Patrologiae J.P. Migne - Petri Lombardi Sententiarum Libri Quatuor by Paolo Sacco

ti19

PETRI LOMBARDI

520

vel forsitan, dimissllm ~ carc~re ~n quo ante. de- A raliter omnibus scilicet prrelatis et subditis optato tentus fuerat. Cum quo SI celcnus, Id est celerlter, Salutare enim est salutem optare. Salutallt 1108 venerit, videvo vOS. In hoc redtlit attentos et man- omnes (ratres de I/alia. Per hoc nota eum a Roma suetiores. Salutate omnes pi'repositos t'e31f'OS et om- scripsisse. Gra/ia , itl est purgatio peeealorum, et nes subjcctos sanetos, id est sahctificatos in ba- alia Dei munera sint CUlli omnibus t路ovis. Amen. ptismo. Sicut gencraliter omnibus scribit, ita gene-

Fin;, Collee/alleorum Petri LOllgobardi, Pal'isiensis episcopi, et Senlentiarum Jllagislri, ;n amnea D. Pal;路:; Apostoli EpislollU. Sub p"elll AscensiulIo, MDXXXV. Mense Oclovri. . l '

===========================================-

PETRI LOMBARDI NOV ARIENSIS

COG-NOMl'NE MAGISTRI SENTENTIARUl\f, I~PISCOPI

PARISIENSIS,

SENTENTIARUM LIBRI QUA TUOR, Per loanneIn ALEAmlE, Parisiensis theologim profess霉rem, prislino rcstituti.

SIlO

nitol'i l'ere

MONITUM. Senlenliarullt Iibl'os q\latuol' Lypis mandamlls n cessu peregil, ul :lgitatas inanis dialectirre cavilla路 juxta novissimam mnimeque aeeuraLam editio- tiones pene expedieril, subdolasqlle in disput:lJldo nem, nempe Ant,'el'piensem anni ii57, quam ela- :notes minuerit, quibus hucllsque circunlslrepeb~nt boravit clarissiznlls Joannes Alcaumc, Pllrisiensis seholastil'a theologorum comcnticlIla. Hine poste:l Theologire professor, qui snmlllo stndio pr:cstitit, sub insil(oibus dueis eundi ae per vel'ba Mogislri III non liber modo, sed elialll capita cujusque aujurandi consuetudo aplld omncs innIuit. Quiclam ctoris a l\lagislro citati ad oculos proponerentur: lamen defeclus in hoc opere oeeurrunl : celebris qua in re qnantum apu" theoIogire studiosos me- nempe theologus, omissis aliquando magni moruerit vir .. oplimus, judicabit quisquis ineredibilem menti qu:cstionibus, plurimas sua quidem :eta te etconfragosalll loeorum asperitatem attenderit, gl'aves, nostra vero s~pius inuti:es evoh';!., ae, qure omnia senticosa negIectaquc in prrecedentibus dum sensus figuralos argumentandoprosequiLur, editionibus oSlendebat. Nobis insnper adjumento firmis ralionum momentis dogma assertum stabinon mediocri fuit anlitlna quretlam necnon emen- lire negligit. Ha'c vero vitia facile Petro condouatlatissima edilio gollzicis, ul vocant, eharacteribns buntllr, si ad lempus quo ,'ixil respiciatnr, eL atexpressa Parisiis anno i538. - Omncs Petri tendatur eum, si unum forsan et alter~m excipias. Lombardi senlentias florunt, in quibus auctor ille C totam theologiam in unum quasi corpus primutn universre tbeologire summam exsaeris Litteris ct eontraxisse. Ipsi insupcr nonnulJ:c exprobrantnT orlhodoxorum Palrum locis ae decrelis mirabili opinionl$ qure ab omnfblls eommnlliter non tencncompendio artcquc eomplexus est, l'L apparentes in tor; et hre quidem a nobis ad caJcem operis infra iis diserepanLias clara meLhodo ae singuIari sermo- subjicientur. nis lucidi late eonciliavit. lllud autcmlanto sue-

ti19

PETRI LOMBARDI

520

Fin;, Collee/alleorum Petri LOllgobardi, Pal'isiensis episcopi, et Senlentiarum Jllagislri, ;n amnea D. Pal;路:; Apostoli EpislollU. Sub p"elll AscensiulIo, MDXXXV. Mense Oclovri. . l '

===========================================-

PETRI LOMBARDI NOV ARIENSIS

COG-NOMl'NE MAGISTRI SENTENTIARUl\f, I~PISCOPI

PARISIENSIS,

SENTENTIARUM LIBRI QUA TUOR, Per loanneIn ALEAmlE, Parisiensis theologim profess霉rem, prislino rcstituti.

SIlO

nitol'i l'ere

SE:"iTE~TIARUM

LIBRI QUATUOR. -LID. I, D1&T. I.

PETRI LOMBARDI IN LIBROS SENTENTIARUllI PROLOGUS. Cupientes allquid de penllrià ac tenuitate nostrà ctam pauperculà in gazn(lhyl~cillm Domini mittere. ardua scandere, opus ultra "Ires lIostr3s ab,ere prmsumpsimus; consummalionis fiduciam, · labIJri~qlie mercedem in Slimaritano Sl,:i.luentes, qui, pl'olal,is in curationem semh'ivi dllobus denariis, supereroganti ('uncl,a reddere profcssus est. Delectat nos ,'eritas poiIicenlis; sed I,erret immensitas laboris. Desiderium horlatur proliciendi, sed lIehortatur infirmitas delicieuùi (ex Allg" 5 libro dc Tl'ill., in proremio), qllam vincit zelus dorm'ls Dei. Quo illardescenles, !idem noHrarn :u!versùs errores (~arllali\lm alque animalium hIJminllm, Davidic.-c tllrris clypeis munire, \'el potiùs munilalll ostendere, ac theologicarulll inquisitionum abdila apel'Ìl'e, necnon l't Sacramenlorum ccclesiaslicorum pro modulo ililelligenli:ll 1I0slr:e nolitiam tradere studnimus (ex.eodem Aug. loco citalo; ex IIilario, iII principio, iO de Trin.). Non valelltes studiosorum fralrum volis jure resiSlere, eorllm in ellristo laudat-ilibllS sl.udiis, Iing\l~ ac stylo nos sCf\'ire OagiI:llìlinm : qU:ls bigas in lIobis agitai Christi cbarita!!. Qllamvis non ambigamlls omlll'm humani eloquii serlIIonem cai'lllnnial at'lue conll'adicliolli a:rnulorum semper fuisse (Ibnoxium; quia disscillientibus ,'olulItallllll molibus, dilscllliens qunque sit :lIIimorum sensus : ul cùm onme dicLUm ,'eri ralione pcrfeclum sir, tamell dilln aliud aliis aut videlul', aul compiacei, verit~ti ,'el nOli illlcllect:e, ,'cl offendenti, et impielatis error ohnil:::ur, ac volunlatis invidia rl'sultel; ql1alll Deus seculi hujus operatur in iIIis diffidentire Hlii" , qui non raliolli voluntalem subjiciunt, nec doctrinal Illudium impelldullt, sed bis qUal somlliflrunl s.'lpiential ,'crba coapt:lre nitunlur, non veri, sed pladti rationl'm scctantes , quos iniqua voluntas non ad intl'lligentiam' ,'el·jlatis, sell ad defcnsionem placentium incil:ll; nOli desiderantes doeeri vcritatem, sed ab e:\ ad fabula8 convcrlelltes :luditum. Quorllm prol'essio est magis plaeita qllàm docenda eouquirere; ncc do-

cenda desiderare, sed desideratis doctrinam coap!are; bahent ralionem sapienti:ll in superficie. Quia !idei defectiollem se'luilur hypocrisis rnelldax, III siI in verbis pielas, quam ami seri t conscienlia, ipsam(Jllc simu}alani piel:llcm, omni vcrborum rnelld~cio impiaJ: . rcddunl; fal5m doctrin:ll inslitulis fidei I\al1CI ilaten. corrumper'c molientes, auriumque prnriginem, !m'l no,'cllo sui desiderii dogmale aliis ingerenles,qui : ('lìtenlioni studellles, contra \'eritatem sine freder!: IwJlallt. IlIte\' veri namque assel'lionem et piaci li dcfensionem prrlill:Jx pugna est, dìtm se el "erilas len c t~ el se vo!unlas erroris tuctur. Horum igitnr cl [)',~o odibilem ecclesiam l'vertere, atque OI'a opilare (n e vil'u, nequili:r. in alios effunderc queanl), et Ii:C,'rn::1lI veritalis in c:mdelahro ela!lare volelllcs, in laboru mullo ac sudore, boc volumen, Deo pr:estantc, 1'0111pcgimlls, ex teitimoni.is veritalis in :elcrnllm rundatis, in qll31uor Iibris dislinClrlm. In quo majorlllll cXI'mpla doclrinamque reperies; in quo, per dominic:r. fÌllpi sincel':llll professionem , "ipere~e doctrinm fraudulcr:liam prodidimus, adilum delllonstr:Jnda~ \'erilaLis COIllpie xi , nec periculo illlpi~e professionis inrcl'ti. lemperato inter utrumque moderamine nlenles (ex Au gust., in prorem., 5 de Trin.). SicuLi verò l'alrum vox lIostra insonuit, non il paternis discessillirnitibllS, NOli igitnr dcbet bic labor cuj(IUam pigro lei multùllI dOClfl videri slIpel'fluus, cùm Illultis illlpigris mlllLisq\lc illdoctis, in/er quos etiam et mihi, sii lIecessarills ; 1m",; volumine COli plicans Patrllm senlenlias, appositi!; eorum teslimoniis , ut non ~il necesse qtla:renli librorum numerosÌla/em e,'ohel'e, cui brevitas quoti ql1~ rilur ofrerl sine Iabore ( ex eodem loco supra cilalo ). In hoc alltem Iraclatu, nOli solùm piurn lee/orcm, seti eLiam liherurn eorrectorcrn dèsidero, rnaxilllè ubi profunda versatur \'eritatis qu:eslio, qu:e ulillarn IlIl habereL invenlores quot habet contradiclores! Ut :IUtcm quod qu:r.ritur raciliùs occurrat. lilulos Ql1i1ms s:oS'uiorulli librorum capitula distinguuntur pl'allllisilllUS.

LIBER PRIMUS. DE l\lYSTERIO TRINITATIS.

DlSTINcno

t> 1\1 MA.

t. Veteris ae \lOVa! legis eontinentiam, diligenti indaItme, etimo atque ctiam considerantibus nobi~, pr:llvià Oei grati!!, innoluit sacra! pagin:e traclaLu circa res, "el siglla pr:llcipnè versari; ut enim egregius doctor Allg. ait in libro de Doct. chri~t., omnis dortrina vel rerum est vel sigAorum; sed res etiarn per signa distun/ur. Propriè autem hle re. appellalltur, q'IOO 1I0n ad signilieandum aliquid adhibcntur j ,igna verò, quorum usns est in significa lido. Eorum alltem ali'lna ,unt, quorum omnis usus ('~t in significando, non in jUltilicando; lJuibus nOli ulimllr nisi aliquid sil!lliUt'ulioL. CX CII.

ca~digr':!tit." ~tali(iUa sacramenta legalia. Alia qiJ:e non

&~Ium 8tglllb~ant, sed conferullt quod intùs adjm'cI,

SICUt eva~gchca sacrame~ta. Ex flUO apcrlè intelligit~r qUa! hrc ap~lIe!ltur signa, res 11I:1~ videlicet qu:l' ad sl~llIfieand\ll,n ahquld adhibenl!lr. Omne igÌ!ur signlltn etram res ahqua esI. Quod clllm nulla res est IIt in eodem Aug. ai~ (Iib. e1loc. citatis), omninò niilil eSI. No~ alltem è cJ'V~r:so oinnis ~cs ~ign~nl eu, quia nOli aclh.'betur ad slgnrrlcandum. ahqllld. Cùmque his inlend~~lt theogo~orum speeulatlo studiosa atquc mOtlcsla, divina m Scrtpturam, forlllam pr:r.scriplam in dOelrillà tenere advertet. De his ergo nobis aditI/m ad res divinas aliquatcJlùs intellilclIl1as, Deo duce, aperire l'O-

PETnI LOMIt\R1H 523 lenllbus disserendllm est: el primùm dc rebils, poslca Crui, cmn tldectatione liti. Cùin cllim adesI quod diligitur, eliam deleclationcm secum geril: ~i lamen per dc sigllis disseremus. ealll Il'allsiel'is, el ad i1lud uui pcrmanendllm e~l eam De rebus communilel' agito 2. Id ergo in rebus considerandum est, ut in eodem reluleris, uleris ea; et abushè, non propriè, diceris Aug. nil (lib. l, c. 5), quòd l'es alire suni quibns frui. Si vcrò inh:cseris alque pcrmallilerlS. finem ili fruelldum est, alia' quibus utendum est, ali:c qu:e ca ponens l:clitire ture, lunc \"erè et propriè frui difrullntu!' et utuutUI'. Illre quilJlls fruendurn est, 1105 cendus es; quod 1I0n est facielldum nisi iII iIIà Triniheatos faciunt. ISlis quibus utendum est, lendenles ad tale, id est, summo et incommulabili bono. Ull'ÌlIlI/lQ/lIillibus siI u/endl/llI, vel (TI/endum. hC31itudinem adjuvamur, et quasi adminiculamur, ut 6. Cùm :lutem homines qui frllunlur et utuntnr :>.d illas l'es, qu:e nos beatos faciunt, pervenÌl'e, eisqne inll:crcrc possimus. Res vcrò qure fl'Uuntur el aliis rebus, l'es alilJu3! sinl, qll:erilur utrùm se frui ulUillur IlOS surnus; quasi inler IItrasque constiLUti el debeant, 311 uli, :m utrumque? Ad quod sic respolldel :mgcli, et sallcli. F"ui antem est amore alicui rei ill- AIIg. in lib. de Docl. cllrist., c. 22: Si propter se homo diligendus est, frllimur eo; si pl'opler aliud, ulih;\~l'ore proptcr seipsam. Uri "erò, id quort in uSllln H'nerit referre ad o\Jtinendum ilIud quo fruendum mur eo (Hier. t7). Videlur aulcm mihl propler aliud esI; aliàs ahuli est, non uti : nam usus illicitus, abusus diligelllius. Quod enim propLer se diligendum est, in eo cOllslituitur beata vita, cnjus etiam spes hoc temvel abusi o 1I0mimiri debet. Res igitur quiLus Cruendum e~I, sunt Paler et Fi- pore IIOS consolalur. In homille autem spes poll61lda lius, el SpiriLus sanctus. Eadem tamen Trinilas qure- non est, quia malediclus est qui hoc facit (cap. unico). dam summa res est, eornmollisque omnibus fruenti- Ergo si liquidè adverlas, nec seipso qllisqllarn h'ui debus, ea si tamen res dici debet, el non rerum omnillm bel, quia dlligere se propler se non debet, sed procausa; si lamcn ct causa. Non enim facilè potesi in- pIer illnd quo fruelldum eSI. Huic autem eOlllrarium . veniri nomen quod tanlre excellenlire comeniat, niii videri nOli debel quod Aposl. ad Philemonem loqueni quod meliùs dieitllr Trinitas h:ec unns Deus. Res au- ait : Ila, (rateI', ego le (Tuar in Domino. Quort ila delem quibus utendum eSl, nlUndus est, et in eo creat:!. lerminat Aug. in lib. :I de Docl. chrisl., c. 53 : Si diUllde Aug. in eodern, lib. i, C. 1): Utcndum est boc xisset tantllm le (TUlIr, et non 3ddidissel iII Domino mundo, nOli fl'uendum, ul illVi$ibilia Dei per ea qua; videretur linem dilectioniS:lC spem constituissein eo ~ facta sunt intellecta cOlIspiciantuT (Rom. 2, 22), id eSI scd quia iIIud addidit in Domillo se finelll poslIisse, IIt de lemporalibus :elerna rapianlur. Hem in eodem, eodemque frui significaviL. Cùm l'nim (tit idem AuC. 4 : In omnibns rebus ill:e lantùm sunt qui bus gusto ail ibidem) bomille in Deo fruer:s, Ileo potil!s fruendum est, qure reternre et ineommulabilcs sunt ; qllàm bomine frueris. H're qureri/ur an Deu& (nsat"r, an lIlalllT nobis. c:l!leris :llllem lltendum eSI, ut ad illarum perfruilio. nem penenialur. Idem Ang. in Iib. iOdeTrill.,c.10: 7. Sed cùm Deus diligat nos, ut freqùellter ScriFruimur cogllitis in quibns ipsis propter se voluntas ptura didl, qure ejus dilectjonem erga lIDS multùm dcleclata conqniescit ; ulimur verò cis qure ad aliud commendat, qureril Aug. ibid., c. 58, quomodò dili~at : an ut ulens, an ut fruens; el procedil ita : Si fruitur, referimus, qno fl'Uendum est. J {em q!litl intersit inter (rul et uli alfCer quàm sUllrà. egeI bono nostro, quod nelllo sanuS dixerit. Ait enim S. Nolandum \"eI'Ò quòd hlem Aug. in libro :IO, Propheta : Bonorum llIeorllm 11011 eges. Onme enim de Trin. c. 11, aliter qnàm supra accipiens IIli et bODum nostrum vel ipse est, l'el ab ipso est; non erg9 l'rlli, sic dici t : Uli esi aSsumere aliquid in facultalcm Cruitur nobis. sed ulitur. Si ellim nec fruitur, nec uli\'O)untnlis. Frtti aulem est, uti cum gaudio, non ad- lur, non invenio quomodò diligal nos. Neque lamen hue spei, sed jain l'ci; ideoqne onmis qui fl'uitur, uli- sic utilur nobis, ul nos aliis rebus. Nos enim l'es quiWl'; assumit cnim :Iliquid iII facnllatem volunlalis cum bus uLimur 3d id rererimus ul Dei bonitate perfruafine dclcclalionis. Nlln autem omnis qui ulilur, et mur : Deus verò ad suam bonitaLem u.llm nostrul1l l'ruiwr, si id <[uod in facultatem voluntalis assumil, referl. ilIe enim miserelur nostri proptel' stlnm boninOli proptel' ipsu:1l sed' propter aliud appetiI. Et at- tatem ; nos aulem nobis ill"icem proplcr iIlius bonitendil quia videtur Aug. dicere iIIos frui l:lntìllu 'lui latem. lIIe nostri miseretur, 111 se perfruamllr; nos in re \laudent, non jam in spe : el ila In Mc \it:i 1I0n vero invicem nosll'i miseremur, ul ilio fruanlllr. Cùm videmnr frui, sed lalltùm \lll, ubi galldemus iII spe; enim nos alicujus miseremur, e& alieui cOlIsulimus eùm supra diclum sit, frui esse amore inh:crerc ali- ad ejns quidem larimns uLililatem,eamque illtuemu; cui rei propler se : qualilcr etiam hìc multi adhal- (Aug. lib. t de Docl. christ., cap. 30). Sed nostra fit consefJuens. cùm miserieordiam qll:tm aliis illlpelldirenlDeo. Determina/io eorum qllre videntur contraria. 1II11S 111111 relinquiL Deus sine mercede. Ha:c autelll mer4. ltcc ergo qu:e sibi conlradicerc videntur, sic de- ces summa est, III ipso fruamllr. Itelll quia bOllllS est sumus; el in quanlulIl SUlllUS, bOlli sumus (ex eoden: tcnninamu~, .licenles, nos et hie, et in futuro frui; sed.ibi propl'iè, el pel'feclè, el plenè, ubi pcr speciem Itb. C. 52). POl'rò eliam quia juslus est, nOli illlpunè videlJimus 'luO fruemur; hìc autem, dùm in spe am- mali SUIIlUS; el iII quanlulII lIlali SUIllUS, iII lanlum bulamus. fruimnr quidem, sed noo adeò pIene, linde etiam minùs sumus. Il .e ergo IISUS, quo nobis utilur in libro tÒ de Trin., CllP. iO : Frllimur cognilis in Dens, non ad ejus, sed ad noslram ulililalem referlur' quihllS yolunt3s est. Idem in Iib,lle Poeto christ. ait, ad ejus verò lantummodò bOllitatcm (ex eodcm lib: lib. 1, cap. 50 : Angeli ilIo fruelltei jam beati sun~, c.52). qllo el. nos frui dcsideramus; et qllantùm in hflc vilà Utrùm 1I1endum, an (ruendunI.it t1rtulibus. jam frllimur, vd per speeulum, vel in :enigma te, lantò 8. me considel'andum esI utrilm virlulibus siI utendum, ali fruendum. Quibusdam videlnr quòd eis Ito~tl'am percgrinaliollcm, el lolcrabiliùs sll~lillemus, Cl ardclIliùs lillire cupimus. . sit ulendum, et non fruendum : et hoc cOlllirmant auclorilale Aug. qui, ut pra'laxalum esI (innnm. 5 hn~ Alia determillatio. 5. Pote,t eliam dici quòd qui l'ruitur eli3m in Mc jus primre disl. Id habelur Iib. t de Ooet. Chl·ist., ("o "ila, 110n lanlùru babet gaudium spei, sed etiam rei, 55), dicil non esse fruendum nisi Trinilate, id e,l. qui" jalll deleclalur in co quod dili"il, eL ita jam rem summo et incommutahili bono. Item dieunL ideò 1I0n llliqualellus lellet. Constat igitur quòd debemus Deo esse fruendum eis, quia propter se amandill noo sunI frui eL non IIli. 1II0 enim, ut ait Aug., lib. t Ile DoCI. sed propter relernam beaLitudillem. llIud auLem christ., frlieris, quo efliceris bcalus, et in quo spem fruendum est, propler se amandum esI. Sed quòd ponis, ttt ad id perveuias. De boc idemail in Iii!. i de virl~LeS .propler se amandre non si~t, imò pro pIer Doct. cbri51., cap. 51 : Dicimus nos ea re frui quam beatlludmem solam, probanL auctorltate Au~. qui, ùiligilllus prùpler se, el ea re fruendum nobis esse in Iib. i5 de Trin., eonlra quosdamail: Forte virtuICS quas propler solam bealiludinem amamllS, sit 110la Il liJ Iai qll~ cflicimur heati; cxteris \"erò ULendum i Atte. lib. r.OtlCIII. c. 35 l. Frequenter lamclI diciLur bis pcr$uadere audcnl. Ul iV5:lID beatiludinem non

q.oo

SENTE~TfARUM

LIBRI QUATUOn. - LIn. T, DlST. H.

8memus; quod si (aciunl, eliam ipsas ulique amare desislimus, quando iIIam propler qllam solam istas amavimus, non 3mamus. Ecce his verbis videtur Aug. cap. 8, ostendere quòd virtutes non propler se, seLl "ropter solam bealiludinem amandre sint. Quod si ila es l, ergo cis frucudum non eSI. Aliis verò contra vidClllr, scilicet quòLl fruendum eis Sii, quia propter se Jicl\'llIlre Cl llIn:lIIL1re suni. El hoc conlirmanl auclori· lale Amb. , qui ait super iIIum locum Epistola- ad Gal. : FnlclU3 au/eHl Spirittù est chantas, gaudium, l/UX, palienlia, elc.; aL hìc non nominat opera, sed l'ruclus, quia propler se petenda suni: si veri) propler sc peLeuda !lunl, ergo et propter se amanda (c. 5). Nos autem harum qme videtur aucLoril:ltllm l'CPU' gnantiam de medio eximere cupienles, dicimus qllòd virtules propL!!r se peleudre CI amand:e sunI, cl lahlen propter solalll beaLiLudinem : propler sc fJuidclll amand:e sunt, quia deleelalll sui posscssores sincl'rà clsallctfl delectalione, et in eis pariunl,gaudiiml ~pil i!uale. Vcrumlamcn 1I0n est llÌc consis!endulll, sed ulIra gradiendum, non /Ile ha-real dilectionis gl'e,sus, neque hlc sit dilecLionis terminns; sed referalllJ' hoc ad iIIud summum bonllm, cui soli omilinò illh;crclIdum est, quia illud proptcl' se lanlùm amandllm cst, ct ultra iUutl nihil qll::crenduJII est; iIlud e"t enim SIIpremus finis. Ideò Aug. dicil (in num. 5, ct lib. dc Uoct. christ., C. 55) quòd eas diligimus propter~olallt bealiludinem; non Iluin eas proptcr se diligalllus, seti quia id ipsllm quod eas diligimus, l'eferimus ad illud lIumIDum bonum, cui soli inh::crendum est et in eo permanendum, finisfJlle lrelili::c pOllendns: quare virlulibus non est l'ruelldum. Sed, diceL aliquis : Frui est amore inh::crere alicui rei propter se ipsalll, ut )Ir:ediclum est. Si ergo virlutes propter se amand:e sunI, et eis fruendum est. Ad Quod dicimus, in iIIà descriplione, uui dicitur propler $eipsam, illlelligelidum est tanLummodò, ut scilicet ameLur propter seips3111 lanLùm, ut non rel'eralur ad iIlud, sed ibi ponatur filIis, ul supra ostendit Aug., cap. t, dicens: Si inh::c· ~~ris alq'ue permansel'is linem ponells l::ctiti::c, tunc "eré et propriè frui diceodus es; quod non est la ciclldUIII, lIisi in iIlà Trinitale, iii est summo eL ineommuLahili bono. IJtendnm est ergo virtutibus, ct per eas fruendnm summo bOllo: il:' ct de volunlale uOllà dicimus, umle Aug. iII lib. IO de Trin. ait : Volunlas esI l'c;' qU:1/1I l'ruimnr; ila el per "iI'luLes fl'uimur, 1I0n l'is, ni,i l'ol'lè aliqua virlus sit Dells, ut cbarit:ls; dc qna pOSllractabitur, disto 71, liu. t. Epiloglls. 9. Olllniuni igitur qu;c dieta sunt, cx quo de rebus speci:llitcl' ll'aclal'imus, h;cc suuuna est: Qllòd ali;c SIIIII Qllibus fl'llendum est, alire qui bus utcndnm ('st , ali:e qua: l'ruulllllr et ntuutur, et inler eas quibUS utendum est, eliam qU:l'dalll sunt per q\las fl'uill,ur, IIt vil'tllles ct pOlelilire allimi, qll::C suul natllralia uona. Dc Quibus olllllibus antequàlll de signis Il'acte IIIUS, agelldum esI : ac primùm de rebus Quibus fruendulO est, scilicet de sallclà alque individuà Triuitate.

DISTINCTIO Il. ilE 1I'iSTERIO TI\1NITATIS ET UNITATIS.

t. Hoc quoq~e ,'erà :lC pià fitle tenendum.est, q\l~d Trillitas unus Sit et solus "erus Deus, ul alt Aug. 11\ lib. t de Trin. ,c. 2\ sciliceL Palcr, el Filius, el Spiritus sancluS; et hrec trinitas unius ejusdemque substantire vel essentire dicitur, cl'edilOr et intelligitur ; qure est summllln bonulll , quod purgatissimis mentibus cernitur. Mentis enim humanre acies invalida, in tam e.cellenti luce nOli ligitur, nisi per justitiam fidei cmundetur. llem in lib. t Retract. C. lO: Non approbo quod in oratione dixi : Deus qui non nisi mUIIdos verllm scire voluisti; responderi enim polest multos eti3m non mundos multa scire vera. De hàc re ergo summà el excellcnlissimà, cum mooeslià .!~ timore agen.dum est, e~ allen~issimis. auriuu.s .atq~e de"otis 3udlt'udum, ubl Qurentur UDltas Tnllltatls, PalrlG scilicel, et Filii, et .SpirilQs saucti ; quia ncc

pel'icnlosills alicnbi erI".t!Ul·, n~, c, 1:loorlosiùs :l!t(luill Qu:eritur, nec fructuosiùs :lliquid invenitur. Proinde mnnis Qlli audil et legit l'a qua) d,~ inclfahili et in:lccessibili luce Divinitatis dicllnLur, sllUle:lt imilari alque servare quod venerabilis docto!" Augll>!. in 2 Iih. de Trin. de seipso ail : Non pigebil me, inquit, sicllbi h:csilo qurerere; nec pudcbit, sicllbi cno, (liscere. Quisquis ergo audil hoc vcl legil, ubi pariter Cerln! est, pergal moculII : ubi pal'ilel' h:l~silat, qua:ral mccum ; ubi errorem SlIIlm cognoscit, l'edeat ad mc; ubi meuIII, revocet me. Ita ingrediamur simili charitatis vi:lIn, lendentes ad enm de qllo diclum esI psal. tO: QUalrile (aciem ejus semper. QUal (uerit intelltio seriben/ium de Trinitate. 2, Omnes autcm catholici tJ'aclatores, ul iII eodero primo lib. de Trin., C. 4, Aug. ail, lini de Trinilale, qure Deus esi, scripserunt, hoc iulenderunt, seClIIldI'1m ScriplllfaS doccre qllòd Paler, et Filius , et SpiriLus sanclus, unius sint sllhsLantire ct inseparahili :cqllalitate IInus silt! Dells: IIt sit IInilas in esselllià, et pluralilas in personis. ideMJ11e non SUIIL tl'es dii, se(1 UIIUS ()eus, licèt Paler Filillm genllcrit, ct ideò l'ilius IIOU sit qui Paler est; Filiusque à l'all'e sit gCIIÌlIIS, et ideò Pater 1I0n sit qui Filins est; ct Sl'il'itus sallCIIIS nec Pater sit nec Filius, sed tantùltl Pall'Ìs et Filii Spiritl1s. uLriqup. co:equalis, et ad Triltitalis perlilIeliS ullitalem. Telleamus ergo Palrelll, et Filium, CI SpirÌlllm sanClllm 11111101 esse naluraliler Deum, utait August. in lib. de Fidead PetruRl, nequc tamen ipsum PaLrem esse, qui Filius est; ncc Filium ipsum esse, qui Paler est; uec Sl'iritum sanelum ipsum esse, qui Paler est aut Filills. Una est enim Patris el Filii et Spirilùs sancIi essentia, qllam Gr:.eci òp..u~i,,-. "ocant; id quà nOli cst aliud l'atei', aliud Filius, aliud Spiritus sanctns : (Iuamvis sit personaliter alius Palcr, alius Filius, alius Spirilus sallttus. Qui, ol'do sit ,ervcmdlls CÙIII de Trinitate agitur. 5. Crelerllm, ul in primo libro dc Trin. Aug. docet, primò secllndùlll aUClorilales sanctarulll Scripturaru III, IItrùm fides ita se ha beaI delllonslrandlJlll est. Deinde adversùs garrllios ratiocinatorcs , elatiores magis quàm capaicores, ratiouiblls catholicis et si mililudinihus congruis ad derensiollelll ct asserlionem fidei utcudulII est; ut corum infJuisilioniblls satisfa· cielltes, mansuelos pleniùs instrllamlls, et ili i si nequiverintinvcllire lJuod q1Ia ~ runl, de suis menlibu8 potiùs quàm de ipsà "eritate, l'el de nostrà asserLione couqllerantur. Testimonia salle/m'um de Trini/ate. 4. Propon:lIuus ergo ID medium veleris ac non Testameuti allcloritales, I}lIibllS divin:c lIuilatis alque TriniLalis verilas delllonslretllr, ac primìllll ip~a legis exordia occurrant, uhi Mo,cs ail, DeuLer. 6 : Audi, laruel : Domilw$LJeu. IUus Deus UIIIlS est. Item Exod. cap. 20 : Ego SUni DOlllillus Dells lIIUs qui eduxi te de terrà A!:gypti; flon erullt tibi alii dii prreta mc. Ecce bìc sigllilicavil unitatem divina: natur;e. ))eus cnim, ut ait Amb. in primo lib. de Trill. (de Fide, Iib. t). Ilomen est naturre. Dominus verò nomen est pOleslalis. ltelU alibi llells loquens ad l'ttoysen ai!.. Exod. 5 ; ";go SUIII 'lUi ~UI1l, et si qUlIJsiCl-inl nomell meUlII, vacle el llic eia: Qui est, misit me ad vos. Dicens enim : Ego SU/II, nOli, No~ SUIIIUS; et qui est, noo qlli Sl/mus, apertissimè declaravll unum solum Delllu essc. In cantico eliam Exodi, legitur, C. 15 : J)oHliIlUS ol1lnipotens tlOmen ejus; nOli ail LJOlllilli : unilalem volens significare. Persona. rum quoque pluralitaLCIII et natura! unilatem simul oSlendit Domillus in Gen., c. i, dicells : Faciamus homillem ad imaginelll et ,illlilitudillem noslram. Dicena ellim, {aciamu8, eL nO,$t~am, .pluralita~em personal'ulll ()slc,nht : dlcells vero lIIu:gmem, umlatem essellti:e. Ul enim dicil Aug. in lib. de Fide ad Petrum si iII il/il natura Patris, el Filii, et S~irilùs sancli 111\; esset tantùlII persolla, non dieeretul': Faeiamus Izominelll ad imagillem ct simi/itlldinClllllodralll. Cilln enilll dil:il ~d i,,~agillem, os~ndil u~am na.'urarn esse, ad cuju. IInaglllelll homo lieret; cum \'ero dicil nOi/l'alli, OlitCIl-

PETRI Lm1BARDl ditellmdcm Deum non unam, scd p!ul'es esse persollas. Aper'è o.,endil quòd nee .olitudo. nee divcrsi/a•• nec .ingularitall ibi eat, Iled simi/iludo. 5. Hilarills quoqlle, in lib. 5 de Trin •• dicit bis verbis significari quòd in TI'initate nec diversitas eSI. uee aingularilas vel SOIiLudo; scd similitudo, CI pluralitas sive distillclio; aiL eilim sic : Qui dixit : Faciamm homineìn ad imagillem el simi/iludinem no.tram, invicein esse sui similes, in eo quòd dicit imaginem et similitudinem nostram. oSlendil. Imago enim sola non est, CI similitndo sibi non eSI; neque diversitatem duobus adJllisceri ad allel'Ìus alterumsimililudo permillit. h"m idt'JI\ in lib. ". circa finem : Abso!utlùs voluil inldligi signifìc:ltionem h:lIlc non ad se esse referendam tanlùlll, dicendo: Facimnul hominelll ad il/cag;ncm et silllili/lldi/lem nos/ram; professio enim consortjj slIslulit intclligenliam singlliaritatis, quia consortium aliqlllld IICC poles1 esse sibi ipsi solitario (circa mediurn) , neque rllrsum soliludo solilarii recipi\ {fII:ia1/IU8; ncque quisquam alienI! à se loquiLur nOi/ram; IIlerlJuc ergo senno scilicct (aciamu. et noa/ram. UI solital'iulll eumdeOlque 1I0n palilur, ila neque diversum à se, alicllumque significa t ; solit:lrio convenit {aciam el meam; non solitario verò conveniI dicere (acia7llus el lIoslram; ulerque sermo ul 1'011 solitarium lanlùOl, ita neque diffel'CIl1elll esse, "cl dil'ersllm es~e signifi· cal. Nobis quolJue nec solilarius nec divcrslls est conlilcndus; ila ergo Deus ad comlllunem sibi CUOI Deo imaginem, camdemqlle simililudinem rcperilur opel'ari, ul ncc significalio eflicienlis admittat inlelligenti:lI11 soliludinis. nec operatio consLiluta ad eamdem imagillem vel simililudillem patialur dÌ\'ersilatem di,'inilatis. In his verbis mlar. pluralilatcm personarulll "oluit illlelligi nomine cons(rrLii. alque significavit nomine consorti i vel plnralitalis non poni aliquid, scd l'eIDl>\'cri. Pluralilas enim vel consorlium personarnm tùm dicitur, solitudo vel singulari,," negatur; cùm dicimus plures esse per.ollas. significamus quòd 1'011 est lilla sola. Ideò Hilarius volens isla subtililel' el sallè intelligi, ail : Prolessio consorti i SI/Slllli1 in1elligenliam 8inglllal'Ìlalis; non dicil : Posuit aliquid, ha eLiam cùm llkill:l\s lres pcrsonas. singularitatcm et soliludinem tollimus; et quòll Pater non est solus, nec Filius est 50lus, IlCC Spirilus s:mctns est sl'IIlS, significamus; el quòd ncc P;,lcr talltùm eS1 et Filius, nec Pater L'lnlì/lll et Spiri tu; sancllls .. nec Filius t:llllùm el Spirillls sanclus. De hoc aulem in sequenti pleniùs agetllr (distinCI. i9). ubi eliam secundùlll quid similes dicantnr tres pcrson:c. el utTÙm aliquo modo siI ibi diversilas vel diffcrentia ostendeLnr. Ad idem quod creperaI redil. vt alia. allctorltate. s!lpponal. lì. Nllne \'el'ò ad propositlllll redeamlls; et ad osteot1clldulII persOlla/'U1TI pluralitalem alque essential divill:I! IInitalem, alias sanclorum aurtoritalcs inducamuso lIIoyses dicil : In principio crcaril Dms calillm el /erram (Gen. i) ; per DeUlo sigllificans Palrem; per pl'illcipinm. Filium. Et pro eu quod apud nos Dea. dicilllr. Hcbraic.'l veritas babet Heloym, quod est plul':Ilc blljlls singularis, quod est hel. \!uod ergo nOn est dictulll hel. quod est \)eus; sell heloym , quod interpretari pOlcsl dii sive jlldices. ad pluralitatem personarlllll J'efel'tur. Ad quam etiam i11l1d auillere videlur, quod diabolus per serpelltem dixit : Eriti, aiCIII dii. Pro quo in HelJraico habelur lcelOfJm; ae si diceret : Eritis ,ieul dil'Ìllre per.ollre. lIIe el1am maximus propbet:lrulII eL regum David, qui suaDl c:I!leris pralfcrt illlelligenliam dicens 11S;\1. 67 : Sttper senll inlellexi. unilatem divillal natural ostendens aiL psal. 80 : 00minu' nomen c.t illi; non dicit Domilli. Alibi cliam ~jusdcm unitatem et rele!nitatem simul oslendens ait el. person. Dei ' l arael ••i me avdieri., non erit i1/ /e Dms recen •• neque adorabi. DeliRI alienvm. Aliud ho1"11111, ul dicit Ambros., in lib. t de Trin. (de F·...le. I. i, c. 5), signilicat altemilatcm; aliud Unilalem suh&talllire indifferelllis, ut ncque postcriorcm Palre, nequc altcrius diviuilaLis t'ilium, vel Spiritum sall('tum

esse credamus; nam si PaLre postcrior est Filius, .el Spiritus saneLus. recens esi; el si unius non esi divi.. nilatis. alienus est: sed nee pllSterior est. Quia recens lIon eSI; Dec alienus. quia el: Patre nalus esi Filills, ex Patre procedit SpiriLus sanelus. Alibi quoque distinctionem personarum insinuansa;t (psal. 66) : Yerl10 Domilli Cll!li firmali ..nl. el Spirilu orl. eju. '/lini. mr1/11 eorum. Alibi etiamail: Benedical no. Dev., DI!II' nosler, benedical nOI Deu., ti me/llanl olllne. !'lIea lerrll!. Trilla enim eonfessio Dei Irinilatem exprimil pl'rSOD3Tum : unilatem yen'l esscntial aperil, cùm singulariler snbjnngit eum. lsaias quoque diciL c. 6 se aullisse Ser:lphilll clamanlia: SanCIti'. saliclul. santlW, Domina. Dm•. Pcr hoe quod dici! tcr .anclu., Trinitatem iiigllifìl'3t; per boc quod subdit DOII/ilil/' Dell., unitalcm essenti;c. Da"id quoque :I!ternam Filii gcneratiunem apertè insinuai ex pel'Sonà Filii dicens (psal. 2) : DomillUl dixil ari me : Filiu. meli' es-IU; EliO hodiè genui/e. De hàc gClleralione inelfabiii Isaia,; ail, cap. 53 : Genera/ionem cjuI qui. enarrab ;t? In lib. qlloque Sap. relernitas Filii CUOI Palre mOllstratur, ubi Sapienlia ila 101luilnr . Dominu. po,acdil me l,h illitio viaru/II suarum; alllequàm qvidquClIlI {lIceret à principio, ab re/erno ordillala .um; tllllequàm len'a fiereI, /lecdÌl/li eralll ubyssi, el ego jatl! COIlCtl,la eram: lIecdùrn {OllleS, necdùm monle3 aut collel, el ego paTlul'iehar; ad/mc lerrllm 1I0n (eceral. et cardine. orbis terrl/', quando prreparabal cre/os, tlderam; quando appende baI (undamellta terrre, cllm eo eram cUllç/a componella, el delec/abar per 8ingllioa dies ludens coram eo. Ecce ;lpInm de ~terllà geniturà lesLimollium; quo ipsa Sapientia perhibcl se :mte mundum cOllceptam esse et parluriri, iII eSI, gcnil3m, el apud P.dlr~m reternaliter existere. Ipsa eliam alibi ail (Ecci. 24) : Ego ex ore Altis3Ìmi prodii. primogenila allle onmenl crea/vram. Micheas quoque prophet.'l :cternam Verbi genel"Jtionem, el teOlpor:llem ex Marià, simul insinuavil dicens. c. 5 : Et lu Bet!tleem Ephrala, pal'vulu. e. iII lIIil1ibUl JlUla : ex te egredietur qui siI dominator iII l srael; et egreasul ejm ab inilio à diebu8 reternilati,. Specialia te"imollia de Spiri/u ,ullclo. 7. De Spirilu aanclo eLialll exprcssa ducumenla in l'eteri TestamenLo f1abelllus. In Gen. enim I~gil\lr (c. i) : Spiri/u. Domill; (erehatllr 'I/per aq!las Et \)a"iJ dicit psal. 158 : QIIO ibo à S,/iri/u IliO? In lib. Sall. dicilllr, cap. t : S piritlls .anclII, diltip/inre effugiel lic/vm; benignvs esI el/im Spirilu, auph'1llire. Isaia:> qUI'" qlle ai' cap. 61 : Spiri/1I11 Domini sI/per IIIC. he 'eatimonii. novi TeJlalllenli. 8. Nune ,'ero pOSI testimonia veleris Testamenli , de fide sanctal Trillilalis et unilalis, ad 1I0,'i 1'estamenti auctoril:ltes accedamus;' uL in medio duorum animalium. id est, leslameUlorum, cognoscalur veritas : el forcipe de altari suma1urcalculus quo tangantur ora lidelium. Dominus itaque Christus unitatem divinre essenlial ac personanlln trinilatem aperlè insinuat. dicens aposlolis : Ile. bapli.:ale on,nu gente. iII nonei"e Patri•• ti Filii, ti Spiri Id. aancli. III non.ine Iltique ait. ut Ambros~ ait in lib. t de Trin. (de Fide, I. i, c. i, !!), non in nominibus, ul ulli1as essenli:e ostendalur. Per nomilla Iria qUal supp05ui1. tres esse pCI'sonas declaravit. Ipse cliamaiL: Ego el Paler lillum ,umll.; ullum dixil. UI ail AmbI'. in eodem, Ile 1ì:!1 discrelio pOlcstatis nalur:ll ; et addidil, sumul, 111 Patrem Filiumque cognoseas; scilicet 111 pel'feclUs Pater Filillm perCeeLum genuisse credalllr ; el qllòd l'atcr ct Filius ullum sini, nOli confllsiullc perSOlla: , sell unilale naturre. Joanncs Iluoqlle in EI'is10là t canonici ait: Tre. slInt qui .estimonium pel'hibcnl iII cre/o, Paler. Verbum el Spiri/IU $(IIIClua; ti !ti Irea unuIII 111n/. Ipsc eliam in initio Evangelii sui ait : In pril/cipio erat Verbllm. et Verbu/ll erat apud Dellm, el Dèu. eral Verhm; \lbi aperlè ostendiL Filium semper et :elernaliter luisse IIpud Patrem ; ut alilllll apud alitllil. Apostolus qUOQlle aperlè Trinitalem distinguil dicCll3. Gal. 4,: Jli,i/ DCIII S,li"i/une Filii 8ui in corda /los/ra • et alibi, nUlli. 8 : Si. Spiri/lls ejna qui SI/scitavil Jewl1l

eli",

_. , _._---~-~----------"

n~9

SENTENTIARUl\l LIBRI QUATUOR. -

ha"ital in nobis, etc. Item alibi Tranitalem alque uni. btem evidenlissimA commendat dicens, Rom. S: Quoniam ex iplO, et per ipaum, et in ipso sunI omnia, ipsi gloria. Ex iplO ail. ut Aug. in lib. t de Trio .• c. 6, ait, propler Patrem ; per Ipsum dicit, propler Filiu,"; in iPIO, propler Spiritum·sanctum. Per boc verò quòd noo ait e1 ipsis, per ipsos, el in ipsis, nec ait ipsis gloria, sed ip.i, insinuavit hane Trillitatem IJnum Deum esse. Sed quia singulre penè syllab:c nm'i 'fest:lmenti hane ineaabilis t1nitatis atque Trinilalis veritalem collcordilerinsinuant, illductioni testimoniorum sllller h:\e re supersedeamlls, et ralionibus congruis!jlle similitudillibus ita esse, proli t infirmÌlas :lostra valet, oslendamus. DlSTINCTIO III. INCIP1T OSTBNDEIlZ

(lUOIIODO

PER CREATURA. COGNOSCI CREA. TOR.

POTIJERIT

-I. ApQSIOIlls n:lmque ait, Rom. l, quiJd invisibili/J Dei à creatur4 mundi, per ea qUIB (acla SUIII in/eltecta conspicuun/ur ; ,elllpiterna quoq/le virlus cjus et dilJilIitlU. Per ereaturam mundi intelligitur homo, propter ùxcellenliam quA elcellit inter alias crealUras; \'cl propter convenientiam qllalll habet cum omni cl'eaturà. Homo ergo invisibilia Dei illtellectu ml'utis conspicere potuit, vel etiam conspexit, per ea fllI:e f.'\Cla sunt, id est, per creaturas visibiles vel invisibiles. A duobus enim juvabatur: seilicet à lIaIUl·à, <i":\! rationalis erat; et ab opl'ribus à Oeo laclis, ul mallifcslarelUr !lomini veritas. Itlr'òljue A(lostolus dixil : Quia Deus revelavit ilIis, scilicet, dùm fecit opera, in (Inibus artilicis aliqnatcnùs relucet illdicium. Prima ra/io vel modu, quomodo pOluil cognosci Deu,. 2. Nam sicllt ait Ambro~ . , IIt Oens qni lIatura illvisibilis est, eLiam à visibilibns posset seiri, 0lluS f~cit qnod opilieem \'isibilitatl! slIi mallife~lavit; uL per cerlum, illcerlum ptlSSCI sciri, el ilie Dells ollllliulil esse credcretur, (lui hoc feci I quod ah homine imiIOSsi bile est fieri. Pntuerllnt ergo coglloscere, sive co!(1I0VUUIII, nltra 011 III C m crcatllr'\1II esse iIIum qui ea l'ccit. (Iure Ilnlla cr~aLllrarnlll faet'f(! vd dl'struere valel. Accedal !(n~t'culllque "is cn':ttUl':J, et f:1ci:lt lale crelllm cl terra lo : et dieam '1n ia llcus c.sl.. Scd quia lIulia creatura talia f:tcere \'ald, constat s:lper ollloem creaturam esse illllll1 qui ca l'c,:it, ac per boc iIlulII esse Deuill hlllllalla 1I1l'IIS coglloscere pOluit. Secunda. ralio quà potuit cogllosci, vd modus qllo novel"1l1lt. 3. Alio etiam mndo Bei vcritatem duelli ralionis roglloscere polllcl"Il!Il, '·d etiam cogllo\'CrUnL : uL Cllilll Aug. ait in lih. de Civ. Dei, videm ;; l SUlluni 'philosophi nllllllm corplls esse Deum. et ideò cnocLa corpora tranSCCllr!eI'tlnl qll:crcnles Denm; viderunt ctialll quitiquid IllUlabile eot, nOli esse SllllIllIum Dcum , ulIlltiulllqlle I,rincipiulll : l'L ideò omllem animalll IIIUtabllesqlle spìritlls transeenderunt. l>einde viderllllt omne quod IIIlItahilc CSL nuo pusse esse! !lisi ab ilio qui incommulabililer et simpliciter est. Illlellexel"Ullt ergo cum l'l olllnia isla fecisse, el à lIullo fieri pOluisse. 7'et/ia ra/io vtl modus. 4. Consideraverlllll etiam quidljuid est in subslantiis, vel corpus esse, vel spiritum: meliùsque aliquid spiritum esse qu:un corpus, sed longè /Il,)liorelll qui spirilllm lecil et corpus. QIJflr11UJ modll3 vell"O/io. 5. lutellexerll!lt etiam corporis speciem esse sellsibilem, et spirilùs speciem illtelligibilelll j et inlelligibilem sp~cicm sensibili pr~Plulerunl. Sensibilia dicimns qu..e visu tacluque corporis sentiri queunt; intelligibili:!, qUal conspecllI mClllis possunt illtelligi. Cùm ergo in eOl'um conspl'ctu el corpus el allimllS magis minl\sque specios,,\ esse nt ; si antem omni specie Clrere possent, omllinò nlllla essenI; viderullt esse aliquid quo illa speciosa fact:l SUllt, ubi est prima et incommulabilis species, ideòqlle illcomparahilis; el ilIud esse rerum Iwincipium IecLissimè credidt~rullt , QUoti Cact 11m 1I0n esset, et ex quo cuncta faCla !!~selil.

LIB. I, DIST. III.

530

Ecee I,ot modis rotllit cognosci verit,lsllei. Cilm ergo Deus 1111:1 ~il et simpll!x esse/Ili:t, qUJ~ ex UlIllà divci', sitate partiulll ve! ~ceidt!lltillll1 cunsislil" pluralikr t:lmcn tlicit Ap"stulus. invisibili a Dei, qllia plllralibus motlis coglloscitnr veritas Bei per ea qll;{~ racta sunI. Ex p?rpelll:tate namlflle ereaturarum intp.lligitur COl;ditor ~I!ternu~ ; ex m:tgnitudille creaturarUlII, omllipotells; ex ordLte et disposilillnc. sapiells; ex gubcrnatiool', honus. lIa~c autem omnia ad unitatcmdeitatis pertill~lit llIonsl.randam. Quomodò in creatltris apparet vesti!Jilllll l'Tiuitatis. 6, Nune reslat oSlenderc 1I11'ùm per ea IIU:ll facla sunt aliquod Trinitatis illdicium vcl exiglll\lll haberi pOlueril. De hoc Aug. in lib. 6. cap, ù, tic Trin., ait: Oporlct ul Crealorem per ea ql/:'e facla SI/III, inlelleclII conspicienles, TriniLatem inLclligallllls. Hlljus ('uim Trinilatis vestigium in cl'ealuris apparcI. Il:cc enilll qu:.e arie divina facta sunt. et unitatclII qllamdam in se ostenllunl, elspecicm el urdillcm, N:ull IIlIolllfue Ir~ rum CrealOl'lIm, Cl unllm alilfllid est, sieu\. sunL natura! corporllm et ingellia 3nimarum; cL :tliquà spl!l"Ìe formatur, sicut sunt ligur:c vel qualila'es corporUlI1 , ae dOClrina! vel artes animarum; et ordillem alifluelll pelrl aut LeneL, sicut SUIIL pondera vel clllloc:tliullt:s corpo rum , el amores vel delcctaliones anim:lrulII • et ita in cl·eaturis pr:clllcet vesligium Trillitatis. In iIlà enim Trinitate summa origo eSL omllillru rerum, et perrectissima pulchrillldo, et be:lLissima t'electalill. SlImrna autem origo, ul Aug, ostendil inlib. tic vera lleligio!\e. illielligilur Deus l'ater, à qno SlIlIt omnia; à quo Filins et Spil'ilus sanctus; perfectissima pnlchritudo intelligÌlur Filius, scilicel vcritas Pall·is , nullA ex parte ei dissimilis j qucm cum ipso, ct in ipso Pa"·e veneramur; qn;e Jorllla esi ollluiuIII 'IU;C ab initio I~~ta sunt , et ad unllm rl'ferlllltur, qua! lalIIen omoia nec tierent à Patr!J per FiliulII, nCII"c suis linibus salva p.s>tent, nisi Dèns SllIIlIllè bOllus e,,Sd; 'lui et. nulli nalllr:c Il"'C :Ib ilio bOlla esseI, ill\'idii; et III in bOllO ipso lIIanerel, alia (1IIanll'nll vellct, alia quanlùm pusset rlp.llil, f/tI:r. bOllil:IS illlelligilui' Spiritus sanetus, qui èst donulII l'atris cl Fil.i; «lIarc ip._ufll dUllulTI Dei cum l'atre et Filio :l~ 'Itiè incolllmntabile, colere et tenere nos cOIHenit. Per cOll5irlerationem itaque ereaturarun) unius substallliJ~, Trillitalem illtelligimus, sciliceL unnm Deulll l'all'CIII, il quo sumus; et FiliulII, per quem sumus; ct Spiritllm sallClum , in quo MlIllUS, scilicet prillcipiulIl al lIuod rccurrimus, el formam qU:1I1l serjllilllllr, Cl gl'a tiam I]lIà recollc.Jialllllr : un!JlII scili\:eL 'I"lI alldur. conditi sumus; et similitudincm ejus, p,'r /in,lIlI :Il~ u"italclI1 reCOl"lllalllUI', Cl pacem. qllà IIl1itati adh;\!· n'lIlus : scilicCI Dellm qui dix il , Gelles. t : Pia/Il/x, ct Verb,ull, per quud f;lctum est Ollllle qllod substanlialilel· eL natul'3liler est, et dorlUlII benignitatis cjus: quA placnil quod ab eo per VcrlJIIIl1 factulI! est, et l'ecollciliatulll est llUctori IIt nOn illlcriret. Ecce ostellslIlIl est qualiter iII crealllris ali'Iualcnus imago Trillitalis indic:ltur; non enim per lTeaturanllll COIIlelllp~aliulleIII suf/iciens notitia TI'illil:llis potesL Il:1beri vcl potnit, sille tloctrÌlia! vel illtpl·illl'is insl'i l'atiultis reVelalitlllù. Ulltle illi 31ltiqlli "hilosophi quasi per lIlIIbl·aUl et de lunginquo viderunt \Cl'ilall'1II , delicienles in conlllitu Trinitatis, ul magi Phar::onis in tertio signo, EXCld. 8. Adjuvamur lamen in fide invisibilium, pcr ca qu:c facta sunt. Quol/lodò in an;llIà ~it imago Tr;nitalis. 7. Nune verò ad eam jalll pervcniamus disputalio nem, ubi in mente humanà qua~ lIovit Dcnm , vcl polest /lOsse, TrinitaLis imaginerr. repcriallllls. UL enilll ait AlIg. in. lib. 14 de Trillil:He, cal" 8, licèt 1111mana fileJlS non siI ejus natlIl':.e, eujlls Dells eSL, imago tamen ilIius, lIuO lIibil IIIdius est, ibi qUa!renda et iJlvenienda est, quo natUl'a uosll'a nil ha bel melius, id est, in mente. In ipsà eliam mentc antL"quàm siI pl'Ìnceps Dei, ejlls imago rcpel'itUl'; t'bi enilll amissà Ilei participatiolttl deformis siI, illl:lgU Dei tamen permanet. Eo Cllilll ipso imago l>ei cst

53!

PETRI LOlIBARDI

meDI, quo capall ejus CS\, ejusque pnrtlceps esse potest. Jam ergo iII d Trinilalem , qllal Dens l'si. in~ qlliramus. Ecce enim meus meminil slli • inlelligit sé, diligit se; hoc si cemimus . .:emimus Trillilalem, nondùm quidem Deum, sed imaginem DeL IIìc rnim quredam apparel trinilaS memoria:, intelligentia: et amoris. Ihc ergo Iria pOlissimùm tractemus, memoriam, inlelligellli:un. volulltalem. Ha:c ergo lria, tlt AIl~. ail in hb. tO de Trin., c. 21, non sunL lres vitre, scd una vila ; nec Ires mentes, sed una mens, una essenlia. Memoria vcrò dicitur ad aliqllid, et inlelligclILia et "ollinias sive dilectio similiter ad aliquid dicitur : vila verò dicitur ad scipsam et mens el essentia. Il:cc ergo lrin eo IInllm sunt, quo IIna viI.' , IIna mens, una esselltia. et 41uidquid aliud ad seipsa singllla dicuntllr eLiam simlll, non pluraliter, sed singularitcr dicunlur. Et) verò tria sunt, quo ad se ill"icelll rcreruntur. QlIomodò tequnlia sillt • qllia capiuntur à .il/gufi. omnia ellola. (Ex August., lib. 10 de Trin., cap. H.) 8. .t:qualia ctialll slllli non solìlIn singula singulis, sed eliar:l singula omnilms; alioquin non ~e invicem capcrent; se autem ill\'icem. capiunt. Capiunlur enim et à sillgulis singllla, Cl à sillgulis olTlnia. Memini enim me habere mel\loriam, et intelligentiam, et voluntatem; el inldligo me intelligere , et veli e , atque meminisse; cl volo me velle, et meminisse, et intclligerc.

Quon/odò lota illa (ria mcmolia capiat. 9. Tut.lIIulue meam memoria m , el inlelligenliam , et volulltatcm simul memini. Quod enim memoria: me:e non memini , iUud non est in memorià meil. : nihi! :lIItelll t3m in memorià est, quàm ipsa memoria; totam ergo ",cOlini. lu:m qllicquid intelligo, intelligere me scio; el scio mc velle qllicquid volo, quicquid 3ulem scio memini. Totam ergo intelligenlillm totamqne voluntalem meam memilli. Quolllodò illa (ria lola ca pia t illtelligelllia. (August. loc. cit.) iO. Simililer còm h:ec tria intelligo, tota simul intelligo, neque enim quicquam intelligibilillm esi qllod lIon illlel!igam, IIlsi quod ignoro. Quod autem ignoro. nec Illcmini, ncc volo. Qllicquid ergo intelIi~ibilium flon ÌI)It'lIigo , cons~q"enter eli:lm nce memini, lIec vola, Qulc41uid ergo illh:lligilJilium memini l'I \"010, cOllscqllcllter inLelligo.

QUIIlIlodò iIIa ta/a capial voltmlas. t \. Voln'òlas eli"m mea totam inlelligentialll totam.· fllle JIIeam memoriam C:lpit, {hìm utor toto co (IUod inteliigo l'l mcmiuI; cìlm itaqlle i!lvic('m à siugulis et oUlllia et IOla capianlllr, ::eqllalia SUI:t tO':l sillgula totis sillglllis, et t"ta singllia simul omnibus tolis : et h,,'c (ria Il Il Il m , UI:a vita, una fiens, Illla e~selltia. Ecce iliius SUUIIII:C IInil:llis :llque Tl'illilatis ubi ulla esI es:;elllia et lrcs l'Cl'SOIl:e, imago esl hUlllana mcns, Iicèt iUlpar. Mens aulcm h\c pro animo ipso accipitllr, ubi est ilIa imago 'frinitatis. l'ropriè verò mells dicilur, III ait 1\U;(IISI., Iil>. 15 de Trill. , c , 7. non ipsa anima, sell quod -i" eà est excelledius, qtoaliler s:cpè acciJlil.ur. lIIud etiam sciendum est, quòd memoria 1I0n solùm eSL ahsenLilllll el pl':NeriIOl'lllll, sed cLiam pr:cseuliulII, IIt ait Allg. ili lib. 14 dc Triu., cap. U, alioquin nOli se e:lperet.

Ex qua aellsu il/II tria dicantllr cale unum el una eSl,en/ia qureritur.

t2. mc 31lendendurn eSI diligenter ex qllo sensu accipielldulIl sii quod supra dixit, ilIa tria, scilicct memoriam, in:elligeuliam, volunLalem esse Ullllm, un3m menlelll, Ullalfl essenliam, quod utiquc non videlur esse lerUIll jUltla proprielatem sermonis. Mens enim, id eSI, spirilllS rationalis, essenlia est spiritualis eL incorporea. lIIa \'erò lria, naturales proprietates seu vires sunt ipsills menlis, Cl à se invicem u. ff,!runt ; quia memoria nOli est illLt'lligentia vel \'olunlas, ncc intelligentia volUlllas sive amor.

Qllòd e/imI! ad se im:icem dicul/tur rela/ivè. :15. Et Itale tria eliam ad seipsa re/'erunlllr, u! aiL

532

Aug. in lib. 9 dc Trin., c. 3. Mena emm amare sripsam vel meminisse non potest, nisi etiam DoveriL se. Nana qllomoùò am:" \'el meminiL quod neseit 7Miro ilaque modo tria iSla inseparabilia sunL à selpsis, et lamen eorum singulum, et simul omoia una esscnLia esL. cùm et relativè dicanLur ad invicem.

mc aperitur quod '''Fa

qumrebalrir, lcilic!!t quonwdò /uec lria dicant., unum. U. Sed jam videodum est quomodò. h::ec tria di-

Clnturuna substantia. Ideò quia scilicet in.ipsà animA l'el mente substaoLialiter eustllnt, non sicul acciden'ia in subjcetis, qu:e possunt adesse vel abesse ; uude Aug. in lib. 9 de Trin., c. 5, ail: Admonemur, si ut. cllm'tue l'id ere possumus, b::ec in animo elisteresllb· slalltmliLer, nOIl. lanquàm in suhjec&o. uL colur in cor pure; quia etsi relaiivè dicuntur ad illvicem, sillgula lamen substantialiter SUDL in SllbslanLiA sllà. Ecce es quo sensu iIla tria dicantur esse unum vel uDa slIbSlanLia. Qu:e tria, uL Aug. ait io lib. 15 de Trin., c . .i. in mente naturaliter divinitùs inSliLUla quisquis vivaciter perspicit, e' quàm ma~uum 61 in el, unde potest eliam sempitema immutabllisque natura reeoli, con· spici, concupisci. reminiscitur enim per memorialll, illtuelur per intdligenliam. ampleclitur per dilccli,,'nem, profectò reperil illius slImm:e Trinilalis imat:inem. Quòd in ilid rimilittulin~ ut diuimilitlCdo. (Ex Ang. , Iil>. 15 de Trin., c. 20. ) 15. Verumlamcn Clveai ne banc imaginem ab cAtlem Triuitale rac(am iLa ei comparet, 111 omninò exisLimet similem. sed poliùs in qualicumque ist1 similit"dine llIagnam qlloque dissimilitudinem cernat. Prima dil$illlilitudo. (Ex eodem Iib., c. 22.) t 6. Quod breviler ostendi potesL. Homo unus per iSla tria meminit, intelligit, diligit; qui nec memoria eSL, uec inlelligcotia, nec dileclio , sed h:cc habet. l 'nus ergo bomo eSI, qui babet b:ec tria, non ipse est h:ec tria; in illius vcrò summa: simplicilaLe natura:. qua: Deus est, quamvis unus sit Deus, lamen Ires perSOIl:C sUIIL, Pater el Filius et Spiritus sanctus; et ha: tres person:t' sunt unus Deus. Aliud est itaque TrinilaS res ipsa, aliud imago Trinitalis io re alià ; propIer quam imaginem etiam ilIud in quo sunt ha!e lria, imago dicitllr, seilicet bomo. Sicut imago dicitllr eL labula el pictllra qua: est in eà; srd labula nomine imaginis aprellatur propter piCluram qua: est ili eà. AlltTa diUÙllilir"do. (El Aug., lib. t5 de Trin., C. 7,) 17. R"rsùs ista imago qua: est homo babf'lIs illa lria, una persona est, illa verò TI'initas non un:t pcrs()n~ est. sed tres persona:, Patcr Filii, ~t l<'ilius Patl'is, 111 Sl'iriLIIS Patl'Ìs el Filii. haqlle in istà imagine Trini(atis ,non h:ec tria unus homo, sed unius homini~ slInt. lo ilIà verò summà Trinitate, cujus h:cc imago l~SL, non unius Dei sunt illa Iria, sed unus Deus; u tres sunt ilhe personal, 1I0n una persona. liIa ellilll tria non homo sunt, sed hominis sunto "el in homine sunto Sed num1luid possmnus dicere Trinilalem sic esse in Doo, ut aliquid Dei Sii, nec ipsa siI Deu;; ? Absil ut boc credamus! Dicamlls ergo in menle nostrl imaginrm Trin'latis. sed exiguam, et quaiemculllque esse; qllòP. summre Trillitatis ila gerit silltililudinem • UI es maximà parte sit dissimilis. Sciendum verò e,L quòd h:cc trinilas menlis, ut ait Augustin ., in lib. H de Trin. , cap. 12, non pl'optrrea talltùm imago Dei est, quia sui meminiL mens, eL illielligil , ae diligil se; sed quia pOlest etiam meminissc, el iOlelligcre, cl amare iIIum à quo facta est;

Alia a,signa/io trillitali, in anima, .ci/icet men., nOlilia, amor. 48. Polesl etiam alio modo aliisque nominibus di!'ttinglli trinitas iII animA, qU:ll est imago illills su III mal et ineiTabilis Trinitalis; ut enim ail Aug. in lib. ii, dc Trin., c.'1p. " , meus. et notilia ejus, et amor. lria qu:cdam sunto Men, ellim novit se. cL amaL se ; -nec :1In:lre se polest, nisi etiam noverit se. Duo qll:cdam SUIlI mens et nolitia ejns, ut habctur Iib. t5 de Trin., c . 7. Itcm duo (1":edalllliun~ m('ns Cl amor ejus. Cùm

533

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LlB. I, DIST. IV.

534

f'rgo se DOvit mcns et :II03t se, manet trinitas, sci- genuiL Denm. Si enim Deus genuit Deum, vìdetur (111M I~t IDens, amor, et nOlilia. Mens autem bic accipilllr allt se Deum, aut alium deum gcnuerit. Si verò. alium Don Ilro animA, &ed pro eo quod in animà excellentius deum genuit, non est tanlùm unus Deus. Si autcm seipsulll Oeus gelluit, aliqua res se ipsam genllit. Ati est. llree autem tria cùm sinI dislillcta à se invicem, quod Cl respolldcntes, dicimus sanè et catholicè condicunLur lamen esse ullum , quia iII animà subslall- cedi quòò unus ll11U01 genuit, quòd Deus Dellm gcnuit; quia Deus Pater Dellm Filiumgellllil. In symtialiwr existunt. Ql.Ila mCIII vice Potl'iI, notitia. Filii, amor, Spiri/Ils bolo quoque scriptulll est : Lumen de tu mine , lJeum ,anctioccipitur. (Ex Aug., lib. 9 de Trin ., c. t'l .) vel'um de Deo vero. Quod verò addilur: Ergo genuit 19. Et est ipsa mens quasi parens, et nntitia ejlls se Deum vel alium deulll ; neulrum concedelldulll esse quasi proles ejus. Mens enim cùm se cngnoscil , nOli- dicimus. Quòd alium dellm non gcnllit, manifcstum tìam sui gignit, et est sola parells SUal nOliti:.e. Ter- eSI, quia unus lantùm I)ens est. Quòd autcm seipsum lill8 est amor, qui de ipsil mente et nOliliil procedit, uon gelluit, ostendit Aug. in Iib. tde Trill., c. t lIidùm mens cogooscit se et diligil se ; nOli enim pos,ct cens ; Quia putanl ejus pote/ltial esse Deum, ul SCiPS1111l sè diligere, nisi cognosceret se. Amat etiam plaeitam . ipse gelluerit, eò plus errant, quòd non solùm Oells prolem , id est, notiliam suam : et ila alOor quidam ita non est, sed nec spiritualis, neque corporalis creatura. Nulla enim l'es est qll:C sdpsàm gigllat IIt sit : I!omplexus esI parelltis et prolis. et id~ò non est credendum vel dicendulll quòd Deus Quèd 1I0n est minor m~llte nOlilio, nec amor utroque. genlJltse. (Ex eodelll. AlIg. Iib.) Alia qures/io de eodem. 20. Nec est minor proles parente, dùm tantam se 2. Sed adhuc componunt garruli ratiocioatores dinovit meos, quanta est; lIec minor est amor parenl.e et prole, id est, mente et notitià, dùm tmllùm ~e dicentes : Si Deus Paler genuit Deum, anI genllit Deum qui eSI Pater, aut Deum Ilui non est Deus Paler. Si Iigit mens, Iluantùm se novit et quanta est. Quòd hrec trio in .eip,is Bunt. (Exeodem lib., cap. 5.) genuit Dell1n qui nOIl est Palcr, ergo Deus est qui nO;1 'li. SlIlIt eli311l halc singula in seipsis, quia et mcus esI Dl'us Pater. Non ergo UllUS lanlùm Dell, est. Si amans in amore est, et amor in amantis notitià, et \'c~ò genuit Deum qui est Deus Pater, ergo gcnuit nOlitia in menle noscente est. Ecce in bis tribus qua- selpsulII. Ad quod resjlondemus determinautes istalll prO)lOSiliollem, qllam sic proponunt ; Si Deus Palcr lecumlllle vestigillln Trinilatis appare!. Quo/lllldò lIIens. per iSla proficil ad inlelligendum Deum. gelluiL Deull1, aul Deum qui est Deus Paler, aut Delllll 22. Mens itaqne ralioualis considerans h:cc tria, et qui 11011 est Oeus Pater. Hoc enilll sanè et pravè il1tel. iIIam uuam essenliam in qua ista sunt, exlelldit se ad ligi pOlest ; et ideò respondendum e,t ita : Deus Paler conlemplalionem Crealoris; et videt unitatem in Tri- genuit Oellm qui est ipse Pater. Hoc dicillllls esse nitale, el Trinilatem in Imilale. Intelligit enilll unII ili Jalsum, eL concedimns alleram, scilicet genuit lleum Deum esse, unalll ess, ~llli~1II , unum princij.lium. In- qui 11011 esI l'~le l' ; nec lamen genuit alterulII Deum, telligit enilll qui3 si duo essclIl, "!ll uter'lue insufli- IIec ille qui gellitus esI, est alius Deus qllàm Pater, seti cicns esset, vel :llter sllperllllel'et; quia si aliquid unus Deus cum Patrc. Si verò additur : Gennit Ueu!ll IlCl'ssCI ulii qllorl hahcl'cl altcl', non esset ibi Sllmm:l qui Ilon est /)ells Palel'; hìe disliuguil1l\1s, Iluia ùupcrfcetio. Si verò nihil lini decssel Illlod h:lherct. :llter pliciler potest rntelligi. Gelluit Deum qui nOli est Hcus cìulI iII lino essenI olllllia, alleI' slllWrflucrel,llIlellex il Paler, scilicct Deum Fililllll, qui Filius nOli est Pater, ergo IInum esse Delllo olllniulil a II('[ore III , ct vidit Iluia qui Deus est; hic sensus verus est. Si vcrò intcllioaabsque sapicntià non sit, quasi rcs fatua; et ideò in- tUI' sic : GenllÌl Deum qui nOli est Deus Pater, id ~S, lellexit eum habere sapiClluam, Il":C alJ ipso genila qui nOli est Oells qui Pater est, bic sensus lillsus est. est: et quia sapiellliam 811:1111 t1il;git, intcllexit etiam Unusellim el idem Deus est Pater, et Filius, CI Spiritus salJClus j Cl, è diverso, l'ater, ct Filiu", cl Spil'itus ihi esse amor'em. sallctus unus est Veus. Hìe de 8ummà Trillilaris lmitatc. 23. Quapropler juxla islalll cunsideralionem, ut ait Upinio quorumdom dicentillnl lres persollos esse UIIU'" Dellln, UI!CIIII subslulllium; sed 11011 è converso sci/icet Aug. in lib. 9 de Trin., cap. t, eredalllllsPatrem,et Fi· UIlUIII peul1I t'rI U/!alll s~bSI.alltiom esse t,rcs p~I'SO·'IOS. lium et Spiritlllll sanctulll ullum esse Deum, ullivers~1! 3. QUldam tamen ,'CI'ILalls adversaril, cOllcedullt creatural comlilorcm el l'eelOrCHI; nec Palrem csse Filium , IIce Spiritllm S:1nelUIll wl Patrem esse, vel Pau'em et FllilllU et Sl'irilUm sanctum, sive tres perso.'i1inrn; scd Trinit:ltcm rclal:1nllll ad invicelll perso· nas, esse 1lllUm Deum, \lnam suhslanliamj seù lamcn ilO IIarUIll. Ut enim ait ip,e iII libro dc Fide, ad Pdrum, IUllt cO'lcedere unum DeulIl sive ullam substallt;am c,;s.c una eSI natura sive esselllia Patl'iS, el Filii, et Spiriliìs Ires perwnas; dicentes divinalO substanliul1l pr;cdicari sanCIi, non una per'lma . Si eli iIII sic esseI un:l per- de tribus personis, 1I0n tres personas de 5ubl!tl\lIlià sona, sicut esI una subslalltia' t'atris, el Filii, et Spi- divillà . Fides autem catholica tellet ae pl·a:dicat . ct ritlls sancti, veracitcr Trinitas lIon dicerelur. Rursùs tl'es persollas esse unum Deulll, et uuam suhstamiam quidclIl Trinitas esset vera, sed unlls Deus Trinitas si ve essellliam si ve IIaturam divillalll; et 1I11UIll l.)cUIll, illsa non essct, si quemadmodùm Pater, et Filius , et sive essenliam divillam. esse tre,; pel'sl)!,as. Ulldc Spiritlls sanctus, personal'lIm sunI ab imicem proprie- Aug., in lib. 1 de Tl'Ìn., c. 6, ila ail: Rectè ipsc llel1s Tl'inilas illtelligitur, be3tus et slilus polens. Ecce t~lIe distincti . sic fuissel,l quoque nalurarUlll diversitale discreti. Fides aulem patriarcbarum, propheta- quàm expressè c.Iixit ip'se DeU8 Trilliw3, ul oSlendcrct, rum a I!)ue aposlolorum unII m I)cum pr:cdieat Trini· et ipsolll I)ellrn esse' frinitalem, et Trinitalem ipsulll tMcm esse. In il là ergo &anclà Trinitate unus est Deus Dcum. hem in eodem : In verlJis, inquit, illis Apostoli PatrI' , qui solus cssentialiter de seipso Filium Ullllm (Juibus de advcntu Christi agens dicit : Quelli oslendit genuil; l'l unus Filills est, qui de uno Patre solus cs- /Jealus et solu,~ Ilorells; rex rfgum et DOlllilius dominansentialitcr natus ; et unus Spirillls sancllls, qui solus tium; qui solus habet immortalilolem, ctc .• ncc P; ~tcr essenLialiter à Patre Filioque procedit. Hoc aulem totll'opl'iè n0l11in3tus est. ncc Filius, ncc Spiritus sanetum nOli potestuna persona, id est gignere se, et nasci 1.115; sed hcatlls et solus potens, id est UlllIS ct sollls Dcus ,'crus, qui est ipsa Trinita,. Eece CL hìc lIpe!'l" tle se, et procedere de Se; ut ellim ail Allg. in lib.l, tic Trin., c. l, nulla res est qu:e seipsam gignat III sito dicit IInllm solum verulll De 11m , esse ipsalll 'l'l'bila' tem; el si unll5 .Deus Trinitas esI, ergo unus OeU80"t DlSTINCTIO IV. tres person;c. Ilem in lib. 5 de Trin., C. 8: Non trc; Ric QU..ERlTtiR UTIIUM ' CONCEDENDUtI SIT QUÒD DEUS SE dcos, sed unUIIl Deum dieimus esse ipsam pra!stantòENUERIT. tissimam Trinitatem. Item in libro quidicitur Ellchit "ic est qUalslio salis necess~ria. Conslal rnim, et ridion, ad L3urelllium, cap. 9 : Satis est chrisliallo, irrefra~abiliter "erum est, quòd Ocus Patcr genllit Fi· rcrum creatal'lun causam visibilium sive invisibiliulll lium. Ideò quorrilurulrùm conec\lendum sit qllòd Deua JJOll nisi bOllilatcm credere Grealoris, qui est Deus

PETRI LOMBARDI

~3:i

"erus ellluu:;; 1I1111:lInlJlle csse llalllram qll:C non aut lpse si t, aul ab i pso; cllmqllc esse Trinilalem, Patre~n scilicet el Filillm et Spirilllm sancllllll. lLelll AlIg. III ;;erlllone de Fide, cap. 7 : Credimus IInllrn ))curn ullarn t$se dil'Ìni nomillis Trirrilatcrn. Idem in lib. 6 dc ,'rin. : Dieimus Dellm soillm csse i[lsam Trinil:tlcm_ Ecce et his el aliis plllribus auctoritatilms c~' irlenl e r ostCllditllr dicellduOl essI! el cl'edendllrn qllod IIIIUS Dellset Trillilas, esI unasubslalltia tres persorr:.e; situI è converso Trillitas dicilur esse unus Dells, et tres person:p. dicllntur esse una substanth. , .lledit ad pT~mjssalll qurestior.em, scilicet ari DClIs Pater se Deum, ali alium deum gelluerit. 4. Nunc ad pr;cmissam qu:estiunem revertalllur; \lbi qll;r.rebatur an ))eus Palcr genllerit se Deurn , an a!ium dCllrn. Ad qllod dlcimus, lleulruOl fore conec,.Jendurn. Dicit lamen À.ug. in ellistolà 66 ad Maxi1II11111 nll'dicllm , 11nò(! Deus Paler se alterllm gClluil, llis verbis : P~l e r IIt haberel Filillrn de ipso, lIon mi\luit seipsrrm, sed ita genuil de se alternrn se, III 10luS m:lneret in se, et rs,cl in Filio talllus, qllanLns el solus. Quod ila inlclligi poles t, id est, d.) se alterun\ :. secrenuil; nOlllltique all:'rum rleurn, seu alleram perSOH:~11 : vel gcnllit se aiterum, id est, genllil alterlllll Ilui hoc est quod ipsc. N;'1I1 etsi alills sit P3ter qU:.IIll J<'rlirrs, nOli est lamCI: aliml I!uàm Filius, scd ullurn.

Dl ST.lNCTIO V. 111r.

()U ..ll IaTUR A'i PATEII GENVIT DI\'INAM ESSENTIA~I, YEI. IPS,\ nf.lI!M, A ~ ESSENTIA GE:'<UI T ESSKNl'IA:\I, VEL 11'5.\ NEC Gt;NUIT, NF.C GE ~ITA EST.

1. POSI h:-cc qn:l'l'ill1r IItrùrn conccdemll1l11 sit quòd l'alCI' gClluil divirwlII c,;sClIli:lIll, ve! quòd divina esscntia !!erlllil Filinrll, vd cs,ellLia gennit cssentiam; ~Irr o!l!l;inò nOIl gellllil, lIec genita esI di,ina .esselllia. ..\ d .. IIod catholids trac:~lnrihus conscfllielltes ùici mus fluòd IIce P~lc r g-cllllil divinam essclitialll, lIee divina .~ss('rllia genllit F'ilillm, ncc divllla csselltia ger mil di"ill~lIl e,se nlialll : hì e 3ulcm 1I0lllille essenti:.e intc.lligimus diyin:lIll Ilat urarn, qu:.e clJlIlllIllnis c,;l lrihlls ~·; ersonis" cl lola in singlilis. lueò nOli c:; t dÌ(:elluum ;jlrlÌd Palcr gCllllil divill:llll essel ,tiam, nuia si l'alCI' .LcereLur I.!clluisse divin3m esscnliafll, dil'Ìll:l cssclIlia relalivè diéCl'ctllr ad Palrern, vel pro relalil'O pOIlCl'C tlll'. Si aulern relali\'è dict~ l'elnl', yel pr,) l'eia ti\'o ponel'('tlll', IlOIl illdieal'ct essenli:trn. Ut · e;oim ail Allg. iII Iih. 5 de Trin ., cap. 7, quod relalivè dicltul', 114m indical substaliliam. S ecllnda ra/io. 2. Item, dllll Dells Palrl' sit divina essentia, si ejlls esset w'nilol· . esset uli'lue genilor ejlls rei qUa! ipse .'st; et ila eadem l'es St'ipsam gCllllisset, (Iuod ~lIg., lill. 1 de Tl'inilale, c, :I, wgat, \Il slIpra ostcn.:!ulIus. 1'ertia l'alio el palio/'. 5. Ilem, si l'alCI' es t gCllitor csse:lti::e di"in:B, cùm illse es~e lltia divina ,il, el I)ells sit , cò (1lIòd general, t:l est et [)ellS es l. It:\ ergo lIon iIIrrd quoti geueralur', t'st à Palre' ))ells; sed Pater eò qllòd genera t, el esl et \)CIIS est; el ~i ila esI, nOli gellilo gigllells, sed gi~lIenli gellilus causa est, ut el Sil el IJeus s:\.. Simili rationc' prohat Aug., in lib. 7 dc 'frill., C. 1, qllòd l':'ler 11011 est sapiens sal'icnti:ì quam !!eiluit; quia si eà s:lpicns csr, ~a est; hoc enilll est sibi c,;se, 4uod sapcre. Quòd si hoc est silJi esse, q'lotl sa pere, 11011 per illalll S:l)lienlialll qnam ge'ìllit l'alCI', sapicns e-t. c )"irl cr:irn aliutl di cim us , cÌl m lIicill!uS : Hoc illi est ; ',st! quolI sapere, lIisi : Eo esl qua sapiclIs est (ihidelll)'! Ergo l]u:P. causa ilii est III sapicns sit, eli:òm ipsa illi C:lllsa est ul sito Si Cl'fio sapì"1I1ia !]U:lflI geIIl1il illi causa .!st ul sapiells Sil, cl causa illi est III sito Sl'll eallsam Patri quà sit, à 1':lll'e geuilalll, nullo Hlodo lfllisljll:lUI dix el'i l sapicrrlialll, qllitl t llim esl ills:lfriliS 1 .Ila ergo si l'alCI' ger:uil essclilialll Ijuà e,t, l!ss(:lltia quarll gelluil causa cst illi IIt sito ì'ioa erg" i)lsalll qlla! esl csscntialll gelluil. N:IlII in i Il il sillrplicilalè,lIl illfIUit.\lIg,, qu ia f1011 est alilld s:IJlcre 1]11:\111 csse. (':!lkm eSI ilJi o3picIl lia qll ~1:: cssculia; idcò(ple quoti de

sapielltià, hoc de eSSèlllià ùicimus. Sieut ergo non genult sapicntiam quà sapiens est; ila nee essentiam quà eSI. Ut enim sa piemià sapiens est, et potenlià potells; ila et essenlià ipse est. E:ldemlltle sapielltia eSI el polClltia qu:.e essentia. Patel ilaque ex pra!dietis quia l'ateI' essentiam divinam non genuil. Buic adversari vide/w' Augus/ill7ls. 4. Hilie autem viuelllr cOlllrariulil quod Ang. ait in iiI>. unico de Fide cl Symbolo, cap. 5. Deus cùm Verbum genuil, id quod ipse est genuit; lIee de nihilo , nec de aliqn:ì jam fart:ì condi!àqlle malerià, sed de seipso id quod ipse eSI. llem, IlI!US Pater, qui "erissimè se indicare :lnimis cognituris et voluit et potuil, IlUc ad seipsurn indicanuum genuit, qund eSlipse qui gelIuit. Ecce aperlè dici! his verbis Deum Palrem genuissc lllud quod iJlse est. l\Iud auterr, quod ipse e,;t, 1I0n eSI lIisidivill3 essenlia, viùetur ergo lIi,illam essellliani gelluisse. Ad qllod respondemus illa "C l'ba sic inlclligellda esse, dicentes : l'alCI' de seipso gerlUit illud quod ipse est, iII esI Filiulll , qui est illud Iluod Palcr est. l'iarn qllotl P:lterest, etFilius hoc est; scd non qui Patcr est, et Filius hie est. Alias parles 1Il1restioJlis cxequilUr. 5. lta e!lilll non esI djc'~ lltillm qrròd divina esspntia gelluit Filium; qllia cùm Fiiills sit divirra essentia , esseI Filills res à qua gcncl'3lur Cl ita eadt!1I\ res sci psarn generarel. ha etiarn dicimus qlJÌld csscillia ùil'illa ,non geuuit essenliarn. CÌlIll cilim ulla el SIIfllfll3 qlla!dam l'es sit divina esse n li:. , si ùiYina essenlia es!>entiam gelluit, e:ldem rt!s seil'salll genuil, quoll ofllnillò esse non potest; sed Paler solus gcmriL FiliuO], el à l'all'e et Filio proc.:dit Sllirilus ,anClus. (lI/re videwr/tt/' pra'dìclis esse contraria. 6. PI';ediclis aut!'!Il videllir eOlllrariulIl esse q1lol1 dicit AlIg. irl iill. 7 de Trill., c. f, Uoc, ill1luit, est Deo es,e, (!lIoti sapere; ullde Paler et Filius simul SlIlll ulla sapi ,~ lll:a, quia lilla essenlia; et sigillalilll sapienlia dc saj;iclllià, sicul e~sefltia de essefllià. Ecce his verbis nperlè dicit AlIg. sapielltinm de sapienlià, ' CI eS:ieflLiafll de es,elllià, IIbi vidtlllll' sigui!ìcare qllìH.I \ s:lllientia sapi~rrliarrl, cl esselllia ger;uerit essenliam. Id"m in !iii. de Fide ad Petrulll, cap. 15 , ail : Sie Chlisllllll Dei FilillOl, .id eslun311l ex TI'i :;ita te persoIl:1111, DeUIIl wrulll crede, III di,'i uil:llem ejus de natUI':ì Palri, n:llam esse n'l!I dubites. llìc \'iÙelur dicertl q!lòd nalura Filii sit mIa dr. lIatlll'à Palris. Idem illlih. :15 de Trill., c:tp 20, ait : ))icilllr Filiu, COllsililllll de c(llIsilio, el ,'uluutas dc yolulltate; sicut SaDstaulia de subslalltià, sapielllia de sap:cnli:\. Et hìc\'iùetul' dicere quòd substalllia siI gellita Ile suh>lalllià et s:tpienlia dc sapiclllià. Sell hoc ila delcrrnill:tllllls : S:lpiclIlia dc sapielllià, et sllbslalllia dc sull;;tantià e,;t, i;j est Fili:Jsqui esl S:lpiClIlia, qui est substa ntia, esl dL: Patr·c qui est eadelll slIuslalllia el "apit:uli a; et fili il!; qui eSI dil'Ìlli,as , natu;; est de P:lLre qni eSI Il:lIl1l'a ui\'ill:1. El llt expressiùs dir3rllus, dil'ilHlIS Filil!fIl s:1I'it'rllbm , esse de Palrc sapiclllià; (& dicirnu" Frlilllll subslanliarn , esse gCllilll1ll de Palre el il l'al l'e sllbSlallti:ì. \,)lIòd autCIll ila illlclligi deb"a l, An!;. (I,lcndit iII lib. 7 de TI·ill., c, I circa fiuem, dirells : Patel' ip:ie sapienli:l esl; cl dicilllr .Fiiius sapielilia Palris, quol\lodb dìcitUl' lumell Palris, id esl : Sic UL IUlllen de IUlllille, el Illel''llle UlIllHl IUllIcn, sic int.elligulul' S:lpicfllia dc sapiclllià, eL IItcrlJue lilla ~apìeillia et una ('s;:cntia. ltelll: idcò ChrisllIs dici 1m' .il'lIrs et sapiclllia Dd. q"ia ùe l'all'e "il'lulc et sapiClIli:\ elialfl ip"e dl'lIIs cl s:'picnlia est; siclil ipsc hnncl'> ti .. Pall'e 1IIIIIÌHe est, Cl il'se fOlls \'il~e est apu:1 DCIIIP Falrelr. fOillCl1l vita!. Filills ergo s"pil~nlia de l'all'C SaJliellLi~ l'SI, SiCll1 filills iumell ,, ~ Palre lumine; Cl ))CII'; Filills dc Deo l'all'C, IIt l' L,iilg::Iis silluillell cL singullls lJCII ~, sill!)uIHS s:l!)il:1I1ia; el sillllll UIl!11I! IUlncll , 111111'; ueus, lilla s:lpicnlia. J::ccc manil'cstè hi s \'crhis aperit Allg. ex qlw S~IISLI accipiellda sint pr.euiCla "l'rba et his simil i~1 t serLed cirUI drdlllr' suhs:an:ia dI) suìJSIJUlià, ve! slIbslaulia ~elJlIil sllbslanli31l1,

".j

SENTENTlARml LIBRI QUATUOR. - L1n. I, DlST. V. 538 (Juod vide/III rr~aic're exp0.li/ioni contrarium. Patri s, qll:l! in natlll'à 1']118 cst inclTabillter simp1ici, 7. Huic verò eliam id contrarium \'idclUr, 'luod nihil est alilld fluitili ipsa natura atQue sllbstantla ut lIilarius ait in. lib. 4 de Trin., non longè à princis~~~~è dixim,lls',CI s~pè ilerare 1,IOn pigct; ~c per hoc, pio. Nihil, inqllil, nisi nalmn habet Fiiius;'ct genili Flhus ch:mtallS e.lus nullus ahus est, quam qui de honoris adilliratio in honore l'el)CranLis est. Cìlm ergo sllhstanlià ejus est genitus. Ecce hìe 30erlè dieit Aug. Filius essenliam h~heal (tilla emm l1l eo est divina Filillm esse genitum de subslantià Patl'is, et Filillm essentia), videlur qllòd ipsa d"'ina es,cntia naLa sito substanti::c Patl'is. Idem quoque AIIg, in lib. ;) COliti" a ltem in Iib. 5, circa fillem, ail : Nativitas Dci nOli ha!reticnill Maximum, c. 14, substauliam Dei gcnuissc potest eam ex qll:\ pro\'ecLa esI non tenere nalllram , Filium, et Filium geniturn de subslantià Patris asseri t nec enim aliud quàm DCIIs subsistit, quod non ali un de dicens : Carnalibus cogitalionibus pieni, substantiam quàm de Deo suhsistit. E~ce ~ie dicit nat.ivilale'!l Dei Dei de seipsà gignere Fllium non putatis, nisi hoc pa· proveclam ex natnra; et Ila vldelur ex lus verbls at- tiatur quod substantia c3l'nis patilur quando gignit. Il"e pr::Cllictis Iwtllra Uei et genita , ct g~nllissc. Quoti El'I'atis 11011 ,dentes ScriplUras "eque t'Ìl'tU/em nei, apertiìls dicit in lib. 9 de Trin. Nos, inquil, unige- Matth. 22. Nullo enim modo verum Oei Filium cnginilum Deum in formà Dei manenlclII, in naturà ho- tatis, si eum -natiun esse de sub~l.antià P~tris neg:lti~. minis.mansisse profitemllf; nec IInitatclll forlll::C ser- Non elllrn ]alll erat hommis Filius, et Deo donanle vilis in naluram divina! unitatis rcfllndillllls, nec factus est Dei .'ilills : cx Deo nalas, gratià, non na. rllrsùm corporali insinuatione Patrem in Filio pr:e- tllra. An fOI'lè et si non hominis Filills crat, tamefl tlican'lus, sed ex eo ejnsùern generis genilalll nallll'mn, jam aliqua erat Ilualiscllmqlle CI'ealura, N in Dci naturaliter in se gigne,nlerrl habllisse n:lturam, qual Filium Deo mutallte conversa est? Sed nihil horuUl in formà nallme se gigilenlis lIIanens, fOl'luam ua- e~t : ergo aut de nihilo, allt de aliqua sllbstantià Il:ltur::c et illlirmitntis eorporalis accepit., Non enim tllS est. Sed ne credercllllls vos pntal'e de nihilo eS~(: Dei Filium, :lfHrmalis non vos tliccre de nihilo esse defecerat Dei natura nc csset, sed in se humilitatem terrena! nativitalis llIanCIIS sibi Dci nalllràlll Dei Filium. De aliqllà ergo substantià est; et si UOll susceper:lt, genel'is sui potc,talem in habilll aSslllllpt::c de sllbstanlià Pall'ÌS, tle qua sil tlicite : Sed non iII vehumanitalis exerccns. Ecce hic aperlé dicil, et lIalll- nietis. Jam ergo lllligenitum Dei Filium Jesllm Chril'llIn gClluisse, el natllralll gtlllilalll, et naturam assum- stUIll. tic Patris e~se slIbstantià, non vos nobisclIlll psisse nalllralll, qllod à plcrisque negalur. lLem iII pigeat eOllfiteri. Idem in eorlem : Utique legilllus, III eodem : Nlllllquid ulligeilito Deo contumelia est, Pa- .illlIlS in t'ero Filio ejus JeslI Chrislo. Dicile ergo tl'cm sibi in1l3scibilem Oellm esse, cùm ex illnascibili 1I0his uLrtlm isle \'erus Dei Filius, ab cis qui gl':1lià Deo nali\'il:lS ulligenita in natllrarn unigenitam sub- . lilii SUllt, qllàdam propl'iClate discl'clllS, dl~ nllllà subSlantià sit, an de aliql1a? Non dico, inquis, tle iistal. Ecce rl Ilic tlitit unigellilam I1àtllralll. nullà ; ncc tlicam de nihilo, ergo de aliqllà subst:!lItiil Qltolllodò silll illte/ligenda prremissa vel'bll Bi/arii. 8. Sed qllia h:ec \'erua s:mè vlllt intelligi, ipse id cm est. Qlla!ro, de qu:ì? si non de Patris subSlautià est, dicit in lib. 4, circa mcdillllJ : IntelligclItia diclorllm ali:ll11 (Iua!re j si aliam non invcni" Patris agnosce ex causis eSI assumentla dicendi; quia 1I0n sermoni subslal,liam, el Filium CUlli Patre 1I01ll0usioli conii· res, scd rei sermo sllhjecllls est. H::cc ergo verba ila tcre, Idem iII cotlem : Confiteor l)elllU Palrcm omllinò intelligi pOSSUllt : Nihil habC:l Filills nisi nalum, id eSI, incorrllptibililer geuuisse; seti quod eSI ipse genuisse. lIihil Il3bet secundùm quod Dells est, lIisi qllod na- Ill'lII : Dico qllod s:rpè dieenùum cst : AIlL dc alilJllà scendo acce~it; et ipse nascelldo Patris in se SII usi- . sllbslanlià est lIatus Dci Filills, aut de nullà; si dll stentcm naturam habllit, linde !lilal'ills addiI in iib. 5, /llIlhì, ergo de nihilo, quoti \'os jam non dicitis; si circa finelll : Eamdem nalllralll habel gcuitus, qllam "CI'Ò tic aliquà, nt'c tamcn dc Patris substautiil, non ilIc qui genuir; ita tamen ut natlls non sit ilIe qlli ge- est \'crus Filius; si vel'ò de P<lLJ'is slIhSlantià, uuills lIuit. Namt]uomodò eril l'ateI' ipse, dlln gellitllS sit ? ejusdemque substanti::c SlIlIl PatcI' el Filills, "os allSed in hi> ipsis suusistit ille qui gellitus eSI, iII quibus tem ncc FiHnlll Dei de sulJstanliù l'atris gf"uitulII mltotus est ipse qui genllil; qllia non esl aliunde qui ge- tis, et tamen ellm nec ex lIihilù, nec ex alilJllà Hlalel'Ìù. nitlls eSI, et ideò 1I0n rclcl'tur ad alilld quod in uno sed ex Patre esse conceditis; nec videtis 1!llàm necesso subsislit, et ex uno. Ac sie iII gencralione Filii ct lIa- sit ut qui non ex nihilo, Ilec ex aliqllà :olià re, seti ex luralll suam, ut ila dic:1m, scquitur illliemutabilis Deus Deo, lIisi ex Dei sub3talllià esse n"II possit, et hoc es,c indemutabilem Deum gignens, nec naturam suam dese- qllod Dells est, tle qno elit, id est, Dells tle Dco Il:1lllS, ril ex indemntahili Oeo indemutabilis Dei perfecla na· qui:! non a!ius priùs fuil, sed nalura cOa!lema de Dco est. livilas. Suusislente mergo in co Dei naturam intelliga- Culligells SlIIlIInalll p/'tediclo/'um, aperil ex l/ilO SCIISU accipiellda sill/. IOUS, cùm in Deo Deus insit, nec pl'::cter eum qui Dcus iO. His verbispr::Clllissis illuui videtl!r quòù divilla est, quisquam Dens alius sit : quia ipse Deus, el in eo Deus. Natlll':E ergo Dd Palris verilas in Deo Filio esse substantia .'1 li Il m gl'nucl'it, ct quòd Filius siI geuillls docelur, Cillll in eo Deus intelligitlll' esse qui Deus eSI. tle substantià Palris, el. quòtl de Dco est Il:JlIIr:l co.e. Est enim IlllUS in uuo, et UIlUS ab 11110. tema, el qllòd Paler id quod ipse cst gClluit. Id 311tC(ll Quòd legilltl' Pal.,,. de s1lli subslantià gcnuisse Pililllll, Guod ipse esI, divi Ila csselllia est j ct ila )lnl:ll'i potest. elPi/ium slIlls/anlire Paltis. divina m essentialll genuisse. Vehemelllcr movclll 1I0S 9. Dicitur quoque, et frequellter in Sel'ipturà legi- h;l!c \'erba, qu::c quomotlò ililelligcnd;l Sil,t, lllallClII tur, Patrelll de Sila suustanlià genuisse FililllIl, unde Hb aliis andire, quàm ijlsl~ trad\)re. Ullamen sille pra~. Aug. ili lib. dc Fide ad Pelrl;\m, cap. 2, ail : l'a lei' LJeus judicio atque temeril:lte IOf!uar, ex htic sensil tliela de nullo gellillls' Deo, semel de suà nalul'fI sine initio ptlssunt aC<:Ìlli : Natma coa:tCi'lIa de DCII est, iù eSI, genuil FiliuUì' Deum sibi reqllalem ,et càdclII qua ipse Filills COa!lernllS l'atri de l'all'(: csL, ità'1ue est cadcllI lIaluralitcr ;dcrulls eSI, dlvinitale coa:ternUlll. Ecce cum eo natllra ,ve! cjllsdelll nalura). \,illcm scnSUIll Ilie dicit AlIg. Filium geilitllm de nalurfl Palris., Est COli fi I"Illa l Aug. ihidclII slIhjiciem, et f!llOti diwl'al quasi explanans. Dicto ellilll : [lì a/um coa~/enHl est de ;wtem IIna natura Patris, el Filii, et Spirilùs sancIi. Si ergo de nalurà Palris [renillls eSI Filius, geriilus e:'t neo, addiI : Non est aliud filius qllàlll iiluli ùe 'ilIO de naturà Filii et Spil'Ìlùs sancii j imò de n:ltul'à Il'iUlIl est, id est, Imius l'jusdelllque SllhSl:llltia! es!. Ol!illde perSOnal'lIllI. Idem qlloqu~ Allg., in lib, 15 de Tl'in" apertiìls lalelll intclleewIII ex pra:dictis vI'rbis ftlre ha. cal). t9 circa (inern, dicit Christlllll esse Filiulll sub- benduHl aperil in COt!CIII lilH'o conlra MaximillllIIIllislanli:l! Pail'is, et dc sllh,tantià Palris genilllm,ll':!ct:\ns cells : Trinilas h:cc unius ejusdemquc Sl\b~laillhc est; illuti ,'crbulll AposlOli loqlleillis de Deo Patrl~ sic : Qui qllianon de aliquà materi:ì ve! de nihilo est Filius , el'lCit IIOS de pOles/l/le tmebrul'ullI, ellranstlllit il! reguUlIi scd de qllo est gCllitus; ilelll Spil'ilus sanctus non de /t'ilii dwrilalis sure. Quod dietum e3t, inqllit, Filii eh a- aliquà materiiì vel dc llihilo est, sed ilille est lIUIII) ,.itatis SUI!', nilli! alilld illLClligitul' qU:1I1l Filii slIi diprocedi!. His uliqlle vcrbis aperlè oSlendil eh ralione leeti , quàlll Filii slIbSlantia! su<e, Charilas quippe dici Fililllll esse de sllbSlantiù P:ttris, quia est i.ltl l'a-

559

PETRI LOAfBARDI

tre BeDitus, ila quòd est ejusdem sulls.anlim cum eo; etspiritum sanctum esse de subSlantià Patris el Filii, quia ab utroque procedi t , ita quòd est ejusdem substanti:e. Quòd nee Fili"" nee Spiritm .anctu. e.t de nihilo, .ed de aliqlto, Ilon lamen de materid. U. Ostenditur quoque ex illis verbis Filium ct Spiritum sanctum non esse de nihi!o, sed de aliquo ; nec tamen de aliquà materià. Unde etiam Hilarius illlib. ti de Trin., lIonlongè à medio, ail: Unigenitus, Deus cum natus sit, Patrem testalurauctorem; cùm ex manente natus est, non est natus ex nihilo; et cùm ante tempus lIatus est, omnem scnsum pr:evenit nascendo. lIlc apertè dicitur quòd Filius non cst natus ex ,Iihilo. Similiter et Spiritus sanctus non est direndus esse vel procedere ex nihilo, qllia Filius de subsL1nlià Patris natus- est, id est à Palre est, cum- quo ejusdem sllbstanli:e est, et eadem substantia. Ex quo sensu eti:un accipiendum est mud: Pater genui! id g,:\Od ipse est, id est Filium, qui est hoc quod Paler. Et hoc ila debere intelligi Aug.aperit dieells in lib. t COli tra MaxilIlinum, circa medium: lIoe gcnuiL Patcr Iluod esi ;. alioqnin non est verus FilillS, si qllod est Pater, non est Filius. Item substanlia Dei genuit Fililllll, id est Pater subst3ntia gennit Fililllll, qui est eadem subslantia et ejllsdem suhstanli:e. Quod sic esse inlelligendum Aug. ostell(lil, dicens ad Maximinum : Sieut dicis: Spir"itlls Spirilllm gennit, ila dic : Spirilus ejusdem natur:e )"el substanli:e SpirillJm gelmit. ltem sicut dicis : Deus Dellm genuit, ila dic : Deus ejusdem naturre vel subst3nti:e Delllll genllit. Hoc si credideris et dixeris, nihi! de hàc re ulteriùs accusaberis. His enim verbis aperit quomodò llr:edicta debeallt inlelligi. Similiter Filius nalus est de subslantià Patris, vel Pater gelluit Filium de sua naturà sive esscntià, id e~t de Sllà naturà et essentià gelluil'f'ihum ejusdem substanti:e ae natur:e, et qui est eadem essenLia ae natura. Simililer exponc j\lud : Filius substanli:e Patris, et Filius Palris subslanti:e, id est qui est substantia, cum (IUO et Filius eadem subSlantia eSI, quia eonslJbstant.ialis est Patri Filius. El hic seusus adjuvatur ex his verbis Aug., qui in lib. 5 de Trin., c. t2, ait : Tres persollas ejusdcm essenli:c, vel lres persollas \lnam esselltiam dicimus. Tres alllem personas ex càdem csscillia non dicimus, quasi aliud ihi sit quod essentia est, aliud quod persona. His vcrbis ostenditur non esse dicendum pers()uam esse ex csscntià, uisi ex sensu pr:cdicto. Qui sellsus confirmatur etiam ex co qllod in lill. 15 de Trill. idem ait: Siclltnoslra scielllia scienlia! Dei, sic el nostrum "erbum quod lIasciLllr dc nostra scielllià, dissimile esI illi Vel'bo Dri, ()uod nalum est de Patris esscnlià. Tale est autcm ae si dicerem : De Patris scienlià, de Patris sapienlifl; vel, quod est expressius, de Palre essenlià, de Patre scielllia, de Palre sapicnlia. Ex hoc itaque intcllectu, Vcrbum Dei PalÌ"is unigenitus Filius, Iler omllia Patri sillli!is et :equalis, rcctè dicilur Dcus de Deo, lumcn de lumine, sapicntia de sapicnlià, essentia de esseutià ; quia hoc est olllninò quod Pater, Ilon tamen Pater; quia iSLe Filius, ilIc PaLer. Qual"e Verbum Patris dicatur Filius Ila/ura! ? t2. Inde est quòd solùm IInigellitus Dei dicilur nalIIra Filius, quia ejusdem naLur:c est, et eadem natllr-il est cum l'aIre; unde mlar .• in lib." de Trin., dc Chl"isto loquens, ait : Natura Filius e:;l, quia eamdclll lIaturam qua m ilIe qui genuiL habet. DlSTlNCTIO VI. IJTIlUM PATER VOLUNTATE GENUIT FILIU)!, AN NECESSITATE; ET AN VOLENS VEL NOLENS SIT DEVS.

i. Pr:eterea qu:eri solet utrùm Pater genuerit FiIium voluntale, annccessitate. De hoc Orosius ad Aug. ila ail: Voluntate genuit Pater Filium vel necessitate ? Sed nce volllntale ncc necessitate; quia necessilas in Deo non est, pr:cire voluntas sapientiam nOli potuit ; Ijuocirca, ut Aug. ait in lib. t5 de Trin., c. 20, riJcll"' ~a est dialcctica Eunomii, 11 quo eUllomiani h:crctid

orti sunt; qui cùm non potuissel inlelligere, nee credere voluisset unigenitum Dei Filium Verbum Dei esse naturà, id est, substantià Patris genitllm, 1I0n naturre vcl substanti:e disit esse Filium, sed Filiuni voluntatis Dei; volens asserere accedenlem Deo voluntatem quà gigneret Filium, sicut nos aliquando aliquid volumus quod antea non volebamus, propter quod mutabilis intelligitur nostra nalura ; quod ahsit u' in Deo esse credamus. Dicamus er-go Verbum Dei esse Filium Dei naturà, non voluntate, ut docet Aug. in lib. 15 de Trin., cap.20, IIbi qnemdam catholicllm b:eretico respondelltcm commendat dicen!!: Acutè sanè quidam respondiL h:ereLico versutissimè interroganti, utrùm Deus Filillm volens vel noleos gcnuerit, si dicere, nolens, absurdissima Dei miseria se'lueretur; si autem volenl, continuò quod inLendebaL concluderet, scilice' non natur:e esse Filium, sed voluntati•. A' ilIe vigilaHtissimè vicissim qll:esiviL ab eo utrùm Deus Pater volens aut nolens sii Deus, ut si respondcret nolens, se'lueretur grandis absnrdiLas el miseria, quam de Deo credere magna est insania; si autcm diceret volells , respondcrelllr ci : Ergo et ipse volllntate sua Dells est, 11011 lIaturà. Quid ergo restabat, lIisi ut obmutcsceret, sna interroga Lione obli~atum indissolubili vinculo se vitlclIs? Ex pr:edictis docetur non esse concedendum qllòd Deus voluntate vel necessitate, vel volens vel Ilolens. sit Deus. Item, quòd yoluntate vcl necessitate, vel volens vel nolens, genuerit Filium. OPI,ositio contra prredlcta._ 2. Sed conlra hoc opponilur sic : Volunlas Dei est natura si ve essefltia Dei, quia non est aliud Deo esse, aliud velle ; el ideò sicut una est esselltia trium personarum, ita et una voluntas. Si el'go Deus., naturà Deus est, et voluntate Deus est, et si Vcrblllll Dei, natllrà Filius Dci est, et voluntale Filius Dei est. Hoc aulelll facile est refcllere, nam Cl pr:escienlia Dei, sive scienlia quà scii vel pra!scit bona et mala, divina natura si\-e esseutia est; et pr:cdeslinatio sive volulltas ejus, cadcm divina cssentia est, nec est aliud Deo scire et "elle, quàm esse, et cùm sit unllm et idem scienlia Dei vel vohmtas, non tamen dicitur de \'0luntate quicquid dicitur de scicntià, et è converso, noo o!llnia illa suà volulltate Dells nIlt , (lua: sua scienLià scit, cùm suà scientià Iloverit (am bona qnàm mala, voluntate aulem non vclit nisi bona. Scicntia quippe Dei et pr:escienlia de bonis est et malis; voluntas verò et pr:cdestinatio de bonis est lanlùm , eL Lamen unum'et idem in Deo est scientia et volunlas, et pr;escicntia et pr:cdestillatio; ita cùm unom sit natura Dei et voluntas, dicitllr tamen PalergenllisseFilium natur;ì, Ilon volunlate; et esse Deus nalurà, non volunL1le. Qualiter intelligenda sint iIla verba : Pater nee nolens nee volens Deus est, nee volells nec nolens gelluit Filium. 5. Pr:cdicla lamen vcrba quibus prlldentcr dictllm est quòd Deus Pater nec volens nec nolens est Deus, ncc nolens nec yolens genuit F:lium , si\'e voluntate, sive necessitate, ex tali sensu mihi videnltu accipienda , ut voluntatem pra~cedentem vel acccdenlem inle~ligamus, qualiter Ennomius intelligeb3t. Non enim ipse Deus est voluntate pr;ecedenti vel erticienti, \-el volens prillsquàm Dells; nee vohmlale pr:ecedenti vel accedentigenllil Filium; nec priù3 volens qllam generans, gelluilFilium; nec priùs generans quàm volells, genuit t'ilium, volens tamen genuit, sicut 'Potell5 gcllliit, clbonus genuit Flium, etsapiells genuit et hujllslIlodi. Si enim PaLer sapiens et bonus dicitur genuisse Filillm, cur non et volens, cùm ila sit Deo idem esse voLcntem, quod est esse Deum; sicut idem est cssc sapielltiam, quod est esse Deum? Dicamus ergo quia Pater sicut sapiens, ila volens gf'nuit Flium ; sed non vohmtale pr:ecedenti vel accedenli. Quem sensum aperit Aug., et conlirmat ila dicens super Epislolam ad Ephes. : De Filio Dei, id est, Domino nostro Jesa t:hrislo scriptum est, quia cum Palre scmper fuit, et nun'luàm eum ut esse t , paterna voluntaspra'cessit, et illc !lllidCIIl naturà Filius est.

Il'

.. .

-_ ....• __._- --.......,-------, .\

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LIB; I, DlST. ,'III. DlSTINCTIO VII. Ble QlJ..EIlITUll A.lI

PATER POTUERIT GIGNERE FILW••

VEL VOLUERIT

t. Hìc solet qureri à qllibusdam ulrum Patcr poturrit vel voluerit~cnerare FiIi!'!Il' Si enim, iIl9uÌl!Dt,. polUit vel VOIOlt gellera~e Flhum, ~rg~ potun ahqOl.d. et ' ·Olllil, ql10d nec volUtt nee polUlt· Flhus ; nam Flhus nee poluit nec voluit generare Filium. Cui versuli:e facile respolldemusdicentes : Posse vel velle generare Filillm, non est aliquid posse vel velle suhjectum p0tenti:)! vel voluntali. Est lamen ali9ua polenlia vcl volunlas, seilieet posso vel velle g.gnere Filinm, el ideò distingllenda est intelligenlia propositi vel'hi posse '·el velle gignere Filium , et posse vel velle aliquid; neque cnim gen~ratio Filii aliquid eorum est qll:e sl1hjecta suni divill:Jl potenti:)! et volunlali : nec est aliquid inter 1ll1lnia vel de omnibus, sed su per omnia ct anle omnia. Non enim anle voluit vel potui!, qllàm genuil : sieUI ncc anle fuil quàm genuil ; quia ab :Eterno ruil, el ab reterno· genuil. Ex simili ql10que hoc ,'idere possnlflus. Pater enimpotesl esse Pater, et vult esse Paler; Filius aulem non poteiòt nec vull esse Paler; ergo Pater pOlest vel vulL esse aliqlJid , qllod non pOlesl vel vull esse Fitius ,non sequilur, (Ini:l esse Patrcm non esi esse aliquid, sed polesl esse ad aliquid, UI in sequemi oSlendelur. Ponit quredam verba Aug. ullde VOlelt lIIoveri auditor. 2. Sed ,'ehementer IIOS movet quod Aug. ait in lib. conlra Maximinl1m. qui assereba! Patrem pOlenlLiorem esse Filio, eò quòd Filium genuit Deum Creatorem ,Filius aulem 1I0n ; dicebatque Patrem potuisse gignere, non Filium : et ideò potiorem esse Filio. Ad quod respondens AlIg. dieere videtllr qllòd Fitius etiam po!uit gignere, vlllens ostendere Patrem esse 1I0n pOliorem Filio, his verbis : Absh ul ideò potenlior sit Pater Filio, sieut pUlas , quia Creatorem genuit Pater, Filius autem Don genuil Crcatorem; lIeque enim non potuit , sed non oportnit. Vide et diligenter attende hrec vcrba: Non enim non potuil; sed non oportui!. Videtur ellim dicere quòd Filius potuit gignere , sed Don oportuil : et ila potuit quod non oportuil. Quare autelll Don oportuit, subdit dicens : Immoderata cnim essel divina generalio, si genitus Filius nepotem giglleret Patri, quia et ipse nepos nisi avo suo pronepotcm gigneret, secundùm veSlram mirabilem sapientiam. impotens dicerctur. Simililer eliam iIIe si lIepolem 1I0n gigneret avo suo, et pronepolem proavo suo, non à vollis appellaretur omnipolens, nec impleretur generalioDis series, si semper altcr ex altero nasceretur : nec eam perficerei ullus, si non sufiìceret unus omnipotens. lLaqlle omnipolenlem genuit Filium Patris natura, non fecit.

Opponilur p"·redictis verbi, Augu,'ini, 5. Hoe autem videtllr quibusdam non posse sIa re, seilicel quòd Filius polueri! gignere. Si enim pOluil Filius gignere, pOLuit esse Paler; et si potllit es~e Pater, potuil ergo esse Pater vel sul, vel l'atris, vel Spiriltls sancti, ,·el alieujus aHi, sed aHi nlln; quia nulIns alius semper fuit, Ncc Patris, quia Pater est ingenitus el innaseillilis. Nee sul, quia nulla res seipsam gigncre polest. Nec Spiriltls sancti, quia nasci non poluil. Si enim nasri potuit, potuit esse Filius, et ita mutaùilis esse pOluit.

Hìc qUCf!fitl~r quomodò inlelligenda .illt.

". Quomodò ergo accipialur quod supra diclum t'SI:

Non enim non poillil gignere••ed lIon oporlui/, qUI/si poluit, .·ed 1I0n oporluit? Non est nobis perspiclium :lpcrire quomodò sit hoe "erum, et ideò sub ~ilenlio pntiùs esse t prrelereundum, nisi me su per boc aliquid loqui cogeret instanlia qnrerentiul1l.

Hìc aperillir ex qua .ensu recipienda ,int. S. POlest ergo sic illtelligi : N 011 enim non VOlllil, ~ non oportui', id est, nOli ex impotelltià sui fuiL qlloo Fitius non genllÌl, sed ei non cOllvelliebal; sieul I)CIIS Filius non est Dculi Patcr, nee tamen hoc ex illll'o·

tentià sul est. Nam et Pater similiter non est Filius. nec boe ex impotentià Patris. Sed qurerit lIIaximinlls Ariaoornm episeopus, unde ergo est quòd Pater non potest esse Filius, vel Filius Pater? non ulique ex impotentià, sed Pater proprietate generationis Paler est, quà oportet eum non esse Filium : et Filius proprietale nativitatis Filius est, quà oportet eum nOli esse Patremo De quibus proprietatibus poSlea pleDiùs traelabitur, distinct. j6 bujus primi.

UI..xm Pater natura .il polen. yignere Filium : et an lIoe aliqua potentia qUIB ai, in l'ilio? 6. Ilem qllreritur à quibusdam : Si Pater potens siI

.i'

Daturà ~ignere Filium, et ano boe sit aliqua pOlclltia qure sit IO Filio?Ad quod dicimus quia Pater nOli eSL potens nisi naturà; ejus enim potentia natnra est vel essentia. AI, inquiunl illi, si potens est gigllere, haùct ergo potentiam ~igDendi. Fihus autem non babet potentiam gignendl, si non potest gignere; habet ergo aliqllam polelltiam Patllr quam non habet Filills. Nnn sequitur; eamdem enim potentiam babet penitùs Filius, quam et Pater, quà Pater potuit gigllerll, et Filins gigni l)(lluit. Eadem enim potentia est in Filio, quà potuit gigni, qure est in Patre, quà pOlUit gignere. Sed contra hoe opponitur: Aliud est posse gignere, alìlltl est posse gigOl, quia aliud esI gigllere, et aliud gigni. Hìc distinguendum est: Si enim cùm dicitur: Aliud est posse gignere, alind posse gigni, aliam significas potentiam, quà Pater potens est gignere, e~ aliam, qua Filius poteDs est gigni,falsus est inlellectus. Si autem dicas Patrem posse .habere a\iam proprielalem si ve notionem, quà genitor eSI; et Filium aliam, quà genilUs est, verus est intellectlls. Aliam enim haLet Paler propriel:ltem, quà Pater eSI, aliam FilillS, qua Filius est.

Quomodò intelligelldum ,il, Fili", fiabe' vel non lIabet VOleliliam gent!randi. 7. lta eliam cùm dicitur : Filius 110n babel potenliam generandi quam Pater habel, dupliciler inte!ligi potest. Si enim dicalur: Filius non habet pOlelltwm generandi quam et Pater, scilicet qllà potens siI ad gelleraDdum, id eSI, ut genuerit vel uL Ilenerl'l siClI1 Palcr, verum eSI; si verò inlelligaLur sic, non habet potentiam quà pOSSil gigni vel genitus esse, quà eildem Paler potens est ul genllerit, vel ul genere t, falsum est. Sieut dieilur : l'ater habet potenliam quà polesI esse Paler, Filius verò non habet potelltiam quà Fossil esse Paler; el è converso, Filius habcl pOlentiam quà potest esse Filills; habet ergo aliqllalll Pale.', qnam 1I0n habet Filius, etè com'erso. Absit, qui:t eadem est polentia Fatris, quà pOlest esse Pale.'; cl Filii, ql:à potesl esse Filius. Ila eLiam cadem esi vo· lllntas, quà Pater vllil esse Patcr, non Filius; eL Filius ,·ultesse Filius, non Pater; el eadem esI ,·oluillas Filii, quà vull esse genilus et Patrem genuisse; et l'aLris, (IUa vull esse genitor el Filium geniluul e~se. DlSTINCTIO VIlI. DE VERITATE, ET PROPRIETATE,ET INCOlUlUTABlLlT,\TE, ET SIMPLICITATE ESSENTI..E DE'.

t. Nllncde veritate, sive pr(!p.'ielate, sive incommlltahilitale atque simplicitale divill:E lIallll';"\), sive suhslanLia!, sive essenti:E agendum. E~t iLafl"e (leus, III aiL Ang. in Iib. 5 de Trin.,c, j, sine dllLit;ltionc sullslantia, vel, si meliùs hoe appellalllr, esscntia, fluam G":Eei o?ai",. vocanl. Sicut ellim ab eo quod e,;t sapere dieta esi sapientia, et ab eo quod est scire diela csl sc!enlia, ~La ab eo quod. est ess.e tI~c~ esl eSS(~ lIl!a . Et qu.s mag's est quam .lle qUi du:.t famulo suo, Exud. :'5: Ego lum qui sum; et: Dicea fl/iis l smel : Qui esi misil me ad vas? Ipse verè ae propriè dicilllr essclItia, clljus essentia non novit p.'relerilum vel fnturullI; llllde llicron. ad Damasum seriben3 ait : Deus SilIus, qui cxordium non hallet, ycr;c essenti:)! nomen lenel; quia in cjus comp:ualiolle qai vCl"è esi, fluia incommUlaùilis· eSl; qllasi non sillt qua~ mulallilia SlIlIl. De q110 cnim dicilu.· fuil, nOli est; et de flUO ,1icitur eril, 1l01ltlÙlll ejl. J)cus :mlcllI (alllùm eSI, 'lui 11011 iltJ\·il .

!iH PETHI LOMBARDI alTl'Cllone mulari polesl; qui pcr prophetam alt, Ma· fl1isile vel (ut.•1rllm essc. Solu5 ergo DClIs verè est, culachire 3 : Ego Deus, el non mUlor; qui est immula. jus essential eomparalulII lIoslrUlII esse, non est. bilis solus, unde reclè solus diciLur habere immona· Qllaliler i/lletligenda Iiinl verbn llieronymi, qutn'ell- Htalem. In omni enim mutabili uatura, ut ait Aug. dUIII est. contra Malimillum, nonnulla mors est ipsa mutatio. 2. llìc diligenter advertcndllm est quomodò intel- quia Cecit aliquid in eà nOli p.sse quod er:tl, unde el ligi debeallt illa vcrlJa Hieronymi, scilicet: Deu, I~ll ipsa anima IlUmana, qure ideò dicitur immortalis, quia ,.'" e.t. et nOli fUlvit (uisse t'el (tltur.UnI esse; t~nqllam secundùm modum suum nunquàm desinit vivere, ha1I0n possil dici de Dco, fuil vel enl, s~d tantu':" .est, bel umen quamd:tm morlem suam, quia sijustè vivebat ci/m de co scrilJtmll fl't~fl"cnler relJenamus.: 1<.,1 ~b et pecca t, moritur justitial ; si pcccalrix erat etiusti/iea. «/emo ; (ui/ semper et eril iII ~ecula~ et hUJIISRlod/; tur, moritur peccato; ul alias ejus mULaliones taceam , linde ,'idetui' quia non ~st t~ntuf!1 dlcendum ~e De?_ de quibus modò lougum est disputartl. El creaturarulII (/Iii, vel esI, vel er~t. ,l:)I eDlm .dl~eretllr. ta~tu!" (ud, natura coolestium mori potoit, quia peccare potllil • plltaretur IllIÒd desle ... t esse; SI dlcer~tur untum e~/, nam eL angeli peecaverllnt, et d:emones facti SUllt, plltarctur I/UÒÙ non scmpcr fuerit, sed esse cooperi t,; quorum esi diabolus princeps; et qui non peccavesi tantùm dicerelur eril, putaretur no~ esse .mod~. DIrunl, peccare potuerunt : eL cuicumqlle rationali creacalur 'el'go Iluia semper fuit, est et erll, ut mtelhgatur turre pr:estatur ut peccare non pus!>it, nOli est h/)e cluia llec coopit, nec desiit, nec desinet esse~ De hoc naturre proprial, sed Dei gratim. Et ideò 10111. deus, Aug. super Joanllem ila ait: Cùm de, se,"!pltern~ re III ail Apostolus, habel immortali/alem, qlli ' non CIIpropriè tlicatllf est, secundùm nos bene dl~tur CUI t, et jusqua!D gratià, sed Dalurà suà nec potuil, nec potest erit; fuH, quia nun1lu:lm desiit; erit, ~,lIla nu~quam aliquà conversione mutari; nec potuit, II1lC poterit alidecrit; est, Iluia semlJer est,; lIon pr:clerllt, qu~sl (Illod quà mutatione peccare. Proindè, ut ait Aug. in primo 11011 mancaI; 11011 eril, quasl'quod 1I0n erat. Cum, ergQ lib. de Trin., subst.1ntiam Dei sine ullà sui commutaIloslra locutio per lcmpora Val'ielUr, dc co vel'è tllcun- ·tione mUlahilia facienlem, et si Ile ullo suo temporali tur verua cujusliuel temporis,. qu~ lIullo temp~re de: motu lemporalia crealltem, intueriet nòsse, lieèt sii fuil, vel deesl, ve! deerit: cl Ideo n?~ esI IIl1rum SI difficile, oponel. Verè ergo ae propriè incommutabide Spirilu v!!ritati~ Verilas loquells dlxlt per.rulu~l~m, Hs est sola divinitalis esselltia ; qUal sine sulmulatione Joan. :16: QlllPcumque audiel, loquelur; aU~le' SC1~lfe' cunclas condidit lIaturas, ab eo àquo procedi/o Audire iIIills est scire, Id~m ~I!~!II Hìc dl)l implicilo/e. esse. A quo ergo est iIli essentia, au ilio .audle,nl/a, Id est, scielltia, qll:e nOli est ali~d quàm ,eS~elltla. Au.I. Eademqne sola prol'riè ac verè simplex esl, lIbi diet ergo ùixil de eo quod audlVl! : et audi!, Id eSI, quod nce partiuDl, lIec aceitlenlillm , nec quarumlilJct forsemper scivit, scit et sciet. Eece hìe diti I Aug. verl!~ lIIarum ulla est dhersilas sil'e l'arialio l'cl JIlullittH1o. cujuslibel temporis dici dc Deo; sed tamen propl'lc UI autem scias (I"Omodò simplex sit iIIa slILslanlia, est. lIIudergo quod Hieronymus dicil ita intcllige,ntc doccl Ang. inlib. 6 dc Tri n., cap. 6: Aninladl'crl6 dum est: Non nwi/ {uisse ve[ {uIUr/l1ll e~,se, sed ~II/lIUlII , l'rimò, qual'e umllis crcatura s!l Illuiliplex , et lIulio esse' id est cum d·i citnr de DI'O I\uòd :flllt vel CI'II, lIon 1Il0do vel'è sillllJlex; et primum de \:orporali , pOHea est intellig~lIdUln IIUÒII pr:eterii~ vcl fllturus si t, scù !le spiriluali crealara. Corporalis lItiqllC creatura ex qllòd exislat simpliciler sine a\lIluo lelllpO\~lh molli. pal,tibus constaI, ita III sit ibi ::Iliqua pars millor, alia Licèt enilll ycrha snhslanliva diVCl'sOrUlI1 LCllIllflrullI major , ellllajus siI totum quàm fllliClibcl pan ; et in de .Deo dicalllUr (ul (uit, erit, est, emI), nOli tamen ullof)uoque corpare aliuù esI magnilUdo, aliud color, temporales molus esse dislillWlU1I1" selllcet pra:lcraliud est figura. l'otc,t ellim illllllillulà maglliLudine itUIll, ,cl futnrum, vel rr"~1!!1'I1U!n ImJlerfect~IIII, vel rnancre idem color et eadelll fig ura; tt colore 1I1l111l':cienlllm pcrrcctum, vel pr.ctel'l :lI111 plus fjU~"! ile\'talo man ~ rc eadem figura et eadelll rnagniluuo, ac per feclulII; vel csselllialll si V!! c:xiskntiam su:r. d"·.'~lIta hoc nmlliplex esse con\'incìlur natura eorporis; sillllis sÌlllplicitel' insinuant.· Dells f:l'gO ~lJlu,s proprie ~I plex aUlem , lIulio modo. citlll' essemia vel esse. Ullde Hi'ar. III llu. 7 de Trlll. Hìc de spirituali crea/urù ostendil quomudò siI lIIul/iail: Es~e nOli est accidens Deo, sed subsislcns ,'crit:\5, ct malleliS (' ausa, etuatul'alis gene!'is propriel:ls. plex, e/ lIon ,illlplex. (Ex eodem, lib 6, cap. 6,) llic de incomnlulabi/itate. 3. Dei eliam solius essenlia incommlltabilis dicitnr

propriè; quia nce mulalur, lIee mutari p~test. Un~e Aug. in lib. 5 de Trin., c. 2 : Alia!, inqUlt, cssenll.'C vel substanti;c capiunt accidentia, 'luibus in eis tiat , vel m:lgna vel quantacumquc mutallO. 1!eQ ,autem ali(jllid hujusmodi accidere non potebt; e~ Ideo sola s~~ stantia vel esscntia, qUal cst Deus, IIIcoOlmntablhs est: cui profeclò maximè ae verissimè competil esse. Quod ell1111 lI1utatur, non serva l ipsum verum esse; et quod mutari potest, etiamsi non mutctur, potest quod fuerat non esse. Ideò!lue iII~d solum quod ~OJ.' tantùm non mutatur, vcrum etlam mlltarI 0111111110 ntlll potest, verissimè dicilur esse, iù est, substantia Patris, et Filii, et Spiritùs sancti. Ideòque A postfllus ItH\UeIiS dc Ileo ait, :I Tim. 1) : Qui 801118 "abel immortuli/aicni. Ut enill! ait"Aug. in IilJ.:I de Trin., cùm anima Iluoùalllllloùò illllllorialis esse dicarur eL sit, 1I0n di('l'rct ApOStllllls: SO/IIS Deua babel immortalitatem, lIisi qllia vcra illllllol'Lalitas incommulabililas est, quam nulla pOlcst haOcre creatUl'U, quoniam slllillS t:l'eatoris eSI, untle Jacouus ail, C<lp. i : Apud quem Non eal lransIIlIltatio, "ec tJicissiuidillis ooumbralio; et Iì:lvid, psal. 101 : Jlulabis ea, e/II/Ulllbulllur: Iu a/flem idem ipfe c.a. ItIcò AUfl. ~lI\1er Geli. ditit quòd I)eus lIec pcr loca, lIec per lelllpllra mo\'etUl'; CI'catura ,"crò , per 111 ca ettempora. EL per lempol';1 lIIo'·el'i, et l'Cl' an·ectioncs commutilri ; DClIS auterTI lIec loeo, lIt:c

5. Crealura quoque spiritualis, ut est anima, in comparatione quidern corporis est sirnplex; si Ile comp;lI'alione verò corporis, esI multiplex et 1I0n simplex, Ilum ideò simplex dicilllr respectu corporis, quia mo16 lIon dilfullditur per spatium loci, seti in ulloquoque corpore et in toto tola cst, et iII quàlilJet ej 115 parte tota esI. Et ideò c.Ìlm fit aliquid iII quàvis exiguà parliculà corporis quod sentiat anima, quamvis non fial in loto eorpore, illa lamen tota sentit, quia tO' ,m lIon lalCI. Sed J;l1uen nec in ipsà tola animà vera simplicitas est. CUOI enim aliud sit artiliciosum esse, aliuù illertem, aliud acutum , aliud memorem , aliut.l CUllidiLas, aliud limor, aliud Imti.tia, aliud tristitia, POSSilque ba~c et alia Imjusmodi innumerabilia in anim:e iuvelliri naturà , ct alia sin e aliis , et alia lIIagis. ali a lIIinus, manifestum eSI anillliE nUII SilllplicclIl, sell multiplicem esse naturam; nihil enim simplel.lIIutauile est; omnis autem creatura mutabilis est; n::lla ergo crcatura verè simplcx eSt. l)eus \'crò dsi 1lI111liplex dic;ltur, verè tamen el sUllllllè simplcx eSI, t.licilur enim magnus, oonus, sapiclIs, bealus, verus, etquidquid 'aliud non illdignè dici videtur; sed eadem magllitudo ejus est qUa! sapienlia. NOli euim mole lIIagnus est, sed virtute, el eadcm hOllitas ejus esI, qUal sapicntia, et magnitudo , et veritas; ct 1100 est ibi :Iliud ipsum beatum esse, ct aliutl Il!aglllllll, aut sapiclllt!1I\ . aul vcrum, aUI bonulII cs~, au\ ollminò esse.

