Ef 41

ΣτΑυροΣ ΜΠενοΣ ΑντζελΑ ΜΠρουΣκου ΑρηΣ ΣερβετΑληΣ ΑρηΣ ΜΠινιΑρηΣ ΓιουλικΑ ΣκΑφιδΑ δηΜητρηΣ ΜΑυρικιοΣ ρουλΑ ΠΑτερΑκη δηΜητρηΣ λιΓνΑδηΣ ελενη ερηΜου ΓιΑννηΣ κΑκλεΑΣ λυδιΑ κονιορδου εφη θεοδωρου ΓιΑννηΣ κοκκοΣ δηΜητρηΣ ΠλΑτΑνιΑΣ νικΑιτη κοντουρη ΣτεφΑνιΑ ΣτρουζΑ ΑΠοΣτολοΣ βΑΣιλοΠουλοΣ

Αγλαΐα Παππά ο διονυσοσ στισ βακχες τησ μπρουσκου

Στο εξώφυλλο, η Αγλαΐα Παππά. Φωτογραφία: Βίκυ Γεωργοπούλου

Xατζηχρhστου 23 & Mακρυγιaννη 11742 / aΘhNa / T. 210 9282900

σΕλ. 32 σΕλ. 10

8

στΑυΡΟσ ΜΠΕΝΟσ ΥιοθετHΣτε EνΑ ΑρχΑIο θEΑτρο

10

ΑΝτζΕλΑ ΜΠΡΟυσκΟυ Η ρIζΑ μΑΣ εIνΑι Η ΒIΑ

12

ΑγλΑΐΑ ΠΑΠΠΑ ξερω νΑ ΠειθΑρχω

14

ΑΡησ σΕΡβΕτΑλησ ο εΥριΠιδΗΣ; ΗτΑν λιΓο ΑνΑρχικοΣ

16

ΑΡησ ΜΠΙΝΙΑΡησ ροκ ΣκΑριμΠΑΣ

σΕλ. 18

18

γΙΟυλΙκΑ σκΑφΙδΑ διεκδικω κΑι εΠιλεΓω

21

[

H EΦημεριΔα του Eλληνικου ΦεΣτιβAλ Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2014 Nο 1 (5/2014) [24/7/2014] ISSN: 1791-1729

Συνεργάζονται: Τηλέμαχος Αναγνώστου, Κωνσταντίνα Κυριάκου Κόμικς: Πέτρος Χριστούλιας Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.

Eλληνικο ΦεΣτιβαλ A.E. Διοικητικο Συμβουλιο Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Ήρα Ράλλη-Βαλσαμάκη Mέλη: Ηλίας Μπουντανιώτης, Σοφία Στάικου Μαρία Χ. Χατζηνάσιου, Πολυχρόνης Πολυχρονόπουλος Ελευθέριος Κουλιεράκης ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΕΠΙΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

δηΜητΡησ ΜΑυΡΙκΙΟσ ο ροΐδΗΣ εIνΑι τΑ ελΓινειΑ τΗΣ λοΓοτεχνιΑΣ

24

ΡΟυλΑ ΠΑτΕΡΑκη οΦειλω ΠολλΑ Σε ΣτρΑτΗΓοΥΣ, μΑθΗμΑτικοΥΣ, ΠοιΗτεΣ...

27

]

Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Μαίρη Κιτροέφ Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Kατερίνα Kόμητα, Μυρτώ Λιαλιούτη, Αργυρώ Λύτρα, Nίκη Oρφανού, Μαρίλια Παπαθανασίου, Μυρτώ Πολυμίλη, Νικόλας Ρώσσης

δηΜητΡησ λΙγΝΑδησ διΑ ΣτομΑτοΣ ΠερικλεοΥΣ

28

ΕλΕΝη ΕΡηΜΟυ το θεΑτρο ωΣ ΑΠοΣτολΗ

30

XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ

γΙΑΝΝησ κΑκλΕΑσ yΠΑρχει ΠολλΗ ΣκΑρτΑδοΥρΑ...

32

λυδΙΑ κΟΝΙΟΡδΟυ νΑ μΑθοΥμε τιΣ λεξειΣ ΣΥΓχωρεΣΗ, ΣΥμΠονοιΑ, ΑλλΗλεΓΓΥΗ

34

Εφη θΕΟδωΡΟυ ΠειθΑρχιΑ κΑι μελετΗ, τι Αλλο;

36

γΙΑΝΝησ κΟκκΟσ ο μΗδενιΣτHΣ ιAΓοΣ εIνΑι ο ΣΗμερινOΣ κOΣμοΣ

38

δηΜητΡησ ΠλΑτΑΝΙΑσ οι EλλΗνεΣ EχοΥμε τΗ μιΣΑλλοδοξIΑ Στο DNA μΑΣ

40

ΝΙκΑΙτη κΟΝτΟυΡη οι ΠερΣεΣ ειμΑΣτε εμειΣ

44

στΕφΑΝΙΑ στΡΟυζΑ – ΑΠΟστΟλΟσ βΑσΙλΟΠΟυλΟσ ΠεριΗΓΗΣΗ Στον ελλΗνικο μοντερνιΣμO

σΕλ. 24 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

45

STAR WARS – TΑ AΣτρΑ

46

JUICY LIU – Στον ΥΠEροχο κOΣμο τοΥ ελλΗνικοy ΦεΣτιΒAλ

ME THN YΠOΣTHPIΞH

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 3

το ΠροΓραμμα 24.7 EωΣ 16.8.2014 ΕΙκΑστΙκΑ Στέφανος Τσιβόπουλος – Ιστορία Μηδέν Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 23 Μαΐου - 28 Σεπτεμβρίου Πάτροκλος Σκαφίδας – Αντένες Πειραιώς 260, Αποθήκη 24 Ιουνίου - 31 Ιουλίου Στεφανία Στρούζα – Απόστολος Βασιλόπουλος Σε έναν βαθμό, η ιερότητα βρίσκεται στο βλέμμα του θεατή Πειραιώς 260, Κτίριο Α 5-31 Ιουλίου, 20:00

θΕΑτΡΟ Δήμος Αβδελιώδης Η Γυναίκα της Ζάκυθος του Διονυσίου Σολωμού 30 Αρχαιολογικοί χώροι 21 Ιουνίου-27 Αυγούστου, 21:15

λεπτομέρεια από την παράσταση του Φιλοκτήτη, σε σκηνοθεσία κώστα φιλίππογλου. το τόξο που θα πάει στον πόλεμο για να κερδηθεί η μάχη.

Λένα Κιτσοπούλου Ματωμένος γάμος του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα Πειραιώς 260, Κτίριο Η 23-24 Ιουλίου, 21:00 Άρης Μπινιάρης Το θείο τραγί - Βασισμένο στο διήγημα του Γιάννη Σκαρίμπα Πειραιώς 260, Κτίριο Ε 25-26 Ιουλίου, 21:00 Εθνικό Θέατρο – Λυδία Κονιόρδου Ιππόλυτος του Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 25-26 Ιουλίου, 21:00 Ρούλα Πατεράκη – Το μανιφέστο του πολέμου (Μέρος Α’) Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 25-26 Ιουλίου, 21:30 Δημήτρης Μαυρίκιος Πάπισσα Ιωάννα - Αναζητώντας την ηρωίδα του Ροΐδη Πειραιώς 260, Κτίριο Η 30-31 Ιουλίου, 21:00 Έφη Θεοδώρου – Το ατλαζένιο γοβάκι του Πολ Κλοντέλ Πειραιώς 260, Κτίριο Δ 30-31 Ιουλίου, 20:00 Εθνικό Θέατρο – Γιάννης Κακλέας – Βάτραχοι του Αριστοφάνη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 1-2 Αυγούστου, 21:00 Θέατρο Δωματίου – Άντζελα Μπρούσκου Βάκχες του Ευριπίδη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 8-9 Αυγούστου, 21:00 ΚΘΒΕ – Νικαίτη Κοντούρη – Πέρσες του Αισχύλου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 15-16 Αυγούστου, 21:00

ΜΟυσΙκη Εθνική Λυρική Σκηνή – Γιάννης Κόκκος Οθέλλος του Τζουζέππε Βέρντι Ωδείο Ηρώδου Αττικού 27, 29, 30 & 31 Ιουλίου, 21:00 Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου, 18-19 Ιουλίου, 21:00

4 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

Αντίο παλιέ κόσμε το πείραμα πέτυχε. το άνοιγμα της επιδαύρου σε νέες δυνάμεις επιβραβεύθηκε και πανηγυρικά, με τον Φιλοκτήτη που σκηνοθέτησε ο κώστας Φιλίππογλου. ο μιχαήλ μαρμαρινός, ο κωνσταντίνος μαρκουλάκης, ο Αιμίλιος χειλάκης, πρόσωπα στις πλάτες των οποίων στηρίχθηκε μια παράσταση που έθεσε στο επίκεντρο το αιώνιο πρόβλημα της πολιτικής εκπροσώπησης, ανταποκρίθηκαν σε σύνθετους ρόλους, μπήκαν βαθιά σ’ αυτούς, τόσο βαθιά ώστε να μη θυμίζουν πιθανές άλλες περσόνες που είχαν υποδυθεί στο παρελθόν. Στο τέλος, το αυθόρμητο παρατεταμένο χειροκρότημα, η επιβράβευση της προσπάθειας από τους θεατές ήταν κάτι παραπάνω από επιβράβευση μιας θεατρικής συγκίνησης. Ήταν η επιβράβευση μιας διακινδύνευσης, από την οποία προέκυψε αβίαστα η βεβαιότητα ότι οι νέες δυνάμεις του θεάτρου μας είναι πλάι μας, αρκεί κάποιοι να τις εμπιστευτούν και να τους δώσουν βήμα. είχαν προηγηθεί ο δημήτρης καραντζάς και ο Έκτορας λυγίζος, οι προτάσεις των οποίων έγιναν αφορμή δημιουργικών συζητήσεων ακόμα και για κριτικές που δεν στάθηκαν ευνοϊκά διακείμενες απέναντί τους. ο Φιλίππογλου, πάλι, εμπειρότερος, με διεθνή διαδρομή ως μέλος του Theatre de Complicite στο λονδίνο και συνεργάτης κορυφαίων καλλιτεχνών όπως ο Πήτερ μπρουκ ή η Αριάν μνουσκίν, χρειαζόταν την εμπιστοσύνη ενός θεσμού όπως το Φεστιβάλ επιδαύρου, ενός θεσμού που πολλοί το συνδυάζουν με ένα ιερατείο μεμυημένων σε μια συντεχνία που δήθεν υπερασπίζεται το υψηλό.

ευτυχώς, η πνοή που έφερε και στην επίδαυρο το ελληνικό Φεστιβάλ δεν εξατμίστηκε με την οικονομική και, κυρίως, με την κοινωνική κρίση που διαδέχθηκε τους πρώτους δύσκολους πειραματισμούς. εν μέσω τεράστιων δεσμεύσεων σε κανονισμούς και σε κεκτημένα του παρελθόντος, το Φεστιβάλ βρίσκει διόδους για να περάσει και να ανασάνει το καινούργιο. δεν είναι ασφαλής βηματισμός, αλλά η μόνη ασφάλεια, η συντήρηση μιας ακίνητης μεν αλλά βολικής ισορροπίας, οδηγεί σε τέλμα, στην αδιαφορία, μετατρέπει το θέατρο σε άσκηση κοινωνικής συμπεριφοράς, σε κάτι τυπικό και βαρετό, αντί γι’ αυτό που πρέπει να είναι: ζωντανή καλλιτεχνική πράξη και περιπέτεια της πνευματικότητας και της σωματικότητας. Υπάρχει κι ένας ακόμα βηματισμός· τον εξέφρασε μια βουλευτίνα πριν από μερικές μέρες (το όνομά της δεν έχει σημασία), που πιθανόν να μην έχει πάει θέατρο ποτέ στη ζωή της, κι η οποία προτείνει να γυρίσουμε πίσω, σ’ ένα παρελθόν που δεν το αντέχει ούτε η πιο γλυκερή νοσταλγία. Αστεία πρόταση, αλλά δεν είναι καιρός για γέλια. Η φετινή χρονιά ήταν, γενικώς, χρονιά τόλμης και ανατροπών. χρονιά εμπιστοσύνης στις νεότερες δυνάμεις, στις ελληνίδες και στους Έλληνες της δημιουργίας – και τα έως τώρα αποτελέσματα φέρνουν μόνο αισιοδοξία. οι μέρες που θα ’ρθουν θα ’ναι καλύτερες. Αρκεί να συνεχίσουμε να δίνουμε τις μάχες της δημιουργικότητας και της ανατροπής. Αντίο παλιέ κόσμε. s ηλίας κανέλλης

EDITORIAL

Πέτρος Χριστούλιας

σταύρος Μπένος

υιοθετHΣτε Eνα αρχαIο θEατρο Ήταν σιωπηλά αιώνες. δεκάδες αρχαία θέατρα ανά την ελλάδα ξαναζωντανεύουν χάρη στο διάζωμα, το σωματείο που ίδρυσε ο Σταύρος μπένος – και φέτος φιλοξένησαν και συνεχίζουν να φιλοξενούν τη Γυναίκα της Ζάκυθος, με την Όλια λαζαρίδου, σε σκηνοθεσία δήμου Αβδελιώδη. τι είναι όμως το διάζωμα. Πώς λειτουργεί; και πώς χρηματοδοτείται; Από τη Μυρτώ λιαλιούτη

ΠΑΡΕΜβΑτΙκΟσ O Σταύρος Μπένος. «Όταν κάποιος υπηρετεί τους στόχους του, βλέπει τα πιο τρελά του όνειρα να γίνονται πραγματικότητα», λέει.

O

Σταύρος μπένος διετέλεσε δήμαρχος καλαμάτας, βουλευτής και υπουργός, όμως το διάζωμα είναι, όπως λέει κι ο ίδιος, ίσως ό,τι πιο πολιτικό έχει κάνει στην ζωή του. με αφορμή την Γυναίκα της Ζάκυνθος, του διονυσίου Σολωμού που, δραματοποιημένη από τον δήμο Αβδελιώδη, συνεχίζει να ανεβαίνει στα ανά την ελλάδα αρχαία θέατρα στα οποία ξανάδωσε ζωή το διάζωμα, μιλάει για το σωματείο που ίδρυσε και αγαπά με πάθος, για τα μνημεία που μπορούν να ζωντανέψουν και για όσους ακόμα δεν έχουν ξεχάσει να ονειρεύονται. Πώς προέκυψε το διάζωμα; το πρώτο σκίρτημα για την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας κίνησης πολιτών για την προστασία και την ανάδειξη των αρχαίων μνημείων έγινε όταν ήμουν Υπουργός Πολιτισμού. Από τη μια, ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να μου συμβεί

στη δημόσια ζωή· από την άλλη όμως ένιωσα απόγνωση, γιατί είδα πόσο πεπερασμένα είναι τα όρια του κράτους. Από τότε, μια παρέα αρχίσαμε να το συζητάμε. Πέρασαν δέκα χρόνια προκειμένου να καταλήξουμε σε κάτι που θα μπορεί πραγματικά να δώσει αποτελέσματα. θέλαμε πράξη. τελικός στόχος είναι η αναστήλωση ή η επαναλειτουργία όλων των μνημείων; ο πρώτος στόχος είναι η αναστήλωσή τους. το έργο αυτό δεν μπορεί να δώσει καθολικό αποτέλεσμα· εξαρτάται από τα κατάλοιπα και την ποιότητα του υλικού που βρίσκουμε. Όμως ακόμη και τότε, μπορούμε να βρούμε λύσεις για τη χρήση όλων των χώρων. Για μένα, το να ζωντανεύουν τα μνημεία είναι ό,τι καλύτερο για τη διαχρονική ανάδειξη και προστασία τους. Σήμερα σε ποιο σημείο έχετε φτάσει; Σε κάτι που δεν φωνάζαμε, μη μας πε-

8 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

ράσουν για ψώνια: να φέρουμε τα μνημεία πιο κοντά στους ανθρώπους και να τα καταστήσουμε πρωταγωνιστές στην ανάπτυξη της χώρας. οργανώσαμε πρώτη φορά, πιλοτικά, στην Ήπειρο, την πρώτη Πολιτιστική διαδρομή με επίκεντρο τα αρχαία θέατρα. Σκοπός της ήταν η σύνδεση των αρχαιολογικών έργων με ό,τι παράγει η περιοχή και οι άνθρωποί της. δίπλα στα ενθυμήματα του ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, γιατί να μην υπάρχουν και τα βαζάκια των παραγωγών; Έχουμε κάνει συναντήσεις με όλες τις περιφέρειες της χώρας και εκεί προετοιμάζονται οι αντίστοιχες διαδρομές. Στην κρήτη, ενοποιητικό στοιχείο θα είναι τα μινωικά Ανάκτορα. κάθε φορά κοιτάμε την ταυτότητα της κάθε περιοχής. είμαστε το όχημα διαλόγου, για να μπορέσουν να συνεργαστούν όσοι φορείς χρειάζονται. Ποιο μνημείο σας παίδεψε περισσότερο; το διονυσιακό θέατρο, το οποίο είναι κορυφαίο μνημείο στο χώρο των αρχαίων θεάτρων. Πλέον όμως έχουν ξεπεραστεί όλα τα προβλήματα, έχουν ξεκινήσει οι εργασίες, και από τον Αύγουστο και μετά θα μπουν σε εντατικούς ρυθμούς. Αυτό το οφείλουμε στην Περιφέρεια Αττικής, η οποία ενέκρινε ένα ποσό 6 εκατομμυρίων ευρώ. με αυτά τα λεφτά γίνονται τώρα τα έργα αποκατάστασης και αναστήλωσης. Χρήματα πού βρίσκετε; Έχουμε τρεις πύλες. τις μεγάλες χορηγίες, την αυτοδιοίκηση, και τους «κουμπαράδες» μας, τραπεζικούς λογαριασμούς όπου ο κάθε πολίτης μπορεί να προσφέρει τον οβολό του για το θέατρο της καρδιάς του. με την κρίση, μάλιστα, η συμμετοχή αυξήθηκε, λες και οι πολίτες θέλουν να βγάλουν το φωτεινό τους πρόσωπο. εμείς απλά προετοιμάζουμε τα πράγματα, βοηθούμε για τις πρόδρομες εργασίες προκειμένου να μπορέσει το Υπουργείο να έρθει τελικά σε επαφή με τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. τι σημαίνει για σας η περιοδεία της Γυναίκας της Ζάκυθος σε αρχαία θέατρα που ανοίγουν για πρώτη φορά; νομίζω είναι μια κομβική στιγμή για το διάζωμα και για το Φεστιβάλ Αθηνών· μια εξαιρετική συνεργασία. τα θέατρα που συμμετέχουν στο πρόγραμμα είναι κατεξοχήν άγνωστα. Υπήρξαν δυσκολίες, δεν σας κρύβω, αλλά υπήρχε και ενθουσιασμός. ο δήμος Αβδελιώδης και η Όλια λαζαρίδου, δύο εξαίρετοι και ευαισθητοποιημένοι καλλιτέχνες, δεν πήραν καμία επιχορήγηση. είναι μόνο η αρχή, ελπίζουμε αυτή η συνεργασία να σηματοδοτήσει μια νέα φάση στη λειτουργία του Φεστιβάλ, το οποίο δεν πρέπει να έχει ως αποστολή μόνο το Ηρώδειο και την επίδαυρο, αλλά το σύνολο των μνημείων. χαίρομαι πολύ και για τους εθελοντές του διαζώματος, που δανείστηκαν την τεχνογνωσία του Φε-

Info δήμος Αβδελιώδης η γυναίκα της Ζάκυθος διονυσίου Σολωμού ο διονύσιος Σολωμός σατιρίζει την ανήθικη και αντεθνική στάση της Γυναίκας της ζάκυθος. ο ιερομόναχος διονύσιος αναλαμβάνει να περιγράψει τον απεχθή χαρακτήρα της γυναίκας και στιγματίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις μεσολογγίτισσες που κατέφυγαν στο νησί για να γλιτώσουν από τους τούρκους. ο δήμος Αβδελιώδης σκηνοθετεί την Όλια λαζαρίδου. το κείμενο της παράστασης στηρίχθηκε στην εκδοτική πρόταση του δημήτρη δημηρούλη η Γυναίκα της Ζάκυθος (εκδ. μεταίχμιο, 2008) και στο έργο διονυσίου σολωμού Άπαντα, Πρόλογος-Αναλύσεις Έλλης Αλεξίου (εκδ. μέρμηγκας).

29/7 ρωμαϊκό ωδείο θεσσαλονίκης 31/7 μεγάλο θέατρο λάρισας 2/8 ορχήστρα αρχαίου θεάτρου δημητριάδας 6/8 Αρχαίο θέατρο μαρώνειας 8/8 Περιβάλλων χώρος αρχαίου θεάτρου Αμφίπολης 12/8 ρωμαϊκό ωδείο δίου 16/8 θέατρο καστρομηνά, χίος 19/8 Περιβάλλων χώρος αρχαίου θεάτρου μυτιλήνης 21/8 Αρχαίο θέατρο Ηφαιστίας λήμνου εισιτήρια: 15€

στιβάλ και την υπηρετούν πιστά. νομίζετε πως η πολιτεία επενδύει αρκετά στον πολιτισμό; Υπάρχει μια σπουδαία αρχαιολογική κοινότητα, οι πιο ταγμένοι δημόσιοι λειτουργοί. το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο έχει αδικηθεί διαχρονικά, κάνει κι αυτό δουλειά, ειδικά από τη στιγμή που πρωταγωνιστεί στην απορρόφηση του εΣΠΑ. Όμως ο πολιτισμός δεν έχει πάρει ακόμα τη θέση που του αξίζει. Αυτό το υπέροχο απόθεμα που έχουμε θα μπορούσε να γίνει συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας και στην πραγματική οικονομία. οι ξένοι που έρχονται θέλουν να επισκεφτούν τα μνημεία του αρχαίου κόσμου. Για ποιο πράγμα είστε περισσότερο περήφανος; Για το ότι όταν κάποιος υπηρετεί τους στόχους του, βλέπει τα πιο τρελά του όνειρα να γίνονται πραγματικότητα. Αυτό που λείπει από τη χώρα είναι όσοι ονειρεύονται. ουτοπία είναι μια πρόωρη αλήθεια. είδα πολλές τέτοιες αλήθειες, όταν η πόλη μου ξαναζωντάνεψε μετά το σεισμό, όταν διαπίστωσα πώς θα μπορούσε να λειτουργεί το κράτος, και τώρα με τους αρχαιολόγους που βλέπουν το μόχθο τους να δικαιώνεται. s

θΕΑτΡΟ

τι μπορεί να συμβεί στον άνθρωπο όταν καταπιέζει τα ένστικτα και τις ανάγκες του, όταν αρνείται να γίνει θιασώτης του θεού της απόλαυσης; είναι άραγε ο διόνυσος που θα τον τιμωρήσει για ασέβεια ή μήπως απλώς θα πληρώσει το τίμημα της επιλογής του; η Άντζελα Μπρούσκου βρίσκει στις βάκχες, το πιο αινιγματικό έργο του ευριπίδη, εκείνα που αφορούν στον σημερινό άνθρωπο και την αμφιλεγόμενη, αντιφατική και βίαιη φύση του.

Άντζελα Μπρούσκου

η ρIζα μαΣ εIναι η βIα Από την Αργυρώ λύτρα, Φωτογραφία: βίκυ Γεωργοπούλου

E

νας θεός δημοκράτης, μια λατρεία που όλους τους χωράει, που όλα τα ανέχεται. Όλα εκτός από ένα: την αντίσταση στην ίδια τη λατρεία. Ποιος είναι στα αλήθεια ο διόνυσος; Πώς είναι δυνατόν ένας θεός παλλαϊκός, ένας γενναιόδωρος μύστης στο γλέντι και τη χαρά να είναι και ο αμείλικτος τιμωρός όποιου του αντιστέκεται; Πώς ο άνθρωπος βρίσκει και πώς χάνει τον εαυτό του μέσα από τη θρησκεία του; και τι μπορεί να του συμβεί αν αγνοήσει τον Βάκχο εντός του; οι εύκολες απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα δεν είναι αυτό που έχουν να επιδείξουν οι Βάκχες, αλλά ούτε και αυτό που αναζητά η Άντζελα μπρούσκου σκηνοθετώντας το πλέον σκοτεινό έργο του ευριπίδη. Σε συνέχεια μιας αταλάντευτης διαδρομής, με ορόσημο την ίδρυση του θεάτρου δωματίου το 1993 και βασικό ερευνητικό προσανατολισμό την αρχαία τραγωδία, η Άντζελα μπρούσκου φέρνει στην επίδαυρο ένα έργο στο οποίο το μαύρο μπορεί να είναι άσπρο, το άσπρο να γίνει μαύρο και άπειρες οι μεταξύ τους γκρίζες περιοχές... χαρακτηριστική για την ανάγνωση της σκηνοθέτιδας η επιλογή της να δώσει δύο κεντρικούς αντρικούς ρόλους σε γυναίκες ηθοποιούς. Στις Βάκχες, το κύκνειο άσμα του νεότερου των τραγικών, που παραστάθηκε μετά το θάνατό του, η αγριότητα και η τρυφερότητα, η έκσταση και η οδύνη, το αρσενικό και το θηλυκό, το θείο και το ανθρώπινο εκκινούν από την ίδια περιοχή. Αυτά είναι μερικά από τα στοιχεία του έργου που γοητεύουν την Άντζελα μπρούσκου, η οποία θα ερμηνεύσει το ρόλο της Αγαύης. εξάλλου, όπως υποστηρίζει η ίδια, όλα χωρούν στο διόνυσο, απλώς γιατί όλα χωρούν στον άνθρωπο...

θεωρείτε ότι οι βάκχες έχουν επίκαιρο περιεχόμενο; Σε τι αφορούν το σημερινό θεατή; το έργο έχει να κάνει με τη βία, τη διαχείριση της βίας, τον πολιτισμό, τη ρίζα μας. Πραγματεύεται πολλά θέματα: τη σχέση του ανθρώπου με τη θρησκεία, με την κοινωνία, με το κράτος, με τις δομές που έχει φτιάξει για να προστατεύεται, για να μπορεί να υπάρξει και να συνυπάρξει. Παρ’ όλα αυτά, ανά πάσα στιγμή κινδυνεύουν να ανατραπούν όλα αυτά από την πραγματικότητα του ανθρώπου, από τη ρίζα μας, που είναι βία. ο διόνυσος θα μπορούσε να είναι μια αφορμή. Πιστεύω ότι εμείς είμαστε ο διόνυσος. ο άνθρωπος έφτιαξε αυτόν τον θεό για να δει τον καθρέφτη του, επί της ουσίας το προσωπείο του θεού είναι ο καθρέφτης μας. οι Βάκχες είναι ένα έργο το οποίο υποστηρίζει τη συλλογικότητα, κι αυτό είναι που μας λείπει σήμερα: οι τελετουργίες, οι ομαδικές συνευρέσεις όπου μπορούμε να γιορτάσουμε, να πενθήσουμε, να συνυπάρξουμε, να κάνουμε όλα αυτά που παίρνουν τη μορφή μιας τελετής και μέσα

θΕΑτΡΟ

σε αυτήν βρίσκουν διέξοδο όλα τα ένστικτά μας. Αυτό με έναν τρόπο το προσφέρουν οι θρησκείες. Φυσικά με τις θρησκείες οι άνθρωποι κινδυνεύουν να γίνονται εμπαθείς. Στο όνομα της θρησκείας έχουν γίνει οι μεγαλύτερες γενοκτονίες, γιατί και η θρησκεία είναι μια εξουσία. ο διόνυσος είναι μια τελείως διαφορετική λατρεία. είναι στα μέτρα του ανθρώπου. Σου λέει «ζήσε το σήμερα», δεν υπάρχει η «σωτηρία της ψυχής». Έτσι όπως εμφανίζεται όμως στο συγκεκριμένο έργο, η βακχεία δεν είναι επικίνδυνη για τον άνθρωπο; Φυσικά, γιατί ο άνθρωπος θέλει να έχει έλεγχο σε όλα τα πράγματα, υποστηρίζει τον ορθολογισμό και την αυτοσυγκράτηση και όλα τα ένστικτά του επί της ουσίας καταπιέζονται. κι όταν τα ένστικτα δεν βρίσκουν διέξοδο, κάποια στιγμή σπάνε τα φράγματα, βγαίνουν σαν χείμαρρος και τότε είναι επικίνδυνο. Γι’ αυτό ο διόνυσος προσφέρει την τελετή που μέσα από αυτήν αποκτά ομοψυχία η κοινότητα και κατευνάζονται αυτά τα πάθη. Φυσικά δεν είναι μια θρησκεία που θα μπορούσε να τη δεχτεί εύκολα ένα κράτος, ιδίως ένα καπιταλιστικό κράτος. Γιατί το λέτε αυτό; επειδή όλα τα πράγματα στη διονυσιακή λατρεία εξισώνονται, η ευτυχία δεν στηρίζεται στη συσσώρευση πλούτου αλλά στα πολύ απλά πράγματα που είναι πραγματικά αναγκαία για τη ζωή μας, δεν υπάρχει καταπίεση, απαγορεύσεις ως προς τη σεξουαλικότητα που είναι πάρα πολύ βασικό θέμα για τον άνθρωπο. μέσα στην κοινωνία μας υπάρχουν πάρα πολλές απαγορεύσεις σε σχέση με τις επιλογές και τις ταυτότητες των ανθρώπων που δεν τις δέχεται το κράτος. Μιλάτε για το ελληνικό κράτος ή γενικότερα; Γενικότερα, για όλο τον κόσμο. Στην ουγκάντα υπάρχει θανατική ποινή για τους ομοφυλόφιλους. επίσης σε πολλά μέρη του πλανήτη οι γυναίκες δεν έχουν αποκτήσει όλα τα δικαιώματά τους. και ο δυτικός πολιτισμός αλλά και όλοι οι υπόλοιποι πάνω στη γη, μέσα από τις θρησκείες τους και τα συστήματά τους, επιβάλλουν διάφορες απαγορεύσεις – την έννοια του διαφορετικού, του άλλου, της ετερότητας δεν τη δέχονται. ο διόνυσος είναι ένας θεός, μια στάση μάλλον απέναντι στα πράγματα, που τα δέχεται όλα. Αυτό σίγουρα είναι επικίνδυνο για ένα κράτος. το θηλυκό και το αρσενικό, η συνείδηση και η παραφορά, η αγριότητα και η γαλήνη, το τρυφερό και το αποτρόπαιο είναι συνθήκες οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη στις βάκχες. θεωρείτε ότι αυτού του τύπου οι αντινομίες είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης; Φυσικά. Υπάρχει ένα πολύ σημαντικό θέμα εδώ με τα φύλα. είναι αυτό που αντιμάχεται κι ο Πενθέας, τη θηλυκή πλευρά,

