βασίλειο (1881), κριτική της κοινωνικής ζωής στη Σουηδία, που διαμορφώθηκε έπειτα από μια μεγάλη πολιτική περιπέτεια της χώρας. Ο Στρίντμπεργκ, τότε, είχε αναγκαστεί να μεταναστεύσει με την οικογένειά του και να ζήσει για αρκετό χρόνο στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελβετία και την ιταλία. Με αφορμή εκείνη την περιπέτειά του, ο συμπατριώτης του νομπελίστας συγγραφέας Μπγιόρνστγερν Μπγιόρνσον γράφει για τον Στρίντμπεργκ: «Όλοι ξέρουμε ότι οι λιγοστοί εκείνοι λογοτέχνες κι οι πολιτικοί που τόλμησαν να τα βάλουν με την κυρίαρχη τάξη των υπαλλήλων φροντίζουν να έχουν ταχτοποιημένα τα διαβατήριά τους. Για κανέ-

ναν όμως απ’ τους λίγους αυτούς γενναίους ανθρώπους δεν άκουσα να λένε τόσες κακίες, όσες έχω ακούσει για τον Στρίντμπεργκ. Ωστόσο, όταν τον γνώρισα από κοντά, βρέθηκα μπροστά σ’ έναν άντρα τέλειο. […] Ο Στρίντμπεργκ είναι νέος σε όλα του, χειραφετημένος σε όλα, τέλεια κατατοπισμένος σε όλα, με διάφανες κι ακριβά ζυγισμένες σκέψεις και γνώμες. Μόνο που, κατά την άποψή μου, είναι ίσως πολύ αυστηρός. Κι αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή είναι μεγάλος ιδεολόγος και, κατά συνέπεια, έχει αυστηρότατες αξιώσεις για όλα. Δεν είναι ψευτοθρήσκος, αλλά ηθική προσωπικότητα. Όλα τα ζητήματα είναι γι’ αυτόν τα πρόσωπα. Άρπαξέ τους και βάρα τους με τον βούρδουλα! Τη Σουηδία που πολυτρώει και πολυπίνει, θα ήθελε, αν μπορούσε, να την ξυπνήσει, κάνοντας έναν έναν τους κατοίκους της να συνέλθουν. “Το ψεύτικο τομάρι που έχουν απλωμένο πάνω απ’ τη σουηδική φαντασία πρέπει να κομματιαστεί”, μου έλεγε με τη

γαλήνια, όλο χάρη γλυκιά φωνή του. Αλλά στη ματιά του καθρεφτιζόταν το σκοτάδι της οργής. Είναι ένας άντρας ψηλός, ξανθός, όμορφος. Με ευρύ μέτωπο που πιάνει το μισό του κεφάλι και με ιδιαίτερα καλοφτιαγμένο κι ευκίνητο σώμα. Θρησκεία του είναι η αγάπη προς την πατρίδα του. υποφέρει πολύ που είναι αναγκασμένος να ζει μακριά απ’ τη Σουηδία. Θέλει να γυρίσει πίσω, αλλά εννοεί να ζήσει μόνος και προτιμάει έξω, στη θάλασσα! Πριν γνωρίσω τον Στρίντμπεργκ, δεν είχα συναντήσει ούτε έναν μόνο Σουηδό που o πατριωτισμός του να μην ήταν ανακατωμένος με τις κοινότατες φράσεις: μεγαλεία και δόξες, περασμένες ή μελλοντικές. Η σχέση όμως του Στρίντμπεργκ και με τις ιδέες και με τη ζωή είναι αποκλειστικά ηθική, γι’ αυτό και όλη η ζωή του, όπως εγώ τουλάχιστον έχω αντιληφθεί, δεν είναι παρά η αυστηρή προσήλωση στο καθήκον – κι η τέχνη του είναι γι’ αυτόν μόνο ένα μέσον». s

Δημήτρης Λιγνάδης

«ο λΑος δεν εινΑι κΑμιΑ ΑυτΑξιΑ, μονο κΑι μονο εΠειδΗ ειμΑςτε Πολλοι» Σκηνοθετεί Δεσποινίδα Τζούλια του Στρίντμπεργκ. Λίγες μέρες πριν την παράσταση, ακόμα ξετυλίγει το κουβάρι με τις ιδέες, προσπαθώντας να φέρει τα μηνύματα του Σουηδού συγγραφέα στις ημέρες μας, να τα αντιστοιχίσει με τα δικά μας προβλήματα, με τις δικές μας αισθητικές προσλαμβάνουσες (λέτε σ’ αυτές να είναι και ο Στράτος Διονυσίου;). Στο τέλος, πάντως, ο Δημήτρης Λιγνάδης δεν αποφεύγει να μιλήσει πολιτικά. Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Τ ΖΟ ΔΕΣΠΟΙΝiΣ

yΛΙΑ

μπεργκ τ ίν ρ τ Σ υ ο τ Αύγου σ

Τι είναι αυτό που σας έλκει στη Δεσποινίδα Τζούλια; Με έλκει οποιοδήποτε έργο μιλάει για τη σύγκρουση δύο ψυχολογιών προαιώνιων, όπως είναι η ανδρική και η γυναικεία – προσοχή, δεν λέω ο άντρας και η γυναίκα, γιατί πολλές φορές η γυναικεία ψυχολογία βρίσκεται μέσα στο αντρικό ικρίωμα και η αντρική μέσα στο γυναικείο. Επίσης, με έλκει οποιοδήποτε έργο έχει ερωτήματα που φτάνουν σε πολύ μεγάλο βάθος, αυτά που θα λέγαμε σήμερα υπαρξιακά, αρχέγονα, εσχατολογικά – δεν θέλω να πω θεολογικά, ωστόσο, ο Στρίντμπεργκ, εν αγνοία του ή εν γνώσει του, θεολογεί συνεχώς, αρνούμενος ή αποδεχόμενος το Θεό. Αλλάξατε το κείμενο; Δεν αλλάξαμε το κείμενο, ενώ τώρα που μιλάμε, ακόμα δουλεύουμε μήπως γίνουν κάποιες διακειμενικές παρεμβάσεις. Σίγουρα, πάντως, η παράστασή μου ξεκινά με τη Γέννηση, το πρώτο από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, που μιλάει για το περίφημο προπατορικό αμάρτημα και την έχθρα, το μίσος που εσπάρθη ανάμεσα στα δύο φύλα. Δίνω το σημάδι της παράστασης με το θέμα του προπατορικού αμαρτήματος που, είτε πιστεύουμε στο Θεό είτε όχι, έχει περάσει μέσα μας σαν μια κυτταρική μνήμη για το τι είναι γυναίκα και τι άντρας και ποιος φταίει που εκπέσαμε από τον Παράδεισο. Γενικότερα, το «πειράξατε» το έργο; Τι να σας πω τώρα…Δεν το έχω πειράξει, όχι. Ή, αν το έχω πειράξει, δεν το καταλαβαίνω, γιατί εγώ κάνω πάντα αυτό που μου προκύπτει. Αν πας επί τούτου να πειράξεις το έργο, σημαίνει ότι δεν έχεις οργανική ανάγκη να το κάνεις. Σημαίνει ότι το πειράζεις μόνο και μόνο επειδή πλήττεις ή επειδή θέλεις να κάνεις εντύπωση. Θεωρώ ότι δεν «πείραξα» το έργο... Ε, τώρα, αν μπει και λίγο Στράτος Διονυσίου... Θα ακουστεί στην παράσταση τραγούδι του Στράτου Διονυσίου;

ΘEATPO

Κοιτάξτε, τώρα που μιλάμε, εγώ δουλεύω ακόμα την παράσταση και θα τη δουλεύω μέχρι το τελευταίο διήμερο. Πάντως, ναι, λέμε μήπως βάλουμε Στράτο Διονυσίου. Έχω ήδη ζητήσει από την Ηρώ να μου μεταγράψει σε τζαζ ένα κομμάτι του Στράτου, το Της γυναίκας η καρδιά είναι μια άβυσσος. Μέχρι στιγμής δεν έχω βρει πού μου χωράει, μπορεί και μετά το χειροκρότημα... Το έργο διαδραματίζεται στην κουζίνα ενός αρχοντικού σπιτιού στη Σουηδία το 1888. Εσείς πώς σκοπεύετε να το τοποθετήσετε μέσα στη μεγάλη Αποθήκη Δ΄ του Φεστιβάλ; Όντως, η Δεσποινίς Τζούλια είναι ένα έργο δωματίου που εγώ το πήγα σ’ έναν τεράστιο χώρο, την Αποθήκη Δ΄. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι ο Στρίντμπεργκ έχει σαν επίφαση το νατουραλιστικό θέατρο και το θέατρο δωματίου και πως, τελικά, κάτω από τα διάφορα έπιπλα και τα φαγητά που μαγειρεύονται σ’ αυτήν την κουζίνα, συγκρούονται συμπαντικές δυνάμεις. Νομίζω, δηλαδή, ότι πρόκειται εντέλει για την κουζίνα ενός Θεού ή ένα hell’s kitchen, όπου συναντιούνται δύο ψυχολογίες που απλώς έχουν ανθρώπινα προσωπεία. Η παράστασή μου, λοιπόν, αντιμετωπίζει το έργο σαν ένα τεράστιο εργοστασιακό εργαστήριο συναισθημάτων –μ’ ένα μεγάλο άσπρο φως από πάνω– όπου, αντί για τραπέζι εργαστηρίου, υπάρχει μια κουζίνα που στο τέλος φεύγει κι αυτή. Εκεί υπάρχουν δύο, πώς να πω… χρωματοσώματα, το Χ και το υ, και αυτά κάποια στιγμή έρχονται σε μια ένωση μοιραία και γίνεται μια έκρηξη. Γενικά, η ιθύνουσα της παράστασης είναι μια ιθύνουσα με αρκετούς ήχους, μεγεθυμένους: έναν ήχο που θυμίζει ηλεκτρική σκούπα, ένα μίξερ, έναν ήχο που παραπέμπει σε λάδι που τηγανίζεται. Στην Ορέστεια, είχα συρρικνώσει ένα έργο ανοιχτού χώρου, τεράστιο, σ’ ένα δωμάτιο και συγκεκριμένα σ’ ένα γκαράζ του Εθνικού Θεάτρου. Τώρα γίνεται το αντίθετο που, απ’ ό,τι βλέπω, είναι πολύ πιο δύσκολο. Σε παλιότερη συνέντευξη είχατε δηλώσει ότι «ο ηθοποιός Λιγνάδης με τον σκηνοθέτη Λιγνάδη δεν έχουν και τις καλύτερες των σχέσεων». Επειδή ο ηθοποιός και ο σκηνοθέτης Λιγνάδης συμπράττουν και στη Δεσποινίδα Τζούλια, νομίζω ότι πρέπει να εξηγήσετε τι ακριβώς εννοείτε… Εννοώ ότι, όταν κάνεις αυτή τη διπλή, «τερατική» λειτουργία, δηλαδή να σκηνοθετείς και να παίζεις ταυτόχρονα –ειδικά όταν έχεις και μεγάλο ρόλο– είναι σαν να παίζεις σκάκι με τον εαυτό σου. Δηλαδή, παίζεις και ταυτόχρονα προσπαθείς να είσαι και κάτω και να βλέπεις πώς παίζεις. Προσωπικά, σκέφτομαι αλλιώς ως σκηνοθέτης και αλλιώς ως ηθοποιός, κι αυτοί οι δύο τύποι δεν τα πάνε πάντα καλά. Δοκιμάζω κάτι στη σκηνή και μου λένε οι άλλοι «ωραία το έπαιξες» και μετά κατεβαίνω κάτω και το ξανα-

σκέφτομαι, και λέω «μα όχι, δεν είναι σωστό...». Γι’ αυτό λέω «δεν τα πάμε και πολύ καλά» ή, να το πω κι αλλιώς, σκηνοθετώ ως ηθοποιός και παίζω ως σκηνοθέτης. Αν είναι έτσι, γιατί επιλέγετε να το κάνετε; Δεν το επιλέγω, έτσι μου κάθεται, το φέρνει η συγκυρία. Να ξακαθαρίσω ότι εγώ δηλώνω ηθοποιός. Είμαι ένας ηθοποιός που σκηνοθετεί, δεν είμαι ένας σκηνοθέτης που παίζει. υπάρχουν πολύ καλύτεροι ηθοποιοί από εμένα και, φυσικά, πολύ καλύτεροι σκηνοθέτες. Εξάλλου, τη σκηνοθεσία την ξεκίνησα πριν από περίπου δέκα χρόνια, ενώ ηθοποιός είμαι από το 1985. Για να καταλάβετε, αν με φώναζε ένας σκηνοθέτης να κάνω τον ζαν στην Τζούλια, θα πήγαινα τρέχοντας... Ρισκάρετε να συνεργαστείτε με ανθρώπους που δεν τους «γνωρίζετε» με κίνδυνο να οδηγηθείτε σε αδιέξοδο; ρισκάρω μια χαρά, κι όχι από σεμνότητα, αλλά ίσως από μια παιδική ματαιοδοξία. Μου αρέσει το καινούργιο, το ρίσκο. Λέω: «ας αναμετρηθώ μ’ αυτή τη δυσκολία». Επιπλέον, πρέπει να πω ότι, παρότι θαυμάζω τις ομάδες, δεν θα δημιουργούσα ποτέ μία, ούτε θα έμπαινα σε κάποια υπάρχουσα, γιατί θα αισθανόμουν εγκλωβισμένος. Είστε ο τύπος του σκηνοθέτη που έχει στο μυαλό του μια γραμμή την οποία θα επιβάλει σε κάθε περίπτωση, ή το έργο προκύπτει και μέσα από τους συσχετισμούς των παραγόντων του; Πηγαίνω αρκετά ψηλαφιστά, τόσο πολύ, που πολλές φορές επικρατεί ένα χάος στις πρόβες μου, όπως και μέσα στο μυαλό μου, και ίσως πολλές φορές έχει επικρατήσει χάος και στις παραστάσεις μου. βεβαίως, έχω μια βασική αφετηρία για το κάθε έργο, η οποία προέρχεται, αν θέλετε, από κάποιες γνώσεις που έχω και από την ενασχόλησή μου με το έργο ή το είδος. Με την τραγωδία, ας πούμε, έχω ασχοληθεί πάρα πολύ σε θεωρητικό επίπεδο. Η θεωρία όμως είναι εγκυκλοπαίδεια και η σκηνή πόρνη – υπερισχύει πάντα, σε κάνει ό,τι θέλει. Σας αφορούν οι πολιτικές εξελίξεις; Λυπάμαι που μιλάμε για όλα αυτά υπό το κράτος μιας υπερκείμενης πραγματικότητας που είναι η απόλυτη αποσάθρωση της χώρας. Θεωρώ ότι αυτή η κρίση είναι η μόνη ευκαιρία για την Ελλάδα. Να πιάσει δηλαδή πάτο και να δώσει μια, ν’ ανέβει στην επιφάνεια. Ωστόσο, τα τωρινά γεγονότα δεν με πείθουν ότι κάτι καλό θα βγει από όλη αυτή την ιστορία. Αυτό που διαπιστώνω από το αποτέλεσμα των εκλογών είναι ότι ο λαός δεν έχει χειρολαβές και πως τελικά δεν έδωσε κανένα μήνυμα. Επίσης, το χειρότερο σύμπτωμα που βλέπω είναι ότι οι ψηφοφόροι δεν δικαιώνουν την αγάπη τους για τον κοινοβουλευτισμό. Είναι σαν να

λένε: «Δεν μπορούμε να διαχειριστούμε τη δημοκρατία». Δεν ξέρω τι να πω... Μήπως δεν μας ταιριάζει τελικά αυτό το πολίτευμα; Μήπως μας ταίριαζε μόνο να το εφεύρουμε για άλλους; Και δεν θέλω να φτάσω στο συμπέρασμα –γιατί είμαι πολύ κοντά σε αυτό– ότι ο ελληνικός λαός άρχισε να ηθικολογεί λέγοντας ότι πρέπει να πάνε στη φυλακή οι κλέφτες, όταν έπαψε πια να έχει λεφτά. Επί τριάντα χρόνια αυτοί οι άνθρωποι τους οποίους σήμερα κατηγορούμε και μουντζώνουμε δεν έμπαιναν μόνοι τους στο κτίριο που λέγεται βουλή, κάποιος τους έβγαζε. ξέρετε, ο λαός δεν είναι καμιά αυταξία, μόνο και μόνο επειδή είμαστε πολλοί. Ο λαός πρέπει να αποδείξει ότι έχει αξία... s

“

Θεωρώ ότι

“

Εμένα μου αρέσει το θέατρο να έχει λίγο σχήμα, δεν μου αρέσει πολύ ο ρεαλισμός. Και για να μου αρέσει, θέλω να ’ναι καδραρισμένος. Και τώρα στη Δεσποινίδα Τζούλια θα δείτε ρεαλισμό με μια χρυσή κορνίζα γύρω που αναβοσβήνει. Κάπως έτσι εξηγεί τις προθέσεις του για την παράσταση που ανεβάζει φέτος ο Δημήτρης Λιγνάδης στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Στη Δεσποινίδα Τζούλια του Αύγουστου Στρίντμπεργκ, ο Λιγνάδης παίζει και σκηνοθετεί, πλαισιωμένος από δύο από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της νέας γενιάς ηθοποιών, τη Στεφανία Γουλιώτη και τη Μαρία Πρωτόπαππα, σ’ ένα τεράστιο εργοστασιακό εργαστήριο συναισθημάτων που κατασκεύασαν οι τρεις τους στην Αποθήκη Δ΄ της οδού Πειραιώς. Ακούγεται πολύ δελεαστικό…

δεν «πείραξα» το έργο… Ε, τώρα, αν μπει και λίγο Στράτος Διονυσίου...

info Δημήτρης Λιγνάδης Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ Η νεαρή αριστοκράτισσα Τζούλια προκαλεί τον υπηρέτη του σπιτιού ζαν σε ένα ερωτικό παιχνίδι που εκτυλίσσεται στην κουζίνα μπροστά τα μάτια της μαγείρισσας Κριστίν. Σύντομα η εξουσία αλλάζει χέρια, σηματοδοτώντας την πάλη των τάξεων και των φύλων. Ερμηνεύουν: Στεφανία Γουλιώτη, Δημήτρης Λιγνάδης, Μαρία Πρωτόπαππα. Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 10-11 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35

Παίζει τη Δεσποινίδα Τζούλια, έτσι όπως τη σκηνοθετεί ο Δημήτρης Λιγνάδης. Αναφέρεται συχνά στις εμπειρίες της δίπλα στον Στάιν και στον Βογιατζή. Χάρη σ’ αυτές, οι προσεγγίσεις της είναι περισσότερο λόγιες, περισσότερο διηθισμένες στη γνώση και στην αναλυτική σκέψη. Αλλά γιατί λέει ότι σιχαίνεται το ρόλο που τόσο αγαπά; Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Στεφανία γουλιώτη

«Αυτoν τον ρoλο τον ςιχΑiνομΑι» ΤΖ ΔΕΣΠΟΙΝiΣ

ΟyΛΙΑ

Στρίντ υ ο τ σ υ ο γ ύ Α

μπεργκ

Συστήστε μας τη δεσποινίδα Τζούλια. Έχουν μιλήσει γι’ αυτήν σπουδαίοι θεατρολόγοι σ’ όλο τον κόσμο, τι θα μπορούσα να πω εγώ... Είναι ένας ρόλος άπιαστος και γι’ αυτό μπορείς πολύ εύκολα να χάσεις το μυαλό σου μέσα στις πολλές αναλύσεις της ψυχοσύνθεσής της. Μ’ αυτές τις ερμηνείες παλεύω, και με τους συμβολισμούς. Και τελικά βρίσκομαι πολύ κοντά στο πολύ απλό συμπέρασμα ότι όλους τους ανθρώπους μάς κινεί το ίδιο πράγμα: η αγάπη – είναι η ανάγκη γι’ αγάπη που κινεί τα νήματα...

ματα και ιστορίες, ενώ απλά με παρασύρει το κύμα... Πριν το τρίτο έτος της σχολής του Εθνικού φύγατε και πήγατε στην Ιταλία, όπου συμμετείχατε σε σημαντικές παραγωγές και παρακολουθήσετε μαθήματα στη Σχολή του Piccolo Teatro. Τι είναι αυτό που μάθατε στη σχολή του Piccolo Teatro που δεν θα το μαθαίνατε αν δεν είχατε φύγει; Την πειθαρχία και την έμπνευση από άλλους ανθρώπους. ξέρετε, στην ιταλία έχουν ακόμα μεγάλες μορφές που τους εμπνέουν, όπως ο Λούκα ρονκόνι, για παράδειγμα. Πρότυπα αδιανόητα, που σε κάνουν απευθείας να θες να πας μπροστά, να φτάσεις κάπου. Εκεί, η διαδρομή που έχεις να διανύσεις είναι μακρινή, γι’ αυτό κι έχεις όνειρα – έχεις κάτι που σε κινεί συνεχώς. Στην Ελλάδα, αφού δεν υπάρχουν μεγαλύτερα πρότυπα, κάνουμε πρότυπο το παιδί του τρίτου έτους που βρήκε δουλειά. Κι επειδή το πρότυπό σου είναι ο τάδε που δουλεύει ήδη, σκέφτεσαι πως, αν παίξεις σαν αυτόν, θα βρεις κι εσύ δουλειά, κι είναι φτηνό αυτό, είναι τίποτα. Στο Piccolo Teatro έμαθα να εμπνέομαι από τους σωστούς ανθρώπους.

Ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση απέναντι στο ρόλο; Εγώ τον σιχαίνομαι αυτόν το ρόλο... Μαζί με την Κασσάνδρα στον Αγαμέμνονα είναι οι δύο ρόλοι που φοβάμαι περισσότερο, γιατί έχουν κακοπάθει πάρα πολύ κι έχουν παιχτεί φρικιαστικά μέσα στα χρόνια. βεβαίως έχουν παιχτεί και καλά, αλλά τη δεσποινίδα Τζούλια και την Κασσάνδρα τις στοιχειώνει η δυσκολία του άπιαστου. Αυτοί ήταν οι δυο ρόλοι που δεν ήθελα να παίξω ποτέ, και τους έχω παίξει και τους δύο...

Είπατε πως εκτός από την έμπνευση μάθατε και την πειθαρχία. Δηλαδή; Εκεί είναι άλλα τα ωράρια κι άλλες οι απαιτήσεις. υπάρχει σεβασμός στη βιολογική ανάγκη του μαθητή. Μπορείς για παράδειγμα να κάνεις το μπάνιο σου και να φας σαν άνθρωπος μέσα στη σχολή. Είναι μια κοινοβιακή κατάσταση, η οποία σου επιτρέπει την πειθαρχία. Όταν ζεις σ’ ένα χάος, όπως είναι η Αθήνα, όταν ανοίγεις την πόρτα της σχολής του Εθνικού Θεάτρου και οι ζητιάνοι σε παρακαλούν να τους δώσεις κάτι να φάνε και πιο δίπλα οι μετανάστες στριμώχνονται για το συσσίτιο και κορνάρουν τα αυτοκίνητα και ζεις έναν πανικό, σου είναι αδύνατο να πειθαρχήσεις. Εκεί έχουν φτιάξει τα πράγματα έτσι ώστε να σου επιτρέπεται η αφοσίωση και η πειθαρχία.

Έχετε κοινά στοιχεία με τη δεσποινίδα Τζούλια; Ένα κοινό στοιχείο που μου έρχεται πρώτο στο μυαλό είναι η τοξικότητα.

Τι είναι αυτό που κάνει μια νέα ηθοποιό να ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους της γενιάς της; Η πειθαρχία που λέγαμε.

Τι εννοείτε; Είμαι τοξική για τους ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει όταν θέλεις να δώσεις και να βγάλεις αγάπη και, αντί γι’ αυτό, βγάζεις κάτι άσχημο – και παλεύεις να διαχειριστείς αυτό που θες κι αυτό που σου συμβαίνει. Κι εγώ, αυτή τη στιγμή, είμαι σε πολύ μεγάλη πάλη με τον εαυτό μου σε σχέση μ’ αυτό... Άλλο κοινό μας στοιχείο είναι η σχέση που έχει με τον κόσμο, που θέλει να είναι καλά με όλους. Κι ακόμα μια ξεγνοιασιά, μια ανεμελιά, που τελικά κρύβει αθωότητα. Γιατί, ενώ φαίνεται να υποκινεί τα πάντα, δεν υποκινεί τίποτα. Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει και στη δική μου ζωή. Φαίνεται ότι τα έχω όλα κανονισμένα, ότι υποκινώ πράγ-

Άρα είστε πειθαρχημένη; Στη δουλειά μου πιστεύω ότι είμαι πολύ πειθαρχημένη. Πιστεύω ότι κάποια πράγματα που θεωρώ σημαντικά για το θέατρο τα έχω γυμνάσει πάρα πολύ. Και συνεχίζω να γυμνάζομαι προς όλες τις κατευθύνσεις...

ΘEATPO

Τι εννοείτε «γυμνάζομαι προς όλες τις κατευθύνσεις»; Αυτό συμβαίνει όταν έχεις τη σχιζοφρένεια –γιατί είναι μορφή σχιζοφρένειας– να μεταφέρεις τη δουλειά σου μέσα στη ζωή σου, σε βαθμό που να γίνεται κομμάτι της. Παρατηρείς, βγαίνεις έξω από τον εαυτό σου και γίνεσαι παρατηρητής σου. Αυτή η διαδικασία είναι κάτι

που σε στοιχειώνει. Δηλαδή, κοιμάσαι και ξυπνάς μ’ αυτό το πράγμα. Αφετέρου, μέσα στην ίδια τη διαδικασία της πρόβας, προσπαθώ να αποφεύγω τους εύκολους δρόμους. Κι όταν αποφεύγεις εύκολους δρόμους, πας σε άλλες περιοχές, αναγκάζεσαι να γυμνάσεις έναν μυ που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν τον ήξερες.

δική μας τη δουλειά η γλώσσα είναι κάτι που δεν μπορείς ν’ αποχωριστείς. Δεν μπορείς ν’ ακούς λόγια σε άλλη γλώσσα και να έχουν αντίκτυπο πάνω σου και να μπορείς να τα μετατρέψεις σε κάτι άλλο. Δεν μπορώ να φανταστώ να μου πει κάποιος «ι love you» και να το ακούω όπως το «σ’ αγαπώ» – γιατί το «σ’ αγαπώ» είναι μέσα στο DNa μου.

Θα μπορούσε να πει κανείς πως στην πορεία ενός ηθοποιού υπάρχουν φάσεις που «αλλάζει πίστα»; Ναι. Προσωπικά το έχω αισθανθεί αυτό με τον Λευτέρη βογιατζή όταν έκανα τον Τειρεσία στην Αντιγόνη. Μετά την εμπειρία μου μαζί του, τελείωσε, ήμουν αλλού, είχα φύγει... Έφτασα σε σημείο να μισήσω τον εαυτό μου, να αμφισβητήσω πράγματα που τα θεωρούσα δεδομένα. Και ξέρετε, από τη στιγμή που αμφισβητείς πράγματα που θεωρείς δεδομένα, ανοίγεται μπροστά σου ένα κενό στο οποίο είσαι έτοιμος να πέσεις, οπότε αναγκαστικά πρέπει να «αλλάξεις πίστα» για να αντιμετωπίσεις αλλιώς το κενό αυτό. Αν δεν είχα περάσει την «πίστα» του Λευτέρη βογιατζή, δεν θα μπορούσα με τίποτα να κάνω ούτε την Ηλέκτρα, ούτε τη Τζούλια, ούτε τίποτα. Πιστεύω ότι θα ήμουν τόσο μέτρια που θα σιχαινόμουν τον εαυτό μου και δεν θα μπορούσα να συνεχίσω. Ενώ τώρα, μπορεί να είμαι μέτρια, αλλά τουλάχιστον ξέρω πού να ψάχνω για να μη νιώθω τέτοια...

Με αφορμή και την πρόσφατη συμμετοχή σας στην ταινία Δεμένη κόκκινη κλωστή του Κώστα Χαραλάμπους που αναφέρεται στα χρόνια του Εμφυλίου, και φυσικά και επειδή τα πολιτικά ζητήματα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, ήθελα να ρωτήσω πού τοποθετείστε πολιτικά. Τοποθετούμαι προς το καλό της δημόσιας ζωής, πράγμα που μας λείπει αδιανόητα. Η ταυτότητα ενός λαού και ενός πολιτισμού είναι η δημόσια ζωή του, κι εμείς έχουμε παλάτια για σπίτια και τρώγλες για δημόσια κτίρια. Πολιτικά λοιπόν είμαι προς ό,τι στηρίζει το κοινό καλό. Δεν ξέρω εγώ από «δεξιά» και «αριστερά», δεν με αφορά τίποτα τέτοιο. Θα μπορούσα να μιλήσω για ιδεολογίες αν υπήρχαν μεγάλες προσωπικότητες στις παρατάξεις. Τότε θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτή η πλευρά μού κάνει ή ότι με εκφράζει αυτή η ιδεολογία. Δεν υπάρχουν όμως. Πολιτικά, επίσης, είμαι εναντίον των κρετίνων. Επομένως, τοποθετούμαι όπου μπορώ να διαγνώσω λίγη καθαρότητα. s

Αυτή ήταν η πρώτη φορά που αλλάξατε πίστα; Η πρώτη φορά ήταν στην ιταλία με τον Πέτερ Στάιν, πολύ πριν την Ηλέκτρα. Τότε που έφυγα από τη σχολή του Εθνικού, μπήκα στην επαγγελματική ζωή και γνώρισα αυτούς τους ανθρώπους από τους οποίους άρχισα να εμπνέομαι, όχι μόνο για το θέατρο, αλλά και για τη ζωή μου. Ήταν στην πρώτη μου δουλειά με αυτόν τον τεράστιο θησαυρό που λέγεται Πέτερ Στάιν, στο χορό στην Πενθεσίλεια του Χάινριχ φον Κλάιστ.

“

Έχεις σηκώσει ποτέ ψηλά τα χέρια σ’ ένα ρόλο; Ε, βέβαια! Στον Τειρεσία με το Λευτέρη βογιατζή είπα: φεύγω, σταματάω, δεν μπορώ... Ήταν πάρα πολύ δύσκολη και επώδυνη διαδικασία κι εγώ ήμουν πολύ ανώριμη και ανέτοιμη να την περάσω. Ήταν ένας ρόλος εντελώς ακατανόητος για μένα. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί σε μένα αυτό το πράγμα, γιατί σε μένα αυτός ο ρόλος, κι έτσι, μ’ αυτό τον τρόπο, σήκωσα τα χέρια ψηλά. Το ρόλο τον κατάλαβα μόνο την επόμενη χρονιά που τον είδα να τον παίζει η Αγλαΐα Παππά, και τότε κατάλαβα τι ζητούσε από μένα ο βογιατζής. Έχεις σκεφτεί ποτέ να φύγεις από την Ελλάδα; Ναι, έχω σκεφτεί να φύγω για να κάνω θέατρο πιο ερασιτεχνικά, πιο πειραματικά και πιο ψαγμένα. Αλλά τελικά στη

Αν δεν είχα

περάσει την «πίστα» του

Λευτέρη Βογιατζή, δεν θα μπορούσα με τίποτα να

κάνω ούτε την Ηλέκτρα, ούτε τη Τζούλια, ούτε

τίποτα. Πιστεύω ότι θα ήμουν τόσο μέτρια που θα σιχαινόμουν τον εαυτό μου και δεν θα μπορούσα να

“

νήσυχο μυαλό, φοιτήτρια ακόμα στη σχολή του Εθνικού εγκατέλειψε τις εδώ σπουδές της για να συνεχίσει στη σχολή του Piccolo Teatro και να δουλέψει επαγγελματικά στην ιταλία. Από τότε μέχρι σήμερα, συνεργάστηκε με σημαντικούς σκηνοθέτες όπως ο Πέτερ Στάιν, ο Λευτέρης βογιατζής, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και ο Άρης ρέτσος, και θεωρείται πλέον μια από τις σημαντικότερες παρουσίες της γενιάς της στο χώρο του θεάτρου. Η Στεφανία Γουλιώτη σε λίγες μέρες θα υποδυθεί τη δεσποινίδα Τζούλια. Τον «σιχαίνομαι αυτόν το ρόλο» λέει, κι από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνει κανείς πως αυτό που πραγματικά εννοεί είναι πως τον φοβάται. Και η παράσταση αναμένεται πάρα πολύ ενδιαφέρουσα...

συνεχίσω. Ενώ τώρα,

μπορεί να είμαι μέτρια,

αλλά τουλάχιστον ξέρω

πού να ψάχνω για να μη νιώθω τέτοια…

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 37

Ο Στρίντμπεργκ στη Δεσποινίδα Τζούλια θεώρησε απαραίτητο δίπλα στους δύο βασικούς πρωταγωνιστές να τοποθετήσει κι ένα τρίτο πρόσωπο. Η Κριστίν, την οποία υποδύεστε, είναι ένας ρόλος υποδεέστερος και ταυτόχρονα πολύ χρήσιμος για το δράμα. Ποιος είναι ο συμβολισμός που κρύβεται πίσω από το ρόλο σας; Η Κριστίν συμβολίζει τη γυναίκα τροφό και στέκεται στον αντίποδα της Τζούλιας, της γυναίκας δηλαδή που θέλει να πετάξει από πάνω της αυτόν τον παλιό, κλασικό ρόλο. Κι ενώ η Τζούλια προσπαθεί να εξισώσει τον άντρα με τη γυναίκα, η Κριστίν είναι η μάνα, το θηλυκό, που υποτάσσεται, έχοντας παράλληλα βρει άλλους, υπόγειους δρόμους ώστε να κατακτά το αρσενικό και να το παίρνει με το μέρος της. Εσείς, στη ζωή σας, τι σχέση έχετε με την Κριστίν; Μάλλον δεν είμαι πολύ Κριστίν. Όταν ήμουν μικρή ένιωθα καθαρά το «ουδέτερο πράγμα». Δεν μεγάλωσα με τσιτάτα όπως «εσύ είσαι κορίτσι, πρέπει να κάνεις αυτό ή εκείνο». Επιπλέον, όταν εγώ ήμουν παιδί, πόσο μάλλον έφηβη, είχαν ήδη φτάσει εδώ οι θεωρίες για τη χειραφέτηση της γυναίκας. Ήταν η εποχή που οι μανάδες μας έκαναν την επανάστασή τους, κι έτσι εγώ μεγάλωσα με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ δίπλα στο προσκεφάλι μου. Μ’ αυτόν τον τρόπο ανατράφηκα και, μάλλον, αυτή ήταν και η φύση μου. Τώρα πια εννοείται ότι όλα αυτά έχουν ξεπεραστεί και πια πιστεύω στο ότι ο καθένας μας, σε όποιο φύλο κι αν ανήκει, πρέπει να βρει και να ισορροπήσει το γιν και το γιαν του... Το λέω αυτό με χιούμορ, όμως ισχύει: πρέπει κανείς να βάλει το αρσενικό και το θηλυκό στοιχείο εκεί που θέλει, επιλέγοντας, όσο γίνεται, τις δόσεις. Εγώ έτσι ζω... Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στο ρόλο της Κριστίν; Με γοητεύει το γεγονός ότι διαθέτει μια υπόγεια δύναμη. Η Κριστίν δεν εκδηλώ-

νει όλα της τα χαρτιά, δεν εκδηλώνει τη δύναμή της, κι αυτό για μένα εμπεριέχει ένα μυστήριο και μια δυσκολία. ξέρετε, στο θέατρο, η πρόθεση συνήθως είναι να «εκδηλώσεις», να «εκφράσεις», να «δείξεις», και μάλιστα όσο γίνεται πιο έντονα, τη δύναμή και τις ικανότητές σου. Σ’ αυτό το ρόλο όμως, πρέπει να καθίσεις πίσω και να υποβάλεις το κλίμα που θες. Αυτό ακριβώς είναι που με γοητεύει, και φυσικά το γεγονός ότι η Κριστίν βρίσκεται μακριά από μένα, δεν την καταλαβαίνω άμεσα και δεν μου προσφέρει καμία ευκολία. Ένας ηθοποιός μπορεί να κάνει όλους τους ρόλους ή θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχουν ρόλοι που «δεν είναι στα κιλά» κάποιου ηθοποιού; Νομίζω ότι όλοι μπορούμε να κάνουμε τα πάντα, όταν οι συνθήκες είναι πρόσφορες. Και όταν μιλάω για συνθήκες, βάζω μέσα τους συνεργάτες, την οπτική και την αισθητική. Για παράδειγμα, όταν ήρθε ο Μπομπ Ουίλσον και έψαχνε στο Εθνικό για ηθοποιούς (σ.σ. αναφέρεται στις ακροάσεις ενόψει του ανεβάσματος της Οδύσσειας στο Εθνικό Θέατρο), είπαν και σε μένα να πάω να με δει. Εγώ όμως ήξερα καλά ότι δεν ήθελα να μπω σ’ αυτή τη διαδικασία, να είμαι δηλαδή ένα όργανο-φερέφωνο, γιατί εκείνη την περίοδο, για τη δική μου πρόοδο και για τους δικούς μου σκοπούς, μου χρειαζόταν κάτι άλλο. Θέλω να πω, θαυμάζω τις παραστάσεις του και τις απολαμβάνω, όμως προτιμώ να τις δω από κάτω, παρά να είμαι μέρος της διαδικασίας. Έχετε εμπλακεί και με τη σκηνοθεσία. Συν-σκηνοθετήσατε το έργο Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α. με τη Λένα Κιτσοπούλου στο Εθνικό και παλιότερα δουλέψατε ως βοηθός σκηνοθέτης δίπλα στον Λευτέρη Βογιατζή στις Δούλες του Ζαν Ζενέ. Κατ’ αρχάς, θέλω να ρωτήσω πώς ήταν η εμπειρία να βοηθάς τον Λευτέρη Βογιατζή; Εγώ το ζήτησα από τον Λευτέρη, κι εκείνη η περίοδος ήταν πολύ καλή για μένα. Είχα βέβαια άγχος, γιατί πραγματικά δεν προλάβαινα. Δεν άντεχε ούτε ο εγκέφαλός μου, ούτε τα χέρια μου – βλέπεις είχα μόνο δύο... Γι’ αυτό και μετά από λίγο μου έφερε και βοηθό – ήταν πολύ καλός μαζί μου... Ουσιαστικά, τον κυνήγησα, ώστε ούσα πλέον εκτός σκηνής και χωρίς ευθύνη, να δω και να καταλάβω όσα ήθελε να μου δείξει όταν ήμουν ηθοποιός του. Και με την ευκαιρία αυτή, συνειδητοποίησα ότι μου αρέσει το backstage γιατί εμπεριέχει ένα άλλο είδος δημιουργικότητας. Επιπλέον, σου δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιείς το άλλο ημισφαίριο του εγκεφάλου σου, το πιο πρακτικό. Κι εγώ είχα πάντα την αίσθηση ότι αυτό το κομμάτι του μυαλού μου μένει αδρανές. Τώρα πια δεν αντέχω τόσο πολύ τη μυθοπλασία, αντιδρώ κάπως και προσπαθώ να βρω την ισορροπία μου με άλλους τρόπους.

38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

Δηλαδή η εμπλοκή σας με τη σκηνοθεσία ήταν απλώς και μόνο ένα μέσο για να γίνετε καλύτερη ηθοποιός; Μ’ ενδιαφέρει να μπω όσο γίνεται περισσότερο στο μεδούλι αυτού του πράγματος που με αφορά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Από μικρή, όταν έβλεπα τη λέξη «θέατρο», ήταν σαν να άναβαν λαμπάκια μέσα στο μυαλό μου. Πώς να το πω... το βλέπω γραμμένο με επιγραφή νέον, παρότι με πιάνει και φοβερή άρνηση απέναντί του... Εξηγείστε τι εννοείτε για να μην παρεξηγηθείτε… Δεν είμαι ακριβώς καλλιτέχνης, και δεν ξέρω αν είμαι και ακριβώς επαγγελματίας... Θέλω να δω το θέατρο απ’ όλες τις πλευρές. Ας πούμε, φοίτησα για πολύ λίγο σε μια σχολή σκηνοθεσίας κινηματογράφου στο εξωτερικό και από τότε δεν φοβάμαι πια την κάμερα, έχω περισσότερα υλικά, ξέρω πώς να φτιάξω κάτι από μπροστά, γιατί ξέρω τι είναι το πλάνο, τι «βλέπει», πώς φωτίζεται, πώς μοντάρεται.

την επίδραση στον κόσμο; Αυτό που με ρωτάτε δεν μου το έχει ξαναρωτήσει κανείς, και για μένα είναι το πιο βασικό πράγμα – είναι το μεδούλι της άποψης που έχω σχετικά με το γιατί κάνω αυτό που κάνω. Αυτό που επιθυμώ, λοιπόν, είναι να επικοινωνήσω τις ιδέες μου μέσα από τη δουλειά μου. Σε άλλους ρόλους τα καταφέρνω περισσότερο, και σε άλλους λιγότερο. Κι είναι φυσικό, γιατί μπορεί κάτι να με αφορά περισσότερο –κι εκεί συνήθως είναι καλύτερη και η απόδοσή μου–, ενώ κάτι άλλο μπορεί να μη με αφορά τόσο, οπότε θα είμαι λιγότερο ενδιαφέρουσα. Έτσι λοιπόν, ένα από τα ωραιότερα κομπλιμέντα που έχω ακούσει τελευταία είναι κάποια σχόλια που μου έχουν κάνει θεατές, ότι δηλαδή δεν έχω ναρκισσισμό. Έχω χαρεί πάρα πολύ, και μακάρι να ισχύει κάτι τέτοιο, γιατί έτσι δεν αποδυναμώνομαι, αλλά γίνομαι πιο ισχυρή στο να περάσω μέσα από τη δουλειά μου τις ιδέες μου. s

“

Σε μια παλιότερη συνέντευξή σας είχατε πει ότι αντιμετωπίζετε τους ρόλους «σαν θηλαστικά». Τι εννοούσατε; Κατ’ αρχάς, να πω ότι πιστεύω πολύ στην επιστημονική σκέψη. Θέλω να πω, υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται με εικόνες, με αφαίρεση. Εμένα μου αρέσουν τα χειροπιαστά πράγματα, αυτά εμπιστεύομαι. Έτσι, στη δουλειά μου, αφού πρώτα γειώσω τα πάντα, κάνω μετά μια βουτιά στο διονυσιακό στοιχείο –το οποίο επίσης απολαμβάνω–, κάνω βουτιά στο υποσυνείδητό μου, όσο πιο βαθιά μπορώ. Προκειμένου λοιπόν να «δω» έναν άνθρωπο, θέλω πρώτα να δω από τι αποτελείται, το DNa του, πώς μυρίζει σαν άνθρωπος, την «ανθρωπίλα» του. Μ’ αυτή την έννοια, βλέπω πρώτα τους ανθρώπους σαν ζώα: για να καταλάβω τη συμπεριφορά τους, εξετάζω τη γλώσσα του σώματος, τι ρόλο παίζουν σε μια αγέλη ζώων, που είναι συνήθως ο κόσμος του έργου ή και κάθε κοινωνική ομάδα. Θα πω ένα παράδειγμα: Είναι επιστημονικό συμπέρασμα ότι όπως, για παράδειγμα, οι πίθηκοι δείχνουν τα δόντια τους, το ίδιο κάνουμε κι εμείς οι άνθρωποι. Χαμογελώντας, σου δείχνω τα δόντια μου και ταυτόχρονα σου δίνω το μήνυμα ότι δεν θα σε δαγκώσω. Αυτό είναι το μήνυμα που δίνουμε στο απέναντι θηλαστικό. Κι έτσι, ο άλλος μπορεί να πλησιάσει και σιγά σιγά να αποκτηθεί μια σχέση.