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LlD. l, DlST. IX. 545 alla/iler Deq, eÌIIII iiI aimple:e, fIIultlpla: IGnlm stantia; quasi aliud sit ibi subslantia. aliud qlloli aedica:u,. cidh substaoti:e. Sed quiequid iUlelligi Ilotest slIb6. mc diligenter notandum est, cùm dica& Aug•• Slantiaest. Verùm hooc dici. possunt faeilè et credi; lolum Deum vere simplicem esse, cur dica! eumdem videri autem nisi puro corde omninò non possunt. llem Aug. in lib. iS de Trin., c. 9 : Sie habetur in multiplicitcr dici YSed boc non propler divcrsitalem llccidentillm vel partiuoi dicil, scd propler diversitanaturA uniuscujllsque trium, q'lòd qui babe:lt, boe sit Icm ac multiludinem nominum qll:e de Deo dieuntur, qllod babel. sicut immutabilis simplexque substalltia ; qure Iicè! mulliplicia sini, unum tamen significanti unde Isidor. ai! : J)eus simplex dicitur, sive non al!sdlicel di\'inam na&uram. Hree enim non ila aceimittendo quod haùet, scu quod aliud non est ipse, piunlur cùm de iIlà illcommutabili retcrnàque sub-- et aliud quod in ipso est. Et cùm l.:Inlal simplicit:lli!! Slautil incomparabilitcr simpliciore qllàm esi humaalllue sincerilatis siI nalura divina, est tamen in cli nus :mimus. dicunlur. quemadrnodùl\I cùm de creaTrmitas Ilersonarum. Unde Aug. in lib. I t de Civit. Iliris dicunlur. Vnde Aug. iulib. 6 de Trin., cap. I: [)ei : Non proptcr hoc naluram summi bOlli simpliccm Deo, inquit, esi hoc esse, quod est forLem esse, vcl _d icimus, quia est Pater in eta solus, aut Filills iII eà sapienlcm e5se, vel juslum esse. Cl si quid de iIIà solus. aut Spiritus s:mctlls in eà sollis ; !Iut quia est simplici mulLiplicilate, ,'cl mullipliei simplicilale sola ila Dominum Trillilas, sive subsislenl.ia pllrsodileris, quo substanlia ejus significelur. Humallo au- Ilarum, sicut Sabelliani plltaverunt. Sed ideò simplcx Icm animo non est boc esse, quod est forlem esse, dicitur, quia est hoc quod habet ; excepto qnòd relaaut prudentem , aut juslllm ; pOlesl enim esse ani01lls, livè quooquc persona ad alleram dicilur, nec cst ipsa. Nam utique Pater babet Filium, ad quem relati\-è diet nullam islarum ba bere virtlllum. Talila esI Dei ,implicitas, qllòd III.II/i prmdicanlenlorum citur, nec \.amen ipse est Filills; eL Filius babetl'alrem, wbjirilur. nec tamen ipse est Pater.ln qllo verò ad semelipsulll 7. Quòd alltem in lIal ... rà divinà nulla sit aeciden- dicitur, non ad alteru01, hoc est quoti habet; sicul :Id tilllo diversitas, -nullaque peuilùs O1Ulabilitas, seti per- semetipsum dicitur vivus babendo vitam, et eadcm lecla sÌlI) plieit.'\s, ost.cndit Aug. in lib. 5 de T,·iu., vita est ipse. Propter hoc uliquc nalura b;cc dicilnr C!lp. 1, dicens : Inlelligamus l)eum, quantùm possusimplex. quòd non sit alilld babens. el aliud id 1111011 IIII1S. sille qualita!e bonum, sine quanLitale magnum, babet. sicut in c:eteris rebus esi. Non enim habcns sinc illdigenlià creatnrem, siue situ proosidentem, sine liquorem liquor eSI, lIec corpu:> color, IICC anima bohilu omllia conlineutem, sine 10co ubique IOtUIII , est sapielllia. Ecce quanla est ideutilas, Iluanla est sine lemporc sempilernum, sine ullà sul mutatiolle uoilas, immutabilitas, simplicitas, purilas divill:c mulabilia lacienlem, nihilCJlle patienLem; quisquis subSlantioo I jUXLa infirlllÌlalis nostroo valetudincm nsDeum ila cogitat, elsi nondilm palest omninò Ìllve- sisnavimus. nirc quitl sit ipse, piè tamen caveat quanlùm pOlest DlSTINCTIO IX. aliquid de ilio sentire, qllod non sito Ecce si subtililcr ilE mSTllICTIONE TRfl1!o1 PERSONARUII. illlendas, ex bis alque proodietis aperilur, iIIa pr;cdit. Nunc ad dislinelionem ll'Ìum personal'um accc. camenla artiii dialecticre Dei naturre minimè convednmus. Teneamus ergo, 111 docel Aug. in li!.!. de Fide nire, quoo uullis est subjecla accidelllibus. auòd Deu. non propriè, 3ed abruivè dicitur .ub.tantia. ad Petrum, l'alrem eL }<'iliulll et SpiritI/ili S:lIl/:11I1lI 8. Undc nec propriè dicilur SlIbstafllia, IIL Aug. unum esse Denlll nalul'aliler; /lec lamen ipsulII l'a · oSlendil in Iib. ti de Trin., cap. , et 5 : Sieut ab eo Ircm esse qui Filius t'SL, lIec Fililllll esse ipsum qui quod est esse appellatur essentia ,ita ab _eo quod est Paler est, I.ec SpÌ!'ilmn sanclulII esse ipsull/ qni l'asubsistere substanliam dicimus, si tamen dignum es' ler est aut Filin~. Una enim est ciscnlia l'alris d Filii et Spirilm sancIi: in quà non est aliud l'alt'!'. ut Deus dicatur subsistel'C. Hoc enim de bis rebus rectè inlelligitur, in quibus, ut subjeetis, sunt ea qu:e alilld Filius, aliud Spirilus sanctus, qllamvis II~rs :! lIa in aliCJllo subjecto esse dicuutur; sicut in corpore liler alius siI Paler. alius Filills. alius Spil'ilus sauetus. Hu: de comlerllitate J'i/ii CUli' Pat/'e. color aul forma. Corpus eoilll subr.isl.it; et ideò subi. Genitus esi enim à Palre Filius, et ideò aline: ; stanlia est. Res ergo mlliabiles neque simplices pro· IIriè dicunlur substanlire, [)eus autem si Bubsistit, ul nec tamen allle lui' P:tlerquàDl Filius, co;clcl'ua! CUlli liubstanlia propriè dici possit, inest in eo aliqllid taD- suot sibi tres personoo. Argullientatio ArialloTum. qllàm in subjecto; et non est simplel. Neras est au3. Scdcontra Irocinquil booreticus, rerert Amhr., lem dicere ut subsistat Deus et subsit bonilati sure : atque ilIa bonitas non substantia sit, vel potiùs essen- in Iib. i de Fide, ad Gratianum, cap. i5, cÌ!'ca melia, neque ipse Deus sit bonitas sua, sed in ilio sit, t:1II- dium : Omne quod nalum esi Pl'incillilllll habel; et quàm iII subjecto. Unde manilcstum est Deum abush-è ideò quia Filius naLus est prineipium babet et esse subslantiam vocari. ut Domine usilatiore illtelli~atur t:Olpi'. quod b:creticorum ore sic diclum esI. Nam essentia, quod verè ae propriè dicitur, ita ut Cor- ipse Arius, U1 meminil Aug. in Iib. 6 de Trin .• cap. t, tassè solW1l Deum dici oporteal essentiam. Est enim dilisse fertur : Si Filius est, n:IIUS est; si DalUS eSl, erallempuS quando non era' Filius. ' -eré solus, quia inèOmmutabilis est. Re'pon.io Augullini ca_lIolica. Quòd non c.t atiquid in Deo quod non iiI Dea•• l. Qui boc dicit, Don illlelligit eliam natum Filium 9. Hujus aulem essenti:e simplicitas ae siilceritas tanta C&t, quòd 1I0n est in cl aliquid quod non si' Deo 8ClllpiternuOl esse, ut sit co;cll!rnus Palri Filius; ipsa, &ed idem est habens et quod habetur ; unde m· sieul splcndor qui gisnillJr ab igne allluC dilfundilllr, lar. in lib. 6 de Trin. ait: Non ex composilis Ileua CO:eVU8 est iIIi, et esset coreternus si ignis esseL a'lm'qui vita est, sllbsistil; Deque qui virtus est. es inlir- DUS. (Aug. ibid.) UppolitioAugullini con/m lucreticulII. /lIis conl.inetur : nellue qui lUI est, ex obsellriscoap5. Ilem, si Del Filius, inquil Ang. Iib. 6, c. t, vir latur : ncque qui spirilus est, el disparibus formalis lus elupientia Dei est, nee unquà01 fuil Deus sillc viro est; tolum quod iD eo est, unII m esi. Idem in Iib. 8 de Trhl.: Non bllmallO modo ex composilis Deua Iute CI sapienLil, cOa!!ernus est ergo Deo Patri Filius, est, UI in eo aliud sii quod ab eo babelUr, et aliud sii dici! aulem Apostolus Cbrislum ('sse Dei virlu lem et i pse qui habeat:- sed lOtum una esi natura, &cilice' Dci sal,lentilim. Aut ergo non fuiL quando non fuh perfècla et inlinila, et 1I0n el disparibuol consLiLuta , Filius. aliquandC) Deus Don habuit virtu!eIU el sa· pientiam. quod dcmenlill esI dicere; CODslat t'nilll sed vlvcns per totum ipsa. De boc eodem Boetius-in quia iJemper babuit sapientiam; selllpcr ergo lr:llJlii~ Ilrimo Iib. de Trin. ait: Quocirca hoc "ere unum.cst. in quo nullus numerus, lIullum in eo aliud pr.Eter id Filium.· 6upet1rio Ambr6.ii ad idem, tIIlctorilale fll/lll. quod in eo est; neque enim subjectum lieri polest. 6. t;idem quoque Arianicre qll:estioni Amb. in hur:r AUI. quoque in Iib_ de Fide et Symbolo, c. 3, dici' : lUodulII respolldel, iII Iibn) dc Fide ad Gralianum, In llei subslantià Don es' alilluid qUlld noo iii &IW-

Il'

a.'

547

PETRI LOMBARDI

cirell mcdium cap. 5 : Ego, inquam, Filillm esse natllm confiteor ; quod reliquum est impieLalis, .horresco. ScripLum est enim in ve Ieri Testamento, IsaIOO,.44, ,ut vel unum è pluribus d!cam :,Ante me non, (UII allua Deu., et post me non erlt. QUIS ~rgo .hoc dlclt! Pa~er an Filills? Si Filim\ : Ante me, mqmt, non (UII a/lIIs Deus. Si Pater : Post me, inquiL, non el'it, hic priorem, ct ilIe posteriorem non hahct. Invicem enil,n in se et Pater in Filio, eL Filius iII Patre cognoscltur. (;~m enirn Patrcm dixcris, ejus eliam Filium desisnàsti, (Iuia uemo ipse Patere~L si bi ; c~m Fi,lil!m ,~o minas, etiam Patrem fateris, qUia nemo Ipse slbl Flhus est. ltaquc nec Filius sine Patre, nec Pater p~t~st esse sine Filio; semper ergo Pater, seruper et Fillus est. lnvectio Ambrosii contra h/Bre/icum ( lib. et cap. cit.). 7: hem dic, inquam, mihi, h:erelice, Cuitne quaudo omnipotens Deus Pater nOli erat, et Deus eraL? Nam si Pater esse crepi t, J.)eus ergo prirnò eraL~ et postea l'ateI' factus est. QUllrnodò ergo immutabilis Deus eSI? Si enim anle J)cus , (lostea Pal'.:r fuit, utique generationis accessione mutatus est; sed avertaL Deui hanc amenliam. lneffabile est quomodò Filius sit, et tlon habeat Patl'ell1 priol'ell1; sicut modus genera/ionis ininlelligibilis e/ in-

'!ffabilis est. 8. Sed qureris à me, inquit Ambr., quomodò si Filius ~it, non priorem habeat Palrem ? Qu;cro item abs te, quando vcl quomodò Filium putes esse generatum? Mìhi enim impossibile est generationis sei re sccretum; meus dericit, vox silet, non mea tantùm, sed et angelorum; supra potesl ,[es, et supra ange)os, ct supra cheruhin, eL M'lIra seraphin, et Sllpl'a omnem sensum est; quia scriptum est philipp, 4: Pax C/nisli SlIpr.a omnem SellSUIll esI. El si pax Christi supr:! omnem sensum est, quomodò non ~st sllpra omllem sellSIlOl lanta generallo? Tu ergo 01'1 manum admove; scrulari non Iicpt sllperna mysteria. Lice! sci re quùd natus si t, non Iicèt discutere quomodò natHS sito llIutl mihi negare nnll licei, hoc qu;erere metus eSI. InelTabihs enim esi illa generalio, unde Isaias: Generationem ej/l,~ q/lis ellarn,bil ?

Quidalll pl'lEs/lll'lunl discli/ere generationis seriem. 9. Quidam lamen de ingenio suo pr;esumenles diCUllt iIlam generationem posse inlelligi, et alia hujusmodi; iuh;crentes illi :flletoritali Bieron. super Ecdesiaslem : In sacris Scripturis, quid srepissimè nOli pro impossibili, sed pro dil'ficili ponitur. u! ibi :-Generati'mem ejus quis ellarrabit? Sed hoc non dicil Hieroll" i,leo qllò generalio Filii ;eterlla plenè intelligi vel exI,licari possit à quoquam morlalium, sed quia de eà aliquid intelligi vel dici potest; quidam tamen hoc accipinnt dictum de temporali Christi generatione.

Il lrùm debeat dici, selli per gignilur, vel sempel' geni/ua e,t Filius?

"O. lIìc qureri

pOlest, cùm generatio Filii à Patre prillcipium haheat nec finem, quia retcrna est, IItn'lm debeat dici: Filius semper gigllitur, vel semper genilus est, vel semper gignetur? De hoc Greg. super .aoh ait, lib. 29 Moral., c. t : Dominlls Deus Jesus in eo quòd virtus et sapienlia Dei est, de Patre ante tempnra natus est; vel potiùs quia nec crepit nasci, Ilec desiit, dicamu$ vel'iùs semper natus; uon aulem possumlls dicere : Semper nascitnr, ne imperfectus esse videatur. Atverò ut reterllus designari valeat et perfectus, et semper tlicamus, et natus, qualenùs et n:1I11S ad perfectionem pertineat, et semper ad ::eternitatem; quamvis per hoc ipsum quod pCl'fectnm diciIIH!S, rnultùm ab illius veriLatis expressiolle de\'iamus, q'lÌa quod facillm ilon est, non potest dici propriè perfectllm, sed halbutiendo ut possimus, excelsa Dei l'CSOllemus. Et Dominus nostrre infirmitatis verbis cOlldescendens : E./ote, inqnit Maltll. 5, per(ec/i, ,icut et Palel' ves/er c/Bles/i, perfectul est. Super ilIum loculll eti:-m ps.'ll. 2 : EfPJ Itodiè genui te, de hilc generatione Fiiti ila Illqnitur Aug. : Quanquàm per boe quod dieìt hot1iè, llOs!'it illtelligi dies iIIe qno t:hrislus secuudùlII IICC

5i8

homincm natus l'st, lamen quia hodiè pr:esentlam significat, attlue in reternilate neque prooteritum quicqnam est, quasi esse desieril; neque fULurum, quasi nondilm sit; sed pr.csens ,t3,llt,Ù?" quia quicquid :rternum ,est, semper ~st; dlV,lIl1t~s 13'."en accipitur de sempllernà gener~tlOne saplentloo DCI. Ecce hi~ verhis os!endit Ang. quòd geuer;,lio Filii semper est nec prmteriil, /Ice futura est, quia reLerna est. Ideò 'dix il gellu;, ne novum putaretur, scilicet ne viderelur inempisse; hodiè dixit, ne pr:rlerita generatio vide returo Ex his ergo verhis Ilrophet::e, ul aitJoannes Chrys" nibil aliud manifeslatur, nisi quia ex ipsà essentià Patris semper genilus est Filius.

Origelles videtur dicere conll'arillJll; ait eninl quòd .emper generatur Filius à Patre. i f, Origenes verò super Jeremiam dicit quòd Filius semper generalur à Patre, his ve l'bis : Salvator noster est sapienlia Dei; s:.pienlia verò est splendor ret\!rn:c lucis; Salvator ergo nosler splendor est clarilatis. Splendor autem non semel lIascitur et desini! sed quoties DI'tum fuerit lumen ex quo splendor oritu~ 10ties ori!ur etiam splendor Clal'ilalis; sic ergo Salv~t()r semper nascilur. llnde ait in lib, Sapienti;e : Ali/e Ollmes colles generaI me Domi/lus; non ut quidam malè leguIIl, generavi/o His vel'his apertè oSlelldit Ori"enes sallè dici po'se el debere : Filius semper nascitur; q'~o,d videlur conlrarium !!li verbo Gregoriiprremisso, sCllIcet : N 011 pOSSUlIIUS dlcere : Semper nascitur.

Expollit pl'lElllissa vcrba GI'ego!'ii ~ ne pu/elur in/er doc/ores esse cOIi/rarie/as.

i2. Sed ne tanti auctores sibi cOlltradicere ili re talllà \'ideantllr, illa verba Greg. bellignè interpretemur : Dominns, inquit, Jesus ante lempora natus est dI) Patre; ve! potiùs, quia lIec crepi t ilasci nec desiit dicamus veriÌls, semper lIatus, Sed quando veriùs di~ citur hoc, scilicet quòd Filius semper nalus est quàm illud, scilicet quòd 'de l'aire anle lempora nat~s eSI t iIIud enim sincera ct catholica fides lenel sc pr:edi. cat, ut istud. Quare ergo ait dicimua veriÙ8, cÌlm Illrurnque pariter sit verum? nisi quia vo)ebat illtelligi hoc ad majorem evidentiam el eXJlressionem veritatis dici, quàm iIlud. His elenim vl)rbis omnis calumlliandi versutis brereticis ob"trùitur aditus, quibus Christi secundùm deitatem generatio, sine initio et sine fille esse ac perfecta mOllstratur. Non aulem adeò apertè semper manifestatur verilas cùm dicitur : Fi. liu8 an/e /empora geni/us ~l de Palre, vel Filiu ••emper nascit"-T de Pa/re. Et ide~ dicit Gre~. qllòd non possomus dlcere, semper nascllur. Non, mquam, ila cOlwenienter, 11011 ila congruè ad explanalionem \'eritatis· potesl tamen dici, si sallè intelligatur : Semper enini nascitur Filius de Patre, III sit Origenes, non quòd quolidiè iteretur ilIa gelleraLio, sed quia semper est. Sempcr ergo nascilur, id est. uativilas ejus sempiterna est.

Quòd Filius semper generatur, confirmatur ex dicti. Bilarii. 13, Hilarius quoque dicit Filium nasci ex Patre, in lib. 7 de Trin" bis verbis : Vivens, Deus, et .latur:e reternre viventis polestas est; et quod cum sacramento scienLi:e su:e ex eo nascilur, non pOluit aliud esse quàm vivens. Nam cùmai!: Sicut misit me vivell' Pa/er, et· ego vivo propter Patrem, docili t vitam in se per viventem Patrem inesse. Ecce hìc habes quia Filius nasci luI' ex Patre. lIem in eodem, cùm diciL Cbristus, Joan. 6 : Sicut Pater Iiabet vi/alli in ,e, sic er 1<'i/io dedit vitam habere in seme/ipio; omnia viva sua ex vivente testatus est. Quod autem ex vivo vivum natum est, habet naLivitaLis profectum sine novi1ate naturre. Non enim novum est quod ex vivo geueratuf in vivum, quia nec ex nibito est; et vi1a qure lIali-vi1atem sllmil ex \'it!, necesse est per naturre unilatcm et perlecl,e nalivitaLis sacramelllum, ut et ih vivente vivat, et in se ba beat vilam viventem. Ecce et hìe ba bes quia generatur ex vivo vivens Filius. ltem ir codem : In Deo LOLum quod est vivit : Deus eoim vita est, el ex \'ità 11011 l,olest quicquam esse nisi vlvum,

SENTENTURUM LIBRI QUATUOR. lIeqll~ ilI

derivationc , sed ex virtllte nativilatis est. Ac sic dtJ.m tolUm qllod est vivi t, et dùm tOlull1 qllod ex. co Il:tscilllr virtus est, habet nativitatem l<'ilius, non demutationem. Et hic dicit qllia nascitllr. Ilem in lib. 9 de Trin. : Donat Pater Filio tantùm esse qU311tùm est ipse; cui innasdhilitatis esse irnaginem sacralIIento nalivilatis impartit, quem ex se in suà forlllà generllt. Hìc dici! qnia generat Paler Filium. Breviler docel quid de hoc COTlcedendum 3it. U " Dicamus ergo Filium natum de Patre anle lempora, et semper nasci de Patre, sed congruentiùs selllper natulfI , et eU!11dem fatean!ur ah :ete~no esse et I)atri co:eternum, IÙ est, auctOI'I. Pater eDlm generatillllc auclor Fili i est, ul in sequrnti oSlendelllr. Ut 4:l'gO Pater est :l!ternuil! ila eL Filius :rl~rnlls eSl.; sed Paler sine aueLOre. FlllUs verò uon, qll\a Patcr mnascihili~, Filius natus. Et, ut ait mlar. in lill. "6 de 'fri~., aliud esl sine auelore semper esse reternum, alllld Palri, id est, auclori, esse eoreternum. Ulli alltem Pater allelor est, ibi et nativitas est, quia sicut nuli"ilas ab ~uelore est, ita et "ab :eterno auelore a.'tema est n:ltivitas. Omne alltem qllod semper est, eliam rcternllm est; scd tamen Ilon oume qnod :rternulll est eli:lln innatuill est; quia quod ab rcterllo nascitur, babet rcterllUIll esse quod nalum est. Qund autem non n~tllm est, id cum rcternitate non natum est; quod '"erò ex rcterllo lIalum est, id si 11011 relcrllum natum est, jam nOli erit et Paler auctor :eterulIs. ~i quid ergo ei qui ab :l:!terno Patre natus est ex :rternltale dcfueril, id ipSlI1ll nOli est 311ctori ambiguu/D defuiss~; quia si gignenli est illlìnitllm gignere, et nascenll euam inlìllilnm nasci est. lIledium enim quid illler Ilalivitatem Dei Filii et generationem Dei Patris, ncc sensus admittit; quia et generatione nativitatis est, et in nativitale generatio eSI; quia sine ulroque neutrum est; utrumque ergo sine inlervallo sui est.

i5.

~ed

Argumenlalio hre/'elici.

inquiel h:ereticus : Omne quod nalum eSI non semper fuit. quia in id natum est ut essei. Nemo ambigit quin ea qu:e in rebus humanis n:\Ia sunt, aliquandò non ·fuerint. Sed aliud est ex co nasci quoti semper non fui t , aliud esi ex eo natum esse quod semper est. Ibi nee semper fuil qui pater eSI, nec sempcr paler est; el qui non semper pater est, nOli semper gennit; uhi aulem selllper Pater esi, semper Filius est, Quòd si semper Deo Palri proprium est 'IuM semper esi Pater, necesse est Filio semper proprillm esse qllÒll semper esi Filius. Quomodò ergo cadei in intelligelltiam nOlllram ut non lucrit semper, cui proprium est semper esse quod natum eSI? Natum ergo unigenitum Deum eonlitemur, sed natum ante telllpora, nec anle esse quàm natum, lIec alite natum quàm esse, quia nasci quoo era l jam, non nasci esi, sed seipsum demutare nascendo. Hoc autemhumaIIl1m sensum et inlelligentiam excedil mundi, non boc capit ralio human:e intelligenti:e, sed prudellti:e ìiticlis proCessio est. DISTI~CTIO X.

nlc

DE SI'IRITU SA:"lCTO AGITUn, ET PRIUS QUÒD SIT 4110R PURIS ET FILII DICITUR.

t. Nunc post Filii relernil:ltem, de Spiri tu sancto, quaIltum Deo donante vidcre eonceditur, disseramus. Spiritus sallctus amor est, si ve charitas, sive dilectio Palris et t'ilii. Unde Aug., in lib. i5 de Trin., c. n, ail: Spiritus sallctus lIec Patris est solius, nee Filii est solills. sed ambo rum ; Cl idcò communem qllà invicem se dili~lmt Valer cL Filius, nobis insinuat charitalcm. Quòd ~pirit'" aanelu. propriè di/ec/io diealur, el lamen Trinitaa siI di/tetio. 2. Jo:mnes autem in Epistolà t canonicà, c. 4, ait: Deus cllarila. e.'; non dixit : Spirilus sanetus charjtas est, quod si dixisset, absolulior esset sermo, et nOli parva pars qu:estionis decisa; sed quia dhil : Deu. r.harittu ell, incertum est, el ideò qua:relldum est, ntt'ùm Deus Pater sii charitas, an Filius, an SpiriLus I3nClUli, an De\'S ipsa Trinilas, Quia el ipsa non Uei

LIB. l, DIST. X.

dii, sed unu~ est Dens. Ad. 1I0C Aug .. in eodcm iihro it.'. dicit: Neseio cur sieul sapiclltià'Cl Paler dici lUI', cl FiliIlS, cl Spiritus sancllIs, et simili OIllIlCS non lI'es, sed una sapienlia, non ila el charilas dicatllr Palcr et Filius, et Spiritus sanclus, similI omlles una ellaritas. Non ideò lamen qllisquam nos inconvr:nicntcr rcstimet charilatem apf,ell:lre Spirilum sanctulfI, (Iuia et Deus Paler, et Deus FilillS, potest charitas 1l1l1;"Upari; sicut propl'iè Verb1Jm Dei etiam sapiclltia IJci dicitur, cùm et Paler et Spirilus sanelus sint sapiclllia.

Sicul VerbulII Dei propriè diciluT8apienlia, Cl tamm lo/rl Trinitas dicitllr .apienlia; ila l'I S piritlls sancllls ~roprìt dieilur chm'ita., et lamen Pater, et Filiu., et Spiritus SaTlCllla dicitur eharitas. (Eli: eodem lib. et cap., seù paulò inferiùs.) 5. Si ergo propriè aliquis horum trium charilas Iluncupari debet, quis apliùs quàm Spirilus sanclus? ut seilicet in iIIà slImlllà simplicique lIalurà non sit aliud suhstanlia, et aliud eharitas; sed sulJstantia ipsu sit charitas, et cbaritas ipsa sit substantia, si ve iII Palre, sive in Filio, sive in Spiriln sanelO; et lamen Spiritus sanctus propriè charitas nuncupalur. Ecce his verbis aperlè dieil Aug. qllòd in Trinitate cbarilas aliquando refertur ad suuslantiam, qu:e communis est lrium personarum et tola in singuHs; aliqllalHlo speci:lliler ad persollam Spirilùs sancti, sieut sapieuti:l Dei aliquando pro substanlià divinà, aliquando pro Filio propriè aceipiatur, et hoc in multis fieri reperitur.

Exelllplis firma t eadelll nomina propriè et universalilel' accipi. 4. Pluriblls enim exemplis doeeri potest multa rcrum vocabola el universaliter poni, et propriè quil.Jusdam rehus adhibel'Ì : sicut legis nomi Ile aliqualilio simul omnia veteris Testamenti signilìcanlur eloqllia, aliqualldo alltem proprièvocatllr lex quro data est pcr Moysen. Multa alia suppetullt exempla, sed in r~ aperlà vilanda est longitudo sermonis. Sicut er~o IIl1icum Dei Verbum propriè vocamus nomine saplellli:e, cùm sit universali leI' el Spiritus sanclus cl Pater ipsa sapientia; ita Spirillls s:lIIetus proprio vocabulo eharitas nuncupatur, cùm sint Pater et l<'i1ius uni versaliter charilas.

Auctorilalem ponit, quòd Fili". p"opriè dicitllr Inpielilia. 5. Sed Dei VerllUm, id est, unigenitns Dei FilillS, apertè dictus est Dei sapienlia, ore Aposloli dicelltis: Chri3tum Dei virtlltem et Dei ~apientialli. Slliritus aulem sanctus ubi sit dictus cbaritas invenimus, si diligcnler Joannis apostoli eloquium serulemur ; qui cum dixisset : Diligamus illvicetn, quia ex Deo esI dilectio. adjunxit : Et omni. qui diligit, ex Deo natu8 esi; quia ditee/io /)eus est. Hìc manifestavit se dixisse eam dileclionem esse Deum, quam dixit ex Deo. Deus erg'o ex Deo est dileclio : seti quia el Filius ex Oeo Palrc nalus esi, et Spiritus sanClus ex Dco Patre proeedit, quem potiùs eurum hic deheamus accipere dielulll esse dilectionem, merilò qu:rritur. Pater enim solus ita Dcus est, ut 11011 sit ex Deo; et .ideò dileclio, qure ila Deus eSI ut ex Deo sit, 1I0n ipse Pater est, seti aut Filius aut Spiritus sanCIus. Sed in cOIlsequenlibus cùm Dei dileclionem commemoràssel Joannes, qllà dilexit ÌIOS. el hine hortalus esset ul nos illvicem diligamus, atque ita Deus in nobis maneat; quia utiqllc dileclionem Deull1 dixcrat, statim volens de h:ic re apertiùs aliquiù eloqui, inquit: 111 hoc eogno.cimu8, quia in ipso mallelllUS et ipse in /lobi8, quia de 81t0 8piril/l dedit nobis. Spiritus itaque sanctus, de quo dedit nolJis, f;ocit nos in Deo ma nere , et ipsum in nobis; hoc aulclII raeil dileclio. Illse ergo Dells, est dilectio. Deus ergo SpiriLus ' sanctus, qui procedit ex Deo, signilìcatur ulJi legitur, Dells dilectio. et dilecliu ex Deo esi. Ecce his verhis aperlè dicit Aug. Spiritulll sanctum esse charitalem Patris et Filii; et in L'lntlllil quoqlle sermonem produxit, ut videatur dixisse Spiritum sanctum 1I0n solùm esse dileclionern Patris et FiIii, quà se invicem e~ nos diligllnl. sed e~iam tIuà diligimus Deum. Seti ulrùm ipse sii charitas quà nOi diligamus DCUlll, iII sequenti eXl'licatur, disl. t7.

PETRI LOMBARDI 551 IIedit oatmtlere quoti profXJ.lkru., .cilicet qubd Spiritll' Spirit.,Palri",atri qui loqKi•• Et in :Ilio 1000: QIIem nullet Paler ili nomine meo. Et alibi' ipse Filiusde Spirito lII11etUi ·,it amor, quo Pater à Filio et Filiu. à "a/r' sanelo ai' : De Patre procedit. His et aliis auctoritati. diligit"r. 6. Nunc verò quod increpimus ostendere, curenl1l~, bus pluribus ostendilur quòd Spirilus sauctus il Patre el Filio procedit. seilieet Spiritum ~ancturn d!I~Clionem ess?~ivc. ~mo Quòd Grreci non coneed"n' S pinl"m 1IIIIe'.m procedere rem Patris et FIIII: quo sClhcel Pater dlhglt Flllu!'!. ti Filio. et Filius ))alrem. De hoe Hieron. su per. psal. 17, alt: 2. Gralci lamen dicuntSpirilum sanctum procedere Spiritus sanctus IIce Paler est nec Filius, sed dileclio quam baùe! Paler in Filium, eL Filius in Palrem, Aug. lantùm à Patre, et nfln à Filio. Qood ideò dicunt, quia quoqlle in lih, li de Trin" in Une, c • .I, ah: In omlli- veritàs,in Evangelio Mem illlllllram continente, de pro. bus reqnalis est Patri Fi1i~s, et e~L. unins ejusd~mq~le cessi()ne Spiritlls loquens solùm Patrem commemorat &lIbstantial. QuapropLer ettam Splfltus sanctus lO ca- dicens : Spiritu, qui à Patre "rocetlil. Et eliam ideò qnia iII principalibus conciliis, qUal apud eos celedem unitale subslantial et requalilate consistilo brata sunt, itasymbola P.OMlm subjnllctis analbema. . Q"id dt S pin/Ul .alletw IlÌc aptritur• . 7. Si ve ellim sit unilas amborum, sive sanctitas, libus s:lncita SUll', III nulli de Trinitatis Ode aliud do· 5he eharitas, manifeslum l'.st qllòd non aliqllis duo- cere vel aliter pl'"~djcare quàm ibi contine'ur, lieeat. rUlli. est quo IIlerqlle conjungitur: quo genitus à gi- In quibus quidem symbolis cùm Spiritlls sanctns comsnente diligatur. gl:nitoremque SUUln diligat, silltqlle memoretur procedere à Palre, et 1I0n àFilio, <quinon participatione, sed essenlià sua; neque do!,o su- cumque, inquinnt à Filio eum procedere addllnL, :maperioris ?licl~jus, sed p~oprio suo st!rvantes Ull!l~tem tbema incurrunl; unde et nos arguun' anathemalis spirillls III vmculo pacls. Ecce bic babes Spmtum re05. Addunt etiam ad :lssertionem SUal opinionis CL S3tlctum esse quo Filius diligitur à Patre, et Pater à in leslimonium nOSlral damnationis, de Symholo liFilio, et qllo illi duo servaril unil31em pacis. Spirittis dei, quod. secundùm lr.lditionem praldiclornm COilergo sandns, ut ait Ang, in eodem lib, 6 de Trin., eiliorum, Leo III Rom:e Iranscriplum in tabul:ì argencal'. 5 : Commune esi aliquitl Patris et Filii, quidqnid tcà post altare beali Pauli posità posteri,; reliqlliL pro illud est. At ipsa communio, con&ubslamialis et co- amore (ut ipse ai L) et eauLela Mei orlhodoxal. In '(ilO alterna est; qu:e si amicilia cOllvenienter dici pOle,t, quidem symholo, in proct!ssione Spirilùssoius COIIIdicatur, sed apliùs dicitur charitas, el ha:c quoque memoraLlir Paler, his ,'erbis : El in Spiritlllll 'Ill/e/um 5ubstanlia, quia [)eus substanlia esi, et Deus charilas, Dominum, et l'iviliculorem, ex, Patre procedenlem, CIIIII est, Tria ergo sunt, et non ampliùs : unus diligens Patre el Filio COadUrllIldulII et ylorificalHlum, etc. lUmi cum qui de ilio esI, el unus diligens eum de qllo est, est symbolum quoti in missa c3ntalur, cditum in ì'iiet ips:l dileclio, qUal si nihil eSI, quomodò Deus suu . camo concilio, in line cujus sllbjunctum esL: Q'li aliud docuerit, vcl aliter procdicaveril, analhema siI. stalltia est? QuòdSpiritus .anclus, .icul communis e.t Palrl et Ideòquc Grocci nos anal1.ll~matizalos dicunl, Iluia diFilio, ct illÌ commlllle 7Iomcn habet proprium. cimus Spiritllm sanclum à Fili.) procedere, quoti ihi 8, mc nnl:lIldum eSI qllòd sicut Spirillls sanclus in non cOlltinelur. Quod enim sccllndùm nos ibi dicilllr : Trin. specialitcr didlur c1lal'ilas, I(Dal est Palris et Qui à Putre Filioque procedil, alLerum à Lalinis eSL Filii UIIIO, ila et nomell lellet propriè, quod })atri el additum, scilicet FiliolJue. Filio communitcl' qllodammodò congruil ; unde Aug. Re'IJonsio, ubi detcrlllinantllr "rredicla. 5, Nos autem illa "erba delerminamus : Qui aliud in, lib. t,5 de Trin., circa finem cap. 19: Si chari. las, inquil, quà Paler di iigil Filium, et Patrem diii- dOCUlwit, vel ali!er pr.ediC:lVeril, id eSI, cOlitrarillln gil .'i1ius, inefi'auilcDI cOlllmunionem demonsLrat docueril, vel contral'io modo pra:dicaveril, analhema :Hllborum, quitl cOllvenienLius qu!im ut ille propriè lIil. Aliud ergo POSUil pl'O opposito, qllaliler et ApoSlodicatnr charitas, qui spiritus eSL communis ambo- lus in Epistola ad Galat., c, t : Si qui. aliud evangelibus? Hoc enim saniùs credilur et intclligilur, UI ~verit, id e.t conlrarium, anatbema sit; 1I0n dicit : non solùlII SpiriLus salÌctlls charilas sit in ilIà Tri· Si qllis addiderit. N:lm ~i iIIud tlicerel, sibi ipsi, ul ait Ilitale, scd 1I0n fruslra J1ropriè charit3s nuneupe- Aug., Thes. c. 3, pr:ejudicaret, qui cupiebat venire ali tur propler illa qua: dicla sunL; sicut non solus in Iluusdam quibllS scribcbat, sicUI ad Thessalon" Ul in illà Trin. ,'el Spiritus est ve! sanetus, quia el Pa- slippieret qll:J: iIl!)rum fidei deeratlt. Sed qui supplet, ter Spiritus, et Filius Spil'iIUS, et PaLer saucLus, et quod minus crat additò non quod ineral tollil. Qui .'i1ius sancLus; et t~men ipse non l'rus.m dicitur Spi- aulem prallergreditur fidei regulam, nOli incedil in ritus sanctus. Qui enim est ('ommunis ambobus, id vià, .seti recedi! à viA. Ad iIIud aulcm quoll dc E"anvocalllr ipse propriè, quod ambo communiter. Alio- gelio opponunl, respondemu~ iLa : Quia cùm dical in quin si in illà Trin. solus Spiritus sanctlls est charitas, eo verilas SpiriLum sanelum à PaLre procederc, non proCeetò eL Filius nOli solius Palris, sed etiam SpiriLils addiI ""O, et ideò eliam à se procedere 11011 uegal; saneti Filius invenitur, Ail enim Apostolus de Deo seti ideò PaLrem lantùm nomina t, quia ad eum sole l P:urc, Coloss. t : Tran,tulit no. in reynum Fi/ii chari- referre etiam quod ipsius est, quia ab ilio habel. lati, sure. ,Si ergo non est in i~\à Trin. charitas Dei Quòd GrlUi atIUII nobilCum eonveniunt, eIA :Jerbi, dilferant. uisi Silirilus S.1I1Ctllll, Filius es; eliam SpiriUis sancti. Sed quia hoc a\)surdiss.imum est, restaL ut nOli solus ~. Sciendum est tamen quòd Gr:cci confitenlur ibi sit charilas Spiritus sanClUS, sed propter illa do Spirilum sanctum esse Filii, sicut et Palris; quia ApoSlolus dicil, Galat."" Spiritum Filii, Et veritas qui bus salia disserui, l!ropriè sic vocatur. DlSflNCTIO XI. in Evangelio, Joan. c. t6, Spiritum IIeritalil. Seil CÙIll QUOD SI'IRITUS SANCTUS PROCEDIT A PATRE ET F1L1o. non sit aliud Spiritum sanetum esse Patris vel Filii, t. llìe dicendum est SpiriLum sanclum à Patre et quàm esse à Patre et Filio, etiam in boc in eamdclll Filio, et procedere à Palre et Filio, quòd multi hal- lIo\)iscum fidei sententiam COli venire videntur, licèt in . l'etici ncga\"erunl. Quòd alltem de ulroqlle pl'ocedaL, l'erbis di ..senliant. AuctoritalibUi GrmcorUlJl ,,'Iendit Spiriluni ,unetum mullis divinorum eloquiorum testimoniis cumproba· procedere etiana lÌ n/io, tllr. Dicit enim Apo,tolus', Horn. 8 : Mi,il Deu. SpiritUni Filii .ui in corda noslra, Ecce hìc dicitur Spirillis 5. Unde eLiaftl quidam eornm catholici doctorcs lt'i\ii. El alihi. ad Rom. 8 : Qui ati/cm Spiritunl Chrid intelligenles unam eamdernqne fore ~elltenliam pr:c1/01/ lIabct, llic nOli e,t ejus, Ipse etiam Filius de Spidictorlllll verbllrum, quibns dicitur Spirilus sanclu' rilll sanelO dicit in E"angeli .. , Mallh, tO : Qllenl rgo procedere à Filio, et esse .'ilii, proCessi sunt SpiritulII ti/iI/alli vobi. à Pulre. Palris alllcm Spiritus dictus eoit, sanclum eliam procedere à Filio. Unde Athanasiui IIbi legilur. Joan. t4 : Si spiritlll ejlls q:li sllsci/avil iII 8'\'mbolo lidei : SpiritI" MlIclle, à "atrll et Fillo t:hristulII lÌ Inorlui, "abitat iII \)obi,. Et ipse Chrisllls 1/011 iu'tu" 7Iec creatus, IICC genit"., .ed "rocedem. &ce dicit, ibiù., 1:>: JVOII el/illl vo~ t'slis qui loqllilllilli, sed Spinlurn sanclum aperlè disiI procedere à Palre cC

5ENTENTlAf\UM LlBlU QUATl'OR , -

:-.----

LlD. I, DlST. XII.

Filio. Didylllus eliam corum muimlls doctor. in lib. aperit dicens : Ideò addidi prillcipali/CI, quia el de Fi-' Il de Spirilu sallCto, pOSL metliurn , Spirilum s:mclum lioSpirilus s:mctus procedere reperiLur; sed hoc (Iu'.à .'iIio prucooere dlcit. Salvator inquiL. Joafl. t6: 4ue i11i Pater dedit nOli jam exislenti. eL nOli/limi hl'· CJui C" veri/a,. Non ellim loque/llr à .e",e/ipso, hoc est, bP.Oli; scd quid'luid ulligenito Verbo dedito gignelldiJ Ilon sine me et sine meo et Palris arbitriu. quia inse- d ':dii. Sic ergI! Mm genuil, ut etiam de ilio dOHum flal'abililer est à me eL à Patris voluntate; quia ex se t .Immune procedercl, eL Spirilus sanclus Spil'iLUS essei est. scd ex Palre et me esl.lIoc cnim ipsum quotI amborum. Ecce cxpowit ipsemet quomodò Spiri· lubsislit et loq\liLUr, à Patre et à me illi est. lIem Di- tus princip!lliler procedat à Palre, non quia pl'iùl dymus, co~em Iib. : SpiriLus sanetlls qui est SpiriLus vcl lII11gis procedaL il Palre quàrn il Filio, sed quia cùoa ,'eritatis, Spiritllsquc sapiention non pOlcst amlire à proceda t il Filio, hoc ip:mm babet Filius il Pall'e. Filio loqllente qu:r. neseiL, cùm hoc ipsum sit quotI Ex eodem ,eli'" etialll dicitur Spirilus .aucllU prop~l ,prof'e(LUr ~ Filio, id est. procedens Deus de Dco, Spi. procedere à Patre. ri&us vt'ritalis procedeDs à Verilale, consolator ma.l, Ex eodem sensu cLiam dicilur procedere propriè Ilans ex 'consolalione; nam Cyrillus episeopus in epide Patre, unde llieron " iD Exposilione calholica: lidl'i stol~ Neslol'io dkectà ah : Spiritus inlelligitur per se Nicreniqllc Syniboli ail : Crewmus in Spil'itum sallseeundùlII quod Spiritus est, eL non Filius ; sed lamCIl ctum, qui de PaLre procedi t propriè. hem : SpiriLuna non eSI alic!lus ab eo. Spirilus enim vel'italis 1I0mi- sanctum yerum Deum invenilllus in Scripturà, eL cl" oatur, el proBuiL ab eo sicut ex Deo Patre. Jo:.nnes PaLre esse propriè, Et Ìlem: De Palre Filius et Spiri· quoque Chrl s, in bomilià quàdam de Ex positioll<l s)'111- , lUS s~n~t~s p~o'priè ct ,'el'è de Pall:~ procedit. Ecce boli sic aiL : ISle est Spirllus procedclIs de Patl'e eL - aperle UIClt SplflLum sanClUm propl'lC esse de Pall'e, Filio, qui uividiL dOlla JlTo~r!a prout vult , Idem ,in alià ct propriè procedere ,~ Patre. Qu~~ Il,011 est ila illlelli· homrl, : Credendllm est Spmtllm sanctum P:llrlS esse gcudum, laflquàm pnlls vel plcmui a Patr.e procedat, cL l<'i1ii. tSlum,Spiritllnt s:lRcttlm dicimus Palri eL Fi- quàm à Filio. sed (Iuia hochabet PaLer il se 11011 al. tio coa:qnalem, eL p~ocedentelll de Patre cl Filio. Iloc alio, t1l de ipsosil cl procedat Spiritns sancLns: Fili~s .:redite, Ile colloqllla mala corrump:IIIL bonos rnores. autem non 11 s~ •.sed a Patl'c hochabet. ut de IpSO SII Ecce à docloribus Groncorurn llpe/'ta habl'rnlls lestl- et pr()cedat Splrltus sanctus. IRonia, quiblls Spirilus sanctus à PaLre et Filio proce- Ex eodclII aell~u dicilUr Spirilm sanctua use, et milli à . dere ostcndilur. Ornnis erCYo lingua conlìlcalur SpiriPatre per Filium. lUm s:mCluOI procedere il Y'atreet Filio. 5, I<'orlè eliam juxta halle intelligentiarn diciLllr DISTINCTIO XII. ~i,rilus s.:lIIctus. mitti per Fililllll, et à Falre. ~sse pcr .llIum, unde lhlar. ad Deum Pall'em de Splrltu l'al.(l.T RCIl SPIRITUS SAliCTUS rRms VEL PLENICS PROCED.\ T l. cIo el Filio loquens, in lib. i 2 de Tlinil., aiL : In SpiPURE QIlAU AFILlO. ritu sanclo tuo cx te profeclo, eL per eum lIIisso, Item : t, hem qll:l'rill.:rcìlm SpiriLIIS sanclll; 11 Patre pro- Anle lempora Unigenitus luuS ex te naLus maneL, iL:. -cedaleL à Fi:io, IIll'Ùm priìls 'Vel magis processcl'it à quod ex te )leI' eum Spiritus sanetus luuS eSI; quoII Patrequam à Filio, qU6d nilitur-h:l'reLicus ostNJdl~t'e, (:tsi sensunon percipiam, tamen tenro cOftsciell.&ià, Ila i&a dicells : Si processil Spii'iltHi sanClus 11 l'all'C. pl'~' spirilualibus ellirn rebus tuis hebcs slIm. hem in eo... CCisit lltique aut nato jam "ilio, all'L noli Il ali! Filin, dcm : Conscna hanc, oro, fidei meon religionem, u& Si verò jam nato Filio processit,anLe natus est Filius qlll'd in regeneralionis mea: symho.lo professus 6UIII, (Juàm pl'Ilc6scriL SpirilllS sanctus; pronccssit ergo lIa- semllel' ~Ul.ine:1I11 : Te Patrelll scitiCCI et Filium (uum tivitas Filiiprocessioncm Silirilùs sallcti, Si lllltem ullà Ll'cum adorem : Spirilum S3Rl:WIU loum, qui ex le processi t il P:llre, non gellito Filioj aute pl'Occssi~ per Unigeflilum luum eSL promerear, Eccc "pel,tè dici t SpirilulII saucLum à Palre pCI' FiliulII eL llIiUi, et esse; quàm Filiu sgenilus fueril. RupolI,io Augn,'ini ad id ~uod l'rimò ~lUl!rebalur. ui- quod nOli eSI inleHigendum IllIasi à Palre per Fililllll liceI, an priiu à Patre quàmà l'iliu pToc~eril, millorem lIIiuatur \'el Sii, sed quia ex Patre et "'ilio 2, Ilis et hnjusmodi qu;cstioniblls magis laboriclsis est et miUiLur ab ulroque, sed hoc ipSlI1II habeL r'ilius quàm frucluosis respondet AlIg, iII lib, 15 de 'Cl'in" il l)alre, uL ab ipso siL cL miLtalUr SpiriluS sanctuli, ~p. 26. diccns : In illà surnmà TriniLalC, qu:c Deus Hoc ergo volui' significare Hilar" distincLiollem facièns esI, illten'alla temporulll nulla sunI per qu.c posseL in IOculiolle, IIt oSLenderet iII Patre esse aucloritatelll. Qstendi aut saltcm l'equiri 1111'ìlm priùs de Palrc lIalus lude esJ. elialll quòd \'~ritas ostcndens PaLI'em esse ausiL Filius. cL postea de ambobus pl'ocesserit Spiritus etOl'cm processiollis. quà procediL Spiritus'à Filio, diltit sanctus. NUlllquid ergn posselllus Ilu:~rcrc utrùrn jam in EV:lJlgclio : De Patre procedi', cùm et de P:atre et proeesseraL de PaLre S(li,l'ilUS sanctus, !Juando n3Lns l'ilio pl'occdil Spiritlls S3nctus. lInde Aug" iu lib. 15 est Filius. ali lIondùlII processerai, el ilio nato, de de 'frin., (Jua-riL : Si de l'aIre t'lFilio procl!uil Spil'itus ulroll"e processil? Non possunt prorsi.s iLi ista qure- sanctus. eur Filius dixìL : De Patre procedil? CUI' (lUri, ubi nillil cx lernpore inchoatur. uL cx cOll6cquenti t.'1S, nisi (lui~ solet ad eum referre eliam Iluod ipsius pcrlicialur in Icmpore. Idcòqlli polest inlelligcre sillc eSl, SicuL ct de quo ipse est; SiCUL ait : Meli doclrillu Lemporc generaliollt>R1 Filii dc l'a Ira, inlelligaL sine llOn CII /IIea, ,ed eju, qui m;silllll. Si ergo hlc inlelligitempol'e processiollelll ~pirilùs 6aurli dc utroilllc. lur ejus doctrina, Iln:"7 tamen non dix iL suam sed l'aEcce his verùis absolula esL qua:slio iHa !Jllà Ijll:creba· lris. qualltò rnagis illìc inlclIigendus esL Spirilus salllUI' utrùm priùs processeriL Spiritus sauctus à Palre CluS de illoprocl:dcre, ubi sic ail: De PatTe procedil; III Ilon dicerel : De me non procedit. A quo aulenl hallet 'Juàm à Filio. Bic agilnr de eo quod .ecundò qua:reblllllr, scilicet an "i1ius ut SiL Dcu:> (esL enim Deus de Dco), ab illo IIlil'lelfiiu vel magi. prou&8eri, à Parre quàlll à Filio. que haùeL ul eLiam de iUo proceda l Spirilus s;ioCIUS. 3. NUllc lraclalldum est quod seculldò qu:r.rebaLur, Et ideò Spiritus sanclus ' ul etiam de Filio procedal, &ciliceL an pleuiùs auL magis procedat Spirilus sanctus !lieUL procedi Ldc Palre, ab ipso habet Palre. QuaT,ro• P'tre quàm à Filio. Ad quotI dicimus qui:! sicuL non pier qui poteSL inlelligere in eo quod ah FiIius : Sic,,' Inle procedit à PaLre quàm il Filio, ita non J.'lelliùs habe' Puler vi/am in aemelipso, .ic dedil " Filio tlilarn ycl magis procedit à PaLre quàm à Filio. Aug. talllell, Itabere in Itllletipsoj non sin e vilà cxist.enLi jam l''iliu in lill. j5 de Trin., c. i7, dici Lquòd Spirilus sauClus vitam Palrem dedisse, sed ila eum sine tempore gÒO' principaliler procedit de Patre. Non frusu'a, inquiL, Duissc. uL viu quam Paler Filio gignendo \Iedil, comID Uc TriniLaIC non dicilur Verbum Dei nisi Filillll; lerna l'il vilal Patris qui dedil ; inlelligal eLialll sicuL DCC dOllum Dei, nisi Spirilus s.,nclus; nec de quo gc- halleL PaLer in seipso uL de ilio proceda l SpiriltlS San.. nilum eSI Vcrllum. eL de quo procediL Sp;rilus sanClus eluso sic dedisse Filio ut etiam de isto procedal ideI" principaliler, nisi Ireus PalU, Ecce audisLis quia Spi- Spirilus sancLus, et utrumque sine telllpol'c. Ila ~I'gu riLus sanclus principaliler procedi Là Palre•. Sed ne le dictum eSL SJ,irilum sanctum dc l'aire procederil, U1 boe lurbllrct, ipse conLinuò ex quo scnsu hoc dilCri& iulclliKalur quod etiam procedit de Filio, de 1';IU'tj Ui~1'

,I0Il

PATROL,

CXCII.

i i i

PETRI

LO~fnARnI

1)1 Filio. Si enim qilid' juid habcl, de l'aIre h~br.1 Filin!, de Patre habèlllliqllc ut de ilio proccdal SpiriLlls !\:mclus, lIed nlllla ibi tempora cogilentur, CIUJl ha~allt prius et poslcrius, qnia ibi ornninò nulla sunto D1STINCTIO XIII. Qu.\nE IIPIRITDS SANCTUS CUli SIT DE SUBSTANTIA PATRIS, JliON DICA Tun GENITUS VEL FILIVS, SED T ANTUH PIlOCEt\F.NS.

•. Post b:r.c considerandnm est, quantùm à lalibus flllaies nos surnlls illielligi potest, eùm Spiritus 5311CI n~ l'roce.lat de Palre, et sit de suhstantià Palris, cnr Il'>1. dicalnr esse natns, sed potiùs procedere; el cnr nOli dicalur Filius. Quare aulem SpiriLus sallclos nlln dkalllr ,'cl sit nalu~, et id.~ò non siI Filins, Aug. ostenditin lib. i5 de Trin., dicens : Si Spirilus 53I1CIus Filills diceretur, ambornm uLique Filills diceretllr : qllod absurdissimum est. Filius quippe nullus est dllorum, nisi patris eL malris. Absil autem ut inler DCIIIll Palrem et Denm Filillm tale aliqnid sllspiccmur. Ab8urdissimè ergo Filills dicerelllr ambornm, id est. Pa'ds et Filii. Amborum enim Filius dicerelur, si ellm ambo genuissenl, quod abl\orret om/lium S.'lnorum liensus. Non ergo ab utroqn~ estgenitus, sed . procedit ab IIlroql/e amborum SpÌl·itll~. llis verhis ostendilllr cur Spirillls sanclus cùm sii de Palre. non &amen di" calllr gCllitus ,'el liIius. Cùm :SpiritH' sanelu. nOli dicatur gCl/iru$ I CUI' Filiu,

d,iealur procedere. 2. Cùm :mlem Spiritus sanctus non òicalur gl'nillls.

omne proceda l quod n:lscltur. Sicut non omne '1uod bipes est hom.o est, quamvis bipes sit omnis qui homo Csl. floe scio; distinguere aulem illter iIIam 8ellt"ratiònem et h:lJlc processionem nescio, non valeo, 1I0n sufficio. Ac per hoc quia et iii:! et ista esi illl!lrabilis . ~icut pruphela Isaias, de Filio loquens, ait, c. 53 ; Generationem l'jus quis enarrabit? ha de Spiritu Sant'Io verissimè dicitur: Procea.ioneln eju. qui. enarrabit 1 Salis sil ergo 1I0bis, quia non est à seipso Filius, se. I ab ilio de quo natus est; non est à seipso Spirillis sanelns, sed ab ilio de quo procedit: elquia de ull'Oque proccdit, siclIt jam ostelldimus. De Sl'iritu santlll HllolI~udò ipse de Deo sit, nec lamen ipse Filius sit. quoQlam procedendo non nascendo legitllr esse dc Deo, jam snpcriùs, quantùm visum est, dispula\'imus.

An Spi,.i/ul aanclu.debeat dici ingenitul.

5. NUllc considerandum est, cùm Spiritus sanclll! non sii genillls, utrùmdelleal dici ingellitus. '.411 quod dicimus Spiritum sanctum IICC genitum, nee ingcnitùm debere dici. Ullde Aug. ad Orosium ait : SpirilulII san",lum nec genilllm, nec ingenitum fìdes certa d~'c1:l~at, qui~ .si dixe~iJnus inger!iturn, duos "atres ,'uleblJllUr afbrmarc; SI autem gcrutl:m. duos crcdere Filios culjlamur. Sicut cnim solus Filius dicilUr "enilus, ita eL solus Pater diciLuf illgenillls, eò qllòd"ah alio non sil; unde Aug.,in Iib. fade 'fl'in., cap. 25; Pater, inquil, solus non eSI de alio. Ideò sollls 9"p,'Ilatllr ingeuitlls, non quidcm inScripturis, sed ill'consueludillc dispulalllilllll, el de re tanlà sermonem qllJlcm valucrinl profcrellLillm. Filins aulem de l'all'c Ilatus eSI; eL Spiritus sancLus de Pat.·e prillcipalitcr c~ commllniler de u~roque proc~dil. Ideòque dilli Spinlum sallctum gelllturn lIon d.camus. dicl·l·c lamca ingcllilllm rWII andemJls , ne in hoc \"Ocabulu vel duoi pall'cs in illà Tlbilale, vel duos qui 1I0n Suni dc alio ql,.ispiam s\lspicetnr .Ecce bis verbis aperlè ostt"udiL SpirilulII s:lnclullluecgellilum nec ingcuilum debere dici.

sed, tantùm procedens, qll:eri solel CIII' Fllius non dicilur tantùm genillls, sed eL pl'ocedcns, Sicutipse iII Evan~elio Joannis ait, c. i 6 : Ego l'X Deo (processi "cl) e,.;vl, el t'elli iII munduIII. Non ergo lallll'lIn Spil'irilus sanclus pro.cedil à. Palre, ~ed eliam Filius. Ad qnod dicimus quòd cùm IIterque proceda l à l'alfe, .Iissimililer lamen. Nam SpirilUS S3I1CWS, nl ait AlIg. in !ib. 5 de Trin., procedit à Palre non Ifllornodò Il:1IUS, sed quomodò dalu3, vel dODnm. Filius anlem Quòd Hierol/ymll' , dicil Spirit!,,,! .al/tfum ingeni/unI, pl'Ocedit nascendo, cxiil ut genitus. Ac per hoc illlld quod v/dclur prll!drclll adl/crauri. c1uce&dL IIt patel, scilicel cur Spiritn!> sanchrs eliam 6. Hicrollyrnlls lamen ili Hegulils definiLiollum con/ton siI Filius, cìnll el ipse à Patre exeal . .Ideò Spiritra h;I~relicos diciL Spiritum sallcLullr illgenitum esse lus non dicitur Filius, qllia neque natas esl sicuL 1I11iIr~s vel'his : ~piritus sanCLus p.. ler non est, sed illge: tlcnitUS; lIequc ractus, ul per J.)ci graliam ili adOJlliu- m:us atqne IIIreclus. Pater 11011 est, quia Pall'is est el in PaLre esL : processionelll ballet cx Pa're et 1101: nem nasceretur siclIl nos. Quòd non potelt dis/ingui à nohis il//" gel/era/iollent R3Ii\'itatem., FillUs. au~e!n nOR. ~st, quia genieni non Filii et p/"Ocessionem Spirilù& .allcti. esl. I!..;ce IIIS verbrs dlcltur SplrllllS SaDctus esse ill5. Inler generalionem verò Filii et processionem gClliluS, quod videtur adversari pr:illliissis vel'vis Au. Spiril6s sancli,dùm lIic vivimns, dislillguere nOli sur- gllslini. ficimus; nnde Aug. Maximino prl'emissam qll:r.slioV~lern&inalio, 6ecuruliun direrl/ll GCccptiolle, dicit eo. locu/o •• Ilem re/'ricanLi, scilicci qll:J:renli cnr Spirilus sanctllS 7. Sed ut i·slam qnJl videtur repugnanliam de melIon dicerelur Filius, cùm de Patris esset subslalllià , rcspondens, sic ait : Qureris à me si de subslantià dio abi~amu~ '. dicimu~ quòd lJieroll • .alitcr aceepit }lalris eslFilius, de slIb.tanlià Patris est etiamSpirilus IlClIllCn IIlgelllll, el allter Aug. Acecp'l enirn A u". sanclus : cur unus Filius sit, et alius nlln ·sit FiIi~s? illgenillllll, Ilui vel qllod de alio ItHII est, cl seculldù~1I Ecce respolldco, sive capias sive non capias. Dc Pall'C h~ de solo ~)alre dicitur; Il}eroll. \'erò, ingenilulI) esL Filius, de Palre csl Spil"ilus sanclUs; sed ille ge- dicI L, non gCllltum : et seculldUIll hoc de :S .. i.·iIU. S311J1itus est, isle procedens. Ideò ilIe Filius est Patris, c~o P()t~sl di,ci, cùm SpiriLl:!s SallclllS 1I0n sii gcuillls. de quo est genilus: iste aulern Spiritlls sanclllS est E,. l'erb.. Hlero~yml oSlendll~r e,. .quo lellIU d/zit SpiIItriusque, quoniam deulroque procedit, sed ideò, eùm nlUIII IImCtllllllllgelltltun. de ilio loquerelur ait, J03n. t5: De Patreprocedit,. 8. Quòd 3Ulem Hieronymus ita accepcrit, oslemli-cllloniam Paler proeessionis ejus aUCCor eSI, qui talt'm Lur ex \'erbis ejus, qllibus in eodcm lmetatu ulitur fal'ilium gcnuit, et gignendo ei dedi! uL eliam de ipso ciells lalcm divis.iollcm : Omne quncl est, aul illgeniprocederet Spirilns sanclus. Nam Risi procederet tum Cia. aul genllllln, aut facturn. Est ergo quod ncc etbm de ipso, non diceret discipulis, Joan. 20 : Acci_ naLum est, nec faClum; eL est quod nalum esi, et fapite Spil'ituni ,anc/uIII, eumque insuffiando daret, ut . clurn non eSI; cL esi quod ncc nalwn est, Bec ractlllll à se quoque procedere significans, aperlè oSlenderet esi; et esL quod faclum est, ct natum non est; et es!' ilando quod spirando dabal occultè. QuiJ ergo si nas- quod raclum est, et natllm est, et renatum est· el'est (erelur. non tanlùm de Patre, nec tantùm de Filio, (Iuod faCLum est t el naLu.n ·est, el renatum n~n C&l. sed de .ambobus utique nascerelur, si.De dubio FlIius Nune pr:cposilorum singulis rebus subsistenLÌ31ll dcdiceretur amborum. Ae per hoc, quia FiHus :lmborum . &linemus. Quod ergo Dee natwn Dee faClum est Il a_ 110110 modo esset, non oportuit nascieum dc amboter est; non enim ab alio aliquo est. Quod allle':l Ila:' bus. Amborum esi ergo Spiritus sanclus,pr9cedendo tum est el l'aclum nOli est, }o'ilius est. qlù à PaLte ~e ambobus. ' 8eniLus est, non (aetus. Quoti iaerìllll ooc faclmn néc llìc dicit quòd non valet inler illa duo dùtinguere. natllDl est, Spiritus sanetns est, qvi à Palre procedit. 4. Quid allll'm inle·r nasci et prorcdere intersit, de Qnod etiam facturn eSI el natom non eSI, crolurn ef dlà excelleniissilllà naturà loquells explicarc quis po- Lerra. c~ler'aqlle insensibilia SunI. Quod autehl ractulll te:;l? Non omlle Illlod proccuit I nascilur, qualuvis et IlatUIIl el rcnaLum est, homo eSI. Quoti 't'erò faclum

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LIB. I, DIST. XIV. est, et nalum est, el renalllm non est, animalia sunto Ecce bis verbis ostendil Hieron. se ingenilum accipere, non genitum. Aliler enim non esset prremissa divisio vera, scilicet, omnequod est, aut ingenitulII est, aul genitum, aul ractum. Alque in divisionis l1ujlls proseculione, in aSiignalione ingeniti, ubiqlle ponit Don nalum. DlSTINCTIO XIV. QUOD GEMIIIA EST PROCESSI o SPIRITUS s.\:<ICTI.

t. Prreterea diligenter adnotandum est quòd gemina proccssio Spiritl\s sancli : :t'terna videlicct , qure ine8àbilis cst, quil à Palre et Fìlio reternaliler cl sine tempore processi l ; et temporalis, quà à Patre et Filio ad sanetincandam ere~tllram procedit. Et sient ab :eterno communiter ae simul procedil à Patre el Filio, ila et in tempore commllniter el simul ab ull'Oque Pf()cedit ad crcaturam, non divisim à Palre in Filium, et à Filio ad crcaluram. Unde Aug., in lib. t5 dc Trin. ai! : Spirilus sanctos non de Patre procedi l in Filium, et dc Filio proeeditad s~nctificand~m ereal~~am; sed similI de utr~ue proce~lt, quamvls, hoc Fllw Paler dl'derit, ul sleut de se, Ita etlam de 1110 procedat. De /emporali .procnsione Spiri/iii sallcli speciali/er agi/ur. !!. De tempor~li autem processione, Ceda in homiliti Dominica! primre post Ascensionem ila loquilur : Cùm gr!lti~,~pirill\s saneli d.at!lr ho~inib~ls, profeclò mittiLur SJllrIllIS à Parre, IIl1ttllllr eL a Flho; procedi t à Patre, procedit et à Filio ; quia et ejus missio esI ips:! processio. Ilis verbis aperLè ostendil, donationcm grali:e Spiritl\. sanc~i dici pr,occssion~m vel m,issi?: ncm ejusdem. Sed cuf!l donallo vel datl~ D?n SII. mSI temporali s, constat qUi:! et hxc processlO sive ml8SIO temporalis est. Hanc quoque temporalem Spirilùs sancii proccssionemAug., in lib. 15 de Trin., cap. 26, insinua t, dicens : Spirilus sanetus processi l à Christo, quando ~ost resurreclion~~l insu\Uavi~ in disc!pulos, his verl,lIs, Joan. 20 : Cum resuTrexlsset ChrlS/U& à mor/uis, el apparuiuel discipulis, inlulflavi/, e/ ai/ : Accipi/e Spiri/ulll 3anc/um; ut etiam .eum de se procedere oSlenderel; et ipse est virtus qure de ilio exilm,t (lit legitur in E"angelio, Luc. 6), e/ sallaba/ oml/es. Et ul ostenderet bane processionem Spiriltis s:meti 1I0n esse aliud quàm dOllalionem \'el daliollem ipsius SVirÌlùs sane li , addidit, Jo:m. 20 : PO~I rcsurrcc/iollem Domi"u, JeStls bis dedil Spiri/ulli sa:lc/um : semel in terrà propter dileetionem proximi, ct iterùm de ccelo propler dilectionem Dei, quia per ipsum donum diI''' (IIndi/ur chari/as in cordibus noslris, Act. 2, qua diligimus Deum ct proximllm. Qllòd aliqui dicunl ipsum Spiri/uni sanelum r.on dari, sed dona ejus. 3. Sunt autem 1I1iqui qui dicunt Spirilum sanclum ipsum Oeum 110n dari, sed dona ejus, qu:e 1I0n SlIul ipse Spirilus; et, ul aiunl, Spirilus sanclus dicitur dari cum gratià ejus, qu:e tamen non est ipse qui datur hominibus, el hoc dicunt Bedam sensisse in superioribus verbis, quibus dicit Spirilum sanClUIll procedere, cùm ipsills gratia datur hominibus; t:mquàm nOli ipse delur, sed gratia eju8. Seti quòtl ipse Spiritus sanclus, qui D~lIs est, el lertia in Trinil3te persona, uetur, apertè dicit Aug. in lib. t5 de Trin" cap. !G, ita dicens : Ellmdem Spirilum S3nctnm dalum cùm insuffiàsset Jesus, de quo mox ait, Matth. 28 : l/e, bap/izalf! onmea genles in nomine Patl"is, et 1<'ilii, et Spio ri/w sancIi, :lInlligere 1I0n debemlls. Ipse est ergo qui eliam de crelo datus esi die Pentecostes. Quo1l10dò ergo Deus non est qui dal Spiritum sanctum, imò quautus est Deus qui dat Demn? Ecce his verbis apertè dicil Spiri tu m sanclum • ipsllm scilieet Deum dari liominibus à Patre, et à Filio. El quòd ipse Spifitus sanclus; qui Deus est ae tertia in 'frinitate per51)113, nobis delur, noslrisque infundatur alque iIIabatur mentibus, aperLè ostendit Amllr. in lib. i de SpitilU saneto, diccns : Licèt multi dicantur spirilus, quia Icsitur, psal. i03 : Qui {aci/ angelo. 1140S .piri/U&; uuus eSI

5!iS

est lamen Dei Spirttlls. Ipsum ergo unum Spiritum et aposloli, et prophet:c smll eonsecuti ; sient etiam vas electionis dici I, Aclorum 9 : Quia ll11UIll SpiritulII pota mmu,; quasi eum qui non queal scindi, sed inf'undatllr allimis, et sensi bus illabalur, ut seclliaris sitis restingllat ardorem; qui Spiritus s:mclIIs nOli est de substantià rerum corporalium, nec tle suhSlantià invisibilium creatura rum. His \'crbis ap,'rtè dicil Spiritum S311ctum ipsum, qui creatura 1I0n est, illfundi mentibus n{)stris.llem in eodcm li li. Ilc Spirilu S., c. 5 : Omnis creatura mutabilis est, sed non mutabiHs Spirilus sanclUs. Quid :lUtem dicerc dubitem quia datus est et SpiriLus sanctus, cÌlm sel'Ìplum Sil a(1 Bom. 5 : Chari/as Dei diffU&a esI iII cordibus noslris per Spiri/11m SatléiUIIl, qui da/us eSl nobj~ ? Qui cinn sit inaecessibilis natura, reeeplibilis lamen .nropter 1I0nitalem sualO nobis est, complens virlule omnia; seti qui solis participrtur jusLis. Simplcx subslantia, Op:llens virlutibus • unicuiqlle pr:rsells, div'idells de 5110 singulis, el ubique totus. Incircllmscl'iptlls ergll et illfinitus est Spirilus sanclus, qui disciplllorum sensus .separatornm inflldit, quem nilli! pOlest fallere. Angeli ad p:mcos miuebanlur, Spirilus sanctus alllem PQJlIIlis infllndebatur, Quis ergo dllbilet quin divillllm siL quod infunditur simul plul'ibus, lIec videtul'! Unus est ergo Spiritus s:metus, qui <\;Itus est omnibus lieèt separatisapoSlolis. El hìc aperlè dicit Ambr., serm. 43, in tomo iO, qllòd Spiritus s:mctus, qui es~ sllbstantia simplcx, cùm sit unus, d3tur pluribus. Alià quoque anctoritate (ad Rom. 5) hoc idem astrllilur, ,scilicet quòd SpirilUs sanctlls, qui est :equalis Filio, hominihus detur. Aitenim Aug.,;le Verbis Apnstoli, sic : Charilas Dci diffusa est in cwéibus nostris pe/' Spi,.ilum ,anclum, qui dalUs est t:obis. A quo dalUl' t Ali ilio fllli dcdit dalla 1101IIinibus. Qure dona,? Spil'itulll sanclulll. qui tale donum dal, qualis esl ipse, }lagna est misericordia ejus; donum dal sibi :equa le, 'lllia don 11m ejus Spil'ilus sanctus est. Prremissis bis et atiis plurillus auelOritatihus, aperLè monsLratllr quòd SpirilliS sallctus :equalis Palri el Filio lIobis dalu,'; IICC ideò t:lmen minor e~t Palrc el Filio. Un de Aug., in lib, de Trill., cap. 1111., circa finem, ait: Non ideò, inqlliL. minorem Spiritum salletulII, quia el eum l'atei· misit et Filius arlJitrandum es:. An viri sal/c/i el Eedesite prrelali dCIII, wl dare P085ill' Spirilum sane/uni. Quòd non danl hie osteudil. 4. Hie quxritur utrum el viri sancii .dcll1. YeLp.~ sinl dare aliis Spiritum sanctum. Quelli si :lIiis daut, cùm ejus donalio slIpra sit dicla processio, videtur all cis prucedcre Spiritus sanctus vel miLLi, sed crealor à creaturà 11011 millitur vel procedi l. Bestal ergo ul SpirituID ~anctum ipsi non dent nee possint dàre. Unde Aug, in Iih. t5 de Trin. : NOli aliquis discipulOl'lIm Chl'isti dedil Spiritum sanctllm. Oravant quippc ul velIire! in eos quibus m3nllm imponebanl, 1Ion ipsi eum dabant. Quem more m in suis pr;:epositis eliam nune servat Ecclesia. Deniql1e et Simon magus, offerens :'poslolis pecuni3m, cap. 26 Actorum, c. 8, non ait: lJate milli et hanc pOlestalelll , ut dem Spil·itum s:ln-' cLum : scd : CuicHmque, inqllil, imposuero manu8, accipial Spiri/um sanelum; quia n.ec Scriptllra superiù5 ·dixeraL : Videns autem Simon quia aposloli darent Sptritum sanctum ; sed dixerat: Yidens auIem Sill1011 quia per impoai/ione", manuulII apo8/010rum dare/ur Spiritl/' sanClus. Ecee his verbis oslelldit Aug. lIec apostolos, nec alios Ecclesi:e prrelatos dedisse vel dare SpiriluID S:llIctum. (111M non pOlSunl dare Spiri/Hm sane/um hic docet. 5. Et qllod plus est, nOli (IOsse etiam dare dicit in eodem lib. subdens: De Chrislo scriplum est quòJ aceeperil à Palre promissionem Spiritl\s sancti, et elfuderit: in quo utraqutl natura monstrata est, IlIImana scilicet e.t divina. Accepit quippe ut homo, effudit IIt Deui. Nos aulem aceipere qlJidem boc donum pnssumus pro modulo nostro; effllndere verò super ~Ii()s non ulilJue possumus, sed ut hoc fi :l t, Dculll SlIper eos à quo id efiicitur invoc.amus. lli8 yerbill, clprcl>Sè

PF.TIU I.mIBAl\DI dicit DOS Spiritum sanctum non posse super alios clfundere, id est aliia dare. Quod videtur cOfltrarium. .6. Sed huic videtur conlrarium quod Apostolus ad Gal. , c. 3, de se loquens ait : Qlli tribuit vobi. SpiritWIl, .et Qperalur cirlttlc. in vobis. Ecce evidenter dici' 6e lribllisseSpiritllm. Scd inlclligendum est hoc dixisse .Aposlolum, nonquia habcret poteslatcm cl :lUctoritatcm dandi Spii'illlln sanctum, sctl qllia min;"terium Jlabuerit in quo dabatur à Dco Svirilus sanctus, ut enim ait Aug., super eumdem locum, t. 4, exponens iIIud Apostoli vei'bum. Ab Apostolo pr~dicata est cis lides; IO quàprreiJicatione ad\'enlum et prresentiam SpiriUls sancti senseraÌlt, sicut ilio tempore in ·novilate invitationis ail'lìdem , ctiam sensibili bus miraculis prresentia Spirilùs sancti apparehal, ut in AClibus aposlolorum legil III', Apertè hic ostendit quomotlÒ'iHis Spirilnm sanctllm ApOSllilus tribllerit; non utique ipsum miltellllo iiI eos, sed prredicando eis fidem Chrisli ; quam iIIis recipientiblls, qllòrl"Spirillls sanctlls in eis esset, aliquibus signis visibiliblls monstrabatur. NOli er~o homines, qllanlòmcumque saneti, dare possunt Splritum sanctllm, DlSTINCTIO XV. ·(]TRUH Sl'IRITUS &ANeTUS A SEIPSO DETUII. 1. mc considerandum est, c"lm Spiritns sanetlls detur hominibus il Palre et Filio, qnod est ipsum temporaliter procerlt-re ab nlroque Vl'l mini, IItr"lm eliam a $cipso detnr. Si d:rlur·à se, et procedi I "cl miuitur 11 se. Ad quoII dicimus quia Spiriln~ sanctus el Deus ~st, et dOllum sive datulO, et ideò dat el dalur. Dat CJuidem, in quanlum Deus ; et dalur in quantulII donum t;ive damm. Cùm autem dooalio si ve datio Spiritils sancti sii opera:I io 'Dei, et commnnis ·sit et indivisa flperalio trillm personarllm , donaturilaque Spiritus 11011 tantùm à P:ltre cL Filio , seli cliam àseipso; unde Au~., in Iib. 15 de Trin., c. 9, dicit quÒll seipsum dato Slcut, inquit, rorpus carnis nihìl e,t alil1d quàm (aro, sic donum Spiril\ls sancIi nihil est quàm SpiritllS sanclus. In t:mtllm ergo dOOllm Dci est, in quan111m dalur eis qllibu~ datur. Apud se autem Deus eSI, etsi nelnini dalllr, quia Deus erat Palri et Filio ~oreter· IlUS anlcquàm rniquam daretllr; nl'c quia iHi dant et ipsc datur, el ideò minor est ilHs. Ha enim dalnr, sicui Dei dommI; tlt eliatn seipsum dal sicut Dells. Non enlm dicipOll'st non esse sure pOlestalis, de quo -di-ctum e~t : S piri/1l3 lIbi Imll .piral. Ecce apertè dicit .quòd Spiritus sallctus seipsum dato Si enim Spirillls ·Eallclus seipsum dare nOli polcst. et eum Paler dare pOlest, et Filius potest, uliqne Paler dare aliqnid el Filius (IUod non potest Spirilus sanelus. lIem, si Pater et Filills dallt Spiritum saoclum, nec ipse dal, aliflUid erK~ Paler Opcl'alur el Filius , qllod non operalur Spiritu& sanctus; dat ergo Spiritus sanclus seipSIIIII. Si aulem seipsum dal, lune et à seipso procedi t et mito titur, quod ulique verum est. Nam processio temporalis Svirirùs s:lncti vet missio, ipsius est donalio, et ipsa Dei operalio. Procedi t ergo Spirilus sanClus tem. poraliler à se, mÌltilur à se, quia dalur à se. ~Von esI mirum.i Spiri/IIS IllnC/tI. dica/tlT mitli ilei pro· cedere à .e, cùm e/ium Fili". dic(lIur mill; à le. ~. Ne autem mircris qnòd Spiritlls sallctus dicilur P1itti vel procedere à se. Nam et de Filio dicit Aug., in Iib. 2 de Trin. , cap. 5, quòd non tanlòm à Patre missus est, sed etiam à seifso et à Spiritu sanclo : qu:erens quomotlò Filius ve SpirilUs sanclus sit misBUS, còm ntcrque sit ubique t..\nquàm DClls. Nam uterqne, inqllit Ang., legilur missus. De Spiritu sanClo enim kgilur, Joan. U : Quemmitlet Paler in nomille meo. El i1erùm, ibid., 16 : Si abiero , rlullam eum ad "os. Et Filills de se dicit, ibid., 9:' Exivi à Patre, et "ni in mundul/I. El Apostolus dicit, GalAl. 4: 'lisi, neu. Fi/illnl .uum. In prophetà aulem Jeremià, c. 23, scriptum est ex personfl Dei : Cal/um et 'erTam eflo impleo. llaque ubiquc Dens est, ubiqne ergo est Fitins, ~que etiam esi Spiritus sanctu~. 1I1ùc erso missU$

~60

est Filins el Spirilq~ sanellls , u". eral. Qtlo/llodò intelligenda ,il miSlio ulrillflJlle. 5. Qllocirca qU:llreooum est qllomodò inlellig:rlnr missio Filii vcl Spirit6s sancti. Pater emrn sul\l<t • inquit Aug., in eodem libro, cap. 5, nusqllàm lt"Kitllr missus , scd Filins, et Sliri'lus sanctus. Et de Filia primo videamus quomorlò missum eum AJlOSloius dicat , Galal. ,,: llilil Dea. Filium lUI.,,,, (acl·llm e:Z mllliere; uhi salis oSlendit co ipso missnm Filium. 'luO factum ex muliere. Proinde milli à Patre sinilSpil'itll s:mcto non pOlllit, quia Pall'r inlelligilur.misisse eum c"lIn fecit ex feminà ; quod uliqlle 1I0n recit sine Sl'iritu sanclo. Ecce bic dicit FilÌlnr. missum à Palre et Spiritu sanclo. Quòd Q Spiritu IllnClo Filin. ail nlÌ..u. , auclorilalib.. con fimlalllr . 4. EtoquM à Spirilu sancto Filius sit misslls, ut aie Aug. in eudem, aucloritalibus cOlllirmalur, ipse C'Ill'istus dicit per Isaia1O,c. 48: NUllc miail me Domimu El Spirilu, ejuI. De hoc Ambros., in lib: 3 de Spirilll sancto, Clip. 1 , ila ail : Quis est lJui dicit : Ile mbit Domillul el Spiri/useju., nisi qUI venit à Patre, UI salvos faceret ~ccatorcs, id est, Chrislus t ergo el Pater Filium misi I, et Spiri1us sanctus.ldem in eo.;!r.m, c. 2 : Dalus eSI à Patre , ut lsaias d:ciL C. 9: P;'er na/U3 elt nobi3, el Filiu. clallil e.t nobù. Datus cst, aud1lO dioere, et li Spirilu , quia et à Spiri tu sancto misslIs est. Di{;Ìt enim Filius nei, Isai:e 61 : Spiri/liS Domini luper me, pTopler quod IIn:rit me, eIIangeli:r;ar~ pauperibulll1isit me, prll!dicare capliui. remil$ionem, etc. Quod cùm de libro Isaire legeret, ait in Evallgeli", Luc:c -' : Hodiè completa '" IIll!c Scrip/ura auribus ve~tris, \lt de se diclUlll esse signaret, nene au\em diIit, .uper me, quia qll~si filius homillls et IInctus eSI, et missus ad pr.edic:lOdum. Nalll secundòm divinilatem nOli sl:per Chrislum esi Spiritus, sed ill Chri510. Ecce his vCI'bis oslendil Ambl'osiu8 Filiulll esse missulll el datum nobis, uon laOlùm à Patre, sed etiam à Spir-itu sanClo. Uuòd Filiul .it dalll' eliam «aei",•. 5. Deillde ostendil esse datum eliam à scipso, Ìla dicens ineodp.mlib., e. 2 : Cùm ellim nOli dclinÌlum fllerit per proplteliam, à quo dalUS est Filius, o'\tcndilnr datllS graLià Trinitalis, nteliam ipse Filins se dedel'it. Eccc hic tlicit.qnòd «'i1ins se dedit, quia TrilIilas eum dedit. Si autem Filius à se datus est, à se ergo missus est, el à se proccssit. EL hoc u;iqlle \'erum est, et concedi OpOrlCI, CÙID ejns mi:;sio sit divina operatio. , Quòd Filiu. ,il mi..u. à .e. 6. Quùd aUlem li se miualur; Aug. aSlruil in Iib. i de Trin., diccns, cap, 5 : Furlè aliquis cogatnt dicamus etiam li seipso missnm esse Filinm , quia et ~[a rim conceplus, et parLus, opcratio Trillit;1tis est. Sed, inqllit aliqllis , qllomodò Paler eUlll misit, si ipse &e misiL? Cui respondeo qu:erClls ul dical : Quolllodò eUlll Pater s:mclificavit, si et ipse se sallclitieavil? llirumqlle t'nilO Dumillus ait, Joan. iO: Quelli Pater, inqllil, 'a~ctificalJil el mi,il in hunc rlmndum. Et alibi, Joan. 17: Ego 'Pro eil .anc/ifico meip.um.llem qu:ero: Quomodò P:tter eum tradidil, si ipse se lradidil? Utrumque enim legitur, credo respondebit, si probè sapit, quia una voluut3s est Patris, et Filii, el ioseparal.Jilis 0lleralio. Sic igitur intelligat, illam illcarnatiunem et ex Virgille nativilatem, in quà Filius Intelligilllr 11.1issns, uII1 eàtlemquc operatione Patris et Filii inseparalJilhcresstl [;tClam, nOli inde separato Spiritu sanCIO. Erg~ à Patre et l"i1io missus esL idem ..Filills, quia à Palre Cl \'CI'UO ejus faclum est ut mitterctur, id esI, inc.,rn:tlus hominibus appareret. NOli eoill. missus est mlll:lllrlo locum , CJ,uia in mUllllo crat. Quapropter Paler invisibilis una cum Filio secum invisibili. eumdem ~'ilillili visibilcm Caciendo, misissc eum diclus est, qui sr ila visiblli& fierct, IIt cllm Patre illv.isilJilis esse desisterei, id est, si in substantlà Ìll\'isibilis vcrbi incrcalllraUl visibilem mutata eur;\lIsiens vcrtel'clur , il:! Illissus à Patre inte.lligffetur Filius, ut lantùlU I11bllllS t 110D

.·t 1161

SENTENTIAUl'M LIDRI QlJATUOR. -

"ero

etiam miUenl eum Pall'e .iMeniflltur. Cùm sie p-sl aceepca forma seni. ul maDeret incommutabilis forma Dei, manitestum est quòd Il- Patre et Filio non allpareDtibus faetulil sit, quod lIJlpareret in Fitio, id est Rb iMisibili Palre cum invisibili Filioidemipse Filius visibilis mitteretur. SlJIIMI4Iun co'ligil qrue 1$ prtBdicli. Qstruun/llr. '1. Ex pra:dielis apertè mOlistr:ltur fjllòrl Filins missus est à P~tre et Spirilu .sancto, et à seipso; et QU3l sit ipsa missio, scilicet inCllrnatio. id est 118M factus est bomo, per quod yi.,ibilis apparoit; quoti esi. opas .eommune Patris ,et Filii, et Spiritlls saneli DamMt", cur dicil : A meipao non /leni. 8. Sed ad boc opponitllr : Si Filius à seipso misslls est, cnr ergo ait Joan. 8: A mcip.o nOli veni? :\d hoc Aug. respondet, in lib. de Tlin., cap. priùs cit., dicnns boc diclum esse secundùm fonnam servi, sccllndùm quam non fecit ut miuerelul', id' est, non (lperatus cst incarnalionem-, sed non secundùm formam Dei.

Utrulll ,enlel tanlÙmtllUSus siI Fili!ls, an S(IJp~. 9. IJìc qU3lritur ulrùm semei tantùlII missus sit F ,lius, an s:r.pè mittatur. Si enim missio Filii ipsius '1l1tùm illcarnatio est, cùm semel tantùm incarnalns sit, seme I lanlù~ videtur misslls. At si s:-epè miuilnr, est et alia ejns ffilssio qllàm incarnalio. Sed q'lal e~t iIIa? Numquid itterna genitura, miSsioejlls dicenda est, an ctiam alia missio qllrcrend3' esl? Quòd duobus modi, dicilur H/iu, mitti.

lO. Ad quod didlllus quòd dnobus modis dieitur Filins miUi pr:r.ter ilIam reternam genÌlnram, qUal inelrabilis est; secundùm qllam eti:lm missus posset dici. IIt videtl1r quibusdam , scd meliùs ac veriùs secnnJÌlm eam dicitur gC'nitl1s. Pr::étcr eam ergo, duobus mndis 'dicitur milli, scilicct, vel Cillll visihiliter I1IUndll a[lparuit carne indutus, ,'el cùm se in animas pi:l~ sic Iransfert, ut ab eis percipialllr ac cognoscatnr. HlIs duos missionis modo, aperlè August. dislin~uit iII )ib. " de Trill. , C. iO, diccns : Non eo ipso quM de Patre natlls est, missus dicitur Filius ; sed eò quòd apparuit bllic mllndo: Verbum caro (aclulII. Unde dicit, Joan. t 6 : A "alre exivi, et velli in nllllldum: vel tlÒ (Iuòd ex tempore clljllsq\lam menle percipitnr; s:cut dictllm est de sapielltià , Sapient. 9 : Emiue iIlom d~ crelis sancIi. tuis, et ù .ede magnitudilli5 ture, IIt meCUlli siI et mecum !aborel, id eSI, doceat me lahoral'e. Et tunc unicuique mitlitur, cùm à quoquam cogunscitnr atque percipilur, quanlùm cognosei et percilli po1est , pro captu vel proficientis in Deum, vel pcrfccI;e in neo anim:c rationalis. Quòd ucundiam allenam .emel, ICqlndùm a/leTUlII 8a!pa ail mi,.IUI; et ,ecundùm altel'llln 'UI sit 110/110, et secundùm allerlllli ul .it cum 1/OlIIille. t t. Ecce dislincti sunt duo modi missionis Filii: et lecundùm alterulll semel tantùm missus est Dei Filius, 5ecunilillll alterum s:cpè missus est, et miltilur quotidiè. Nam secundùm alterum missus est III sit homo, q'lod semel t.anlùm factum est; seculldillU aJtcrum ver{) loiuÌllIr ut sit cum bomine. quando q\lolidiè mitlÌ1ur ad sauctos, et missus est etiam aule illcilrnationem, eL ad omnes sanclos qui anle fuerullt, et eli3m IId ange!os. Ullde Aug. de }<'ilio, id est de Sapicntià Patris loqllens, lib. 4 ile Trin., eodcm cap., ait: Alilcr miuùnr Sapientia ul sit cum homille, aliter ",issa e~t Ili sit homo .. In animas sallctas se transfert, et amicos Dei ctl'rOpbelas constituil, sicut implet etiam sanClos angelos. Sed cìull venit pleniludo ~cmporis missa est 11011 IIt implerel angelos, nec ul essct angelus, nec III esse t cum hOlllinibus vel in hominibus, ut antea in p:llribus eral el in prophelis, sed ul ipsum Vel'bum lierel caro, id est bomo. Quòd .ecundùm alterum modllm dicitl,r miSlU. in mUli.

dum, &eculldùlll alterut1l nOli.

t2. Prrclerea notandum est qllòd cùm his dnobus

modis miUalUr Filius. secllndùm altel'lIm dicitul' mis~u; in Illuudum, sccundùm allerllm ,·CI'Ò non . t:o ('nim

un. I, DlST. XVI.

toodo mlssu8 dicitlH' In mnndum, quo\'isiliili'i mllndo Apparuil. Unde Aug., ill'eisdèm lib .. et C.1p.; ai' : Cùm ex tempore cujusquam 'mellte pereillitul', milti qui dicitur, sed non in hune mundum , 11011 enim sen~ihili ter apparel, id est, corporeis sensi bus pralstò est. Nam et 110S, secllndilRl quod mente aJiquid alternllm capimus, non 'in hoc mundo sumus; et omnillm justorum spil'itlls etiam iII canlC viventium, in quantnm divina sapinnt, non sunt 'in hoc mundo. Ex 'pr3ldiclis lillue~ qllòd pr:l't!'r inctT.'1bilem· geniluram, duoollsmodis miUitur Filius, scilicet CÙIII "isibililer' appapui', vel invisillililer percii,illlr mente.

Cur Paler

nOli

dicitur mis,,,•• ci/m-ab aliquo cognolcilur, 1ft Filill,1 '

t5. mc ql):m'itur CUI' Parer non dicitur misslls, cum ex lempore à Il"oqn:lUl' cognllscilllr, sicllt Filins. Ad qllòd dicimlls quia in eo est principii auctorilas, qu:e' non haltel de quosil, à qno Filills et Spil'itus sanctns • . l'ater enim est, IIt ait Aug. iII eisdem lib. et cap., principiùm totins flivinilalis, vel, si meliìls dicilur, deila-· tis, quia pl'incipium est Filii et Spirillis sancti. Nam • . III ait Ang. in codem, in /tnee. 2t :,gi voillisset etialll nens Pater, per suhjectam creatura m visibililer appa- . reret; absnrdissimè tamen aut à Filio quem genuit. ant à Spiri In sancto qui de ilio procedil', missus dice- . rctl1r. Congrllenter atllem iIIe missus dieill1r, qai in, carnc apparili t ; misisse aulem ille, qui in eli 1I01l:lpparuil. PUlaverulIt quidam Filium et Spiritum aanctum m;noru(uisse Patre, qllia mi"j dicuntur. U.ldeòqlle pulaverunlquidam b:rretiei, cùm Paler sit missus, scd Filius et Spiritus sanctus. Palrem essc majorcl/l, ac Filillm minorem esse et Spiritum 5:lUctl1m; alque Pall'cm , quasi majorcm. misiss6 ulrllmque quasi lIlinorem. Quod Aug. improba t in Iib. 4 de Trin., illis cnlltra dicenso Non ideò, inquit. arbitrandum esl minorcm esse Filium quòd missul est à Patre, nec ideò minnrem Spiritnm sanctum quM el Pater enm misit et Filius. Sive enim propter visibilem creaturam, sh'e pOliùs propler llrincipii anctorilatem vel commendationem, non propter in:rqualitatem vcl illlp;lritatem, vel dissimilitudinem substant:,e in Scripturis h:ce posi t:! intelliguntur. Non ergo ideò dicitur Pal~r misisse Filium vel Spiritum sanclulII. qnòd iIIc es,ct major, ct illi minores; sed maxim4Ì propter anctoritatem .principii commendandam, d quia in visibili crealllrà non sicul ille apparuil. Ecc .• ostensum est qu::e sit missio Filii. et qui bus modi. mittatur. 11011

DISTlNeTtO XVI. DE MISSIONE SPIR1TVS SANCTI, QV.« F1T IIVODUS VlSIBILITER ET INVlSlBlLITER.

MODI8,

t. Nunc de Spiritu sanelO videndum est, pr.-eler iIIam inf'.lTabilem et 3ltcrnam processionem quA procedit à Palre et Filio, et non ti scipso: qu:c fit ejml tcmpIJralis proccssio , qUal dicitur missio sive datio. Ad Illloddicimu~, quia sicut Filius duobus modis dicitur miLli, UIIO quo visibililer apparuit, alt.ero quo invisibilit.er à caslis menlibus percipitur, ita et Spil'itns sanctus à Patre et Filio ac à seipso duobus modis procede l'e sive mini sive dari dichur : uno visibiIiter, 1I1tero invisibiliter. Datus est euim visibilil creatura: demonSlratione, sicunn die Penlecostes. aliisque vici bus : et datur quotidiè in'\'isibilit.er, illabendo menti bus Ildelium. Priù. de itlo modo mi"ioni. qui fill1Ùibililtr, tlgi/. 2. Et primò agamus de ilio missionis modo qui fit "isibili specie. De hoc Aug., in. lib. ~ de Trin., cap. 5~ ait : In promptll est intelligere de Spiritu saneto cur IllisSIlS et ipse dicatur. Facla est enim qUòlldam creatur3l species ex lempore, in quà visibiliter ostendc· relllr Spiritus sauctus : sive cùm in ipsum Domi",,,n corporali specic columb:c descendit, si"e cùm iII dio Penlecosles factus est subilÒ de CO!lù sonllS, Quasi fen'etur flatlls vebemens, et visal suut illis Iingu:c di"js:-e sicut isnis, qui et insedit super IInumqnemqUt

PETRJ

CB3

LO~IBARl)1

\!Orum. [J:ec operalio "isibiliter ex pressa , et oculis Ilblala morlalibus missio Spil'it~s S31lCti dicl:l est: nOli III ap~3l'crcl cis ip~~ sllbslall~i3, qua ct ips~ !nvisibi. lis Cl lIIcommutablhs est, SlcuL Paler el FlilUs; ~ III mtlerioribus visis corda hominum commOla à temo llorali manifeslalione vcnicntis, ad occullam fClcrllilalem semper pr:csenlis con"Crlerclllr, Ecce his \'CI'bis apcriL Aug, iIIum modum missionis, qui visibililer exhiuclur, cùm lamcn ip,e Spil'ilus in sui na!ul'à noa ,'ideatur : qui IlCeill illis creatul'is magis era l quàrn in aliis • sed ad aliud. In illis cnim eraL, Ul per "as ad llOm!ncs velliclIs, ostcnoorctur cssc in ili is ad quos ill:e :realur:c veniebant. Non cnim Spiritus sallclus temporali motu IlInc venit, ,"cl iII homillcs dcscendit, sed per lemporalcm mOlum creatur:c sigllifical:l est t;piriLlialis cl il1\'isihilis Spirilo.s sancli illfusio. Et ut !lpeniùs ùicalll, per illum 1lI0dllIU missiollis Spil'ilùs 6:lIICli corporali ICI' cxhihilum. rnonsll'ala cst SVirillla. lis cl .anlcrior missio sanCii SpiriLils sÌ\'edonatio, ùe lillà agendum esI. CitI/! Filius ~jl minor Patte seclI/ldlìlll {orma m crelltam, i" qUI; apparllil, cU/'lloa et Spil'itus sanclus similil er? 5. Sed priùs qll:rrclllium eSI, cùm Fili"sùitatllr minor Patre sccundùm llIissionclil qllà iII l'arma crcalà apparuit, ,CUI' Cl Spil'illiS sallctus II/)II dicatlli' similitel' I"inor l'aire, CÙIII iII forma Cl'calà appamit ? :\alll dc }o'ilio quòd mil~or Sil P:ltre, sccunliulD f.orm:ulI li"à lIIisSIlS apparUit. aperle nst('nd :t Au;;" III , lib. 4 de 'l'l'in" dicells, cap. Hl. 11isit Deus FiiÌlllII'UWll, (/Ù:lum ex /lIuliere , (ac/tllli sub lege, Gal. 4 ; lIs'lue adeò p:!I',"um, ut factum; co itaquc missum, f1l1o t:ICIUIIL FalC3nlllr crgo factulll, millorcm; ct iII tanllllll lIlinol'cm, in qU:lIItulll ':''\ctum : cl iII ,tal~tu,m ~;Ie tll l ll, iII 'tualltull1 missum., Ecce halJcs, qllla F,II:US l:I 11 1I:wtlJ lU t'51 missus, id CSI, factns, minor CS,l l'all'e, CiiI' erbo Spiritus sanctus nOli dicall!l' Palre minor, cùm cl ip'c (Tealuram assumpserit iII quà apparuit? qlli:\ ali! ~ l' Spio ritus:lssumpsit Cl'eatlll'alll ,n quil upparuil, aHl \~ 1' FiLu:i. Nam Filius accepit per uuiolleul jJcrsona~. ~; piritus '\'erò nOll, Filius cnim acccpit hominclll~· ita III t:CI't!l h01ll0. Spil'ilus verò suncllls non ila accepit CUlulll h,,;n, ut ficret colUUlua. De hoc , AlI~ , .jn li!!. 2, dn Trin " :Iit, cap. 6 : Ideò 1l1lStlu:m) scriplllill cst qllòLl Dcus l'atei' m~jor sii Spiritu S:lllctO, vel Spiritus sancl!ts minor Patrc, quia Ilon sic esi assu/lIp!:1 Cl'cf,IIII':) iII quil apparC!e,1 ~pÌl'it~s S:ll!ctus, siclI~ ::SSUI,lll,tIlS C,I ]o' dius homlllls JI) qua for;lI:1 IJlS II IS DCI 'Vcrhl Jl e f~ o ll3 pr<l;sentarelur, 11011 ut h"berclV erbnm Dci t it Ul aUi bancli s!lpienles, se~ qUlld il 'HIIII Vcr}JU!tI er:: l. Al i :~ : 1 est cllilll "cl'bulll !Il C:,l'Ile, alllld \el'bulli (':11'0, Id esi aliud cst VCl'llulll iII homine , a!iud \'e:'h:llll esI 11O~o. Caro enim pro l:omÌ.lc posita cst in co (plOd ail J031l. i : Vel'bwlI caro (acIlInI est, NOli \:l'go tiic ass~mpta cst Cl'ealura iII qu à apparuit Spiritlls ' ~allc lU9 sicul assumpta est cllro ' iIIa et llU/lI!lIl:) funna ex. Vir~ine Mal'ià. Non enim coluinllam , vel illum Ila\11II~ ,"cl illum igllcm bea l,incavit sibiqllCill unitatCln 'pCI'SOJKe cOlljunxiJ iII i\!temum. J<;x pl':l:dil.lis ;Ipcl'lè ostensum eSI SC~I,lIIdÌl~1I quid. Filills dicalur minor Patrc. etqllare FIIIlIS dicalllr IIllnOr Patre , Cl 1I0n Spiritus sanctus. Quòd Jt'iliu~ secundù/II quòd 110/110 (aCllI,~ esI, Ilon lIIodo PalTe, SciU. ~pirjlu $allclo, el cliam $cipso mil/ol' esI . 4. Notand1lfil autem qllòd FilillS ~l'ClllldìHn qllòJ homo factus est, 11011 Lalllùm Patre, seù Spirilu sancIO eLeliam seipso minor dicitlll'. Elquòù eliam seipso llli:lor tfcatur sC,ClllIJùm funn:\111 seni, AIIl;. ostendit in lib , 1 de Trin" dicens, cap. 7 : Erra\'erunt bomines, ca qu:c de Christo sccundùm homillelll ,liela sunI, ad ejus sullslaillialfl 'lll:e selllpitcl'na c~ l lrallsferelltes ; sicut iIlud qllOù ipsc Domil:us aìt, Joan , t4; Paler major me est, quod propler l'o r1II:J1fl servi ,'el'itas dicit : sccuudùm (jueIU I\l n(]lIlll, CLiam scipso millor est Filius. Quomorlò ellim II~\II etiam seiplìo minor factus est, seipsulII e:riIlUlllviI, IOl"llalll Iffl'i flccipiells. Philip, _ 'I ~ou enim sic ~,: C(' pit forl\l:tlll sen'i • ut alOilLerd fOI'Dlam Del, ili 'tua

gui

erat :cqualis Patri. In rorn.à crgo Dci, ulligellitu~ Pii' tris :cqualis est Palri; in formà sen'i, elialO seipsQ minor esi. Non ergo immerilò ScriplUl'a dicil ulrumque scilicet cl requalem Palri FiliulII, et Patrem 11IajorcIII l'i1io. Iliud cnim propler Dci forma m • hoc aUlem proptcr fOl'mam servi inlelligitur. Dc hoc eodem in Iib. 2. de Trin. Aug. ail, cap. t : Dei Filiu! est requalis Palri secundùlII Dei l'orlllalll, ili (Iuà tSI; ct minor Falre secullùùm forma m servi, qua m accepil; in qllà non modò Palre, sed eliam Spirilu sallClo; nec hoc lalllùm • sed eliam seipso minor iD\'elltus eSI. l'mpler quod, ul idem in Iib. conlra Maximillum ail. non luntùm Pa~re, sed eliam seipso cl Spirilu sanclo minor faclus est, et eliam milloratus paulò minùs ab ange!is. Est ergo Dei Filius, ul ipse ail, iII !ib. t de Trin" cap, 7 : Deo Palri lIatllrà :cqullis, ballilu '!Iinor, iLi eSI, iII 'Ìlrmà scni quam :Icccpit. lIis lll\ctoritatibus ostcllùiltlr apertè Filius seculu.lùlll fOflllalll servi millor Pall'c. el seipso, el Spiritn S:lIlClO, Uilariu$ aliler dicil, sci/icel quòd Plllu ~itllwjùr, /Ice Filius lamen minor, !'i, Ililarius :1utem dicerc viùetui' f1uM Palcr majnr siI Filio, nec lalllen Filills minor Patrc. Paler cllim clicitnf 1ll3jnr proptcr :1ucloritatem, qllia iII e li esl ailclol'itas gcneraliollis; secunùùlIl (11Ialll dicil, Joall. 1.1: l'alcI' majol' m e esI. Et APOSlulu; , Philil'P. 2. : DOI/IIt'ÌI ci IlOnlett quod est $uper Ollll/~ IIOII/CII, lùm crgn ail : l'II/a mC/j ul' me c~1 , hoc est ae si diccrèt. donal'il mihi HOIIICII. Si ergo, influit lIilal'ill5 in, Ilu, 9 du Trill" Ilonaillis auClol'itate Pater lIIajol' c;;t, nUOlquid per Iloni cOf)fessioncm Filius minor est? Majllr ilaquc dilIl:liOS cst, seti minor jam non c;;t cui IIllllm esse dolIatlll', ait CI!!Ill, J0311. 1 : Ego et Paler l'/wm IiIWIlf~. ~, i 11011 hoc dOll::tllr Jesu ut contilcnllus siI in glorià ilei Pat!'Ìs , minor Palre est; si alltcm in eà l;lol'ià ci donal.lIl'esscq!là Patcr CSl, halle, et in donàllli, :1lILLol'it.:ltl! quia majol' est .. CI in liollaticollr~ssiolle qllia um:m suni. Majol' ita(llIC l'a,tel' Filio est, et pl,",è llIaj or ; cui lantùm donat esse , qU311lus e~ l ip, e. cai iUIl:lscilJi!ilatis csse imaginclIl sacramento IlJl i"it:;lis in:pal'lil , quem cx se iII formà sllfl generai. Au,lisli , b :tol', '1l1iJ st:pcr hoc dicat lIilar., cllju:, "'l! rha lIhiCU!ll ijUU UCCUI'I't:J'illt Jiligclllel' Ilola, pièquc illlcl!ig.-!. DE

)/ISSIOXE

DISTINCTIO X\' II. QUA.

SrU\lTUS f),~:'I C T/, r.ITTlTl:n.

IX"ISIBI!.ITfiR

f. Ja:n IlIlIlC nccclIalllus ad assl ~!la ;: dam mis-io::cm Spi ritù; sancii qllà ill\'isiuililcr lI1iltitUl' in conia fideIiUIU , f{am ip.ic Slliritus sail clUs, Ijui Deus est, ae lertia :IITrillit:ltc pel'sonl (ut supra oslensUIll est), à l'all'c c t Filio ae scipso tcmporaliter procedi t , id est, mjttilur ac donatul' fiùelillus, Sed qU:11 sit ista missio sivc donatio , ,'cl quoIllodò fiat, considerandllm esI. Pro:mitliluÌ' quiddam ad IIallc oslenSlonem lIecessarilllll, SClliCfl quòd S Iliril/l8 51111Cluscsl cllari/as q!là dillgiIIW$ DeuIII el proxilllwn. 2. Iloc aulcm ut intclligibiliùs L1ocel'i, ac plelliùs perspici l'alea t , pl'a.~lI1ittcndllm esI qlliddam ad hoc \':11Jè ncccssarilllll, Dictllmquidmn est supra, ct sacris auctoritatibus ostclIsum , qllòd Spirilll s sallClllS :lInor c; t Palris cl Filii quo se invicclll amanl et uos . Ilis autem addendum est qcòJ il'sc idem S pirillls S3nctus est amor sm~ ch;\rita,. q"~ Il liS diligillllls llcurn ct pl'oximulll ; qu:c chal'itas cùm ita est in 110lli" III 1I0S faciar diligel'c lJeulII l't proximll:ll, IUlle Spiritus S3nctus clicilur milti "ci dari !l obi,; et qni dil igit ipS311l dilectiollelll fJuà diligit proximum, iII eo ips\l DculII Jiligit, qaia ipsa dilcelio Dell" e, t, id c.!, Spiritus S:llICtuS. ..1uclorilalibus ita esse CO/1 firmaI, 5. l\è alltem in l'e lantà al iquid de nOSlro in fiuere \'idè311lIlr. sacris aucloritalihlls quO(! dictlllll est cor1,,~ ,; rC IllUS. De hoc Aug" iii lib, 8 de Trin" cap. 7, ait ; Qui proximulll diligit, cOllsequens est ut ipl:am j'I'<l;cil'uè Jilccti<lnem dìlig~t . J)eil5 au'~em dilectio e-sl :

,---- - ,-

SENTENTI:\RU~l LIBRI QUATUOR _ -

565

conseqllcns ergo est ut pr:ccipuè Deum diligat. lleln III eoucm : Deru dileclio est, ut ait Joannes APOSlOlus t Episl. , C. ut quid ergo imus et currimus in suhlimia crelorum et ima terrarum qu:erenles eum qui est apud nos, si nos apud eum esse velimus? Nemo dical : Non novi qnid diligam; diligat Cl'alrem , et diIi,al eamdem dileclionem. Magis enim lIovit dileclior.em quà diligit, quàm fratrem quem diligil. Eccc jam potes Illltiorem Deum habere quàm fratrem. Plauè nOliorem, qllia pr~sellliorem. quia interiorem, qllia l'erliorem. Ampleclere dilectionern DeUIB, el dilectioIle :unplecll:re Deum. Ipsa est dilectio qUal omnes bonus angclos, et omnes Dei servos consociat \'inculo li:lul'titatis. Quanlò ergo saniores sumus à tumore S11pt'rhion, tamò sumllS dilectione pleniores : et quo nisi Il.. 0, plellus est. qui plenus esI dilectione? His vel'bis salis ostrudit Aug. quòd dileclio ipsa qua diligimns Ilellm vcl proximum, Dells est. Sed adhuc apertiìls io codem lihro subdit dicens : Dilecliorfem quanlÌlln cOlllmelldal Joanlles Apostolus altelldamus. Qui diligit, iuquit, ibid. , C. 2, (l'atrem, iII lllllline manel , el scandalum in co 11011 CS/. Manifestum est quòd juslili.c pcrfectioncm in fratris dilectione po, uerit.Nam in qn'l sc~ndalum non cst, utique pcrfcctus est. Et tamen ,'ideturdilecliollelll Dei tacuisse; quod nUlIlJllàlll faceret, nifi quia in ipsii fraterna dileclione vlIll illtelligi D~um. Apertissimè enim in ea llem Epistola paulò post , cap. 4, ait Ìla : Dileeli"imi, di/igalllu, illvicem, (iuia dileelio ex Deo esI, et olllllis qui diligil, ex Deo llUI1I8 esI, cl cogllovit Deum. Qui 1I0n diligit nOli c09'/Ofiil lJeum, quia Deul dUcelio esi. Ista cOlitextio salis llpertè dcclarat eamdem ipsam frat.lrnam dileclionem (Ilam fraterna dilectio est quà diligimus inviccm) non snlùm cx Deo, scd eliam Deum esse, tanta :lllctoritale pl':rdicari, sciliceL Joannis. Cùm ergo de dilectione dili;;imlls fratrem, de Deo diligimus fralrem; nflc fieri POICSt ut eamdem dilcctiollem non pr:ccipuè diligaDllls qua fralrelll diligimus, q;wniam Deus diIectio est. Item, qui non diligit fratrem nOli est indi'l'Ctiolle: et (lui non est in dill'elione, non est in ,Deo, IllIia Deus dilectio est. Ecce apcrtè uieit fl'ateruam tliil'clionem Deum esse. fJuiJd (l'a/erna di/eelio cùm IÌt Deul, nOli est Paler, vel Filius, sed /antùm Spirilus SUllelus. -'. Cìlm autem fraterna dileClifJ sit Deus, nec Pater esl, uec Filius, sed l~nlÙJll Sllinlus SantluS, qui proprie in Trinitalc dileclio ,cl dl:ll'Ìlas dicitur. lìnde AlIg " iII lih. 15 de Trill., cap. 19 : Si in donis Dei uihil c ~ t majns charilale, et /lullulIl est majus donum Ilei qllàm S~lirilus S3I1CtUS, quid conscqucnlius est, qllàlll IIt ipse sit charitas, qu:c dicitur et Deus eL ex Dcn? Ila euim !IiI t Joall. " : Ditee/io ex Dea e$t. Et ll!lulil (lOSL : Deul di/ee/io e.l. Ubi mallifestal eam se dileclioncm dixissc Deum. qua m dixit ex Deo; Deus ergo ex Deo est dilectio. hem iII eodem cap., Joalllles volens de hàere aperliùs luqui : ln hoc, inqnit, cogllo.cimu." quia in ipao lIIonemus, el ipu in lIobi, , quia de Spirilu suo dedil nobi,. Spirilus itaque sanctns, dc quo deuil nobis, racit nos iII Deo manere, el ipsum in /lobis; hoc autero racit tlilectio. 'pse esL ergo Dells dileclio. Il)Se igil ur signilic3111r uhi lelliIUl': Dev.$ dilee/io est. Ex his ergo apparci quòd Spiritus ~:lHCLUS tharÌlas est. Quòd non est dictum per eausalll illud: Dells cltal'ilflS esi; sicill i/lud : 7'u es pa/ienlia mea, el s1les lIlea 5. Seu Ile fortè aliqllis diCo1t iIIud esse diclulll per eXl'ressiont!m causre : Deu. cltari/a. eSI, eo scilicCL quòd cbaritas sit ex Deo , et nOli siI ipse Dens; sicut dirittlr: lJelll oollra pa/ienlia est, el 'pe, , 1I0n quòd il,se sit ista, sed quia ista ex Deo sunI; occurl'Ìt AlIg., Ilslendens hoc nOli esse dictllm percausam, sicut illa, iu lib. f5 de 'frin., cap. t7, dicells: Non dicturi &lImus ch:iritalem nan propterea esse dietam Deum, quòd ipsa charitas siL ulla substantia qUal Dei digna lit nomine , sed quòd donum sii Dei; sicut dictum e,s t de Deo: TII es palimlia mea. Non utique ideò dicturo ' eil ' Tu es valimlia IIIffl, quòd Dei subStallLia est nostra

Llil.

--------........,---

r, DlST, XYIf.

palicntia, srd quia ah ipso nobis est.UlItle psal. 6i. Ab ipso est palientia mea. HUlle eniOi se/lsum (.. cii'; refellit Scripturarum ipsa locntio. Tale est ellim : 7'u es palielllia mea, quale est: Dominespeslllc,1, cl Deu. meua 'tliscrie.Jrtlia mea; etmulta simili:!. NOli estautem dic'ulII: Domine ~hari13s mea • aut: Tu es charitas mea. aut: Deus rharitas mea, seti ila dictum est t Joan. ~ : Deu. e"arilaS esi, sicut dictllm est in Joan., c." : Dell, .piriIus esI. Hoc qui non discernit intellectum à Domino, 1I0n expnsitionelll qU:l~rat à lIohis. Non enim apertiÙs,. qnidqu:\Jn possumus direre j Deus ergo .charitas est. Ex prredictis clareseit quòd SpirilUs sanclUs charitas est, quà diligimus Dculll et proximurn j ullde faciliui e~t nobis ostend~re quomodò Spil'itus sanctus mittatur sive detur nffhis. Quomodò Spirillls sal/clus millillur, vel delur nobis. 6. TUBC cllim mini ,'cl' dal'i dicitur, cùm ita in nobis eSI, ut fariat 1I0S diligel'e Deum et proximum, qllòd ma,lemus in Deo, et Oens ili nobis. Unde Ang" hunc missionis modulO insinaans, in Iib. t5 de l'l'in., C. 70, ait : lleus Spiritlls s3nctus, qui procedi' ex Deo, cùm daino /'11 el'i t homini, acecOlIiL eum ad diligclldum Deum et proximum. eL ipse dilcC1ÌlI est. Non enim habet homo unde ditigat Dellln, nisi ex Deo. Ecce qUllmodò datilI' velmittitur nobis Spiritus sanctus seculldùrn ((uod diciturdatum, sivc donum. Qllod donum commendaI Aug., explanans apertiùs qllomodò detur, in eodem libro. Di/eelio, inquit, Dei, diffusa est in cordibus 1I0slri~, ul ait Apostolus, Rom. 5., pC/' Spirilum salic/ulllqui daluseslllobis. Nullum est isto d'lllo Dei excellcnLius. Solilm est 11uod dividit inler lilios rcgni ct filios perditionis. Dantur et alia per Sjlil'itulll mnllcra, sctl sine charitate nihil prosunt. Nisi ergo tanlùm impartialur cui1luam S}lirilus sanctus, ot cum Dci ct proximi faciat amatorern, à sinistra non tra-nsfertur ad dexteram. Neque Spiritus sanctlls Jlropl'iè dicitlll' uOlJum, nisi pl'OplCl' dilcctionem; quam qld 1I0n habuerit, el si loqualul' olnllibus li"guis, el //abueril propheliam, et ol/mem scielJliam, et Olllllè/li {idem, el distribue,.il ol/mem sltbs/ulItiam Sltanl, el /1'11dii/erit corpus suum ila ut ardeal, 1I0n ei prodest (3 COI'., i5). QuanllllH ergo bOllum est sine quo ad :ctcrnam "itam ucminem lanta bona perduculIl! Ipsa ,'erò dileclio rei charitas (nam unius rei nomen est utrulIlqUl') perducil ad regnum. Dilectio ergo, qu:c DClJs est, ct I)ropriè ex Deo est. Spiritns S:tIlCtUS est. pOI' quem dilfunditur in cordibus nOSl!'is Deus cbarilas, per quam nos tota inhabilaL Trinitas. Quocirca reétissimè Spiritus sallClus, cùm sit Deus, vocalur clialll donulfI Dei. Quod donum propriè quìd nisi charitas, inlelligendum est; qu:c perdudt ad Deum, et sine qu:' (IUodlibeL aliud Dei donum non perducit ad Deum. Ecce hìc aperitur quod supra dielum eral, scilicd IIUÒII, charitas siI Spirilus sanctus, ct donum exccllentius;, et quomodò hoc donum, id est SpÌl'itus sanctus dclllr, lIobls, 'scilicet cùm ita impartitur alieui, id esL, ila habet cssc in aliqllo, ut eum l'adat Dei et proximi ama , torem, Quod cùrn facit, tuncdari dicitursive mitti alieui-; eL lime ilIe dicitllr propri è babcre Spiritlllll sallcllllll. U Irù/II cOllcedendul1I sit quòd Spirilus sanclus altr1eatut, ili "omille, vcllllagis ve/lllinil8 IIabealur tlcl de'III/'. ' 7. Hìc qll:r.rilur, si charilas Spirilus sallClus est, (:ùm ipsa auge:lllll' et millualur iII homine. el ma;li; ct milll'ts per di\'crsa tempora babeatur; ,ulrùm ('011ceuenullm sit quòd Spi1'Ìlus sanctus augeatllr vcl minuattll' in homine, vel roagis et millùs liabealllr. Si enim in homine augetur, el magis vel minùs datur et hab<llur. mutabilis esse videlur, Deus aULem ollluino immlltabilis est. VidetUl' ergo quòd velSpiriws sanclu,; non sit charitas, ,'el charitas non augeattlr ,'e I minua lur in homine. ltem cbal'itas et non habellti datur ut babeat, el babcnti ut pleniùs habeat. Sic ergo Spiritus sanctus charitas est, eL non habcnti datur UI haheal. et habenli ut pleniùs habeat. Sed qllomodò dalur non babenli, cùm ip~e ut Deus !it ubique et in olDnibus creaturis tolus j et quomodò plcniùs dalul' vel hab;)luI' slne Sllì IIlUla\:ùlleY

PETRI LOMBARDI RelpolllÌo ad primmn tpJ/Rslionem. . 8. His ilaque l'cspont.lclI1us, dlccntes quòd SpirÌLns sancllls sivc charitas peui'l'as immutabilis est, nec in le augctur vel minuilur, nec in se rccipit magis vel minìls: sod in homille vel potiùs homini augelur ct minuitur et magis vel Olinùs datur "el habctur , sicul Dcus dicilur magnificari el exallari in nobis, qui lamcn in se ncc llIagnilicalur nec exnltalllr. Undc Propheta psal. 65 : Accedat homo ael COl' allu»!, et cxallabitur J)eus. Sllpcr quem 10clIm ait auetorilas (i): Dcus non in se, s~d in corde hominis grandescit. Sic ergo Spiritus sanclus bomiui datllr, et datus ampliùs Ilalur, id est, augelur, et m:lgis et minùs habetur; et lamen immulahilis exislit. Respollsio ad &eculldl/m. 9. Cùmque llbifJue sit et in omni crea!urà lotus, sunt lamen multi qui eum non habcnt. NOli enilll 001IlCS Spiri!ulll sanclllm habent, in (Illibus es!; al inqllin et irration:lhiles crea!urrc habel'cnl Sjliritlllll ~allctulII, 'lliod !idei pi~t~s nOli adJllillil. Alfetorilate cOl/firmat Iltramque ,·eS1Jonsionem. 10. Ut autcm cerli!IS liat qllod dixinllls, auctorilate conlirmClllllS : Quod Spìrillls S:llIctllS m3gis :lC minùs pel'cÌpiatllr et homini allgcatllr, c! nOli hàbclIli detur, el habcnti ut plll~ habealllr, Aug. oSlendiL slIper JO:lllnem dicens : Sine Spiri!u sanClO conslat nos Chrislulll non diligcre, ct !'jus mandat:l sen!1rc 11011 posse ; et id nos posse, :llque age re lanlÒ minil', qll:mlò il!um pel'cipimlls minùs; tantò verò ampliùs, <JlIan~ò illulII percipirnlls amplìùs. Ideòquc non solùm 11011 habrllli, \'erilm etianl habenti nOli incassùm prolIIi:titur. Non habcllri IllIitlcm, ut h:1beatur; habenti :Lllem, ul ampliìts halJca!lIr. Nam si ab alio minùs, d ab :Ilio ampliìts non haberctnr. sanelu; Elisells S:'lleto Eli:c non dìceret, 4 Reg. 2: Spil'itus qui esi iII le, dUlIlo sii in me. Ch/'Ìsto autrm qui eSI Dci Filius, 11011 (/(i mellSUJ'fIIII dalus est Spiritlts; Joan, 5. Neque rnim sinc gl':Jtià Spiritùs sancti es! mcdiator Dei et h'lIuillUlll homo C!tristus, quòtl cnim est ulligenitus Dei Filills :cqualis Palri, non esI grali;I~, seti n:ltur:n. !"iIlÒtl aulcm ili IInitaLem persOIl:\' unigeniti assllmptlls est h01110 , grali:c t'st, non natllriC. t:a~tcl'is alltcm ad IIICIISllralll datllr, et datlls additur, donce ullicllique pro lllodosu:cpcl'fectionis propria mcnsllra eompleatur. l~c:cc eX[lrcssè habcs (IUÒ.tI Spit'ilns SJllctus magi:; ct minùs datur l'el accipillll', ct homini datlls angelut', ct h3bcnli et non habcllti datur, qllia Spirit:ts sanclllS est chari:as qll~1! lIollluhcnli ualllr,et in habente :IllgelUI' ct pro[icit. lmò, Hl. vel'i ùs CI magis prrpl'iè 10qual', hOlllo in ei! prD!lci t et deficil aliqu:llldo; et lulIC ipsa dicitur lll'ofiecrc vel deficere, qll:.ù tamen IICC prolicit nec delicil iII se, quia Dells eSl; unde AlIg., in Illlmil. !) soper EpislOI:llll Joan., ait: l'robat Stl quisfjlle qll:llllitm iII ilio pr"f"ceri! charilas, ,"cl potiils tlUantÌtlll ipsc in (;h:lrit~tl(, pl'oftccrit. Nam si charilas ])CIIS est, !ice deficit nec prolicit. Sie ergo in Ic pro!icere dicitul' chal'itas, qllia tu in ea pt'olìcis. Ecce (Ino~ modò intelligcndllm siL cùm dicilur Spil'itus sallctus allgcri iII uobis, qllia BOS in co scilicet proficimlls, sic et alia IllIjnsmolii. . Quòd aliq fli diclllit Spidlltll! SUllclulIl 11011 elSe cfta/'itllte/Il qUlì dili!Jimlls Deull! et proxilllum.

il. SlIpra diClulII esI quòd Spiritus S:lUC!IlS chari· tas est Patris et Filii , qu:\ se illvicem diligun! et flOS; d ipsc idem est cI,a/'ims qUIE diffullditllr iII cordibus lIost/'is, HOlll. 5, ad diligelldum Deum et proxiullIlll. !i"rlllll allerllm omncs Calholici conccdunt, scilicet tjllòd Spil'itlls sanClllS sit eharitas Patris et Filii. Quòd :,lIlel!l ipse idem sit charitas qua diligimus Deum et proxil\1llifl. il plerisqne negatur. Oicllnt enim : Si Spil'ìlUS sallclns charitas e~t l'alris et Filii ct nostra, eadetll ergo cklfilas est qna Dells diligil no~. et qua nos diligillltl5 elllll. 1I0c alllem salletOl'um aucloritates ueGare ddclllllr. I)ieit cnim Allg. iII lib. de Spiritu ct l .il lcr:i : Unde cst dilcClio, lIisi nnde et ipsa lides, Id (' !!abe;!.r in antiquo, CIU.iodor-i.

est, à Spiritu sancto' Non essei cn/m in nohi~, nisi .nrrunderetur in cordibus noslris per Spirilum. Charil,,! aulem Dei dicL'l cst dilTtlndi in cordibus nos:ris, onn 'luà nos ipsc diligit, sed qllà 1105 raeil dilcClorcs SIIO:>. Sieut justilia Dci dicilllr, 'luà nosju:;li ejns lTlunere .·rlicimur; Cl Domini saltls, 'luà nos salvat; cl Iitlcs Chri· sIi, qllà nos Ildeles facit. lIis vcrbis vidctor mnnslral'i distillctio inter chariLatem, quEl nos DClls dilig:t, et quà 1I0S diligimus. Et sicllt justitia nostra dicitllF Dei, non qllild ipse sit eà justus. sed quia eà nos jllslos CaCii, simililer et fidcs et sallls. sic videtur .ticla ()ei eharit!ls, qll:n est in !lobi" nOli qllòd ipse eà diligal, 'sed 'luia ea nos diligcl'e flcit. Dc hoc etiam idem Aug., in /ili. :l5 de Trin. ail, c. i 7 : Cùm Joannc3 commemoràsset Dci dilectionem, nOIt quà nos cum, seti quà ipsf! dilcxit nos. et misit Filium stlum liheratllrem pro peccatis nosll'ÌS. E('cc ct hìc vidctllr lIlanife,;tè dividere dilcctioncm qllà nos diligimus DCllm. ab' e;\ qua ipsc di!igit 1I0S. Si ergo, inquiullt , Spirilus sallctus dilcctio cs! qllà Oeus diligit, Cl quà Ili'S dilgilllus, duplex dilcClio cSI, illlò duo dh'ersa est, qll0d ab.urdllm et à veri late longè est. Non crgn dileclio quà ùiligilllus, sed ({lIà DClIs lantilm dili3it 110S. Respollsio ael pra:elicla delermiTUllls lIuctorilale&. 12. Uis rcspondemus pl';edictarum :llIcttlrilalllm vcrlJa deterllIinantes boc modo: Charitas Dd dicla est diffundi in cordilms noslris, non qua ipsc nos diligit; scd quà nos diligere C:lcit, etc. IIìs "crbis non divitlilur IICC diversa ostclldilur charitas quà Dcu!! nos diligit, ab eil quil nos diligimus; sell pOliìls eìm, sit una eadem charilas, cl dicatur ipsa Dci clrarilas, ct divcrsis de causis et ratiOIli/llIs Dei ch~rilas appellari in Scriplurfloslenditur. Dicitur cnim Dei charitas, "el qllia DClls ea diligiL nos, vel quia nos eà suos, dilcclores facil. Dete/'/IIilltllio prillllE auclorilatis. i5. Cilmergo :lÌ! ApoSlolo tlicitur, Rom. 5,: CIIl:ntas /}ei diffullelilur iii cordillllsllos/ria, nOli est dicla charitas Dei IjUÙ di!igit nos, sed q1l1l facit nos tliligere, id est, nOli ibi nppellatur ehal'ilas Dei, cò quùtl Dells nos ea diligil, sccl cò fJuòd 1I0S eà sul dilectol'es f.leil. Et (Illild e:\ l'al ione possit dici ch:nilas Dei .'illia 1I0S l'A dilig,!re faeit, ex simili j;cnérc locutiolli5 oSlellrlitur, siCIII dici!ltr jllslitia Ilei Iluà nos justitical, el Dllmilli salt:s quà ilO. sal\'a!, et lides Christi qllà no; tlrleles f'lcit. J)clcfllIinalio seCIW(/Ct' . U. Simili!!'r CI :di:11ll c\pollimlls :lnclori!atem ubi nit dileCliolll!1ll Dc; commellloral'Ì, 11011 qllà n05 CII III , srd q::i\ ipse dile\il n05; :le si J :cerct: CommemoraI diicctiollCIlI Ori, Ilon :;ccUrlrlìlll1 quòd C3 nos diligimus DCUIB, seti seCllilllùll1 fllltÌrl ip.e cii diligit no •. 11/iud olljiciUll1.

i3. Seti aliull C,I, iml'liunt, quo,} mngis urget: dixil t!:.im 511pt'a Aug" lih. tic Spiriltl et Liucra, c. 52,

(l'.ù:1 dilectio csl il ::'tl'it'itll S:lllcto, il quo fitlc~ Sieut ergo Ci (ks n:m c,;t Spil'ilus sanctns à quo eSI, ila nPoc c:harit:ls. QlIolllodò crgo SjlirilnS s:lnclus eSI, si ab ipso cst 'I l'<UlI ~i ab ipso ('sI, et ipsl1 est, ergo Spiritus S:lnClIlS il scipso esi. Ad quod dicimlls : S. :rilus sanclus qltidem il seipso non est. scd lamen il scìpso datur nobi" ul SUpl':l dictum est; dal enim seip ,ulII Il:>his SpirilllS s:wctus. Et ex hoc senslI dic!1l1ll est qnò,1 charil:1S ah i[lso est in 1I0his, et lamen ip3a Spil'itlls S:lnCluS cst. Fides 3lttem e,t 11 Spiri Ili saltclo, l'l nOli est Spil'ilUS sallclus, quia donlllH \'el daLlllll ~() lummodò est, non Dells dans. Quòel alin~ illdl/culIl ratiolles el auctoritalcs ad idem proballdulII. 16. Alias quoque indllcunt rationcs ad idem oste 11dendllll1, scilicel qllòd charitas non sit Spiritus san('llIS, rlui:l rharitas all'cctio mentis est et motus animi, Spiritus sanctlls "erò non est all'cctio animi ,-cl moLus menlis, quia Spiritlls sallctus immutabilis est eL ilicre.~!lIS; non est ergo charitas. Quod cltaritas est 1II0lUS vel affectio alliml. 17. Qllòd autem charilas sit alfcctio animi, eL DlOtus mcntis, aU('loritaliblis conlirmant. Dici Lenim Aag.