που με έναν τρόπο είναι η φύση. οι άνθρωποι έχουμε μέσα μας και το θηλυκό και το αρσενικό στοιχείο, πράγμα το οποίο ως ταυτότητα δεν το δεχόμαστε κοινωνικά, γι’ αυτό και έχουμε πάρα πολλά στερεότυπα περί θηλυκότητας και αρσενικότητας. δεν αρκεί δηλαδή που είσαι γυναίκα, πρέπει και να υποδυθείς τη γυναίκα. μπορεί να είναι και πολύ κουραστικό αυτό. Υπάρχει δηλαδή το βιολογικό φύλο και το κοινωνικό φύλο. Στις Βάκχες αυτή η ταυτότητα δεν πιέζεται, ίσα ίσα εκφράζεται. δεν είναι κάτι κακό ή ανήθικο όπως μαθαίνουνε τα μικρά παιδιά... μέσα στις Βάκχες υπάρχει όλη η περιπέτεια της θνητότητας, του τι μπορεί να είναι ο άνθρωπος. ουσιαστικά είναι ο άνθρωπος και το όριό του. ο άνθρωπος έχει την τάση να υπερβεί το όριό του, θέλει να γίνει ένθεος, να βγει από τον εαυτό και να πάει σε μια άλλη δυνατότητα, σε μια άλλη διάσταση. Αλλά αν αυτό το πράγμα γίνει είτε με τεχνητά μέσα είτε με τη βία, όπως στο έργο, ο άνθρωπος τρελαίνεται . είναι σαν να μεθύσεις πάρα πολύ, να επιδιώξεις με τεχνητά μέσα μια τέτοια κατάσταση. μετά δεν ξέρεις τι θα συμβεί. Αυτή είναι και η τιμωρία του διόνυσου σε αυτούς που δεν τον δέχονται. εσείς επιλέξατε δύο γυναίκες να υποδυθούν αντρικούς ρόλους, αν και με αμφίφυλα χαρακτηριστικά: την Αγλαΐα Παππά για τον διόνυσο και τη Μαρία κίτσου για τον τειρεσία. Ποια ήταν τα κριτήριά σας γι’ αυτήν την επιλογή; εγώ δεν πιστεύω ότι στο θέατρο πρέπει να υπερασπιζόμαστε τα φύλα με την έννοια ότι ένας ωραίος άντρας πρέπει να παίξει για παράδειγμα τον διόνυσο. νομίζω ότι ο άνθρωπος πάντα ψάχνει το φύλο του, ακόμα κι αν δεν το παραδεχόμαστε, και μέσα από τη μεταμφίεση, είτε άντρες είμαστε είτε γυναίκες, ποθούμε να πάμε και στην άλλη πλευρά, σε αυτό που θεωρούμε αντίθετό μας. οπότε, έχοντας γυναίκες σε αυτούς τους ρόλους, φεύγει αμέσως το δεδομένο ότι είναι εξ ορισμού άντρες αυτοί οι ρόλοι. εγώ πιστεύω ότι κανένας ρόλος δεν έχει στην πραγματικότητα φύλο. Όλους τους ρόλους μπορούν να τους παίξουν είτε άντρες είτε γυναίκες. εξάλλου νομίζω ότι όταν παίζει το ρόλο του διόνυσου ένας άντρας, βγαίνει μια πολύ αισθησιακή πλευρά που νομίζω ότι δεν ταιριάζει στην τραγωδία, την πάει αλλού, φεύγουμε δηλαδή από την ιδέα του διόνυσου, την ουσία. εγώ αυτή την ουσία ψάχνω να βρω και όχι αν έχει ξανθές μπούκλες ή γραμμωμένους μύες. Η αρχική μου ιδέα μάλιστα ήταν να παίζουν μόνο γυναίκες στο έργο. Αλλά για κάποιους πρακτικούς, τεχνικούς λόγους, την εγκατέλειψα στην παρούσα φάση. Γιατί ειδικά μόνο γυναίκες και όχι μόνο άντρες; το έχουμε δει το θέατρο μόνο με άντρες. ο αποκεφαλισμός του Πενθέα από την Αγαύη θεωρείται μια από τις πιο τολ-

μηρές πράξεις στην παγκόσμια δραματουργία. τι σημαίνει για σας αλλά και για τη δική σας Αγαύη; το να κόψεις το κεφάλι του εχθρού είναι ένδειξη μιας ολοκληρωτικής νίκης, τον ταπεινώνεις, είναι ένα τρόπαιο. και θεωρείται πολύ ατιμωτικό όταν πρόκειται για άνθρωπο. Έκοψαν ας πούμε το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη, οι Αμερικανοί έπαιζαν ποδόσφαιρο στο ιράκ με τα κεφάλια των εχθρών, έχουμε πάρα πολλά ιστορικά παραδείγματα για να μην αναφέρω τη λαιμητόμο. εδώ όμως έχουμε μια μητέρα που κόβει το κεφάλι του παιδιού της... ναι, βέβαια, το κάνει πιστεύοντας ότι είναι ζώο και φέρει το κεφάλι ως τρόπαιο όπως κάνουν οι κυνηγοί... είναι πιο άγριο αυτό που κάνει η Αγαύη ή αυτό που κάνει η Μήδεια; Αυτό που συμβαίνει στην Αγαύη είναι το πιο άγριο, το πιο τραγικό, γιατί συμβαίνει εν αγνοία της. δεν ξέρει τι έχει κάνει, ενώ η μήδεια έχει κάνει μια συνειδητή πράξη, ουσιαστικά είναι σαν να αυτοκτονεί για να σταματήσει τη συνέχεια της γενιάς αυτού του άνδρα, του ιμπεριαλιστή, κατακτητή ιάσωνα, σκοτώνοντας τα παιδιά του. Έχει συμβολικό χαρακτήρα η πράξη της, δεν είναι ότι δεν αγαπάει τα παιδιά της. οι ήρωες στις βάκχες κάνουν τις καθοριστικές τους πράξεις σε κατάσταση βακχείας, σε κατάσταση απώλειας της συνείδησης, ενώ καταστρέφονται όταν επανακτούν τη συνείδησή τους. θα μπορούσε να κάνει κανείς εδώ ένα σχόλιο ότι τελικά η γνώση είναι που φέρνει οδύνη; Φυσικά. Για να φτάσεις τη γνώση περνάς από μια πράξη θυσίας, της απώλειας και του εαυτού και του άλλου. Όταν δεν θες να καταλάβεις βέβαια, γιατί μπορεί να συμβεί και με άλλους τρόπους αυτό που λέει το έργο. ο άνθρωπος δεν θέλει να έρθει σε επαφή με κάτι, αλλά μοιραία οι ίδιες του οι πράξεις, οι επιλογές του, θα τον φέρουν να αναμετρηθεί με αυτό που απωθεί. τι κρατάτε εσείς από τις φετινές βάκχες; είμαι ευτυχής γι’ αυτή τη συνεργασία και την επιλογή των ανθρώπων, όλων των συνεργατών. το πιο σημαντικό είναι αυτό το μεγάλο ερωτηματικό που μένει πάνω από το έργο όταν τελειώνει. Γιατί αυτό το έργο δεν προσφέρει ούτε λύσεις, ούτε συνταγές, ούτε «διδάσκει», αλλά αν υπάρχει κάτι το πραγματικά σημαντικό είναι ότι μπορεί να σε κάνει να σκεφτείς... βλέπετε κάποια «κάθαρση» στο έργο; Η κάθαρση είναι ότι αποδίδεται μια ισορροπία όταν συνέρχονται όλοι από αυτό το πράγμα, που είναι σαν ένας εφιάλτης, κι ο καθένας θα πρέπει να αναλογιστεί και να αναλάβει την ευθύνη των πράξεων του. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη τιμωρία. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 11

Αγλαΐα Παππά

ξερω να

Πειθαρχω

Έχει ξαναπαίξει αντρικό ρόλο – και τώρα της έτυχε ο διόνυσος στις βάκχες της Άντζελας Μπρούσκου. δεν την τρομάζουν οι μεταμορφώσεις, γι’ αυτό άλλωστε δεν φοβάται την έκθεση, έχει μάθει σ’ αυτήν από τους πολλούς ρόλους που έχει ερμηνεύσει. Μήπως τότε φοβάται τις αλλαγές – τις βίαιες και τις αναπόφευκτες; Από τη Μυρτώ λιαλιούτη, Φωτογραφία: βίκυ Γεωργοπούλου

H

θοποιός με γκάμα και αστείρευτη ενέργεια, που έπαιζε πάντα σε μικρά θέατρα γιατί αυτή το διάλεξε, η Αγλαΐα Παππά φέτος θα υποδυθεί τον διόνυσο. δεν είναι η πρώτη φορά που κατεβαίνει στην επίδαυρο, ούτε που αναλαμβάνει αντρικό ρόλο. Αλλά οι Βάκχες για κείνη είναι πρόκληση, γιατί «σε επανατοποθετούν σε σχέση με την ζωή». Όσο μιλάει, δεν γίνεται να μη σου γεννηθεί η απορία: Πώς μια γυναίκα που χαμογελάει συνέχεια θα υποδυθεί έναν σκληρό και τιμωρό θεό; ωστόσο, όπως λέει και η ίδια, «τα πάντα στο θέατρο είναι θέμα πειθαρχίας».

Αναλάβατε το χαρακτήρα του διονύσου. Στο παρελθόν έχετε παίξει και τον τειρεσία. είναι πιο ενδιαφέροντες οι διττοί χαρακτήρες; είναι όσο ενδιαφέροντες είναι και οι υπόλοιποι. Όλοι οι ρόλοι έχουν τον ίδιο βαθμό δυσκολίας, δεν έχει να κάνει με το φύλο ούτε με το μέγεθος. Στο αρχαίο δράμα, η ενέργεια που απαιτείται ακόμα και για το πιο μικρό κομμάτι είναι τερατώδης. Γιατί πολλές φορές ξεχνάμε πως ο διόνυσος έχει και γυναικεία φύση; νομίζω πως γενικά ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος κρύβει και τα δύο φύλα. το ξεχνάμε στην καθημερινότητά μας – κοντεύει να μας γίνει συνείδηση. Όμως η ανθρώπινη φύση δεν είναι μονοδιάστατη. Γι’ αυτό και ο διόνυσος δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατος, γιατί είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα της. με βάση την ίδια την περιγραφή που γίνεται στο έργο, ήταν ένας γοητευτικός θεός, γιατί, παρά τα πολλά αρσενικά χαρακτηριστικά του, είναι και θηλυκόμορφος. Αυτό συμβαίνει γιατί φέρει το στοιχείο της αναγέννησης, που είναι καθαρά γυναικείο. Η γέννηση, η καρποφορία και η ευφορία της άνοιξης είναι αντιπροσωπευτικά του διονύσου. επίσης, είτε είσαι άντρας είτε γυναίκα, μπορείς να καταστρέψεις κάτι ή να τιμωρήσεις κάποιον εξίσου σκληρά. Πολλές φορές μάλιστα, οι γυναίκες, λόγω της ιδιοσυγκρασίας τους, αποδεικνύονται πολύ πιο σκληρές από τους άντρες.

ΑΝδΡΟγυΝΟσ η Αγλαϊα Παππά. διόνυσος στις φετινές βάκχες της επιδαύρου, δίνει έμφαση στα θηλυκά χαρακτηριστικά ενός δισδιάστατου θεού: στη γέννηση, την καρποφορία και την ευφορία της άνοιξης.

τι ήταν αυτό που σας δυσκόλεψε περισσότερο στο ρόλο; το ίδιο το κείμενο. δεν υπάρχει μεγαλύτερο έργο στην παγκόσμια δραματουργία. Αυτό που λέω δεν έχει να κάνει με καμία διάθεση αρχαιολατρίας. θεωρώ πως οι Βάκχες

σε επανατοποθετούν σε σχέση με τη ζωή. κάποιος που θα καθίσει και θα το μελετήσει, δεν υπάρχει περίπτωση να μη θέσει ξανά στον εαυτό του θεμελιώδη ερωτήματα για την καθημερινότητά του – ειδικά αν βρίσκεται στα μέσα της ζωής του. είναι όμως κι ένα χιλιοπαιγμένο έργο, σωστά; ναι, πάρα πολύ! Σε όλους προκαλεί τεράστιο ενδιαφέρον και θέλουν να ασχοληθούν με αυτό. το να έχει παιχτεί ένα έργο πολλές φορές έχει και τα καλά του και τα κακά του. κάποιος μπορεί να έρθει με πολύ καθορισμένες ιδέες για το τι θέλει να δει, κι αυτό δεν είναι απαραιτήτως καλό. Πιστεύω ότι οι θεατές πρέπει να είναι πολύ ανοιχτοί, να μην έχουν προκαταλήψεις. κάθε φορά που μου έχει συμβεί κάτι τέτοιο, τα αποτελέσματα δεν ήταν και τόσο καλά – για όλους μας. δεν υπάρχουμε μόνο εμείς ή μόνο το κοινό· γίνεται μια όσμωση. Αν δεν λειτουργήσει αυτή η διαλεκτική σχέση μεταξύ κοινού και παράστασης, το αποτέλεσμα δεν καλύπτει κανέναν. Πρέπει να υπάρξει αυτή η σύνδεση για να μπορέσουμε να μιλήσουμε πραγματικά για την επιτυχία μιας παράστασης. Πόσο επηρεαζόμαστε από το θείο σήμερα; εξαρτάται από τον άνθρωπο. Έχω γνωρίσει άθεους, οι οποίοι πραγματικά είχαν στενή σχέση με μια μορφή θείου, κι από την άλλη θρησκευόμενους που βρίσκονταν μακριά απ’ αυτό που πίστευαν. το θείο το έχει ο καθένας μέσα του και υπάρχει ανάλογα με το πώς έχει διαμορφώσει την προσωπικότητά του και τη σχέση του με την ζωή. τι μας τρομάζει περισσότερο σ’ έναν θεό; Ότι έχει τη δυνατότητα να μας τιμωρήσει; το ότι μπορεί να γίνει άνθρωπος. Αυτό μας τρομάζει και στον διόνυσο. Πιστεύετε πως είμαστε δεκτικοί στις αλλαγές; Όχι· ούτε ως κοινωνία, ούτε ως λαός. δεν είμαστε ευέλικτοι, μας αρέσει να νιώθουμε ασφαλείς. Όμως, παράλληλα, πιστεύω ότι έχουμε και μια μορφή ελευθερίας που άλλες χώρες, δυτικοευρωπαϊκές, πιο ανεπτυγμένες, δεν την έχουν. Η ελληνική κοινωνία, δηλαδή, έχει αντικρουόμενα χαρακτηριστικά. τώρα με την κρίση, δίνεται η ευκαιρία να γίνουν αλλαγές που σε άλλες συνθήκες δεν θα αποδεχόμασταν; Πιστεύω ότι η κρίση μάς έκανε να δούμε τα πράγματα πολύ πιο καθαρά. ειδικά εμάς τους ανθρώπους

του θεάτρου, μας έφερε σε μεγάλη αμηχανία. Έπρεπε να μιλήσουμε για όλο αυτό το πράγμα που συνέβη και, δυστυχώς, δεν ήμασταν έτοιμοι να το κάνουμε. νομίζω ότι σιγά σιγά αρχίζουμε να συμφιλιωνόμαστε με όσα μας σόκαραν στην αρχή· αρχίζουμε να ξαναβρίσκουμε ένα βηματισμό και μια γλώσσα για να μπορούμε να αρθρώσουμε. δεν μπορώ να ξέρω αν θα γίνουμε πιο εύκολοι στις αλλαγές, αλλά νομίζω πως όταν τελειώσει η κρίση δεν θα είμαστε ποτέ οι ίδιοι. Υπό μια έννοια, εγώ χαίρομαι γι’ αυτό. Συνέβαιναν πράγματα γύρω μας που δεν είχαν σχέση με το μέτρο της χώρας. Υπήρχε ένας πολύ μεγάλος βαθμός ψευδαίσθησης, και κάπως επανήλθαμε στην πραγματικότητα. Σε καμία περίπτωση δεν θέλω να βάζω διαχωριστικές δικλίδες, αλλά στη δουλειά μας, όσοι εργαζόμασταν σ’ έναν πολύ συγκεκριμένο χώρο, με τις αποδοχές που είχαμε, χωρίς να κυνηγάμε κάτι περισσότερο, θεωρούμασταν γραφικοί. ως ηθοποιός έχετε ένα πολύ ευρύ ρεπερτόριο, με πολλά και διαφορετικά πράγματα. Πώς διαλέγετε κάθε φορά τον επόμενο ρόλο; είχα την τύχη συνήθως να με επιλέγουν. Όμως αυτός είναι ένας δρόμος που διάλεξα να ακολουθήσω από την αρχή. επεδίωξα να δουλέψω με ανθρώπους που εκτιμούσα και τους κυνήγησα. με δέχτηκαν, και είχα εξαιρετική συνεργασία με όλους τους, από τον λευτέρη Βογιατζή, τον Γιάννη χουβαρδά και τον μιχαήλ μαρμαρινό μέχρι τον Ανατόλι Βασίλιεφ και τον θεόδωρο τερζόπουλο. είδα έναν άλλο τρόπο προσέγγισης. Συχνά κάνουμε πράγματα και τα επεξεργαζόμαστε με τον τρόπο που μπορούμε εκείνη την στιγμή – άτσαλα πολλές φορές. τα αποτελέσματα έρχονται μετά, όταν συνειδητοποιήσουμε πως οι εμπειρίες αυτές άνοιξαν μεγάλους δρόμους. Η δουλειά αυτή θέλει χρόνο. την τελευταία φορά που πήγατε στην επίδαυρο, στην πολυσυζητημένη Μήδεια του Ανατόλι βασίλιεφ, γίνατε αποδέκτης σφοδρής αποδοκιμασίας από το κοινό. Πώς μπορεί ένας ηθοποιός να συνεχίσει να παίζει όταν τον γιουχάρουν τόσο έντονα από κάτω; τα πάντα στο θέατρο είναι θέμα πειθαρχίας. Ένας ηθοποιός πρέπει να έχει πολύ καλό νευρικό σύστημα, να έχει άξονα. να ξέρει για ποιον λόγο βρίσκεται εκεί πάνω και ανά πάσα στιγμή να ελέγχει το γύρω του, το απέναντί του και τον εαυτό του. Αν αυτό το έχει κατακτήσει, μπορεί να κάνει ό,τι θέλει πάνω στη σκηνή. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 13

O

ταν ο κάδμος ίδρυσε τη θήβα, ακολουθώντας τη συμβουλή της θεάς Αθηνάς, έσπειρε στο χώμα τα δόντια ενός δράκοντα, απόγονου του Άρη. Έτσι φύτρωσαν οι «Σπαρτοί», από τους οποίους μόνο πέντε επέζησαν. Ένας από αυτούς ονομάστηκε εχίονας και πήρε για γυναίκα του την Αγαύη. μαζί έκαναν ένα παιδί, τον Άρη Σερβετάλη. Η αλήθεια είναι πως Πενθέα το ονόμασαν, αλλά αυτό το καλοκαίρι τα δύο ονόματα είναι συνώνυμα. Φρέσκος από τον ρόλο του Άλεξ στο κουρδιστό πορτοκάλι του Γιάννη κακλέα τον περασμένο χειμώνα, ο Σερβετάλης μοιάζει να τα πηγαίνει υπέροχα με τους περίεργους χαρακτήρες. οι κριτικοί επαινούν τις σωματικές προσεγγίσεις που επιχειρεί και οι θεατές γεμίζουν τις παραστάσεις στις οποίες παίζει. Πολλές φορές, μάλιστα, κρατούν το χειροκρότημα ειδικά γι’ αυτόν. θα καταφέρει άραγε να το κερδίσει ξανά, δοκιμαζόμενος για πρώτη φορά στην αρχαία τραγωδία;

άκρα, γιατί δεν μπορεί να μπει στη διαδικασία να αντιληφθεί τη θεότητα και τη δύναμή της. οι άλλοι τον αποκαλούν «θεό από λάσπη» και έχει τη νεανική έπαρση της εξουσίας, στην πορεία όμως ταπεινώνεται, εξευτελίζεται και γίνεται ο ίδιος θυσία για την πόλη του. Από τον Πενθέα κρατάω περισσότερο την έπαρσή του. Έχει μάθει να στηρίζεται τόσο στον εαυτό του, και όταν γκρεμίζεται από το θρόνο του απογυμνώνεται τελείως, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί να συντονιστεί σε άλλες συχνότητες πέραν του κόσμου τούτου.

Όταν ξεκινούσατε, σας είχε περάσει από το μυαλό ότι κάποια στιγμή θα παίξετε στην επίδαυρο; μετά τη σχολή, είδα πολλές παραστάσεις στην επίδαυρο. να πω την αλήθεια, όμως, δεν είχα ποτέ αυτό που λέμε «καημό» να παίξω εκεί. είναι βέβαια ένας φοβερός χώρος, πανέμορφος και από αυτά που έχω ακούσει πρέπει να είναι συγκλονιστική εμπειρία. νομίζω πως «έκατσε» η σωστή στιγμή για να γίνει αυτή η δουλειά με την Άντζελα.

εμείς φοβόμαστε το καινούργιο; Φοβόμαστε, βέβαια. δεν θέλουμε να μπούμε σε μια άγνωστη διαδικασία και να φύγουμε από το κέντρο μας. Προτιμάμε να ορίζουμε τα πράγματα, νιώθουμε μια ασφάλεια στο οικείο. Αλλά στην πραγματικότητα αυτή η ασφάλεια προκαλείται από την ανασφάλεια προς το νέο, το διαφορετικό. Αυτό νιώθει και ο Πενθέας, του οποίου το μυαλό δεν μπορεί να συλλάβει πράγματα αλλιώτικα από αυτά που γνωρίζει. ούτε επιθυμεί να μπορούσε να καταλάβει, προτιμά να απολαμβάνει τα προνόμιά του. Από αυτό και μόνο φαίνεται πως οι Βάκχες είναι ένα πολύ διαχρονικό έργο που καταπιάνεται με αρχετυπικά θέματα. μου αρέσουν πάρα πολύ. ο ευριπίδης πρέπει να ήταν ημίτρελος για να το συλλάβει! νομίζω ήταν και λίγο αναρχικός, γιατί αυτοεξορίστηκε και στη συνέχεια προσπάθησε να ξυπνήσει τους Αθηναίους· γι’ αυτό το έγραψε αυτό το έργο. Αναρωτιέμαι όμως αν θα μπορούσαμε κι εμείς να ξυπνήσουμε.

θα ξανακάνατε τηλεόραση; Όπως είπαμε, αν υπήρχε κάτι που να έχει από πίσω του μια πολύ καλή προετοιμασία και να είναι μια δουλειά σοβαρή, ναι, ασφαλώς.

η βία του Πενθέα φέρνει τη βίαιη αντίδραση του διονύσου. Μπορεί η μετάβαση από μια παλιά κατάσταση σε μια καινούργια να γίνει αναίμακτα ή ισχύει το παλιό ρητό του Μαρξ ότι «η βία είναι η μαμή της ιστορίας»; Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο. Η βία υπάρχει μέσα μας, έχει πολύ να κάνει με το εγώ του αν-

Πώς σας φαίνεται που το πρώτο σίριαλ στο οποίο παίξατε, το είσαι το ταίρι μου, προβάλλεται διαρκώς σε επανάληψη; δεν είναι φοβερό; μου κάνει εντύπωση. ξεκινάς το 2002 να κάνεις έναν τύπο περιθωριακό και ιδιαίτερο και δεν περιμένεις ότι δώδεκα χρόνια μετά θα τον θυμούνται ακόμα. s

η παρουσία στην επίδαυρο θεωρείται αναγνώριση της πορείας ενός ηθοποιού ή είναι απλά μια στιγμή στην καριέρα του; κακά τα ψέματα, για τη χώρα μας, το αρχαίο θέατρο της επιδαύρου είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο. είναι μια γιορτή για το θέατρο και είναι ωραίο να συμμετέχεις σ’ αυτήν, είτε ως θεατής, είτε ως ηθοποιός. Από κει και πέρα, η θεατρική πράξη για μένα έχει την ίδια βαρύτητα, είτε γίνεται σ’ ένα δωμάτιο είτε σ’ ένα τεράστιο ανοιχτό θέατρο. Απλά η ιστορία της επιδαύρου προσδίδει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα και δημιουργεί μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα. τι σας γοήτευσε περισσότερο στο χαρακτήρα του Πενθέα; το ότι είναι γιος του εχίονα! Πέρα από την πλάκα, είναι ένας άνθρωπος που διοικεί, είναι προσκολλημένος στους νόμους και φτάνει στα

τι είναι αυτό που τον φοβίζει περισσότερο στη λατρεία του διονύσου; νομίζω πως αυτό που τον ενοχλεί περισσότερο είναι ότι χάνει τα ηνία της εξουσίας. θα αναγκαστεί να ακολουθήσει κάποιον που είναι πιο δυνατός από τον ίδιο, πράγμα που ο εγωισμός του δεν του επιτρέπει. θέλει να είναι κυρίαρχος και γι’ αυτό δεν τον αναγνωρίζει καν ως ξάδελφο. θα μπορούσε ίσως κάποιος, με τα σημερινά δεδομένα, να τον αποκαλέσει συντηρητικό μονάρχη.

14 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

θρώπου και με το θέλω του. το θέμα είναι ο τρόπος που την τρέφεις, γιατί υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη βίας. Ίσως μόνο σε μια κοινωνία αγγέλων τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. χρειάζεται πολύ μεγάλη αντίσταση για να μη γεννήσει η βία περισσότερη βία, αντίσταση που κατά βάση έχει να κάνει με την πνευματικότητα. βλέπουμε τις βάκχες με την ασφάλεια ότι αυτά που συνέβησαν τότε είναι μύθος και δεν πρόκειται να συμβούν σε εμάς; ναι. ο μύθος σού επιτρέπει να κάνεις συνειρμούς. Η ανεξέλεγκτη κατάσταση που δημιουργεί η πίστη μπορεί να γίνει πολύ τρομακτική. Αυτό που παθαίνουν οι μαινάδες είναι φοβερό. Φαντάσου τώρα που είμαστε εδώ και μιλάμε, ξαφνικά εσύ να τρελαθείς, να πάρεις το μαγνητόφωνο και να αρχίσεις να μονολογείς! θα ήταν παλαβό. Αλλά εκείνες κάνουν ό,τι κάνουν γιατί πιστεύουν σ’ αυτό. Η πίστη είναι ένα ιδιαίτερο ζήτημα. εσείς γίνατε ευρέως γνωστός μέσα από την τηλεόραση, αλλά μετά ακολουθήσατε μια πιο εναλλακτική πορεία. Ήταν εύκολη αυτή η αλλαγή; δεν ξεκίνησα από την τηλεόραση, αλλά από ομάδες χορού. Προέκυψαν τρεις τηλεοπτικές δουλειές και μετά συνέχισα να κάνω αυτό που μου αρέσει. να διηγούμαι ιστορίες που μέσα στην αφήγηση να συμπεριλαμβάνουν και το σώμα. Από την αρχή αυτό είχα στο μυαλό μου. δεν υπήρξε αλλαγή πορείας, αν εξαιρέσεις την τηλεόραση, η οποία είναι ένα πολύ δυνατό μέσο. να πω την αλήθεια, μου άρεσε που μπήκα και σ’ αυτή τη διαδικασία. ναι μεν θυμίζει κινηματογράφο, αλλά τα πράγματα γίνονται πιο άρπα κόλλα. είναι τόσο συμπιεσμένοι οι χρόνοι, που χρειάζεται πολύ καλή προετοιμασία για να γίνει μια σοβαρή δουλειά. Στην ευρώπη, βέβαια, ήδη γίνονται σειρές με προδιαγραφές ταινίας.

Info θέατρο δωματίου – Άντζελα Μπρούσκου Βάκχες του ευριπίδη ο θεός διόνυσος έρχεται με τη μορφή ανθρώπου στη θήβα για να επιβάλει τη λατρεία του. ο Πενθέας, γιος της Αγαύης, αποφασίζει να στραφεί ενάντια στις μαινάδες, κόρες του κάδμου που ο διόνυσος οδήγησε στην τρέλα γιατί αμφισβήτησαν τη θεϊκή καταγωγή του. ο Πενθέας μεταμορφώνεται σε μαινάδα και, όταν φτάνει στο βουνό, οι μαινάδες με πρώτη τη μητέρα του τον διαμελίζουν. Η Αγαύη επιστρέφει θριαμβευτικά, αλλά ο κάδμος τη κάνει να συνειδητοποιήσει τι έπραξε. το έργο κλείνει με την εμφάνιση του διoνύσου ως θεού. ερμηνεύουν: Αγλαΐα Παππά (διόνυσος), Αριστείδης Σερβετάλης (Πενθέας), μαρία κίτσου (τειρεσίας), Γιώργος μπινιάρης (κάδμος), Αργύρης Πανταζάρας, χάρης χαραλάμπους (δούλος-Άγγελος), Παρθενόπη μπουζούρη (Άλλος άγγελος), Άντζελα μπρούσκου (Αγαύη). Η παράσταση παρουσιάζεται στα ελληνικά, με αγγλικούς υπέρτιτλους. Αρχαίο θέατρο επιδαύρου 8-9 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 40€ (ζώνη VIP), 35€ (ζώνη Α), 25€ (ζώνη Β), 15€ (ζώνη Β: φοιτητικό), 15€ (Άνω διάζωμα), 10€ (Άνω διάζωμα: φοιτητικό, ΑμεΑ), 5€ (άνεργοι)

Άρης σερβετάλης

ο ευριΠιΔηΣ;

ηταν λιΓο αναρχικοΣ

Πώς μπαίνεις στον ψυχισμό ενός θεού από λάσπη, που περιφρονεί τη φθαρτότητα μαγεμένος από τη νεανική έπαρση της εξουσίας; Αν ονομάζεσαι Άρης Σερβετάλης, σε οδηγούν τα θεατρικά σου προσόντα: η σωματικότητα της ερμηνείας και η ταύτιση, τόσους αιώνες μετά, με την απαιτητική αντισυμβατικότητα του ευριπίδη. Από τη Μυρτώ λιαλιούτη, Φωτογραφία: βίκυ Γεωργοπούλου

σΠΟυδη στη βΙΑ ο Άρης Σερβετάλης επικαλείται την πνευματικότητα προκειμένου ο άνθρωπος να ξεφύγει από «τη βία που υπάρχει μέσα μας».

Άρης Μπινιάρης

ροκ

ΣκαριμΠαΣ

ο μοναχικός, ιδιότυπος ποιητής της Χαλκίδας, θα ήταν ευτυχισμένος. ο ηχος που συνοδεύει τα κείμενά του είναι ηλεκτρικός. υπεύθυνος γι’ αυτό, ένας λάτρης των Motörhead. Από τον νικόλα ρώσση, Φωτογραφία: βασίλης Μαθιουδάκης

Info Άρης Μπινιάρης το θείο τραγί – Βασισμένο στο διήγημα του Γιάννη Σκαρίμπα ο Άρης μπινιάρης ετοιμάζει μια συναυλιακού τύπου αφήγηση του διηγήματος του Γιάννη Σκαρίμπα με πρωτότυπη μουσική και τραγούδια. Ένας περιπλανώμενος αλήτης, ο Γιάννης γυρνάει από τόπο σε τόπο απορρίπτοντας τις κοινωνικές συμβάσεις. ο Γιάννης Σκαρίμπας παρουσιάζει έναν γνήσιο αντιήρωα. Πειραιώς 260, κτίριο ε 25-26 ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 15€, 10€ (μειωμένο), 5€ (φοιτητικό, άνεργοι, ΑμεΑ)

Σ

ε μια ανέλπιστη δροσιά, συναντηθήκαμε με τον Άρη μπινιάρη στα σκαλάκια της καλλιδρομίου, για να μιλήσουμε για την πολύ ιδιαίτερη και πρωτότυπη ερμηνεία του στο αντισυμβατικό μυθιστόρημα του Γιάννη Σκαρίμπα το θείο τραγί, που ανεβάζει στην Πειραιώς 260, στις 25 και 26 ιουλίου. Παρά τις παρεμβολές από τα διερχόμενα οχήματα και μια μικρή σαύρα, που τρόμαξε μόνο εμένα, ο Άρης μπινιάρης εξήγησε την ουσία της παράστασης, την αγάπη του για τον Σκαρίμπα, αλλά και για τους Motörhead.