Mεγάλωσα

με τη Σιμόν ντε Μποβουάρ

δίπλα στο προσκεφάλι μου. Μ’ αυτόν τον τρόπο

ανατράφηκα και, μάλλον,

“

αρότι δεν έχει αμιγώς σκηνοθετικές βλέψεις, επεδίωξε να δουλέψει βοηθός σκηνοθέτης δίπλα στον Λευτέρη βογιατζή κι απέφυγε συνειδητά να εμφανιστεί στις ακροάσεις του Μπομπ Ουίλσον για το ανέβασμα της Οδύσσειας στο Εθνικό. Περίεργο τρένο, ή μήπως ένα τρένο που επιλέγει πολύ συνειδητά τους σταθμούς του; Ένα είναι σίγουρο: Η Μαρία Πρωτόπαππα θεωρείται μια από τις καλύτερες ηθοποιούς της γενιάς της. Φέτος, θα τη δούμε στη Δεσποινίδα Τζούλια του Στρίντμπεργκ στο ρόλο της μαγείρισσας Κριστίν, ένα πρόσωπο «βοηθητικό», που ο Λιγνάδης το ανάγει σε αρχιμύστη του σφαγείου στο οποίο πρόκειται να συναντηθούν οι δύο βασικοί πρωταγωνιστές.

αυτή ήταν και η φύση μου. Τώρα πια εννοείται ότι όλα αυτά έχουν ξεπεραστεί.

Οι ηθοποιοί, θέλουν δεν θέλουν, έχουν μια επίδραση στο κοινό –άλλωστε αυτός είναι ίσως και ο σκοπός του θεάτρου– της οποίας φαντάζομαι ότι έχουν επίγνωση. Κι αυτή η επίδραση μπορεί να χωρέσει πολλά πράγματα, από την αγνή φιλοδοξία μέχρι τον αρρωστημένο ναρκισσισμό. Εσείς πώς διαχειρίζεστε αυτή

ΘEATPO

Μαρία Πρωτόπαππα

«χΑμογελωντΑς ςου δειχνω τΑ δοντιΑ μου (ΑλλΑ δεν θΑ ςε δΑγκωςω)» Ο δικός της ρόλος, η Κριστίν, είναι μια υποταγμένη γυναίκα – που πρέπει να επινοήσει κρυφές στρατηγικές για να περάσει το δικό της. Άσκηση ταπείνωσης; Δεν υπάρχει θέμα επειδή, λέει, αυτό που της έμαθε η ζωή είναι να μην είναι νάρκισσος. Από την Κατερίνα Κόμητα Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Τ ΖΟ ΔΕΣΠΟΙΝiΣ

yΛΙΑ

μπεργκ τ ίν ρ τ Σ υ ο τ Αύγου σ

a gathering

νΑ ςΑς δεiξω τΗν ελλAδΑ; 28 καλλιτέχνες από πολλές γεωγραφικές περιοχές προσεγγίζουν, καθένας ή καθεμιά με το ιδιαίτερο στυλ του/της, την Ελλάδα. Τα έργα τους έχουν ήδη αρχίσει να διασκορπίζονται στην πόλη. Οι επιμελήτριες της έκθεσης a gathering, Μαρία-Θάλεια Καρρά και Όλγα Χατζηδάκη, εξηγούν τι ζητούσαν και τι τελικά κατέκτησαν.

ο a gathering πραγματεύεται την έννοια του τόπου, την προέλευση και τη δημιουργία ταυτοτήτων. Επιλέξαμε για θέμα την Ελλάδα, που προκύπτει αυθόρμητα από τη φυσική σχέση που μας δένει με τον τόπο, χωρίς τη διάθεση να αποδοθούν στο θέμα πατριωτικές διαστάσεις. Περισσότερο μας ενδιέφερε να λειτουργήσει η Ελλάδα ως το παράδειγμα μέσω του οποίου να μιλήσουν οι καλλιτέχνες για τη σχέση τους με τους τόπους και τη σημασία αυτών, είτε πρόκειται για κράτη είτε για πιο ανοιχτά τοπία. ζητήσαμε, λοιπόν, σε 28 σύγχρονους καλλιτέχνες διαφορετικών προελεύσεων να προσεγγίσουν ελεύθερα το θέμα και να δημιουργήσουν έργα-αφίσες, τα οποία εμείς να διασκορπίσουμε προς κάθε πιθανή πλευρά: στους τοίχους της πόλης, στο διαδίκτυο, στις σελίδες των εφημερίδων και των περιοδικών, στους χώρους των μουσείων. Ήταν σημαντικό η μορφή του πρότζεκτ να αντικατοπτρίζει το θέμα, να είναι ανοιχτή και δημοκρατική. Εξ ου και τα έργα αναπαράγονται σε πολλά, στην ουσία απεριόριστα, αντίτυπα και αφήνονται δίχως επιμελητικό έλεγχο στο έλεος της Αθήνας, μιας πόλης υπό διαρκή αναπαραγωγή, ώσπου τελικά να καταλήξουν σε debris (απορρίματα) αυτής. Θέλαμε το a gathering να ενσωματωθεί στη μορφή της πόλης, στο φυσικό της τοπίο και στις παράλληλες ιστορίες της. Δεν υπάρχει ιεράρχηση στην εμφάνιση των έργων, είτε πρόκειται για δημόσιο χώρο είτε για εκθέσεις. Είναι δύο διαφορετικές προσεγγίσεις, μέσα από τις οποίες το έργο κάνει την εμφάνισή του πολλαπλώς, αποκτώντας άλλη υπόσταση. Και είναι εξίσου σημαντικές, καθώς οριοθετούν νέους τρόπους αλληλεπίδρασης του έργου με τον κόσμο, οι οποίοι υπαγορεύουν διαφορετικά κριτήρια επιμέλειας. Τα έργα λειτουργούν είτε αποσπασματικά στην πόλη, είτε συγκεντρωμένα στο ίδιο σημείο. Η έκθεση είναι αναπόφευκτα πολιτική, όπως πολιτική είναι οποιαδήποτε χειρονομία η οποία τοποθετείται ανάμεσα στα πράγματα. Τα έργα που προκύπτουν έχουν τη δύναμη να μιλούν είτε για θέματα ειδικά και επίκαιρα, είτε για θέματα άχρονα και άτοπα, θέτοντας έναν ορίζοντα κοινό

τρειΣ εΛΛΑΔεΣ Από αριστερά: 1. Κώστας Μασσέρας, Εθνικός Κήπος, 1998-2012. 2. Tobias Rehberger, Scottish Gold, 2012. 3. Olaf Nicolai, Untitled 2012, courtesy Eigen und Art Berlin/ Leipzig and the artist

info στα ζητήματα και τα προβλήματά μας. Η αναποδογυρισμένη θάλασσα στην αφίσα «Sea View» του Nasan Tur είναι ένα έργο το οποίο θα μπορούσε να περιγράφει οποιαδήποτε άλλη χώρα, με τη διαφορά ότι, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης έκθεσης, σχολιάζει επίκαιρα μία κατάσταση. Το έργο του Stefan Bruggemann «No Content» λειτουργεί ως καθρέφτης μιας κοινωνίας η οποία, από επίπλαστα ευημερούσα, έχει καταλήξει κενή και αμήχανη. Μια επίπεδη εικόνα η οποία, στην επιφάνεια ενός κενού, πλέον, κατάστηματος, αποκτά βάθος. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα έργα αποφεύγουν την αφήγηση του συγκεκριμένου, παραμένοντας ερμητικά. Το έργο του Tobias Rehberger «Scottish Gold» απεικονίζει με σαρκασμό την πρώτη ελληνική ταβέρνα στη Γλασκώβη. Ο τίτλος προδίδει μία σύγχυση ταυτοτήτων, γεγονός τυχαίο και συνάμα επίκαιρο, καθότι ταυτόσημο μ’ ένα δεύτερο κύμα μετανάστευσης και αναζήτησης μιας καλύτερης ζωής. Η αφίσα του βαγγέλη βλαχου «7 archaeologists: Standing to Bending Position» κινείται μέσα στα πλαίσια μιας ευρύτερης έρευνας του καλλιτέχνη για το ρόλο των ξένων αρχαιολογικών σχολών και των ανασκαφών στην Ελλάδα. Μια δουλειά με πολλούς και σαφείς πολιτικούς παραλληλισμούς. Το έργο είναι μια χωρο-γραφία εικόνων από ανασκαφές στην Αρχαία Αγορά. Ο θεατής παρακολουθεί τις διαφορετικές αφηγήσεις του σώματος των αρχαιολόγων. Ανώνυμες φι-

40 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

γούρες, οι οποίες με αφοσίωση εργάζονται στο σκοτάδι προκειμένου να αναδείξουν ξένους πολιτισμούς. Το κεφάλι μιας αρχαίας γυναικείας φυσιογνωμίας από το οποίο κυλούν διακριτικά δάκρυα, χρησιμοποιεί στο έργο του ο olaf Nicolai. Μια εικόνα ποτισμένη στο κόκκινο, μελαγχολική όσο και αινιγματική. Δεν υπάρχουν στοιχεία για το ποιος κλαίει ή γιατί. Εάν πρόκειται για δάκρυα λύπης ή συγκίνησης, μετάνοιας ή χαράς. Η Claire Fontaine, σ’ ένα παιχνίδι με τα κλισέ και με επιμονή στην οικειοποίηση συμβόλων και αντικειμένων, δημιούργησε το έργο «Visions of the World (Greece)». Ένας χάρτης της Ελλάδας από έναν αιγυπτιακό άτλαντα, ο οποίος σε μια σελίδα συνοψίζει όλα τα ελληνικά στερεότυπα. Η ντομάτα, η κατσίκα, η Ακρόπολη, ένας παπάς, η Αρχαία Ολυμπία κ.ά. Όλες, ωστόσο, οι πληροφορίες είναι στα Αραβικά, επομένως ο δυτικότροπος προσδιορισμός του κόσμου ανατρέπεται με χιούμορ και πολιτικά υπονοούμενα. Τέλος, υπάρχουν και τα απλά της ζωής: μια καθημερινή φωτογραφία του Κώστα Μασσέρα μιας Αθήνας που όλοι γνωρίζουμε ή θυμόμαστε. Ο «Εθνικός Κήπος», μια ασπρόμαυρη και ρομαντική φωτογραφία, στην οποία στην ουσία δεν συμβαίνει απολύτως τίποτα. Η εικόνα κουβαλά μια απροσδιόριστη, αλλά οικεία νοσταλγία. Το τέλος της ημέρας, ερημιά, κούραση, ένα γλυκό και υποτονικό φως, κάποια απούλητα μπαλόνια – τίποτ’ άλλο. s

A Gathering Επιμέλεια: Μαρία-Θάλεια Καρρά, Όλγα Χατζηδάκη Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες δημιουργούν έργα-αφίσες που αποτυπώνουν την πραγματική-βιωματική, αλλά και τη φανταστική-συνειρμική σχέση τους με την Ελλάδα. Οι αφίσες έχουν ήδη εκτεθεί σε διάφορα δημόσια σημεία στην Αθήνα και σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Από τις αρχές ιουνίου και στην Πειραιώς 260. Ανδρέας Αγγελιδάκης (Ελλάδα), Pierre Bismuth (Γαλλία), Banu Cennetoglu & Σύλβια Κούβαλη (Τουρκία & Ελλάδα), Stefan Bruggemann (Μεξικό), Sarah Crowner (ΗΠΑ), Ειρήνη Ευσταθίου (Ελλάδα), Claire Fontaine (Γαλλία), ivan Grubanov (Σερβία), hadley+Maxwell (Καναδάς), istvan Laszlo (ρουμανία), Μίλτος Μανέτας (Ελλάδα), Κώστας Μασσέρας (Ελλάδα), Robert Montgomery (ΗΠΑ), Ciprian Muresan (ρουμανία), anja Kirschner & David Panos (Γερμανία & ΗΠΑ), Μαρία Παπαδημητρίου (Ελλάδα), Χρήστος Παπούλιας (Ελλάδα), Ευτύχης Πατσουράκης (Ελλάδα), Dan Perjovschi (ρουμανία), olaf Nicolai (Γερμανία), Pia Rönicke (Δανία), Tobias Rehberger (Γερμανία), yann Sérandour (Γαλλία), Nasan Tur (Τουρκία), βαγγέλης βλάχος (Ελλάδα), oriol Vilanova (ισπανία), ala younis (ιορδανία), Carla Zaccagnini (Αργεντινή). Πειραιώς 260, Κτίριο Α 8 Ιουνίου - 18 Ιουλίου Mεγάλος Xορηγός Έκθεσης: «Δήμεργον» Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης Δασκαλόπουλου

εικΑΣτικΑ

Πέτερ Φαν ντεν Έεντε (θεατρική κολεκτίβα De KOE)

το ςκAνδΑλο εiνΑι Η δουλειA μΑς (κι είναι δύσκολη δουλειά) Ο Πέτερ Χάντκε είναι επαγγελματίας προβοκάτορας. Το 1966, το κοινό του στο θέατρο ένιωσε δυσάρεστα όταν ο σκηνοθέτης τού επιτέθηκε μ’ ένα έργο χωρίς πλοκή, χωρίς θέμα – που δεν είχε τίποτα να μοιράσει με την κοινωνία αλλά, πρωτίστως, είχε να λύσει λογαριασμούς με το θέατρο. Η φλαμανδική θεατρική κολεκτίβα De Koe αποφάσισε ότι το έργο αυτό ταιριάζει γάντι στις καλλιτεχνικές της ανησυχίες – και έμπλεξε. Από τη Βένα Γεωργακοπούλου

εν πάει και πολύς καιρός που τον aυστριακό συγγραφέα Πέτερ Χάντκε τον έκανε πρώτη είδηση η αγαπησιάρικη σχέση του με τον Μιλόσεβιτς. Πήγε και εκφώνησε λόγο στην κηδεία του Σέρβου γενάρχη τον Μάιο του 2006; Ε, ήρθαν αμέσως τα αντίποινα από την ευρωπαϊκή καλλιτεχνική κοινότητα, που δεν ξεχνούσε τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα. Η Comédie Française απέσυρε έργο του από το ρεπερτόριό της και –δίκαιως– κατηγορήθηκε για λογοκρισία. Κι όταν ανακοινώθηκε πως ο Χάντκε θα έπαιρνε το πολύ σημαντικό βραβείο Χάινε, ήταν η σειρά του γερμανικού πνευματικού κόσμου να ξεσηκωθεί, να διχαστεί. Πάντα σκάνδαλα δημιουργούσε ο σημαντικός αυτός συγγραφέας. Την καλλι-

τεχνική –και όχι πολιτική– ιδιαιτερότητα και τόλμη του θα μας θυμίσει μια παράσταση στο Ελληνικό Φεστιβάλ. Και λέω «θυμίσει», γιατί μας χωρίζουν όντως πολλά χρόνια από το έργο Βρίζοντας το κοινό, με το οποίο ο Χάντκε εισήλθε θορυβωδώς το 1966 στο θεατρικό σύμπαν – και μόνο ο τίτλος λέει πολλά, ακόμα και σε όποιον δεν το έχει ξανακούσει. Η φλαμανδική θεατρική κολεκτίβα De Koe αποφάσισε ότι το έργο αυτό ταιριάζει γάντι στις καλλιτεχνικές της ανησυχίες και το ανέβασε σε μια παράσταση που κάνει ευρωπαϊκή καριέρα. Ο σκηνοθέτης Πέτερ Φαν ντεν Έεντε είναι σαφής. βρίσκει το Βρίζοντας το κοινό εξαιρετικά επίκαιρο. «Ο Χάντκε διέρρηξε με απόλυτο τρόπο τη σχέση του με τις θεατρικές συμβάσεις. Έγραψε ένα έργο χωρίς θέμα, χωρίς πλοκή, χωρίς αφηγηματικό ιστό. Δεν υπάρχει ιστορία για να αγκιστρω-

42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

θούμε, για να ξεχαστούμε, μόνο η γυμνή πραγματικότητα του χρόνου και του τόπου. Φαντάζομαι ότι, για τον Χάντκε, το θέατρο είχε γίνει μια ρουτίνα, μέσα στην οποία ηθοποιοί και θεατές κολάκευαν οι μεν τους δε και οι ιστορίες του καθρέφτιζαν τις κοινές τους ματαιοδοξίες. Αρνούμενος κάθε σύμβαση της φόρμας, κάθε ψέμα και ψευδαίσθηση, προσπάθησε να οδηγήσει θεατές και ηθοποιούς στη γυμνή αίσθηση τού “εδώ και τώρα”». Δεν πιστεύει, πάντως, ο Φαν ντεν Έεντε, ότι το σκάνδαλο, ο αποτροπιασμός και το σοκ που ένιωσαν το 1966 οι θεατές απέναντι στην από σκηνής επίθεση του Χάντκε είχαν, όπως λέει, «τη σωστή αιτία». «Το κοινό της εποχής είδε στο έργο περισσότερο μια κριτική στο ίδιο το θέατρο, παρά στο θέατρο της καθημερινότητάς του». Αντίθετα, ο ίδιος και η κολεκτίβα του διάβασαν και ανέβασαν

το έργο μ’ έναν ευρύτερο τρόπο, σαν μια πρόκληση να ξανασκεφτούμε όλοι την καθημερινή μας συμπεριφορά, να αναρωτηθούμε πάνω στις κοινές μας συμβάσεις, στις οποίες, άλλωστε, στηρίζεται η ίδια η συνύπαρξή μας. «Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό όν. Για να ζήσει έχει ανάγκη από συμφωνίες, αυτοματισμούς, που γίνονται σεβαστοί και διασφαλίζουν τη συνύπαρξη, κάνουν τις ανθρώπινες σχέσεις πιο εύκολες», παραδέχεται ο Πέτερ Φαν ντεν Έεντε. «Η καθημερινότητά μας βασίζεται σε μια συλλογική μνήμη κινήσεων και πράξεων, που επαναλαμβάνονται εγγυούμενες τη συνέχιση της ζωής. Όταν, όμως, οι ιδέες μας και οι σχέσεις μας με τους άλλους καταντούν αρτηριοσκληρωτικές από τη συνήθεια, μας απομακρύνουν από την πραγματικότητα. Γινόμαστε ένα κοπάδι, που δεν αναρωτιέται πού πηγαίνει, ποιος

ΘεΑτρΟ

ΝΑ ΑΛΛΑζΟΥΜε ΣΥΝεΧΩΣ Ο Πέτερ Φαν ντεν Έεντε με χειμερινή αμφίεση και με προσεγγίσεις του κόσμου παντός καιρού: «Όταν οι ιδέες μας και οι σχέσεις μας με τους άλλους καταντούν αρτηριοσκληρωτικές από τη συνήθεια, μας απομακρύνουν από την πραγματικότητα. Γινόμαστε ένα κοπάδι, που δεν αναρωτιέται πού πηγαίνει, ποιος το οδηγεί. Δεν χάνουμε απλώς την ατομική μας συνείδηση και την κριτική μας ικανότητα – είμαστε πια τα εύκολα θύματα αυταρχικών και ολοκληρωτικών χειραγωγήσεων».

info Ομάδα De ΚΟΕ - Πέτερ Φαν ντεν Έεντε Βρίζοντας το κοινό Πέτερ Χάντκε Η φλαμανδική κολλεκτίβα De KOE πιστεύει ότι το πρωτόλειο, αλλά και πιο διάσημο, θεατρικό έργο του Αυστριακού συγγραφέα είναι πάντα επίκαιρο, κι ας πρωτοπαίχτηκε το 1966. Το σοκ για τον θεατή παραμένει, χωρίς πάντως και οι ηθοποιοί να βρίσκονται στο απυρόβλητο. Από αυτή τη δυσάρεστη και σκληρή Βίβλο του «αντι-θεάτρου», η διασκευή και σκηνοθεσία του Πέτερ Φαν ντεν Έεντε γέννησε μια γεμάτη ενέργεια, φαντασία και χιούμορ παράσταση. Παίζουν οι ηθοποιοί: Gene Bervoets, Natali Broods, Sofie Palmers, Marijke Pinoy και ο σκηνοθέτης. Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 10-12 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 15€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