569

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOIL -- Llll. I, DISl'. XVlII.

in Iib. S de Doct. cbrist. : Charltatcm voco motum Iniml atl rrllendum Deo pro [Iter ipsllm, et se ae proxirno propler Dcnm. Idem iII Iib. de Moribus Ecclesi:e C:llholic:e, e. t, tomo t, tractans illud vf.'rbum APOSIOIi, Rom. 8, t t : Nec mOTi nee vita poleril nos .cparare à c/lari/a/e Dei. Charitas Dei. inquit, hìc dirla est \"irlus qu:e animi uoslri rectis~ima alTeclio est, qu:e conjllngil nos Deo. qua eum diligimus. Ecce his \erbis exprimilur quòd tb~ritas eSI afrectio et molus animi; ac per hoc 1100 vidctur esse Spiritus sancl USo l1espoll.lio de/cnninall3 auc/ori/ates. t8. AtI quod diciOll1S hoc ita dicillm esse sicut dicitur : Deus es/ spes nostra et pa/ientia nostra, quia faciI oos spcrare Cl pati; ila cbaritas dicitur esse motlls ,h'e alTectio :llIimi. qui:! prr eam movetur et aflìci('.itllr 3ninws ad diligendllOl Deull1. Non aulem mireris si charitas. cìlOl sit Spil'illlS sanCtlls, dicatnr motns menlis; cùnt etialll in lih. Sap ., C. 8, d;c;: lur de Spiriln ~apienli:'P, : Qui a/lingil à fille IIsquc ad fillcm. qui est oe/1I8 "lObi/is, c ~rI1lS, ilfeoi/lq/!illOruS, Qllod non ideò t1i"illJr. qllòd s3)liclltia SillllolJilc aliqllid vel actus aliql:is, seJ qll ia slli illlmolJilil.ale onlllia :ltlingil, nOli 10(ali molu, seli ut ulJiquc semper sit, et nus'lu:-m indllsa tencatllr. Sic ergo charitas dicilur nlOlus animi, 110n Ijuòd ips:l sit llIotllS, vcl:t Il'er tio, vel virtns animi, scii qllia per eam, quasi cssct virtu,; , aHicilnr mens et lllf,,'Clur. Sed !'ti c1f:H'il::S S[lir:tlls sanctus cst, qui opel'atlll'in sinf! ulis proul \'ult; cÌ1m per eum lllcns 110millis artìci:l tur et nlOVC:lt:J1' ari cl'edendu:u ,"el ,pcra"dlllll el IwjuslIlodi, sicul :Id dili~elldunI, <llIal'e non sie dici , Ui' ('lIarilasmolus vcl atTcCl.io mcnlis ad credi~ll dum vel "1)('/':lIIdlllll, sicut ad diligendlllll? Ad qu od s:H1è dici pntest qui:' alios :lclus atque llIolu, virtutlllll operalui' charitas, iJ cst, !"piritus sallctus, mcdianliblls ,'il'tulibus quarlllll :Ictus sunt, IIlpute actum lidei, id est, credere fide mcdi~, Ut:lctUIll spei, :d est, sper:ll'e mcdià spe. Pcr fidem eniOl et spem pl',I:uictos operalu/' actus. DiligeOlIi verò aclum per se l:lntìnll, sine aliclljus virtutis lIIedio operaiul', id cst, diligere, Alitcrergo hunc aclum opcralllr qllillTl ~,li05 Yirllltllll1 .'Ictus. ldeòque diffcrenter de hoc et de ~liis loquitur Scriplllra, qu:e istum ~peci:llilà ch~ril;l ti tribilit. Est ergo charil:lS verè Sp:I·iI.1I5 s:\nclns; linde AlIg., pr;\'rni~snlll nrbum ApOSIOli Ira<:lal15 in eodelll lib., charitalem dicit esse ],onum, qu:! ni! melills est; l't per hoc ipsam esse l)clIm significat, dicens, t0111, 9, lrae!. i4 : Si nulla l'e S ab <,jlls dlaril:tle nns separat, <]uid csse nOI\ solÌlm lIlclius, se!! eliam cehil1s huc bono pntest? Ecce dicil quia ·charitale Iiihil lucli!IS est. (b:nitas ergo SpirilllS hanctus est, qni Dells l'SI, et dOìlum Dei, ~i\'e dalnlll ; cllli olilidit singillis fiùt:!ilms dona, ncc ipse dÌl'idillll', sed illdil'islIS singulis Jatur. UlIde Atlg., tlbi Joanncs ,lidt non ad IIlellSnl'alll Chl'ÌslO dari SpirilulII, ail : C:l!leris "Uò diliditul', ,10n (lu:delll ijJse Spiritus, setI dona cjlls. Ali ,'oneedendum sii quòd per dOllum dClllur dOlla. Hl. Jlìc fJu:el'itur, cùm ~pirilus sallclus perquem tlividuntur dona, ipse sit donllm, utrùOl cOllcedendum ~il quòd pcr donlJm dil'idantur :lC denlnr dona. Ad quoti tliciulus'quia per dOllum quoti est Spil'itns salletus, singulis 'propria dividunlllr, et ipsum cOllllllunilu omncs bOlli habent. t: 1111 c .~ lIg., inlib. 15 de TI·in., C. t\l, ait : Pcr donnm qnnd est Silirilus sanctlls, in COImll Il ne omnibus l!Ielllhris Christi milita dona, <]U:'C sunt quihusquc propria, dividlllltur. Non cnilll singllii lJuique habcl1t olllnia, sed hi iII:!, :dii ~Ii;\, qt1~lIIvis ipsum donnm à lJuo euique propria divillulItUl', omnes Ilabeant, id est, Spiriluln sanctum. Ecce apcl'tè dici l Jlcr dO/lulll dona donari. DiST1NCTlO XVIII, tTRl:J( UDEll Rl.T10:'iE SPIUITUS SA~C.TUS DICATl:R DOM:M ET D.\Tl:M SIYE DO:.l,\TI1:11.

f. Pr:l'terca dili:;en:cr (,o!l s ijCl'~ndllm est; cùm Spirillls sanctlls dicalur don 11m et d3tum, ulrùm ct eadem l'alÌone ulrllmljne nOll'ICn ci eonycniat, 1jU!.'d lIliqne yideri polest.

!ii.)

Quare ila elSe .ide/lir. 'i. Cùm coim idem sit Spiritum sanclum dari, Spirilum sanClum dOl!.ari, ex càdem raliont~ videtur Spirilus s~nctus dici dat'IOl et donum. Iloc eli:un "idc(lIr Aug. signilicare in lib. i5 de Trin., C. 19, cillll alt: Spi1'Ìtlls sancl1l3 in tanlum donum Dei eSI, in lju:l1l lum tlalnr cis Ijnihus dalllr; apud se autefll l)eus esr, etsi nemilli datur. Ecce aperlè dicit Spiriturn sallclUIiI donllln appcllari, <Juia datllr. Si autcm ex co lantìllll appellatul' donum, 'lui!] datur, non :lb :elerno fliil dol1um, quia non dallli' nisi ex tempore. Respolllie/ur quare da/um sive dOlla/um dica/ur Spiri/u s sane/uso 3. Ad quod dicimus ql.lia Spiritlls sanclus cl donnm dicilur Cl dalum sive dnnatum; sed llalum sÌ\'e donatum ex eo lanlùm dicitnr, qui:J datur vel donatur, quod h;\l!ellanlìlm ex Icmpore. lIic quore dOllunr. .t" Donum'Verò tlicilUr non ex co tantìlm quòd do .. netur, sed ex prnpriel:ile q!l~m hahuit:tu :\~lef(IO, undc ct:,b :eterno fuit donum. S :~ mpilcrnè enim donum fuit, non qui a daretur, sed qllia processit à Patre et Filio. Ullfic AlIg. in lib. 4 dc 'frin., ait : Sicut nalu:!l esse est }<'ilio à Pall'e es,e, ila Spirillli sancto donlllll Dei esse est à Palrc et à Filio procedere. Ilìc :Ip('rll~ ostcnditur qllòd Spirillls S:lnctus co donum eSI. <]IIÒJ. procedit ilPatre et il Filio ; sicu! Filius el) esI il Patrc qllòd llalllS CS[ ab eo. Non cnim idem est Filio esse il Palre, el Spiritui sancto, id est, non eil propl'iNale FiIins dicitllr esse à Patl'e qua Spiritus Sal1ctllS. Nam Filius dicilllr esse :ì Patre, qnia genitus est ah eo; SpÌl'illls sanctus verò dicilllr essc à l'aIre l't à Filio, quia Sl'iriws SaUClUS est dommI Patris et Filii, id est, qllia procedit :ih nll'oqne. Eo l'lIim dicitur Spi'rilus, qllo donllm; el eo dnlllllfl (/110 procedcl1s. Uudc Aug. in Iih. 5 dc Trin., C. 11, ail. : Spirillls s~\nctns'qui nOli est Trinitas, sed in Triuilalc intclligilur, in el) <]lIòd propriè diciLUr Spirilus s:' nclIlS, l'c~"ti l'è dicillll', cilm et ad Patrcm et Filiul11 rcfertllr, quia Spil'ilm sanctlls et Patris et Filii Spiritas est; scd ipsa relalio non apparct in hoc nomi !le, Apparct alllem cillll dicimr douurn Dci, dommI c"t CUill1 Patris et Filii, quia et à Patre procedi!, Cl à .Filio. Ecce his "crbis apertè ustlònditur e~tlcm rclatiolhJ dici Spiritt:m sanclum, et doimm. Donum aulcm, 'lllia !lroccdil·à Palre et Fi/io. Proprielas crf;o 'q1l1l dicitllr Spil'illlS sauttns "el tlollUIll processio. ipS3 esi de Iluà post pleniìls agemlls cU1Ualiis. Cùm eri(o ab :elerno processerit ab utroque. el. ab :elerno donum fuit; non ergo Spil'itus sanctus eo lantitlll dicittll' donum, quia donalttr ; nam ct ante fuil dOllum qlli,m dOllarcl.ur. Unde Ang. in lib. 5 de TI'in. : S<:mJlcr Sl'il'itlls sanctus procedil, elllOIl ex teOlpvre, sèd ab :ctcl'nitale pI·ocedit. Sed quia sic procedebat, Ul cssc~ donahile, jarn donum cl'at 311tequàm essel cui donarl.'tur. Ali121' en:m intelligitur cùm dicitur dOllum. :t1itel' cÌlIl1 dicitnr donatttll1; nam donum ' pote,t e,s.se eli:IIU :wtcquilm dctur, dOllalnnl autem, lIisi datllnì fllerit nullo 1II0do dici pnlest. Selllpilel'llè ergo Spil'illiS sandns est donul11, tcm)loralilcr 311tem dOlla(um. lIis vCl'uis allerlè osiendilllr quòd sicut Spiritus sanClus ab ,:l!lCl'110 procedit, ita ah :l!ternO donum est; non quia donaretur il Palre Filio, vel à Filìo Patri, sed quia ah :eterno processi t dOllabilis. Qumri/ur CIIi dOlWbi/i3. 5. Sed qn:eritur cni donahilis; lIlrùm Patri ct Filin. an tanlùm Ilobis 'lui nondinll eramus . Si ~lItem nOli eral donaLilis Patri et ]èilio, scd lantÌlIll lIobis. et ex co. donum erat, qllia sic dOll:lhilis procedehal, vitlctur 'luÌtd Filins sèmper c3dcm ratione dOllum fucrit, quia ab :e(erno processi t à Patte donauilis nohis in ICIlIpore; nam et de Filio legilnr, Isai. 9, quòd dallls c~t lIobis. Ad quod dicimus quia Spirillls sanctnS nohi~ lantilm, non l'atri vel Filio, dOn:llJilis processit, SiCI:L et nobis lantùm datus est. t:t Filius vcn\ dalus eSl 110 bjs, et ab :elerno processi t il Pall'c non Ul don:lhili~ t:intÌlm, srtl nl I)(,f\ilu~ f}ui Cl d'.'I,ari "losset . l'rllcessll

b71

PETRI LOMBAR[)l

ergo III genitus et donabilis:. sed Spirìtus s:mclus nOli procedit ut gcnitus, sctl t:'lItum ut donum. Donum 3nlemselllper rllit, non solùm quia donabilis, sed quia ab utl'oque proce.sit, et donabilis rub. Un dc Aug., in lib. 1> de Trin., c. 14, circa finem, ait: Eo ipso qllM daturus erat eum Deus, jam donllm erat, elÌ3m ante(11111111 daretllr, el ideò donabi:is eSl; sed aliter donabilis quàm Filius; nam eL aliter datllr, et aliter processit qllàm Filills. Filii cnim processio gcpilura est, vellla!ivitas; Spiritùs sanc'li verò proces:;io, 'lalivitas Jlf\n CSI; tltraqne verò incff"bilis est. Quòd sicul Filius nascendo accepit non tan/hin 1.1 esseI FilillS, sed ctiam essen/iII; ila el Spiril/ls Sa/lcills procedendo accepil nOli lalllùm Ht esset dOl/um, sed elimn IIt esseI essen/ia. 6. Et nol:mdllm qnòtl sicut Filius nascendo :Iccepit lIon Lanlùm ut Filius sit, sed omllinò ul SiI, et ut ipsa 8uhstantia sit, ila cl Spiritlls sanClus à Patre el Filio prucedendo, accepit non t311lùm ut Spiritus sanctlls sit vcl donum, sed etiam IIt oIllninò sit, et ut slIhstantia sit, quod ulic!lIe non :Iccepit ex eo qllòd dalur; lIam cùrn non delllr nisi ex. lcmpore, si hoc haberet ex. eo qllòd dalllr, accepissel ergo ex tempo re IItesset: Ullde Aug. iul. 5deTrin., c.i5: F,liusnon hoc tantùm habet nascendo, ut sil FilillS, sed oUIninò IIt sito QII:eritHr ergo ulrùm Spirilus sallctlls co quòd datur, habeal non tantùm Ul donum sit., sed oIllninò ut sito QIIÒtl si non nisi qllia datur, id esI, sì non hahet esse uisi eò qùòd datur, sicut Filius nascendo hauet 11011 tantùm u! sit Filills, qno(\ rèlativè dicitur, sed ornninò ut sit ipsil subslantia : quomodò jam Spiritus sancllls erat ipsa substanlia, cùm 1I0n priùs darelur II1Iàm esset cui daretllr? Non ergo co qllòd datur, sed procedelldo, ha bel III sil donum, cL ut sit essclltia; siclI! Filills 11011 CO quòd datlls est, scd nascendo accepil non lalllìlln IIt sit Filius, sed nt' essenlia. llnde Allt;'. iII lib. 15 de Trin " cap. 20, ait : Siellt Filio pr~e stat esselltiam siue initio tcmporis, sine IIIl1tabilita:e lIaLur:-e, ùe Patre gcneralÌo, ita SpirilUi sanelo pra'Slat c5selltiam sille ullo initio temporis, sine ullà lUutabiIilale natura" de lItroque processio. QlIòd ex prredictis vide/ar quòd Filius non lanlùlII siI Filius nativilate, sed eliam de simili essenlià, el Spirilus sanclus processione. 7. Hìc oritUl' qu:eslio iii Filius nascendo haùel non 1311tùm u! sit Filius, sed uL sit essentia, et Spiri!lIs sanClllS procedendo non talltùm ul sil donum, sed ut sit essentia; crgo et Filil1s nativitate essentia esI., etSpirilus sanctlls processione est essenti a ; eùm cap. 2 dicalUI' quòd lIec Pater co Pater est quo Deus, nec Filins eo FIIÌ!ls quo Deus, nec Spiritlls sanctus eo donum quo llells; quia, ut ait Ang., in lib. 7 de Trino, his lIorniniulIs .relatim eorUIll ostendl1ntur, non essen!ia; und,) post l'lclliìl8agemus. Adquod breviterresponden'es, dieimlls 'Iilia IICC Fllius nativitale essen!ia est,sed tantùm F!lius, IICC Sp:ritus sanctus processione essentia esl, sl'd donum tanlùm; et tamen uterque, el iIle nascendo, ct iSle Pl'ocedendo accepit ut esse t essentia. Non enim, \Il ait Hilarius in lib. 1> dc Trin., penè in calcc, per derectionem aut prolensiollcm allL deriyatiollem ex Dco Dells est, sed ex virlutc natul':e in natll1'3m eamòem nativi!ale subslstil Filius; CI ex virtule nalur:e in Il:lturam eamdem processione subsislit Spiritus sanctus. Expol1it verba Hilarii. 8. Quod ila intelligi pOlesl : Ex l'all'e qui est virlus Ingenila, naturam quam habet eamdem Filiu, lIativitate, id eSI, nasccndo, et Spirilus sanclus processione id est, procedendo habel. Unde ipse idem, apertiùs cloquens, quod dixcrat apcrit dicens, ibidem, palllò iliIcriùs : Nalidlas Dei non pOlest 1I0n eam de qnà profc"La est, lenere naturam. Non enim aliud quàm l.len5 8.lusis!it, quod nonaliunde quàm de Deo sllbsislit. Ecce his \'erbis aperi!ur quomodò illielligelldum sit iIIud : De PalTe genera/io ,,l'restat essenliam Filio, et ete U/TOqUe. proee&sio prreslal essen/iam Spiritlli i.alle/o. Nun quia iIle esscntià sit }<'ilins, et iste csscntia sit Spiritui sanc'us, illlò proprietalc personali; sed qll iii

el iIle n~scenlh, et iste procedendo essentiam hahet eamdem, ct tOlam qUal in Patre est Quòd Spirilus .anetu, dici/ur dommi l't donatum .,.. eUlldùm dllos prredietos modo, proce,sionis. 9. Ex pra:ùictis patel quòd Spirillls sanClus sempiternè donum est, et temporaliter datmn vel dODlltlllll. Ex qno apparet iIla distinclio gemina! processionis, de quà supra egimus. Nam secllndùm alteralO proccssionem dicitur,donalllm vel datum, sccundùm alteram verò dicilur donulll. Seeulldùm /zoe qllòd donum est, refrrlHr' ad Patrem tt FiliHm; secllndùm quòd datHm, ad eUln qui dedit, et ad eos quiblls dalHm e3t. iO. E! sccnndùm hoc quòd scml'iternè donllm est, rcfcr!Ìlr ad Patrcm et Filium; sccundùrn hoc verò quòd dicitur Mtum vel donalnm, cl ad eum qui dedit rcrer!ur, et ad eos quibus datur; c! ej'ls dicitur ~ss.~ qni dal, et iIlàrum quibus datili'. nude Allg .. iII Iib,5 de Trin., c. H, ai! : Qllod datum c;;t, ct al! enlll qui dedit rerertur, et ad cos quibus detlit. I!af)tl'~ Sjliritlls sallclus non tantiml Patris et Filii qui dederunt, scll etiam noster dicilur qui acccpimlls. Spiritns C1'go et Dei est qui dedit, et noster qui accepimus : non iIIe spiritus noster qno sumns, (Iuia ipse cst spiri!us hominis qui iII ipso est, quamvis et illum spirilum qlli hominis dicitur ntiqac aecepimus; sed aliter iste, aliter ille noster dicilUl·. Alilld est enilll quod~aceepillllls u! essemllS, alilld qllod accepimlls ut sancti essemus. Quòd 3utem Spiritus sanctus 1I0stcr °dicatur, Scriptura ostendi!. Seriptum est enim de J03nnc- qllòd in Spirilu Heli:e YCairel. Ecce dictlls est ElLe Spirilus q'lClI1 accepit Elias, scilicet Spiritlls sallclUs. Et Moysi ait Domilllls, Numer. 11 : ToLLam de Spiri/II sanc/o q/lCIII jam dedi /ibi. Ecce et hìc diClnS e,t Spirillls Moysi. Palel igitur qUi3 Spiritus sanctus nosler dicitllr S; iritlls; sed qu;a nobi, dalus, el datns ulif!lIe ad hoc IIt sancIi essemus. Spiritus vcrò creatus ad hoc estda!lIs, ul essemns. Ail Filius CÙIII sit nohis dalI/s, IlOsset elici nosler ut S piritllS sal/cllls. 1t ° Hìc qu:rrilUr ulrùm cl Filius, cùm sil nollis datus, dicatur vcl possil dici nnsler: Ad qllod dicimus quia Filius dicitur noster pani" nosler redernptor, l't hujusmodi; sed non dicitur nostcr Filius, qllia filins dicitur tantìlm rela!i~ ad eum qui genuit. Et ideò noster filius non pOlest dici, sed Patris LanlùlII. In co aulcllI quòll dicitur datus, el ad eum qni dedil, Cl ad eos qnibus datus esl rcfertnr; ut e! Spirilus S:1I1Clus, qui elialll cùm in Scriplllrà (ut supra diclnm esl) dicatur spiritus lIostcr, vel spiritlls IIlUS, "cl illius (ut de Moyse et Uelia dictum est), nustJlIàm lame Il in SCl'iptUl'à occurrit ila dici: Spiri!us sanctus noster, vel t\lns, vel illins, sed : Spiritus nostcr, velluus, vel i1iins, quia Spirilus sanclus co dicilur quo donnm ; CL lI!rumque relatiyè dicitur ad Patrcm et ad Filium, et hoc sempiternà relaLione. Si lamen aliqnando dicilur donnm no~trum, accipi!ur donum pro donato vel dalO. Cùm verò donllm accipitur co modo quo Spiri":. S:lnctus donum Pa ll'is el Filii dicitur, non hominis; ita el Filius sufl hàc appellaliolle non potest dici nosler, u! dicalur 1iIius nos!er, sicu! nec dieitur spirillls sanCtllS uoster; ct tamen de Filio dicitur, pani. nosler; et de Spirilu, spirilus noSlcr. Ille noster pallis,quia nos rencit nobis dalu.; iste noster spiritus, quia 110bis inspiratur à Patre et Filio, ct in nolJis'spirat SiCIJL ,ult. U!lde Aug. in lib. 5 tic Trin. ait : Quod de l'atre nalum cst, ad Palrem solum rerertur cùm dici lUI' FiliU:i. Et iùeò Filius PatriS est, ct non noster. Ilicirnus lalllen : El pal1em '\Oh/rum da nobis, l\lauh. 6 eL LUCa) 1 i, sicu! dicimus Spiritum noslrum. lllrùm Spirilus .allclus a4 seipswlIl·e{eral!IT. 12. POSI. h:ec qu;crilur ulrùm Spirillls sànClns ad seipsulll referalnr : hoc enim videlur ex l'r:edictis posse probari. Si en:m quod dalnr relcrtur ad eum qui dal, ct ad eum cui datur, el Spirilus sanctlls dalur il seipso, ul pr:edictum es!, ergo rcfertur ad .dr U:II. lllljus qll:e6lionis delcrminatioueIll III postcrulII tliITu-

5i3

SE~TE~TrARml

LIBRI QU1TI)OR. -

rimlls, donee trartcmus de his qUal relaLhè dicuntur de Deo ex temporc, in quilJus daLum ct dOllatulll COIIlincnlllr. DISTINeTIO XIX. BIC DE A!:QUALlTATE TRIUIi PERSONARUII.

t. Nune poslquàm coa~lernilatem Lrillm

persoll~rllm

pro modulo faculLaLis nosll'a'~ insinllavimlls, jam de carumdelll requaliLaLc aliqllid eloqui superesl. Fitlcs enim eaLholica sicllt coa~Lernas, ila et co:-cqmlles tres personas asserilo JEqnalis esL enim in omnilJlIs Patri Filius, cL Patri et Filio SpiriLus sancLus. Quia (ut AUI{. in lih. de Fide ad Petrum, brcvitcr aperiens quomodò inlclIigaLur requalilas, doceL) nullus horum alium aut pr:eccdiL 3!lernilale, aut excediL magllitudine, auL super:!t pOles,taLe; qui a nel.' Filio, nee Spil'iLlI sancLO (quantùlJl ad nalura! divin&! uniLatem perlinel) aul alll.erior, aul major esI Paler, nec Filius Spiritll sanclO .•4~leJ'llIlJJJ quippe cl sillc inilio cst, quòd Spirilus sanctlls dc na· lurà Palris FiliitlUe proccdil. 01., hoc el'go Ires unum :-ectè crrdimlls, Cl dicirnus lleum , fluia una PI'(\J'SÌlS :rternilas, una immcn ·itas, una nalnralilcr e~l trium person:II'UIll divinitas. Ecce hl'cvitcI' assi g n~rit Auti. ilJ quo Il'iuITJ pcr ', 011~I'IJ1l1 consis:al ~equ;Jli:as, scilicct quia alin alialll Ilo n exccllil, auL :ctcrnilate, auL maIInitllllinc, allI pOiesLlte. Quòd relen:ilfls el 1/({J!Jlliwdo et pofesrns in Dea SUlit 1II1Il111, licèl TlowlIIlur qlt<lsi dit'cl'sl!.

2. CillllflUC eilUnlCI'I'ntnr ista f]1I3si divcrs:I , in Deo lamen UilUIll sunt, s,'ilieet cs,;cutia divina siltlplex cl inCOllllllulalJilis. l illd e Alig. in lill. 7 tic 'l'l'in., C,l p. t : !'ion alio magllus, nlio IIcus est; scd co rnagnus, quo Deus, quia lIon est illi aliud magnllm esse, aliud Deuln esse. Eadem qllippe ejlls magnillldo eSI, qu:c l'irtlls; cl eatlem essenlia, qu:e magllitudo. l'alCI' ergo et f.ilius ~imlll ulla csscntia, el una magnitudo. ILa etiam et polelllia Dei, cssentia divina est. UnLle Aug. in IiI>. 7 Confess, : \'olunt:l s et potentia Dei Deus est. ~lernitas qlloque Dei essenlia dil'ina est. Quod Aug. "stendit slJjJer ilIuIII locum Psal. : 1/1 gelleraliol/e et !/etieraliOllelll filmi lui. Esi gCllel'atio gelieraliop.lI!Jl Ifllre non transit, col/ecta de ulllniblls gcncralionilJlls, id est, sanclis. Iii illà el'unl anni Dci qui nnn IrallStU !l I, id esi, a~lt'rJlit;ls \lei. Non cllilll sunt aliud anlli Dci, aliud ipsc; s~d anni Dei a'Lernitas Dci CSI. A::tel'lIilas l'el'ò ipsa Dei suhslanlia es!, nihil habeus muta· l,ile. Incollcuòsè ergo lencamus quòLl unum et idem ('st, scilicet esscnl.ia diviua, Dei :Clel'llilas, pOLenli:!, magnilUdo ; el tamen consuevit SCl'iplUra hxc et his silllilia quasi dislinclè poncl'c. In his ergo verbis trillln )lcrsonal'UIlJ ~qualitalelJJ hreviler coml'l<)xus esI Aug., tillia alills alium ncc a'tcrnitate, nec magniludine, 'nee )Iotcnlià superaI. Quòd autem reternitale :lliqua triulll l'crsonarUl1I aliam non execdal, supra oslensum eSI, IIhi coreterniLas Il'iuru personarum insinuata est. Jlìc de lIIagllilUdille, quòd eà a/iqua personarulIt aLiam non excedil.

5. NUlle igilur superest oSlcndere quM magniwdinc "cl pOlenlià alius alium non excedal; et priùs de m:lglliludille l'ideallllls. f.!/(òd nOI/ esi lIIajor Ima persOlla alià, Ilec majus aliquid dUil! quàlll UI/n, Ilec tl'es vcl dure quàm ul!a. -l-, Seieudum eSI ergo (Iuia Pater non est major l'ilio, nec Paler vel Filius major Spiritll sanclo, ncc llIajus :,liquid du:e pel'sun:l! simili sunt quàm una, lIee tres siJllul majus aliqllill qU:lm dua'; nee m~j()r eSI "ssènlia in IrilJus quàm in dualms, ncc in dU:lblls quàm iu lInà : quia lola cst in sillgul is. Unde Joan. Damasc., tic Fiol. orthod .• c. 6, ait : Contilt'UHIJ' tleitalis n~tu falli OlllllC/lI perfcclè esse in sillglllà Sllarlllll hyposta. seon, id esI, pel',OUaI'UIIl; ol1lncm iII Patre, omncm in Filio, Olllllem iII Spirilu sallclo. Ideòque perfectus Ileus Paler, perfecllIs Dcus Fllius , perfcctus Deus :;pirilus S;l!lC!us. (JUDlllOdò dici/uI' esse Deus Paler iII Filio, ct Filius iII ~ Pa/I'è, et Sl'irilus sallC/IIS in lCl~Qquc, et si/luulu$ i:1 smgttli., .

5. El inùc est quòd P31er dicitur esse. in l'ilio, cl

LIB. I, DIST . :\11 .

Filius .in ~atre! el Spiritlls sanellls in UlrO!]Il!!, et sÌl!gulus III slIIgullS. Ulldc Aug., in li\). de Fulc a.l l'etrulll, cap. t : Propter ulJilaLem nalur.llem toluS l'aler iII Fili" ~t Spiritu sanr:to eSI, t..tus quoqllc Spiri!lls sanclus III Palre et Filio esI. NuJ!us horum eXlra quellllibet ipsorum est, proptcr divin::c natura! UUil:ltemo Ecce hìc apel'il aliqualenùs : non cnilll p!cllè pOle~,L tal!~u~ ab hOI~ine rcserari arcanum; ex qll:l IJllcldgelll13 dlcatllr smgula per:;OllarUIll tota esse in aHis;. Un,'e ctianl lIilal'" iSla illteriùs pcrquirells, iII Ilb. ;) de TrIO., ail: Affert pleris<jlle oh~ clIJ'ilateJll sl-rmo. iJolfI;lIi cùm dicit, Joan . U: Ego in Pall'e, et l'lIlel' 1/1 If.e eSI; nee immel'itil : nalllra eli i III intdligellti:e huma.na! /'alionem dicti hlljus /HlJI capit; lIee cxemph!1l1 ahquod rebus dil'inis cOlllparalio hUllwna Jlr;cstahll. Sed quod 1I0n ifilelli.rjlJile est !lomilli J)cn pos,iLJile es.t, C(l~lIoseend.um . il~Jlle attlue inleUigelldUIIl ~Sl qUld Sit IlIuJ : l!..go 1/1 l'all'e, et Palè/' iii I!/e es/; SI talllclI comprehclldere hoc ila ut est valcbi:IIJls. Il~ 9uoJ nalura. l'CI'lIm pati non posse :\!stilllalul', itl ~11'!n;l! \,(:J'Jta~ls r!ilio consequatur. l'all'CIII ergo il, F!II.o, FtllUm III PaU'e esse, pleniludo ili IlLI'0'lUt: divI.n.ltaus perf~cla esI, quia plenitudo dil'illilalis est in ~JlIO! '1uod III PaLre est hoc cl iII Filiu est; IJlI1Id ili IJJgclIJlO est, hoc iII gcnito, alter alJ allcl'll, CL uterquc unlllll., Is scilicf-'t qui esI lIilJil habens !)uorJ IlOII siI eLlalll III eo a quo est, flon duo lIil1B, sed alills in alio , .quia non 3liud in ulroque, ul Ilnum sint in fido nostra : Illerq~lC Ilon !Inus, nec eumdelJl utl'lunque; ncc nlllld cOIIÌllemur, qui:! Deum ex I)ell natulII , IIce ellmdcm n:l!ivitas, nec aliud esse permiltil. E:ltlldem crgo. Hl ulroqllc el l'irtutis similitudinem, et t1eit:tlis r!ell ltudlllem confitemllr; quia verilas dicil, JO:lII . t4: l~ go 1/1 Pa/I'e, et Pale/' iII mc es!. Omnia cnim Filius accep!t à Pall'e : lIam si parlelll ejllsdclII qui gelluit accepll, ncuter ergo pcrfeclus eSI; deesset euim ei ~Jldc cleccssil;. flCC. pleniludo in eo eri!, qui ex porllOl~e constJlerl!. Neutel' ergo pel'ftlCIUS est, si pleui. tudmem. sllam et qui gelluit amittil, nec qui nalllS est con".eqllJtllr. Fateanlllr crgo quòd Paler est in Filio, et Flliu< ili Patl'e, et DClIs ili ùco. ut idem llilar. ait in lib. 7 de l'l'iII., nOli per duplicem conl'enÌentiuJll generum conjunctionem, nec per insilam callacioris s,:,bslanli.c naturnm, se!! per nalllrre unÌLam silllililudJJlcm, per lIatil'italem viventis ex vivenle nalurà : dìJJl1 res non di/fert, dùm natllram Dci non dt!gcuerat Ilativitas, dìlm non aliud aliquid ex DClI qllà:n I)CIlS nascilllr; dÌlm nihil in his IJUI' lJlIl eSI, lIihil alicnlllll; nillil separabile. Ecce his \'crbis, proli t IlUlIlana per· miltit inlirmil:\s, aperitur ex 'IuO sensu Cbristlls dixeril se csse in Patre, cl PaLrern in sc. Ex eotlcrn eliarn s.::nslI iiltclligitur Spirillls sanclus esse in ulrOI)ue , ct singula rersonarum in singulis, quia scilicet in sin· gulis est eadem pleniLuùo dil'inilatis , el unila sillliliLude natura!; quia non esI majùl' divina lJalul'a in aIiqul harum personarum, sed unius et indifl'el'entls nalur:-e suut h:c Lres personre. Idcòque aheJ'a ili altel':1 esse dicitur, lJl pI'redlctum cst. Undc AJlJhros., l'rredictorulIl vcrborum senten\.iam nobis apcl'iclis SII per Epistolam 2 ali COI'. 5, aiL : Per hoc inlelligilul' PJler esse ili Filio , eL Filius in l'all'c, quia una esI eorulII substanlia. Ibi enim cst uuilas, uhi nulla diversilas. Ecce tribllS illuslrium virorum testimolliis, scilicct AlIg., Bilal'. alque AmlJrosii iII eot!cm ·concurreutil;lIs )'cvclaLione SpiritiIs sancIi in eis loquenlis , Jliè CI'Cdere volelllibus ostcnditlli' ( lame:1 quasi per sl'ewlwll el in oJ/ligmate , l Cor, 12) qualitel' nc';!piClIll!ll1l sii Cìllll ùicitur Paler in Filio eS, l) , "cl l'ilius in l'alfe. "cl Spiritus sanClus iII ull'oqlle. Ad id quod til!peml Tedil, scilicet III oslendat quÒt/ maglliludille alius llliu/ll nOli supeml. 6. Sed jam nune ad propositum retleaUHlS coeploquo insis!.;.lmus, ostendentes quòd maglJituùille nulla Il'iuIII pel'sonarulJ1 aliam superaI, quia uulla 1113jOI' aliis, lIee majus aliqu!d sunt du::c quàJJl una, nee tres quilln du.c, nec lllajor I)eus quàm singuli horum, quia singuluo horulIl pcrfcctus est, ncc est flUO crescal illa l)t\rfl'c~i() ,

575

!S7a

PETRI LOMBARDI Qrtòd Il.ila per.onarum par. eal ili Trinitate.

7. l'\cc est aliqlla trium persona rum pars Dei vel di"in:-c essenli:c, quia singula barum verus elplenus Deus elil, eHola et pIena di\'ina e!\senlia est; el ideò IIlIlIa istarum iII TriniLalc pars est. Uude Aug. in lib. 5 cORlra Maximinnm ha:relicum sic ait, cap. iO: Pulas Ileum l'atrem cum Filio et Spiritu sancto uoumDeum esse non posse, .tim~s ellim J.le Pa!er sii pars lIui.lIs Ilei, tlui eo~slet ~x \.rlbu~; nob ~~.umere, nulla eOlm lit partium In dellatls limiate dIVISIO; unus est Deus l'aler, cL Filius, el Spil"Ìlus sanctus,id est, ipsa Trinilas unlls est Dcus. Ergo, inquis, Deus Patcr est pars nei' absit. Tres enim person:-c sunt Paler, et Fllms, et s'piriLus S:lIIClUS, et hi tres, quia unius subSl:lOlioE r.nill. unum SUDl, el summè unum suni: ubi nnlla nalUrarum, nulla est di"ersitas voluntatum. Si enim na· lUra unum essonl, cl consensione IInum non essent, non summè unum essent. Si verò naturà disp:ues essent non sllmmè unum cs~nt. m ergo Ires, qui:! mllll:1 sunt propter incffabilem conjunctiohem deitatis (ll1à inc(t1bililel' copulantur, unus Deus esi. Pal"S ergo Trinilatis esse non polest, qpicumque unus esi in lri~ bus. In Tl'illitale ergo qu:c Dcus est, et Pater Deus' est et Filius Deus eSI, et Spi.rilus sanctus Deus est: lii";ul hi lres, nnns Deus. Nec hnjns Trinilatis lertia pars est IIllUS, Ilec majus aliquid duo quàm unus esL illi, neè majns aliquid suni omncs q'!àm siugu}i, quia lipiriLalis, non corporalis est magmlUdo. QUI pOI est capere capial, l\Iauh, 1.9; qui autem non potesl, eretlat, et orclllt quod credi! iltlclligat. Vcrllm e~t ellim qllod per prophelam Isaiam dicitu~, c. 7 : Nisi cl'èdi· dC!'i/is, non illie/li!lelis. IIis verbis apertè oSlendil in· t1ilferenlem magniLudineni trium personarum. Item in t'od cm : Tu nempe dixisti ullum Deum non ex partibns esse composilum, el hoc de Patre lantùm vis in· lelligi. lIIe, inquis, virtlls eSI ingenita. simplex; et lamen in hàc simillici virlUlc multa videris commemorare, cùm dicis..: DCIIs Deum genuit, honus bonum gcuuil, sapiens sapienlem, clemcns c1emenlelIl, potells potentem. Numquid ergo bonitas, el sapientia, et clemeolia. · el potcnlia tres partes suni unius virtulis, IllIall1 simplieem eòse dixisti? Si dixeris, parles sunt, limplex ergo virtus ex parli bus constato Et s!trIplcx ista virtus, te definiente, unus est Deus; ergo Deum ex parlibus compositum .esse dicis. Non dico, inqllis, non sunt parles. Si ergo in una persona PaLris, eL iIIa illvenis qUoE plura videntur, et partes non inveneris, quia una virlus simplex est, quanlò magis Pater, et t'ilius, et Spirilus sanelus, el propter individuam deil:llem unus Deus est, et propter uniuseujusque proprielalem Lres personre sunt, el propler singulorum l'('rfeClioncm parlcs unius Dei non sunI? Virlus est Paler, virllls est Filius, virllls est Spiritus 5allctUS. Hoc verum dicis; scd qnòd virtulem de virlute genitam, eL virtuIem de virtULe procedentem nOli vis eamucm habere nalu!':lm, hoe falsum dieis, boc conlra litlem reelam et calholicam dicis. IIis "erbis aperlè docelur quild tres personoE i1\:c 1I0n suni partes Dci vel divinm essentim. Nullaque iIIarum Trillilalis pars dicenda est, nec lilla aliàs ulla majOJ' aliis.

Cùm dicimus tres personas e~se unam essen/iam, nec ut genus de spcciebus, lIee ul .peciem de individui. prwdicamus; quia tron esI eBsenlia genus, et persona specie., vel euen/;a specie., et persona indit',duum.

8. Hìc adjiciendulU esi qnòd tanta esi :equalitas trium pel'SOll3rUIII atI/ne indifferens n.agllilUdo, quòd dlOl dicJmus Ll'cS )lcrsonas unam essenliam vel subIlanliam, lIeque ul gcnus de specieblls, Ileque ul speciern de individuis prxdicalllus. Non cnim essentia di\'ina genus est, et Il'es personoE species; vel esseno tia di"illa specics, ct tres person:c individua. Quod Aug. ralionibus probabili bus alque irrefragabilibus :tpérlè demonstrat iII Iib. 7 de Trin., e. 6, dicens : Si essentia genus eSI, species autem persona (ut nonlIulli sentiunl), oportet appell:ui tres substantias, ut appellanlur tres persona!. Sicut dlln sii animai genus, eL eilllU! species, allpellalllllr trc~ eqni, iitlcmque tfia

animalia. Non enim ibi speeies plur.tlil~r d,cilur, et genus sinlulariler; ut si dieerelur : Tres equi sunt URum ~nimal; sed siCUI lres elJui speci:t1i nomine, ila tria animalia nomine generali diculltur. Cùm ergo lres personasunam Calcarunr esscessentiam, non tres esse e$senlias, eùm tres equi allimalia dieantur, non llnum ; patet nomine eiSenli.-e non signilicari gcnus, Dee nomine person:ll speciem. Ilìc prab'" tpùJd ilOR dititur ui .peeiu de ÌIludui •. 9. Si verò dieunt nomine personoE non SpecietD sirnifieari, sed aHquid singulare atque individuum. el nomine essenlire speeiem inte\ligi, ul persona non dicatur sicut hom!), sed quomodò dieitur : llic homo, vel ul Abraham, lsa:ae. Jacob, "el quis alius qui eliam digilo pr.esens demonstrari pOSSil; sic quoqu8 iIlilS eadem ralio confulabil. SieuL enim dicunlllr Abr:\bam, Isaae, Jacob lria individua, ila tres homines, ~t Iria ani malia. Cur ergo Paler el .."lius et Spiritus sanClUS, si seculldùm genus cl speciem cl individuum iSIa disserimus, non ila dicunlul' tres essclllioE, ul trel persouoE ? Alio llIodo probo t idem. lO. Alio quoqlle mollo idem prol);;l Aug. J libro et cap. eisdem, scilicel quòd essentia divina non esi geIlIlS, nec pcrsoni"C specirs; ,'cl essentia non esi species, nee ' person ~ individua. Una, illquit, essenlia non hallet species, sicut nnum animai non Ila be! species; Pater el'gt' el Filills eL Spiritlls S:lnCluS /lon suni lres species unillS esscnli:c; divina erg(} esselllia genus 1I0n est. ScII lIec species est esselllia dIvina, ct persoure individua, sicut homo species est, individua autem Abraham, Isaae ct Jaeob. Si enim csselltia spilcies eSI, ul homo, sicut non dicitur IInllS homo esse Abraham, Isaac, el Jaeob, ila non dicilUr una essenti:! esse lres pcrson:c. NOli itaque sccundùm genus ct specres ita dicimus.

N ec secundùlII lIIateriaiem causam dicunlllr Ire. per.on:. ulla essentia. t I. Nol:mdum eliam quòd essenlia divina non esi matp.ria lrium personamm, ut Aug. iII eisd. Iib, el (:ap. docet, tallquàm secundùm commUllelll eamdemque m:lteriam tres person::c dicantur esse ulla es~en tia; SiCUl ex e"dcm auro si licrent Ires sLatu:c, dicel'emu,; lres slatllas uuum :mrum. Non aulem sic Trinitatem in Il'es personas dicimus Ull3m essentiam, et Dmlln unum, tanquàm ex unà materià ll'ia qu:cdam sllbsistanl, In slaluis ellim :cqualibus, pllls allri est ll'es simnl quàm singuloE. el minùs auri est una qllàm dna!.11I illà \'crò essentifl Trinilalis nullo modo est ita. NHn ergo secundùm materialem creaturam lres perSOllas unam dieimus esse subslanliam vel essentiam siculll'es slatn:c dicuntllr unum aurum. ' N ee ila dicunlur tres personcc una essentia, ut Ires

lIIines una nal/.lra, vel unilU na'UTW.

',0-

i2. llis q!loqne addendum est quòd tres persona!; nOli ita d,icimus esse .unam essentiam, ul AUg'f in lib. et cap. elsdem, ait, vel unius essenlioE, sicut dicimus alilluOS tres homilles ejusdem sextls,et ejusdt .•1 tcmIlel'alionis corporis, ejllsdem animi, ullam esse natul'alli "el unius naluroE. Nam il\ his rebus non l:mlìllll est UIlUS JlOmo, quantùm Ires homines simul, et 1,lus :lliquid 6Ullt homines duo quàm unus homo, sicul iII SlaLnis esse diximus; at in Dco non est ita. Non ellim lIIajor essentià est PaLer et Filius simul quàm solus l'a LeI' l'cl solus Filius, sed Ires simnl illre persona! a!<Juales SUllt singulis. Ex pr:emissis palet quòd U't!lì pcrsonoE dicuntur divina essentia; nec seCUndÙ!ll mawrialem causam, ul lres statllre unum aurum: nec seculldùm comple~iollis simililudincm, ul lres lIomi· Il~S ullius naLur:c; nec ut genus pr:r.oir.31ur tlc speclebns, "e! III species de individuis, id eSI, cOlllincns de cOlllelllis, majus de minoribus,

(lucc videnlur adt'eT"ari pl'wdiclis. l3. Ili, autem "idcnlnr advers:wi qna! quitl:lm sacr;e Scrlplur:c u'aclalorcs calholici in suis scriptis Ir"ljid?ruul . .In quiblls significari "ideatur lIuòd essenti:\ tlmna 611 quiddanl commlllle et ullivcrs~I';, \'elu l, SJ1e-

578 SENTE!\TIARml LIBRI QUATll0R, - Wl, J, DiST, XIX. 177 tles' tres verO pcrson:c sinttrm V3fllcllbria, Iria ill- discernnntur, Ul eùm <1e aliqniblls rebus loqnentP-s dividua IIlImero dil1erenlia ; unde Joan, Damasc., in- dicimus una, du:c, Ires; et secundùm hUllc /Iludum ter doclores Gr:ccorum maximu8, in libro quem de fortè dixit Joannes hypostases, id eSI, persollas, ditTerTrin. scripsit, quem cl papa Eugenius Iransfcrri fecit, re numero. Possumus enim dieerc: Pater est unus, et: ait: Commllnia et nni"Crs.1Iia pra!dicalllllr de subjcclis Pater et Filills Sllnt duo, et: Pater, el Fitius, et Spirillls ,ibi illSis pal'ticularibus. Commune ergo subsla' ,tia sanctus, suntlres. EL item : H:cc persona est una, et: est, parliculare verò hYllostasis, id est, persona. Par- Ihec ct iIIa sunI du:c, et : UaJc, et iIIa, et alia, suni tres. Convcnienliùs tamen Ires iII:c personre proprietalibus liClIlare :lUter.; Jicilllr, 1I0n quodpartem natllra: haiJel, &ed parliculare nUlllel'O, IIl ' alomus, id est, indivi- tanlùm distingui dicuntur, disto 26; de qllarum distin dUllm' numero enim nOli lIalurà diITerre ,'illenlllr hy- ctione secllndùrn proprietales in sequenti traelabilur. POSl:lS~". ltem lib. a, ~. " : Subs~anlia sigui.fic.'1t co~ Nunc vcrò ad increptum redeamus, qu:P. dicta sunt reIllUncm et circumplectl"am spcClcm homOideoll, Id pelentes, IIt soepiùs versando familiariùs illnolescant. eSI, similinm specie; hyposLaseo'}, id est, p~rs~n~rllm, (Juòd una peJ',o/la'non est major alid, nec Ires ,;/11"" quàm una; et hoc ra/Ìolle ostcndil cathoLica. 111 puta Deus, hOIIlO; hypost~sls autem !~dlVlduum 17. Sciendum est ergo tailiam alqualilalelll csse in demonslrat, id est, Patrem, Frhum, et Spll'llum sanclUro, Pelrum , l'aulum, et hujusmodi. Ecc~ apertè Trinitale, utait Aug., in iiI!. 8 de Trill., c. i, lItnon dicil subSlantiam esse ulIÌ\'ersale, hyposl:lslm verò solùm Pater non sit major '1uàm Filius, sed nec P:lter particulare; et quod Deus est species IIt ~0l!l?, eL et Filius simul majus aliquid sunt '1"1110 Sr,irillls quod Paler el Filius et Spiril~ls sallctus SU.llt mdlvldua, ~netus.' .qua!libe,l per50n~ m!nu~ ,aliqllid sit qUàRI sicut Pelrns et Pallllls, eo qlloli nUmero dllTeruot; qu:c Ipsa Trmllas. Quod autem Ita SII, ahquo modo, si fieri pralmiss:c sententi:c Aug,' pcnitùs contr.adicere vi- potest, demonstrandulll est. Quanlùm ergo t,;reator dentllr. Quid ergo dicimus ad h:cc? lIoc utique dicere ipse adjuv3t, allendamus, illquil Aug., in CI lIem lib" possumus alqnc debemus, quòd ea qu:c Aug. tradidit c. 2, quomodò in hàc Trinilate du:c vel trl.s persona! non sunt majns aliqnitl quàm una earlllll. ~lIperiùs, sine umni, h:rsi~tione lenellda su.n~. QlÙld JUnè pouunt lntel/igl qure J oallne. d,,''', et quo- Ila/ione UtitfJT subti/issimq ad oslendelldlLl/I quòd ita .it. i8, Quod ibi magnum dicilllr, alillnde magllllm non tllOdò, oBtel/di/. U. Il:cc nuleOl qll:ll hìc I!icnlltnr, licèl in ~ermonis eSI, quàm eo quo verè est; quia ibi magnitudo il's:\ superficie ali'juid il fide alicllum rcsonare ,:,dcan.lu~, veritas eSI, eL vel'Ìtas essenlia; non ergo ibi majus est quod verius non est. Non :lulem vcrius est Pater ~nè lamen inlelligi Ilueunt, quòd subslanlla Del Slt species vel IIni\'(~rsale, el pCl'~on:c individua, pium- et Filiu!l simul quàm Paler solus vel Flliu;;; lIon ergo que lectorem atl\ue inlellectorem plllrimùlII el1lagi- majns esi. lliqllid ulerque simulqllàm singulus eUI'IIIII. t:lnl. In 'Illorum expl3nation,c mallem sil~ns ali?s au- Et quia :CQi~è "crè est eliam Spiritus S:lllclus, idcò dire quàm loquclldo malcvol!s ,d,etrahendl oc~a~lOn~1Il Pater cl Filius si III III non sunt aliqll:d majns qU:\l1I ipse, prreslare. "idelur lamen nubi Ita J10sse 3eclpl, cu~n qui .. nec verius SUllt. It':lm in cssenlià \erit3Iis, hoc ait: Substantia cst commune, et hypost:lslS est partl- est verum CS5C, qllod est esse; et h'lc est esse, Quoll cnlare. Non ila h:r,c actipit cùm de l'co dicanlur, u! ac- eSI magnulll csse. Hoc eSI ergo IIllognum esse, CIIIO:! cipiuntur iII Ilhilos,oph~('à disc!plillà, sed per similitu- verum esse. Quod igitur ibi reqllè verum est, el ~\'què dillem corum llu:c a pllllosopllls (hCUll~l~r, locutus eSI; magnum est. Quod ergo i)'i plus veritatis Il:)11 habct IIt sicut ihi cOOlmune vcl unh'ersalc dlcllur quod pr:c- non plus habet magllitudinis. Plus autem verilatis nOli dicalur de plurilms, particulare verò ,'el indi"iduulII habet quod verius 1I0n est, Non cst autem verius una qund de UIlO solo, ila .l~:cc esscn~ia ~ivina dicla ~st persona qnàm alia, vel dUa! quÌlnl un:l, vel Ires s:mul IIniversale, qnia dc omml)US persolil!> simili, et de SIO- qllàm singllla; non ergo pltlS \critatis habl'luna qnàm gnlis scp:natim dicitu,r. brlicuh1!.-l' vcrò siug~lla qu;e- aLa, vel dll:C qllàm Ulla, vel tres simul qllàm Sillgllil. libel personarum, 9\11a ,"e.c d.~ :JllIs. comllllllilter, n~c Sic el'go et ip,sa TrinÌlas non est majus :diquÌlI qaàm de aliquà ali:1rllm slllglllan~el' yl':r.dIC:llU~. Prop~er . s~ una qu:cque Ibi persona, seti lam magnum quàlll sinmililudinem er"o pr:cdlcallOllIs subslalltwm DCI dlxlt gula; nOli enim ibi majoresl qua: ,'erior 111111 est, ulli universale, et" persom.s partkularia wl illdh'idua, ipsa verit.'1s est magniludo. Ecce modo convenicnti ct propter hoc idem Cliam . t'amdem divi.nam esscn.tiam ratione calholicà ostensum est quolllodò illdiilcrllls dilit es~e &p~cicm cummunrm,. et ,clf(~umplectlv~m sit magnitudo trium persona rum, quia lIec una majllr similium specie rersonarum; qUI:! SICUt b:cc specles est alià, lIec du:c majl\s aliquid quàm una, nee t'CII homo dc suis pr:X',lie:t1Uf individuis, ,'elul de Petro et simul majus aliquid qllàlll sllIgula. QlJòd Deu. non est dicendll' triplex, sed tJ'Ìm/ •. J>aulo CI alii, ncC ist.; ~pccit dill'erunt, st)d cOllveniullt i9. Prreterea cùm Deu.s dicalur IriulIs, non laml'lI per omllia; {La Dcu.. ò.(~ trilJlls pr:cdicalur personis, qu:c indi"ini\ale II~I! .rliffe~UI,t, ~ed per omllla ~11111'e debet dici triplex; ibi ellim non eit triplicilas, ""i niunt. lIane el'go slmlhludlllem I\lLcr rcs sempllernai SlImm:l est unilas et indifferens :-eqllalilas, unde AU3 , et res lemporales perpem!ells Joannes, univer,ali~aLis in Iib. 6 de Trin., cap. 7, ail: NOli qlJolliam DClIS trinus esi, ideò Iriplel pulandus est; alioqllin miuur el particulàriL.'lIis nomina, qll.l) reblls telllpnrahbos propriè conveniunL, ad rcs a'lern:lS transluht, Aug. e~set PaLer solus, vcll<'ilius solus, quàm simili Patcl' "ero majorem videns dissimilitudinem 'luàm silllililu- et Filius. Cùm iLaque talltus est Paler solus, "cl solus dinem inLcr rcs prlrdiclaS, lIb cxcclleutià TrillitaLis Filius, vel solus Spirilus sanclus, quanlus est ·simlll l'aler, el Filius, et Spiritus sallclus, nullo modo tripr:cdicla nomina rem(l\'it, plel dicendus esL Dens, Non enim Paler cum "'i1b CL Ex quo unall diurit persona. difftrre numero, 15. Quòd autem Joanucs dicit hyposlases dilferre Spir:lu sanctn, major Deus est quàm singuli corUllI, Dumero, nOli nalurà; in co quòd non dilferre n:'lllrà q1lia nOli est quo crescat iIIa perfectio. Pafccllls ait, vedssimè et sine scrupulo 10~j1Jitl\r. Qllò,1 Vllròdicit aulem est PaLer, et Filiils, et Spiritus sanctus, et pel" diCferl'e numero, cavcndulll est quomodò in'elligawr. feClus dicitllr Deus singulus eorurn. Et ideò Trini!as phersis enilll modis dicunlur ;lliqlla differre numero. poliùs quàm triplex dici debet. Quòd non est ita in rebu. corporei" ui in Trillitate. (Jllibll.modis dicauturdifferrc uumero, el suulldùm quem 20 III rebus corporeia non Lantùm esL una, quan. modum POUil conve!lire pcrsòlli,. 16. Dicuntur enilll 31iqu:l diR'l'm: numero, quando tilln tres simul , el plus sunt dme quàm un:1 reso In ila dilf,'ruiil, IIt hoc nun sii iIlud, ncc ali'luid quod TrinÌlale vcrò summà;tantùm est una per.ona, quali' ilIud est, vcl in ipso est; qllaliler dil1crllnl Soera~es et tùm tres simul ; eL tantùm sunt du:c, qualltùlll lilla; et in se iflfinÌlre sunt, et non est lil!is lIl:lgllillltlillis l'I~LO, CL hujnsmodi qu:!! apud philosophos dieulltur Individua "el parliclllaria, Ju'\:ta quem modum non carum. Ac per ho.~ apcrilur quod superiùs diclum est, poSSUlit dici lres persOllal dilfe~re numero .. DiculI~lIr quolllodò singula sunt in singlllis, eL omllia in singu quoquc diIferre lIumero, llll:\! III enllmerallone 51 ve lis, et singllia in omnibus, et omnia in omnibus, CL CUlllpUlaliont lIon silJi adjuIIsulllur, scd à se iuviurn unum io OD\IIibu~ est, et UDum omnia, Ecce jam o~tCII.

PETRI LO.\IBAlml

dimm; sIIfflcientcr, qualiter ~tl Trinitate aliqua per80na aliam 11011 superet ma~nitlldille. DlSTlNCTIO XX. OSTr.~SO QUOD ALlOUA PERSONAIIUI!

UIUl NON, SUPERA T IIAGNITUDlNE, NU~C OSTENDIT QUOD ALIA NOli ERELL1T ALlUI POTENTIA.

". NUllc ostendere restai quomodò aIiqu:! buum l'el'SOilal um aliam nOli escellu. pote~lià : ul Si~ul.un3 et indilferens est magnitudo lrmm, Ila una el IOdltrerens monstrelur pOlentia trium. Sciendllm eSI ergo quia nOli eSI potentior Paler Filio, ne~ Filiu,> ve! l'atcr Spiritu sancto, nec majorem polenl:am babeli t .:IliO vel lres simul ~uàm singllllls eorum , quia ncc plus polesl .Pater el l< ilius simul quàm solus Spirilus sanctus. Nec hi tres simul plus possunl quàm sillguIns eorIlJn" quia omnipotentiam quam habel Paler, et Filius accepitnascendo; elSpirilus .S3/1.C1US prncede.n.do, qlJod Allg. rationibus et a.uc~orllatlbu~ prol!alJlhlel· ;Islruit in lib. :5 contra Maxlmmum, qlll dlcebal l'atrem mo!iorem ac potenliol'em Filio. Quòd 1I0n pOlest millùs Fi/ius qllàm PalI!". 2. Nihil, illqllit, eod. lib.; c. 12, P!ltre mmll. haI,ei ille qui rliCII J03n. iG: Omnia qllre hnbet PII1:.'r, lJIea SII/Il: naO! si millllS habet iII potestate ~Iifllliu fl'làm Paler, non sunt ejus omnia qu:-e habel Paler. Se,I èjns SUIII orlmia fJlI:e h!lbct PaLel"; lantalll ('r~o h"lJcl poleSl3lelll Filius, qllanl!lm Paler; :cquahs Cl''' " cst palri. Non l'Il i111 pOlest qui accepit, in.l'(l':;'Jis l's,e ci qui dedil.. Tu nalem hoc de polelllià sapis, f!"òtl \lalells sit FilillS, sed Ilotenlioi' l'!lter ; III secumlùm doc!rinam yestram pOlefls potentem polucrit "e:;Cl'are vcl gigllere, l't nOli Ilmnipolells oIJInirOleliL~m. !labe! ergo P"ler onlllipoleliliam qm\l~\ 11011 habcl Filills; et si hoc est, falsum est quoti alt Filius: Olllllia qua: habet Pale,., rnca SUllt. Iloc valml {atebnlur /ucretiCIIs, e;s; quo l'Togrcditbutur ad t'alsa. l). Sed, inqllis, l'all'l";' lIemine pOlcnli!lm :l~ceJli!, Filius :l\llcm il Pall'e. F:llclIllIr elnOs Flhlllll :J('cel ' bSI! Jlotcnlial11 ab ilio, rlrqllo n~lns cst l'0llm5: 1':1tr,i ,'crò pOlenLiam 1I1111us dedit, (]llIa Illlllu~ c'lln gl~lIl1ll. GlIIlIcndo enim dcrlif'1>a:er pOlcllliam I~i\io, !<if:Ul omllia (Iu::c halwt in su!;slalllià 5uà,. \:jignenù{) òeùil l'i qllcm gCfluiL de subst;lIIli;Ì'. QIIIl?stio Auglls/il/i", qlllì are/al IlIvrc/icum. 4. Scù qua'rllm' IIlI'ìllll ei lanlam (Iu:lllia ipsi est, POlelltialul'ater Filio deLlcl'Ìl, ~Illllillorcm. ~i lalllalll , lIon solùm poleiltem, s('d elialll Olllllip"tcnlem gelIuisse Olllnipolens inleiligÌlnr; si \"erò lIIiuorcllI, quoHlOÙò olllllia qu:.c haiJd l'akr, Filii slInt? Si l'alris olllllil'0IClllia, Filii 1I0n cSL , IInll omaia prol:1I1 t1uhio C\iI::C I!:lb,ct l'ateI', F~:ji sunI.. AI ollllli". fllI:c hauct l',aleI', .. ilil sunl; OllllllpolClll1a ergo Palrls ell:ull eSL hIii; 11011 est ergo l'all'T pOlealior l'ilio. Alitcr prubal l'i/iulll (Fqllldem Patri. 5. IICO) alio modo prub:ll Fi!illlll :!'(I"alclII Patri cnlllr;) MaxilllilllllTl, lib, 3, c. 7, ita dir:ens : Tu d:l'is quòd l'alCI" genuit FiliulIl lIIinorcm sl!Ìl'so, iII quu d l'all'i ùcrogas; qui si Filium uuicum minorelll genllit, :\IIt 11011 potuit, aut non \'olnit gigllcl'c :rqllalcm. ~i dicis qui:! non voluit, C\1II1 iu\'illulIl csse dixisLi; si :lIIlem lIon pOluil. ubi e~t CI/lIllipotenlia Dei Patl'is? l'rorsìls ad bUlle articulllm l'es colligilur, ullkns PaleI' :l!qllalem si bi gignel'e Filium, aut 11011 potucl'it a\:t llOluel'it. Si nOli potuil, infirmus; si I\(lluil, ill\"idlls in\'ellilur. Seù ulrumque hoc falsum est; Patri ergo filills ,'CI'US :ccI'lalis esI. Genuil ergo Palcr sil>i a'qualelll Filium, eL ah nlroqlle procedi I ulriqne ;-cqualis !Spiritus sanctus. &i enilll fOl'mam suam (III ait Alig. lib. S, c. H" conlra eumùcm) Pater iII unico Filio plenam gignere potuit ncc I:;men p:enam genuil, scd Il!iuorem, cogiOlini Patrem illviduffi dieere. Plenum .'rgo ()cum, et a'qualem sibi gentlit Filium. J'fT simileusrellditqllòd /lon millorelll PaterFi/iumgelluit. 6. Hoc :llllem per simililudillcm bum!lnam ila e;.,se demOIlSll'al inquiens, lib. 5, c. 15. Homo p:ller si po-

tnisset. reqll:llem liIillm g~nuisset. QIII~ ergo andt'at dicere qllòd hoc Omnipotens non potuit. Addo eliam, si posset homo. majorem melioremque seipso gigncret lìIinm. Sed majus vel melins ()eo quidquam esse nOli potest. Deus ergo cur nOli reqllalem, IIt,ais. Fi. linm genuit ; cui lIec anni necessarii fuernnl, per '1"05 adimpleretur :cqllalilas. nec omnipotentia defuil. An fortè Doluit? ergo (quod absil) invidit. Sed non invidlL; requalem ergo genuil Filium. Credamus ergo Filillm ei esse requalem. Opinionem hreTelici ponit, Ht deatruat. (Ex'eodero, 1.3, c. 18.) 7. Sed Cortè d'cis: El) ipso Pater est major Filio • qllia de nullo genilus. genuit tamen :ClJu:alem. Ari qllod citò responùebo: Imò ideò nOli est Patermajllr Filio, quia :rqualem si bi genuit. Originis ellim quresliG iSla est, quis de qua SiI, requalilatis au!em, qualis allt quantlls sit, quod esi direre : Ad originem perline! qmestio q'là qu:'Crilur quis de qllo siI; ad requalitaìero verò ilIa qnà ql1rerilur qllis anI quanlus Ifnis sito Nec ciI/n dicilU/' Filius à Palre gmitus, oSlenditllr in:cqllalil!lS substallli:c. se,l ordii natura!, nOli quo alter prior esset altero, sed quo alter est ex altcro. Non ergo 's eculldùmhoc quòd Paler genuit, et Filiusgenilus est, "el Spirilus sanclus ab 1I1roque procedit, ::equalitas vel in::equalilas ibi exislit, quia nOli secnndùm hoc alia per,;ona alii a:qualis vel in:Eqnalis dicitur. Eeee requalil:ls l'rinit:ltis ct una c!ld~mque substantia, qu:mlùm breyiter potniOluS, demonsr1'!lt!l est in superioriblls; qualiter scilirel aliljua Il'ium rersonarulIl qU:lmlibel aliam nec :Clernitale, I1ec magnilUdiIlr, DCC poleutià cxcellat. DISTiNCTlO XXI. QU.-EI\ITUR QUO:UODO POSSIT DlCI SOLUS P.\ TEn, VEL SOLe! . SPIlIITUS SANCTUS, cml :SINT Il'iSEI'AHABlI.ES.

t. llìc ori LuI' qu:cstio trahens origillem ex prreòictis. Diclllm l'SI cnim supra qllòd lantus esI 501115 1):l1er, vcl solus Filius, ,'el solus Spirilus sallcln" qU:llllùm simul i\l:e lres; et qllòd dure yel tres 1';'1'SO!l;C simili nOli sunt n:ajus :lliquill, Il"ilm ulla persona sola. lùeò qurerit Aug., iII. lih. 6 de'frin. , cap. i.IjU 'Imudli h:rc sanè dici !lOSsillt, cùm nec Palel' sit ~01U5, I1CC Filius, l\ee ~piritus sallclus; sed selilpl'r eL illscparahililer et Filius cum Palre, Cl l'alcr cum Filill, cL Spiritlls S:\IICluS cum utl'oflue, IlIseparahiles cnil11 SUllt h:c tres per~on:c. Ad quod iifl l'espondel Aug. in eodem : Solum Deum Palrem dicimus, non quia sf'paralllr à Filio, "el à Spil'illl sanclo; ·sed ho<: tlirent6 significamus CJuia ìIli ~imul cum eo 111111 SUlIt Paler; solus enim Paler, Paler est. Quod non dicilur qllia ip!<c sii 5011ls, id e,I, si Ile Filio vcl Spirilu sanclo, scd l'Cl' hoc Filius "el SI,iritus s3nclus il palernilalis l'Oli' s'irtio excllldlllilUr. Ila et CÙIII dici luI' : Solus Filius Fllills est, "el solus Spiritus sanelll, ('51 Spiritus S:lllClllS, non dividiwr Filius à Palrè, ,'cl SpirilUS saliClUS ah UlrO!]IW , sed il consortio filialis pl'llpril'lalis eli:chl. dunlllr Palcr et Spirilus S!lllctUS, el il cflllsurl;" )11'0cessibilis propriClalis Paler Cl Filius. Cùm ergo dieitur: Tanlus esI Silius Pater qU:Jnlùm simul illi II'C~, P"I' h"c qllòd dicitur solus. non separallir Paler ah ali:s; sccl .hie est scnsus : SOlU5 Palcr, id ('st, P;;lel qui ila Pal('r cst, quòd IIce Filills ncc Sl'il'iluS S:lIIc:US, tantlls eSI, etc. Silllilitcr inlclligc cìun dirilur: Snlus est Filius, wl solus est Spirilus sanClus. Solus crgo Pater dicilur, IIt ait Aug, iII eodem I. 7, G. 9, qllia /lonnisi ipse ibi Paler est: et s61us Filius, fllli:i nllll/lisi ipse ibi Filius est : et solus Spiritus SJnCIUS, qllia nOllnisi ipse ibi &piritns sanctus esl. IJtrùm possit dici: Solus PaleT esI Deus, $o/lJ$ Filills esI Dm$, vel solus Spirilm sanelus est Deus, vel l'ateT e3t solus Deus, vel S pirilus sanctus esI solua DIiIU. 2. Post h:cc qu:crilur nlrùlO SiClIl dicilur: Solua Pater est Pater, vel solus Filius est Filius, ila possit dici: Solus Paler est ()eus, \'1'1 sollls Filius e~t [leu9, ila et de Spir'illl sancto ; :lui, Pater est 50lu5 Dells, Fllius eEt solus ()ells, ALI quud dicilllus quia Pater, et

58!

SE:\TENTIARUM LIBRI QUA TUOI\. -

LIB, l, DlST. XXII.

Filius, el Spiriluss:lnctus, d'dtur CI Cr.I unus Dens, ct l/u:'CI!:l1n ,'erò ùllil3lcm essenli:'C sigr:inrMllia SUllt, h:rc Triuil3s simul propriè dicilllr esse solus Deu~, qll:n eL dc singulis sigllialim, ct de omnibus eommu· 61CIII solus sapiens, solus {lotens. Sed non ..,idclUr dc- uilcr dicnntur. Alia verò sunt lfll:C translalÌ\'è ac pCI bere dici à 1I0bis"ycrbis noslris IIlenlibu", uisi uhi similitudillem dc Dco dicuntur. Ullùe Ambr., in !iII. serllIO 3uCloriLalis occurrÌl.: Sulus Palcr CsL Deus, vcl i de Trin" ail : Quò puriùs niteat fides, trip.lrtita PatCr est sollls Deus; ila de Filio Cl Spiritu sallcLo videlur derivanda distinclio. Sunt enim nomina qu:ctEcimus; unde Aug. in Iib. 7 de TI'in., cap. 9, aiL: dam qu:n evidcnter proprietatem personam'llle deÌlalis Quoniam OSlelldimus quomotlò possel dici Solus Paler oSlend"ill, el sunl .qu:Edam qu:n perspicuam dhill:tl vel solus Filius, consideranda esl illa sentenLi" qua rnajesLatis exprimunt verilalem: alia verò sunL qll:C didLur non esse soll1m Patrem Deum verulII 80111111, IranslaLivè el per simililudillem de Deo diellnlur. Pro,ed Palrem el Filium cL Spirilum sanclum. Ecce habes pl'ieLalis ila'lue indicia suni :generatio, Filius, VI'rquia non solus Paler dicendlls esL csse verus [)ells. bum, et hujusmodi; unilalis verò relern:e : sapienti:l, Item in eoùem : Si quis interrogai ulrùm Paler solus virtlls j et verilas, et hlljusmodi; similitudinis \'erò, sit Dells, qUllfllOOÒ respondebimlls non csse, nisi fortè splelldor, character, speculum, et hujusmodi. dicamus ita esse quidem Patrem Deum, sed nun eum Pra!missi, addiI. qUa!dam elle nomina qllle tenllJorali/er Deo convelliunl, l't relalivè dicunlur. . esse solum Deum YEsse aulem SOIIlO1 Deum dicamus i. Bis adjiciendnm est, qu:ndam esse nomin:r. ut P:llrem, el Filium, Cl Spirilum sanclum. Ecce et hìc babcs quia Pater nOli debet dici solus Deus, alque Aug, ait in lib. 5 de Trin., qu:'C ex Icmpore Deo 1:011hìc solùm in parte subjecLi tantùm accipere qllidam veniunl, et relalivè ad creatul'am dieuntllr; quorum volOl.1 ; in parLe vero prredicali si sit, ,concedulil. quòd qu:cdum de olOnihus diculllllr personis, ul J)olllinl\~, Pater eSI solus Dens. Sed ex verbls Aug. vldetur Cre:lIor, refllgilllll; 'lll:cdam aulem non de omniùus. oSlemli quòd propri è solus Deus dici debenl 101.'\ TI'i- ut donalus, daLus, misslIs. De hoc nomine T.... inilas addito uilas. Et h:rc Trinil3s, ul ait Aug. conlra Maximinum, a. Pr:-eterea cst UIIUIll nomen quod dc nullà perinlclligilllr dun Apostolulò dicit, i Tim. 6: Betllus et ,ollls po/ells; et ibi, ad I\om. f6 : Solo sapienli Deo, sonà sigillati m dicilur, sed de omniblls simili, id est, el ibi, i Tim, i : lllvisibili soli Deo. Non enim de solo TrillÌlas, ql\od non dicilur secllndìlm suhstallLialll, Palre h:'Cc accipieluJa sunto ul conlendebat MaIiminus sed quasi collecLivam pluralitatern desigll:1L personarllm. et alii h:rretiei. scd de Trinilale. Siculet illud. i Tim. G: Solll' IlI1bct imlllortali/Iltelll; qllia secuudùm De aliis 1I0millibus qUa! tempol'lllite;' Deu congl'uullt , el nOli reu//it'è diculllllr. l'cclam lidem, ipsa Trinitas esI UlIllS sollls Deus, .I. Sunt etiamqu:edam nomina qUa! ex lCllIporu be:llus, pOlens, s3piens, invisibilis; unde AlIg. in eodem : Uùm IInus Deus sii Tl'iuilas, ha!c Sil nohis su- Deo cOllveniunl, nec relath'è diculILur, UI blllllan:lIlH, IUlio qua,sliollis, III inlellig:ullus solulII Dellln sapien- ine~rllallls, eL hujusmodi. Ecce sex I.omilllllll dilTetem, solum potentem, Pall'cm, el Filium, Cl Spiritlllll renlias assignavilllus, quilms uLimul' 10'luenles dc D~o; de qnibus singlliis agclIllum esi. . sallclum, qui est ImllS et sulus Dells. Quomodò dic;/ur Trillitall .ollls Delt' , cùm ipaa sit CUlli Qllòd nomina qUa! ad ,ingulas I/erlinent person:/s, propriè rellltivè diculltur; ea verò quw uni/atem esseri/ile 'pirUibru el anil1labus SlIl/ctis. .ignificant, ad .e dicuntur, et de ~ingll/is , et de 01/13. Sed ilerum qu:erilur quolllodò ipsam Trinilalcm lIibus cOlmllllniteT diculi/ur persol/is, et singlelariter dicimus solulD Deum, cùm sil cllm spi.'ilihus et allinon pluraliteT iII su"'"l1d acci/Jiunl!Ll'. mablls sancLis. Ad quod respolHJcl '\ug., in lib. 6 tle IS. Sciendum eSI ergo quòd illa (Iu:~ propriè ad sinTrin .• dicens, c. 7 : TrinitaLem dicimus DeulD solum, qu:unvis sempcr si' cum spirilibus el animabus san- Isllias persouas perlinent, rcJalivè ad illvicem dicuDelis; sed solum dieimus, quia nOli :tlilld quàm ipsa tur: sicllt Paler el Filius, eL utriusque dOllllm Spiritus Trinitas Dells est. Nun enilll illi ellm iIIà Deus SUllI, sanctus. Ea verò qu:r unitalem essellti:n significant, vcl alillua alia; sed ipsa Tl'initas Lanlùlll, Ilon ilIi "et ad se dicunLur; et ea qu:c ad se dieulltur, subst:llltia· Iilel' ulique diculllur, et de omnibus communilcr, ct alia Deus est. Et.i de PIl/re 1010 pra!dicta diceren/ur, non tamen e.t;- de singulis sigillalilll dicunlur personis, et singulariter 11011 plurali leI' accipiulllur iII summà, Ul Deus bOllUS, eluderen/ur Filiu' et Spiri/u8 .allc/u•• .I. Verùmlamen, ul aiL AIIg., etsi de solo Patre pn(,.'lIS. JUagnus , et hujusmodi. Qu:n aulem relali\'(} dicullLur, suùstalltialiter nOli dicUlIlUI', linde Aug. iII pr,,~ diCla dicercntur, non lamen excluderetur Filin. vel Spil'ilus sanetus, quia hi Irel Ulil/m sint, i Joan. 5 ; lib. 5 de Trin., C. 6 et 8, aiL : Quitl'luid ad se didlur, Siellt iII Apocalypsi, c. 19, de Filio legilur quòd hab"t pr:r&lanlissima ilIa et divina sublimit.1s substanlialiler "amen scriptum quod nemo SciI nisi ipse. NI!II ellim ù,citur.Quod autem ad aliquid dieilur, non substanliaindc separatur Pal6r ,'el Spirltus sallclllS. El CÙIIJ di- liler dicitur, sed relalivè. Talllaque esi vis ejusdem cilur, M.. tlh. ti : Nemo novil Patrem nisi Filius, non substanli:n in PaLre ell<'ilio et Spirilu sanclo, quid. inde scparlliur Pater vel SpiriLus sallcIU~, quia illF,e- quid dcsingulis ad selpos diciLur, 1I0n pluraliter in parahilcs sunt. Aliquando etiam nominalltur Palcr ct &ummà, sed ,;ingulariter accipialur. Dicimus euilll : Pa. FiliIlS, ell:Jcetur Spil"itus sancLus, Luc. iO, uL \'Cl'il;1S leI' est Deus. eL : Filius est Dcus, et : Spiritus sallctlls ad Palrem loguells ail, Joan. i 7: Vt cognolCanlle, et e~t Deus; qnod secundùm subslallliam dici nemo duqllelll mi~isli Jesum Chl'i.tUIII, esse unum veruOl Deum. bitalo .Noli lamen dicimus hane Trinitatem esse Ires Cur ergo, inquiL Aug., lib. 6 de Trinil., e. 9, beuiL deos, sed ullum Deum. Ila dicilur Pater magnus, fide Spirilu sanclo, quia consequcns esL ut ubicumqllc lius magnuset Spirilus sanetus magllus; non lamlln Ires IHlUlinalur UIIUS, sicut Pnler el Filius, lantl pace ulli magli i , sed unus magllus. Ila eliam omnipotens Paadh:rrens intelligalur etiam ipsa p.'lI, quamvis non ter, omnipotens Filius , omnipolens Spirilus sanf:tus; cOlllmemorelur; UIIO ergo istorum nOlllinalO, eLiam non lamen Ires omnipoLenlcs, sèd unllS omnipotcns. . teliqui inLelliBuntur, quod in pluribus Scriptul're locis Quidquid ergo ad seipsum dicitur Deus, cl de singuli:; pel'sonis simililer dicitur, et simul de ips~ TrinitaHJ occul'rit. OlSTlNCTlO XXII. non pluraliLer, sed singul:lriler dicilur. 'Et quolliam »E NOJlliSlJlI DlFFERENTIA QUIBVS VTIIiUR LOQlJt:~1ES DE non esL aliud Deo esse, eL aliud magnum esse, seti »20. idem est· illi esse quod est ffiagnum esse; prupterea cl. Post pr.cdicta nobis diS&erendum "iùetur de no- sicut non dicimus Ires essentias, sic non dicinll!.1 minnm diversilate, qllibus 101lnelltes de unilate ae tres maglliludines, sed unam essentiam, el unam maTriniLate inelfabili ulimur. Dcinde demollstrandnm es' g'liludinem. quilms lIlodis de cà aliquid dicalur. lIlud ergo pr:cci- Quòd Deu, magnu, esI ed ìllaglliludine qud Deus e3t; puè Lelleamus, qu:edam esse nomina disLinelè ad sinsic de bOllitatc, et de onlllibùs qUa! seculldàm substallglilas personas pcrlillenlia, UI ait Aug. in Iib. 9 de tiam dicuntw·. Trin., gure de singulis LanLùm diculllur personis; G. Deus enim non est m~snus et. m3~niludille, qUJ:

Il'

PETRI LOlIn.UlDl !S8'5 non esI lJuod ipse, ut quasi I,arliceps eju~ sit; ali 0- Aug. in lib. 5 de Trin., c. 9, nl:lgna prorsùs illop:~ Quin major esse t ilIa maguiludo quàm Deus. Deo au- humallum laborat elnquium : diclum est lame Il tres tem non eSl nliqllid majlls; ca ergo magnitudine ma- perSOIl:'p" non ut iIInd dicerelur, scd ne l3cereluromninò. Non enim rei inell'abilis eminclltia boe vocabulo ~lIns esI, qnà ipse est. Ideòque nee tres magniludines dicimlls, scd una m ma~niludinem ; ncc i.res magnos, explicari valet. Ecce oSlenòit qua IlceC!'sil:ue dic:ltur fed ullum magnum, quia non p~lrticip~tione magnitu- pluraliler person:l~, viddicel ul 1.00 UllO nomine qu:cdillis Dcus magllus est, sed seipso magno magnus est, relllibus dc Iriblls respnndcamus. (Juia ipse est sua magniludo. ha et de boniLate, ct QUIÌ necessitate dictum siI t/'eS personre à Latini., tt à Grrecis Irea hypos/ases ilei ,,,bs/an/ire. ' :Clernilate, et omnipOlentià Dei dieendum e!>t, et de .4. Quà nccessÌlale non solùm Lalillussermo, sed omlliblls IImninò (JU~ de Deo possunt pronunliari substanLialiler; qllibus ad seipsum dicitur non trans- etiam Gr:ecus eadem penè snper hàc re Jaborans n()· lalivè ac per similitudinem, sed propriè, si tamen de minum penurià coarctalnr. Unde Ang. quid à Gr.ecis mo propriè aliquid ore hominis dici potest. Eeee vel LaLinis necessiLate de ineffabili TrillÌ!ate diclum siL :lperlè docnit quòd nomina unitatem divin:c majesLalis apericns, in lib. 7 de Trin. ait, c. 4: Loquelldi causA sil-lnificanlia, et ad se dieuntur de Dco, id est, sine di) i:.clrabiIibus, ut fari aliquo modo posscmus, diC1um rdalione, et de omnibus pcrsonis eommuniter, et de est a Gr:ccis, ulla essenll:!, lres suhslanli:c, id esi, singulis divisim dicunlur; ncc pluraliler, sed singu- IIna usia, lres hyposlases. Aliter cnilll Gra'ci aeeipiullt lal'Ìler in sllmmà accipiunlur. lIIa \'crò nomina qu:e subsl::mtiam quàm L~Lini. A Latinis :lUlem dicLnm'est, propl'iè ad singulas pertinent personas, relalivè, lIon ulla essenlia vel substantia, lres person:l~, quia nOli suhstantialitcr dicunlllr. Quòd enim propriè singula aliter in sermone nostro; id est, Latino, essentia quàm in Trinitate persona dieitur, ut ail August. in eodem, substalltia. solel intclligi. EL IIL intelligalur saltem iII nullo modo ad seipsum, sed. ad aliam invicem, ,"cl :cnigmate, placuit ita dici, ul cùm qu:creretur quid Lria ad erC:lturam diciLur. Et ideò relath'è, nOll substallLia· sunt, aliquhl dicer.etllr; qu.-e lria, tria esse Ihlcs vera pronllnlia!, eùm et PaLrem 11011 diei! esse Filium, eL liler dici, m:mifestum est. Spiritum sallclufTI, seiliceL donum Dei, nec Patrem DlSTlNCTIO XXIII. dicit esse nec Filium. Cùm ergo qu:criLllr quid Lria l'cl DE lIoe Nmll~E QUOD EST PERSONA, QUOD CUM SECllNquid tres, eonferimus nos aù illvcllicndum aliquod nunUlli SUBSTANTIUI DlCATUR, TUIEN PLURALITER, NON men, quo eompleelaffiur h:ec tria. Ne'lue occurl"Ìl SINGULARITER, IN SUlU/A ACCIPITUR, animo, quia supereminentia divinitatis, IIsilaLi eklqllii i.. Pr:cdiclis adjieielldum est quòd eùm omnia no- facllitatem excedit. Veriùs enim cogitatllr Deus qlJàm mina lIu:c secllndùm substantiam de Deo dieull(ur, dicllur; et verius est qllàm cogitaLur. l'inglllariter et nOIl pluraliler de omnibus in sumlllà Quid hoc nomine Lres .ignificetur. dleanll!1' pCl'sonis, I/t supra oslensum esl: est lamen 5. Paler ergo, et FilillS, el SpirilHs sanetus, qUI}nllum nomen. seilieet persona, quod secundùm sub- niam tres sunt, quid tres sint qll:cramus, quid comstanliam diciLllf de singulis personis, eL pluraliler, non mune habeant. Non enim posslJÌlL dici tres paLre:., ~inglllariter, in sllmmà accipitur, Oicimus enim : Paler . quia.talllùm Pater ibi Pater est; nce trcs filii, cÙllIlIce est persona, Filius est pel'sonJ, Spiritus sanctus est Paler ibi SiL FilillS, nee Spirilus sallclus; ncc tres Spipersona, CL hoc secundilm subst:mliam dicilur. Nec ritus sanCLi, qub Spirilus sanetus propriàsigniliealioIH', lamen dicitur: Pater, et 'Filius, cl Spirilus sanetu3 qllà dOllllI1l Uei dicitur, nec Paler est, I:ec Filius. Qaid 1'1//11 IIna persona, sed (res person~. Hoe crgo nomell ergo tres? Si tres Ilerson:'C esse dièunlur, (;ommUlie cxcipilllr à pr:cdiclà rl'gula nominum, qll:C secundiml est eis id quod persona eSI. Ccrlè ellim quia Palcr esL substantiam de Dr.o dictl.IILllr; quia cùm hoc ad se 11i- persona, et Filins est persona, cL Spiritus sanclns est catllr, et seeundùm subslanliam, plurahter tamen, persona, ideò tres persona! dicunlur. Propl~rea el'go IIon singlliariter, in sUll1màaccipilllr. dicimus tres pcrsonas, quia eommune est eis id qUt>U AUCIOl'i/as quòd persona ad se dicatur cl secundùm sub- persoml est. Ex pr:cdiclis apcrlè inlelligi potcst Iluà stantiam. necessil3Le dictum sit à LaLinis Ires persona~, CIJIIl !. Quòd alllem persona secundìllll suhstantiam di- persona secunùùlll subsL3nli:un diratur. Ullde ct LriCalur. Aug. ostendil in lib. 7 de Trill.dicens, e. 6: Non bns comlllune eSL id quod persona est, id eSI, hoc 110est :Iliud Deo essc, alilili pcrsonam esse, sed omninò men persona. idem. Ilem in hàc 'frini tale, cùm dicimlls persona m QUaI'e 110/1 dicimus tre. Deos esse, l ' a/I'em, el Filium, et Palris, non aliull dicimlls fluàm sllb<l:mtiam Patris. Spiri/IIIII sanc/um, ul dicilllus Ires perSOllas, cùm id Qllocirca III 511bSl.antia PJlris ipse P:ller est, non fino qllod DClIs es/ sit eis COlllllllme, quia l'aler esI Deua , Pater est, sctl quo eSI, ila l't persona Palris, non :Iliud el Filills es/ Deu~, el S,Jiri/tls sUl/ClUs est Deus. lJuàm ipse Paler est. Ad se qllippc tlicilUl" person:l, 6. Sed Ilu:criLUl' hic, eÙIll dic:lmus Patrem el Filium non ad Filium vel Spiriwm sanclum; sicllLad se Deus et Spiritum sallctum esse Il'es pcrsonas, quia elllllmll\Hl dicitur eL magllus, et bonus, et juslns, et hujllslllodi. est eis qllllrl persona eSI, id est, quia Paler ed perF.'t.qoomadmòdùm hoc illi cst esse, Ijund Ocum essI', sona, eL Filius est persona, et Spiritus sallcliiS esi pcr:!lIna, CIII' 11011 dicamus simililer lres deo~. cùm et qllod magllli.m esse, quoti bonum esse, iLa hoc est illi esse, quod persoRam esse. Ecee expressèhau"s qnòd Pater sit Dells, eL Filius sii Deus, cl Spiritlls salletu~ persona secundùm substanliam dicil!!\'; nl cùm diei- sit Deus. Quia scilicet illud Scrij>lura contradicit; hoc Wl': Pater est persona, hie sit sensus : Pater cst divina anlem, elsi lIon dicil, non lallicn cOlltradicit, unde es1!entia. Similiter eùm dicitur : Filius est person:I, Spi- Aug., hanc movens qua;slionem alque delilliells, in ritus s:lIlclus est persona, id es!, essentia di,·ina. lih.7 de Trin., eap. 4, ait : Si ideò dicimus Patrellll'l t'uT Patef" d Filius et S pil'ilUS sanc/lIs lIon dicalliur ulla Filium Cl Spirilulll sanClIIm csse Ires persouas, quia per.ona, Ilt Ulla slIbS/all/ia, et UnllS Dells. commune eSI eis id quod persona e,t, CUI' non eliaru 3. deò oriLur hic ql\a~stio dirflcilis quitlem, sed tI"es deos dicimus? Certè, ut pra~diclum est, quia l'a tlU\l illUtilis, quà qu:critllr cllr non dicantur hi tres lcr est persona, et Filius est persona, et SpiriLus san. ilDa persona, sieut IIna esscntia, et UlIIIS Deus. clus esi persona, ideò .tres pers()n:l~ dicunlur. Quia Guam (!u:estionem Aug. diligelltl'r traCl3t, atI/ile ergo Pater est Deus, et Filius est Dcus, eL Spirilus enngruè explicat in \ih.7 de Trin. ila dicens, cap. 6: sancLus Deus, cur non dicnlllur tre5 dii? Ecee propoCnr non h:cc ll'Ìa simuL ullam personam dicimus, si. suit hanc {IU~CSliollem; alLenùe quid l'cspolllleat, snueuL Imalll essentiam, et llllum Deum, sed dieimus tres dens : An ideò non dieunlur lres dii, quia Scriptura personal!, cùm tamcn lres deos aut tres essclltias nl)lI non dicit Ires deos? Seti nee lres pcrSOIl:lS alicubi iHcamus? Quia volumus vel nnUffi aLiquod voeabulum Scriptur:e textlls commemUl";; I. An ideò licuil IOfJuendi ierV31'e huic signilie3Lioni Ijuà intt'lLigilUr Trinitas, Ile et dispulandi neces,it:ll~ tl';)S pcrsoll!ls dicerc, 1I0n omninò laceamlls inlerrogati quid tres essent, cùm Lrcs q'lia Scriplura dici! , Si~" qui a ::ìcl'iptllra IIOU conlraautc!U d;ccrclllu~ Il'es ÙC\lS, coatradicerct eliSe f\te:.lr.tur. Cilill ergo qu~r;tur quid lres, ul ait dici~!

SENTE:XTIARUM LlBlll QUA TUOR. - LlB. I, DlST. XXl\ . Serilllnra, diccns, Deul. 6 : Audi, I,,'ael, Den, IUUI De., unn. e.l, Ecce absolulio '1\1XSlionis, '1uare pOliùs dlcamlls Ire, personas quàm lres deos j quia scilicel iIIud non cOlllradicil Scriplura. . Ali4 f/1I~.tio, nr 11011 d,cinl., tres essentias , ul Iret; ptrlOlla., cKm Seriptllra .on contradical. 1. Verù m el hìc alia emergil q u:tlslio, quam Augusto consequeliler anneclit dicens, Iib. ct cap. eis:lem : Cllr et trl'I cuentias non licei dicere, IJllod silllililer Scriplllr3' sicUI non dicit, ila non contradicil? Al Ili dicis quòd propter ulliLalem Trinitalis non dicunlllr Irel e.senri~, sed una essenlia, qu:rro cur non proptcr eamdem uDitalem Trinitatis dicantur una persona, et non tres person:e. Ut enim est ilIis commune nomell essenti:r, iLa III singllius quislJue dicatur esSenlia, sic iIIis commune est personm vocabulum. Qllid igilUI' res&.1t, nisi ui f:llcamur loqlleRdi necessitale à Gr;.eds el Latinis parta h:rc vocabula adversùs insidias vel errores h:rreticorllm? Cùmquc conarelur humana inopia loquendo proferre ad hominnm senslIs qllod in secreLario mentiI! dc Deo lenel, sive per piam (idem, si\'c per qualemcumf(lIe intelligentiam, timuit dicere tres essentias, ne intelligerelur in iIIà sUlllmà :rqualilale ulla diversitas. Rllrsùm non poteraI dicero 1I0n esse tria qu:cdam, lJuod quia dixil SalJellius, in .h;erosim lapsus est. Qu:csivit ergo quid lria dicerel, el dix i I tres perso:las, sive lres sllbslanlias secundùm Gr:cco,. Sin/ilO' dicimIU tre.~ pel'SOllaS, ila Gr/Eci lres substantias, qlUU dicunt bypostases, aliter accipiellte. aubIlallliam qllàm nOI. 8. Quod enim de personis sccundùm noslram, hoc de substantiis seeundùm consuetudinem Gr;.ecorulII oporlet inlelligi. Sic enim illi dicullt tres subslanlias ullam essentiam, id est, tres hYJ>Oslases una m u~iam, quemadmodùm nos dieimlls tres personas ullam essenliam vel substaliliam. Quanqllàm et iIIi, si vellelll, sicut dicunt lres sulJslanlias tl'es byposlascs, posselll dicere lres persona s, Iria "'plla..",«.. llIud aulem malllcrunt dicere, '1l1ia forlassè sccundùm Iingu;c consuCludillem lI,ptiùs dicilllr. Qùòd in Trinilate non est diver.ita., nec singul0l1/as , "el solitlulo; ,ed unila" et Trinita, , et d~$tinctio, et identila•. U. J:lm sufficienter, ut puto, ostellsum eSI qllil lIecessilate dicamus lrcs personas, et quare non simililer tres deos vel cssenlias; quia scilicet in altero obviat Seriplura, in altero diversitalis inteUigenlia, quia ilJi nuUa penilùs est diversilas, sieut lIee singularilas \'el s,,1 iIII do , sed Ullitas et 'friuilas. Unde Aug., in Iib. 7 de Trin., cap. "', ail : lillmana inol,ia qu:rrens quid diceret tria, dhit tres pcrsonas \'el SUbslaulias. Qllibus nominibus non diversitalem voluit inleWgi, sed sillgularitalem noluit; ul non solùm ibi unilas illlclligatllr Cl eo quòd dicitur una essemia, sed Trinitas, cx co quM diculltur Ires person:c. Hilarius quoque, in lib. 7 de 'frin., nonlongè à finc, ait : Dominus dicit, Joan. 4: Qui me "idet, llidel et Palrem. Cùm hoe dicilur, elcludilur singularitas, atque unici, id est, solilarii inIclligcntia. N:11O nec solitarium sermo &igllilicat, ct indilTerentcm lamen naluram professio docel. Visus esi enilll in Filio Paler per lIalur;e unilam similitudilIem. ljllum IIUlIl ellim nalus et gellerans; UIIUIII SUllt, lIeque U!IUS. Non ilarple solitarius Filius CSI, nec sillglilaris, ncc dispar.ltcOl iII ,codem : Sicllt in Pall'e CL .'ilio credere duos deos impiulII CSI, ila l'atrclII Cl Filium singul,lrI:ml.lculll pr;cdicare, sacl'i1egliffi est. l'Iibi! iII his no\'um, Il.hit diverslI/II, lIihil alicnum, uiitil separal.Jile est. De hoc etiam Aug., in libro QII:rSlioImu: veleris ac no\":r legis, tomo 4.,qU:cSl.l~, libro 5, c. 2, circa finem, ait : Unus eSI Deus, sed nOli singulal'is. llem AmlJros., in lib. de t'idc, ait : Quoù ullius e,,1 suustallli;e, scpar.1ri 1I0n polest ; el si non sii SIIIguLlritalis, sed IIl1ilatis Deus, \lDUS CÙIII dicitur, lIequaquam dcilalis 'frillitatem excluùil: eL ideò IIUII quod sillglliaritatis, sed quoù unitalis CSL prredicatur. Ecce ex pr~uiclis ostendilur quia IICC ~ingularis, ncc divcr8us /Ice uniclls )lei solilarius conlilelllius eSl Deus, PUROL.

CXCII.

!ìRG

qnia ,illg\llarilas vel 8olilmlo rerson:lrum pluralilalt!1I1 excludil, el divcrsilas unilalem essenli;n to/lit. Divel' , Si~1S . illdu?it .separa~!o!,~m. divilli,1atis, siDsularila~ 3ulmll distmctlOnem I rlmlaus. Ideo Ambros. in Iih.:! do! Fi~e, cap. 2: ail : Non ~Sl diversa nec singlilaris :uquahtas, nec. Jllxla Sabellianos, Palrem Filillmqw, conrundcns; lIec, jUlta Al"Ìanos, Patrcm Filiumqlle sccerncns. Pater ellim el Filius distinctioncm h2bcnl seraraliollem vcrò non habent. lIem in elldem : Pale; el Filius divinilale sunt unum , ncc est ibi sul.tst3nli:l! differenlia, ncc 1I11adiversitas: alioquin quomodò IInUIll Deum dicimus? diversitas enim plures facil. ConslaL ergo ex pr:ediClis quia in Trinitale nulla est diversilas: si tamen aliqllando in Scripturà in\'enilur dictum l~es. divers~ persona), el hujusmodi ,dhersas dici, dlstlflclas. Qllbd non debet dici DI!IU nzu/tip/e.r.. IO. El sicul in Trinitalc non est divcrsitas, ila ncc muhiplicitas ,: el ideò non est dicendns Deus mlllliplex, sed Trinus el s:mplex. Unde Ambros., in \ih. I de Fide, ai t, cap. 2 : Esi in Patre el Filio non disl'fcpans, sed una divinilas; nec confllsum quod UIIUIII est, nec multiplex esse pOlest quod iudiJfercus cSl. Alultiplex itaque Deus 11011 CS!. DlSTI:'iCTIO XXIV. QGID SIGNIFICETun HIS NOllll'llBUS UNUS VF.L U:'iA, DUO VEL DU.E, TRES \'EL TRiA. TRINUS VEL 1'11I:'<11',IS, PLUBES VEL PLVR,\L1TAS, DI,T INeTtO VEL DlSTlI'lCTJE, CUli BIS UTun;n DE DEO LOQUENTES.

io Hìc diligenter illf(uiri oportet, cùm in Trinilate lIon sit ùiversiLas "cl singularilas, Dec mulliplicil:\S vel solitudo, quiù signilicetur bis nominihus, scilicct UIIU& vel una, dno vel dUIll, tre& vel Il'Ìa, /rinlls l'e! /Tinila., p/ura vel pluralital, distinctlll "el distinctio; cùm dicitur, unnl DellB, dUIll personre, ,'cl tres perso11m, pllll'es person(J!, di81inct/E .UIII pcrsonre, vel Cìllll dieilur, di'linetio personarum, pluralitas persollarulII, trinitaB perSOnal'UlII, el hujusmodi. "idemur enimhflc dicelllcs, numerorum qllanlilales, et rerum /IIullilli dinem vel mllltiplieitalclII iu l.)eo ponerc. Quitl crgo iSLa ibi sigllificclIl, ipso de IluO loquilllur aperieutc, insinuare curelllus. Magis ilIa dicuntllr ad excllldelldum ea qllm non 8unl iII Deo, quàm ad ponelldum aliqlla. i. Si diligeDlcr pr:rlliissis auctoriLalUIII vcrbis in · lClldilllUS, UI diclorum intelligclltiam capiamus, 111:\gis vidclur horum verbo rUlli usus illtroduclu. r:llionc l'clIIQVcndi alque excludendi à silllplicilate deitalis qua: ibi 1I0n sunI, '1uàm poncndi aliqua. Quid per unulII .ignificetur cùm dicitur, unus Deus. 5. Cùm enim dici luI', unU3 Deus, mililitudo deorum excllldiillr, nee numeri quanlilas in divi,nitate poni· lur : lallquàlll diceretur: Deus est, Ilec multi SlI\ll \'el vlures dii. Unde Ambros., iII lib. de Fide, ait,lio. t, cap. 2: Cùm unum dicimus Deum, unitas excludil nUfllerUIII deorum : nec quanlilatem in Dco po"il, quia nee numerus nee quanlitas ibi est. Quo sensu dicilur: Unus est Pater, vel unU3 esi Filius. 4. Similiter cùm dici'lur : Unus est Paler, vcl UlIlIS eSI Filius, el lmjllsmodi, ralio dicti ha:c est, (1llòd /lon SUlit multi palrcs, vel militi /ilii, ila et de silllililJus. bem eùm dicimlls plures essc persouas, singlllarilalem all'file snliludÌlll'1II cxcludimus, ncc di\ersilalerrl ncc mulliplicitalclII ibi pOI,iIllUS, 'I"asi dicel'ellil' : ~iue solitudinc ac singlliarilale ~lcrsullas conlilemur. U/lde lIilarius iII lilJ. 4 d\! Trill. sic :lit : OixiL Dcus : Faciamus hOlllinelll ad illlagillem, et iimilitndinem 110,'ram. Qu;.ero UlIllC :111 solllll! Delllll sihi 10CUllIIII ':x:stime~, ali IUlllc sermoncm ejus inleHigas ad allCl'lll1l eX1iLiss.e. Si solum fuisse dieis, ipsills voce a.rllucris, diceruis: FacianllIl. el nOilram. Suslulil cIIi II! singillaritatis ac soliludillis iUlelligemialll prol'essio COlliorIii, quia aliquud consorlium esse 11011 pOlesl ipsi soIilario, neque soliludo solitarii recipit faeiallllls; ilt:tl alieno à se diccrcl, nOi/ram. Allcndc, Icelor, his '\"~i'" lJis. CI vide 'Iuia Dominc ClIlIsorlii rluralil:\\tlll oi,;u!ii·

pETm !.O.\/UARfll pTOrl!"si" ergo con,;nrlii, est prnr,·,.:sin plurnlipersolla (Ul pr.l~diclllm esl) 5cclllldi:m sub.lallliamdi tatis; 'luam (lrofessus eSl dieeus; Facillllllls et nostrI/m, caIUl', (Iure sit intelligentia dicli cillll plul'aliLer prl)l'llll':llitcr fmim ulrllmque dicilur. Sed hàc professione lerlur, tres pcrsonll! vel dUIl! persontr; el CÙIll didlllr plllr3litatis non diversitalem vel lIIullillldinem posuil.. IIlia esI persona Palris. alìa esi perso Ila Fi/ii aliet esi ~ed soliturlincm et singlll:ll'italem negavit. Sicergocìflu persona Spiritus sal/cti. Si CUill1 iII hi~ loc~lioniùu. .Iicimus plures persoflas vel plllralilatem personarllUl, personrevoeaùHltlm essellli~c it!tclligentiam facit pluf'('~ sillgularilalis et solitudinis inlelligentiam exeludirnus. essenlja~collfileri videllllls, eL ila plures Deos. 'Si ,'eril Quid pe/' /ernarillm signi{ice/IlI' cùm dici/ur tres esSe~ll!~ si$llil!cati~lI.e:n iLi 111111 lcnel, :dia est hlljlls person:c. 1l0mlOlS rallo cum dlcllur ; l'aler est per sOl/a vel "'i/illi 5. Ila eliam cilm dieilllllS /res personas. nomine est l'ersolw ; cl alia cùm dicilur: Pater ei Filills el tel'11arii non qllantitalem numeri in Oeo ponimus, vel SpirilUS sal/clus SUIII tTes peTSOIIIl!; et cùm rlicitur . aliqllam diversilatem, sed intclligenlialllnon ad alium Alla est persona Patris, alia Filii, el hujusmodi. nisi ad Palrem el Filium ct Spiritum sanclum diri· Quòd videlllr seclllldum ess!'IIliam dici: Alia esI per~ellllam significan::'Js. llL Sil hlljus dieti inlelligcnlia : sona Palris, alia Filii, sil'c Ires person : I~, ut ç~1lI Tres person~ sI/n I, le. tres SI/Ilt, Palei', et Filius, et dicilur: Paler est perSOIl:l, Filius eSI persona , Spiritus sanclus; hl est, nce tanlùm Pater, nec lan· ~. Persolla cllilll, ut sllpra ait Allg., ad se dinlm, ,ìlm Filius; nec tantùm Pater et Filills in deilale sunt, et 1I1elll est Deo esse pcrsonnlll qllod esse. skut iJt'l1i sl~d etiam Spiritl/s S311clus, cl non alills ab his. Simiesl ci esse, Cfuod Delllll esse. Ulldc lIIanifeslè colli .. ilur liter, non tantùm est ibi h::cc persona, "cl illa, vel '1 t1òd esselllialll di,'inam pr;cdicalllllS dicelllcs ; PateT h~e Cl ilIa, sed ha~e et iIla, et Jlla, et non alia. El (,311le,,~olla, Filills esi perS?".a, S pirilliS sanelu. esi 1,er. hoe fortò lta inh'lIigendum August. satis ostendil, SOl/a, Id eSI, essentla divina: Cl omllillò IInUIlI el IIbi didt Cfltòd ilio nomine nan di"el'silatem intelIigi idem signilìcatllr nomine perSOll:è, id est essenti:) \'olnil, scd singllbritatcm noluit. divina, cùm dicittlr : Paler esI persona, et 'Filius tal Q·tid per duo, cÌlm dicitw', dl1:C pcrson~, vel Paler et persona, quod sigllilicalur nomillc Dd, cùm dicilur ; Filills !luo slInt. l'atei' est Dells, Filills est D~lls. Ila elbm idem si"lIi. G. Similiter cùm didtlll' : Duo SUllt Pulcr et FilillS, li,ca tur cùm.dicilur.: Dcus estpells! cL pells est pen~'IQ. 1I0n ùllalilatis (ju:llltilalclll ioi ponimus, sed hoe si- Ull'oqlle elllm nOlllllle cssclilia dmna IIllelligilUI', quia gllilicamus '111M nfln est lanlùm Paler nee 'anlùm Illrulllilue sccundillil SubSlauliam dicitilr. CÙIll vcr ,' Filills, sed PaLcr et Filius, el hie non esI ille; ila Cl !liC:lUr : Pata et Filius el Spirillis .~anclllS 511111 /TI S tic aliis hujmmoùi. Ila etiam dillI dicimus : Paler el p.'I'SOlltr, quid lIomine perSOll1l! siguificamus? nll e,,Filius SlInl du:c person:c, hoc siguifieamlls, quòd non scnli:lln? hoccilim \'idelur, si sllpra [losita "erba All" tantùm Palcr est persona, nee t:lllllllO Filills est per- diligclllcr ~c~ulemur .. S~pra enim dixil quòd idcò lr~! 4\ona, sed Pale!' e~t perwna, cl Filius esI persona, et personas dlCllIIUS, 'lUla Id qu u!l p :.~rsona est COllllllIIllC It~e non est illa. bt lribus; Cl ilcm. quia Paler esI persona, et Filiu~ J~x quo sellsu dicilur ili pCl'sonis dislinctio, vel pert'st persona, et Spili~\lS S:lllclllS est persona, ideò Ire~ SOIl:C distillcl~C. pUI'Siln;c (llcuntllr. 'lùclIIr ergo e:lllldem tcnere si"ni7. Cùm auLem ùicimus, distincl:E pcrson:-e vel disficalionem. hoc nOillcn. pers~IZ~I, eùm !licilur ; Tres per. tinelio CS! in pcrsollis, cOilfusÌ\.nelll atque pernlix· S~lItr, qllalll h:llic~ ~1l!1I d":llllr : l'ata esi perso/III, lioncm cxcludimlls, et hanc non esse iHam signifieaf d,us ~Sl perSOlla, Spll'llllS SlIllClus e.'l persulla,lllIia, u! IIIIIS. Cùmql/e nddill\l!s DislillCltr S//lit persolltr proosten.dlt ;\lIg., hoe dicltur, IreS perSOI/Il!, propler illlld, 111'ietatibus sive difTcrentes 1Jroprietatiilus, aliam esse <juia Id quod persona est. ('OIIlIllUIIC esi eis. Id el"'O L:wc person~Ill, N aliam illalll suis proprietatibus si- 'I"od cOI1lI1~lInc est ~is! ~d c~t, Palri, Cl Filio, el Spirilui ~nilieamlls. Et eùm diciml/s, aliltl1l et flliam, non di· s:mcto, \'Idelur slgOlhc:ln nOlllllle persou~ cùw ' \" 'r,Ìlalem l'el alienationcm ioi ponimus, sed confu· !lieitur, lres perSOl!tr. Ailer e/iam videtllr posse oS/<'tldi quòd leculldùm es >;Ollelll Saoelliallalll excludim1l5. Quolllodò ibi accipiatur discrelio. :cnrilllll dica/.lIr eti~1II Cillli plllrali:el' pro{erluT. 8. Ila et cùm diculltur discretI!' pcrsol/re, l'cl eùrll i). AIIler cll~1ll vldelur pos ,e o"lcndi <juòd ioi no.lidtur discrelio iII pcrsollis esse, e:uudem intdligen- Illine per$Ollll! foignilìecUiI' csscnlia eùm dicitul' trea liam la ci 111 Il ;;. Eodem eniul mollo ihi aeeipilllr discre· perSOIlIZ. Vt cnim supr~ dixil Aug., ef! nece$~ilatt! 110, qllo distinclio. Et tOllgr<;t? dicill/r ihi esse disCl'cliicilllUS Ires perSOllllS, u! re ~ pollderClI\ns qu::crenlious l,IOvel diSlinClio, nOli .llversilas, vel divisio si ve sera- quid ll:es "~l qllid ,tria.. CÙIII ergo qu:eritur qllid tres l'lItio; ullde Amor., iII lih. l de 'l'l'in, : 1\011 est ip;;e \'l'1 q/tld 11'10, ConveOlenler re,pondelUr dllll tlicillir l'ateI' (lui Fllius, sell illler l'all'cm et Filiulll eX!}l'cssa t(eS pCI'SOlltr, At cùm Cfn:crilur qllid tres vel q/lid lria' !,,:l' quid de essentià (1'1 ;nilur. Ì'ÌO!l enilll illyenitu; dislinclio est. lp:id Il1i tres sint /lisi c>sentia. Si ergo qlla)SliOlii reclè I!ltomodò Trillitlls iili accipilllw·. rt)spondcIllUs, o~ortcllll rcsponllendo e,scntiam signi. 9. Cùm vel'ò dicilur Trilli/as, itl sigllilicari vidèwr 'IIIOÙ signifiçatur cilll) tlieitlll', ll'es 1JC/'sOlltr; ut SiCIII, ficelllas; allOqulll UOII oslelldcmlls q'lid tres sin!. Si n~rù 1'\:spond':/lleS, es;ellli~1ll ,i(;lliHcJl1lllS, ipsam es. 1I0n pOlcst !lici Paler esI tres persol!;\) , l'cl Filills esI ~\'!llìam T,ersolltr nomine in lel ligiul!ls cùm tlidlUl', lres pcrsona~, ila nOli dehel dici; Pater e"l Trinita;; , tres persolla:. ,'cl Filius est Trillitas. JJ Ol l'ideI W coll/l'ariwl: esse prtrdicris. UpillJo quurllllldam, qui fi~lall/ csselllilllll sig:lÌficari 110IIIlIIe pcrsolllll, CUlli dl.'IIIlUS lres persona,. iO. Hìe 11011 est pra:tenlliue!ldulll I]uùd cùm sllpra dictum sii DCllfII nec , inglilarcm lIec 1Illlitipiiccmesse 4. Quibu:;uam videtur quòJ lIollline pel'son:c sierni. fic~lur esseutia C~lIll diritul' , !res per801l(C, propt;rel f,onfitcnùllIn, itl'llIc sanctorllill aucl,oril:ltibus sit Ct tIl li 1'lII:lltllll, in cOlllrari!l1ll videlu/' sentire Isidol'., dicells : ql1l:\ Aug. dlclt ho. -; dl! Tnn., e. li, ideò dici trL" Hi.ti.lguendulI1 c,I. illlcr Trillilatclll ct ullitatelTl : egl pel'souas, Cfui~ elllllllluue eSI eis id quod est persolla 1 ~ lIim uniias silllplex cl sill.!ularis, Trinit:ls ve l'il mulli· IIt siI talis inlelligclltia : Pater et Filius et Spiritll~ pIe x et lIulllerahilis; (Iuia Tl'inilas eq lrium IInil3s. Ecce sanclus sunt lres perSOIl ;\) , Id eSI, SIIIII tres id haIIl1ilatcm dicit esse singlllarclll. el Trini!:ls multiplic':/ll IJcntes COlUmUlle quoti c,t persona, ià est, Ires sunI t:llllllllerabilem. Sed ad hlle dicimus, qllia s'!1gularclll qUUl'lI11I qllisque est persona, id est, essl:lltia. Seti ;t.:cl'pit siclI! et alii accipiunt IlIIl/ilI; lIlultiplicelll vcrò 41l1om,"lò juxla hanc illldligenliam dicctur : Alia es! d !1umeraoilclll, sicllt alii dicultt trillulIl. I,crsona Patri;;, alia Filii '! Et hoc etialll ila vulullt illlcllio;cre, scilicel alius est Palp.r, el aliu;; est Filius, ili DlSTINCTIO XXV. tamen curumune habt!llles quod est persona. Et hoe QUlD SIG~IF:r..\TUr. CL'M DICITUR l'LL'R1LITER, TRES cOillirmallt aucloritale Al'g" qui in liltro 7 de Trin. ail8 PEfiSO:'/,E, "EL DU'+: f'ERSO:'/Al. cap.' : Tres perSOll11S ejllsdelll essenlh-e, vel Ire! "òr i. Pf.et~ ;,1'<l con~ idc ramlo:m Cii!, cùm hoc 001111'11 IO/liU unaOl esse!ltia!lt dicilllus; Ircs aUlem pers~l,": 1·~\· It;

589

SENTE~TIAnUM

LIBRI QllATCOn. -

eli càllcm essclltiA non dicimus; quasI aliud ibi sit qltod eaacntia est, aliud quod persona est. lIàc anctontate el pr.emissis conalllur :lsserere in pr:2dictis 10clIlinnibus nomen person:c essentiam significare. Sed !I.'lid respolldebunt ad id quod ipse Aug. in lib. de l'ide ad Petrum dicit, scilicca quòd alius esl Paler iII t1erSOllà sivc personaliter, alills· personaliter Filius, alills personaliler Spiritlls sanctus? Quomodò enirn alius personal iter Pater, alius personaliter Filius, alius personal iter Spirilus sanctus, si ir, eSse personam omninòconvcniunt, id est, si persona essenti:2 t.1ntùm illlelligenliam facil? Ideò 1I0his videlur aliter hoc posse dici congruenliùs jllxta catholicorum doclr~rum auC:lOTil:lles. Qllòd 1I0e Tlomen persona triplicitel' in Trinitate accipi-

lur ; et /UEC e,t utili. et catllolica doctrilla de perso/Id et personis. 5. SciendumesllgiturquÒll hoc nomen per$ona mul-

I I

t I

, i

I !

I! [

tiplicem inlelligenliam facit, non unam tantùm. Et IIt lIi1ar. ait, in Iib. " de Trin., in medio: Intelligentia diclorum ex causis esl assumenda dicendi, qllia non sermolli res, sed rei sermo sulJjeclus est. Discernentes ergo dicenili causas hlljllS nominis, scilicet perSOlla, siguificalionem dislinguimus, dicentes quòd boe lIomen. scilicet persona, pl'opriè secllndùm sulJstan1iam dicitur, et essentiam significaI, sieut supra ostendit Ang., cùm dicitlli' in dist.23: Deus est'persona, Paler t'st persor.a. Qllàdam lamen necessitate, ut suIl!''.! dixit .",ug., Iransl:ilUm est hoc nomen, ut 'plura .. Iiler dicerctur tres person:2, eÙIll qU:2rerelllr, quid tres, vcl quid tria; I/oi non significal esscntiam, id est. n:lIl1ram divinam qll:C communis est trilJus personis, sed substantias vel hypostases secundùm Gr:rcoso Gr.cci quippc, ut supra dicit Aug. (iuidem, est lib. 7 de Trin. c. 4), aliter accipillut sulJslantiam, id eSI, hyposlasiin. aliter nos. Nos enim subslalltiam dici· 1Il1lS essenliam sive naluram . Personas :lUtem dieinws s~cnl illi dicunl suhsl.anlias, id est, bypostases. Sic ergo nos ita accipirnus pCI'WiI:lS , ut illi accipiunl sulJslantias, yel hypostases; at illì aliter acciptnnt uyp,>stases, qllàm 1I0S SI/bstantiam; aliter e'1l0 ilO!! accipim 'ls pcrsonas quàm suuslantiam. Cùm ergo dicilllus tres }lCrsonas, non ibi person:r uomine essenliam significaml/s. Quid ergo tres llel'Sonas d icimus? DJcimus,. quia 1res persomc s1Int, id est, Ires subslalllia', scilicet trcs entes; pro quo Gr:cci dicunt tres hypostases.

Ostendit verba Augustitli convenire fluic .eu/en/ire. 6. El bic sensus adjuvalur el verbis AIIg. (lra~ lIIis· sis, si iuleriùs illlclligantur. Quia CII iIII Patcr est pel'SOlla, id e~t , essenlia, el Filiu5 persona, et Spi rilus S:\IICtIIS persona, iLleò diculltllr tres persona~, tres sllbsI3nti:e, tres enles. N.m enim possunt dici tres subst'lIltia! "el entes, ni si sillgllius eorum esse! pcrsona, id est, essentia. Qui::! ergo ds comlllunc est id quod c~t persona, id eSI, csselilia, ideò rcetè diI;unwr Ires persona', iLi esl, slIbsislenti:rvel subsistentcs, ul sicul esse:ltia, qll:C est eis cOllllllunis, "erè ac proprie ,ubsislclllhe vel cnles intelliganlur. Ideòq!le AlIg., <::l I)S35 diclorum discerllens, dicit tres personas esse una m essenliam vel ejllsdem esseuli:!', non ex eàdem esselllià ; Ile aliud ililelligatur ibi esse persona, aliud esscntia ; tres enim persoll:D, id eSI, ~ubstanti:2 una SUIiI cssenlia et unius essenli:2, 111111 aulem sunt ulla perso Ila vel unius personre; li cèt persona secllndùm sulJslantiam dicatur aliquandu; lIam si boc dicerclur, eOllfusio fierel in personis. V/jettioni iUol'um /tic respolldet, quà nilwllur p"obare

personas scculldùllI essellliulli accipi, q/lia l'e,pondeqUa!renlibus q"id tres , ve/ quid tria .

I/JUJ

7. Ati hoc auLem quoti illi dirullt, cùm qu~eritllr quid Il'es vel tl'ia, de esselltià qua'I'itur, quia nOli invcnilur qllid Hli tres sinI nisi essentia; pel' hoc ,olell' les n05 indllcere ul homine pCl'son:e cssenlhlln inlel:iKamus , cìlm responLlcmus Ires persollas; ila dicilllus. Indubi.lalJililer verulll est, quia 110n invenitur unulll .1li~uid auod illi lrcs sini " ni;i essenlia. Uuum enim

L1B. I, DIST. XXV.

590

sunt ilII tres, id est, (ssentia divina, .unde Verilzs ait Joan. IO : Ego et Paler unum su"",,. VerìllOlamcn cùm qu:crilur Ullid lres vel quid Iria non de essenLià qll:eriLur, nee ibi quid ad essentiam'referlur. Sed eùm lides calholiCli lres esse prollterelur tku' Joallnes in Epistolà t canouicà, C. 5, ait : Tr~s ~1Jn' fJU.i teslinroTliulII. pcrltibent in ere/o, qu:r.rebatllr quid 1111 tl'es esscnt , Id esI, an es!>!!nt tres res, et QU:2 tres res, et qllo nomine tre; res signifICarcntllr. Et ideò loqueudi necessirate inve~lum est boc nomell persona ad respondcnduOl, et dICtum est lres per-

mal

~OCJa!.

Quid Ire$ res, et quid unII re, hìc dicitur.

8. Non auten, te lIloveat qllòd dicimus lres reso Non enim hoc dicellles diversarllm rerum numerum ponimus in Trifiitate, scd ila tl'es res dicimus, 111 easdem esse IInam qnamdall1 summam rem confileamur. Unde Aug., in lib. t de Doclr. Christ. , cap. 3, in tomo 5. sic ait : Bcs qui bus f\'llendum est, nos lJeatos faciunl, res ergo quilJus fl'uendum cst sunI Pater et Filius et Spiritus sanctus. EadeJllfJue Trinilas IIna 4{u:2dam SII m III a res eSI, communisque fruenlilJus eà, SI t:UIlCII res cL n011 rerlllll omnium causa sito NOIl enim facilè pot'!St inveniri nomen qllod tanla! excellentia! conveniat : uisi quòd meliùs dicÌlllr Trinitas hrec UIIUS Deus. Sicut ergo lres res dicunlur, et hre sun! un:\ l'es, ila lres Suusislen1i:r dieunLur, et ha! sIIn1 una esscntia. Ecce oSlensum est qUa! siI iUlelligentia hujlls lIominis persona, cùm dicimus lres pel'sonas. Ex quo .ens" dicawr: Alia esI per$ona Patria, alia Fili/.

alia Spiriltis saneti.

9. Nune inspiciamus utrùm secundùm eamdcm ralilll\em et causarn dicatllr : Alia est I,ersol\a l'alris. alia Filii, alia Spirilus saucli. Quod uliqlle sanè inlcl· ligi pOlest ut sit sellSIlS talis : Alia est slIosistelltia vel byp4lsta,is Palris, alia sulJsislelllia Filii, alia sull.,islentia SpiriLus sancti; et: Alia suusiòtcntia l'atcr alia l<' iIiIlS , alia Spirillls sallCllIS.

UllOmodòlUl:c inte/tigantur, alil/sin persona Pater, aliu" Fi/ius, aliu$ Spiritus surlClus.

tO. Deinde qU:2ritur utrùm sccllndùm eamdem raLionem accipiatur eùm dicitul': Alius cst Palcr ili person!!; alius in personA Filius, alius in personà Spiritus sancws; si\'e : Alius personaliter Pater, alills pcrsonaliter Filius, alills personaliter Spiritus sali., 0115. Ad quod dicimus '1l1ia elsi possit codem modo accipi, congruentiùs lamen ex ratione dicti alia varialur illlelligenlia, Ut bic person:r nominc pl'oprietas person:2 inlelligawr; UL sit sensus lalis : Alins eSI in personà vel personaliter Pater, id eSl, propl'ie1:1 te suà Pater alius est quàm Filius, ell<'ilillS propriet.:Jtc suà alius qllàm Paler. Paternali enim proprielaltl d iSlinguilur hypostasis l'atris ab hypostasi I<'ilii; CI hyposl:. sis Flioi lili"li pl'opl'ictale disceruitnr il Pall'e. : Cl Spirilus sanclus alJ nll'oqllc processiuili pl'opl'ietal8 distillguitllr. (Juolllodò seeUlldùm "une l1Iodum etiam in pTa!dicti, loculio/libua pOlest aecipi. t I. Hoc eli:lIl1 modo sanè pOlest Rceipi persona 'in pr:cmissis locutil,nilJus cùrn dicitur : Alia cst persona l'alris, :ilia Filii, id est, alia est proprietas qllà l'ater est Paler, alia qllà I<'ilius est r'ilius, alia qua Spiritull sallctus est Spiritus salletus. Ita ctialn nomine pcrsOIl ~e quidam proprictalcm intelligere volunt, cùm dieunllli' tres persona! ; scd melills eSlllt SlIusiSlelltia;; vel hyposlascs illldlig;olllus, cùm dicimlls lres persn113S. Ex pr:l'dicLis colligilUl' quòd nnmen pel'iO/lll! in TriniLale triplicem lencL ralionem. Elit enilll ulJi racit inlclligt'nl i:lI11 essentix, el est ulJi facit intc lligl~nli:lIn llyposlasiS, Cl c,L uhi fad! intdligeulialll proprieI.atis.

Aucloritatibus sanctoruJll os/mdit quad dixit. i2. !juòd autem sccundùm substanliam L1ic:ll.ur, el essefluam alilJuando signiHcct, snpra ex diclis Allg. apertè ostendimus. Quòd vel'ò pro hyposlasi attju!1 pl'oprielale 'accipiatur, ex auctorilalilJus sanctnrur>\ oSlclldi oporlCl, ne conjecturis Hostris illiq'!id 4usl

PETRI LOMBARm

'591

(!icere ndeamur. De hoc llicroll. in Exposiliollc fìdci C'alholic:c ad l)am:tSllm ita ait : Non est prorsùsaliquis ili 'frinitale gradus, nihilque quod inrerius superiusve .Iici possit ; sed lo\.a divini13s sui perrectione requalis est ut exceptis vocabulis, qUal proprielalem indicanl pe;sonarum, qllidquid de unà persontl dicilor, de trihus possit dignissimè inleIli~i .. A~que. ~l, conrutantes Arium, ullam ealndemque Trmllatls dlclmus esse essenliam "el substantiam, et Deum unum in tribus persollis r,llemur ; iLa etiam impietl\tem Sabellii deelin:mtes, tres persOllas expressas sub proprietate distinI(uimus ; non ipsum si bi Palrem, ipsuru sibi Filium • i~)sum sibi SpiriLllm sanctum esse dicenles, sed aliam Patris, alia", Filii, aliam Spirilùs sancIi esse persoI::\ln. Non enilll nomina tantummodò, sed etiam nomillum pl·oprietales. id est, personas, vel, ut Gralci (·~primulIl. hypostases, id esI, subsist.entias COllliLemur. Nec P:ller Filii vel Spiritl'ls sancti personam aliquando cxcludit, nec Filius vel Spirilus s:\nelus Patris nomen pcrsOllamque recipit; sed Pater semper Paler, et Filills liemper FilillS, el Spiritus sallctus semper Spirilus s:mclns. Ilaque subslantil unom sunt, sed personis ,:lC norninibui distingullllLur. ·Ecce enim apertè dici t lIietoll. prop1"Ì(·t.'11eS esse personas, et personas esse subSLanlias. Ullde manifeslum fit quod diximus, sciliceI. personre nomine significari et byposlasim et propriclalem. J"annes eliam Dam. personas dicit esse h vposLases; et eas dicit entes, i13 inqlliens, lib. t de Fic\. ortbud. ; III deitale unam naturam colllitemur, et lres hypo,tases secuDdùm veril.. lem cntes, id est, persoll:\s. DlSTl~CTIO

XXVI.