Αυτό που κάνετε στο Θείο τραγί είναι κάτι πολύ ξεχωριστό σε σχέση με τις υπόλοιπες εκδηλώσεις του φεστιβάλ. τι θα δει ο ανυποψίαστος θεατής στην παράστασή σας; Η ιδιαιτερότητα της παράστασης έγκειται στο γεγονός ότι είναι σύνθεση μουσικής, θεάτρου και εικόνας. είναι μια συναυλιακού τύπου αφήγηση μιας συγκλονιστικής ιστορίας. Πήραμε το κείμενο του Γιάννη Σκαρίμπα που είναι γραμμένο το 1930 και το επενδύσαμε με δικιά μας μουσική και δικά μας τραγούδια, που παρεμβάλλονται εμβόλιμα στην παράσταση και αντλούν από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής εκείνης. ο θεατής θα μπορέσει να απολαύσει αυτήν την ιστορία με πολύ ξεχωριστό τρόπο. Η εικόνα, ο λόγος και η μουσική βρίσκονται σε μια ζωντανή συνδιαλλαγή, και γι’ αυτό και το μοντάζ των εικόνων γίνεται εκείνη τη στιγμή παράλληλα από τον τεχνικό μας, τον Παντελή Παντελόγλου. Η παράσταση πρέπει να πω ότι, παρ’ όλη τη ροκ αισθητική που μπορεί να έχει, αφορά ένα ετερόκλητο και διαφόρων ηλικιών κοινό. είναι σίγουρα μια παράσταση ειλικρινής και συνεπής με την πρόθεση και τις θέσεις της. ταυτίζετε καθόλου τον εαυτό σας με τον Γιάννη, τον ήρωα ή μάλλον τον αντιήρωα του έργου; δεν θα έλεγα ταυτίζομαι, αλλά θα έλεγα ότι συντονίζομαι γενικότερα με το πνεύμα του Σκαρίμπα. Συντονίζομαι με τον Σκαρίμπα γιατί στο τραγί αλλά και στα υπόλοιπα έργα του έχει αδιαπραγμάτευτες πολιτικές και κοινωνικές θέσεις – είναι καθαρός. Άλλοι την εποχή του αρέσκονταν στο να περιγράφουν ωραία τοπία και να θολώνουν τις αισθήσεις. μέσα από τις απόψεις του για το δίκαιο, τον άνθρωπο, την ελευθερία και την εξουσία ξεκαθαρίζει και εγείρει τα συναισθήματα, το θυμό, τη θλίψη, τη χαρά και την έκπληξη. Γι’ αυτό είναι και γλωσσοπλάστης: για να εκφράσει ακριβώς όπως πρέπει κάθε συναίσθημα. εγώ με αυτό συντονίστηκα και αυτό κάνει και η παράσταση. επίσης, οποιαδήποτε προσπάθεια διαχωρισμού του έργου του Σκαρίμπα από τις κοινωνικοπολιτικές του θέσεις πρέπει να μας προβληματίζει. Για μένα, ο παλμός του Σκαρίμπα καταγράφεται στα ιστορικά του βιβλία: το ’21 και η αλήθεια και το ’21 και η αριστοκρατία του. Αυτό το πνεύμα διέπει και το λογοτεχνικό του έργο.

ΑτΑξΙΝΟΜητΟσ ΠΕΙΡΑΜΑτΙσΜΟσ ο Άρης Μπινιάρης έντυσε με ροκ ήχους την αφήγηση του αντισυμβατικού της Χαλκίδας, Γιάννη Σκαρίμπα (στη μικρή φωτογραφία), Το θειο τραγί. Πώς μπορεί να ακούγεται ροκ ένα κείμενο γραμμένο στα 1930;

Γιατί δεν το μελοποιήσατε πλήρως το έργο; ο Σκαρίμπας δεν θα το ήθελε, πιστεύω. Αλλιώς θα το έκανε θεατρικό και όχι μυθιστόρημα. ο στόχος μου άλλωστε δεν ήταν να ανεβάσω πιστά και ευλαβικά το Θείο τραγί, σαν να δίνω εξετάσεις. Ήθελα να το αφηγηθώ σε γενικές γραμμές,

ώστε ο θεατής να καταλάβει τι συμβαίνει. το κείμενο είναι απλά αφορμή. εμείς συνεχίζουμε το διάλογο με τα ερωτήματα του Σκαρίμπα μέσα στο έργο του για τον έρωτα, για το πότε μια σχέση είναι αληθινή, για τον πόλεμο και την επανάσταση. επομένως εμείς κάνουμε τη δική μας ερμηνεία με τα εμβόλιμα μουσικά στοιχεία. η παράσταση έχει πολλά αυτοσχεδιαστικά στοιχεία, αυτό φαντάζομαι σε κρατάει σε εγρήγορση, αλλά δεν έχει και λίγο ρίσκο; ναι, σίγουρα χωρίς ρίσκο τίποτα δεν γίνεται. δηλαδή, πιστεύω ότι τίποτα ενδιαφέρον δεν μπορεί να προκύψει. Η παράσταση είναι δομημένη μουσικά, αλλά έχει και κάποια ανοιχτά σημεία αυτοσχεδιασμού όπως λες, αλλά μέσα σε κάποια όρια, ώστε να μπορεί να υπάρχει αληθινή αλληλεπίδραση. Αναλόγως και με την ενέργεια του κοινού και τη δική μας κάθε παράσταση, λίγο διαφοροποιείται. Άρα ο αυτοσχεδιασμός είναι πιο πολύ αλληλεπίδραση. Με τους ανθρώπους που σας πλαισιώνουν στη σκηνή είστε και συγκρότημα ή είναι μόνο για την παράσταση; με τον Βασίλη Γασλακιώτη στα τύμπανα, τον τάκη Βαρελά στο μπάσο και τον Παντελή Παντελόγλου στις εικόνες, είναι η πρώτη φορά που συνεργαζόμαστε και συναντηθήκαμε με αφορμή το Θείο τραγί. Αυτό μας οδηγεί σιγά σιγά σε μια ιδιότυπη συνεργασία και γινόμαστε κάτι σαν μόνιμη μπάντα τελικά. Απλώς δεν κάνουμε κάτι αμιγώς μουσικό, θέλουμε πάντα αυτό που κάνουμε να είναι μια σύνθεση μουσικής, λόγου και εικόνας. Σε κάποιες φωτογραφίες από την παράσταση, σας είδα με μπλουζάκι των Motörhead. είναι κάποια υποδόρια σύνδεση του ασυμβίβαστου χαρακτήρα αυτής της μπάντας με το χαρακτήρα του έργου και του ήρωα, ή το πήγα μακριά και είναι απλά ένα τι σερτ για την παράσταση; το σκέφτηκα επειδή ο Lemmy των Motörhead θα μπορούσε να είναι ο εν ζωή Γιάννης. Όχι, όχι, έχεις δίκιο, ήταν μια συνειδητή επιλογή. ο Lemmy για εμένα αποτελεί πρότυπο. οι Motörhead, αλλά και o Lemmy, πέραν από το μουσικό τους ύφος, είναι πέρα για πέρα αυτό που φαίνεται. είναι πράγματι αυτό που λέει, είναι συνεπής και είναι αληθινός, κι έτσι είναι και η ουσία της παράστασης: ακατέργαστη, χωρίς να υπάρχει κάτι θολό από πίσω. δεν υπάρχουν ευφάνταστα σκηνικά και κουστούμια – είναι όλα μπροστά. μπάσο, τύμπανα, κιθάρα χωρίς στολίδια, χωρίς φιοριτούρες, χωρίς περιγραφές, όλα είναι θέσεις. οι μπασογραμμές, η ρυθμολογία στα τύμπανα είναι μια συγκεκριμένη θέση, όχι η περιγραφή μιας κατάστασης. Έτσι κι ο Σκαρίμπας δεν περιέγραφε, αλλά έλεγε πώς αισθάνεται. και ο Lemmy το ίδιο πράγμα κάνει. Με το Θείο τραγί καταπιάνεστε λίγο-πολύ από το 2011. τι άλλο θα δούμε στο μέλλον από σας; ετοιμάζουμε μια καινούργια δουλειά για τη χρονιά που μας έρχεται, η οποία θα έχει να κάνει με τον έρωτα, τον πόλεμο και την επανάσταση. θα είναι βασισμένη σ’ ένα δικό μου κείμενο και θα συνεργαστώ πάλι με τα ίδια παιδιά, όμως ακόμα δεν θέλω να ανακοινώσω λεπτομέρειες. Αλλά σίγουρα θα είναι μια ξεχωριστή μουσικοθεατρική εμπειρία. s [24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 17

ΜΕ τΟΝ σκηΝΟθΕτη ΠΟυ τηΝ ΠΑΡΕσυΡΕ Όταν ήταν στο λύκειο, η Γιούλικα Σκαφιδά είδε τον Γυάλινο κόσμο στο θέατρο εμπρός, σκηνοθετημένο από τον δημήτρη Μαυρίκιο. εξαιτίας εκείνης της παράστασης, ομολογεί σήμερα, μπήκε στο θέατρο. και επιτέλους, πολλά χρόνια μετά αφήνεται στις οδηγίες ενός προσώπου που το θεωρεί δάσκαλο.

γιούλικα σκαφιδά

ΔιεκΔικω και εΠιλεΓω

Η Πάπισσα ιωάννα του δημήτρη μαυρίκιου είναι από την καλαμάτα. Παθιασμένη με το θέατρο, δεν αρνιέται ούτε τον κινηματογράφο ούτε την τηλεόραση. Προσπαθεί να ελέγχει τους ρόλους που παίζει, δεν υποκύπτει στις ευκολίες για χάρη του μέσου θεατή και απαιτεί το χειροκρότημα να το κερδίζει με τη δουλειά της. Όσοι τη θαυμάζουν, μπορούν να περιμένουν – σε λίγο καιρό θα τη δουν ξανά και στο σινεμά, σ’ ένα μεξικανικό θρίλερ. Από την κωνσταντίνα κυριάκου, Φωτογραφία: βίκυ Γεωργοπούλου

Τ

ο 2014 είναι χρονιά ανταμοιβής για τους κόπους που έχει καταβάλει η Γιούλικα Σκαφιδά, αφού κατέκτησε το επίζηλο θεατρικό βραβείο μελίνα μερκούρη για τις ερμηνείες της στην παράσταση του εθνικού θεάτρου με το έργο του ευγένιου ο’νιλ το πένθος ταιριάζει στην ηλέκτρα, όπου, σκηνοθετημένη από τον Γιάννη χουβαρδά, ερμήνευσε τη χέιζελ νάιλς, αλλά και στο ρόλο της κάρολ κατρίρ στον ορφέα στον Άδη του τένεσι ουίλιαμς, σε σκηνοθεσία της μπάρμπαρα ουέμπερ. μετά το ρόλο της τερέζα Φον χέρτσφελντ, στο μεφίστο του κλάους μαν, που σκηνοθέτησε ο νίκος μαστοράκης για το εθνικό, η Γιούλικα Σκαφιδά κάνει ένα ρόλο-πρόκληση για το Φεστιβάλ Αθηνών: ο δημήτρης μαυρίκιος τη σκηνοθετεί στον βασικό ρόλο μιας δραματοποιημένης μορφής της πάπισσας ιωάννας, του κορυφαίου αφηγήματος που υπέγραψε ο εμμανουήλ ροΐδης, ο μεγάλος κριτικός της νεοελληνικής νοοτροπίας και ιδεολογίας, που από τις μέρες του ώς τις δικές μας παραμένει αμετάλλαχτα ίδια. Πασίγνωστη, έπειτα από την τηλεοπτική της εμφάνιση στην τηλεοπτική σειρά το νησί, η Γιούλικα Σκαφιδά εργάζεται συνεχώς – στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο και, βέβαια, στο θέατρο. κάπως έτσι έχει οργανώσει από την αρχή τη ζωή της: διάβασμα και δουλειά. Αυτή είναι η στόφα των μεγάλων ηθοποιών. Γι’ αυτό, άλλωστε, την αναζητήσαμε προκειμένου να κάνουμε τη συζήτηση που ακολουθεί:

Αναφέρετε συχνά τον δημήτρη Μαυρίκιο στις συνεντεύξεις σας, και πριν την τωρινή συνεργασία σας. Από πού πηγάζει ο θαυμασμός σας γι’ αυτόν; Όταν ακόμα πήγαινα στη Γ’ λυκείου, ο Γυάλινος κόσμος του τένεσι ουίλιαμς, τη σκηνοθεσία του οποίου υπέγραφε ο δημήτρης μαυρίκιος, με μάγεψε. Σκεφτόμουν ότι ήταν ευτυχία να είμαι εκεί την ώρα που αυτό συνέβαινε. κατά κάποιον τρόπο, λοιπόν, του χρωστάω το ότι έγινα ηθοποιός. ο Γυάλινος κόσμος του μαυρίκιου με έστειλε στη δραματική σχολή. χαίρομαι που η ζωή κάνει κύκλους και τώρα, επιτέλους, συνεργαζόμαστε. τι σας μαθαίνει αυτή η συνεργασία; ο δημήτρης μαυρίκιος μου αρέσει γιατί αφήνει τον ηθοποιό να παίρνει πρωτοβουλίες. Η σύλληψή του είναι πρωτίστως εικαστική, χρησιμοποιεί τον κινηματογράφο τον οποίο ενσωματώνει στο έργο, παίζει με τη μουσική... μοιάζει με μαέστρο που προσπαθεί να συγχρονίσει μια σειρά από διαφορετικά στοιχεία, ηθοποιούς, βίντεο, μουσικές, για να προκύψει ένα σύνθετο και γοητευτικό οπτικοακουστικό αποτέλεσμα. Πώς γίνεται κανείς ηθοποιός; Με ποια μόρφωση, τι σπουδές; δεν υπάρχει ένας μόνο τρόπος. Συνήθως, τελειώνεις μια δραματική σχολή, αλλά έχω δει ηθοποιούς που δεν έχουν περάσει ούτε απ’ έξω. Η δραματική σχολή είναι καλή όχι τόσο γι’ αυτά που θα μάθεις αλλά για τα ερεθίσματα που θα πάρεις από τους δασκάλους, αλλά και τους συμφοιτητές με τους οποίους θα συνεργαστείς. Η εξέλιξη του ηθοποιού, όμως, είναι ατομική του υπόθεση, μόνος του ανοίγει το δρόμο του. Προσωπικώς, τη δουλειά την «έμαθα» όταν άρχισα να δουλεύω.

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 19

δΙΕθΝησ ηθΟΠΟΙΟσ Έχοντας παίξει πολλούς ρόλους σε ελληνικές ταινίες, η Γιούλικα Σκαφιδά πρωταγωνιστεί και σε μια διεθνή, στο μεξικανικό θρίλερ A Lonely Woman. θα της άρεσε να κάνει καριέρα εκτός ελλάδος; Προσγειωμένη, γνωρίζει καλά ότι υπάρχει ένα σοβαρό εμπόδιο: η γλώσσα. Πάνω αριστερά, όπως εμφανίστηκε στο τηλεοπτικό Νησί.

το βραβείο Μελίνα Μερκούρη σας προσφέρει δημοσιότητα. τι άλλο προσφέρει ένα βραβείο; χαρά, πολύ μεγάλη χαρά. Για μένα, μάλιστα, το βραβείο μελίνα μερκούρη ήταν μια επιβράβευση. μου έδωσε κουράγιο να συνεχίσω. δεν είναι τυχαία βράβευση. το βάρος του σου δίνει ώθηση – οι συνάδελφοί μου που τιμήθηκαν μ’ αυτό έχουν ήδη μια αξιοσέβαστη πορεία. δεν θέλω εγώ να παρεκκλίνω. Σας έκριναν, όμως, και αρνητικά. Πώς τα αντιμετωπίσατε; δεν με επηρέασαν ιδιαίτερα. Η κριτική είχε να κάνει κυρίως με την ηλικία μου, ελέχθη ότι το βραβείο μελίνα μερκούρη δίνεται σε νέες ηθοποιούς, ενώ εγώ είμαι ήδη 10 χρόνια στη δουλειά. Αλλά αυτό δεν είναι ακριβές. το βραβείο απονέμεται σε ηθοποιούς που δεν έχουν κάνει πάνω από πέντε δουλειές τα πέντε χρόνια που εργάζονται στο θέατρο – και οι δουλειές που έκανα εγώ ήταν ακριβώς στην πέμπτη χρονιά. θεωρώ, όμως, μικρόψυχο κάποιος να παίρνει βραβείο και ορισμένοι να κράζουν. Γέλασα πιο πολύ, πάντως, παρά στενοχωρήθηκα. Έχετε πει σε μια συνέντευξή σας ότι, αν έπρεπε να ξεχωρίσετε κάποια δουλειά σας, αυτή θα ήταν μάλλον ο ρόλος της Μαρίας στην τηλεοπτική σειρά Το νησί. Γιατί ξεχωρίζετε αυτό το ρόλο; Πάντα προσπαθώ να μπαίνω στη θέση του προσώπου που υποδύομαι. Όταν τε-

λειώνει αυτό, είναι σαν να ξυπνάω από ένα όνειρο και επανέρχομαι στη ρουτίνα μου. Αυτό που μου μένει πάντα είναι το μικρό βάρος που έχει ο κάθε ρόλος. νομίζω ότι το βάρος από το ρόλο της μαρίας είναι λίγο πιο μεγάλο, διότι ήταν μεγάλη παραγωγή, με πολύ κόσμο, που την είδε πολύς κόσμος. το ξεχωρίζω και ως εμπειρία, γιατί δεν μου έχει ξανασυμβεί να φύγω ενάμισι χρόνο από το σπίτι μου και να ζήσω κάπου άλλου για να δουλέψω. Αλλά υπάρχουν και άλλοι ρόλοι, που με καθόρισαν δημιουργικά. ο ρόλος, ας πούμε, που κράτησα στον κόκκινο βράχο του Γρηγορίου ξενοπούλου, σε σκηνοθεσία της ρούλας Πατεράκη, με καθόρισε. χάρη στο ρόλο αυτό, και παρά την περίπου διετή απουσία μου από το θέατρο για να παίξω στην τηλεόραση, υπήρξαν πρόσωπα του θεάτρου που συνέχισαν να με εμπιστεύονται, που δεν φοβήθηκαν ότι η τηλεόραση θα με αλλοτρίωνε. Έχετε κάνει πολλούς ρόλους και στον κινηματογράφο. και μαθαίνω ότι συμμετέχετε και σ’ ένα θρίλερ, στη διεθνή παραγωγή A Lonely Woman, του Μεξικανού Γιούβεν καβάσος... Α, είναι ένα low budget φιλμ, που γυρίστηκε στο τέξας, από τον Σεπτέμβριο ώς τον δεκέμβριο του 2013. Η ταινία βρίσκεται στο μοντάζ και ευελπιστούμε να βρούμε μια εταιρία διανομής ώστε να παιχτεί στην Αμερική και, φυσικά, αν γίνεται, να ’ρθει και στην ελλάδα. είναι περιπέτεια, η ιστορία μιας κοπέλας υιοθετημένης από μια πλούσια αμερικάνικη οικογένεια, που μετά από χρόνια επιστρέφει σπίτι από το κολέγιο, για να βρει τους γονείς της δολοφονημένους. και τότε αποφασίζει να πάρει το νόμο στα

20 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

χέρια της για να βρει τους ενόχους. θα ξανακάνατε κάτι αντίστοιχο; ναι, φυσικά, με την προϋπόθεση ότι θα γυρίσω πίσω στη χώρα μου και θα έχω τη δουλειά μου. δεν θα μπορούσα να ρισκάρω να μείνω μια πενταετία χωρίς δουλειά για να έχω ένα μικρό ρόλο. δεν θα με έκανε χαρούμενη. Προτιμάτε να κάνετε καριέρα στην ελλάδα απ’ ό,τι καταλαβαίνω και όχι στο εξωτερικό; είναι πολύ δύσκολο να κάνεις καριέρα στο εξωτερικό ως ηθοποιός, ειδικά αν η μητρική σου γλώσσα δεν είναι τα αγγλικά, λόγω της προφοράς. και αν το πετύχεις, θα παίξεις πάντα το ρόλο ενός Έλληνα ή, έστω, ενός ξένου. Προσωπικώς, δεν θα ήθελα να φύγω από εδώ, όχι γιατί φοβάμαι το ρίσκο, αλλά γιατί έχω ανάγκη την καθημερινή δουλειά στο θέατρο. θέλω να παίζω συνέχεια και συνέχεια να βελτιώνομαι. Πηγαίνετε ακόμα σε οντισιόν. το έχετε άραγε ανάγκη; Πρέπει να κυνηγάς την δουλειά σου. κυρίως, όμως, πηγαίνω σε ταινίες, αν εκτιμήσω ότι μου αρέσουν και πιστέψω ότι μου ταιριάζει ο ρόλος. δοκιμάζω. Πρέπει να σας πω ότι εγώ κυνηγάω τους ρόλους – περισσότερους έχω βρει από οντισιόν και λιγότερες φορές έχει χτυπήσει το τηλέφωνο. Έχω λοιπόν την αίσθηση ότι εγώ επιλέγω τις δουλειές που κάνω, ότι δεν με επιλέγουν αυτές. Σας είδα τελευταία ανάμεσα στα πρόσωπα που στρατεύθηκαν στην προώθηση του περιοδικού ςχεδία, οι πωλητές του οποίου είναι άστεγοι. τι θέση

έχει στη ζωή σας η κοινωνική προσφορά; Αν η δημοσιότητά σου μπορεί να προσφέρει στην κοινωνία, γιατί όχι; και ξέρετε, την ίδια στιγμή εμείς δεν έχουμε λύσει τα βασικά. θέλω να πω ότι στην ελλάδα της κρίσης είναι δύσκολο να είσαι καλλιτέχνης. ζούμε συνεχώς κάνοντας εκπτώσεις στα οικονομικά, για πολλές δουλειές δεν ξέρουμε αν θα πληρωθούμε. Η αβεβαιότητα που είχε το επάγγελμά μας έχει πια πολλαπλασιαστεί. δεν θέλω να γκρινιάζω, αλλά νιώθω αδικημένη. Η γενιά μου καλείται να κάνει θυσίες για λάθη που έκαναν οι προηγούμενες γενιές. Αλλά πάλι, πρέπει να προσπαθήσουμε με ό,τι έχουμε. Έχω διαβάσει κάπου ότι καθρέφτης της προηγούμενης γενιάς είναι η γενιά που βλέπεις τώρα. Έχετε δηλώσει ότι σας αρέσει το χειροκρότημα. Πώς το κερδίζετε, όμως; κάνετε αισθητικές υποχωρήσεις για να σας πλησιάσει ευκολότερα το κοινό; Όταν επιλέγω δουλειές, το κάνω βάσει του ενστίκτου, με ενδιαφέρει όμως πάντα ποιοι είναι οι συνεργάτες μου και αν ταιριάζω με το ρόλο. Αν ο δημιουργός κάνει κάτι που τον ευχαριστεί, αυτό είναι σπουδαίο· αν ευχαριστεί και το κοινό, είναι υπέροχο. θέλει κάποια ισορροπία, αλλά δεν είμαι της άποψης να κάνεις δουλειές αποκλειστικά για το κοινό, γιατί τότε εύκολα μπορείς να μείνεις στάσιμος. επαναπαυόμενος στην επιτυχία, υπάρχει πάντα ο φόβος της ευκολίας: να προσπαθήσεις να την κρατήσεις κάνοντας τα ίδια και τα ίδια. Έχω διαβάσει πάντως ότι ο δημιουργός δουλεύει για να ικανοποιήσει τον εαυτό του, αλλά μεγαλουργεί όταν αυτό που ικανοποιεί τον εαυτό του ικανοποιεί και τους άλλους. s

θEATPO

δημήτρης Μαυρίκιος

ο ροΪΔηΣ ειναι τα ελΓινεια τηΣ λοΓοτεχνιαΣ οι αγγλικές εκδόσεις αποδίδουν το έργο στον λόρενς ντάρελ, που δεν είναι παρά ο μεταφραστής. Μύθος πρώτος. υπάρχουν κι άλλοι. την πρώτη φορά που επιχείρησε να ανεβάσει την Πάπισσα Ιωάννα, χτύπησε σε τοίχο – στις θεοκρατικού τύπου παρεμβάσεις, τότε, της Αρχιεπισκοπής. Σήμερα, ευτυχώς, έχει κυλήσει πολύ νερό στ’ αυλάκι. Αμ’ έπος, αμ’ έργον, λοιπόν. Από τη Μυρτώ Πολυμίλη, Φωτογραφία: βασίλης Μαθιουδάκης

H

πάπισσα ιωάννα του εμμανουήλ ροΐδη, γραμμένη σε άπταιστη καθαρεύουσα από έναν δημοτικιστή, τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1866 και, αμέσως, προκάλεσε την έντονη αντίδραση της εκκλησίας. Αφορμή, βεβαίως, ήταν το θέμα της: ο ροΐδης περιγράφει τη ζωή μιας γυναίκας που, προσποιούμενη ότι είναι άντρας, κατάφερε να ανέλθει στην ιεραρχία της ρω-

θEATPO

μαιοκαθολικής εκκλησίας φτάνοντας να γίνει πάπας. ο δημήτρης μαυρίκιος, με μακρά θητεία στο κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ και με πολλές επιτυχίες στο θέατρο (κορυφαία εκ των οποίων ήταν ο Γυάλινος κόσμος του τένεσι ουίλιαμς, τη θεατρική χρονιά 1996-97, στο θέατρο εμπρός, που σήμερα θεωρείται παράσταση αναφοράς), χρησιμοποιεί το στόρι του πρωτότυπου κειμένου, ωστόσο για τις ανάγκες

της θεατρικής απόδοσής του δημιουργεί έναν διάλογο ανάμεσα στην Πάπισσα ιωάννα και στη μητέρα του συγγραφέα, κορνηλία ροΐδη, που είχε εξίσου πολυτάραχο βίο. Στην παράσταση πάπισσα ιωάννα – Αναζητώντας την ηρωίδα του ροΐδη, το ρόλο της κορνηλίας κρατά η ράνια οικονομίδου, ενώ Πάπισσα ιωάννα είναι η ανερχόμενη ηθοποιός Γιούλικα Σκαφιδά. η μεταφορά της Πάπισσας ιωάννας

στο θέατρο ήταν ένα παλιό σας όνειρο, που τώρα βρίσκεται σε στάδιο πραγμάτωσης. Από πότε και γιατί ασχολείστε με το εγχείρημα αυτό; Για να την ανεβάσω σήμερα την... κατέβασα από τη βιβλιοθήκη του παππού μου στα 11 μου χρόνια, ηλικία που είχε και ο ροΐδης όταν πρωτοάκουσε για τη θρυλική Πάπισσα. Έκτοτε, την έχω διαβάσει αρκετές φορές και πιστεύω ότι πρόκειται για το κορυφαίο λογοτέχνημά

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 21

μας. θυμάμαι χαρακτηριστικά στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν υπήρχαν στην ερτ κάτι πεντάλεπτα πριν από τις ειδήσεις, μ’ έναν καλλιτέχνη κάθε μέρα να διαβάζει κάποιο απόσπασμα αγαπημένου του έργου, είχα επιλέξει το φινάλε της πάπισσας ιωάννας. το 2004 εγκρίθηκε με ενθουσιασμό από τον κούρκουλο πρότασή μου για ανέβασμα της πάπισσας στην τότε κεντρική σκηνή τού εθνικού. δούλευα για την παράσταση πολύν καιρό. ο διονύσης Φωτόπουλος είχε προχωρήσει τις ιδέες του για τα σκηνικά. Σε 15 μέρες θα αρχίζαμε πρόβες με την Παΐζη, τον καραθάνο, τη ναυπλιώτου κι έναν μεγάλο θίασο, όταν, παρά τις δημοσιεύσεις και τα πανό του εθνικού σε όλη την Αθήνα, το εγχείρημα δέχθηκε τορπίλες... έσωθεν και έξωθεν. ο κούρκουλος με παρακαλούσε να «τα βρούμε», αλλά, προς μεγάλη χαρά κάποιων, τα βρόντηξα και έφυγα. δεν γινόταν να δουλέψουμε μέσα σε ψυχροπολεμικές συνθήκες και με χοντρές περικοπές επί των αρχικώς συμφωνηθέντων κονδυλίων. κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με καλλιτεχνική αυτοκτονία. το 2004, αρχικό έναυσμα στάθηκε η πεποίθηση ότι το έργο θα λειτουργούσε πρωτίστως ως καταγγελία για τη θεοκρατικής έμπνευσης ανάμειξη της εκκλησίας στην πολιτική ζωή του τόπου. Σήμερα, που με τον σοφό ιερώνυμο το φαινόμενο έχει ελαχιστοποιηθεί, οι λόγοι της «επιστροφής» μου στην πάπισσα έχουν να κάνουν περισσότερο με διαπιστώσεις μου, ίσως και «ανακαλύψεις» του 2004 σχετικά με το ροϊδικό σύμπαν. δίπλα στην Πάπισσα ιωάννα, τοποθετείτε την κορνηλία ροΐδη, αλλά και τον ίδιο τον συγγραφέα. Πώς συνδέετε εσείς τα τρία αυτά πρόσωπα επί σκηνής; Ποιες ιστορίες θα μας αφηγηθούν; Η σχέση ροΐδη και ιωάννας έχει όλο το πάθος του έρωτα ενός Πυγμαλίωνα για την ηρωίδα που δημιουργεί. ο ροΐδης έγραψε ένα μόνο μυθιστόρημα, την πάπισσα ιωάννα, και το έγραψε νέος. δεν είχε ποτέ άλλη σημαντική «ηρωίνη» – όπως ονομάζει την ιωάννα του– από εκείνη που αγάπησε τότε. Η ιωάννα συχνά «περνάει» μέσα από τη μοναδική γυναίκα με την όποια ο ροΐδης μοιράστηκε τη ζωή του ώς το τέλος, μια γυναίκα σπάνιου πνεύματος και παιδείας: τη μητέρα του κορνηλία. Η πολυτάραχη ζωή της πολλά δανείζει στα πάθη της ιωάννας, ειδικά στην παιδική της ηλικία. Ποια είναι τα στοιχεία της προσωπικότητας της κορνηλίας ροδοκανάκηροΐδη που σας ώθησαν να την εντάξετε στο πάνθεον με τις δυναμικές μητρικές μορφές; το πνεύμα που κληροδότησε στον γιο της δεν θα αρκούσε, αν η σχέση μάνας και γιου δεν ήταν τόσο στενή και... ισόβια! Από ένα σημείο και μετά μάλιστα, έμειναν οι δυο τους μόνοι στη ζωή και χωρίς πόρους. ο ροΐδης είχε χάσει τελείως την ακοή του και η μητέρα του το φως της.