το οδηγεί. Δεν χάνουμε απλώς την ατομική μας συνείδηση και την κριτική μας ικανότητα – είμαστε πια τα εύκολα θύματα αυταρχικών και ολοκληρωτικών χειραγωγήσεων». Όλοι, λοιπόν, είμαστε μέσα στο παιχνίδι. Πάνω και κάτω από τη σκηνή. Διότι μη νομίζετε ότι το Βρίζοντας το κοινό είναι καμιά εύκολη, απολαυστική παράσταση για επαναστατημένους ηθοποιούς, που βγάζουν το άχτι τους με τους εφησυχασμένους αστούς της πλατείας. Ο Φαν ντεν Έεντε δεν κρύβει τις δυσκολίες του εγχειρήματος, δουλεύει, άλλωστε, την παράσταση αρκετά χρόνια. Η πρώτη, ολλανδική εκδοχή της, παρουσιάστηκε το 2006. Στην Αθήνα θα δούμε μια μεταγενέστερη, γαλλική, του 2011. «Το Βρίζοντας το κοινό είναι μια δεξιοτεχνική συσσώρευση παραδόξων και αντιφάσεων», λέει ο σκηνοθέτης. «Το να παίξεις αυτό το κείμενο είναι φανταστικό αλλά και... αδύνατο. Πώς το λες, πώς μιλάς τη γλώσσα του; Γιατί όσο κι αν ακούγεται τουλάχιστον δέκα φορές στη μιάμιση ώρα που διαρκεί, ότι δεν πρόκειται για θεατρικό έργο, ότι οι ηθοποιοί δεν παίζουν, εσύ είσαι υποχρεωμένος να... παίξεις. Είναι σαν ένα φίδι που δαγκώνει την ουρά του, σαν ένα υπέροχο ψέμα που επιβεβαιώνει αυτά που επι-

χειρεί να διαψεύσει. Γιατί το κείμενο του Χάντκε είναι την ίδια στιγμή ένα αντι-θέατρο, αλλά και μια ωδή στο θέατρο». Η κολεκτίβα De Koe δημιουργήθηκε το 1989 από τον Πέτερ Φαν ντεν Έεντε και τον Μπας Τέεκεν, αποφοίτους του Ωδείου της Αμβέρσας. Όπως και η αδελφή της φλαμανδική ομάδα tg Stan, που έφερε πέρυσι στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών τις Αντιγόνες της, έτσι κι αυτή από τα πρώτα της βήματα εξετάζει τα όρια ανάμεσα στο ψέμα και στην αλήθεια και αποσυναρμολογεί το κοινωνικό παιχνίδι διαλέγοντας τα πιο παράταιρα κείμενα: μια ταινία (Το δείπνο μου με τον Αντρέ του Λουί Μαλ), ένα δοκίμιο (Το παράδοξο με τον ηθοποιό του Ντιντερό), κι ένα κλασικό έργο (Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ του Έντουαρντ Άλμπι). Όταν ρωτάς τον Πέτερ Φαν ντεν Έεντε ποιο είδος θεάτρου τον αφορά, απαντά: «Όποτε έπαιζα σε μια διασκευή κλασικού θεατρικού έργου, βρισκόμουν αντιμέτωπος με τα όριά μου. Ένιωθα ότι το θέατρο έμοιαζε μ’ ένα δημόσιο πάρκο, το οποίο απαγορεύει στα παιδιά να κάνουν φασαρία, να το λερώσουν. Πριν καν να μπει ο θεατής στην αίθουσα, όλα είναι δεδομένα, στατικά. Εγώ, όμως, ήθελα ένα θέατρο άγριο, απρόοπτο σε όλες του τις πλευρές:

44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

στους χαρακτήρες, στη σύνθεση, στο παιχνίδι και στην αμφίδρομη σχέση του με το κοινό. Αλλά οι αποστάσεις που πήραμε από το κυρίαρχο στο θέατρο “ψυχολογικό παιχνίδι” και η υπερρεαλιστική βάση από την οποία ξεκινάμε όλες μας τις παραστάσεις μας βοήθησαν να ξεδιπλώσουμε ακόμα περισσότερο την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση». Ο Πέτερ Φαν ντεν Έεντε αποφεύγει, τέλος, να πάρει θέση στην αμφιλεγόμενη πολιτική ταυτότητα του Πέτερ Χάντκε. Γι’ αυτόν, ο 70χρονος σήμερα συγγραφέας των έργων Η αγωνία του τερματοφύλακα τη στιγμή του πέναλτι, Απουσία, Κάσπαρ, Ρωτώντας με δάκρυα στα μάτια: σημειώσεις μετά από δύο ταξί-

ΑγριΟ κι ΑΠρΟΟΠτΟ ΘεΑτρΟ Δυο σκηνές από την εκδοχή του Πέτερ Φαν ντεν Έεντε στο έργο του Πέτερ Χάντκε, Βρίζοντας το κοινό, μια, κατά τον σκηνοθέτη, «δεξιοτεχνική συσσώρευση παραδόξων και αντιφάσεων»

δια στη Γιουγκοσλαβία κατά τη διάρκεια του πολέμου, Μάρτιος και Απρίλιος 1999, όπως και κάθε καλλιτέχνης, πρέπει να αποσυνδεθεί από κάθε πολιτικό παιχνίδι. «Η τέχνη δεν πρέπει να τίθεται στην υπηρεσία της πολιτικής, της θρησκείας ,της επιστήμης, των επιχειρήσεων. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει κάποια επίδραση». s

ΘεΑτρΟ

Πως ο Πετερ χΑντκε ΑΠεκτΗςε τΗ φΗμΗ του

λάχιστοι σύγχρονοι συγγραφείς έζησαν ολόκληρη την καριέρα τους κάτω από το βλέμμα των μίντια. Ο Πέτερ Χάντκε, γεννημένος το 1942 στο Γκρίφεν της Αυστρίας, δεν είχε προλάβει να βγάλει το πρώτο του μυθιστόρημα (Die Hornisen) όταν προσκλήθηκε σε μια συνάντηση στο Πρίνστον από το Gruppe 47, τον περίφημο και ελιτίστικο γερμανικό λογοτεχνικό οργανισμό, που είχε δημιουργηθεί μετά τον πόλεμο, για να διδάξει στους συμπατριώτες του τι θα πει δημοκρατία. Κι ενώ όλοι περίμεναν ότι ο άγνωστος νεαρός θα παρακολουθούσε με σεβασμό και σιωπή τους καθιερωμένους συγγραφείς (ανάμεσά τους, ο Γκίντερ Γκρας και ο Χάνς βέρνερ ρίχτερ), αυτός σηκώθηκε και κατήγγειλε τη σύγχρονη γερμανική πεζογραφία για «περιγραφική ανικανότητα». Έτσι έγινε σταρ εν μία νυκτί. Αργότερα, την ίδια χρονιά, ανέβηκε στο θέατρο και το Βρίζοντας το κοινό, για να ολοκληρωθεί το σκάνδαλο. Όπως χαρακτηριστικά έχει γραφτεί, «ο Χάντκε απέκτησε τη φήμη του προσβάλλοντας τους ανθρώπους». Αυτό δεν εμπόδισε τον παραγωγικότατο και πολύπλευρο Αυστριακό συγγραφέα, που περνούσε με μεγάλη ευκολία από το ένα είδος στο άλλο (μυθιστόρημα, ποίηση, θέατρο, δοκίμιο, σενάριο), να γίνει είδωλο. Κάτι σαν Μπομπ Ντίλαν της λογοτεχνίας. Το γοητευτικό πρόσωπό του και ο δύσκολος χαρακτήρας του ισχυροποίησαν τον μύθο του. «Έχει μια τάση, ξαφνικά, να φέρεται σαν τρελός», έχει πει γι’ αυτόν ο Μπρούνο Γκαντς, που τον γνώρισε καλά όταν ο βιμ βέντερς γύριζε τα Φτερά του έρωτα (1987). Ο Χάντκε είχε συνεργαστεί στο σενάριο της ταινίας. Το ίδιο δύσκολη ήταν και η σχέση του με τις πολλές γυναίκες της ζωής του – μία από αυτές ήταν η ηθοποιός ζαν Μορό. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, Μάλτε Χέρβιγκ, η συγγραφική πορεία του Χάντκε, το γεγονός ότι δεν θέλησε ποτέ να επαναλαμβάνει το ίδιο μοντέλο, αλλά και η επιθετικότητά του προς το κατεστημένο οφείλονται στα δύσκολα παιδικά του χρόνια στη μεταπολεμική Αυστρία. Τότε δεν ήταν πεισματάρης και τολμηρός, αλλά άτολμος και διχασμένος μεταξύ δυο Γερμανών πατέρων. Του βιολογικού του, απόντος από τη ζωή του. Και του θετού του, τον οποίο σιχαινόταν. Όσο για την ευαίσθητη μητέρα του, αυστριακής και σλοβενικής καταγωγής, τελικά αυτοκτόνησε – και ο Χάντκε τη θυμάται με τρυφερότητα στο βιβλίο του Wumschloses Unglück (Θλίψη πέρα από τα όνειρα). Η πολιτική του αντισυμβατικότητα κατέληξε σε μοναξιά. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ενώ μια Ευρώπη σε απόλυτη σύμπνοια, πλην Ελλάδος, δαιμονοποιούσε τον Μιλόσεβιτς και τον σερβικό εθνικισμό, εκείνος έκανε τα εξής: αντιτάχθηκε στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς, δεν δίστασε να συναντηθεί με τον ράντοβαν Κάρατζιτς, αρνήθηκε να παραλάβει το σημαντικό βραβείο Μπίχνερ σε ένδειξη διαμαρτυρίας και, τέλος, παρέστη και μίλησε στην κηδεία του Σέρβου δικτάτορα. Σημασία έχει, σε τελική ανάλυση, το έργο του. Στην Ελλάδα, ευτυχώς, κυκλοφορούν πολλά βιβλία του. Ανάμεσά τους τα απαραίτητα Η αριστερόχειρη γυναίκα, Περί κοπώσεως, Η αγωνία του τερματοφύλακα τη στιγμή του πέναλτι, Η απουσία, Λάθος κίνηση, Κάσπαρ και, φυσικά, το Ρωτώντας με δάκρυα στα μάτια: Σημειώσεις μετά από δύο ταξίδια στη Γιουγκοσλαβία.

ΘEATPO

ΑρΧιΣε ΟργιΣΜεΝΟΣ O Πέτερ Χάντκε. Πέτρα του σκανδάλου από την πρώτη φορά που εμφανίστηκε δημοσίως, όταν επιτέθηκε στους καθιερωμένους Γερμανούς ομοτέχνους του, ανάμεσα σε άλλους στον Γκίντερ Γκρας και τον Χανς Βέρνερ Ρίχτερ.

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45

Από την πρωτεύουσα της Μεσσηνίας στη Royal Opera του Λονδίνου, ο δρόμος ήταν μακρύς. Και επίπονος. Και δύσβατος. Αλλά ο Δημήτρης Πλατανιάς είχε πάθος για τη μουσική, διάθεση για δουλειά, έφεση στη μάθηση – και κυρίως, την αίσθηση του αυτοσαρκασμού, που δεν σου επιτρέπει να πάρεις στα σοβαρά τον εαυτό σου, άρα σου επιτρέπει να δεις σοβαρά τη δουλειά σου. Διαβάστε το success story ενός ασχημόπαπου που γοητεύει το κοινό του. Από τη Βένα Γεωργακοπούλου Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης

Δημήτρης Πλατανιάς

τι βγAζει Η κΑλΑμAτΑ

Il Trovatore

ΣτΑ κΑΜΑριΝιΑ Ο Δημήτρης Πλατανιάς φωτογραφίζεται στα καμαρίνια της Λυρικής, που αντιστέκεται στην κρίση. Και δηλώνει: «Αν το γαλλικό παράδοξο είναι ότι στο Μπορντό αυτοί που πίνουν κρασί ζουν περισσότερο απ’ αυτούς που δεν πίνουν, το ελληνικό παράδοξο είναι άλλο: η κρίση στην Λυρική Σκηνή λειτουργεί αντίστροφα. Ανθίζει! »

Mέρες που είναι, με εκλογές μπροστά μας σχεδόν δημοψηφισματικού χαρακτήρα, Ευρώπη ή όχι Ευρώπη, ας ξεκινήσουμε συμβολικά τη συνέντευξη με την εμπειρία σας το Μάρτιο στη Royal Opera του Λονδίνου, όπου τραγουδήσατε Ριγκολέτο. aν ένας επαγγελματίας, που μπαίνει σ’ αυτό το χώρο, αφήσει τον εαυτό του να σκεφτεί έστω για ένα δευτερόλεπτο πού πατάει και ποιος έχει πατήσει πριν από αυτόν, κανονικά ξεντύνεται, ξεβάφεται και φεύγει. Ειλικρινά το λέω! Είναι μαγικό, αλλά συγχρόνως και πολύ βαρύ να ξέρεις ότι στη σκηνή αυτή έχει τραγουδήσει η Κάλλας τους μεγαλύτερους ρόλους της. Να αισθάνεσαι ότι παίρνεις κι εσύ μέρος σε κάτι που, μέχρι χθες, το έβλεπες σε βίντεο ή τ’ άκουγες σε δίσκους.

Πολύ τρακ, λοιπόν; Αυτό που έχω πάντα. Μόλις βγαίνω στη σκηνή τελειώνουν όλα και μένει η απόλαυση του τραγουδιού. Αυτό έγινε και στο Κόβεντ Γκάρντεν. Μάλλον θα ’πρεπε να πιστεύετε στην τύχη. Ναι, έτσι όπως ήρθαν τελικά τα πράγματα στη ζωή μου, θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό άνθρωπο. Όλη αυτή η αγάπη που σας δείχνει το κοινό της Λυρικής είναι όντως αξιοσημείωτη. Έχετε κανονικό φαν κλαμπ. Τα τελευταία ενάμιση-δύο χρόνια, ομολογώ ότι τη νιώθω. Όχι μόνο όταν με χειροκροτούν στη σκηνή, αλλά ακόμα και στο δρόμο όταν με βλέπουν. Είναι λίγο περίεργο για έναν τραγουδιστή όπερας στην Ελλάδα – δεν είμαι δα και η βίσση! Έχετε τελικά καταλάβει τι σας κράτησε τόσα χρόνια μακριά από την όπερα; Γιατί έπρεπε να φτάσετε 30 χρονών για να την πλησιάσετε, όταν άλλοι ξεκινούν από παιδάκια; Φόβος; Ανασφάλεια; Τίποτα απ’ όλα αυτά. Ειλικρινά σας λέω, δεν είχα ποτέ καμιά πρεμούρα να γίνω τραγουδιστής στην όπερα. Εντάξει, άκουγα όπερα, ασχολιόμουν με τη μουσική από έξι χρονών, μεγάλωσα σ’ έναν οικογενειακό και φιλικό κύκλο καλλίφωνων, που όλο τραγουδούσε. Και οι δυο γονείς μου ήταν ερασιτέχνες χορωδοί στον «Ορφέα» Καλαμάτας. Τραγούδαγα κι εγώ από μικρός στις παρέες – να σας πω ανέκδοτα τρελά! Αλλά ποτέ δεν θεώρησα ότι είχα κάτι παραπάνω από μια καλή φωνή για χορωδία ή παρέες. Και τι το μαγικό συνέβη και σας άλλαξε μυαλά; Δίδασκα κλασική κιθάρα στο Δημοτικό Ωδείο Καλαμάτας, έπαιρνα και το πτυχίο μου στην Αγγλική Φιλολογία. Κι ενώ όλα θα μπορούσαν να μου φαίνονται ιδανικά, κάποια στιγμή το πράγμα έγινε λίγο ρουτίνα. «Όλη μου τη ζωή αυτό θα κάνω;» σκέφτηκα. Και χτύπησα την πόρτα της Μαρίας Μαρκέτου, που δίδασκε τραγούδι στο Ωδείο. «ρε Μαρία, δεν μ’ ακούς λίγο να μου πεις αν, εκτός από ηχηρή, η φωνή μου έχει κι άλλα προσόντα;» Όταν μου είπε, «ξέρεις, υπάρχει υλικό, κάτι μπορεί να γίνει», ξεκίνησε η περιπέτειά μου με το τραγούδι. Ακόμα κι αν ήμουν 30 χρονών, κάποια πράγματα ήταν πιο εύκολα , γιατί είχα τουλάχιστον γερή μουσική παιδεία. Η Μαρκέτου ήταν αυτή που μ’ έσπρωξε το 2000, μετά από έναν μόνο χρόνο σπουδών, να κάνω αίτηση για την υποτροφία Τριάντη. Αυτά τα δυο χρόνια στην Κρεμόνα, με δασκάλα τη Μασάκο Τανάκα Πρότι, σας πρόσφεραν όντως μια εκπαίδευση που στην Ελλάδα δεν θα παίρνατε;

48 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

Δεν ήταν τόσο η εκπαίδευση. Στην Κρεμόνα κατάλαβα κάτι που στην Ελλάδα δεν θα μπορούσα. Είδα ότι η όπερα είναι μια τεράστια υπόθεση, ένας ολόκληρος κόσμος που σε ξεπερνάει, πολύ μεγαλύτερος από το να σηκώνεσαι και να τραγουδάς. Και δεν σας φόβισε αυτό το βουνό μπροστά σας; Και δεν με φόβισε, ρε γαμώτο! Κανονικά θα ’πρεπε. Ομολογώ ότι είχα και την ασφάλεια της υποτροφίας, χρήματα που για δυο χρόνια με κάλυπταν εντελώς. Δεν ξέρω αν με χρήματα δικά μου ή του μπαμπά μου θα σηκωνόμουνα να πάω έξω στα 30 μου. Στα 20 είναι πιο εύκολο. Σας άλλαξε αυτή η εμπειρία; Θα ’λεγα, ναι. Όχι τόσο της μελέτης, που στην όπερα, άλλωστε, δεν σταματάει ποτέ. Στην ιταλία... συγκεντρώθηκα, κάτι πού δεν το είχα κάνει σχεδόν ποτέ στη ζωή μου. Ανακάλυψα τι σημαίνει πειθαρχία. Έπαιξε μεγάλο ρόλο και το ότι η Κρεμόνα, μια μικρή πόλη δίπλα στο Μιλάνο, δεν μου άφηνε περιθώρια για πολλούς φίλους. Δεν έβγαινα συχνά. Γιατί εγώ είμαι και άνθρωπος της παρέας, παρασύρομαι στο δευτερόλεπτο. Ο ρόλος του κόμη Ντι Λούνα στον Τροβατόρε του Βέρντι είναι ιδιαίτερα κοπιαστικός; Τον τραγουδάτε, άλλωστε, πρώτη φορά. Όχι τόσο πολύ, γιατί μπορεί να τον παίζω πρώτη φορά στη σκηνή, αλλά τον είχα στο παρελθόν μελετήσει. Εμείς του λυρικού θεάτρου, βέβαια, δεν κάνουμε πρόβες τρεις και τέσσερις μήνες. Πάμε στις πρόβες έτοιμοι, λόγια και μουσική, αλλά και τι είναι ο ρόλος μας, τι είναι οι άλλοι. Γιατί το ιντεράκτιβ είναι συνεχές. Σας στοιχειώνουν άραγε μεγάλοι βαρύτονοι που έχουν διαπρέψει ως κόμητες Ντι Λούνα; Οι αξεπέραστοι κόντε Ντι Λούνα ανήκουν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, δεν είναι πια τόσο γνωστοί σήμερα: ο Απόλο Γκρανφόρτε, ο μεγάλος Τίτα ρούφο. Είναι, επίσης, οι ιταλοί του ’50 και του ’60, ο Έτορε Μπαστιανίνι, ο Πιέρο Καπουτσίλι.

Έχει σκοπό ν’ αναδείξει τη μουσική. Κι αυτό με βρίσκει απολύτως σύμφωνο. Για να συμφωνήσω με κάτι πολύ ριζοσπαστικό, πρέπει ο σκηνοθέτης να με πείσει. Είχατε τέτοιες «ριζοσπαστικές» εμπειρίες και πώς τις χειριστήκατε; Ο ριγκολέτο πού έκανα στο Κόβεντ Γκάρντεν με τον Ντέιβιντ Μακ βίκαρ ήταν πολύ παράξενος, τουλάχιστον σαν στήσιμο. Η Αΐντα, πριν δυο χρόνια στη λίμνη Μπρέγκεντς της Αυστρίας, ήταν επίσης πολύ πρωτοποριακή. Αλλά είχα την ευτυχία να έχω σπουδαίους σκηνοθέτες και με έπεισαν. Ο Μακ βίκαρ, για παράδειγμα, δεν είναι άδικα τόσο μεγάλη μορφή της όπερας. Δεν κάνει τη μοντερνιά για τη μοντερνιά. Δεν ξέρω αν όλες οι παραστάσεις του είναι έτσι, αλλά αυτή που έζησα εγώ είχε νόημα. Η σκηνοθεσία του εξυπηρετούσε το δράμα και τη μουσική. Πείτε μου τον πιο αγαπημένο σας ρόλο. Αν πρέπει να πω έναν μόνο, θα πω τον ριγκολέτο. Αν πρέπει να πω παραπάνω, θα βάλω τον κόντε Ντι Λούνα, αλλά και τον Σιμόν Μποκανέγκρα, που ελπίζω να κάνω γρήγορα. Ειδικά τους ρόλους του βέρντι σ’ αυτή τη ζωή πρέπει να τους τελειώσω όλους! Στην άλλη δεν ξέρω... Η Λυρική Σκηνή πώς τα βγάζει πέρα με την κρίση; Αν το γαλλικό παράδοξο είναι ότι στο Μπορντό αυτοί που πίνουν κρασί ζουν περισσότερο απ’ αυτούς που δεν πίνουν, το ελληνικό παράδοξο είναι άλλο: η κρίση στην Λυρική Σκηνή λειτουργεί αντίστροφα. Ανθίζει! Δεν λέω ότι πριν την κρίση ήταν σε ύφεση. Αλλά, ενώ κανονικά θα ’πρεπε να επηρεαστεί από τους δύσκολους καιρούς, πάει πολύ καλά. Μεγάλη ικανοποίηση! s

“

Τόσο παλιοί; Μα ο χρόνος δεν θα ’πρεπε να επηρεάζει και την ερμηνεία στην όπερα; Καθόλου! Οι ρόλοι δεν αλλάζουν ή μάλλον δεν θα ’πρεπε να αλλάζουν. Εγώ από τους παλιούς μαθαίνω τα πιο πολλά. Είναι σαν να κάνεις μάθημα μ’ έναν σπουδαίο σκηνοθέτη του παρόντος (υπάρχουν, δε λέω) ενώ θα μπορούσες να έχεις για δάσκαλο τον ροντήρη, τον Μινωτή και τον σερ Λόρενς Ολίβιε.