·l' E rnOI·nlET ATlBlJS PERSOi'lAltU., SED PRIUS DE BOC lUNE HTPOSTASIS.

l'I~

1. NUllc de proprietatibus personarum, quas rre.quelllcl' in hoc traclalu commemorav.imus, aliquid loqui nos oporlct. Sed primùm audiamus quid de hoc Rumine "Y/JOSlusis Bierof\. dicit; ait enim sub hoc IlOmine ,,~nenum latere; sed hoc dicit secundùm quòd h,crelici eo utellantur ut simplices seducerent, scilicet pro personà eL pro essentià, ut si ve diceretur una lanlùm hyposlasis, sive tres, minùs perilos ad incon,'enieni> d ~duccrent, cùm non emt hoc nome n ila apnd Catholicos ,·ulgatum, nec ita 'cjus signilicalio determinala ul modò. El ideò lIieron. dicit hoc nomille Ilon utenduOl fore sine di,linctione \'el exposilinne , lUlie scilicel qll:lJldn cum ha:relieis eontendehatur, ila licrillens de lide catilolicà ad Damasum papam : Ab Arianorum pl'xsule, "yposla.km novellum nomen à I:IC hOlllinc Romano Ilxigitur; inlerrogarnns quid tl"l'S li yposlases arl!itrenlur intelligi? Ires personas suht;isLellLes aiunL. Hespondemus nos ita credere. Non suf. licil eis sensus ; ipsuIII nOlllen elDagilanl, quia nescio fjlliù veneni in sy\labis laicI, Clamamus ; Si quis tres hypnstascs, id est, lres subsistentes personas non eonfiLetur, anaLbema sito Si quis autem bypostasim llsi~1II inLe\!igclIs, non tribus personis unam bypostasilll indicit. , ;llienllS à Clu·islo eSL; qui scilicet Lres Il''postascs di,;ens, snb nomine pietatis tres naturas c;watllr assel·cre. Sumeiat nobis dicere l!IIalll subslallti:lIl1 cl Ll'cS personas perfeclas alquales; taceamlls hypuslascs, si placel. Nomen hoc 1I0n bOIl:C suspicionis est, cùm in eodem verbo sensus dissenliunl. Aut si rCClmll plllalis, lres byposlases cum interprelalioIl : 1;\15 suis dcbcl·e IIOS dicere, non negamlls. Sed milli lTl'diLe, \'CIlC~lum sub melle latel. 'l'I-ansfiglu·at enim Ee angelus Su/allre in Angelum lucis; 2 ad Corilllh. i t. Ili, verhis non lIegat ulendumesse nomine hypos/(JIlis, ~ed h;.~relicos co pravè usos ostendil; CUli tra (IUOS I"!\ ulelà opus eral in dislinclione siglli/icationis ; alio(pill sibi contradiceret, qui supra lres bypvstases C·III/itetur. J) ~

proprielatibu. per.onamm, et de nominibus eli. ··m Telativis. '2. Jalll de proprietalibus persona rum yideamus. 'j(u: ellam nOliulles sive rclalioJle'> iII Scriplurà pie·

rùmqllc diculliur. in i1Ià ~:lOclà Trinilale; qua~ ideò il nobis repelitur. ul cordi noslro lellaciùs ililigallir. Ait Auguslinus iII libro de Fide ad Petl·um, cap. tO , in fine; Aliud esi genuisse quàm nalum esse; alitlclque est procedere quàm genulsse vel nalum esse. Unde m:mifeslum est quòd alius est Pater, alius Filius, alius Spirilus sanctus. Et est proprium solius Patris, lIun quia non est O3tlls ipse, sed quia unum Fililllll genuerit; propriumque solius Filii, non quia ipse 11011 genuil, sed quia de P:lIris essenlitl natus est. propriulII verò Spirit11s s:mcti est, non qllia nee natus est ipSfl uee genuit, sed quia solus de Patre Filioque procedil. Ecce breviter assigna"jt Ires proprietates trium personamm, quarum una nOli cst alia. Hoc enim .significa"it cùm dixit : Aliud elt genai..e quàm nalum e8lle; uliudque procedere, id eSI, alia proprielas sive nOlio est generalio, et alia nalivitas, alia processio, qu:r aliis nominibus dieuntnr palernitas, filiatio. Has peoprietales designant nomina personarum, &ciUcel Paur, Filiu., et Spiritu••anclI", qUal relaLiva sunto et ad se invicem dicunlur, quia notanl relationes qUal 11011 suni Deo accidentales, &ed in ipsis personis ab alternO sunt immutabiliter; ut non modò appellatiolles sint relalival, sed etiam relationes sive 1I0Liolles in rebus illsis, seilicet in personis, sint. Uuòd non olllnia qUlll de Deo dic.mar, aeeandÙlll avb-

.tantiam dicuntur; qtUJ?dam enim .eclcndùm relationem dicwitur, nihil ta/llen aecundùm aecidena. 5. Quocirca scienduOl est non ~ne quod dicitur

de Deo, dici secundùm substalltiam, quia qUaldam dieuntur secundùm relalionem, qUal DOn est accidens, Quia non est mutabilis. Unde August., in lib. 5 de Trin., ail, c. 5 : Nibil in Deo secundùm accidens dicilur, quia nibil ei accidit. Nec la'men Olllile quod dicitur, seCllndùm substantiamde l)eo dicitur. Et Iib. eod., cap. " : In rebus crealis atqllc mulabilibus quod non seeulldùm substalltiam dicitur, restaL ut secundùm accidens dicatur. In Deo aUlem lIibil quidem secundùm accidens dicilur, qui a nihil in eo muta bile est aut amissibile, nec lamen omne quod dicilur de Deo, seculldùm SubstaDliam dicilur; dicilur enilll ad aliquid, sicut Paler ad Fil i11111 , et Filius ad Palrem. quod non estaccidens; quia et iIIe semper esl Pater, . et iIle semper est Filius, et ila semper, quia semper natus est Filius, nec cmpit ullquàm esse Filius. Quòtl si aliquando esse cmpisset, aut aliquando desinerct esse Filius, IiCcllndùm accidells dieerelur. Et quia Pater non dicitur l'aler nisi el eo quoo e81 ei Filius , et Filius non dicitur Filius, riisi ex co quòd babelIlatrem, nOli secundùm substantiam brec dicuutur, sed ad invicem ista dicunLur; neque tamen seeundùm accidells, quia et quod dicilur Pater, et quod dicilur Filius, eL reteruum alque incommutabile est eis. Ecce apertè bis verbis oslelldilur quredam dici de Deo secUlldùm substantiam , qUaldam secundùm reiationelll, nihil tamen secundùm accidells. Ostenditur elialO Pl·ttprietas Patris essc.·.quòd babet Filinm , et pl"Oprit... tas Filii, quòd holbet Patrem. Ideòqlle cùm dilcrit :cternum el illcommutabile esse quod Palcr dicilur I et quod Filius dicilur, i13 illtelligi valuit, id est: ~roprieta~ 9ua Paler eSl Pater, et propri~las qua, Filills est FlllUs, alterna est et IDcommutabilis, IIUla cl PaLer semper Pater, eL Filius semper Filius. Unde et Hilarius, proprietate~ persona rum assigllans, in liIi. 12 de Trin., ait in medio libri; Si semper Patri proprium est quod semper est Pater, neeesse esI scmper Filio proprium esse quod semper est Filius. Ubi euim selll-, J>CI Paler est, semper et Filius est; ergo qui npn semper Pater est, non semper genuil. Item in eodelll, paulò ante medium: Nato Deo manifesLum est PII}Ilrium esse quoo Filius est.

Quare dicalur

Dei,

elle proprium unigeniti qllòd Filiu. CÌlm eliam homine. linl filii Dei.

t!t

•. Hìc qu:rril,ur. 9uomodò ~içalur proprium n~lo Oeo 9uòd e~~ Del .FJllUs vel getllius ex l)co, l'ùm eliam hOllllnes filI! Del dlcailiur el sint sceumlìnn illud {)Sal. 81 : Filii Excel~i oll/nes. Et ad 'Moyscm dr. (IopuIo

1>93

SENTENTIARUM LI!3R QL~Tron -

braci Domillus ait, Exod . .(: FillUl l7IellS primoge1/1111. I$rncl. Seti m:lgna est distantia. lIomincs ellilll filii lJei !'lInt factur!l. non nativit.atis proprielale: neu~ aulcm Filills originis proprielale FiJills est el veri"Ile nalivit.alis, · non factlll"à vel adoilliollc; el illi fillidelll anle sunI quàm filii Dei sunto Fiunt ellim filii. 1II0n n:tseunlur lllii Dei. Ullde Hilarills solum Dellm lIalum originis proprietate Dei Filium ostendens, ;lIler ipsllm et homines lilios Dei eviùenlissiruè dislinf;lfil in lib. fl de Trin •• non longè à prillcipio, il:. diccns: Vcro Palri solus qui ex eo nasciLUr verè ..ilills esI.: el nos quidem lilii Dei SlImus, seti per fa('lnfam_ Fllimu. eninl aliquando filii irucundiw,El'hes. ~, sed filii Dd per adoptioncm cffecti sumus l'oliùs quàlll nascimur: el qllia omue (plOd lìl, anleqllàm riaI non fuil, 1I0S cùm filii non ruissemlls. eflicimur. Alile enim lilii non eramus, sed per gl'atiam CaCli SllIIIUS. nOli nati ne'lue generali, scd acquisili. AcquisiviL nos Dcus sihi , et per hoc dicitur nos genui;sc. f;cnuisse cnim Deum filios', lIunquàm cllm proprielatis significationc cognoscilllUS dici. EK a,loplione ellim homo factus filius Dei, non ex genera Lione ; IICque ci proprictas est, scd nllncupatio , ac per iù non vcrè lilius est, q.ui:! ncc propriè natus dicilur, nec scmper fuit filills. Unigcllilus aulem Dcus lIec flliL aliquando nOli Filius, nec fuil ali'luitl anlelJuàm Fi· lillS, lIec quidquam ipsc lIi:;i Filius. At'lue ila qui scmprr esi Filins, nascibililalis propriet.ate ae vcrilate Filins est so:ins qui genllit, et illo talllÌlm qui gClluiL l'aler ipsius cst, quia sÌI;ut ilIc Filius origille, ila ilIc l'.. ter gCller:.tionc. (Juòd IWllIo dicilur {iliui Trillitalis, et Trillitas potest dici I,ule!' IlOminuln.

5. Homo verò, qui filius Dei est facturà, non talllùm Palris, sed Filii, el Spiritus sancii Filius esL, id esi, totius Triuitalis; et Trini13S ipsa Pater ejlls dici pOlesl. Ullde AIIg., iII lill. 5 de Trin., cap. 1 J , dicit : Non polest diei Trillil3s Patcr. nisi forte trallSbtivè ad crealuram, propter adoptiollcm fiIiururii. Quod enim scriptllm est, Deut. 6 : Audi, Isruel, DollIinu. Dell' IIIUS, Dells unus est, nOli uli'lue excepto Filio aut Spiritu sancto oportet intelligi ; quem IInulO Dominum DculII 1I0strum reclè- dicimus, elialll Val.rcm nos'rùm, per gratiam sua m n(\s regencl'3nlem. De boc etiam Hilarius, in lib. Gde Trin., "alllò l'0st medium, ail : Omnibus pcr !idcm DeIlS Patcrcst, quihus est Paler per ealll fidcm quà JeSll1ll Chrislum Ilei Filium confitemur. Eccc oslensum csl qua re proI,rium dicatur cSSc Dei nati, quòd Filius est, qllia ~cilicel ipse solus lIallJS propriè dicitur. Unde /Iilar., in li li. 3 de 'l'rin., non louge à prillcipio, ah : DomiIIUS dicens, Joan. 17 : Clarifica Filium lUI/III, non solo nomine conleSl:ms est se esse Filium, sed Cl PfollriCt.ale. Nos filii Dei sumus, sed nOli talis hic J<'ilius. Hic ellim "erus et proprius eSL Filius origine, 1I0n adoptione; veritate, non lIuncupaliolle; naLivitale, non creationc. Quòd Spiritus sanelus dici/ul' propriè donlllll Dei, quia proprie/aIe est dlll/um, III FiliuB nativi/ate; el u/roque IIlOdo dicitur relatit'è et secundùlII eamdel1l Ttllil/iollelll. G. 11.1 ctiam de Spiritu salleLo dicelldum est, qui I,ropl'iè diciLur donlllll Dei, cùm Lamell et alia plura tiillL dOlla Dci. Sc!! Spiritus sallclus ila pr0priclltiC immULahili Cl :l!ternà donum cst, sicut FlllUS proprictatc est Filius. Eo ellim dicilUl' donum , quo Sl'iritus sanNUS; et 1I1roque ulique nomine relali"è dicitllr, eàlIeruqlle relaliolle dicilur Spiritus sanclus el dOli 11111 , licèl ipsa relatio nOli ita appareal ÌJI hoc nomine Spiri/II' SUIlCIUS • sicut in hoc nomine dommi. Ullde Aug .• iII lill. 5 de Trini!., cap. ti , ail : Spiritus sanctus qui 11011 est l'rinitas, sed, in Trioilate intelligitur, in eo quòd propriè dicitUl' Spirilus sanclus, rel:llivè dicilur, eÌllII ad l'alrcm Cl Filium refcrLllr; qllia Spirilus sallCLus, e& l'atris, el Filii Spirilus eSI, seù ip5a rclaLio 11011 apparet in boc nominc : apparet autern cÌlm diciIU( dOIlUIll Dci. DOllum cnim est Patris CL Filii, qui à "all'C procedil et à Filio; ergo Spirilus sallclus, ineC·

LIR. I. D'ST. XX.Vtl.

594

(;llJilis q:.J:I·.lam Palris Filiique commlll,io (;f) . Et ideò fortassè sic appell:llar, III jam diximu5, nee ilerare pigct, quia l'atri Cl Filio pnlest eadem appcllalio con,· . ~ lIire. lIam hoc ipse prupriè dicitur, quou il!i COllilIIuniter, </Ilia eliarn Pater spiritus, et Filius spiritus; el P:ller sanctus, et Filills sanctus. Ul ergo cx nomi · lIC quoti nU'i'lue convcnit IItriusque communio signifi('cLur, \'OC:ltllr donum arnhorum Spil'Ìlus sanelus. Ecet hahcs quarc Spir-ilus sanclus propriè dicatur donum, cl quòd relativè diciLUr sive donum sive Spirirus sanCIUS; et qnòd nomen si!!i proprium tene~ quod com muniler Patri et Filio cOllvellit, seti divisim. Et est seiendum quòd cùm Pater vel Filills dicilur spiritll8 sive sanctus, neutrum relativè dicitur, sed seclllldùlIl slIhslanliam. An Paler, vel Filiu, , vel Trinitas ipsa possil dici S pio ritus salle/IfS. 7. llìc qu:eri potesl utrìllll Pater vcl Filius e li~1lI ipsa Tr;nilas possit dici Spirilus sanclus, sicut di ,; junclim dicitur el spiritus et sanClus. De hoc Allg ., lill. 5 de Trin., cap . ti , sic ait : Trinitas lIullo molÌ" 110tCSt dici Filius; Spil"itus verò sanctus pOI e, l quidcm IInivcrsaliter dici, secuodùm id quod scriplum est. Joan. C. 4. : Qlloniam DeIIs SpiritllS est. Iraquc Pat.cr CI Filius et SpirÌ'lUs Eanctlls, quonialll III1U. Ilells eSI, Cl utiquc Dcus S.lIlclus est, cL Ocus sp:ril113 esI, pOI e, I appellari Trillitas et Spiritns sanctlls. Seti la.lIell tune Spiritlls ~auclus rdativè non diciLUr seculldirm esseno liam, qllia propl'iè Spiritus sanctus, qui Ilon est Trinitas, sed in TI'initatc, dicitur relatÌl'è. Quidalll putullt 81'il'i111l/1 sanetum Ilon dici relulit'Ì' wl Palrem el Filium, quia IIon viciuilll res/Jol/dclII si bi vocabu/u; sed falsò. 8. Quidam lamen putanl SpirilulII ~anelnm vcl donUlli nou dici relatirè ad Palrcm wl aù Filillill. Si ('nim, inquiunt. h:l'C rdativè ad sc dicl1ntilr, sl1is illvicem sibi rcspondellt vocahulis; ut sicut dicilllr l'aler Filii pater, Cl Filius Patris li li IIS , ita dicalllr l'ala Slliritùs sancti ,"cl doni paler, CL Spirilus sancllls, Id dOllllm, Palris spiritus vel donurn. Sell 1I0n ita esi iII Ofllllihus rclativis. Non enim omnia qUa! J'elative dicuntur, suis ad se invicclIl respolldent vocallulis . un· de Aug. horum elitlens opin:ollem, iII liil. ;l ,It, T,·;n .• c. 12: N,)u le moveat, inqllit. qlllllliam tlixilllus Sllil'itlllll sanClum 'non ips3ml'rinitalem, scd eum qui est in Trinil3te, re!ativè dici, licèt IIlIn ei respondeal \'ici.sim vocablllulll cjus :111 qllem referlur. Dicimus e/lim. Spiritum sanctum Palris, sed non vicissim dicimus patrem Spil'itus sandi, Ile filius ejns illtclligatur Spi,'itus S3I1CtuS. Item tlicimus Spil'Ìtum sanClum Fiiii. sed 11011 dicimus filium Spirilus sanCLi, nc palcr ejlls intelligatur Spiritus sanctus. III multis ellim relali vis hoc cOhtingit, ut non inveniatur vocabulum quo si\li vicissilll respondeant. Cùm ergo dicimus donulll PaIris, et Filii. non quidem possumus diccrc paLrclI1 dOlli aut fìliurn doni; scrl ut h::cc \'icissim respollue:lIIl" , dicimus dOllum donalol'is, et donalorem dOlli ; quia hic potuit illvclliri usilaillm vocahulllm, iIlìc nOli pOluit. Donum crg" donaloris, et donalor doni cùm dicimus, relalivè UlrllllHlue aù illvicern dicimus : donator tamclI non fuit Dcus, nisi cx tempore, cùm Spirilus sallclu!> si! donum , et ab ::elerno. DlSTlNCTIO XXVII. A:'i EASIIX» PROPRIETATES ASS!GNENT AUGUSTlI'iUS ET DILAJUIJS; ET AN ISTA SIIIT QIJ..E DICVNTVR PATERl'CITA6. FILIATIO, ET PROCESSIO.

t. Hìc qu:eri pOlest uIl'ùm proprietales quas Ililaril:s supra assiglla\'it, scilice!, quòd Pater semper t'st paler, el Filius semper est lilills , sini ill<c e:-cdem propl'ÌcLates quas Aug. superiÌls distin.\it, dicens [lroprillm esse Patris quòd gelluit Filium, el propriulll Filii quùJ gelliLus est à Patre, ct Spirilus sancii quòd ah ulroqlll! Ilrocedit. Ac deinde, utrùm el iSl<C sinL ill:e qua! dicuntur palcrllitas, liliatio, pl"ocessio. Videtur qllùJ 1I0n sint eredem propJ'ie13tes quas ponil lIilarius, CL i1lal Qll3S (!onit Aug. :Si enim c:edem SUllt, illclll e~~

595

PETRI LO~m.illDI

ergo l':llri esse Palrem, el genuisse Filimn, quod uli· ()lIe fluidam concedunl. Si aulem hoc est, cui ergo "nnvenit IIt sit paler, ei conveni t gelluisse lilium. Natura ergo dil'ina si pater est, genuit filium; si verò 1I0n genuit, p3ter nOli est. Sed quis audeat diccre quòd ipsa gpnuil filium, allt qt1òd ipsa pafer non sit? Si :1\1tem ipsa paler eSL, ncc filil!11I genlliL, lIon est er[{o idem dicerc :diqllid csse p3lrelll, Cl gignerc liliulIl. El ita Ilon videlJiLur una eademque esse proprietas. Respon~io,

IIbi oltendi/ easdel/l esse Ilroprietales.

2. Ad qnod sine pra:!jlldicio aliorllm dicimus qUÌHi p:\sdem propriclales lIol:\\"it ulerque, Iicèl diversis ,el'lJis. Quod cnim lIilar. ai l, ila illLelligi dclJeL : Pro!,l'illlll /'alri, cst ql1òtl sempcr Paler eSI, id eSL, pro· prit,tas Palris eSI, 'IUft scmpcr P:ltcr esI; scmper vcri> l'al(~r CS1, qllia scmper gl'nuit Filium. ila cl proprlllm Filii eSI, CJllòd ~elllper Filius est, id esI, pl'OJll'ictas Filii est, (IUa sempcr Filills l'SI. Filil1s "erò scmper est, quia sempel' !;enilllS esI; ergo proprielas qua Patcr est, est qllia semper gellllit, et kcc eadem dicitur palcrnitas, vel gcneralio ..Et proprielas quà Filills semper est Filius, esl quia semper genilus est à Palre; et h:re e~t1em dicilnf Hlialio, vel genilura, vel nativil:1S, "elllascilJililas Sie el proprielas qllà Spirilus sanclus ('si Spirilns sanelus ,'cl doullm, quia IlI'ocedil ab ulro(Iue; et h:rc eadem dicilur processio. In pr~missis ergo .)culionilJus ea:!dcm significal~ sunI proprietales. QlIomodò non eSI omninò idem dicere esse Pa/re"" cl gf.lIuisse vel habere filiuIll, i/ll el de alii,. 5. Nec lamen videlllr nobis unlllinò esse idem dicere aliqnid esse Palrem el gCllllissc Filium; vd aliquid esse Filium, Cl ha bere l'atrem; vel esse Spirillllll sancllIlII, et pr'ocedel'e ah ulroque; alioquin Patcr non esse L nomen hyposlasis, id cst, perSOIl:r, scd pl'opl'iclatis lantùm,silllililer Filius, el Spiritussanclus, t!l ila non per lria nomina significarentur lres persuna:!. Itleòque dicimlls quia Palris nomen non lantilln relationem nota t, sed eliam hypostasim, id cst, sulJ~istenliam si"niiical; ita el FilillS, el Spiritus S:lIIcll1$. Helationum verò voealJllla, !\cilieet pa/er/li/aB. Ii/in/io, procesBio, vcl gigI/ere, giglli, procedere, ipsas lalllìlll! rl'!ationes, 1l01I hyposlases signilicOlnt, si"e halJere l'alrem : ut, verlJi gralià, cùm dicimlls : Deus esI l'lIler, nomine Pa/ris et rnlalionem nol~mlls, et dil'iI::lm hyposlasim sigllili~3mus; III sii inlellii(cnlia t:llis: llt~us vel divina essenlia est Pater, iiI esi" ille qui g\!lIuil, id eSI, hypostasis qUa:! halwl Filium. Simililer , \)ous est Filiu~, id est, hyposla: is gellita vd halJens l'alrem. Ila eliam, Dcus esl Spirilus sanclus, hl e:it , hyposlasis proccdens alJ 1I1roque, sive iIIc qui proce,Iii. Cùm verò nomina relalionum ponimus in pr:t'ditalis, no(ioncs ipsas talltùm signilìcamus, non hypo~Iases; ut cìlm dicilllus : Dcus genuil, id est, habel Filium, cl Dells genilus eSI, id eSI, halJel Pall'em. Et lll1lC oportel inlclligi iII suhjectis hYPoslases tanfillll, 11011 essenli:ull, qUal iilis proprietalilJlIs dèlerminanlllr.

Quòd proprie/ates delermillan/ frypos/ases, non subs/an/iam, id esI, lIoluram •

.J. lIIa enim prnprielalcs sillglll~ sillgnlis propl'iè f:onl'Cllillnt pcr,onis, Cl per eas per,oua:! deLerminall1111', cl il ~e inviccfll flill'crunt , sed à ,e non secedllnl. Und" JO:lIIIlCS Dam. : 1\011 dillàllllt alJ in\'icell1 h\'postases seculHl(1II1 suh~Lanli:1m, seti secllndùm ch:\l':lclcristica idiornata, id esi. delermillBlivas propl'iclales. Characterislica yerò, id eSI, delel'minaliva sunt hvposl3seon, et 1I0n natura!; clenim hypostases •1;·lermin3nt. Item esse qllidem intemporaliterel :l!lerJ:alilerdicilllllS divinam Verhi hypostasim, simplicem, umilia habenlem qnal haltel Palcr, ut ejus hOlllousion, 'II est, consubstantialem; nalivilatem modo et habill1dine il palerllali hyposlasi tlilferentem, IInnqllàm "ero à palernali hyposlasi seccdenlem. Idem apertiìls exprimens pc\'sollalcs proprietates, in codem lilJ. 5, ,. 7, ail : llilTcrenliam hYPoslascon, id est, persollarUIIl in IrilJ"s pl'llprielalillUS, id eSI, palcrnali , el fik>l; Col vrlJcessibili r!'cngl\o;.dmu:i , 'n~\?ce"~ibil~s aulf'm

596

ipsas I:Yì'o;;lase~ el illllistabile!. ifil'icem cl IInil.1S 'Illi. tlem jnconfu~ibiliter; tres enilll Sl1111 elsi ullil:'f; di\'isas alltem indislanter. Etenilll sing'.lla perfecta esI ltypOSl3Sis, I:'t propriam proprietalem, sdlicel. exislenti:r. modum proprillm possillet; sell unit:e SlInl 6uhsl;\nti~. (;t nOli dist.ant neCjlle secedllul à patE'rllali IlyJ)(I;;la5i. Ecce hìc ha bes dislinctas lres illas proprielales. qUal supra divc\'SiS significala:! SUIII 11l0dis.

Quòd sunI alia nomina persOllarul/I casdem proprie/Iltes nOlall/ia, scilicet, geni/lIs, geni/or, vel'bum, imago.

5. Hle non esi pr::elermillelldllm quòd sicllt Valer cl I<'ilius el SpirilUs sanctus nOlllina personarum slInt, et propriet;ltes persollales designali l , ila etiam sunt f'l alia nomina personarum, id eSI, qme ipsas pers'HI~;; significallt, el e3rllm proprielalcs dcnol:lllt, et e:lsdelll (I"as el 1I0mina pra~dicl:J : ulllie et relalhè dicunlllr, seiliccl, gelli/or, gellit.us, t'erbulII, i/llllgo. Umle Alfg., iII IilJ. 5, dc Trin., calI. 6, ait : Vidcndllm cst hllc significari CÙ:1I dicitllr genilus, quod significalllr cÌlm dicitur FiliIB. Ideò enilll Filius, quia genitus; et qlll:l Filius, ulique gcnilu5. SiCUl alltelll Filills ad Patrem, sic gellilus ad gCllitorem refertur; et sicu! Patcr ad' Filillm, ila gCllitor ad gellilllm. Idem, in lib. 6 dI! 'l'l'in., cap. 2: Verbllm qllidcm solus Filius aecipitur, 1I0n simul Paler el FilillS, lallqllàm amlJo sinl unUlI1 VCl'lJulII. Sic cnirn VerlJulII dicitur, quolllodò imago, 111)1\ aUlem Palcr el Filills simili amlJo imago, sed Filills solus esI imngo Pall'is, qllemadOlodùm et Filills. Idem, in lilJ. i de 'l'l'in., c. '! : VcrlJum, secllndùm qaòd sapienlia est el essentia, hoc eSI quod Palrr; ~ccundùm quòcl Vcrbum, 1I0n hoc eSI Palcr, qllia Yer1111111 Ilon esI Patcr, et VerhulII rdalil'è dicilur, sicllt Filills. Ilem, iII eodem : SiClI1 Filius ad l'all'cm refertur, ila et Vcrbum 'ad l'11m clljus est VerlJum refl' l'lur, eùm dicilur Verbllm. El proplel'ca non eo " cl'lrum qllo Sapienlia dicilllr, fluia VcrlJum non acl se dicilur, sed lalltìcrn rebti"è dicilur ad clIm clljus est VCl'lJnm, sicul Fllius ad l'all'CIII. Eo qllippe est Filills (IUO Verl.)lJm; el eo est Verbum quo Filius; Sapielllia \'erò qllo essenlia el uoa sapientia. Item, III eodem : NOli est Paler ipse Verbllm, sicut nec F;lins, nec imago. Quid alllem alJsllrdius quàm imaginelll ad se dici? Idem, in lib. 5, cap, t : Dicitllr relalivò Filius, relali"è dicilllr VcrlJulII, el imago; et in olllllihus his vocauulis ad Patrem referLUr, nihil autem borum Valer dicilul'. Dreritel' 8111111llllm colligil ill/elligrn/iill prR?dic/orum. 6. Aperlè OSlenSllm est quòd SicuL Filius vel gellitllil rclalivè tlicitllr ad PalrclII, ila Verbum et ima~o; et qllòd eo dicitur Vel'lJulII si ve imago q 110 Filius, id esi, càdem propriclale sive nOlione dicilllr Verbllln el imago q\là Filius; sed non co quo VerlJulII, dicilllr Sapiclllia vel essenlia, quia non notione qllà didlur \'cl'bum, dicilur SapiclIli,a. Nam Sapienlia tlicilur scclllldùm essellliam, nOli secullllùm rcialionelll. G!'Ilcra/is regula eorum qllce ad se, el eorum qUIl! rellltivè dicUII/lI/' ; quidquid enim ad se, .illlul ambo dised non ila in pl'll!dic/i~ rela/il'is. 7. Et est hìc advertcnda qll~llam gencra\i3 reglll:1

cUlltur;

eorum qu:r. ad se, el eurlllll C!U,e rclali"è dicuntllr de Patre ct Filio, Qllidquid eliim ad se dielllltllr, ul ait AlIg. in lib. 6 de Trill., c.2, 11011 dicillu' alter sinc altero, id est, quidcluid diclllltur c\llOd suhSlallliam eol'\HI! o:ilendat, allllJo silllui dimlltllr. Eq;u ne,: l'aier est Oells si Ile Filio, nec Filills sinc l'all'C, se.! :\:111'0 si III III DClls; sed 1I0n amho silllui l'alCI', 11011 alli ho sillll.11 Fdius, vel Vel'hum, l'el i1l13g0 . Ali seculldùm subs/alltial1l dicutllT Deu. ti de Deo, e/ IlI/juslllodi.

8. Hìc qu;l'ritur cùm dicilur Deus de DCII, lumell de lumiue, et hlljuslllodi, IIll'ùm tlicantur SCCUllt.lÙIII subSlanliam; n3m secundùm relatio:lem COllslat isla non dici. Si ,'erò secllndùm sulJSl:lIlliam dicllntllr si· Jnul amlJo, sdlicel Palcr et Filius. possunt dici Deu. dc DI'O, Illmen de IUllline, s('cu ::dùm pra:!diclam regu!alll. Ati lJuotl dicilllllS Qui,! licèt I)eus sel'ullfh'lIll ~" lIl.>"lanlialll dicaLur et lumen, Cl sapicnlÌ:l, cl "IIJ"~-

SE~TE:'iTiARmI

LIBRI QUATUOR. -- LI!!. l, DIST. XXYIIL

modi, et lIullqllàm rclativè llceipianlur; aliqualldo la· men pro rclalil'is, id est, pro personi~, sed non rcJalivè, accipiunlur ; ul cùm dicilur : Deus genuil Demll, altcrum pro Palre, allerum \lro Filio ponimlls. Simi;ilcr <'Ùm dicilur : Dcus de Oco, Illmen de lumi ne. la aliis quo!jue locutionihlls srepè repedunl ur nomi Ila csGenlire ad sigllHìcationcm personarllm deducla ; Ul dlln flicitur : DCIIS nalus, Deus mortuus, Dells passus, ulli ~'ilius talllìlln signi/icalllr. Ita ct de solo Filio inl"'liI\lIur, cùm dicitur : DCIlS de Deo, el hnjusmodi. Unde August., qll:r.rens quomndò hujusmodi dicanlur, in lih. de 'frin., c. 2, ail: Quomodò ùc Ileo IUlllell de lumi ne dicilllr1 Non ellim simili ~muo Deus de Oco, srd SOlU5 Filills de Oco, scHiect, Palre, nee ambo si111111 lumell ùe lumine, sed solus Filius de lumi ne l'all'e. Qllòd lanlÌlm secundùm 1l0nlen subslanlire diciwr ilIud dc ilio, I/on secu/ldùm /lomina persollurum. 9. Et esl sciendurn quòd secllndùm nomina sub~Ianli:c taillùm dicilur illlld de ilio, licètiui.iila lIomiIla subslantiam "~II signiliéelll. Sccundùmvcròcadcm lIolllin" pcrsollarum, Ilun'luàm dicilllr illud ùc illo~ siuH Veruum dc Veruo, vel Filius ùe Filio. qllia, hujusmodi nomina divcrsis personis convenire non possel11. Quoti Aug., Iicèl ob:;curè. in eodem lib. ila diciL : Iloe solm;l de eis dici non pOlest i/lud dc ilto, quod ~illlui allibo Mll SUllt, id esI, i!lo solo nomine uon !l0ssumns u!i ad ostendendum ul1um de uno, quod silllui amllobns non cOllvellit; siCIIL Verbulll de Verbo fl:ci Ilon pOle,;t, qub 11011 simul ambo Vel'bum; ncc imago de imaginc, IlCC Filil1s dc Filio, quia Ilon si\IIul 3111bo }<'ilius ve! imago. Et sicllt nomina subslalllia~ aliquando illlclligellliam personarllm distinclè fa,. dUIII, ila eliam illlcl'dùm totius Trillilatis simul. Dnue Alig .• in eodem libro, :lil: In Palris lloilline, ipsc 'l'atcI' per se pronuDlialur; iII Dei verò Domille, el ipse l'ater, el Fihus, ct Spiri tu,; sancLus; uL CÙIll dicilur : IIcmo bOllus uisi solus Deus, quia Trinitas est unus sulus Deus. DIS'fINCTIO XXVIII.

Ql.lOD NO!'! T ANTUlI TRES PRiEDlCT Al PROPRIET ATtS SUNT IN l'ERSO~I,, SF.D ETIUI ALIAl QUAl ALIIS SIGl'iIFlCA:-iTUR r;OIIINIllUS, UT INGENITUS.

t. Pr::Clerc:l considcrare oporlelflllòd lIon lalltilm tres pr::cdicL::c proprielales sive nOliones in personis sUIII, veriltn eliam alI;(~ qu::c aliis Dolalltlll' nomillibus. l'iam cliam hoc nOlllen ingeni/us, relalivè dicilur de l'alre tanlùm, l'I aliam designalnolionem 'Juàm paler "el g'~llilllr. Non esl enim iùelll esse Pall't:m et esse ill"cnilllln, id csl, non eà no!ione Paler dieilllr f]uà ill~ellilus. Pater enim, ut pr::cdictllill esl, dicilllr se1'lIutlùm proprielalem generalionis,jngcnitllsaulem seClllldilln proprietatclll iunasciuilitalis. Differl ergo Patcr à Filio aucloritate genetationis, diUcrL eliam \lrol' ri lJ!late iDnascibilit~tb, id eSI, quia ingcnilus. Unde Au"., distinguens inwr proprietalem qnà Paler diciwr" et iIlam quà dicitur illgenilus, in !ih. 5 de Trillo, c. sic ail : Non est hoc dicere illgenilum, quod est Palrem dicere; qui a elsi Filium nOIl genuissel, Ililiil llrohiberel dicefe eum ingenilum. El si gignaL quisque lilillm, non ex eo ipse est ingenilus; qllia geniti ho· mines gignunt alios. Non ergo ideò dicilur Paler q,uia illgenit~s. Ideò c.ù~ de ~~o Palre. ulJ'1I1ll9ue d!c~lIIr, alia DOlIO est qlla mlelhgllur g~llIlor, alta qua IIIgenillls. Gcnitor enilll dicilur ad genitum, id esi, [·'ililllil. Cùm verò ingellilus dicilur. uon fjuid siI, scd quid Don siI oSlcnditur. IInc exelllpiis pl:ulllm faciendum est. Quòd dicilur ingellilus, lùc ostenditur quòd non sit FtlillS, sed genillls el ingeDitus commodè dicilllr, Filius alllelll Latillè dicillll'. Sed ul dicalur Fiiius id non admiuiL loquendi ('onsueludo; Ilihil tame,; illlellecllli demilur si diealur nOli Filill' : qlll:lIl:Idlllodinn eliam si dicaLlIr non g.enillls, pro eo (Iuòd dieitur ingcllilus, nihil al:ud dicitur. Ideò I10n est iu rebus Cl;lIlsiderandum qui.1 vcl sinat vc\ nOli sinaL dici HSUS serlllollis noslri. sed quis refllm ipsarum intctlcCIUS elucca!. i'iou ergo janl jaru taulùm dicalll\\-;

ÌIlgenirntn,sedcliam non gcnilllll!. quodta'1l1'11l1 \a!et. NlImqllid ergo aliud dicilllllS 'lll:llll 11011 Filill1ll? ;'14,,gativa porrò parlicllia nOli id elficit, IIt quoll sine illà relalivè dicilur, eàdem prrepnsilà subslalllialiler di(:alur, sed id lalltùm IIcgalur (['lOd "ille i1!ù aieualllr ; sicut inaliis pl':-erlicamenlis, cillli dicimns : flOlilO C,[, substan:iam . designamns. Qni l'l'go dicit : NOli 11O;lIU est, Don alind gcnus pr::cdicamenli elluntiat. sed 1.111' IÌlIll illud negato Sicut ergo secundJ'lI11 slIustaliliam aio: Homo est, sicsecundÌltn sllustantiam nego, ClllIl dico: Non homo est. At si tar:tùm valet quoti ùicitur genil)ls, quautùm valet quod diciLur Filiu,; lanlùmdl:m ergo valel quod dicilur non genilus f/llanlÙJll valetquod dicilur 1I0n Filius. Helativè aulcm negamlls dieendononyeni/lIs. Ingellitlls porrò qllid Csl. !lisi llOn genil1ls1 Non el'go receditur à relalil'o pr:r.ùicamenlo. elllli illgenilus dici(ur. Sicut enim gcnitlh non ad se dicitllr, sell quòd ex genilorc SiI, ila CÙ!II tlieilur ingenitns. 1I0n aù se dicilur, sed quòd ('X genitore nlm sitostendilnr;utrnlllqllc lamen rdalinÌdicilur. Quod alllelll rclalivè prollUliliatur, 11611 indicat sulistantiam. Quanlvis ergo divcrsuIU siI gellillls et illgenillls,nou lamen indicaL diversam subst:uHialll, quiasicul Filills Hd Palrem, etllOn Fi/ills ad 11011 PIl/rem relerlur, ila gcnillls ad gellilorem, ct non gcnitus ad nOIl.gellitoremrcferatllr lIeccsse est. Ecce evidellteroslellditqllòdingcllilus .relativè dici1ur, cl dc solo Patre. accipitul·. Alia nOLio est quft dicilur ingenilns, alia quà Paler. ALque lafllùlll valet cìlm dicilur illgenilus, quantùm /lO/! geni/lIs, velnoll Filills. An sicul sO/liS Paler dicillll' ingenilus, dici debeal 11011 genitlls vel nOli fili!ls. 2. Idcò solel qu:cri ulrrìm sicul solus Paler dicilui' iligeniLUS , il~ ipsc sollls dC'heal dici 11011 genitus, \'('1 liDlI Filius; ulnee cliam Spirillls S3nctlls possit dici 110/1 Filius,. vcluoll ge/liws. QlIibusùam "idelur quùd l'ater solus deueal dici /1011 gCllitlls vel //011 Fì/ius; ~p:rilnS"el'ò S3nctHssiclll Don flicitllr ingcnitlls, ila. IlIquiuut, nOD esl dicendus Han genil1ls wl/Wl! Filill~. Dehet t]uidem dici et credi Spirillls sanClus flOIl esse genilus vel Don es<e Filius. scd nOli dellet dici llOn genilus vel 11011 Filius. Aliis 311lem "idclllr, IJIHìd ciIIII Spiritus sanclus non possit diei ingenìlus, potesi lamen dici nOli gelli/us ve! /1011 Fiiills. Quod alilelll Ang. snpra ait, lanltìm valere cìlm dicillll' illgenitlls, qllantìllll eùm dicilur 1I0n genillls veJ /1011 Filius, elyIIllllogiam nominis oslendclldo eum hoc dixissc dicUIII, 110" mliolle pr::cdicaliollis. Qure sit [lroprie/us seculldùm qualll dici/lIr PulcI' i/lge· ni/us. 5. Si alilem vis sci re qu:c sit proprictas ~/!cundilm IJllam dicillir Pah'r ingcnillls, aneli Hilat'. ipsalll \'()call1em innasciuililalclIl, in lib. 4· de Trin., Ilon longè à fille, ÌLa aicnlem: Est unus ab lino, scilicet ab illgenito genillls, proprielale videlicel in ulloqno'llle cl origillis Cl inn:1sciuililalis. Sigllilicatà ergo iD Scriptllris persollarlllll intelligentià, e[(listinclo ianascibililalis lIalivilalisque sensu, solilarius ))eus nOli es! opillandus. Discretio ergo vel disl.inclin perSOIi<1f;W, in Scripluris po,ila est, iII nullo autem natUl.e d:alillctio. Ariani nilebUlIIIl"· pro bare allerills $/(/J~I(llllire PalrclII, 1I1/erÌ:1s Fi/iullI, qllia ilIe illgcnitlls, isle ge/liws; Iflliblls resfJolldclIs Alllurosills, di,dI se hoc 110JIICII in SaiplUris llOl! fegisse divinis. 4. lliud eLiam taceri non oportcl, quùd Ariani ex CI) probare nilelJanLur al1erius substallti:e csse Palrelll , altcrills Filtum, quia iUe ingeniws el iSle gcnitus di· citllr; cùm diverslIm siI esse ingenitum, Cl esse gcnitlllll. Unde Alllbros., eOfum qu:estioni respondclls J e. 8, tOIll. 2, dicil se in ùivinis Scripturis huc nomclI scilicet ingenitus non legisse, ila inquiens in libro d~ Incarnalionis dominic,c S:lcramento : Cùm dlldùm au. dierint quidam dicentibus nobis FiliullI Dci qui generatus est, Palri (Illi gencravit iD;cqualem essI) non posse. fjuamyis ille gencralus SiI, iSle gellCraycril, quh ,~sselltia ,'el gcneratio est natur:c ; ad"l'rsÌls (!uiden\

l'ETRI LmlBARDl liIam IjIl3!Stiollem vClcem sibi arhitrantur occIlIsam , seti ICl'giversalione damnabili in code m loco vestigium "crtnnt , \Il plltelll mUlationem fieri qU:llslionis muta· lion/! scrrnollis, dicentes : Q\lol\1odò l'ossllnt esse in·· J[cnitus et genitus IInius naturre atlJlle !'lIbstaltlire? Ergo III respolllicam R1ihi proposit:e qureslioni, prilllò 'JlIlniulll iII divinis SCl'Ìplllris illgenilus nllslJtlilm in"cnio, 11011 Icgi. non :ludivi. Cujus el'go mulabilitalis sunt homines hujusmntli , u! nos dicant ca usurpare qu:c non SUIII SCripl:l, CÙIlI ea qure SUllt ~cripla dicarnus, cl ipsi objiciallt quod scriptulfI nOR sii? Nunne ipsi sibi atlversalltur, el auctorilate calumnire sure derogali t ? .'\!tende, lector, quoniam hoc nomine i1lgenitus no. Icb~t uti Arnhros. propler ha~relicos. lta et nos sùlJ. I ir,ere quxtlam oporlet propler calumiiialltiurn in si,lias, qnre calbolicis ac piis lectoribus securè credi p:tSSIIllI. SUIII elellim Ijuredam qu:e nOli tant.:E suni religionis el aucloritatis , ul eis nOli oporteal semper .~nnlitendo ae recipiendo inservire, verùm silenLio aliquando pra:leriri queunl; lIec illius tamen sunt per,'ersitalis, quin, cùm OJlporlunum fuerit, eis uli libel'IIm h:lheamus.

divel'slllJl

siI esse Pat'rem el esse Fi/ium.

5. PI'a!terca qUa!ri solet, cùm supra diclum sit qnia alind est dicere ingenitum, alilld Patrem, et quòd diversnm siI gcnitus et ingenitlls~ utrùm simili IcI' diversurn siI esse Palrem et esse Filium, an idem. Ad <II!Od dicimus quia ex eodem sensu quo dici luI' diversnlll gCllitus et ingenilus, et quo dicitur non esse idem di(~('re genitnm Cl ingenitnffi, potest dici non esse idem, Bed divel'slllll, esse Pall'em et esse Filium , vel esse Spirilum sauelum ; quia non eà notione Pater est l'alI~r, quà Filills est Filius, vcl quà Spil'itus sanctus est S)lil'itus sanelns. Ideò ex hue sensu concedimlls quM :lliut! eSI esse P:llrem, el alilld eSI esse Filillm; quia :lIia notio est, qua Pater esI Paler, alia,qna Filius est t'ilills. Sed si Iranspollas, ut dieas : Aliùd est Palrem esse, aliud Filium esse; varialur inlelligentia; et ideò ,tun concedilur. Est enim' sensus lalis ac si' dicalur : Aliud est quo l'ater eSI, non qnidem Pater, sed est; ltlind quo filius l'SI, non quidem Filius, sed est; quud penilus falsum est. Eo enim Pater est, quo Pater Vcus eu, id est, per essellti:lrn "cl naturam; al Filins eo Oeus est, quo Paler Deus est., Eo ergo Filins eSllIuo Pater est, et ila idcm est l'alrcm esse qnòd Filium t:sse; sed non est idem esse P:ltrem, et esse Filium. l JJlde Aug., in lib. 5 de Trin., ait: Quamvis divel'sum liil e$se l'atrem et esse Filinm, non est tamen di\'ersa l'ubslantia, qlli:l non hoc seeulldùm substantiam dici'ur, sed seenndùm relativum; quod tamen relalivum 1I0n est aceidens, quia non est mutabile. Ecee di"er~um esse dici t esse Patrem et esse Filium; qllod juxta ralionem pra!dielam aceipi oportet, quia scilicet alia IlOlio est qua est Pater, alia quà est Filius. Non enim secundùm essenli:lln Paler dicitur Paler, vel fi\ius , sed seeundùm relatiollem.

Qllo/nod6 tlic-lIlUr Sapiel//ia genita vel nata; an IeCIIndiùn relaliol/em, vcl aubSlanliaUl.

6. Seiemillm quoque est quòd sicutsolns Filius dieitQr Verbum vcl imago, ila eliam ipse solus dieiLur Sapienti:l lIata velgenita. El idcò quxritur IItrùm hoc relativè dicatur; el, si relath'Adicilnr, an secundìlm eamdem relationemquà tlieitur Vel'bum et imago? De hoc Aug., in l. 7 tle Tl'in., cap. 2, ita ait ; Id dici accipiamus cùrn dici\\lr Verbum, ae si diealur nata SlIpieulia, u, siI Filius eL imago. El h:ec duo eùrn dicunlur : Hie est nata iSa~ l'ientia, in lino eorum, eò qllòd eSI nata, et Verbum cL imngo et Filius illlelligatur. El in bis omnibus nolIIinibus 11011 ostenùatur essentia, quia relativè dieuntnr. At in altero quod est Sapiclllia, etiam essenlia deIIIl1l1strelUr, quoniam el ad se dici luI' ; seipsà ellim est ~piens, e~ hoc est ejus esse quod sapere : ~de P; 'l'r et Filius simulull3 Sapienlia, quia una essentia. Ca\'c. 'eetor, qualiler boc illlelligas quod hìc dicil Aug. ViueLllr eLiam enilll diccrc quòtl eùm dicitur nata Sapien.,.a, ibi SapiclILia esselltiam signilicet, el naia relalitlIICHI III1Ld. Quotl si ila eSl, cugimur dicel'e essentiam

GO!)

iivinam esse natam, (IUod snpeiioribus repllgmll Sed ad III;c dicimus qllÒIJ in altero, id est, in eo qOOd 1I00La est, cadem lIoiio illtellilf.ltur, qu:e notatur cùm dicitar Vl'l'bUlli <'l imago. In altero verò, scilicet Sapientià, d'~1ll0IlSlralllr essentia, id est, demonstratur quòd FiJiussit essentia, qui3 Sapielllia seeundùm essenli:IID tliciLur. Et itleò eùm dicitur naIa Sapientia, intellig:ltur quòd ipse qui nalns est, essentia est: ibi tamen Saflienlia non pro essentià, sed pro hypostasi facit inlelligellliam; IIlsieut quando dicÌlur Verbuffivel Fi. li IIS, il~tclligitur hYPoslasis eum SilA proprictale. Item cùm dlcitur naia Sapiclllia, idem iUlelligitur, id eSl, ~enita byposta,is. Ideò vigilanter ait idem esse inlelhgendum cùm dicitur Verbum,elcùm dicilur nata SaJli~~ti.1, i~ est, e~delll relalio eademque bYP"stasis CUI mest dia proprletas. Et ex boc adjl1valur ilIull quoli superiùs didmus, scilicet eùm dieitur Pater vel l<'i1iIJS vcl Spiritus sanctus, non lantùm ill:e pl"Opriet:lteS' siRnificanlur, ut cùm dicilllr paternitas, filiatio, sed etiam bv posl3sis eum suis proprietatibns.

(luòd imago aliqllando dici/ur .ecllndùm essenliam. 7. IlIlId euam seiri oportet, quia cùm supra diclum sit. imaginem relativè dici dc Filio, sieut 'Vcrbum \'el l'ilius, inlerdùm \amen repcritur secundùm substanti~'!l dici, umle Aug., in lib de Fide ad Petrum, c. t, d;clt quòd Ulla est sancL'll Trinitatis essenlialiter diviJJilnS el imago. ad quam Caclus eSI bomo. lIilar. etiam, iII lib. 5 de Trin., non longè à principio, ait : HOlllo fit ad communem irnaginem; nomCfi non discrepat, natura non dilfert. Una est enim ad qll:lm bomo crea. tus est species. El bis verbis oslentlitur (IUoo imago aliqu3ndo essenli:e intelligeuliam (acit; el lunc ad IòU dicilur, el non relativè. OISTINCTIO XXIX. ilE PRINCIPIO; QUOD BELATIVÈ DICITUB, ET IIULTIPLICEII NOTA.T BEL.l.TIOl'lEII.

io Est pr:eterea aliud lIomen muliplicem notans reprincipimn. Dieitur cnim prineipmm semper ad aliqllid; et 41icitur Palcr prillcipiufll, e~Filius principium, el Spiritus s:mClus prineipium, sed dllferenl,er. Nam Pater dicilur prineipinm ad Filiulll, e~ ad Splrilum sallClulII. lInde Aug., in lib. " de Trin" alt: PaLer est prilldpium 10liusdivinitalis, vel, si meliùs dicllur, deitatis, quia ipse à nullo est. Non enim I!abet de quo sit vel de qno procedal. sed ab eo el Fihus. est g~ni!u~, et SP.iritlls ~an?IUS procedit. Non ergo dlcltllr prmelplllm tOtlUS dellalls, quòd vel sul vel di. \',i.' ..~) esscll~i~ principi!1ll~ sit, .sed fluia principi 11m est F 1111, et ~I!IfJIÙS sanCII, III qUlbus singulis 10la divinilas. c.st. Flhus ad Spiritum sanetum dicilur pl"Ìneipiulll. Splrltllsverò sanclus non dieitur prillciplUm lIi.t;i ad cl'e~turas. a~ 9uas. p.oIte~ etiam di~itur prilltipil1l1l, et F,hl\~, ~t Tr~lI!tas IllSa SIlI1I1I, et slOgula persona rum Jlrlll~lplUm. dl~l~urc~e:llllrar.um: ~aler erg? principiulII e~L sllle prlllclp~o •.1< Ilius prlllclplUm de prmcipio, SpifIlUs. ~anelus pnnC'lpium tle ulroque, id est, de Palre et FllIo. I~tionen., scilieet

Qllòd ~b reterno Paler esI prillcipium, et Filiu., .ed Spintu••anctll' non; imò crepit elSe pl'incipiulII.

i. El Paler ab :elerno principium eSI Filii et Palt'r cl Filius p~i~eipium SpiriUis saneti, quia Filiu~cstk l'atre, et SplfltuS sanctus ab ull'oqne. Spirilus \'erò sali. el~s 11011 ~~ :elerl!0 .p~incipi\lm est, sed esse c!l'pit, 'IUl3 non dlellur prlllclplUm lIisi ad creatura., Cùm ergI) cr~t.,.r~ esse creperuul, ~l Spirilus sanelus' esse crepil prmclpltlm earum. lIa ellam l'ater et Filius esse ('(IlItit. eum Spiritu &allelO UII\l1D principium ere~lurarUlr. qUla creatur:e~ creper.unt à l'atre el ~ilio el Spiri' lu sallCto; et dlcunlur III tres, lIon trla, sed unum principi~m .0'!lnium crealurarull!, quia uno eodemqoe modo prmclplUm rerum sunto Non enim alil!.'r iU111 res à l'aIre, et aiiter à Filio, sed penilùs eodem modo. Ideò. Ap~tolus intelligens bane Trinitatem esso ~n~m pnnclplU~ rer.,.m, all,: Ex .ipso, per ipsum, ct 11\ IpSO SUllt omUla. Cum vero audllnus omnia esse ex Deo! ut ~it Aug., de Natu!'A boni, Ollllles utique D:IlU ras IIItelllicrc debenlUS. el olllnia qu~ naturalia sun\.

SENTENTLmmr LIORI QUATUOR . - Lln. I, DIST. XXx.. 601 Non ellilll ex lpso sunI peccata qu:-e naturam non ser- principio, non est tamen conccllendllm quoo Fiii'JS vanI, sed ,'ilianl, qUa! es vohm1ate percantium na5- habeal principium. C1'Jmque Filius sil principlUlll de cuntur. Onmium ergo qUal naturaliler SUllt. IInum prinprincipio, eL P"ler princillium non de principio, lion cipium csl Palercum Filio et Spirilll sallCIO; et hOc esse esI priucipium de principiò principium sineprincipi /.; cc:epiL. Ab alterno autem Pate~ principillm est Filii ge- siclll Filius non est Pater, Ileque tamen duo priucipla, uemlione, et Paler et Filius unum principillm SpirilQs sed unum; sicut Pater et Filius nOli duo creaLOres, sed unus Creator. ~allcti . Unde Aug. , in Iib. 5de Trinil.,aiL: Diciwr relativè Pater, idemque rel:tLivè dicitur prillcipium. Sed Cùm Paler el Fili... sinI unum prillcipium Spirilll. P31er ad Filium dicilur,l,rincipium l'erò ad omnia qUal . .ancti. quam/ur an elide", nOlione. ah ipso sunI. Et principium dicilur Filius. Cùm ellim 4. Unum autem principium suntPaler et FiliIlS, non diccretur ei: Tu. qui. es? re.pondil : Principium, qui el tantùrn creaturarum, ut dictum est 8Jpra , sed etiam loquor vobis, Joan, 8; sed numquid Palris princi- Spiril1\s sancti ; ideò qUalri solel ulrùm eflllem uotioul} I,illm eSL T Imò ereaLorem se voluil ostendere, cilln se Pater sit principium Spiritils s:meti, el FiIillS i an sit dis:it esse principium; sicut el Pater principium est alia nOlio l,uaPater dic.'llllr prillcipillm Spirit"'~ S3ncreatu...!!, quia ab ilio 811nt omnia. Cùm verò dicimus Cii, et alia quà Filius. Ad quod dicirnus, f!Ùm Paler cl. Patrem principillm, et Filium principium, non duo dicatur principium Spiritt\s sancli, et Filius, quia SpiI,rineipia creatllT:Il l\idmul}, qui a Pater el Filiùs simili ritus sanctlls proccdit vel da luI' ab Iltroque, nec ali lllr :ul crlmturam onum principium est, sicllt UIIUS Crea- procedit vel dalur à l'a tre quàm à Filio, sanè inLelligi tnr. Si autem qllidqnid in s,e mallel et gignil vcl ope- 1'01 est Patrem el Fili Il m e~dem relalione vel nOliono ralnr aliquid, principillm est ejus rei qua m gigllil, vcl principilllll dici Spirilils sancti. Si vero qu:eriLur qu:c ejus qnam opcralur, nOli possumus negare etiam Spi- sit illa notio ql\am ibi notai principium, nomen ejll9 ritlllll s:mctum reclè dici principium, quia non eum nOli habemus; seli non est ipsa palernitas vel filiatio : scparamns ab appellatione Cre:lIoris, quia scriplllm irnò notio qu:-edam qUal Patrisest et Filii, jUXla qoalll nb eSI de ilio, quM operelur; et utique in se manens ope- 3!lerno Pater et Filius unullI principium est Spirill\s ratur. NOli enim in aliquid corum qUal operalur ipse, sancti. Donator autern (ut pr:cdietum est) dicilllr Pamutatur et vertitur. Unum ergo principium ad crealu- ler vel Filius es lempore, sicut SpiriLus sanctus datulU ram cum Patre l't Filio esI SpirilUS sanelus, non duo ,'el donalum. vellria principia. Ecce apcrtè oSlendit Aug., Patrem et DISTINCTIO XXX. Filiurn et Spirilum sanclum esse tlnum prillcipium re- DE BIS Q!l.E TEUPORALITER DE DEO DICUICTua ET J\F.Urum crealarum, id est, uno eodemque modo esse prinTIVÈ SECUNDUM ACCIDENS, oeoD NON DEO, SED CRf: Adplnm; et iii Il m modllm salis aperlut, quia scilicet TURIS ACCIDIT. opel'antllr omnia ; et quia simililer operanlur hi tres, i. Suni enim qll:Edam qUal ex tempore de Deo diitleò UIIU/D prillcipium esse dicuntur. cuntur, eique temporaliter conveninllt sine sul mulallìc o./elldi, qllolllodò Patcr .it princil'ium Filii. et ipse tione : et relalivè dicuntur secundùm accidens, non cl Filius principium Spiri/Ila .anc/i. quod accidit Deo, sed quod accidit erealuris; ut Crea3. Oeillde in eodem libro conlinuè oSlendit quomodò lor, Dominus. re(ugium, dalulII, vel donatum (t bnjusl'aler dicallli' principillill ad Filium. cl ad Spirilum modi. De bis Aug., in l. 5 de Trin., c. i3, ail : Creasanctulll ipse et Filius, diccns, ideò esse Palrcm priil- tor relalivè diciwr ad crealuram, sicut Dominus ad cipillm filii, quia geuuit eum; et Patrem et Filillm servum.lLem, 1I0n aliqlJcm moveat fluòd Spirilus sanesse principillm Spirilt\s sancti, quia Spirilll8 sanClus ctns, cùm sit cOalt~rnus Palri et Filio, dicitur Lamen procedi l ~ei dalur ab IItroque; ait enim ita : Si gi- aliquid ex lempore, veluLi boc ipsllm quod dOn:\tum gllens ad id quod gignitur principium eSI, Pater ad diximn8. Nam sempiternè Spirilus sallClnS est dnnllm, Filium principillm est, qui a gelluil eum. Utrùm aulem lempor.lliter autem donatum. Et si dominus 1I0n diet ad Spirilulll ~anClum prineipium sii Paler, quia alur, nisi cùm habere incipit 81!rvum. eliam ista aptlklulIl e.t : De Pa/re procedit, 1I0n parva qUalslio est. pellatio relativa ex tempore est Deo,noll enim sempiQllòd si ila est, 11011 ejlls tanlùm erit rei quam gigllit tcrna creatura est, cujns ille Dominus est. Ergo Dove! Cacil. sed cl ejus quam dat, et procedil ab ipsu. minum esse non sempilernum habet, ne cogal1.1ur Si ergo quod dalur vel quod procedil, principium ha- eliam erealuram sempiternam dicere, quia iIle sempibet à quo dalur ve! procedit, latendum est Palrem vcl lernè nOli domiIl31'etur, nisi etiam iSla sempiterllè faFilium princ;Jlium esse Spil'il\1s s:mcti, non duo prin- IIIl1lareLur. Sicut auLem non p.rtest esse 8ervIIS qni cipia; sed sicut Paler el Filius ad crealuram relatil'è non habet dominum. sic nec dominus llui non babet unus Crealor et unus Domillus dicitur, sie relalil'è ad servum. Spiritllm sancillm unum prillcipium. Ad creatllr:1I11 Oppoaitio; quòd "on ex /ell/pore .il DOlllinlUtelllporis, verò Paler Cl Filius et Splritus sanctus unum prillciquòd 11011 est ex '/impore. pillm SUllt, sicut UIIIlS Creator el unlls Dominus. Ecce j. Seti bic aliquis dicel quòd non temporecompetit ha bes quòdPater principi 11m Filii dicilllr; quia gelluit Deo h:llc appe~lalio quà dicilur Dominu8; flnia 11011 eum; clua ergo notione est Paler, eà principium Filii di- est soh'lm Dominus rerum qu:e ex temporecreperulIl. citur, id est, generai ione secundùm quam eliam dicitur sedetiam iIIius rei qnal 11011 COlpii Cl lemporc, id eSI, auclor Filii. Ulltle Hilarius in lib." de Trio. ila ait: Ipso ipsius temporis, quod non crepit ex tempore, quia nOli quo Paler dicitm', ejus quem gelluit auetor oSlenditur; erat :1I)te lempus quàm inciperct, et ideò non crepit esse Dominus es lempore. Ad qllod dici pOlest qlliJ Iiid nomclI habclls, quod lIeque el alio profeclum intelli ga tur, et ex quo is qui genitus esl SubSlilisse docea- cèt nOli creperiL ex Lempore Dominus esse tempOI'is, lur. NOI'il Ecc\esia unUln innascibilem Deum; navi, crepil Lamen esse Dominus Lemporis, quia non semunigenilum Ilei Filium. Conlitetur Patrem ab origine per fuit tempus; el ipsius hominis el tempore crepil lilJel'um; COlililetur et Filii originem ab inilio, sed ab esse Dominus. De hoc Aug., in eodem lib., collli Il uè illilialJili : non per seipsum, sed ab eo qui à nemine ita ait : Quisqllis exslilCl'il qui relernum Deum soillm est, natllm ab :eterno, natil'ÌlaLem scilicet ex palernà dical, tempora verò nun esse :elerna propter variet:'a'lernitale sumeuLem. Edita est hìe fidei proCessio, sed lem et lIIutabililalem, sed lamen ipsa telllllora nOli k proCcssionis ratio nondùm expo.ita est; et ideò qu:e- Lempore esse crepisse, quia non erat tempus anLcqnàm lempora illciperenl; el ideò nOli in lempore accitlcn renda, scilicet quomodò illlelligendllm 8it quod ait, Filii originem esse ab inilio, et 1I0n ipsum esse ab Deo ut l>omillus esseI, (Iuia ip50rum temporum Do· inilio. sed ab iniliabili. lIoc utique subdens dl'Lermi- minus eral, qU:ll uLiqll~ 1I0n in temporc esse crepe.. navil quomodò aeceperit initium, inquiens originem runt; quid respondebit de IlOmine qui in lempore fa . Filii esse ab initio, ac si diceret : Non ita intelligas cLus est, cuJus utique Dominus non erat :lIItequànt origillem Filii esse ab initio, quasi ipse Filius babeli t esset? Certe ut Duminus bomillis esset, cs: telllptlre il. lilium; seti quia ipse est ab initiabili, id eSl, à Vatre accidit Deo; et ut oIDllis amovealur controversia, ccrlè III luus Domillus esseL vel meus. ql1i 1Il0ÒÒ esSit à QUO sunt oDmia. Nam licèt Filius sil prineipium dc

f03

PETRI LOMBARDI

.c~m"",es &CllIporc hab~lit. QU~~lOclò crgo .o!I~IIlC· bimllS nihil secundilln accldens dICI Deum, 11151 qllJa ipsins nalur:e nihil acciùit quo mulelur; ut ea sint acciclcnlia relalÌ\'a , Cjll;e CUOI aliquà mutatione rernm de quilms dicll~ltur a,'cidunt;. 5i~u,t af!li~u~ relativè dicitnr. Non entm al:IlCUS esse mClpll, nlSI cum amare l'ffi(leril. Fit ergo aliqll3 mutatio voluntalis, ut amicus tlicatur. Nummus VCI'Ò cùm dicilur prctium, relalivè dicitur nec lamen mulatns est cùm essc creperit prctinlll ~ec cilm dicilur pignus el bujusmocli. Si ergo 111I1I1:11IIS potesl nnllà sui mntalione lOlies clici relativè IIt ncque cùm incipit dici, neque cùm desinit, ali.qni.d io cjns nalura ~.~! fnr~à .qua nnmmlls ,e,sl n,lUtallolllS fial; qualllò facl,hus ùe 1I1~ II!Com.mutaulll D?I ~ub~ta~l liil del>emlls acclpere. quod Ila dlcalur relative ahqmd ad crealurarn, \lt quamvis lemporalilerillcivia, dki, '/lon tamen ipsi subslanti;e Dei accidissc aliquid iDtelligalur, sed illi creaturre acl quam dicil.ur! Qualiter ctiam refugium nostrum dicitur. Uefllgil~m enim noslnnn dici:ur Deus; relalivè ad nos elllm referlur; et tunc refugium noslrum fit c.ùm ad eum refugimus. Numqllid tunc fit aliquid in ejus natura quod :mteqnàm refugeremus ad eum non eral? In 1I0his ergo fit :Ili(/ua mlltatio, Ilui ad cum' refugiendo cfficimnr melio,'cs; in illo autem nulla, Sic et paler noslcr esse incipit, cùm per cjus gratiam rcgencramur, qui dedit rlObis pote.ta/cm (ilios Dei fieri, Suhstantia ergo nostra lIlulalur in mclius. cillll HIii ejus eflicimur. 5imililer et i1le l'aler lIoster esse incipit, secl 'nullà sni commulalione substantia!. Quid ergo temporaliler dici incipit Dells fjnol! all'ca non dicehalur, manifestum cst relalÌl'è dici; lIon tamen accidcl,ls Dci, quòd aliquid ci accidl!J'it, sed plallè seculiclillll ' acciclcns cjus ad quod dici llliquid Deus incipit relativè. Ex his apertè ostendilllr 'llIòd qmcdam de . Deo temporaliler dicuntur relativè ad crcaturas sinemlllalionc deilalis, scii non sine mulaliOIle cJ'ealllrre; ct ila accidens est hl crealura, nOli iII Creatore; et :lppellalio quà creatura dicilur relativè, acl Crcatorem relativa est., ct relalioncm nolaL (III:E est in ipsà creaturà. Appellatio verò quà Creator lIClativè d'ieilllr ad crealnr;lm, relaliva qllidem Post, scd lIullam lIolat relationem qU:E fil in Creatore.

J1ìc solvi/ur qua:slio qua qU/1?rebalUT IIIrùm Spiritus sUlletus dicatllr da/um relatiQne ad se, cùm ipse del se. 5. lIìc polest solvi f!lIrestio slIperiùs proposi la , ubi qurereùatllr, cùm Spiritus sanclus dalum dicaluf vcl donatum (quod autem dalnr rererlur ct ad cum qui dat, et ad iIlum cui dalur), et cùm Spirilus sanctus tlet seipsllm, ull'ùm ad seipsum relativè dicatllr, cùm dicitur dari vel donari. Cui qureslioni respondenlcs, tlicimus Spiritum sanctum dici dalum vel donalum relativè, et ad dalltem, ct afi illum Clli datur. [)ans autem sive donator, est Pater cum Filio et Spiritu sancto. Nee lamen dieimu!\ Spiritum s:mClum refel'ri ~,d se, sed appcllalio dali vel donati refertur et ad dantem el ad recipienlem, quia non pOlest aliquid dici datum, nisi ab aliquo et alieui delur. Cùm aulem Spiritlls sallclll,s dari à se vel datus à se dicitllr, relalil'è fluidem dicilllr ad illum cui dalur, et esl appdlalio relativa; et in ilio cui dalur mulatio iii, non iu danl~. DlSTINCTIO XXXI. (lUOIIODO DlCATun FII.IUS Ai:QUAI.IS PATRI: AN SECUNDU'\! SUBSTANTIAII, AN SECVNVUM REL.\T10NEII; ILI. ET SIIIILJ3.

io Pr:Elerea considerari oportet, cùm lres per wnre eo:nquales siui sinI. ulrùm l'clativè hoc dicalllr, an secundùm substantiam; el si relalivè, IItrÌlm se.cundùm relationem , an secundiml esscnliam considl~rallda sit a~qu:\lilas; deindc, quiù sit i(lsa a.'qualitas : Ad (1I1OcI dicimus quia situt simile nihi! siui est (~imilitudo enim ut ait lIilarius, siùi ivsi non esl), ila et a!quale aliqllid sibi lIon dieitnr; ac per hoc sicUl ~imile, ila et ~quale relali,è dicilllr, Dicitur ergo reIativè filius reqllalis Pall'i , et utrique Spiritus sanClus. Est lamcn :Cllualis Palri }o' i1ius, et ulrique SpiriLUs sanelus, l'l'0rlcr slllnm~m sirnplicit:ltetll esselilia! el uni-

fìGl

lalcm . A-~' llIalis est ergo filius Palri sl'clIlltlilJll PSS,lI!Ila m . nOli scculldùm relationcm. UIlOO Augllst., lih. 5 de Trin., cap. 6, ait : Qu:nramus seeundùlII lJuid :l'qualis sii Patri Filius ; non secllndùm hoc quòe! ad l'alrem dicitur Filins , lI'qualis est Patri; restat crgo ut secundiull hl ~qua1is sit (lune! ad se dicitur. QlIidquid aUlem ad se dicitur, secullllùm Sllbs t~lIti;'1ll di· cilur; resta t ergo ut secundlìm subslanliam sit :nqua' lis; cadem ergo est ulrinsq'ue subsl:lnli!l. llem iII lib. 6, cap. 4 : Satis esl videre nullo modo Filium ~qua Icm esse Palri, si in aliquo, sci!icet quod perlillcat nd signifìc:lIldam eju~ suuslalllia'll, ill:Eqlì:llis invenilUr; iII omnibllsergo :eqllalis est Palri Filius, cl es' ejllsdem Sllbstanli:e . .A!:qnali, est eliam Spiritus sallctus Patril'l Filio, et in omllibus :r.llualis propler SUIIImam silllplicilalem iIlius substanti:E. Ex bis perspicunDl fit qllòd sccundùm substanliam Filius est :nqualis Patri, et utri'lue Sr,iritus s:mClns, el :lVpclhtlin l:lnlùm relativa e.'t. ..€qualilas ergo Patris el Filii 1I0n est l'clatio vel nOlio, scd naltlralis wlitas eL il!enlitas.

Ilic qU/1?rilllr quomodò dicatUT &illlilis, l't quitl /10:1 silllj~ lillldo. 2, lIoc iècm eliam dicimus de simili et simiUlndine. CI'lm enim dicitur Filius similis Patri, re\:llivè quiLlem dicitur; sed similis est Palri proJllel' unitalcm essenli:c. Est ergo appellalio lantùm relaliva. silIIililuùo vcrò inditTerens essentia. Unùe qllihllSd:t1ll non illdoctè videlUr nomine :naualitatis vel simililudilIis ' non aliquid pOlli, sed relll'overi ut eil ralionc dicalnr Filius :cqualis Pntri, qui a nec major est eo. nec minor, et hoc proplcr .ullitalem essellli:e. It:l el similis dicilur, quia lIec diversu" ncc aiiellus. ne:: in aliquo dissimilis. et hoc propler eSl>enti,e silllp!i~ ~itatem. Non ergo seculldùm quòd Filius est gCIIÌlus a Pal.re, :nqualis "el in:l!!jualis cst Palri, nec sifllilis "cl dissimilis; sed ~qualis et similis sccundÌlm su!J· slallliam. De selllelllià sancti Hilarii, quà iII Trinitate persollun,m propria oslelldil. 5. Non est igitur !tìc pr:etcrmittclIllum qnÒcl vir ilI:lslris lIilal'ills proprielates pcrsoll:lmm :l'signa n, , dlcit in Palre esse ;clernilatem. spcekm in illl~gillr, Ilsam in munere; qll:n lanl:n difliCIl!lali. SunI veru:l, ut in eorum inlelligenlià allfue exvlanatiollc vch~ melller labol'averil Allg., ut ipsc oSlcndit in lib. Il, de Trin., cap. 10, ita dicc~ ns : Qllidam cùm "ellel urevissimè singnlarllll1 in Trillil:: 1C pcrson:ulIllI in si· Il,uare. pr~pria.: .A!:terni'.as est, inquil, in P:lIre, spccles ID IIl1agllle, usus ID muncrc. Et quia non merliocris auctorilatis in tractatione Scrip.turarllm ct asscrlione !idei vir extilil (h:cc enim Hlbrius in libri!! sllis de Synodis posuit non longè à prillcivio), !toruDi vCl'borllm, m est, patris, el imagillis. et IIl1tneris, Il'ternilalis, speeiei, et USUI, al.JLlilam scrlllatus inlelligCIII.iam, qllalltùrn valet, non ellm secululll arùill'or in Il!ternitùtis vocabulo, lIisi quòd Pater non habct paIrcm de quo sit, Filius autem de Patre est ut sit :lIqnc ut illi co:elernus sito Imago enim si perfce! im: !,Iet iIIud cujus imago est, ipsa co:nqualllr ci, 1I0n Il.llId imagini Sltal; in quà imaf(ine specicm nominaVlt, credo vropter pulchritudincm, uùi tanta est con~ruell.~a ~t prima :cqllalilas, ct prima simihludo nullà ilI l'e dlssldens , et nullo modo inrequalis et nullà ex !'al·l.e dis~imilis; s~d ad i~enlilalem respu'ndells ei CII' JlI~ Imago esI.; UÙI est prima et sUlllma ,·ira· cui non aliu.:l. vivere et alill~ esse, sed idem cl primu~ ae sllmmlls mlelleclus; CUI non est aliud vivere et aliud intelligerc, S,ed idem 1.lOc !in~m lauquàm verbllm perfeclllm.; cm ilO!1 d~slt a~I(lllId. et a~s qu:cdam omni· p01l'nlis et saplcnlls DCI pIena omlllum ralionum viventium incommutabilium; et ornnes IInum in c:'\' sicut iPS3 "num de uno cum quo unum' iui Dovii omnia J}eus flU:E fecit per ipsam. ' J/ìc de Spirilu sallelo quare IISUS dicalur, ('\lIg., li!!. d~ Trill. ti, cap . iO.) 4. Est ~ulcm incffabW3 quidam complt>yU'S Pau i,

""., ....a

SP,TE~TL\R:il\l LIBRI QUATUOR. - LIB. I. DI ST. :xxn scn l't imagiuis, qui n,m t'S' sine pcrfr'uitlOne, sine cha- Patris el Fili i , et Spiritilg sandi. Cur crgo l'all'i aUri. rila1.e, sine gandio. Illa ergo dileclio, delectatio, febuitur unilas. P.t Filio :equalitas'? FOl'l.è eàJelll ralilllrt~ licitlls vel bealitutlo (si lamen aliquà blJlIlallà voce di- aLtribuiLllr Palri uniLas seculltlìlfll AlIg. qllà Sllpl':t fillè dicitur) usus ab ilio appellata esI breviter, el in erdem :etcrnitas sccundùm Hilarium, qllia vid..Jicel friuitale SJlirilUS sanclus non genilus , sed genitoris Pater ita est, III ab alio 11011 sit, ell/llia Filiulll r,ellllil gellili1lue suavilas, ingenti largitale alque uberlale unllm scellm Beum, et Spirilus sanetus ab eo pr"Ccdic llerl'undells omnes creaturas pro caplu eamm. ltaq1le UIlUS eum co Deus. Unitas ergo in l'atre esse dicillll', iIIall'Ìa el à se invicem determillari videnlur, el iH se qllia nee eSI aliqniLi IIlilltl il quo sito Non enim ab alio infinita Sl'nl. Qui vitlel hoc vel ex parlc, vel per spe· est, nec ab co aliqnis vel aliquid esL ab a!lerno, qnlld tnlum in renigmate, gautlcal cognoscens Deum, et Ulltlm eum eo non sit : Filills enim et SpÌl'illls sanetns gralias a!ral. Qui vel'ò non videl, lendal per pielatem IIllllm snnt cllm l'all'C. Uutle Veritas ail, Joan. tO ~ tUei atl videntlum, non per e:l~citatem ad calumnianEgo el Pater 111111111 SUIIIUS. dlllll; qlloniam nnus cst Dcus. sed lamen Trinilas. Quare Pater el Filius dicantlll' e,~$e ullum vel unlls Del/S, Erce habes qnaliler "erha Hilarii pr:emissa aceipiellda seri nOli UnTIS: quia res ejllsdem lIalurre Teelè pOSSlI/1I SII III , licèl l.'1nla! sinI profundilalis, ul eliam atlhibità dici unum simp/iciler esse, el cum adjectione ; ,.es vero l'Xposilione vix aliqualenus ea inlelligerc valeat hudiverSa! natura! nOli pOSSUllt dici unulll, lIisi dieatllr manus sellsus ; cùm el ipsa eorum ex\,l:matio, quam quid unum. Lzìc Ang. cdidil, plul'imìlm in se habeal diffieultalis eL :uulJigllitalis. 9. lIle dici oportel qllòtl Paler et Filius et Spiritn!> Qllòd secUlldÙ'I1 ItallC c,rl'osi/ionelll nOli distinglmn/ur S:Hlclus reetè dicunlur esse unum et llOUS Deus, sc;! non unus. nes enim dure vel plllres rectè pOssllnt ibi proprielll/es pel'soual'um Ires. (Aug., ibid.) 5. Non ellirn seclIlldilm prremiss:l1Il cxpositionem dici unllm esse, si sint unius cssenti:e, et earum IIna rllstingllulltur hìc tres iII;:c proprielales sllperiùs assi- siI nalura. Unus autem vel una non pOlesl dici de diversis rebus, nisi adòatnr quitl unus v'el una, quo adgllal:e, sed ipsal hypnslases distinet:e ab invicem mOlistrantur; re/emi/alis tamen nomine éadem videlur dito, reclè potest dici de rebus el nnius et divers:!! òesignala prl'prielas, qllam 1I0tal hoc nomen ingelli- slIlJstanlia!. Unde Aug., in lib. 6, de Trin., e. 3, sic tus, Sed videamus qllid sit quod ail. Imago si perfec/è ail : Nescio IIlrùm illveniatur .in Scriptul'is dictnm: ill/plel. eujll.s imago esi, ipsa eQa!qua/ur ei, non illud Unllm sun!, qnorum esl dil'ersa nalnra. Si aulcm et SIla! imayilli. Videtur ellim diccre quòd Filius qui est aliqua plura sunl ejusdem nalurre et divcrsa scnlinnl, imago Palris, Patri coa'qllatur, non Palel' Filio, cùm ct non sunt lInllm in qU3nlllm diversa semiuut. Cìlln Fllins dic:\tur requ:llis Palri in Scriptur~, ct Pater Filio, ergo sie dieitur unum, ut non adLlatur quid Ullum, el seti Fllius hoc Ir~bet à Palre ut sit ci ;cqualis, Paler plura umlm diculllur, eaLlem natura alque essentia, :Intcm non habet à Filio; et tamen Filills plenè :le non dissidens neque dissclllien~ signilic3!Ur. Untlc lltlrfectè :equalis est Palri , id est, imago ei cujus est Paulus et Apollo, t Coro :>, IllIi el allibo homiliCs erant el idem scr:liebanl, IIIlUm esse dicunlur cùm diilllago. cilur : Et qlli T'/allta! et qui rigaI U1ll1l11 SU/II. Cìllll verò QUOTe dica/llr llilnrills proprin persOt/IrrulI! ns~iynrisse aùtlillll''1nid lIlIum, pOleslsigllilicari aliqnid ex plurilJUS in t'erbi6 pnt'diclis, Clllli ibi '1011 silL! eXl/ressw prounum fac!nm, quamvis diver~à nalnrà; siCUI anima prie/Illes. et corpus n,m possunt lIlique òici unlllll ( qnid ellilll 6. Propr'ia ergo personarum in prredictis "erbis lam diverslIlII? ) uisi adòalur' l'cl ,nb inl.clligalur qnilì unum ,seiliect UilUS !tOIllO. Unòe APOSllllus: Qui lUIlIssi"nàs"e dieilur Hilarius, quia relaliva nomina perslln:~rum posuil, scilicet, illlagillis et muneris; (Iu:e !twrel, iilquil, t Coro 6, Domillo, spiriws llllUS Ct/, /'elativè òicunlur de personis, et pro\lrietates nol:urt 1I0n dixiL: UIIIIS cst n'I lInlllll SlIlIl, sell atldit Sl/iri/lls. fliversi sunt enilll nallll'à spirillls hOlllillis et Spirillls qllibus dislin3uunlur pl'r~ll~r;:c: Ila ellilll dici!ur SpiDei ; seti inlu:relldo fil spiritus lIomillis unlls spiritus I iluS sallclus mUlins rclalll·e. Sicul don\lm. 'erulllla/IIcn ipsas proprielate~ aliis triblls no~.inibus nr:lI! cum Deo, lJuia par'liccps fil vCl'Ìlalis el bealilndillis i1signifieavit, Juxta pr:e.tllctam Aug; exposlllOnc.m; nlsl lius. Si ergo dc his qu:e òivers:r sllbstanlh"c sunI. Solo nomine ,e/erni/a/ls, qno non Ipsam patermtatem , r,'clè dieitur Iluòd silll unllS spirilus, quantò magis seti ealll ,'oluiL inlel!igi nOliollclII Iluà dieilur inge- 'lui IInills slIb"tanli,,! sunI, rectè tlieulltur unus Dcus t'sse? Paler ergo et Filius ullum sunt uliqne secllnlIitus. Quòd earllmdem persollarum disline/ionem notaI AI~- dÙIIl unitatelll essenti:c, et IIII11S Dells, in ql\o Cl Ariana h:llres;s damllatllr, qUa! Pall'em, el friilllll , Cl Spiri9uSI. aliis verbis si Ile el'Pressiolle Irium propriela/ulll. lum S:lIlclum, uL ait Aug. in lih. de H:cresibus, non 7. lIIud eliam scir'i oportel, quòd carumdem trium vult esse unius ejusdelllque subslanli:c alqne lIatnr:e, per90narum dislincliollelll Aug. oSlendere voleus si Ile "cl, ut expressiù~ dicatur, esscnti;:c, qu:e Gr:ccè dielpressione illarum trium proprielaluffi snperiìrs rilur u8ia; sed Filiulll esse crcaLuram; neellOIl et commemoralarum, in lib. de Doct. Christ. sic ail : h Sabelliana, qu:e, ul ait Ang. iII eodem libro, tlieebat l'alre e.t ullilas, iII Filio :cqllalilas, in Spiritu sanelo Chl'islum eUlIldem ipsllln et Patrem et Spiriltllll sanullit.:llis :e'lualilalisqlle concordia. El h:cc tria unUlII. l:tum esse; ut esseI Trillilas nomillnm si Ile subslalllià OIlInia propLer Palrem, :l~qualia omnia proptel' FililllD, personarulll. Ulramque peste m , nl ait AlIg Sllp l~ l' COlllhlxa olllnia propter ::'piritllffi saroctum.ltaqlle l'aler Joannem, cli(lit Verilas dicells: Ego et Pater WIWII cl Filius, eL SpirilllS sanCLus, et singulus quis~!Ire ho· sl/mus. Ulrllrnque :Indi el advcl'le, Cl unUII!, el SIWI/IS: rUlli l>cus esI, Cl simul omnes UIlUS l>ells; et SlligUlliS et à Charvhtli cl à SCI'Il:ì liberaberis. Qllod ellim òixit 'Illisque Iwrum (liena Suhst31llia eSI, el simili OIllIlCS Ili/II 111 , mieral le ab Ario; (Inotl òixil sunllls, liI!crat à lilla subslalllia. Paler nee Filius est, lIee Spiritlls S311Sabcllio. Si ImulII, ergo non di\"er~um; si SU//ll/S, ergl~ clns; el Filins nec l'alCI' esl lIec Seiritus sanctus; l'alcr Cl Filius. Sumns enim nOli diceret de uno, ncc Spirilus sancLlls lIee. 1."ller est., nee .F.llius : sed ~)~ler IIIlum de dil'crso. Erubeseant crgo Sabdlialli, qui ditanlùm Paler, Cl Flll!Is lantulll Frlllls, et SprrttllS enut ipsulll esse Pau'em qui esI }<'ilius , eonfillldclltra S:lIlClus lanlÌlIll Spiritlls sanclus. E:ldem trilms :etCI'- persollas; qui el dicli sunI Palripassiani , qnia dicunl lIitas, eadcID ill("ommlllahililas, caòem majcst:ls, ca- I)alrem sui se passum. Ariani vcrò dicuulaliud Palrem tl,~111 polrstas. JII bis verhis aperlè illsillualur persoesse, aliud Filium; non ullam substanliam, scò duas : Ìl:1rum lriUIII distinclio. l'alrern majorem, Filillm minorelll. Noli hoc tlicel'c Quare l'litri nll,i/lualur ulli/as, et Filio a!quali/lIs. III, calholiee. In medio ergo navi;.:a, ulrulllllue pCl'iclI' 8. ~Ctl pllil"Ìmos movet '1uòd l'all'i 311rihuil unila- 10sum latusdevita: ct die: Pall:!r ('alcr est, Filills Filius ICUI. Filio a~qllalilalCm, Cùm cllim ullilas dicilur se- esI; alills Paler, alius Filius, sed nOIl aliud, illlò hoc ip. t.ulldìulI Slibslllnli:\m, non lanllun in Palre cst, seLi SlIm, quia unus Oeus. Ecce Oslcnsum csl quare unita! el.Ìalll in Fllio Cl SpiI ilU s:\aClII, d a~qll:Ilitas lilla C"l iII l'all'C c:,se Llicalur, dllu lres iIli unum sinI,

608 PETIU LO:\l8AnDl Palcr diligit amore qui :In il)50 proccllit, cllr noo f!I QU/lrt d,ca/ur tut reqllllli/lIs in ,..ilio, cùm ,i/ una Sapientià vel lnleltigenti:\ qllam ipse genuit, Upil, II1quali!as Irium. iO. N"nc videamus quarc :equalil:lS dicatur esse in \"cl intelligit? Ranc qU:l:stioR!1m urgere vitll!llIr,Ilt ail 'ilio cùm IIna et summa requalilas sit trium . 1I0c Aug.in lib. 6 de Trin., cap. io qUOll seripsit ApostoIlIs dicens, t Coro t, Chnstllm Dei Virtlllem et Dei.Sni.leò forlè ùiclum esi, quia Filius genitlls est à Palre pientiam. Ubi qu:l!riror utrùm ila siI POIter Sapien'i;e ICqllalis gigllP-nli , el dono q"od ab~llroqlle pro~~dil; et Virtutis su re, ut hàc S;lpienlià sapiens sit qll:lnl gcel ideò lIIa Iria dicuntur esse reqllaha propter Flhllill. nuit, et hflc Virtule potens quam gennit. Sed absit ut Filills enim habct à Fatre IIt siI ei :equalis el Spiritui s.·mclo; et Spiritus sanctus ~b lltroqu~ h~bet III. sit ila sit, quia si hoc est ibi esse Iluod sapere, nOli per ill:lm Sapicntiam qllam genoit sapiens dicitur Pater ; :-rq'lalis Illriq\le. Hoe alllem slIIe asserllODlS supercllio el majoris intelligenlial pr;cjudicin dicimus, 1!'~lcn. aliO:luin lIon ipsa ab ilio, sed iIIe ab ipsà esi. Si enim les in apertione l:lm clausorum sermonum pcr,uo;'cs S:lpienlia qnam ' genuit cansaest iIli ut 8apiens sii, elìaRl ut siI ipsa ilIi ('.ansa est; quod lieri non pOle~t. IlIdire, qnàm aliqllid aliis influere. . nisi gignendo eom aul faciendo; sed nee genitricem. Quare in S pin/u salleto diealur esSI ulrlusque conncc conditricem Patris ullo mlldo quisquam dixeril cordia vel e9nnexio. H. Quòd aulem in Spirilu san CIO dicituf esse Saplelltiam; qoiù enim est ill53nius! Ergo Paler ipsa Sarientia est quà sapiens est. Fìlius verò dicitur Sa-tllriusqlle coneordi:\, et per eum omnia connexa, fapicnlia Patris et Virtus Patris; non qoia Pater pP.r cHior est intelligenti a Ilobis pr.cmissa ad mentem rcvocalltibus. Supra enim secllndùm allclorilalcs san- cum sit sariens vel potellS, sed quia Filills Sallienli:l clorum diclum est quòù Spiritus sanclus amor est et Virtlls eSI de Palre Sapienlià et Virtule. Ex bis 'Ilio Paler dili!!it Filium, et Filills Patrem . Reclè er~o ergo palet quòd Pater non esi sapiens Sapieutià geo uilà, sed seip50 Sapielllià ingenitfl. Spiritus sanclUS dicitur connexio vel concordia Palrls UIrùm Filius siI sa pie", Sapienlia geni/ti "et tnl't Filii, et per eum omnia éonnl:xa. Unde Ang. in geni/a . lib. 5 de Trin., cap. t t : Communio qu:cdam cousllb.s. Post h T'C qllT'ri ;;(ilt~ 1 à I)lIihllSllam,lItrìlm Filills ~Ianlialis Patris ct Filii est amborum Spiritus sancllls. Itlcm illlib. 7 de Trin, ,cap :>: Spirillls sanctlls e~1 si' sapiens Sapieutià gellitit, vc\ illgenilà. Si Cllilll nOli esI sapiens SapiellLià geni là , ncc seipso sapiens est; ~umma charitas utrumque cOlljungens, nosilue sllbsi verò Sapienlià genità sapiells eSI, non villetur sajUlIgens. piclIs essc Sapieutià illgenità • et ita pon videLur .esse DlSTINCTIO XXXII. s:\piens à Palre, cùm à Patre habeat ompia. Ad quoti llTRV. N,TER "EL F1LIVS PER SPInITUli SAlSCTUll dkimus quòd una est Sapientia Patris et Filii et SpiDILIGAT, CV~I DlLIGERE IDEII.DEO SIT QVOD ESSE. l'ilùs sancii, sicut una essenlia, quia SalliellJia in ilIins i. Hìc ol'itor qu:cstio ex 'pr:ediclis deducla: dictnm natur:e simplicitalC est essenlia; el lamen Filius lan· est enim slIpra, atque s:mc.Lorum aucloritatibus osten- tilm est 8apientia genita, el Pater talltum est S~pien ~lIm, quòd Spirilus sanctlls est communio Patris l't tia ingellila; el Sapienlia gcnita est de S:lpicnlià ing.\Filii, et am'll'.quo Patcr et Filius se inxicem diligunl. uilà ,. vel à Sapienlià ingenilà. El cùm idem siL ibi ItIcò qureritl1r utrÌlm Pater vel Filius ' per Spirilum esse quòd sapienlem esse, relinqnilnr nt Saricnlia gesanctllm dilig;\t. Qllod uliqlle videtur oporterc dici se- nita siI sapiens de Sapiclllià ingcllilà. Non crgo Filius cllndùm auclorilales sllprn positas, guibus ostendi!ur dicitllr s,apientia Dei, tanqll:'m ipsc solus intelligcns gpirilllm sanctllm esse, qllo genilus a gignente diliga- sii vel sapiens sibi et Palri et Spiri lui sanclo; quia, lur, geniloremque slIum diligat. Sed contra, si Pater III ail Aug., in lib. t5 de Trin" c. ,7 : Si solu, ibi Fivel Filius dicall1r diligere per Spirilum sallclum, vilius intelligit ct sibi et Palri et Spiritui sallclo, ad illam redilur :lbsllrdi.atem, ul Pater non siI !\apiells de detllr esse per Spiritllm sanctum, quia non est alilld Ileo esse, ct aliuù diligerc, sed idcm; quia, ut ait seipso, sed de Filio : nec Sapienlia Sapienliam geAog. in lib. t5 de Trin., cap: 5, quidquid secundùm nuerit, sed eà Sapientià Pater dicatur salliens essc qllalilates in illà simplici' nalllrà dici ,'idelur, secull- qllam genuit. Ubi elliOl non est intelligentia, nec Sa · .Iùm essenlian. esl iUldligendum, ul bonus, magnu5, pienlia polest esse. Idcòque si Paler non intelligil lilimortalis, sapiens, diligens, cL hujusmodi. Ideòqlle ipse si bi , sed l"i1ius inlelligit Patri, prOrCClÒ Filius si Pater vel Filius diligit per SpiriLum sanctum , per Patrem sapienlem Cacit. Et si hoc est Deo eSSe qllOtl ipsum 8piritum esse videtur; ncque lautùm essentià sapere, et ea illi est essenti a qure S:ipierìlia, 11011 Filius à Patre, ·quod verum est, sed à Filio potiùs Patcr slIfI diligit, sed ètiam dono. . lIree qUII!.,io insolubilis e,t, h"manum superan, habet essentiam, quod absurdissimum alflue l'alsissisellsum, in qua auclorica/e••ibi occurrunl. mum est. Est ergo Deus Pater sapiells eil, qu;c ipse ~. lIuic qu:cslioni, cùm altitudincm nimi:e profunest, suà Sapielllià; .e t Filius, Sapicillia Palris. est sapiens d~ Sa{lienlià qu:e est Pater, de 'IliO est genilus ditalis contineal, id solùm res~udemus. Quod Aug. significare videlur, scilicet qllÒll Pater et Filills se di- l'ilius. lta et Pater esl intelligens cii, qu;c ipsc eSI, liga Il t , et unilatem servcnt, non solùm essentià suà, suà Inlelligentià. NOli ellim esset sapicns, qui non esseù suo dooo proprio; quod licèt supra posilum sit, sel IIlte!ligcns. Filius autem, Intelligeutia Palris, ùe iterare tam'en nOli piget, quia sic expedil. Ait ergo Ililelligentià genillis est, qu:c est Pater; de ql" el in, AlIg. in lib. 6 de Trin . , cap. 5, ita : Mallifeslum e~1 lelligells est. Proillde Paler cst Sapielltia, et Filitls '1lIòtl uon aliquis duorunl est quo lIlerqlle conjungilur; Sapientia, el ulerque una est Sapiclltia ; et tamen soquo genitlls à gigneulc ùiligatllr, geniLoremqlle Slllllil IlIs Pater est ingenita Sapienlia, ct Filills s91us geuila Sapientia: ncc tamen alia Sapielllia Pater, ath Sa diligal., sinlquc nOli parlicipalione, sed essentià snà, Ilcque dOli" slIperioris alicujns. seti suo proprio sel'pienlia FiliIlS, sed una eademqllc esi; sicut Pater \' :lIIt~S unilalcnl pacis. Eccc hic tlicil quòd essclllià est J)l!OS ingenitus, el Filius esi Dcus geniLus; neque ~lIà el dono SIlO servanl IInit:llem , Idelll iII lill. 5 de Oeusgenilus est Deus ingcnilus; non ideò lamen alius Trill" cap. 7, ait. : III illà Trillilalc qui, andeal dicere Deus est Paler, alius Deus Filius, seti unus Df!US utcr»<ttrem lIec se. Ilec Filiulll, nec Spiritulll .anClUIll tli· 'I"e, non autcm unus. Alius est ellim genitus , alius ligerc, lIisi per SpÌl'ilnm sanclum? Hìc aperlè "stendil ingcnitus, sed nOli alius Dells; imò ulcrqlle unum , sive UIIUS J)eus. Ila non est Saplenlia {lenita S,'l(lil!nti:\ Patrem non L...'lntùm per SpÌl'iLum sanctum diligerc; 1I0n autcm simplicilcr dicit Patrem nOli diligere per ingenita, sed alia est Sapientia genita, alia ingenita; Spìtilllm sanClum. nOli tamen est alia Sapicntia, sed una eademquè. U'rùm Paler siI .apien. Sapknliti q/talft ge/luil, sieul An Filiu. tit sapiells seipso vel per seiPSU/ll. diligil amore qui ab ipso procedi/o 5. E!{ pralJictis constaI quòd Filius non Cl;t s<lpieu!I 5. Pr~tcrea diligelllerin\'esligari ,oporlet utl'Ìlm à sc ncquc de se, sed tic P<ltre el à Patre. QU:l!ri auwlII P,ller sapiens sit Sapieutià qll:un gelluiL, qUiE lalltùm solet utrùm Fìlius sit sapiells seipso ,·el per seipsum! Pilius est. Quoù videlur à simili possc probari. Si caim QlliJarn dicunl muhil1licem hic ficri illtelligerrtiam,el

601

SE~TE~TL\nlal

&09

LlGRI QUAl'UOIL -

ideò dislillgucndum rore; it:l ul cilm ditis Filium esse sapientclll seipso vel per seipslIID, si Sllinalllrà et eslIelltià sapientem illielligas, "erlls sii intellectIIs; si verò à seipso vel de seips{) sapientem esse intelligas , falsitati sllbjec13m habeas inlelligelltiam. Alii verò simpliciler el absqlle delerminaLione concedun! bujllsmodi locutiones: Filius est Sapientia per se, sed 11011 à se vel de se, el : Filills est Deus per se, et est per ~e. sed non à se vel de sc. Hoc confirmantes vero his Hilarii , qui Filium non à se,sed per se agere ail, in Iib. 9 de Trin.: NaLura~, inquit, cui conlradicis, h:lll'etice, b:llc unilas est, ut ila per se :lgat Filius ne à se aga t , CI ila non à se agal ut per se agat. Intel!igc Filium agelllem, et per eum Pau'em agenlem. Non à se agit, cùm Paler in eo manere mOllslralllr. Pcr se agiI. cùm sccundìlm nalivilalem Filii agiI ipse qUa) pIaci l:! sllnt. llIfirmus sit non à se agendo, nisi à Deo ipse agi t ; non sit verò in unitale natllrro, si qn:c agit el iII q :Jihlls placel non per se agito Sicut ergo, inquilini. Filills per se agito sed non à se; ila et Filills debel dici sapiells per s~, sed non à se. ~ic el ipse per se Deus eSI, vel esse dlcendus eSI, ut alUlIl, sed nOli il se vel de se.

Ali una tantùm Bit Sa"ientia Palri•• 6. Post broc à Quibusdam solet qureri ulrùm IIna lalltùm sil Sapientia Pall·is. Quod non esse nilunlllr probare hoc modo: FilillS, inquillnt ,'. est Sapip.lltia l':ttris geni 13 , quà Palcr sapiens non est. Est igilur aliqtia S:tpientia Palris, quà sapicns non est. ESI auIcm cl Sapienlia Palri~ in~eni.la, et ~à Patcr sapie/ls rsl. Est CI'go qu:cdam Saplenlla Patrls" (Iuà saplens est; cl ipsa non est i1Ia Sapientia Palris quà Paler sapiens non est, non est ergo una t:mlùm Sapicnlia Palris. Item Sapientia ingeni13 est S.1pienlia Palris, et Sa;>ienlia geli ila esl Sapientia Patris; non esl aulem Sapicntia ingenita Sapicntia geni la ; non est i~itllr una talllùlII Palris Sapienlia. Ila!c el bis similia, lanquàm IIOrbislica et à veri tale longinqua, cunclisque in Ibeologià perilis patenlia abjicimus, responso indigna ad· vel'tenles; il! tamen adjicienles, quia ulla 1:llltìJm Sapienlia Palris, sed non uno modo dicilur. Nam Sapientia Palris dicilur iIIa quam genuil, el Sapit'nlia Patris dicilur ca qllà sapiens est. Diversa est ergo ratill dicli. llIa cnim dicilur Patris, qui eam genuil; et ea dicilur Sapienlia Patris, quia eà sapit. Una est lamen Sapientia Patris, quia SapieDlia genita est eadem Sapieulia, et ea quà sapiens eSI; sive ea quà sapicns est inlelligalur persona Patris, si ve essenlia Palris, quia persona l'alris qllre int.eIligitur cùm dicitur Sapientia ingellita, el persona Filii qU:J! signilicalur cùm dicilur Sapienlia genita, una eademque S;lpienlia est; qu:c essentia divina intelligilur communis tribus pcrsonis.

e.'

(Juòd in Trinilale dilec/io qUIll P..t Trillita., etlamell Spiri/uB sanclua est dileClio qUIll nOli esI Tril/ita.; n.l'c ideò dUIll sunt di/ecliollel; ila et de Sapienlid. 7. El sieut in Trinilate dilectio est, qure est Pater, Filius el Spiritlls S:lIlCtIlS, qu:e esi ipsa essentia deilalis . cL lamen SpÌl'itus S:lIlCluS dilectio est qU:J! non est Pater "el Filius; nec ideò du:c dilectiones sunt in Trilliiale, quia dileclio qu:c propriè Spirillls sanclus est, dileclio est qu:c Trinitas est, non tamen ipsa Triniws est, sicui Spirilus sanclus est esseRlia qu:c 'J'rinilas est, non \:Imen ipsa' 1'rinilas eSI; ila in Tl'ir.itale Sapienlia eSI qmc est "ater el Filius, et Spiritns sanctus. qu:c est essentia divina; ellamen Filins est Sapielll;ia qU:J! non estl'atcr vel Spiritus sanctus. Nec Idl.'Ò d~:e Sapicnli:J! ilti sunt, quia 8apienlia qU:J! proJlfiè est Filius est Sapienlia qll:e esi Trillilas, ipsa lamen nOli est Trinilas, sicul Filius nOli essentia quro est Tl'iuilas, ipse tamen non esI Trinitas. (!lIà m/ione Parer 11011 dicilm· .apien. ed Sapienthì qllllm genui/, eàdem l'idelur debere dici quòd no," si/

ditiyell5 l'aler lIet Filiu. diteclione, qUIll ab ulroque procedil. I!. Prollterea dilisenter notandum est quòd eà fa· Lione quta Pawr non.dicilur sapiens cA Sapiclltià qnam feuuil, ,·idetur fore dicrndum quòd Paler non dilillat

un. f.

[It~T.

XXXHl .

GIO

Filium, vel Filius Patrem ~a dilcctiolle qUa! ab ulroqlle pr?ce~it, scilicet qure propriè Spirilus sanclus cst. Siclll ennn Idem est Deo sapere quod esse, ila est ei idem (ii. Iigere quod esse. Ideòquc sicul nf'glllllr Vater esse sa. pien~ sapienlià qua m ~enuit; qui ~i eà ~icerelur sapiells, 11011 Ipsa ab eo. sl'd Ipse ab eà lIILcIIt"erelnr esse' ila videtur'llon debere cOllctdi Iluòd l'ater"vcl Filills diii<Ya, ~il~cliolle qu:c t~~lùm Spiril~i .sancli.tS est, quia si eà~1 i. Ilglt Pater vel FlltuS, non Splrlllls sanctus videtllr es:;e .\ ~a~re el FiIi?,.se~, Pater el Filius à Spiriln sancto. qUla Idem est Ibl dlltgere quoti esse. Al slIpra dielurn est, alque auctorilale Aug. sancitum, quòd in Trilli. tate tria suut, unus diligcns eum qui tle ilio. est et urluS diligens eum de quo est, et ipsa dilectio; cl :lIln est aliquis duorum quo genitus il gigllente dili"'i. t~r,. el gcnilorem suur~. diligil. Q~,i.bus verbisapc~lò slglllficatur Patrem FJllllm, et l' Ihum Patrem .di!i. gerp., eà scilicet dileclione qU:J! non est aliquis eorum s«:~ lantùm Spiritn!! sanClus. ~~Im idem ergo sii ibi dlltgelòe quod esse, quomodò dlcltllr Paler vel Filius Ilon esse eà dilectiolle 1J1Ià aller aherumdiligil, cìulI ideò Pater negelur sapere Sapieutià quam gellllit, Ile eà esse intelligatur ?

(Juòd et hax qUlllslio inex"licabilis e.', qUIll excel/il illfirmi/alelll IlOlIIil!Ì8. 9. Dirficilem mibi faleor banc l)lIrostionem, pr:ecipuè cùm ex prrodiclis oriatllr qu:e similem videlllllr babere raliollem; quod mero inlelligenti:e attelldell, iufirmilas turbalur, cupiens.magisel diclis SanClOrlllll rel'erre, qnàm all'erre. Oplimlls enim leetor esi, illqui t tlilar. in medio Iib. i de Trill., qui diclorlllll intelligentiam expeclal ex dictis pOliùs qllàm impoIlat; el rClulel"Ìt magis quàm aLLulerit; neque cogat id videri dictis contincri, quod ante lectionem pra~ sumpserit inlelligelldum. Cùm urgo de rebus J)pi scrmo est, eoncedamlls Deo sul cognilionem, dicl:Sque ejlls pià veneratiolle famlllcmur. IlIvesli~ct ergo diligellier pills lecll'r ralionem diclorum, si tnl'lè di· Clorum aliquam valenl rl'perire causam; qua nOl:i, ipsa pr:cmissa qu:estio aliquatenùs explicari yale:ìl. Ego aulem hanc qu:cslionelll non absolveus , sed CI" rorem exc\udcns, profiteor non esse dktum Palr':lII diligere Filium, vel Filium Patrem, eà dileetione 1111:1' ab ulroque procedil; qure non est aliquis eorum, SI'II talllùm Spirilussanclus; tanquàm eà dileeti'me Paici' siI vel Filius. Sed sic ea Pater tliligit Filium et Filills Palrem, ut etiam Paler per se eà qll:J! ipse est dileclione diligat, sic et Filius; non aulem sic ut Pal(' r per ~e non diligal, et Filius, &ed per cam lanlìulI. Qllis h:cc in illà TI'illilal~, illquit Aug., opinari ,'el affirmare. pr~csulllal? Ealll tamen qU~l."sliollem !ccln· rllm diligenli:e pleniìls dijlldicandam atque ab.;ol"en~ daro rc!illqllimlls, :$1 hoc minùs sullieienlcs. $ISTl~CTtO XXXIIl. UTRUII l'ROPRIETATES PERSOliAltUU SlliT II'S.€ VEL DEVS, ID EST, DIVINA. ESSE~TlA.

PEnSO~ ,1:

t. Post slIpra dicla interiùs cOII~iderari alqlle su\)· lililer illquiri oporlet, utrùm proprietates person~rllm quibus ips:c person:c determinanl ur, sin t i ps:e persOIl:l!, etsilltDeus,idest,divir.a esseutia; an ila sint in pc l'SO , uis, ut non sin t pcrson:e,ac per boc lIec divina esscllli:t. Quòd enim iII personis sinl proprielales, llelllO illficiari audet, cùm apcrlè clamet auclorilas què.J iii persollis esi proprielas, ct in essentià unitas. Superiùs qlloq\lC multis sanClorum leslimouiis astl'Uximus peI'SOI"IS per proprielalcs dislingui alque detcrminal'!; ipsas .. ql1e Ilroprielates, tres scilicet, propriis t'XI"'C, SilllllS vocabulis. Cìlm ergo proprielales. ips:l' ab :eleniO fucl'illl, qllibus ipsa: persona: determillanlur el difl'crUlIl, quolllodò eSiiellL si in eis nOli esselll? et quomodò in eis essenl, el ips:J! person:c nOli essent, Iluin ibi esse L mulliplici13s? Quocirca sicul opr.Jl'l'ii:lales esse in personis, ila et eas persollas esse cOlililenwl'. sicut supra allcloritale Ilieronymi (Ul nOli pigen I revocare ad menlem) proleslali sumllS. in expositiollfl . fidei il3 diceulis : 8abcllii hroresilll declill:lI'l.cò, ~rc:>

filt PETRI LOMBARDI 612 personns C1:pressas sub proprielale tlislinguimus. Non in Deo sive m divina essentifl sunt, eadem ergo rrs enim nomina lanlummodò, sed eliam nomillum proesI si bi l'ateI' .et Fitins. Nam in 'Ino palernilas eSI, prielales, id eSI, person3s, '\'el, ul Gr:ECi esprimulll, Paler est: et in quo lilialio est, F'i1ius est. Si ergo ulla hypostases, boe eSI, subsislenlias conlilemur; Ecce eademqne res babet in se palernitalem et fili..'lionem, IIpcrlè dici l personas proprielalibus distingui, el ipsas ipsa gencrat et generalur; quod dicenles, ~D Sabellbpropriela les esse personas; cujlls Me verba perslrinn:lIn hreresim perlrahuntnr, cslendentes l'alrem iII giruus, quia supra laliùs posuimul. Filium, cùm ipsum sibi Filium proponant el Palrem. Quòd proprietale, silll dillÌna e.sentia. Si "crò ncgaverint in unà Dei essentià palernilalelll 2. Cùmque de simplieilale deitalis supra dissererc- esse et filia!.inD!IDl, quomodò ergo dicunt esse Deuru1 IOI1S, auctoritatibus sallclorulII, seilicel Aug., Dii., Uis atque .aliis argumento rllm aCllleis utunlur in su,p, lsidor. ueCllon et Boetii. evidenler mOllstravillll1S opillionis assertionem, Ul verilalis formam dissecenl. Deum hoc esse omninò quod in se habel, exccplo llesponsio contra hanc eorum oppositionem, abi tradil.r qllòd Paler babel Filium, nce esi Filius, cl Filills prOpl'iClate. non penilùs ita esse iII Dei es.~elllià, sUI" habet Palrem, nec esi Paler; cl sic esse in naturà in "upostwu, d/culi/ur. trium, ul qui habet, boe sii quod baret: el 10tlllll 7. Quorum audacire resislenles alqlle iglloranlLe quod ibi esi, unum esse, unam vilam esse, qure mod u providenles, audebimus aliquid su per hoc 10'lui Panon ilcramllS,lIe faslidium lectori illgeramus. Si ergo lerllilas ct liliatio non ita esse omllillò iII divillà subproprielalCS ibi sunt, singula earum est id in quo es~, stantià dicuntor, sieut in ipsis hypostasibus; in lJuiflUs el Ulll1m eademt}ue vila singul:e suo.. Faleamur crgl) ita Stmt, quòd eas determillallt, ut ait Joan. Dam:IS., el proprielates esse in tribus personis, el ipsas el>SIl lib.3 dc orthodoxà Fide, c. 6. Characlerislica itliomala personas ~tqlle diviuam essentiam. sunt, id est, delermillaliv:e proprietates hyposlaseos Auclorilate astruit quòd proprietas sit natllra. el nonllatur:r. ; etenim hypostasim determinant et nOli 5. Quòd enim proprietas etialll divin1 ualllra Sii, n.1l11ram. Ideòque licèl paternilas et lilialio sin t in diDSlcndiL Hilarius, dicells nalivilalem Filii esse nalllvinà essentià, cùm eam nOli detcrminellt, non idt'Ò l'allI. Unde in lib. 7 de Trin. ait: Utrillsque nalura 1I0n polesldici quòJ divina eSscnlia et genercl et genereditTcrt; unum sunt Paler et Fslius. lIabel ergo hoc sa- tur; vel quòd cadem res sit si bi Pater et Filius. I!a cramenti nativilas, ul compleelalur in se el nomClI, et enim proprietas· ieterminal persona m , l.t ·llàc pronalUram, el potestatem, qnia nativilas non potest esse prietale hypos!:tsb sit generalls, ct iIlà alià hvposta,is ea nalura unde nascitur Filius. Idem, in 6 : Nali"ilas siI g"lIila; l~rita non idem generai l'bgclleralur; seti proprielas est, verilas eSl.ldem, in 7, dicil Iluòtl nalll- allt~r alterum. r,c nalivilas sii inlclligentla cs,t) in nalurà Dei. SlIpra !..!urerilur qllomodò proprietates possl/nt esse in na/urà. cllim dixit qllÒll proprium Palri, est quòd semper PaICI' ul /alllm eam non delermillel/I. Cbl, el proprilllll Filii est, quùt1 semper Filius est; si8. Scd rortè qu:rres, cùm ha: propriclatcs lIon posgnifkalls IjtlÌlrl propriel:!s l'alris est l'alCI", CI proprieSunt esse in pcrsollis qllin eas determineut, quomodò tas Filii esi Filills; Bis aliisqll~ plul"illllS auctorÌl:llihllS in dil'Ìnà cssentiil esse possint, ila ut non C311l delcr-_ :IVCrtè signilicari \idetur qllòd proprielas Filii F'ilins lIIinent? Hcspondeo tibi et hìc cum DiI., lib, t de hil, sic Cl \)eus; ila cl pl'Oprielas Palris, et propriClas Trin., nOli longè il principio: Ego nescio, non requi~l'ilillÌs sa!lcti. ro, sed consolabor me lamen. Archangcli IIcseiullt. Quidillll negaul , ~ri/icel, pTllprieta/eJ esse pCTsonas e/ angeli 1I0n audierunt, secula non lenent. pro;.hela lIon divillllll! .lUI.Lurum, et qllUre. sClIsit, Apostolus lIon interrogavit, Filius ipse 11011 4. 1I0c autem aliflutllcgalll, dicCllki:l IllIillem proetlidil. Cessel ergo dolor querelarum : non putcl hOllltl prielates in persollis esse, SC(\1I01l csse persollas ipsas, Sll:\ illtelligelltià gCllerationis sacramentum posse con fl,lia ita dicuut esse in personis vel in essemià dirinà, SCflui. Absolutè tamen inlelligelldus e~t Palcr et FiiiI non sint inleriùs, sicul easuut qu:.. sec-undilm sublills et Spiritus sanctus. Slat iII hoc lille inlelligcnl:a slalltiam diCllnlur de De~, ut oollil:1S, jusliti:1 , SCII verhorum. Esl F'jlills il l'all'e, qui est nnigcllillls atJ ,'xlrillsccùs aflìx.e SUllt, atque ita esse ratlOlliùus pro· ingenito, progenies il parente, unus ab uno; 1I0n nabare contelldunl. Si enim, inquiunl, prllprietatcs sunI lura deilalis alia et alia , quia ambo unum. Hoc crel',:rson:r, non eis personre delenllinallLur. Comra quod Ilendo illcipc, percurre, persisle; elsi non rCI'\·enlu· di,'imus qllia eliam seipsis persona~ difi"enllll, Sicul l'um stialll, lamen gratulaùor profccturum. Qui enim Hlpra lIicr .• loquens de l'all'C et Fiho el Spiri tu san- piè infillita prosequilur, clsi lIon cOlllillgal, aliqu311uu (:10, die:t : Suustanlià ullum sunt, scd personis :\1: 110tamen proficiet prodeundo. Sed ne le illscl'as in i1111'i lIiilllbus dislillguulltur. Seti iterùm addllnt : Si prosecretum el arcanum illopinabilis nati\italis, Il'; le J1l'ielates ips;c divina essenlia sunt, cùm essentià nOli immel'gas, SUl1llllam intl'!Iigcnti:r. comprehenderc pr:t'dilrel'anl lres l'ers()na~, ncc pl'oprielatihus tlill'erUlI1. Hlmens; bed inlellige iucomprehensiuilia esse. llis QUOllllldò enim difi'erl Paler à Filio, eo IiUÒfl divi Ila aliisque mllitis evidenler osk~ndilur nobis llullatclIllS esselllia est, cùm in essclllià unum suni? licere majestalein perscrulari, jus pOllere pote,tali, Responsio ad prremissa auelori/uce lIitens. modum circumscl'ibere infinito. ~. lI0rLIlII doClrillis novis et bUlllallis eommcntis Quibus auetori/ulibus opillionem suam, scilice/. quòd proprie/a, Palr;s vel Filii non si/ Deus, mUlliant. verùo Ilil. respondco : lmmensum est quod cxigilur et incompl'ehensiòilc; extra signifieallliam cst scrmonis. 9. Verùmtal1lCIl llondùm desistunt impalienlire spicxtra sellsùs intelllionem ; 1I0n cllunlialnr, non altin- ritu ~gitati, sed opinionem suam etiam S3nctorllm 311!(iIUr, nllll tenclur; verborum siguilicantiam rei ipsius clOl'italibus mUllire conantur; quibus ostendere voIla 1lI1':J consumit; sensùs conlemplatiunem imperspiIIII:l proprielalem (Iuà Patcresll'ater, et proprietatem c!lùlle IUlIlcn obc:rcat, intelligeil:i,~ c.1pacitatem quoti qtià Filius est Filius, IlIJn essc Dcum; ali hoc indufine Bullo COnlinclur excedit. Mihi ergo in senou laucs ccntes vcrba Aug., tOIl . :2. supcr illum locu,lIl psal. M: J<:lnon est subslalllia, ila dicenlis : Deus enim qu;edalll e~l, in intclligclltià stupor est; in sermone vcr? 11011 substalllia esI. Unde eliam in fide catholieà sic :rdiliialll inlirmiLatem, sed silelltium eonlilchor; penculocamur, ut dicamus PalrCJ\1 -et Filiulll Cl SpiriLUIlI S:III' SU ili , nilllis est dc reùus talltis ae lam reconditis aliquid etllln ullius esse SUbS13111ire; quid esl unius sullsLall IIltl'a pra'seriptllm crelesle pl'ol'el're, nl ultra prrelinili:r.? Quidquid esi Paler quod \)cus eSI, ho( est Filius, tlollcm Dei St"Wll de Deo sito Forllla lidci certa est. hoc esi Spiri:us S311Clus. Cùm aUlem Pattor esI, lIon 1\011 t'rgo alifJuid addendum est, sed modlls constiiIlUlI est quod ve! quo cst. Paler ~ni:JI nOli ad se, scd ItJeI,rlus dudaci:r, quidquid ultra qu:rritur, 11011 inad ~'ililllll dicilll!': ad se aulem, Dens dicilur. Eo igitur tdlil'tlur. (luo/llodò improbi "reretici inaistanl alia addenles. quol1 vel quo Deus est, substal.tia est. Et quia ejusti. I..a'terùm h;creticorum improbilas inslinclu dia- dem suhsl:lnlire est li'tlius, procul dubio F,lius est Deu,;. Atveril qll"d Pater esI, qma non substanlia! est, hf>lic~ fl"lltldulenti:r. excilala, Ilondùm quicscit, sed in sco relertur aJ Fililllll. lion siI' t!icinlO. Filiu'IIl t'a· U11")(~ r~Ulll Iju::cstione addit ; :::ii palcraitas eL lilblio

SE~Tt:"TI1RUM

UBRI QUATuon. - Lln. I, DiST. xx \1 "/. habital in !FILi.; ::;pil'ilUS Chl'!Sli , Spil'ilUS Dci sii; c.: trem esse, SICUt dicimus Filium DeulII esse. Ex his

€i5

Spiritus Chl'isli à \llol'tui~ exellati Spirillls Dei lalllÌtlh si. Chrislum à morluis excitanlis. Et fJll:cro nune.. in Sp!rilu Dei utrùlIl naluram, an l'em nalur:c siglliii ~ calam existimes. Non est enim idem natura qllod l'es nalur:c; sicut nOli iùem est homo cl qllod homini'i est, Il!!1: idcm est ignis et quod ipsius ignis est; et sceundùlll hoc non est idem Ucus ct quod Dei est. 1I1ljlls dicti ol'casione pra{ali ha!relici dllgm3lizavcrulI& non idem esse personam ct naluralll Od, asscrenll's naluram Dci non esse lres pCl'sonas, illlelligenLes iII his pl':cmissis verbis lIilarii per rem nalur.e personam, et nomine Ilatul'.u ùi\'in:tlll naturam . Et ideò dicllnt IIilarium interrogàsse h:crelicum utrùm per Spiritllill JJci pUlaretsignilicatam essenaluram, an remnatlll':C; ut sic ostendercl ùislinguendum esse inter naluram et rem nalur.e, id est, personam. Ilic doce! quomodò fis obviat ip~ius ScriplurlB circtlmstantia, et quali/er prredic/a illtel/igi debeallt; et quoll Spiritus aanctus e,t l'es ullius IlIi/urre Patris et Fim, et est ipsa natura. 2. I10c quidarn dicunt, non intclligenles pia diligenlià Scriptur.e circumstantiam; qua considera là percipi potC5t quornodò pr:cmiss3 dixerit Hilarill';. ~(lbsequente r cllim in càdelll scrie oSlelld:t in Spil'itll Dci aliflu:lndo sigllilical'i l'atrcUl , ut eÙIII dicilUl' : S,liri/lls DOlllini 8uper me ; aliql u llllo significari Filium, u& ciJ:u dicillll' : lI! Spiritll Dei ejicio dre/llonia, nalura! SILe pote, \:,te se da!Ulones ejicere demonstrans; aliquando Spirilulll s:lllctum; ut illi : Effundam de Spirilu lIIeo SUpCI' omllClII carnelll. Quod dicit COIlSUlllIlIUlum fuis se, eùm Apostoli Spirihl sàncto misso olllllibus Iillguis lucUli slInt. Ueinde qual'C hanc dislincliutlCll1 recel'il, et ql!òd in supcrioriuns per \"erba Aposto li ideill Spiritus s<lnclus signilicatus si t, et fJuòd ipse sil l'CS ullius natllra' Pall'is et Filii, averlè ostendit inqlliens ita : Ha!e iùcircò suni UeulOlIslrala, III qllà~ cUlllqlle parte h:Cl'clica falsit:1s se cOlltulisset, IìlliLu ., vcrllalis concluùeretur. Ibbitat enilll ili 1I0Lis ChristllS, flUO habilalltc habitat DClIs ; et eum habilat ili noLJis Spirillis Chrisli, 11011 aliud habilat qllàlU SViritus Dei. Quòd si per Spil'ilulll ·sanclUllI C!II'i"tus i:I lIobis inlciligitlll' esse, hunc tamell iLI SpirilulIl Dei ut D1STl~CTIO XXXIV. Spirilllm r.hrisli essc nosccnùum CSl; el ·CÙIIl pel' &PI:<W QuonVllDAli NO:"! IDEU ESSE PEnsoNAM ET ESSENnatur:llll Dci lIatura ipsa habilal in lIouis. indillcrclls TIAll VEL ~ .\TURAli DICENTlUW, ET EUIDEtI ESSENTIAU natura Filii credilUr esse à l'all'C, CÙIIl Spiritus saniliO:"! rosSE ESSE l'.nRElI, ET HLWll, ET SPllllTV,u clus qui est Spirilus CIii'Ìsli et Sl'irilUS Dei, l'CS Il;1S.\XCTt;M. tur:c dt:Uloll~tl'elllr 1Il1ius. Qua'ro lIune ergo qllntflOÙÒ 1. Pl',"cùiclig autem adjiciendum est, fJllòd quidam \It)IJ e:. Ila tura UIIUIIl SUllt? A l'aIre procedit Spiritus (:el'versi SCIlSÙS hOlllines in lant3111 prosiluerullt illI"l:ril:u.is, à l'ilio wiltiLUI', ct 11 Filio aceipit. Sed olllll :a s3lliam, l!t tliccrcllt nOli idem esse n3luralll Dci ct fI"a! hahct Pat(;l', Filii sunl. Idcircò ljlli ab 1:0 atcipil, personalll sivc hypostasim; di cenles eamdcm esse!l- Dei SpiriluS est, Cl idem Spiri.lilS Chl'isli est. I$'s tialll IUHI posse c"sc l'a Ire III ct fil iUlil sinc pcrson:u'ulIl :Iallll'a, Filii est, seri et eaùelll rcs ct Il:tl1i1·a! P"ll'is cOllfusinnc . Si cllilll, inqlliunt, t:a essenlia qU ~I~ Pal,'r c"l, ct Dd cxcilalltis Cllf·is!UlIi il Illol'tuis SpirilU; C.,l; l'SI, est Filius, idem si$i l'aler est Cl Filius. Si II:IIIC t'l iùem Spirillis Chl'isli est à 1II()I'Luis excilali . In ah~ l'ClU di cis esse Pau·em, aliam qua're lI11arn dicas esse lJuo dillerl Chrisli et Dei Il:l lu l'li , ne callem SiI, Fi liullI. Si ycrò alialll Ilor; qU;I:siel'is, sed ("amdclII (lr;!!slari pOlesl IIt ~pirilll s qui Dei eSI, lIon ~it cli:l lil Jixeris, idem gCllllit et gellilIIs est. Propler h;ce et Clirisli. ESL ergo in nobis Spiri tu> Dei, ct est iII lInlJis IIlljUSlllOÙi, illtel' natunllii l'l persollalll diviùUlll, ila Spil'itlls Chrisli ; et cltm Spirilus Chrisli illCSt, ill~st Ilt non rl'cipiallt 1111:1111 ddtatis naluralll et sillli:licll lll SpidlUS \)ei. Ita dlm IJ.lIod nei est, ct Chl'isti e,t et c",c trcs pCl'sollas . IdillI<' tll>l imouio lIilarii del('IU!eI'U lIuOÙ CIIl'isti est Dci eSl, nOlillol.est alilld lli\'ers;1I11 Idlunlur, (!IIi in lib . li dc Trini!., flll:t'rcns UII'ÙlII Chrislus esse Ilu:un Dells e~ t. DClt,; igitllr ChrislllSIl';' Apu' IOlus Spil'illlln [)ci Iloillinans ctSpinlulII Chrisli, IIl: IIS cli m Dcv Spirilll s , S~ Clllldùi" lilild Joan. IO: iùem sigllilic:lyerit Illl't1tl"e H'r/:'." illqll it ila: Celitilllli Euo el PUler tll1WH SUI11IS, in quo di)Cet YCI'itàS ullila . l'i'a:dicalol' ,·olens nallll'ai ullil " l' ~ iP. in Pall'e et Fil io Icm essI; Jlalllral, noa soliludillem unillllis. Ecce si dllcerc ait, n UIll 8: Spiii/11S uC! m vobis esi; si Iluis I:a!C vCl'ua diligenler allcndas, ill,cnis Spil'ilUlII sall/III/eli! S )I;/'illllli (hrisli 1/011 Iwbet, /tic lion fSt ejlls. Si clUII1 relll nalUI':!! dici Patri, Cl Filii; cL eUlIllkrn lli, i IiIlIelll Spirilus ejlls qui suscitl/I'Ì/ J eSIlIJl, elc. Spiritua- esse naluralll Dci, lIui llicillir : Per natur:1l1l DI)i lIales Ollll .es , UlUIIS , si iII nobis est Ilei ~piritlls, seti Cl lura ipsa hauital in lIoLis, si I,er SviritulII sanc[UllI hic ~pirilU s Pei , e,I et ~l'i/'ilU s Chri,li. Et cùm Christi CltrislllS est in nobis . Italjlle iII TriuiLate nOli ila dis~pirillls in lIobis esI, cjus Spiritlls in uouis eSI fllli tinguclidulIl est illter lIaturam Cl I·CIII nalur.e, sict •• Miscitavit CltrisLUm. Et cùm cjus qlli suscila,·it Cheiin rebus cl'l'atis, lluia, lIt ait lIi ::!ri:!s, liu. l de TI·illil., Si lllll in lIuLis est Spirilus, ct Spiritus in noLis est in meùio,comparalio lel'l'CIIOnllll ad Dcum lIulla col; C:;risli, nec t;lmcn non Dei eSI Spirilus, qui in lIouis et si qua compal':ltiollum exemp(;! jllll'rdùm all'eru:ttul' e,t. Discilme ergo, Ò ha~l'elic e , SpilÌlum Chrisli à lIelllO ca exiSlilllet ab60lulè in sc l'al ionis pCl'reCLitlllc~ Spirilll Dei: et excilali à 1lI0rtuis Spirillllll Chrisli à conlinere . [\OU enilll hum8110 ~1'1l!U de Dco loquen. Spjr i ~u Pei ChrislUw à lIIorlllis excil:lnlis. Cùm (lui d'lm {'SI. wruis siguificari dicunt, qllòd proprielas Palris vel rr')prietas Fllii non sit Deus vel essenlia dhill:l. Cìml cUlln dicit, eo quoJ Dcus est, substantia est, s~d quod Pale!' e.1 sub.~tllll/ia non esi, apertè inquiulIL oSlelld: id esse suustantiam, quo JJells est; id verò qno Pater est, lIon esse subslalltiam. ILem clìm ait : Pale!' 1/011 ilIua e~1 lJuod est, ostendit eum non esse l'alrelll eo quoti suIJst3nlia est. NOli enilll simpliciter dixit: Pa(cr nOli est illud quod est; sed ait : Cùm Paler est, 1/011 esi iLllHl quod est, sigllilìcans qno Paler est 11011 esse illud quo est, id est, essentiam. H.ec i~li ila cxponenles, sua commellla simpliciblls et incauLis vera vidcri fadunl. Nos autem aliler fore isla intclligenda ~lici/llus. Dicens enim : Eo quod LJeus est, substalllill cst, sed quod Paler est, substall/ia nOli est, hoc illtelligi \'oluit , quia cssentià Deus est, ct deitaLe subslanlia (·st. Eo enilll suuSlantia est, quo Deus est; et è converso, clljus ca est deitas qll;c E'st substantia, et sub, lanlia qu:u deitas; sed quod Pater est, non est suustantia, id est, non qno Paler est, eo substanlia est, fillia propriel3le generationis Pater est, qua suuslantia IlOII est. lpsam tamen propl'ietatem substantiam csse nOli nega\'it. Ila tamen illud intelligendlllll est quod ail : CÙIlI Pa/er ist, 11011 il/ud est quod est; id est, non ilio l'alcI' est quoti \'cl qllo ipse est, id est, essentià , srd nOIÌ:llle. Illiis e/inni verbis Att!]. utlllltur Ilt asserallt quod dicltut, sci/ieel proprie/atcs perSOlia/'ullI 11011 esse Dei substl/J/til/llI. iO. Ilcm ilIis vcrbis Aug. vehementer insislunt ~upcl'iùs positis, sciticet quòd Verbllm sccundùlII (Inud sapicntia est et essentia, hoc est quod PaLel' : secundùm quoti Vcrullm, non hoc est quod Patel'. Si, in1luiunl, Yerbum non est hoc fJuod Palcr, secundùlI\ Ìloc qllod eSl Verbum; hl ergo quo VCI'IJnm est non c, I itlutl quo Patcl' est; propl'ielas ergo qua VCl'bulll esI, non cstquoù Paler esI, non est igitur divina eSst;mlia. Ad fjllOd dicimus quia licèt sccundìlltl quod Vcrbnm, nOli siI hoc qllnd Palcr esl, ea tamen pl'opriNas qua Verhulll t'SI , est id quod Pater est , id e"t, dhilla essenlia, kd llun hoe eSl hyposlasis Pall'is.