Έβλεπαν με τα μάτια του και άκουγαν με τα αφτιά της. Η αδυναμία που προφανώς της είχε ο ροΐδης τον ώθησε σε μια ακραία πράξη αγάπης: να υποδύεται τον νεκρό αδελφό του σε μια αλληλογραφία που έγραφε και της διάβαζε ο ίδιος για χρόνια, σαν ο νικολής ροΐδης να ζούσε ακόμα στη Γαλλία. Ήθελε ν’ απαλλάξει τη μητέρα του από την οδύνη της είδησης ότι ο άλλος γιος της αυτοκτόνησε. Όμως ο εμμανουήλ ροΐδης πέθανε πριν από την κορνηλία. Η τυφλή μητέρα με ένα θάνατο έχασε και τα δυο της παιδιά... Αν και κάποιοι χαρακτήρισαν τον ροΐδη μισογύνη, η Πάπισσα Ιωάννα δεν είναι ένα έργο που μιλά για την υπεροχή των γυναικών; Πολλοί λάτρεις των γυναικών έχουν θεωρηθεί μισογύνηδες, επειδή ύμνησαν γυναίκες εξαιρετικές. Συνήθως, πρώτες τον χαρακτηρίζουν μισογύνη γυναίκες που ενοχλούνται από την προτίμησή του σε τέτοιες γυναίκες. Όπως και μίσανδρη θα χαρακτήριζαν εύκολα μια γυναίκα κάποιοι άνδρες που νιώθουν θιγμένοι επειδή αυτή επιλέγει «σπάνιους» άνδρες. το να βάζεις τον πήχη ψηλά στην εκτίμηση των ανθρώπων δημιουργεί γενικά παρεξηγήσεις. Πώς καλύτερα να υμνήσεις τη γυναίκα από το να παρακάμπτεις τη γυναικούλα; Πώς καλύτερα να υμνήσεις τον άνδρα από το να στιγματίζεις το αντριλίκι; διατηρείτε, έστω και εμβόλιμα, τη ροΐδια γραφή, αν και ανοίκεια στους νέους; επιλεγμένη και αρθρωμένη με τον κατάλληλο τρόπο, η γλώσσα του ροΐδη μπορεί όχι μόνο να φτάσει χωρίς απώλειες στο αφτί του νέου θεατή, αλλά και να του γεννήσει συναισθήματα που η καθομιλούμενη νεοελληνική θα δυσκολευόταν να του προκαλέσει. Άλλωστε το θέατρο μπορεί να γίνει μαγικό τη στιγμή που μας αφήνει να εισπράξουμε νοήματα και συναισθήματα τα οποία η νόησή μας ίσως και να μην προσλάμβανε σε άλλο πλαίσιο. την ηλέκτρα του λιουμπίμοφ με την ντεμίτοβα σε μια γλώσσα που αγνοώ, τα ρωσικά, την κατάλαβα πολύ καλύτερα απ’ όλες τις σοφόκλειες Ηλέκτρες που είχα δει σε γνώριμές μου γλώσσες, της δικής μας μη εξαιρουμένης. είστε ένας από τους πρώτους σκηνοθέτες που έκανε χρήση του σινεμά στο θέατρο. και εδώ υπάρχει αυτό το πάντρεμα μ’ ένα μάλιστα εντυπωσιακό καστ. τι μας επιφυλάσσετε; εδώ το «παλιά μου τέχνη κόσκινο» –ο κινηματογράφος αλλά και το σινεμά στο θέατρο– συναντάει το «πενία τέχνας κατεργάζεται», δηλαδή το αναγκαστικό work in progress ελλείψει χρημάτω,ν αλλά με την ελπίδα μιας μελλοντικής πλήρους παράστασης. Η πρώτη παράσταση στην όποια είχα εντάξει κινηματογράφο, και μάλιστα με τρεις οθόνες επί σκηνής, ήταν στο μαχαγκόνι των μπρεχτ-Βάιλ και έπειτα στον Βέρθερο του μασνέ, και τα

22 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

δυο στη λυρική Σκηνή, το 1977 και το 1984 αντίστοιχα. Στη δεκαετία του ’90, ήρθαν η σαλώμη και ο Γυάλινος κόσμος, με πολύ κινηματογράφο και τα δύο. Ύστερα ήρθαν τα άλλα... Άκουσα πολλά για όλα αυτά... Αυτή τη φορά, ο κινηματογράφος λειτουργεί κάπως και σαν λεύκωμα σκίτσων για μελλοντικές σκηνές μεικτής τεχνικής θεάτρου και κινηματογράφου. ο ροΐδης θεωρήθηκε από ορισμένους μελετητές ως ένας από τους ευρωπαϊστές του καιρού του. εσείς έχετε πει –σε συνέντευξη του 2010– ότι είστε «απογοητευμένος από το πόσο φάουλ είναι ο ευρωπαϊσμός των τελευταίων δεκαετιών» και ότι δεν σας αρέσει «αυτή η υπόθεση της ευρώπης». Πιστεύετε ότι αν ζούσε ο ροΐδης σήμερα θα συμφωνούσε μαζί σας; Σίγουρα, ειδικά που θα διαπίστωνε ότι η δεσπόζουσα κουλτούρα σαρώνει τις «υποδεέστερες», με πρώτη ίσως την ελληνική, ακόμα και κατακλέβοντας τον ίδιο και την πάπισσά του. δεν απαντώ ευθέως στην ερώτησή σας, γιατί δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω ως Έλληνας την απορία μου, ίσως και το θυμό μου, που δεν έχει γίνει ακόμα θέμα από την ελλάδα μια ακραία περίπτωση «λογοτεχνικών ελγινείων»! δεκάδες εκδόσεις της πάπισσας ιωάννας του ροΐδη στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες παρουσιάζουν την πιστή μετάφραση του λόρενς ντάρελ ως πρωτότυπο μυθιστόρημά του και δεν αναφέρουν πουθενά το όνομα του ροΐδη! μάλιστα! και πρόκειται για μία επί λέξει μετάφραση. Στις πρώτες αγγλικές εκδόσεις της δεκαετίας του ’50 υπήρχε ακόμα με μικρά γράμματα το όνομα του ροΐδη κάτω από τα τεράστια γράμματα του ονόματος του μεταφραστή ντάρελ. Όμως γρήγορα παραλείφθηκε το όνομα του ροΐδη σε αγγλικές, γαλλικές και άλλες εκδόσεις και οι εκδοτικοί οίκοι διαφημίζουν πια το έργο ως έναν «θαυμάσιο ντάρελ»! Η ελλάδα ξέρει και θυμάται μόνο τα μάρμαρα, γιατί η μελίνα έθεσε το θέμα. μάλλον χρειαζόμαστε και τώρα κάποιον ή κάποιαν που να τους βγάλει γλώσσα, και όχι μόνο, στο θέμα του ροΐδη. μη νομίζετε ότι δεν είμαι ευρωπαϊστής από κούνια, που λένε. το αντίθετο. Άλλωστε δεν γεννήθηκα στην ελλάδα και τη νεότητά μου την πέρασα μεταξύ ρώμης, όπου έμενα, και Παρισιού, όπου εργάζονταν και ζούσαν οι γονείς μου, Γάλλοι υπήκοοι. Αλλιώς όμως ονειρευόμασταν την ευρώπη τότε... Σίγουρα όχι μια ευρώπη των τραπεζών σε ακραίο καπιταλιστικό παραλήρημα, με την ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών να έχει φτάσει στο μέγιστο του ανοίγματος και η ίδια αυτή ψαλίδα να έχει γίνει όπλο στα χέρια σκοτεινών δυνάμεων που έμοιαζαν για πάντα νεκρές πριν από κάποιες δεκαετίες. ο ροΐδης είχε καυτηριάσει τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα των ελλήνων, αποδίδοντάς τους αρκετές από τις κακοδαιμονίες της χώρας. Αντίθετα σήμερα πολλοί κατηγορούν την ευ-

Info δημήτρης Μαυρίκιος πάπισσα ιωάννα - Αναζητώντας την ηρωίδα του ροΐδη ο δημήτρης μαυρίκιος συνθέτει και σκηνοθετεί μια παράσταση βασισμένη στην πάπισσα ιωάννα του εμμανουήλ ροΐδη εμποτισμένη με στοιχεία από τη στενή σχέση του συγγραφέα με τη μητέρα του κορνηλία ροΐδη. μια παράσταση στην οποία ο κινηματογράφος παντρεύεται το θέατρο. ερμηνεύουν: Σπύρος Ανδρεόπουλος, Αλέξανδρος Βάρθης, μανώλης δούνιας, δημήτρης ντάσκας, ράνια οικονομίδου, εύα οικονόμου-Βαμβακά, Αποστολία Παπαδαμάκη, Στέφανος Παπατρέχας, Γιούλικα Σκαφιδά, Γιάννης Φλουράκης, Αλίκη Αγγελοπούλου. Η παράσταση είναι ακατάλληλη για ανηλίκους. Πειραιώς 260, κτίριο η 30-31 ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, ΑμεΑ)

ρώπη για τα δεινά της ελλάδας. Ποια είναι η δική σας αντίληψη; νομίζω ότι, όταν ο ροΐδης λέει στην πάπισσα ιωάννα πως ο μπάυρον παράτησε την ποίηση «...και γενόμενος μισάνθρωπος και φιλέλλην υπό της απελπισίας, έτρεξε να ταφή εις τους βούρκους του μεσολογγίου», δεν καυτηριάζει μόνο τους Έλληνες, αλλά και την ακόμα δεσπόζουσα στις μέρες του «επίσημη» ρομαντική κουλτούρα της ευρώπης, με όλο τον δακρύβρεχτο προστατευτισμό της απέναντι στην κατακαημένη ελλάδα και όσα υπέκρυπτε όλο αυτό το μελό ενός φιλελληνισμού όχι πάντα ανιδιοτελούς... Μετά τη Φρεναπάτη, και τον ερρίκο Δ΄, και τώρα με την Πάπισσα Ιωάννα, ολοκληρώνονται μερικά από τα θεατρικά σας όνειρα; τι ακολουθεί; το Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι, παλιά ευχή μου μετά τον Γυάλινο κόσμο, αλλά και αμοιβαία «οφειλή» προς και από την μπέτυ Αρβανίτη, με την όποια με δένει ούτως ή άλλως μια «βουλή πεπρωμένου».

Xρόνια περιμέναμε μια καλή αφορμή για να συνεργαστούμε. μας ήρθε... ξαφνικά φέτος το καλοκαίρι για τον χειμώνα που ακολουθεί. Όμως η πάπισσα ιωάννα δεν ολοκληρώνεται. θέλω να πιστεύω ότι το work in progress είναι απλώς η προετοιμασία μιας κανονικής παράστασης. υπάρχει κάποιο σχέδιο για το ανέβασμα της κόλασης του δάντη, στην οποία έχετε επενδύσει τόσους μήνες δουλειάς; μακάρι να γινόταν... Όμως μια τέτοια «υπερπαραγωγή» χρειάζεται την υποδομή μιας μεγάλης, ισχυρής και φερέγγυας κρατικής σκηνής, κάτι που η Αθήνα δεν διαθέτει εδώ και πολλά χρόνια. Για σήμερα ειδικότερα, ας μη μιλάμε... s

θΕΑτΡΟ

κινηματοΓραΦιΣτHΣ

Στη ΣκηνH

Από τον τηλέμαχο Αναγνώστου

θΕΑτΡΟ

© λυδία δημητριάδη

Ξ

εκίνησε από τον κινηματογράφο. με καταγωγή από το κάιρο, με σπουδές φιλολογίας και θεατρολογίας στο Παρίσι και κινηματογράφου στη ρώμη, ο δημήτρης μαυρίκιος, το 1973, έκανε μια πτυχιακή μικρού μήκους, με θέμα τις τρωάδες, ένα κινηματογραφικό δοκίμιο διαλόγου του ευριπίδη με τον Σενέκα. λίγο αργότερα, τον απορροφά το ντοκιμαντέρ. το 1975 σκηνοθετεί το Polemonta, με θέμα τους ελληνόφωνους της κάτω ιταλίας. με τον τρόπο που κατέκτησε στο Polemonta, λίγο αργότερα, θα γύριζε αρκετά ακόμα ντοκιμαντέρ για την ερτ κι ανάμεσά τους 12 επεισόδια για τη σειρά Γεφύρια του ιονίου, που προβλήθηκε στην κρατική τηλεόραση τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980. Στο μεταξύ, ο δημήτρης μαυρίκιος είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα και, αφού συνεργάστηκε με τον μάνο χατζιδάκι στο ιστορικό, καινοτόμο και ανεπανάληπτο τρίτο Πρόγραμμα, σκηνοθέτησε την πρώτη ταινία του με υπόθεση, το δρόμο του Λαμόρε, με την κατερίνα χέλμη στον κεντρικό ρόλο. το 1984, ο δημήτρης μαυρίκιος, με πρόσκληση του Γιώργου κουρουπού, υπογράφει μια φιλόδοξη παράσταση για την εθνική λυρική Σκηνή – τον Βέρθερο του μασνέ. κι ύστερα, το 1987, προσκεκλημένος του μίνου Βολανάκη, σκηνοθετεί λουίτζι Πιραντέλο για το κθΒε – το Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, που αιφνιδίασε κυρίως για τις κινηματογραφικής καταγωγής σκηνικές καινοτομίες του. Στο μεταξύ, προετοιμάζει ένα ντοκιμαντέρ για τον τζόρτζιο ντε κίρικο, το Aenigma Est, που προβλήθηκε το 1990 στο Φεστιβάλ θεσσαλονίκης. Ακολούθησε πολύ θέατρο. μεταξύ άλλων, ο δημήτρης μαυρίκιος σκηνοθέτησε ρωμαίο και ιουλιέτα του Σαίξπηρ (1989) για το εθνικό, σαλώµη του Όσκαρ ουάιλντ (1991-92) για το θέατρο του νότου, ενώ παράσταση αναφοράς θεωρείται ο γυάλινος κόσμος του τένεσι ουίλιαμς, που το 1997 σκηνοθέτησε για το εμπρός, με πρωταγωνιστές τη ράνια οικονομίδου, τον Άγη εμμανουήλ, την Αγγελική Παπαθεμελή και τον νίκο κουρή. Η συνέχεια στο θέατρο έχει θριαμβικούς τόνους, αποδοχή και βραβεύσεις. μεταξύ άλλων, υπογράφει τις εξής σκηνοθεσίες: ηλέκτρα του Σοφοκλή για το εθνικό, που κάνει πρεμιέρα στην επίδαυρο (1998), το έβδομο ρούχο της ευγενίας Φακίνου για τη νέα Σκηνή του λευτέρη Βογιατζή (2001), επιστρέφει στον Πιραντέλο και στα Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, που το 2003 σκηνοθετεί για το εθνικό, και ακολουθούν: True West του Σαμ Σέπαρντ (θέατρο τέχνης, 2004), Ερρίκος ∆΄ του Πιραντέλο (εθνικό, 2006), Ανδροµάχη του ρακίνα (εθνικό, 2007, που παρουσιάστηκε στην επίδαυρο), το τερατώδες αριστούργημα: μια παράσταση για τη ζωή και το έργο του Γιάννη ρίτσου (μικρή επίδαυρος, 2009), Φρεναπάτη του Πιέρ κορνέιγ (εθνικό, 2010). το 2011, έπειτα από πολλά χρόνια, επέστρεψε στην εθνική λυρική Σκηνή, για να σκηνοθετήσει το Χορό μεταμφιεσμένων του Βέρντι. Στο μεταξύ, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το φιλόδοξο εγχείρημα της σκηνοθεσίας για το εθνικό θέατρο της Θείας κωμωδίας του ντάντε, αφού, σύμφωνα με επιστολή του που πήρε ευρύτατη δημοσιότητα, παραιτήθηκε από την κόλαση, το πρώτο μέρος που ετοίμαζε, και αποχώρησε. Η θεατρική περιπέτεια συνεχίζεται με την πάπισσα ιωάννα... και τον επόμενο χειμώνα, θα σκηνοθετήσει για το θέατρο Πράξη την μπέτυ Αρβανίτη στο Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι, του τένεσι ουίλιαμς. και η περιπέτεια της ζωής; ο δημήτρης μαυρίκιος, όταν του δίνεται η ευκαιρία, είναι κριτικός στην εποχή μας και στη γενιά του, που πιστεύει ότι βαρύνεται με την αποτυχία που οδήγησε στην κρίση. Σε μια συνέντευξη που είχε παραχωρήσει το 2010 στην Ελευθεροτυπία, σημείωνε: «μπορεί να βγούμε από την οικονομική κρίση, αλλά η βαθιά ηθική και πολιτισμική κρίση, που πυροδοτήθηκε από τα μεγάλα λάθη και τα μεγάλα ψέματα της δικής μου γενιάς, δεν ξεπερνιέται ούτε σε 1, ούτε σε 2, ούτε σε 3 χρόνια. μάθαμε να λέμε ψέματα. μάθαμε να κλέβουμε λιγάκι, αν όχι το βιος του άλλου, την ψυχή του. κι αυτό δεν ξεμαθαίνεται ύστερα από ένα χρόνο. ξεμαθαίνεται από τη μια γενιά στην άλλη».

EIκΟΝΕσ ΜΙΑσ δΙΑδΡΟΜησ Αριστερά: Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα, η πρώτη παράσταση που σκηνοθέτησε ο δημήτρης Μαυρίκιος (κθβε, 1987). Πάνω: ερρίκος Δ’ (εθνικό, 2006). κάτω: ο Χρήστος λούλης στη Φρεναπάτη του κορνέιγ (εθνικό, 2010). Στη βάση: Το τερατώδες αριστούργημα (Μικρή επίδαυρος, 2009). Στην κορυφή, ράνια οικονομίδου, Γιούλικα Σκαφιδά, Αλέξανδρος βάρφης στην Πάπισσα Ιωάννα.

Ρούλα Πατεράκη

οΦειλω Πολλα Σε στρατηγουσ, μαθηματικουσ, ποιητεσ... Πώς αφηγείται κανείς τον πόλεμο; Υπάρχει νεύρωση στην ηγεμονία; μπορεί να δραματοποιηθεί ο θουκυδίδης; Η ρούλα Πατεράκη, σε ένα εγχείρημα που ήθελε να πραγματοποιήσει από καιρό, παρουσιάζει τη δική της απάντηση. Η πρώτη φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, το μανιφέστο του πολέμου: μέρος Α, παίρνει σάρκα και οστά στο μικρό θέατρο της επιδαύρου, με κύριο ερμηνευτή τον δημήτρη λιγνάδη. Από τη Μυρτώ λιαλιούτη, Φωτογραφίες: βίκυ Γεωργοπούλου

Info ρούλα Πατεράκη το μανιφέστο του πολέμου (μέρος Α’) ο Πελοποννησιακός Πόλεμος σε τρία μέρη. Η ρούλα Πατεράκη παρουσιάζει φέτος το πρώτο μέρος: η αθηναϊκή δημοκρατία υπό τον Περικλή, η πτώση των Πλαταιών, η πολιορκία της Ποτίδαιας, ο επιτάφιος του Περικλή. ο δημήτρης λιγνάδης υποδύεται το λόγο του Περικλή. Παίζουν ακόμα: ελένη ερήμου, Αθηνά μαξίμου, Σπύρος Σαρτζετάκης, διώνη κουρτάκη, Αναστασία Σοφιανίδου, δώρα Στυλιανέση, Γιώργος Γιαννακάκος, Βαγγέλης ρόκκος. Μικρό θέατρο Αρχαίας επιδαύρου 25-26 ιουλίου, 21:30 εισιτήρια: 20€ (ζώνη Α), 15€ (ζώνη Β), 10€ (ζώνη Β: φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, ΑμεΑ)

τΟΠΙΟ ΠΡΙΝ τη ΜΑΧη η ρούλα Πατεράκη γοητεύεται από τον τρόπο με τον οποίο ο θουκυδίδης παρουσιάζει τον πόλεμο. η γλώσσα του περιγράφει εναργέστατα τη μόνη αλήθεια των μαχών: τον ανθρώπινο σπαραγμό.

O

ταν συζητάς με τη ρούλα Πατεράκη, είναι δύσκολο να ξεδιαλύνεις τις ερωτήσεις. είναι μια γυναίκα που μεγάλωσε μέσα στο θέατρο χωρίς να το επιδιώξει, ηθοποιός και σκηνοθέτιδα μαζί. Πλέον, κάθε της παράσταση είναι είδηση. Πόσο μάλλον τώρα, που καταπιάνεται με τα γραπτά του θουκυδίδη, μια προσπάθεια για την οποία δέχεται κριτική. «Στην Αθήνα εκείνης της εποχής κάθε τετραγωνικό μέτρο είχε και τρεις μεγαλοφυΐες μέσα! Ποτέ στην ιστορία δεν έχει ξαναγίνει. μήπως με πουν εθνικίστρια που το λέω; Έχω ανησυχήσει!» αναρωτιέται κάποια στιγμή, χωρίς να φαίνεται να τη νοιάζει πραγματικά.

Πότε σας ήρθε η ιδέα να ασχοληθείτε με την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του θουκυδίδη; Πριν πολλά χρόνια, είχα σκεφτεί να ασχοληθώ με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αλλά η οικονομική δυσπραγία δεν επέτρεπε να πραγματοποιηθεί ένα τέτοιο όραμα. είχα επανέλθει πολλές φορές, αλλά δεν μπορούσε να γίνει. Φέτος, η ιδέα ήταν του δημήτρη λιγνάδη, γιατί εγώ είχα κάνει άλλη πρόταση. Όμως ο δημήτρης σκέφτηκε ότι θα ήταν καλύτερα να κάνουμε τον Πελοποννησιακό, γιατί το θέμα είναι σύγχρονο και πιο καυτό. Όμως το έργο του θουκυδίδη αποτελείται από οκτώ βιβλία – θα ήταν αδύνατο να τα πούμε όλα. ο Γιώργος λούκος μάς επέτρεψε να το μοιράσουμε σε τρεις χρονιές. Φέτος λοιπόν θα κάνουμε το πρώτο μέρος, το οποίο περιλαμβάνει τα πρώτα δύο βιβλία του θουκυδίδη κι ένα κομμάτι από τον επιτάφιο. του χρόνου θα γίνει το δεύτερο μέρος και τον άλλο χρόνο το τρίτο. Πάλι, όμως, διαλέγουμε τα επεισόδια για τα οποία θέλουμε να μιλήσουμε, γιατί είναι αδύνατο να εντάξουμε όλα τα γεγονότα. επιλέξαμε τα πιο αντιπροσωπευτικά. τι θα δούμε, λοιπόν, φέτος; Στη φετινή παράσταση υπάρχουν πέντε άξονες. ο πρώτος έχει σχέση μόνο με τον θουκυδίδη, τον ίδιο τον συγγραφέα της ιστορίας. ο δεύτερος, που αποτελεί το κύριο θέμα, ασχολείται με τη διακυβέρνηση του Περικλή. Από κει και πέρα, ασχολούμαστε επίσης με το πρώτο κομμάτι του πολέμου, την πτώση των Πλαταιών, την πολιορκία της Ποτίδαιας και τον εμφύλιο σπαραγμό μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών που έζησε η κέρκυρα. εκεί περίπου θα λέγαμε πως τελειώνει η επίδραση της πολιτικής του Περικλή. οι διάδοχοί του αλλάζουν άρδην την κατάσταση και έχουμε άλλα γεγονότα, τα οποία φιλοδοξούμε να εξερευνήσουμε του χρόνου. βαφτίσατε το έργο Το Μανιφέστο του Πολέμου. Γιατί χρησιμοποιείτε τη λέξη μανιφέστο, η οποία έχει πολιτική σημασία, για να παρουσιάσετε ένα καθαρά ιστορικό έργο; το μανιφέστο είναι πολιτικός όρος. είναι ένα πρόταγμα πολέμου. δεν του δίνω πρόσημο, θετικό ή αρνητικό. Αυτό νομίζω πραγματεύεται κι ο θουκυδίδης. το είδος, την τεχνική και τη στρατηγική ενός πολέμου. δείχνει τρόπους επιβολής, και σ’ ένα σημείο λέει πως αυτός μπορεί να φέρει ασφαλέστερη ειρήνη. δεν αποποιείται τίποτα· ο πόλεμος κυκλοφορεί στο πετσί του. Ήταν στρατηγός, τον έζησε από τα μέσα και μετά έγραψε γι’ αυτόν. επίσης, ας μην ξεχνάμε

26 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

πως η τεχνολογία του πολέμου είναι άκρως επιστημονική. Η επιστήμη δεν είναι αθώα. και η ελλάδα υπήρξε και τυχερή και άτυχη. Ώς ένα σημείο τον εφηύρε τον πόλεμο. επίσης, η παράσταση έχει υπότιτλο Περικλής: η νεύρωση της ηγεμονίας. Από πού προκύπτει η νεύρωση; Η νεύρωση δεν έχει σχέση με τη νευρασθένεια, αλλά με τη φιλοδοξία, την εξουσία και το φόβο. Αυτά τα τρία αποτελούν την ηγεμονία και συνοψίζονται στο είδος του ηγέτη που λέγεται Περικλής. Πώς έφτασε εκεί και πώς διατηρήθηκε στη θέση του; κλονίστηκε πολλές φορές, αλλά πάντα επανερχόταν, κάτι που δεν πέτυχε κανένας άλλος. Η ιδιωτική του ζωή δεν μας ενδιαφέρει, αλλά επάνω του στηρίχθηκε ολόκληρος ο πέμπτος αιώνας της Αθήνας, κι αυτό είναι που έχει σημασία. Ήταν δύσκολη η δραματουργική επεξεργασία ενός έργου που δεν φτιάχτηκε για θέατρο; ομολογώ πως ήταν πολύ δύσκολη. Πρώτα απ’ όλα, δεν ξέρεις τι να διαλέξεις. Γιατί να αφήσεις κάτι και να ασχοληθείς με κάποιο άλλο; δεν υπάρχουν μεγαλύτερα, καλύτερα ή χειρότερα. Ήταν στο χέρι μας να αποφασίσουμε τι να κάνουμε. Ακόμα κι ο ίδιος ο θουκυδίδης δεν κατάφερε να τελειώσει την ιστορία του. κατά την γνώμη σας, τι κάνει τον θουκυδίδη ξεχωριστό ιστορικό; ο τρόπος με τον οποίο συγγράφει. κατηγορείται πολύ γιατί είναι ασυνεχής, δεν είναι καλλιεπής, ούτε ευχάριστα αφηγηματικός, όπως ο Ηρόδοτος. δεν έχει τέτοιες αρετές. Έχει όμως μια τέτοια στεγνή και ξερή ποίηση μέσα σ’ αυτόν τον περίεργο ρεαλισμό του λόγου του, γιατί η γραφή του είναι μια ποιητική του πολέμου. Από αυτήν την άποψη είναι και καταστροφικός, εγκληματικός, γιατί σε μαγεύει τόσο πολύ. μπορεί να συμβεί το ίδιο που μπορεί να πάθεις με τον ευριπίδη. εκεί που στον Αισχύλο νιώθεις δέος και στον Σοφοκλή τον αισθητικό θαυμασμό, στον ευριπίδη νιώθεις τον ανθρώπινο σπαραγμό. επειδή λοιπόν ο θουκυδίδης είναι σύγχρονός του, θα μπορούσες να πεις ότι σε ορισμένα σημεία ο ένας είναι alter ego του άλλου. Γενικά, στην Αθήνα εκείνης της εποχής κάθε τετραγωνικό μέτρο είχε και τρεις μεγαλοφυΐες μέσα! Ποτέ στην ιστορία δεν έχει ξαναγίνει. μήπως με πουν εθνικίστρια που το λέω; Έχω ανησυχήσει! Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το θέατρο; δεν το αποφάσισα εγώ, το αποφάσισαν οι γονείς μου. δέκα χρονών με θεώρησαν παιδί-θαύμα και με έστειλαν στη σχολή. Από τότε κάνω θέατρο. Σπούδασα βέβαια και στο πανεπιστήμιο, αλλά αυτό έμαθα να κάνω. το προτιμούσατε από την αγγλική φιλολογία που σπουδάσατε; και βέβαια! τώρα που μεγάλωσα, δεν ξέρω αν θα είχα επιλέξει να κάνω θέατρο. νομίζω πως θα έκανα, αλλά μου αρέσουν πολύ και οι θετικές επιστήμες. τους έχω μεγάλη αγάπη. Άλλωστε, όταν στήνω ένα έργο, βάζω αρκετή μαθηματική σκέψη σε αυτό που κάνω – δεν βγαίνει ορμητικό από μέσα μου. Σε καμία περίπτωση λοιπόν δεν θα σπούδαζα αγγλική φιλολογία ή

φιλοσοφία, αλλά κάτι θετικό. Ποιοι ήταν αυτοί που σας επηρέασαν περισσότερο στην πορεία σας; Σπανίως με επηρεάζουν άνθρωποι του δικού μου κλάδου. Πολύ περισσότερο με επηρέασαν μεγάλοι ηγέτες, στρατηγοί, μαθηματικοί και ποιητές. επειδή μπήκα στο θέατρο από πολύ μικρή, δεν έκανα ινδάλματα τους ηθοποιούς, γιατί τους γνώριζα. Ένας μεγάλος συγγραφέας, τον οποίο δεν ήξερα και πάντα φανταζόμουνα, κατάφερνε να με επηρεάζει πολύ περισσότερο. Σήμερα διδάσκετε την νέα γενιά ηθοποιών. υπάρχει ταλέντο; μεγάλο. Η επιτυχία όμως δεν είναι πάντα θέμα ικανοτήτων. Υπάρχουν κάποιοι που πετυχαίνουν από τους νέους και είναι τυχεροί. Υπάρχουν κι άλλοι που είναι πάρα πολύ καλοί και δεν θα πετύχουν ποτέ γιατί είναι άτυχοι. Πολλές φορές είναι και θέμα γνωριμιών. Ακόμα όμως και μέσα σε μια ομάδα, ο ένας μπορεί να είναι περισσότερο τυχερός από τον άλλον· δεν θα πετύχουν όλοι το ίδιο. οι νέοι σήμερα είναι αρκετά προστατευμένοι και προβεβλημένοι. Παλιότερα χρειαζόταν μεγαλύτερος κόπος για να πετύχεις· σήμερα τα πράγματα τρέχουν με περισσότερη ταχύτητα. είστε περισσότερο ηθοποιός ή σκηνοθέτις; είναι φορές που αισθάνομαι ότι είμαι μόνο ηθοποιός. είναι άλλες που αισθάνομαι μόνο σκηνοθέτις. Σπανίως νιώθω και τα δύο μαζί. Αυτό που σίγουρα δεν νιώθω να είμαι καθόλου –και με έχει καταταλαιπωρήσει– είναι να είμαι δασκάλα. Έχω κουραστεί από αυτό και έχω στεγνώσει. θεωρείστε θεσμός στο θέατρο. εσείς πιστεύετε ότι υπάρχουν θεσμοί; ναι, και βέβαια υπάρχουν. Ακόμα και στην αναρχία υπάρχουν θεσμοί. Αλλά την ίδια στιγμή όλα γίνονται σε μια προσπάθεια αναίρεσης του θεσμού. το κακό είναι πως σκεφτόμαστε πάντα διλήμματα, ποτέ συνθετικά. Αν δεν είναι το ένα, θα είναι το άλλο. είμαι θεσμός ή δεν είμαι; είναι κακό ή καλό; με συμφέρει ή όχι; μερικές φορές σε συμφέρει να είσαι θεσμός, αλλά δεν σε συμφέρει κιόλας, γιατί στερείσαι πολλών πραγμάτων. Από την άλλη, όταν δεν είσαι, μπορεί να παραπονιέσαι γι’ αυτό. Όταν σκέφτεσαι τόσο μεροληπτικά και τόσο μονοσήμαντα είναι ατυχία για τη διανοητική σου εκπαίδευση. Περιορίζεσαι και δεν μπορείς να σκεφτείς ελεύθερα, πέρα απ’ όλα αυτά τα πράγματα. είσαι ή δεν είσαι – δεν έχει σημασία. Από όλα όσα έχετε κάνει, τι θυμάστε περισσότερο ως την πιο δημιουργική στιγμή σας; τελευταία αγάπησα πάρα πολύ ένα έργο του φίλου μου, μάνου λαμπράκη, το Puerto Grande. τη λάτρεψα εκείνη την παράσταση, γιατί έγινε στο χώρο της κομαντατούρ και ήταν μια πάρα πολύ δυνατή εμπειρία για μένα και τους ηθοποιούς μου. ως ηθοποιός, χάρηκα πολύ τον μικρό ρόλο του τειρεσία στις Βάκχες του δημήτρη λιγνάδη, όχι μόνο γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω τον δημήτρη, αλλά γιατί μέσα σ’ ένα πολύ μικρό πράγμα μπόρεσα να βρω ολόκληρο κόσμο. τον αγάπησα πολύ το ρόλο μου. είχα μάθει να είναι μόνο μεγάλα αυτά που έκανα, όμως ανακάλυψα ότι κάτι μικρό μπορεί να μου δώσει πολύ περισσότερη χαρά από αυτήν που μου έδωσε κάτι μεγαλύτερο. s

θEATPO

δημήτρης λιγνάδης

Δια ΣτοματοΣ ΠερικλεουΣ

O

δημήτρης λιγνάδης ακούει τη σκηνοθέτιδά του με προσοχή και μόνο καλά έχει να πει για την καλλιτεχνική της φύση, αλλά και την αυστηρότητά της. το μανιφέστο δεν είναι η πρώτη τους συνεργασία και δεν θα είναι η τελευταία. Σε ρόλο ηθοποιού αυτή τη φορά, ο λιγνάδης ανέλαβε να υποδυθεί το λόγο του Περικλή και όχι, όπως τονίζει, τον ίδιο τον πολιτικό.