Πώς τα πάτε, λοιπόν, με τον σκηνοθέτη της παράστασής σας, τον Ιταλό Στέφανο Πόντα, που τα κάνει μάλιστα όλα μόνος του, ακόμα και κοστούμια, σκηνικά, φωτισμούς και χορογραφία;

Τα τελευταία

ενάμιση-δύο χρόνια,

ομολογώ ότι την αγάπη του κοινού τη νιώθω. Όχι μόνο όταν με

χειροκροτούν στη σκηνή, αλλά ακόμα και στο δρόμο όταν με βλέπουν.

“

ο ’χει αυτό η όπερα, κι ας φαίνεται απ’ έξω τόσο αυστηρός και βαρύς χώρος. Οι φαν της, πίσω απ’ τη βαθειά μουσική τους γνώση, κρύβουν κάτι ευαίσθητες ψυχές που εκφράζονται με νεανική εξωστρέφεια. Όλα αυτά τα μπράβα και τα μπράβι, ακόμα και τα γιουχαΐσματα – όχι εδώ, εντάξει, στη Σκάλα του Μιλάνου. Όλα αυτά τα δάκρυα, που κυλούν πάνω σε μια ωραία άρια. Κι έπειτα είναι και τα φαν κλαμπ, η λατρεία που εμπνέουν κάποιοι τραγουδιστές. Και μην πάμε μακριά, στην Κάλλας ή στον Πλάθιντο. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, παράσταση την παράσταση, στο «Ολύμπια» και στο Μέγαρο Μουσικής, εγεννήθην ημίν ένα νέο οπερατικό ίνδαλμα, ο Καλαματιανός βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς. Ο παχουλούλης πρωταγωνιστής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, εκτός από τα αδιαμφισβήτητα φωνητικά προσόντα του, έχει γενικά το κοκαλάκι της νυχτερίδας. Κερδίζει αμέσως τους θεατές, σαν να καταλαβαίνουν, εκεί κάτω στην πλατεία που κάθονται, ότι έχει χρυσή καρδιά και σπουδαίο χιούμορ. Έχει και μια ωραία, παράδοξη ιστορία ο Δημήτρης Πλατανιάς, κάτι σαν το ασχημόπαπο που έγινε κύκνος. Με λίγα λόγια, αποφάσισε να σπουδάσει τραγούδι στα 30 του χρόνια! Από κει και πέρα, η εξέλιξη ήταν ραγδαία. Μην ξεχνάμε ότι πρωτοπάτησε το σανίδι της Λυρικής το 2003. Να μην απαριθμήσουμε ρόλους, γιατί θα γίνουμε βαρετοί. Στο Ελληνικό Φεστιβάλ, πάντως, θα τραγουδήσει στο Ηρώδειο τον κόμη Ντι Λούνα, έναν από τους τέσσερις πρωταγωνιστικούς ρόλους του μεγαλειώδους Τροβατόρε του βέρντι, τη μεγάλη καλοκαιρινή παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Δυο αδέλφια, που δεν ξέρουν ότι είναι αδέλφια, ο ένας κόμης, ο άλλος επαναστάτης και τροβαδούρος, διεκδικούν με πάθος την ωραία Λεονόρα, ενώ η τσιγγάνα Αθουθένα κρατάει μυστικά και ντοκουμέντα. Το μελόδραμα απλώνει όλη του την εξωπραγματική πραμάτεια επί ισπανικού εδάφους και ο βέρντι την επενδύει με την πιο μελωδική, ορμητική μουσική του με διάσημες άριες, ντουέτα και χορωδιακά.

Είναι λίγο περίεργο για

έναν τραγουδιστή όπερας

στην Ελλάδα – δεν είμαι δα και η Βίσση!

ΟΠερΑ

Il Trovatore ο θριΑμβος τΗς ΑΠιθΑνοτΗτΑς (και η μαρξιστική εκδοχή του) Από τον Αντώνη Σακελλάρη

Τζουζέπε βέρντι έγραψε την όπερα Ιλ Τροβατόρε (Ο Τροβαδούρος) το 1852, βασιζόμενος στο ομώνυμο θεατρικό του Αντόνιο Γκαρθία Γκουτιέρεθ και πάνω στο λιμπρέτο του Σαλβατόρε Καμαράνο, που πέθανε πριν το ολοκληρώσει. Η σύνθεση του Τροβατόρε ήταν μια από τις πιο επίπονες δοκιμασίες στη ζωή του βέρντι. Ήδη θεωρούνταν ο κορυφαίος της όπερας και ο πήχυς είχε μπει πολύ ψηλά με τον Ριγκολέτο που είχε ανέβει πριν δυο χρόνια. Αλλά ο αγώνας του με τις κορυφώσεις του δράματος του έργου του Γκουτιέρεθ είχε ευτυχή κατάληξη: το ανέβασμα του Τροβατόρε ήταν ένας θρίαμβος και προσέδωσε στον βέρντι το χαρακτηρισμό «Καίσαρας της Όπερας». Ο Τροβατόρε είναι μία από τις κορυφαίες όπερες του βέρντι και μιλάει για τη μητρική αγάπη, το μίσος, την τρέλα, τον έρωτα, την εκδίκηση, την κτηνωδία της εξουσίας και το θάνατο. Ο κόμης Ντι Λούνα έκαψε ζωντανή τη μάγισσα μητέρα της τσιγγάνας Αθουθένα, θεωρώντας την υπεύθυνη που το ένα από τα δύο παιδιά του ήταν φιλάσθενο. Η Αθουθένα, για να εκδικηθεί, προσπαθεί να σκοτώσει τον μικρό γιο του κόμη, τον νεαρό Μανρίκο. Ωστόσο, από ένα τραγικό λάθος, πετάει στη φωτιά τον ίδιο της το γιο. Απάγει τον Μανρίκο και τον μεγαλώνει μόνη της. Του μαθαίνει την τέχνη του τροβαδούρου κι έτσι αυτός κατακτά την καρδιά της όμορφης Λεονόρας. Τη Λεονόρα, όμως, διεκδικεί και ο αδελφός του, που έχει διαδεχτεί τον πατέρα του ως κόμης ντι Λούνα. Η προτίμηση της Λεονόρας στον Μανρίκο τυφλώνει από ζήλεια τον νέο κόμη, ο οποίος διατάζει να φυλακίσουν τον αδελφό του και την Αθουθένα. Η Λεονόρα, από την απελπισία της, αυτοκτονεί με δηλητήριο. Ο κόμης ντι Λούνα διατάζει το βασανισμό και την εκτέλεση του Μανρίκο και αναγκάζει την Αθουθένα να παρακολουθήσει τις φρικτές σκηνές. Τη στιγμή που ο Μανρίκο εκτελείται, αυτή φωνάζει: «Ήταν ο αδελφός σου! Μητέρα, πήρα την εκδίκησή σου...» Οι καταστάσεις είναι ακραίες και οι χαρακτήρες οριακοί – ο θρίαμβος της απιθανότητας. Στην εποχή του μεταμοντέρνου μινιμαλισμού και της υπαινικτικότητας, ίσως φαντάζουν γραφικοί. Πάντα, όμως, πρέπει να τοποθετούμε το έργο στην εποχή για την οποία γρά-

ΟΠερΑ

info Εθνική Λυρική Σκηνή Τροβατόρε, Τζουζέπε βέρντι Τσιγγάνες και καλόγριες, κόμητες και επαναστάτες ζουν φλογερούς έρωτες και άσβεστα μίση γύρω από τη φωτιά ή κάτω από το ολόγιομο φεγγάρι στην ισπανία. Τα συναισθήματα εκφράζονται μέσα από μουσική μελωδική και ορμητική, άριες και ντουέτα γεμάτα πάθος, όπως επίσης διάσημα χορωδιακά, που δίκαια χάρισαν σε αυτή την όπερα την αθανασία. Διεύθυνση: Λουκάς Καρυτινός, Σκηνοθεσία, Σκηνικά, Κοστούμια & Φωτισμοί: Στέφανο Πόντα. Ερμηνεύουν: βάλτετ Φρακάρο, ρούντυ Παρκ (Μανρίκο), ιάνο Τάμαρ, Τσέλια Κοστέα (Λεονόρα), Δημήτρης Πλατανιάς (κόμης Ντι Λούνα), Μαριάνα Πέντσεβα (Αθουθένα), Δημήτρης Καβρά- κος (Φεράντο). Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ Ωδείο Ηρώδου Αττικού 10, 12-14 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 100€ (ViP), 85€ (ViP ζώνη β-Δ), 60€ (ζώνη Α), 55€ (ζώνη β), 45€ (ζώνη Γ), 25€ (Άνω διάζωμα), 15€ (Φοιτητικό - Άνω διάζωμα)

Ο τρΟΒΑΔΟYρΟΣ τΩΝ ΑΔεΛΦΩΝ ΜΑρξ Ο Τροβατόρε του Βέρντι είχε ιδιαίτερη μεταχείριση στην ταινία των αδελφών Μαρξ Μια νύχτα στην όπερα. Το δαιμόνιο τρίο των αδελφών Γκράουτσο, Χάρπο και Τσίκο –στην πρώτη ταινία τους μετά την αποχώρηση του τέταρτου, Ζέππο, και στη μεγαλύτερη εισπρακτική τους επιτυχία– εμπνέονται, αλλά και κανιβαλίζουν πάνω στον Τροβαδούρο. Μία ιστορία αρκετά όμοια με το λαβ στόρυ του έργου του Βέρντι γίνεται η αφορμή ώστε τα ανατρεπτικά αδέλφια να κατεδαφίσουν το σύμπαν, ενώ όλα εκτυλίσσονται γύρω από το ανέβασμα της όπερας του Βέρντι από την όπερα της Νέας Υόρκης. Οι αναρχικές ατάκες τους, το σλάπστικ χάος, οι νύξεις στη φτώχεια της Αμερικής του κραχ και η αποθέωση του παραλογισμού κάνουν κλασική αυτή την ταινία του 1936, την οποία η κριτική έχει κατατάξει στις καλύτερες κωμωδίες στην ιστορία του σινεμά. Ανάμεσα στο πανδαιμόνιο της Νύχτας στην Όπερα ξεχωρίζει η σκηνή όπου 16 άτομα και ένα μεγάλο μπαούλο συνωστίζονται σ’ ένα δωματιάκι που χωρά μόνο ένα κρεβάτι, αλλά και η σκηνή της πρεμιέρας του Τροβατόρε, την οποία καταστρέφουν απολαυστικά οι αδελφοί Μαρξ, προσβάλλοντας το καθώς πρέπει κοινό, πουλώντας φυστίκια, αλλάζοντας τη μουσική και παίζοντας μπέιζμπολ.

φτηκε, ούτως ώστε να αντιληφθούμε το μεγαλείο του. Ο Τροβατόρε θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δείγματα της ρομαντικής τέχνης του 19ου αιώνα· ένα μεγαλοπρεπές μελόδραμα που ενσωματώνει όλη την παλέτα των ανθρώπινων συναισθημάτων σε μια ιστορία που σήμερα θα μπορούσε να σκηνοθετήσει ο Αλμοδόβαρ ή ο Λαρς φον Τρίερ. Στα μέσα του 19ου αιώνα, ο ρομαντισμός και

ο διαφωτισμός συγκρούονταν με τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις. Οι παλιές αντιλήψεις, οι ταξικοί διαχωρισμοί και η μισαλλοδοξία αντιστέκονταν λυσσαλέα στον αγώνα για την ελευθερία του ατόμου. Όλα αυτά τα στοιχεία ενυπάρχουν στο έργο και συνοδεύονται από ένα μουσικό κομμάτι τόσο μνημειώδες, που έχει καταστήσει τον Τροβατόρε ορόσημο της εργογραφίας του βέρντι.

Ο Ενρίκο Καρούζο, θέλοντας να δείξει πόσο σπουδαίο και δύσκολο θεωρούσε αυτό το έργο του βέρντι, είχε πει: «Το μόνο που χρειάζεται για να ανέβει σωστά είναι οι τέσσερις καλύτεροι τραγουδιστές στον κόσμο». Και πραγματικά, όλοι οι μεγάλοι του λυρικού τραγουδιού έχουν αναμετρηθεί με τους ρόλους του αριστουργήματος του βέρντι. Από τη Φεντόρα Μαρμπιέρι στην Τζουλιέτα Σιμιονάτο, και από τον Φράνκο Κορέλι στον Παβαρότι, οι περισσότεροι από τους μεγάλους λυρικούς έχουν συμβάλει στο χτίσιμο του μύθου γύρω από τους ρόλους του Μανρίκο, της Λεονόρας, της Αθουθένα και του κόμη Ντι Λούνα. Ο Κάραγιαν, ο Μπαρτολέτι, ο Κόνλον και αναρίθμητοι άλλοι κορυφαίοι αρχιμουσικοί έχουν διευθύνει παραστάσεις του μεγαλειώδους αυτού λυρικού δράματος. Στην παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, τη μουσική διεύθυνση αναλαμβάνει ο αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός και τη σκηνοθεσία, τη σκηνογραφία και τα κοστούμια ο «εξπέρ» της όπερας Στέφανο Πόντα. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας όπερας: ο Δημήτρης Πλατανιάς, η ιάνο Τάμαρ, η Μαριάνα Πέντσεβα και ο βάλτερ Φρακάρο. Οι συντελεστές υπόσχονται ένα θέαμα «ούτε σύγχρονο, ούτε συμβατικό, αλλά αρχαίο, στο οποίο το σύμβολο προσφέρεται σαν ένα είδος οπτικού εργαλείου, μέσω του οποίου, αυτοί που βλέπουν και ακούν, να βλέπουν και να ακούν την ιστορία της ίδιας της ψυχής, μέσα στο “Μιζερέρε” του πολιτισμού των σπαταλημένων λέξεων και εικόνων, όπου ο Έρως θεωρείται ελεύθερος και ο Θάνατος απόμακρος». s

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 49

ΣτηΝ τΑρΑτΣΑ Καθισμένος στην αγαπημένη του καρέκλα φετίχ, μια αναπηρική πολυθρόνα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, φωτογραφίζεται στην ταράτσα της πολυκατοικίας του στην Πλατεία Κουμουνδούρου. Έχει θέα όλη την πόλη, σαν πιάτο, αλλά το βράδυ η περιοχή του είναι έρημη, μάλιστα θεωρείται και επικίνδυνη. «Ο πραγματικός λόγος που επέλεξα αυτό το σπίτι ήταν το καταπληκτικό, τεράστιο ασανσέρ που χωράει το τσέμπαλο», εξηγεί.

Μάρκελλος Χρυσικόπουλος

μAςτερ ςεφ

γιΑ ολυμΠιΑκo ΠΑςτiτςιο Λίγες εβδομάδες πριν αρχίσουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου, το Φεστιβάλ Αθηνών φιλοξενεί ένα απροσδόκητο θέαμα. Την Ολυμπιάδα, το διάσημο ποίημα του Μεταστάζιο που γράφτηκε το 1773 και έκτοτε έχει μελοποιηθεί από καμιά εξακοσαριά συνθέτες. Το έργο παρουσιάζεται ως παστίτσιο. Τι εστί παστίτσιο; Μια ιδιότυπη τεχνική ανακύκλωσης, σύμφωνα με την οποία μπορείς να ανεβάσεις ένα λιμπρέτο χρησιμοποιώντας άριες διαφορετικών συνθετών. Γύρω γύρω όλα τα υλικά και στη μέση ο τσεμπαλίστας Μάρκελλος Χρυσικόπουλος. Από τον Αντώνη Σακελλάρη Φωτογραφίες: Βίκυ Γεωργοπούλου

Ολυμπιάδα του Μεταστάζιο αποτελεί ένα εμβληματικό έργο για τον 18ο αιώνα. Γράφτηκε το 1773 και μελοποιήθηκε, αποσπασματικά ή στο σύνολό της, από περισσότερους από 60 συνθέτες. Στα ελληνικά μεταφράστηκε από τον ρήγα Φεραίο, ο οποίος θεώρησε ότι συμπυκνώνει την πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία του αιώνα των φιλοσόφων. Για το ανέβασμά της, η Venice Baroque orchestra, η Μπαρόκ Ορχήστρα της βενετίας, συνεργάζεται με τον παγκόσμιας κλάσης τσεμπαλίστα Μάρκελλο Χρυσικόπουλο, ο οποίος αναλαμβάνει και τη μουσική διεύθυνση του έργου. Συναντηθήκαμε με τον μαέστρο στο σπίτι του, στην πλατεία Κουμουνδούρου. Μας μίλησε για την παράσταση, την μπαρόκ μουσική, τον κόσμο που τον περικλείει, τις ανασφάλειές του και το pasticcio.

Πείτε μας μερικά πράγματα για την Ολυμπιάδα του Μεταστάζιο. Το λιμπρέτο του Μεταστάζιο υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές κατά τον 18ο αιώνα και έχει μελοποιηθεί από τουλάχιστον 60 κλασικούς συνθέτες. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ολυμπιάδα αποκρυσταλλώνει σχεδόν όλο τον μουσικό 18ο αιώνα. Όταν γράφτηκε το λιμπρέτο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν να διοργανωθούν πάνω από χίλια τριακόσια χρόνια. Όμως, στις αρχές του 18ου αιώνα, η Ελλάδα, μέσω του διαφωτισμού, έγινε μόδα στην αριστοκρατική και αστική Ευρώπη. Σε διάφορες κοσμικές και φιλοσοφικές συνευρέσεις οι αστοί και οι αριστοκράτες υποδύονταν διάφορες φιγούρες της –ειδυλλιακής γι’ αυτούς– αρχαίας Ελλάδας. Ντύνονταν νύμφες και βοσκοί, προσπαθώντας να ανασυνθέσουν τις βουκολικές εικόνες από την αρχαία Αρκαδία και άλλα φα-

info Venice Baroque Orchestra Η Ολυμπιάδα

ΑΥτΟκριτικη! «Αν έπαιζα πιάνο με ουρά σίγουρα θα ήμουν ένας πολύ κακός πιανίστας που θα ζούσε παρασιτικά». Ο Μάρκελλος Χρυσικόπουλος σε μια άσκηση αυτοσαρκασμού.

Σε μια διεθνή παραγωγή της Venice Baroque orchestra αναβιώνει η ιστορική φόρμα του pasticcio: η Ολυμπιάδα ως συρραφή από άριες 16 γνωστών και άγνωστων συνθετών που θα κορυφωθεί με τη δισκογραφική κυκλοφορία του έργου. Μουσική διεύθυνση: Μάρκελλος Χρυσικόπουλος Μεγακλής, Romina Basso, Λύκιδας: Delphine Galou, Αργήνη: Luanda Siqueira, Αριστέα: Ruth Rosique, Αμύντας: Νίκος Σπανός, αφήγηση: Φιλαρέτη Κομνηνού. Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών 8 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 30€ (ViP), 25€ (ζώνη Α), 20€ (ζώνη β), 15€ (ζώνη Γ), 10€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

ΜΟΥΣικη

είναι η Ολυμπιάδα του Μεταστάζιο. Η επιλογή, όμως, αυτή τη φορά δεν ήταν δική μου, αλλά προέκυψε από μια ευτυχή σύμπτωση. Την ίδια ακριβώς στιγμή που η σκηνοθέτις Μαρία Γυπαράκη και ο Χρήστος Τσενές σκέφτονταν να ανεβάσουν την Ολυμπιάδα, σχεδόν ταυτόχρονα την ίδια ιδέα είχε και ο μαέστρος της ορχήστρας μπαρόκ της βενετίας, Αντρέα Μαρκόν. Η σύμπτωση δεν είχε να κάνει μόνο με την επιλογή του έργου, αλλά και με τον τρόπο παρουσίασης. Και οι δύο πλευρές είχαν καταλήξει να το ανεβάσουν ως pasticcio. Τι είναι το pasticcio; Είναι μια συνταγή για σίγουρη επιτυχία. Το pasticciο είναι μια μεγαλοφυής τεχνική ανακύκλωσης, σύμφωνα με την οποία μπορείς να ανεβάσεις ένα λιμπρέτο χρησιμοποιώντας άριες διαφο-

“

Τι σχέση έχει η Ολυμπιάδα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες που ξέρουμε; Απολύτως καμία. Εμείς γνωρίζουμε τις Ολυμπιάδες του υπερθεάματος, των πολυεθνικών και του Τζέκου. Ο Μεταστάζιο μιλάει για τα ιδανικά του αγνού ανθρώπου, τη φιλία, την αφοσίωση, τη νίκη του έρωτα, την αποκατάσταση της αλήθειας και όλα αυτά με φόντο τη σωματική ρώμη και την ευγενή άμιλλα των αγώνων. Για εμάς, αυτή ίσως είναι μια αφελής οπτική. Και πραγματικά, ο Μεταστάζιο ενσωματώνει αυτή την αφέλεια, μέσα από το ιντριγκαδόρικο πνεύμα του 18ου αιώνα. Χαρακτηριστικά, η όπερα τελειώνει με το χορωδιακό που ονομάζεται «ζήτω ο εγκληματίας γιος». Είναι κάτι με το οποίο όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε. Τουλάχιστον εγώ, το έχω στην καρδιά μου αυτό το χορωδιακό. Είναι δηλαδή μια ηθογραφία ή ένα σχόλιο για τα κυρίαρχα ιδανικά της πολιτικής της εποχής; υπάρχουν αιχμές πολιτικού ήθους, αλλά μάλλον ο σύγχρονος ακροατής θα απογοητευτεί αν έρθει στην παράσταση αναζητώντας έναν ευδιάκριτο πολιτικό χαρακτήρα στο έργο. Αντίθετα, ο Μεταστάζιο επιλέγει συνειδητά να στρογγυλέψει τις πολιτικές αναφορές του και να επικεντρωθεί στους αγώνες που, πέρα από τη μεταφυσική διάσταση που πολλές φορές τους προσδίδουμε, είναι γι’ αυτόν και για την Ευρώπη της εποχής ο κατεξοχήν τόπος όπου κάποια ιδανικά γίνονται μετρήσιμα. Πώς προέκυψε η επιλογή του συγκεκριμένου έργου; Η Ολυμπιάδα για μένα είναι ένα εμβληματικό έργο που με συνοδεύει μια ζωή και συνέχεια επιστρέφω σ’ αυτό. Όταν ήμουν μικρός, φανταζόμουν τον εαυτό μου να βγαίνει στο μπαλκόνι του Παλάτσο βενέτσια, όπου έβγαζε τους λόγους του ο Μουσολίνι, και από κάτω τα πλήθη να με αποθεώνουν. Στη φαντασίωση αυτή, ο λόγος της αποθέωσης ήταν πάντα ένα καλλιτεχνικό μου επίτευγμα. Πρόσφατα ανακάλυψα ότι το επίτευγμα που φαντασιωνόμουν θα μπορούσε να

ΜΟΥΣικη

H όπερα τελειώνει με το χορωδιακό που

ονομάζεται «Ζήτω

ο εγκληματίας γιος».