BiS

PETRI LOMUARllI

Quòd proptcr re. creala. i/lud di:reril : :.von idem CJt nat«ra et re, nalurre. 3. Ad natur:ml ergo rerum creatarum respiciens, inquil : Non idem est natura quòd res nalurre, subjiciens excmpla de ipsis ereaturis. Inde .o~tendens erroris esse sub men~urà crealur3rum mellrl Crealorem, addit : Et sccuodùm hoc IllllI idem est Deus et quod Dei est; ae si diceret : Si ad instar ercatllrarum de Crealore sClltis, cogcris !all'ri quia non idem esI Deus et quod Dei est; (111011 diccrcimpinm eSI, cum Spiritus Dei Ocus Sii, Cl. Dci Filius sit Deus. Quòd noli ·atiud est De!ls CI qUi}) sua sUllt, illl ut illsint;

alill ellim sunt qure insunl, alia qure non inslmt. 4. NOli ergo secundùm corpo l'al es modos, 111 iII e:\.dI'm subdit srrie, accipienda sunI h:-ec qure de Deo dlcuntllr; ubi èvacnans opiuioncm eorum qui ila pUlant Miud Deum ~sse et :!liud quod Dei eSI, :!liud(JlIe natnr:lm Dei et rem lIatur!l!, ul l~s l in creatllris, apcrlè dncet non alilld esse [)enm, ct alilld quod Dei est, :llilldque paturam Dei ct ql~:c sua .su.nt! it:!. ut i~,sin~ i/li, sictlicensdiomo aul alullIlIl el simIle cum ahcubl erit; alihi non erit, qui:! id quod est illìc continetnr ubUuerit in forma ad id nalura ejus; ul, ubiqne sit Ilui insistens alicubi sito Deus !lulem imme~sa! virluli~, ,-ivens potestas, qure lIusquam non adslt, nec deslt IIsqnàm, qllre se omnem per sila ed !)cel, et sua non aliull qn:'1U se esse significat; Ilt ulli sua insinl, ip;;e essc pel' sila intclligaIUl·. Non autem corporali mudo cum alicllui sit, lIon ctiaOl uhi«ne esse credalur, cùm per sila in omnibus esse non desinato Non :lutem !lliud sunI quilm quod ipse est qUa! sila sllnl. Et h;I)c propter natllrm intclligentiam dieta _suII1. His verbis apertè significatur, !'oi lamen inlelligis, h:rrclice, qllia divina natura lIon aliud est ab his qu:e sua sunt, ila ut IDsint; el per illa in omnillus suis e,l qua~ 11011 inSII;Jl. Sua enim sunI eliam qUa! non insunl, id esI, omnes creatura!; et sua sunI qu:e insulIl, IIt trc8 persona:, !JII:-e sunt ejllsdcm natllr:"C. et eadem nalura; sicul Supra Augllst. lestimouio firma,'imus, dicentis lres JlCI'sonas es_se cjllsdem essenli:-e "el eamdcm eSSenl13m, sed nOli ex e:idem esselllià, ne alilld inlclli:;alur essemia, aliud persona. Non lamen diflitemur aliqllalll distincliollcm habclHlalll fore secUlu.lùm int.elligentia: ratiunelll, dun dicilUr hypost.'lsis, et cìlffi dicitur es· scnlia; qllia ibi significalur quod esI commulle lribus, hìc \'crò 11011. ESI lamen hypOSl!lsis csseulia, cl è COllverso. F:ltcamur ergo IInUIII :llqllc idem esse lres person!lS secllndùm esscntiam, diffcrellles auLelll propriel:uibus. Unde Ang., tOIll. 8, sU[ler 10cuIll pr:rtaxalulII psalmi 68, ait : QII:rris quid siI Patcr? Re~pondetllr, Dcus. QUa!l'is quid siI Filius? Rcspondetur, Denti. Qn:cris quid sit Pater et Filins? UcspondeLur, \)eus, -l leus. \)e singlllis interrogalus, Denlll responde. Dc lItroque intel'rogallls, non dcos, sed Lleum responde. Non sic in hOlliinibus. Tanla euim ('SI ibi sllbstanli~c IIlIil:u:, ul qualil:ltem adlllill!!l . plllralitatem nOli adlIIil1al. Si ergo lilli diclulll fucril, cùm dicis Fililllll Dei esse qllhd Paler , est: Pl'ofeclò Filius Pater est; responde : Scculldùm snbslallliam tibi di.li hoc esse Filium quod P:Jter esI, non secuudùm id quod ad aliilll Ificilur. Ad se ellim dicilur I)ens, ad PaLrem dicilnr Filius, rlll'sìll!l(llIe Paler ad sc dicilllr Dcus, !ld FiliulII l)"us Paler dicitur; flllOd dicillir ad Filiulll l'ateI', nOli eSl Filius, qllou dici luI' Iilius ad palrcm, non esi (laler; qllod dicilur l'aler ad se, hoc esI Palcr et FilìllS, id est, Lleus. UIrùm ita passit dici, un«s Dcus IriulII personarunll'c/

tres personre unius Dei, tll dicitur una essel/lia 'riuIII persallllTulII, el tres persanre unius essen/ire.

5. Hic considerandurn est, cùm Dens sit divina essf~lIlia, ct ila dic!lIUr UIIUS Deus esse lres pcrsonre, sicullllia essentia dicitur tres persolla!, utrùm ila vale:l1 s:lIIè dici, UlIIIS_Deus triuIII persollarulll, el Ires pcrIiUlI:I! nllius essenli;!). In his locntiOllilJus Scripturre IISll8 nobis a!lIIulandus \'idetnr, lIbi frequenter l'eper -' tur ila dir.lmn : Una e,t e>scnlia Il'iuIrl pel'SOnarllm, tt tres SUIII persona! unills essenli:-e; l1US11'1:-m ;1utem

61b

occurrillegisse, UlIURI Deum trium personarulII, \'c1 tres personas IInius Dci. Quod ideò (lulO sanclos do· clores vilàsse, ne ita CorI è acciperetur in divinis personis, ul accipitnr cùm de creaturis simile quid dicitur. lJicilur enim Abraham, Isaac et Jacob, et Deus omnis creatura!. Quod ulique dicilur propter principium crea Lioni s, vel gratia! privilegium, et creatura! subjeclionem vel servilutem. Cùm ergo in Trinit.'1te Ilihil sit cre3tum \'el scrviens vel subjeclum, non lIdmisit fidcs in Trinilate talem locutionis modum. Ila eliam è converso non dicitur de Dei essentià quòd ipsa sit esscnlia Abrabam, Isaac, et Jaeob, vel alielljus creaLura!; ne Crealoris et creatur-.e naluram contundere videamur.

Qllòd licèt polell/ia, ,"pien/ill, bO'li/a, de Dco secttndìlill .ubstantiam dicanlur in Scriplllriì, tamen so/ent hrec nomilla distinctè ad persona. inle~dùm referri. • 6. Ex pra:diclis constat qllòd sicut essentia, ita polenlia, slIpienlia, bonilas de Deo dicunlur seculIdum subslanliam. Qure autem secundùm suhslanliam de Deo dicuntur, tribus personis pariter con'-eniunt. Una est ergo !lotentia , sapientia , bonitas Palris, et Filii, et SpiriU~.s sancLi ; et hi lres eadem pOlenlia eadem sapienlia, eadem bonilM. Unde aperilllr in Tr-iuilale summa esse pel·fectio. Si enilll illi deesset pntcnlia, vel sapientia, vel bonÌlas, non esset snmmum bonum. Sed quia ibi esI perfecta potenlia, infinita sapienlia, ineomprehensibilis bonitas, reclè dicitur el credilnr summum bonum. Cùmque tìnum cL idem pe· nitùs siI in Deo polelllia, sapientia, bOlliias, in sacrà lamen Scripturà frequenter solent ha!c nomina di~ tinctè ad personas rererri, ut Patri polentia, Filio sapientia , Spiri lui sanclo bOllilas alll'ibualUr, flUO" quare liat, non est oliosum inqllircrc.

Quare id fiat, scilicel quòd Palri pOlenlia, Filio sapielllia altribuntltT. 7. Id ergo sacri eloquii prudentia fa cere curavit, ne Dci immen8italCIII similitudille crealura! meLiremllr. Dixerat enim Scriptura sacr'l, quia Deus Pater est, et quòd Deus FiIius est; et audivit hoe homo qui homiIlcm palrcm viderat, Deum Palrem non viderat; cogilare cropit ila esse in Creatore lIt viderat esse ia cl'e:ltllris, :. qllibus h::cc nomina translata sunt :,,, Cl'ealorem, in quibus paler est ptior filio, filius est poslerior patre, et ex anliljuilate in palre derectus. t"( ,osteritate in filio imperfectio sensùs sole t nOI:lII_ \ (Icò occurfil Scriplura dicens Patrcm polenlem , !il! vicle!ltur prior ,,'ilio, et ideò millùs polells; et FiliulII ~:ljlientem , ne videatur posleriar Palre , et ideò mi, IlÙS sa!,iens.

Quare S piritui .anclo bonita. attribualur. 8. Dictus esI eliam Spiritus sanclus Deus, et dièlllS est ha bere Spiritum Deus; ct videbatur hoc qllasi nomen illfla!ionis et lumoris. UIIÙP. bumana conscientia ad Deum l'ro rigore et cruùclilale accederll meluil.ldeòlJlle Scripllll'a ltmperavil sermonelll SUIlIII, Sl'iritum bonulll nominans, ne crudclis pularelur qlli lIIiLis erat; nOli quòd l'aler solus sit pOlens vp ' lIIagis pu!cns, et Filius solus s:lpiells ve! m!lgis sapiens • l't ::;piritus sanclus Silius bonus ,-el magis bonus. Uua t:sl ergo pulenlia, sap:enlia, bonilas Il'iulIl, sieul Ulla essl~nl_ ia. Ideòqne situt dicilUr Filius hOIOOUSIOS, id e_,t, consubstanlialis Palri, ita el coomnipotens. lJe hoc /lomine /wmousioll, ubi iII auctorilalelll receplulli

sit et quid significcl. !l. llìc non esI Pl'a:lermiuendum quòd Aug., iii lib. :5 contra Maxilllilillm, diciL de hoc nO!lline hòI/Iousion, quo Latini tratlalores frequenler utunlur. Pater, illquit, et Filìus unius sunL ejusdemqlle suhslantire. Hoc esL iIlud IlOnwusion, quod in condIi.. Nica!no adversùs h:rreticos Arianos il catholicis PafriIms Veritalis auclorilale firmalUm est. Quod poslea in concilio Ariminensi, T'fopler nOI'ilalelll verbi minìls quàrn oporlllii intdleCLum (qu3m lamen lides ano tiqua pepererat), mulii; paucorulII Il'aude deceplis, ha'retica impictas sul> ha'retico imperalore Constali'iliO l!lbef;lelare l(~nta\"il . Sed I>"SI 11011 JonS'I!lI ICIII-

SENTE:'\TIARUM UDIti QUAHOH - Lln. I, DIST , XXXV, 60 pus libt.rtatc lìdei eatholic:c pr:C\'alentc, postqUill1l vis scil'c fotill'a , pOI:Jit non cr(~~re aliqni,l, ut l'erbi sicut debuit intellect.a \:it, homousioll illud l'a tholic:ll fidei sanitate longè latèque distensum est ct diffusum. Quid enim est homolUÌon ,nisi unius cjllsdemque substanti:e? Quid est, inqu~m, homou5ioll , Ilisi: Ego et Pater unum ,umu~ (Jonll . iO ) ? Non ergo inter profallas vocllm novilates hoc \'iL:lllJum est. De nominibus qUIB tramla/ivè et per similitudillem lÌ! Deo dicuutur. 40. Pr:eterea sciendum est qllM in assi gnatione distinctionis nominlll1l, inter alia «u:-e supl'a diligcntcr executi sumus , qu:-edam dixilllus trallslati\'è et per similitudinem de Deo diei ; lIt 3peeulum, splendor, cllI/raete!', {igUTll, et hujllsflIodi ; de qllibllS l,io lectori \irc\'Ìter trado quod scr.tio, ul si faliollc silllilitudillis consideratà ex e.'lllsis dicelldi dictorum intelligeuIialll a,SlJlllat, sed cathnlicam. Niliil dignum excelle'ltilB illeffabilis Trinitatis .e tradidisse dicit, ad olia transitrtrus. i i. De !\ncramento unitatis atque Trillitatis sumlll:-e et inc!Tabilis multa jam diximus. Nihil tamen ejlls ine!Tabilitate dignum tradiaisse profitemur, scd pOliÌls Cl. lIobis mirificatam ejus scienliam, nec pOluisse nos ad illam. DISTINCTlO XXXV. DE QuinusDAM QUA:: SECUNDUlI SUBSTANTIAU DE DEO DICUI'TUR, QUA:: SPECIALEM EFfLAGITANT TRACTATU/ol, SGILICET DE SCIENTL\, ET DE PIIA::SClENTI.\ , ET PROYIDEIiTiA. ET D1SPOSITlOliE. PRJEDESTINATIONE, YO~ LUNTATE ET POTENTI"-.

i. Clìmque supra disseruerimus ae plura dixerimus de his qu:e communiter secundùm substantiam dc Dco tliculllUr, eorum tamen qu:edam specialem efflaGi'anl tl'actatum : de quiblls modò traclandum eSI, id est, de scicntià, pr::escientià, providenlià, dispositione , "r:ed estin~tione, volulltale et potenlià. Sciendum est CI " O quòJ sapienlia "el scientia Dei, eùm siL una ctnsimple~, tamen propler "arios rerum slatus et diwrsos cffectus. plura ac diversa iortitur nomina. Dieitllr enim non lanlùm scientia, sed etiam pr:escientia vel pro\'idcntia. Et est scienLia sive providentia non dc fllfllris lantllm, sed de omnibus : de bonis srili rc t et de malis; dispositio ,'el'ò, de facielldis; pra: d-slin~tio, deomnibus saIVandis, etdeomnilJUs bolIis, qui et hic liberantur, eL in futuro coronalluntur. Pr.edestinavitenim Deus ab :eterno homines, ad bona eligendo; ct pr:edestinavit, eis bona pr::eparando. Quòd bomines pr:edeslinavit, Apostolus osteudit dicens, Rom. 8: PrlBdeslinavil quol frlBscivit fieri c01l(ormes imagini Filii sui, el Ephes. : Elegit nOI nn/e 7IIundi constitutiooem, IIt ".emus &aneti et il/unaculo ti. Quòd autem bona eis pr:eparaverit, propheta Is~ ias, c. 46, osLendit dicens : Uculus nOli vidit, lJeus, ab. te, qlllB prlBpartbti diligentibu3 vel expectalltibus le. Ergo ab :elerno pr3!destinavit quosdam l'uturos bonos et beatos, id est, elegit ut essent bolli et beaLi; eL bona eis pr:edestinavit, id est, l'r:eparavit. Providenl ia autcm est gubernandorum; qu:e ulique eodcm mollo videtur accipi, quo dispositio. InterdÌlm lalllen prol'idcntia accipitur pro pr:escientià. Sapientia vero vel scicntia de omnibus est, scilicet bonis et malis, et de pr:c~enlibus, pr:eleritis et futuris ; et non t:mlÙm de temporalibus, sed etiam de retcrnis. Non enilll ita scit Deus ista temporalia, ut se ipsum nesciat, sed i!)se solus seipsum perfectè nclvit; cujus sciellti:e wmparatione omnis creatul':e scientia imperfecta cst. Utritlll scienlia, vel prlBscientia , vel disposilio, vel prlBdestinatio pOluerit esse in Deo, si 11ulla (uissent (utura. ':.l, Hìc cOllòiderari opol'tet utrùm scienti:., vcl prrescielllia, vel disposiLiil, vel jlr:edeslinatio pOluerit esse in Ueo, si nulla fuissent futura. Cùm enim pr:e~ c icntia sit futul'orllm , et disfIOsitio fa t iend/lfum, et pr.l~d es tillalio salvandorum, si nulla esse/il futura, si \lihil esset facturus Ileus, vc1 ali'l llus salvalurus, 1I0n videlur pOLuisse in Ueocssc pl'a!sei,'mi:l, \'d di~p () si1: 0 , \'('1 pr::edestillalio. puillit alltem Oeus IIn lla pl':ePUIlUL.

CXCII.

01 8

n ~ n :', :lh , ~ :',~ ess(\ Jlr:l~ :; t:ie i, l j; : ,

~!i'lI\fIS, l'utui! ergo in Deo nOli \cl di,posi tÌn, \'cl prredcstinaLio. Ad h'Ie aUI Cl 1i il:1 il quillUsdam opponitl/r. Si, inquiunl, potuit pr<esclcilli:l Ilei non esse in Deo ab :eterno, et potuit non esse; , i VCl'Ò pOlllit non essc, eùm pralscientia Dei si! C.! l!:; scientia. et scientia sit ejus essentia; potuit crgo Iii!:' èSSC ab a!lernO id quod est ejlls di"iu:.t esscnLia. Il : c t ùe dbposi!ione Cl pr::edestinalione, qUal cst Ji \ha es · sentia, ohjiciullt. Addunt quoqueet alia, ila loquenkl : Si pOluit Deus non pl':Escire quod scire, CL stire '111 0; 1 esse; potuit ergo non esse. ILem, cùm idem si t 1><:1I1l1 pr:esciurn csse eL Deum esse, si potuil lIon esse /I ,,:nscius, pOLuit non esse Deus. POllliL ;lulem 11011 ('~se pralscius, si pOluit nulla pr:-escire : al potllil nul!a pr:escire, quia potllit nlllla facere. Responsio, quòd pl'lIJseientia, et dispobilio el prro:b;/iIlatio quasi relativè clieunlur ad (uturas re. t'cl a l (aciendas ,. 5. Ad hoc juxta modulum lIostr:e inlcllig\:nti :e ila dicimus. Pralscientia vel dispositio vel prxtieslin:Hio nd aliquid diei vidcntur. Sicut enim CreaLOr aJ CI'!!!lturam relativè diciLur, ita pr:escientia ve! pra!scius :Id futura referri \'idctur, et dispositio ad faciellda , :le pr:-edestinatio ad sal\'anda. Vcrùmtamcn Crealor ila relatÌ\'è dieitur, ut essentiam non signiliccl. l'ralsciCIItia verò "el pra-scius et in respeclu futurorlllll dit:ilur, el essenliam designat; ita etiam disposilio, et pl':\!destinatio. ldeòque cùm dicillll' : Si /lulla ('ssentl'utura, non esset in Dco pr:Esciclllia , ,'el 11011 esset OCU3 pralsciils, quia varia est ibi callsa dicendi, distillgui opartel rationem dicti. Cùm ergo dicis : Si nulla essenI futura, non esse t in Oeo pralseienti:\ \'e! nO:1 esse t pralscius; si in dicendo hallc causam allCllJis, scilicet, quia nulla essent subjecla ejus pr,csciclIlix , linde ipsa possit dici pr:escienLia vel ipsc pral,cì4ls, !(uod utrumque dicitur propter futura, vel'us cst iute!lecLus i sin autem eà ratione id dicis, quM nOli siI iII eo scienlia quà pr:escit futura, vel quòd ipse nOli siL Deus' qui est futurorum pr:escius, falsa est jmelligeIltia. Similiter et iIl:e loculiones determinanda~ Sll ill. Potuit non esse pr:cscieniia Dci, vel pnLllit noa esse pr:cscius, et potuil Dcus non pr:cscire aliqua , id est, poLuit esse qnòd nulla l'utm'a subjecla essent eju3 scienti:e, et it.a /lon posset dici pr:cscius ve! pr:cscil'e, \'el scientia ejus vel prrescielltia; 1I0n tamen t:ò lIIiuùs ipse essei, vel ejus scientia. Sed IiOIl posset dici pr:escius vel prrescire vel pr;J'ScienLia, si ejus sciellti:c iiIlura IIUUa forenl subjecta. Simililer de òispusitiolle et pl':edestinatione vel providentià. H:ec ellim, III dictum est, ad temporalia refcrulltur, et dc tellljloralibus tantùm sunto Quòd jjCielllia Dei non tantùm e8t de temporaLibus, sed eliam de IBternis. 4. Scielltia "erò vel sapientia non tantùm de tClIlporalibus. sed etiam de :elel'llis. Idcòque etsi nulla ('u issellt fulura, esset tamen iII Dco scientia eadclll qll;l! modò eSL; lIec minor esseI qllàm modò, lIec m:ljor est qllàm esset. SciviL ergo Deus ab xlcruO :cteflllll!L, et omnequod Cuturum erat, elscivit immutabilitel', Se;t qlloque nOli minùs pr:eterita et futura quàlll pralscIItia, et suà :elernà sapielllià et immutabili scit ipsc omnia qu:e sciunLur. Qmnis euim l'atio superll:l! c l :ctern:e sapienti:c , IIt ait AmbrClsius, in eo eSI, qlli; omnem sapienLiam, et essenliam capit sua immensa scientia. Quare olllllia dicalltur esse jl' Deo, et quod (ac/I'm IIab!'l l'i!lllll iII eo. 5, Propterea omnia diclll1tur esse iII Deo cl flli ,~,~ ab :cLernll. Unde AlIg., tomo 5, lill. ;;, super Geli > C. 18: Urec visilJilia, inquil, allLcquàm lit:l'Cllt, IW:I er:mt, quomodò crgo Ilota Deo eralll qua: 11011 era/Il '! Et rursùs : Quoll\odò ea face ret qUi/'! sibi nota ilO!. eranl; non cnilll quitlqll:lfll fecit iglloralls, Nota fcci •. 11011 facta cogllovit. P,.oilllie allle'luinll I:\! rt!/lt, \ l el'~nl. N 1I0n ~ r:\Ut. Eralll iII Ilei sciPllli:', , Il'''! t'l'nnt iII ~uì lI~tllr:1. Ipsi aUI.l'm Ii"o 111)/1 ""01',, ,lle'lI r ":;,,

PETRI LmmAROl 620 moùo innotuisse 'càm ea rccissct, quàm ilio qllo ca Aug., pr:escÌ\'it, sed non pr::ep:\ravit. Cùm ergo peccata omllillm sciat, numquid intclligelldllm est t~ Dovcrat 111 faceret; apuli qucll'l lIun est tr:msrnutatio, ncc vicissÌludinis obumbratio. Eece hìc habes ql1òd includi iII Hià gClleralilale loculionis, qllà dixit Apostolus, Horn . :Il, omnia esse in Deo? Ex ip.o, inquil, Im~c visibilia anlequàm fierenl, in Dci scientià erallt. Ex hoc ergo sensu omllia dicunlur esse in DM, et et per ipsum, et iII ipso suni omnia. Sed quis, nisi insaIII1S, dixerit mala esse in Deo? Illa cnim esse in Deo o.mne quoti factum est diciturvita esse in ipso; nOli iflrò quòd creatura sit Crcator, vel quia iSla tempo- Intelliguntur, qU;\! ex ipso, et per ipsum suni; ea vcrò ralia essentialiter sint in Deo, sed ~uia in ejus scientià per ipsum sunt et ex i p~o quorum auctor est; sed llO!I auctor ni,i bonorulll. Non ergo ex ipso; et per ipsllOl semper sinI qU:l! vila eSI. sunt nisi bona; ita ergo non in ipso suni nisi bona , Quòd ei:c1rm m/ione diClllltur ollmla et pl'tBsenlia. 6. Inde est etiam quòd Olllilia dicunlur ci pr::esenlia non ergo mula in Deo sunl; quia Iicèt ea noscat, 11011 esse, non solùm ea qu::e sunl, sed etiam ca qu::e pr::e- tamen ita omninò noscit, ul bona. Mata ergo quasi de IOllgè COblloscit , ut ail Prophela, ps. t57: El alill à lel'icrunt, cl ea qu::e fUlIIl'a SUllt: seculldùm illud Horn. c. 4 : Qui vocal ea qUClJ nOli sunt, lallqllàm ea qllce 101/gè coglloseil; iJ est, sllperbiam. Et alibi, ad Deum luquells de malis, ait: De abseO/ICJilis lui. adil/lplelus Sl/l/t. Quia, Ilt ait AmbI'. in lib. dc Trin., ila cognoscit ea qUa! non sunt, ut ea qu::e SUllt. Et hile ratiolle est veIIler eoruni. Quod exponens Aug.; AbsculIllila, olllnia dieuntur esse in co, vel apud CUlli, sivc ei inquil, peccata sunt, qu:e à lumine tua! vel'Ìlatis ah,pr;))sentia. UndeAug., lib. 5, cap. 8, tomo 8, super illum cIJlldllnlur. Sed quomodò peccata à lumille verilatis divin:c abscondulltur, cùm ii D.:o scianlur? Si enim ,ocum psal. 49: El pulchrillldo agri IIIrCUTlI esI: Iùeò, inquit, mecum cst, qui a apud DeUln nihil pr;cleriit, 11011 scirr.t, quomodò de illis jlldicaret, et pro illis nihil fUlururn eSI. Cum ilio sunl Olflllia futura, et ci malos damnarel'! Alibi prophela : QUla neque ab Urieme non detrallUutur jam pl';))terih, CUlli ilio suut onlllia lIeqlle ab Occidel/le deesl. Quod exponens Cassiodorus. cognilione qnildam ineffabili sapienli::c Dpi. Ecce hìc inquit: Ncquc à bOllis, neque à malIs deest Deus, sctl apcrit August. ex qua intelligentià accipienda sunt olllllibus i'1'a!sens Cl cogl.lilO~ est. Cognoscit ergo DClIs elilolia CI mala per sClenLIam; sco bona cogno.;cil hujusmodi verba: Omnia sunt Deo pr;:e,enlia, in Deo ~Iiam per approbationem et per beneplacitllm, llIa!.1 sunt onmia vcl cum Deo, vel apud DeulIl, vcl in co, verò non. lJntle Cassiod., supcr pS:JI.I6, dici l : Peccala vita; quia incfl'al>ilis onlOium cogllitio in eo est. 1h~ "r; nùila Deo SUftt, quia 110il 1I0vi\ • id cst, approDlSTlNCTIO XXXVI. DaL. M ex eo sensu Aug. dixl' ea ab~ col\llita ii IUlIline I:TRllM CO!'iCF.DF.NDU~1 SIT OMNIA ESSE IN DEI ESSENTl,\, I?ei. Qui eliam in lib. ad Ilel,idiu", illsillllat cogniVEL IN EO PER ESSENTI Hl , UT OMI\IA DICUNTUR ESSE tlOnclll Dci variis Iiloùis accipiendam, inl]uiells: Si ad IN DEI COGNInOIiE VEL PIL~SCIEIiTIA. scielllialll referas, 11011 igllOl'at IJcus alil]uos vel alit. Solet hìc qureri, cùm omnia dicuntur esse in Dei qua; qui l.amen in judicio '1l1ibusdam dicel: 1\'0111101'; coguilione seu pr::escienliil, vel in Deo per cognitio- vos, seti corUnl illlprobatio hoc verbo insinuata est. nern, et ejus cognilio vel pr:l:scientia sit divina es- Ecce non coglloscere dicitur Dcus Oll::e nOli appl'ohat, scntia, utl'ùm co:!cedendum siI omnia esse in divinà qil:C I.!Ì nOli placcut. A pparet ilaque ',erllm esse qllou csscntiil, le! in Deo per csst~nti:l1n. Ad quod dicimus dixill1l1s, scilicCl quia qllotiUlI1 !IIOllO c0!lnoscit Deus quia Dei cogni!io ejus uliquc esscntia est; et ejlls bona, quo 1I0n cognoscil m:da. Pal'iter qllitlem UII'apr::cscientia, in qua sunt omnia, ipsius cognitio est; quc codem moùo Iloscit, qllanlùlIl ad notiliam, sed nec tamcn olllllia qU;)) sunt in cjlls pr::escienlià vel bona, etiam appl'obationc et beneplacilo cognoscit. cogllitione. in ejus essenti ii esse dici debent. Si enim IIic apcril quare bOlla lalllùm dicall/ur esse iII Dea, e! hoc dicel'elur, inlelligerentur esse ejusdem cum Deo 11011 IIlIlla. esscnti;"C.IIl P,'o ellilll dicitur essc per esscllliam quod 3. Et inJe est quòd bOlla tallllllll dicllnlur esse in est divina esscntia, quod cst Deus. Habet crgo lJcus ~)eo, non. mala ! ct ilIa propè, ha.'c lo:.gè; quia licèl :lpnù se in 'prxscicnlia sua (!Ila! non habel in sui na- 111 DCI) ~llqua L11C3Illur esse proPler cngniliOllls pra!tUI':ì. Ullde Aug., 10m. 10, senn. il, L1e Verbis Apo- selltialll, el Deus hOlla ctlllala cogfloSC<ll, lllala taluCIi stcli, ita :lit : Elegit 1I0S antc mundi COIlSIÌluliollcm. 11011 cOl\lIoscit nisi per 1I0Iili~lIl, bOlla l'CI'Ò UOII solùm Quis sufficit hoc cxplic!\rc? Eligunlllr qui 1I0n s.unt; IleI' scientiam, s~tI per appl'obationcm et bellcl'lacilIec Cl'3t qui elegit, nec vanè elegit. Elegit tamcn, et 111m. Et ob talem coglliliollcm aliqua dicuntur csse iII haliel e!cctos tjuos crcatul'US est cligcndos, quos !Jaùllit Deo, scilicet q'lia ila ea scit, ul ctiam :JpproDCl el apud oCllletipsum nOli innalurà su:', sed in pl'~csciclltià placc:1II1, id est, ita scit, tll ccrulll sit aUtLO!'. sua. N0nJÙIII cranI quiuus promitlehalUr; sed cl i!,si Qtlòd id~lII esI olllllia esse ex Deo, et per iPSUIII, el iII pro;nissi sunt, quibus prnlllittebalur. Ecce hìc apcrtè ipso. dicit DculII aputl semel.ipsulIl habcrc electos allte 4. P!'oinde si tliligclIlC!' illspicÌ:lllluS, iùem viùellIunùi constillllionclI1, nOli in nalura Sila, sell iII ]11';))- tur esse, OIunia esse ex Dea, el per iPSUIII, el iII ipso. seiClitift sila; cùm lamen ejus pr;:cscientia non aliutl Unlle Ambr., in lib. ~ de Spll'itu saudo, C. t2: siI quàlll ej!ls natura, fluia ipsius pr:cscienlia cjus est H:ec tl'ia, ex ipso, et pc,. ipsl/i/I, cl in illSO SUIII, lIotilia. POlest lamcn ad electos feferri cùm ait iii Rom. i t, Olllllla unulII esse supl'a diximus. Cùm dicit nalura su.J., id est, illorum. Illos quippe habuit ab per .iPSU~1J csse <?mnia, 1I0a !legavi l iii ipso esse :etel'no apud se, non iII naturà sui, id est, illorum, I]lIi OIl1Ula. EamdclII "1111 habcnl Olllllla 1I~l!C, srilicel CUlli Ilolldùm eranl, sed in sua pr:escientia, quia eos ila ipso, et iii ipso, et per ipsulIl; cl ullum in his alqlle 1I0vit ae si essent. cOllsimile, non cOlllrariulll iUlelligiLur. Ecce halJes, W,.ùm llIala debeallt dici esse in Dea, ubi sunI Olllllili quia ex c:ìdelll illlelligcnt:a Scriptura dici t esse ollIllia baI/a, cùm IlIl'aque sint in eju8 cognitione et prrescien- in ipso, el per iPSUIIl, el ex ipso, et clIm ipso. Cùm er"o lifi; OTlInia enim cognoscil. ex ddcm ralionc omnia dicalltUI> esse ex Dea, vel p~r 2. Post pr::cdicta qUa!ritur, cùm omnia dicantur esse ipsu1/!, lIon solùm quia sdt, sed eliam quia eorulIl in Deo non per essentiam natur::e, sed per cognitionem auclor est, consequitur ut eàdCIII raliolle ca esse iII scienli::e, et Deus sciat bona et mala; utrùm conce- Deo dicantur, scilicet quia scit, et eOl'Lm auclor esse tlclldum sit simpliciler mala essc in Dco, sive esse in dicitur, quia i/l ilio vi,'jullls, et 1II0velllllr, cl SUIIIUS. CÙlIl Deo per cognitionem. Sci t enim Deus et sci\'il scmpcr ergo nOli siL aucto .. nisi bOllorulII, nlcrilò sola bona ,)fIlIlia, laru bona quiim mala, etiam anle!fuàm fierenl, il! eo e,sc d,culltur, sicut ex ipso , el JiC/' ipSlfJJl. CÙIIl el lll';))scivit ab ::eterno ea fUlura. ldeòque cùm omllia crgo in ejus cognitione vel pra:scielllià sint ollillia, bona diximns esse in Deo propler pr::escienùam co- scilicet hona et mala, in co [amen nOli diculltur e,se gllitionis, eadem raliolIc \'idetur diccudum omnia mala nisi l>ona, quorum aUCLOr est. lJnde Aug., in iiI!. tI~ esse in eo, cìlm ea sempel' noveril, ct per cognitionem Nalurà bolli: Cùm audillllls, inquit, e.t Deo, el pa ci prJ)sentia fuerinl. Pr:ccognovil enim Deus ab <eterno iPSUlII, el il! ipso esse o/ll/lia, uOlIlles utique l12.lUr:,~ III. quo~dam fuluros malos, et eOrUlll malilium u! lui lellil)cre dcbclUUS, el oIlmil (11I~~ nalUr~lilel' StllY\.

6~1

SENTENTIARUU LIBRI QUATUOR. -

Nequc enim ex ipso SUllt peccata, qll:C naturam non ~~I"I'allt, seLl vitiant; qll:e ex volulltate peecantium lI~sculltur umnia. llìc apertè dicilur quòd in illà generalitale locutionis bona tanlùm conlinentur. Quòd olnnia ex Palre, el per Palrem et in Plllre SUllt ; ila et ae ii'ilio, el de Spirilu sa1/clo esI dicendu"" licèl propler per&onas fiat dislmclio. 5. Pr.eterea sciendum esi quòLl Iicèt ioi indieelm' distinctio persona rum , cùm dicitur, ex ipSC1, et per iJnUln t et in ipso, omnia t:lmen ex Palre, et per Patrem, el in Patre sunto Simililer de Filio et de Spiritu sanelo accipiendum est . UlI(le Aug. in Iib. i de Trin. c. iO : Non COUfIlSÒ, inquil, accil'iendum est quod ait ApoSlolus : Ex i",o, et per ipsum, el in ips/). Ex ipso dieens, propler Patrcm ; per ipsum, propler FiliulII ; in ip30, pro pier Spirilum s:mClum. Vigilanter aulelll allellde, ne quia Palrem volens inlelligi dixiL ex ipso, !<ic intclligas omnia esse 11 Palre, ut neges omnia esse ex Filio, vel ex Spiritu sanclo, cùm ex Palre, ct per !'alrem, eL in Patre omnia esse sanè dici possunt; silIIililer eL de Filio et de Spirilu sallcto dicelldum est. Quòd Ilon onmia qure ex Deo SUIII, elium de ipso sU/il ; sed è cotlverso. 6. lIlud eliam hìc anneClendum est, quòd non 611luia qu:e dicunlill' esse ex Deo, cuam dc ipso esse dici de!reanl. Quia , ut Aug. in lib. de Natura ooni , cap. i7, Don hoc significat penitùs ex ipso, quod de ip$o. Quod enim de ipso eSI, potest dici esse ex ipso; sed 1I0n omlle quod ex ip ,o eSL, pOlest dici essc de ipsu, quia 1I0n est de sua suost:lIIlià. Et ex ipso enim SUllt cQllum et terra, quia ipse feci t ea; non autem de ipso, qllia nOli de substanlià suà. Sicut aliquis homo si genera t filium , eL faciat domum , et ex ipso est iili.us, ex ipso est et domus ; sed filius dc ipso, ÙOlllUS verò de terrà et ligno, non de ipso. QI/re diela SI/III sllmmalilll

colliyi!.

7. Ex pr:emissis apertulll est quòd in Dei cognitione 61\ e pr:escienlia sunt, omllia seilicet bOlla et mala ; sed 11011 omni modo sunI ibi mala, quo bOlla; el quùLl in Deo bOlla tantùm suni, sieut ex ipso, et pel" ipsum, nOD mala. Et ex quo sensu h:ee aeeipienda sillt assigllalulII est. El quòd dc ipso 11011 diciLur esse propri è , quod aliud e~l ab ipso. Ex ipso autcm esse ùiculltul" omuia, IIU;C (~t) auetorc SUllt. lIISTINCTIO XXXVII. QUIBIJ5 1II0DIS DlCAHIl IH::t;S ESSE 1/1 REBt:S.

1. El quonialU ùemonslratullI est ex parte IIUl!Ui9dò oUlllia LlicJlllUl' e,se ili Deo, addendum \'idclur !tie q\Jibus lI10dis diealur Deus esse in rcbus; si t:uuell id hUIIl:lIla !:ICI.S "e\ ex parte dignè valeat cogitare, vcl lin;;ua sufficiat eloqui. SCiClldUlJl ergo esL quòd [)cus inCOlnmUla!rilitel' SClllpCI' in se CXislC1l5, pr:csClllialiler, pOlelilialiter, esselilialiler est iuumlli naturà si ve essclItià sine sui dclinitiolle, el in olllui loco ~iI;e circumscripliune, el in omni lempore siue mutaoilitalI! . H pr;cterea in s~nctis spiritibus et 3l1illlabus est elcellenliùs, scilicet per graliam inhabitafls; el iII homiue Chl'isLO ex.cellentissimè; in quo plenitudo divinit;Ilis corpOl aliter illhabitat, uL ait Apustolus. III eo enilll Deus bahitavit, non per gratiam aLluplionis, sed per graliam lIuiouis. Ne :tutelll ista (quia capacilalem hUlllan:e intdiigellti:c excedullt) falsitatis arguere aliqui pra!sumalll, SanC10l'UIlI aucloritatibus muuienda mihi ndp.ntur. lIeatus Grcgorius snpcr Canlica canticorUnI I t) inquil : LicèL l)cus commulli modo omnibus fl:bu~ insit pr:rselllia, potcnlià, substantià, lamcn familiariori modo per graliam dicitur esse in illis qui mirificentiam operum Dei acuLiùs et fiocliùs consideralll. Ue hoc enim eodem Aug., ad Oal'dallum in lib. de Prmsentià Dei, ail : Cùm L1eus sit Ilatura in corpo . rea el incommutabiliter , 'iva, :eterllà slabiiitale in licipso manens, loluS adesi rebus omnibus, et siugulis lOIUS; sed in quibus habitat, habelll eum pro sua! C3pacil3lis diversitale, alii ampliùs, alii minìls, quos ivse sibi dilectissimum lemplulll gratili su:e bonitatis a!dilicat. Hilarius quoque, in lib. 8 de Trin., apel'lis-

(t l Non inveoilur super Calli., sed ad sensum Ezech.

LIR. l, DIST . Xl.Xvn .

simè docel Deum ubi'lne esse. Drlls, inquil, i!1HllP!: : .• virtulis vivens pOlesta" qu:e nusquàm non all:; il.. Il' ' '1 desii usquàm , se omnem per sua edocet, ul Illii su;, sinI, ipse esse intelligatur. Non aule m corpor.di mud " cùm alÌ<'ubi sit, non etialll ubiqlle esse credatul', eÙIll et in omnibus esse non desinato Ambr., in Iii> . de Spiritu sancto, Spirilum sanctum probat nOli essa crealuram, quia ubique est, quod est proprium di\'initalis, ita dicens : Cùm omnis creatura ccrtis natur;c sure siL circumscripta limiti bus, quomodò qnis audcat crealuram appcllare Spiritum sanctum, qui Ilon It:Ibet ~ircumscri~lam determinaLam \'irtutem, qu:c et in ommbus, el ublque semllCr est; quod IIlique divini la· tis et domin~lionis est proprium. Idem in eo.Jelll : Domini esi omll~a coml)lere, qui dicit : erelunI et terram ego cOlhpleQ. Si ergo Dominus esi qui crolulll complet et lerram, quis ergo potesL Spiritum sanClUm judicare dominationis et divin:c potestatis exorlem qui replevit orbem, et, quod plus est, replevit et Je: sum, totius mundi Redemptorem? Ex his aliisque pluribus auclorit:llibus apertè monstratur qllòd Dcus ubique in omni creaturA esselltialiter, pr:cselltialiter, et potentialiter est.

Quòd il!

SUI1CIis

non lJ10dò esI, sed etialll habital, qui 1I0n ubicumqlle es! habilat.

2. 111 sanclis \'erò eliam habitat, in qllibl/s cst pcr graliam; non ellim ubicumque est, ibi haoital.; IIbi verò habilat, ibi est. In solis bonis habilat, qui Suni templum cjus, et sedcs ejus. Unde per lsai~m 6(j, 2, Domillus ail : L'relum mihi sedes est, terra aulem scabel/um pedum meorum, quia in electis qui sunl crelulll babitat Deus et regnai, qui ejns voluntati devoti ou~ temperant; malos \'el"ò qui sunt terra, jlldicii distl'ictione calcat. Unde in lib. Sap. dieitur '''ronIl8 snpiellfire anima justi, quia in justis spccialiùs eSI qnàlll ili ali :s rebus; in Quibus talllen omnibus tolus est, quellladmodùm auima, ait Aug., tOIll. 2, in cpistulà 28, alI Hieronymum, de Origine allim:e, per omnes parliculas corporis lota adest simul, nec minor in Illiuoribus, nec major in JIl~jorious; sed lamen in aliis illt (' lI~iÌls, et in aliis remissiùsoperatur, cùm in singulis p:ntit ulis corporis essentialiter tota sito Ita et L1cl/s CÌ!lII sit in omnilJlls essentialiter ac tOlus, iII iIlis lamen pleuiùs esse dicilur quos inhabilat, id est, in quibus ila C:;l , ut faeiat eos lelllplulll SiJlIlIl; et ibi tales CUlli co ;, Ullt jam ex parte, sed in beatitudine perfeclè. Mali verù, ctsi ibi sint ulli ipse est, qui lIusquàm deest, lIon l~ll)Cli sunt CUlli eo. Uode Aug., tOlll. 9, tracI. iI l, s:q ,, :" Joan. 17 : NUII salis fuil dicere : Ubi ego SWII, el illi sitlt; sed addidil mecum, 'lnia et ibi miscri pllSSllllt ('SOL: ulJi cl ill(~ est, qui nusquàm deesl. Sed beali SUllt l: I1111 illo, qui:! liun SUlIt beali lIisi ex cu quòd CUlli ilio SlIlIt, qui h'uUhlur eo, et \idelll illulll sicut est. Mali vcru 1'0" SUIlI curn ilio, CL c ~cci in luce non SUlI! CUlll luce ; ne,' boni ita nunc sunI cUln eo Ilt "ideanl per spccicm, cl,i SUlll alifl'lO modo cum eo pcr IiLlem. Quomodò a UlCIII Deus habitel in bOllis, '~x illis aliquatenùs Ilitelli gcn: valebis qu:e supra dieta sunt, cùm de Spirilus s:lllcli processione temporali ageretur; ubi, IicèL ex parte, exponitur ( ex parle eHim cognoscimus, e! ex parle propltelamus) quomodò Spiritus sallCLlIS illhabitet in no!ris, qui 1I0n sine Patre et Filio illhabitat. Ubi erat vel habilab.:ll Deus allteqllàl1! essei creatura . 3. Si autcm fJu:eritis uoi habilabat Dells antequillll sancti esseni, dicimus quia in se habitabal. Undc Aug'., in lib. 5, cap. 21 cOlltl'a ~laxilllillllm : In lcmplo, iil· Quit, suo habitat Dt: ns, scilicct ill sanctis qui sunt te/l1plum Ilei, modò seclllidùm !idem :uubulallles, et temo plum Dei eruill aliqual.H.lo seculldùm specicm, qualiler clialllllune lemplum .Dei SUUL angeli. Sell, dicct aliquis : Anlequàm facereL Dcus crelum et lerr;l\ll, 31l1t'quàm facere! sanctos, ubi habitabal? In se habitalJat \)eus; apud te habitat, et apud se est. Non ergo S:\:Icli sic suni domus Dci, ul eà Subll"act:i cadat Dell' ; imò sic habitat Deus iu sanctis, ursi ipse ùiseessel'it, cadallt..

PETIH LOMBAIWI Multa ,,'te brcdl,'r docel qure cOllfirmant prredirla. 4:. Sci end 11m est etiam quia, ul ail Aug., in Iib. ad Dardanum, tom.2, epiFt. 57, rlici ni~i stullissimè ncqui l Spiritum S311clum non habcrc lo(~um iii IltJslrO corpore, quòd totum anima nostra impleverit. SLUltiùs dici 1'11' elialll angnsLis alicubi impediri Trinitatem, ut l'ater et Filius l'l Spil'iLuS ~anellis alicubi simul esse nOli possint. VerÙ1I1 itllld c,l mullÒ mirahilius, qnòd cùm DCIIs ibique siL lotus, 1I0n lamen in omnibus hahitat. Qllis porrò a\llJcat opinari, ni,i inscparabililalem Trinilatis penitìls ignoret, quòd in aliquo possit habitare Palcr et FilillS, in IJUO non habilet Spiritus sane/us, allt iII aiiquo Spiritus sallclus, in quo nOli hahilct Pater et Filills? Fatendum cst ergo ubiquc esse [)ell;1l pcr divinitatis prxsentiaOl, sed non uLJique per inhabilationis gl'aliam. Proptel' hane enim iuhaLJitttliont'lIl !(l'aUa! nOli dicimus : l)ater noslcr qui cs uhiqnc, eùm et hoc vcrum siI, scd : Qui es in ccelis, ~hllh. G, id cst, in sanctis, in quihus est quodam excellclILiori modo. Quòd Deus inhabitalol' est quoTumdam 1l01ldÙIII cognoIcenliulll DeulII, et nOli qllorumdam cogrlOscelllium. 5. llIutl qUOI!lle mir:-tùilll ést , quia , ut aiL Aug. in l'odcm, Dcus cst ÌnhaLJitator quorumdam, nondùm ('oglloscentium [)cum, et non quorum(lam cognoscen,ium DculI1. Illi cnilIl ad lemplum Dei 11011 pel'tinent, 4ui cogllosceules Dcum, IIl)) I sicul DCUIIl glorilicant. Ad templulll Dei perlincllt p:trvllli sanetiticati sacramento ellrisli, et regenel'ati Spirilu sa!lclo, qui nOIlliÌlIII valcllL cognosccl'e Dcum. Ergo quelli llolllel'Ulll illi IIÒSSC ncc hahcrc, iSLi pollierullt hJuere alltcquiuli nosse. Beatissimi autem SlInL iili quibus cst Dellln Il:1Lerc, I]lIod nosse. Hìc aìil]uatcllùs a(lcl'itAng. IllIomodò neus hauiLeL iII aliquo, id est, habeatur ,cùm videliccl ila csl iII aliquo,ut ab co cogn o!; c~tur el diligaluf. Quomodò Dcus lotlls ubir,uc sit per (SSClltiIl11l, 11011 potC$/ i/llel/if/i ab fll/l/lllno scnsu. 6. Ex pra!dicLis palct l[uòlI I)cus uhiqlle tolus est per csseiltiam, Cl iII sallclls hahitat per gl'aLliulI. CÙIil(Iue superiùs, licèL icnuilCI', OSlen"ltlll siI qlla ratione dicaLur haIJil:ll'e in qllihust1am, IIlIllC efflagital'ct ordiBis ratio id eli:uu assignari, Il"ollllJdò uliillllc per esSCilliam CL lollls sit; nisi hujus cOBsiJeral:onis Slll,limil:ls (\lilliC illlITICnsilas IlIlInan:'c mClllis scnsum omnillò excedercl, ut cliam ail Chl'ys. super EpisloJam lld IIcLJI'. Sicut mulla de' Oeo inlclligimus qux loqlli pCllitìlS 11011 \'alcIlIIIs, ila multa loqllimur qUa! iolt-I1115\:1'1.; non sun1l1s idonei. Vèl'Li gl'alià, qllòd ubiqlle Veus est scimus et dicirnlls; quolllodò autelll uhitJII ::! Sii, intellectu non capimlls. lLelll quòd esi illelJl'porea ::::~cdalll "iI'LIIS q:lie est omnimn causa honorulII scimus, quolllOdò aulelll ,'cl qu<.l! isla siI penitùs iglloramus. I..!/Wl'l!lllliri1J1 opinio, ql/i l'ra:sltl/llllit oslelldere qllolllodò lJelis ubique siI pCI' esseI/iii/III, potelltiml/, pra:sential1l. i. Qllidam lalllen immemi;) ingenio suo mctiri prxSUlllentes hoc ila forc intelligelldum tradidcrunt, q,iòLl lJeus lIùi(iuc per essenliam esse dieillll'; non quòd Dci essentia propri.\ sit Ì:l omni loeo et in olllni ercal~ra, seti qui a omlli5 natura atqllc omne quod nalurahLer esI, in qllocumquc ~oco sit, p.c r cam. h3bc~ csse.; C,l olllllis lotus, in quo IlIutl est. lldem ctlam diculllideo J)CUIIl ulJique dic tum csse per pr.~'Csclltiam. vel per p~) tentiam, qllia cuncla luca suuL CI pr~senlla, et qll.1;: IO cis sunt, ncc in cis aliquid opcr:\l'i ccssat. Nam el ipsa 10ca, et fluitltlUi,1 ili cis est, nisi i[l,c COIISCI'I'Ct, llIanerc non lloSslll,I.ln cisergo persubstantiam Dell" essc tlieitur. ilI aiilnt, qnia per vlrtntem prtlpria~ Slll)stailli"l!SlIa! facit lIt Cliamloca SiIlL, Ci (llIIlIi" (Ime ineis :;ilill. :Sctl Jicòt Il~~e \'era silll qua! a, scnllll in cxpl:lilalitli , inlelligentiis pl'::C1IiclOrlllll, iII illis lallH!1I vcrbi, (lliil.Hls tlicillll' DCllS ubiqne ('sse pCI' ('SSClltialll, plns eOllli!l.'ri netlcndlllll est, IjlliJd humo virclIs l:apel'C non \ak L Qu òd Dcus cill/l. SiI in o!allibus rcv/ls, Ili 'II (I/Iliell su!'dib l: s l'a /Wl itu;uillalnr .

8. Solet ctiam ah eisdcllI 'lUiI!ri 'quoiliollò Ilcus sull -

slillllialiter ill5it ollllliLJus rclJus. et corp()I'<,JiUIl1 501'l!iliill inquillatiolllhuii non COillingallll', quod lam fl'ivolulll est, \II nee rl!spollsiQne sil digOlilll, l'Ìilll eliam

624

spirilUs ereallls sonlihlls corpnreis eliam Icprosi Te; q1l3ntÒlllcIIlTlqlle pollUli ÌlIl]uill:lri nOli possi!. Sol qu·).. qne radins 5U05 sine sui pollulionc etTllndil slIl'cr loca ei c<!rpura non solùm mumla, beu ctialll illllllulllia :\e 50rdibus frelelllia; quorum conlactu homincs et a~i;e qUa)dam res inficillntur; solis verò l'adii impolluti et incontaminati ea contingellle, exislun!. Non esI el'?,O mirandum si esselllia divina onminò silllplex et iilcomlllulaLJilis omllia replel loca, Cl olllniLJlIs crealmi3 csscntialiter inest, nec lamen cllju,;qualll rei sordihus cOlltamirwlllr vel cOllliogil!!r. UlIde Allgu:-t. , in lih. de Nalurà LJoni : Cùm iII neo, illqllit. si!lt olllllia qll:l! illdidit, non lamell inquillanl cllm illi 'l"i peccant. D~ ClJjlls cLiam sapientia qll:'C attingi l i\ Bilc US~IIC ad linem forliler, dicilllr : Atlillgit UllIllill, proplcr 5U:lm /lIulI\Jitiam, et lIihil iuqui ll:ltnm iII cam illclIl'l'il. Timeni qu idam, qllod Bcri non pOlest, scilicelne humall3 carnc \'erilas Cl slIbslanlia Ilei ioquinetur, el lamca pl'a!dicant islum visiuilem sole m radio, suos per omnes feces et sordes spargere, et l'os mundtls eL SillCèl'OS servari. Si ergo visibilia muuda il yisibiliuus illlmumlis conlingi possunl ,et nOli inqllinari, qllalliò m~ g is imisibilis el incommulahilis veri la,. Poslremò respolldeant quid potiùs de Oeo respondendulll exiSliment, vel qllod nllsfluàm per essenLiam si t, ve! quòtJ ubique, "el quòd alicubi, ila quòd nOli ubique? Se.! qnis audeal dicere qllòd nnsqllam divina e;;senlÌa SiI, vel quòd :llicubi, et non ubique sit? Si eli iIII ila est alicuLJi, quòtlnon uLJiqlle, ergo locali, eSI. Est ergo ubique toLa qUa! conlinet tolull1 , et penetraI lotllll\ ; qUa! nce pro sui simplicilate dil'idi, nec pro sui pUl'ilale maculari. nec pro sui immeosilate lIlIo modo com· prehelldi potesl. Unde AlliinSI., libl'o de Doctrinà cllristianà 'I, cap. 1(): Deus ubique est, cui non 10eis, sed actiOllihus propinquallllls. !.!ltòc/ lJCIIS uvilJlle sit , et ili omll; lel/lpore, nOli lamell localis est, nOli circulllscri p/ibilis , lIec loeo Il<?C lemnote more!ur. 9. CìllllfJllC divina nalura wr:lciler et e,senlialikr siL iII ollmi loco et in omlli tempore, non tamen IlIOvelllr per Inca vel per lcmpllra, nec lucalis nec lempOI':'!is eSI. Localis nUIi CSl, qui a pellilù" 11011 circlllIIsCl'iLJitur loco, quia ncc ita est in uno loco, quòd non sit in alio. NCflue dimclIsionclll habet, SiCUL corpu-, cui 5ecundùm locum assigllatur Pl'Ìncillium. mediulII et linis, el aute et retrò, dexlel'3 et sini~LI'a, sursìllll Ci deol'sùm; quod sui intcl'positiolie hcit di:;lailliam, eircumstanLialll. Duobus n:l!llque his modisdicilUI' in Scripturà aliquitl locale, sive cil'cumscriptiLile, Cl è con\'eI'SO, seilicet, vel quia diHlellsionem capiens 10HgituJillis et laliludillis, distantiam faciL in loco, ut corpus; vel qnia 10l'0 delilli IIII' ae delcl'rnill31ur, IJlitln;alll cÌim sit alicubi, nonubique ill"ellilur; quod IlUIi solùlll cOl'pori, sed Cliam omni crealO spirilui congruil. OIllIlC ergo corpus omai modo lllc'lle esI. Spiritus l'ero creatus qllodammodò est locali" et quodamll1odò nDn est IOC;tlis. Localis qllidcm dic:lltr, I]lIia deflnÌtioac loei ICl'luinatul', f1l1oniam, dlln a\icubi pr:l!se:ls sit tlllus, alibi nOli illl·cnillll'. "011 :lulcm ita ltleali:; cst, IIt dimcnsioaclII cllpicns dislanliall1 iu loco facia!. Dil'ina ergo sola essentia olllllinò illocalis et incil'ctlmscripllhilis est, qu:e IICC loci; lI1o"etur aliquo modo, sciiiceL "cl dClCl'llIill:\lionc iiuilà, wl dilllensione suscepti! : lICC tClllpol'ibllS, scJ all'cc ili et cognilione 1110"etur. llls Cllilll dllolJlls lIlodis, scilicel loeo vel telllporc, HL 1Il1llalio erèilIUI'~\), qua! longè est 11 Creatore. Ullde August. s1lper Genes. : Deus, iUfJllit, omnipotCl1i i n c o:tHII\ll~\1Jili a~lcl'llil,llC, YOltllliale, vcrilate semp"r irl t'm, lI! oVCl per lcmplls cre ~ turam spirilnalem ; Il'')"'" I!I,i;1I1l nel' tl'IIWIIS ClloèUl1l ncaluram corporalcm, lIt ~o III n 1';( nalnr: i'; lillas tr,i!tlitlit alÌmiuislrct. Cùm 1'I'l:l' l~ \ p ~! ic u i cl .S il, 1I(' !1 tlCIJCilIUS opiililri cju:> sUÌlstaltlialll qufl D .' \l ~ ~~;. 1I~ \llpOribIlS locisque mula llilem , sin! pl!r lCiIIvora Cl ioca 1IlUuilem, dilli sii i i'~ e et. illierioi' Oluni re, qllia in ipso suni olllllia : et c\te· l'io l' OIllni re, quia ipSè ('51 super omnia; el 2I1li'1lJ!er onmilJ\lS, tluia ill5C CSI ante olllllia; Cl lòoyior O:lliJ:-

SENTENTIAnrM LIBRI QUATUOR. bus, quia ipse idcm post omnia, scilicet post omnium inilia. Ecce hic apertè oSlenditur, quòd nec locis ncc lempol'ibus mUlal\ll' vel movetnr Deus. Spiritualis all,pm creatura per tempus movetlìr, corporalis verò PLiam per tempus et loeum. . Quid sit mutari sec-andùm tempus. 10. Mutari au'em per tempus est variari secundùm qllalitales interiores vel elleriores, qu:-e sunt in ipsa re qure mulatur : ut quando suscipit vicissitudincm, glIudii, doloris, scienlire, oblivionis; vel val'iationem formre, si\'e aliclljus qualitatis exterioris. Hrec enim flIU13lio qll~ fiL secundùm tempus, variatio est qllalitatum, flure lit in corporali vel spirituali creaturà; ct ideò vocatur tempus. Opinio quorullIdam, qltj dicunt spiritus ereat08 tIIoveri · loeo, nee esse loca/es. t t. De mutalione verò loci magna inter conqllirenles disceplatio versatur; sunt eniro qui dicflut nnl111m spiritum aliquo modo posse muLari locri, ab omlli 'Spiritu locum unh"ersaliter temovere volentes; qnoniam secllndùm dimensiollem lantùm et circumscriPlionem locuro COnstare asserunt, atqne id solum esse locale vel in loco esse dicllnt, quod dimensionem rcdpit, el distanliam in loco facit. Et hoc dicunL Allg. lÒer,sisse, mutationem temporis tantùm spirituali creatUr:Jl lribuentem; loci vel'ò ct temporis corporc:ll. Hìc respondelur eis. t2. Sed, ut snpra diximus, dupliciter dicitur psse rcg localis vel circumscriptibilis : scilicet vel quia diBlcnsioDem recipit el dislamiam facit, vcl qnia loci tcrmino defìnitur; quorum utrumque convenit corporere crealu1"oE, aherum \"erò lantiml spirituali. Nam, IIt snpra diximus, corporalis creatnra ila Csl localis vel circumscrilltibilis, quòd determinatur delinitione lod, et quòtl dimensionem recipiens dislantiam facit ; 6piritllalis verò uiltllm definii ione luci concludilur, eìlll1 ila sit alicubi, fjuòd n"l1 alihi, sed Ilec dimensionem recipit, lIecdisLamialll in lo co !;,cil, quia si multi esscnt slliritus hìc, Ilon eo coangustarent locum qUGminùs de corporilJus contineret. Ideòque Aug. attribuiI mu13tionem loci COl'pori, non spirilui, quia licèt spiritus lranseat de loco ad locum, non lamen ila ut dimensionibus circllmscriplus, inlerposilione sui faciat distanliam, siCUL corpus. (;ollclusio ex prmiliclis, quòd spirillts creali sunI locales el circumscriplibiles quodommodò, SIJiriluS t'el'ò Dei olllnillò incirculIIscl'iptibilis, i 5. SUIII ergo spiritus crc.'!li in loeo et transeunt dc loco ad locum, et quodammodò locales ct circum~erjplibiles, sed non omni eo modo quo creatur:ll cortlorere. Spiritus autem increatus qui Deus eSI, in loco '1uidemest, ct in omni loco, scd omninò iIIocalis est ct incircumscriptibilis. Un de ncda super Lucam ait : Cùm ad nos angeli "eniunt, sic exteriùs implent mi:Iislerium, ut tall:en ante Deum inlcrills per cOlltemplationem assisl:mt, quia et si angelus est spirilus eircumscriplus, summus tamen Spiritus, qui Deus eSI, incircumscriptus eSI, intra qucm currit angelus quòcumque miuatl.lr. Ecce hìc dicilur quia spiritus angeIicus circumscl'Ìptus est, Spirilus autcm qlli Deus eSI, incircumscripllls. Aliùi etiam Ambrflsius dist:lnli:lm ostendeng inter spiritum iucreatum, pt gpiritllm ereatum, 1i1J. f de Spirilu sancto, c. 1, dicit serapllin de loeo ad lf1cum trallsire, infjlliells ita in liù. dc Trin. : Dixit Isaias, quia misSlCs est ad me untlS de S{Jf((!lltill, Et Spiritus I]uidcm ~;II:ct()S dicitur missus, sed sCl'aphin ad IInllm. Spiritus verò ad omnes. Sl'raphill lIIiuilur in minislerio, Spiritus operatur mysterilòlll. Seraphin de loco ad locuIII Iransil; non enim complel omllia, scd ipse repletllr à Spiritn. lIic apertè osLellditur quòd allgdi quodammodò locales sunI. CUlli rcpetitiol/c sUfleriorum confirmal fluclorilalibllS Del/III esse lIbiqlte sille locali mo/u. H. Fateamur itaquc dlvinam natllram pro immensilate sui nusquàm deessc, c3mque s{llam omninò illocalem, et omninò incircllmscripliùilern, nllllo condudi loeo. scd il fine usquc ad lineru OIlIingere, non

UB: l, DrST. XXXVIU. tamen spatiosà magnituame nec locali motu, sed immensilale atquc immobilitatc sue essentire. Ullde ~ug., epis~. 5?, :Id ~ardanum, a:t; Non quasi spa· t~osà mllgmtudme oplncmur ()eufll per cnncla dilfundi, SICU! fumus aul I!lX ista diffunditur, sed potiùs sicill in dllobus s3pienlihus, quorum alter altero corpol'C grandior est, sed sapientior non est; u:la sapientia cst, nec est in majore major, nec in millore minor, n~c minor in UIIO qU3m in duobt.3 ha ()cus sine labore regens et conlinens mllndum, III crelo totus est, in terrà lotus, et in utroque lotus, et nullo contentus loco, sed in seipso ubiqlle totus. Idem quoque supcr iIlnd Psalmistre : Velociter curTiI, etc. ; Ali verbulil Dei, inquit, pertinet non ·esse in parte, sed ubique esse per seipsllm_; lIrec enim est Sapienlia Dei, qll:C ali ingit à fine usque ad finem forliter, non tamen motti l,,.. cali sed immobilitate sui; veluti si moles alil(ua S:lXea illlpleat aliquem locnOl, dicitur quòd attingit à lina illius loci usqlle ad /inem, eùm tamen alterum nOli deserat alternm occupando; non ergo habet motllm localem verùum iIIud, et sapientia illa solida est et ubif/lIe, el pr:l!dictis innolescit quòd Deus est ita ulJique per essenlÌ:lm, quòd nec spatiosà magniludine dilfunditur, ncc lIlIO desert"o loco alium occupat, quia localem molum 1I0n hallel. Ideò:juc August., volens pr:l!scindere à Dei pUl'itate omnem localem motum ct localem circumscriptionem ,potiùs dicil omnia esse in ilio quàm ipsum essc aliculJi, nec tamen ipsum esse hcum, qui non eSI in loco; in iiI!. 83 QII:CSt., fJ. 20,. i:a inquiens : Deus non alicubi est; quod alicuhi t'st coutinelUr loco; ((uod continetur loeo, corpus. Deus anlem non est corpus; non ergo alicllbi eSI, et lamen quia est,el in loco 1I0n est, in ilio sunI pllliùs omnia qllàm iIIe alicllbi; ncc lamen ila in ilio, ut ipsc Sil 10cus. Locus enim in spalio eSI quoti longitudille, et laliludine, et allitudine corporis occupat!lr : nce Dcus tale aliquid est; et omnia el'go in iJlso blmt, et JtJCIIS non eSI, nec iII loco est; locus lallien Dei,sc(! impl'opriè, dicitur tcmplum Dei, nOli f1l1òd co continealur'. Id autem nibil meliùs qU3m anima mUllda in!elligitur. Ecce hic dicit Deum non essc in ]nco, sed in!cILge:!dum eSI CHm non esse in Ioco localiLer, scilicel (lui::. HCC circumscriptionem nec localem mOluDI haiJet.. Opposi/io qua videlur probari qliòcl Deus mlltelul' foca. 15. Ad hoc autem solel oppolli sic quolidiè : Fiullt creatura:: qUi"C ante non erallt, et in cis Dcus esr, etlln ante non esset in eis; est ergo uhi nOli era!, itleòque IIIulaiJilis esse videtur. Sed Hcèt quolidiè incil'ial esse in crcaturis, in quilJus ante non erat , ((uia ill,c non erant, hoc tamen lit sinc sui mutatione, ((ilaliter iII mundo eOlpit essc quem fecit, tamen sillc suì rnut:dJiHtate, et silllilitcr desinit esse in qllillU S alllc eral bilie sui mutJlione; 'n cc lalllen ipsc dcse!'il 10Clìlll, scd locus desini~ esse. Epil09U8 ubi expolli/ur quare iII prrediclam t'eiwl'it discepla/ioJ!clIl. 16. Jam surlìcientcr dClIlonSlr:lIl1m essc vidctur quomodò omllia dican tul' esse in Deo, Cl Dcns ili omnibus; quam discept.alionem quasi incitlcllter suseepimus, quia id \'idebatur postulare res circa qlWlll lIoster versaùatur sermo. Disscrebamus cnim dc scienti!! sive sapientià Dei; et cùm diceremlls Deum scil'e omnia, ((u:esilum est ulrìlJlI propler cognitionem qua m de omniblls habel, dic.!rell!ur omll ia esse in Deo an alià ratiollc hoe dicerct SCriplUl'il. IInjus ergo qu:"CStiOllis occasio iII pra~missalll 1l0S t1cduxit dispulationcOl. DISTINCTIO XXXVIII. mc REDIT AD PROPOSlTU&I, r,EPETENS SlJPEI\JUS DieTA rT ADDAT ALn. t. Nune ergo ad proposilum re\'Cl'leni~s cmpf.<I illsi~tamns. Snpra dictulII est l)nòù pl':l!senlia Dci fu tu 1'0-

rum tanlùlII est, sed omniulII, tam lJon\\fUIII quiull malorum. Scientia verò vel sapiellliJ non mollò de fuluris, sed cliam de pr:esentilJus l't fuluris ; ncc lamen de temporalibns, scii cliaIll dc ~ ~ t\' rnis. qui:r seipsum novi' Deus, lìic oritur qUa!sLio 11011 Jis~ i mll-

PETIU I.mlBARDI lanòa, utrùm scilicet scientia vel p,,:'Cscicnlia sit callsa etiam dicimlls scientiam ve! pr:csciclltiam Dei non rorum, an res sint causa scienti:c vel prmseientire esse C3usam eorum qua! fiunt, nisi talem sine quà nllil Uci. Videtur enim pr;-cscicnlia Dei causa esse corum fiunt, si lamen scientiam ad notitiam 13ntùm rt'feraqll::e ei subsunt, ac nccCSsi:alcm eveniclldi eis facere, muso Si vcrò nomine scicnlÌ;'c includiLuI' Cliam lJ~ lIe placitum a!que dispositio, Lune r~clè potest dici cansa (juia IJ('C aliqua fulura fuissent nisi Deus ca pr~-escìs set, IICC possllnt 11011 evcllire, cùm Deus ca prà'scieormn qu:c Ucus faeit. His enim duoblls modis, UI superiùs pr:Etaxatum est, lib. -15, C. Hl, aceipilur coverit. Si ~ulem impossibile est ca non evellire quia gnitio vel scientia Dei, scilicet pro notitià solà, ve} p:o:.-cscila sunt.. videlur ergo ipsa .pr:c~cielllia q.u~ pr:cscita sunI, CIS esse causa evclllendi. Imposslllllc est pro notitià simul et lJencplacito. Hoc modo fortè aealllelll ea non evenire, cùm pr:cscila sint, quia si non eepit Aug. dicens, homil. 5i, tomo 9 : Ideò sunI quia evenirel ci1ln pr:cscita sin t, filllerelur Dei pr;-escientia. novit, id est, quia scienti plaeuit, et quia seiens disAt Dei pr:-csclcntia falli non potest. !mpossihile cst ergo posuit. llic sensus ex eo adjuvalllr, quia de bOllis ibi lanlìlm :lgit August., scilicCl de erealuris Cl de his qll:E ca 11011 evcnire, cùm pr;:cscita sint. Sie ergo pr;1'Dcus raCil ; 1]11;1: omnia novit nOli solùm seienlià, seti scicillia causa eorum esse videtur 'lu;c pra:scita sunt. 1I0c idem et de scientià dicitur, scilicct quòd quia Deus etiam llencplaeito ne disl'ositione. Sic ergo ibi accipialilJua novcrit, ideò sint. Cui senlentia: Aug. attestare tur Dei cognilio, ut nOli modò notiti:lln, sed etiam bevidetur in lib . 5 de Trill., C. i 3, dicens : NOli ista ex llepbcitulII Dei significet. Mala verò scit Deus et Ilr;-esciL:lIll p.fI'Ùm fi anL, sed solà notitià, non heneplacilo; aliquo lempore cognovit Deus, sed futura onll\ia temporalia ; alque in eis etiam quid el quando ;,b ilio pe- pl';escil enilll Deus et prredicit eli:un qu:c non est ipsu factlll'U S, SiCUI pr:escivit et pr:edixit illfidelilatem Jutitul'Ì l'ueralllus, et qu08 P-l dc qui bus l'elJlls vel exaudilUrus , vel non exauditurus essei, sillc illilio alite d;1'orulII, seti 11 0 11 l'cciI; nec ideò quia pr:Escivil ad pr;1'seiviL. Ulliversas autem, crcaturas ct spiritllales pe{,c~I, 1I1ll inliclelil:llis eos coe;;il, nec pr;:escìssct ve! et COl'porales, nOli <Iuia sunt ideò nov il, scd ideò sunL pra:dixi s"ct eorulIl mala nisi essent ca habituri. Umle (Iuia novil ; non enim nescivit qu~-c fllerat crcalurus ; AlIg., super Joan . : Deus, ilHlllit, fu~urorlllll pn-escius qUi:l crgo scivil, cre:lvil: nOli quia creavit, scivit, nec per 1"'O!ll!etalll pr~-edixil illfidelilatcm Judxol'um, sed alilcr scivit creala qllàm ereanda ; non enim cjus S:l11011 f~ci l; IlC(I'h! pr:cscìsset mala eOl'um, Bisi ea hapi cnli;c nli'luill ;\Cfcssit ex eis ; scd illis exislcntibus hel'ent. Ì'ion cnim ideò quelndum ad peccandlllll coskllt oportcbat et quando oportcbal, ilIa lIIallsit ul git, fluia futura homillu1I1 peccala pr:enovit; illorum enim pr:'C scivil peccata,lIol1 sua. Ideòqlle si ea crat. Unti!! in EccI. : Anteqllàm crcarelltlll', omnia Ilota suni i/li; sic et p05t(Juilm conStlmm:\l a suni. Ecce his flU::C ille pr:csci\'il ipsorum 11011 suni, non vera ilio vCl'bis videltlr Aug. inlluere scil~lIli a m vel pr;e,cienpr~'Cscivit; sed quia illius pr:cscientia falli nOli pOlest, lialll Dei C:1usam esse eorllm qu:c HUlll; cllfll dicit ideò sinc dulJio, 11011 alins, sed ipsi peccalll qllos Dcus pecca esst!, qn ia Deus lIovit. Idem qlloquc in lib. 6 dicere calores esse pr:'Cscivil, et ideò si nOli malunl, sed bovidetlll'. Cùrn, inqllit eod. cap ., decedant et succcdant nllm 1:.Icere ,'olnissenl, non llInlUIll facturi pr:EvideI,C1I1pOra, non decedit aliquid ,cl succedit scicntire rentur !lb co, qlli nOl'it qnid siI qnisqllc facluru s. lIis Dci, in qn:) novit omnia qll:n feci t per i!)sam. NOli verbis apertI! o,;lenditllr, si lliligelllei' altellllamus , ellÌlII h:-cc qu:-c creata SUllt ideò sciuntur il Deo quia prresciellliam Dei non es;;e CaIlS:1111 111 a 101'11 III qua: pl':'Cfa cla stlnl, sed potiÌls ideò facta sunt quia immutabi- sciI; quia nOli ca pl'a:sci l t:IUt(lIàlll J:l ctul'um, IIce liter ab eo sciulI\lu'. El Lìc eti:llll significare videtur tanquàm sua, sed illllrllm qui SIIIII r.a l':IclUl'Ì \'el haUci scientiam causam eorum esse qme lìullt, dicells, C. bituri; pr::csci\"il ergo illa st)lanolili~. sed lIon benei O : NOli ideò Delllll ea no visse quia (acla SUII/, sed ideò placito aucloritatis. L'Ilde datur illtelligi (IIIÒÙ Oells, è {actll, qllia lIovil eli Deus. IJeòque videtur Dci scientia converso, l'r;cscit bona lanquàlll sua, l:lll'lllàm ea qUa! vel pr~-cscielllia causa esse eorum (IU;1' no\-it. faelurus est, ul illa pr::esciendo simul fuerit ipsius noI Ilconvellielllia oSlelldil qure aequerellluT, si dicerelur scien- titia, el aucloritatis llenel'lacilulII. lia "cl pra:scielllia caUSa onllliuJ/I reTul1Iqureei sllbsunt. COlllra hoc dictulII eSI, pm'sciellliam Dei Ilon posse (alli. 2. Quod si ila est, eSI ergo causa omnium malorulll, opposilio_ - 5. Ad hllc ~ulem quod supra diclum esI, sciIicel cùm omnia mala sciantur ct pr"'sciantnr à Deo; quod longè esi à \'erilale. Si ellilll Dei scienlia vel l'r::c- pr~e s ciclltialll Dei falli nOli possc, solct à quibusdam ~ciclltia callsa esset malorum, esset utique Deus auctor ila opponi: Deus pr:cschit hUlle lecturum "el aliquid 1II:\lor1lln, quoti penitÌls falsum cst; 11011 ergo scienlia hujUSUlOdi : sed potest esse III iste 11011 legai; cl'go ct pra:scielllia Dci causa esi omniull1 qllre ei subsunt. pOlcst aliler esse qllàm Deus pr::escivit : ergo pOlesl QlIòd Te~ (utura: 11011 Slllli causa scienlial vel prrefalli Dei pr~-eseicnlia, quoti olllllinò falsum e,t. l'otest scienlÌre Dei. equidclll ,non fieri aliquid, el iliud tamen pra~scitlllll 3. Ncque cliam res futur::e callsa sunt Dci pr::escien- esI fIeri, non ideò tamen pOlcst r"l:i Dci ~r;:cscit:ntia ; ti::c ; licèt enilll 1I0n essent fUlur::c Ilisi pra!scirentur à (jlli" si illud lIon Heret, uee à Dco pr;cscilum essei Deo, non tamen ideò prresciuntur :'luia futur:c sunto 1ieri. Sed adlluc lII'gent qu::cstioncm dicellics : Aut ali~i enilll hoc essei, Lune ejus quod ::cternum esI alitcr pOlest lieri quàm Deus pra:!sci\il, aut non alilcr : quid existe r~1 causa, ab eo llliellum, ab eo diversum, si Il''" aliter; ergo nccessariò cunCla e\'cniulIl ; si ,'erò aliler, pOlesL crgo Dei pr.-escielllia falli \'èl n. ,.lari. o:l ex creaLUris dependeret scielllia Creatoris, et crea111111 causa esse t illcrcati. Origenes tamen, in tomo 4, Sed potcst aliter /ieri, quia polcst aliter fieri quàlU lial, ita autclII Iit ut prrescitlllll est; aliter ergo potcsl Ilb . ';, super Epistolam ad Hom., e. 8, ait : Non fieri qu:'lm pr:'Cscitulll Csl. ,\d quod ditimus illalll 10JlIol'lerCa aliquid eri t, quia id scit De:us futurum • seti IJlliòl futl1rum est, ideò scitur à Deo antcquàm fiato cutioncm IIllllliplicem facere illtelligellLiam, scilicel; Hoc \'idctllr pr:Emissis verbis August. obviare. Hìc Aliter potesL lÌeri quàm Deus pr::esci\it, ct bujusmodi; eli iIII sigllilicari ,'idelur qllòd res futur::c causa sint III : Potesllloll esse quod Deus pl'::escivit; el : Impospl';rscicnli:n; ibi vcrò quòd pr:Escientia causa siI resibile esi lIon esse quod Deus prà'scÌ\'it; et : Impossibile est non esse prà'scita omllia qu,-c /iunt el hlljllS)'11111 l'l1turarum. Quid ex pra:diclis leuCIldum sii, CU/ll determina/ione modi. Possunl euim ha!c cOlljunclim intelligi, Ul COIlauctori/.alul1I. dilio sit implicita, eldisjunclilll. Si cnilll ita illtelligas: '4. lIanc igitUf qUa! ,'ideLnr repugnantiam de medio NOIl IIO ICSI aliler li eri qU:lIll Deu. pJ'a:sci\'it, id esi: tollerc cupientes, dicimlls res f!llUra S nllilatenùs call- NOli l'0tes: IIIrumquc si Il 1111 csse, seilicet, quòd Deus ita pra:sciwrit /ieri ct aliter lial , \erum illtclligis; si ialn c~sc pl':J.!seicnti::e "el scicllti:c Dei, ncc ideò pr:cscil'i "cl sciri 'luia fUlllr;-c vel fact::c SUIIL: ita exponen- autcm per disjuncLioliCIlI illlelliga5, Ul dicas hoc alitr.s qllod ~il Origeuei' : Qllia flltllrull1 est, ideò scitur à tcr n Oli posse evcllire 'luàm e\'enit, el (juomodò futun eo ante'luàm \ial, id est : Quod fulIIrum est scilur à rUlli Dcus pr::cscivit, lalsulll est. Iloc ellilll aliter potcsl \} ~ o antc'luilln lial, IIcqlle seirelur lIisi futllrum esset; ut c"cllire quàm cvenit, et lamcn Dcus hoc modo futllrum pr;escivll. Simililer el alid delt'rlllillJlio, :;cilicc~; nnn ltGlelllf ibi causa , nisi sine qua non lìt'ret. ha

629

SENTENTIARml LIBRI QUATUOR. -

Impossibi1r. p.st i~ld 1I0n evenirc qltod Deus pr:csdvit vel dilm l)eu~ pr:p.scierit. si cOlljunctim intdligas, verum dicis; si disjunctim, falsllm. Ila cliam et illud : Impossihile e, l non esse pr:rseilurn omlle 'Iund lit, id est: Non pole> t esse UII'UIlHluC, scilice\, 'It fial et uon sit pl'm,Cillllll, hic sensns vcrlls e.;t. Si vt'rò dicis [)eum non p!lluissc nOli pr:escÌl'e ornnc (IUod li!., falsulII est. Poluil ellim facere ut ilon lierel, ct ila non esse pra!scilum. nlSTINCTIO XXXIX. lITRUIi SCIE NTU DEI l'ossrr AU GF.III HL 1I1:'i1Jl, \ L I. I L1QUO 11000 IIIUTAIII ; UTlIUMQU& t: NI\I VIOETUII ?OSS E PIIO o .\lIl. t. Pr;l~ lerca qll:cri sokL ulrùm scientia ilei possit :wgeri vcl miflui, uLrum'llic enim vit!elur posse prohari. Quòd cnim divina .c.icnlia possit augeri vel mulari, Iwc modo proballlr : quia potest Dcus scire quod UUIHfuàm scit. Est enim aliquis qui non est lecLurus 1I0diè , et lamen polesi f;sse ut legal horliè : p()test enim hodiè legere. Nihil autem potest fiel'i ,. q:aod flon possit il neo s('iri. Potest ergo Deus scil'e lume lecturum hotliè; potest ergo aliquid sei re quod nOli seit, ergo potcst cjlls seiclilia augerì vel llIutari , cadcmqlle "itletllr \,OSS i ~ minui; est enilll aliqllis hodiè IC('(III'IIS qucm ()rn9 seit lecturllm. At pOlesl esse Ilt lIon legat; ergo potesl I)ells 11011 scire hUIlC leclurilfll ; PfIlc,; t crg<l 11011 scire aliqllid lIuod seit; ergo potes1. llIinui ejl1s scienlia vcl mulari. Ad quod dieimlls qui:\ Dd scienlia omnillò illlllllitabilis est, nec angeri pOlest 'l'cl minui. N:lln, 111 ail August, in lih. 15 de Trin" c. 13, 14, scienti:l Ilei esL ipsa Sapicnlia, et Sapienlia est ipsa. essenli:, si\'c sullstantia [)ei, quia in illius lIatur;-r. simplicit:lIe mirabi\.i, non est alilld sapere, et aliud csse, seti quod l'st saprre, hoc esl et esse. Jdeòqlle novit omnia ''l, .. bUIII , qu:c novit l'aler; sed ei nasse dc Palre cst, sicul esse; uòssc ellilll eL esse ibi IIl1um est, Et ideò Patri sient esse non est à Filio, ila nec lIasse. Proinde I!lnquàm seipsum dÌl'ells Paler gennil VerhUlIl sibi co:cquale pel' ofllllia. Non enim seipsum integrè perfectèque dixissct, si aliud minus ant amplius esseI in ejlls Verbo qnàm iII seipso. Hoc est ergo omninò Verbum (IUod Pater, non I!lmen est Paler ,quia istc Filius , iIIe PUler. SciunL ergo invicem Patcr et Filius, seù iIle gigli endo , iste nascendo. Et omnia qua: slInt in eorufll scienlià, in eorum sapient1a, in eorum essenlià, unusqllis(lue eorum simul vide t, non particulalim aut sigillalim velut altern!lnte conspcctu hinc illine, l't illde hùc, eL rursÙffi inde vel imfe aliud utque aliud , III aliqua videre non possit, nisi flon videns alia; sell ofllnia simul videt, quorum nllllum est quoti non semper videat et sciato Ejus ilaque seienlia inamissibilis et invariabilis est. Nostra verò scientia, et amissibilis, et variahilis, et reeeptibilis est, qui:! non hoe est IIQbis esse, quod sapere vcl scire. Propter hoc sicut lIostra scienlia illi scienti:'C [)ei dissimilis eSL, sic fiOs!rum \'erhufll quod nascitur de scientià lIostra, di:;simile est illi Verbo quod nattllI! est de Patl'e scienlià. F;x hàc auetoritate clarè ostenditur scientiam [)ei fllllninò illvariahilcm esse, sicut ipsa essenlia Dei IIl11ninò inval'iabilis est; et qnòd Pater l't Filius cum SpirilU sanclo simul omllia scitlnl eL vident. Sicut ergo non pOlesl augeri vel miflui divina essenlia, ita nec dil'ina scientia; el lamell eOllceditur posse sci l'e quòd nOli scit, eL posse nOli sci re quod scit; quia posset aliqnid esse subjectum ejus scicnli~, qnod non est, l't posset non esse subjeclulIl aliquid quod est, sine p ·~rllllltationc ipsius sdenti~. Upposi/io , ali Deus passil lIuviler vel (X tempore scirc vel prrescire aliqllid. 2. mc opponi tu l' à quibusdam ita : Si Deus pOlest aliquid scirevel pr:l.!scire qllod nlllHluàm scivit 'l'cl prmsci\'it, potestergoex tempurealiquid scire vel priEscire. Ad (Inod dicimus: Polest qnidem Dens seire vel pra:scil'e IlIl1ne quod potest facere, et potest facere quod flunqU3m tiel. POlest ergo scire l'el priEscirequod nllnquàrn lid , lIec eSI, ncc fuil; nec illud seit vel scivit,neque pr:eu:il "el pr:rscivil, /juia scienl.ia cjus 1l01I est nisi de his

LIB. I, DIST. XXXIX. 65()' qll:C sunt vel fucrllnl vel erunt, pr:escicntia non est nisi de futuris. Et licèt possit scire \'el pr:cscil'e 11l1ollllunqu:'m est vel cril, 'non tamen pOlest aliqllid scil'e veL pra!seire ex tempure, Polcst utiql1c scire vel pra'scire qllod nllnlfuàm eslnec eril, nec illud scitulll vcl pl':rscilUm esI ab ~terflo; nec lalllen potesi inciperc sci l'e vd pI':cscire illud, sed ita pOlest modò sci l'e vcl pr:l~scire, sicut pOlest SciSSf~ vel pl' ~scìsse ab a:terno, Si l'Il i III dicatllr eum modò !IOSSe scire "el pl':escirc quod ah ~terno nUIl scivit vel pl'~sc ivit, itil qllò./ ah :cterllO OUII sciv!'rit vel prmscivel'i l, C}n!lsi ulrllnlllllc simul esse possit, fafsum est. Si vel'ò dicas eum possc mollò 'cire vel prmscire quod ab :eterno non scivit vel pr:e~civil, id est, habere potentiam sciendi vel pr:cscie1llli ab :eterno ct mollò aliquid, nec la mcn illud pr~scilum ~ sl vel fUlurum, verulIl est. Non pOlest ergo noviler vel ex telllpore scirevel pr:l~ scire ;i1iquid ; sicul non potcst lIoviter vel ex lelllpore velle all' lui!!, et lamen potest velle ql10d nunqu:1m voluit. Ulrùm Deus POSSil scire p/w'a quàm scii. 5. Item il quibustl:\llI di eitur Deus posse plura s(;Ìre quàm sciat, qui:! pOlest omnia scire qum scit, et potest aliqlla faecl'e (Jll:e nllnqllàm erulII, et illa pOlest scil'e, 11011 enim aliqua incognita faccl'e po!est. Si vcrò omlli!l essent qu:e mudò sunt, et :llia qU;I'dam faeeret Il"m nOli sunt ncc erunt, et il!a olllllia sciret pro certo, plura scil'ct qu11/11 modò scia l ; IlCC lailiell ejus scientia angeri potcst , quia hoc lOtl.11lI fieri possCI sine lIlutabililalc scicntia~. Cunslat el'go Od scienLiam omninò esse imillutabilem, ncc augcl'i possc vcl minui, sed l'i subjcet3. Quod vide/ur adt'erSUllt il/i scn/wlire, quà supm dic/!l1II esI lJeUlIl s ~l1!lIt'1' cl ~i l/ll(l sci re Oll/ltill. 4. Ei vcrò quoti pl':.cdiClIIIll est, scili<:e t '1uòd Deus omnia sefllp el' l'idct et simul, videllll' ouvi31'e quod ait Hicro :l. in EXl'ositi:JI:e ALacue,: AbslIt'dum est, in'luit, ad hoc tkducere Dei ll\;ljeslalCIII, III seiat per mOlllenta singula <iuo! clllices n:Jscantllr, ql1ntve 1110rianlur, quoLa puliculll ct mllscarUIII SiL multitudo, qnotve pisces "atcnt iII aqllis, et similia, Non silllus tam falui adulatores Dci, lIt dilm pro"itlentiam ejll> etiam ad ima relrudimus, in IIOS ipsos injuriosi simu!'-, camdcm irrationalJilium et rali'mauili!1m pl'ovidclIliam esse dicelltcs. Hìc videtlll' diccre Ilieron. qllòd li,:liS illor.um minifllorulll scientiam sive pl'o\'iLlentiam non h ~ ueat; quòtl si !IOC est, lune non ollillia simul scii et sempcl'. Ex tali iL1que sensu illud diGlum esse 1I0vel'imus, ut Deum illa allcrnalim ,'cl particulalim sCÌl'e nege t, nec pel' diversa lempOl'lIl1l momenla sic illa cognol'it, sicut per varia lIIomenla Worlllll qU:l!dam delieiullt , qu:edalll incipiunt. Nt!«ue illis :1liis'llle irralionabilibus ila providet, qllcmadlilOdùm r:\lionabilibus; 11IIIl/quid enifll , ut ait Apostolus, 1 Cor, 9, cura esI Deo de bobus? ct siellt non est Clfl'a 1)eo de bllbus, ita lIec de aliis irr:lIionabiliuus. lJici! tamen Scriplura, Sap. 12; quia ipsi ~/ cura c/e olllllibus. Providenlialll ergo et curam uuiversalitcl' d~ cunctis qum condidit habeL, ut habeaL ullulllquod(pw quod si bi deùeluret conl'enit. Sed spf'cialem provid'!Iltiam 3!que curam habet de rationabilibus quihus pr:ecepta tradidit, eisque r eetè vivendi legcm pra'ECI'ipsil, ae pr:p.mia promisit. HallC providentiam CI CIII':\ !1I Ù<! ilTalio/labiliblls 11011 habel. Ideò dicit Apos!olus, (I ilia 'lOU est cura Deo de bobus; providet tanwlI ofll!J ihl: S et curaI, id est, gobernat , omnibus solem suum facit oriri, et pluviam dal. SCil ilaque Deus quanta siI O1ultilndo puJicum , cll!ieum et muscarum CL piseiullI,' l't quotnascanlur quolve moriantllr; sed non SdL hoc per momenta sillgula; imò simul eL selllei OlllilÌ:l. i'\e· que ila scit, uL eaflldem hòlbeat providcntiam irralillnabilium et rationallilium, id est, lIt eodem modo penilùs provide3t irratiollubilibus. Haliollahililllls t'tlilll Cl pr.ccepta dedit, et angelos ad clIstodiam delegaril. lll'cvis IIWllma prredictol't/III, cum addi/ione '1u.oruflIJalll. 5: SiClI1 ilaqu<l et immulabililer scit /)CII S olllflia qua: fucrunt, ct sunt, el CI'UIII, tllm uon:l ,plillli maid, I1r~clt I}uoqlle omnill fUlun ) lalll hon" CjU;tlll l\Ia1 ...

PETnI LOMBARDI

631

DIS1'!:"CTIO XL. (lUlD SIT PRAlDESTINATIO, ET l:'; QUO DIFFE!l.\T A PRA:SCIENTIA.

Pr:edestinalio verò, de bonis salutaribus est, et

rlc hOl\linihlls salvallrlis; UI cnim ait Aug. in Iib. de Pl'a~ rlcs lillaliolle sanctornm , c. iO, pr:edeslinatio est grati:e l'l';cpar:ltio, qu;c sine pr:cscicnlià esse nOli polest.Potest autcm sille pra;deslin:llione essc prrescieuti". Pra~ destinationc quippe Dcns ea pr<cscivit, qn;,(! l'ucrat ipsc f:1Ctlirus; seu pr:esciYit Deus etiam qua~ I:on ipsc faClul'US, id est, omnia mala. Pr:edestill3vit (:os quos clegit, reliquos vcrò rcprobayit, id es!, de /Ilorte a~ternà pr:cscivit peccaturos. An a1itluis pra:deslillatorum possjt dalllnari, vel rcprobortlm .<alvlll'i. 2, Pr:cdcsliualornm nullns virlclIIr posse damnal'i, nec l'cprobol'um aliquis posse salvari. LJnde Ang, , in lib. de Correetionc et Grati:'!, e. :\3, iII Apopalypsi, inflllit, dicit.ur, e. 3 : Tene quod habes, ne alius accilJill1 COTOllam ItUIIII, Si alills non est accejlturus nisi ISIC pcrdiderit , ecrtus est elcctorum nUlllcrus, iù est, 11011 potesl angerì "el minui. Ad hoc alllcm objiciulll qllidam, "iteules probare IlUmerllm electorum pos,e :lugeri et millui , sic: PosSCI Deus non appollcrc gratiam lJuiblis apponit, et posscl sublralH~re qllibus non Imhtrahit; IJll0d si facerel, utique damnarentlll' ; possenI ergo damnari isli qni tamen salvabuntur; possct ilaque minui eiccloruill IllllnCrUS, ila etiam possel !\ugel'i, quia possel appoai gralia quiulis nOli apponitlll', per qllam sall'arclltlll'. Posscnl ergo salvari hallil:'! gralià, qui tamen sine ea damnabunlur; posset it~qllc angcri Iiumerus c!eclorllln. (lui bus respondemlls ex c:ì ratione dicllIlll e.', 5C et "erltm esse lIumerl! ili cleclorull1 non posse augcri "cl lllinui, ql!i!1 non pOlcst ulrumqlle simul essc : seilicet III aliquis salvet:lr ct non sit pr~:cdestillatus, vel Il: aliqllis pl':cdeslinallis sit et damnetllr. 11I'elligefllia enim eOlljunclionis implici!:e verilalem fal'it in dicto, Cl impossibililalem in vero. Si ,'erò si:lIplicitcr ililelligatur, impossibilitas non aumillitur; ul eùm dicitur : Pr:rdestinatus polcst vcl lIon pOlcst dalllll3ri, et repl'obus poleSI salvari, In his cnim cl hujusmodi loculionibus, ex rationc dini tlijlldicalllia est sentClltià diclionis. Alia namque lit illtelligcntia, si per conjllllCtiollem h;ec accipialllllr diela, atqllc si pcr disjllllctionem, ut slIpra , CÙIll de 1'1':'Cscielltià ~gcba!ul', pr:lllaxatum est. Si eliim cìllll I.licis: Pr:\! dcstinatus non pOlcst damnari , illtelligas ila, id est, non polest esse ut pr:edestinatus siI el .!:ullllclur, VèfUIli dicis, quia conjllnc!im inte!ligis ; blsllm alllcm, si disjtlllclim, ut si intelligas istlltn ilO:; posse ll:lmnari qllem uit:o prreàcstillatum; pOlllil cllilll non esse pr~t::de s tina(.tls, et it~ damnaretul', Quomodò ad/lUc iI/stani 111fa:stiolli. 3, Vcrùrntamcn adhllc installt, et seculldirm conjllllctionem ,arglllnenl:lnd') it!1 procedunt : Non cuim , inqlliullt, pOlcst esse Iit alilplis prxdestin:llllS sii t't dall1llclur. Utrlllllquc blOl'lJ1II simul esse non potest; seti alterlllll horull1 nOli jloLCst non csse, scilicet quia iSle siI pra'destinatlls (ab :etcl'no ellim pr:eùcstinatlls est), cl non polest modo esse pr:cdcstin:\llls, C[rrll ergo impossibile sit simul utrllmque essc, ct impos~ilJile siI alLerum non esse, videlur non posse allcrllm csse , sdlicet \lt damnelur. Quòd si cq;o, nOli pOlest essc ut 1I0n salvelur. In Itnjus flUiC slionis SOlliliolic m:lììelll alios audirc quàm docerc. Dicilllus tamell dc l'r'a:'cien,ì:ì sÌmilclll l'ossc moveri 'lua:stioncm. Idcòqil c [;1111 h:c qllillil ilJi uua lll lacillllls rc!.polisioIlCIll, .Iicelltes detel'lllill:J.mlulIl forc illllti eui inniLiwr tola h:l:C qll:-cSlio, scilicCl: Impossibilc est nlteI'lJ1ll iSLOrum lIOIl esse, scilicet, qui Il iste mollò sit pr:cdcstinatus ; ah :clcrno cllim iSle nr:edestinatus est. Distlllgur'ndum enilll esI cìlln ait : 'bte non polest mollò ìlOn cssc Ilr;.:;rI~sl illatus; \'cl : Non potcsl co modo esse qllin :,,1 pn,'df!Sli nallls; 1:0<: Cllilli COtljullclim ycl disjullctim inteHigi potest. NOll ClliUl pDtest esse ut ab :eterno sit

pra~deslinatlls , et modi> non iiI pr:cdeSlin~lns; ne~ pOlest csse ul sii pr;:eùeslinalus, et nOli sit pr;l!lleslin~ltls ; seù tamen potuil esse ab reterno quòù non esseI p:';cdestinatus, et potllit ab reterne non esse pr:l~ dcstillatus. Et sicul ab :clerno Dell;; po!uit eUIll Ilon pr~destinare. ila concedilur à quibllsù::lt:l quòd et mndò polcst DClls cllm non pr:cdcslinàsse, ab :l:terno ergo pOI est DClls non prxdcslin5ssc cum; ergo p"t,>;! iSlc non fllisse pr:r~destinat\ls : si YCI'Ò nOli fui,st:I l'r;-edcs!in:\llls, nee moùi> esset pr;l!ùestillalus; ergo llIodò pOlest 11011 csse pl'redeslinalUs, ha et de pr~('scicl\li:\ et de pr;cscitis dicunt, quod in actionibus ,cl in oprral.iOllibus Dei ct homillum nullatenùs concedunt. Ex quo enim aliquid factulil cst vcl dictum , non concedUlit quòd possit non esse vel fuisse : imò impossi bile est 1I0n essc yel non fuisse quoù ractum esI vel diclum, referentcs possibililatem yel impos,ibilitatem ad naturam rei existentis. Cilln vcrò de prresciclltià wl pr:cdcstin:\liollc Dci agitlll', possibilitas ad pOlcnliam Dei ref'ertur, qu:c semper e:\(!cm fllit el est, fluia pl':-cdestiaalio, pl'resCÌcntia, potcntia, unllln in Deo est.

Quid l'eprobatio Dei, et iII quibus cOII.liderelur , el quis sit pra:destilla/iollis effectus. 4. Cìlmqlle pl':cdeslinatio sit grati:c pr:cparatio, id cst, divina clèctio quà elegit qllos voluil allle mUlldi conslitulioll~m , ul ait ApOSIOllls, Eph.\, 8, rcprohalio, è converso, illtelligenda est lm-escicntia iniquilalis qllorurnd~m , et pr:cparatio daml13linnis eorumtlCIII. Sicut enim pl'xdestinalionis elfcctlls ilb gr:'lia est quà in pr:cscnll jllstifie~mllr. alqlle ad rcc lè vivpndllm ct iII bono pCl'scverandulll adjllvamur, et il13 "!là in futuro bC~li!icanlllr; ila reprobatio Dci, qllà ah :eterno non cligcllllo quosdam reprolJavit, seclIlldilm duo eOllsidcrallll'; qnorulli alterum pr:escil cl non pr:cparat, id est, iniquitatcm ; allernm pr:t::scit et pr:cparat, scilicct, xternam pcenam. Unde Aug. ad Prospernm el Hilariulll. lht::c, inqllilj regula incolIcllssè tcncnda est: p'!ccatorcs in peccatis pl':escitos esse, non pr:eparatos, prenam :llltem esse pr~-e para13m. Pr:epar~yit enim Deus, ut ait Aug" iII lih. de fillllO persevcralltire , in pr:cscienlià sufl , quiblls \'0luit bona Sila, ct qllibuscumqlle donat, procul tluLio se donalurllm esse prxscivil. Pr;cpara ', it etiam Dcus, ut ail Fulgentius, malis ignem :etcrnum; iIIis utique, qllos juslè pr:cparavit ad lucnda supplicia, nec taIllen prreparavit ad facienda peccala, Pr;:eparavit enim Dcus qllod diyina xquitas redderet, non qnod hllmana iniflllit:\s admÌltcl'et. Non enim sicut pr:r, rar~ ,'it sanetos alI justitiam percipiendam , siI' pr;'C paral'il iniquos ad jllstiliam amiltcndam ; qllia pr3\'ilalis pr::cpa rator nunquàm fuiL Siclil crgo pr:rdc;;lil!alio Dei propriè est pr::csr.it'lIt ia et pr:rpal':\lio benefieiorUlli Dei, quibus cerlis~imè Iiheralltllr lJuiellmquc liLel'antur ; ita l'epl'Obalio Dd est pra!SCienlia maliti;c in qnibusdam non finiemh-c , et pra~pa l'3tio prenx lIon tcrrninand:c. Et sicut pr:edestinationis effecllls est grati:c appositio, it.a r('probalionis xterna.~ qlll'rlamlIlodò etl'eclllò csse "id cllIl' obdur:nio. i'iec olJdlll'al Dells , IIt ait .\II[). , 10111. 4, episl. 15, ad SiXtlll11, imparticndo rna!Ìli:JlI1, sed non imparlicndo graliam , ~iellt IlCC digni SUIlI. QuilJlIs ('nill! non impartitilI', Ile,· digni Slllll, lIee merclllllr; potiùs ul nOli illlpal'tiatnr, hoc digni s:lat, ' hoc merelllnl'. t lndi! Aposlulns ait, Horn. 9: Cujus VIdI misere/tlr Deus, t'! qll e llll'l/ltilldlL~ Trlt; 1lliscricordiam ~ppclbns pra!deSlinalionem , ct pr;\~ cip\lè pra~ deslinalif)nis etfectullI, id eSI, gl'ali:!.! a~lposiliollcm ; oLduratiolll:1ll vcrò, grali:e pl'ivat:o1":111. i'ion clliBI, IIt ~, it Aug., \ilJ. i, 1IIIIl, 4, ad Simplidanulll. ilileitigentlulll eSl quòd Deus ila indlJret, ([1I:lsi quelllqll:lm pccc~re cogat; sed lamen quihusdalll pccc:tlOl'ilJus lllisericordi:1I1l justificatiOllis ~u,c nOli largilur, oh hoc eos indurare dicitur, qUld nOli corum miscretur, non quia impellit ut peccem. Eol'11m autelll fl on miscrelur, 'luibus gratialll non pr;'l'hcntlalll esse :cquitfttc occultissirnà, et ab humanis SCllSibus l'Clllotbsimà judicat ; q~~lII 11011 arerit, .ed

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOl\. mir:\Lnr Apmto!us dicens, Rom. il : O altill/d(l d,d· liar4/11 sap,clltilC el scimtire Dei. DlSTINGTlO XLI. VTI\UII ALlQUOD SIT llERlTUIi OBDURATIO;-;:S ET MISERICORDl.-E.

i. Si autem qu~r~nll~s mCl'i~lIm o!)(lura.lionis et !f1is~ ricordi::c, ob:l!lratlOnlS menlllm IIIVCmOlUS, mlserl(,oI'Ji~(~ alllcm merilum lIon i:wellimus ; quia nullum est miscricordi::c meritum, ne gl':\tb ev;'cuctur ~i lIon {!ralis donelur, sed meritis l'cdditlll'. ~lisel'cLur ILaque Séclllldùm graliam, qU:l! gl'alt;; datilI'. ObtluraL alltem ,;cculldùm jlldiciulIl, quod JI1crit!s l'ed~litur. Unde d~l1m inlclli~i, ul sicut repl'OballO DCI eSL nolle 1111sereri, iìa obduratio Dei SiL non misereri: lIt non ab ilio irrogetur aliqllid quo sit homo deterior, sed l!\lIlÙm quo siL mclior non erogelur. Ex bis apcl'tè oSlenditllr quiJ per misericorJiam, quid per obdllralionem illlellexerit ApOSIOIII!;, et qui a misericordia nullllm advocat meriLum, obduralio verò nun eSI sille merito. EL lIIisericol'di::c verbo hìc accipitur pr::cdestinalio, eL pr::ccipuè pr::cdestillalit)nis dl'ecIlis ; obduralionis vero non ipS3 Dci a!1,~rlla r~ probalio, quia cjl1s nlllllllll est rnel'itnm , sell grall~ pri\"atio siye subtraclio, qu::c qllodam modo eSL l'e probatiollis elJ'eclus. Accipilur tamen aliquando reprobatio pro obdllralione, sicul et pr::cdeslinatio pro suo effcctu, cui est gratia apposita. Gratia enim qu::c apponitur e!fectum est pr:l!tleslin3Liollis. Cùm ergo grathc qll~c appollilur homilli aJ justilieationem,. llI~lla hint merita, multò minùs et ipsius pr:cdestinatJollls, q 1Ii1 ab :eterno elegit Oeus quos voluit, alillua possunt existere merila. ILa nee reprobationis, qua ab ;elerno q\lo,dam pr::cscil'it flliuros malos ct damll3ndos! sicut elegil Jaco" el l'cprobavit Esau, quod nun fUlt pro meritiseorurn qll:e lIme habebanl, quia nlllla Iwbebant, qlloniam ncc ipsi existelJant; nee propll~r fUlura merita qua: pnevideret, vel illum elt'giL, vcl iIlum rcprob.avit. Ul'inio quorumdam, in quel fuit aliquando AugllSllnUS, sed postea relrae/avil. 2. Opinati sunt lamen qllidam Dellm ideò elegis~e Jacob, quia talcm flllurum pr~sciyit qui in elllll cl'ederet, et ci servirei; qllod aliqllando Aug. se seJlsi~se ditil in lib. i Hetract., ubi apertè oSlendil, c. ':23, qllòd si propter l'ntura merila elecLns essei, jam non c~ grati:i esset electio. Non ergo ideò elc('lus est à Deo, qllia talis fnturus erat, sed ex tali eleelione lalis est /:lctus; ita dicens , Displltans ergo quid clegeril Dens in 1I0ndùm nnto, cui dixit servilllrllm esse majorl'lII, el quid in eodem majore similiter nondìlm nalo repl'o"averit, ad hoc perduxi rat:ocinationem, ut dicerem: Non ergo elegitDeus opera cujusquam in p~ scienlià, qu::c ipse dalurus est, scd !idem elegit in prmscientià; et quem silli crellilUrum esse pr::cseivit, Ipsum elegit cui Spirilum sanClum daret, ul :)ona operando, eliam :eternam vilam conscqllel'elllr. Ecce hìc apertè dicit non propter opera ellili ekgi ssc, seli propter !idem qu:i ellln Pl';cvidil credilllrum. Scd fluia et in fide meritum est, sicuti et in OP(lrib:,S, hoc retractavit dicens : Nondùm diligentiùs qll:"Csi\"el'am, nee adhllc iflveneram qllalis sil eleetit> gr:lIi~c, tle f\uà (!iciL Apostolus, HOIll.lI : Reliqllire per eleclionem gratilI: sa/w! fiellt; qu::c lIliquc non esi ex gralià, SI ex mel'ilis procedil; Ul jam quoli datllr nOli secundùm gr:ìliam, sed secllndùm dehiturn redJalUr pOlillS 1111'l'itis qll;\ln dOlleLlIl'; pCl'indc quòd contilluè dixi ; dicit cnill1 itlelll ApOSIOlus, 1 CIlI'.12: idem LJe1Js /'fili operullll" olll/lia iII olllltibus; lIullquàm aULCIU diclUlIl esi: Dcus credit omnia in omnilJus. Ac deinde subjullxit : Quod cl'go ereJimus, I!u:òlrnm est; quoti vcrò honum operalllur, ilIius Csl qui credentibus dat Spiritum sanUlUli; sed hoc proreclò non dicerem, si scireOI elialll il'sam !idem intCl' Dei munera rcperiri, qUa! tlalliur in f!odem Spirit'J. Utrumqlle ergo noslrum est propter 3rbitrillm l'oluntatis, ct IIlrlllllque d:\lum e;;L pcr ~;Jiritnm Md Cl charitalis. Et quod paulò post dixi • i'i;J"rulll cl!illt c,t creJcre et ,"cile, iIlius autem dare

LIS. I, DIST. XLI.

credenlibus et volentihus faeul!alcm bellè ollerandi per Spirilum sane/III/!, per quclii cltarillls Dei dilliwdilur in eordibus nastris, Rom. 5, verum est quidern, sed eadem regljl~ est. Et utrumqlle ipsills e,t, quia ipse pr::cparal volunt:Il.em; et ulrumllue nOSlrnm, Iluia nOli fit nisi volenliblls nohis, el'go el meritnlll lidci de misericordia Dei vcnil. Non ergo propler !idem ,'cl aliqua merita elegil Deus aliqllos ab :eterno, vcl apposllit gratiam jllstilicalionis in telllp:)J'e, seJ gratuita bonilate sua elegit, ul boni essenI. Unde Aug., in li". :I. dePrmdestinaliolll~ sanctorllm, c. ili, \1on qllia flllllros nos lalcs csse pr:l~sci\"it, ideò elcgil, sed IIt esselllns tales per i psam elcel iOllcm gralim su::c, qllà gralific:avit lIosin dilecto Filio suo. His videtur eonlral'iul/l qnod alibI ail AI/gus/mlls. 3. His tamcn advcrsari \"idelllr quod dicil August. lib. 35 Qn:cst., <I. 98: Cui vIIIL, inquil, iniserelllr \)ells, et quem vull illdurat: sell' b:cc \'oluIII::S Ilei injusta esse non potest, venit cllim dc occuitissilllis mel'Ìlis : <llIia et ipsi pCCC:1lorCS cùm propter genel'ale pcccalulII lInam massam fecerunt, lamen nonnulla inter cos est diversilas. Prrecedit ergo aliqllid in peccatoriblls, qllo quamvis nondùm sini jusli!icali ,digni erfieiamur jllstitìcatione. El ilem prmceJil in aliis peccalorilJ\ls, quo digni sllnt obtnsione. Ecce hìc videtur Ang. Jicerc quòd et ipsa Dei voluntas <lua alios eligit, alios reprobai, ex merilis provcniat, scd oceuhissimis, id est, clllòd pro meritis alios voluerit eligere, alios reprobare; el q'lò(1 pro meritis aliis apponilur gralia jnsli!ìcalionis, aliis non, nnde obtunduntllr. Sed quid imelligcrc volucril, ignol'allll'; nisi forlè hoc diclllnr inlellcxisse, qlll,d supra diximus eum reLt·netasse. Nam i"iJem qU3~' dam alia eontinuè subdil, qu::c in lib. i Helract., c.25, apertè tractat; quoti utfllrnque legenti palehit. Unde verisilllilc esi in pr3!ll1issis eliam hoc J·etractasse. Qllidam lamen ex eo sensll accipillnl fore diclllOl, non quia aliqllis pr::cdestinetur pro rneritis, vel jl15tili~ calionis graliam merealur, sed quia aliqui non adeò mali sunt , Ut mereanlnr sibi gl'aliam non imparlil'i. NlIllus enim Dei graliam merel'i pOlest. per quam justificatur; pOlest tamen mereri ut non apponatur, ul penitìts ahjieiatnr. El quidem aliqui in lantulll profundUIll iniquitatis devellerullt, ul hoc mereanlur, ut hoc digni sinL; alii verò il.<l vivunl, ul etsi non mereanlur gratiam juslitìcalionis, non lamen merenlur olllllinQ repelli, et graliam sibi sublrahi. Ideòque dixit in qnihu.dam peeeatol'ibns pr~l'cedere qUI) Jigni sini justilicatione, el in aliis quo digni sint obtusione; seu hoc fl'i\'olnlll cst. Opinio qllol'lImdam falsa de occullis Dei disserel/lium carnaliler. 4. Malti yerò de islo prol'unJo qu:erentes rcddero ralionem, atque secllndùm conjccluras ellr(lis sui inscrulabilem altitllilinelll judiciorum lJei cogitare colIantes, in fallllias v:milatis abierunL, dicelltes qll~d anim::c sursùm in crelo peccant, cL secunuùm peccala sua ~d corpora pro mcritis dil'iguntur, et dignis sibi quasi carccribns incllldunlllr. lerunl hi talcs post cogil:.tioncs suas, et volcnLes disputare dc Dci prolùut!o, versi sunt in profulldulIl; dieenles anilllas in eu:lo allie eonver.alas, et ilJi aliquid boni "cl mali egissc, et pro llIcritis ad corpora terrena detrusas esse. Iloe aulem respllit c3lholica fides propter evidemcmA postoli senlcnli~m quà ait, Rom. 9 : Cùm lIondùlJI uati es senI, aut aliquid boni vel mali egissellt, ele. Mcliol' esi crgo fidclis ignorantia, qu1lm telneraria sciClIlia. EI<.,gil erg') cos quo,; ,"oluit gratuità Jl1isericordià~ 11011 qui:! IiJelcs futuri cranI, seti ul lidelcs essent; cisque gratiam detlit, 11011 qui;, tidelcs eraul, seti lil lìcrellt, ait ellilll Aposlulus, -1 Coro i : Misericoruiam colIsecuIII,! S!l11l, ui fidelis essel/l, non ail : Quia fiJelis Cl'alll. Dalur quidcm et lideli, sed data eSi Cliam priùs lIt esseI !iLlèlis. Ila etiam reprollavil (1"0, voluit, 11011 pn'pter futura mcriLa ql!::C pr~"Cvidl!l'ct, v~riLale talD<'U rectissimà, cl il nosll'is scnsiuus l·elllotà. QlIlt'stio. ~. ScLl qUòPl'itur ulrùm sicut dici luI' elegi5se '1U05'

636 daOl ul bolli fierellt et fideles, il:\ eliali't cOllcclli debeal reprobàsse quosdam Ul mali essent el illfideles. Cl nbdurare ul peccent; quod nullatenùs concedi opol'tel. Non enrm reprobalio ila est causa mali. sicut pr:l'ucSlinalio est causa boni; neq~le ob~l1ra.tio i!a facit hOOlincOl malum, quemadmodum mIsericordIa .:Il:it bOllum.

Ali ea qUa! ~emel scit Deull ve! prtr.scil, seml'er sciaI et p,.tr.~ciat, et semper scierit ve! pra!scierit.

G, l'rrelerea considcrari oportel ulrùm ca omnia qU:I! semel scit vel pr:cscit Deus semper scil eL seieril, ae pl',esciaL et pr:I!scierit, an olim scieriL vel pr,,'scicrit quod modò non scil vel pra~scit . Dc pr:rscientià primò respondcll1l1s~ di~ellles. mu.ll:! eum .pr:'l:scìs:iC qu:c modò non pr:escll, CUlli elllm eJlIs pra:sclenlla non sii nisi de fUluris, ex quo i\la qtl,l) fUlura erant pr:esenlia fiunt vel pr:etereunl, sub Dei pr:c~cienlià essc desinlllll,sub scienlià verò sCIllJler sunto Pr:cscivil ergo lleus omnia ab a:lerno qll:C fUlOra eranl, neque pr:esl'ire desini t, nisi eùm fUlura esse desinunt. Nc!(ue elÌlIl pr:escire desinit aliqua (Iure anlc prresciebal, minìlS ('a Iloseit quà1ll anle eognoseebat. Non enim dicitUI' ('x dercctu sciclItire Dei ' quòd aliqu:I pr:I!seierit. :lIi'Illando qu:c modò non pl':esciat, sed ex ratione w:l'bi flllOol est pra!scieulia. PI':escire enim est ante stire alill"ill quàm Hat. ldl:ùqlle non pOLesL dici Deus llr:\ ~ sci\'t', nisi ea qwe fulura sunI. Ilic de 8cicIlliti, dicens Dell/ll scire semper qUa! Beme! acil.

7. De seienlià aulemalilerdicimus.Scit enim

Deus semper omnia qu~ aliquando scii; omnem enim scienliam qU3m aliquando habel, semper habuit, et bahel, !'l habebit. Ad hoc :llllem oppollitur ila: Olim seivit hUlle Itominem naseituru1ll qui lIalus est, modò non scit eum nasciturum, seivit ergo aliquid quod mudò nOli scil. Item : Seivit roundum ~~se creandum, motlò lIon sci t, eum ess~ erean~um, ~\i"quid ~r~o s?ivit quoti modo non selt; cL alta bUJusmodl mfìlllta dici possllnl. Sed ad hoc dicimus qllòd idem de Ila tivilale hujus hominis et mundi crealione, nune etiam scit quod seiebat antequàm fierenl, Iicèt lune el nUlle hanc sciellliam ejus diversis exprimi verbis opol'let. N;Hn quod Lune fulurum eral, lIunc pr:eteriLum esI. ldeòque verba comll1ul:llllla s.u nt ad ipsurn designandum_ Sieut diversis temporiuus 10quenLes, eamdl'm diem modò per hoc atlverbiulll cras designamus, dùm adhuc flllura esi; modò per IlOdiè dùm pra~sens eSI; modò per heri, dùm pnelerita est. lLaque aUlequàm cl'eareLlir mundus, sciebal Deus hune crcandum ; post'Illàlll crC:ltus est, seiL eUIII ereatum, nec est hoc scire diversa, sed omllinò idcm de erealiune mundi. Sicut antiqlli palres credidcrunl Christum nascilurum et JJ1nritnrum, nos antem eredilllus euro natum et mortllUlll; nec lalllell di,'ersa credimlls nos cL iii i, sed eadem. Tempora enim, ul ail Aug., variata sunt, et ideò verha sunt mulata, nOli lidcs. Indubitalller ergo ten~amus DClIm scmper omllia scirc fllI~l!aliqualldo scil. DlSTlNCTIO XLIl_

polest enim amuularc, IOQlll, el II11Jusmodi qll:C à naturfl divinilalis sunt penilùs aliena, cìlm horum instrumenla nullalenùs hahere queal incorporea el silll)llex substanlia. Quibus id respondendmn. arhilror, IIIIM hujuslllodi aCliones, ambufalio sciliceLet loeulio ct hnjusmodi, à Dci pnl<'lllià alien.:e non sunt, sed ad ipS~ffl perlillent. Licèt ellim hujusmodi aetioncs in se lJeus h:tbel'e non possil (Don ellim PII lesI ambnlare ycl loqui el hujusmodi), eas tamen- in crealul'is pOlesl operari, facit citim ut homo amh'Jlel, el lilQll:tlllr, et hujnsmodi. Non ergo per islas aCliones di.vin~c pO!CIILLe delrahitur aliquid, qub el hoc potcst facere OIlUlipOlens.

De aliis objicitur. 3. Sed sunt alia quretlam llu:e Dells nul1alenùs Ca· cerc pntesl, ut peccata, nOli ellim p"lesl mentiri, non paleSL pecearc. 8\'<1 11011 ideò ornnipolellli:e Dd in aliqllo dell'ahilllr "el <ll'rogatur, si peccare non pdsse dieitur, qllia non essei hoc p'ltenli:e seti illlìrmilaLis_ Si enim hoc p0,;sel, orrtllipolens non esset, lIon ergo impOlcnlh!, sed pOlenti:.c impulalldum est, quòd isla non po!est, unde Aug., in lih. Hl de Trin. : ~bgna, inquit. Dei potclIlia. esi non posse menliri. SunI enim qua~dam qu:c in aliis rebus potenti:c depulalltla sunt, in aliis verò minimè'; el qu:e in aliis budabilia sunt, ili aliis verò repl'ehensibilia Sunto Non ergo ideò Dcus millÌls plltens eS L, qui:! peccare non po!esl, ~ùm 0111nipolens nullaLcnìls possil esse qui hoc pOlest.

llem de aliis opponi I, . 4. Sunl eliam et alia qu:cdam qll::e Delts non potc,;t, un dc videturnon omnia posse; 11011 enim 1'01 t'sI morì ,'el falli. llnde Aug., in lib. de Symholo : I)ells omnipOlens non pOlesl mori, non pOlesl falli, non polest misel' fieri, lIee pOlest villei. H::ec Illiqlle et hujllsmolli ahsil ul possit omnipolcns, si enim hlljllsmndi passi()nibus alque defeclilms subjici possel, omnipolens lIIinimè l'orel. Et ideò monstr:lllll' olllnipolens , quia ei h:fc propinquare non valent; potest lamen h::ee in aliis opcral'i.

Quòd omnipo/enlia Dei secund'ùm cltto cOllsiderfl/ur. 5. lIìe ergo diligenler con!iidel'anlihus olllllipotenlia ejus seellndùm duo apparet, scilicct qllòd olIInia facit qu:e vlllt, el nihil omnillò palÌlur; seenndlÌll1 ulfllmque Dei omnipolenlia verissilllè prrediealur, qui!! lIee aliquid cst quod ei ad paliendulll corruptionem illl'erre valcat. nec aliquiu ad facicndllm impedìmcnLum atlerre. Manireslum est ilaque I)eum olUllinò nihil posse pali, elomnia facere posse, pr:rtcr ea sola quilllls ejus dignitas l::ederetur, ejllsque exeellenti:.c derogarelur ; in quo lamen non est minìlS omnipolcns. Hoc enirn posse non esse l posse, sed non posse. Nemo crgo Deulll impotelltem in aliquo dieere pr:esumat, quia ornnia pOlest qu:e posse poteulire est; et indo vel'è dicilur omllipolens.

Quibusdam aucloritatibus tradilur quòd idl!ò dici/ar olllllipo/ens quia polest quicqllid vull. 6. Ex quibuStlam tamen auctorilalihus trauitnr

ideò verè dici omnipolcns, quia qllicquid vult nOleSl. U1I<Ie Aug., in Ench., cap. 96: Non ob alind\'eraciDE OIlNIPOTENTI' DEI, UBI PRIUS CONSIDERATVR QVARE ter vocalllr onlllirlltens, nisi quouiam quicqllid "lIlt DICATVR OMNIPOTENS. i potest. nee volulltate cujuspiam creatul'::e volUlIlat. Nune dc _omnipotenlià Dei agendum est. ubi lis omnipotentis impediLur elfectlls. Idem, in Iib_ prima eonsideratiù occurrit, Quomodò verè Deus dicade Spirilu el Lillerà : Non pOIHSI Deus facere injll. sIa quia ipse esi summa jllstilia et bonilas. Omnilur omnipotens; an qUta Olnnia possit, an tantùm quia ea possit qu:c vull. QuM enim Deus omnia pospOlcns verò est, non quòd possil omllia facere, scd quia polest efficere IllIicqllid vlIll, ila Ul nihil valeat Sil. pluribus auctoritatihus comprobatur. Ail enim Ang., ili Iib. QU;l)SI. veleris ae nov:c Icgis: Omllia ejlls volunlali resislcre quin co:nplealnr, alll aliquo quidcm potest Deus, sed non facit nisi quod convenit modo impedire earndem. Joanlles Chrys. , ili hOIl1. ,'critaLi cjus CL juslili:e. Idem in eodem :PoluiL Deus quàdam de Exposilione Symboli, ait : Olllnip.)tcns ellllCla fa cere silllul, seti ralio prohibuit, id est, vodicilur Deus, quia posse illills non pOlest ÌlnmiIUlllas. RaLionem nempe ibi volunlatem Dci appellare non posse; dieenlc Prophelà, ps. H3: O/lwa vit, qui a Dei voluutas ralionantlis est et :fquissiroa. qUa!cumque volui' fecit. Ipse esI ergo omnil'olens, Ilt Falendnm est ergo Deum omnia \losse. tolum quod vult pO~Sil, unde ApostolllS, nOlll. 9 : Quomodò dica/w' Dells ol1H1ia posse, cùm 1105 multa Ejus, intluit, vol!mlati quis resistil? IIis auclorilalibllS possimus I]Utr. ipsc nOli polest. videlur oslendi quùd Deus ex co lanllÌm dicatllr ornni'1. Sed qll:l'l'illlr quomodò olllllia posse dicatUl', potens, quòd olllllia pOlcst 'II"'! vult, non qllia 0111013 cùm Ill)~ qua:dam possimus CJll ~e ipse nOli potest. Non · pO:;5it.