υπάρχει κάτι επίκαιρο στο έργο που παρουσιάζετε; νομίζω πως το επικαιρικό στοιχείο στην τέχνη δεν έχει καμία σημασία. τι επίκαιρο έχει η μόνα λίζα, ο Παρθενώνας, ο ρωμαίος και η ιουλιέτα; Στενεύει την κρίση μας να συζητάμε πάντα γι’ αυτό. Αν κάτι μπορούμε να πούμε πως είναι επίκαιρο είναι η αλήθεια του κάθε έργου, η ειλικρίνεια με την οποία παρουσιάζεται και η ενέργειά του ανά τους αιώνες. μας κάνουν συχνά την ερώτηση του επίκαιρου, αλλά ένα έργο δεν είναι χρονογράφημα σε εφημερίδα. ωστόσο, επειδή ο θουκυδίδης έγραψε ιστορία, νομίζω θα δείτε επί σκηνής το πόσο ανατριχιαστικά επίκαιρο είναι το θέμα του. δεν είναι φιλειρηνιστής. ο Παλαιστίνιος, αν τον ρωτήσεις αν θέλει ειρήνη, θα σου πει πως θέλει ελευθερία. Πώς ήταν η συνεργασία σας με την κύρια Πατεράκη; Όσο πιο πολύ γίνομαι, με την πάροδο των ετών, σκηνοθέτης, ηθοποιός και δάσκαλος, τόσο πιο πολύ μπορώ να μιλάω σαν άνθρωπος. Στις πρόβες της Πατεράκη βρέθηκα πότε ως ακροατής, πότε ως θεατής και πότε ως συμμετέχων. θα υποδυθώ το λόγο του Περικλή (και όχι τον ίδιο), περισσότερο μέσα από αυτά που είδα και άκουσα. είναι μεγάλη τύχη να συνεργάζεσαι μ’ έναν τέτοιο μορφωμένο άνθρωπο, ο οποίος εγκαθιδρύεται και αυτοαναιρείται ανά ένα λεπτό. Η ρούλα εκπαιδεύει, δεν χαϊδεύει αυτιά, ούτε καν τα δικά της. Όλα αυτά την κάνουν πραγματική καλλιτέχνιδα και δασκάλα. είμαι πολύ τυχερός που τη γνώρισα, κι άμα παίξω καλά, θα το χρωστάω σε κείνη. Γιατί λέτε πως δεν θα υποδυθείτε τον ίδιο τον Περικλή, αλλά το λόγο του; Γιατί δεν πρόκειται για θεατρικό έργο. ο Περικλής νιώθει πως έχει μια ηγεμονική υπόσταση. είτε όντως συμβαίνει, είτε όχι, στην ουσία είναι ένας καταραμένος άνθρωπος, γιατί αισθάνεται πως στις φλέβες του αντί για αίμα, τρέχει το κράτος, η πόλη. νομίζει πως μέσα από αυτόν μιλάει η ίδια η Αθήνα. Αυτό από μόνο του είναι δόξα και τραγωδία. Έτσι προσπαθώ κι εγώ να τον αντιμετωπίσω. είμαι βέβαια μια μονάδα και μιλάω, αλλά αυτό που βγαίνει από το στόμα μου και τρέχει μέσα στις αρτηρίες μου είναι τα λόγια του Περικλή. είναι κάπως σαν αυτό που οι Βυζαντινοί έλεγαν «δια χειρός». διά στόματός μου, λοιπόν, ομιλεί ο Περικλής που διυλίστηκε μέσα μου και βγήκε προς τα έξω. τον έχω φανταστεί μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αν μέσω εμού μπορέσει να αποτυπωθεί κάποιος ψυχικός του χρωματισμός, θα τον εξηγούσα μέσα από ένα γραπτό του ελύτη: «τις λύπες που ρίχνει μέσα μου ο χρόνος τις αφαιρεί από τα ποιήματά μου. Γέμισα ρυτίδες για να παραμείνω νέος εκεί που κανένας δεν θα με θυμάται». s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 27

ΕκλΕκτΙκΕσ λΑτΡΕΙΕσ η ελένη ερήμου ορκίζεται στην ομορφιά. «η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο», λέει, επικαλούμενη μια φράση του ντοστογιέφσκι.

Ελένη Ερήμου

το θεατρο ωΣ

αΠοΣτολη

Περιμένατε να δείτε την ελένη ερήμου στον Πελοποννησιακό Πόλεμο; Η θεατρική της διαδρομή δεν θα σας επέτρεπε μια τέτοια σκέψη. Η ρούλα Πατεράκη, ωστόσο, διεκδίκησε απ’ αυτή (και κέρδισε) την υπέρβαση. Όμως, αρκεί μια συζήτηση με την παλαιά ηθοποιό του θεάτρου για να κατανοήσει κανείς ότι, συχνά, οι στερεότυπες εικόνες που έχουμε για πολλά δημόσια πρόσωπα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα... Από την κατερίνα κόμητα, Φωτογραφία βίκυ Γεωργοπούλου

Τ

ο πάθος της είναι οι βιογραφίες. Γι’ αυτό και πέρυσι ανέβασε υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του δήμου Αβδελιώδη την Ωδή στον Αλέξανδρο παναγούλη, γι’ αυτό και τα τελευταία δύο χρόνια παλεύει με τη ζωή της οριάνας Φαλάτσι, προσπαθώντας να βρει το κείμενο εκείνο που θα αποδώσει την αλήθεια της ζωής της ιταλίδας δημοσιογράφου. Παρ’ όλα αυτά, δυσκολεύεται πολύ να μιλάει για τη δική της ζωή. Πιο σωστά, τη δυσκολεύει πολύ η ιδέα ότι θα πρέπει να απαντήσει σε ερωτήσεις. το κατάλαβα πολύ γρήγορα αυτό, γι’ αυτό και όταν πάτησα το REC στο μαγνητόφωνο, έβαλα στην άκρη τη λίστα με τις ερωτήσεις μου και άφησα την κουβέντα να μας πάει όπου ήθελε.

τα τελευταία χρόνια δεν δίνετε πολλές συνεντεύξεις. Αναρωτιέμαι για ποιο λόγο... Ποτέ δεν τα πήγα καλά με τις συνεντεύξεις. Ένας λόγος είναι ότι έχω κακά προηγούμενα, γιατί μέσα από αυτό το «κόψεράψε» των λεγομένων, είδα πολλές φορές στο τελικό αποτέλεσμα να βγαίνει προς τα έξω ένας άλλος άνθρωπος κι όχι εγώ. Από την άλλη, δεν μου αρέσει να μιλάω για τον εαυτό μου· δεν θέλω να τροφοδοτώ τον κόσμο με τα δικά μου πράγματα που, σε τελική ανάλυση, ούτε τον ενδιαφέρουν, ούτε υπάρχει λόγος να τα μάθει. κι ακόμα βλέπω συχνά ότι, τελικά, εμείς που μιλάμε, επειδή θέλουμε να είμαστε αρεστοί, δεν βγάζουμε τον πραγματικό μας εαυτό και το τελικό αποτέλεσμα είναι κάπως φτιαχτό... επίσης, ένας ακόμα λόγος που δεν μου αρέσουν οι συνεντεύξεις είναι ότι δεν απολαμβάνω καθόλου αυτόν τον «ναρκισσισμό του φαίνεσθαι». Γι’ αυτό, κι από παιδί ακόμα, δεν μου άρεσε καθόλου να φωτογραφίζομαι... τι εννοείτε; Πώς είναι δυνατόν ένα παιδί να έχει άποψη περί «ναρκισσισμού» και «φαίνεσθαι»; κι όμως, θυμάμαι πολύ έντονα ότι, όταν ήμασταν παιδιά και βγαίναμε φωτογραφίες με τα αδέλφια μου, ο φωτογράφος μού φώναζε πάντοτε «έι εσύ, η μικρούλα, η ξανθούλα – γέλασε, χαμογέλασε!» κι εγώ αντιδρούσα, έλεγα μέσα μου «γιατί στις φωτογραφίες θα πρέπει πάντα να χαμογελάω; Γιατί δεν μπορώ να είμαι

θΕΑτΡΟ

όπως είμαι, να σκέφτομαι απλά κάτι ή ακόμα και να χαζεύω;». Αυτό το «χαμογελάστε», αυτό το φτιαχτό πράγμα το καταλάβαινα από τότε. με πείραζε να χαμογελάω κατά παραγγελία και το να φωτογραφίζομαι ήταν και είναι για μένα καταναγκαστικό έργο, εκτός κι αν η φωτογράφιση είναι αυθόρμητη και δεν είναι «στημένη». επιπλέον, είχα στραβά δοντάκια, που από μικρή τα έκρυβα επιμελώς. Έτσι λοιπόν, από τη μια προσπαθούσα να χαμογελάσω και από την άλλη να κρύψω το ελάττωμά μου. Πολύ αργότερα, είδα αυτό το «φαινόμενο» που λεγόταν Αλίκη Βουγιουκλάκη, και η οποία, όταν φωτογραφιζόταν, έβγαζε η ίδια τόσο πολύ φως που δεν είχε ανάγκη από κανένα φλας. το θαύμασα αυτό και βεβαιώθηκα ότι το να φωτογραφίζομαι είναι ένα από τα πράγματα που δεν μου αρέσει να κάνω. Μου δημιουργείτε την εντύπωση ότι είστε πολύ απαιτητική με τον εαυτό σας. είναι έτσι; ναι, είμαι τελειομανής και γι’ αυτό το λόγο πολλές φορές υποφέρω και στη δουλειά μου και στη ζωή μου. επιπλέον έχω ένα πάθος με την ομορφιά. μου αρέσουν οι ωραίοι άνθρωποι, δηλαδή οι άνθρωποι που σκέφτονται και φέρονται ωραία με ευγένεια και πολιτισμό. Αγαπώ τη φύση, τη θάλασσα, τα λουλούδια. δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς την ομορφιά, γι’ αυτό και θυμώνω πάρα πολύ όταν, για παράδειγμα, βλέπω κάποιον να φέρεται άσχημα, ας πούμε να πετάει από το παράθυρο του αυτοκινήτου τον καφέ του ή τα σκουπίδια του. Αυτήν την ασχήμια δεν την αντέχω. ο ντοστογιέφσκι έχει πει ότι «η ωραιότητα θα σώσει τον κόσμο». τι είναι όμορφο στο θέατρο; να μαθαίνεις, να εξελίσσεσαι. Πέρυσι ανεβάσαμε με τον δήμο Αβδελιώδη την παράσταση για τον Αλέκο Παναγούλη. ο δήμος λοιπόν –που μακάρι να είχε έρθει στη ζωή μου νωρίτερα–, κάθε φορά πριν βγω στη σκηνή, μου έλεγε: «απλότητα, καθαρότητα, σεμνότητα». Πάνω σε αυτές τις αισθητικές αρχές στηριζόμουνα και έβγαινα στη σκηνή. ο δήμος Αβδελιώδης είναι ένας τίμιος εργάτης της τέχνης. Μέχρι πέρυσι, αυτό δεν σας το είχε διδάξει ποτέ κανείς πριν στο θέατρο; Για μένα αυτή η παράσταση ήταν απο-

καλυπτική. ούτε εγώ περίμενα ότι είχα τόσα πολλά πράγματα να δώσω. η φετινή συνεργασία σας με τη ρούλα Πατεράκη πώς είναι; Η ρούλα είναι ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει το θέατρο ως αποστολή, γι’ αυτό και το υπηρετεί με ευλάβεια. την εκτιμώ, τη θαυμάζω και την αγαπώ. είναι εξαιρετική δασκάλα και είναι τύχη πραγματικά να δουλεύεις μαζί της. θεατρικά γίνατε αυτό που θέλατε να γίνετε; «Αχ, πού είσαι νιότη, που ’δειχνες, πως θα γινόμουν άλλος…» Στο ξεκίνημά μου ήθελα να παίξω τις ηρωίδες του Σαίξπηρ, του τσέχωφ, του Ίψεν, αυτοί ήταν οι ρόλοι που είχα ονειρευτεί. Όμως, ομολογώ ότι ξεστράτισα. Όταν βγήκα στο θέατρο, ίσχυε ο νόμος σύμφωνα με τον οποίο, αν δεν έπαιζες μέσα σε δυο χρόνια, έχανες την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Έπρεπε λοιπόν να δουλέψεις, αλλιώς έχανες την άδεια. κι όπως είναι φυσικό, προκειμένου να είσαι στο χώρο, λες διάφορα μικρά «ναι» σε δουλειές που δεν θα επέλεγες. Από την άλλη, πάντα ήθελα να είμαι ανεξάρτητη οικονομικά, γιατί ήταν κι αυτός ένας τρόπος να πετύχω το αυτεξούσιό μου. Πώς αντέδρασαν οι δικοί σας στην απόφασή σας να γίνετε ηθοποιός; ο πατέρας μου μάλλον δεν με είδε ποτέ να παίζω... τόσο καλά! καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό... Πιστεύω ότι δεν του άρεσε που έγινα ηθοποιός. Αυτός είναι και ο λόγος που ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στην Πάντειο και συνέχισα μετά στη νομική. το έκανα πιο πολύ για τους γονείς μου και γιατί πίστευα ότι αυτό μου έδινε αυτοπεποίθηση κι ένα παραπάνω εφόδιο. Ήθελα να έχω ένα «βραχιόλι», που έλεγε και η μαμά μου. Έλεγα τότε μέσα μου: «κι αν αποτύχω στο θέατρο; κι αν δεν με θέλει το θέατρο»; το ερήμου είναι το αληθινό σας όνομα; ναι, ο μπαμπάς μου λεγόταν κύριος Έρημος. θυμάμαι μάλιστα, ότι όταν ήμουν μικρή και πηγαίναμε σε καμιά δημόσια υπηρεσία ή στην τράπεζα με τη μαμά μου και τα αδέλφια μου, πάντα γινόταν το σχετικό σχόλιο: ο υπάλληλος μόλις διάβαζε το όνομα, αναφωνούσε «Έρημος, βαρύς και μόνος». εμένα αυτό το αστει-

άκι με πλήγωνε αφάνταστα. είχα πρόβλημα ακόμα και στην τάξη όταν φώναζε ο δάσκαλος τα ονόματά μας για να πάρει απουσίες. Ένιωθα περίεργα. Πολύ αργότερα, όταν άρχισα να γίνομαι γνωστή, μου λέγανε: «τι ωραίο όνομα, το καλλιτεχνικό σας είναι;» κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ήταν το πραγματικό μου όνομα. θυμάμαι πως κι ο Φίνος ακόμα, όταν με φώναξε για πρώτη φορά στην εταιρεία του μου, ζήτησε να το αλλάξω. ευτυχώς, κατάφερα να τον μεταπείσω και παρέμεινα ερήμου. εννοιολογικά θεωρείτε ότι σας ταιριάζει το όνομά σας; μου πάει γάντι. Αν και είμαι κοινωνική, επιδιώκω συχνά την προσωπική μου μοναξιά. Από πολύ μικρή ανακάλυψα ότι η θάλασσα είναι η φυγή μου. ξέπλενα μέσα της τις κακές μου σκέψεις, πέταγα ό,τι άχρηστο, αναβαπτιζόμουν μ’ έναν τρόπο. Γι’ αυτό και την απολαμβάνω σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, χειμώνα-καλοκαίρι. Προσπάθησα να μυήσω πολλούς φίλους και συναδέλφους, αλλά δεν τα κατάφερα. δεν είναι εύκολο να πείσεις κάποιον που σε κοιτάει να κολυμπάς φορώντας τη γούνα του, καταχείμωνο, να το τολμήσει! Γιατί γίνατε ηθοποιός; δεν ξέρω. Πάντως το συνειδητοποίησα από πολύ μικρή ότι ήθελα να γίνω ηθοποιός. Ίσως γιατί όταν ήμουν παιδί, ήμουν πολύ ντροπαλό, συνεσταλμένο, ευαίσθητο, κοκκίνιζα και δάκρυζα πάρα πολύ εύκολα. Ακολούθησα τη φωνή της καρδιάς μου. Αργότερα έμαθα αυτό που είπε ο νίτσε ότι «έχουμε την τέχνη για να μην πεθάνουμε από την αλήθεια». κοκκινίζετε ακόμα εύκολα; ναι, διατηρώ πολλά τέτοια στοιχεία «παιδικά». και για να είμαι ειλικρινής, δεν ήθελα και να χάσω. είχατε αρκετά διαστήματα αποχής από τη δουλειά, γιατί; ναι, έχω κάνει αρκετές και μεγάλες παύσεις, έχω φύγει κι έχω αντέξει τη μοναξιά μου για αρκετά μεγάλα διαστήματα. Όταν κάτι με πληγώνει, με προσβάλλει, πολλές φορές επιλέγω την «αγρανάπαυσή» μου. Αυτό μου το δίδαξε η φύση. νομίζω ότι είναι καλό να απομακρύνεται κανείς για ένα διάστημα, να ξαναβλέπει τα πράγματα, να αποφασίζει ξανά τι θέλει, να επαναπροσδιορίζεται. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 29

Info εθνικό θέατρο – Γιάννης κακλέας Βάτραχοι του Αριστοφάνη ο διόνυσος, προβληματισμένος από την έλλειψη ποιητών ικανών να διδάξουν ήθος στους Αθηναίους, αποφασίζει να κατέβει στον Άδη, με στόχο να φέρει στη γη τον ευριπίδη. μαζί του θα πάρει τον δούλο του, τον ξανθία. Φτάνοντας εκεί, παρακολουθούν τον ευριπίδη και τον Αισχύλο να μάχονται για το θρόνο της τραγωδίας στον Άδη. ο διόνυσος, θεός του θεάτρου, ορίζεται ως κριτής. Η μάχη είναι αμφίρροπη. Η τελική απόφαση του διονύσου θα ξαφνιάσει, αφού φεύγει από τον Άδη παίρνοντας τελικά μαζί του τον Αισχύλο. ερμηνεύουν: Βασίλης χαραλαμπόπουλος, Γιάννης ζουγανέλης, Φάνης μουρατίδης, Πάνος Βλάχος, λαέρτης μαλκότσης, Βαγγέλης χατζηνικολάου, Σωκράτης Πατσίκας, εβελίνα Παπούλια, Αγορίτσα οικονόμου. Αρχαίο θέατρο επιδαύρου 1-2 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 45€ (ζώνη VIP), 40€ (ζώνη Α), 20€ (ζώνη Β), 13€ (ζώνη Β: φοιτητικό), 13€ (Άνω διάζωμα), 10€ (Άνω διάζωμα: φοιτητικό, ΑμεΑ), 5€ (άνεργοι)

γιάννης κακλέας

yΠαρχει Πολλη

ΣκαρταΔουρα...

κάνει, λέει, τον Αριστοφάνη διαφορετικά απ’ όλους. του λείπουν διάφορα πνευματικά αναστήματα απ’ τη σημεριή ελλάδα, αν μπορούσε να κάνει μετακλήσεις από τον Άδη θα φώναζε τον βαμβακάρη, τον κουν, τον βολανάκη, τον Σεβαστίκογλου, τον Σεφέρη... είναι κολλημένος με τον Μαρκούζε, του λείπει η περιπλάνηση μιας ζωής εμπνευσμένης από τον κέρουακ και υπηρετεί το θέατρο γιατί δεν είναι για εκτόνωση. ο κακλέας κι αν εγέρασε... Από τον νικόλα ρώσση, Φωτογραφία: βίκυ Γεωργοπούλου

Μ

ίλησα ένα απόγευμα μ’ έναν ευδιάθετο – παρότι μόλις είχε κλειδωθεί έξω από το σπίτι του– και γεμάτο αυτοσαρκασμό Γιάννη κακλέα, σε μια συνέντευξη που εξελίχθηκε σε συζήτηση, λες και γνωριζόμασταν χρόνια. ο Γιάννης κακλέας μίλησε για την παράσταση που ανεβάζει φέτος το καλοκαίρι στην επίδαυρο, για τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του με το Cirque du Soleil, αλλά και για ποιους θα έφερνε πίσω από τον Άδη.

η πρώτη ερώτηση ίσως φανεί κακιασμένη. τι διαφορετικό θα δούμε στους βατράχους του Γιάννη κακλέα; Γιατί να έρθει κάποιος να δει την παράσταση; χα χα! Kάνε όσο πιο κακιασμένες ερωτήσεις γίνεται, να έχει λίγο ενδιαφέρον. κατά πρώτον, απ’ ό,τι σε κόβω, δεν έχεις διαβάσει το έργο. Αντικειμενικά λοιπόν θα σου πω ότι είναι το αριστούργημα του Αριστοφάνη. είναι ένα έργο που ξεφεύγει από τα συνηθισμένα του θέματα γιατί πραγματεύεται την αναζήτηση του χαμένου ποιητικού λόγου. Πεθαίνει ο ευριπίδης και ο θεός του θεάτρου διόνυσος έχει πέσει σε μελαγχολία. κατεβαίνει στον Άδη να πάρει τον ποιητή, γιατί έτσι θα σωθεί η πόλη. τελικά κάνει έναν θεατρικό διαγωνισμό και, για λόγους σατιρικούς, επιλέγει τον Αισχύλο. είναι πολύ προχωρημένο έργο για την εποχή του. Σκέψου ότι γράφτηκε εν καιρώ πολέμου, λίγο πριν χάσουν οι Αθηναίοι από τους Σπαρτιάτες. Σαν τελευταία αναζήτηση σωτηρίας, λοιπόν, ήταν η γνώση που θα έρθει μέσα από έναν ποιητή και τον ποιητικό λόγο. Γι’ αυτό οι Βάτραχοι σήμερα είναι χρήσιμοι, ειδικά σε καιρούς κρίσης, δηλαδή σε φάσεις που αναζητούμε ένα λόγο που δεν κοιτάει απλώς το αύριο, αλλά κοιτάει το μέλλον βαθιά στα μάτια και σκάβει το παρελθόν. Έχω βέβαια και μια δοκιμασμένη ομάδα συντελεστών και ακόμη μια φορά συνεργάζομαι με το alter ego μου, που είναι ο μανώλης Παντελιδάκης ο σκηνογράφος. επίσης, τον Σταύρο Γασπαράτο, που είναι εξαιρετικός συνθέτης, την εύα νάθενα στα κοστούμια και τον χρήστο Παπαδόπουλο στις χορογραφίες. με αυτούς του συντελεστές, χτίζω τον δραματουργικό κορμό της παράστασης. Αλλά τίποτα δεν θα σταθεί γερά αν η ομάδα των ηθοποιών δεν είναι πειθαρχημένη και ταλαντούχα. Έχω λοιπόν μαζί μου τον Βασίλη χαραλαμπόπουλο, όπως εδώ και 14 χρόνια που ψάχνουμε μαζί τον νέο Αριστοφανικό κώδικα. τον Φάνη μουρατίδη που εκτιμώ ιδιαίτερα, τον Πάνο Βλάχο, ένα εξαιρετικό νέο ταλέντο που θα γίνει το πρόσωπο των επόμενων χρόνων, και την εβελίνα Παπούλια, που έχει αναλάβει και το μουσικό μέρος του έργου.

θΕΑτΡΟ

Όλη η ομάδα στηρίζει μια νέα άποψη ανεβάσματος του Αριστοφάνη για να μην πει ακόμα μια φορά ο κόσμος: «Πάλι Αριστοφάνη; Πάλι με τον ίδιο τρόπο; Έχουμε βαρεθεί». Βλέπουμε τον Αριστοφάνη με διαφορετικό τρόπο και το έχουμε αποδείξει στις προηγούμενες παραστάσεις. Στο έργο, ο θεός διόνυσος ήταν απογοητευμένος με την κατάσταση του θεάτρου. εσείς πώς αντιλαμβάνεστε το θέατρο σήμερα στην ελλάδα; το θέατρο σήμερα, χθες και αύριο βρίσκει έναν τρόπο να υπάρχει με μια αντίληψη αρκετά sui generis. Η χώρα μας είναι μια χώρα που ποτέ δεν δέχτηκε ένα σύστημα. εγώ έχω σπουδάσει στην Αγγλία και έχω διδαχθεί θεατρικό σύστημα. Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει μια αναρχία στη θεατρική ανάγνωση των κειμένων, όπως και στον τρόπο παιξίματος. μέσα στα χρόνια, υπάρχουν κάποιοι sui generis ηθοποιοί και σκηνοθέτες, που με ισχυρό ένστικτο ανανεώνουν το θέατρο, ίσως όχι με πολλή γνώση, αλλά με μια βαθιά σύνδεση με την έννοια του θεάτρου γιατί το έχουμε μέσα μας. Σαν μεσογειακός λαός, έχουμε μια ιστριονική αντίληψη και μια θεατρικότητα με ό,τι πραγματευόμαστε, κι αυτό καθρεφτίζεται στον τρόπο που αγαπάμε το θέατρο ή τη μίμηση ή τη μάσκα. Πιστεύω ότι το θέατρο σήμερα, κυρίως από νέους ανθρώπους που έχουν πράγματα να πούνε, βρίσκεται σε φάση ακμής. δηλαδή χρειάζεται να στείλουμε κάποιον στον Άδη να φέρει πίσω κάποιον να σώσει το θέατρο; εάν έστελναν εσάς, ποιον θα φέρνατε πίσω; Α, θα έφερνα μεγάλη παρέα. Πρώτα θα έφερνα τον μάρκο Βαμβακάρη, γιατί τον θεωρώ από τους μεγαλύτερους ποιητές της σύγχρονης πραγματικότητας και γιατί θα ξαναθυμηθούμε τι θα πει έρωτας, τι θα πει μαγκιά, τι θα πει κοίταγμα στα μάτια, τι θα πει υπάρχω με μια γυναίκα, τι θα πει υπάρχω με τις πουτάνες όπως υπάρχω με τις κυρίες. μετά θα έφερνα τους δασκάλους μου, τον κάρολο κουν, τον Γιώργο Σεβαστίκογλου και τον μίνω Βολανάκη, να μας πούνε πράγματα που δεν πρόλαβαν να πουν. θα έφερνα πίσω ποιητές. Αυτή η χώρα είναι ευλογημένη σε αυτό. θέλω πίσω τον ρίτσο, τον Σεφέρη και τον ελύτη. θέλω πολύ κόσμο, θα γεμίζαμε. Αλλά το θέμα δεν είναι ποιους θα έφερνα, αλλά ποιους θα έδιωχνα. Γιατί αν με ρωτήσεις ποιους, η μισή ελλάδα μόνο θα έμενε. Έχουμε γίνει λαμόγια και υπάρχει πολύ σκαρταδούρα και πρέπει κάπου να τους στείλουμε. υπάρχει κάποιος ή κάποια ηθοποιός που θα θέλατε να συνεργαστείτε πολύ μαζί και ακόμα δεν έχει συμβεί; Βέβαια. Η μαρία ναυπλιώτου είναι μια ηθοποιός και προσωπικότητα που θέλω

να δουλέψω μαζί της και δεν της το έχω προτείνει ποτέ. Αν το διαβάσει αυτό, ας αρχίσει να το σκέφτεται. Υπάρχουν πολλοί καλοί που δεν έχω συνεργαστεί και με κάποιους έχω τσακωθεί κιόλας στο παρελθόν, αλλά τους εκτιμώ πολύ. Αλλά κοίτα, 22 χρόνια με τον τεχνοχώρο, την ομάδα που είχα, αλλά και με την παρεΐστικη ματιά που έχω στα πράματα, δεν έχω ανοιχτεί πολύ σε αυτό που λέμε γενικές συνεργασίες. ως εκ τούτου, δεν έχω συνεργαστεί με πάρα πολλούς, γιατί μου αρέσουν οι κλειστές σχέσεις. επειδή οι παραστάσεις που κάνω έχουν μια ειδική γραφή και η έννοια της κοινής γλώσσας παίζει σπουδαίο ρόλο, κάποιες στιγμές είναι επώδυνο να δουλεύεις με ανθρώπους για πρώτη φορά. μ’ έναν τρόπο που δεν ορίζεις κάθε φορά, οι συνεργάτες που αποκτάς στην πορεία έχουν μια κοινή γλώσσα και προσθέτουν στην όλη διαδικασία, στο μυαλό και στην κρίση του άλλου. Πρέπει να ανοίγεις τους ορίζοντές σου, αλλά η ασφάλεια των σταθερών συνεργατών είναι όμορφη. Πρόσφατα είδα το ντοκιμαντέρ για τον Αλεχάντρο Χοντορόφσκι και για το Dune, την ταινία που δούλεψε σκληρά να ολοκληρώσει, αλλά δεν τα κατάφερε. υπάρχει κάποιο έργο που θέλετε πολύ να κάνετε, αλλά ακόμα δεν μπορείτε να αγγίξετε; Ποιο είναι το δικό σας Dune; με πιάνεις αδιάβαστο. (σ.σ. εδώ παρεμβάλλονται 20 λεπτά όπου του διηγήθηκα τα πάντα). θέλω να ανεβάσω την τρικυμία του Σαίξπηρ, αλλά θέλω να το κάνω με το Cirque Du Soleil. δηλαδή πρέπει να ψήσω αυτόν τον τύπο που πήγε στο διάστημα και είναι ο ιδρυτής του (σ.σ. τον Γκι Λαριμπέρ). Αυτός παίζει πόκερ «τέξας χόλντεμ», όπως κι εγώ, οπότε μπορεί να βρεθούμε σε κάποιο τραπέζι και θα τον πιάσω να του πω. θα τον βρω, και είμαι σίγουρος ότι θα πει ναι. κάποτε είχατε πει ότι μισείτε την ποιητικοφανή αντίληψη των πραγμάτων και ότι ένας βασικός εκχυδαϊσμός της τέχνης βρίσκεται στη ροζ αντίληψη περί ποίησης. Πώς το αντιλαμβάνεστε αυτό σήμερα; τελείως τυχαία, αυτό το αναφέρουμε και στους Βατράχους, γιατί καμιά φορά ξεχνάω τι λέω και νομίζω ότι τα λέω πρώτη φορά, όταν μάλλον τα έχω ξαναπεί. με απενοχοποίησε όταν διάβασα ότι η Πίνα μπάους έκανε την ίδια χορογραφία με μικρές παραλλαγές 40 χρόνια! εγώ τέλος πάντων σιχαίνομαι την ευαισθησία εντός εισαγωγικών. είμαι ένας άνθρωπος κατά βάση σκληρός. θέλω να συνδιαλέγομαι με τον σκληρό πυρήνα των ανθρώπων κι εκεί δεν υπάρχει ωραιοποίηση. εκεί είναι μια άβυσσος που μπορούμε να μιλήσουμε με ποιητικούς και διεισδυτικούς όρους που αποκρυσταλλώνουν μια έννοια. Η ποίηση που ωραιοποιεί τα πράγματα,

όπως και οι σαχλοζωγράφοι που πιστεύουν ότι ζωγραφίζοντας, π.χ., ένα ωραίο τοπίο νομίζουν ότι μπορούν να μας πείσουν ότι αυτό είναι τέχνη, δεν είναι τίποτα παραπάνω από ζάχαρη άχνη που ρίχνεις σ’ ένα γλυκό χωρίς ουσία. οι ουσιαστικοί ποιητές είναι αυτοί που ψάχνουν τόσο βαθιά και που ενδεχομένως κιόλας καταλήγουν σε αυτό που οι άνθρωποι φοβούνται και ονομάζουν τρέλα. το θέμα είναι να μην επαναλαμβάνεις μια μανιέρα που έχεις κατακτήσει, γιατί τότε εμπορευματοποιείς τον εαυτό σου. Όταν ήμουν πιτσιρικάς διάβασα τον μαρκούζε, έναν μετα-μαρξιστή φιλόσοφο, για τον έρωτα και το θάνατο. εγώ από αυτό ακόμα δεν έχω ξεφύγει. μπορεί όλη μου η θεματολογία να βρίσκεται γύρω από αυτήν την υπόθεση, η οποία όμως είναι και η βασική υπόθεση της ποίησης. Αυτά τα στοιχεία και ο κύκλος τους μου αρκούν για να ασχοληθώ σε όλη μου την καλλιτεχνική ζωή. με τι άλλο να ασχοληθώ άλλωστε; επίσης προσφάτως δηλώσατε ότι ένα από τα πιο εξωφρενικά πράματα που έχετε κάνει είναι η διαμονή σας στο λονδίνο. Αυτό μου κέντρισε την περιέργεια. Μπορείτε να ρίξετε λίγο φως σε αυτό; Ένα παιδί από τη θεσσαλονίκη έφυγε χωρίς αγγλικά και εφόδια, ερωτευμένος με μια γυναίκα, για να ακολουθήσει έναν θεατρικό δρόμο που τον έβγαλε σε μονοπάτια που ποτέ δεν περίμενε. Έζησα μια περιπέτεια που κάθε μέρα εκπλήρωνε κάτι. τότε ήμασταν μαγεμένοι από τη νουβέλ Βαγκ που έλεγε «ζήσε για να ζήσεις». Αυτή η ευδαιμονία του εφήμερου και η γνώση που έβγαινε από αυτήν την εμπειρία στις διάφορες κοινοβιακές κοινωνίες που έζησα –διότι ήταν μια περίοδος όπου το πανκ και οι σκινχεντ μεσουρανούσαν–, θα μπορούσε να βγαίνει μέσα από τις σελίδες του κέρουακ. μου λείπει λίγο αυτό, ομολογώ. Γιατί και τώρα ζούμε σε μια πραγματικότητα σκληρή και απάνθρωπη, που γινόμαστε κανίβαλοι των ιδεών μας. Η χώρα μας άλλωστε μισεί και φθονεί τη νεότητα, δεν έχει αλληλεγγύη, είμαστε για την πάρτη μας. κλείστε την συνέντευξη με τον δικό σας τρόπο ή μήνυμα. μήνυμα στο ταχυδρομείο· εγώ στη φάση που είμαι θέλω να κάνω μια παρότρυνση. ο κόσμος πρέπει να στηρίξει τις ουσιαστικές δυνάμεις του θεάτρου, ώστε να μπορέσουν και αυτές να δώσουν πίσω αυτό που θα ήθελαν. εάν τα νέα ρεύματα δεν υποστηριχθούν για να ερμηνεύσουν την πραγματικότητα, θα στραφούν σε εμπορικούς και φτηνούς τρόπους. Η ευθύνη δεν είναι μόνο του καλλιτέχνη στην παραγωγή ενός έργου, αλλά είναι και του αποδέκτη. Ας μην υποβιβάζεται η έννοια του θεάτρου με ευτελή θεάματα για εκτόνωση. το θέατρο είναι κάτι παραπάνω. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 31

E

ξήντα χρόνια έχουν περάσει από την πρώτη παράσταση του ιππόλυτου του ροντήρη, η οποία άτυπα εγκαινίασε τα επιδαύρια. Αυτή τη φορά, η μεγάλη τραγωδός μας, λυδία κονιόρδου, έχει κληθεί να σκηνοθετήσει αλλά και να πρωταγωνιστήσει στο ιδιαίτερα σημαντικό αυτό έργο για το εθνικό. Η παράσταση της κονιόρδου δεν επικεντρώνεται στη ματαιότητα των επιλογών των θνητών, αλλά στη σχετικότητα της αλήθειας. Η σπουδαία ηθοποιός και σκηνοθέτιδα μας μίλησε για «την περιορισμένη όραση» των ηρώων του ιππόλυτου και την «πεπερασμένη οπτική τους γωνία», που δεν τους επιτρέπει να συνειδητοποιήσουν τις λάθος επιλογές τους, οδηγώντας τους έτσι στην καταστροφή. Στο τέλος, το μόνο που απομένει είναι η συγχώρεση, δώρο θεϊκό και πολύτιμο. ο ιππόλυτος του ευριπίδη, σαν σύγχρονο παραμύθι, μας προειδοποιεί ότι αν δεν διευρύνουμε τη συνείδησή μας, αν δεν αποδεχτούμε ότι η δική μας αλήθεια είναι ένα μόνο κομμάτι του παζλ, θα καταστραφούμε.