Είναι κάτι με το οποίο όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε.

“

νταστικά τοπία της Ελλάδας. Η Μαρία Αντουανέτα, για παράδειγμα, ντυνόταν βοσκοπούλα και έπαιζε, κάνοντας κωλοτούμπες στο Μικρό Τριανόν. Ήταν η εποχή της αποικιοκρατίας και της ανακάλυψης της Άπω Ανατολής. Σκλάβοι συνέρρεαν από όλο τον κόσμο και τοποθετούνταν σε ζωολογικούς κήπους στον κήπο του Λουξεμβούργου, όπου πήγαιναν τις Κυριακές οι οικογένειες των αστών για να παρατηρούν τα έθιμα και τις συνήθειες των πρωτόγονων, που συμβόλιζαν γι’ αυτούς κάτι αθώο και διαφορετικό από τη φρενήρη ζωή που ζούσαν. Αντίστοιχες «ρουστίκ» αρετές αναζητούσαν και στις εικόνες από την αρχαία Ελλάδα. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα πρέπει να τοποθετήσουμε την Ολυμπιάδα του Μεταστάζιο.

Τουλάχιστον εγώ, το έχω

στην καρδιά μου αυτό το χορωδιακό

ρετικών συνθετών, κάτι σαν patchwork. Οι άριες αυτές είναι συνήθως αναγνωρίσιμες από το κοινό – τα σουξέ, σαν να λέμε. Αυτό εξασφαλίζει το ότι το κοινό θα αντιμετωπίσει το έργο σαν best of. Να σημειώσουμε ότι αυτή η τακτική ήταν πολύ διαδεδομένη τον 18ο και 19ο αιώνα, τότε δηλαδή που δεν υπήρχε copyright, αλλά αυτό που έπαιζε μεγαλύτερο ρόλο ήταν η αποτύπωση του πνεύματος της εποχής. Μ’ αυτό τον τρόπο θα ανεβάσουμε κι εμείς το συγκεκριμένο έργο, με την επιπλέον προσθήκη της αφηγήτριας, το ρόλο της οποίας κρατάει η Φιλαρέτη Κομνηνού. Ποια είναι για εσάς τα κορυφαία στοιχεία του συγκεκριμένου έργου, αυτά που σας κάνουν, όπως λέτε, να επιστρέφετε συνέχεια στην Ολυμπιάδα; Δε θα απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση λόγω μιας άτυπης ρήτρας επαγγελματικής δεοντολογίας που επιβάλλω στον εαυτό μου. Σ’ αυτό ακριβώς το θέμα αναφέρομαι σ’ ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στο επίσημο πρόγραμμα του

Φεστιβάλ. Άρα, μέσω του περιοδικού σας προτρέπω τον αναγνώστη να αγοράσει αυτό το πρόγραμμα για να μάθει για τα κορυφαία στοιχεία του έργου. Πώς καταλήξατε στο τσέμπαλο; Θα έχει να κάνει με το ότι είμαι παιδί χωρισμένων γονιών με πάρα πολλά προβλήματα… Πέρα από την πλάκα, όντως δεν είναι πολύ mainstream επιλογή. Εγώ όμως μεγάλωσα σε μια οικογένεια όπου το mainstream δεν ήταν ποτέ το ζητούμενο. Φαντάζομαι ότι ο ψυχαναλυτής μου θα μπορούσε να μιλήσει με μεγαλύτερη αυθεντία πάνω στο θέμα. Σίγουρα, πάντως, όταν νιώθω ότι με ρουφάει ο όχλος του μέσου όρου, παθαίνω πανικό. Άρα, ίσως όντως να ήταν μια συνειδητή επιλογή που έχει να κάνει μ’ αυτή την πλευρά του χαρακτήρα μου. Μετά από τόσα χρόνια, και ενώ ο κόσμος γύρω μου έχει έρθει τα πάνω κάτω, νιώθω πολύ καλά μ’ αυτή την επιλογή μου, από τη στιγμή που είμαι καλός, με εκτιμάει ο κόσμος και μπορώ να ζω αξιοπρεπώς. Μπορείτε να ζείτε ικανοποιητικά από την τέχνη σας; Δεν παραπονιέμαι, αν και μου είναι αρκετά δύσκολο να κάνω τέτοια εκτίμηση. Έχω μεγαλώσει σαν το απόλυτο μοναχοπαίδι σε πολλές οικογένειες. Αυτό με έχει κάνει κακομαθημένο σε μεγάλο βαθμό. Όταν ήμουν μικρός, ο παππούς μου γύριζε τα ιχθυοπωλεία και κοίταζε στα μάτια εκατοντάδες ψάρια μέχρι να καταλήξει ποιο ψάρι είναι αντάξιο για να φάει ο εγγονός του. Ο τρόπος που μεγάλωσα μου έχει αφήσει μια ξέφρενη τάση προς τη σπατάλη και την υπέρβαση. Αν αφήσω τον εαυτό μου ελεύθερο, τότε σίγουρα δε μου φτάνουν τα λεφτά που βγάζω. Προσπαθώ όμως πάντα να βάζω μέτρα σύγκρισης. Όταν, κάθε βράδυ που γυρνάω στο σπίτι, βρίσκω έξω από την πόρτα μου ανθρώπους άστεγους, πεινασμένους, εθισμένους σε ό,τι χωράει ο νους σου, επαναπροσδιορίζω συνέχεια τις ανάγκες και τις επιθυμίες μου. Ήταν συνειδητή επιλογή να μείνετε σ’ αυτή την περιοχή; Μπορεί σε κάποιο επίπεδο να λειτουργεί σαν αντίβαρο για τα όσα προανέφερα. Όταν βγαίνω το βράδυ στη σκοτεινή Σοφοκλέους, συνειδητοποιώ ότι χαίρομαι που έχω ένα σπίτι για να κοιμάμαι. Αυτό όμως είναι μια πραγματικότητα που διαμορφώθηκε απ’ όταν έμεινα εδώ. Ο πραγματικός λόγος που επέλεξα αυτό το σπίτι ήταν το καταπληκτικό, τεράστιο ασανσέρ που χωράει το τσέμπαλο! Αν δηλαδή το όργανό σας ήταν πιάνο με ουρά πού θα μένατε; Αν έπαιζα πιάνο με ουρά δεν θα είχαμε καν αυτή τη συζήτηση τώρα! Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα σήμαινε να είχα πιάνο με ουρά. Σίγουρα θα ήμουν ένας πολύ κακός πιανίστας που θα ζούσε παρασιτικά, όπως πολλοί κακοί, και όχι μόνο, πιανίστες. s

Οι πιο διάσημες μπαρόκ Ολυμπιάδες Από τις 600 όπερες που στηρίχτηκαν στο ποίημα του Πιέτρο Αντόνιο Ντομένικο Τραπάσι, γνωστού ως Μεταστάζιο (1698-1782), οι πιο διάσημες είναι αυτές που ακολουθούν (σε παρένθεση, η χρονολογία και ο τόπος της πρεμιέρας τους). zx Αντόνιο Καλντάρα (28 Αυγούστου 1733, προς τιμήν της Ελισάβετ, συζύγου του Αυτοκράτορα Καρόλου ΣΤ’) zx Αντόνιο Βιβάλντι (1734, Teatro Sant’angelo, βενετία) zx Τζοβάνι Μπατίστα Περγκολέζι (1735, ρώμη) zx Λεονάρντο Λέο (1737, Νάπολι) zx Μπαλτασάρε Γκαλούπι (1748, Μιλάνο) zx Γιόχαν Άντολφ Χάσσε (1756, Δρέσδη) zx Τομάσο Τρέτα (1758, βερόνα) zx Νικολό Τζομέλι (1761, Στουτγάρδη) zx Νικολό Πιτσίνι (1761, ρώμη) zx Βιτσέντζο Μανφρεντίνι (1762, Μόσχα) zx Αντόνιο Ζακίνι (1763, Πάντοβα) zx Γιόζεφ Μισλιβέτσεκ (4 Νοεμβρίου 1778, Teatro San Carlo, Νάπολη) zx Ντομένικο Τσιμαρόζα (10 ιουλίου 1784, βιτσένζα) zx Τζοβάνι Παϊζιέλο (20 ιανουαρίου 1786, Teatro San Carlo, Νάπολι) zx Γκαετάνο Ντονιτσέτι (1817, ημιτελής)

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 53

κλάουντιο τολκατσίρ

κρiςΗ; ωρΑ γιΑ ΑνεξΑρτΗτο θεΑτρο

Το θέατρό του γεννήθηκε έπειτα από την κατάρρευση της οικονομίας της Αργεντινής, ίσως και εξαιτίας της. Ελλείψει πόρων και χώρου, ο Κλάουντιο Τολκατσίρ μετέτρεψε το σπίτι όπου έμενε σε χώρο για τις παραστάσεις του. Μη χτυπάτε το κουδούνι, έχει πρόβα. Από τη Νίκη Ορφανού

54 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

ΘεΑτρΟ ΣτΟ ΣΠιτι τΟΥ O Κλάουντιο Τολκατσίρ δεν «γονάτισε» όταν η χώρα του, η Αργεντινή, καταστράφηκε.Το αντίθετο. Οργάνωσε τη θεατρική του δραστηριότητα στο διαμέρισμά του.

ο ανεξάρτητο θέατρο στο Μπουένος Άιρες δεν είναι καινούργια υπόθεση. Ήδη, από το 1930, υπάρχει στην πόλη μια πολύ ζωντανή εναλλακτική θεατρική σκηνή, με παραγωγές μη εμπορικές, με χαμηλούς προϋπολογισμούς, με διάθεση πειραματισμού ως προς τις φόρμες και αμφισβήτησης ως προς όλα τα υπόλοιπα. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ωστόσο, μιας δεκαετίας ιδιαίτερα δύσκολης για τη χώρα λόγω της χρεοκοπίας του 2001, το «off» θέατρο, όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, απέκτησε διαστάσεις που καθόλου δεν αντιστοιχούν σε «περιθώριο». Δεν είναι μόνο τα 300 μικρά θέατρα, που ξεφύτρωσαν σ’ όλες τις γειτονιές της πόλης για να αλλάξουν τις ισορροπίες, είναι ότι το θέατρο διαπέρασε τους μονωμένους τοίχους των black boxes και έφτασε παντού: σε δρόμους και σε πλατείες, σε βαγόνια του μετρό και σε λεωφορεία, σε πρόχειρα μεταποιημένες αποθήκες, σε ταράτσες, ακόμα και σε σαλόνια ιδιωτικών σπιτιών. Οι Αργεντίνοι, σε πείσμα των καιρών, ήταν αποφασισμένοι να κάνουν θέατρο οπουδήποτε και με οποιοδήποτε μέσο. Γνήσιο παιδί της νέας αυτής κατάστασης είναι και το θέατρο Timbre 4, που προέκυψε όταν ο Κλάουντιο Τολκατσίρ αποφάσισε να μετατρέψει μέρος του διαμερίσματός του, στη λαϊκή συνοικία Μποέδο, σε θεατράκι 50 θέσεων. Το διαμέρισμα βρίσκεται στο πίσω μέρος μιας casa chorizo, ενός στενόμακρου συγκροτήματος σπιτιών που θυμίζει σαλάμι… Οι «κάσας τσορίσο» ήταν σπίτια μεταναστών από τις αρχές του εικοστού αιώνα, ένα είδος εργατικών κατοικιών. Για να φτάσει κανείς στο θέατρο του Τολκατσίρ, έπρεπε να διασχίσει ένα ιδιωτικό δρομάκι, να φτάσει στην εσωτερική αυλή και να ψάξει για το κουδούνι Timbre 4 (μια ένδειξη άγνωστης προέλευσης, την οποία επέλεξε να κρατήσει ο Τολκατσίρ). Και αυτή τη διαδρομή να την κάνει γρήγορα και χωρίς πολλά λόγια και φασαρία. Συχνά-πυκνά παραπονιούνταν οι γείτονες για τις στρατιές των θεατρόφιλων που έφταναν στο διαμέρισμα του σκηνοθέτη, ενώ κάποιος έφτασε στο σημείο να υποβάλει καταγελλία, σύμφωνα με την οποία το Timbre 4 ήταν οίκος ανοχής και διακίνησης ναρκωτικών! Όλο αυτό βέβαια ήταν μεγάλος μπελάς για τον ιδιοκτήτη του θεάτρου, ο οποίος για χρόνια έβαζε κι έβγαζε μια ταμπέλα από την πόρτα του με την ένδειξη: «Παρακαλώ, μη χτυπάτε το κουδούνι, παράσταση σε εξέλιξη...». Τα πράγματα άλλαξαν το 2010, όταν εκκενώθηκε ένα εργοστάσιο επιπλοποιίας ακριβώς πίσω από το διαμέρισμα του Τολκατσίρ. Το εργοστάσιο προσαρτήθηκε στο διαμέρισμα, το κοινό μπορούσε πλέον να προσέλθει από ανεξάρτητη είσοδο και το Timbre 4 μπορούσε επιτέλους να καυχηθεί για τον νέο χώρο των 180 θέσεων, αλλά και

για τη δυνατότητα πραγματικής στέγασης της σχολής υποκριτικής του Τολκατσίρ (που μέχρι τότε λάμβανε κι αυτή χώρα στο σαλόνι του καλλιτέχνη). Οι γείτονες δήλωναν περήφανοι για τον «Τόλκα», τον όμορφο, ξανθό καλλιτέχνη τους. Η φήμη του Κλάουντιο Τολκατσίρ, ωστόσο, δεν έμεινε στα σύνορα της γειτονιάς του. Ήδη από την πρώτη του μεγάλη παραγωγή (στο σαλόνι του, τότε ακόμα), το 2005, μπήκε στον θεατρικό χάρτη του Μπουένος Άιρες. Το La Omision de la Familia Coleman, γραμμένο και σκηνοθετημένο από τον ίδιο, έκανε μεγάλη εντύπωση. Πρώτα στο Μπουένος Άιρες, όπου παίζεται ακόμα τα Σαββατοκύριακα (συνολικά η παραγωγή έχει ξεπεράσει τις χίλιες παραστάσεις), και κατόπιν στα φεστιβάλ και στα θέατρα της Λατινικής Αμερικής, των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Αυτή η επιτυχία δεν ήταν τυχαία. Γεννημένος το 1975, ο Κλάουντιο Τολκατσίρ ήξερε ήδη στα δεκαέξι του χρόνια ότι η ζωή του ήταν το θέατρο: υπήρξε μαθητής και βοηθός γνωστών θεατρανθρώπων της Αργεντινής, εργάστηκε ως ηθοποιός δίπλα σε μεγάλα ονόματα, άνοιξε δική του σχολή υποκριτικής, έγραψε θέατρο και σκηνοθέτησε δικά του, αλλά και άλλα έργα. Στην Αθήνα θα δούμε το Tercer cuerpo (Τρίτο σώμα). Πέντε ήρωες, απελπισμένοι με τη ζωή τους και, ταυτόχρονα, απελπιστικά διασκεδαστικοί: η Μόνι δεν έχει σπίτι και κοιμάται κρυφά στο γραφείο (επιστρατεύει μάλιστα κάθε είδους πιθανή και απίθανη δικαιολογία για να εξηγήσει το γιατί την βρίσκουν το πρωί με τα εσώρουχα!), η Σάντρα είναι μόνη αλλά θέλει ένα παιδί, ο Έκτορας θέλει να ξαναγίνει παιδί, η Σοφία έχει πολλή αγάπη να δώσει αλλά δεν ξέρει σε ποιον και ο Μανουέλ μπαινοβγαίνει στη σχέση του, τη μια ερωτευμένος και την άλλη αδιάφορος, μονίμως σε σύγχυση. Στο έργο του Τολκατσίρ, το χιούμορ και η απελπισία πάνε μαζί, οι ήρωες ξεκινούν κάθε μέρα από την αρχή, μόνο και μόνο για να καταλήξουν, και πάλι, στο χάος, κι ο κόσμος είναι ένα σώμα: φθαρτό, αδέξιο και γι’ αυτό τόσο ανθρώπινο. Για τον κόσμο αυτόν, όπως περιγράφεται στο έργο, είχαμε την ακόλουθη συνομιλία με τον Κλάουντιο Τολκατσίρ:

Μπορείτε να μας εξηγήσετε τον τίτλο του έργου, Tercer cuerpo (Τρίτο σώμα); Αναφέρεται σε κτίριο, καθώς η κυρίως δράση του έργου λαμβάνει χώρα σ’ ένα γραφείο. Ο τίτλος σημαίνει το τρίτο τμήμα ενός μεγάλου κτιρίου, μιας πολυκατοικίας. Η λέξη σώμα αποτελεί ακριβή μετάφραση της λέξης – έτσι τα αποκαλούμε στο Μπουένος Άιρες αυτά τα κτίρια, σώματα. Αλλά υπάρχει και η μεταφορική σημασία: έχει να κάνει με το απόν σώμα, το σώμα που λείπει από αυτά τα όντα, τους χαρακτήρες του έργου. Ή, για να το πω αλλιώς: έχουν ένα

56 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

κρυφό, ανεξερεύνητο σώμα, για το οποίο θρηνούν... Μήπως είναι η ψυχή αυτό κι όχι το σώμα; Δύσκολο να πει κανείς. Στην Αργεντινή όλα είναι σώμα – και αντιστρόφως, όλα είναι ψυχή. Η φυσική πραγματικότητα του έργου, το σώμα, μετατρέπεται διαρκώς σε κάτι νέο: το γραφείο γίνεται σαλόνι σπιτιού, ιατρείο, μπαρ. Κι όλα αυτά με ανεπαίσθητες αλλαγές, που κάνουν τα όρια μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού σχεδόν αόρατα. Αυτοί οι ήρωες προσπαθούν διαρκώς να προστατέψουν την ιδιωτικότητά τους, και την ίδια ώρα περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο γραφείο με τους συναδέλφους τους. Μήπως δεν είναι αυτό μέρος του παράλογου της ανθρώπινης κατάστασης; Αυτό που νομίζουμε ότι είναι ιδιωτικό και ότι δεν πρέπει να βγει σε δημόσια θέα, αλλά που πρέπει να κρατάμε κρυμμένο, δεν είναι παρά μια απόφαση που παίρνουμε εμείς οι ίδιοι. Μια απόφαση που εκφράζει τους φόβους μας. Η διάκριση δημόσιου και ιδιωτικού βασίζεται στο φόβο. Και είμαι σίγουρος ότι αυτές οι δυο έννοιες αλλά και η σχέση μεταξύ τους μπορεί να αλλάξει αν τις εξετάσουμε κάτω από διαφορετικό πρίσμα– αυτό είναι που προσπαθεί να πετύχει το έργο. Γράφετε και σκηνοθετείτε τα έργα σας ταυτοχρόνως, σε συνεργασία με τους ηθοποιούς. Πείτε μας δυο λόγια γι’ αυτή τη διαδικασία. ξεκίνησα ως ηθοποιός, πολύ νέος. Μαζί μου ξεκίνησε μαθήματα υποκριτικής και ο πατέρας μου. Μάλιστα! Το είχε κι αυτός το μικρόβιο. Το ότι ξεκίνησα να ασχολούμαι με το θέατρο μέσω της υποκριτικής, με διαμόρφωσε σ’ ένα μεγάλο βαθμό. Ο ηθοποιός βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντός μου. Και ήταν φυσικό όλα να προκύψουν μέσα από αυτό: και η γραφή, και η σκηνοθεσία. Το κείμενο αναπτύσσεται μαζί με τους ηθοποιούς μέσα από αυτοσχεδιασμούς και πρόβες που παίρνουν συνήθως πολύ καιρό, ακόμα και χρόνο. Είναι «γραφή εν κινήσει». Ναι, μ’ αρέσει να εξερευνώ διάφορες φόρμες στη γραφή, τρόπους να δώσω την πλοκή, και φιλοδοξώ να φτιάνω χαρακτήρες και καταστάσεις απόλυτα ανθρώπινες και απόλυτα παράλογες την ίδια ώρα. Μ’ ενδιαφέρει, ωστόσο, πρωτίστως το σώμα. Όλα ξεκινούν από αυτό. Για μένα, το θέατρο είναι σωματικό: είναι το θέατρο στο οποίο μπορείς να αναπνεύσεις τη δράση και τον κίνδυνο. Είναι το θέατρο στο οποίο ηθοποιοί και θεατές αναπνέουν τον ίδιο αέρα – και ιδρώνουν μαζί! Δεδομένου ότι τα έργα σας παίζονται για χρόνια, βρίσκετε ότι η σχέση σας μαζί τους διαφοροποιείται μέσα στο χρόνο; Τα ξαναδουλεύετε στην πορεία; Ναι, ιδίως όταν ταξιδεύουμε σε καινούργια μέρη, κάνουμε εκ νέου πρόβες – το βρίσκουμε σαν ευκαιρία να δουλέ-