SENTENTIARllM LIBRI QUATUOR. - W3 . : . DiST. XLI:!. 638 tia ejns exigit : sed nnn cxigiL (,jns juslilia ul l;\cial Detfl'llIinatio prmmil&arllm auctoritatum. 7. Seti atl hoc potest dici quòd Aug., ubi dicit: nisi qnod facil; lIon erf(o pOI esI faecrc lIisi qUtllllacit. Ea~emque jllsliLia exigil ul itl 11011 faciat qllod non Omnipotens non didlUl' quòd omnia possit, etc., tam amplè Cl generalilcr accepil omllia, uL etialll mala in- faclI, nOli aulcm pOlf:Sl fa cel'c contra jllstiliaul SlIalll: non ergo pOlcst aliquid eorlll11 I:,cere IIU ;C dilllittit. cludereL, qu;c Deus non polcst, Ilec vult; non ergo Responsio ad l'l'iits diclufli. negaviL CUlli l'0.,se olllnia qu:e convcnit ei posse. Similitcr cùm dicit . Non ob aliud verl'ciler dicitur on,ui3.' His aUiclIl resplllldCIIIUS duplicem vcrborllm in. pOlells, nisi quolli~m .quicqllid vult potest; non negat telligenliam aperielltes, et ab eis illyolut3 evolvente, eUIII posse dÌ:t1ll ea qu;\! nOli vllII, sed, adversùs illos sic : Non pOlesl [acerc Deus Ilisi quod bOllnlll est Ci qui ' dicclJallt Dcum multa velle IJUa: nOli poteraI, at"- juslum, id est, non pGtCSl facere nisi iIluti 11'1011 si filcere! bonlllll cl juslUm esscI, ,'emI\] est; s,~d IIIlIlta firmai eum posse quiequid vult, et ex eo verè dici potcsl facere qua.: non hOlla sunt IICC justa, ql1ia Ilec omlllpolenLem, non ob ~Iiud, !Iuàm quia potest quicquitl vllit . Seti cave quomodò inlelligas : pOlesl quie- sunt, nec erulIl , nec hcnè fiUIII., nec liellL IJllia nllllfluiti vllit se posse, au C]uicC]uid vllh faeert!, an quic- quill11 ficllt. IIcm quoll secpnrlò oppos~lIm fuit. Non pOlest fa cere nisi <]lIod justitia sua exigit; et, nOli po"uitl "ul! tieri? Si enilll dicas ideò omnipotelltem vucari, qUÌ:1 polest quicquid Vull se posse ; ergo et tesI itl l'accre qllod jlHHiti~ sua exigil ut non fial. DiciPelrus silllilitcr omlliplJlCnS dici pOlesl, vel quilibet IIIUS <juia exactiol1is vcrhufII dc !)CO COllt;ruè non diS:tIlCIOI'IHIl hcatorulll, qllia pOLest Ijuicquid vHlt se cilllr, lIec propri~ accipilUr, Cl in illis loculionibus l'0sse, "t pOle, t raccre qllicquid vnlt facere. NOli cllim dlip l ,~x esi sen.-lIs ; si ellim inlclligas : Non pOlesl faYlllt (:1C<'l'e lI isi ql10d fadl, IIPC posse nisi qnod pOleSI, cere lIisi I!uod sua jllstitia exigit, id eSI, lIisi quoli ,'olulltas sua jltsta vulL, falsum dicis. Justilia cnim be" nOli ,,"test fa(;erc Il"id,\uiti vnll lieri. Vull enilO salws fieri qui sakllidi suni, vCrlllnlamell ces salvare ipsius Dei <Cfjllissillla yolulltas accipitur : qualiler accipil Alig. iila .,'eI'U3 DOlllilli iII Gen. loquellLis ad Loth, IIUII v:dct. ()C\1S anlcm quicquid vult lìeri, polcSI facere. Si ellirn vnlL aliquid !ieri per sc, pOlest illlld ~enes. i 9 : fii 1)1/ pos,l um quidlfllalll (acere dOllec illùc III/roeas, cxponclIs : Non possc, illquit, se dix iL, qllotl facere per se, eL per se facil ; sicut crelmll el lerram per se fecil, qui~ voiuit. Si autem \"Ult /ieri per crea- sille tluhio potel'at pcr potellliam, sed nOli pOleral per Iliralll , ct per éam operalur; sicul pér homines faeit jl1stiliam; qlla,i pOlerat qllidcm, sed nOli volebal, et illa volllllt<ls jusla eral. Si verò per ha~c verba intellid01l111s, ct hujllsmodi artili c i~. El Dell$ qnidem ex se, gis CUlli IIllD .posse facel'e nisi illud Iluoti si fierel, judI'cI' sc l'O test ; homo ~lIlelO vel angelus, quantùmSlilia! ejus convenireI, veruIII dicis. Simililer distillgue que bealus est, 11011 esI potens ex se n~l per se. il!lId : NOli potest facCI'e quod sila jllslitia exigit ul non Opposilio. 8. ScII forfè dices : Nec Dei Filius potesl à se, nee faciat. id cst, non pOlesl racere id quod ipse. qui est Spirilus sanctus . seti solus Paler. lIIe enilO potest à se, SUllllna jllstitia , non vllit l'acere, lalslIlII esI. Si autem qui est à se; Fi:ills alllem , qllia nlln est à se, sed à bis \·C!·j,is illlelligas CUlli IlOIl posse faeere id quod jul'all'C, non potest à se, sed à l'all'e; el Spirilus stili:e ejlls convenire 1I0n potcst, verum dicis. Terlia il/orun! m/io, sanctus ab utroque, Ad quod dicimus quia Iicèt Fi4. Addullt quoque el alia dicel1les : Non potesl Deus lius 110/1 POSSiL à se, ncc operetur à se, potest tamcn et opl'falur per se; sic ct Spiritus S3nctu8. lacere lIisi quod dchel; 1I0n autcllI debel fa(,Crf~ lIisi Ulllle Hilariu>, in lib. 9 de Trinil. : Natura:, in- quod [.. ciI: si t'uim dehet alia faccl'e, 11011 ergo (aci, (Iuit, cui contradicis, hreretice, h:ce unilas eSI, ul omne quod dcbet; si vel'ò facit 01l1lle quod de be!, nee ila per se ngat Filius, ne à se agal; et ila non à se putest fa cere nisi quod debel, nOli ergo potesl lacere agi l, ut per se agal. Per se alllem dicitur agere eL po- nisi quod facit. llcm, aut debe! dimiuere (Iuod dimittit tells esse, quia naluralem habet pOleuLiaJl1 eamdem ne facial , aul non dehet : si 11011 debct, nOl1 reclè diquam eL l'ateI'. IIUa potens est el oreralllr; scd /IIillit; si verù debet dimiuere, ergo 1I0n dellet facere. qui" ilbm habel à Palre non à se, ideò il Palre, non Si :tutelO 11011 debet lIec Jecel. 11011 oporlel eUIII faà se dicilllr posse et agere. homo aulem vel augelus cere: et si 11011 tlccet IOCC IIpurlet eum faccre, ergo gralUilam halJel potentiam, qua potens est. Ideò ergo 1I0n pOlesL facere; non el'~o pOlesl facere lIisi quod l'acil, lIec pOlesL i\lutl dilllittere qllQd facil quin faciaf. verè ac l'ropriè Deus Trimtas omnipolens dicitUl', quia per se, id eSI, naturali polenti. pOLesl qUiCIJHiti quia dehet illnd facere : et quod debel fact're, nOli vult lieri, et quicqllid vult se posse. Nihil enim vult potest illull dimittere. Sl'd ul mihi "idetur, hoc verlieri quod non possil facere per se, vcl per crealuras; lIuIII debcl, v,'nenum habet. Multiplicem ellim el in(L nihil vnll se posse, quoll nori possit ; et Ollllle \"1)]1I13m cOlllinel intdl ig,:ntiam; IICC \)eo propriè (1'1011 VI/Il lìeri, "ult se posse, sed non omne qnod cOlllpelil, qui uon est debito!' f1olJis, nisi fOl'tè ox pro\ "Il se (losso, vllit fiel'i; si enim "ellet, fieret, quia lIIisso; 1I0S verò ei tlchitores SUlIIIIS ex cOllllllisso. Ut alltell1 VCII(;(IU111 e\'acuetUi' , distillgue vel'bi seliSUIll: "oItmlall ejlls lIihil resistere possit. NOli pOlesl llclls facere nisi quod debct, id est, lJìsi lllSTINCTIO XLIII. quoti vull, falsum eSI, sic euilll pote.;l ipse tliei tlebcre OPINIO QUORUMDAM DICENTIUM DEVH NIL l'OSSE NISI QVOD ali'luid, qui.l vult illud. Si aulom dicalnl', non potesl FACIT. ipsc tlici tlebcl'e aliquid, qllia vull illuù. Si aulcm dii . Qllidalll lamcn do suo sensu glorianles, Dei po- calu!', nOli polcst lIi5i quod debet , itl est, nOli potesl Il!lIti~1Il sllh mellsurà coarclare conati suOLo Gùm enim lIisi ilIud quud, si faccret, ei benè cOllvellircL, vcrml} dicl1nt: llnCllsql1c potesl Oeus, et non ampliùs, quid est. Adùllnl quoljUC illi diccntes : Nihil facil aul dihoe est aliud Iluàlll ejus polenliam qua: iII finita eSI, lllittit, ui,i Opt\lII3. et l'alionalJili causà, licèt nobis occOllcludere el restringere ad mellsuram. AiunL enim : culta sit; secundÌlm quam oporteL CUli' f:'ccre ac diNon polesl Deus aiiud facere quàm facil, nec mcliùs mittcre qll;j) facit vcl tlimiU;t. Ratio ellim penès cum faccre id quod facil, nec aliquid pr:Elermiucre de his est, quà illa lacil ct ilb ùimittit; 'luw ratio :l'tcrna est lilla! facil. lstamque primarn suarn opinionem verisiCl selli per lIlallCnS, prxlel' (juam nOli potes! aliquid l1Iilihus argulllelllis, causisque cOlllllIentitiis, necnon facere vcl dimillerc. 111:\ crgo l1lanellLe 11011 potest CI sacrarulII allclorilatl1m lestimoniis munire conanlur quoti facit dimill.cre, lIec quod dimiuiL facere; et ila tlicentes : NOli potest ()ens fa cere lIasi quod bOllum et 11011 pOlest faccre Ili si quod facil. Et ad hoc respondejustulII eSI (ieri; non est aulem juslllm et bOllUIll /ieri IIlUS, ambiguitalcm locutiollis detcnilinailles. Ci·m · ab eo , nisi qllutl facit. Si ellilll aliud justum est el bo- enim tllcitur : Il.ltio vel causa optillla penes Deum est, I1U111 cum facere quàm facil, non ergo facil omne quod quà lacil CUlicLa (jUW facil, et diJlliuil ea I]ual dimittil, jnslnm e~t el lJonum eum facerc ; ~ed quis audcal hoc verum (luidem est, quia in eo vlllulltas eSI a~quissillia dicere? et rcctissima, quà facil et !Iimitlil Iln:ll vult, cOIII,'a Srcunda ralio. qua m fa cere nOli potesl, IICC pr:I'ter cam facere po2, Adduut ctialll: i\vu pote~l lacere, ui"i ijllodju~titest. Ncc utique contra eam fare!'el, nec pnctu etlm

637

(;59

ea qU;.'I) &clt dimiUcret,

PETRI LOMBARDI

qn:e climitLit raceret; sed', eàdem manente ratione et causà, alia roluit lacere, elISia dimillere; lieèl ergo ratio sit penes eum, quà alia facil, et alia diJilittit, polest tamen secundùm e~mdem rationem et dimittere qu:e fatil , el facere qUal dimitlit. Ipsi ctiaIn addunt : Ratio est eum facere IIII:B faeit, el non alia ; et non potest facere lIisi quod ratio est eum.facere, et ila non potest facere nisi quod facit. ltem, ralio est eum dimittere qu:c ruminit, et non potest non dimittere quod ralio est eum dimittere, el ita non potest non dimiltere quod dimittil. Et ad hoe dicimus locutiones ambigllas esse, et.ideò determi. nandas. Si eHim, Clìm dieitur : Non potest lacere nisi quod nlio e&t eum facere, illtelligas eum non posse (aeere nisi eaqu:e ralionàbilia sunI, et ea qll:e si fierent rationabilia essent, veros est scnsus. Si aulem in,telligas eum non posse facere alia rationaùilia et bona, nisi ea qUal vult et facit, falsus eSI inlelleclus. ltem aliud adjullgunt dieentes : Si polesl Deus aliud facere quàm faeil, potest ergo fa cere quod non pr:escivit ; et si potest (acere quod non pr:r.scivit, pOlest sine pr:escienlià operari, quia omne qpod faclurum se p~d- . viI facit, nec lacit aliquid (lUod non pr:r.scivit. Quòd . si prreter pr:eseienliam ejus aliquid lieri impossibile est, omne ergo quod pr:escitum est, fieri neeesse est; ergo aliud fieri quàm lit nullà ratione possibile est; ergo nOli potestà Deo fieri nisi quod fit. ":ce aulem qu:estio de pr:cscientià facilè determinari pOlest per ea qUal 8uperiùs dicla sunt, cùm de pr:ESCienlià agerelur. &1

Tel

Auclorilalibus utunlul' inasserlionel1l .Ul1! opinionis. 5. His alllem iIIi, scrullttores qni defecerunt serutanlesscrutinia, sanetorum anneelunt teslimonia. Dicit ellim Aug. in !iÙ. t lIe Bymbolo, c. i : Hoc solum IIOn potest Deus quoil-m;f\vlllt, per qllod videtur non posse facere aliquid nisi quod vult; sed non vull nisi I]uod faeit, et ila vidclur non posse lIi~uod facit. UlUli autem ila inlelligendl1m est: Id solum non pOlest Dells quod non vult, scilicet se Ilosse. Illem in Iib. 7 -Conress., c. 4, ad Ocum loquens ait: Nec cogeris in\'ilu8 ad a!iquid, quia voluntas tua nl)lI est major quàm potenlia; esset aulcm major, si tcipso lu ipse major esses. Ex hoc videlur quòd Deus nOli possit plura quàm vult, sieut nOli vuh plllra quàm potesl. Sieut cllim volunlas non est major potentià, ila lIec potentia major est voI unta te. Idecìque Sicllt plura non vull quàm potest, ila eum non plllra posse quàm velle diçunt. Sed ad hoc dicimus quia nec "ollultas potentià, Ilee potentia volunlale major est, qUla ulla el e:ldem res esI pOlenlia et voluntas, scilicet ipse Deus. qui esseL major seipso, si vollllltas major esset potentia vel pOlenlia volllnlaie. Nec hàc auctoritaLe ncgalur Deum plura posse quàm velle, quia plura sunt subjeeia ejl1s potenti:!! qllàm voluntali. Faleamur ilaqlle J)cllm plura po~se facere qu:c noil vult, el posse dilIlillcre qu:e facit. Quod ul eertiùs firroiùsquc tenea1111', Scrilllur:c lesLimoniis asseramus Oeum plura pos~e fa cere quàm facit. Veritas ipsa seeundùm Matth., c. 26, ait: An pulaB quia non po""m rogare Patrem

1neum, et exhibebit mihi modò plus quàm duodecim legiones angelorum? Ex quibus vcrbis patenter innuitur quia et Filius poterat rogare quod non rogabal, cl l'aler exbibere quod non exhibehat. Uterque e'lo poterat facere quod non faciebal. Aug. eliam in Encbirido ail, cap. 95 : Omnipolenlis voluntas multa potesi facere qu:!! non VUII, nec facit; potuil enim faeere ut duodecim Icgiones angelol'lIm puglia reni contra ilIos qui Christum ceperllnl. lIem in eodem: Cur apud q\.!)sdam non fact:c sunt virlUtes • qu:c si faCL:l! fuis~ senI, egissent ilIi homines prenitelltiam; et faCIre sunt apud eos qui non erant credi turi ; tunc non lalebit clund nunc latet. Nec IIliqlle illjllslè Deus noluit salvos lieri, cùm possent sal vi esse si vellet. Tunc iII darissima sapienti:!! luce videbitur, quod nunc piorum fides habet, antequàm manifeslà cogllilione videalur quàm certa et immutabilis et efiicacissilUa sil voluntas Dei: 'l'la! multa possit et non veliL. nihH aulem quod non po~~iL velit. Idem iII lib. dc Nalw'à ct Gratia, c. 7 :

Dominus LaZ:lfllm ~lIscitavit in corporeo NumquitI dicendum est: Non pOluit Judam suscitare in mente 7 PotlliL quidem, sed noluit. His aucioritatibuli aliisqllc multis apertè docelur quòd Dells multa POSsil lacete qllal non vull ; quod eliam ratione probari potesl : non ellim vult DClls omnes bomines juslificare. el l.lmen qllis dubit:lt eum posse? Pulcst ergo Deus aliud facere quàm facil; et lamen si aliud faceret, alius ipse non csset. El potelil aliudvelle quàm vull; el, tamen ejus voluntas nee alia, nee nova, nee mulabilis aliquo modo potesl esse. Quod e:si possil velle quod nunquàm voIlIil, non lamen noviter, nee lIovà vuluntate, sed sempit.erlla lltnlùm voluntale velle potesl; potesl euim veli e quoti ab <l'lerno pOlest voluisse; babet ellim polentialll yolendi el nune cl ali :eterno, cluotI lalllclIllcc modò vult, lIee ab :eteru() n,lui!. DISTINCTIO XLIV. AN DEUS PO, SIT FACERE ALlQIlID MELIUS QUUI nCIT. i. NUIIC illud restai diseutiellllnm. ulrìllll meliìls

aliquid pns_il fa cere quàm faeil? Solen I enim iUi serutatnres dicere qllòd ea qu:e faeit DCIIS, nOli plltcst meliora faccl'l~, quia si posset" facere, eL non faeerel, im'idus essei, et nOli summè bonus. Et boe ex simili àstruere conantur; ait euim Aug. in lib. 83 Qu:!!,t., q. 50 : DeIlS quem genllit, quonialll mcliorem se generare non potliil (nilli! ellim Deo melius), dcbuit :r.r/ualem. Si enim voluiL et non pOLlliL, inlirmus est; si potait et nol"it, invidus. Ex quo ,:onfirmatur :r.quaIcm genuisse Filium. A simili volultt dieCl'e quòd si pOlesl Deus rem meliorem facere quàm Tacito invidui esL. Sell non valet hujus silDilitudiJlÌ5 induclio, quia Filium genuit de substantia suà. lJeòque si posseLgignere :!!t!ualem ct nOli giglleret, invidus essel; alia verò qu:e nOli de SubSLaIlLià sua Cacit, meliora facem plltest. '

QUl1!stio quà illi arelalliur. !:!. Verùm hìc ab eisresponderi deposeoeurd1cunl refi aliqu:lIn sive etilm rerulD ulliversitatem , in quà major eOllsummatio ex pressa est, nOli posse esse meliorem quàm est? Sive itIeò quia summè bona esl, ita u! nulla omninò boni perfeetio ei desit ; sive ideò quia lIlajus ùOllum quod ei deesl, capere ipsa non valeal. Scd si ila slImlllè honum dicilur. IIt nulla ei perfecLio lumi lIesit, jalO creatura Creatori :cqual.Ur. Si verò iJeò 1I0n potesl melior esse, quia bonum amplius quod ci deest, capere iI'~a non ,-aleat, jam hoc ipswn non p.l~se defeclionis eSl, non consummationis; el potest esse melior si lial capax melioris boni, quoll ipse polest q"i eam fccil. PotesL ergo Deus llIcliorelll rem facere quam facit. linlle Aug., 10m. ~, lib. 11 , super (;ell., c. 7: Talem poLuit Deus hominem fecisse, q.i lOec peccare posset, lIec veli Cl; et si L:llem fecissci. qllis duhitat eum meliorem fuisse? Ex pra!dictis conslat quòlÌ potest [leus et alia facere quàm Cacit, et qu:e facit meliora ca lacere quàm facit. UIrùm alio ve! metiori modo possit facere quàm {acil. 3. Post h:rc consider:mdum est UlrùlIl alio modo vel meliori quàm facit, possil ea facere qu:c faeit. Si modus operalionis ad sapielllialll opificis rcCcratur, nec alius , nec melior 1II0dus esse potest. Non willl polest faeere aliquid aliter vel meliùs -quàm ' fach, id est, alià sapientìà vel majori sapientià; nillil cllim sapienliùs pOlesL facere quàlll facit. Si veròreferatur modus ad rcm ìpsam quam faeiL Deus, lIicimus quia et alius, et nlelior potesl esse rnodus. Et seeuudùm htc concedi pOlesl, qui a ea qUa! facil, pOlest facere meliùs, el ali lei' quàm facil; quia polest quilmsdam mcliorem modum existendi pra'stare, etquibusdam alium. UUde Aug., in }ib. t3 da Trin., dicit quòd fuil et alius IllOdus nOSlra! libera· tionis possibilis Deo, qui onlllia potest; sed lIullus ali05 lIostr:e miseria! sanand:!! (uil cOllvenientlor. l'otest er~o Deus eorum qUa! facil, Ilu:cdam alio modI) melion, qu:edam alio modo a:què bOllO, qll:cdaln eliam millùs bono faeerc quàm facit; uL L..'Imen lliodus referalur ad qU..'llilalem opcl'is, id eSI, Clealllr&. nOll ali ~apicllliaill Greaturis,

5E~TENTIARUM

LImU QUATUOR. - LIB, I, DIST. XLV. ila 'luoqlle potesl ùiei esse omlll:l. (; /1"..:111 DClIs semper possit omne quod olim pomi/, ..I. Pr:eterca q1I:-e ri solct ul!'i~m Dells semper p()ssi~ Quis sii senSllS hOTllJJl verboruJJI: Dl!us .cil vel Dcus vult; item : Deus 3cil omnia, vet vull aliquid; el quid omn e quoti O\ìlll pOlllilo Qnoù (j::ilJusdam viuclllr didc Deo in his prredicetur. ccnlihlls : Powil DClIs illcarnari, "t pOlllit mori, et 5. Et ubicunu!ue Deus dicitllr scire vcl sciell', vel r~';lIrf(ere, cl alia hlljnsmodi, qu:c modò non potcst. POl\liì crgo ifll;c modò non pOI est , CL ila habuit po- velle vel volcns, h:ec de eo secundÌlm esselltiam dilenliam quaIU modò non habet, unde viùetur po- cuntnr. Cùm cnim dicitur, Deus sci t , vel Deus vulL, lenlia ejlls imminu~a. Ad qnoù dicimlls, quia si- sive Deus est scicns vel volens, essentia divina pr:e . CUI om'nia sempcr scit qu:c a!i(IUanÙO scivit, et dicatur, et Deus esse enuntiatur. Cùm autem additur sClllpcr vull flu~n aliquantlo volnil, lIec unquàm ali- olll/zia, vel aliquid, vel aliqlla, et dieitllr: Dells scii flllam scienliam amiUil, ve! volnlltatem mutat qllam ol/lllia, vel vu/t aliquid, vel aliqua, essentia quidem divina pr~dicatar Ilon simplicitel' et absolulè, seti ila ha bui t ; ila omllia semper pOlest qn:~ aliquanùo rolllil, nec unflll:ìm aliflllà polelllià sllà privallir. Non ut sciellti~e qua: ipse est, omnia subjecta monstrelltur, et volullta(i, qllòn ipse cadem est, a!i(llIid vcl alieSI crgo pri\:lIus pulcntifl illcarnandi \'el resurgendi, licèt non pos~i~ modò incarnari \'el rcsurgere. Situt qua subjecta esse ùieanlllr; ut talis fiat seIiSus : Delfs enim ' j,oluit olim incarnal'i, ila et potest moùò scit omllia, iù est: Deus est cujlls scienti:e qua:: ipsius incarnati"; esse; in quo ejusdem rei potenlia mon~ essen lia est, omnia subjecta sunto Similiter: Dcus Slra I III', L: enìm olim scivit se resurl'ectul'um, ct vult h:ec , vel il!a; iù est: Deus est cujlls volunlati modò sciI se resurrexisse. Nec est alia scientia qu::e ipse est, h;ce sive iIIa subjeeta santo Volens ergo illuù olilll scivisse, et hoc moùò scire, seù eatlem sive velle ùicilur Dtlus secllndùm cssentiam cujus voolJlllinò, Et sicut voluit olim rcsurgere, et modò rc- luntas essenlia est sempitel'na et immutaùilis (licèt surrexisse, in IluO unius rei \'oluntas eXJ?rimitul'; ea val'ienlur ctlranscant, qUal ei subjecla sunt), qUal ila potuit olilll nasci et resllrgere, et mollò ipse Pl)- UOII potest esse illjllsta vel mala, quia DClIs est. leSI nallis l'lIisse et resurrcxissc, et ,e,;t ejusdem l'CI Quòd Dei vo/uJI/as SUlnllJè bona causa est omllium qure naturali/el' sUIII : cujus causa 1I0n ~t qurel'ellda, quia potenlia. Si ellim Dosset modò nasci et resllrgere, lIul/am flabet, cùm siI re/ema. non es,rt idem posse, Verba cnim diversorum tem4. Ha:c itaque summè hona voluntas causa est porllID diversis prolata templlribns, et diversis adjnaeia adl'el'biis, ellmdero facinnt senSUlD. ut modò 10- omnium qu;c lIalul'aliter fiUllt, "el faeta sive fulura clllclltes dicimlls : Isle potest legcre hodiè. er;ls aulem sunt; qUa! nullà pl'inventa est causà, quia a~lerlla est. dicemus ; ISIC pOlest legissc, vel ; Potuit legere heri ; lùeòquc causa ipsius qu:crenda lIon esl. Qui enim ejlls uhiqnc IIl1ills rei monSlratul' potentia, Si alltcm dil'er- causalll qua~ril aliquid majus ea qlJ:erit, CÙIIl nihi! eà sis telliporitJIIs IOfluellte" ejllsdem temporis verbis et majus sito Unde August., in lib. ~5 Qua:st., q. 2.8 : ad"erbiis utamur, clicenles hodiè: ISle potest legere Qui Ilua:rit quare volùcrit Deus llIUntlUtll lacere, cauhodiè, Cl dicenles cras : Iste pOlest hotliè legere, non sam qu;erit "olunlaLis Dei. Omllis :mlem causa effiidem seti dil'ersa dicimus eum posse. Fatealllnr ergo ciens majol' esI «lO quod ellicitur. Nihil :mlem majns Deum semper pos,e quidqllid semel pOlllit, id eSI, est vol~nla,le Dei. Non crgo ejus causa qu;ercllda esI. IJabcl'c omllem illam )lolentiam qua m semel lIabuit, Idem 111 libro cUIMa Mallieha~os, si qui dixcrinL : el illills omnis rei pottmtiam cujus semel habuit; seti Quitl placuit Del! faccre crelum et terram? Besponnon semper ]losse facere ornne illud quod aliquando dentlum est eis : Qui voluntalem Dei lIòsse desiderant, potnit f:lccre (5) : polest (Iuidem facere aUI fecisse causas, et vO,luntatem Dci sci l'e qua!ruu't, quòd "olnn(fuod aliqnando potuit. Sinliliter quidfluid voillit et las Del omnJUlll que SUlil ipsa sit causa. Si cui m habct \'ull, iò est, omnem quam babuit voluntatem. et modò causam voluiltas, esI aliquid quoti antecedat volullt~ habCl, lIon tamen vnlt esse l'cl fieri. Omne quod ali- tem Dei, quod neras est credere, Qui ergo tlicil : quando voluit esse "el fieri, seò "ult fuisse ve! faetum Quare fecit \)eus crelum et tcrram? Respondendum est ilIi : Quia vult. VulllnlaS euim Dei causa est cmli esse, Ila el de scientià Dci dicendum est. et terr:e; et itleò major est voluntas Dei fluàm crelulll DISTINCTIO XLV. cl terra, Qui aulem dieit : Quare voluit facere crelmn DE VOLIlNTATE DEI. QlJAi: ESSENTIA DEI EST !l!U ET cL terra III 1 majus aliquid qua~riL (Iuàm est VOlllllt:l5 AlTERNA, ET DE SIGl'iIS EJUS. Dei, Il:hil alltem majus inveniri pOlest. Compescat sa :I.. Jam de l'(lluntate Dei aliquid pro senslÌs nostri el'g~ hllllJana IClllcrilas, et iù quoti non est non qu;eral, imbcci llit:lIe dicendum esI. Sciendum est ergo quia Ile Iti quod esI non inveniat. Ecce his aueLul'ilatibus vohllltas sh'e yolcns ÙC 0('0 secunuùm esscnliam tI- :Ipertè ir.sinuatul' quòd vulunlalis Dei causa nulla est ' citur, Non esI ellim ei alilJtlid velle ct ~lil1d esse, se.! et ideò querenda non est. omnillò idem. Et sicUI itlem esI ei essI) bonulIl flulÌd Quòd vululltas Dei prima et ,u/llma causa est onmiwn. esse [\ellln , ita idem eSI ci esse I :)iClIlCIll Iluòtl es,e ~. !olunt~s ergo Dci, ut ait Aug., lom. 4, iII Iib. 5 DCllm, Nam voll1ntas quà scmper vulens est, non ar- de fnn., pnma ct summa causa est omnium speeiefec l.l\s vel mOllls est, qui iII llellID cadere nOli l'alet, rum atque motionum, Nihil enim /iL quod non de inseù diriJl3 usia quà l'oklls est Deus, et hujuslIJucli, teriori alque intelligihili aulà sUlllJJJi imperatori:> Qllòd licèt idcm ,it Deo velle quod esse, Iton lamw pote~1 egrcdiatul' sccunùùm inelfabilem jusliliam. Ubi eJJiul dici DCIIS esse omllil/ quce t'ult. non oper~tu.r 9u?d vult Dei omnip~tcJllis sapicl'lIia I 'l, El licèl itlem sit Deo l'ellc quòd esse, non (amen qu:e, pe/'/lIIgu a ~ne ,usque ad fine m /orlilel', et dispollit .liccuu um esI Deum esse omnia ql1:'C l'ult; quod qui- omma suavllel', ~aplcJJt. 8, t; et non solùm faeit e,I dam dc Dei voi unIate non rectè senliclltes, nobis ob- qu:n perseveranlia consueludillis aùmil'ationem nOli jiciunt, dicenles : Si idem est Deo ,'elle quòtl esse, atlmiUunt. seu eliam ea qu:e proptcr rarilatem et inergu cùm dicimus Del1m velle OIunia qu;c facil. dicimns solitum eventum mira vitlenlUr : ut sunt defecLus Iuelun esse omnia qu:e racit : alioquin non ibi ilio verbo minarium, et terr:e 1JJ0tus, ct mOllsll'osi animantiU!ll itlelll significatur, quod significatur hoe verbo eSSI-, cùm parlus, eL his similia; quorum nihil iiI sine \'olunlaLo de Deo di cilllr, Et si ila est, non semper diciLUJ' de Deo ile!, sed plel'isque non apparet. lùcòque placuit vanil'clic secundilln essentiam, Si \'erò secundllm essen- talI ph:losophol'um etiam causis aliis ea attribuere liam non dicilur aliqu31ldo, quomodò ergo dici iur de cÌlm ymniuò vider~ non possent superiorem ca:lcri: Deo? relaLivè enilll Itunquàm dicitllr. Ari quuu di.;Ì- olll,lnllU,s C:lusam, Id est, volulltatcm Dei. llaque nOli IIlUS quia licèL idem penitùs sit Deo l'clic (juÒll es~e, IlISI Del \,o!ulltas causa prima est sanitalis, :cgri!'Jtlinon tamen potesl dici omnia qu:e ,'ull; sicut idem est nls~ pr;enuorum atque prenal'llJl1, gratial'um et re tl '~ lJt:o cssc quòtl scire, nec lame·n sicut scire omnia, butlOlJ~m, Il:l!C crgo sola est, uude ortum est quiùq uid e,t, ctlpsa nOi! est orta seti ;eLerna. (:'i) Hìc conll'~dicitur ~l:1gistl'o il plerisqllt~ moderQuivlls lllodi3 accipilllr lJt'i voi/dIte/s, nis UClc:tlll'ilJlòS, 6, llìc n(HI eSI pl'a:tCI'CuIltlulll lJollls quòd S<tCltl (Hl

PETRI LmlBARDI Scriptura de volontale Dei v:lriis modis loqui eonsoevit; eL taDlell non est Dei volulILas lIiversa, sed 10culio diversa esi de volunL,le, qui:1 nomine voluntalis diversa accipit. Nam volUIlLaS verè ac pl'Opriè dicilor qu:r in ipso est, et ipsius essentia esi; el hrec ulla est, lIee llIuhiplicilalem recipil, DCC mutabiliLatcm, qure inexplel;l esse nOli plltest: de quà Propbela ait, psal. H5 : Or/mia qure,'umque IIolllit DOl/iinul (ecit. Et APOSIOlus" ,Rom. 9: Voluntali eju, qMi, reQl/it 1 El Rom. t2 : Vt probelis qutB siI voluntas I)ei bOIl4 etbenl'placen. el perfecta. Et hree volontas rcere appellalur )lCne"lacitum Dei sive disposilio. Quòd secun!iùlll {i3uram dici/ur volllntas Dei prreceplio, proliibilio, con5ilium, permissio, operatio; et ideò plurall/er dicit Scriplura vo/unlatu. 7. Ali1lllanòo vel'ò sccundùm quamdam figoram di c,~nlli volunlas Dei vocator, (jllòd seCllllùùm proprielalem non est volulltas ejus : ut prrecpplio, proflibitio. consili,n" , nce non prremiSlio el ol"-"/Ilio. Ideòque plllraliler aliqoando SCl'iptllra volulllaies Dei proIJIllIliat. Unde Prophela, psal. I iO : Magll4 opera Domini, exquWla inonlnes votullta/es ei"'; cùm non sit. nisi ulla volunlas Dei qUal iJJse est, plur.\Iitcr lamen dicit volunlaleS, qoia volunlas Dei variis modis ae pro ,diversis acciJlilOr, ul dictllm est. ha etiam idem prophela pro pier ml.lltos eJfeclus miscricordi:p eL juslitia: plllraliter~dicit, psal. 88 : Misericordia, Domini iII relemulil cUIl/abo. Et psal. t8 : Jus/itire f)omi"i Tectre, lreli{icallies corda; cùm lamen iII Deo ulla sit misericordi:l, IIna justitia. cl IIna cademque siI misericordia qu:& juslilia, seilicet divi,,:\ osia. Quare prreceplio et pro/libilio el consi/ium dicanl.,. Dei voluntas. 8. I,14ò antem pr:rcepLio et prohibilio alqoe consilium, dlm sinl tria, dicilur t:IIIlCn. 1I1101ll11001i11UC . l'Ortlm Dei vnlulIl:1S, quia ista slInl si~l1a divill;e vo10lltalis : (IUellladllloùùlll el signa ir;e diclllIlUf ira, et . dileclilJllis sigua dileclio appellallLur; cl dicilur iralos Deos, el (amen 11011 esl ira iII eo aliqn:J, sed signa t:mtùm qll;P. forìs lillnl, quilllls iralus ostclldilor, ira ipsius nomillantul'. EL esL tigora dicelldi sccUlldù", qna," 11011 est f:\lsum qnod dicilllr; sed verllm qllCld dicilur, slIb lropi III111ilo ob!lmbraLur. El seconllì"" bos lropos divers:c \Olunla!eS Dei diellntur. qnia diversa sunt illa qual per lropom volunlas Dci ùiCIIII tu l'. lJ bi vo/mllas Dei l1TO prrecepto et consilio llccipiatur. 9. Pro pr;l'cepto nCI aLllue consilio 1l/lleSl accipi vohmlas; UI Mallh. 6 : Ha/ volulltas tua sicu/ in ctElo el iII terrà. Et Maltll. t et : Qlli (acil volulitalem Patris mei qlli iII cretis esI, il'sC (l'ateI' mells , el soror, et nill/er est. Et COlllra h~nc vnlllntalem lIIolta fiunL. Ulille Aug., 10m. 3, iII lib. de Spil'Ìlu el Liucrà, C. 13: 111lìdeles, i\l!(uil, conll'a vlllunlatem Dei raciUnL, cùm ejus E\'angelio 11011 crcdunt. Qllùd Deus 11011 vllit llb Iwmillibus fieri omnia fJ1UB prlI!&ipit. vel 11011 fieri qufI! T'roMbel. iO. El si ilIa dicantur Del volulll:\S, ideò Iluia signa SUllt dh'in:c "nllllllatis, non esL lamen in lelligend oIII J)cUln omne illud lieri vl'!le quod euicumqllc IlraleipiL, ,'e! nOli fieri quod pl'ohibuil. Pra!ccpit ellim Abl"dh:.c immolare, filillm f1ec lamen voluil; nec ideò pralCepit uL id fj(,ret, sed ul Abrabal probarelur fides. El iII EV3ugeliu pr:ccepit sanato ne coi diccrel; iIIe aulelll pr:cdicavil ubi11lle, intelligens Deom non ideò prohibuisse qoin ,'ellel OpOS SOOIll pr:cdicari , sed oL darel Cormam homini laudem bumanam declinalldi. De permi.sione et operaliolle, ubi dicanlur Dei 110lUIIIUl.

I J. }'erlllissio qlloque Dci et oJlcralio volontas Dei IIppellalltur, qualitcr accipil Aug. in Ench., cap. t)5, dicells : NOli lit :Iliqllid lIisi Omnipotcns fieri velit, ,'el sinendo ot lial, vel ipse raciendo. Nec dobitandum est Deom lacere uenè, etiam sinendo fieri qo:ecumqlle fillnl malè; non enilll hrec nisi justo jodicio Dei sinit, aL prOreClò bonuOl est omlle Ijood jostum est. Ecce bìc: mallirl!Slè habemus Dei voluulalem appellari ipsius

operalionem vel permissionem. cùm dici! non fleri aliqoid nisi Omnipolells fieri veli t, ohi includit Cl bona et mala omnia qUal fiont. Ideòque apel·tè distingoi! quomodò Deum velle dixerit, ne eàdem ratio:Je intellillcretor velle oona et mala, sobdens: Vel ,inendo IIt fiat, hoc quant.ìm ad mala dici!; vel : l pie (aciendu , hoc qo:mlùm ad bona. Mala enim sinit fieri, sed flOII radL; hona wrò ipse Caei!. Ideòqoe dixit eom velle. qoia et nolells mala sinil, et volens bona operalur; et ob hoc permissio et operatio volunlas Dei dicuntor. Qui1UfKe supra 31Int proposita qure dicunlllr scculldìtm troPllnl, el ideò dis/illguat lec/or ubique pro q'lO eorulli aceipitllr IIolllntas. t~. Quinque ergo supra posita sunt qOal diclIIIlur Ilcclmdùllllropum Dei volonLas, quia signa sont di\';II:e voloutatis, qo:r. ona est et immlltabilis , sciliccl Lld beneplaeitom. Ideòquediligentcr distingoaL lector.uui de volunlale Dei Seriplora commlllUOra!, juxta qllem modllm accipi opol'leat, otrllm pro hcnc(llacito Dci ali pro :\li'1uO signorum ejus. Maglia ellilll esi aJbiuenda discre!io iII cQgnilione divin:c volontatis, quia et beneplacilom Dei est volulltas ejus, et signum beneplaciti ejus dicilor voluntas ejus. Sed beneplaciLum ejus reLerllum est, signOIll verò beneplacili ejus non, et eonsonat rerullLelfeelibus belleplaeiLum ipsius, el ipsi effecIlls rerlllll ab ilio non ùiscordallt. Fit enilll omne quod beneplacito vull lieri; el omne quod IIon vult fieri, lIequaqllàm fiL. Non ila aulem ,est de signis, quia pr:ecepit Dcos multis ea IIUal non facillllt, et prohibet qu:.c non cavent, eL consolit qme non implcnt. DISTINCTIO XL" I. lLLI SENTENTI Al QUA DlCTUH EST DEI VOLUNTATEM NON POSSE CASS.utI, QUA: II'SE EST, QUAlDAM VIDENTUR

OBVIARE .. :t.:Hìe orilor qu:.cstio. Diclum est eDim iu SlIpcl'ioribus, el aucloritatibos comllloaillllll , quild \'uIUIlI:JS Dei, qOal ipse est, qOal beneplaciLulIl eju.; v()L'atur, cassari non potesl, quia iIlà volulllaLe feci/ qua~cltlllqlle tIO/ldt in c~lo et in terrà. cui, teste A poslcl0, Ilihil rc,istit. Qoreritor ergo quomodò accipiendum SiL quod ApoSIOlos de Domino ait, t Tim. 2 : Qui vlIlt ollmes homilles salvos fieri. Cùm enim lIon omncs salvi fian!, sed plures damnenlur, videlur utitjue non fieri 'luod Deus vult fieri, homanà scilicet volunLate impedienle ,'olunlatem Dei. Dominus qooquc in EvangeliQ illlpiarn civitalem compellans, Manh. 25 : Quo/ies, inquit, Va/Ili congregare /ilios tU08, sicut gallina congrega/ pullos SU08 ,ub alis, et noluisli ? Ita l'liam h:Ee dieontur lanquàlll Dei volontas· superata sit hominum volunlale. et infil'missimis nolendo impedienlibos non poloerit facere POlentissimus quod volebat. Uhi est ergo illa ollluipotentia, quà in cre/o el iII terru, secundùlII Prophetam, omnia qurecumque voluit (ecil ?et quolllodò VO/UIlta/is ejus, secondùm Apostolum, lIihill'esi'li/, si colligere Iilios Hierusalem \'Oloit, et 1I0n fccil? H:cc eli illl pr:rdictis plllrilllùm obviare videnlur. Solurio ,qllomodò inie/ligendlllll siI illud : Vo: .i COIIg"egare, et noluisli. ~. Sed aodiamos solotionem, ac primilnl qllomoJò accipiendom sit iIlud quod Domillos ail videamus. Non enim ex eo sensu illod dictom est, ut ah Aog. in EIICh., e. 97, prredicLam qorestionem solvens, quasi Dominus voluerit congregare filios lIierusalem, eL ilon sit factum quod voloit qoia ipsa uoloeril, sed pOLiùs ipsa qoidem filios suos ab ipso eolligi uoluit , quà tamen nolente, filios ejus collegil ipse Ollllles quos voloit; qoia in cre/o et terrd non qu:rdam voluit et (ecit, quredam verò voluit et non (ecit, sed olllnia qurecumque IIOIllit (eeit; ot sit sensus : QUQ/ies volui COljgregarI! filios luos, et noillisli? id est: QlIotquol congregavi meà voluntate semper effieaci, le nolcnlc rcci, Ecce in evidenti positom eSI qoòd i1Ia Domini verlla superioribos 1I0n repugnant. Quomodò intel/igendulIl sit iUud: Qui vult OlimeJ IlO/IIillu III/VOI {ieri. 5. None ,'idere restal quomodè etiam pr:cmlssa

SENTENTlA.mm LIIlRl QUATUOn. - Lln. I, DIST. XLVI. verlia Aposloli praldiclis non conlr.:ltlicant, qui d~ hìc apertè Itabes qliò1l vOllum est mala esse: olllllis aulem honi ()eus auelor est, qui vllilolllne bOIlUIll eSSt~ Deo loquens ail: Vu/t ollmes h?"!lIles .SII/VOS {i~r,. quod est. Cilm ergo bOllutn siI mala licri l'el esse, ergo Quorum occasione verborum mulll a ver,!alC denael mala \'ult lìeri vcl csse. llis atque aliis hujuslllodi ,'crulII, dicenles Deum milita velle lìerl qUal Ilon finnl. Sed non esI inlelligendum (~à ralione illud esse ralioniblls et aucloritatibllS utunlur qui dicullt Veu:1I diclnlll ,qu~si ()eas velit aliquos salvari et non sal- veli e mala esse vellicri. venlllr. Quis enim lam impiè desipi~I, ul dicat Deum JJìc ponit ratiolles ilio/'um qui dicunt Dei vollwlate 11011 lIIalas hominulII volllnlaies quas voluerit, et quando fieri IllUla vel 1/un eS,le. volueril el ubi volucrit, in bonum non posse couver6. Ila verò (lui di cllnt Dei voluntate mala nOli fil ~ ri lere? N~n esI utique verum quod in psal. f t5 dicilur: velllon esse, linùllct:oniblls pr:crnissis ila respolltleut, Qurecumque volllil {ecil, si ali(lua voluit et 1I0n fecil; dicentes Lleum lWC velle mala fieri, nec velle non fieri; N, quod est indi~nius: Ideò non feci t , I)u(j~li~m, Ile vl'l nolle fieri, sed lanlìllll non ve Ile fieri . ~i euilll fieret quod volebaL Omnipolens \"01 ullIas hOlllllllS IIn- "ellel ca /ieri vel esse, f"ceret utiqlle ea fieri l'el esse; pedivit. ldeòque dIII, audimus, et in sacris Lilleris ct ila esseI aucLO.· maltlrum : non est autcm auCltlr ICllimus, quÒtl velit omnCB homi"es sa/vos fieri, non malol'ulll, ut sanCIOl'um prolestantur allcLOrilall!S; lamefl ideò debemus Ollllliplllenlissinl:e [lei vohmlati non ergo ejlls \'olunlale liullt mala. lLem, si 1I01!et aliquÌlI derogare, sed ila iutelligere quod scriplum mala lieri, vel vellet non fieri, et lamen lierent, omniest, vu/t Olllfles IlOmilles sa/vos fieri, lanquàm dicerclu~ potells 1I0n essei, cimi e.ills volllnlas human:e voluunullum hominum fieri sal\"um nisi quem salvum lieI'l tatis effeclu impcùiretur. Ideòque 11011 conceduot ipse voluerit : nnn quòd nullus sit hOlllinum Il!S! quem Deum vellfl mala fieri, ne malorulII auelor illtelligatul' ; sah"um fieri "elit, sed quòd nullus liat salvus IlISI qucm nec concednllt eUIII "elle Il.ala nOli lieri, ne impOlcns \'elilsalvari; el ideò rngandus esl ul \'elit: 11UÒÙ nece.se esse videalur ; seù tanlùm dicunt eum uon velle lIIala estlieri si \'oluerit. Non esl ellim creùelldus Omnipil- lieri, III nOli allelo.', seù pcrn.'ssor Illalorulll monsU'clens aliquiù voluisSfl fieri quod facIlII1\ IHln sito Sic tllr. Vnde et Evallgdisl:t, JiJan.f, llhi oSlendit DeulII ctiam inlelligiwr illud Joan. 1 : ll/ullIinal O/Melll ho- 3uctorem essc OllllliulIl bOllorUIIl diccns : VI/mia pe!' lIIinel1l vellieutem in hUIIC mundum; 11011 quia lIullus ipsunl {acta SUlI/, COllSel]UCnlel' rnalorum auctorum eSiiC hominllm est qui nOli ililiminelllr, sed ((uia nisi ab lIegat diecns : 1':1 sille ipso (octUI/1 eslllihi/, id eSI, pecipso nulllls illuminatur. POlest et alio moùo iUud in- catlllll. Non llixil per cum faClulIl esse, l'el eo .lIllellle lelligi , dlìm lamen credere nOli cngalllUi' OllllllpOlCII-: et invito, sed 13ttLÙm sine eo, id est, sille ejns volufltem aliquid ficri voluisse, l'actllll'IjUe non cssc, IjUl l.'lle, quia non ejus volulILale lit peccatum . Nnn erg .. sine u!hs ambiguilalibus sive iII crelo et iII lerrà, sicul Deo volenle vel nolente, seti lIon volente; liullllllala; Verilas canlat. omllia qurecumlJue vo/uil (ecil; profeclò quia non snbest Dei voluntali ut malullI Hai \'cl nOli lacere non voillit qua~culllqlle lIon fecit. Ex his apcrlè fiat, sed ut lieri sinat, Qnia bonum est sillcre llIala oSlendilur qllòù Oeus eà volunlale qU;!! ipse cst, nOli fieri: et lltique \'olcn:; sillit non volens Iliala, seli vull aliquid lieri quod 11011 fiat, ncque nOli fieri quod volens sillere sinit ut ipsa fiant, (Jllia nec lIIala SUllt /iat. bona, nec ea !ieri vcl esse bonum est. Otrùm muta Dei volulltate fiant, an eD no/ellte. (Juomodò illtelligendulIl sit i/lud Aug ,: Al ala fieri 4. Ideù(]lle, Cìlnl eonstel oJllnia bOlla qna! fiunt ejus bo:nrm est. fieri \'011l1l13Ie, CJua~ si Hai IInll el IIl1l1alcllùs licrcnt, 7. Quod verò Aug. ail : Mala lìeri Lonum est, nee reclè qu:ui solelulrùm cl tnala omllia qUa! IiUlIl, id sincreul\lr mala ab OmnipOlcnli bono licri, lIisi hoc est, peccata, Dei fiant VOIUIl13lc, an nolcille co fialtl. essel honllm, \II ea essent, ca ratione ditlullI esse Super hoc dhersi varia selllienlcs sibi conlr3diccre asscrunt, Iluia ex malis Ifllal finnl J)eus hon1 elicil; ill\'elliuIlLUr. Alii enim dicuttl quùd J)eus vulllllaia esse IIce ipse penniuel'Ct ea liel'i nisi de eis bOlli aliqnili vel fieli, non lamen vull .uala. Alii VCl'Ò IllIÒd ncc ' "1t faceret, Unde Angusl., in eot.!em IiI>. Euch., c, t t, aperlò mala esse nec licri. In hoc lamen cOllveniullt el hi ct indicans pr:l!tlicLOrulII verborulll esse lalclII illLelliilli, quòd ulique falelltur DeulI) mala 11011 ,'elle. Ull'i- gellli:ull, ait: Deus Omnipll!eIlS, cui rerum est Slllllllla '1l1e verò raliollibus et aucloritatiblls iJlllilUlllur ad potestas, .cùm sUlllmè bOll'JS Sii, nullo modo sineret lIlunienùam suam assedioncm. ali(lllid JIIali esse in operiblls suis, nisi IIsque aùeò essei olllllipolens et bonus. IIt benefaceret ctialll de Qliare diculll quidulII Deum velle mala esu vel fieri. malo. Item in codell', 10m. 5, cap. t 7, : Melii,s judi5. Qui enim dicllnl Dcum mala velle esse vcl fieri, sU:lIn his modis mUlliuflt inlelllionem : Si enim, in- cavitD,~\ls tle malis bona !:'r.ere, quàrn mala nulla pcrquiunl, lllaia non esscvcl non heri vellct, nullo modo miUerc. Ex hoc ila(Jne sen~u dictulll e!a acverum esI: BOllum esl m:lla lieri, quia ex malis qu:e fìUIlI, bOllis esscnl vclliercnt, quia si vnlt ea uon essc ,"elnllil fieri, elllon pOlesl id efliccre; ~eiliccl, ut llOIl sinI vcl non «(lui sccundùm pl'oposilllm vocali sunt sanCIi) acciùie fianl, ,'olunlali ej lls ct potenli:c aliquio resislil, cln(:n honil.'\s, ili eSl, IIlililas. 'f~ i iblls ellim, ut ait Apostolus, est omnipolcllS, quia nOli pOlesl I]uod ,"uIL; sed im- iII bonulll cooperanlur 'llllnia eliam mala, quia cis pl'osunt, qu::e aliis hicienlilllls obsullt. Ullde eliam alipOlen;; eSL siculi et 1105 SUIIlUS, qui quod \"OllImus qual.doque non pOSSUIllUS. Sed quia olllllipOle,l!S est quando in Scripturà legilur malum l'Ipl'ellarì bonum, et in nulio impolcns, cerlllm est nOli po!;se fi eri mala ut Bieron., tomo 9, Commenl. ad cap, i4 Marci: vel esse nis! eo volenle, Quomoùò ellim invito eo et Malum, i/l(luit, Jlld:c bonulIl fuit, scilicet nobis; ncc Ilol entc posset av aliquo malulII fi eri, dilli scriplum si bonum est illi vel illi, illùe seqllitur quod simplici. sit Rom,V : Volrmlali ejlls quis resistec ?::iupra eli:lln ùixit tel' bonum est, quod in se et facicnli bonulll e~t. AlIg. quia necesse est !ieri si ,·ollleril. Scd vull mala QUlldriparlita bOlli acceplio. !ieri aut non lieri. Si vult non fieri, nOil liunt: /iunt 8. Est enim aliquid quod in se bOIlUIll eSI, et cui aulem, vult ergo fieri. ltem hOIlUlll est mala essc vcl fit ; sed 1I0n est bOllum facienli, ut cùm sllbVCllitlll' !ieri, :llioljuin SUHtlllè bonus non penuillerct ea liel'Ì. paupel'i, scd non pl'opter Dcum. El aliquid hOllllll1 in lillùe August. in Ench., C:lp. UG : Qll:tmvis ea, inquil, se et facienLi, seù 11011 ei cui fil, ul cùm veri lati pro· pler Veum alicui non obedicllii pra:ùicallir. El ;,li!Jl:i,.\ (IU;C lltala suni, in quanlUlll mala sunt non sunt Lon..1, lamcn Ul nOli solùm hona, sed etiam sint et mab, in se el laciellLi et ei cui iiI bOllII 111 , ut CìUll vel'il:\5 bOIlUIll esI. Nam nisi esset hoc bonum ut esselll ct pr;'Cdicalur propler Deum creùemi. Unoe Apostulu; : Bonus odor aumus Deo, aliis odor vitre, aliis odo/' morli.f. lIlala, nullo modo esse sincrcnlur ab omnipolellli bono; cuiprocultlubiò quàm facile est quod vllh faEst antem aliud quod nec in se bonullI est, el f:,ciellli cere, tam facile eSI quocl nOli vult esse lIon sinerc. nocel, et damllat nisi pOlnileat, ut malum : valcl lal13\c nisi credamus, periclitatul' 1I0SIra eonressio, quia meli ad aliquid. Vt enim ait Aug. iII Ench . , cap. JO uos in Palrcm Offillipotentcm creuere confi~cmur. Ec~e et 1t : A sUlIIlllè et flllalitcr CI illulIuLabiliter l'I'jnitatc

Gi5

PETRI LmmAIlDI bona creata slmt omflb ; Dec summc ncc immutabililcr bOlla, sed tameu bona, etiam singula. Simul verò universa valdè hona, quia ex omnibus consislit IIniversitatis admirabilis pulcbritudo. In qua etiam illud quodmal~m di~,itur, benè ordinatnm, cL lo~o suo posilum, emlllcnlllls commendal bona, ut maglS placcant Cl 1:Jllllahiliora SInI, dùm comparanlUl' malis. Qllòd mata Imi!'ersitali va/ellt. et (acienlibll5 sua propria, ve! palicutibus aliella prosunt, e/ectil lame/I. 9. Hinc paLclquòd ex m~lis qUa! finntaliqnod proveni! bonuIll, dùm bona magìs placelll cL laudabiliora existUnl, lpsis etiam facienlihus, ex malis (Iua! f:lciunL interdum buna proveniunl, si sccundùm p'roposilum lOC<lti sunt SancIi. Talibus enim, ulaiL Ang.,tom. 7, m lib, de Correctione et Gralib., c. 9, uSlllle adeò Deusomnia cooperatur in bonulll, ul si qui horum devianLel exorbilalll, etiam hoc ipsum eis faeiat prolicere in bonumTquia humiliorcs redeunl, aLque doctiores, ut Petrus. llla etiam malaqu:E ab iniquis tìdeles p,iè perferunt, ut aiL Aug., in lib. de Trin., ipsis utique prosulIl, vel addelellda peccala, vcl ad cxereelldam probandamqne. jnsliliam, vel ad de .. mOllsll'andam hujus . viL;c miscriam. Ideòque cl Job' Dei manum, et Aposlolus Salana!slimulum scnsil; et utPorCIue henè profecit,(IUiamalum benè portavit. Ex pl'l1!dic!il coneludil ostendens eue bonunJ fieri /IIala militi. Illodi&. i O. Si quis igitur diligenler attendat qU3l scripta sunt, farile esl Poi pereipere cx malis bona provenire ; et ex ralionc diclum esse quòd bonum esL mala ficri "cl essc, non quia.malum sil honum, vcl qili,a MnUlII siI malulO fieri. Non est enim bonum maluro fieri ab a!icluo, quia non est bomim ul alil}uis faciat malum. Si enim hoc essel bonum, profeclò hujus Deus auclor esse t, qui est auCLor ontllis boni. Quòd si buju!! l)eus auctor esl, co ~ aucLore hOlllo agil mala, el ila eo auClore homo fil deLerior. Etsi eo auclore homo lil deterior, tune eo vole.nlc homo fil deterioro Idem eSl ellim dicere aliquid fiel'i Deo auclore, quod Deo volellte : Deo aulem auClore homo noo fil deterior, ergo non [)eo volcote, ul Aug., 10m .• , QU3lst. lib. 53, (l' ;:;, aperlè astruil à minori, dicens ila: Nullo sapientc homine auclore fil homo delerior; tanta enitrl cst iSla culpa qUal iII sapieulem bomillem cadere nequil: est alllem Deus omni homine sapieote pf3!stantior ; lIlultÒ minùs ergo Deo ~IlCLore fil homo deterioro Multò ellim esl pr:cstantior Dei voluntas, quàm hominis sapicnlis. lIto aUlem auctore cùm dicilur, ilio volente diciwr; ergo est vilium voluntaLis bumao:equoeslbomo dctel'ior : quod vilillm si longè abest à Deo voluntate, IIt ralio docel, à quo sil qU3lrendum eSL? Ecce aperLè dicit Aug. Deo anctore vel volente hominem 0011 fieri delcriorelll, sed "ilio volunLalis su:e. Non eSl ergo Dco aucLOrc '1uòd malum lit ab aliquo; et 'ita Dco volellie mala nOli fiuOl. Quòd in Deo /10/1 est ca"," utlil homo delerior. i I. Deillde idelll Aug., qUa!Sl. 4, qUa!rens qUa! si! causa ul h()tno sit deterior, in Deo nan esse asseri t , III codcm liu. dieens ul si hOlllo dClcl'ior, aul in ipso est, aut in alio, aut in nihilo. Si iII nibilo, nulla causa est. Si in alio, aul iII [)co, alll in alio qnolibet homillc, aut in eo qui ncqllc Deus neque homo sil : sed non iII Ueo (honorum enim Deus tantùm causa cst); ergo iu hominc est, aut in co quod neque Deusneque hOIllO, a ul iII lIihilo. Et ex his aperlè o~tendilur quòd lIon eSl bonum ut sil homo delcrior, qllia non est ()ells ejus rei causa, quia l311lùm causa uOilorumesl. El si non est LOllulJl ul homo fiat ùelerior, 1101\ est ergo bonulIl Ul ab co liat malum ; 11011 ergo "ull Deus ut ab co lialmalulII. Aliter probat.quòd Deo auclore non fiunl mata. i2.ltemalileretiamostellditurquòdDeoauetore.id cst, volentr. non liunt mala, quia ipse nOli esl causa 1~,"I!'!llIli ad 11011 esse. Tendere cnim ad non esse, m:l!1I1ll est; ipse aUlem allctor mali non esl: teneliL \(:,ò ad nOli esse qui operatur mo'llmn; lIon ergI) Deo :ltl<:tort~ "stlJuòd alilluis uperalllr 1Il~11\1lI. NOli esI ergo LOlluII' clllod aliqllis opcralul' ma!lIll1, quia talllù'lI

G48

balli Oeus :mclor est. Hoc alltem Aug., in eodelll Iib. q. 21, in principio et fine, apcrtè eXl'lical il.'\ dic.cns: Qui omnium qu:e sunl auelor est, et ad cnjus uonilalem id pertinet uL sil omne quod eSl, boni tanlllmrnodò causa Csl. QlIocirea mali auclor non est, et ideò ipse sllmmum bonum est, à quo in nulh> ùeliet'l'c bonum est, et malum esl dclicere. Non eSI ergo calJji3 deficiellùi, id est, lendendi ad non 'esse, qui, ut ila dicam, esscndi causa. est; qliia omnium qu;c sunt aUClor est, qUa!, in quanrum sunt, bona sunt. Eeee aper1è habes quòd deficcre à Deo qui summum eSI booum, malum esl; mala ergo facere malulll esl; non ergo Deo auctore vel volente mala finnt. Objeetio quorumdam sophi,/ica, qua probal'e nilUlllllr ex Deo e"e quòd muta fiall/. 13. Jam sufficienter ostensum est rtuòd Oeo anctore non fiunt \Ilala. Quidam lamen sophisticè illccdel\tes, et ideòDeo odibiles, probareconalllurex Oeo allclol'c esse qllòd mala fiunt, hoc modo: QlIòd mala fillnt, verUlli est: omne aulem verum qnod eSI, à vCl'ilalc est, qu:!! Deus est; à Deo ergo est qnòd mala lìulIl. QlIòd aulem OlUlle verum à Deo Sil, conlirmanl 3nctllritale t\ug., iII Iib. 83 Qu:!!st., q. i, ila dicel,tis : Omnc verum à verilale verulIl est: esl autem vel'ilas [I,' IIS; Oeum ergo habel auetorem omne verulll. Est aUlem verum quòd mala fiunL vel suol, Deo ergo auelort! est quòd sunt vel fiunl mala. Relpomio, "bi concedil omne t·trum e.se à Deo, cl sophisma apenl. . 14. Quibus facile esl nobis respondere; sed indignum respclJ\sione videlUl' quod dicunl. Omne lIamqlle verum à Deo eSI, ut ait Aug., cui consonat Amb., tomo 4, explanat. I ad Coro t'l, qui tractans illnll verbum Apostoli: Nemo potesl dicere Dmmms JCSIJS ai'; in Spirilu sanclo, dicil quòd cùm verum il q'HIcuml)ue dicitur, à Spiritu sallclo est. Cùm iLaIlUC verum sitquòd mala fiunt, hoe verllm quod dicilur ilIa locu\.ione, scilicel, mala {ium, à Deo est: scd lIon UIde sequilur qnòd à Oeo sit ulllIala fialll. Si ellilll hl/e dicerelur, auclor malorlllll J)eus esse intelligel'etur ; quod ex simili manifeslè falsulll oSlendilur : Dells pl'ohibet fUl'tum fieri: sed furlum /ieri vcrum es!; ergo (lrobibet verum : non ~fJuilur. Purlem qlUE'tiollis approbat illorum , qui dicunt J)ettlll non velle mata fieri. t 5. Ha!c igilur el alia hlljusmodi in:lIlia relinqucnles, pf:J!missa! qU3!SlÌonis parti saoiori favelltes, qUa! saoclorum testimoniis pleniùs approbatllr, dicamus Deum non velle mala fieri, nee Lamen velle non lieri neqllc nolle . fieri. Omne ergo quod VUIL fieri fiL, el omne quod vull non fieri non Ilt. Fiunl auLem multa qu:e non vul1 fieri, uL omnia mala. DlSTINCTIO XLVII. QUOD

VOLU~TAS

nEI SEIIPER IIlIPLETUR DE HOall);!':,

QUOCU.QUE SE VERTAT.

I. Yolunlas quippe Dei semper emeax est, ut fiat omne quod velit, el lIibii HaI quod nolit; qUa! cfc homine semper implelur. quòcumque se vCl'taL I\ihil ellim, ul ail Aug" in libero arbitrio cOlIstitllllllll su· peral volunLatem Dei: elsi raciat conlra ejus voltlntalem, lamen conlra ejus volunLatem, qu:e ijlse est, nibil putandum eSl ila fieri Lanquàm veli l fieri el nOli tiat, vel nolit fieri cl fiato IIla enim volulltas, ut ail Auguslinus, in Ench., semper impletul', aut de nohi~ aul à nobis. De nobis imJlletur; sed lamen non implcmus eam quando peecamus. A nobis illlpleLUr, quando bonum faeilllus; ideò enim facimus, qllia scimus piacere Deo. ila el dc Itomine semper I)cu; implcl sllam volunlalem, quia nihil facit 1101110 du quo Deus non operelllr quod vllit. Non enirn vult J)eus uL pececl homo qnilibet. Si autem pere\ "cl'it, pmnilcnti vult pal'ccrc U1 Vi"31, in peceatis \'crò per· severanlem punire, UI justilia! polentiam eontulIlax non cvadat. Sicllt alios au a'lcrllO pr:epara\'it acl PII!n:lln, ila alios pr~paravit ad glnriam ; l'I h... ~ SUllt /W!!lilll ojlno Domini, el'r/ui$iU/ iII Ol/llll'S !AJ/unltH,·,

649 SE~TENtf..\Rt;ll Ll81U QUATUOI\. - J.l8. I, DlST. XLV!li. tJKI (1ISa!. • IO). Ellamen sapienter e'tquisita, 111 cùm t'lLlt miscre/llr, sive per judieium quelli lJull obduror lIngcli·~J cl bumana creatura peccàssct, id eSI, non nec iniqnè aliquid facil, lIec nisi vo)ens quidquam Ca: quod iHe, sed quod ,·oluil ips!\ fecissct, etiam per ci' , et olllnia qureclIl/lque t'ult (acil. eUl\d<:m creaLurre volunlaLem qu:\ factum esI quod SU/llUllllim perstringi! sellten/iam prredictorum, addenì ~realor non \"oluil, irnpler~ ipse quod voluit; bl'l:è quare Deus prcccepii omnibus bona facere et mala viulens èliam malis t:mqu~m summè bonus ad eorum lar(', cùm norl velit hoc ab omnibus impleri. damnalionem quos juslè prredest\na,·it ad prenam, e, 5. Ex pra!(!icl~S Iiquet quòd .vo)u~s Dei, qu:e ipse ad eorllm salulem quos benignè pr:edeslinnYÌL ad cst, sClllpcr InvlCla est, nec In aliquo cassatnr scii graliam. Quanlùm enim ad ipsos allinet, qund Deus p.cr omnia. i~'p)eLur. Consilium .verò ~jus ct pr~c;plio, noluiL fccerllnt; quanlùm verò ad omnipoleiltiam [)cil SIVC p:olubltlO, non ab ommbus lI11plenlur quibns nullo modo id facere "aluerunt. IInc quippe ipso qIlò:ì propo~lta cL data sunto Neque ideò pra!cepit omnibll5 contra ejlls volunlatem (eccrunl, de ipsis ·faCla est Yl)- bOI,la, vd prohibl.Iit mala, vel eonsuluit ov tima , hmtns ejns. Pr.ctérea nalllque lIIagna opera Domini quoli velleL ab ommbus bona 1(1I~C pl·:ecepit fieri, vet sunt exquisila iII ODlI/eS vollln/a/es ejlls • iiI miro t;l in- 1II:!la qll~c prohiJlUit vilari (si enilll vellct. uLiquc et effabili modo non fial pra'ler ejus volunlalenI flu",1 /ierent. qui:!: in nullo potcst ab hnmine superari vel elinm· iiI contra ejus voluntatcm, quia non lieret si ÌI~lpedir; ejùs yolunLas) , scd ul juslitiam suam hominOli sillcrel; nec ulique nolells sinil, sed volem; nee mbus oSlend~ret ~ el mali essenl :ncxcnsahiles; dellisinerct bOllus lieri malè, \lisi omnipotcns eliam dc qne ul honi ex obeclienlià gloriam, mali.ex illobedienmalo posset facere bCllum benè. IIis \"erhis eyidenlcr tla prenarn sortirentur, sieut Iltrisque ab :-eterno pr:émonslralur quòd vo)unlas Dei :elerna semper imple- paravlt. F.a ergo qll:l~ olllllibus pr;ccepit "cl pl'ohibuit; tur de hominc, eliamsi facial hnnln contra Dei \"0- à quibusdam voluiL fieri vel vilari, sed non ab omnilunlalcm. Scd atlendendum est diligrnter quomodò in hus; et qn:edam personaliler pr:cccpil, et in veleri, et superiori bus didlur fieri aliquid contra Dei vollinla- in 110\'3. lege, qUa! ab cis quihlls pr.ccepit ficri lIoluit; tem, quod lamen non iiI pra)ler cam, et quaIiter in- 111 Abraha: dI! !Illllloiatione HIii , et in Evangelio qllitclligendum sit iIlud . QualllÌlm ad se, {eceTtml quocl busdam curatis quiblls pr.cccpit ne cui dicerent. l>Cu5 Ho/llit; qaalltùm verò ad omnipo/elltiam Dei, Ili/ilo DlSTlNCTIO XL VIII. modo id (acere va/uerullt. Videnlur enilll ista superio- QUOD A1.IQlJANDO HOllO BO:'l! VOLUNTATI!: !L1UD VILT l·ihllS obviare, ubi dictum esI voluntali ejus nihil reQUUI DEUS; E"f ALIQUANDO MALA ID QUOD DEUS BO~A VOLUNTATE VULT. sistere. mc aperil, dicena diversia modis supra ampi Dei voi. Sciendum qlloque est quòd aliqllando mala est /un/atem. voluntas hominis idem volentis quod Deus vull fieri, 2. Vcrìlm, ul supra diximus, yo)unlas Dei diversis cl aliquando bona eSI voluntas hOlllinis aliud volentis Illodis 3.ccipitllr ; qu:e diversilas in pr.cdictis verhis si quàm Deus. UI enim bona sit homillis volulllas, opordiligenter uOlclur, nihil ibi contradictiollis repel·ilnr. tet attendere quid congrua t ei velle, el quo fine. TanUbi cnim dicil nOli fieri pr::elcr ejus volunlalem eliam IÙID enim interesl inler vo)untatem Dei et volwltatem qnod fil contra ejus ,·o)ulltatem, qu:n Deus est et senl- hominis, III in quibusdam aliud congruat \)eo velle • . aliud homini; undeA8g., in Enchi. rL. 7, c. tOI: Aliqual!pilerna est. ejlls signa pr:edictis verbis illtelligi VOlllit, id est, prohihitionem et permissioncm. Multa e/lilll do bona voluntate honlù vull aliquiol quoLl J)eus non luh finilI contra Dei pr:eceptum ve) prohihilionem, qu:e bonA multò ampliùs multò'lue cerliùs volulIlate , nam lamen non finnl pr:eler ejlls permissionem. Ipsiùs i1lius mala vulunlas essEI nunquàlll p"l~SL : lalll(lIàru o:\mque permissione omnia (iUIII ma)a, qllre Lamen si bonus lilius paltclII ,"eli I \'ivere, (Iuem DCIls bO;là pr:nter ejus vo)untatem sempiternam fiunt, sicuIAug., \"olulliale vu)t mori. Et ruroùs lieri pOlesI IIt hoc velit tOIR. 8. dicit sllper iIIum locum psaI. t 6 : Ut non 10- homo volunlate malti qllod Dcu8 \'IIlt bon:\ : velul si malus filius veliL mori patrcm , vclit etiam hoc I)eus. qualuros mCllrn opera liominum. 0ver'l cnim bominum dicit ea qu:e mala sunI, I(u:e pr;.cler Dei volunLaLem Nempe iIltl vuh ql\od \.on vult Deus; iste \'erò id vlIlt fiunt, qu:e ipse est; sed non pr:r.ler ejus permissio- quod vult eL Deus : et tamell bon:n Dei vo)untali pienem, qUa! ipse non est. AppellaLur tamen ip.'13 Dei vo- tas illius POLiùs cOnS(\nal, qllalllvis aliud volcutis, luntas, quia Dcus voleps sinit mala fieri. FlUul eL con- quàm hujus idem voleutis impietas. Multùm ellim intra ejus pr:-r.ceptionem w~1 prohibitionem, sed non lcrest {(uid vellc hOlllini, quid vellc Deo congruaL, ct contra cjus voluntatem, qu:e ipse eSI; nisi dicauLur ad qllem linem suarn quisl(l\e relcral volunlalcllI, tlt contra cam fieri qure pr,clcr eam fillot. Contra eam approbelUl· ve) improbetur. PottlSL euim vcllc bonulI\ quippe nihi! ita fit, UL \"clil ficri quod nou fiat, vel quod niln congruat ei velle ; et potesl "elle bouum 1I0lit eL HaI; quod evidenler ibi AlIg. nOlavit, ubi ~iL : quod cOIIgruiL, sed non referL ad linem rectuUl, ct Quan/ùtn ad ipsos aUinel. quod Deus noluil (eceTllllt; ideò non esI bona vO)lIntas. Quòd bona Dci voluntas mola ItOn/il/ulII voll/lltate imqualltùm ve,.ò ad omnipotentiam Dei, lIul/o m<Jdo id {ap/etllr, ut in passiolle Cllrisli COI/tir/il, I.bi quiddan; cere valuerullt. Ac si diceret : Fecerunt contra Od . faetum est quod Deua bona el Jwlmi llIu/a vo/untatl pr,'Cceptum quod appellalur volllntas, sed non fccevolucrtlllt I veluerunt lame/! el aliquid quod Deua nOli runt conlra Dei yolulllalem omnipolenlem; quia hoc vo/uit. non yaluerunt, illud valuerunt : et ila per hoc quod 2. llIud quoque non est prretermittcndum quòd ali... fcccruni con Ira Dei voluntatem, id est, pr:-ecepllllll, dI! ipsis faclaesl yolUnlas ejus, id CSI, illlpiela est quando Dci voluntas bona per malam bominis volulI'·oluntas ejus sempilerna, qll:\ eos (bmnari ,·oleba!. latem implelur : III in crucilixione ChrisLi faclUln CSI, Unde Gregorius, super Gelles.: l/u/li voluntatem quem DCIIs bona voluntate mori yoluit, Jud.ci verò nei peragunl t unde llIutare contendalll, et cOllsi/io impià vo)untate eum crucifixerunt. Et vo)ebantJud;ci mala "oIUhlale quiddam quod Deus bon:\ \"olunejll' resistente. obsequulllur; quia hoc l'jua dispotate vo)ebat, scilicet uL Chrislus paterctur, moreresi/Ioni militant, qUa! per humanutn sludium restlliat. mc apertè ostcndiLur, quia dùm mali consilio :le pr,c- tur; sed vo)ebant ct atiquid a)iud quod Deus lIolebat. cepto Dei resislunt, quo.d voluntas. Dei appe!lalur, ca scilicct occidere Christum, qllod fuit mala aCLio ct Caciunl unde volllnL:ls cJus, qUa! Ipse est. nnpleLur, peccalum. Ac!um quippe Judreorum non volnil Deus, 111I:e disposilio ,'cl heneplacitum voeatlll·. Nam, ul ai! passionem verò ehrisli voluiL; sicul et in ipso psal. Aug ., 10m. 5, cap. i02, in Ench. : Qllall/relibct sinI i58 j Cbristus ad Palrern ait : Tu coglloviili aenioneln rolul/tatea angelorulII et homillulll bOllorum vel ma/o- meanz; id est, ,·oluisti eL approbQsti passionem meam, ti bi enim p)acuit. Vo)uiL ilaque tnla Trinila. fUIII. "d i/lud qllod Del1s, vel aliud volelltiulII .quàlll Dcus, omnipotelilis valuma. Bemper invicta at, qUa! III Chrbtus paleretllr, lIec lamen voluil ul J ud;ci oc.ciJel'cnt; quia vo)nit pumam Cllristi, sed non cui" 1111110 elSe lIunquàlll potest, si ve etiam dÙIII mala irrogal palll Jud:eorum nec lamen noluil, si enim noluiss6l, ·fUI.1 eu; et pro/eclò qUa! jUBla esi, ma/a non csl. \Ice fuisset. )ells ergo Olllllivolcns sive per misedcordiam CUjlll

PATROL.

CXCII.

PETRl LmmARfll dernpUClnc. et lamen de mor!-e il'slIls dil'crsis ùc cau·· Ollptmlio. sis oort.la f!Ol'lIM \":lriè 1II0vcL:lnlur. 3. SIld ad hoc opponitur sic : Si mluit (lcus III r.hl'isluS p:llerelllr, \'oluit uliqUl~ ut paleretllr 11 Ju- (.)1II:nnodò .lnlicl/dl/lII sii Ile lJnss:ol/ibus sane/orulII, a;1 l'elle an nolle debemllll'. da:is, vel nOli. Si yoluil ul non palerl'lur à Jud:l'Ìs, 5. Si \'erò fJlIa!riLur ull'illn eodclII modo scnliendum cino pnssus siI, faclllm esl ilaql~~ quod v.oluil Deus 1I0!l lieri. Si aulem wluit eum pau a JUd:l~IS, ergo \'OlmI sit de paSSittllilllls et marLyriis sanclorlllll, dicimu5 CUOI occidi à Juda,is : l'olniL il3qlle nl Jlldrei ol'ci.le- aliqu:un esse differentijlnl inler passiollem capilis Cl l'enl CUlli, Ad quod rrspond('nles, didmus simplicilcr memhrorum, (;hrisli namlJllc p~ssio causa esI 1l0str;1l conccdendllm csse quòdDeus voillil Chrislnm pali et saluLis, l!lIOti non esI passio alicujlls sallcli. Nullius mori; quia ejus passi.o. "OIlU\~1 fu il, el. causa, noSlr::c ('lIim passione rcdempti sumus nisi Chrisli. Profucnml salnlis. CimI anlem dIC/lU/' : \ oleLat ellm l'nll vel oc- CJnidcm non modò eis qlli passi suni, yerùm dia m cidi à Jud:l~is, hìc distillguen·I\\1ll c,t: Si cnim inLelli- aliis !idelibus ipsorum passiones, verùmlamen uoslr:; gilllr sic : Volcba~ cl,an sustine/'e pnssionem siye CfU: redcmptio nOli suni; hoc enim passi o illius sola po.:ilixiollem 11 J\\da'ls Illal:lI11, l'c,'lIS eSI srnsus; SI Vl'ro luiL fJui Deus est ct homo. Uiu:; ('l'go passionc\ll cre · i/llelliniwl' sic: Volch:ll nl Judxi occiderclIl eum, f:ll- denliulIl pi:c llIenlcs mluerunt cl Opl:l\crunl /ieri sieul futurulll credd,anl; l'assio/l('1ll ycrù s:wClorulll possum C~l. Nnll ellim mleh:lI Dells :lcLionem Juda'o/'ll/n Ilu:\! J1Jala er:ll, sed ,'oll'hat passiouem bonam; !'l h:rc SIlIllIlS \'ellc et lIolle, et utr'Il/lòfJuc lJollà \'ollllllatù si l'eclOS nohis proponamus Iincs, Cui cuil.ll placuill'auli "\'ollllltas per malas JUtla~ orum vollllllales implcla l'SI, passio CII fine, CJnia pra~llIiUIll cjlls per' hoc auclum cL linde Auguslinus in Enchiridio, c. ·101 : Dcus fJII3sda/ll voluulatcs suas utique honas implel per Illalorum ho- paratul/1 cerncbal, I)()n:llll \i Ictur habuisse vulunla\em, qu:e "Olllllt;lli cjus congrucbal, qui;} cnpieb:ll minnm \"ultmlales mabs : sicut per malevulos Judocos bona volulllate Patris Chrislus pro lIobis occisus esI; . dissolvi ct esse cum Chrislo. Qui aulem "ol!,it eUIII CJuod tantum bonU/n fnil, ul :lposlolus Pelrus, (Iu:mdo dcclill:lre passiollem Cl dfllgel'e man1\S il/iquorunJ id fieri lIolebat, Satall!ls ab il'so qni occisus e, 1 dice- compassiouc pietalis, et ille habuil LOllam ,"ulUnla . tcm; ullde August. in Euch" c. iOi : BOlla! appare" relllr. Ece'e maoifestè habes magoum bonum fllisse qnòd Chrislus occislls est; et hoc bOIlUIII quia PClrus . banl vohllllales pioru/ll lidelium qui Ilolebanl nposloIum PaulU/1l Ilierus:Jlem pergere, Ile ibi patt'!relur lIolebal, ideò redargnl\\S est. lIlala qu:e Agabus pr:edixeral; et lamen hoc iIlum U/I"Iìlll p/acucri/ viris bOllis '1uòd ChrisllIs pllUreluT; Deus pati vull'bat pro annullliand:\ f:dc Chrisli, ex crplacuit qlticlell/ il/lltilu Iwslr/li redell/pliol/is, seti lIun cens martyrcm Chrisli : neque ipsc lJonam \'Olulllalem ipsius cl'ucialiÌs. 4. Ex quo soh'itur ql1:eSlio qua qUa!ri solet utri/m suam implcYil per Chrislianorlllll \"olllntales bO!l:ls, sed per Judreorum malas; el ad rum pOliil, pcrlillc'iris s:lnctis pIacere dehuc\'il (iuM Chrisllls palcrelnr. bant qui n!lJebaut quoti volchat, qllàm illi per quo9 \"el occiùerclur. Debuit enim eis piacere iuluilu 1l0\'olenles faclu/ll est quoti yoleb:ll, CJuia iJipsum fIIalà "Ira! redeOlJllionis, sed 11011 inLniln ipsius crllciatùs. \"I,lul/lale fecerullt quod Deus bona lolul/Lale \"OllIit. \"oluef'll1lt ergo ac vchemrnLcr enpienlllt Christum ha el in passione Christi faclullI eSI, quoti ellim DeiJs ili ori lll'npler Iiberalionem hO/llinis el impleliunelll t1i\'in:\' yolllnlnlis, sed nOli voi 11<:/'110 I deleCl:llionc yoluil, I:oc idem Jlllhi et dial",llIs; scd illi llIalà \'0ipsins aIHicliouis. [)c eodl:m ergo l:.clahanlur· et lri· luulate, Deus wrò bonà \'Oluulatl', scilicct, III Chrislah:1I11nr; sed ob ::Iincl gaudeba/ll, cl propler alilHI do- stus 1Il0l'erelur. VerùulLiIllCII illi atlUIII \oIUcrllnl, Iella ,, !. \'"Icballt ergo ChrislulII mori pro homiilis rc- qllem Dells non I"OllIil.

f.SI

L/BER SECU.JV'DUS. Jm .HEliIUI CORPOllAUUM ET SPlRITUALIU.\1 CREATIONE ET FORMATIO:\E, ALIlSQEE PLUlUBUS EO PERTlNENTIBUS.

QUID.\~I

v'r

PVTAVERVNT.

·1. CrealiollclII rerlllll iusillu~ns Scrip!ura, Dculll es~,~creJtore/ll initilllnllU(' tcmpol'is nleluc ollllliu/ll "isibiliulll \'el inlisibiliulll ercnturarurn iII \Jl'illlol'dio sui OSlcndit. diceos, Gen. t : 111 prillcipio creavit Deus crr:!uflI et l':I'ralll, lIis eLcnilll vcrbis Moyscs Spiri!1I Dei !JfUaluS, in uno principio il .\)eo creatore 1Il1lndlllll factum refcrt, elidcns crrorelll qlloruOldam plur3 sille principio I"uisse principia opinanliulll. Plato lIamque uia illilia exislimavit, lleulll scilicel, exemplar, el ,nalcl'Ìam, eL ipsam iocreatam sine principio, et Deum '(lIasi arlilicem mlll crealorem. Crealor enim eSI qui tic nihilo aliquid facil. Et creare propriè esI de nihilo aliqllid faccre; faeere \'el'ò 1100 mollò de nihilo ali{Iuili opcrari, scd eliam dc malerià. Undc el homo cL angcllls dicitur aliqua fa cere , sed non cn'are; vocatlll'que factor sivc artifex, scd lIon crcator. I10c I}lIilll /lUmCII soli Deo propriè congrui l , qui dc nihilo ijl/:edam, cL de aliquo aliqlla facil. Ipsc esI ergo crealor Cl opil'ex et faclol', scd creatiunis nornell sibi proWiè retiouil, alia verò etiam creaturis commllnicavit. /I Scripturà lamen s:epè creaLor accipilur lauquàm l'aetor, cl creare lauquàm racer~ sinI! dislincliolle significationis.

scilic~/, age,.e l'I face,.e, el hujIlSlll tldi.. 11011 diclmllll' de Deo secul/dÌ/III calli rrlliollt'lll '{lIlÌ tlic/w/llr de creall/ris.

Qurd /:((',' twba ,

IIlSTI \ CTIO Pì.mL\. rNU!oI [S,E f\nIU~1 PR1!'iCIPW)/ O,TEIHlI"I'; NO:'! l'LURA,

2. \'cl'ùllliamen sciendmo e-t h:l'c vcrba sCilicrr crmre, (accre, agl're, el alia hllju511l0di • c.Je 'neu 1'01; posse dici ~ccundillll ealll ratiOIiC/1I qll:ì dicllnt:tr de crL'aturis. Quippe citm dicimlls CUlli alil(lIid fa c\'rè, lillll aliqllclII iII operaoelo 1Il01UIII illi illc,se illtclligiIIiUS, "cl alifJII3m in laIJorando passiollelll, .ic:111 1111_ bis solel acc,Jcl'C; sed cjll'; sellip:lel"lla) \"uiullialis I1m'um aliqnc/Il sigllilicanws e!fec' u:u, id eSI, :I ~ 'CI'O:i ejlls YO!lIntate alillUid /HJ\"iler exislt're, Cl'III I crgo ~I iquid dicilur facere, lale ('Sl ae si dicatul' ju\ta cj II~ \'oIUIII.alem, "el per cjlls VOlulll:\lcm , ali'luid 1I0V itt!/, collliligere v~l e,s se; , ul i~ i~so lIihil no\"i cOlllillgal, sed nonI/n allqll1l1, slcul III cJus a:lel'll~ ,"olunlale fucl'al, liat sinI! aliquà motionc \'el sui /llUlatione. l'ios verò opera/ldo mlilari dicilllur, Cjllia 1lI0Velllllr; nOli enilll sinI' I/Iolu aliquid faci/llus. D('ug ergo aliquilt ag,!re yel facere dicilllr, quia callsa est reruili 1I0\"i!cl' exislc/ltium, dì/m ejus \'ollllllate l'e" 1l0l"re essc incipiI/ilI, qu:c alite nOli ef':lllt. nhslJuc ipsius ngilalio/le; ul actlls pl'opl'iè dici non quelll, ciI/li I"idelicct aclus olllnÌ> in 1I10lu consblat, in Dco 311lcm mOlllS /I ullus est. Sicul ergo l'X calore sulis alif(ua lieri contiugit, nl/Ilà lamen in illSO \"CI in ejus calorc faclA motione wl lIlulatione: ila Cl Dei I"olullla[(' cova habcnt esse

6!i3

SENTEi\TIAHt;jI LIBRI QUATtOR . -

LI~ .

Il, DlST. I.

peri ora qll idr.1ll noslra sunt, ad pCl'rl'Uendlllll. uL Denl sine mlit:llione auctoris, (I"i cst tlnllm , et solum, et Trillit.15; ;l'qllali:\. aù eOl\vil·clIllum, 5eilicet. an"eli. omnium principium. Arisloleles vcr-ò l'osnit principi~, scilicet maledam et spcciem, Cl lcrliulII opcraloriulll Oui elsi lIol:is lIIodò supel'iores sinI, in flllul'o e~·unt :equalc5; 4ui et mollò Ilostri sunt, quia ad I/snl1l nodictum; numdum qU0'llle sempcr csse Cl fuisse. Quod calf/Olicul/I est docel. bis suni, siclit rcs dominorum dicunlllr esse fam!llol'UlII, 11011 dOlilinio, sed flui,] ad I/sum eorum. Ipsiqne ~. l10rum ergo el similillm errorelll Spirilus s:m:lIIgeli in IJllilollsdarn SCl'ipLura~ locis nobis servire Ct\15 e,·acuans, ,·el'ilalisque disciplin:1I1l Iradcns, De III Il in principio tcmporum lIIundum crcàsse. et alile lelll- dicllllLur, dùm proplcl' 1105 in millislerium millunLur. !luomodò dici/u .. aliqu(lIldo il! ScriplUrti: Homo factu. l'ora reternalilcr exlilisse signilk3t, ipsius a·leruilaesI propter reparalio 1wI1l angelici casus. tcm et omnipotenliam commendallS, cui voluisse, fa9. De honline fJuolJlle in Scripturà illlerdùm repecere est; quia, ut pr:cdiximus , eK ejus volunlale et rilur quòd factus SiL propter rejJaralionem angclic::e ooniLale res novre eliSlun1. Credamus p.rgo rerUl1\ crealarum creleslium. lerreslrium, visiùilium vcl ill- l'nill,c, quod nOli ila eSL inlelligelldum quasi non fuisscl homo faclllssi non peetaSSeL :lI1geluS, scd quia iu'·isiùilium causam non esse nisi ùonitatem CrealOl'is; ter alias c.1usas, scilieel, prxcipuas, hrec eliam nOllql~i est Dells IoInus et verus. Cujns tall13 esl honilas , 111 sUliunè bc.nus ùealitudinis SU,\! ql/à :Clernaliler bea~ nulla causa eXlitit. Nostra ergo sunt superiora cl :I~qualia. Noslra cliam Suni infedora, quia ad servienIIlS e,t, :11ios veli Lesse parliclpes , ({uam videt el comIllullicari posse, el minai OIlininò non posse. I1111r1 dum nobis facta. ergo bonum qtrod ipse eJ'all el quo bealus t'ral, solà Qlll/re ita siI hÒnllJ inslilulus, ul anima siI unita corpori. iO. Solet etianl qureri, cùrn rnajoris dignilalis vide':' honil.ate, non necessilale, aliis cornrlluIliC3l'i voluil, qllia sumlllè boni erat prodesse velle, elomllipolelltis- luI' esse anima si absfJue corpore permansissct. cur unita sil corpori. Ad quod primò dici polcst: Quia Dcui sillli 1I0cere non pùsse. Quare ratiollalis creatura facto til. voll/it, et volunlatis ejus causa !)II:erenda non est. Se.i. Et quia non valel ejllS bealitlldillis particcps cundò autem pOlesl dici quòd ideò Deus votuil eam exislerc aliquis lIisi per intelligclltiam, qure quaulò corpori uniri, ut in humallà ostendereL conditione no· Inagis illtelligitur, lanlò plcniùs habelur, feci t lJeus vum exemplum bealre nniollis qure est iuter Deulll et ralionalem crealuram qn:c &ummum bonum ihtellige- spirilum, iII flnà diligilnr ex l% corde, el vit1etur (arel, et illlclligendo amaret , eL mnallllo pnssideret, ae cie ad (aciem ; putareL enim crcaLura se non pO:ise uni possidclldo frucrelur. Eamquc hoc modo dislinxil, ut l'i CreaLori suo lanla propinquiLale, uL eum lata meu/e Il:Irs in sui pllrilale permanerel, uec corpori unire- diligerel et cognoscerel, nisi vidert:t spiri:um, (lui 1IIr, sci!:cel, angeli, rars corpori jllngerelur, scilicet, est excellelilissillla crealura, lam inlimre, id eSl, c.ar· aniIU;\!. Di~lil1Cla esL uliquc ralionalis creatura in inni, qu:e de lerra est, in tanlà dileclione unid, ul non valeat arclari ad hoc ut velit eam relinquere. SìcUL corporea m eL corpoream; el incùrpol'ea quidern angelus, corporea ~· erò htlmo ,:ocalllr, ex ~nimà ralio- oslelldil Apo,tolus dicens, 2 ad Coro 5:Nolulllus corpo. Ilali el carne subsislens. CondlllOergo ratlonahs crea- t·e expoliari, sed supervesliri, per quod oSlendill/r spu·i tllm crealulll Spiritui illcl'e:1to inelfaùiJi amore ulliri. tur.e primam CaUS31ll halmil [)ei bOllitalern. QUI/re creallls sii 1101110 ve!. angellls. Pro exemplo ergo fullirre societalis, qu:e illler DeulII 5. Ideòque si qu:{~ralUr qllar.:: cl'ealur homo ,·el et spiritlllll ralionalem in glorificalione ejusdem perii. :lllgellls, hrevi sermone resJlonderi polest: Pro pier cienda eral, anim:lln corporeis illdumemis et terrenis l'Ollilalem l'jUS. Unde Aug .• in lib. de Doclrina chri- mansioniblls cop"lavit ; 100teamque maleriam fecil ad stia n!! , c. 52 : Quia hOllus est J)eus. SUIllUS; el in vitre sensulll vegelare, ut sci re l homo quia, si pOLllil Deus lam disl·arelll naluram corporis el anilllx in Croquanlum sumus , bOlli summò. Ad 1;lIid crea/a siI mlio/lalis creatllrtl. deraLionem UII:lln cl in amicitiam tanlam cOfljulIgcre, 6. Et si Iluxriltir ad qtlid cre:Jl:~ sÌl ratiollalis creatu· neqllnquàm ci impussibile fulurum ralionalis crealu· ra, rCSllolidetur : Al! laud~nduu: Deum,. ~ù . serviclI- f:e hllllli.IiLalem, IicèL 10llgè inferiorem, ad su:e'gloria: parlicipaliollem sublimare. Quia ergo, pro exemplo, .111m ei, ad frucndull1 co; III qUibus prohclL Ipsa, 11011 Deus. Deus enim perfectus, el5umma bOllitalc plellus, falionalis spirilUS in parte usque ad consortium ter\"(~lIi Ilec augeri potest. IICe. mirwi. Quod ergo rationalis corpori, humiliatus est; ne IGrlè in hoc nimis dcprescrealUl'a l'acla esl 11 Oeo, referendum est :id Creatoris sus lid~relllr, addidit Dd providentia ul poslmoJÙlIl, cum eodclII COrp{lre glol'ilìcalo, ,Id cOllsortium iIIohonitalem, ad Cl'ealllr.l! l!til!latem. rum qui in sua jJerm:lIIserullt purilate, su!Jljmaretur, B,.evis~illla responsio, cùm qurerilur, qunre vel ad quid (actn sit rationa/is creatura. ul quod millùs .ex dispensalione Cfealorissui accepe7. Cilm ergo qua:ritur lIu:,re vel ad quid facta sil l'al cOlldilas, postmodulli per graLiam ejusdem aecipe.t·aLicualis Cre:.lltll'a, Lrc\'issimè resfJolIl.lcri POl('sl: l'et glorificatus. !Sie ergo condilor noster Deus ratiollal'ropler Dei honilalem, el sila m ulililaLem. Ulile nelll- Ics spiritns, varia sorte pro arbitrio \·olunlati$ suredispaTle ip"i èSL servire Deo, el. frui e?. Faclus el';;o ang?- nens, iIli; quns in sua purilale reliqueratsul'sùlll in crelo mallsionelll ; illis verò quos corporibus lerrenis socialus sive homo pro pIer [)eum dicilur esse, I.on <IUla verat, deorsùm ili terrà habilalionem constiLuil, IIlrist;n~aLOr VCIIS el slllllmè bealus alLcrulrius indiguerit Ilue regulam imponens obedienli:e, quatenùs cl illi ab o fii ci o , qui b01lorulll nos/rorum tlOl~ egeI.; ps. '147; seti eo ubi eranl non caderenl, et iSli ab eo ubi el·ant ad tll servirei ei ac fruerelur eo, cm servire re(jllllre esi. id ubi non eram ascenderenl. Fedt ilaque Deus hoin hoc ergo proficil serviens, non ille cui serviwr. lIlinem ex duplici subslanlià, corpus de terrà com po' ~icul {uctus est homo ut sert1iret Deo , sic //IU1ldllB Ilens. allimam verò de nihilo faciens. Ideò etiam uni· ut servireI IIO//Iini. 8. EL sicut faclus est homo pl'opler Deum, id est. l:c sl/nl allim~ c.orporil.Jus, ul in eis Deo famulanlel majorem mereantur corollam. III ci servirel, ila mUlidus faclus est prollLer homincm, Post sacramenlum Trinitatis de creaturei Iri partità ageliscilicel, ul ei sel'virel. PosiLus est ergo homo in medio dllm esi , el de digniori, id esI, allgelica. III Cl ci scrvirclur, el ipse servirel; Ul accilleret H. Ex prremissis apparel ralionalem crealuram in lIlrtllllque, et retluclel lùlUlII ad bonllm hominis, ct angeliram et hllmanam fuisse dislinclam, quarum <Iuod accepit obsequiu'''' el quod impendil. Ila enim volli l Dcus sibi ab homine serviri, III ea servilllle, 1I0n altera esL 10ln spiritualis. id est, angelica; allera ex Dcus, sed homo serviells juvarelur: el voillil tll . parle spirilualis et ex parte corporalis, id esI huIDalla. ruulldus servire Lhomini, ct exinde simililer juvarelur Cùm ilaque de his Iraclandum SiI, scilicel de ~:ri 1111100. 'fOlum ergo bonum hominis eral, el qund fa-, IU31i el cOfjJOrali creaLurà, de raliollali et de non r:llionali, llrimò de ralion31i eL spiriluali, id est. de nn· (:tUll\ csl propter iPSUlll, eL projJler Iluod ipse factus gelis agendum ,"idelur, u! à conluilu crealoris ad CO" ~\. Umilia enim, uL ail ApoSIOlus, i Coro 3, ,!Ostra lIlIitionelll creaLur:e dignioris ra~o noslra illlellt1ae, fl'nI.. b~llicCI slIperiora, el 'l'qlla\i~,. cL iuferiora. Su-

PlT"1 LO~BARD1

6 ,.·. )0~;

dcillde ad considcralionem corporea! tam illius qll:e est rationalis quàm illius Ilure nO:l esl J'ationalis deicendal, ut TriniLatis increat:c sacramenlum Il'iparlil:C creatura>, eique concretorulll alque contingenllulII bequa luI' documcnlum. DlSTliSCTIO Il. OUA;; CONSIDEIlANDA SUNT DE ANGELICA

~ATURA.

f. De angelicà ilaque nalurà h:ec primò cOllside · TaRda sunl: quando creata fueril, el IIbi, et (IUalis facla sil dùm primùm cOllderetur. Deinde (IUali. elfecl:\ aversione quorumdam Cl conversione fluorumd:un. De cxcellenLià quoque, el ordillibus, et dOllnrum differenlià, el de ofliciis ae nominibus, aliisque pluribus aliqna dicenda sunto 'Qllando facli sunt angeli priìu dicit, in quo videntuT ,ibi obt"Ìare auc/oTi/alu. 2. Qu:cdam aucloritat.es videnlur innuere quòd anle ollluem ereaturam creati suni angeli. Unde illud, EccI. 1 : Primò omniullI creala eal ,apienlia, quod inlelligitur de angelicà Ilalllrà qU:E in Scripturà s:rpè vita, sapienlia et lux dicilur. Naro sapieutia ilIa qu:c. J)ells est, creala non est. ,,'ilius cnim sapielllia l'alris est genila, non facla nec creala, el lola Trinilas una sapientia esI, qU:E non facla nec creala esI, ncc gcnila "cl pl'ocedens. De angelicà ergo "ila illud accipielldum est, de quà dicit Scrip!ura quando facla est, scilicet, primò onmillm. Sed rllrsùm alia Scriplura, Gen. t, dici! : l n principio creavit Deu, c;a:lulIl el lerram. El iII Prophelà, psal. 101 : lnilio III, Domine, /erralll (un .. dàsli, el opera IIlUllUUIll /unTum ,uni cadi. :El \iii.lelUr cOlllrariclasqu:Edam oriri ex assertionibu5 isti;;.l\:un si primò onmiu11l crcata est sapienlia, omnia pnst ips:.1II fact:I videnlllr; Cl ila post ipsam facLa videlllllr {"u:llun ~I lerra, el ipsa facta anle cCElum Cl terram. llt'm si in principio crea dI Deu. e/E/Iln1 cllerrem, uihil factum est ante crelum el lerram, nec ipsa sapienlia facla est anle crellllJl et lerram. Cùm ergo contraria vidcaulur, ItCC in divinà Scriplurà fas sit sentire aliquill esse cOlltrarielalis, requiramus illlelligelltiam verit:llis. Quid lellelldum sit dorel prremiUlIs auc/orilllle, cle/erminando. 5. Videlur ilaqlle hoc esse lenendlllll, quò(\ sillllli -creata esI 81'irilualis creatura, id est, :lIIgclica, el COIpnralis; sccuudùm I(uod pOlest accipi illlld Salolllouis : Qui vidi ili a:lenlllnl creavil omllia ,illl1ll, id eSI, spirilunlcm et corporalern naluram : Cl ila ~riùs tellll'0re ..rcati Sllnl aUlZcli quàro illa cor\loralis IIwll'ria (IuaIllor eleml'lIlorulll; et lamen pril/lò Olllllilll/l creala est sapientia ; flui:\ elsi non lempore pra~ ccdiL, lamen tlignitale, Quod alllcm simul creata fllcril corporalis .spiritualisljue crcalura, AIIg., super GCII., ad liLleral1l ~perlè oSlendil, 10m. 5, liò. t, C. t, dicclIs per cre!lIl11 ct lerram spirilllalcm eorporalemC(lIe crcat;:ram in, Iclligi, et h:ee creata SUllt in principin, sciliccl, lemporis; l'el ili principio, quia primò lact:l Stilli. QlIòd nihil (ae/ulll esI ali/e crei lini el/erram, Ilec elialll lem· pus; cum /èmpore enim creata SUllt, scd non ex lempore. 4. Anle ca cnim lIibil faCllII" est; nee etialll Icmpus laclum est ante spirilualem, scilicel, an.gf:!Ic:lm naluram, et ante cOI'poralent, scilicel, materiam iIlam qllatuor clemclllol'um cOllfus:lIl1. lIIa enim CUOI Irm· pore creata sunt, nec ex lernpore, nec in t.empore. Sicul lIec leml'us in lempore crealum est, quia non fuit lemplls 311lequàm. e,seI crelum et lerr.!. U"de Aug., in lib. 5 de l'l'in., C. 6, dicit quod Deus fllil 110.nillus allleqllàm lempus esseI, et non in tempo re crepit "sse Dominus; (I"ia fuit Dominus Icmpnris qualldo (' (l}Ilil esse lempus : nec ulique tempus crepi I esse in IcmllOre, qllia lIon era l lempliS anlequàm iucipel'et Icmpus. Quòd simili CUni tempore el CUlli mundo crepi' corporalis el spiri/uali, crea/ura , S. Simnl ergo cllm tempore facLa eSI corporalis et spirilualis crealura, et simul cum mundo. Nec fuit ante angelica creatnra quàm mundus, quia, ulail Aug ••. '001. a, Iib. 5 de Geli. ad lin., cap. t 9 : Nulla crealura creata esi allle secula, sed à seculis Cllm quiblls ere·

pit. Hicron. tan:en, 10m. !I, sllper Episloillm ad Tilllm, c. t, alilld videlur scntire, dicens : Sex lIlillia necdùlII nostri tcmporis implclltur a111101'1Im, cL qualltas priil' :r.lernilates, Ifllal1La lempor;I, qll;lmas scclilorum origines fuisse arbilrantlum t'SI, iII quilltls angeli, Ihruni, domill:lliollcs, cXLerique onlilles scrvicruili Deo ab,;. qlle IClllporum "icibus alquc mCl1sllris, el Deo juben:e subsliterulIl! I1is vcrbis quil!am adh:r.rentes t1ixcrulll eum mundo erepissc Lcmplls seculare; scd alile mlllldum ellilisse lempus :elerllum si Ile mUlauilit;tLIJ, ct in eo immutauiliter Cl il1lCmporaliLeraSlr\lonl angelos Dco jllbenle slIuslitissc, cique servisse. Nus :Hllem quod pl'iùs t1iclllm l'SI, pro caplu inlclligemi:c noslr:r., lIlagls appl'ohamus, sah'à lame n rc,'ercniià secrelorum, in quiblls nihil lemerè asserelldum esI, el illud Ilicron. dixisse nOli ila scnliendo, sed aliorulll opillionem referendo arbilramur. Ubi angeli I//OX creai; {lierill/; iII empyreo .ci/icel, quoti $Ialilll fac/llm replclUlII e,' angeli,. 6. Jam esl oSlensullI quando creala fueril angc\ira nalUl'a ; nunc alllcm allcndendum esl ubi facla fucri!. 'rcslimoniis qllarnmdam 311ctoritalum evidenlcr nlOIlslratur angelos anle casum fuisse in cmlo, el illtle C"l'ruisse quosdam proptcr superbiam; alios \"erò qui nOli peccavcrllnl illìc perslitisse. Unde Dominus iII E\'angclio ail, Lllc. tO: Videbam Sa/ananl Im:quàm {u/gllr de CIElo cadenlcm; Bee appellalur hoc crelllm firmamenlullI quÒtl secundà die factum esI, scd ca;lulll SplClldilllllll quoll dici luI' empyreum, id eSI, igneulll à splendore, nOI1 à calore; quod staLim faclulll angelis est replelum, quod est supra firmamenlum : et;llud empyrellm quidam expositorllm sacral Scriplur:c lIomillc (reI i it.lelligi wlulIl, ubi Seriplura dici L: J 11 principio crelwit Deu~ c/EII/III cl terraUl, l:relulll , i: ;quit SlrOiblls, I.on visilJile linllalllclllulll hìc appellat, scd empyrCIlIll, id esl, ignclIm vel intellectuale; quod 11011 ab ardore, sed à splendore dicitur, quod slalim factum rcplelulll eSl allgelis. linde JolJ 3~ : Ubi erus, cìllll me lalldabant aslra matutina? elc. De hoc qllOtlu0 8etla ila ait : Hoc superius crelum (Iuol! à l'olulJililalc mundi sccretlllll eSI, UlOl UI crcatulII esI, s:lJlcLis an.. gclis implelulll est, qlluS in prillcipio Cllm crei o et lerr!t condilos leslalur DOlllinus diccns: Vbi cr:lS, CÙIII me laudaballl ailra Ilw/utina, el jubilllrcn/ Olll/Ie, ti1ii Dci, ASlra malUlina el fìlios Dei cosòcm allgclus Ilci \"oral. Crelum e:lim in quo posila IUlllinaria, lIon iII I rillcipio, sed secundà die faclulll est. Ex his liqud CjI!ÌJd iII empyreo .ollllles angeli fuaun! 11l11e 'lUOrllllltl:illl ru iIl:11 Il , l.irilllltJue creati itUllt allgeli CUlli crelo Cllipyreo, ct cllm informi lIIalcrià onllliulII corpOl'alilllll. !.!llòd 8illllli creala esi t'isibiliulII rerum materia el illl'i· sibilillm lIaiUTa, cl u!raque i/l(urmis secltlldilm aliquid, el {orma/Il secl,lldùlII uliquill. 7. Simul ergo visi\)ilium rerum materia el itl\"isliJililllll nalura condita est ; cl ulr3que il,forlllis fuil sccundùm aliquid, tt formala sccllnòùm aliquid. Sicut t'II1111 corporallllln materia COli fusa el pcnnixla ( qlla! sccundùm t.;ralcos diela est ehans) in ilio cxord iu COlllliliollis primari:eellorlllalll coufusionis hallu it, el nOli hahuilformam dislinctiollis t:tdiscretionis, donee postea fOrtllal'elur atque dislillclas reciperel ~pecies, ita spiritualis et angelica natura iu sua conditiollll seeull\lilln nalur.:e babitulll formala fllit ; et tam clI iIlam (11Ialll po,lea per amol'em ct con ve "siolle m il Cre?lore suo acccplura crat formam 11011 haùuii, sl'd eral informis sillc illà ; nnde August., li h, t. tic Gen. ad liLl. C. i, mulliplieiler cxponclls I,rxlllissa Teri.a Gt~lIesis, per crelnm dici! inltliigi infol"lIlCIII na turalll \"it:e s(Jirilllalis, sicul iII se l'(llest exislcre non COIIvrrs:\ ad Lre:llorcm in quo lornmlur; pcr Icnalll , cOl'pora!cm lIIaterialll sine omai qualilale qu:c ap~ I,arcl in malerià forlllaia. QlIolllodò dical Luci{er secHlldùm J saiam : Aseendam iu creltlln, el ero SilllilisAltissiulO, CÙIlI esseI ili C/E'O. 8. 1lìc qu:cri solel, ~i in c:relo empyreo fuerunt nngeli qllàm slatim fadi sunt, Cjuomodò, ut Icgilur in lsaià B, dicil Luciler : ASCI.'lldalll in C/EIIUII, et IZIII/.abo

657

SE~TE:\TI.\nDl L1m\l QUTlOH. ,- LlB. Il, DIST, llI.

30tium tnf.tlm, el ero simili. Allissimo. St'J ihi crel,lm ,'ocal Dd celslludinem • cui Jlarific:lri volt)h:\l ; l't l'st lale: Ascendam in crelum . id eSI, ad :cqualitalcm Dei.

DlSTINCTIO III. (lUALES ""eTI FUERINT ANGEI.I, ET QUOD QUATllOn EIS ATTIIIBUTA SUNT IN IPSO INI110 SUAl GONDITIONIS.

t. Ecee oslellsum est uhi angeli IncrinL mox III crcati sunto Nune conseqnens esi invcsti)(arll qu :oles facli fuerunl in ip;:o primordil) SII:C cnndiliollis; l'l qmuuor quidem angelis ,-idenlur l'S~C atll'ibut:l in iuilio suhsistcnti:e su:c, scilicet, esselltia simplex, id est, indivisibilis et Ìlllmalerhlis. el Iliscl'Clin pCI'!'onalis, l'l per rationem nalllraliter insitam intdligeoli:l, m,'moria ct ,'oluntas sh'c dileetio, liherlllll ql1oqUI! Ilrhitrìum, id l'sl. Iihera inchnand:e volunlaLis sive :ld bllnum, si\'e ad rnahlln fa(·IIIL:1S. Poleranl. eni ... per Iiberu ;ll arbilriulll si"ll \'iolenlià cl coaclione ad ulrulillibei propl'ià volulltate dcnecli. Ali omlles allI/eli {umll/ il'l/llalrs ill/ribus, sciliert in .<apielllitì, iII fSS<'lIlià, iII liberlllte arbitrii. 2. Ilìe coasidcrandum est 1I1rt'1:n in sn3. sll;\>fnnli:i ~pirilllali ct sapielllià ralionali rt liberiate arhilrii f/1I:e omnìhus iner"nl, omnes :C'lualrs fuerint; ut sit prilll:! cOllsidcratio de slIlJslalllià ; secnnda de fOl'mà ; tCI'lia de pOleSlate. Perso!la quippe sllhslanlia ('st; sapirillia forma; arhitrium pot,>stas, cL ali sllhsl311tiam qllidem pertincl no,tul're subtilit3~, ad forrnam verò intdligenli:-e pel'spicacitas. et ad poteslatem l'alionalis \'olllnlalis hahililas. 1II:n ergo essellti:c rationales qn:c perSOUa' er.lnl, et spiritus crant, natllraque simplices, et vilà illllilorlales, diffcrClllclll rsscllli:e tennitatclll. el differelilem, s~pienli :p. perspicacil:ltem, alqlle differentem arbitrii libcrtatem et hauililalem rectè habuisse intelliguulur : sieut in enrporihns nOllnllll:1 differenlia est secundùm essentiam ac fonnam et pondus. Quredam enirn aliis mcliorem :lC di3l1iorem essentiam el forma m hahenl, ct alia aliis leviora alque Igiliora sunI. Ad hunc ergo rnodllm r.redendnm esi \l1:ls spiriinallls naluras con"enieules SII:e puri lati ct cxeellelltire, el in essentià, el in formà. cl in facullate wffcrentias accepisse in exordio su~-e conditionis ; quibus alii inferiores, alii superiores Dci sapiclllià consliluerenlllr, alìis majora, aliis minora dona pr:'Cslan. tis, ul qlli lnne per natnralia hona aliis excelleballt, ipsi etiam post per mllncra grali;c eisdem pr:r.essent. (.lui enim nalurà magis subtilcs, et sapientià ampliits perspicaces creali sUl.l, hi etiam majoribus gl'ati:e 11\11l1erihus pr:-edili sunt, et dignitale exccllenliores aliis conslilltti . Oui "erò nalnr:. rninùs subliles el sapienlià millùs pc'rspicaces comliti sunto minora grali:e dona hahncrulIl, infertoresque constituli slInt sapienlià Dci, :equo 1ll0Jeramine CUIIClà ordillantis, In ipsà faCilitate arhitrii differenlia animad\'erlenda est seclllldìlrn dilrcrenlem nalm'a! "h'tutem ct diffcrcnlcm c'ogniliOllis ct inlelligcnti:c vim. Et sicllt differells vigor el subtilitlls natur:c infirmilatem non adducit, miuorqlle cognilio sapicnli:e ignorantiam non Ingerii, sic libcrtas inferior nullam arbitrio neecssitaLis Y01Ulltalem ill1ponil. Q/lm communia ct mqllalia habuerllnt angeli. 5. El Sicul in pr:cdiclis angeli diffl!rehallt, ira et qu~cdalll COlllmltma ct :cqllalia habebant : qllòd !>llil'iIIiS erant, qllòd indissolubiles. et immortalcs erant, commllne omnibus et :-equale erat. In Suhlilitale \'er'Ò csscnti:p, et intelligentià snpicIILi:u, et liberlale voluntalis differentes erant. Il:ls dblillcliones inlelligibiles ill\'isi'IJilium naltlrarulll ille solus comprehendere poluil el ponoerare, qui cuncta fecil in pondere, lIumero, €I llIellslIrà . An boni ve/ mali, jllsti vc/ il1jllsti creali si"t angeli, et (/II aliqlla mora (lIcrit iuter crcationem ct /apsul/I . . ... Illud quoque ìtlvesligaLionedigllum videtur, qnod oliam il plltri!i\\~ qmcri sole I , utrùm bOlli yel mali, jllsli vel injusti creali sillt allgeli ; et an ali(lu~ mora fueri! inler CI'C:ltinllelll ct b[HlIm, wl sinc morà in ipso ('fealioni< ~xtlnlio (ccHll'rinL.

(j",S

Ol1illlv 'luommdrtm dircl/til/m al1(frlos iII mali/id . crea/os, e/ sine ollll/i morti ruissc. 5, Pula\'erullt euim quidam angelos qui ccciderun\ nc~los esse lIIalos, el Ilonlihero arbitrio i1,\ IIwlitiam llt-c1iuàsse, srd eliam in malit-,à à Oen f:l.ctos esse; Il':C aliqn:lIl1 fuisse moram illLercreationelll ellal'wllI, l'>eJ ah inilio :lvostalà ·se; alos \'ero crealOs fuisse plcllò healOs, Qui Opilliollel/l SU:lIIl IllllniuIll auclol'itale AlIg., lih. i. C. Hi, super Gene.,. ita dicelllis ; NOli frustra pOlesl putari ah m.tio It~mp:lris di;lbolum cecidisS!l. nec cum sanctis angclis pacatlUlI al iqu3ndo vixisse et hcatum. scd mox aposlalà",c; und,: Ilominlls ail Jo~n. -I : l/le homicida erat IIb illi/io, et il! veri/ate 1/011 sletit; ul intelligamus qllia in ycrit:1le I\on stetit èx quo creallis eSL, qui slaret si slare \'oluissl!1. Itcm iii elldelll , !il>. t , c, -I!l in fille, et initio 20: NOli fi'IlSlr:'l, inquit, pUlandtllll est ab ipso illilin tcmpnl'is "cl conditiollis stlre di:lbolum ccci disse , et nlln rlnàm in yerilale Sl~lisse; unde quidam in hallc malitiarR liÌlero arbilrio nOli esse t1exurn. seti iII h:'le à neo pulaJlt esse cJ'e~tlIl11, seclIndùm iIlud llcali Job, 40 : lIoc est iniliulII figmenti Dd quod fecil Deus, u/ illuda/W' ab IIllgelis ejus (4). El Prophcta ait. ps. i03 : Dl'lleo iSle 'luelll (ormt'isti ad iIludelldwl! ei. Tanquàlll primò f'ae!Us sii malus invidu~ et diall ..lus, nel: vo11IlIt:Jte depr:watus. llis aliisquc tcstillloniìs Illunllll' qui diculll allgelos qUi ceciderunl creatos l'lIisse malos, l't sine morà corruisse; cos yerò qui persliterunt, pcrfcctos l!t beatfls fuisse crealos asLrullllt allctoritale Augllslini , qui super Genes. , dicit per crclllm sigllifkari crcatllram spiritualem, qu:-c ab exordio (1110 facla est beala est semper. ;llioh(lII ,ente/aia probabili" qui dicullt omnes angelo$ crtalos esse bonos, et aliquullI nloTulam (uissc iII/eT creationem et lapsl/m. 6, Aliis aulem "idelur omncs angelos ereatos esse lJonos, el in ipso crealiOllis illitio bonos exlitisse, id esi, sine ,'itio, .jllslosque fnisse, id est, innocenles ; sl'd non jllStoS, id est, virlutum exercitilllll habenles. Nondìlm enim pr:edili eranl virlntibns, qll:e slantiblls apposit:c fllemnt in confirmalione per !(ralinm; aliis verò per liberum arbilrium slIpel'bienlihus, el ideò, cadentillllS. Aliquam etiam fllisse morublll aiunt illlrr crealioncm et laps'-1m ac eonfirmationclll t et in illà brevi tale temporis omnes honi crant, nOti qllidem pcr u_um lil><>ri arhilrii, sed per crcaliollis beneficiurn; CI tnles erant qui siare potcrant, i:l est, non cadere per bona creationis , el caùere pel' liberum arbilriulll. Polerant enim peccare el non peccare, sed 1I0n p'llerallt proficere ad mel'illlill \'it;c lIisi gratia sllperaddcrelllr, qu:e .addita est quiuusdam cOlllirnwtione. Et ad hoc conlirmandnm nLnntllr teslimonio Allgustin', qui, suptr Gencs., dicil angelicam naluram primll informiler crcatam, et crelulll dictalll; postea formal:tm, el lucem appcllatalll qU:Judo 3Ù Crc:llorem CSL conversa pCl'fectà dileclione ci inha!rens; linde priùs dietuIll est: ln prillcipio creavi/ DCll8 crelu/ll et terram, et postra subdilllm : Dixit Deus : Fillt /ux, et (acta est lux; quia in primo agiLur de creatione spiritualis nalura~ illformis, postea ddurmatiollc ejusdern. nalio quoque ub,·iat ilIis qui dicunl nngclos crealO, fllisse malos. Non enim poluit Cre:llor op!ìmns auclO,' mali csse, eL ideò lotllrll lJonum erat quod ex ipso illis erat; et tolum bOllum eral, qlloniam ex ipso lotum erat. Hoc modo prohalur quòd boni erant omnes angdi quando primò f:lcti suni, sed eà bonitate qualll lIatura incipiens acceperal. l'robatione/ll Augustilli cOlltra i/los IIldllcit qui dicullt angelos (actos ma/os; verba etialll J ob delermillal, 'lum ilIi pro se induceballt. 7. ldeòqlleAllgllst.,lib. de Genesì ad IiUerameap. t. e\terminalls opinionem eorllm qui angelos cl'ealos fllisse malos putant, auctoritale el ratione probat bonos fuisse crealos, el vel'ba pr:cmissa beati Job qUa! illì (4) Ilic 'e~lus non habctnr in lib. Sob juxla Vulgat"m editionem , scd secundùm scplllaginta iUlerpretes.

660 PETRI LOllnARDI ]lro !te inùucehanl, qllomoùò sint inle:ligentla aperit, tendum "cl re!lpuen~lIm illis foret. dicens, super Genes.: Umilia feciL Deus valdè bona, An aliquam Dci habutTinl dilecliollem !leI lui inri,em. Naluram ergo angelonnn hon:lm fecit. Et quia iniO. Solet etiam qn:cri utrùm aliqllam Dei vel sul justuDI est ul lIullo merito hoc in alifluo quod creavit dileCliollern inyicem habuerinl, ul mcmoriam, iRlelDeus damnet, non naluram, sed voluntalem malam Icclum et ingenium, quà Dellm et se aliqual.enÙs dilipuniendam esse credcndum est; IICC ejus naluram gebanl, per quam tamen non merebantur. sigllificatam esse cùm dicilur : Iloc csl illitium figmenli DlSTINCTIO IV. Dei, elc. Sed corpus aCi'eum quod lali volulllali apta,'it Deus j vel ipsam ordinationem Dci, in qua eum in- A~ l'ECrECTOS ET BE.\TOS CBUYIT DEUS A."{GELOS, A,:oI IUSEllOS ET IYI'ERFECTOS. ,'itllm etiam fecil ulilcm bonis; ycl ipsius angeli faeluram, quia etsi pr:escirel ,DeulI VOlulIl.ate mnlum t. Po~l h:ec vidcndllm est ulrilm pcrfeclos et beafulnrum, feci l tamell cum, providens qllanla de ilio tos creavit Deus angelos, nn miseros et imperfeetos. sua bonilalc esset faclurus. Figmentum ergo Dci di- Ad qllod dici potest quòd nee in beatitudine, Rec iII citur, qllia eilm scireL eum Deus volunlnle rnalum fu- llIiserià creati sunto Miseri enim allle pecca III m esse lurum ut bonis nocerel, creavil1.1men i1lum, uL de ilio non pOlUerunt, quia ex peccato miseria esi. Nam si bunis prodesse!; hoc alltem fccit ut ilIudalur ei. Illll- n.on fuissel peccaturn, nulla e,set miseria. Beati quo41ilur enim ei, cùm sanclis proficil lenlalio ejl1s. Sicut flue .nunquàm fuerunt illi qui cecideru:lt, quia sui el'enel mali homincs '11105 Deus malos l'lIt11ros pra:videns tù;; Ignari fuerunt, itl est, peccati et supplicii futuri. Si creavi t , lamen ad sanclOrum Ulililalem , illllduniur ('IIill! larsum SIlUDI pr:\'scivcrullt, aut "itare I·oluerunt. cùm pr:cslalur sanctis eorum lelll:\liolie pl·ofeclus. seti nOli potllem!:t, el ita eranl miseri; allt pOluerullt, Seù ipse cst initiurn, quia pr:ccedit antilflliLale et s~tI. lIoluerunt, et ila crani slulti et maligni. ldeòque principatn malili:c. Il:cc alltem i1!usio fil angclis malis, dlclmns quia nOli erant pr:escii e\'cn:ùs sui, ncc eis cL hOllliniblls malis, per angelos malils, quia subrli t eis ùata est cognitio eormn qu:c futllra erant SII per eos. angelos malos et hOlllines malos, ut non quantilrn ni- H~~i "erò cl qui pcrstil~ rllllt, forlè bealiLndinis pr~~ tunlur, sed quanlìnn sinuntur, possint docere. Ecce SCII Cuerunt. Unde Angust., lib. Il, C. i7, super Ge:lperLè ostendilqualiler pr~dicta vcrlJa Job inlelligenda nes . : Quomodò, inquil, bcatus intrr ang~lo, l'uil qui sinl, et angelicam naturam bonam cre:ltam esse as- fnturi peccali atflue sup;,licii pr:l'sciu~ lIon f"il? Qua::ritllr :lulem cur 1I0n fueril. Fortè )wc Oeus re\'elare serni!o Q"omodò inlelligellda ,i/n "erba pi'II!i7fÌtSlI Do;;:i1li dis- diaholo noluit quid facturus "el passurus esse!; c;\:telerit, evidenter traden. angelos esse crealOs bonos, et ris verò revel3re voluil quòd in "eritale mansnri espo.t crealiollem cecidi.se. seni. His vcrbis videtur Angustinus signilìcare (luÒll 8. Deinde qualiter verba Domini qn3.l supra posuit angeli qui corrnerulIL nOli fnerunl prxscii sui casùs, accipienda si"t Ang. aperit, uhi eliam sua qu~ pr:c- idcòque beali non f!leruni. EL quùd angeli qui perslidisit verba delerminal, cyidenter dicens augelos bonus terllnL healitlldinem sibi alTuluram prxscivPorllllt, alfuisse creaLos, et pOSl creationem, inlerposità aliqllà que de eà cerli in spc extilerunl, IIn41e quodammotlò morulà, cecidisse, ita inquiens, lib. t t, C. 25 : Quòd jam heati ernnl. Et reyerà si ita rnisset, posset i1los )'llltatllr diabolus nunquàm in verilate slelisse, lIun- dici modò fuisse lIeatos, alios verò non, qui nesci\'c~ quàm bcatam vitam duxi-sse, scd ab initio cecidisse : runl'eventurn sUllrn. 1I0n sic aceipiendum est, Ul malns à bOllO Deo crealus Quòd opiJlando .4ug. hro, dixit, non aueTelldo, quòd angeli qui perslilerunl prro"ii fuerllnl bOlli. esse pul.etur, quasi ab iniLio 1I0n cecirlissc diceretur. Non enim eecidit, si talis, scilicet, malus faclus est; 2. Sed hoc 1I13gis opinando el qn.-crendo dicit Au:\ quo enim caderet? FaclUs ergo priils, siatim à veri· gustillus quàrn asserendo. UJ;lde l'l huic opinioni oplate se avcrlit, proJlrià poteslale deleclaLus, beaL:cque ponens cousequenler snbdil : Seti qnarc discel'Ocllall,'il:e dulcedincm non gusf.3vit, quam acceplarn non fa- lllr illi à <::Eleris, III Deus istis qu.-c ad ipsos perlillere"t liliùivit, sed Rolendo accipere amisit. Sui ergo casùs non revelarel, alHs verò revt!larel, CÙIII non priils si~ ip~e nlLor qllàm aliqllis peccator? O rl O enirn darnnal ~1·; t·SCiuS esse non JlOluit, quia sapieIlLia Iruclus est }lietalis. Conlinuò alllcm ut ractns est cecitlil; non:lb ipse innocenles. Hìe videtur innuere quòJ nec peccaco qllod accepil, sed !lb eo quod acciperel si Dco subtli turis futurum malum, nec permau;;uris fULurvm bo"oluisset. Ecce hìe aperlè declarat 311gclos bonos crea- nllm rcvelaverit. Ideòfjlle nec illi qui ceciderunt IIn· to, fnisse, el JlOSL creatillnem cecidis~e ; eL fuit ibi ali- qllàm, ncc ilIi qui perstiLernlll usqlle aù eonsummalionem lJeati fueruul; qllia bC;lIi non poteranl esse si de 'Iua morula, licèL brevissima. Quod Orige(le~ conli ..lIlat super K7.ech., dicens, tomo 2, homo t : Serpens beatitudine cerli 1I0n erant, vel si damnationis incerti Iwslis cOlltrarius veri tali, non lamen à principio, ncc cr:lIIl. Unde AllI;. in eodelll : Dicere, iUfluil, de an· slalim supra pectus et yenlrem sUllm amhul:lViL : sicut gdis Ilnòd in SIlO gl'nere beati esse posse"t, damnalioAdam CI Eva non st.1tim peccaverunl. ila eL serpens lIis vel salulis incerLi. quihlls ncc spes esseI qnòd nliqnalldo fuil non scrpens cilm in paradiso deliciarum IIIl1landi esse"t in melius, nilllia pr:esumplio est. (lno1II0rarelllr j lleus enim malitiarn non fecit. Ecce aper:è modò cnim beali esse pOSSUIlI qllilJus esL inccrla sila dicil post èrealionem, interposi là morula, cecidj,se. bcatitutlo? Idcòfll/C iIIa vcrba sic accipicnda videntur : Homicida Swnmam col/igit prrot/ictorwlI, cOllfinwlIIs omnes allgclos alite cOllfirmationem rel laps/lm non fuisse beaeral ab iniLio vel mendax, id est, SLalirn post initium, tos, uisi per beati/udillfm accipiaL illlvr ,'!l'1~'11 ;'1110ql/ando sibi a!qllalilatem Dei promisit, Pot seipsulll occmtin: iII q/lo (uerolll ante casum. cidit, (lui homo dieilur in Evangelio; nec in verilate 5. Ex pr:cdic!is consequilur quòd all;::eli qui cor'lelit, quia in ca non fu il, sed ab initio lemporis, id est, stalim pust inilium tcmporis aposlatavit. Potest rncrlllll, 11I111quàm beati fu, runt. nisi bcaliludinem ctiarn ct sic accipi illlld : Ab initio Ilornicida fllil vel :lliquis accipiat iIltllll stalum illnllcclllb~ in qtlo fu erunl ante pcccatulll. Iili vcrù qni pel'slitel'lIllt, alli ml~ ndax, id est, ex quo hOlllo l'lIit conditlls. quelli per in"itliam in morlem pr:ccipitavil et fallaciler seduxit. 8U;1111 beatiLudinem fnluram Deo l'c,,clanle pr:-cscieEx pr;~dictis ergo li'lllet angelos bonos olllnes esse runL; cl ita spei ccrlilutlin~ aliquo mo,Io heali fucore:)I.os, el JlOst crealionem quosdarn cecidisse à bono l'lml, vcl iuceni extilerunt Sila! bealilildillis. et ila nlitel' beali nOil fue : linI qllàrn rcli4Pli qui cèciderllnl. 41l/od Irahuisscnt si pcr;, litisscm. Quod IrirJlex fuil sapientia in angelis ante casum vel Mihi autem quoti posleriùs dictum est prolJalJilius "itlellir. collfirmaliollcm. 9. IIic influiri soleL qllam sapienliam habuerunt llesponsio ad id qUlJd qllrerebatur an allDeli ("CIII crca:i !,crfecli (/ui illlpafecti. el dicilllr quòrl Jll'r(ecti (IICl'IlItL Il nte casum "el coafinnalioncm . Eral ia cis tril'lex nasecundiun aliquid, et impcr{e.li seCll/llii.", aliquid. !uralis cogni~io, qllà sricballt flllOll facli cralll, et il quo 4. AlÌ hoc antem qlwd qll ~el'eb;]tllr, Ull'Ùfll Jlerrccti !acli crant, et cllm quo farti Nant; et habebant ali"cI ill1perfeeli fn.rinl crcali, dici pOlesl quia ,!lIvd~m 'l\Hlm boni ct l\lali nntilialll, iilt~lIig~nles qllid appe6~9

SENTE~TL\nDt

GGI

LlI3RI QUATUOn. -, LIB. Il. DlST. VI

Illodo perCecli fucrint, et quodam alio modo imperfeclio Non cnim uno modo aliqllid dicilur perCectum, seti pluribus. . Quòd /ribul modis dicilur per(ecllllII. secundùm tempus, secundùm nalliram, e' u/liversaliter per(ectlHlI. 5. Dicilllrnamque pcrfeclum triblls modis : est ('nim perfeclulll sccundùm tempus, el pcrfecllJm seflJlldilm n:lluram, etest universaliler pcrfeclulll.SccundùllIlclIlJlUS perfeclulll est quod habet quitlqnid lemplls requirit, ct con\'t!lIit sccundùm tcmpus haberi, et hoc mndo angeli crallt perfecli anle conlirmalionem ,'ellarslllTI. Secllndùrn naluram perfeclum est quod 11311cl fluidf)lJid debitum est "cl cxpellil nalllr~ SUl! ad glorilìc;:lio/lcm, et hoc modo pcrfecli fueruill :\Jlgcli post cnn lirlllalionem, ct erunl sancIi poSI fl'SUITeCl.ionen'l. Uui\'ei'saliter et slImmè perfcclnm eSl, cIIi nihil 1111q1l1lm deesl, CI à quo uni"cr,3 pro\'enilllll D()ll~, qnoi! cst solius Dei. Prima ergo perfeclio est nnlul'~ cOlldil:-e, lìecunda lIalur:c gloriHcal:C, lerlia n:lIur:c incl'cal;c. l'Hl:dicta brevi/er langit, adde/ls q1!ìl!CS {IIC1'1I1lt angeli iII eOllVerSiOlle el adversiolw. 6. Qualcs rucl'int allgeli in cl'ca:ionc ostcllsum est, bOlli scilic('(, elllon mali; jusli, id est, innocenles, et perlcfli ql1odamnlOdò, alio yerò modo imperfccli. /leali \'erù IIl1n fuerunt usql1c ad confil'watiollem, llisi bealitudo accipialar, ut jam diclum eSl, ille slatllS illnocelllLc cl bonilaLis in quo conditi sunto

DISTINCTIO _V. flE

CONYERSIO~E

ET CO!'iFIRMA"fIONE STANTIVTd, ET AVERSIONE ET LArsu CADENTIUM.

t. Post h~c cOllsideralio adducit inqlJirere, quales elTecti sint dùm diviJerenl1lr aversiOlle et con\'er~i(Jne. Post creationem namqllc mOI quidam con\"crsi s1Int ad crealOrem suum, qllidam aversi. Com-erli ad Denm, fuit ei charilale :Hlh:crcre ; averli, odio haDere "cl ill"idere. Invidi~ namquc maler est superbia, quà \'Olueruni se parificare DI'O. In con\'cl'sis quasi in spcculo l'elucere crepit Dei sapielllia qua illuminali SUllt; a"ersi \"erò exc."Ccati sunI. El illi quidem cOllvel'si sunt el illuminati 11 Deo grali!l apposità. !sli \"erò sunI exc:ccali nOli immissiolle malitix, sed descrlione grati:c à qua deserti sunl; n:,n ita quòd priùs dedita subtraherell1r, sed qui a nunquàlll est apposita ut converIcrenlur. H:cc eSI ergo con\"ersio et aversio, qllà di\'isi sunt qui natura boni erant, ul sin t alii sllpra illud bolIum per justilialll bOlli, 3lii ilio corruplo per cnlpam mali. COlI\'ersio juslos fccil, et aversio illjustos. litl"aflue fuit volulllalis, et ,'olunl3S Illriusqnc liberlalis. 2. lIauebanl cllim Ollliles Iiberulll arbitrium, quoti est lib"ra pOleslas et habilitas voluntalis ration31b;. Polcrant enim voluntate eligere quodlibct, el raLlone judic:ll'e, id eSl discemerc; in quiblls constat liberlllll arbill'ium, lIec Cl'cali sunI \'Olenles :n'cl'li vcl com'erti, sed habiles ad volendum hoc 'l'cl illud; el post crealio1lcm sponlallcà volunlale alii elegerullt malmll, alii honllm; et ita discernil [)CI1S lucc1I1 à lcneDris, sicut dicil Scripwra, id est, 1>01l0S angl'!os à malis; elll/cclII appellI/viI di"I1I,llVclem vcrò tellebras, Gen. I, qllia bOllos :lIIgelos grali:i slia illlllllilla\'il, malos vcrò exe:~cayil. l'eSI creatiol/cm a{iqllid datlUlI est s/alllibliS per quod COllverlerclltur : lIec merito aliqllo , sed yrutià cooperante. ' ii. :;i alllcm qu:critur utrllm posl crcaliollcm .con"crsis aliquid l,(,llatlll1l sit per quod cOllYCrlerClIll1r, Id est, diligcrelll LJeulll, dicilllllS fllli:! C-l cis c,dlata gralia cooperallS, sine qua nOli pOleq proiiccrc ralio· lIalis Cl'eallll'a ad mcritlllll 'l'il]!. Cadere cllim pOlest per se: s('d prdìccre nOli potest sine gralia adjmanle. Quà grmia illdigcual unge/us, et IJwlnoll. 4. ~;on illdigdJ31 angelus gl':tlià per 4)11:\111 jllstifical'CIti!', lIni:! Il:alus nOli er~t, scd (11là ad diligendum lkillil perfc('lè et ohedie:iùum adjllvarclllr. Oller:tllS flllidcln gratia (Leitur qnà jlEtiilc:ltu1" illlpius, id est, de i'''l'iIJ Ht pillS, dc malo bonus. Coopcrans verò gl'atia, quil jll\'alUI' Hd hCIH~ yoll!l\dulil cfficacitcl', eL DCIl1l1 ~\n omnibus dili;;~'lIdulli et (\l'rr:\ndulll D:;lnUm, ct :l\l

pcr5eve~and1lm iII bono, et hlljUSll)(lI!i; dc lJ\lihu~ postea plemùs. Dala eSl ('l'go allgelis qui pcrsliterl1nt cooperans gralia, pcr 1]11:1m convcr,i Sl1l1t 111 Dellm pcrfcctè diligel'cllt. Con\'ersi ergosunl il bono '1 111Jd hahchaul non Jlcrdito ad majus bO!lum qnod 11011 haiJehant; et facla est isLa cOllversio pcr gl'aliam coojle. r:l1llel~ libero a!"uiLrio, qlla) gralia allis 4111i ceciderllilt apposila 1I0n IUll. Ali siI impll/n11llum ilIis qui aversi SI/III. 5. Ide.ùque à. qllill1l~tl:lIn dici so!et non esse illlpu ' tandurn Jlhs IJl1l a\'er';l sunt et nOn cOllver"i, q!lia sine gralià con ve l'li 1I0n poleranl; sed illa 11011 (;SI eis dala, nee culpa illorum fllil qllòLl non csl data, quia iII eii nulla culpa adhuc pra:cesseral. Ad hoc dici potest qllolIialll quihlls apposila e,l gralia 110n fuit cx merilis corum, alioquill jarn non essel gralia, si ex merit() <ruod esseI anlc gl":\liam darClllr. QlIa culpa gra/ia non est Ila/a ei3 qui ceciderunt. G. Quùd \"crò aliis 1I0n est dala. culpa eurum fuit, qllÌa cùa, slare possellt, lIolUerulIl quousqllc gratia ap· ponerelllf; SiCUl alii perslileruul, dOllce illis cadcntiDns per slIperbiam eis gratia apposita eSI. Apcrlè ergn cadentium culpa in hoe !I()prehendi pOlest, (Iuia sine gl'alià nequirent pl'oficerc, qllam 110U accepc;ant; per id tamen quod eis collatum er:ll in crealione, pOLerant non cadere, id est, slare, quia nihil erat quod ad casum cos compl'llerel, sed sua sponlanea voluntale declinaverunt . quod si non fecissenl, quod dalUm est aliis, IltiqllC dardur et istis. Quòrl angeli iII ipslÌ conprma/iolle beati rumlnt; 8ed tllrùm eam meruerinl per gratiam tUlle sibi da/alli ambi!JlIllIlI est, de hoc enim diversi diver.~a sen/iullt. 7, llìc qu:r.ri solet nlrùm in ipsà confirmatiolle he:lIi fuerÌlll angeli; el an ipsam healitmlincm aliqllo mod (1 mernel'inl. Quòd in ipsà confirmaliolle heaLi [uel'ill!, plures contest::!nlnr auetorilales, el ideò pro c!lnsl:mli habcndum est. Ulrù:n verò pcr graliam tunc sihi da 1:\111 ipsam bcalituJillcm rnernerinl, amuigullm est. Quihusdalll ellim pbcet (!Uòd eam merucrint per gl'alialu (Jllarn in confil'lllalione per4'cp!'1"llllt, sinllll(IUC in cis llIerilum et pr~minm fllisse dic1Jut; nec meritum pr:ecessisse pr:mnium lemporc, scd callsà. Aliis alltelll "i· dctur ql:òd bealiludinem qU~llI rec('pernnt in cOIlIìI'lIla. lionc per gtatiam tunc appOSila/llllon meruetinl, dicen· IcS tU1Ie fuisse eis collatam graliam non ad merendll111, sed ad beatè viyelldulll; nee tU1IC eis datum e,se Do· nnm qllo mererelltur, scd quo Celicit~r frucl'cntur. Qnod aulem tu ne in pr;emium acceperllllt, per ouse· Cfuia nolJis exhibila, ex Dei obedienlià et rc\'ercnti:ì IIlcreri dicllnt, el ila pra!milllll pr:ccessit merita i et hoc m:hi magis piacere falcor.