των θεών Αφροδίτη-Άρτεμις, ένα δίδυμο αντιθετικό που συνυπάρχει με αμοιβαία συμφωνία κυριών. Η καθεμιά φροντίζει τα δικά της συμφέροντα. Όταν η μία υπερβαίνει τα όρια, σπεύδει η αντίθετη πλευρά να επαναφέρει την τάξη. Αυτό κάνει η Αφροδίτη όταν η όψη της Άρτεμιδος, μέσω του ιππόλυτου, που περιφρονεί τον έρωτα, είναι αλαζονική και περιφρονητική. Σπεύδει να τον τιμωρήσει για να εξισορροπήσει το σύμπαν.

ο Ιππόλυτος είναι ένα έργο σταθμός για το εθνικό στην επίδαυρο. Γιατί ξανά; Έχει να ανέβει δέκα χρόνια από το εθνικό, και επειδή φέτος είναι χρονιά επετειακή, καθώς ο θεσμός των επιδαυρίων κλείνει τα 60 του χρόνια, επελέγη ο ιππόλυτος, ένα έργο καταπληκτικό, που θίγει θέματα καίρια στις συνειδήσεις των ανθρώπων αυτού του πλανήτη.

ο ιππόλυτος έχει χαρακτηριστεί ως ο πιο γνήσιος εκπρόσωπος του μισογυνισμού των ελλήνων. Όχι! εμείς δεν τον εκλαμβάνουμε ως μισογύνη. ο ιππόλυτος είναι ένας μύστης, αφιερωμένος σ’ έναν θεό. Υπάρχει μια όψη του ανθρώπου η οποία τείνει προς μια υπερβατική ύπαρξη, προς την απελευθέρωση από την ύλη και την αθανασία και μια άλλη όψη που τείνει προς τη Γη. ο ιππόλυτος είναι, κατά τη δική μας ανάγνωση, ένας ταγμένος οπαδός της πνευματικότητας και της ένωσης με το θείο, ένας άνθρωπος που αφήνει τα εγκόσμια.

Όπως; Η δική μας ανάγνωση βασίζεται στο γεγονός ότι εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να δούμε το όλον της αλήθειας γιατί είναι πεπερασμένη η οπτική μας γωνία. ο κάθε άνθρωπος έχει περιορισμένη «όραση» και γι’ αυτό κάνει σφάλματα. Έτσι και τα τέσσερα βασικά πρόσωπα του έργου –ο ιππόλυτος, η Φαίδρα, η τροφός, και ο θησέας– αντιμετωπίζουν την αλήθεια από τη δική τους οπτική γωνία και ο καθένας έρχεται αντιμέτωπος με το δικό του προσωπικό δίλημμα. Η Φαίδρα πάλλεται μεταξύ τιμής και έρωτα. ο θησέας είναι από τη μία ο δημόσιος άνδρας και γενάρχης, και από την άλλη πατέρας. ο ιππόλυτος αντιπαλεύει με την ευσέβεια αλλά και με την ανάγκη για επιβίωση, και τέλος η τροφός πρέπει να επιλέξει τη σιωπή ή την επιβίωση. επειδή όμως οι ήρωές μας αγνοούν το όλον της αλήθειας που είναι ορατό μόνο στους θεούς, ο καθένας λαμβάνει τις αποφάσεις του νομίζοντας ότι κάνει το σωστό. Στην πραγματικότητα, όμως, βυθίζονται όλο και πιο βαθιά στην καταστροφή. το σύμπαν φροντίζει πάντα όταν υπάρχει ανισορροπία να την εξισορροπήσει και γι’ αυτό υπάρχει το δίδυμο

Όμως οι ήρωες μοιάζουν με πιόνια στα χέρια των θεών. Ό,τι κι αν κάνουν είναι καταδικασμένοι; Όχι. Αυτό που λέει το έργο είναι ότι ο άνθρωπος έχει ελευθερία επιλογής. Αν όμως δεν διευρύνει τη συνείδησή του, είναι δεδομένο ότι θα κάνει σφάλματα. Πρέπει να καταφέρει να υπερβεί τον περιορισμό της ύπαρξής του μέσω της συγχώρεσης, μέσω της συνύπαρξης με ανθρώπους που έχουν αντίθετη άποψη. ο άνθρωπος πρέπει να αποδεχτεί ότι και το αντίθετό του έχει δικαίωμα να υπάρχει· δεν πρέπει ούτε να το εξαλείψει ούτε να είναι αλαζονικός απέναντί του.

θεωρώ ότι το ποιητικό θέατρο δεν είναι ρεαλιστικό και ψυχολογικό. Παίρνοντας πάντα από το ίδιο το έργο το στίγμα και την ατμόσφαιρα, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον που μέσα από μινιμαλιστικές και καθαρές γραμμές να αποκαλύπτει τις δυναμικές του έργου και την υφή του. εδώ είναι σαφές ότι το έργο είναι υδάτινο – παντού υπάρχει το νερό. Η θάλασσα, το καραβάκι που φέρνει τη Φαίδρα από την κρήτη, η ίδια η Φαίδρα θέλει νερό, ο θησέας ως θαλασσοκράτωρ, η θαλασσογεννημένη Αφροδίτη, ο θάνατος του ιππόλυτου έρχεται μέσα από το κύμα. είναι όλα έτσι σχεδιασμένα από τον ευριπίδη.

Όμως εξαπολύει ένα δριμύτατο λίβελο κατά των γυναικών. Στη δίκη μας ανάγνωση, ο λίβελος του ιππόλυτου είναι ειρωνικός, δεν κυριολεκτεί. δεν μπορείς να τον πάρεις στα σοβαρά. εκείνη τη στιγμή, στην ουσία, είναι σα να βγάζει τη γλώσσα του. Έτσι όπως το ερμηνεύουμε εμείς, ο ιππόλυτος δεν διακατέχεται από οργή. Βεβαίως υποτιμά τις γυναίκες –γιατί οι γυναίκες μόνο έρωτες έχουν στο κεφάλι τους ενώ εκείνος θέλει να φτάσει το θείο– αλλά δεν είναι μέσα από μια αίσθηση απειλής. ούτε βαρύς είναι, ούτε θυμωμένος. Έχουμε μια πιο σκωπτική και ειρωνική ανάγνωση του πρώτου μέρους απ’ αυτήν που γίνεται συνήθως. θεωρούμε ότι το πρώτο μέρος του έργου είναι στην ουσία μια μπλόφα, μια παγίδα για το δεύτερο μέρος. Όλοι νομίζουν το αντίθετο απ’ αυτό που θα συμβεί.

Έχετε πλέον κατασταλάξει στο τρόπο που προσεγγίζετε την αρχαία τραγωδία; είχα την τύχη να μαθητεύσω δίπλα στην Ασπασία Παπαθανασίου, μια σπουδαία εκπρόσωπο της σχολής ροντήρη, αλλά και τον μεγάλο δάσκαλο κάρολο κουν. δύο οπτικές νομίζω συμπληρωματικές, που με βοήθησαν να βρω τον δικό μου δρόμο, που είναι μια διασταύρωση των δύο αυτών σχολών. με τον τσιάνο δούλεψα το θέμα της όρχησης στο αρχαίο δράμα, κάτι πολύ σημαντικό, και με τον Βασίλιεφ ολοκληρώθηκε η αναζήτησή μου στο θέμα της μεθοδολογίας. Στο ποιητικό θέατρο τα πράγματα δεν είναι πεζά. Όπως έλεγε ο κουν, είναι πάνω στο άλογο, δεν είναι κάτω ξεκαβαλικευμένα. Υπάρχει το μέτρο, ο ρυθμός, η προσωδία, η ποίηση. Αυτό είναι μια ειδοποιός διαφορά από το ψυχολογικό, ρεαλιστικό θέατρο. επίσης, στο ποιητικό θέατρο οι ήρωες βλέπουν το τέλος τους, ατενίζουν το στόχο τους, αν και μπορεί να τον φοβούνται ή να λοξοδρομούν. Πάντα όμως στο αρχαίο δράμα ξέρουμε από την αρχή αυτό που θα συμβεί στο τέλος, δεν εκπλησσόμεθα. επομένως αυτό που χρειάζεται ο άνθρωπος του θεάτρου που θα δουλέψει σ’ αυτό το είδος, είναι να έχει μια δομή και μια μεθοδολογία για να μπορέσει να δικαιώσει υποκριτικά, σκηνοθετικά και σαν στήσιμο μια παράσταση. Αυτόν τον δρόμο ακολουθώ. Αυτή είναι η μεθοδολογία μου η οποία έχει στηριχθεί σ’ αυτά που έχω μάθει απ’ αυτούς τους μεγάλους δασκάλους με τους οποίους δούλεψα και που έχω αναπτύξει εγώ η ίδια. και αυτήν την παράσταση την αφιερώνω στον δάσκαλό μου στο εθνικό, Αλέξη διαμαντόπουλο, ο οποίος με έμαθε να διαβάζω με μια διαλεκτική οπτική τα έργα. Σ’ έναν πολιτισμό που συγχέει το αποτέλεσμα με την αιτία, αυτός μας έμαθε να αναζητούμε τις αιτίες που γέννησαν τα έργα, αλλά και τις αιτίες πίσω από τις πράξεις των ανθρώπων.

διάβασα πως οι ερμηνευτές θα περιστρέφονται μέσα στο «υδάτινο σύμπαν μιας πελώριας αχιβάδας»; Πώς προέκυψε αυτό;

Σκηνοθεσία ή ηθοποιία; είναι δύο διαφορετικά κομμάτια για μένα, τελείως αυτόνομα. το ένα δεν μπερδεύεται με το άλλο. Όταν με σκη-

32 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

νοθετεί κάποιος, ακολουθώ πειθήνια το όραμά του. Αυτός είναι ο καπετάνιος κι εγώ προσφέρω την τέχνη μου. Όταν είναι κάτι που μπορώ να ονειρευτώ εγώ η ίδια, το έχω φανταστεί κάπως, τότε μπορώ να το σκηνοθετήσω. επομένως είναι μια διαφορετική λειτουργία. δεν αναλαμβάνω κάτι αν δε μπορώ να το φανταστώ. Μιλήσατε περί συμπαντικής αρμονίας και εξισορρόπησης. είναι μια άποψη που ασπάζεστε περί του σύμπαντος που εξισορροπείται; μα το βλέπουμε στη φύση. Όταν κάνει καύσωνα, πρέπει να περιμένουμε ότι θα έχουμε αέρηδες αμέσως μετά. Όταν έχει τρομερή ζέστη και υγρασία πρέπει να περιμένουμε πολλή βροχή. το σύμπαν εξισορροπείται. ο άνθρωπος δεν θέλει να το καταλάβει αυτό. θέλει τα πράγματα να είναι στατικά. δεν καταλαβαίνει ότι βρίσκεται μέσα σ’ ένα διαρκές γίγνεσθαι – ποτέ δεν μπαίνεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι, έλεγε ο Ηράκλειτος. ο άνθρωπος επειδή θέλει να οικειοποιείται τα πράγματα γύρω του, πάντα ζει σε μια ψευδαίσθηση ότι τίποτα δεν θα αλλάξει ποτέ. Αυτό βιώνουμε τώρα. νομίζαμε ότι θα ζούσαμε με την ίδια νοοτροπία και σπατάλη και ανέμελο δανεισμό για πάντα. κι αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε προ μεγάλων ανατροπών που συμπαρασύρουν και δίκαιους και άδικους. και η Φαίδρα, σ’ αυτό το έργο, μια παράπλευρη απώλεια είναι. Στην εποχή μας, μια εποχή κρίσης και αβεβαιότητας, ποιες είναι οι δικές σας σταθερές; νομίζω ότι αυτό που λέει το έργο με εκφράζει απόλυτα. ο άνθρωπος πρέπει να συνειδητοποιήσει αυτό που αιώνες τώρα βιώνει: τη σχετικότητα της αλήθειας του. Όμως εκείνος περιχαρακώνεται δογματικά, είτε σαν άτομο, είτε σαν ομάδα, και προσπαθεί να αποκλείσει, να εξοντώσει ή να εξαφανίσει ό,τι δεν συμφωνεί μαζί του. κι έτσι δημιουργούνται όλες αυτές οι συγκρούσεις και ανισορροπίες, οι μεγάλες αποκλίσεις, οι μεγάλες κοινωνικές διαφορές. το αποτέλεσμα είναι να καταστρεφόμαστε όλοι μαζί. διότι είμαστε ένα. Γνωρίζουμε ότι η ανθρωπότητα εξαρτάται από τους πλανήτες, από τη φύση. Έχοντας απομονώσει τη δική μας αλήθεια από τη φύση, την καταστρέφουμε, με αποτέλεσμα να καταστρεφόμαστε και εμείς. θεωρώ ότι πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε μέρος ενός ευρύτερου συνόλου και ότι η δική μας άποψη είναι ένα μέρος μόνο. και επομένως η συγχώρεση, η συμπόνια και η αλληλεγγύη είναι οι τρεις λέξεις που θα καθορίσουν την επόμενη πολιτισμική βαθμίδα την οποία θα ζήσουμε. Γιατί στη θέση αυτού που πονά τώρα, αύριο μπορεί να βρεθούμε εμείς. Αλλιώς θα αλληλοκαταστραφούμε. δεν υπάρχει άλλος δρόμος. s

θΕΑτΡΟ

Info εθνικό θέατρο – λυδία κονιόρδου ιππόλυτος του ευριπίδη ο θησέας και η γυναίκα του Φαίδρα καταφεύγουν στην αυλή του Πιτθέα στην τροιζήνα, όπου μεγαλώνει και ο ιππόλυτος, γιος του θησέα από το γάμο του με μια αμαζόνα. Η Φαίδρα ερωτεύεται παράφορα τον όμορφο ιππόλυτο παρακινημένη από την Αφροδίτη που θέλει να τιμωρήσει τον ιππόλυτο γιατί παραμελεί να της αποδώσει τιμές. Όταν αποκαλύπτεται το πάθος της Φαίδρας, αυτή αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή της. ο θησέας πιστεύει ότι ο ιππόλυτος είναι υπεύθυνος για το θάνατό της και ζητά από τον Ποσειδώνα την τιμωρία του γιου του. Αρχαίο θέατρο επιδαύρου 25-26 ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 45€ (ζώνη VIP), 40€ (ζώνη Α), 20€ (ζώνη Β), 13€ (ζώνη Β: φοιτητικό), 13€ (Άνω διάζωμα), 10€ (Άνω διάζωμα: φοιτητικό, ΑμεΑ), 5€ (άνεργοι)

λυδία κονιόρδου

να μαθουμε τιΣ λεξειΣ ΣυΓχωρεΣη, ΣυμΠονοια, αλληλεΓΓυη ο ιππόλυτος μάς μαθαίνει ότι οι άνθρωποι πρέπει να αποδέχονται όσους δεν είναι όμοιοί τους κι όσους δεν έχουν την ίδια άποψη μ’ αυτούς. το ποιητικό θέατρο τέμνεται με τις βασικές δημοκρατικές αξίες. Από τη Μυρτώ Πολυμίλη, Φωτογραφία: βασίλης Μαθιουδάκης

ΕΝΑλλΑγΕσ Έπος, λυρισμός, αφήγηση, ποιητική πρόζα, γκροτέσκο... η Έφη θεοδώρου πειραματίζεται με διάφορα θεατρικά είδη, επιδιώκοντας να μην προδώσει το σημαντικό κείμενο του Πολ κλοντέλ με το οποίο αναμετριέται.

Info Έφη θεοδώρου το ατλαζένιο γοβάκι του Πολ κλοντέλ Η Έφη θεοδώρου σκηνοθετεί το μακροσκελέστατο αυτοβιογραφικό έργο του κλοντέλ βασισμένη στη νέα μετάφραση του Στρατή Πασχάλη. ταξιδεύοντας για την κίνα, ο κλοντέλ γνωρίζει την Πολωνή ροζαλί Βετκ, ήδη παντρεμένη και μητέρα τεσσάρων παιδιών, και ερωτεύονται παράφορα. ζουν μαζί για τέσσερα χρόνια κι όταν εκείνη έγκυος πηγαίνει να πάρει διαζύγιο από τον σύζυγό της για να παντρευτούν, γνωρίζει έναν ολλανδό επιχειρηματία και ζει μαζί του στις Βρυξέλλες. Η ροζαλί επανεμφανίζεται όταν ο κλοντέλ έχει ήδη παντρευτεί και έχει αποκτήσει πέντε παιδιά. Παίζουν: κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, κωνσταντίνος Ασπιώτης, τζωρτζίνα δαλιάνη, μαριάννα δημητρίου, μάξιμος μουμούρης, δημήτρης Παπανικολάου, μαρία Σκουλά, Γιώργος τζαβάρας, Πηνελόπη τσιλίκα, χάρης Φραγκούλης, Γιώργος Φριντζήλας, νικόλας χανακούλας. με την υποστήριξη του Γαλλικού ινστιτούτου, στο πλαίσιο του προγράμματος ελλάς Γαλλία Συμμαχία 2014. Πειραιώς 260, κτίριο δ 30-31 ιουλίου, 20:00 εισιτήρια: 20€, 15€ (μειωμένο), 10€ (φοιτητικό), 5€ (άνεργοι, ΑμεΑ)

Έφη θεοδώρου

Πειθαρχια και μελετη, τι αλλο; Πώς τιθασεύεις ένα έργο που περιέχει όλα τα θεατρικά είδη, όλες τις θεατρικές φόρμες; Συγκόπτοντας. ελέγχοντας τα εκφραστικά μέσα. διαλεγόμενος με τον συγγραφέα και με τα μεγάλα ανεβάσματά του. και πιστεύοντας στη δυναμική των ηθοποιών σου. Η Έφη θεοδώρου υπόσχεται μια απολαυστική παράσταση. Από τη νίκη ορφανού, Φωτογραφία: βασίλης Μαθιουδάκης

H

ταν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία, το 1943, όταν ανέβηκε, με τεράστια επιτυχία, το Ατλαζένιο γοβάκι του Πολ κλοντέλ στην περίφημη Comédie-Française. το έργο, αν και ξεδιπλώνεται γύρω από ένα τυπικό ερωτικό τρίγωνο (τον ηλικιωμένο σύζυγο, τη νεαρή γυναίκα και τον εραστή), εντούτοις σκιαγραφεί ολόκληρο το ιστορικό δράμα της Αναγέννησης. Γράφτηκε πολύ πριν την πρώτη του σκηνική παρουσίαση, την περίοδο ανάμεσα στο 1919 και το 1924, όταν ο κλοντέλ ζούσε, ως διπλωμάτης, στην ιαπωνία. λέγεται μάλιστα ότι χάθηκε μέρος του χειρογράφου κατά τη διάρκεια του μεγάλου σεισμού του τόκιο, κι ότι ο κλοντέλ χρειάστηκε να το γράψει από την αρχή. δεν ήταν όμως η τελευταία φορά που ο συγγραφέας θα επέστρεφε στο κείμενο: το ξαναδούλεψε είκοσι χρόνια αργότερα, για την πρεμιέρα του 1943, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη ζαν-λουί μπαρό. Αυτή η δεύτερη εκδοχή είναι γνωστή ως η «σύντομη εκδοχή του έργου». Στην παράσταση που παρουσιάζει στο πλαίσιο του ελληνικού Φεστιβάλ, όμως, η Έφη θεοδώρου προτείνει μια δική της σύνθεση, που περιλαμβάνει το τέταρτο μέρος του έργου, που ο ίδιος ο κλοντέλ παρέλειψε στην σύντομη εκδοχή. «Αυτό το τελευταίο μέρος είναι πολύ σημαντικό για το έργο» εξηγεί, «καθώς αποτελεί την περιπέτεια της συνειδητοποίησης και την αποτίμηση της ζωής του ήρωα. είναι το πιο τολμηρό κομμάτι του έργου, αποτελεί μια τρομερή επίθεση στο ρεαλιστικό θέατρο, καθώς βλέπει τη ζωή με άλλο μάτι και αυθαδιάζει απέναντι στη φόρμα του ρεαλισμού, προτείνοντας διαρκείς εναλλαγές: επικό, λυρικό, αφήγηση, μονολογικά ποιητικά κομμάτια, commedia dell’arte, γκροτέσκο. μπορείς να αναδείξεις όλα αυτά σε μια παράσταση; Αυτό είναι το δικό μας στοίχημα.»

Γιατί διασκευή; Γιατί ολόκληρο το κείμενο θα απαιτούσε παράσταση 10 ή 12 ωρών. το έκανε αυτό ο Αντουάν Βιτέζ στο παρελθόν και, πιο πρόσφατα, ο ολιβιέ Πι, αλλά δεν ήταν για μας αυτό το ζητούμενο. Έκανα τη διασκευή πάνω στη νέα μετάφραση που ετοίμασε για μας ο Στρατής Πασχάλης.

θΕΑτΡΟ

Έπρεπε να επιλέξω τι θα αφήσω απ’ έξω, και πώς αυτό που θ’ αφήσω απ’ έξω θα το καλύψει η παράσταση, πώς θα το ενσωματώσουν οι ηθοποιοί στο παιχνίδι. το ήξερα από την αρχή ότι θα ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα. τολμηρό. μελετώντας το κείμενο, νιώθεις ότι έρχεσαι αντιμέτωπος με μια γιγαντιαία κατασκευή που περιλαμβάνει όλα τα είδη του θεάτρου, όλες τις θεατρικές φόρμες. δεν γίνεται να το πιάσεις χωρίς να αγωνιάς μέσα σου. Αλλά κι αυτή η αγωνία, και το ρίσκο, είναι μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μιλήστε μας για το έργο. Στο κέντρο του έργου υπάρχει ένας απαγορευμένος έρωτας στην ισπανία του 16ου αιώνα, της Αναγέννησης, κάτι το άπιαστο και την ίδια ώρα ολοκληρωτικό, κάτι που εντείνει το πάθος και την εμπλοκή των προσώπων. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα στο έργο, ο έρωτας δηλαδή που δεν μπορεί να πραγματωθεί, που είναι ανέφικτος, κι όμως αρχετυπικός. Η νοσταλγία γι’ αυτό που έχουμε χάσει, γι’ αυτό που μας υποσχέθηκαν αλλά που δεν το κρατάμε στα χέρια μας, δημιουργεί τη βαθιά αίσθηση της απώλειας που καταπίνει τα πρόσωπα. οι ήρωες γυρίζουν διαρκώς γύρω απ’ αυτό το θέμα του χαμένου παραδείσου. Αυτό είναι και το θεολογικό στοιχείο στο έργο; Σίγουρα. Αυτή τη χαρά που μας έχουν υποσχεθεί με την έλευσή μας στη ζωή και που δεν μπορούμε να την έχουμε, ένας έρωτας την υπόσχεται... ο έρωτας, η αγάπη, αυτό το καθολικό συναίσθημα που νιώθει κάποιος για κάποιον άλλον άνθρωπο, είναι η πιο δυνατή εμπειρία της ζωής του. κι αυτός που θα γνωρίσει αυτό το συναίσθημα και το στερείται στη συνέχεια, ζει βασανισμένος. μ’ αυτό καταπιάνεται ο κλοντέλ, κι όχι τυχαία. είναι η προσωπική του ιστορία: έζησε έναν μεγάλο έρωτα με μια γυναίκα παντρεμένη με άλλον, που τελικά τον εγκατέλειψε, όντας έγκυος στο παιδί του, για να ζήσει με άλλους εραστές. κι αυτό είναι άλλωστε και το θέμα του κλήρου του μεσημεριού. Στον κλοντέλ, ο έρωτας είναι απουσία. Ποιητής και άνθρωπος του κόσμου, ο κλοντέλ ζει ωστόσο με μια πληγή στο πλευρό του. το ίδιο και ο ήρωάς του, ροντρίγκο. Αυτή η απώλεια του έρωτα τον οδηγεί τελικά σε γνώση του εαυτού του,

σε ανύψωση της συνείδησης κι ένωση με τον θεό. μόνο η γυναίκα είναι ικανή να γνωρίσει στον άνδρα –το άγριο ζώο που είναι ο άνδρας–, τον θεό μέσα από την απουσία. Πρόκειται για τη θυσία της γυναίκας στο βωμό της ενηλικίωσης ή εξύψωσης του άνδρα, και της ένωσής του με τον θεό. η αδυναμία εκπλήρωσης του έρωτα είναι προδιαγεγραμμένη; ναι, απόλυτα. και παρ’ όλα αυτά οι ήρωες θρηνούν αυτή την απώλεια σ’ όλο το έργο. δεν μπορούν να την αποδεχτούν, να την καταλάβουν. Αυτό δημιουργεί το δράμα: ενώ ξέρουν ότι η απώλεια είναι δεδομένη και ότι εκπληρώνουν μια αποστολή δοσμένη σ’ αυτούς από τον θεό (ή τον ποιητή), ωστόσο κάθε στιγμή θρηνούν γι’ αυτό. Γι’ αυτό ο κλοντέλ είναι τόσο μεγάλος συγγραφέας, γιατί, ενώ τρέχει η δράση και μιλούν τα πρόσωπα γι’ αυτό που συμβαίνει, υπάρχει πάντα μια ρωγμή μέσα στο λόγο τους. Απ’ αυτή τη ρωγμή αναδεικνύεται ο λόγος του ποιητή. Αυτός δίνει οικουμενικότητα στο κείμενο, ξεπερνάει το ψυχολογικό θέατρο και μας πάει σ’ ένα λόγο υπερκείμενο, που βρίσκεται πάνω από το λόγο των προσώπων. Πώς αφήνουν οι ηθοποιοί ν’ ακουστεί αυτός ο λόγος; είναι δύσκολο εγχείρημα γιατί δεν καλούνται να υπηρετήσουν ένα κλειστό σύστημα, δεν φτάνει να «παίζουν το ρόλο τους». Πώς το έλεγε ο Βιτέζ; «Όταν δεν παίζουμε τους ρόλους, παίζουμε το έργο». εναλλάσσονται στους ρόλους οι ηθοποιοί σας; ναι, είναι 12 άτομα διαρκώς στη σκηνή για 30 ρόλους, που σημαίνει ότι ένας μπορεί να παίζει τρεις και τέσσερις ρόλους. είναι μια απαιτητική δουλειά για όλο το θίασο κάθε στιγμή. μ’ αρέσει να δουλεύω έτσι, όταν η θεατρική δηλαδή λειτουργία είναι υπόθεση περισσότερων ατόμων την ίδια στιγμή, και το κείμενο γίνεται θέμα όλου του θιάσου και όχι μόνο των συμπαικτών των ρόλων. ο λόγος μοιράζεται, κι έτσι είναι όλοι παρόντες, αποτραβηγμένα κάποιες φορές αλλά παρόντες. Έχουμε δουλέψει για τρεις μήνες ήδη, και τώρα είμαστε στο ίδιο μήκος κύματος. Όλοι ξέρουν το έργο πολύ

καλά, το έχουν αγαπήσει, έχουν συλλάβει το μέγεθός του, το έχουν κάνει δικό τους. Ποιες είναι οι απαιτήσεις σας από τους ηθοποιούς; Πειθαρχία, απόλυτη διαθεσιμότητα, μελέτη προσωπική. διαλέγω έργα που ζητάνε κάτι παραπάνω από τον ηθοποιό. δεν θέλω έναν ηθοποιό που είναι καλός τεχνίτης, αλλά έναν ηθοποιό-φιλόσοφο, έναν συνειδητό καλλιτέχνη που παίρνει ρίσκα, που έχει καλλιεργήσει τα εργαλεία του, που έρχεται πλήρης, με γνώση του εαυτού του και με ματιά στον κόσμο. Έναν ολοκληρωμένο καλλιτέχνη δηλαδή. δεν γίνεται να υπηρετήσει κανείς αυτό το κείμενο χωρίς να έχει κατακτήσει αυτά τα πράγματα. δεν γίνεται να τον καθοδηγεί ο σκηνοθέτης συνέχεια, πρέπει να μπορεί ο ίδιος να κάνει μια βουτιά μέσα του και να βγάζει το καλύτερο κομμάτι του εαυτού του. δεν είναι διαφορετικός αυτός ο ηθοποιός από τον ποιητή: γράφει πάνω στην άμμο, καλλιεργώντας τη μνήμη του, αντλώντας απ’ αυτήν τα εκφραστικά του μέσα. και μ’ αυτά ξεδιπλώνει όλη του την ύπαρξη. θέλω τους ηθοποιούς να είναι συνομιλητές μου. ο ηθοποιός-φιλόσοφος δεν είναι όμως μια ουτοπία; Σ’ αυτό παίζει τεράστιο ρόλο το δημόσιο θέατρο, που όμως είναι σε υποχώρηση σήμερα. τα τελευταία είκοσι χρόνια, μια ολόκληρη γενιά καλλιτεχνών, ηθοποιών και σκηνοθετών πειραματίστηκε, δούλεψε την τέχνη της, παρουσίασε ουσιαστικό έργο. οι συνθήκες δεν το επιτρέπουν σήμερα αυτό, δεν υπάρχουν επιχορηγήσεις και υποστήριξη. Ακούμε ότι ο πολιτισμός είναι η αιχμή του δόρατος, αλλά πώς το εννοούν όταν στην πράξη δεν πράττουν τα απαραίτητα; Η πολιτεία έχει τεράστια ευθύνη. Φέτος βλέπω πεντακάθαρα πόσο δύσκολες είναι οι συνθήκες για τους ανθρώπους του χώρου... και παρ’ όλα αυτά, έχουμε μια γενιά ηθοποιών, τριάντα με σαράντα χρονών, που είναι ακόμα φρέσκια, τολμηρή, που πιστεύει στο θέατρο, που δεν έχει φθαρεί, που δεν έχει προκαταλήψεις για τους ρόλους ή τα έργα, που έρχεται με ανοιχτό μυαλό, που αγωνίζεται με αφοσίωση παρά τις δυσκολίες. και το να συνεργάζεσαι με τέτοιους ανθρώπους, σου δίνει τη δύναμη να συνεχίσεις. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 35

γιάννης κόκκος

ο μηΔενιΣτHΣ ιAΓοΣ εIναι ο ΣημερινOΣ κOΣμοΣ

ΕΝΑσ δΙΕθΝησ ο Γιάννης κόκκος. η στοχαστική ματιά του δεν τον αποτρέπει να ερμηνεύσει ρεαλιστικά την κατάσταση στη Γαλλία και στην ελλάδα – τις δυο χώρες που ξέρει καλά. ιδίως μάλιστα για την ελλάδα, δεν κρύβει την απαισιοδοξία του.