ψουμε και πάλι, και μερικά πράγματα όντως αλλάζουν γιατί κι εμείς οι ίδιοι αλλάζουμε διαρκώς. Έχω πολύ μεγάλο θαυμασμό για τους ηθοποιούς, πάντως, που καταφέρνουν να διατηρούν όλη τη φρεσκάδα και την αυθεντικότητα σε κάθε παράσταση, ακόμα και τη χιλιοστή! Αν και με το Tercer cuerpo δεν ανησυχώ, είναι ακόμα νωρίς. Δεν πρέπει να έχουμε ξεπεράσει τις 600 παραστάσεις μέχρι στιγμής. Δίνετε ποτέ τα έργα σας σε άλλους σκηνοθέτες; Ή πιστεύετε ότι η δουλειά σας, επειδή ακριβώς έχει αναπτυχθεί μέσω της συγκεκριμένης διαδικασίας με τους συγκεκριμένους ηθοποιούς, δεν μπορεί να αποκοπεί από τις ρίζες της; Αυτό δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής να κάνει δηλαδή κάποιος άλλος σκηνοθέτης τη δουλειά μου. Να πω την αλήθεια, θα το ήθελα πάρα πολύ. Είμαι πολύ περίεργος για τη ματιά που θα είχε κάποιος άλλος πάνω στα έργα μου. Τι θα έβλεπε σ’ αυτά τα κείμενα, πώς θα αντιλαμβανόταν τις ανθρώπινες φιγούρες και τις καταστάσεις που περιγράφω. Γράφοντας, σκηνοθετώντας, ερμηνεύοντας ρόλους αλλά και διδάσκοντας, υποθέτω πως δεν σας μένει χρόνος για τίποτ’ άλλο. Σας αρκεί το θέατρο; Ευχαριστιέμαι βαθιά αυτό που κάνω: το να κάνω πρόβες, να φαντάζομαι ιστορίες, να δουλεύω με ηθοποιούς και τεχνικούς. Αγαπώ το θέατρο σε όλους του τους ρόλους. Κι επίσης, μ’ αρέσει να μιλάω με διαφορετικά κοινά. Το θέατρο εί-

ΘEATPO

info Ομάδα Timbre 4 Κλάουντιο Τολκατσίρ Tercer cuerpo Πέντε ήρωες, απελπισμένοι με τη ζωή τους και, ταυτόχρονα, απελπιστικά διασκεδαστικοί: η Μόνι δεν έχει σπίτι και κοιμάται κρυφά στο γραφείο, η Σάντρα είναι μόνη αλλά θέλει ένα παιδί, ο Έκτορας θέλει να ξαναγίνει παιδί, η Σοφία έχει πολλή αγάπη να δώσει αλλά δεν ξέρει σε ποιον και ο Μανουέλ μπαινοβγαίνει στη σχέση του, τη μια ερωτευμένος και την άλλη αδιάφορος, μονίμως σε σύγχυση. Από Μηχανής Θέατρο Ακαδήμου 13, Κεραμεικός Τ. 210 5231131 11-13 Ιουνίου, 21:00 Εισιτήρια: 25€, 20€ (μειωμένο), 10€ (Φοιτητικό, ΑΜΕΑ)

TERCER CuERPO

“

Πέντε πρόσωπα κουρασμένα από τη ζωή τους πρωταγωνιστούν σε μια από τις πολυσυζητημένες παραστάσεις της ομάδας Timbre 4 από την Αργεντινή.

Η δημιουργικότητα των καλλιτεχνών δεν είναι δουλειά του κράτους

ναι το πάθος μου, η ενέργειά μου. Αν μου φτάνει; Μόλις πριν λίγο μπήκα για να κάνω θέατρο στο πίσω μέρος του σπιτιού μου. Το θέατρο μπορεί να βρίσκεται παντού, οπουδήποτε μπορεί. Όσο υπάρχει κάποιος να παίξει και κάποιος να το παρακολουθήσει, θα υπάρχει θέατρο. Όσο θα υπάρχει κάποιος που θα το έχει ανάγκη. Ναι, το θέατρο μου φτάνει. Και το μόνο που μ’ ενοχλεί, που με πληγώνει κάποιες φορές, στο θέατρο σήμερα είναι ο μηδενισμός, η έλλειψη νοήματος, η έλλειψη επιθυμίας. Το θέατρο δεν μπορεί να είναι ένας νεκρός οργανισμός, τυπικός και αδιάφορος. Το θέατρο πρέπει να είναι μια επανάσταση, μια γιορτή. Ένας καθρέφτης στον κόσμο. Κάτι που δεν μπορείς παρά να αγαπήσεις... Πώς επηρέασε το θέατρο η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας στην Αργεντινή, κατά τη γνώμη σας; Εκείνη η κρίση ήταν μια έκρηξη που μας αποκάλυψε ποιοι ήμασταν στ’ αλήθεια εμείς οι Λατινοαμερικάνοι: φτωχοί και απροστάτευτοι. Μας έδειξε ότι δεν είμαστε Ευρωπαίοι, όπως ήθελαν να μας κάνουν να πιστεύουμε τη δεκαετία του 1990. Αυτή η έκρηξη, με όλες της τις συνέπειες, παρήγαγε πολύ ενδιαφέροντα έργα, που μίλησαν πραγματικά για μας. Επίσης, η κρίση οδήγησε σε μια πολύ μεγάλη παραγωγή ανεξάρτητου θεά-

ΘEATPO

τρου. Δεν είχαμε πια να περιμένουμε καμία βοήθεια από το κράτος. Μάθαμε να βρισκόμαστε όλοι μαζί, να συζητάμε και να κάνουμε θέατρο με άλλους όρους. Και το κοινό μάς ακολούθησε γιατί είχε ανάγκη να βρίσκεται με άλλους ανθρώπους, γιατί κανείς δεν ήθελε την απομόνωση. Ήταν η αρχή, επώδυνη αλλά υγιής, μιας νέας δημιουργίας. Μιας δημιουργίας πιο προσωπικής και πιο ξεχωριστής στη μορφή και στο περιεχόμενο, από αυτής των περασμένων δεκαετιών. Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι σε περιόδους οικονομικής κρίσης (πολιτικής, κοινωνικής ή και ηθικής) στρέφονται στο θέατρο για απαντήσεις; Ή θεωρούν ότι πλέον το θέατρο γίνεται μια πολυτέλεια, κι ότι μπορούμε να κάνουμε και χωρίς αυτό; Στη χώρα μου, κάθε φορά που είχαμε κρίση, το θέατρο γνώρισε απίστευτη άνθιση. Κι αυτό γιατί υπήρχε η ανάγκη για κάθαρση. Κι επειδή νιώθαμε τόσο μεγάλο άγχος για τις ζωές μας και για το μέλλον, που θέλαμε να βγαίνουμε και να βρισκόμαστε με τους άλλους, και να μη μένουμε μόνοι. Είχαμε ανάγκη να είμαστε μαζί, να σκεφτόμαστε μαζί. Είχαμε ανάγκη να ξέρουμε ότι υπάρχουν και άλλοι στην ίδια κατάσταση με μας. Αυτό είναι πολύ θεραπευτικό.

«Σας κόβουμε τα λεφτά για να σας βοηθήσουμε να γίνετε πιο δημιουργικοί», λένε πολλές κυβερνήσεις στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, όταν κόβουν τις επιχορηγήσεις... Είναι ανώμαλη η λογική τους. Με την ίδια δικαιολογία κόβουν χρήματα από την παιδεία και την υγεία. Η απάντησή μου είναι: η δημιουργικότητα των καλλιτεχνών δεν είναι δουλειά του κράτους. Αυτοί οφείλουν να κρατάνε τους εαυτούς τους απασχολημένους με το να βρίσκουν λεφτά για μας και τις τέχνες, και ας αφήσουν εμάς και το κοινό να ασχολούμαστε με τη δημιουργικότητα. Πώς είναι τα πράγματα στην Αργεντινή σήμερα; Μ’ αρέσει ο δρόμος που παίρνει τώρα η Αργεντινή. υπάρχει κατανόηση από την πολιτική ότι το κοινωνικό κράτος είναι απαραίτητο. Και οι νέοι ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στα πράγματα, και νιώθουν ότι η γνώμη τους μετράει. Φυσικά και έχουμε πολλά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Αλλά αγαπώ τη χώρα μου, κι είμαι αισιόδοξος. Έχετε επισκεφτεί ποτέ την Ελλάδα; Μόνο στα όνειρά μου! Όμως κι αυτή την επιθυμία, να την επισκεφτώ, την πραγματοποιεί για μένα και πάλι το θέατρο... s [31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 57

Ούγκο ροντινόνε

info Ούγκο Ροντινόνε Ο Ελβετός καλλιτέχνης Ούγκο ροντινόνε παρουσιάζει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης επτά νέα γλυπτά φυσικού μεγέθους, φτιαγμένα με γνώμονα τον συγκεκριμένο χώρο. Με αρθρώσεις σαν τις κούκλες που βρίσκουμε στις βιτρίνες των καταστημάτων, οι μορφές αυτές είναι εξαιρετικά λεπτομερείς, καθώς έχουν χυθεί σε κερί απευθείας από το ανθρώπινο σώμα. Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 24 Μαΐου - 19 Σεπτεμβρίου, Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00, Πέμπτη: 10:00-20:00, Κυριακή: 11:00-17:00, Τρίτη: κλειστό. Εισιτήρια: 7€ (πλην Δευτέρας), 3,5€ (Δευτέρα), 3,5€ (μειωμένη είσοδος)

μουςεiο, oΠως κΑφενεiο Η μεγάλη «περιπέτεια» της ανθρώπινης μορφής, έτσι όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από την τέχνη κατά τη διάρκεια των αιώνων, παρουσιάζεται με τον πιο ζωντανό τρόπο μέσα από τη μακρινή «συνομιλία» γλυπτών του 21ου αιώνα και κυκλαδικών ειδωλίων – σ’ ένα μουσείο κατά βάση αρχαιολογικό. aπό τη Χαρά Σακελλάρη

58 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

εικΑΣτικΑ

εννημένος το 1964, ο Ούγκο ροντινόνε, δεν μπορεί, θα είχε την ευκαιρία, κάποια στιγμή, να διαβάσει κάτι από Τσαρλς Μπουκόφσκι. Ο απέραντα μηδενιστής Αμερικανός ποιητής και πεζογράφος, έβαζε συχνά στο στόμα του ήρωά του, του μεθυσμένου Χένρι Τσινάσκι, λόγια απέχθειας για τα μουσεία όπου, υποτίθεται, κλεινόταν αποστειρωμένη η γνώση και η εμπειρία του κόσμου. Προφανώς, ο ροντινόνε δεν συμμερίστηκε ούτε στιγμή τον Τσινάσκι – αλλά, πάλι, τον προβλημάτισε η ερμητικά κλειστή ταυτότητα που διεκδίκησαν τα μουσεία όπου γης για να προσελκύσουν ειδικά κοινά. Και είπε αυτή την ταυτότητα να την υπονομεύσει. Ο Ούγκο ροντινόνε, για πολλούς, είναι ένας ιδιόμορφος, δυσπρόσιτος καλλιτέχνης, λόγω της πολλαπλότητας των μέσων και των ιδεών του. Για ορισμένους άλλους, όμως, είναι απλώς εκπρόσωπος της πολυδιάστατης τέχνης του 21ου αιώνα. Τράβηξε την προσοχή κοινού και κριτικών στην Μπιενάλε του Σάο Πάουλο το 1996 και, από τότε, φημίζεται για την ευκολία του να αλλάζει. Ταυτόχρονα γλύπτης, ζωγράφος και video artist, κάνει εγκαταστάσεις και χειρίζεται με την ίδια άνεση τη λογοτεχνία, την ιστορία της τέχνης και την ποπ κουλτούρα. Γι’ αυτό και τα έργα του μοιάζουν να έχουν φιλοτεχνηθεί από πολλούς και διαφορετικούς καλλιτέχνες. Μέσα όμως από τις πολλές ιδιότητές του και την ευκολία περάσματος από το ένα στυλ στο άλλο, ο ροντινόνε έχει πετύχει κάτι πολύ σημαντικό: έχει καταφέρει να μετατρέψει την τέχνη του σε «μια πράξη εξισορρόπησης των ασαφειών και των αντιθέσεων». Αναγνωρισμένος διεθνώς για την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της δουλειάς του, έχει εκθέσει σε μουσεία όπως το Κέντρο ζωρζ Πομπιντού στο Παρίσι και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σίδνεϊ και έχει λάβει μέρος στις Μπιενάλε της βενετίας, του βερολίνου και της Λυών. Στα έργα του διακρίνει κανείς ένα διαρκές παιχνίδι με το χώρο, και δη με το χώρο των γκαλερί και των μουσείων. Για τον Ελβετό καλλιτέχνη, «η αρχιτεκτονική είναι πάντα ένα πλαίσιο και ένα ερέθισμα», όπου κάθε κομμάτι της ελέγχεται και κάθε στοιχείο της καθίσταται άμεσα εκμεταλλεύσιμο. Ο χώρος του μουσείου, σύμφωνα με τη λογική αυτή, παύει να είναι ένα ίδρυμα στο οποίο «αποθηκεύεται ταξινομημένη η μνήμη», αλλά αποκτά νέο νόημα, φορτισμένο από έντονα προσωπικά ή κοινωνικά στοιχεία. Οδηγός του ροντινόνε μοιάζει να είναι το βιβλίο του Karl huysmans Against Nature (Ενάντια στη φύση). Ο ήρωας της ιστορίας αυτού του βιβλίου, ακριβώς επειδή απεχθάνεται τη γαλλική αστική κοινωνία του 19ου αιώνα, αποσύρεται στην προσωπική ερημιά του, στον ιδανικό κόσμο της προσωπικής καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Κατ’ αντιστοιχία, και ο ροντινόνε, σήμερα, προσπαθεί να φτιάξει το δικό του «κάστρο» στους εκθεσιακούς χώρους όπου οι δουλειές του δεσπόζουν. Μερικά από τα έργα του: κωμικοτραγικές φιγούρες υπέρβαρων κλόουν που ξαπλώνουν στο πάτωμα της γκαλερί· ένα γλυπτό ουράνιο τόξο από νέον με το σύνθημα «hell, yes!» να προβάλει στην πρόσοψη του New Museum of Contemporary art της Νέας υόρκης· ελαιόδεντρα που καταλαμβάνουν το ελβετικό περίπτερο στη Μπιενάλε της βενετίας το 2007. Μ’ αυτή τη λογική, της κατανόησης και της απόδοσης άλλου, νέου νοήματος στο χώρο, ο ροντινόνε δούλεψε και για τα νέα γλυπτά που παρουσιάζει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 24 Μαΐου έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2012. Επτά γυμνές φιγούρες, που έχουν χυθεί σε κερί κατευθείαν από το ανθρώπινο σώμα, τοποθετούνται στις άσπρες αίθουσες του μουσείου. Σ’ έναν χώρο όπου ο επισκέπτης είθισται να είναι τυπικός και μαζεμένος, να μη μιλάει δυνατά, να είναι όρθιος και να παρατηρεί από μακριά τα έργα, ο ροντινόνε ξαφνικά αλλάζει εντελώς τους όρους του παιχνιδιού. Ήδη οι μορφές του προκαλούν τον καθωσπρεπισμό: ακουμπούν πάνω στους τοίχους του μουσείου, κάθονται στο πάτωμά του και μοιάζουν να σκέφτονται ή να αναπαύονται με κλειστά μάτια. Το φυσικό τους μέγεθος, τα γήινα χρώματα, η λεπτομέρεια όλων των σημείων του σώματος, οι αληθοφανείς εκφράσεις και χειρονομίες προκαλούν τον επισκέπτη να βρεθεί στον αντίποδα του επιβεβλημένου καθωσπρεπισμού. Κάπως έτσι καταργούνται τα όρια ανάμεσα στο έκθεμα και στον επισκέπτη, στον ιδιωτικό και στον δημόσιο χώρο. s

εικΑΣτικΑ

ΑΝΘρΩΠΟι ΑΠΟ κερι Δύο από τις κέρινες μορφες που ο Ούγκο Ροντινιόνε (απέναντι) έχει διασκορπίσει στις αίθουσες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 59

STAR WARS

Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

To tip του ασ τρολόγου

Χρειάζεσαι κάποιον να σ’ αγαπάει, όσο ψάχνεις να βρεις αυτόν που θ’ αγαπήσεις.

Κριός

Καρκίνος

Ζυγός

Αιγόκερως

(21 Μαρτίου – 19 Απριλίου)

(22 ιουνίου – 22 ιουλίου)

(23 Σεπτεμβρίου – 23 Οκτωβρίου)

(22 Δεκεμβρίου – 19 ιανουαρίου)

Η θεά Μέριλιν Μονρό έλεγε ότι «η καριέρα είναι υπέροχο πράγμα, δυστυχώς όμως δεν μπορείς να τυλιχτείς πάνω της μια κρύα βραδιά». Που θα πει, αν και οι καιροί απαιτούν να φυλάμε τη δουλίτσα μας ως κόρη οφθαλμού, δεν είναι ανάγκη να σπαταλάς όλη σου την ενέργεια στη δουλειά. Κάνε καλύτερο κουμάντο στο χρόνο σου και κράτησε δυνάμεις για την ερωτική σου ζωή που τις επόμενες ημέρες θα αποδειχθεί ιδιαιτέρως γενναιόδωρη. Οι δεσμευμένοι του ζωδίου είναι σίγουρο ότι θα βρεθείτε μπροστά σε διλήμματα και πειρασμούς. Αν δεν θέλετε να διακινδυνεύσετε τα κεκτημένα, αντισταθείτε! Αν και το να είναι κανείς ενάρετος, είναι ίσως ο μόνος πειρασμός που δεν προσφέρει ικανοποίηση. Δρώμενα: Τσίμερμαν & Ντε Περό Hans was Heiri 8-11 ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Η

Η δουλειά είναι το κομμάτι της ζωής σου που σε απασχολεί περισσότερο από κάθε άλλο αυτή την εποχή. Οι συνεργασίες, οι συνεταιρισμοί και γενικώς οι άνθρωποι, με τους οποίους πρέπει να συνυπάρχεις και να συναποφασίζεις εργασιακά, σε φορτίζουν σε βαθμό νευρικού κλονισμού. Ένα εύλογο ερώτημα στο οποίο θα πρέπει να απαντήσεις είναι γιατί οι άλλοι τομείς της ζωής σου δεν καταφέρνουν να «κλέψουν» τις σκέψεις σου και να σε βγάλουν από τις εμμονές σου; Μέσα από μια συζήτηση μ’ ένα φιλικό πρόσωπο που εκτιμάς για τον ορθολογισμό του, θα μπορούσες ίσως να βρεις λύσεις στα προβλήματα που σε απασχολούν, αφού, μόνος σου, μοιάζει σχεδόν αδύνατο να βρεις την άκρη... Θέατρο: Δημήτρης Λιγνάδης, Δεσποινίς Τζούλια Αύγουστου Στρίντμπεργκ 10-11 ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Δ

Θα πρέπει να το πάρεις απόφαση ότι σε περιμένει σκληρή δουλειά και μερικά άγρια ξενύχτια για να μπορέσεις να ανταποκριθείς σε όλες τις υποχρεώσεις και σε όλα τα μέτωπα που έχεις ανοιχτά. Τα επαγγελματικά πήγαιν’ έλα σε φέρνουν μάλιστα σε επαφή με ανθρώπους που σκέφτονται πολύ διαφορετικά από σένα κι έτσι, μέσα από αυτές τις ζυμώσεις, είναι πιθανόν να δεις με διαφορετικό μάτι κάποια θέματά σου που για καιρό έχεις παγώσει λόγω του ότι δεν μπορείς να πάρεις αποφάσεις. Και να μην το ξεχάσω: δώσε προσοχή σ’ ένα πρόβλημα υγείας που μπορεί να αναζωπυρωθεί λόγω της αυξημένης κούρασης. Μουσική: Venice Baroque Orchestra, Η Ολυμπιάδα 8 ιουνίου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