DlSTlNCTIO VI. Qt:OD nE IIAJORiBllS ET ,mìOmnus QlllDUI CEC1DERU:lT, t'ITER QUOS U~US FUIT CELSIOR , SCILICET LUCIFEI\.

1. PI':eterca scire oportet quoniam sicut de majorì" IJus Cl minoribus quidam perstitei'1l:ll, ila de lItroque gradu ql1idam corruerunl, inlcr quos unus fuil OlllHibus aliis cadentibus cxccllclltior, r:ec iuter st:lIIles aliquis co fuit dignior, sicilt leslimolliis auclOl'italum monslraluI'. Ail enim Job, c. ,W: lpse pl"Ìl1cipium viarulII Dei. El in Ezechiele lcgilllr, C. 28 : 7'u si!Jllaclllum simi/i/IIdillis, plenus scimliti el /ifr(ectione, decorus in dclicii~ paradisi Dei (uisti. Quoti Gregorius expollcns ail. l. 31 1\Ioral., C. 24 : Qllanlò in co subti!ior esL Iiatura. cò Jl1agis in ilIo Ìlungo Dei similis insinualnr impressa. Item in Ezechiele IcgilUi', C. 25 : Omnis lapi5 pre/io. sus o/lcrimentum ejlls, id eSl, omnis allgelus qmlsi t!perimenlum ejus craL, quia, IIL dicil Gregorills, hnm 54 supcr Isai. : In aliorulll eomparalionc c~teris clar;l)r fuit, unde voeatus est Lucif()r, sicllt leSlaLur Isaias, C. 14 : Quonlodò, inquil, cecirlistj, Lllcifer, qui lIIml~ oriebaris? ClC. ; qui 11011 lInllS ordo, sed UIlUS spiritus aceipicndus est, qui leste Isidoro, I. de Sl1n:mo Bono, C. 12, poslqllàm CrealUs eSI, eminenliam natura) el profunditalelll SCièlltix SUi>! ~m'p,~ndel\&, iII SUlllll Crca. lorem surf>rhi'lit, in léllilumquòd cLiam Dco se ,cquar;:

GGi

PI<..ll\i LmIlJARD1

"nluit: IIt in IsaiA diciLur, c. U : /n ere/um a$cendam '.per astra creli, et exaltabQ solium meum, et ero. .imili, Alriuimo. Similis quidem Dco esse voluit, nOli per imitationem, sed per :'Cqualila\em pOlenlil). Unde el quò dejccIIIs (ueril merito. SlIre slIperbire. !l. Et 1.:mt:e superùi:e merito de crelo, id est, de elllprreo, in quo cum aliis ru~rat, dejectus e.st i~ iSlUIll ealigmosum aerem ("um onlll~bu~ SIl:C pravlta.'ls con1I0rtibus. Nam, ul Joannes mI III Apocalypsl, c. 12, draco de COllo cadens secum traxi' terliam par/em slellarum, qui a LnciCer ille aliis major non solus cecidi I, .ed cum eo alii mlllli qlli ei in maliLià consellserullt, eosque cadentes hujus caliginosi aeris habiLaculum excepil. El hoc ad noslram probaLionem factum C51, Ul sit nobis exercit:llionis causa, unde A postolus, Eph. 6 : CIIl/uctalio est lIobis adversùs principes el 1'0.testates mundi hujus, et adrersùs reelQrcs harum tenebrarum, contra spirUllalia ncquilim in ereleslibus, qilia d!\~mnnes, qui ~lInt spiriluales eL nequam, in hoc lUrIJIIlenlo acre nobis propinquo, quod crelnlll appcllat\lr, hahil3nt. Unde ct diabolus p!·incepa. aeris (aliàs mundi) .licitllr, Joan. 14. Quòd nQn eal CQllceSSlI.m eis "abjlare in crelQ 'l)el in terra. S. Non cnim esL eis concessum habilare in crelo, qllia cl.arlls Iocus est et amOlnus; uec in terrà nohiscum, ne homines nimis illfeslarent. Sed jllxta :Jposloli Pctri doctrinam in Epislolà 2 canonica lraditam, in aere iSlo caliginoso, qui ei> quasi carcer usqlle ad lempus ju,licii deplllatus esI; lunc aUlem delrudentUi' in bara!rllm inferni secundùm illud, Mallh. 25 : Ile, mll· ledicti in igllem relernum qu.i prl1Jp/Jratus est diabQIQ et ~Igelis ej14s. Quòd dremones aUi aliia prresunl, et Ilabenl ecia~ a(ias prlElaliQnes. .I. Et sicul inler bonos angelos lllii aliis pr:esllnt, ila el inler malos alii aliis prrelati sunt, et alii aliis sul>jecli; quamdiù durat Dlundus, angeli angelis, dremolIes dl)monibus, homincs' hominil.ms prresunl. Se<l in futuro omnis evacuabilllr prl)lalio, ul docet ApOSlD1.IIS. I Coro IS. "abent quoque secundùm moùull1 scicntire majoris vel milloris, prl)laliones alias Dlajol'cs vel minores. Quidam enim uni provincire, ali i uni homini, aliqlli eliam uni vilio prl)sunl. Unde dicilur spirilus superbim, spiritus lllxllril) , et hlljusmo<li , quia de illo vitio maximè pOlest homines lenLarc, à (IliO ,lenominalur. IlIde etiam esL quòd nomine dremonis di\'iti:c vOC3l1tllr, scilicet mammorla. Est ellim MamnlOn nomeA dl)Iuonis, quo nOllline vocanLur divilil) seclllldùm Syram Iingllam. 1I0e autem non ideò cst quod diabolus in pOleslale balleat dare vel aurerrc <livilias cui velit, sed qnia eis ulitur 3.d homillum lenla., tioncm et deceplionem. Ali QllInea dremQnes silll iII hQC aere caliginoso., an aliqui silll iII in(ernQ. 5. Solet autem qu~cri ulrùm omnes in iSlo aere ca.,. Iiginoso sinI, :10 aliqui jam sinI in inferno? Quòd in inferno IllIOtidiè de~ccndant aliqui dl)monum, verisimile est, qui animas illùc crucialld:ls deducunt : eL quòd illìc aliCJni semper sinI. allcrn3lis fortè vicibus, nOli proclIl esI à vero, qui iIlìc :In.imas detinenl atque crucianI. Quòd aulem anim:e malorull) illùc descendanL. alque iliìc pnni.lIl111r, ex eo constaI, quòd Christlls ad infl'ros desccndit, IIL jllslos qui ibi leneballlur educeret. Si enim .iusli il:ìlc <lescell<leùalll, muliò Jr.agis ininsli; eL SiCUloIradidit auclorilas, cùm justos eduxir, lIIiqllOS ibi reliquit. l\1omol'<li.L cnjlll illfcrnum, nOli allsorhuit. QuitJam pu/allt Ll.lci(erutn esse in ill(erno relega/um Cl: qUQ IClllavil Cllri&Jum et victus (uil; quern dicullt priIlium Iwmillem telltasse el vicisse. 6. l)c Lucil'ero autem quidam opinanlur quòd ibi lelcgnlus siL, el ad nos tcntan<los nunc accessllln nOli bal>eal, quia in Apocalypsi legilur, c. 20 : Cùm CO/l4Ummali {llerial mille anlli, sQIVelur Salanas de carcere suo, et exiet, el seduce! gen/es; quod erit novissimo te.mpore Anlichrisli, quando eril tanla tribulalio, IIC ctiAm ~i fieri potest, mQl'ealltur ele(li, MaltI!. 24. Quem

ibi rclegaLulll dicunl ab co tempore quo tentavi t Christum in deserlo vcl in passiolle, et victus fuit ab co. Ipsum plllanl hominem tenlàssc cl "icisse; et secundò Oeulll, sed ab eo viclum es~e, cl ideò in inrerno relegatum. Alii autem pulant ex quo cecidit pro peccati sui magniLudine ilIùc fuisse demerslIIlI. Quòd Luci[er non /tabet potc&latem Ifualll "abehit in tempQre Antichristi. 7. Sed sive in infernum demersus siI sive non, eredil>i!e est eum 1!01l habere potestatem accedendi ad 1I0S, fj1l3m h:lbcbit in tcOlpore Anlichristi; in lino fraudulelllcr ac "iolcnlcr opel'abilur, et ideò fortè dil'itur tunc snhendus , quia tune dabitur ei potestas à Dco lcnlandi l,ofllincs, quam modò non hal>el. Quòd dl1JlIIQnes semel vicli à sallelis, nQn aeecdunt ampliùs ad alios. 8. Aliis qnoque qui à sanctis jusLè et pudicè vitenlibus "incnnlur, pOleslas alios tenlandi ,'idetur adimi. Undc Origencs , l. t , homil. 15 ad librum JOSIl3! c. 12 ej~lstl: ; Pu!O, inqllit ,sal:è, quia s3ncl.i repugnante; advcrsus Islos lIIcenLores ct "Illcenlcs nuouant exerci. tum da!monum,velUI quàOl plurimos eorum interimant: nec ultra Cas siI illi spiritui qui ab aliqllo sancto caslè ct pudicè vivendo \,ict.ls, est, impugnarc iterùm alium hOIll,inem . .Hnc .a.ul~m pntant qllidam inlelligendulll tanlum de ilio "ltlO ID quo superalus eSI, ut si de superbià aliqllem virllln sanclmn lentat,cl ~indlur, ullerlùs non liccaL illi illum vel aliUln de superbià tentare. DISTINCTlU YlI. Qt:ÒD BONI ANGELI A DEO SU~T CO~FIR}I.\,TJ PER GRA., TIA11 UT PECCARE NO~ POSSI:'\T; ET )lUI IT A OBDUnATI I~

lIALO,

UT BEIiÈ VIVERE NEQUE.\:'\T.

i. Supra dlClulll esI quòd angeli qui perslilerulll, per gratiam cOl:firmali sunt; et qui ceciderunl, il gralià Dei deserli sunI. Et boni quidem in tantum confil'mali sunI per graLiam, quòd peccare nefJlleunt. 1I1ali verò per maliLiam adeò SUllt obstinali, quòd bonam voluntatem hal>ere, sive benè velle non "alenL, elsi bonum sii quo<l aliquando l'olllnt. VolunL enilll aliquando alilfuid fieri quoll Deus Vull fieri, eL utiqlle illud bonum est e~ juslum lieri ; nec lamen bunil \'0lunlale illutl volunl.

Qllòd ulr,iqlJ.e liberum arbitriulJI flabent, nec tamen ad n/,.umalle fleeti PQSSunl. ~. Sed cùm nec boni peccare possinl , nec mali henè "elle, l'el benè operari, Yidl'lur qllòJ jam non habt)ant liberum arbilrium, quia in IIlr~mqll c T'~rtcm flecli 1I0n possllnl, cùm liberulll arhilriulll ad IIlrlllllquc se habcal. Unde Bicl'on. in IrnClalu dc prodigo Filio, dicil : SOlU5 \)ells est in qnelll peccaLullI cadere non pOLesl; c:r.lera cùol sinI liberi arhitrii in "ulram'Iue parlclll J1ccti possunl. llìc ,-idclur dicel:e quòd omnis Crealura in libero arbilrio COlIstilllla llecli potesI ad oonum et ad malum . Quod si esI, ergo et boni angeli ct mali ad utrumque flecli possulIL; ergo el boui possunl ficri mali, el mali I>oni. Ad quoti dicimus quia bOlli lanlà gl'atià confirlllali sunL, ul IIcqucallt lieri mali; ct mali in malilià adeò obdul'aLi SUUl, ul 1I0n va!ealll fieri hOlli; et tamen ulrique hal>ent liberum ari.JilI'iullI , qllia cL bOlli non aliquà cogeute nccèssilale. scd propl'ià ar. sponLaneà \'oluntate per gratiam (Illidem adjllLi uonum eligunt. cl malum respuulIl, ct mali similiter sponlaneà volulllalc à gralià desLilu li, hon~n Vllalll , CI 111 al 11m sequunlur: elmali habe ut libernm al'bilriulll, sed depresslIlIl alque corruptullI, quod surgere ad bon:Jm nUII valet. Quòd bo"i PQ.~I cOllfir1llaliollelll/iberius a,.bitriun! "ab e;cl quàm ali/e. S. Boni verò arbitrium habent moltò Iil>eri!ls post conlìrmaLionem quam ante. UL enim Aug. Iradidil in Ench., c. 105, nnn idcò carenI libero al'bilrio quia Olalè l'elle nnn possunt; multò quippe Iiberius est al'bilriulll quod nOli pOlesl sef\'ire pcccalO. Neque culp:m<la eSL l'oluntas : aul volullLas non est, aUL libera. diccnda Ilon est, quia heaLi csse sic volunl, ul csse m iseri non soliIm 1I0!illl, sod nec prol'sùs ,-elle ,,'O~ sini , Non flOSSUIIL ilaque I>oni a/l~elì "elle malulll 'iel

SENTENTIARml LIBRI Ql1A TUon. - LlD. Il, DlST . "'. lill5 vell.c else miseri; nequc hoc hahcnl ex lIaturà, sed autclll aliquid valcrc p:Jssllnt, nisi datà llesuper poCI grali:e bCllcficio. Antc grati3! namque confinnalio- lestate. Datur autCIII vel ad fallcndllm rallaccs sicui iII Ill'm potuèrc peccare angcli, el quidam ctia," pccca- A'.:gyptios, el in ipsos ctiam magos data cst, ut iII '"Crlllll, et dXllIones faeti suni. Unde Aug., 10m. 6, in eorllm spir'ituum opcratione vidert'ntur admiralltli, il Iib. l$ contra l\Iaximinum, c. 12: Creatorarum nalura quibus ficbant, il Dei ,'eritatc d:lllln3ndi; "cl ad 1Il1l_ creleslillm mori potuil, quia pcccarc potuit. Nam :111- nendum fideles, ne tale aliquid faccre pro maglio de· geli pecc:l\'crunt, CI d:Ernoncs facti sunt; quorum dia- siderent, propter quod etiam no bis in 5criplUl'à SIIIII hollls est priuceps : et qui non pcccavel'uut, pcccare prodita: vel ad exercendalll, proballdam, manifcstall' pOlllcrnnt; el cuicumque creatur:e rationali pr:esta- d:1nlllUe justorllm patienliam. l'lr ut peccare non possit, non est hoc natur:e pro- Quòd transgreSloribus allgelis non sert'Ì1 ad lIuturn mll· pri:r., sed Dei graLi:e. Ideòqoe solus Deos cst qui non . teria rerum vuibilium. t;r:lIià clljllsquam, sed nator! suà 1I0n potuil, IlCC po7. Nec putandum cst istis tl'allsgrcssoribns angclis ICSI, nec poteri t peccare. Ecce hìc iusin<Jatur qllM ad nutum senire hallc visillilium rcrum materiam : allgeli allia cOllfìrmalionem peccare 1>otllerllllt, SCII sed Dco rotiùs, à qllo hme potcstas datur quautùm iupo~t conlirmationem Ilon pOS5ullt. Qaod pOlllèrllnL commutabilis jllilicat. fuit eis ex libcro arllitr:o, qllod cst eis natlll'alc; qnòd Quòd IIUII .unl creatores, licèt per eos magi ranas el olia ,"crò modò non possllnt pcccare, non est ei, cx lIa(ee crinl, scd solusgeus. tllrà, id e61, lillero arbitrio, sed ex gratià, et quà gra8. Ncc s:lIlè Cf/~atlJros iIIi mali angeli dicendi suni, tiil etiam cst IIt ipsum liberum arbitriulll jam non possit quia pcr ilIos llIagi ranas Cl serpenles fcccrunt; AOn ellilll ipsi eas Cre:lVcrulIl. Omnillm qllippe rcrum qu:'C peccalo servire. Q.òd 1'0'1 ronfirmationel1l angeli non pouilll ex lIalurti corpor.llitcr visihililerque nascuntur, occlllla qU:l!dam peccare sieut ante; 11011 quòd debili/alulII siI COI'UIII /i- selliina in corporeis llIulldi hujus elcmentis latent, bcrunl nrbilrillnl, ,cd con{il'lI1a/llIu • qu:'C Deu3 originaliter cis indidit. Ipse er'go Cl'ealOr .l. Non crgo posL conlil'mationem angeli de naturrt est omniurn rerum qui Crealor est illrisibilillm semi,ir.ut ante peccarc potuerllnt; non quòd liberum ar- num; quia qU:Ecurnqllc lIascendo ad oculos nostros Ilitrium eorum dcbililatum sit per gratiam, sed ita po- cJçeunl, ex occullis seminihlls accipillnt progrcdiendi liùs confirmalum, ut jam per illutl non possit bonus primordia ct incremenla deuit:e magnitudinis, distin~ angelus peccare; quod utique non esi ex libero arbi- ctillnesque formarulll ab ori~inalillUs, ul ila dicarn, trio, sed ex gratià Dei. Quntl elgo Hicronymlls aiL : rcglllis sumunl. C:l:lera cùm sini lillcri arbilrii possllnl Ilccti in utram- Sicul parelltes non Ificllntllr crealore. filioT.m. nee a!1riquc parlem, acciri oportel secllntltìm slatllm in qllo co/w (rugum, ila IICC boni angeli nee mali, et.i pcr creala sunI. Talis enim et homo ct angelus crealtlS eorlllll mini.teriurn fiant crealUTre. eSI, qni ad ulrumque flecti poterai; $ed postea boni 9. Sictlt ergo Ilec parcntes dicimus crealores bominngeli ita per graliam sunt confìl'mati, tll peccare non Ilum, nec agricolas creatores frngum, IJtlamvis eorulll l'OsSinl; et lIlali ita in vitio obJurali, III bcnè vivero extrinseeùs adhibitis motilll" ad isla creanda Dei virncqueant. Simililer etiam iIIud Isid, inlelligeadllm est; ltIS inlcriùs operelur; ita non slJlùm malos, sed nec Angcli mulabilcs sunt natllrà, immlltallilcs sunt gra- honos angelos f;ls cst putarc crcatorcs: Scd pro suhli· li~; quia ex nalurà in primordio SII :C cOllditionis mulilale sui sellsùs cOrpOl'i3 scmina iSlarum rerum no bis 'ari potuerllnl ad bonum sÌ\"e ad malurtl, scd pOSI per OCCulLill1'3 !loverunt, et ea per congruas tcmpcratiol{ratiam ila bono addicti suni, IIt inde milIari nequeaut. nes clementoru/ll latenter spargum, atque ila el gigAd hoc cnim repugnal gralia, non natura. nCl1dartlm rerum el accelerandorulII inCrClI\,m&I,rulll Quòd angeli mali vivaçelll 3ellSUIII non perdiderunl, et llraobcnt occasioncs. Seti nec boni h:Ee nisi qu~nttìm quibui modis ,cianI. Dcus jullet, nec.nlali h~c injuslè faciunt nisi quanlùn\ S. Et Hcèl mali angeli ita per malitiam sini obdu- juslè ipse pcrmittit. Nam iniqui malitià vohmtatcm rMi, vivaci tame:! sensll non sllnt penitùs privati. Nam, suam habellt illjustalll, pnleslaLelll aulcm non :lisi IIt Iradil Isidorus, lib. i de summo Bono, triplici acu- justè accipillnt sive ad sua III prenam, sive ad aliol'um ; lIIine scienti:e vig~lJt d:emones : scilicet, sulllilitale vel pU!JIalll lIlalorum, \'cl laudem bOllorum. natur:n, experientià lemJlorum, rcvclalione stll1erno- SiClit juslificationcllI lIIe/1lis, ila crcaliol/elll reTUni IO/Ul rum spiriluum, De hocetiam AlIg., lib. 2, super Gl'n" Dells ope,.a/ul' ; licèl creatul'll extl'ÌIIsccùs scnial. c. t 7, in fine, aiL : Spirilus mali Ilu:cdam vera dc LemiO. Sicul crgo melltcm nostram justilicandil forpora1ibus rebus nosccre permiUuntur; pal'tim subtili- marc non pOlest \lisi Dells, pr3'dicare alltcm exlrintatc senstìs, parLim experknliil tcmllorum, callidiol'cs secùs E\'angelium cliam hOlllines pOSSUllt, 111111 &olìllll. (lroJlter IalO magnam longitudinem vil:e; parlim san- bOlli per '"erilatr.lII, sed ctiam lIIali per occasioncllI ; clis angelis qllod ipsi ab omnipottlllti Deo discunl jussu ila crealionem rcrlllll visi!JiIiulll Dcus inlcriùs oJlcra-. cjus si Ili l'e\'elantillus. Aliqllando iidcm ncfandi sl)iri- lur. Exteriores alltell! operatiollCS atquc I:OIlICIII(lla· IlIs cl qu::c facturi sunI, velut divinando, pr:edicunt. liQncs, sive occasiolles, ab angelis tam bQllis ((llàlll Qllòd magicre arles t'irlule el scienlià diabo/i valelll; qure malis, ycl etial1l ab homillillus adhillentur. Scii iI:I!C , virlus et $cicnlia esI ei data à Deo vel ad (al/elldwl! ab hominibus tanlò difliciliÌls adhibcntur, quall.Lìlm lIIa103, t'et ad monelldunI, vet exel'cmdullI bOllo&. cis dl!sulII SellSUtllll Stlblilitalc,> et cor(lOl'lI1II JIIohi:i6" Quorum scicnlià :tlfJIIC virtutc etiam magica~ arlatcs in IIIclllhris terrcl1is et pigris. Unde tlllalibus1.'S exercclltur; qui bus t:\lnCIl Ilon lam Sciclllia Iluàm cllrnque :lIIgelis "icillas causas ab dcmcntis COIIIl'aI,oteslas il Deo data est, vel ad fallentlum lallaccs, voI here quan:ò facilius esI, talltò miralliliol'l~ s iII hujus. ad tIlonendum fideles, vcl ad cllcl'cendall1 prollalldam. modi operiblls corllm exiSlunt celeritatcs ; sctl nOI\ 'i"C justorum paticlltiam, UIllI,! Allgust., in li 1.1. 5 de est crcator /lisi qui principaliter iSla forllla~, IIce Ilnis· Trin., c. 7: Video, inquit, infirmm cogitalioni qllid IJu3111 hoc pntcst Ili si UIIUS crcalor Dcus. ,\ lill\1 est (lussit occllrrere; ut scilicet iSla miracllia eliam magi- cnim ex inlimo ae StlmlllO C3US:lrum cardine clllldl!ro éis arlilms fiant. Nam et magi 1'Iwraullis sel'pelltes fc- :lC ministrare creallll'3m, qllod facit solus CI'Catof 1:(.'l'lIlIt, ct alia. Sed illud cst amplills admirandum, Del\s ; alilld autem pro dislributis ah ilio \"iribus ac qllomodò magol'UllI potelltia qu:c sCI'peales facerc pu- facllltaliblls aliqll3m ojwl'aliollclII fOl'illsccùs adllloIlIil, ubi ad mllscas miulltissimas,scilicct. cilliphcs \"cn- ,'cre, U~ tlllle \"cI tune, sic \"cl ~jc, cxcat qUlld crcatllm cst, omninò dcfecil, qllà tcrtifl plagà JEgyp\us tllr. Ma fJui(l(lc orig;nalitcr ct priIllOl'di:llilcr in quùca~ dellalur. Ilti certè defcccnmt magi dicenles: Digidam lélturà elCIllf!lIlurulIl CUlIcla jam creala SUIII , seù tus Dei csl hìc. Unde il:tel!igi datllr Ilec ipsos fJll idem :lcccptis Oppol'tllnitalibus p";stC:l l'l'0deullt. Iran,;grcssol'cs allgclos, cl acre;,s po!estates iII imam (,!lIùd al1geli nlldi lIIullll ')(ISWIII per nlltl/rre l'igorcml. iSlam caligincm tanfJuàm in slli generis carccrclII all qure 1/0/1 pOSSU111 r"/)p ~er Dei ve! bOllomm IlIIgdorum. l1Iius sublilllis a:thcl'e:c J1Ul'it'lis habilaliollc delrusos, prollibitio"em, id esI, qllill 11011 p.:rmilllllllw". ~r ~1l0S m3SiCil arlt5 pO!'~Ullt qoid'luid ~OS;;III\I," non Il. UI.IIQ qUO<lue scienJum est. quòd an3~li mali

PETRI LOMBAHDI li68 :Id impletionem ministeri i sui sil.Ji à Dtn iilj'liIC1i, CIiqu:cdam pOSSUllt per natnr:e slIblililatelll, qu:e lamcn 1I0n possunL propler Dei vel bonornm 311gelorll/O pro- d~mqtle p?S~ explctionem depononl; in quihus corpo. IlibiLionelll, id c,;t, quia non permiuunill/' iIIa 1:lcerp. à rlbtls homllubus app:lrUerllnl :Ilquc IOCUli StillI. Et aliquando quidcm locuti Stlllt ex l'ersonà Dei sille diiDeo vel ab angelis bonis; posscnt ulif(lIe fecissc ciniphcs qui rallas scrrentesque fccerunt. Qu:cdam verò . tinctione alicujus person:c, 31iqualldo ex pcrsona Panon possunt facerc, etiam si peflnill:llItur ab angclis Iris, "el Filii, si\'é Spiritùs sanCIi. Qllòd Deu, in corporalibus ilIis allliquis (orlllis appanut. supcriorihus, quia nort permittil Dens_ Unde Aug. in 2. Nec duLJilandum esi Deum in corporaliiJus formi!> lib. 1) de Trin., cap. 9 : Et inefTabili polenlatu I)ei lit ul qUlld pos,eul mali angeli si perOlil:erentllr, ideò :\pp:lfuisse hominibus, SiCUI AugnsLinusin lib. 2 de nOli possunt quia nòn permiltunlllr. Neqlle cnim oc- Trinilal!! ostendit, eonfcrclIs di\'crsa Scriptur:c testicurl"Ìt alia ratio cur 1I0n pOlcrant fa cere ciniphes lini monia ex qllibus Deum in corporeis lìguris hominibu~ ranas serpcnlesque fecerunl, nisi quia major aderat app:lruisse prohal; cl ali'lualllio ex personà Dd sine dislincLionc, aliquando sub dislillcliùlle pcrsonarum domin~lio pl'ohibenlis Dei per Spirilum sanctum; qllod clhm magi confessi Slllll, diccutes : Digilus Dd sermoncm ab eis factum esse. De perple.rà qUlusliolle quafll pOI/il ,iugllslinus, qurerells hic. Quid :l\Ilem pCI' nalUram POSSilll, lIec lamell 11/1 ad e:rllibelldulII hascorpora{cs aflparitiol/cs crcalura possinl propter prohibiliollCIII , et quid per ipsius nauova sii (Ol'lIIata, WIIII/gcli qui (II/le cralll missi·; cl lura! sua~ cOlldilionelll l':\(:ere non sinantllr, lIomilli si ipsi miss; SUI/t, l11rùlIl sen'alà s}Jirilllalis C01llOI'is explllrare diflicile esi, imò imJlos~';bile. NOl'ÌiI!us 110qUi/lilllle aliqualll specielll corpora/l'III de corpll/cl!Illinem possc ambubrc, Cl ncqlle hoc pnsse si non liori malerià asslt/l1pseril/t, lIl! proprillll/ corplis SIIUIII permillalur; volare autcm n,m [losse, elialll si pcrIIl11laver;llt iII specielll actioni SIl.x (! pl'l1Il. millalur. 8:c et illi allgeli 'lil::'dalfl pos 11111 facerc ,i 5. Sed ubi J)clIm llolllinib;ls in cl)l'poraliblls illla"ipcrmillanlnr:lh angeli; !l0leilliori!ms ex illlpcr:o Dci; IJlI'cdam V'TÒ non possunl, eti:\ln si :Ih cis pcnnittan- nihllS apparuisse ~sseril, perplexam qu;cslionel1l pl?OluI', quia i1le nOli pGrmillil à quo est illis talis Ilalllr;n penil, qn:lln IlCC ~bsllivit, qll;~re:ls IIlrlllTa in illis COI'1Il0dll', qni etiall1 per allgelos suos il1a plerùmqlle pnralilJtls appill'ilio:libllS cr,'alura aliqlla crc~relur 3d illud OpllS tanlùm, in qui! DClIs hominibns apparcret: 11011 pcnll:llil Il!!:!! conc,'s,il ul l'ossilli. an angeli fini ante crani ila millerenlur, lIt mancules DiSTI:'\CTlO YlIl. in suis spirilll~lihns cOl'poriliU,; assnlllercnl ex COl'pllIn ;Wll A~GF.1.1 O~I~ES cOI\Ponm SI~T, QUOI) QUIllI;SOHI l~nlfJ illl't!l'iorulll elemelllorllln Inall'rià :Jli!jllam speVISUH EST, QUIIIIIS AI;GG STIMJS CO~SE~TII\E V\DETUn, clem corporalem, I]n3111 coaplal:lln qU:lsi "li11llam I)ICF.~S AlIiGF.U'S O!l~ES A!'iTF. CASUM IIAnUIssE CORveSlCln l11ularcnl in qn3s1iht:l spccies c/lrpnr:.lcs vcl'OI\A TDV"I ET SPIRITU.II.IA : SED IN CA SII MUTATA IN r:15 fJllldcm; an corpus SlInl11 prOpl'itlll1 vcrlerenL ia llETEllIUS !\,ILOIn;lI COIlI'OIU, U'C l:'ì EIS POSSE1(T PA1 I. spccics aplas aClionibu, suis per \il'l::ICln siùi à Oeo i. Sole! cliam' iII qll:l~ slionc rcrsari apud dOCl(J~ daLam. Ait ellim ila AlIg., in lih. :5 dc! Trin., q.3, IIlrlllll angeli omllCS, bOlli scilicel :le mali, co l'porci e. i : (ln:l:rendnm esi iII illis antiqnis corporaliLJus sillt, id est, corpora h:lheant sihi unila. Quod aliqui formis el yisis ulrùm ad hoc OptiS taillilm crcalura pnlanl, innilcnles verbisAllguslini, qni diccre \'iderOl'lllala sil, in f1uà Deus, sicllL lun~ opllrlllisse jilllic" .. lur quòd angeli omnes 'ante cOllfirmatiollCI1l vel 1:1- ~' il. llum:lI~is os~enderellir a'peclilJt1s;. :111 angdi qni Jlsnm corpora aerca habnerinl de pnriori ae supe- Jalll eranilla nllltebantur, ut ex perso':,!! Dei IOfJuel'iore parte formala, ad faciendllm haLJilia, 1I0n ad renlur, aSSUlllentes corporalem spcciem dc cr.'atlll'Ì1 palicndnm; el angelis bonis qui pcrslÌlerunl, lalia corporeù in nsom mini61el'ii sni; ali ipSUlll corplls snlll observata corpora, ul in cis possinl faeere, ct 1I0n S!llllll (ui 1I0n subdnlllur, scII suLJditllm regimi , lIIilpali, qll:e lallt.::c SUllt IClluitatis, I1t à mnrlalibns videri lanLes alqne yerlenlcs iII spccies qll:lS wllenl :lCCOIII1I0n valeanl, nisi sllperve~lila aliqllà grossiori formà; lIIodalas all\tle aplas aClionilllis suis, ~ccUlldÙ!ll aar:(Iuà :lsslImpt.'1 "i,lelllur .. d i~ posil :ì qlle videri desiuullI. LUlalll à Crcatore si bi pOlclltiam. Sed laiCO)' exced(')'l! Angdis vcrò malis IIIl1lala sl/nt iII caslI cOI·pora in de- ,·ire.s ill.lenliotli~ Jl1e~'C .II:riull angeli, mallcn:c spirileriorem qllalitalem sl'issiuris acris. Sicut cllim à loco tua SlII corpol'ls qnalll:lte , per balle occlilliils npetligniori in inferiorem locum, id est, caliginosum ae- r.an~es, aSSUlllallt ex infel:iorilJus elemenlis eorpnlclIl'cm, dejecti suni, ila i1li corpora tenuia mulata suni llOflLJUS corplls quod slbl coaplatulll qU;lsi ali'lu;l1I1 el Iransformala in deteriora corpora et spissiOl·a in ,'eslcm Illutenl et "crl~nl iII qU3sliLJel SpOdCi COITO' qui bus pati possint à superiori elemento, id est, ab rales el ipsas vera" sicut afJlla vcra in \'illUIll "erd\ll ignè. Et hoc Augllstinlls sensisse videlur supero Geli. conversa cst à Domino; 311 ips~ propria corpora cL ila dicells : D:cmones dicllnlur aerea animalia, qui Sll:l trasformellt iII id quod vulunl aecommod"lllill a.l corporum aereorum nat.urà vigcllt; nee per mortem id qllod agunl. Sed quod llOrum Sil (quoni:\tIl hO:iiO dissolvllnlllr, Ijuia pra!valCI in cis elcmelltuill aplius s!lm) nullo experimcnto cOJl1prehend ~ re \':11eo; &iCul ad racientlum quàm ad patiendum. Ad patiendum angeli flui hoc :lgllllt. A!tende, leclor, fJuia qll:'Csliocllim hUlll,or cl hllmus; ad rariclldulII, :ler el igllis ncm proposilaru nOli sol l'il , ~eLl intl;scuss:ulI rdiqllit , aptitudinem rra~bcnL TrulI>:;rcssores verò angeli CUlli nLl'ùm allgeli qui lIIiueLJalllur servali, sui, IlI'uIII'iis principe suo nUllc diaLJolo, III11C archangelo, 1I0n mi- spil'iLualibus corporihus supcfI'cslirclllur ali'luù COl'rum si pOSI p,~ccallllll in hanc caliginem detrusi SUIII. JlulcllLiori specie, iII "tlà l'0S5CIII videri; ali ipsllm NcquE\ elialll hoc rnirum esi si conversi sUlllex prenà corpus mularcnl ct Iransfol'II13renl in f)ualllelltllq ~l() in 3ere:lm qu:JilaLeIll fluà possllnt ab igne pali. Cali- " cllent ;')Jccicm iII quà pusselll cemi. III quibliS "erginosa lamen acris tenere tantìnll perlllissi sunt, qui bis vidcLur AllgUSlilltls :lltest:ll'i angel os esse corpocis carcer siI IIsfJlIe :$1 ternplls jlldicii. Ecce his YCl'his J'GOS ~c propria et spirilualia bberc C<lrI'ClI':I. videlur Augllslinus ila traderc 'Illod quidam opinanQuòd JJcus iII specie qllri est /)cus IW!UIIIÙIIl IllOrlaI.llr dc corpnribns :lllgelorulII. Hoc ailtcm CU'II ~"ii libus appal'lIil. tlixisse :islrlllllllnoll iLa sCIILiendo, sed opillÌtJllcrn alio4, C:I'lerìlm h:l!c velul nllllis profu:ltb ulqne ob1'11111 refercndo, qllotl cx ipsills vCl'bis tlijlldicare \'0~C'ir:1 relinqnentes, illud indubilalllcr leneamll, : hmt; qllil)$s ail, D:emones dicunl.lIr aerea allim3lia; qnàd DClls in spccie essenli:e sU:C nllII(III~' 1Il mnrlaiiIlon ail wnt; ila ellim: Quidal/l diceballt. Dè 1J:li.lilabll; apparniL ; sirut famulo suo Moysi dicit, Exod. 33 : tione verò cltJigillosi aeris in quelli dell'llsi suut non .'VOli videbil me homo, el vil'el. El in Eyallgelio, Joan. I, opinando, secl rci \'crilatem ~S :i('rr.ncr() Clan traùidis, e I:'gilur: Del/m IIC'IlO vidit ullquàm. \'isihi!c cnilll quidùicunl, qllotl ipsius 10clItionis rlislinclio ostendit. Diqn:ì1l1 nOli esI quod non SII lIIulahile . Ideò stlbstaillia cunt (Illoque pl:lrimos caLholicos lr..elalo\'t'S in hoc ~il'e C5scnl!a lki, quoniam 111111.) lIIodo IIllllabilis CSI, ,:olll'cllissc nl:llle id cOllcordil"r t1ocuisse, ''1'1Ìltl allml~lo Illildn pel" scil'sam "isibil is e,' I. Proinde i!l~ !(t'li illcorporei sini, nec ('orp(\r:l haheU>l1 ,illi \I!1il3, omni~ r,UiP. p:lIrihil:; \'isa sunI, dilli [klls i!lis prx· ~$.~I!!llanl aut!'m aliqu3ndo rorpora, Oro r'r",p~;'~ntc, S'!! "-'HP.IUI', !'('r !Tl'aturam l'acta il,se mamfc&IUm e.~~. ~6i

,-,I

G70 SEr<iTENTIARUM LIBRI QUATUOn. - Lln. n. DlST, 1~. inCormet: dominationcs vcrò yocanlnt qlli prillcl~)~tus Eisi 1I0S lalet qllomodò 1'3 millistris angelis feceriL Deus per angelos ,tamen farta esse dicimus. Audco et potcSI:IleS tr:mscendnnt : princip:lllls dicuntur qui ergo flducialiter direre nec Deum Patrcm, nec Ver- sibi subjectis qure sllnl agenda dispnnlllll, ei~que :Ili bum ejns, nec-Spiritum ejus , f)'li est unns Deus , per explcnda divina mysteri:t princlpantur : potestatcs id lJuod est atque idip~um est. ullo modo esse muta- nomin:mtllr hi (lui hoc ca'leris pfllentiùs in SIIO ordine 3CCepel'llnt, Ilt virlntl'S :ldvcrs:c cis suhject:e cornm hilem. ac per hoc mullò minùs esse vi"ibilem. Ulrùm dmmone. inlrenl in corpora homillum ,ubatanlia- Tefrenelltnr poleslale. ne homines lalllt'lIl1, tentare valcanl, quantùm desideranl : vil'lules vocalilur m. li/er, an illablllltur menlibus homillllnl. 5. I\Ind etiam conshlcratione dignissimum yidelur, per !filO'; signa el miracllia frequenler liunt : archan 1Ilrùm d:cmones,siye cOl'\lorei sive incorporei Sill!, gl'Ii qui majora nnntianl : allgl'\i. qui millora. . hominum substantialiter intrenl cCJrporn, eorumqne Quòd "cee nomina non pro/IleI' se. scd propter no, CIS animabui mabantnr; an ideò intrare dic:mtnr, qnia datll 5unl, q/lm sumpla SUI/t à dOllis gratice ,!ure nOli maliti::e su:e ibi effectum cxerccnl Oei permissione lljP /Iflbcnl singulnri/er, seti exccllenlcr, el à pra:cipui, primcndo allJne vexnOl)o pas. yel in peccatllm pro nominanlur. a. U!l'C nomina illis non proplcr se. sed propter volunlale Sll:ì Ir'lhelldo. Qnòd in homines introe:mt alquc ab cis expulsi cxe:lnt Evangelium apertè dccla- nos ds dala sllnl Qui enim sihi 1I0li sunI cOlllemplara!, commemor:lIls d:cmOllia in qnosdam ingressa. et tionr.. nohis innotescunl cngnflllliuatione. Et nomipcr Christnm ejrcla ; .scII ulrllm s('cundùm snbstan- na"lur singllii ordincs il dOlli, gralial'lIm qUa! non tiam fuerint illgrcssa. an propter mali effec:um di- sillgnl~rill'r, seti cxrellcn!er (lala ~lInt in parlicipacantur ingressa. non adeò perspicunm est. De hoc ;1n- lione. In illà enim crel"sli curi!!. uhi pleniwrlo boni· lem Ang" in lib, dc ccc\esinslicis Dogrnalilllls, c. H3. es!, Iicèt qu:rtlam dala sint ex('clle!ller, nihil lamen ail : Da'mones per encrgicam opcraliollcm non crcdi- possidelur singul:lriler. Omni:1 cnilll in omnihlls suni. mus substanlinliler iIInhi allim~, srd apl1\icnlione et non IJtJi<lem :eqnaliler; qllia rllii aliis sublimiùs pns· oppressione unÌl'i. lIIahi alltem menli. iII i soli prJssi- sillent, Iln:l~ tamen oll1nes h:lhcnl. CìIl\H]Ue olflnia bile eSlljui crcavit, qui nnlllrit sllhsistrns incorporeus dona graliarllm supcriores orl!incs slllJlillliìlS et perrl~('lJìIS perceperillt. tamen ex pr:l'cipllis sorlili snllt capabilis est SU:l~ faclur~. Ecce hic yidelur insilllmri quòd snbstanlialiler non iIlabnntur d:émoncs ve) invocahllla, inferiorihns C!l~léra rrlillqllclilcs ordinihm; Iroeanl corda hominllm. Bcda quoljue super iIIum 10- ad cogllominationem; ut seraphill, (I"i ordl) exccl('11111 Act. ap'lslolorum. c. 5, uhi Pelrus ait Anani:e : lenlissimlls :cslimalllr. lam dilectionem qnàm cogllitionem divinilali~, et cretera yirtlllllm dona crelcris Cllr lel/lat'il Sn/lmns cor tllUlJI? dicit nOlandum Iluòd mentem hominis juxta sub'lantiam nihi! implere pos- omnihus suhlimiùs el perfecliìls percepiI, el lamen Sil. lIi!'i crealrix Trinilas, quia lanlllmmodò ~ecllndìlm ab excellentiori dono. id est, à charilate nomcn acoperiltioncm ct yolnnlalis illstinclum anima de bis cppit iIIe snperior ordo. Majus cnim donum est ipsa Ilu:e 5Ullt creata illlpielur. ImJlld verò 5.1tanas cor rharilas, qn[lm sdentia. (tem. majlls eSI seirc qnàm alicnjus. non quidem ingrediens in cum et in sensum judicrlre; scienlia namqlle informaI jlldiciulll. ldcòqlle l'jus, neqne inlroiens adilum cordis (siljllidem pOle- serllndns odo à secnndo dono, ili esi., cognilionc ve~tas hoc so\ius Dei est), sed callidà et fralldnlenlà deritalis. appellalUs csl, scilicet eheruhin : il:1 el dc aliis ccpliolltl anima m in effcctlllll malili:e lrahens per co- illlelligelldllm esi. As,ignallir ergo exceHentia ordìgitalioncs el incentiva "iliorum quibus plenns est. num -;"ccllnrlìllll exccllelllbm dOllorllm~ CI lamcn, 1llll'Ievil ergo Satanas cor Ananire, non inlrando, sCII siclII Gregorius. homo 34 E"ang .• ait : llIa liona omnimalilire su;e virus inserellilo. Idem spirilus immlludlls bus sunt' commllnia. Omnes enim ardent charitate. f1ammà yirllllUm dc cordibus fidelium expulslIs, do- t'l scientià pieni sl\nt : sic et de a \iis. Sed sllperiorcs cloribus vcritali~ Ill('l~nlihus w~llenum persp.rnlionis aliis exccllentiìl o , nl jam clkllllll f'sl, ipsa accepcI'IlIIt. inrundil. llis :lIlctoril:llihn!\ oslenflilnr quòd d:emones à fJuiblls el nominanlur; linde Gl'rgol'ÌUS: In iIIi! summfl IIon snbslanlialiler intl'aul corda hnminum. scd pro- ch'ilale qllisquc ordo ejlls rei ccnselur nomine, qllam pier maliti:c efl'cclnm ; dc qi!ihus pelii dicunlur, cùm pleniùs aceepil in IIIl1nerc. llocere non sinuntnr, Qllce,~tio ex verllis Gregorii or/li. DlSTl~CTIO IX. "'. Sed orilnr bic qU!l'stio talis : Si qnisque ordn ab ilE oRDI~ml DlSTl:'\CTlOlIE, QUI ET QUOT SINT. ilio dono nominatur quoll pleniits possidel. lunè cheio Post pra:dicla snpcre'l cognosccre de ordillilms l'lIbin in scienti:\ pl'reeUlinent omnihus, qllia à scienti~ an;;elorum qllid Scriptura lradal. Qll:e in plllriblls 10- nomina luI'. Scd qui m:'gis diligit. plus cognoscit. lan .. cis novem esse ol'fline~ an~e\ornm promlllg:lt. scilicet tùm en,m, 1H tradit anelorÌlas. cOi;noscil ibi IfllislJlIC, angelos, archangelos, principlllllS. polcSlales. virLu- (1lIanlìlm diligil. Itaque scraphin non solt'lm in charitl!S. dominaliones, thronos. chel'1lhin, el seraphin. tafe, sed eliam in scientià pr:ccn'inl'nl. llròqne allEt invellillntnr in iSlis ordinibns Iria terna esse, cl in ctol'ilas iIIa sic videtur intdligl'lltla, III comp.:rali'l singnlis trcs ordincs, nl Tl'inilali, similitndo in cis non rcreratllr ad omne!\ ordincs, scd rld iJnosdalll, ilisinllClur impressa; Ulltlll \)jonvsills Ires ordines scilicel illf~riorcs. IIle cnim ordo 1I0n plrniìls serarlllgelorilm esse t !'a Ili l , ternos iii singillis pOllcns. phin accrpil scielltiarn in Ulllnel'e, seti plcniùs :lliis SunI enim Ires sllperiort's, Ires in!eriores, tres mcdii. onlillilms qui mnl illfcl'ÌlJ\'CS. Nt'c "omillalllr quisquo Supcriorcs : scraphin, clwmbin. Ihroni; medii : do- ordo ah omni re qualll plClliìlS aliis accc\)it. sed ab minalioncs, prillcipalus. et polcslales j inferiores : aliq1là rertlln (lliaS accepit. Vel pote:;l comparatio referri non ad ipsos ordines. seli ali alia dona; nec !III "il'lnlcs, arehall~eli. an;!cli. Qllid appelle/1I1' ordo. cl ,!uce sit rnlio 1l0IlIinis cll;lIsqlle. omni;1 alia dona, sed ad qll:cdalll. BicUl enirn homi, ~. Ilic con,ilicrandulll est qllitl appellelllr ordo; nes, cùm plnra habcant (Iolla, 1j1l:cdam aliis ex· Ilcinde ulrÌlm ab ipsà cl'ealionc fueril diSlinl'lio illo- cclll~nllìs possidenl; ila fOl'lè cl :1l1geli qlJihllsdam rum ordilluill. Ordo alllem dicitllr mulliludo c<:ele- 1I1uucriblls lll~gis pOIlCllt, cl alli, qllihustlam minùs. stium spirilllum, qui ililer ,,1) iII aliqllo Il1UllerC grali I/'Ìal! ordines ab illilio cl'(latiollis ila dis/illcti (uer;'lt. li:e similanlur, sicul ~l iII n!llllralilllll dalorllln mllllcrc 5, Jam IIII1lC inqnircre l'es'at uu'ìJnI ct iSli ordilles à rcmvcniulIl. UI, verbi gratià, serapliill dicnll111l' qui cl'l'ationis inilio ila fncrillt di-tineli. Qllòd it:l fuerinl dipr:e aliis ardellt charilate; seraphill euilll inlerpreta- slineti à primordio sure eOIHlitionis, vitlclur teslimonio lur ardens \'CI succcntlens; cherubin, qai pr;e aliis :llIclorilatis insinuari, qlla! tl'adit dc ~illgll!is ordinihlls in sdenlià eminent j cherllbin ellim inlcrprelatllr ple- :\Iiquos cecidisse, D,) ordine Ilrlmljlle f.IIperiori Lucifer nlllllio scicnli:c: Ihropus diciltJr sede,,; throni alltelll ille l'uil, qno lIullllS dignior conditlls fuit. ApOSIO!!I!! ,oellltur (ul heatus Grrgorius, hom, 5i, sllper cap. Cl ialll prilleipatus Cl pntesl:ltes lencbrarllm nominat , M!QndpIIS de ordinious iIlis eccidissc; qui cllm iii llIa~ l,ne. 15, ail) qui lanLa diviuilalis gratii! rrplcntllr, IIt iQ eis E~e~L Dcus, el per eos judi<'Ì o decernal afque: Ii~ mini~lPriumcxgrceallt, non tamen penilus ncm:nl~

669

S7i

PETlULOMBARDI

bus ordi'num suoruITI pl'h'ali suni. !:'cù 11011 villclur ilIud posse Slare. NOli cnim lune charilale ardeuaOI, nee sapiClIlià p{)II,~ballt, IIcque in eis Deus sed'e bat; li enim hoc habuisscnt. nOli eeciùisscnl. NOli ergo lune crani eherubin, vcl scraphill, vel Ihrolli. Ad quod dicimlls quia anle I:asum IJllorumdalll lIon erant isti ordine!>, quia nOlldùm hahebanl dOlla in quorum parlicipalionibU5 convelliulIl. Sed qllilJllsdalll eadeuti~ Ims, aliis apposi la sllnl; eisque qui ~eciderunl collala fllissenl eadCIll dOlla, si pcrslilisscnl. Ideòque Scriplura dici l de singulis ol'dinibus ali'IUOS ceeiùisse, Ilon qllia fuisselll in ordinibus et pOSI ca currllerillt, sed cluia si perstitissenl. eorum alilJlli iII singulis fllisscnl ol'diniblls, qui cl in nallll'a~ trnuitale, cl in lormm Ilerspicacilale. dilfcrenll's grad'us habcballt, lòicul ilIi qui pel'stilerunl. Alii CII illl, ul pr~cdiximus , liuperiorcs, alii inferiorcs conditi slInl. Superiorcs , qui nalurà m:lgis subliles, el sapicnlià magis perspi~ ClICCS; inferi(.res, qui nalurà minùs subtiles, cl ìlllelli~enlià minùs J1erspicaces fadi sunt. lIas :UIlCIIl inyi:;ibiles dilTcl'enlias iuvisibiliulll solus ille pOlldcral'e pOluit. qui omnia iII 1/111/101'0 el menSlll'a el poudere di'p08Uil, id esi, in seipso qni est mellSUfa llIuni J'ei Inodum pra:ligens, el IlIlIIlcrus oOlui rei speciem pl'ò\:lJens, el pOlldus OOlllell1 l'cm ad slabililatcm trahclls, id eSl, lerminans ct rOl'm:lIls el ordinans omnia. V lrùm omne, angeli ejusdem OI'dinÌ8 sinI aH/llall". 6. Pr;clcrea considel'~ri oportet ulrùm omnes anseli ejusdem ordinis a::quales sini. ILa esse IluiLusdalll placuit; sed nOli est hoc probahile, nec assertiullc dignum ; quia ',Lucirer [lui ruil de collegio sllpcl'ioflllll, Ipsis etiam dignior exlitil, qui aliis exccllcllliol'es cl'eali rueranl. Ex quo pCl'cipilur quòd si pel'sLilissCI, in ol'dine superiori fuissct, et aliis cju;-:dem ordillis digllior exlitisseL. Sicul enim lInus est ol'do apostolol'um, et aller marlyrum. Cl lamcn in aposlclis aHi suni digniores, simililer et in marLyribUS alii aliis ~unt superiol'es; ila et in ordiuibus allgclol'ulII rectè (TedilUr esse. Quomodò dical Scriplllra decimum orclillem e."c hominibus cultip/eTi, cùm IIOIL silll niij novelli ordilles.

7. Nolalluum eliam quòd decimus ordo legitlll' Ile homillibus reslaurandus. Sed CÙIlI non sini lIisi 1l0,'em ordillcs, nec plures ruisscnt eliam si illi qui cc. ciuel'uul J1erslilissent, moventur lectores quomodò Scriplura dical dccirnum ordinem compleri ex hOHlinibus. Gre::wrius namque, homo 54, supero cap. t:> LIICa', ail homines assllmcndos in ordille angelorum; 'll/ol'um alii aSSUOlunlur in ordine superiorl/IIl, qui ~cilicel llI:lgis 31'deut charilale ; alii in OI'dille infcl'io. l'UIII, qui sciliccllllinùs perfecti suut. Ex IJUO appa~ l'ct non essI! de bominibus formandum dccimum ordinclII, l:lnquàlll novcm sint anllt:!orum et dccimus hOlllinum , sed homines pro qualilale llIeritorllm stalneudos iII ordinibus anllclorum. Quod crgo Icgilur decimus ordo complendu5 de hominiuus, cx tali SCII su dicLum fort} acciri potcst, qllia de hOlllinibus reslallral.iIUl· quod in augelis lapsum CSI, dc qllibus lol COI'l'uerllnl, ul possiL fieri decimlls ordo. Pl'opter quoti ~poslolus dicil, Ephcs. t: ReMaumri oll/Ilia iII ellristo qure iII crelis, et qure ctiam iII lerris SIII/t, qllia per Chrij;lllm ret.!elllplulll estllenns hlllllallulll , dc [l'II) IiL r'~ paralio ruin:ll angelica:; lamen nOli lIIinùs salv<treLur 1101110 si angelus 111m ccci,c(j"scl. (Juòd JwmiT/es assU/llulilul' jux/a numerum slantium, 11011 [apsorl/Il!.

8. Non enilll jllxla nUlIlerUIll eOfllm qui cccidenml, sed eorulll clui permanscrullt homiues ad bealilndillem admilluulur. lJllde Gregor., hOIll. 54 : Superoa ilIa civilas ex :lIlgclis cl hominibus cOllslal; ad IllIalll crcdilllus lalltos 1!Ulllani gcneris ascendere, (jllanLos illic couligil (lIlgeios relllausi,se; sicut seril'IUIII est in caulico [)eulefonomii, C. 52 : SlalUillel'",;IIOS pOI'Ii/orl/lII juxla IlUlllerUI/! a/lgclorlll1l Dei. ,fJlddDlII dicUla sCCUlldÙ/lIlIUI/ICrUllllapsorurn allgeloTuIII /lOmiIIC& rcparulldos. \;I. A ~uibu5ù:\m tamen puLalul' f!lItlll hnmin('s rcpa-

67'! n."!1"erum angelorum qui cecillerulII, uL dIa creleslls e~vIl.as n~r. sllorum chilllll numero pnv('~u.r, IItC m:lJorl .CO(lI~ regnel. Quod AugUSL., in EnChll'ld., C. ~9, senllre vldeLur, 11011 asserens de homilJi~u.s ph~s sa~vari quàm corruil de angelis, sed nOli mlllus; Ila dlcens : superlla Hierusalem, maler no. stra. civilas Dei, nullà civium suorum numerosila~ fl:audabilur. ~ut uberiore eliam copià forlassè regna. hll. Neque ellam numerum aut sanclorum homillum , aut immllndorum d:cmonum novilllus; in quorulll 10cllm sllccedentes filii caLholic:p. malris , qll:e stcrilis app<lrehal in tcr~is, in eà pace de qllà illi ceciderullI, s~n~ 11110 lempofls termino permanebunt. Sed iIlorulII clVlum numer~s. sive 'lui est. si ve qui rUiL, sive qui fUI.Il\·lIS eSl, IO contcm(Jl<ltione ejus arlilid~ l'SI, qlll Vocal ea qure 11011 SUlII Illllquàlll ea q/ue '11111. Hom. 4. Ecce aperlè dicil 1I0n IIIÌIIÙS de homilubl15 sahari, quàrn corruit dc allf!clis; scd plus 1I0n asserilo DISTl~CTlO X. AN Olll~ES SrmIT(;S C(Eu:sn:s l1ITTANn: n; ET rO:'iIT ~ClIlur Jux~a

DU.\S OI'INIONES, ET AUCTOfllTATES Qt:IBLS 1:'i:lITU!iTUR.

i. 1I0e ctiam ill\'eslig:llIdum esl ulrùlll olllnes iii i cll'le,l"s sl'irilllS ad ex!criora nllllLiallda mill:wtul'. Quitlam putanl ali'luns in illà IIIllltillldille esse qui 100'às pr<! officio. cxcunl, a!ios qui intùs selli per a,si. stllllt; SICllt scnpLulll est !Il [)an., c. i : Mil/ia lIIilliulII lIIil/is/rabuliI ei, el decie.~ CCIIIl'11a II/i/lia assisleba>/I ei • .hem DiOIl., in .Hierarc.h!à, qu:c, sacer pl'illCipaL:15 dlcllur, de pra::lallone spmluulIl alt: Supel'lflra ill3. aglllina ab inlimis nunquàm recedunl, quollialll ca qua:: pr:ceminent usum eXlerioris oflicii nlllll(uàlll II:!' bellt. lIi~ auctorilatibus inllilunlur qui angelos lUini lIisi infcl'iores, infici:lIIlur. ' Objeclio contTa i/lO&.

2. QuilJlls ohjicitur qllòd lsaias ait, c.6 :

l''olavil mi de Seraphin, qui ordo sllpcrior est ct excelh~lliior. Ideòque si de ilio ordine Illillulllur, 1I0n est amhigendulII quin eliam l'l de aliismillanLur. Apostolus [Illoque ail, lIebr. t : Ol/II/es 'I/ni admillistralol'U l/liriau, iII mi//istenunllllissi. Ili, teslimoniis as"eruuL quitlam omnes angelus miui. Nec debe! indignum ,ideri si eliam superiOt'es millantur, CÙIll el Ille (lui creator esL omnium ad h:cc il/feriora descclldcrit. Qlllrstio : Si omlles miUUlIlItr, cur UIIUS lalllulII ordo nomine ange/orl/III cense/llr. 5. Hìc orilur qua::slio : Si omncs milLullllll' el nUIIIii Dei exisluul, quare unus talllùm, inler uorem ordincs, angclorlllu nominc ccnseLllr? Ad qund «(llÌdalll diclInt omncs (Iuidem miui, scd ~Iios sa'piùs Cl quasi ex officio i/lju/lcto, qui propl'iè angeli \"CI arehall~cli nominantur; alios vcrò l'ariùs milli, seilieet lll:ljOfl:S, causà e'llra communem uispenS;; lionclll oborlà; qui CÙIll an gclorllm miuisterill!\) susci(liunl, eliam 1I0lltell assumullt. lInde psal. 103: QlIi {aris angelos Illos s/,irilUs el lI/i/lisll'03; quia illi qui naturà spiritus SUllt, :tli'lu~ndo angcli, id eSl, nUlltii fiunt. l'lIlanl quidum J/icl/ael, Cllbricl, l1t1plLael de sllpel'iori ordine {llisse; et sunillomilla spirilUlIIlI, et lIo/lordifIIC UI/1I3

Illllll.

4. Et pulanL illi Michacl . Gaùriel, Raph~el de supc· ritll'i ordille fuisse. Michael interpretalllr qtàs 11/ DC/Is? Gabriel, (Q1'liIUdo Dei; Raphaelmedicina /J ei; ucc sunI isla nomina ordinum, scd spil'iLUum , ct dicltut [(111dalll singull/m horulIl unius propriè ac sillgulal'ilet· spirilùs esse nomen. Alii ycrò, lIon Ullius singulariler et delcrmin3lè. sed \lIIIIC hujus, Jl(IllC illius esse nomen, secundùm [Iualilalem eorum ad qua: nUllliallda "cl gcrcnda milluntur : SiCUl el da~mollunl qu:cdalll nomina sunl qua:: qllidam put:ml esse unius prolll'ja, :1lii vcrò pluribus communia. Di:l.bolus quippe, qui Gra'cè ila \'ocalllr, el criminaloT interpreialui' "d deorsìwl fluens, I-Iehraicè dieilur Salall, id eSi, advt'Tsariu5. Didlur el Belial, id eSl, apoalula el ab.que jU{Jo. [liCllUr elia Il Levialhan, id est, additamwl/1I11 eOTllm; cl ab ptl'ra f('peries nomin, q\U' \"CI uilius ~p i r i IÙ<;

SF.l'\'rF:!\'tI:\i\tm UflftI QtJA'ttJOIL - Uft. Ii, DIST. xi. SUllt propriA, 'l'el. pluribns c~mmullia. . . In m, bonUfn vel malum, plllrillus homillibll~ dcputari f)uo,"odò df.lernl/nent 'Prred'CIIII (Ille/on/ales qum 111- ad custodiam vcl cxcrciLium, sive elldelll LClllporc, sh'a delltllr adveraari, qui dkun/ omnea angelo. mitti. divcrsis Lcmporibus. Ideò auLcm dicilllus codem telll5. Qui :lIItem omnes ~n~elos. '!lilli ass~runl,..pr~ pore "el divcrsis Lemporibus, Iluia vidclur quibusdam dirtas auctoritates, Damells SCI licei el DIOnyslI, Ila quod olllnes homines qui sunL simul in aliquo tempodeterminanl. Dicunlur superiora agmina Dco assistere, re, singuli singulos angelos habcre possinL, bonos vel el ab inlimis nunquàm recedere; non quin aliquando malos; quia licèl major sit lIumerus hominum, commilt:mtur, sed quia rarissimè ad exteriora prodeunt; pULalis in unum omllibus qui fuerunL, et sunt, et fiineque lunc ab inlimis rece.dunl, sed Dei p~:psenlj;~ et luri sunt, qllàm angelorum, tamen quia homines dccUl1templatiolli semper aSSlstunt, quod ellam faclUnt cedentibus hominihus succedunt, et ideò nunquàm siqui frequenter miuuntur. mul SunL in bàc vilà, angeli verò nunquàm deccdunl, Qlloa aUi diealll milli,. el quo. dic~nl non ,!Ii~ti, cum sed simul omnes sunt, ideò esse potesL uL singlili ho4,terlllillatiOlle auetonta(um qure vldell,"r .. bs adver- minum dùm in hàc vila sunt, singulos habe::ml angclns bonos vel malos ad sul cuslodiam ve! cxerciliulII dea.lri. 6. AIii verò dir.unt tres ordines supremos, scilicci stioatils. C;c!el'ùm sive ila sit, sivc 1I0n, 1.011 esL ducherubin, scraphin et Ihl'onos, i~ cr~atori assistere, bitandum ullumqucmque habere angelllm si bi depulaquòd ad exlcriora nOli exculIl; IIIfenores auLcm tres lum, si\'e pluribus simul deslinat'js sit, si\'e uni sillad exteriora nlitLi; tres ,.erò medios inter IItrosqlle gulariter. Ncc esi rnil'andum IInum al/gelum plurihus COII~iSlere non modò digniLale velloeo, sed cti:un hominibus ad cuSlodiam depulari, CÙIll 1111 i hnmilli onicio, qnia pr;!'ceptum ~ivln!lm à sup~riorib!ls ac- plul"Ìum custodia deputetur, ita uL eorulII <)lIisqllC cipiulIl, et dell'l'ullt ~d. l~ferlOrcs. ~deoq~c. cum su- suum dicatur habcre dominurn, vel el,iscopllm, "cl premi m~diis, et .medu Im~s! atque In homl~lbus J'r:n: abbatem. eeplulll Dci nuntlanl.. me ... to olll~es angeh ~~mlDarl Utrùm angeli proficiant in merilo tiel in pr/1!lIIio mquI debent. Et ob id furie Apostolus alt Ollllles splTllUS adad judicl.m• milli,tralores esse Filii, eL milli in mini8terium; et pcr .I. Pr:eterea iUlId consideral"Ì oporlet, utrùm angeli flflln~s, 11011 singulos ordines, sed de inferioribus orboni in pr:-emio vel in merito proficianl uSllue ad judinibus sin"lIlos angelos complexus est. lllud ,"crò dicium. Quòd io meritis proficianL alque quoLidiè 111:1_ lJuod lsaias" ait per ,'erba ()ionysii determinant di- gis ac magis merealltur, quibusd:I/Di videtur, ex co ccntes : Ili spiritus qui millunlur, pcrcipiunt horum quia quotidiè hominum utiliLalibus in'serviullt, eorulllvocabulum quorum gcrunt tJHìcium. Unde diclIIII il- que profectibus sLudclIL. Quibus etiam nihilominùs vilum angelum qui missus est ad Isaiam, ut mundarel delur, quòLI et in pralmio proficianl, scilicet, in cogni.. t't illcelldercl lal!ia prophet:n, fuisse de ordine infe- Lione ct dilectione Dei. LireL enim, Ul aiulIl, iII COIIrinrum. Sed ideò dicLUS est fortè de seraphin, quia firmatione beatiLudinem acceperint :eternalO atquo \"cniebat incendere et consumere tleliCla Isai:e. perfccLam, augelur lamen quoLidiè eorum beatltudo, quia magis ac magia diligunt atquc cognoscullt; eL esl DISTINCTIO XI. eorum charitas, quà Deulll et nos diligulIl, el meritwa QunD QU.4:QUE ANlIU. HABET ANGELUM BONUM AD SUI el pr:emium menLorum, quia per calli et obselJuia el CVSTODI1!1 DELEGATVII, ET IIUUII AD EXERCITIVII. ca nobis impensa merenLur, eL in beatiLudilic prolii. lIlud qnoque sciendum est, quòd angeli boni de- ciunl; et ipsa eadem cst pr:rmium, quia ea beati SUIit. plliali sunt ad custodiam hominum, ila ul quisque clcAllc/oritalibu& tOllfirmullt quod dicunl. elorum habeal angelum ad sui profectum alqlle cu5 •. El quòtl angeli proticianL in cngnilionc, :te pcr 510diam sJICcialiter ddegalum. Unde in Evangelio, hoc in beaLitudille, leslimoniis S:IIICLorUIll confirmant. lIauh. t8, Veril"s à pusillorum sl~alldalo prollibellS Dicil ellim lsaias, c. 65, ex pel'sonà angelorum ehrisli ail : Angeli eorllm .emper .videll/ (aciem ~a/ris. Ange: ascendeulis ma"nificeuLiam admiraliLium : Quia ul I"s dicit corum esse, IIUlhus ad cusLodaam deputali ;sle qui v/mit de 'fdOIll, IiI/Cii. ve,libu. de Bosra? Et in 5nnL. Su per Iluem locllm Bieron" LOIII. 9 Commenl., psalm. 24 : Quia est isle rex glorire? Ex quibus appali". 5, ad cap. iS Matth.; Tobi. 5 d. 6. el 8,11; rCL quòd l~ystcri~1II Verbi ill~ar~ati plcniùs , co~nov~ Actnnm i 2 b. lradil unamquamqne :mimam ab exor- runt angeh post ImpletlOnem "qualll anLe. Et Sicui 111 dio n:lli\'il3lis habcre angelulll ad sui cusLodiam de- cognilione hujlls myslerii pl'orecerunt, it:! dicun! eO!! pnlaln!ll. illf)niens ila: Magna dignitas animarum est, in deita.is cognitiolle proficcre. Quòd au'cm in hujusnt un:l(lu;cque habeal al! orlu nalivitatis iII cuslodiam modi myslrrii cogllilionc profecerilll, evidcnter docel 5ul angelulll delcgatum. Gregor. quoqlle diciL quùd Apostullls, Ep'l. 5, 6, dieclls : QU/1! si/ dispettlalio .aquisque bonum angelum sibi ad custodiam depulatulIl, cramel/li IIbscondili à seculis in Deo, ut inno/esca/llld et unllln malum ad excrcitium habet. t:ùm enim Olll~ ti{orlllis sapiel/tia Dd ,per Ecc/csialll pl'il/cipibu$ et T'OIICS angeli bOlli lIostrum bonulll vclinl, commnniICI'lea/aliblli in crelcslibus. Super quelli locum dicit llie. qne s:\luli omnium stndeanL, ille Lamen Ilui dCpul3tuS ron., tomo 9, angclicas digniLalcs pra~latulII myslel"Ìum esl alicui ad custodiam, cum spccialilcr horlaLnr ad ad purulll non intellexisse, donee cOlllplt!la est passio hOllum : sicui Icgillll" de angelo Tobi:p., Cl dc angclo ChrisLi, cL alloSLO)Ol'um pr:rdicatio per gelltes dilat:II:l. Quòd i/l II/'lc sellter/liti videtur Auguslinus adveraa,.j l'elri in AClillus apostolol"um. SimiliLer et mali angeli Hieroll. dIlli desidcrenL malulll hominulll, magis Lamcn 110llIillem ad maillm incitaL, et ad nocendum forliùs iu6. IIis autem videlur cOIlLradiccre Augllst. ~upcr blal ille qui ali cXl!rciliulIl ejus depulatlls est. eumdern locum Epistolre dicens : Non latuil allgclos UIrulII singu/is Iwmillibus singuli llIlgeli, ali pluribus mysteriulll regni crelorum, quod opportuno Lempore depulallls siI III11IS. revelaturn esL pro salute noslrà. Illis ergo à seculis in· 2. SoieL autclll qua:ri Ulrùm liilllJuli angeli singulis 1I0tuiL supl'a IllCllloratum mysLerium, f)uia omnis creatura non anle secula, scd à scculis c,l. Attellde, Illhominihlls, an unus pluriblls ad clisLodiam "cl cxercitiulll deputatlls sit? Sed cùm electi tOI si/lt quot el clor, quia videnLllr dissentire in h:ìc sellLentià illu· hlmi angeli sunt, plures conslat esse omnes simul ho· stl'CS doctores. Idcòque uL omnis rcpllgllanlia de nll~ nos ct malos homines quàm bOlli angeli sinL. Et cìlln dio tollatllr, pl':l!t1icla "erba liaylllollCIII seqllelltcs ita IOt sint elccti quot angeli boni, cL angeli boni plurt,S dcterminemus, uL iIIis angelis qui lIIajul'is dignilalia ~int quàm mali, ~!lIrcsque siut hOlllincs mlli I)n:tm sunt, et per quorum millislel'iulII illa Iluntiala sunt, .lOlli, non est3m"~endum plures esse bOllos bOIlIln,~s ex parle cognila à seculis fuisse, ulpole familiaribu, Iluàlll sinL lIlali augeli, el plures esse 1I1<ilos hO/llillt!s el nUllliis; iIIis verò qui minoris dignilalis sunt incogllila exlilisse dicamus, usqucquò implela sUDt cL per '1u:'1lI SiUL mali angeli vel bOlli. angcli. . J;onlirlll4l IlIUlI/I ullge/una plunbus h&..mIlbllS deplllul'I, "cc1eii:ll1l pr:l!dicta; eL IUIlC ab olllllibus allgclis perdre lirllul, Ioitte tClllporiòlIs diversi,. rCClè lUerllllt cognila. Constai il~lqlle omnes allielol ~ . IdcòlJuC d.ci op1lrlcI unum ('.ulIldcUil)U6 angcin eognitir.,ne divinorum myslcriorum sccl.ntJilln pro(j'i3

pF.Tnl T,m.IIHRm cessum tempor:s pròrctisse. Unde non incongrneuter ipsi dicunt angelorum scientiam ae bealitudinelw augcri usque ad futllram consummalionel(, ,[uando in licieulià ae heatitudille ila pcctecLissimi erunt, ut Ili:c augc3111r ampliùs uee minuatur. Aliaru", opinio qui dicunl allge/os iII q/(ibusdam prredi-

clorum

11011

pro(ecisse.

'1. Alii autem dieunt angclos in conlìrmationc lallt~ deilatis dilectione atque nOlitià (uisse pr:l!ditos, ut in bis IIlteriùs non profecerilll nee profecluri ~illl. Profecerunl tamen in scientià rerum exteriorum, sieul iII, ognitione sacramenti Incarnaliollis ct hujm.modi,sed non in con· templatione deitatis, quia Trillil::tem in ullilalc, atque unitalem in Trinilale uon pleniùs iutclligunt sive intellecluri sunI quam ab ipsà cOlllil'mationc pcrceperunt. Ila eliam dicuut eos in charil:lLe non profccissc post confirmaliollem, qula eorum charitas poslea nOli est aucla; el sic dicunt eos non profeeisse iII meritis, sed hoc qU:lfltùm ad vim merendi, non quantùm ad numerum meriLorUIll. Plura eniln uoua fecerunt poslea, qU:l! lunc non feeeranl: sed eorom charilas ex qua iIla proeesserunt non est aucta, ex qua lantìHII l1Ie~ tuerunt antequàm iSla addcl'cnlur, quautùm poslea his adjeetis. lllud verò quod alii supcriùs dicun! probauilius videlur, scilieet, quòd angeli usque ad judiciUln in scicnlifl et alii. proficiant.

Quredam auclo/'ltales videnlur obviare probabiliori aententire. 8. Quibus lamen videnlurouviareqfforumdam nuClorilatum verba. Ait enim Isidorus, de summl) Bono, I. i, e.i2 : Angeli in "erbo Dei omllia sciuntantequam fiant; sed nec omnes, nee omnia perfeetè angelos scire dixil, et idcò eos in scientià proficere non removil. GrcgOl'., iII lib. Dialog" cap. 5, ait : Quid est quod ibi neseiaut, IIbi sciell\em omllia SciUIll ? Uui videlur dieere qllòd omnia sciallt angeli, et nihil siI quod nesciant. Sed accipiendlllll est hoc de his quorum cogllitio heatum j)leit eognilorem, III sunto ca qUa! ad mystcrillin Trinit.ltis et uuitalls perliuent: DISTI~CTIO

XII.

OIlT CONSIDERATIONEIII DE ANGELIS IIABITAlI, ACITVR DE ALlAI\VIiI RERVI! CREATI"NE, ET l'R.t:CIPUÈ DE OI'Ef\UIiI SEX DIERVU DISTINcnoNE.

6iG

Quol/lodò per IIIlavalla lelllpOr/3 res corporala eon4l1<P silil.

5, Sccun,jùm hanc itaque Iradilionem, ordinem al. que mo4um crealionis formationisque rerum inspiciaIIlUS. Sicut supra memoralum est, in prillcil1io creavit Deus cre/mn, id est, angelica m naturam, sed adltue infol'lIlem ul quibusdam placel, et lerram, id est, ilIam confusam, maleri:un quatuor elemenlorulll, qllam nomine lerr::e, ul Aug., 10m. t, lib. t, de Gen. contra Manich.; c, 7, ait, ideò appellavit Moyses, quia terra illler omllia elcnlenla minùs est speciosa, el illa illallis erat, et ineomposita propler olllnium elementorum commixtionem; eamdem etiam "ocal abYSSUlIl, dieells : El Il!lIebrre eranl super {acielll abyssi, ele., quia confusa erat et comlllÌx ta, specie disLincla caJ'Cos. Eadem etiam maleria informis dieta est aqua super qualll fe~ rehalll1' Spiritus Domini, sicul sUllcrfertnr fabric3Jldis rebll~ vohmtas artilìeis, quia subjaccbat hon::e voi un. lali Cl'ealoris quod formandum perliciendumque incboaverat; qui, sieut Dominus et condilor, pr:eeral tluitanti et conflls::e maleri:e, ul distinguereI per spccies varias quando vellet, et sieut vellet. H:l!e ergo ideò dicta est aqua, quia omnia qu::e iII terrà lIaseuu. tnr sive animalia, si ve arboreò, vel herbre CI simili.!, ab humore ineipiunt formari atqne nutriri. lIis omni· bus vocablllis vocala est illa illfol'mis materia, ut res ignota Ilotis vocauulis insinuarelur imperitioribus, el non uno tanlùm; nam si uno talltùm signifiearetur vocalmlo, hoc esse pularelur quod eonsueverant ho· mines in ilio voeabulo inlelligere, Suh his ergo 1I0minihus significata est materia illa confusa et iuformis , qU:l! nullà specie cerni ae lractari pOlerat, id est, nominibus visibiliufll rerum qua~ illde fUlur::e eranl, propler infirmilatem parvlllorull1, qui minùs iùonei sunt illvbiLJilia eomprehelldere: et tUlle erallt lenebr.c, id esI, lucis absellli;l. Nun enim teneiJr.e aliquid SUllt, sed ipsa lucis abscnlia ; sieuI silentium ll1l1i aliqua res est, seJ u!Ji ~OIlU~ 11011 est Sil~ntluJl1 dicilllr. Et lIudilas 11011 aliqlla l'es est, sed in corpore ulJi tegulllelllulll f10n est lIudilas dicilur ; sieut et in:Hlltas J)(jll est alil]u:d, sed inanis dicilur locus esse uhi non est corl'u', et in311ilas absentia corporis. Quu sensu tenebrre diealllw' 11011 eS3e aliqllid, cl qua dicali/IIT esse uliquid. 4. Auende quia hìc Auguslinlls tenebras dieit non

t, II:l!c dc :mgelic:l! natur:l! condilione dieta slifficiant, NUIiC superest de aliarulIl quoque rerlllll creatione, ne pra~cipuè de opcrum sex dicrum distinctione, nonnulla iII medium prorerre. Cùm Deus in sapientia su:\ angelieos condidit spirilllS, alia etiam creavit, sicut ostendil supl'adicla Seripwra, Gcu, i, qu:c dicit iii prillcipio Deum creasse erelwn, id cst, angelos, el taram, scilicet , materiam qllaluor elemenlorum adhuc confu:;am et informem, qlla~ a Gra~eis dicra est ehaos, et h::cc fuit ante omnem dicm. Deinde elementa distillxit Deus, et species proprias alque dislinclas sili~ulis rehus sceundùm I.lcnlls suum dedil; qme non simul, ul quibusdam sancLol'um Patl'um placuit, scd per illtervalla temporum ae scx volumilla dierum, ul :liiis vi;um e,t, formavit.

esse aliquid, cùm alibi lenebr:e intercrealuras ponalltlfr (jU:l! benedicunt [)onlÌnum ; unde dicillfr, Dali. 30 : B:nedicile, [ux elleneuTre, Domino, Ideòque sciendulll est tellehras diversis n]()dis accipi , seilicet l'cl pro lucis absen,ià, qllaliler supra accepit Aug., juxta quam-aeceptionem nOli sunt aliquid; \'cl pro acre uuseuratu , sive aeris obsellrà qualilale, et SCClln·:Ù;1l hoc aliqll~e l'es ere:llaJ ~unt, Ideò ergo dicit lenebras lune fuisse super faciem abyssi quia nondùm eral lux; qn:l! si esset, et slIperesset et superfllnderelur; scd 1I0ndùm lueis gralià opus suum Oeus venuslaverat, qU:l! poslea iII primo die formata est.

Illlècl SII/ICli traetalores videntur super hoc quasi r.dvel'sa tradidisse, aliis dicelllibus oJ/mia sinml {acIa in IlIllterili el {onnà, aliis per intervalla lemporum.

5. De qll:\ re priusquàm Iraetemus, duo nohis disculie!llia oecurrunt. Primùlll, quare illa maleria CtlnrUsa infol'luis dieatur, an quia OIuui form:\ earllcl'il, :In propler alind ; secundo, ubi ad esse prodierit, ct qllantÌlm in allum ascenderit. Ad illud ergo quo ti pl'imò pO,ilum est brel'iler respO!ilICIlICS, Ilicifllll S illam primam maledollll non ideò dietam fol'(' informCIII, quòd nllllam omninò forma m hauuerit, qui a 11011 aliquid eorporeulfl la le cxisterc potesl quod lIulIam habcat formam ; sed ideò non absurdè infor me III appellari posse dicilllUS, qllia in confusi'Jlle et pcrmixlione quàdam subsislens, nondùm pulchralll aperlamque, cL distillClam receperaL forlllam, qualelll modò cernimus. Facta est ergo illa lIlate1'Ìa in fOflllà conruslOnis allle formam dispositionis. III forma CUIlfusionis priùs omnia eorporalia materialiter simul et scfllcì sum ~reala; posLllJodùUl il: forlmì disposilior.is

l. QUldam namque sanetorum Patrulll qui verba Dei atque arcana excellenter scrutati sunt, super hoc 'Iuasi ad\'ersa scripsisse videntur. Alii quidem lradidernut omnia ~imul in materià et forma fuisse creala, quod A<ug. sensisse videtur. Alii \'erò hoc magis prohaverllnt ae asseruerullt, ut prima materia rudis atlJue inform:s, qU:\Luor elemelltorulll cOlllmi\lionelll alque eonfusioncm tellens, creata sito PoslJllOdùm \'erò per intervalla ses dierum ex illa malerià rerum eorpOl'alium genera sinI formala secundùlIl species f,ropl'ias, Quam sententiam Greg., llieron. et Bed:l, aliique piures commendali t ac pnel~l'ullt. QU:l! eLiam Scripwrre Geneseos (unde prima hujus rei ad IlOS man,Wll c0l!milio) magÌli eongnlere videlur.

Duo hìc considerali da 811111 : qual'e i/la materia confusa siI diela in{ol'mis, el ubi acl e8se prodjj/, quullIÙI/I:iue iII alliludille ascenderit,

om TUOlt-

SE:\:TE~TL\RDI LIBRI G77 sex dicIJus suni ordinata. Er.cc abso\ulum cst f\IIOd primò in ~isc~ssion~ prop~silum fuit, scilicet, quare iIla materia dlCalUl' IOfornlls. Bit ad ìd qllod ,ecllndò qllCl!rcbatur, respu/ldel. 6. Nunc SlIpercsl quod sccundò proponebalur explicare, ubi scHicct iIIa materia substitcrit, et quantùlIl III altitudine porl'igcbalur. Ad quod nihillemerè assercnlcS, dicimus quòd ili:} prima rerum omlllllm molcs quando creala esI, ibidem ad esse videtur prodiisse, IIbi nune formala subsislil. Eratque terrcullI hoc clemClltum in uno lo co ,eodemque medio, suhsislcns c;>'lel'i:; ll'ibus in una confusiolle permixtis; cisdclllque cin:ul1Iqllaque in modo eujusùam ncbul;)! ()ppaIlS~s, ila obvdllium eral, ul apparerc lIon possel quod flllt. liIa vcrò lria in ullà pcrmixliolle cOllfusà circulllquaqllc suspmsa, cÒllslllIe in allum porrigelJantur, quòus(Ille /lUIIC sumlllitas. corpore~1) nalllr~c pe~lin~il. E! sitUl q!libusd~m '·ldclUI', ull:a. loc~m . hrlllal1lc~ll1 e~tenùc!Jat\Jr Illa Illoles, qu:c m lIlfCI'lOrl pal'le SpISsior alque gl'ossior erat, ili superiori ,'erò, rarior ac leninl' alque suhlilior exisleuat; de quà rariol'i subslanlià pulanl quidam luis,e aquas, qu:c super {h'mamenlUIll esse dicunlur. Talis fuil mundi facies in principio, priÙSfl"àlll rccipcret forma m vel dispo,ilionem. O~tellso quali. (llit mlludi (acies in ipso primordio, i/lcipit prosequi operulII ,ex dierulII dislinetionem. 7. NUllC supcresl ul disposilionem illam qualitcr perfecLa sil ordille pl'Osequamur. SClt ùiebus, sicut docel Scriplura Gellesis, dislillxil Dcus, cl in forlll3s rcdegit pl'oprias, cUllcta qu:c s!mul materiali.ter f~ceral. Perfccilque opus SIlUIIl ùle sexto; et SIC dcmde die septimo rcquil!vil ab omni opere suo, id e:;l, cess3vil 1I0\':lIn crealuram fa cere. Sex enim diebus sex rerumgellera distillxil, nihilqllt! postea fccil, quod in aliqllo illorum non cOlllillealur: operalUs eSL lamen poslea, sieul Verilas in Elangelio ail : Paler mell& operutu. est usqlle Tlune, et ego operol' ilIlId. De quatuor modis divill(l! opera/iol/is. 8. Qualuor enim modis, ul ait Alcuillus supcr GeIlcsim, opera tu l' Deus. Primo in vervo, omnia dispoIIcnùo; sccundo, in malerià illfor,t:i qllallloi' elemen-· torum, ùe nihilo eam crealldo; lIlIde, J<:cd. 18: Qui vivi, ir. a;lerlWIII ereavit o/ll7lia simul; omllia , scilicel, elemenla, ,·cl omnia corpora malerialiler simul cl'caviL' lcrlio, per opera sex dicl'lIl11 ,'arias dislillxit cre~luras; (Illarto, ex primordialibus seminibils nOli incognilic oriunlllr nalur.e, seù noLa: s:cpiùs rdormanlur, IlC percant. DISTIi'ìCTIO XIII.

Llrl. Il, OIST. XII!. G78 Si vel"ò corporalis fuit lux iIIa, .luo11 ulique probabile cst, COl'pUS lucidulIl fuisse illtelligi!ur, veIUllucida nubes; quod non de nihilo, sed de pricjacellii m~tel'ià formalilcr faclum esl, IItlux esset, el vim lucendi baberet, cum qua d ics prima ellort:! est, quia ante lucem nec dies fuit nec IIOX, licèl tcmpus fueril. Quòd lux illa (acla est 11M sol apparel, qllm ;'1 aqui, Iucere -poterai. 5. Si alllcm qua'rilm' ulJi csl facla lult iIIa, cùm auysslls Olllnelll terr:ll alliludinem legeret, dici polesI in iIIis parlibus facta q\las nunl: ilIustrat solis diurna 11Ilt. Nec mirurn lucem in lHIUis posse lucere, cùm eliam naularum operatiolle sa'piùs illusll'Cnlnr, qui in profumlum mel'si, misso ex ore oleo aquas sibi ilIuslranl, qll.e militò rariores f'ueruht in pdncipio quàm modò sunt, quia nondùm cJngregalal I"ucranl in uno loco. Facla csl crgo lux ilIa fluic vicem el lllculIl solis lenebal, qu:c molu suo circumagilata noclclIl diemque discerncb3t. Ibi crgo prilllùlll lucem appa· ruisse verisimile esI, uui sol quotidiano cllrsu circulllyeClUS apparet, \lI codem lI'amile lUI circulllcurrens, ac prilllÒ ad OCCaSll1ll desecndens, vespcralll facerct; deinde rc'vocala ad nrtum, allroram, hl eSl, mane illustraret; el ila divisit Deus lucelll et tenebras, et appellat'it lucem dielll, et tellebras l!Dctem. Quòd dies diversi, modi, aecipitllr. 4. Hlc notandum est quod dics diversis modis accipilur in Scriplllrà. Dicilllr enim dies lux illa qu:c ilio triduo tenchras illurninaual; Cl ùicilur dies ilIumillatio ipsa acris. DicitUl' eliam dies spatium viginti quatllor horarum; qualiler accipitur cùm dicilur: Fa,;:ulIl est vespere et malie dies WIUS. Qllod ita distinguendum eSL : Faclum esI ,'espe!"e priùs, et poslea ma ne ; eL ila fuit dies unlls explelus ,-iginti quatuor horllrum. Dies, sciliccln3lur31i.s, ljuia habuiL Yesperam sed nOD manc; mane cnim diciltlr lìui,; pra!ccdelllis eL illitilllll sequenlis diei, quod eSI aurora, qu:c nec plellam lueem, nec omninò lCllebras hallct. Mane ergo prilllui dies nOli hahllil., quia Ilec dies pra.!cesseraL qui sequelllis diei illilio tc!"minarclur; ct co pra~cipue, fJuia luce appal'.~lIte, mox sllpcr Icrram plellus alqllC pr:cclarus dic& cXlitit, 'lui a nOli ab aUl·orà, seù à plellà lucc ìnchoavil, et maliC scqucntis diei cOllsummatus cst, Ullde Beda, sllpcr Gelles. : Decellat ut dies à luce incipcl'cl, ct in lIwnc scqllenlis did tcndcrcl, IIlopera Dci à luce inchoàssc cl in IIICCIll complela csse sigllificarenlur. llcliqui aulCIll dies malie habuerullt cl vespel'all: ; fiIlOI·1I1I1 quisque à suo mallc illciplCns, us:ple ad allerills dici mallC IClldeuatul'. QUAl FVEI\IT PRIMA DISTINCTION1S OPt:R,~TIO. De lIaturali ordille compulilliullis dierlllll, e' de ilio qlli i. l'l'ima autem di~lincliollis operatio fuit l'ormalio pro lII!Jsterio illiroducius esI. lucis sicul oslclldit Scriplura Gent's., qua) cOlllme5. IIic t'si nalurali; or do dislinelionis dicrum, III 1lI0r;là rl'rUIII informilale, e.lrUIlI disl'osiliollclIl à luce dislilJg"uaniUl' alque computclIlur dies à lIlanc ad lIlainchoal il, SlIbdells: Dixil Deus: FL\T LUX, el (actll lIe.Poslca VC1'Ò in myslerio J'aClllm est IIt dies wmpnest lux : cl di\"isiL lllcém à tcnebri" appel1a\" itl l'lC 111lClltur à ve,pcl'à in vespcrall1, et adjllngalUI' dies pr.èCClll dil'lll Cl lCllebl'as IlOClCIl1. J<:l faelllll1 esi vcsperc cedellli noclI in complllaliunc, cum juxla nallmllem et malie dies unII';. Congl'lIè mllndi ol'l1alllS à luce ordincm pl'icecdens dics se'illcnti nocli adjllllgi delleal tOOpil, ullde cxlrra flll:C CI'c311da eraul v~d~rell.lUr. (Iuia homo à luce per peccalulIl cormit in lClld)ra~ Qualis {ueri! 111x iUa! co,.porc~lzs ~" spmtualt.s.. ignol'allli;c Cl peccalurlllll, dcinde per Chrisllllll à le2. Si qu;crilllr qualls Illa lux lucrll, corporalls 5CI- nebl'is ad lllcem l'cdiiI. Unde APOSlolus, Eph, [j : liccl an spil'ilualis,. i~ re~polldemus .rlllod à s:1Ilclis Eramus aliquando tenebl'm, nUlle ari/em lux iII DOl/li/lo. k"iIlHI:; lradllum. Dicil ellun AlIg. qllla lux lIIa cor- l'rillllls ilaqlle dies non ab lluro!·à, sfd à plcnà luce pl~·"lis vei sl'il:ilualis inle.lligi .p~Jlesl. Si spi~'!IU~lis illcipiells, cl pOSl VCSpenllll, paulalim occidellie luee. acciVilur, :mgehca natura 1JI1elllgltu~, qu:c,prllls In- exeipiells ma ne ~ell',elliis diei, cxplelus cst. Uude fl)flilis luil, sed poslca tormala e~l, C.UIII aù ~re.alorem Beda : Occidcnte lllte, et l'aulalim post spaliulII dilll'COlller,a ei charitale adh:cslt, CIIJlIS mfornlllalJS crea- n:c IOllgillldinis inferiores parles subeunle, faclulll est Lio supel'iùs significala est, ul dicllIlII, esI: "rillcivesperc, siCUl IIUIlC usilato cursu solis fieri solet. pio cl'cavil Dt!f(~ cai/u!n et. ter~~ml. llrc vero eJusdem FactulII est alllem mane eadem super lerram rctlcunforlllalio 051elldllur CUlli mt: l< lal IIIX, el (acta esi tax. tc, ct alium diem inclloanle, et dies eIpletus esi UlIUS lIa!c ergo angelica n;llura priùs tenebr.c, et p09lea viginli quatuor horarulll. FuilqlJc nox ilio triduo Olll~ lux fuit, quia priùs habuiL informilatem et imperfe- ninò tenebrosa, qll.e post crcala sidera aliquà luce clionem, dei Ilde formaliolli~ perfecliollem; el ita di- claruit. Cur .01 (actul al, si lux iUa sufficiebal. visit Deus lucem à teneuris. Nam, ul ai! Aug, super Gelles. : Hujus crealur~ informilas et !mp.erfectio fUlt, 6, Solel alltcm qu:eri ouare fa'!lus est sol, ai Iux antef{uàm formaretllr m amore COlldltOI'lS. Furmata ilIa ad facielldum diem surficiebat. Ad quod dici polest verò esl quando com'ersa c:sl ad incoUllllllLahile Iumen quonialll !ux illa fOl'lè supelÌores parle> illUSlra\Jal. ct

Ver·~li.

1\80

PETRI LOMBARDi :111 i11l1minaliollcrt\ intetiol'ùrn sole m /Ieri oportebat. Vel"otiìlS itleò, quia faclo sole diei Culgor auctus est. Ampliori enim n,ullò. luce ~diavit die~ poste:!, quà.rn anle. Si autem qll:cntllr qU1l1 de IlIce dlà factunl Slt, chm modò Ilon ;Ipparcilt, potest dici aul de eà corpus soli formatimI, :lut in eà parte creli lIon esse iII qllà sol e~l.; non quòd ipsa sit sol, sed sic ei unita Ul discerni 11011 v.aleat. Quomodò accipiclldum ,il illud : Dixil Dens, an .ono vocis id Deus dixeri/, an aliler. 7. Pr:cterea invesligandum est quolllodò acripielidum siL quoti ait : Dixil Deus, utrùm tClllpnraliler, ,vel SOIiO vocis i1!ud dixerit, an alio 1II0do. Augllslinns. super Genes .• Iib. t, c. 2. lradil nec lempor:1lill'r. nee SUllO \'oeis Dellm Ineululll fuisse: fluia si lemporaliler; el lIlulabiliter. El si eorporalilel· dicalur sonuisse rox Ilei, nec lin~ua erat quft loqucrdnr, nec eral quelli oportel ()t alJ(lire el imelligcre. Benè ergo VOli: Dei, ad naltl/'am Verbi, per qllod munia facta sunl, referlllr. Dixit ergo [)eus : Fiat, etc., non temporaliter, non sono vocis, sed in Verbo silli cOa!terno, id eSl, Verllum genuil intemporalilCr in '1uo I!rat. et disposuit ab :eler~ no, ul fieret in lempore, e~ in eo faclum est. . QlIomodò accipiendum siI quòd dicilur Paler operati iiI Jlilio, vel per Filiul/l, vel in Spiritu sanelO. 8. Hìe qll:cri solet quomollò aeeipiendum Sil qllòll dicitllr Paler operari in Filio, vel per Filium, ,"cl in Spirilll sanelO. Itee cnilll Scriplura freqllclllcr 1I0itis I,roponil; 111, ps. 103: Umilia in SI/pielllid recisli, /)0mille, id est, in Filio; ~l, Gen. 1 : In principio, id est, in Filin, crealtil Dell' cm/alli cllerram. EL ilIl1ll.lIcllr. t : l'er quelli (ecil el secu/a. Sup.'r illum qlloquc psa!mi 52 loculll: V~rbo Domilli creli firmati SIIIII, etc., dicit Angust. quòli Pater 0l'ernLllr per VerbullI SUU/ll ct Spirilul11 sanetuUl. Quomodò ergo h(lC accipiendurt\ eSl? Putnvrrunt quhlam h:crclici qllòd Pale.·, vclut nuelor el arlifex, }t'ilio el Spirilu ~,aDcto in rCl'UI11 opeI"atione, quasi inslrulIlcnlo, ulereLur; ex pr:cliietis ,'erllis errandi oeeasioneUl sUlllelltcs, quod vehi! bla51'hemum :ltque sana~ doclrin:c :ldversulIl ahjicit pia fitles. Non est itaque inlelliltcndum, ideò Seriplllram frequenter eommemorare P:ltrelll operari iII Filin ,·el p.·r FiliulIl, lanqllàlll Filius 11011 possel faeere. si ci fInn porrcxisscL Paler d~teram, vcl tanquàm aliqno,J illstrumentum rueril Palris operantis. ~ed polius illis Vcrbis Pall'em inlclligi volllii cum Filio et Spirilll llallcLO operari, eL siue eis lIihil facere. COlllra lIalic t:tl)(jsitionclII slIrgi/ hmre/icul. 9. Sed dicit h:creticlis hàc ra:ione hoe posse dixisse Fililll11 0pCl·ari per Fatr'(~10 vcl iII Palr", et SpirilllIll sancllll11 cum utroquc ,"el per 1I1rulIlque, quia Fil.ius CUlO Pall·e, ct Spirillls S:tnCIIIS cum ulroquc operalur. Cui hreviler respolldelur, ideò iIllHl diclllm esse, et non i,tutl, uL in PaLre monstrarclur allclm'ilas. Non ellilll Paler à Filio, scd Filius à l'aire opcralur, et Spirilu,; sancllls ah utroque. Ideòque etiam Filills per Spi.·iIUIIl sanclum legilur opcrari, (Iuia CUlli Spiri tu 8anclo operalur hoc ip.um il Filio habenti ul operelur. Alia prmdiclorulII C:rPOSilio. iO. Polest cl alil('r iIIud accipi. ut dicatur Paler in Fi· Iio ,'crper Filillll1 operari, quia CUlli geullit olllnium opilicem; sicnt dicilur l'ater per eum .iudicare, quia genuit jndicem, ita et per Spiriltlm S3nc!um didlur uperari ~ive l'aler, sive Filius. (Iuia ab utroque procediL Spirilus s:lnclUs faelor omniurn. Ulldc JoannesChrys., in exposilione Epi,;tol:c ad Ilebr., sic ait : Non uL h:erelicus inalliter slls[lieatur, lanqllàrn aliqllod inslrumcnlum l'aLris eXlilit filius; neque per eum Paler dieilur feeisse, tanqnàm ipse faeere 110n possel; scd sieuL dicilur Pater jULlicare per Filiulll, qllia judieefll !lenuit, sie etiam dicitllr operari per ~'ililllll, 'Iuia CUlli ConSlal opificem gcnuisse. Si enim c.'lIlsa ejus P:Jlcr c~t, sccundùm (IUod Pater est, multò ampliùs eorulll c;\Usa CSl qu:c p\!r Filium facla suut. I/:cc Ile opere l'rim;c dici dicl;) sUlIl.

DISTINCTIO XIV. DE OPERE SECCND.E D'F.I, III QUA fACTI;. EST nAIIAIIE.UUlI.

l. Dixit quoqne Dcus : Fiot firmameli/11m iII medio aqllarunl j et dil,idat aqual ab oquis. Dil';sil'l"e aqullI quw eronl sub firmameli/o, ab liil qum eranl 3"1'" {irmamenlul/I. Seicndum esl 'IuM illius creli descrillilur hìe creatio, sicul ail Beda, super Genes., in quo fixa sunt sidera ; cui supposit:1) suni aq11:c in acre el in terra, eL supposlL:c ali:c, de quihlls diciltir : Qlfi legi. artuis superiora ejua. III medio ergo firm3menluIIl esi, id est, sidercnm (:mlllm, quoli de aquis f"clllm eSSll credi pOlesl. Chryslallinus enim lari;; cui maglia eSI fìrmiras el rwrspicnitas, de aquis faelus est. Si qnelll VCI·Ò lU()n~t, quolllodò a'lu:-c lIatur:c lluid.c et iII ima lalliles snpel· ,crelllm possinl cOlIsiskre, de Deo sc:ripllllll csse mcminerit : Qlli tiga/ aqua.! in nubiblluuis. Qui enim inf.·a crelulll ligat aqlias ad lempus vaporilJus lIubillln rClclIlas, polesl elialll slIper COlli splta'ram non ,·aporali IClluilatc, sed glaciali solidil:1le aqu~i suspemlere, ne lallanllll·. Qualcs alllcm cl ad quid condil:C SUlll, ipse nnyi! qni condidi!. Ecce oslclIsnlll est his verllis quòtl crelulll faetum sit, scilicel illud in quo snnt Iìxa sidcra. id eSl, quod excedil aerelll; CI do qllà ma!el·ià, scilieel de aq!lis; el qnales sunl aqu,c qn:c super ilhul erellllll, seiliceL ut clacies soli<litat;~. A/ii pU/an/ ere/11m iIlml eS3e igllem natura:, quibua ClIIIsClllil .4.ug/Lslin/ls. !. Qùidam wrò crelum 'Iuotl exccdil aeris ~Jlali:t , Igne:c 113lura' dicullt , asse.·cllies snper aerclII purulll ignem essI' qlli dicilllt esseerelum; dc (Ino igne sidera ctlulIIillaria facla esse coujeeLallL, qui bus AuguSlilllls consenlire vidctnr. UlrùlII verò nOluille firm:ullclIli ci})lum quoti excedit acrcl11 , an ip>e aer hìc inlclli· calur, idem Aug. Iln:1.!ril, nce soll'il. ~bgis lamen ap)ll'ollare "idclur crelum ilIUll hìc aCCipi quod spalia acris exeedit, A'luas antclll qn:c super illud crelum SUlIl dicit YapOraliler trahi. cl Icvissimis suspell!li gutlis. Sieut acr i,te lIullilo~us elhal:llione lerra~ aquas \"aporalilcr lrahil, ct per subliles minulias suspendii, ct posto eorpnlentiìts cOllglobalas V'II,·ialitcr refundit. Si ergo pOle;;l aqna SiCUl ,'idemus ad tanta5 milllllias per\'enire, Ilt feralur vaporaliler supcr aerclIl aquis nllUl'aliter leviorel11. cur n'lII cred:Il11US P.[i:l!ll Supcr illud lerius c<clulIl millUliorilJUS guuis el levi~ rillll; ('IIl:lnarc v~poribus; scd quo!)IJe modo ibi Si:.l, il.Ji esse 11011 dullilamus. Qum sit figllra firmamenti. 5. QI1:cti etiam solel cujlls figu,",!! siI cOllllln. Sed Sl'irillls .sanelus, q~lalllv~5. anclort!s n~)Slri sc!rcrilll, per ens dlcere nollllt, 111 SI quod prpSlt salull. Qlla'rilut cliam si slet 3n movealur cOllllm. Si /II0Velllr, inquilllll. quomodò est Hrmamenlllm? Si slat, quollllJdù iII eo Iixa sidcra circumculIl? Seti lirlllnmclIlllm diei pOlest, non proplcr stalioncm, 8cd propler Iirlllilal('11l vel tel·JlliJlUIII :I(lu:arulll inlransgressil.J.lem. Si aut CIII stal, nihil illlpedil mo"eri el cireulllirc sidera. Quare lacltil ScriplUra de opere sccullda: diei qucd iII alii, di:lÌt. 4. POSI b:cc qu:-eri solet qllare hic non est dirllllll !ielll in alior'lIll1 dicrum cperillus : l'idil Deus '111011 e3set bOIIIl/ll. SacralllclIlulll a1ifl'lUù hìe cOIIIIll(!ud:allll'. Ideò enilll Cort3ssis non est dielufll, quo,1 lamen siClIl iII aliis faClull1 est, quia lIiJlariu~ principiulll allcrilalis c.t, Cl signulIl di,'isioilis. De operc lertire diei, qual/do aqum cOlIgregalm 'UII/ in Un/IIII /OCUIII. 5. Sequilur: Dixit Oells :Coligrege/llUr aq/UE in toell/n tlnlllll, el appal·eal arida. Tertia! ùiei OpllS est COII'~re· gatio aquarum in UIllII11 locum. Congregala: sunI e~lilO Illlllle<; aqll:C erelo illferiores in Ullalll malricelll, III 1m: qu:c pr:cterilo lli,luo aqllas clarà luce Juslran~ral, in pllro aere clarior fu Ig!:a I , cL avp:\I"eal lerra '11I;e coopcrla lalcllal, et (Jua~ 3(!uis limosa erat fierel afl,la et ~erlllinilJUs apla. Elldelll cnim die protulil \ena Ilablllll virell/clII, tiglllflllll'le {.Ic;ell. /i·""IIIII. Si allKlm

lì!! SENTENTIARUM UDItI QUATPOR, - un, n, 1)15T, Xl', CBI Ulrùm pesI l'cccalllll! t'ellcno.\ll ilI/ima/in IIo,na raNa 1";l'ralur lIbi congrpgal:'P. suni aqll:1! qUa) totllm lexe(uerilll an propl.!I' peCt:lllll/ll nuccre creptrilll, pri/i, rant spalinm IIsqllC ad cU'lum, pllluii fieri ut terra (IICIII ilil/oxil/. suùsidens conca vas partes pra~ bcreL, ubi fluctllalll es 5. Qureri ~ofet !le wneno, is et perniciusis allilllanaqllas recipereL. Polesl cliam cre!li primarias aqllas rariores (lIiss('., sic ut nebula tegeret lerras, slld COIl- lilms, ull'ùm pOSI !lI'CCalulII homillihlls n!l ,'in,lietam gr('galione esse sllissalas, et ideò f:lcilè in unum posse Creala sinI, an putiìls creala illnoxia peccaloribus 110 redigi IlIcum. Cùmque multa constet esse Illuria Cl C"re crelwrillt. Sanè !Iici plllesl qllòd creata nihii h.. lIIini nocuissenl, si 11011 peccàsscl; pUllicllllol'IliTt n!1I11 DUlllina, in unum I:UTlell locum dicit aquas congreF,alas pmplpr conlilluati~nem ,vcl congre,gationem que viLiofUIII et terre IIdorulll , \"el pl'oballd;1' ve! pe/'l'mllillnl aqllarum, qure Hl Icrl'ls sunt, qUla CUllcta liciend:e ,'irllllis clòusà nocerc C!l'pCI'\IIII. (i'lIerullt org" 1I11mina elmaria magno mari jnllgllnlur.ld(~Ò(IUe ct'lIn Creala inlloxb, scd prupler peccallllll fac:a sunI noxia . ' dixeril aquas congregatas in unum locum, deinde dicit .\u3', lib. dc Gen , ad litteram 5, cap, Hi, Ut"Ù/ll mil/llla animatia IUllC creata (ucrint. pluraliler congregaliolles nqual'um, prolller lIlultilì!los 4, De quibusdam eliam millulis aniawnlilms qU;j'&inus earum , quibus omnibus ex n.agno mari prillci· l'lio est ulrùm in primis condilionibus Cl'eata Silll , an pium est. De 'Opere quarlre diei, quando (nc/a sunI lumi//aria. ex rebus corl'uptis postea orta sillt. Pleraqlle enilll de 6. Seqllitur : Dixil Deus: Finnt luminaria iII fil'lIIa- 11II1llitiorum corporurn \'itiis, ,"cl olxhalatiollibus terra', ,wenlo cmli, et dividanl diem ac nCiclem. In prrececlenli si ,'e de ca!la\'cribus gignuntllr ; qu;cdam elialll dc 1'01'Lriduo disposila est IInil'ersilatis hujus lIIulI!li ma- l'ul'tione Iigllorum et herbarum el frucltHllI1 ; cL DCIIi china, et parlibus suis dislributa , Forlllalà enim luco allclor omnium c,L l'olesl autelll !Iici quòd ca qll:I~ dI! (,rilllà dic qUa! uni\'el'sa illustrarct, duo sequcntcs dic!! corporiilus :mi III ali u111 , m:\ximè morIUorUn!, naSellll· allribliLi slllll supremre et illlilna! parti mundi, lìrma- tu l', cllm animalibus creala lI()n fuerinl, lIisi polentiamenlo seilieet, acri, terra!, eL aqu:e. N:1I1l secundà liler cl malerialiter. Ea verò qll:C ex lerrà vel cx aquia n:lscunlur, ,'cl ex eis qUa! terrà gprminantc orla snnl, IIIC. fìrmam cnlum Jesuper expansum est. Tertià verò cljuarulIl 1lI0libus inlra receplacula sua collcctis, terra Iline creata fuisse 11011 illcolIgl'uè dici pOlesl. Aug" esI re\'elala alqllc aer sercnaLUS. QuaLUor ergo mllndi I.b. de Gen , ad lilleralll 5, cap. U. QUflre posI olllll;a (actus est hOll/o. ~Ielllenia ilIis dieIJll;', suis locis distincLa sU1I1 el or!li5, OmllilJus autem creaLis alque dispositis, 1I0vissimè 'Iala. Tribus autt'm sequcllLibus diebus ornata sunt i1la quatnor eletllcnla, Qual'tà eli iIII dic ornalllm e,t faclUs eSlholUo, tallqu:ull domillus el possessor, (lui Iirm:llnelltulII sflle, et lunà, el slellis. Quint.à aer in el,o~lIIibus pr,à'fcrcn!lus erat. Und,e se9!Ji!ur, GP.II. t : V/dII Deva quod easet bOli 11m , et a/t: ]i aClllnlllS I/Om;"olatiliblls, et aqure in pisci bus ornamenta acceperunL. Ilem ad imagillelll, elc. § Sed alltcquàlll de hOlllillis Sextà accepil terra jumenta ct reptilia et bestias, postqlle olllllia factus eSI homo de terrà el in lerrà; creatione traclellllls, quod slIpra "revitcr ICligimus, 1I0n lamen ad lel'ralll, 1I0e prolller terram, sed ad plclliùs VerS3nLCS clal'ius facia'lIus. In Mc enilll l'e~ rum distinclionc calhnlici ll':lctalores dissclIlire, ut crelulll cl pl'opt<,r crelum, Alite aUa de omalu creti agilur, sicut priùs (aclum esI. supra diximus, invenilllllul'; aliis dicentiblls l'es crea7. Quia ergo trelulll ca~ tcl'is cll'llIentis spccicm las alqur. dislinctas seculI!lùm speeies pCl' intervalla pr:I!stal, priìlsljue aliis faclum est, ideò ante alia 01'- sex dlerum; quorum selllcllti.e quia fitlera Gelles. lIatur in quarlo !Iie (IUO fiunt sidel'a; qUa! ideò facta magis insenirl:! videlUr, al/ille caLholica Ecclesia magls l'unI, ut pel' ea illustrelur inferiOi' tJars, nc esset ha- appl'Obal, ideò hactenìls sludillsè docuiulIJs quolllo!lò hilalllibns lenebrosa. llIlil'mitalique bomiuum provi- ex illà communi malerià priùs inforllliler factà, \lostea corporalium rerum genera per sex !IierufII ,"olumiua SUIII est, ul circurneunle sole pOlirentur homines dici noclisque \'il:issilu!lille, propter dormiendi vigilandi- dlstinclim sinI formala. § Aliis autem vi!lelur (Iuòd non IlIle lIecessitatem , Cl ideò etiam ne nox iII decora re- per intervalla temporum facta sini; sed simul ila forn,allel'et, seti lunà ac sideribus consolarentUl' homines mala, ad esse prodiel'unt. Quod Aug. super Gcues, IluibllS in noele operandi neces~itas illcumberel , et lib. 4, pluribus modis lIitilur oSlelidere, diccns clequia quredam animalia sunt qn:c lucem ferre non pos- menta quatuor ila formala sicut Ill00Ò apparent, ab sunt. Quoti :lUlem sub\!ilur: El aint in 3igna, et tem- iuiLio eXlitisse, et crei Il III shleribus 0l'n31uIII ruisse. Fora, el dies, el allllOs, quomodò accipielldum sit Qureda:n ,'erò non formaliter, sed matcrialiter tune '1uaTi solel, ILa cnim dicLUm vidclur, qnasi qu:nto die l'acta fuisse, qUal posI per lelll[Jlll'is aceessum formaccepisscnt lcmpora, eùm prius lridullm sine lelllpore liler !Iistincla suut : ut hcrlJ;c , arbores, et forlè aui11011 fneril, ltIeòqlle lemporu qna) liullt per sidcra, non malia, Olllnia ergo in ipso lcmporis initio facta esse spatia morarnm. sed vicissiludillem aerere qualit;'.tis dicnnt; sed qu:edam forlllaliter el secundùm species t.!ehemus :Jccipere, quia talia mOliblls siderulII fiunL, quas habcre cernimus, ul majores mundi parles; sicul dies el anni qnos usilatè novimus. SunI enim in qlla~dal1l verò llIaterialiter tanlùm. Sed, '" dicuut, signa scrcnitalis cl teml'estalis; cl in tempora, qnia lIfoyses loquens rudi ct carnali populo, loculionis mo· p.. r ca dbtillguimus l)ualuor tempora auni, scilicel dum lemperavit, de Deo loqueus à simili homillis ,'er, :rstalclII, autumllum, hyelllen, Vel sUIII in signa lIui per 1II0ras Lemplll'ulII opera sua perticit, cùm ipse sirnul sua 0l'era feceril, ullde Aug.: Ideò, inquit, rt tenl(lOra , id est, dislillclionem hnrarum, quia pl'iusqllàm liereul, ol'do tcn.porulII 1II.llis lIolal/alur Moyses divisim refcrl Deum iIIa opera fecisse, Iluia indiciis, '\'('1 meridiana hora , vel qu:clibct bora. Il:cc 1I0n pOlllit simul alJ homine dici, quoo à Deo silIlul potuit fieri.lLcm~ Poluil dividere Scriptura loquelllh 111.artà die l'aC'a sunt. tcmporibus, quod Dells operandi tempol'ibus 1I0n diDISTlNCTIO XV. ,·isil. lIliqui his aucloritalibus et aliis hujusllwdi iIIDE OPERE QUlST,E DlEI, QVASDO CREAVIT DEUS EX AQUIS ha!rentcs dicunt quatuor elemenla atqlle crei i lumiVOLATILIA ET NATATILIA. naria ita forillata simul esse, et habuisse ilio,; SI~ X !Iies 1. Dixit elialll Deus : Pruducan! aqure l'/'plile allimre l'iVel1lis , cll'olalile sI/per terralll, etc, Upus quillt:c did IluOS Scriplnra COllllllcmoral, sex rel'UIII gcnera, hl eSI furll.alio pisciu'J1 el avium, qui bus duo elemeULa esI distincliones appellant (Iua! simili {actre suul; orllaillur; el de eàdem malerià, hl csl, de aquis llisccs parlim formaliter. parlim causalitcr (Iib_ t, C. 15). el avcs creavit, volalilia lev'\IIs in aera, lIatalilia re- Quon/odo inltlligelldulll Ji, DculII requieviSie ab oml/i opere ,uo. IIII11eIlS gurgili. 6. Jam de sPJllim;c dici requie aliquid nos eloqui De opere Se.I1I11 diei, quando creala sunI animatia et oporlet. Scriplum ,cst, Gell. 'i, qub cumplevitlJeu& die replilia leme. ~, Sf'quilnr : Dixit Deus : Produca t Icrra amlllarn ,eplimo 0i'II& SUUIII, et ,'equievit d;e seplimo ab u'liverso lJive'dem, jumenta, el l'eplilia, et be,/ias lerl'Il1, secvndùm opere quod pal/'àrat. Rcquievisse dicilur Deus !Iie sepù.pl'Cles suaB, elC, Sexl:e diei opus dcscnililur I CÙIII mo, nun (Iuasi IlpCl'au!lo lassus, ..cd ab universo opere rcquii!,'it, qu ia uo\'alll acatur:lln (ar.ere cessavi\.. 'R(!. terra sliis anilllalihus urnari !Iicitur. PATIIOL.

CXCII.

G33

•

PETlll Lmm\RDI qòliescere Cllim cessare dirilllr. Ilnlk in Apoc., c . .}, ncm cl similiwrlilll'nl. nn .~tr(/m , el ,~. In eo qlloddidt dicilllr; NOli Iwbebanl requicm dictJlllia: Sanctus, SI/Il- (acllIllI!i S , ulla opcrallO Ir/Um pcrsollarum ostendilul" c/US, SallcllIs, id est, dicere nOli eessabant. Reqlliein hoc verò quod dicit ad imaginem el simililUdil/ell; visse ergo ()cus dicilur, lJuia cessavi l à faciendis genoslralll, una el a!l/u;dis su!Jslalllia Il'iUIO pcrsonaruill lIel'ibllS crealuriC, quia ultra Ilova nOli condidit. [sqlle mOllslrall/r. Ex personà enim Palris hoc dicilur ad mille lamr.n, ul Verilas in Evangelio ait, operalur Pa· Filiu'!l el SpirittJ.rn sanclulIl, non, ul qllidam pUlanl, ler oom Filio, scilicet administratiollem eorumdcm angehs; qUla Del el allgclorulU 1I0n est eat.lem iUla"u vel simililudo. . D ~ellcrum qu:.c lune instiluLa sunto Creatoris enim viI'· LuS causa suusistendi est omni crealur:e. Quod ergo Qu?d i~lIa!lo el ~imi!itudo hìc à diversi, accipitl/T variè; t1icilllr, JO;lIl. 4 : Paler mells usque modò oJleratlll', el a qUlbusdam II/Creala, et ab uliis creata, Cl il/creata egoPl'eror, iIIud univers:E creatur:e continuam admivel essentia Trini/atis . t'el Filil/3 l'I SpiritllS SIIllCII/I: I;istralioilelll ostendit. Die ergo seplimo reqllievit, III . 2. Imago alltem et ~illli:itud" iII hOI: loco vel increala 1l01':1m crealllram ulleriùs lIon lacerel, elljus maleria intelligilur, id eSI, Tri.llilalis e~selllia, ~ ,J Ifuam faClus \el &illliiitu.Io non pr:ccésseril; sed usque nUlle ope- est I~ol."o ; vcl crcala, m qllà ~ac t!ls est hOlllo, et ip;;;) }':Il.III', III qllod conuidit cOlllinere el gllhernare Ilon bOllllm concreala. InCl'calam IIlwgll:em qu~c Deus I~ s t. cessel (Allg., I. de Gl'Il. ad IiUcram 4, c. 12). Ìlilcllexisse \'idelur ncd:l cùm didt 11011 esse UII:1111 Ql/ali/e/' accipiendlllll siI quod dicitll/' Deus comp/ésse imaginem Dei cl allgelul'um, , ed Il'iull! periionanllll . oflu8 SUI/III septimo die, CÙ/Il tunc requievil ab Olll/li el.i~cò de p.ersollis .1I ~'n allg\ li~ fil i!Ji serll1o. Imp'rt>: opere SIlO. (Aug., Gen. 1 ; in Enchiridio, cap. iO, prle tamen Imago t"Cllur, qUla 'lIl1agll relalhe ad alillJ cl H). dicilur cujus silllililuuinem geril , et ad quod repl'a~ 7. Seti qu:erilnr quomodò septimo die dicatur Deus s~nta.ndlJ.1Iì faela est, sicut iI.llago C:I$al'is qmc ij'sius cOlllplèssc opus SUUIII, cùm a)J omlli opere i.1l0 die rc- IImlhlllflmem Jlr,c fei'ciJ~t, lJlSmllflllC lJulHI;lIl1l1lOdò 'Iuic\'erit, lIec aliquou gCIlIIS novlIm rernm feeeril. repr:Eselllabnl . propriè aule;1I inl"~o dicllllr id ad Alia I.ranslalio habet : Cotlsummavit Dells die sexlo tIUO~ aliud fi~, sicut Cxemjlllllll propl'iè didlur (pIOli opera sua; qu:c nihil 'jll,cstiUliis alTerL 'I"ia m:1llifesta SlIllIllur ex allquo, el exemplal' ex IJIIO sumilui' alil/liid. SUlit qu.:c in eo r3~ta SIHI~, et OllllliulII ~oll~um~atio. co Poailur lamen el alilil/ando alJllshè allcl'lIl11 pro 31dieperlecla esi, slcntScl'lptura O, lell(htcurn 3lt: Vlda ~er.o.; il.a et. minùs propri è ?ccil.,illlr imago e~spn:ia I)eus cU/zcla qure {ece/'at, et eremI valdè bOlla. Omllia qllifl'lllllall8 , SI 1alliCli ea 1I0tllllle IIl1agillis iu Iwe luca dcm ualuraliler hona eranl, niliilque ira sui Ilalurà vilii illlelligiLUr. (!.leda, sUllel' Gellcsilll.) habcnlia; el sunI hona qll iC con:lidit Dcnsclialll sillgllia. Upillio eOrllm qui plltuVerlm/ Fiiilllll per j'llu7iuI'm ( l Simul "erò IIniyersa valdè bOlla, (l'lia ex omniuus sil1li/it/Cdint'JJI hìc accipi. (AIIg. iII Hu. '7 de 'l'l'h ., c. 6, in /ille.) consisti t IIniversit3tis ndmira!Jilis p";chl'itililo : iII qua eliam illud Iluoti malum ùkitllr, uelle ordill:Jlum, etIoco 3. Flliu;; Yl'I'Ò proprie imago l'all'i, dicilur siclil suo posi 111m , erninclIliils cOllllllendal !luIIa, III Il:agis s:: pra in lraclalu de Trillil:ile tlixilllu._. U"dc 1\lcrullt placcanl, cllallda!Jilia sinI, llù:n comp ~ r:lII!ur malis. IIUlllllllli qui ila dislillxcl'lIlIl III i:il:l ;;ille:n iII hoe loei) Sexlo ergo die l'acta est, opel'uili COlisullllllalio. Id,:ù illldligel'em FiiiulII; homine;n \ el'ù 11011 i1Il:l:.z iIl èll I l'r;(~lIlissa ol'iltll· qlliCslio, quolllorlò dicalur Oeus die sed ad illl;Igillem 1;ICIUIII dice.~clIl ,.1]1It1S l',:fcllit ..\ pii: septir.lO opus SUlllII cOlllplèsse, quod Ilebraica veril:\s Siolus dl ~é Il3, t Coro t l.: \'lr qwd,'1II est illl!lg9, l'l ha!Jct.: in qUI) tamen nilnl no"um creàsscdicilur, nisi glol'la Del. H ,~ c Il:lIl1que 1111:1':0, Id est, 110:110, f:Ìlm funè dicalur die scptirno cOlllplevisse OpllS sUllm, dicilur /ieri ad illlagillelll, lIuliquasi :,d FiliulII dicillil' qllia ipsum belledixit et sanelificavit; sicUI subjicit fieri; alioquill 11011 t.liccl'e:ur ad illlagiuCl/1 IIOS/I'IIIII. SCI'iplura : BenediIit diei sep/illlo, et sanclificatlit illum. Quolllodò ellim 1/o.lral/l diecret, ('.Ùlll Filius slililiS Opns enim est bencdiclio el sancLiticalio; sicllt Salo- Pall'is imago sii? § Fuel'Unl alltCIII r.t nlii flt~l'spicaciÌl'l II10n Illiqllid operis fecit, cìlln lemplum dedicavit. h;p.c Iraelantes, qui per illlagillCIiI Fil iUIII , el pel' sillli. Qllm siI benedic/io el. sanctificatio sep/inue diei. liludinem Spil'ilUIII sanClUIII illlclligcrclIl, qili silll!li. 8. lIIum aulelll diem sanclilieàsse et benedhisse tlldo t!st Patris ct Filii. Et ideò pluralill'J' pUla\'CI'tllIl dlcitllr, qllia m)'slicà pr;'C CiCleris helledictione et dici nostram, ilI l'efl!renleS ad Silllililudillelll t:lIlIÙIII' salleliliealione eum donavit. Unde in lege dicillll', ad imagillcm VI!I'Ò, subilllciligelldlllll e"se IIIcalll.lll1ll1i: Exod. 20 : Alclllcuto sallctificare di CIII ,abba/i. Et inde J1em "erò et illlagillem esse t!1 ad imagillem Cl Siluiiitllesi quòd numerando dies usque ad septimum proce- dillelll faclum esse ll'adidel'UUI, et illlagillclIl illla"illis " o1illlUS, et dicimus seplern esse dies, quol'Um l'epNi- esse el similitndillis. .IVec IlOr/(1/I sen:cl/tiam approbal •• cd iII/agir/CIII ct si. I. ione omlle Icmpus agitlll'; Il " 11 quia a!ius sit ah illis mili//ldillelll Dei i/1 hOllliue qlllurel/dalii ~t cOllsille. dies octavus et 1l0llUS , el sic dI! c:elel'is, sed (Iuia iII ,;ex dic!Jus rcrum gellera distillCI:1 Slllll, el in scptimo, mndam doCeI, ul il/lll!l0 eI similillldo crea/a illld/'.. gatuf. liect 11011 fueriL 1I0nllll gelllls l'l' rum ilistitlllulll , fllit l:lmen in co qUilsi (1lIid:l1ll nOYIIS ~1:llUS S311clificationis 4. Verumlamen h:ee tlislinclio, Iicèl repl'o!Jabili. 'lper'lIlll el requietiollis 0i ,iìicis. Polest cliam sic ex- . pellitùs nOli vit.lealllr, qnia de medio lIlolltiulil. id e,t, pOlli iIlulI :: COlllplevit Deus (/ie scptilllo opus SUltlll, aUdul'itaLibus S:\IlClorUIII 11011 mallaL, COII);rllClIliÌls in ipso homine iJll3~0 Cl silllililudo lJei qua:l'èlllla est iJ est, cOlllplctUIll el cOlislImmallllll vidil. et consillcranda. Facllls l'Sl ergo homo ad im:l"illelll D1STINCTIO XVI. Dei cl simililliùillCIlI, seclllldùlIl melllcllI, qua" il'l'a!lE IIomNls CREA TIONE , [BI COliSIDElaNDU31 EST QUARE liona!Jilibus anLecellil; sed ad imaginelll, seclllldilin CREATUS UO!lO, ET QUALITUI SIT I:'\STlTUTU S , QVAi: memnriam, ililelligcllliam el dilecli.olielll : aJ sillliii1\110 SUPRA TRACTATA SUNT; ET QUALIS FACTUS ET QUA· ludinem, sceun,jùlII ililiocelilialll el. jllsliliam, qlll ~ in LITER LAPSUS, PO,TUEUÒ QUOMOIIÒ srr l'EI'AIIATU;; ; menle rationali nallll'alilt'r SUlit. VéI illlago cOliside:'aOlIAi: DISCUTIE1IiDA SUNTo tur in cogllil/olle verilatis, similitudo in anltlre \'il'lll1. His excursis qu:n SlIpl'3 tic hominis crealione tis; vcl illlagil iII aliis Olllilibus, silllililuJo iII es.cHliù pr;cmisimus, eITcclui mallcipare alque ordine expla- quia eL immul'talis t!1 illuivisilJilis est. Uuue Au"usl.' Ilare nuncsuscipimus; IIbi ha!c cOlIsidcl'and:l videlilur, tomo 2, iII lih. dc Quanlitate ani:n:c, .c. t : A/lim~ ,cilieel qua l'e creallis Sil homo, el 'Ilialilà insLiLullIS, facla est similis Deo , quia immortalelll ct illèis!.clu. et qu:tlis eL quomodò faelus ; dcinde, qualiter sit la· hilelll fecil ,)a,1I Dcus. Imago el'go perlinel ad furlll:lJll~ psus' proslremò, quali leI' el per qUa! sii rcparalus. silililitudo ad lIalur:lIlI. facllls eSI ergo homo secullHoruin ~utem pl'illiÒ el sccundò posit:!, id eSl, C31lSam dl'UIl allilllam, ad illl:li;iaem et silllililudinem non Pa crealionis hUI1l311:C, l't modullr inslilutionis, sliperiùs ll'Ìs vel Filii vel Spiritùs sallcti, sed 10lius 'frilliLatis; pro modulo nostr:c facullalis Irar.tavimlls. IJl'ò1jue ila eL secundìml animam ,Jidtur homo esse imago Dei, wperesl ul. qualis \'el quollloliù f:leius Sil disculiallllJs. IJllia illla~o lIcl iiI eo es1. SiclII imago dici luI' el talml.! 1H G CIICS . JegitUI' , C. i : Facitlllws //OlIiilW/Il IId illlll!JiCl p:ctlll:l qu:.c in eà c,t; ,et! proplcr pÌt'tllr~1lI '} I!'.;)

SF.~TE~TIARUM

LIBRI QUATUOR. - UB. Il. DlST. XVII.

in di ('sI. simili et lablll:l el imago ~ppe1J:l!ur : ila l'''oplcr iina~illcm Trillilatis !'liam illud in qno est im~go, nomine imagillis vucatur. (Aug. in t5 Iih. do Trin. c. 2, in linc. ) Q"òd homo dicilllr imago, el ad imaginem; Filiu8 verò imago, Ilon ad illlagillelll. 5. Qllocirca homo et imago dicilur, et :Id imagi· ~iIlCIll; Fllius :lIIlem imago, lIon ad im:'gincm, qnia lIalns et non crcatns, requalis et in nullo dissimilis: homo crealuS est à Deo, non gClliLus; non parililale a'flllali" ~ed quàdam similitndine accedcns ei, unde AUl(uSl. in lih. i de Trin., c. 6, iII Hne: In Gcnes. legitllr : Faciamu8 /lOlIIinem ad imagil/em et simi/iludi11,'111 11O~lralll. FlIcillllltls"et nostl'mll pluraliter dixil; et Ilisi C,, rcbti\'is accipi non oportel, ul facere inlclliRalliur Patcr Cl Filius ct Spiritus sanctlls ari illlagi· ùrm Palris et Filii cl Spiritus sancii. Ilt suhsistercl hOlllfl imago Dci. Sell qnia non onmillò :\!(l'wlis licbat illa imago, tallquilm 11011" ab ilio Il:lta. scd ab eo ne:!t", ideò ila illlago diciturquod Cl :Id im~gÌlwm ; fJilia non :l'fluatill' pal'ilil:ltc, scd accedit quàdam si1I1i!itudine. Filius :lIltem csl imago. sed non ad ima· !!inl'm, qui:! xqu;\!is Patri; dictus est ergo homo ad imagillCIII, III'uptcr imparcm simililUdillcm. El ideò 1l0stralll, \lt illlago Tri/lilatis t'sse hOlllo inlclligatur, non TI illilali ;l'fltt!\lis ~icttt Filius Patri. Ecce oslenS1l1n est secundùm QlIid sit homo similis Deo. scilicet ~ecundùlli !\lIilIl!\lll. Scd in corpore q!l:Ull(j:llll proprie· 1"lcm hallet qu:!! hoc indica t, quia est el'ccta st:itura, ~cclllldùm qllanl corpus an~lIl:!! rationali congruit, qllia in c~lum crectulll csl. An:; .. libro de Gcn. ;1(1 liltcram. 6, cap, 12, Cl lih. de Cen. CUlitra l\lallickcos I, c. 17, in linc lUmi prillli. DlSTl~CTlO

X\'n.