Συνεργάτης για πολλά χρόνια του Αντουάν βιτέζ, ο διεθνής Έλληνας από τη Γαλλία επιστρέφει για να σκηνοθετήσει τον Οθέλλο του βέρντι, για την εθνική λυρική Σκηνή. η αδυναμία αποδοχής του διαφορετικού, ο μεταφυσικός φθόνος για ό,τι κατέχει ο άλλος, ο μηδενισμός στην προσέγγιση των ανθρώπινων αξιών είναι οι έννοιες γύρω από τις οποίες κινείται η σκηνοθετική ερμηνεία. ο Γιάννης κόκκος ήταν και παραμένει βαθύτατα πολιτικός. Σε ένα βαθμό, άρα, στην παράσταση καθρεφτίζεται μια κοινωνία που κινείται σε ένα θεσμικό χάος. είναι η δική μας κοινωνία. Από τη Μαρίλια Παπαθανασίου, Φωτογραφία: βίκυ Γεωργοπούλου

Σ

τη Γαλλία, ο σκηνοθέτης και σκηνογράφος Γιάννης κόκκος έχει διαγράψει ήδη μια σπουδαία πορεία δεκαετιών. επί μακρό διάστημα συνεργάτης του Αντουάν Βιτέζ, τα τελευταία αρκετά χρόνια ο κόκκος υπογράφει ο ίδιος θεατρικές παραστάσεις και όπερες σε συνεργασία με τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της διεθνούς σκηνής. μετά τον περσινό θρίαμβο του ιπτάμενου ολλανδού του Βάγκνερ, με την εθνική λυρική Σκηνή, ο Γιάννης κόκκος παρουσιάζει και πάλι με την ελΣ τον οθέλλο του Βέρντι. Αισιόδοξος από τη φύση του, εκτιμά ωστόσο ότι στη σημερινή συγκυρία κερδισμένος είναι ο ιάγος.

είναι η πρώτη φορά που ανεβάζετε τον Οθέλλο του βέρντι. τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε με το συγκεκριμένο έργο; είναι ένα έργο πολύ δυνατό και σκηνοθετικά αρκετά πολύπλοκο, γιατί ο Βέρντι, με αυτό το έργο γραμμένο πριν από τον Φάλσταφ, ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο για την όπερα. με τον οθέλλο, ο Βέρντι επιδιώκει το είδος του μελοδράματος να ακολουθήσει έναν άλλο δρόμο. Στο μελόδραμα, γενικά στην όπερα όπως αυτή εξελίχθηκε στον 19ο αιώνα, οι ήρωες είναι αρκετά στερεοτυπικοί. Στον τρόπο όμως που ο Βέρντι επιλέγει να κάνει τον οθέλλο δεν υπάρχει τίποτε το στερεοτυπικό. Όλη η ιστορία είναι μια συνεχής κατάπτωσις. με το exultate, όπου μπαίνει ο οθέλλος, εμφανίζεται ένας ήλιος, στο τέλος όμως έχουμε την τέλεια καταστροφή. Από την άλλη πλευρά, ο ιάγος είναι η μορφή του απόλυτου μηδενισμού. ο ιάγος του Βέρντι πηγαίνει πέρα από το φθόνο: διακρίνουμε σ’ αυτόν μια φιλοσοφική διάσταση, η οποία δεν είχε ποτέ πριν δοθεί στην όπερα, γιατί όταν είχαμε αρνητικούς χαρακτήρες, αυτοί ήταν κυρίως πρόσωπα εωσφορικά, δαιμονικά. νομίζω ότι έτσι ήθελε ο Βέρντι να αποδώσει τον ιάγο και αυτό προσπαθώ να δώσω κι εγώ στην παράσταση: ότι ο ιάγος είναι ο απόλυτος μηδενιστής, ένας πολύ μέτριος άνθρωπος, που η μόνη του υπόσταση είναι η άρνηση γιατί ο ίδιος δεν είναι τίποτε. είναι ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο στο οποίο εργαστήκαμε πολύ με τον δημήτρη Πλατανιά, ο οποίος υποδύεται τον ιάγο. οι δυσκολίες της παράστασης έγκεινται στο ότι όλα αυτά θα πρέπει να δοθούν μ’ έναν τρόπο πολύ θεατρικό. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη όπερά του, ο Βέρντι ήθελε ο οθέλλος του να είναι ένα θέατρο που τραγουδιέται και γι’ αυτό και ο τρόπος που η μουσική αναδεικνύει το λόγο είναι πολύ ιδιαίτερος. Υπό αυτή την έννοια, ο Βέρντι είναι πιο μοντέρνος από τον ποιητή Αρίγκο μπόιτο, ο οποίος συνεργάστηκε μαζί του στο λιμπρέτο. ο μπόιτο ήταν μεν άριστος γνώστης του Σαίξπηρ, αλλά ήθελε να διατηρήσει ορισμένα στοιχεία πιο κλασσικά, του παλαιότερου είδους όπερας. ο Βέρντι κράτησε τελικώς ορισμένα μόνον τέτοια στοιχεία και αυτά ως αναφορές στο έργο του Σαίξπηρ. οι σύνθετοι χαρακτήρες ισχύουν και για τους άλλους ήρωες στον Οθέλλο; Βεβαίως. Η δυσδαιμόνα, με την απλότητα και την ομορφιά της, δεν είναι ωστόσο καθόλου άυλη ηρωίδα. είναι μια κοπέλα που αντιστάθηκε στις πιέσεις της οικογένειάς της, τις ευρύτερες κοινωνικές πιέσεις και που κέρδισε την αγάπη του οθέλλου από θάρρος. Πώς αποδώσατε σκηνογραφικά το κλίμα το έργου; μ’ ένα σκηνικό πιο θεατρικό, που απεικονίζει το εσωτερικό χάος του οθέλλου και το χάος στο οποίο τείνει ο ιάγος. Ένα σκηνικό στο οποίο νομίζω ότι οι ηθοποιοί –και λέω επίτηδες ηθοποιοί και όχι τραγουδιστές, γιατί επιμένω στη θεατρικότητα του έργου– θα

αποδώσουν το κλίμα έντασης. Αυτή τη φορά δεν θέλησα να χρησιμοποιήσω multimedia στη σκηνογραφία, γιατί ήθελα να διατηρήσω την έντονη θεατρική διάσταση. ο Οθέλλος θίγει ασφαλώς και το ζήτημα του ρατσισμού. Ένα πολύ σημαντικό ζήτημα που είχε ήδη θέσει ο Σαίξπηρ και θίγει ασφαλώς και ο Βέρντι. ο οθέλλος προέρχεται από μια διαφορετική κουλτούρα, έχει αποδεχθεί μιαν άλλη, έχει αναδειχθεί σ’ αυτήν την άλλη κουλτούρα. εδώ όμως βρίσκεται και το εύθραυστον του χαρακτήρα του, καθώς ο ιάγος μπορεί να τον χειραγωγήσει και να στήσει εις βάρος του σκευωρία. τα ζητήματα που θέτει ο Οθέλλος απηχούν την εποχή μας; Ασφαλώς. κατ’ αρχάς αυτός ο μεταφυσικός φθόνος, η μη αποδοχή του διαφορετικού, ο μηδενισμός που αντιπροσωπεύει ο ιάγος. ο οθέλλος έρχεται από έναν κόσμο άλλης κουλτούρας, με παλαιές αξίες, όπως η εντιμότητα, η ευθύτητα. ο ιάγος είναι ο καινούργιος κόσμος που φέρνει άλλες αξίες, συμβολίζει την καμπή προς έναν καινούργιο κόσμο. Αυτά τα δύο πρόσωπα αντιστοιχούν απόλυτα στο πέρασμα από μια εποχή σε μια άλλη, κάτι ανάλογο με αυτό που ζούμε σήμερα. Έχουμε περάσει σε μια διαφορετική εποχή, όπου οι παλαιές αξίες έχουν αντικατασταθεί από τις αξίες του χρήματος, από τον κόσμο του χρήματος. Η λογική του να αποκτάς, να σωρεύεις αγαθά, έχει επικρατήσει σε σχέση με τη λογική του να υπάρχεις, να είσαι άνθρωπος. Αυτό το διαπιστώνετε και στη Γαλλία όπου ζείτε εδώ και πολλές δεκαετίες; νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε μ’ ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Στην ελλάδα τα πράγματα λαμβάνουν ιδιαίτερη ένταση και εξαιτίας της ιδιοσυγκρασίας του λαού, αλλά και για γεωπολιτικούς λόγους, και συνεπώς η αντίθεση αυτή είναι μεγαλύτερη. ωστόσο υπάρχει ένα καινούργιο ρεύμα, μικρό ίσως ακόμη, που επιδιώκει μια επιστροφή στις αληθινές αξίες, αυτές που με ιδιοφυία ανέδειξε η ελληνική φιλοσοφία. τις αξίες όμως αυτές θα πρέπει τις ξαναβρούμε με σύγχρονο τρόπο και με σύγχρονα δεδομένα. Πιστεύετε ότι οι πολιτικοί φέρουν ευθύνη γι’ αυτήν την αλλαγή; τεράστια. και στην ελλάδα ακόμη περισσότερο, διότι το κράτος ήταν πάντα εναντίον του πολίτη, λειτουργούσε ως ένας μικροοργανισμός που εξέφραζε το ενδιαφέρον του για το κοινό καλό μόνο με λόγια, με μεγάλα λόγια. Ποιος ο ρόλος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στο πεδίο του πολιτισμού; Στην περίπτωση της εθνικής λυρικής Σκηνής, υπάρχει η προσφορά του ιδρύματος Σταύρος νιάρχος για την ανέγερση της νέας έδρας της ελΣ που αναμένεται ότι θα δώσει νέα ώθηση στο έργο της. Η ιδιωτική πρωτοβουλία είναι κάτι πολύ σημαντικό όταν η κρατική πρωτοβουλία μπορεί να εξασφαλίζει τα απαραίτητα σε όλους – την υγεία, την εκπαίδευση. το ίδιο ισχύει και στο πεδίο του πολιτισμού. Η ιδιωτική πρωτοβουλία θα πρέπει να συμπληρώνει την κρατική πρωτοβουλία και να μην είναι ανεξέλεγκτη. Στη Γαλλία, τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα σε σχέση με την ελλάδα, διότι υπάρχουν συγκεκριμένες δομές, υπάρχουν αντίβαρα, υπάρχει έλεγχος. Βλέπετε όμως ότι και στη Γαλλία υπάρχουν μεγάλα πολιτικά σκάνδαλα, υπάρχει αρκετό χάος. Όσο κι αν είμαι αισιόδοξος από τη φύση μου, νομίζω ότι τελικώς έχει κερδίσει ο ιάγος. s

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 37

Ο

βαρύτονος δημήτρης Πλατανιάς είναι από εκείνες τις περιπτώσεις των ελλήνων καλλιτεχνών που σε χρόνους ζοφερούς, όπως αυτοί που διανύουμε, μας υπενθυμίζουν ότι η ελλάδα έχει δυνατότητες να λάμψει στο πεδίο του πολιτισμού. ο Πλατανιάς, που υποδύεται τον ιάγο στον οθέλλο του Βέρντι, στην παραγωγή της ελΣ και σε σκηνοθεσία Γιάννη κόκκου, έχει ήδη μια λαμπρή διεθνή διαδρομή – ο ριγκολέτο του, το 2012, στο κόβεντ Γκάρντεν, απέσπασε διθυραμβικές κριτικές. χωρίς ίχνος έπαρσης και με μεγάλο κέφι, εξηγεί τι σημαίνει να υπηρετεί κανείς σήμερα τη λυρική τέχνη και γιατί η ελλάδα μπορεί να ξεφύγει από τις αγκυλώσεις που την εμποδίζουν να αναπτυχθεί πολιτισμικά.

υποδύεστε τον ιάγο σε μια από τις σημαντικότερες όπερες του βέρντι και σε λιμπρέτο Μπόιτο, ωστόσο υπάρχει το «βαρύ» όνομα του Σαίξπηρ. Πώς το αντιμετωπίζετε; Έχω ξαναπαίξει τον ιάγο και είμαι κάπως εξοικειωμένος με το ρόλο γιατί και στην προηγούμενη παραγωγή ο σκηνοθέτης είχε την ίδια άποψη για τον ήρωα, οπότε αυτό με διευκόλυνε. Βέβαια κάθε παραγωγή είναι διαφορετική και το βαρύ όνομα του Σαίξπηρ μπορεί να φοβίσει. επειδή όμως εμείς δεν είμαστε ηθοποιοί θεάτρου, καλύτερα να είμαστε πιο αποστασιοποιημένοι από το σαιξπηρικό θέατρο. Φωνητικά είναι δύσκολος ρόλος, αλλά στον Βέρντι δεν υπάρχει φωνητικά εύκολος ρόλος σε κανέναν από τους πρωταγωνιστές. ως προς το σκέλος της υποκριτικής, με βοηθά πολύ ο σκηνοθέτης της παράστασης, ο κ. κόκκος, και η προηγούμενη εμπειρία μου, αλλά όχι ότι είμαι και ο σερ λόρενς ολίβιε! Πώς είναι η συνεργασία σας με τον κ. κόκκο; Άριστη. Άνευ περιστροφών. Ένας πολύ ευγενής άνθρωπος, χαμηλών τόνων, που ξέρει τι θέλει και σου το περνάει με πολύ ήρεμο τρόπο. δεν έχουμε εκρήξεις, γεγονός που για τους συντελεστές μια παράστασης είναι εξαιρετικά σημαντικό. Έχουμε ζήσει πολλά με σκηνοθέτες, και όταν συνεργαζόμαστε με τέτοιους ανθρώπους νομίζουμε ότι βρισκόμαστε στον παράδεισο. ο οθέλλος υποφέρει επειδή είναι διαφορετικός. Με δεδομένη και την κατάσταση στην ελλάδα της κρίσης, διακρίνετε αναλογίες; ο οθέλλος υποφέρει επειδή είναι διαφορετικός και τρομερά μισαλλόδοξος. και νομίζω ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε τη μισαλλοδοξία στο DNA μας από αρ-

χαιοτάτων χρόνων. Σκεφτείτε τον θεμιστοκλή που έλεγε «ουκ εά με καθεύδειν το του μιλτιάδου τρόπαιον». Αν είναι δυνατόν ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της αρχαίας ελλάδας να λέει «δεν με αφήνει να κοιμηθώ η δόξα του μιλτιάδη». νομίζω ότι αυτό είναι το πιο ελληνικό στοιχείο που έχει αυτή η όπερα, το «να ψοφήσει και του διπλανού ο γάιδαρος». Αυτό το χαρακτηριστικό το έχει επιτείνει η κρίση, αλλά προϋπήρχε. Πιστεύω πάντως ότι, ανεξαρτήτως της κρίσης, οι άξιοι άνθρωποι πηγαίνουν μπροστά.

κάρι να συμβεί. το ζήτημα είναι να ανανεωθεί το κοινό της όπερας στην ελλάδα και αυτό προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να κάνει και η λυρική Σκηνή, όχι για οικονομικούς λόγους, αλλά για εκπαιδευτικούς.

Στη σημερινή ελλάδα υπάρχει χώρος για τους άξιους ανθρώπους; είμαι σίγουρος, και δεν το λέω από αισιοδοξία. Απλώς, σε συνθήκες κρίσης, οι άξιοι άνθρωποι θα πρέπει να ταλαιπωρηθούν λίγο περισσότερο. και πιθανόν να αλλάξουν και πατρίδα, να αλλάξουν χώρο λειτουργίας, αντί να προσφέρουν τα πάντα στην ελλάδα επειδή δεν μπορούν, ενδεχομένως, και να ξενιτευτούν.

Πού αποδίδετε αυτή τη σημαντική έλλειψη; Μήπως στο γεγονός ότι οι άνθρωποι που είναι υπεύθυνοι για τον πολιτισμό δεν κατέχουν το αντικείμενο; νομίζω ότι αυτό μπορεί να ισχύει και σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% αναφορικά με τους ανθρώπους που διαχειρίζονται αυτόν τον τομέα. τώρα θα μου πείτε: να βάλουμε καλλιτέχνες να τον διαχειρίζονται; Στη λυρική Σκηνή, για παράδειγμα, ο αρχηγός είναι μουσικός, δεν είναι κανένας εμποροϋπάλληλος. Αλλά δεν παίζει ρόλο μόνον η κεφαλή ενός οργανισμού, είναι και αυτός που βρίσκεται πάνω από αυτήν, για να το πούμε χύμα – αυτός που δίνει τα λεφτά. δεν γίνεται να αγωνιούμε μέχρι την τελευταία στιγμή για το πόσα χρήματα θα δοθούν ως κρατική επιχορήγηση, και αν θα αναγκαστούμε κατόπιν να κάνουμε εκπτώσεις. Από την άλλη, ασφαλώς και δεν μπορεί να πει το κράτος πάρτε 500 εκατομμύρια και κάνετε ό,τι νομίζετε. Υπάρχει όμως και μέση οδός ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα. Στην ελλάδα, το πρόβλημα είναι ότι δεν γίνεται διάλογος ανάμεσα στους ανθρώπους που δίνουν τα χρήματα και τους ανθρώπους της τέχνης.

εσείς θα ξενιτευόσαστε; εγώ είμαι ξενιτεμένος, απλά δεν ζω στο εξωτερικό. τα τελευταία χρόνια όμως τον περισσότερο χρόνο της ζωής μου τον περνώ στο εξωτερικό, με την έννοια ότι εργάζομαι εκτός ελλάδος. Όχι ότι δεν εργάζομαι εδώ ή ότι δεν θέλω να τραγουδώ στην Αθήνα. Αν είχα όμως μόνο τη δουλειά μου εδώ, δεν νομίζω ότι θα μπορούσα να τα έβγαζα εύκολα πέρα. η ελλάδα δίνει ευκαιρίες στους νέους ανθρώπους να αναδειχθούν στο πεδίο του πολιτισμού; μπορώ να μιλήσω για τον δικό μου χώρο. το πρόβλημα σε εμάς είναι ότι υπάρχει μόνον ένας οργανισμός, η λυρική Σκηνή, που μπορεί να απορροφήσει τραγουδιστές. και το μέγαρο μουσικής μπορεί, αλλά όχι σε σταθερή βάση. και υπάρχουν και άλλοι φορείς, όπου οι καλλιτέχνες του λυρικού τραγουδιού μπορούν να εργαστούν περιστασιακά. Με τη μεταστέγαση της λυρικής Σκηνής στο κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος νιάρχος, στο φάληρο, εκτιμάτε ότι θα διευρυνθεί ο χώρος για την όπερα στην ελλάδα; το ότι θα πάμε σ’ ένα νέο κτίριο, σ’ ένα χώρο σύγχρονο, καλύτερο, και πρακτικό για όλους μας, αυτό είναι σίγουρο. τώρα το αν εξαιτίας αυτού θα ασχοληθούν περισσότεροι άνθρωποι με το τραγούδι, δεν το ξέρω, όπως δεν ξέρω και αν θα απορροφηθούν περισσότεροι άνθρωποι ως εργαζόμενοι στη λυρική Σκηνή. ενδεχομένως και να συμβεί. Σκέφτομαι ότι όταν η εθνική ελλάδας κέρδισε το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα μπάσκετ το 1987, τα παιδιά ασχολήθηκαν περισσότερο με το μπάσκετ. μπορεί να συμβεί αυτό. μα-

38 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

η πολιτική που ασκείται στο πεδίο του πολιτισμού δεν θα έπρεπε να περιλαμβάνει περισσότερες πρωτοβουλίες; το πιστεύω εκατό τοις εκατό. Σ’ αυτό χωλαίνουμε πολύ ως πολιτεία. και αφορά όλες τις εκφάνσεις της τέχνης, και ασφαλώς και την όπερα.

Σε παλαιότερη συνέντευξή σας στο βήμα έχετε πει ότι στην όπερα δεν αρκεί πλέον μόνο μια μεγάλη φωνή. τι άλλο απαιτείται; Πολλοί θα πουν ότι η εποχή μας είναι περισσότερο εποχή της εικόνας και λιγότερο του ήχου, το οποίο ισχύει, αλλά όχι απολύτως. λένε ότι για να κάνεις καριέρα πρέπει να είσαι κούκλος ή κούκλα και ας μην έχεις και πολύ σπουδαία φωνή. Αυτό δεν ισχύει. εγώ ούτε κούκλος είμαι ούτε λεπτός, και δόξα τω θεώ, τραγουδώ και αρκετά, και σε πολύ καλά θέατρα και με σπουδαίους μουσικούς και μαέστρους. Αυτό που χρειάζεται είναι βάσεις και μια κουλτούρα εγκυκλοπαιδική, και ασφαλώς και εξειδικευμένη γνώση του καθενός στο αντικείμενό του. να ξέρεις γλώσσες, να ξέρεις τι λες, να ξέρεις αυτό που τραγουδάς, τι είναι, ποιος το έγραψε, να γνωρίζεις την εποχή του. και στην ελλάδα μπορεί κανείς να τα μάθει όλα αυτά. δάσκαλοι υπάρχουν, πρέπει όμως οι μαθητές να θέλουν να καταλάβουν. s

Info εθνική λυρική Σκηνή – Γιάννης κόκκος οθέλλος του τζουζέππε Βέρντι την προτελευταία όπερα του Βέρντι, για πολλούς και την καλύτερή του, παρουσιάζει η εθνική λυρική Σκηνή σε σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη κόκκου. ο οθέλλος γίνεται στρατηγός μιας υπερδύναμης, αλλά δεν καταφέρνει να ξεπεράσει την ανασφάλειά του λόγω της καταγωγής του. ο ιάγος, που φθονεί τον οθέλλο, μηχανορραφεί εναντίον του και θέτει σε αμφισβήτηση την αγάπη της γυναίκας του δυσδαιμόνας. μουσική διεύθυνση: μύρων μιχαηλίδης. ερμηνεύουν: οθέλλος: Αντονέλλο Παλόμπι (27, 29, 31/7), ρέυμοντ Βέρυ (30/7), ιάγος: Γκεόργκε Γκαγκνίτζε (27, 30/7), δημήτρης Πλατανιάς (29, 31/7), κάσσιος: δημήτρης Φλεμοτόμος (27, 30/7), Γιάννης χριστόπουλος (29, 31/7), ροδερίκος: χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος, λουδοβίκος: τάσος Αποστόλου (27, 30/7), Πέτρος μαγουλάς (29, 31/7), μοντάνος: Άκης λαλούσης (27, 30/7), Παύλος Σαμψάκης (29, 31/7), Ένας κήρυκας: Παύλος μαρόπουλος (27, 30/7), θεόδωρος μωραΐτης (29, 31/7), δυσδαιμόνα: Αλεξία Βουλγαρίδου (27, 30/7), τσέλια κοστέα (29, 31/7), Αιμιλία: Αντιγόνη Παπούλκα (27, 30/7), ινές ζήκου (29, 31/7). Συμμετέχει η ορχήστρα και η χορωδία της ελΣ ωδείο ηρώδου Αττικού 27, 29, 30 & 31 ιουλίου, 21:00 εισιτήρια: 100€, 85€ (ζώνη VIP), 60€ (ζώνη Α), 55€ (ζώνη Β), 45€ (ζώνη Γ), 25€ (Άνω διάζωμα), 15€ (φοιτητικό, ΑμεΑ)

ΜΕτΡΙΟΠΑθΕΙΑ Με φόντο την ελιά, το δέντρο-σήμα κατατεθέν της ιδιαίτερης πατρίδας του (σκηνικό από παλαιότερη όπερα), ο δημήτρης Πλατανιάς ομολογεί ότι έχει αφεθεί στις εντολές του σκηνοθέτη του. βεβαίως, προσθέτει με μετριόφρον χιούμορ, «δεν είμαι και ο σερ λόρενς ολίβιε».

δημήτρης Πλατανιάς

οι EλληνεΣ Eχουμε τη μιΣαλλοΔοξIα

Στο DNA μαΣ

Ένας διεθνής από την καλαμάτα ζει στην ελλάδα αλλά μπορεί να συντηρείται επειδή εργάζεται στο εξωτερικό. ο κυνικός ιάγος στον οθέλλο της λυρικής, όπως τον σκηνοθετεί ο Γιάννης κόκκος, δεν κρύβει πόσο λυπάται που η χώρα μας αφήνει αναξιοποίητους πολλούς νεότερους – από το χώρο της τέχνης (και της επιστήμης, και του αθλητισμού). Από τη Μαρίλια Παπαθανασίου, Φωτογραφία: βασίλης Μαθιουδάκης

Νικαίτη κοντούρη

οι ΠερΣεΣ ειμαΣτε εμειΣ

© Γιώργος Χρυσοχοΐδης

Από την Έλια Αποστολοπούλου

η Άτοσσα είναι άνδρας. κι ο θρήνος γίνεται ευχερέστερος όταν το κείμενο του Αισχύλου μπολιάζεται με την καβαφική «ναυμαχία»...

η ωΡΑ τΟυ θΡηΝΟυ Στα Σούσα, η Άτοσσα (Άκης Σακελλαρίου), μητέρα του Ξέρξη, πληροφορείται από τον Αγγελιαφόρο (λάζαρος Γεωργακόπουλος) τη συντριβή των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Σ

την πρώτη της επαφή με την αρχαία τραγωδία, με τη μήδεια του ευριπίδη το 1997, γνώρισε μεγάλη επιτυχία και ταξίδεψε στο εξωτερικό. Πέρσι ασχολήθηκε για πρώτη φορά με τον Αισχύλο μέσα από τον Αγαμέμνονα. τόσο την συνεπήρε, που οι πέρσες ήρθαν ως φυσική συνέχεια. Πρόκειται για την πρώτη τραγωδία που πραγματεύεται ιστορικά γεγονότα, και μάλιστα μόλις επτά χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, στην οποία μετείχε και ο ίδιος ο Αισχύλος. Η Άτοσσα, μητέρα του ξέρξη, βρίσκεται στα Σούσα, πρωτεύουσα του Περσικού κράτους, όταν πληροφορείται από τον αγγελιαφόρο τη συντριβή των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. κάπου εκεί μπαίνει και ο καβάφης με τη ναυμαχία του, ποίημα του 1899, που συγκαταλέγεται στα κρυμμένα. λίγο πριν την πρεμιέρα του έργου στο θέατρο δάσους της θεσσαλονίκης, μιλήσαμε με τη σκηνοθέτιδα νικαίτη κοντούρη, σ’ ένα διάλειμμα από τις πρόβες. ο λόγος της ξεχείλιζε από το πάθος της για τον Αισχύλο.

Μετά τις Τρωάδες του 2009, καταπιάνεστε πάλι με το θέμα του πολέμου, μέσα από τους Πέρσες του Αισχύλου αυτή τη φορά. τι σας έλκει τόσο σ’ αυτή τη θεματολογία; μεσολάβησε ο Αγαμέμνονας πέρσι και, μελετώντας αυτό το κείμενο, μοιραία μελετήσαμε και τους πέρσες, γιατί πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για συγγενή κείμενα. Η πρόταση του κθΒε ήρθε σαν θείο δώρο, γιατί ο Αισχύλος με είχε συναρπάσει. Ίσως γιατί νιώθω ότι είναι και ο πλέον άγνωστός μας· ένας δραματουργός με τον οποίον δεν μπορείς ποτέ να νιώσεις ότι τον αποκρυπτογραφείς. Στους πέρσες δεν έχουμε φανερές συγκρούσεις, έχουμε όμως μεγέθη που συγκρίνονται: μία αυτοκρατορία της Ανατολής με υπηκόους υποτελείς στον ισόθεο βασιλιά δαρείο ή ξέρξη ή στην Άτοσσα, όταν μένει πίσω στο πόδι τους. Αυτός ο πολιτισμός δεν νοείται να περάσει σε δημοκρατικές διαδικασίες. οπότε μοιραία τίθεται σε απόλυτη σύγκριση με την Αθηναϊκή κοινωνία, όπου γεννιέται η δημοκρατία και ο Αισχύλος πλέκει το εγκώμιό της. είναι ένα έργο βαθιά πολιτικό και αντιπολεμικό, αλλά και θεολογικό σε σχέση με τον τρόπο που πίστευαν την εποχή εκείνη ότι αποδίδεται η δικαιοσύνη. Όταν παραβείς τα όρια που έχουν βάλει οι θεοί, λειτουργεί η δικαιοσύνη. Έχετε μείνει πιστή στο πρωτότυπο κείμενο. Πώς υπεισέρχεται ο καβάφης σε αυτό; Έχουμε μείνει απόλυτα πιστοί στο κείμενο, και μάλιστα κάποιες φράσεις του θρήνου ακούγονται από το πρωτότυπο. Στην παράσταση ακούγεται και το ποίημα «Η ναυμαχία» του καβάφη, ένα από

τα κρυμμένα ποιήματά του που έχει απόλυτη σχέση με τους πέρσες του Αισχύλου. είναι σαν να γράφει ένας Αισχύλος την περίοδο του μεσοπολέμου. τα κοστούμια είναι πολύ λιτά και η σκηνοθεσία γεωμετρική. δεν είναι εύκολο να μιλάς τον αισχυλικό λόγο, κυρίως όταν το θέατρο ιδεών δεν προσομοιάζει με την καθημερινότητά σου, αλλά πρέπει να το μπολιάσεις με δικές σου αποσκευές. είναι μια παράσταση του σήμερα με διαχρονικά στοιχεία, αλλά με σύγχρονο λόγο. Η εξαιρετική μουσική της Σοφίας καμαγιάννη τονίζει το φόβο που διατρέχει το έργο. δεν μπορείς να παίξεις τη σαρωτική απώλεια μιας χώρας, απλώς το λες και πρέπει ο παλμός να είναι ενιαίος. το ζητούμενο είναι ο αποδέκτης να μπορέσει να γευτεί το λόγο και να δει ισχυρές εικόνες. Ποιος είναι ο ρόλος των θεών στον Αισχύλο σε σχέση με την ανθρώπινη βούληση; Ύβρις-νέμεσις-τίσις: ένας μηχανισμός κοινός και στους τρεις τραγικούς. Στον Αισχύλο, όμως, ο ρόλος των θεών είναι ισχυρότερος, καθώς μάλιστα είναι και ο μεγαλύτερος σε ηλικία. Η ύβρις είναι αποτέλεσμα της αλαζονείας και της αμετροέπειας του ξέρξη, του τραγικού ήρωα. Πάντα υπάρχουν οι ήρωες που από άγνοια προκαλούν και υφίστανται την τιμωρία των θεών. διαφαίνεται, όμως, μέσα στο κείμενο η ευθύνη των ανθρώπων. Ποιες είναι οι αξίες των ελλήνων; Στο μήνυμα που φέρνει ο αγγελιαφόρος φαίνεται η συνοχή και η ομοψυχία που υπήρχε στο στράτευμα των ελλήνων. Πολεμούσαν σώμα με σώμα με αυταπάρνηση, ξέρανε τη γη τους και τη χρησιμοποίησαν στρατηγικά. ο Αισχύλος μιλάει για συλλογικές αποφάσεις, κι όχι για το ιμπεριαλιστικό όραμα του ενός να κατακτήσει τον κόσμο. και οι Έλληνες βέβαια συμπεριφέρθηκαν ανάλογα, αλλά σε άλλη ιστορική φάση. Η Άτοσσα αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν μια τόσο μικρή χώρα να αντιστέκεται στην υπερδύναμη του ενός εκατομμυρίου οπλιτών. δεν μπορεί κανείς να σταματήσει τους τυράννους όταν θέλουν να επιβληθούν ή να επιβάλουν ένα τρόπο συμπεριφοράς, παρά μόνο οι ίδιοι οι άνθρωποι, που σχηματίζουν μικρές εστίες αντίστασης και κάποια στιγμή ανατρέπονται τα σχέδια των τυράννων. οι τραγικοί μάς διδάσκουν ότι για να συνεχίσουμε πρέπει να γνωρίζουμε όσα προηγήθηκαν. ο Αισχύλος μάλιστα, έχοντας συμμετάσχει στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, είναι σε θέση να καταγράψει ακριβώς όσα συνέβησαν. Όταν παίχτηκε η τραγωδία, απευθυνόταν κυρίως σε συνομηλίκους, ήθελε να τονώσει το φρόνημα των ελλήνων. Πώς αντιμετωπίζει ο Ξέρξης την ήττα του; ο ξέρξης είναι ένας ήρωας φτιαγμένος