Ένα οικογενειακό θέμα έχει εξελιχθεί σε στενή γραβάτα, για να μην πω τίποτα χειρότερο. Ευτυχώς, η εποχή ευνοεί την εξεύρεση λύσης, κι έτσι σε λίγο καιρό θα αισθανθείς σαφώς πιο ανάλαφρος. Γι’ αυτό και πλέον δεν θα έχεις καμία δικαιολογία για να μην αλλάξεις ό,τι σε χαλάει στην ερωτική σου ζωή. Αν είσαι ελεύθερος, βγες, γνώρισε κόσμο, ρίξε σήμα σε γνωστούς και φίλους ότι βρίσκεσαι σε περίοδο κυνηγίου. Αν είσαι σε σχέση, βρες χρόνο για να κάνεις το χρόνο που περνάς με τον άνθρωπό σου πιο ποιοτικό και κυρίως πιο ερωτικό. Σε κανέναν δεν αρέσει ένας μίζερος και γκρινιάρης σύντροφος, κι απ’ την άλλη μην ξεχνάς πως στα γκομενικά, ό,τι δώσεις θα πάρεις. Ε, εντάξει, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον... Εικαστικά: Ευρώπη - κρίση ή δύση; 8 ιουνίου - 18 ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Α

Ταύρος (20 Απριλίου – 20 Μαΐου)

Αν με ρωτήσεις, πιστεύω βαθιά μέσα μου ότι καθένας μας είναι όσο ευτυχισμένος ή όσο δυστυχισμένος επιλέγει να είναι. Είναι καθαρά στο χέρι σου να ρίξεις τον προβολέα σε όσα σε πληγώνουν ή σ’ εκείνα που σου δίνουν χαρά και ελπίδα. Μη με παρεξηγείς, δεν λέω να κλείσεις τα μάτια στα προβλήματα – κάθε άλλο! Λέω να μην αφήνεις την κακή σου διάθεση να σου κλείνει τα μάτια. Στα οικονομικά δεν είναι καθόλου καλή ιδέα να ανοιχτείς σε άσκοπα έξοδα, ακόμα κι αν εσύ τα θεωρείς επενδύσεις. Αποφάσισε ποιες είναι οι πραγματικές σου ανάγκες και κάλυψε αυτές και μόνον αυτές, γιατί οι καιροί απαιτούν ολίγες καβάντζες για παν ενδεχόμενο... Θέατρο: Ομάδα Timbre 4 Κλάουντιο Τολκατσίρ, Tercer cuerpo 11-13 ιουνίου, Από Μηχανής Θέατρο

Δίδυμοι (21 Μαΐου – 21 ιουνίου)

Τι να σε πω και πώς να σε το πω, που δεν παίρνεις από λόγια; Να ξέρεις, πάντως, πως πιο πεισματάρικα από σένα είναι τα ίδια τα γεγονότα που, αν τα διαβάσεις σωστά, θα αντιληφθείς ότι η στάση σου στα επαγγελματικά χρειάζεται άμεσα αναθεώρηση. Αλλιώς, πολύ σύντομα θα πληρώσεις τις συνέπειες της αδιάλλακτης συμπεριφοράς σου. Άκου προσεκτικά: Οι απαιτήσεις προϊσταμένων και συναδέλφων είναι πιθανόν να τραυματίζουν τον εγωισμό σου, αλλά δεν αποκλείεται να σου ανοίξουν πόρτες σε γνώσεις ή ορίζοντες που δεν είχες φανταστεί ποτέ. Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ευκαιρία όταν αυτή έχει πάψει να υπάρχει. Εσύ; Εικαστικά: Γιάννης Κουνέλλης 5 Απριλίου - 30 Σεπτεμβρίου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Λέων (23 ιουλίου – 22 Αυγούστου)

Κάποια θέματα που θεωρούσες λυμένα πιθανόν να μπλοκάρουν προσωρινά, προκαλώντας σου εκνευρισμό. Το καλύτερο για σένα θα ήταν να αφήσεις τα πράγματα να πάρουν από μόνα το δρόμο τους. Ασχολήσου με την υγεία σου και πρόσεξε τη διατροφή και το βάρος σου γιατί, αν παρασυρθείς σε υπερβολές, είναι σίγουρο ότι θα το μετανιώσεις, αργά ή γρήγορα. Στα αισθηματικά, οι δεσμευμένοι θα χρειαστεί να ασχοληθείτε λίγο παραπάνω και πιο προσεκτικά με τον/τη σύντροφό σας που, ακόμα κι αν δεν το φανερώνει, νιώθει φόβο και ανασφάλεια. Τα μπακούρια του ζωδίου είναι κάτι παραπάνω από πιθανό να βρεθείτε μπροστά σε μια αρκετά ενδιαφέρουσα περίπτωση. Ματάκια ανοιχτά λοιπόν! Εικαστικά: Ούγκο Ροντινόνε 24 Μαΐου - 19 Σεπτεμβρίου, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Παρθένος (23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου)

Οι εντάσεις στο κοντινό σου περιβάλλον είναι σίγουρο ότι δεν θα λείψουν, γι’ αυτό και θα πρέπει να είσαι προσεκτικός και να μη μεταφέρεις τα νεύρα και την έντασή σου στον/στη σύντροφό σου. Δεν σου φταίει σε τίποτα, και ακριβώς γι’ αυτό είναι πολύ πιθανόν να αντιδράσει στην περίπτωση που τον/τη μετατρέψεις σε σάκο του μποξ. Αναζήτησε τις αληθινές πηγές της έντασης και προσπάθησε με υπομονή να λύσεις ένα πρόβλημα τη φορά. Για να σου χρυσώσω –κυριολεκτικά– το χάπι, θα σου πω ότι η εποχή έχει και τα καλά της: κάποια χρήματα θα έρθουν από εκεί που δεν το περιμένεις για να καλύψεις μια οικονομική ή μια ψυχολογική τρύπα. Καθόλου άσχημα! Μουσική: Εθνική Λυρική Σκηνή, Τζουζέπε Βέρντι, Ιλ Τροβατόρε 10 και 12-14 ιουνίου, Ωδείο Ηρώδου Αττικού

60 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

Σκορπιός (24 Οκτωβρίου – 21 Νοεμβρίου)

Απρόβλεπτα γεγονότα ρίχνουν φως σε θέματα του παρελθόντος και βγάζουν τη στάχτη απ’ τα μάτια σου. Εκείνοι για τους οποίους μέχρι χθες έβαζες το χέρι σου στη φωτιά αποδεικνύεται ότι δεν άξιζαν την εμπιστοσύνη σου, ενώ ετοιμάσου να πεις και αρκετές συγγνώμες σε όσους κατηγόρησες άδικα. Μην παρασυρθείς από σκέψεις αυτοκριτικής ή εκδικητικότητας, αλλά στρέψε το βλέμμα στο μέλλον και κατάστρωσε σχέδια για νέα ξεκινήματα και ταξίδια σε δρόμους μακριά από κάθε νοσηρό στοιχεία του παρελθόντος. Οι μόνοι και έρημοι του ζωδίου παρακαλώ να έχετε τις κεραίες σας ψηλά γιατί τα ερωτικά σήματα δεν θα λείψουν... Εικαστικά: α Gathering 8 ιουνίου - 18 ιουλίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Α

Τοξότης (22 Νοεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου)

Η τυχοδιωκτική σου διάθεση σου τριβελίζει το μυαλό σαν τζιτζίκι και σου βάζει ιδέες φυγής, την ίδια ώρα που οι υποχρεώσεις σου σε κρατάνε στη γη, όπως η σιδερένια μπάλα τον φυλακισμένο. Με μυαλό διχασμένο και καρδιά σε αναστάτωση, θα περάσεις τις επόμενες ημέρες ψάχνοντας μια μέση οδό που θα σου δώσει τη δύναμη να συνεχίσεις να συμπεριφέρεσαι σαν ώριμος άνθρωπος χωρίς να απαρνηθείς την παιδικότητά σου. Στο επαγγελματικό σου περιβάλλον, κάποιοι συνεχίζουν να μεταφέρουν φήμες που κάθε άλλο παρά καλό κάνουν στο γενικότερο κλίμα. Αν δεν θέλεις να παίξεις κορώναγράμματα την επαγγελματική σου σταθερότητα, προσπάθησε να μείνεις μακριά από τα παιχνίδια εξουσίας και μικροψυχίας που θα παιχτούν μπροστά στα μάτια σου. Εικαστικά: Αφιέρωμα Θωμαδάκη / Κλωνάρη, Πυρκαγιά του άγγελου 9 ιουνίου, Μουσείο Μπενάκη

Υδροχόος (20 ιανουαρίου – 18 Φεβρουαρίου)

Αν καταφέρεις να συνεργαστείς με ανθρώπους που σκέφτονται και λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τον δικό σου τρόπο, τότε το κλειδί της επιτυχίας θα βρεθεί στα χέρια σου. Αν όχι, απλώς θα σπάσεις τα νεύρα σου και θα χάσεις πολύτιμο χρόνο κάνοντας μαύρες σκέψεις και μουρμουρίζοντας βρισιές. Στο αισθηματικό πεδίο, οι εξελίξεις θα έρθουν από το φιλικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο κρύβεται ένας πιθανός νέος σύντροφος. Αρκεί να δείξεις ένα μικρό σημάδι διαθεσιμότητας και να μη θωρακιστείς ξανά πίσω από ανόητα συμπλέγματα. Η εποχή είναι καυτή και σ’ αυτή τη θερμοκρασία οφείλεις να φέρεις και την ερωτική σου ζωή. Για να σε δούμε... Θέατρο: Ομάδα De ΚΟΕ - Πέτερ Φαν ντεν Έεντε, Πέτερ Χάντκε, Βρίζοντας το κοινό 10 - 12 ιουνίου, Πειραιώς 260, Κτίριο Ε

Ιχθύες (19 Φεβρουαρίου – 20 Μαρτίου)

Είναι σίγουρο ότι ένα κομμάτι της πραγματικότητας σου διαφεύγει εντελώς. Χάνεται μέσα στην επιείκεια που δείχνεις προς στους άλλους, καθώς δεν θέλεις να αποδεχθείς ότι κάποιοι είναι ανεύθυνοι ή ότι δεν αξίζουν την εμπιστοσύνη σου. Όμως αν εσύ είσαι αποφασισμένος να πληρώσεις το τίμημα αυτής σου της στάσης, οι άλλοι –οικογένεια, φίλοι, συνεργάτες– οι οποίοι επηρεάζονται από τις επιλογές σου, είναι σίγουρο ότι σύντομα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, θα αντιδράσουν και θα απαιτήσουν να έρθεις αντιμέτωπος με την αλήθεια. Μήπως να προλάβεις να απενεργοποιήσεις τη βόμβα πριν σου σκάσει στα χέρια; Εικαστικά: Έντι Φέργκιουσον 31 Μαΐου - 29 ιουλίου, Μουσείο Μπενάκη

ζΩΩΔιΑ

JUICY LIU

Στον υπέροχο κόσμο του eλληνικού Φεστιβάλ

Να ’μαστε κι εμείς! Το Ελληνικό Φεστιβάλ ξεκινάει επισήμως στις 8 ιουνίου. «Πάλι εδώ, τι έκπληξη!», που τραγούδαγε παλιά το «Ελεύθερο Θέατρο». Γράφω «παλιά» και όχι «επί χούντας», γιατί κάποιοι, που νομίζουν ότι δεν έχει πέσει, θα τρέχουν στο Άλσος Παγκρατίου αντί για την Πειραιώς 260. Και φέτος, με τέτοια αφραγκιά, το Φεστιβάλ δεν έχει την πολυτέλεια ούτε έναν θεατή να χάσει. ξέρει δεν ξέρει ιστορία. Και μάγος να ήταν ο Γιώργος Λούκος και να είχε πετύχει ακόμα και την ημερομηνία των επαναληπτικών εκλογών, δεν τολμάω να πιστέψω ότι η επιλογή της παράστασης που θα φιλοξενεί στις 17 ιουνίου το Κτίριο Δ της Πειραιώς 260 είναι επίδειξη μαύρου χιούμορ. To Gólgota picnic του ροδρίγο Γκαρσία, πάντως, δεν αναφέρεται στον δικό μας σταυρό του μαρτυρίου – με όποιον τρόπο τον εκλαμβάνει ο καθείς, αφού είναι αδύνατον να συνεννοηθούμε σ’ αυτή τη χώρα. eπίθεση στην καθολική εκκλησία κάνει ο παθός και μαθός Αργεντίνος καλλιτέχνης. Ευτυχώς που η Χρυσή Αυγή είναι με το δωδεκάθεο και οι δικοί μας ακροδεξιοί θρησκόληπτοι για την ώρα έχουν αφήσει το Φεστιβάλ στην ησυχία του. Φτύνω, πάντως, στον κόρφο μου. Ουρές προβλέπω να δημιουργούνται στο Κτίριο Α της Πειραιώς 260, εκεί όπου ο Μάικλ Λάντι εκθέτει το «Μηχάνημα που καταστρέφει πιστωτικές κάρτες». Έχω κάμποσες να συνεισφέρω. Μακάρι ο βρετανός εικαστικός να αναλάμβανε και τα χρέη μου.

Πειράζει που όση κατανόηση κι αν έχω, ακόμα δεν έχω χωνέψει ότι χάσαμε από τα χέρια μας το Μπερλίνερ Ανσάμπλ και δεν θα δούμε τα Σονέτα του Σαίξπηρ μέσα από τα μάτια του Μπομπ Ουίλσον; Με παρηγορεί, πάντως, ότι αντί για τον βάρδο θα ακούσουμε τουλάχιστον, εκεί στις αρχές Αυγούστου (3,4) στη Μικρή Επίδαυρο, τη «Μπαλάντα του γέρου ναυτικού» του Σάμιουελ Κόλεριτζ από τη φωνή της Φιόνα Σο. Νομίζω ότι πιο ιδανική ερμηνεύτρια δεν υπάρχει. Η «Έρημη χώρα» του Τ.Σ. Έλιοτ, που παρουσίασαν το 1997 με τη Ντέμπορα Ουόρνερ σε παμπάλαιο θέατρο-μιούζικ χολ του Λονδίνου, έχει μείνει στην ιστορία του θεάτρου. Προλαβαίνουμε να διαβάσουμε τον Κόλεριτζ μέχρι τότε, μην πάμε με το βιβλίο στα χέρια μέσα στο σκοτάδι.

ΣΧΟΛιΑ

ΑΛΛΟι τΟ τρΩΝε κΑι ΔρΟΣιζΟΝτΑι Tη Κυριακή των εκλογών μετά τη κάλπη προτιμήστε, αντί για τον καναπέ, το Gólgota picnic του Ροδρίγο Γκαρσία και από Δευτέρα ζοριζόμαστε.

Η Εθνική Λυρική Σκηνή γνωρίζει τρελές πιένες φέτος, όπως μας βεβαιώνει και στο εφ ο υπέροχος Δημήτρης Πλατανιάς (στο Ηρώδειο, οπαδοί του βέρντι, στο Ηρώδειο!). Αν εξαφανιστούν μάλιστα και τα πανάκριβα εισιτήρια των 100, 85 και 60 ευρώ, θα πειστώ ότι η Ελλάδα μπορεί να πτωχεύσει, η όπερα ποτέ.

[31 ΜΑΪΟΥ 2012] #28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 61

ΛΟΝΔιΝΟ 2012

EXiT

Ιπτάμενοι ακροβάτες πάνω από το Λονδίνο. Ένα από τα καλλιτεχνικά δρώμενα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες που αρχίζουν σε λίγες μέρες, απ’ όπου απουσίασε εμφατικά η Ελλάδα.

Από τη Βένα Γεωργακοπούλου

ουτε τριΗρΗς ουτε τιΠοτΑ

ε το δικό μας φεστιβάλ προ των πυλών, είπα να πάρω μια μυρωδιά από ένα άλλο καλοκαιρινό ευρωπαϊκό φεστιβάλ του «μια κι έξω» – δεύτερη χρονιά δεν θα αξιωθεί. Πρόκειται, φυσικά, για το London 2012 Festival (21 ιουνίου - 9 Σεπτεμβρίου), που πλαισιώνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου. Είναι τόσο γιγαντιαίο (12 χιλιάδες εκδηλώσεις, 25 χιλιάδες καλλιτέχνες) και εντυπωσιακό σε συμμετοχή celebrities από 204 χώρες, που σου δημιουργεί ζαλάδα. Ε, ανάμεσα σ’ όλα αυτά τα κράτη, σκέφτηκα, δε μπορεί, κάπου θα ’μαστε κι εμείς! Μπορεί να καψαλίζουμε τις ακρούλες του ευρώ, αλλά η χώρα της λίρας σίγουρα θα ξέρει ότι οι αγώνες που οργανώνει, εδώ ξεκίνησαν. Θα τους το υπενθύμισε και ο ωραίος Μπέκαμ με τη φλόγα ανά χείρας. Επειδή η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, έβγαλα επί ώρες τα πρεσβυωπικά μου μάτια στην ωραιότατη μπροσούρα του London 2012 Festival. Εις μάτην. Έπεσα

πάνω σε πολλούς: από την Αριάν Μνουσκίν, την Άνε Τερέζα Ντε Κέερσμακερ και τη Γιόκο Όνο μέχρι τον Ουίντον Μαρσάλις, τον Πλάθιντο Ντομίνγκο και τον ρόμπερτ Ουίλσον. Ελληνικό όνομα μόνο ένα ανακάλυψα. Τη σχεδιάστρια μόδας Μαίρη Κατράντζου. Αυτή, όμως, κάνει καριέρα στο Λονδίνο – δεν κουράστηκαν οι διοργανωτές να την ανακαλύψουν. Κι όποτε κραύγαζα «Εύρηκα! Εύρηκα!» φτάνοντας σε κάποια ελληνικού ενδιαφέροντος παράσταση, γρήγορα κατάπινα τη γλώσσα μου. Οι Βάκχες, ας πούμε, του Ευριπίδη, αποτελούν μέρος ενός Festival of Chaos μαζί με τον Ματωμένο γάμο του Λόρκα και την Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν. Το υπερθέαμα Prometheus Awakes, στο οποίο ένας Τιτάνας ύψους 8 μέτρων ξεπηδάει από τη γη, συνυπογράφεται από τους γνωστούς μας Καταλανούς La Fura dels Baus και την ομάδα Graeae, που αποτελείται από άτομα με ειδικές ανάγκες. Πάλι καλά που υπάρχει και η μεγάλη έκθεση Story of the Games (h ιστορία των Αγώνων) στο Royal opera house, με κειμήλια από

62 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #28 [31 ΜΑΪΟΥ 2012]

το Ολυμπιακό Μουσείο στην Ελβετία. Πάλι καλά που πρόλαβε και ο Περικλής του Εθνικού μας Θεάτρου τα ολυμπιακά προεόρτια, δηλαδή το World Shakespeare Festival στο Globe του Λονδίνου. Δεν ξέρω, και ποσώς μ’ ενδιαφέρει, ποιος ευθύνεται, δικός μας ή ξένος, που η ελληνική σύγχρονη τέχνη (χορός, μουσική, θέατρο, εικαστικά ) δεν θα συμμετάσχει στο καλλιτεχνικό αυτό δημοκρατικό πανηγύρι, που θα εξαπλωθεί σε 900 πόλεις του Ηνωμένου βασιλείου – 10 εκατομμύρια δωρεάν εισιτήρια θα μοιραστούν. Είδα, όμως, ανάμεσα στα ονόματα των διοργανωτών του London 2012 Festival, μέρους της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, και τον αχώνευτο Νιλ ΜακΓκρέγκορ του βρετανικού Μουσείου. Λέτε να μάς τη φύλαγε; Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, στα βήματα του ΠΑΜΕ, εξέλαβε πρόσφατα την πομπή των Παναθηναίων ως τμήμα σύγχρονης αντιμνημονιακής διαδήλωσης. Και ανάρτησε μπροστά στα απορημένα, φυλακισμένα μάρμαρά μας το πανώ «δεν

μπορούν να πληρώσουν, δεν θα πληρώσουν». Δεν είδα κανέναν να αντιδρά που η ελληνική δημιουργία «δεν μπορεί να συμμετάσχει, δεν θα συμμετάσχει» στο London 2012 Festival. Το ότι θλίβομαι, όμως, δεν με οδηγεί και στα άκρα. Δεν μπορώ να συνταχθώ και δεν θα συνταχθώ με το κόμμα της αρχαίας τριήρους, ξέρετε τώρα, αυτό το διάσημο κιτς ακριβές αντίγραφο των πλοίων που οδήγησαν τους προγόνους μας στη νίκη της Σαλαμίνας. Όταν οι Λονδρέζοι τόλμησαν να το αποκλείσουν, τελευταία στιγμή λένε οι κακές γλώσσες, από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, παραλίγο να ξεσπάσει θερμό ελληνοβρετανικό επεισόδιο. Πολύ τη χάρηκα τη βρετανική αυτή ασυνέπεια. Όσο κι αν ο Ντάνι Μπόιλ και ο Στίβεν Ντάλντρι, καλλιτεχνικοί συνυπεύθυνοι της τελετής, διάλεξαν για κύριο θέμα τη σαιξπηρική Τρικυμία, που τα έχει τα νησάκια της, δεν μπορώ να φανταστώ τον Πρόσπερο να καταφθάνει στη χώρα του Κάλιμπαν σαν τον Θεμιστοκλή. s

εΠιΦΥΛΛιΔΑ