42 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

από ετερόκλητα υλικά. Παίρνει το ανάθεμα από όλους, οι πάντες τον φωτογραφίζουν ως υπαίτιο. Αποδίδεται ένα τρομακτικό βάρος σ’ έναν τόσο νεαρό άνδρα, ο οποίος δαιμονοποιείται, γιατί έτσι ήταν η δομή αυτής της κοινωνίας. Ένας είναι ο προνομιούχος, αυτός είναι ισόθεος, αλλά πάνω σε αυτόν θα ξεσπάσει και η οργή. Όταν οι γέροντες του χορού κάνουν σφοδρή επίθεση, έρχεται ο δαρείος από τον τάφο να προτείνει ως λύση να σταματήσουν τον πόλεμο. ο πρώην αλαζόνας και επιθετικός βασιλιάς έχει γίνει πια πιο σοφός. Ποιος είναι ο ρόλος της Άτοσσας; Η βασιλομήτωρ Άτοσσα είναι προορισμένη να είναι πάντα πολύ δυνατή, ακόμη κι όταν τα χτυπήματα είναι τρομακτικά. να μπορεί να κρατάει τις ισορροπίες. να μπορεί να χαϊδεύει και να διατάζει την ίδια στιγμή. Βρίσκεται εκεί για να διατηρήσει τη συνέχεια της δεσποτείας. είναι μια αρχετυπική περσόνα, αντίστοιχη με την κλυταιμνήστρα: γυναίκες που είναι φτιαγμένες από πολύ σκληρά υλικά. μέσα σε αυτή τη σκληρότητα υπάρχει κι ένα δάκρυ κι ένα χάδι, αλλά μόνο ένα. είναι γυναίκες που θεωρούν ότι μπορούν να ορίσουν τη μοίρα και είναι έτοιμες ανά πάσα στιγμή να διαπράξουν ύβρη ή να εξωθήσουν τα παιδιά τους να το κάνουν. ο ρόλος τους δεν μεταστρέφεται. την Άτοσσα υποδύεται ο Άκης Σακελλαρίου. Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή; Η δύναμη ενός τέτοιου χαρακτήρα δεν χάνεται ποτέ, είτε τον ερμηνεύει άνδρας είτε γυναίκα. Όμως, οι δυνάμεις του θιάσου είναι ισορροπημένες. είναι ένα δρώμενο όργανο ο Αγγελιαφόρος, είναι μία σκληρή Άτοσσα, οργισμένη και πονεμένη μαζί. είναι ένα πλάσμα μέσα στους δαίμονές του ο ξέρξης και είναι μια σοφή προσωπικότητα ο δαρείος, που αποδίδει δικαιοσύνη, αλλά σε ένα άλλο επίπεδο πλέον. Έχει περάσει ως ισόθεος σ’ έναν άλλο κόσμο και βρίσκεται στη μετάβαση από τον ανθρώπινο κόσμο προς τον κόσμο των θεών. είναι σ’ ένα στάδιο που γνωρίζει πολύ περισσότερα από τους ανθρώπους που χτυπιούνται και υποφέρουν πάνω στη γη. Με τους Πέρσες, ο Αισχύλος πλέκει το εγκώμιο των ελλήνων για να τονώσει το φρόνημά τους. Χρειάζεται κάτι ανάλογο σήμερα; ο Έλληνας σήμερα χρειάζεται να βρει το φως για έναν άλλο προσανατολισμό. Αρκεί να έρθει αυτό το φως και να είναι ισχυρό. Όλες οι κοινωνίες ψάχνουν για ένα φως λαμπερό που θα τους σηκώσει από το ζόφο. οι πέρσες είναι ένα κείμενο τόσο παλιό και τόσο δικό μας. το μικραίνουμε ένα κλασικό κείμενο με το να κάνουμε προβολές στη σημερινή πραγματικότητα. Όμως, η άγνοια και η αδυναμία μας να κατανοήσουμε τα πράγματα, ενώ άλλοι παίρνουν αποφά-

σεις χωρίς να μπορούμε να παρεμβάλουμε τη δική μας θέληση, αγγίζει τα όρια του τραγικού. είναι σαν να έχει πέσει η μελάνη και έχει θολώσει την ιστορία μας και την πραγματικότητα και δεν μπορούμε να δούμε τι συμβαίνει και τι κουβαλάμε. Υπάρχει θυμός και δεν μπορούμε να καταλάβουμε σε τι ακριβώς έχουμε φταίξει. Η καθημερινότητά μας είναι πια οδοστρωτήρας, μας τα παίρνουν όλα. δεν υπάρχει συλλογική συνείδηση αφύπνισης. οι πέρσες μπορούν ίσως να λυτρώσουν κάποιους ανθρώπους, μπορούν να τους ρίξουν σε μαύρες σκέψεις ή και να τους αφήσουν αδιάφορους. είστε αισιόδοξη; είμαστε άνθρωποι δύο εποχών. το χειμώνα ενωνόμαστε και προσπαθούμε να βρούμε λύσεις και το καλοκαίρι χαλαρώνουμε και σκεφτόμαστε αν έχουμε λεφτά να βγούμε έξω και να πάμε για μπάνιο. Βλέπω τον κόσμο να συγκινείται το καλοκαίρι με τις παραστάσεις αρχαίου δράματος και μετά το χειμώνα το ξεχνάει. Η ελαστική μας συνείδηση. Πώς ξεχνάμε τόσο εύκολα; δεν λέω να είμαστε εκδικητικοί, αλλά είναι σαν να έχουμε μια αίσθηση ηττοπάθειας. δεν μπορούμε να ταυτιζόμαστε με τους Πέρσες, αυτοί χάνουν τα παιδιά τους, εμείς θα τα χάσουμε από την ενοχή μας. θυμώνω που δεν μπορώ να στείλω το παιδί μου στο σχολείο που θέλω να πάει, γιατί είμαστε καλλιτέχνες και μας πληρώνουν μόνο τα κρατικά θέατρα και ελάχιστοι άνθρωποι που κατανοούν τις ανάγκες. Έχει χαθεί η πίστη. Συρρικνωνόμαστε και είναι κρίμα να περνάμε αυτή την οικονομική δυσκολία και να μην ανθίσουμε στο επίπεδο των ιδεών. είναι τόσο δύσκολο πια να βγούνε κείμενα που να μας συνενώσουν. s

Info κθβε – νικαίτη κοντούρη πέρσες του Αισχύλου Η πρώτη τραγωδία που αντλεί τη θεματολογία της από ιστορικά γεγονότα πραγματεύεται την οδύνη των Περσών όταν πληροφορούνται τη συντριβή τους στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. ερμηνεύουν: Γιάννης Φέρτης (φάντασμα δαρείου), Άκης Σακελλαρίου (Άτοσσα), Γιώργος κολοβός (ξέρξης), λάζαρος Γεωργακόπουλος (αγγελιαφόρος). Αρχαίο θέατρο επιδαύρου 15-16 Αυγούστου, 21:00 εισιτήρια: 50€ (ζώνη VIP), 40€ (ζώνη Α), 25€ (ζώνη Β), 15€ (ζώνη Β: φοιτητικό), 15€ (Άνω διάζωμα)

θEATPO

ηττΟΠΑθΕΙΑ; η νικαίτη κοντούρη είναι απαισιόδοξη όταν αποτιμά την καθημερινή ζωή μας. φοβάται ότι η οικονομική δυσκολία που δημιούργησε η κρίση συμβάλλει στην ήττα των ελεύθερων ιδεών και της παιδείας. «Έχει χαθεί η πίστη», σημειώνει.

© νίκος Γ. Πολύζος

Info Στεφανία Στρούζα – Απόστολος βασιλόπουλος σε έναν βαθμό, η ιερότητα βρίσκεται στο βλέμμα του θεατή μια εικαστική και ηχητική εγκατάσταση εν εξελίξει από την εικαστικό Στεφανία Στρούζα και τον επιμελητή Απόστολο Βασιλόπουλο πάνω στην προβληματική έλευση και δεξίωση του ευρωπαϊκού μοντερνισμού στη νεότερη ελλάδα, μια ιδιαίτερη έκφανση του –σε διαρκή εκκρεμότητα– διαλόγου ανάμεσα σε δύση και Ανατολή. Πειραιώς 260, κτίριο Α 5-31 ιουλίου, 20:00 είσοδος ελεύθερη

στεφανία στρούζα – Απόστολος βασιλόπουλος

περιηγηση στον ελληνικο μοντερνιΣμO Η εικαστικός Στεφανία Στρούζα, η οποία υπογράφει τη φετινή αφίσα του Φεστιβάλ, κι ο επιμελητής Απόστολος Βασιλόπουλος φωτίζουν όψεις της εικαστικής και ηχητικής εγκατάστασης σε έναν βαθμό, η ιερότητα βρίσκεται στο βλέμμα του θεατή, που φιλοξενείται στην Πειραιώς 260. (…) Στο χώρο της εγκατάστασης, στήνεται ένα εικαστικό τοπίο, διαγράφεται ένας μυθοπλαστικός χώρος όπου συναντιούνται δύο ταξίδια: αυτό της μήδειας, όπως το είδαμε στην ομώνυμη ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι, και ο ερχομός των μοντερνιστών στην ελλάδα, το 1933, για το συνέδριο του αρχιτεκτονικού οργανισμού CIAM. τα δύο αυτά ταξίδια ανασυστήνονται στο χώρο της εγκατάστασης και η στιγμή της συνάντησής τους γίνεται ένα όχημα για να περιηγηθούμε στον τόπο και το χρόνο της ελληνικής νεωτερικότητας και της πολιτισμικής της αμφισημίας. (…) Γύρω από τη δυναμική αυτής της αμφισημίας συγκεντρώνονται παλιά και νεότερα έργα της εικαστικού Στεφανίας Στρούζα. Ένα πλήθος πολιτισμικών αναφορών από τα δύο ταξίδια έγινε η πρώτη ύλη για μια σειρά αφαιρετικών συνθέσεων. μια ομάδα αυτών αποτελείται από υβριδικές κατασκευές, οι οποίες αναφέρονται στον αρχαϊκό κόσμο της μήδειας, στον πριμιτιβισμό και σε γεωγραφικές τοποθεσίες της Ανατολής. Ένα άλλο κομβικό έργο του project είναι η σύνθεση «Medea», ένας οπτικός κώδικας εμπνευσμένος από την ευρωπαϊκή γεωμετρική αφαίρεση. ο 44 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

κώδικας αυτός υπαινίσσεται κατά κάποιο τρόπο τη συνάντηση ενός αρχαϊκού παρελθόντος και του μοντέρνου κινήματος. Η συνάντηση αυτή επανέρχεται στο χώρο, και τα έργα στέκουν ως σιωπηλοί οδηγοί μπροστά σε μια εννοιολογική και χωρική αναμέτρηση. (…) Αυτή η αναμέτρηση αποδόθηκε ταυτόχρονα μέσα από τον ήχο, ως φορέα νοημάτων και κώδικα που επιτρέπει να διασχίσουμε τις πιο δύσβατες σημάνσεις των δύο κεντρικών αφηγήσεων του project. δύο προεπιλεγμένες ηχητικές πηγές, μια όπερα της κάλλας και το μουσικό θέμα από την ταινία του Παζολίνι, αποτέλεσαν τη βάση για τις τρεις ξεχωριστές ηχητικές περφόρμανς, σε μια απόπειρα να εντοπίσουμε το ίχνος μια πολιτισμικής σύγκρουσης μέσα από την καθεαυτή δράση και επίδραση του ήχου. (…) Στο χώρο Α της οδού Πειραιώς, σ’ ένα πρώην βιομηχανικό τοπίο, η εγκατάσταση οικειοποιείται τα χαρακτηριστικά ενός «ερειπωμένου ναού» και ανοίγεται αργά και σταθερά στην παραδοξότητα, ενώ τα γλυπτά ρυθμίζουν ως θραύσματα τον πλέον φορτισμένο χώρο. Η παρούσα

έκθεση ενισχύεται με δύο νέα γλυπτικά έργα («Les Passagers» και «Modulor»), που προσυπογράφουν την ανάγκη μιας άλλης κατανόησης μιας βαθύτερης πολιτισμικής διεργασίας. τέλος, με τη φιλοξενία ενός αποσπάσματος από το φιλμ Architects’ Congress του λάσλο μόχολι-νάγκι, τοποθετούμαστε στη στιγμή της έλευσης των μοντερνιστών στην ελλάδα. Σε μια μετέωρη αίσθηση συντελεσμένου μέλλοντα, αυτό που φαίνεται να διασχίζεται πρώτο κατά την πλεύση τους είναι ο ιστορικός χρόνος και μετέπειτα ο χώρος. (…) το μελλοντολογικό στοιχείο εμφανίζεται τελικά συγγενές με την αίσθηση του ανολοκλήρωτου της ελληνικής νεωτερικότητας. Αυτή η παράδοση σε μια κατάσταση εν εξελίξει καθορίζει και τη δομή του ίδιου του project, μέσα από τα τρία στοιχεία που το συνθέτουν: το εικαστικό, το κειμενικό και τον ήχο. τα έργα λειτουργούν σαν ανοιχτά συστήματα, τα οποία προτείνουν κάθε φορά άλλους συσχετισμούς, δυνατότητες και αδυνατότητες ανάμεσα στις παραμέτρους του project. Aναλόγως, μέσα από τη μορφή ενός ισότοπου, στοιχειοθετούμε όλο εκείνο το υλικό που μας ευθυγραμμίζει με το ίχνος μιας πολιτισμικής αφήγησης που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση.

ΕΙκΑστΙκΑ

To tip του ασ τρολόγου

STAR WARS

Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν

οι κινέζοι λένε «Αυτός που καβαλικεύει έναν τίγρη, φοβάται να κατέβει». μην κάνεις τον κινέζο...

κριός

καρκίνος

ζυγός

Αιγόκερως

κάποιες ευαίσθητες ισορροπίες στον επαγγελματικό τομέα το τελευταίο διάστημα έχουν γίνει ακόμα πιο δύσκολες και επικίνδυνες. καλά θα κάνεις να πάρεις τις αποστάσεις σου, τουλάχιστον από εκείνες τις διαφορές που δεν σε αφορούν άμεσα. Η μέρες αυτές δεν ευνοούν τις συγκρούσεις ούτε τις μετωπικές διεκδικήσεις. Αν με κατάλαβες και πήρες το μήνυμα, χαλάρωσε τις ρυτίδες του προσώπου σου και σφύρα αδιάφορα στις προκλήσεις που θα δεχθείς...

(22 ιουνίου – 22 ιουλίου)

(23 Σεπτεμβρίου – 23 οκτωβρίου)

(22 δεκεμβρίου – 19 ιανουαρίου)

Η φαντασία δεν σου λείπει, ούτε τα σχέδια. Αλλού πάσχεις. τα μετράς και τα ξαναμετράς και φαίνεται πως τα οικονομικά σου δεν μπορούν να καλύψουν αυτήν την εποχή όλες τις επιτακτικές επιθυμίες σου. Βάλε λίγο φρένο λοιπόν και βάλε στην κορυφή της λίστας όχι τα πιο χρηστικά αλλά αυτά που θα σε κάνουν να νιώσεις καλύτερα, θα σε τέρψουν και θα σε ξεκουράσουν. καλόπιασε τον εαυτό σου τώρα, για να έχεις να λαμβάνεις από αυτόν στα δύσκολα...

Βάλε λίγο νερό στο κρασί σου και μην είσαι τόσο απαιτητικός με τους άλλους και κυρίως με τους πολύ δικούς σου ανθρώπους. Η αλήθεια είναι ότι εδώ και καιρό έχεις κάποιες σοβαρές συζητήσεις που εκκρεμούν και ζητήματα που πρέπει να ξεκαθαριστούν. ωστόσο, καλό θα ήταν να περιμένεις λίγο ακόμα πριν ανοίξεις μέτωπα και να προσπαθήσεις με εμέσους τρόπους να σφυρίξεις στους άλλους αυτά που θέλεις να τους φωνάξεις...

Η πίεση που έχεις νιώσει το τελευταίο διάστημα έχει συσσωρευτεί και είναι πιθανόν με έναν τρόπο να τη δεις ως αποτέλεσμα στο σώμα σου. Αυτό στο οποίο οφείλεις να επικεντρωθείς είναι η αποφόρτιση. και πραγματικά, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να διώξεις το στρες και τις πιεστικές σκέψεις από τον ήλιο και τη θάλασσα. μπορεί να φαίνεται απίστευτο, αλλά στο επόμενο διάστημα η πιο αποτελεσματική λύση απέναντι στις υποχρεώσεις που τρέχουν είναι η ελάχιστη εγρήγορση εκ μέρους σου.

θέατρο: δήμος Αβδελιώδης, Η Γυναίκα της Ζάκυθος, του διονυσίου Σολωμού 21 ιουνίου - 27 Αυγούστου, Αρχαιολογικοί χώροι

ταύρος (20 Απριλίου – 20 μαΐου)

καυγάδες στον ορίζοντα. Όχι επειδή υπάρχει πραγματικό πρόβλημα που οδηγεί τα πράγματα σε ρήξη, αλλά επειδή εσύ θα θελήσεις να φτάσεις τις καταστάσεις μέχρι εκεί. Για φαντάσου… θεωρείς ότι τα επιχειρήματα είναι ανίκανα να δώσουν στον άλλον να καταλάβει, και πλέον σηκώνεις τα χέρια (και τη φωνή σου) ψηλά. Πρόσεξε μόνο μην υποτιμήσεις την επίδραση που μπορεί να έχει η θυμωμένη (μπορεί και οργισμένη) έκδοσή σου στους άλλους...

θέατρο: θέατρο δωματίου – Άντζελα Μπρούσκου, βάκχες του ευριπίδη 8-9 Αυγούστου, Αρχαίο θέατρο επιδαύρου

λέων (23 ιουλίου – 22 Αυγούστου)

μετά από καιρό, επιτέλους, η επικοινωνία αρχίζει και επανέρχεται στα φυσιολογικά της και φαίνεται ότι εσύ και ο υπόλοιπος κόσμος ξαναμιλάτε την ίδια γλώσσα. τώρα μπορείς να δώσεις στους άλλους να καταλάβουν τι είναι αυτό που πραγματικά θέλεις και ποιες είναι οι προθέσεις σου. Η εποχή ευνοεί παράλληλα και τις μετακινήσεις. ξεκίνα να ετοιμάζεις ταξίδι και όχι μοναχά για πάρτη σου. Υπάρχουν άνθρωποι που πεθαίνουν για ένα καλοκαίρι μαζί σου.

θέατρο: Άρης Μπινιάρης, Το θείο τραγί – βασισμένο στο διήγημα του Γιάννη Σκαρίμπα 25-26 ιουλίου, Πειραιώς 260, κτίριο ε

θέατρο: ρούλα Πατεράκη, Το μανιφέστο του πολέμου (Μέρος α’) 25-26 ιουλίου, μικρό θέατρο Αρχαίας επιδαύρου

Σκορπιός

υδροχόος

(24 οκτωβρίου – 21 νοεμβρίου)

τα επαγγελματικά έχουν προοπτικές και ταυτόχρονα απαιτούν το μεγαλύτερο κομμάτι της ενέργειάς σου. Η περίοδος είναι κρίσιμη καθώς το διάστημα που ακολουθεί μπορεί να κρίνει την εξέλιξη των επόμενων ετών. καλείσαι να αποδείξεις ότι αξίζεις, κι αυτό από τη μια σε αγχώνει, από την άλλη όμως λειτουργεί ως μια πολύ δημιουργική πρόκληση. Ένας συνάδελφος είναι πολύ πιθανόν να εξελιχθεί σε έναν πολύτιμο σύμμαχο στην προσπάθειά σου.

κλείσε τα αφτιά στις συμβουλές των φίλων. Όσο καλοπροαίρετοι κι αν είναι, δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τις πραγματικές σου ανάγκες ούτε τους βαθύτερους φόβους σου. Προσπάθησε να αφήσεις για λίγο στην άκρη την τετράγωνη λογική σου και εμπιστέψου, έτσι για αλλαγή, το ένστικτό σου. χαμήλωσε την ένταση των σκέψεών σου για να ακούσεις την καρδιά. Από πού σε διώχνει; Προς τα που σε πάει; τι δεν αντέχει και τι ζητάει;

(20 ιανουαρίου – 18 Φεβρουαρίου)

θέατρο: εθνικό θέατρο – λυδία κονιόρδου, Ιππόλυτος του ευριπίδη, 25-26 ιουλίου, Αρχαίο θέατρο επιδαύρου

θέατρο: Έφη θεοδώρου, Το ατλαζένιο γοβάκι, του Πολ κλοντέλ 30-31 ιουλίου, Πειραιώς 260, κτίριο δ

θέατρο: κθβε – νικαίτη κοντούρη, Πέρσες του Αισχύλου 15-16 Αυγούστου, Αρχαίο θέατρο επιδαύρου

θέατρο: δημήτρης Μαυρίκιος, Πάπισσα Ιωάννα – αναζητώντας την ηρωίδα του Ροΐδη 30-31 ιουλίου, Πειραιώς 260, κτίριο Η

δίδυμοι

Παρθένος

τοξότης

ιχθύες

(21 μαΐου – 21 ιουνίου)

(23 Αυγούστου – 22 Σεπτεμβρίου)

(22 νοεμβρίου – 21 δεκεμβρίου)

(19 Φεβρουαρίου – 20 μαρτίου)

Αν θες να βρεις τη λύση, κοίτα κάτω από τη μύτη σου, γιατί ως συνήθως εκεί κρύβεται. οι μέρες είναι ευνοϊκές για να δεις τα πράγματα καθαρά και να ξεμπερδεύεις μια και καλή με τις τυραννικές εμμονές που βασανίζουν το κεφαλάκι σου. Όχι, δεν θέλουν να σε απολύσουν, ούτε θέλουν να σε χωρίσουν. Αν συνεχίζεις όμως να πρήζεις τον κόσμο με τον πολύ επιτυχημένο τρόπο που το κάνεις το τελευταίο διάστημα, σίγουρα σε κάποιον θα μπουν ιδέες...

Η κούραση, που το τελευταίο διάστημα σε έκανε μουντό και βαρύ, υποχωρεί σταδιακά και πολύ σύντομα ετοιμάσου να λάμψεις και πάλι. κατά πάσα πιθανότητα ο έρωτας θα σε βρει στο πιο άκυρο μέρος, γι’ αυτό άκου το προσκοπικό πρόσταγμα και έσω έτοιμος. Αν διάβασες προσεκτικά μέχρι τώρα τι γράφω, έχεις σίγουρα καταλάβει γιατί το επόμενο διάστημα σε καμιά περίπτωση δεν βγαίνεις από το σπίτι ατημέλητος. δεν θέλω τεμπελιές ούτε ευκολίες λέμε...

Αισθάνεσαι ότι οι άλλοι σε περιορίζουν με τα δικά τους θέλω και σε πνίγουν με τις προσδοκίες που έχουν ακουμπήσει πάνω σου. μίλα τους και βάλε τα όριά σου πριν να είναι αργά. επαγγελματικά, μετά από καιρό, βρίσκεσαι ξανά σε μια ρουτίνα που μπορεί από τη μια να φαίνεται κουραστική, από την άλλη όμως εσένα τουλάχιστον σου προσφέρει μια ευεργετική κούραση που σε εμποδίζει να ακούς τις πιο σκοτεινές σκέψεις που μπορεί να γεννήσει το μυαλουδάκι σου...

Ή τώρα ή ποτέ. Ή θα τολμήσεις τώρα να προσεγγίσεις το άτομο που σ’ ενδιαφέρει ερωτικά, ή αλλιώς να το ξεχάσεις. Η εποχή έχει τις προϋποθέσεις να σε ζευγαρώσει και μόνο εσύ μπορείς να τα καταφέρεις ώστε να μείνεις καλαμάκι στον κάμπο. Αν πάλι ανήκεις στο γκρουπ των δεσμευμένων και είσαι σε μια σχέση που θέλεις να τη διαφυλάξεις, κλείσε τα μάτια σου γιατί κυκλοφορούν πειρασμοί. και κάτι ακόμα... κάποια χρήματα φαίνεται να έρχονται από εκεί που δεν το περιμένεις...

εικαστικά: Στέφανος τσιβόπουλος, Ιστορία Μηδέν 23 μαΐου - 28 Σεπτεμβρίου, μουσείο κυκλαδικής τέχνης

θέατρο: εθνικό θέατρο – Γιάννης κακλέας, βάτραχοι του Αριστοφάνη, 1-2 Αυγούστου, Αρχαίο θέατρο επιδαύρου

μουσική: εθνική λυρική Σκηνή – Γιάννης κόκκος, Οθέλλος του τζουζέππε βέρντι 27-29 & 31 ιουλίου, Ηρώδειο

θέατρο: λένα κιτσοπούλου, Ματωμένος γάμος του φεδερίκο Γκαρθία λόρκα 23-24 ιουλίου, Πειραιώς 260, κτίριο Η

ζωωδΙΑ

[24 Ιουλιου 2014] #41 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY 45

JUICY LIU

Όσες και όσοι σπεύσετε στην παράσταση της ρούλας Πατεράκη, την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, όπως την κατέγραψε ο θουκυδίδης, προετοιμαστείτε παρακαλώ για ένα άλλο, πιο σύγχρονο και, δυστυχώς, πιο άγνωστο έπος: την οριστική λήξη του. διότι μπορεί εκείνος ο πόλεμος να σήμανε το τέλος του πολιτιστικού θαύματος της αρχαίας αθηναϊκή δημοκρατίας, ωστόσο στα χαρτιά η λήξη του δεν τελείωσε ποτέ. χρειάστηκε να περάσουν 2.427 χρόνια και να βρεθούν δυο φωτισμένοι πολιτικοί ηγέτες που συναντήθηκαν για να σφυρίξουν τη λήξη του.

© θωμάς δασκαλάκης

Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ

Ήταν 10 μαρτίου του σωτηρίου έτους 1996. ο τότε δήμαρχος Αθηναίων, δημήτριος Αβραμόπουλος, πήρε το αυτοκίνητό του και τράβηξε για τη Σπάρτη. κανείς δεν τον σταμάτησε στο δρόμο, αντίθετα τον υποδέχθηκαν με τιμές που άρμοζε στον πρώτο δημότη της πόλεως των Αθηνών. Σίγουρα δεν τον τάισαν μέλανα ζωμό, αλλά η συνάντησή του με τον (τότε) πρώτο πολίτη της πόλεως της Σπάρτης, τον γενναίο λακεδαίμονα δήμαρχο δημοσθένη ματάλα, και οι διαπραγματεύσεις που ασφαλώς ακολούθησαν είχαν αίσιο πέρας. οι δύο άνδρες υπέγραψαν διακήρυξη λήξεως του Πελοποννησιακού Πολέμου και συνεργασίας των ενδοξοτάτων αυτών ελληνικών πόλεων. ω, τι διακήρυξη ήταν εκείνη! Αρκεί να σας πω ότι οι δύο ηγέτες εξέφρασαν τη «βαθύτατη θλίψη τους για την πολυαίμακτη σύρραξη των δύο κορυφαίων πόλεων της αρχαίας ελλάδος», ενώ η λήξη του πολέμου έγινε «με όρους ισοτιμίας», προκειμένου να θεμελιωθούν άρρηκτοι μεταξύ των δύο πόλεων δεσμοί φιλίας και συνεργασίας «με ηθικό έρεισμα και την αρχαία ελληνική μεγαλουργία τους». ξέρω. ο θουκυδίδης δεν ζει πια και δεν ευρέθη κανείς μεταγενέστερος ιστορικός, έστω ιστοριοδίφης, να εξιστορήσει το έπος της μείζονος αυτής συμφιλίωσης, που θα μπορούσε να είναι το υπόδειγμα για τη λήξη διαφόρων μειζόνων κρίσεων οι οποίες σοβούν σήμερα στον κόσμο. Αλλά προσωπικώς, ιδιαιτέρως αισιόδοξη, πάντα θα αναμένω τον φωτισμένο εκείνο συνεργάτη του Φεστιβάλ Αθηνών ο οποίος θα σκηνοθετήσει, σε μια ξεχωριστή παράσταση, αυτό το νέο έπος. θα μπορούσε να διεκδικήσει λίγη έμπνευση ξεκινώντας από τους Γενναίους του μπρανκαλεόνε. Στο μεταξύ, και όσο η μητέρα των ελληνικών μαχών εμπεδωνόταν ότι έπρεπε να κοπάσει, ξέσπασαν άλλες μάχες, έστω με ελαφρά όπλα – τα όπλα του πάθους και της προκατάληψης. εύκολο θύμα της μάχης αυτής ήταν η μόνικα, στην ποδιά της οποία οι εχθροπραξίες συνεχίζονται. ο λόγος; το Ηρώδειο, θεώρησαν πολλοί, είναι πολύ μεγάλο για μια τραγουδίστρια που και με συνέπεια πορεύεται και ξέρει να εκπλήσσει. καταλάβατε; το μέγεθος είναι που δίνει την καταξίωση! Αστειότητες, γύρω από ένα κοινό βολεμένο στην προκατάληψη και στις

46 φEσTIBAλ AθHNωN & EΠIδAYPOY #41 [24 ΙΟυλΙΟυ 2014]

ΑλλΟσ γΙΑ τηΝ ΕΠΙδΑυΡΟ

προκάτ «μάχες» που έχουν χαθεί από τα αποδυτήρια. διότι κερδίζουν μόνο όσες και όσοι ιδρώνουν τη φανέλα.

η τόλμη σώζει. ο Άρης Σερβετάλης, η ρούλα Πατεράκη και η Άντζελα Μπρούσκου φωτογραφίζονται με τον Γιώργο λούκο, στην παρουσίαση των παραστάσεων της επιδαύρου. οι φετινές τολμηρές προτάσεις αγκαλιάζονται από το κοινό.

Ανάλογος πόλεμος στήθηκε με αφορμή την παρουσία στη μικρή επίδαυρου του Βασιλικού. ο οποίος, όπως είπαν πολλοί, διέπραξε το ανοσιούργημα να ερμηνεύσει τον τσιτσάνη χωρίς μπουζούκι. Σοβαρά; Από πότε υπάρχουν στεγανά στην έκφραση; Από πότε, ας πούμε, μπορεί όποιος θέλει να ερμηνεύσει όπως γουστάρει το «Summertime», το «Satisfaction», τον Σαίξπηρ ή τον Αισχύλο, αλλά δεν δικαιούται να πειράζει τα ιερά και τα όσια της ορθοδοξίας ορισμένων. Αλλά σε ποιους ανήκει η ορθοδοξία της νεοελληνικής κληρονομιάς; Ανήκει στους καλλιτέχνες και στο κοινό τους, στον ανοιχτό κόσμο – το τοπικό είναι παγκόσμιο, οι ερμηνείες ανοιχτές και στα σκυλιά δεμένα. κι ας αλυχτάνε. είμαι με όσους ρισκάρουν, επανερμηνεύουν, αναδομούν... είμαι με τον Έκτορα λυγίζο, ας πούμε, που άφηνε πίσω τον προμηθέα δεσμώτη της ελληνικής δραματουργικής παράδοσης ριψοκινδυνεύοντας τα πυρά των ηθικολόγων και των αυτόκλητων φυλάκων των παραδόσεων. τίποτα, τίποτα δεν ανήκει στους οπαδούς του παλιού κόσμου. να μην ξεχάσω να εξάρω την ηθοποιό που κέρδισε τις εντυπώσεις στην κατά τάρλοου μεγάλη Χίμαιρα του καραγάτση: την Αλεξάνδρα Αϊδίνη, που κατάφερε να δεσπόσει πάνω κι από την καλλιγραφημένη ηθογραφία που στηρίχθηκε στις πλάτες της. θαυμάστριά της.

σΧΟλΙΑ