DE CilEATIONE A:-ìI)l<E, UTlICM DE AI.lQl;O FACT.\ SIT. \'EL >;0:-'. ET QUA:-ìDO fACTA, ET QUAY GRATI,\l\I IIAUUEIIJI' ;.~ CIIE .\ TlO:>iE.

i. llìc de originc allimre plura qu:cri solcnt, sdliçct lInde cre::ta fllerit, ct quando, el quam gratiam hahuc· l'it in crealinne. Sicul hominis formalio scculldùm corpus d~scrihilur cùm dicilur : Fonnavil Deus//Ol/linem de limo Icrrm, ila ejllsdelll secundùm animam factura lIe,;cribitlll' cìllll suhditttr: El inspiravi' iII (aciem l'ju8 spiraeulum vilre. Corpus enim de limo lerro!! fOfIlmvil Il''ljS, cui animam inspiravit. Vel, secundùm aliarn lil!eram, {1aril '"el su@avit; non quòd'fauciblls 5ufflan'l'il, \'cl mallibus co:poreis "corpus formaverit, SVi~ ritlls enim Dells est, nec lineamcnlis llIemlJrol'um cOll1posiws. Non ergo carnalilcr pulemllS Deum coro Jloris manibus formasse corpus, vel fauci bus illspinìs,e lInimam, scd pOliùs hominem de limo tcrr:c scclIudùm corpus formavit jullendo, volendo, id est, ,"oluit, Cl 'verbo suo jussit 111 ila ficret. el inspil'avÌl in fadem ejus spil'aculum vit.c, id est, sllbslanti~m ani· Illa~ in qua vivl'ret. crcavil: non de malerià aliqllà t'orporali \'el spiriluali, sed de nihilo. Vpiuio qllorullldulII hrerel;corrtm, qui pulaverunt IInilIIa/ll c,~se de sllbstalltià Dei. (Au:;. lib. 7 de GCIl. ad lill., c. 2 Cl 3. ) 2. P!II:werunl enim q!lilbm h:crelici I)ellm de su~ sllLsianlià animotm crci'ls, e , verbis SCl'iplllr:c pcrtinaciter inh:crenles. qlliblls dicilur i,131J;rfwit \'cl illslf@ilt'il. Clc. Cùm n~t, inquillnt. vel spiraI homo, de se lIalum ellliuit, 8ic ergo, cùm dieilllr l)ells lIàsse ,"el spirasse spil'aculum in f'aciem IWllli/lis, cx se spio l'illlln hOlliinis elllisisse inlelligitul', id eSI, de sua suhstalllii!. Qui hoc dicUllt, non capiunl tropicà locutione dicIlI1lI essc sllfllaril vel flavi', id est, lIalllm hOlllinis, ~cilicct anilllam f<!cit. Flare enim est fl.llum l'acere. el f1alullI facrre est animam tal'ere. Unde Donaillus il!'r IsaÌ.llll, C. 57 : VUlIIem flatum ego (eci. Non sunt ergo audicndi qui pulallt anima m esse partem Del, Si euim hoc esseI, ncc à se nec ab alio dccipi poSSCI, lIec ad malum taciendum \'cl patiendum com pelli, !Ice in mclius \'el delerius mOlari. Flalus ergo quo hODlincm anilUa\'it ractus est à I)eo, non de Deo, Ile<:

G86

dc aliqna materia, sc,1 de nihilo. Quando (lIcta si! al/il1lll, ali mite carpII' aut in corpoTe. (AlIg.lih. 7, C. 25 et 27.) 3. Sed ulrùm alite corpus. vcl in corpore, vel cxlra corpus, etiam inlcr doetos scrupnlosa quoestio est. Aug. enim" super Gen., tradit animam cnm angclis sine corpore fuisse crealam. poslea vcrò ad corpus accessisse; neque compllisa cst incorporari, sed na. turaliter ilIud voluit, id eSI. sic creala fllil, ul vcllet, sicut naturale nobis est vclle ,'h·Porc. Malè autem "elle vivcre, 110n nalul':ll, scd \'ululIlatis est per\'el·s:c. Alii "el'ò dicunt animam primi hominis in corpore fuissc crealalll. ila eXI'0ncIILes wrba iIla : Inspiravi! in (II. tiem ejus &pir/l(;ululII vi/re, id eSI, animam in corpo re cr~a\' it, qua!" tOlum corpus :111 i lllal'ct ; r"ciem Lamen spedaliler cxpressit, quia ha~ c pars scnsibus orna la esI ad inlucnda superiora. Sed quidljuid de anima primi horninis :cslinielllr, de aHi;; ccrlissilOè scnlicndum cst quùd in corpnre crcentur; l'l'cando e"iJl\ illfUlldil eas Deus, ct infundendo creaI. DicendullI e,t ' ctiam animam illam n!ln sic csse creat~m, nt \lr~escia cssct operis fuluri justi vel injusli. (Ibidem, c. 2ti.) III qwi re/aie Deu! hOlllinclII (eerri/. (Ang. lilJ. 6, Ile GCII. ad lill. l'alI. f;), U.) 4. Solet eliam qna:ri Ulr[Uli Dells hominem repentè in \'irili retale rcccrit. an perfieiendo et :ctales augendo. sicut nllne rormat in matl'is ulero. Angust., super Cenes., dici l c/uòt!'AdalII iII \'irili aetale conti· nuò faclus est; et hoc SCCUIIUÙIII supcl'iorcs. nnn illferiorcs C3usas. id est, sccundiull volulltalem cl po· tentiam Dei quam nalura: gcnerillus 1I0n alli~a\·it, qlJaliler ct \'il'ga Moysi conversa c,;t in dracollcn .. Ncc lalia conlra lIalUr:UIl fiullt. lIisi nohis, Iluillus alter nalur:ll cursus illllutnit ; I)co :lnlcm nalura cst quod r;"lcit. Non ergo cOlltra dispositioncm SU3m il· llid feciL ()eus. El'al enim in primà causarum creala. rnm conditiol1c sic homillclll possc fieri; sed nUIi ibi cr3t ncccsse ut l'ic neret : hoc enim non crat iII CIIIIditione crcalur;c, sed in hcneplacito Crcatoris , clljlls \'(liuntas ncccs,ilas e~l. lIoc enim IIccessal'iò fnllll'lllll est quod vult et (ll·:-escit. Mulla verò SeCUI1lHllll inferin· l'es causas fulura slInl, scd iII pr:!!sciellLià Ilei l'ntura non sunto Si aulcm illi alitcr futura SUlll, \)uliilS l'nlllra SlllIl sicut ihi sUllI, ubi prxscit illc qui 1I0n pote,t falli. Si ergo faclus est Adam, non sccundùlll infc· riores causas , qllia non crat in ,'crull1 causis scmina· lihus ul Ìla ticrèl; S{lJ seClllldìllll superiorcs, 1I0n cOlilra natUI':llll opcralltes. Ilui:l in rcrum causis naluralibus erat ul ila POSS(;t /ieri {Iih. ('.odcm, C. 17). Quòd homo exlra pfll'adi311m CrCall18, iII paradiso si, posi/Us; et qual'e ila {aelllm sii. 5. Ilominem autflll ila (ol'matum lulil Derls, 111 Scriptura docel, Gcn. 2, et Jlosuil in 1JIlradiso voluplalis, quelli planlavel'llt à prillcipio. lIis \'('rbis apertè MoysC,S insinua t quòd homo exll'a p:ll'adisulll rreat.ns postmo· dlìin in paradiso Sil positus. Quutl idcò l'aclulII dieilur quia non erat ili eo permansurns; "cl ut nOli lIatur,!!, sed \;l'alhe hoe assignarct1lr. Intcl1igilur alllem paradisus localis. ct cnrporalis ili quo hOlllo 10caLus est. Tres enim gClleralcs de paradiso senlel,ti;c sunI. Ulla eorum qui col'pol'3liter inlclligi volunl lalllùm; ali~ eorum qui spirilualiler tanlùm; lertia cnrum (lui ulroque modo paradislIlll accipiunt. Tcrliam mihi pIacere falcor, ul homo in corporali paradiso sit pusitus, qui ab ilio prillcipiu plantatus accipi pOlesl, quo terra m omnem l'cmolis aquis hcrbas et liglla produccre jusSil. Qui etsi pr:csentis Ecc/esi:!) vcl futuroe lypum lellet, ad litteram lamen inlelligendll1ll cst essc locllm anlm· nissimUIII Crucluosis arboribus, magllllIll ct maglio fOIl' te frecundum. Quod dicimus à principio, anliqlla lranslatio dicit ad Orienlem. Unde volunt in orienlali parte esse paradisum, longo inlcrjacenlc ~Jlatio vel maris vcl terrre à l'egiollibus quas incolllllt hOlllille5 see ..\!· tnIll, ct in allO silum, usqtJe ad IU1l31'cm circuh!1I1 perling,:ntem, unde lIec aq~I:e diluvii il1ùc pcr\'cnerllnt. (Aug., hb. 8 de Gen. ad htl., c. t.)

PETRI LOJIBAIWJ De li{jlli$ paradisi, j"ter qllm eral Iignll1ll ti/m et lignllna non de quàlilJet parte eorporis viri, scd de

Gai

acienlim bOlli et 1II(lli.

6. In hoc aulem paradiso cranI li!(na di\'ersi I(eneris; inter qn:c nnnm eral qnod vOC~lnm est ligllilm ,ilm; allerum vcrò, ligllum scienti:e boni el mali, Lignum alltem "il:C diclum esi. sicnt dncet Beda et SII'~ hus qnia divillilùs accl'pit h~nc "im, nl (l'Ii ex ejlls fruclu comederel. corpus ,,'jus stabili sanitalc el perpetnà soliditate firmarclur; nce ulla infirmilale, vcl retalis imbecillilate in deterins "el in oecasum labcrctur. Lignum autem scienli:c boni el mali, non 11 lIalUrà hoe nomen accepil, sl'd ab occasione rei poslea sccnl:c. Arbor cnim illa non ernl mala, sed scienti:e honi l'l mali . ideò dieta eSI, qnia pOSI prohibitionem cral iII iIlà Iransgressio fulul':I; qHà homo cXJlcriendo discerel quid esseI inlcr ohedicnli:e bonllm, et in'lbedicntim malum. Non ergo de frnclu qni n.lsceretur illde posilum est iIIud nomcn, scd de re tr:ln5gressiolICIIl secntà. Cognm'il enim homo, priusquàlll tangerel hoe \ignuDI, bOnlll11 eL Illaltllll ; sed hOllulll per pl'Udenlialll el experienliam, lllalUIlI verò per prlldelltiam l.antùm. Quoti cli:ull per expl'rientiam novitnsnrpato ligno vetito, quia per experientLlm mali didiciL qnid sit mLer bonum obedicntial CL malum inohediellti:u. Si verò primi parcntes obcùicntes essent, nee' co.ntra pl':1l' ceptllm pecCaSSenl, non ideò Iamen mintìs dicerelur ligllum scienli:u bOlli Cl mali, qnia hoc ex cjns laCl1l accidereL si nsurpal'etur. A ligllo. ergo prohibiltlS ('SL quo.d malum nOli eral, III ipsa pr:ccepLi conserv3lio IlOnum ilIi esset, tl'alls;:ressio malmll. Nee mcliùs co.n~idllrall1r (IU3111um malulll ~il JnnlH~diCIILia, 'lllàm hoc modo.; dlm sciliccl ideò l'CUS factus esse ho.lllo Ìl ilel· Jigitnr, quia pro.hibilUS rem leligil. Ijuam si non pro· hihitlls kligisset, ncc peccàssel, IICC pmn3m sensissel. Si vcr'ò \'enellosam herbam prohillilliS leligeris, puma sc(]uiIUr; CL ~i nemo prohibuisset. similiter seqllcreIUr. Sic cliam pl'obibilur l'es tangi, qum non tangenli taulùm, sed prohihenli o.hesL, sicut aliena pecllnia; ideò prohihilum est peccaillm, quia pro!:ibenli esI d3mnosulll. CÌlm "erò tan;;itur quod nec tangenti ollest si non prehibeLur. IICC cuilibeL si l:lIIgalur; eL ideò prohibelllr, ul per se honllm ohedicnli,c cl malum illobediellti;c mOllsLrelur, Sicut primu$ homo à re bona prohihilUS !lilln3111 incllrrit ; uL non ex re malà, sed ex inohedienLià prena (,sse 1lI0nSLretur, sieul CX obedielllià palma. (Aug., iiI> 8 de Gen. c. 6, ili fiue; et eodem iiI>. c. 5,) lllSTINCTIO X "III. DE

FOIllLlTIO~E

IIULIE\US.

1.111 eOllcm quoque paradiso Illulierern formavil Deus dc snb"Lanlià viri; SicuL pOSL plaulatnm pal':IJisum, hOlllincmqlle in eo positum, éL pOSI nni\'(~rsa animalia ad clIIn ducla, suisque nonlinibus design~la, sulJllcelit Seriplllra, Gen, 2 : Immisit Deus sop~rem iII Adam. Cùnrqlle ubdol'llIissel, tulit Ullam de codis cjus, et {ornaal';t eam iII II/ulierelll. (.!uare vinmt priùs, et pos/ea de viro mu/ierem ereavit, . Ilon simul u/rumque. 2. llie attendeuùulll est quare Ilon creavit simul virum el mulierem. SiCUL :lllgeios ; sed priÌ1s vil'llm, deindc mulierem dc viro. Ideò scilicet, \II unum "S'iet 1lf)lIeris IlIImani prillcipium, qualllcllùs in hnc el superbia diaboli confulldcrClur, cl homillis humiliL:H Dei similitudine sublimaretur. Oiabolus quippe aliud à Deo principium esse concupieral. Idcòque III ejns superbia rclunderetllr, hoc homo in mllnerc accppit, quod diabolus perversè rape re voluiL, sed obtincre non pOluit. EL per boc imago Oei in homilll~ apparuiL; quia sicul Deus omnihus rebus exislit principium cl'eaLionis. ila homo omllibus hominibus prindpiulll gen('ralionis. Ideò etiam ex lino homine omncs es,e vulilit Vens, Ul dùm eognoscel'ent se ab 11110 esse Ollllles, se quasi umlln amarcnt. Quare de la!I'Te viTi, non de fllia cOTroris Ilarie (ormata siI. 3. Cùm autcm his de causis l'acla sit mulici' de viro,

688 I~tere

ejus formata est, ul ostenderelur quia in consorlimn creabalur dilee\lonis, ne fortè si fuissel de eapite facta. virò ad dominalionem videretur pr;derelllla; aut sr de pedihu_, ad servitutem subjicien,la. Qllia igitur viro llCC domina, nce ancili:l parah:l\ur, seti socia; 11ec de e:lpilc, nec de pedihus, s,'d de I;Ilel'e fue~t proùllcenda. UL juxta se pnnclld:un c,\!(nosccret. qllam dr. suo laLere sumplam didicissel. ~AlIg. iiI>. 9 de Gen. :a,IIiLLeram, cap. i3.) Qllare dormienti el nOli vigilanti eosla sublme/a est. 4. Non sine causà dormienli qU0'l"e viro plltiilS qnilm Yigilanti detracla est cosla, de '11Ià IIllllil'r in acljlliorium generalinnis viro e,t rormala ; ~cilicel. nl nullam iII eo sell~is!;e prelllllll monstl'arelUr, eL divin:n simul potential opus mirallile oslenderclur, qll:c hominis dormientis lalu~ aperllit, nec ellm tamen à qn~cto soporis excitavit. In qlln etialll opere 3IIC/'aI/WIlUIII ellristi et Eccl~sim figuralunI est, n,I Eph. 5. Quin sicllt mulier de lalere viri dormicliLis rOl'nlal3 est, ila F.cclesia ex sacramc/llis qU3! de latcre Chrisli in cruce dormiente proOllxerllnL, scilicet, s:lIl:;'lIine et nqmì, qnibus redimimur à Jlill.lis alfIne :lblllilllllr à Cllipis. Qllòd de ilIà cos/ti sille exlrillseeo addi/amèl/to lilCI!! (ltit Iler /}ei pole!ilÌum, sictll qllillque palles ;11 se /lllli/i plieati suni.

5, Solet eli:!m qll:cri ulrllm de iIIà costà sine arljeelione rei eXlrinsec:c facLa sit lIlulier; qllod QlIibus.. dalO non placuil. C:ctel'l'l:ll si ad perfidelllJulIl c()rpus IIII1!ieri~ Oells exlrinsCClI1ll auglllenltllll alldidissCI, mnjus illlld esseL quàlll ip._a cosLa ; ideòqne pOliilS ùe ilio addilo qllàm de ipsà costà mulier facla deh,crel dici, dc qllo plures ac.:epissct sullslallti:u (larles. Resta L ergo uL de sol:ì ipsius COSL3! snbslalltià sine omni eXlrinscco nddiLamcllto. per dh'inalll pOLenLiam in semclip5à mlllliplicalà, lIIulieris corpu:; faClum dicatui' : co sauè mil'aenlo quo postea dc qllinqlle panihus 11 J,~ ;; n crelcsli henedictione mnltiplicalis, qninl]lIc Illillia hOlllillll1ll satiala SUIlL. Illnd clbm scire.0l'orLel, qllù,1 CÌlIII angclol'um miuis.Lerio l'acla ;,illlllllicris fOl'llIaLio, uon esL eis tamen Lribuenda crè~lillnis potCHlb. Angeli ellim nullam pOS31111l ere3re naluram, ergo nec formare costa m iu mlllierem, ncc earnis supplelllcllLnm in loeo eost'll : non quòd lIihil ag:mt ut aliquicl crcclur, SCII nOH ideò crealorcs sunt, siculllrc agricola! segelum "cl 3l'\)orum. So.lus OCIIS, id est, TriniL3s eSL crcator ..Facla esi ergo felllill3 à Deo. elialll si COSLa lIIillbtrala siI pel' 31llle105. Ulrùm scculldùm $upel'io/'es. fI/I sccull(lùm il1(<'rio/'e. e(lusas ila {acla sit mulier; id esi, 011 l'aria SClllillfllis id hflberet ul ;Ia fieret. an lall/ùm I/t i/ll (zeri /lns.~rl, $ed la sic fieret in Deo tall/Ìlm fsset (1IlIS(I. L\ug. lob. I) de Geli. ad liu" c 15, cl elld , lib. C. t.) 6. Scd qu:crilur 3n ratio quam DCIIS primis opcrihus concreavi I, id lI~h,'rct III secunlllllll ipsam cx viri btcre l'clllillam ficri nccesse flll'et, an hoc I:llllillll, III lieri (lossel. Aù quoti sciendum eSI olllllium l'crlna C311sa5 iII neo ab ,,'tcrno esse. UL enim 110m:! sic lierct vel equlIs el hujusmodi, in Dd potenlià et disl'oi>ilionc ah :l'lerno fuil. diclIlllur primonlitll"s cau;;:c. quia istas alkc non IRa'cellunL, se'd iSl;'C alias, qn:'C suni caUS;1~ cau,arllln. Cùmque ullum sit divi 113 llotenlia. di~posiLio sil'e vollllllns, et ideò Un:l omlli l\Ill prillcipalis cansa; Lamen pro.pter efrceLus di\'ersos pllll'aliter dicit Allg. cansa!; primordiale; omniulII reI' 1I\Il iII Deo e,se; indllcens sirllililudinem arlilìcis, iII cujus disposiLione est qualis fntllra sit arca. Ila cL in Dco uniusClljusql1e rei fntura! C:1l1sa pr:ece-siL, In creal.u ris vcrò quarulllùarn rerum. seri non omllinm caUS;l) sun I, ul ail An!;. Qnia inseruiL Dells selllin:.les raliones rebus, ser.lIudùm quas ali:~ ex aliis proyelliunt, nL de hoe ~eJllille tale gl'allUlIl, de hflc a.rbore lalis frllclns cL bnjusmod.i. El h.ce IIUO'PIl! dicllntur priulOrdial<!s causa:, el>;Ì 11011 adecl pl'opriè, 'luia habclll :JIIlc SI! cnnS:1111 :l!tcrn;UIl, It\l:C pl'lIpriè et lini l'cr,a,iter prima esI. lite \'crù ad res ahqnas dicllnlllr prill1;c. seilicel qu::e ex eis prQ\'cruuat. Idl'ò eli'llll priulUl'Jiales ùicuu·

"a!

SEN'fE:\TIAIWM LlnIU QuATUOR. - Lln. Il, DlST. XIX. fl!9 690 tur, quia in pl'Ìrn~ rcrum cOllditione rebus 11 neo in- carel, el in eorpore Cl in animà: mortalis an imm:lrsital sunto Et sicUI crcaturre mntabiles sunt, ila el h,e 1~lis, p:\ssibilis an impassillilis; de termino inferiori~ uusre mutari possnllt; I)U:C llUlem in jllliliulabili Dtlo vil;C, ,~t Ir:lnsitll ad <;npel'iore;(J ; de modo prllpaplioni~ lilinrulII, CI 3lia mulla, qllm nOli illulilttt'r ransa est, lIon muta"; POlt'st, Di.linc/io C/lUSal'lflll Terlllll penl/ilis, sci/ice/ "ltòd qnm- sciunlur, Ikèl alilJu:oudo curiosilatc qu~eran turo Al dam in Deo et iII crealuris. qtll1?dam iII Deo tall/ùm priUSf)uàm ad allimi qlJaliLalem perlinentia proseqlJamur, de Qualilatc ejus secundilln corpus et modo proon/. 7. Omnium rerum caUS~tl in DCI) sunt; sCII quarnm- pagalionis lìliorulII, el de aliis quiblbdalll inspiciam uso P!'Ìmus ergo homo secundùm l13tllram corpOl'is terredam causre el in Deo suut, el in crealul'is, ql1arunlllam verò causre in Deo lanllìm sunI: ('t ilbrnlll rernlll ni. imnwrtalis fuit 1)1I01lalll modo secuntlùlII aliquid, ('aus:e dicuntnr abscondit:e in Oeo, Iluia ila est in di- qma pOIUil nOli mori; et m"rlalis quotlam modo. I)uia vinà disposilionfl ut hoc \'el illnd /ial, qnod non l'st in .rolUit HWI'i. III ilio namqnc primo Slaln habllil possc seminali creatur:e ralione. Et i1!a qllitlelll qll:c seellll- m(,ri, ct non l'o~se llIori. El ha~e fuil pl'illia Illllllall; dilm cal1sam seminalem /iunt. diCl1ntur lIaluraliter cOl'poris inllllOl'lalitas, scilicet, pOSSll BOli mori, III !ieri, quia ila cursus nalur:e hominibus illnotnit. Alia seeundo vero ,laLu, pOSl peccalum, halluit posse mori, \'erò ,pr:eler nalnl'am, quorum callsre tanlùm snnl iII CI nOli pos~e 11011 muri, quia in hoc stalll morielldi est Deo. "rec aulem dicit Ang. snpcr Geli. l. 9. C. I8, in IIccessilas. In lerLio slalll hahelli~ posse lIon mori, ct li ne, esse ilIa I)u:c per grali:1Ol /iunt, \'e! ad ca signi- /lon posse mori. quia ad illuill sla!um pertillct mI)licanda lIon naluraliler sed Illiralliliter fiunl. IlIle~ riclldi impossilJilitas, quoti ex gratià erit, non ex lIalurà. In primo SLalll fuil corpus hominis animale .. Ilum mulieris faclnralll de cosla ,iri ponil, ila dicells, id est, egells alimolliis ciborlllll. Ullde et homo faclus lib. eod. , e, i ; llt mulierem ila /ieri neeesse forel, non in rebus contlilulll sed in Deo absconditulll era!. dicilur iII animam vivcnlelll, 11011 spiritualem, id est, Olllllis CI'e3lllrre cnrslls hallet n3turales legl's : sllp!'r iII animam corpus sen~ilicalllem, quod adhue eral IlImc naluralcm cursum Crealor habel apud se posse :lIIimale, 11011 splrilua!e. -(jllod egebat cillis lIt per anide omniblls faeere aliud, qllàm corum naturalis l'alio llI;\m viverel. Faclus esl ergo in auilllam vivcalcUI, halll'l; nl, seilicel, \"irga arida repcnlè floreat, cl fnl- id eSI, \'ilam cOl'pori dalllcm, laUlen per Slislelllaclnm gigllal, el in jnl'enlnle sterilis femin3, iII sene- menla cihorum; cl lune er:11 corpus mortale et imctllte pa l'ia t , IIt asilla loqllatnr. cL ltujllsmodi. Octlit morLale, quia polpl'al lIIol'i, Cl poteral non llIori. Post alllem naluris, Ul ex his eliam ha)c fiel'j possenl, non peccalum verò, f:tclum esl morlulIlII sicul dicit ApoIII in nalnrali lIIolll habrrenl. Hallel ergo Dells in se stolll~, corpus quidem propler peceaLUm 1II0l'lnum esI, :tllseondilas Qllol'lImdam flilurOl'lIm callsas, qU3S re- id est IIcces,ilalelll 1II0l'iCIIlli iII se halJeL.ln rcsllrrccliòllC IoIlS contlilis non illsernil, easquc illlplcl nOli opere \'erò cri! ~I'iritllali', scilicel agile cl cihis 11011 cgells : et immorlale, non siCUl iu s:aLII prilno fuil, sciliccl, 1'1'0\'idellli ~c, (l'IO Il:ttnr:e Sllbs,islunt III sini; sed I)uo illas atllilillisll'al III l'olnerit, I]lWS ul \'oillit condidil qllod POS"il non III ori , SCII cliarn Iluod lIon pOleri! 1lI0ri. Uude AugusI., super GClles,: Al'ostolus ail; (,\Ilg., lill. eod" c, 18), Ollluium ergo qUa) ad graliam i-igllific:IIHlam nOli lIalllrali mOln rel'UIII, sed miralli- Curpus ,,"idem 11I0rlUllnI est Pl'or/er p~cca/tlm, elc. l'nùs dc limo terr;c fOI'1lI3llll11 est corpus allimale, liler facla SUlIl, abscolldiLre caus:e in Deo fnerunl; 1)1101'11111 IIIlUIIl eral. quòtl mulier facla est de latere 1I0!1 spiritaale, cum '.l'tali rcsurg~IIlIlS, Ikno\'a~illll' \'iri dOrmlt'lIlis. Non habuil prima rerUio condilio III elllm a \'elustale, lion III corpus alllUlalc qllillc fllIl, in l'l'mina sic ficret, sl'd ul/ieri posset; nc conlra callsas melius, id esi, spiriluale. cum !wc /IIorlale induel ;,11qllas DClIs ,'olulllariè inslituil, mutabili ,'olulllaie ali- fIlortale, in qUfld mulantlus CI 'Il Atlalll /lisi IIIOflem corporis :Iuilllaiis peccallJo JJlcruisset, NOli ail Apo: (luitl factlre plllareliU' De animà lIIu/ieris, quod non esI ex anima viri, ui qui- slolus: Corplls morIa le esl propler pCCC:llUill, s,~L1 dam pulat'erllll/, dicelltes linilllas esse ex Ira duce, 1ll0rtutl/ll. IlIuti eniln aute peccatllm morl;de cl im(Allg., lib, iO de Gl'n. ad lill" c, i.) mortale cral, quia pOlera! lIIori eL non mori. AlluJ 8, Quemadlllodìun mlllicris corpus de viri corpore autem es! lIon posse mori, aliud p<ls~e nOlllllori. JdcÌI f:OCLnIll cSl p.. r prccatulII 11011 lIlortalc, quod eral; ~eJ IraduCllI1II fnil, ila plilaverulIl 31il)ui ipsius allilll:I1U 4111 l'il'i allimà prnpagalam, cl omnes allima~ pr:eler mOr/l/lIl11, 'Ilfod non IiCl'cl uisi )lccC:lrct. Allilllaill l'l'imam, de lraduce esse, SiClil corpora, Alii aulem ellim l'on eSL hoc corpus, ~icul primi homiuis fuil" l"llaverunl ,illlUI olllnes animas ab inilio Cl'calas, seti j:IIJl oelerius esL; halJet enim nccessilatem 1110CaLholica alllem Ecclesia nec silllulex Iraduce faelas l'icndi (Aug" COtlCIII lill" c, 2t). Ecce hìc e\'itlellici' esse anil11:1s dorct, sed iII corporihus per cojtulll se- aperil j\ugllst. qllòd corpus hominis anle peccalum lIIillalis ahllle forlll:llis infundi, cl inflllldendo creari_ 1II0l'laie el illHllorl,lle fllil, seti lIon qualiler (jel iII l'CUnde AlIg, in ecclesiaslicis Dogmalibus, tomo 5, C. U, surreclione, Ile hoc eotlelll Ueda, superGenes., ait: <lniruas Iwminlllll dicit non esse ab illilio inler crea- Non cst cretlcndum anle focccalum ila fuissc JIIortu:} turas inlcllecluales nalliras, lIee simili CI'calas, sicut corpora, sicut modò. Ait cllilll Aposlolus: Corpus Ol'igenes fingil, neque in corporillus per coilum semi- prop/eI' pecca/lini 1II0r/UUIII est; seti licèl fuissrnl anillnri, sicut Luciferani et Cyrilllls, et I)uitlam Lalino- llIali:, nondilln spirilualia, nOli lamell monua, qu:e. rulli pr:csumplores affirmanL. Sed dicimus corpus scilicet. lIecesse esse l m,'I'i. l;lIllùlll per conjugii copuIam seminari, ereatiollem UIrum immortalita. "lIal/l habllil ante pecca/lltll ('~S(t de condi/ione llIl/url1?, ali gratia: belleficio, verò allim:e solum Creatorcm lIòsse, cjusqlle judicio 2, Solel hic clllmri, cùm hOlllo prillllls mortale CI ('orpus coagulari in \'ulvà, et comVingi alque (ormari; immorlale corpus habuerit, ulrùm ex cOlltlitiolle lIaac form3lo jam corpore allimam creari atljue inrundi, lllr;c ipsius curl'oris habllel'iL ulrumque; an allerulll ul vi\'at in utero hOlllo ex anima ('onstans et corpore, bCllcficium essei gl'aLi:c, scilicet, imlllortalilas, id CSl, et cgrediatur vÌ\'us ex utero plenus humanà suhslanlià. Jlieroll. eliam, 10m. 8, anathelllaiis \'illculo illos COIIlOSSe nOli mori. Ad IluOO dici potest qllia alLerulli tlemnat. qui anilllas ex traduce dicunt, inducells au- {mbebat in naLurà corporis, id est, posse mori; allecLorilatem Prophet.'l!, ps. t ~: Qui fillxit ,igilla/im corda rum vero, seiliccl, possenoll mori, el'at e: "X Iismo vit:-e, scHicet ex dono gratire. Unde AugUSl., lib. (;, c, 25, eorUIlI. Hoc salis, inquit, innuil Propheta, quòd non ipsam animam 'de anima Cacit Deus, sed sigilla li m su per Genes : QuodammOOò crealus est homo immoranimas de lIihilo creaI. talis, quod erat ci de ligno vil:e, 11011 contlilione lIaturre. Mortalis erat de cOllditione corporis allimalis , DlSTl~CTIO XIX. immortalis benefieio Conditoris. Non cuim immortale 1)1 PRIIIO UOIII/lIS STATU ANTE PECCATUU, SCILICET QU.\LIS erat quòd olllninò mori non posset. quod non cri! nisi rUERIT SECU/lDUH CORPUS ET SECUNllUII ANIIIAH. cùm fuerit spiritualc. Aperlè tlicit 41uòd non ex lIat. Solellt I)ureri plura de primo bominis slatu anle IlIrà, sed ex ligno vil;e habebat posse nOli mori. J'Crcatllln, seilieet qualis fu cri! homo prius'luàm pecProptcr hoc :iliqni dicunl qllòd nisi ilio Iigno ,'ila!

PF:TBI LO~lilAnOI 691 69~ Ulerftur, non semper vivcret, quia pccc~r('t. Pccc~ret clili~sct, immorlalil!IIis pcrrt~c li() essei ei tle ligno vita:. ellim si ilio ligno non uleretur, quia pr:cceptum era L Seti qui hoc tratlnnL, qtlomodò ~upcriora Au". '·erba ei u, comederel de omni ligno paradisi, nisi de lignn quibus dicit quòd eral imlllorlaiis ex ligno \ U;I!. hui; scienLi:ll boui cl mali. Sicut ergo pCCC:\I'il comedendo sentenli:c 11011 conlradicanl, diligenlcr illfilliralit. qllod eraL prohibitllnl, ila cli:un peccare' si Ilon comDJSTl~CTlO XX. JOcderet quod erat jllssum. DE ~IODO PROCREATJO:>IS FII.IORU!! SI ~Oll PECCASSUT Si non (ol'et pra!ceplltlll Ul de ilio ligno comederet, et PRUlI PARENTES, ET QUALES NASCEIIE:'ITUR FILII. aliis et non ilio ulerelur, an possetnon mori. 5. Sed adhuc qll:llrillir si non essct pr:cceptunl IIt i. Post h:-cc videmlt:lll est qllalilcr primi parentes, si de ligno ,·il:C ederel, et aliis, l'I non ilio vesceretur, non pcccassent, filios procl·eàssenl. el qualcs ipsi liIii lIumqnid posseL non mori. Si selllper viveret non uLcns nascel'enlur. Quidam putanl ad gigncncJos filios pri· ilio ligno, uon cral ci ex ilio lit;IIO posse non mori. mos homines in paradiso mi sc~ri non potuisse. nisi Si verò 11011 possct scmpcr vÌlcre , id eraL ei ex ilio pOSI pcccatlllll ; dicenles concubitum sine corrllplione lignn. Alic]lIi dicunt quòd si non fuissel ei pr::ecept.um . vel maculà non posse fieri. Sed anle peccalnm nec ctlr~ vcsci iii" ligllo, el aliis, l't non ilio vesce!'clur, vivcrel mptio, nec macula in homine esse pOlerat, quoniam ex peccato ha'c COllsccuta sunt. Ad quud dicelldum selllvcr; sic dcLermin:\lItes illlld quod supra dixil Au~ gUS1. ; Erat ei dc ligno ,·il:C, non de condilione natu~ cst quòd si n(lll peccassent primi hOlllines, sillc oruni ra! lnnlùm, scilicel quasi non ex cOllditiollC natur!c peccato etnJ:lclllfl in paradiso carnali copulà conl'eni~ solllllltllodò erat ei, seti cliam cx ilio ligno. Aliis au· scnl, et esseI ibi thorns immaelllatus, cL commixlio tcm videtur quòd ex ligno vit:c eral ei posse lIon mo- sine concllpiscenlià ; atque gcnilaliuus memhris sicllt l'i, UOII cx nalnrà. Ideò cnim dicilur possc lIon IllOri, c:l!leris imperarelll, ut ibi nullllm moturn ilIicillllll quia poteraI uli iIIu ligno, deqilO edens nOli lIIorcrelur. sentirenl, et SkUI alin memlJl'a corporis :Iliis adnloQUa!stio Augustini, quomodò immo/'tuli~ (aciUS vellllls, ut mlInllrn ori, sinc ardore libidini~; ila ge$i/ /tOIllO. nilalibus ulerenlllr membris sine aliquo pruritu carnis. 4. De hàc verò hominis irnmorlalitate (5), qnalis IIrec enim lelltalis :rgl'illldo, mcmbris humanis ex pecfuerÌl, Ang. , lib. 5, cap. 2, snper Gen. , qmEstiont!1lI C:HO illh:-csil. GCllllisscnt ilaqlle filios in paradisrl pet· movel,S sie ait : Qua'ritur quomodò immorlali. f:lctus coitulII immaculalllm , el sine eorrupLione; lIndc AIISiL hOll1o pr:c aliis anim~nlibus : et quoll1odò cum iIIis !(ustinlls, lib. 3, c. iO, super Gen. ; el eod . 1ib., c. 5 ; communem acceperil aIimoniam. Sed nli!"! eSI immor- Cur ilOti credalllllS prìmos homines ante pecca III ili taIitas carnis quamin Adam accepillws,:\lia quarn in gcnitalilJus membris ad procrealionem imperare 1)0resurreclione speramus per Cbrislum. IIle faclus est luisse. sicllt c:l!leris in quolibel opere sinI' ,·oluptalis 110m o immortalis, Ul nOli possel mori si 11011 pecca re t, prurilu IILimur. Incredibile cnim nOli c,;t DCIIII1 tal ia lllorerelur alllem si peccarel; Iilii verò rcslIl'rcclion is fccisse illa corpor'a ut ~i nOli peccàsscnt , illis IIlembri, 1I0n poterunl ullra peccare, nec mori. Caro nosll'a sicul pedibus illlpel'arcllt, nec CUlli ardore SemiJl3rcnt, 11011 lune egcbil l'efeclione ciborulll, quia nnlh poteril ycl c.um doior'c parercnl : sed pOSI pece:tlulIl motullI esse defeclio. Caro de Ad:e anle pcccaLum ila imltlor- 11111111 rnerllel'll1l1, quem lIupli:!:, ordiuant , contincnl ia talis creata est, ut per alimoniam adjula esseI IIIorti:; c?hiuet .. II.lfirrnitas cnim !Jl'ona in rllinaU\ IlIrpitudiel doloris expers, Sic ergo iltllllorlaii. et illcorru(ltiiJi- nlS, éXclpltur honesl;,Le lIupllalt : t'llll1!ld sanis est lis condita est caro hominis, IIt suam illllllortalilalem oflìcilllll, :rgro:is e:il remcdiullI. Elllissi f},tidcrn dc et incorrllptiouem per observantiam mandalorlll1l Dei paradiso cOIIVCllerUnl, et gCllllcrunl; se,I pOluerclllt cuslodircl. In quibus lIlandalis hoc cOlllinebatUl', ut iII paradiso eis esse nupli:!": honorahiles el lhllrlls imde illis lignis eoncessis manducaret, et ab inLerdicLo JII:lCulalUs sin\! ardore libidinis, sine /abore pariellùi. abstinerel. f>er horum eduliulll immorlalit:.t!s dOlla QlIllre in paradiso 11011 coiaunl duoblls l1lodis solt'il conservarel, dOllec corp'oralibll~ incremelilis perdu(Aug" lib. CGII, c, 4). clus ad :clalem qll:C Couditori pl:\Cerel, Illultiplicalà 2. Cur crgo nllll (;oiel'ulIl iII paradi.io? Qllia cn'al;} llrogenie ipso jubcntc SUlllerel de ligllo vite, qllo per- muliere, IIlOX 1r:H1sgres, io facla eSI, Cl ejccli SIIIII de fcclè immortalis factus, cibi aiimcnla ullcl'iùs 110/1 paradiso. Ve! lIui:1 Iloudìlm Oell5 jllsscl'al ul coirclIl, rec~uirerel. et pOlerat dÌ\'ilia cxpeclal'Ì al:clol'itas, uui cOllcupiSummalilll supel'iorulll verborum senlenliam persll'ingit. scelilia IIOil all~cb:tt. Veus vcrò jusseral. 'lui:1 caS1l11l 5. Ecce his vcrbis vidcLur Anguslilllls lradcrc flllÒd eOl'lIm pr:.cscicual, dc qllibllS hOlllo propagaudlls CI,;.t. Ecce expl'cssè Ilabes dc lIIodo prop:lgaliollis fi!itlrlllu. caro primi homillis Ìlllmorl.alilalem iII se halollcril , qu:c per alimoniam ciborurn conserV3rctur u,qllc ad Ve termino illhw in{aioris l'ila!" utrùlII, natiI> {iliis, per sucCCSSiUIlCS, ali ,\i1ll1l1 Olill/t!S trnns{~reILi/j essent. tempus su:}) translalionis iII Ilielins, qn:lIldo de ligno vil:l! comederet , el licreL ollluinò illlmol'talis, ila ut 3, De lermino vcrò lempori, quo U':lIISrCI'I'Cnlllr ~tl spiritualem cmleslelllque \"italll • ctrlum aliqllid Srrinon possel mori. Quòd ex pra!dictis consequi vie/elllr IlOlI/inem de lIaturl!! IJlura 1I01i tradiI- El idl'ò alllbiguilm est lItrìl!ll P;ISUa! conditione qlwdallllllodò (uisse il/lllwrtnlem, sed rClltes, genili, liliis, pcrferlàqlle hllOlani oflicii jllslilIon omnillò fieret illlJllOl·,a/i~, nisi parlicipato tiglIO tià, ad lIIeliorcrn slàtum IransfelTcnlllr, IWII per IllO rtc III , scti per aliqualll IIllltalionC'm; an p:t:rcs iII vi/a!. 6. Idcò aliqui dicunt, quòcJ immorlali[:ltem de na- aliqlloslatu \"ila: relllarcerent. ligao vi t;\! IIlcnll'S, dOllcc filii ad eumdcm stalUlII pCl'\"cnircnt, Cl sic implcto nutura habcbal, quà pOleral. nOli mori; <Iu:c alio:.. rUlli lignorum esu potnal cOllscnari, sed 11011 (Jo~ mcro olllncs simili ad llIe1iora Irallsferanlllr, ul esscHt sieuI sancti angeli iII cre:is. De quo AlIoClSlinus ailluiteral consummnri nisi pCI' a, sullIplioncm ligni vit.e. Quod videlur AlIguslinus, libro 8, capile 5, senlire , gilè disseril, lib. 8, c. 4, super Cen., ila in luiells: l'olncrunl primi homines in paradiso lìIios glgncre. super Genesim dicens : Hoc lllloquc addo, taicill cilJllm illam arborcm pr:.uslilisse, qUtl corpus homini3 nOli III 1II0ricnlibus patri bus sIICCCdt!I-C1I1 filii, seLl in stabili sanilate firmare tu!'; non sicnL ex alio cibo, seti ali r(uo forma! slalu llIancntibus, el de ligno "ila! viinspiratiollc salubrilatis occultà. Ilìc illnuere videlllr gnrem sumcntibus. el filii Gd cUllldem perducerenllli' Iluòd cùm aliis cibis posset cerpus sustentari , hoc ci- staLmn, donec implclo llUmt~I'O sine morle anilllaliulll bo indeliciente sanilale firlllarelur. Ex quo COllSCqlli corpora in aliam C(ualitalem trallsirenl; in qllà olllninò rr.gellli spiri lui deser"irent, ct solo spirilu ,·i\"ilicanle videlur quòd SiClll in nalurà sua habuiL mortalitalena sille .corporcis ::tlilllelltis vivcrent. Vel pOlucrunl pa(jllamdam, scilicel, aptiLlldinelll moriellui; ila aliqllam renles filiis cederc, III pCI' sllccessioncm numerus immorlalitatem in nalura suà hauuit, id est, aplitudiilllpieretur; qui, gcnilis /Hiis perfcclàque humani offi'Iem quà poterat non mori, ciub adjutll:;; scd si percii jllslilià, ad JJ1cliora lransfcrrelltur, 1I0n per 11101'(:il DI! hoc vide in G(ossà ol'dill:lì'ià, ad illutl. tCIlI, scl! per aliquam JJ1ulaliollelll . Ecce Irìc habcIll1l5 GCIl, 1 : Faciamus /tolllinem, elC. dc u'allsilu homiuis ad Illcliora, sed illcl'rtuill lIulJi.

693

SENTENTIARUM UBRI QUAHon. - un. H, Ll~, T. XXI dubio pcccarel nisi hnnc dcfeelllnJ ciùo pr~velliret. Babebat cuim 113luralelll appcl illlllJ clilioderatum, cui ita satisfaeiendulll cral, Ile def'ecLIIIl1 famis selllire&. Sicnt ergo non ex Vilio, sed ex nalur:c condilione cral quòd ante peccallllll homo cihis inJigebat., ifa 1I0D ex vitio esset, sed de lIaturà. si hominis cOllditio in principio suo, iu eSl, in prilllo parenle il pcrfeclo illchoata, in slIhseqncnli pl'opagalionc à lIlouico ad maj',ra pro. ticeret; III, ~cilicel, per intervalla tcmporis, statnrm corpore:c incrcmcnt.'\ uwmq'le llH:rubrorum slJseiperel. UtrùlIl sicut .'aturà ciliJoris, ila e/iam smsll mentis parvuli nascerenlllr, el per accesllwl/emporis profìcerellt iII sellsu el nOli ti lì verilillis, sdiicet ali 1II0X nati, i/l hi, esseni perfec(i. 8. El tlÌm de corpore 11IIm,'llfl 11011 sit abSlll'dllm vel inconveniens hoc exislimarl), qll:cri solct ulrÙIlI de sellsu anim.-c el cognitionc yel'itatis eodem 1II0UO senliendum sit, III, scHicel hi qui sinc peccato nascerenlllr, sellsn tt ililelligelltià 'rn.'ntis illlpt~rrecli cxisll'relll, et per acceSSlI1lI tcmporis in his proficerenl uSllue ad perfeclionem; an mox condili p,)rfl'ctionem sellsùs Cl cogoilionis pCl'cipcrenl. Illi qui selllluni parvulos natos in Matnl'à corJloris cl USll membrornlll p"1' acce"surn lemporis prorectnros, non diflìtcJllur cosdclII iII cxonlio nalil'ilalis S~IISI1 impel'fectos exislcl'C, et per illlcl'l'allum tcrnpul'is in SCllSU et cognitiollC pl'Uticcl'e uSllue ::tl pcrfcetum. . COlltra iltorom sClIlentiam 0PpOIllIII( qllidllll/. !l., Ad quod quidam opponunL diccllics : Si mOI nali 1I0n haberenl pCl'fectiollCIIl scnsùs ct inlclligellli:c, ignol':llllia in cis essei: ignuralltia autcm peecali est I mna. Sed qui hoc dicllilt non salis diligcnter consideranl quia non omnis qui alifluitlllcscil "cl mi1I1lS pCl'feclè aliqllid SCil, stalirn igiloranlialll balle l'C sivc in igufJranlià essc dicrrllius esI, IllIia i"1l0rallli:l non dicilur, nisi cùm id quod sci l'i l't non iglfol':ll'i de. bel, Ilescilur. Talisqllc ignorantia Fm;la pl'ccali C,I, cimi rnens vilio ohsl'lIrallll', ne cognoscel'c ,'aleal ea qUOE sci l'e ucllcl'cl. De homillis traI/sia/ione illllle/io;'elll stlltl/III et de dUQ!J;is bOllis, altero hìc dalo, altel'o p"()11Ii~s~. (Alig., ùc Sacram., l, t, parI. 2, c. u.) t O. Talis l'l'aL ltominis inslitulio antc peccaturn secuudùm corporis condiliolltllll. De hoc aulelll staLu lran.sfcl'end~s .erat cum ulliversa poslcritale sua, ad fllchorem dlglllOl'emque stalum, ubi cmlesli et :tlerllo bono in cmlis sibi parato fruCrClUI'. Sicut enim ex duplici natura cOlllpaclus eSI homo, ita illi duo bOlla CondiLor à princ:ipill pra!pal'nvit : unulll lernpol'alc, alLel'um ::Clernum; 1I111111l "isibile, alterllOl im'isihilc; IInum carni, alLcrUIll spiriLui. ~l qui:! pl'imulll CSl quoli est :lIl1lnalc, deiude quod esI spirituale, tempol'ale al' \'isillile honulII priils tledit; invisihile aulelil el a~ter· ~lum (ll'olllÌsil, et .~ncritis qurcrendumproposuit. Ad ulllls aulcm c:usluUI:uU quod dederal, et ad aliud 1'1~O mel'endum qllod pl'oll1Ìseral, lIalul'31i ralioni iII cI'cationc anill'l::C hOlllillis illdil:r, Ilua poteraI inter bOllUIIl Cl lIIalulIl distemerc, pr::cc!'plllm addidil obcdicnli::c' 11~I' eujus o~servalltialll dalnm non pCl'deret, N pr{)~ III~ssum oblllleret, ut pel' lIICl'ilulll \'e,nil'ci ad PLI:IIl1um. DlSTI:'oICrlO XXI.

relinquitllr utrùm simul transferren tur, an per succcssioncs. Qllale. procrearent {ilio. ; utrùm per(ectionem stall/I're et usunl membrorum Iwbentes, quali. homo primus (uit condi/u•• 4. Si verò qu~rillir quales, si 1I0n peccassel, homo fìlio~ genuissel; ull ìllll videlicel sicul ipse primlls hOlllo seclllldùm naturam eorporis cl usum membrorum perfectlls mox conditus eXlilil, ita eliam ejus tilii in ipso nalivil.1lis exordio perfecli exisLel'ent, qui amIlI1lare el loqlli, el cuneta faccre possent, responderi potest qllòd lilios parvulos nasci oporlebaL, pfopter Rl'lterni ulcri necessitatem ; scd IItrùm mox nati perfcctionelll slalUl'~-c el membrorulII IIsum habcrcnl, an parvuli cl in minOl'e ~tate cOlIslilllli IIli possenl rncll\brorum ol'ficiis, ali per illtcrvalla lem(lorllm eo nlOuo OUO nunC iiI perfceLionem Slalur.-c el uSllm rnelllbrofilm rccc'pturi esscnl, de aucLorilalihus uelinillllll IlOil habemus. , Ambigua AU!]USlinl/s l'erba pOllit, Ilbi (amel! vide/u!' illIlII ere quòd filii et llC1rvuli posseut membrorul1I uli olficiis. 5. El super hoc Augnslinus (G) ambiguè 10fjuitnf. Move! nos, inqllil" si primi hOlllines non peccasscat" ulrilm lalcs filios essenl habiluri, flui nec linguà, ncc manibus, nec pediblls ulerentur. Nam propler uleri necessitatem, forlè llecesse erat parvulos nasci: srt! Iluatn\'is exigua p!1rs corporis sit COSi a , nOli lamen proptcr hoc parvulam viro conjugcm fccit, UIIUC et cjus filios pOleraL omnipole/ltia Creal,oris mox natos grandes laccre. ScoJ, ut hoc omiuam, pOleraL .ccrtè cis pr:cstarc {luotI multis allimalibus pr.-cstiLit, quorum pulii, Iju:lnl\'is sinl parvuli , t:mlCn mox ut nascuntur currual, CI malrern scquunlul'. Conlra hOll1ini lIalo ncc '1U illcessnm petlcs iuonei sunl, ncc !Jl.1IlUS sallem ad scalpcmlllm hailiics, el, juxla se mallllllis (lOSilis, lIascenles magi. possunl esurielltes tlere quàm sugere, propl'ièr,uc infirmil.ali Illcntis congl'Uit h::cc infifmit!ls f·3 I'nis. Ili;; verbis vidclUr illsinual'i qllòu filii cliam pal'vuli officiis mCmbl'Ol'lllll \'alcl'cnt uli. (!ltibusclal/l nOI! abslI/'dè placltil quòd filii parvi nascerelllll/', et pe/' acceSSlI1/I lempo/'i~ in slallmi ct in atiis siWl IlIIIlC p/'oficercllt, quod 11011 tssel Vilio illljlltlalldlllll, H. Se" cimi Al!guslinus suh assel'lione ùe his nihil Iradal, 11011 irraliollahililcr qllibllstlam placuil pl'imorUlli p3renlum filios Il:1scitul'oS parvos , :te deinde per illler"alla lcmpornm ('~uelll legc qllà l'l nUlic naLhilalem hlllllallalll onlinatam ccrnillllls, ~làlllr:c illCftllllCIItllm l't lIIelllbrorulll lIs11llù'eceplllros, \Il in illis cxpctl3retllr ~tas au amblllandulII el I01!llelidulll sicut 1II0UÒ iII 1I0bis; quod uliqlle nOli essct ,'ilio impUI:lntlum, seu condilioni nalur~: SÌ<'lIl il Cibo ;rbslillerc :>cnitùs 1I0n ,'a/ebant, nec lamen illud eraL ex Vilio, sed ex nalurà cOlldiliollis. () l'p(;silio quorumdam volf!lItium pl'obal'e eos posse vivere sille a/illl(lllici. 7. Ad hoc aulcm opponilur : Si non peceafellt, Ilon tllorerenlllr; seri 1I0n peccal'cnl si nOli cOlllcderellt; pOlerant igilur sinc alimonià vivere. (::-r.lcl'illll, sieul ~lIpfl\ diximlls, non solùm (lecca l'CII l si UC ligllo velilo edcl·cnt. sed eliam si conccs~is no~ lIterellll!r;. fillia sicut cra~eis pr3:ccptulII non iilo ligl;f) lIli, ila alii~ l'esci. Pr:l'lerea conll'a n3luraleill raliollCllI facercnl, qllia illlelligehallL de illis esse eJt'IIl/IIIII, 'IIIOU CL Ila· Inraìiler appelehant. §. lLelll oppoltitur: Cùm fames sii pmna peccati, si non pe\:c:1felll farn clll non scnti· l'lnl; sed sille !.imc SUpCl'fl1l1l11l ,'idprel!l1' C-'Hllct!i)rc: linde putant qu.idam ros dbis Iloa io.ligaissc aulc l'cc~:l1tllll, qllia non pOlcr3nl eSIIril'e si non peccàsscnl. Ad quod dici poLesl quiJtl fanles verè dcfecliis est el pmna peCC<lli. ESL enim immolleraLlis appeLitus cuendi, cui UOII subjacuisset homo :ii non peccàsset; sed procul (6) Lib, de parvII\orllm Baptismo primo, qui aliàs dititur dc peceatorulll 1I1erilis et Remissione, III c. 3i et tomo 7.

ilE INVIDIA IlIAfiOLI QUA Ail liO)IL~ElI TEl'il',\, :IDJ;~1 ACCESSIT

L.'yidells igilHr dbbolus bOlllillclll per olJcdicn!i,~ llllnlllllalcm posse a,cCllù(:l'e unuc ipsc pe.r superbia", COlTIlCl'ot, ill\'i(lit ci; el q\lia priilS flcr supel'lIi:lIu Iliauolils l'acl'al idèlll deorsillil lapsus, (!l zelo inddi:e /'aclus est S.llal;, id eSI, adl'ersal'ius. Unue et muliel'CUi tcutavil, iII (IUa millùs quàm iII viro raliollcm vigere nOl'it. Ejus ellÌm lIlaliLia ad tcnlandam virtutem Li.mida, hUlllallam naluram in ca pafle ubi debilior vldcllatur, aggressa est; ut si forlè' i!lic aliqualenùi pr~C\'a !ercl, ?oslmodùm tiducialiùs ad alteram qu::c r;)buslior l'Ili! pllisanriam vel putiìls sllbverlcndam 'lCCCdercl. Pl'imìlln <:rgo solilari:lIn feminam cX\llora\'it. ur

PETRI LmlHARDI 696 dam, id est, ut malllm qllod IlItendebat lihere pérsuaderel, et malum quod muiier limuit negandG removit, et repromissionem addidit : el ul eju! pera ...sio citiùs reciperClur, promissiollem duplica fil. Unam nempe eomestionem suadens, duo in prremio proposuit similitudinem Dei, scientiamqlle bOlli et mali spondells. Ubi tribus modis hominelll tentavit. sci- . licel, gulà in persuasione cibi, cùm dixit in qllacumque die comederiti3 ; inani glorià in promissione deitatis, eùm ditit eritil ,icut dii; avaritià in promissione scientire, cùm dixit ,dentel bORllm et mall.!m. Gllia est immoderata cibi aviditas; vana gloria. amor propri.e exeellentire; avaritia, immoderata babendi cupidilas, qu.c non est tanlùm pecunire, sed etiam allitlldinis et scienti.e, cùm supra modum sublimitas ambitur. De duplici lenla/ionis specie. 5. PI,rrò sciendum 'est duas esse spec:es lenlaliollis, interiorem, scilicel, et exteriorem. Exlel'ior tl'ntalio est qualldo nohis extrinsecìls malulll ,'isibilitel' suggerilur verbo vel signo a!i(!1I0, ut ille CIIi fil ad con· senslIm peccali declil:eL, et lalis tenlatio tanlùm lìt ab adversario. Inlerior verò lelltatio esl quallùo i11\ isibiliter malllm nobis intrinsecìls sll ~ gel'it\lr, ct h ~ec IClIlatio aliquando fit ab hoste, aliquando à carne. Nam et diabolus im'isibiliter mala suggerit, el ex carnis corruplione suboritllr mOlus iIlicitus et titillalÌ<l pa!'va. ltIeòqlle tent:\lio qure ex carlle est non fiL sine peccato; qUal alltem est ab !IG,te, nisi ci consellliatur, non habet pecc3tllnl, sed est materia exercellda! ,'irtlltis. Telllalio ellim carllis intcrior difficiliùs vincitul'. Iluia interiùs oppllgnans de nostro conll'a -nos roboratur. Homo ergo qui solà eXleriorc lentatlone pulsatns cccidit, talltò gr3viìls plectendlls erat, o.uanlò leviori impulsu fuerat prostratlls. Et t,\mell qllia aliqllam. Iicèt modic3m, cadendi occasionem habllit, iddrrò per gratiam jllvari pOlllit ad l'elli:lm, Ul quoti l'CI' alium eeciderat, per alium erigerelur, Qui ergo incitalorem habllit ad malum, nOli illju~tè reparatllrem !labuit ati bnnlllll . Diauolus verò tluia sine aliclljlli lentalione peccavit, per alilllll ut surgeret .iu\'ari non debuit, nec per se potuit; et ideò Ì1'l'emediauiie peccalum e.ills editil. Peccalum ve, ò hUlllillis sicllt per :òlium habuit inilium, ita per aliulll nOli illCOllcl'llè habuit rellleùium. Quare /tomo, 11011 /Il/ge/lfS, siI redell/pll/s. G, PI':l!lerea angelica ilatura. quonialll non lota pel'ierat, sed ex parte perstitel'at, non est r~dt!mpla ; 11lImana vcrò tola llerÌt~ I'al, et idcò Ile Ilenitìls perùerelllr, ex parle est redcmpla. IIt inde ruilla SIIPIl!eretur angelica, Ullde Alig. iII Ench,. cap. 2!1: Placuit universitalis cl'e~tori et moderatori ut fluoniam non tota multitudo :Ingelorum Delllll deserendo pericrat, ca qUa! perierat in perpelua perùitiolle relllanerel, qUal autem ellm Dco, illà descrenle, per'literat. de sua cerlissimè ~og!lilà selli per 1i!licitate g:ludel'et. Al verò creatura raliollalis. qu:c in hominihus erat, .]1I0niam peccalis atque sllppliciis tOla flcrierat, ex parte poterat repar:ll'i, linde angelica! sociclati snpplcrelur (Iuo(\ ruina iIla miIl lIera t ; hoc cnilll promissum e~' sanctis, qllòd erullt a!(llIales angdis Ilei. Qllòd '19 /1 soli viro prceCt'fi/1/1II (uit da/11m. (Aug, super GCII., !ib, 8, cap. t G, ) 7. III liti etiam nolalldllm esi, (IUÒÙ non soli viro )ll'a'ceptlllll ,'idelur esse dalum, eilm ipsa mlllier te.latur sihi clialll esse mandalulll , dicens : Prcecel'it lIobis l)euI, elc. Supra lamen Icgitur, anlc factam mulierelll, Deum uixisse \'iro: De tigno aciell/ice bOlli ti! mali ne cOllledas; non dixitllz comedatis. Forlè quia faelurus eral mulierem de viro, sie pr:ceepit, ut per ,'irum ad mlllierelll pervellirct mandatum ; qu ia DlIIlier qu:-e suujeeta viro fuil, nOli nisi mediante l'iro divinum tiebuit accipere pr:cceptum. Unde Apostolus, t COI'. 14 : Si quid discere lIIu/ieres vo/uerint, dU1/I1 t'iros SIIosill/errogen/ . Si qll:critur quomodò loqui l'olUerunt \'CI loquentelll ìlllelligere. qui non didicerallt illtcr IfHlllt!lItes crescendo ,'CI m~istcrio, tlieirull3

primùm omnem sn:c t~llta'io!lis ,'~m csperiI'ctur. Qunre i1l allena (orma velllt. ~. Sed fluia ilIi per violenliam noce re non poterat, :111 fl':llIdem se COllvertit, IIL dolo homincm supplanla reI, quem virtllte Sllp('rare IIcquiret, N~ autcm fra!ls illius nimis mallifestal'etur, in suà speelc non veOll, no apcl'lè cognosceretllr, CL i~ rcpeJlcretu~ : iterùm ne nilllis occulta foret fraus CJUS qu.e ca,'erl non posset, et hOlllo sinllll ,'iderelur injuriam pali, si laliler circumvenirl pt'rllliuerct eum Deus ~t prxc3~ere non posset iII aliena qllidem formà vemre pcrmlssus est diauoh;s, seti in tali iII qua ejlls malitia (l~SseL deprelu~ndi. Ut ergo in propri:ì formà nOli v~ml'el, volulItale sua proprià factlllll est ; ut autem 11\ formà sme ma!ili:c cOIPTllellti venirel, divinitùs factum est. VelIit ergo ad I~Oollil](,1lI iII s~rpellt~, qui fO~lè , si permit. terctur. i!l colllmb;'C spccle velllre maltusse!. Sed 1I~~ erat digllum IIt sl'iritus malignus illam formam h~mllll fHliosam facerel, iII qua Spil'itlls sanclus appal'l~nrus cral. !'ì.)n p.rgo lIisi per sCl'pellten~ tClltare p~rnllssus fail diaholl\s, III per iIlud. quod fOrIS C~:ll aS!\llla~ tCIItalltis 3nilll:Hl\'l'rtere fcmma tl)llret. dlauolus ClIIJI1 per 5crpentl:m telltabal, in flUO loqllebatur. Ideòque serpCIIS diclUS t~ st esse callidi or Ctlnclis a/lilllanlibns I~rrce; (Iuia, ut ait Aug ., !ih. H, c. 2, sllper Gt'n., mali allgeli. licèt supel'hià d,·jp.cli, nalllra lam,en s~nt exc?lleutiores olllllibus besliis propter emlllentl:lJl1 l'allonis; qll3m\'is serpens nOli rationali animà, sed s~il'itll diabolico \lossit sapienlis,imus dici. NOli erl?o mlrllm si Iliabollls spiritll SllO implens serpenlcm., SICllt va~cs implebal, sapientissimum l'edllitlel'at omll~um. hcsllal'UII1 ; quem Lamell !Id lenlal!dum n~n eleglt d.mholus, 6cd per quoti animai pCrtnlSSIlS IUlt, teltta",t. Unde Allg., lih. il, c. t, SU per Genes. : Non est putandulIl (I"ÒLI diabolus serpelltem per quem ~enta.r~t elegcrlt, sed dlln decipere cuperel, non POlUl.t, Il!SI pCI' quod anilll:..1 posse perlllissus est. N~ceDlh el~lm \'olullias inest cuiqlle à se, sed pOlesl:.1s a D~o. SIC autem ,10fluehallu' diaholus per serp,'ntem Igllorantem, SICUt per ellrrglln\i'.lIos l'el fanaticos loquitur. Se~pellle I:llim vclllt organo est usus, movel~s natllra.'11 CJIIS ad exprilllentillm SOllllS verborum et SIgna, qUlhlls S U~1ll 1Il0n,tral'et voluntatem. Serpens ergo IICC "erba m· lelli"ebal MC ratiOllalis est factus; r.allidissimus tamen" est cticlus. propler aSlutiam diaboli. LOCUlU~ cst alltcm sicut asina Ualaam; seti hoc d,abo\icum, Iliud nngelicllm fuil, honi enilll et mali ~ngeli similit~r opel'antur. llìc qllxri sole! qllare mllher 1I0n h~fl'lIIt serpentem. QlIia cùm , ~ovcrit erea,lIl1l1 esse ,' Il'sllm ettarn oflicillm loquendl a Deo acccplsse pUlanl. (Eod. 1i1J. c, 27 el 29.) D ~ modo telllaliollis. 5. Tentalio alltem hoc 1lI0UO fal:la esI, s\ans eoram feminà bosLis superbus non au~el in ,'erb~ persuasionis exire melllens deprehendl ; scd sub mterrogatione calli ;"O'rerlitur, ul ex responsione eolligel'et qualiler in ~~alitià procedere posset. CUI:, inquiL: (;cn. 5. pr,lCepil vobis Dells ul nOll,colllederetls de ~1II1ll ligno paradisi? Cui l'cspolldil mulle/'. De (ruclll .t'Y,1l0~ !'lIni quce sunI iII paradiso, vesdm".r, de ,frucIU vero "fIni Iluod e,~1 iII medio paradlSl pl'cece~1t ,,!OblS [)eus ne cOlllederemus, et ne lanyere/llus? ",e lort~ ~'lOrwlllllr: III f]!IO ,'crbo dedit locum tentalltl CUlli dlXll Ile (orle morta!IIlfr ulltle mox di~btJllIs dixit ad muliel'cm : NeqnaqUà';1 moriemilli, sciI elli,m Dells qU,od in quàcu~I/J1,e,die comederi/is ex co, apencll/ur ocuil t'esm,el erllls SlCIII (/ii scielltcs bOIlUI1l et ma/11m. Attende ordlllern ac probr~ssum humalla! perdi~i?nis. Pl'imò DClIs d!xe~a!: Qual"umque die comedel'llls e~ eo, !,101'/e mOI'l~I/lI!" i deinde muli('r dixil: N e rorie 11I0l'lanlllr; 1I0VISSIDIe 5crpens dixit: Nequaquàm Illori~n~illi. ,Deus aflirma",it, mlllier qll3si ambigclldo illud diCI I, dlah?lus negavll: Ilure ergo dubitavit, ab affirmanlc reeeSSll, et neganti appropinquavit. l/e lIeraulià diaboli, qui, ad (w;i/iùs perslIadcndulII, !/Ialum remot'il, CI bOllIlm in pollici/o ~/lpIiC/lVit , , ~, Qui aù SU:lIII pcrsuasiollcm l'lclIIler sulTlllclcnIn cl

693 SENTENTlARUM LlBnl QUATUOH. - LIB. Il, DIST. XXII. quia Deus eos lal,'s feccral qUi possent loqni, ct dis· qllo mulier. Non ellim putavit l's<e n'ram qlHld diabolns snggcreb:ll, In co tamea fllisse SC,IUCIIIIII crc,1i cere ab aliis si esscnt. Aug. lib. 8, dcGcn. aù liUel".un, (lotest, lIuòd commissllm "clliale (llIlavcrit, IIII0d pc'r· tap. i 6, in line. cmptorium erat, Sell nec prior sednctlls ruit, nec iII DlSTINCTIO XXII. eo qUCI llIulier, ut credel'ct Dellill illllli ligllulII idcò DE 'ORIGI:SE ILLIUS PECCATI. lallgere prohibuisse, <I"oniam si tallgercnlliercili sieut i. IlIc "idclUr diligenler iD\'estigandum cssc Il":-P. dii, Verùmtamell pl'rcl-al'iCalOr fllil j\dam, ut testaltlr l'lIerit origo el radix illius pecca li. Quidam pulalll Al'ostCllus. PoteraI enilll ali!Jua dalio mellii cjus inesse Iluamdam elalionem in animo hominis pr:ecessisse ex illicò posL tcntalionem, ex quà mluit IignuIII VI'I;IIIIII Iluà diaholi suggestioni COlIsensi!. Qllod ,'idr.tllr AlIg. cxpcril'i, cùm mllliercm 11011 \'itleret 1lI0rtuam l'SC:ì illnuel'c, liu. i t, c. 5, snpcr Genes., ila inllUiclls : Nna illà perceplà, uncle Aug .. Iib, 11, c, 42, super Gellcs, : es! pUlandum qllM homo dejiceretur, nisi pra:cessis f.ùm ApoSlOlus Adam pra~v:u'icatol'em fllisse (1st end il, se! in co qna:dam datio comprilllcnda; ut per hUllli- dicens, [\0111, 5 : I Il SilllilillidillCIII prmval'ica/iollis Atlre; litatempeccati sciret qU31l1 falsò dc se pr:esurnpseril, seduclUllI tamen ncgat nbi :lit, :I. Tim, 2: Adam nOI' el IIlIòd non bcnè se habet lIatlll'a si à radcnte reees- esI sedl/clus; scd lIIulier; ullcll~ el. inlerrogatlls lIon :lit : serit.. Itelll in eodem, lib. li. c. 50: Qllomodò verha Mlilicr scdllxit me; st:d : Dedit Illilli, et cOlludi. l\IlIlicr !cnla:oris credcret mulier, diun se a l'C bonà ct utili verI) dixil : Serpens scc/uxiIIllC. Han c allkm sedul'tinprohibuissct, nisi inesset ejus menli amor ille proprial IIcm propl'iè vocavi! ApOSlolllS, per Il Ila III id quod SlIal'oleSlalis, et dc sc sllpel'ba prrcsumptio, qU:ll per lcn- delJalur, clìm falsum es~cl, vel'lIl11 putatllm est, scilitatiollcm fuerat cOllvinccllda, aut perimcllda. l>cni'illc ('el, qllòd Deus Hgnurn iIIl1(l ideò langel'e prohiblleril, Ilon contenla suasione scrpcntis aspexi! lignullI bo- (juia scieuat eliS, si tetigissent, siclit dcns flltul'Os; I.um eSll, dccorum aspectu; nec credens sc illlie possc I:ln(jllam eis divinilatcm illvidcl'et, (l'Ii cos hOlllilics mori, f"rlè pulavit Deum alieujus causa sigllilicatio- ftceral. S"d clsi \inlln prnplcr a li Il Ila III lIIentis elalioBis illa dixisse; ideò manduc3vit, ct dedi. viro SIlO IICIII, flua: Deum lalcre 11011 potl'l'al, sollidtavil alil!,la for!!lssis cum aliqllà slIasiolle, qua m SCripLUI':l illtelli- extJcrielidi cupidilas, CÙIII IIIl1liercllI \'idel'ct aceepta gendam relillllit. Vel forlè nOli fuit suaderi necesse, iilà cscà nOli csse morlualll ; nec lalllCII CII'" arhilrol', dlm caIO II10rlUam esse ilio cibo nOli viderct l'il', Si- si jam spirituali ml'IIte rra~ditlls cral, nlh modo cretUl ergo non esI permissus diabolus lelllare femin3m, didisse quod diabolus suggercbal. (Lib. cl cap. cisnisi per serpenlcm; ita nee "irull1, nisi per fcmillam; demo ) IIt sicul prOl!cepl\lUl Dei per virulII venit aù mulicl'em, Qllis plus peccavi/, Acl/lI11 t'e! Eva. ila diaholi telltatio per nruliercm t,'ansirct ~\ll virurn. ri. Ex 11110 mallifcstè :lllilllad"cl'li pOICSlllliis e<ltum In muliere VCI'Ò qu:e rationalis erat, nOli csl ipse 10- plus peccaverit, Adam \'el t:\'a, HlIs CII iIII videtllr ('utllS IIt in sCl'l'cnl~, sed pC'rsllasio ej1ls, qllamvis in- Jlec('à~se mulicr, qum \'oluitllsllrpare divinitatis :elluastinctu :ldj119arct illlcriùs, (Illod per scrpeulclII gerc- lilalem, et nimià pr:rsulllplinne data credideril it3 b:lt exleriùs (AlIg" l. i, dielo 2, c, 27). Ex pr:rtiictis esse iutUI'Ulll, Adam \'CI'Ò Ill'C ilIutl crcdidit, eL de tenlationis modus atllue progrE~ssllS insinuatllr; n(~ellon prenitclilià cl Dci misericordifl cogita"it, dùm ",ori ctiam quod pr:edixilllus innui vidclIIr, scilicet, (1lIòll Illorem gereus, cjus persllasioni consensit, lIoh-ns Icnlationem pr;ccesserat aliqua elalio, ct pr:rsulllplio eal!:. ,;onlrislare, el à se alicuatam rdinlJlIcre, Ile pcrirel: :ll'bitralis illud essc vcniale 11011 mortale dcliin mente hominis. Objeclio cOlltra ilio, qui dicllnl elaliollem pl'recessisse etllm. Uudc Augusl., lib. et cal'. eisdem : ApOSIOllls in mente. ail : AdC/lIi 11011 est seduclus. Quoti uliqllc ila accipi 1"'2 Qnod si ita rllil, 11011 ergo alterills suggestiooc tesI, III illteIligatll1' nOli esse selluctlls (YI'ior, scilicl'l, priùs prccavil, CÙUI auclorilas tradat ideò pcccatulIl 'cl in co in quo mulicr, ut scilicet crederci illlld esse t1lauoli incurabile esse, quia nOli sliggestionc scd pro- v ~ rum : Eri/is sicul dii; sed pllt;wil utl'umqne rosse l'rià superbi!. cccidil; horninis verò cUl'abile, quia nOli ficri, ut cl uxori morelll gcrere!, el )Jer pffillilellliaUl l'CI' se, sed per ;lliurn eecidil, et ideò pel' alinrn re"eniam haberet. 'Millils el'go pccc:n-it. qui de prellisnrgere potllit. §. Quocirca pra'dieta "CI-ba August. tcnlià cL Dei miserirol'dià coqitavit, Puslqlliun cllilll pinlll ac diligentern lf't::lorem ernagitanl ; qll:l~ sic ill- llIulier seducta m:lnducavil, Cl!jlle dedit III sillllll ctlclelligere sanè quimlls : NOli dejicerelur homo iII actlllll renI, noluit cam contristare, (Jualll credeh:!t sille suo illius poceali, U!, sciliee!, ligllum velitllm edercl, cl iII solatio conlahesccre, et à se alicnalam omninò inh'l'has miscrias per tentatiollem dialJoli, nisi dalio com- il'e; non quidem carllali ViclUS cllncllpisceutià, qU:1I1l primenda pra:cessisse!, non utiflne IClllatiouem, sed llondÌlhl scnserat, sed amicaLili "I!làdam belle\'lIlcllti:ì, "pus l'eecati. Talis cnim l'nil ordillis processns : l)i:l- qllà plel'ùmque fol IIt olfendalllr DClls ne olfClldalur hollls tentando dixil : Si cOlllederili8, eri/i. sicUl dii, arnicus, quoti eUIII facere nOli ddJllisse di vill'c SCII.cien/cs bOl/um et IIIalum; quo audiLo st3Lim meli li Il,U- telltirc juslus exitus indicavi t_ Ergo ali o quotl'lIn IIlollo Iieris surreps:l. elalio qu:edam el amor propria! pote- ipse eliam dcceptlls cst. Inexrertlls e1lilll divin;c sestatis, ex Iluo placuil ei racel'e quod diabolus suadc- verit31is, in et! ralli potuit, ut venialI) cl'ctlcl'd e' se hat, et utillue fccil. Suggeslione igilur peccavit, Iluia COll1l1liSSlIlII; sed dolo ilio serpenti no Il"0 IIllllicr ~c tentatio prOl!ccssit, ex quà iII mente ejus orta est cla- duClaeS!, 1111110 modo arhitror illulII poluisse seduci_ lio, quam pcecaillm ol'eris secutum cst, el pOOll:l Ex his dalul' illlelligi quòd mulier pllls pcec:n'il, in 'luft lIIajoris IUllloris pr:1$1I1l111tio fuil, qll:!! eliarn iII se, eL peccali. in proximulII, Cl iII DCllln peccaYit; "il' alltcm tautùm Qure (llil e/atio lIIulieris, 5. Eltalis qllidt'm elalio in mente mulieris fuit pro iII se, ct iII Dellill. lllcie etialll eolligitur quòd mulier certo, fluii credidil el voluit habere similitudinem Dci . pllls pccc:lVcrit, (jllia gl':I\'iìl,; (lUllila esl; cui diclum cllm :equalilale qmidam, putans esse verum qllod dia- fuil : III d%re pari"s {ilios, Gen. 3, elc. Quid pTrediclm selllenlire adversari t'idclur. holus dicebal. El ideò specialiler muliereru comme6. Sed hnic l'idelur cOlltl'ariull1 '1ulld ;\ug., lib. i t, 1Il0rat August., inquiens : Quornodò crederei mulier diabolo, nisi esset in mellte ejus de se superba prrc- c. t, su per Genes ., de viro et IIll1licre peccalllm SUUin 6l1mplio? Et 'Iuod ibi sequitur, scilicet, qu:e per len- cXClIsanlibus ail: Dixil Adam : 1I1ulicr qualll dedisli lIIihi lationem fuerat convincellda vel pcrirncnda; ad mu- dedil milii de liyno, el cumedi; n(lll dieit peccavi, SuperI.:ia enim habel cOhfuslonis dcforlnitatelll , non confesliel'em referendum est, ul illielligalur qllrc ffilllicr, nOli sillnis humilit:1telll . ~ec eliam lIIuliel' eOlililetur pecca(fna! elatio, fueral per lenlationem, etc. tum, sed l'efert iu ~llIerUIII, diccns: Serpcns decepil Qllre (uit e/atio viri, an crediderit el volueril quorl IIIll, el comedi; impari sexu, scd pari fastu, Ecce hìcdilIIulier , ciI Aug, '1uia parem faslum habuiL mulier cum viro; PI\4, Solet qu:eri ulrùm illa lalis elalio !!I amor prol'iter ergo superbierulIl, et pariler peccaverllll!. i. Scd pria! potestatis in viro rueril, sicui in muhere. Ad hu..: il'! dctrrminal'i 110te ,I, tlt dic:tlllus jI:1I'CIII uuiu$· quOli diciwlIs 'luia Adam 11011 fuil se,l1lCLUS co 111\1110

691

iOO PETRI LOMBARDI deal, scd forl:lssè ut minùs ardeat. Non igitllr mulier excusalionem ha bui t de ignorallLià, CÙIO et mandatllm ~\J Ii"ni vetili; sed disparem, et in IIlliliere lIlulLÒ J.overit, cL peccalum esse secùs agere noo igooravcm:ljor~m, in eo quod credidit el voluit esse ~icut Deus, rit. (Tom. 7, C. 3.) fJllod nOI/ ,'ir. VerùmLamen et de viro legitllr qllòd voluit esse siellL Deus. Dici l enim Allgust. slIper iIlum UIlde processeri/ eonsetlsus iLIius peccaIi. CÙIIJ natura Incum psal. 68: (jUII! non l'apui tU/IC exsolvebam. Ibhomillis esset inCOrTllptl'. puit Adam et Eva pra~slIm~nle,s IIL diahollls de divii i. Solel eliam qu;~ri, cilm sille "itio esse t lI~tllra nilale; rapcre volucrulIL dlvlIlILaLcm, cL penltderunt Itomillis , ulIde conSCIISllS IIlali processeriL. Ad qllod feliciLaLem. Itlem super ilI11m 10Clllfl : Deus, lJuis simi- rcspolldcri pOlesl qui a ex libero arbitrio pl'opl'i;e vo/is tibi : Qui per se vlllt essc IIL 1"~lIs. pef'\'ersè vlilt I!lnlalis fui!. III ipso enim el in alio causa eXliliL III esse similis ileo; IIL diabollls, qui 1I01lliL suh eo esse; fieret ùeterior. In alio, fluia iII dia bolo qui suasil; iII l'L homo, qlli IIL servlIs noillit teileri pra'('eplo, seti \"0- ipso, qui:l \"ohllltale liheri arbilrii consensit, eL Cl1lll lllil IIt nullo sihi dOl\linallte eSSlll qllasi Dells, Itmll in liberlllll :trhiLriulll siL bonlllll , ex re uliqlle bonà m;\tomo 8 su per illuili ElIistnl;c ioeulIl : IV 0/1 TlIpillnm ar- Ills illc conSolllSIlS proyclIit, et ita ex bOllO lIIal!\lIl bitrn/us esI Be esse (cqualcm !) po; Ijll'a uon uSllrpaviL lIIallavit. Ile hoc allleJII ili sequellLi plellil1s lraclalli· qlloll Sllllm 11011 cssct ul lIiah"lu; et !lI'illlliS hOll1o. IIII1S, cùm origo mali, el iII qua re cualcscal, imcsti(juo/'umdam sell/ell/ill, qllòd ,idilli! nlllbi""il c~sell t Di'us, gabitur. sed 11011 cl'edidt'Tit 1i"",lil,ile. An VOll/lltaB prmusserit il/ud pecca/wlI. 7. Ideò fJllihllsdalll \"idelllr ,!uùd eliam Adalll allli2. Si "erò qll;crilur utrìllll \"ollllltas iliud pccca· bÌl'ril essc sicut Deus, 1I0n laUICII cl'cùiderit id ficri tum pr;ccesserit , dil'imus <iuia pccC3tUlIl illutl et i:l possc; ct idl~ò falslIJII esse q!IOÙ diaholus prornilLeb:lt vululltale, et iII actu conslitit; cl \'o:ulli as actllla cognO\'il. Et licèL t1il'illitalis a~qlla!italem conr:upiel'it, pr~cccssiL, sed ips:\lll \'olllnlalem alin hOlllillis ,'oll1l1las non Lamen alleò exarsit, ncc L<luLà est a(l'ecLlls amlJimala non pl';ccessit, atque ex diabuli persuasione. t'l tiolle sicut muliel', fili:'\! illud !ieri po!'sc puta\'iL, et Itllmillis arbitrio ilIa volulItas mala prlltliil, I}uà jllsliideò magis illud al\lhicll\Jo sllperhivit, Vil'llm aulcm tÌ<lm dcscruit, et illiquilaLcm inchoa,'it; et ipsa aliqua rorlè ambilionis surl'eplin Blovil; seti nOli ita. lunLas iniquilas fuÌl. . IIt illutl verllm vel possibile fore puLarel. Aliis auLem DISTINCTIO XXlI1. ,'iùetur iùeò diclllm esse fll1òd Atlalll iIlUll vollleril, QUARI': Df.US PElImSF.RIT HOJII~J:lr TE,Y fA::t, SCIr.~S EDI quia mllliei' de eo sllmpta illlld voluil : ~i(;llt si, in· ESSE CASURUM. (AlIg., lib. H, c. 4 , supe)' Gcn , et fllliunL, peccaLu!II didLllr per unum homincm inlrasse eoJ lib" c. 9.) iII 1I111111111m, id est, hllmanam lIalurarn, cùm lamen i. PI';cterea qUa!ri solel cur Deus hominelll telllari mllliel' ante \'irum pecc!I\'erit, qllia per lIlulierell1 in- llcl'rniscrit, quem decipiendulll f()rc pr;c:,cie ha t. Se.! tl'avcril dc viro facLalll, Vel pOLiliS ideò per homillem non essctlaullabile IWlIlini , si ideò beni' \'i\'ere po,dicilul' illtl'àsse, quia eliam peccante 1Il1lliel'e si viI' Sel, fl'lia flcmo rnalè viv'~re suadcret, cùm in n;llurà 11011 peccassel, hlllllanlllll gl'nlls minimè p 'ccatis cor\losse, ct in pOleslale habcrc \'cllct IInll consenlire J'uplum perirct, Minùs ergo peccavil ,'il' quàm 1Il1llier. suadclILi. J)co jU\'anle; eL esL gloriosills nOli COIISCIlOlljectio contl'lI id quod clicllllll est, virulllllliTlÌ/s peccasse. Lire qllitm LenLari non posse. MOI'Cntllr eLiam quid al ll S. Bis :lulem 0i ,poni soleL hoc Illollo : Tl'ilJus IllO- t1icellles : CUI' creavit Deu> quos futuro,; malos pr;l!dis, ul Isidorns :JiL lihro 2 de sUlllmo Bono, c. 17, sciell"L? Qllia pr:l!Villit '1uiJ bOlli dc Illalis COI'UIII cspeccatllm gel'ilur, scilicet igllol':!nLià , illfil'lniLate, inset fa Cl urus. Sic enilll eos lecir, III rclin(!IlCrel cis dllsLriil, El gra\'ill- infirmiLate peccare qllàm ignora n- linde aliqllitl facerclIl; et si clIlpabililer aliqllid fa ce · lià, graviusllue illllllslrià Il Il il 111 illtirlllitalc , E, a auLc!Il re .. I, illlllll de ~e l!ludahililCI' opcranlclIl illwnil'clI t, ,'id l ~ lllr ex ignOl'anlia peccàsse, quia seducla fuit. A sc habelll volUI;talClII malam , ah ilio naluram hll· Adam yel'ò ex indllslrià, fJu ia nOI1 fuil SCduClllS, \IL Jl31ll, et juslalll pren31l1. FrusLra cl'go dicilllr : 1'\"n ApoSlolus ail. §. Ad qllod dicimus quia, Iicèl Eva in deberet I)ClIS creare Il"OS procscieIJ3L m~los l'ULIlI'os; ' hoc per ignoranLiam delifJlIerit. qllòd pulavit verlllll sciebat ellim bonis profutlll'os, Cl jllslè pro malil voesse flllOri diaholns slIadehaL, Ilon lamen in hoc qllill Illntale pUlIienllos. Adtlunl etiaOl 1:llelll liolllinelll d l~ lIoverit iHutl Dei esse mandalUlII, et peccalum esse bere facere, qui nllllcL omllillò peccare. COllced!m'IS ('nlllra ag,-'re. Et ideò excusari à pecc:JLO per ignoran- qllitlem meliol'em naluram esse qU:l! omllillò pecearll lIullet. Conccùal/l ('I ipsi nOli esse malam <iu::c l,Ili, liam non pOluil. Quòd igllorantia a/ia e,rcllsat, a/ia nOli. racLa est, ut posset nllll peccare si ,'ellel; eLjllsLè 1'"9, Est enim ignoralllia qu;c excusal peccanlcm, ct niLam, qUa! volulllate nUII necessiLate pece,aviL. CiI/n esL ignorallli:1 talis qu;'C non cxcusat. Est aUlelll igno- el'goh;ccbona sit, illa mclior, CIII' nnn Iltramque fac.!ranlia villcibilis, ct ignoralllia imincibilis. Excusalio rei, uL uberiù, laudal'clUl' de lItl'àqne? ilb cnillllic S,'IIolllnis tollilur, uhi mandalum nOli ignoratur. ctis allge\is, ha!cllc homillibus eSI. !tem, illlluiunl: ~i, De triplici igllol'Ulltià, QIUll e,'tCusal, ct IJIUI! 1I0n. Ikus vellel, el illi bOlli essent. Et hoc quidclll COIIC 'iO. Est lIUlelll ignorantia lriplcx : et eorum, scili- dilllus; sed IIlcliùs \'oluit, III l}uod vellenl èssellt; ct ~et, qui scire 1I0lUllL CÙIIl possillt, qna: non exeusat, bUlli 'lllidclll Ilon infl'ilctuosè, mali ,'el'ò non illlpu::è quia eL ip',a pcccatulll esL; el eorum qui \'Oll\l1l, sed essellt. ltem, illquiUl:t : Po,se L Dells VOIUIIL:llclIl 1'011011 possuJl!" qll;e eXcllsat, et est prell:! peccaLi, IIIlIl rum \'CI'lCl'e ill bonulIl , quia omnipllLens est; pOSSel JleccaLulII; et eorulll qlli quasi simpliciler nCSC!lIlIt, reveril. Cur non rccit? Quia noluil. CUI' noluit ? Ij "'l' IUIII rClIuclILes vel pruponcnles sci re , qmc nClIlillelll nol'Ìl. NOll dciJcllIus plus sapere qllàm 0P'll'ICl (III •. T,lellè exclIsat, seti fortassè nt millils pllniatur. (Jllde cotl., c, 7 ). Allg. ad ValenLilllllll (7): Eis allrerLll1' cxcus:\Lio qlli llic I}ualis seculldillll allimrzlll, et agit de scielilili 1r01llillis mI/c pecca/ulII, lIIandaLa Dei lIo\'el'llllt; qllam solcnt habere hOllli nes 2. Et qllitlCIIl seclllldùm animam rationalis fuiL de ignorantià. EL licèt gravius siI peccare scicli lei' qll àm lIescienlcr, 11011 ideò t:llnen cOlIl'ugicnllul1I est homo, habcns discretionelll boni eL mali, Sciellli:1I11 :111 ignoranti;}! lellchras, ul iII cis flui sCJ lIam cxcu~:; CJilOlJlIC rcrulll crcatarum, cl cognilionem ,'crilal is , lion flm rCfluiraL, Aiilld est enilll lIl:scissc, aliud , dI'e qu,l' prj,lla~ perfccLioni congruehat, 1I10X COllllill!:' ndl! illcollgruèaccepissc putalul', et ali illam non stlldio vel \IO luisoe, quia in ds <lui illlelligcrc nolucl'ulIt ips:l disciplilla aliqua pelo inlenalla lempori:; profecis.;e, , iililorantia pecc:l11I1Il esL; in cis \'t'I'Ò qui ilO:! pDlUesl!d ab exordio su;c CO!ldiLioJJis diviniLùs illam perccrUIl t, pU:lla peccali. Ignoran! :a ~rù IIU;I) non est corum qui sci re nolnnl, sell qui tallqllàm silll[lliciLer pisse. (Lib. cod., c. iO.) (jllòcltripliccm "abuithomo an/e lapsulII coglliliollelll stilIf'srillllt, nullullI sic excns:ll ut :cLeruu iglle lIoa arliceI l'frUlli pl'oplcr se {netarll/II, el Lrcatoris, et sui. (7) Tom. 7, lili. dc Naturà el Gratià, conlra Pcla5. Fuil homo p'ill!uS alite lapslllll Il'iJllid cOl(ni Lione l'r:l!dit!ls : rCl'Illll, scilicct, prollLer ~c r"èlarum, 1\1"1105, C(\I'. i 7.

699

que fuisse fa stUfi in excusatione peccaLi,eL e:i~m in

"0-

'1'01

EE:-iTENTIARUM LIBRI QU \TlJOfl. -

el Crcatoris, et sui. Rcrum qnippe eognitillnem holIlinem aer.episse pcrspiclmm eSI, eùm non ipse Crealor vel nngelus aliquis, sed bOlllo omnibus animanliblls nomillo impllsuerit; ut oSLenderclur quòd singulorum notiliam bom!' ipse habnerit. Qu:r enim pl'O{ller iIIum creala eranl, et ab ilio regenda, et disponl'lId:l crani. hOl'um omnium Deus iIIi el sciClllialll tdhuit, et providentiam alque euram reliqllit, quia, III ail Aposlollls. i Cor, 9 : Non est citra Deo de bobll,. Quorum aliorumqllc allimalium Deus homini curnm reliquil el providenliam, ut dominationi ejlls subjicercnlur, el ralione illius gubernarelltur; ut sciret illis nccessaria providere à quibus emolumentum dchebal recipere. Bane autem scienliam homo peccando non perdidit, sieUI nee illam quà carnis lIecessal'Ìa providerctur. El idcircò in Seriplllra homo de hnjusmodi non eruditur, sed de scientia anim;u ']lIam peccando amisit, De eogniliolli' Creatoris. 4. Cogllilionem quoque Crealoris primu~ homo hahllisse creditllr {;(Ignovit ellim il quo creallis fucral; non eo OIodl' coglloscendi (PW ex auditu solo pen'ipitur. quo modo il credelltibu~ ahsells qll:eritllr, sell quàd!lm interiori aspirationt' qua De: pr:rsentiam conlelllpiaballlr: non lamen it!! excelleliler sicut post hane vila:n sancti yi •.uri suni. IIcque ita in .enigma te qualiter in hàe "ita videmus. De cognitioa'7 sui. 5, 1'00'rò sui cngniliollem idem homo talem acccpisse vitlclllr. ul. CI quid dchcret superiori, et quitl a:qllali, et illlel'iori non iglloraret. COildilionem quoque sl:am et ordillelll, scilicet, qualis factus esse t, et 'lu!llitcl' illcedl're deberd, quid agere, quid cavere, inlellexit. Si horum notiti:lIl1 non habuisset, non essrt r~lIs pr:t:v!ll'icatiollis, lIeqnc seipsllllI CO!(lIovisscl.. litrÌlIII hOlllo pra'scius (uerit conllli qucc sibi (U/ura erMI. 6. Si aulem qll:critur utrùm homo Scicliliam habuel'il eormn que dI'ca el1m futura crani, id est, si ruinalll sua111 pr:\'· ciycril, et simililer pr:cscierit bona qUte hahitlll'US f;:isset, si in ohcdientià perstilisset, l'éspondcri p,>le.,t qllòd ci mngis faciencIa indict!l sUIlI, qu~m fUlur,l rcvclala, Accrpil enim scirntiam et pl':ccepliini eOl'um qn:c faeicnda fuer!lnt, seti non habllit pr:'('scienlialll eOl'um q'l:c fllturJ erant. Non fuil ergo hOlllo pr:t'scill~ sui easlÌs, sicllt et ne angelo diximll,. Qllod Alig., lih, 11. c,ii, su per Geli,. asserit, r3tionc lItells qU'1I\ sllpra p;Jsuimlls. li,l'C de scielltià hornilIis, qll:lntùm ad prillium stalum pertinet, dixisse suniciat. DL3TL'ìCTTO XXIY. ilE GRATI.\ IIOMl~IS, ET DE POTENTIA ,1;';1'1': CAStM. l. NUlle dJig"llll'r illvesligm'i oportet quali! gratiam "ci pnleliliam habuerit homo ante casulll; et 1I1.rillll pcr calli poluerit stare vel /lon. Scic/ldum est ergo q\Hìll homilli in crcatione. sicut de :lIIgelis dixilllllS , rtatulll esI per gratiam alJxilillln , el collala esi pOlelltia I)er qU:l1ll poltTal slare, id est, non dccliuare ab co quod :tcceperar.; seti non poterat prolicere in t:tlltù;n. IIt pt~r gratiam rrrationis sine alia mereri salII' Icm yaleret. Poleral qllidem per illu:l :lIIxiliulll grali:u creatiollis resistere ntalo, sell non perii cere bonunt. POlerat lallleli per illutl henè vivere quodammodù, qlli poterat vivere sille peccato; sell non pOlerat sille alio gr'ati:r arljulorio. spiritll:tlilcr viyere, qllo "ilam \l1ercrelnr :J~I.ernnlll. UllrtC Allg., in Ench., c. i07: Si factlls est homo rectus III et mancrc in ea rectillldille possel, non sine di,'ino !ldjUlorio. CL suo fieri IJerl'ersus arbitrio; utrumlibet horum degisset, Dei \ollintas fiere t vel ah ilio, vcl de ilio. Et qllia suam m,tlllit facl're voluntatcm '\lIàlll Dei, de ilio l'acta est voluntas nei. Ilem in eodelll: Sie homincm priùs opOI'!ehal !ieri, I1t et benè posset yelle, et malè; lIec fruslrà si hellè, nrc irnpllnè si IIlnlè. Idcm quoque, tOiIi. i. iII lih, dl' COfl'ectione et Gratia, c.iO, c, t05, c. t t, in li Ile • !lit : Si hoc atljlltoriulIl vel allgdo \'el hOlnilii cum llfinlilill radi slInl defuisset, (luI"liam nOli

Lln. Il, D/ST. XXI\'.

i02

talis natura facla erat. ut sine divino :mxilio pn~~e, mallere si vellet, non lItique Sll;\ "III p:) ct'ritlissel, Ilefuissel quippe adjutorium. sine qno man('re lIon posset. Idem, lih. et cap. cisdem : Lletleral Beu, IlOlIIilli bOllam yolllntatem, iII illi\ fJllippe CUlli fecerat l'I'Cllllll; dcdcral adjlllorilllll sinc ((IlO 11011 posset iII et) Ill:lIlCrC si "cl!e!, et per IJllod possel. lJt tallien hoc "eli, l, iII ejlls dimisit arbitrio; In rodem: ACf'eperal l'osse si ,·elkt. scd non habnit vellc qUIl (1ossel; lIalil si habuissel, perspverasset, lIis teslill10niis evidenlel' mOIlSlratnr fJuòd homo rectitudinPIlI l't "ollalll voltl:llatelll in creatione accepit, alqlle ll\1\ilil1l11 qll(, sl:II'e pnlcrat; alioq!lin nOli suà culpà vidcrellli' cccidisSi'. (Lib. cl. cap. eisdern.) QlIldis {Ileril illa l'eeti/udo et bonilas voltl1l/atis iII qUIÌ crcalus cs/.

2. Sed quomodò reCL!lm et br,nam yohllltatcm habllit hOlliO. si per enlll occ mt'l'cri vilnm \'alnit? Qllia nec aliqllid mali ea lune ·voleha~. cl ad telllpus siare volni\.. sed non perseverallter, et ideò recta el bon:1 fuit tunc yoluntas hominis, UPTlOSilio coI/tra ilIud quod dict/:m esI, /wminelll /1,,11 potui.~"p pI'o/icere. 5, Ad l\Ilc autcm quoll dixilllllS. 1I0minem non po· tllisse pl'olkel'e vd IIlcreri per gl'atiam crt'ationis 'olet oppolli sic: Per illud lIlIXilium grali:c cl'eatinlliJ pllillii siare in bOllfll]1I0tl accppeml. Potllit ergo resistere lenlalioni. Seti resisleI'C tClllatiOllibllS alqlle snggestiolliblls malis, lIleritulP es: ac b01l1l1ll rCIIIUlterahile : Oll1l1e alltcm bonllll1 rncritum profcctu~ est; per gratiam ergo crealiolli, pro!icere POluit sille adjrcliolill altcrius grati:r, Ad quod dicirnus qlli;: l'esistere lIIalo, el non consentire IClllalioni. non fecisse l illi II1critll!!l, elsi 11011 cOlIscn,bsel. qllia lIihil iII co erat quoti :ul malnm impcl!eret, sicut allgeli, qui noa ceeidt~rtI:J1 non fllerit merilulll Iluòd steterulIl., id est. qllù,l 11011 COITllenmt. Nobis aulem meritulII est ali1luaildo si 111:1111111 lIon facimus, sed l'esistlmus; ibi dUlllaxat, uhi causa suhest qll:c 110. id faCCI'e 1Il0V(·t, qllia ex peccati C<H'I'ilplcliì prolli sunt ad lapsllm grc.q\s nostri. Uhi alltCIIl lIon inlervenit eallsa 1105 ad lIIalulII illlpcllells, 11011 rncremur si ah eo dl'clinanllis, \)t'cliliarc ellilll à m:ilo SClIlpCI' "itat pOlnam , sed non selli per mCl'l'lLlr p:1lmall1, De adjl1lorio flamil/i in crea/iOi/~ dillo, quo starc llO/t'rlit. 4, lIìc eOlisiderandll1l1 est quotl 1'\lt'rit illlld adjnloriulII homilli datlll1l iII CI'!'aliulIl', quo l'oler:ll Illallcre si velld, IlIlid utique fuit Iiberlas arbilrii ab 0111 Ili lahe et corruplel:ì imiliullis, alCjue ,'oIUlIlati, l'('diI.udo. ct onlllium naturaliulll jloLcntiarum :H1illl,'C siu . ceritas attjue \'iva~ilas. De libero arbitrio. 5. LilJerum \'el'ÙIll :'.l'hilrilllu etit facullas rationis f'I voluntati';, (Iua !Jollurn cligilur gratià assistente, ve! nwlum eàdem desistelltc, El diciLur liberulII, (\ualllilln ad \'oluntatcrn. qu.e ad utl'umlibct necti pOle~l. Al'bitrium "crù. quaHtùm ad rationem, cujll' est facu!las ve! potentia iIla, cuju, elialll est discernere iutcr bonlllll et malulIl, et aliq\lalldo quidem diseretwIlcm habens boni et mali, IllIod lllalUllI esI eligit. aliquando verò quod b01l1l1ll est. Sell quod hOllllln est nisi gratià adjutalloll eIigit, malu!lI ycrò pCI' se eligii. Est enim in animà rationali volllnlas natllralis. qua natllralitel' vult bonulII, licèt lenuitcr et exiliter, Ilisi gratia ju\'et; qu:c ad"eniens juval eam, el erigit ut eflicaciter velil bonuill. Per se autelll potesi velle malulll eflicaciter. llIa ergo raliollalis anilll<C polentia. qnà bonulll vel malulll potesl. velle, utrumf(ue discernens. liberum 3l'biLriulll nuncupalUr, quod bruta ani· malia non Iiabcnt, quia ratione careni; habellt tamen sensum et appetiturn sensualitatis. De seusualitll(e. G. Est ellim sensualitas lJua:dalll \'is anirn,c inrcrior. ex quà est 1ll01llS flui illlcnditllr in col'poris sensus, alque appetitlls rerullI ad corpus pel'Linelltilllll. Balj" yel'ò yis anim:E est superior', qu,c, III ila ditamns, dll~s halld parles "cl dilTcrentias, sUj.el'iorclIIl't infcl·ion:lIl.

i04 PETRI LmmARDI sunl, ulla menlis nalllra compleclitur: 11& sicut ila illis diclIIIIl est, Gen:2: ETImI duo iII cal'lle unti, sic (·t dc liis dici possil : Duo iu IIIcnlC lilla. t<;cce ex Ilis "C1'bis :lJlcrlè illtelligi pOlesL IJualilcr iII :lnilllà bOlllinis ('xistal illlago illius wujll:;ii, cL IllIa(;lel' in singulis lIoslrùlII spiritualiler Silll illa tria, scil.ccl, vir, IIllilier. 6crpells . (Juu/iler IleT il/ll/ria ·i,l nobis cOllsumlllelllr lenla/io. ~. Nuuc sllpel'est "stenùere llllolllodò pel' Ir:cc Iria iII lIobis COII~'anmelllr pcccatllm; ubi agnosci pOlcrit. si diligenter inLend:llnr, qllitl sit iII anima mortale "cl "elliale peccalulll. UL ellilll ibi scrpclIs suasil Im.lieri, ct lIlulier l'iro ; ila et in 1I0uis sClIsualis rnolUs, eÙ1I1 illeccuram peceali cOllccpcrit, quasi scrpclls suggerit mulicri, scilicel, inferiori parli r:lliollis, id est, ralioni scienli~l!; ([lire si conscnserit illecebr;c, mulier cdit cibuHI·VClilUIII, post de eotlem dat viro, Cìllll ~upcriori parli raliollis, itl cst, l'atiolli ~apiellli:l! C~lIldClll illecehrarn suggeriI; qu:c si ctlnS"ll!il, lunc viI' Cliam cum feminà cibulll vClilulll guslaL. Si ergo in molu sensllali Lalllìul1 peccali illecchl''' trllcalur, \'cniale ae le\'issimum csl pcccalu!ll. Si ,'crò infcri.,r pars raLionis consellserit, ila ul sola cogilaLionis d:leclaliollC sille "11IUIII:lle perficiclltli lCllealur, IIIl1lier sola rnandue:lyit, IlOII vir, cujus auctoritaLecohibelur "ollllltas, ne:ld o[lu,; usquc pen·clliat. Si I·crò aolsiL plella \'olunlas perficiendi, UI, si ad,il racllhas, ad cireclOlll pcnlueatur, l'il' quoquc ll1allducaL, Illlia supcriol' p:lrs raliollis illecebrlC COJlsellsit, cL lune cst t1alllllahi!c Cl gl'a l'Il pct:C;llull1. Quando autcllllllulicr sillc ,'il'O glblat, aliqllando est lIIorLale, aliqualldol vClliale pecCalUlIl. UI cuilll dicllIlll est, lune 1II11licr sille viro gll,lal, cìllil ila delcclalione cOllilaliunis peccatulIl tetlCllll', III faciclldum non deeernalllr; vel cìllli Iluidalll lerlllilius el mCllsura à peccaLo adliibclur à viro, tlllIOlllicca lllliiIier'i elfl'l'nalà Iihcrlate iII pccratlllu progl'edi. Si crgl) peccatulII non diii lelicatlli' t1<Jicclalionc cogitalioill., sed slalim III. IIllllierelli teli:;it, viri anclorilàle rcpcllalui' , vèniàle c,t. Si wrò diù iII t1clectallolle co~ila tiollis lencalur, elsi YOltllllas lierlidendi tlesil, IllOrlate cst; cl pro co JalllllahilUl' ~illlili di' Cl anuliel', iù es l, lolus 1101110, Il"ia ellUlie "il' sieul dellUit, mulicrelll 11011 cohiuuit; untle p;ILl!st tlid consensisse. Repe/ilio S!lIlIlIIlIIt! perslril/gclls. 9. haquc ut hrevitcr SUllinJ;i1ll per,tri:galll, qllando pcccalulII ila iII allim:ì cOlicipillll', ul illllll facere tlbpOllai, \'el clialll pcrliciat :llill:.l frequenlcr, al iuù !iC lIIel; "cl dialll quandtJ tlt.:leclaliolle Ctlgi:alionis diiI lCllealllr, morlalc csl. CiII l! VCI'Ò in serhuali 1I1elu lalllltlllllSl, IIt pra:di\imlls, 11Ilie levbsilllullI eSI, quiJ ratio lUHI.! uou de1cclaLur. Ideò autelll supra di\i Illiud {rl'quenler, aliud scII/c/, qnia qll:ctIalll sunt qure si la nlillli selllei Halll, "el hlCicuda dispollalllur, tlaillilant; Il'la!dalll "crò non, nisi s:l'piìls lìallt, l'cl bciclltia dcccrnallllll', Ul dc 1Iliu~u "cruo, cl bujusuIOdi . Il;\'c Aul'liSI., in lib. 12 de Triu., c. 12, Il'atlit ila: SiCUi iII illn cOlljugio primorlllll hOlllinll1ll sel'pens manùu calldllm persuasi t, lIlulier alllCIll non ffi:llldllCal'il s,da, s.:t1 vil'o SIW dedit, et silllili mallllucaverulIt; ila ct iii IJllod:llll sccrclo conjugio, quod ili UIlO hOllline gCI'ilU!' CI dignosdltlr, cìllll raliolli SCi~lIli;e, qll ~l! iII rl:'hlls lCllopol'aliuus :'gclItlis r:lliocin:llltli \iVaCllale versalllf, allilllali; sellSIIS illgel'il quallldam illccebl'am, IlIlIe 'clUI scrpl:'lIs alloquiLlII' fClllillalll. llllic autelll illcccura.: consentirc, tle ligllo l'etilo est edere. Scd isle COlIse:lSIiS si solà cllgitaliollis dclcclalione conlelllUS eSl, SOj. pcl'iOl'i vcrò auClor.lale ila reliuelltur memur", IIlnOIl (,J.:/tibealliur arllla iniquilalis pecca/o, Ilom. 6; sic ilaIIClltlUIlI ex iSlilllO, l'cl ti t ligllum velilulll lIlulicl' sola Cllmederil. Si a;llem in CUlloCIIStI ilio ila t1cccrnilur t)\Iu,ltlue peccalUlIl, IIl, si siI poleSlaS, eLialll 0llere i:llplcatur; illlelligcllda csl mulie\' dedis~e viro SIIO silllui cdelldlllll illicilUIll cihulIl. Ncquc ellim pOlesl llt'cCalUIII non SOIlIlIl cogil:tIlJtllIl suavilcf, \'crÌlm clialll perpclrallctlllll eflicadLer mCII te dccerni, nisi et iii" IIIl.!nlis illtenlio, pencs qtlalll SII ili III a p!Jlcslas eSI IIIcmbra iII OpllS III0Yl"ndi. "el ab opere cohibcndi,

Sr;cundùm superiorem snpcrllis conspiciclldis ,'cl conliulendis inlelldit; seculldìllll illfcri:lrclII, ad lcmp,'ralium dispos.itioneu! cOII~picil, Qnid([uid ergo iII anil1l.à 110SU·l.! 1I0biS COlIsldcrauuhus occurrlt Il ,:od IHlIl Mi t:Olllllllllle CUlli lJesliis, ad ratiulICIII perlillet. ~nod 811lem iII ca rcpcris e'lIl1l1ll1llC CUlli bcllllis, ad SCII6ualilalcIIl pcrlillcl. ElulJi lIohis gradalim iII ('(IIlSidc..aLione parlilllli 3I1illl:J.: progredicllliuus, prilllùlli ali,!uid uccurril ~llIod IIUII csl ':UIlIlIlIi/lC C,!III hesliis, iui iiltipil ralio. Huc :IIIICIII Aug. doccl. III Iii,. 12 dc Trill., c:'p. t. ila diccns : \idc:\lIIUS IIbi sit quasi quuddam hominis cXlcrioris inleì'lOrJsII"e cOlllinilllll. I,luidll"itl ellim halJclIIlIs in 3uilllO COllllllunc CUlli pel:OI'C, rcclò dicilur ad cXleri"rcm hollliliern pCltillcrc. Non eniill soltllll corpus cxlcrior homo tlepulabilllr; scd atljullcla qtla:tlalll "ila Sila, (ilia compagcs c',rporis Cl OUIIICS SCIISUS "igeut, quihus illslruclus C"l ad CXtaiura scuticllda. ASCl'Utlculihus ergo iulrur"ùlll <iui}IIlstlam gratlibus cOII"itleraliuliis per allim;c parlcs, ulli illcipil a1itluid occllrrcre (Iuotl 1I0n Sil uobis CUIIIInUlle CUlli IJt:sliis, illi illcipil r~lio, nlJi 1I0lllu illtcrior j ,III pussit agllosci (iuid .• c.·I:S). l\alioJti, autelll pal's . 6.JI'Crior :clclllis raliouiulIS cOIHpiciellllis "cl COIISUl :lIdis aJh;cl'escit ; porliu iuferiol' ad tClllpol'"Iia gul'Cl'llauda dclIeclilul'. El illa raliouis illteulio qua COII!\\IIlplaIUUI' :clCrlla, sapiculi:c depUlalu .. ;.illa lerò qllà bellì: ulimur rebus lelllpurahuus, SClellt!;C dcpulalur ( lib •. cod., cap. 4 ). Cìll~1 ,,~rò disseri~lus dc llaLUr3. IIICIIIIS buman;l! , tic ulla quadalll re dlsserullus, Hec calli in h:cc duo qua! cOnlulcmoral'imus, uisi pcroftit'ia, gelllill.III1US. Cafllahs autclII "cl sellsualis :llIirn:.e IIIOlus, qui iu corporis sensus iUlclldiLur, lIobis l'ccvribusque COIIIlllIJllis CSl, qui scclusus esl à ralitlue sajllCllli:.e, raliuili aulclII SCIt!llti.c "ie.llus esl (Iib. cud., c. 1:2 l . . !luòd la/is esi ordo peccandi vel cadendi iII nobis qualis {uil iII T,rimìs homillibus. 7. lIIud qUtlquc pra:lel'lllillclIllurn 1I011 esl, quòd lalis III1I1C in unu holltille I.clltaliunis (:st ordo cl progrcsbio, qualis luuC iii l'rilllis pra:ce;;s.il pa.rcIIliuus. Ut CIIi m lune serl'CIIS malum suaSll muhen, Ipsaque cousensi l ; deindc viro suo dctlil, sicque CtJlISUlllmalum t:it pet:calulII; ila eL lIunc iII lIobis pro sel'l'cIILe cst 6.:lIsualis 1II0luS allim:.e, pro lIIulicrc illicrior ponio l'aliun;s, pro vil'll supcriol' raliollis porlio. Et bic cst ,·ir qui seculltlillll A\lOSlululII, t COI'. t l, dicilur imllgo t t gloria Dei; et ili" est lIIulicr Il'J,C scculldìllll CUIIIdelll dici lur glori/l viri. AIlluC iulcr !iune \'ÌI'UIll et ilanc lIIulierCIII c, t l'ciUL Iltlotldalll spil'iltlalc coujugium lIaturalisllue èOlltracLlIS, fjtHl superior raliOllis portio, qllasi l'i .. , dCuttL l'r:ces,,c cL dUllIinari; iufcl'ior vel'ò, qua"i mlllicr, dellel suiJ~"sc cL uuctlirc. Ideò \'il" t-cculldùm A)10Sl0IulIl noli deheL Iwucre "elamen, scd ltIulier. Et sieul iII eUlIclis :llIill:;JlIliuus /lOll C~l repcrL.1I1l homini atljulul'iulII silllilc sihi, sed tic ilio SIIIIIl'llIlIl IlliOd d l'orlllarclur in tOlljugiulIl, ila cl ili parLlbus allllllOl; quas CUllI pceul'lhus hauellllls COflUlltlllC>, lIullulll mCllli III1Sll'a.' simile est atljllLol'iulll, ulldc Aug., lih~ 12 de 'l'l'iII., c. ;): Hlutlllo,lrum quud III acLiolle tClllporalium -tractantiorulII ila versaLUr, uL 110/1 sit inllobis CUIIIIIlUIIC CUlli pecore, raliullale est quitlern, scd cx illà ratiollaI:. lI~enlt) Iluà subh ,~;rcOIus illlclhgiuili eL incollliliulaulh \ C1'1 la li , lau'luam duclOm, el illfcrio1'ÌiJus lractallliis guucl'Ilal.òdisllue deplll:IlulII esl, ::;iCUl Cllilll in olll/liuus pccorlbus 11011 esl illventulII viro atljutorium simile sioi, Ili si dc illu deLractulll iu coujugiulll formal'clur; ila menLi nostr.e lillà sllpcruam cUIIsuJilllllS Verila~Ctll, IIlIlIulII est. a.d Ilsum rerulIl lelllJlorahum, quaulUlU natura: bOUlIIlIS salis eSL, similc adjlllOl'iUlII ex anim:.e parLibus quas ClllllmUtlCS CUlli pecoribus hauclIIus (Iih. cl cap. eislIem). Itlcòqlle raliullale ."o:jlr~1II 1I0n a~ uni.lalis tli: '\'urLium separatum, sed III auxlhum soclelaLls quasI \.Ìcrivatum, in suo dispal'titur uflicio, Et siclIL una caro t:si duorllm in masculo et ili felllinà; sic illtellcctulII noslrllm et actionclII si"c raliollCIIl et appeLltUIII ralioll.tem vcl si alillliO 1II0do sIguific31111ÙS dicipos-

SENTE:'-iTIARUM LIBRI OUATUOR . - Lln. n, DIST. xxv. i 06 70!S s,ilinni, inlCllIlit, inlclligilur. QUlld dili~ ~ l1s lN'lor mio· J1ul:c actioui ·ccdat. §. Ncc sanè cum solà cogil.:tlione mens oblcClatur illidlis. non qllidem decernens esse CIS Scrlplur;r, ubi <le ipsà /il melltin. vigilanter aunotel. facienda, t~nens lamen et volclIS Iihenlcr qu:c slatim D1STlNCT!O XXV. IIt aUigcrullt animnm rcspui ddmcrullt, ncgandum est REDIT AD LI8EIU "r..nnun CO:-;SIDEnHIO~El'. esse peccalum; sed longè millns qllàlll si et opere slat. Jarn vel'ò ad propnsilllln redearnn", sdlicel ad tllatnr implcndmll. El idl'ò tle tahhlls Ilunqnc cogitationibus "ellia pelclIIl:I CSI, pl'clusque percutit:lldlllll, lilwri :l1'hilrii IraclatulII, quoli philusophi delinic;"cs et diccndulIl : Dimillile 1I0bis debita nosfra Plauh. G). ~1t\el'lI!1t IabCI·~1II de ,,()llllll~lc judidnlll, qllia pOlcslas Nequc enim sicut iII i1lis dllllbus primis hOlllinihll' I~S~ Cl hablh!as volunla,lIs eL ratiollis, quam slipra persona m Sn:\lll qllisqlle porta ha t., et ideò si sola IIIU- (hXIIIlUS esse hbel'ulll arbllriulII, lilJera c,l :1'.1 nlrulIIlier cibllln edis~et illicilum, sola ulillne morlis SlIp- lìhet, qllia liberè potesl moveri ad huc, vcl ;.d illud. Jllicio pleeleretur; ila dici potest in homine UIIO, si Libcflllll ergo dicilur arbitriulfl, qualllìllll ali vulullta delecLalioniblis illicitis, 11 qllillllS conlinuò se dcberct telll~ qllia volllillariè iliO veri, et SpO!llall('O appeliLlI :lverlere, Ct)gilatin hhelltcr sola pasc.'1tllr. ncc raci!'llIla felTl puiesi ad f!,a (IUl! bona vel mala jutlicaL, vcl ju . dcci'ruantul' lIIala, sClllamen slIaviter iII recordaliollc ulcare "alel:' Qllòd IjberulI& arbi/l'Ì/lm lIon perlinel nisi ad {lIlltr1ll11, lenealltnr, (I"::si IIIl1liel'elll sine viro posse damnari. ncc ad Ollille (ullll'um. Absit hoc credere (Ii!>. el cap. cisdl'III). lIlc qllippc 2, Iloc aulem sciendllln est qllòd lilwrllm arbitrillill una pel'SOlla eSI, unlls homo e,I, (ollls'lnc dalllllahitnr; lIisi h:t'c, qU:l~ sine voluntatc opel':mcli, sed lamell a<l pl':escns "cl ad pra'terilum 11011 referllll·, seti ad fucllm volulliale allimum talìhus oblecl;lIIdi, snlius co- 11I~'a cOlllingcuth .. Quod ellim in pra~senti e,t, del er·· !(llULionis sentiulllllr esse peccata, pcr IIIcctialoris "l'a· nllllallllll eSI, nec III potestale noSlra c;,l uL lUIIC sii ve! li:Ull rerniltanlur (8). Idem quoque iII lihro CO~ll'3 IIDII sit qllando e~t.; pOlesl enim nOli e.sse, ,"cl alill!! Mallich;r.us de hoe eodem sie ail : APOSIOlus dicit. es,;e posLea, sed 11011 patesi non esse dùm esi, \'cl :J\iud E[lhcs. 2 : SeclllldùlII priTlciPflll po/~stu/js aeris flujus~ csse dlÌm cst, id cst, qllotl esl; sed in fuluro ali hoc sit, vcl iIIud, ad pOICslatem liheri arbilrii speclat. N,!c 'finilli' qui mmc nperalur in filiis dilfìdenlire. NumlJuid ergo "isihililcr cis Upp3ret, auL quasi corporeis locis tameu OInn;a futura slIb pOlestale lilleri arbilrii ,"eniunt :t ecedil ad cos el opcl'alur? Sed miri5 modis per co- seli ca l,:tlllìlm qll:1! per Iibcl'IIlIladJilriulII POs511111lieri vel nOli fic1'Ì. Si tlllis cllim lale quid \'elit ae dispol1a~ l: ~ lilionc m slIggcrilllllidljuid pOlesl; quil",s slIrmeslioIlihus resislellllmn est. NOli el/illl iglloral/lIlS "~lll/ias r~ce re, 911011 , iII e~u,s lIullatcl!ù? sil p!JleSlale, velllllOl1 (!l) ejlls (2 Coro 2). Quolllodù ellilllaccessit ad JUllalll, sllle IpSIUS dlSpOSllWIlC ;cqu.e fierCI, III huc ipse liu...· !IUand'O ci persuasi t ul DOlllia~lI~ lratlel'('\? NlIlIlquid rum 11011 habl!t arhitriulII. Qllòd 8l1prajlosila deacriptio liberi arbitrii Ilon cOIlVelli, III IOCIS, allt per hos oculos el VISUS est? Seti IItilJlle .neo, lIec /iis qui glorifica/i sunI. diclum . ~SI : 111 cor ejus ill!l'Ilt'it (Joall . 13). Hepellit 3. Et qUldcm scclllldùru pr;cdiclam assi"nalionellr aulelll IlImn hOIllIl, si paradisulll melilis custodiat. in his lalllùm \'idetu~ esse liberum al'lJilri.fm, qui VII~ PO,lli/ ellim homillelll Deua iII paradiso, UI operare/llr cl cuslodirel (Gl'n. 2); quia SiCUI Ecclcsi:c uicilur in !uulatem mUlar~ cl 111 cOIIII·aria possunt ddlcclere; Canticis ca,lIlicI,lrullI, C. {. : H?r~lI$ cOllcfllSll., (011$ d- 111 quorum ndchcct poteslale est eligere l.JullulII vcl gllalll', quo lILlque non admlllitur per\"er!)Ìlalis iIIe malum, et IItrllmlibct seculldùm elccliollem facere vcl dilflillcre. Secllllllùm quod lIee iII Deo, lIec iII hi~ p~rsuaso~, seLl lalllen pc.r mlllicrclll decep.il. Non cnim ~lI1l1libus qlli lanlà bcatilutlillis gratià SUIII roboraLi III e~I~1ll rallO nustra dedUCI ad consensum peccali poLest, IIISI eùm delecLalio mOla l'uerit in illà pute allimi, qme J:l1II peccare neqlleanl,lilJerum arbitrium esse ncquil. Sed I!u-òd Dells IibcrulII arlJitrilllll habeal Ali", t. 5 ~ebetoblemper;Jre ralioni, tanquÌtm rectol·i viro, Eliam ct\Jcc~ in lib: 22 de Civ., Dci, cap. ult., ila illql~iclIs; In unoqu~qlle lI(lstr~m /lihil aliud agitur cùm ad peccalum qmsl]ue delabllllr, quàm tu ne arlum est iII il- ~el:te .oeus I/,se nlu~lqlllll (1lIOlllanl peccare nOli polest. lis trilJllS, 'serpente, mllliere et viro . N:ull primò lit IIIl!o hlierulII arhllnlllll habcre ne"alldus eSI'! Alllh. qll0'lue, in lib. dc Trin., ait: Palllu~ dicit t Coro t'> sug~eslio, s~ve per cogilalionem, sive per sensl1s cor~ porls, vel vlllendo, .vel tangendo, ,'el audiellllo, vel q,uia o,1IIuia op('f'attl~· UTII/' alque idem S piriÌuI, dit'ide~~ gustando, vel olfaclCr.do; qu:c suggeslio cùm racla 'lngtlll, proul VUII, Id est, pro liherJl vùluntatisarbil'uerit, si cupidilas nostra non moveatllr ad p('ccatllll1 Irill, non flro uecessillltis obsequio. Qualiter in Oeo acci/lilUrliberlllll arbi/r;lIl11. excluditur scrpenlis aSlulia. Si auLcm mota rllerit 4. Sed aliter accipillll' liben\lll arhitrilllll iII Crea,(uas.i j~1I1 mu}ieri pcrSU:lSU11l erit; sed ali'lualldo l'a: tlO Vlrlhtcr el1:ull comllloiam cnpitlit:ltem refrenat et tore, ql!àm in crealuris. Dei etenilll iiberlllll :tl'lJitriulll dicitur eju~ sapienl.is~ illia el Olllllipotl!IIS mlnllta.,q":c cumpescil. Q'loll dilli fit. lIun labimur in \lrccalllm non ncce~sllale, . se ll hbcrà \'t)!unLale ()ulllia facit prolll st!d cum aliquaul:i hll'l~tillne Clll'ouamur. Si auleoi ralio consenlial, Cl11'((Hllihitio I~onllllnverit raciendum ,·ul~. ~deoqnl! lllCro.n ., :lltcl.ldells ulln ila esse libem:)1 arlJllrlllm III Deo, ,SICIII esI III cl'ealul'is, ab ipsn vid,~ _ e~se dccerll~I, ab /l Il III i ,'ili, hc al~, t:ulIJllàm de paradiSO, ,:xpell!lur hUlllo. Jalll CIIi m pcCcalUIll impula- lur hberuID arbllrlUm .exchlllcl'e, in hOlllilià (JlI:ld:1I11 1111', el!:l1Il SI 1I01~ SUhSCIIII~~ur ~aclum, quando rca le- ad Damasum papam, III 10m . 3, de !ilio prodi·'o dicens: Solus Deus CSl in qlle:n peccalulIl lIou ~adit uetur III conSCIISIOlle COIISt'ICulla. nec cadere potesi. Ca~ tera, Cìllll sillll;bt'ri arbitrii il; QUllre llrec de allilluc pllrliblls i/i.•;I . . lO. Il:rc de anim:c parlibus inlcrserllimus, IIt ip- utramque parlem Occti po.>sunt. Dùm ail ere/era Ì1:di~at liberum arbitrium SicuL est in c:ctcris, nOli iLa esse 'I~IS anima> lIalura plClliìls cognosccrellll', cl seCUIIdum quam sui pOl'lionem in eà sit liberllm arbitrillm III Deo. inlelligalur: seilicet s~cundùm raliollelTl, (Iuà omne Quòd angeli et sanCIi qlli jam beati sunI, habenl liberwn urbitriulII. pcccaillm mortale gerllllr, scd non omne veniale i1. 5. A~geli verò ct sancti qlli jam cum Domino feli~ud, scilicel, quod iII solo molu scnsualiLatis exisl1t. clter vlvunl, alque ila grali~ bealitllllinis cOllfinnati auòd .,en,uulilal srepè in Scriplllra aliler quàlll Slipra SUII~, ~t ad malum Oecti lIee velint lIec possint, libero aCCl~lIu~, $Ci,lieel, ul elialll il/ferior ralioni. pOl'/io ejm ar~ltrlO n2n ~rellt! unde. Au!?, in lib. 22 de Civil. nomllle llI/ell/galur. DCI, cap. ,)0, ali: SIC~~ prima Immortalit:!s ruil; quam H. Non est antem silcntio pr:ctcrcllndllm quÒll J)cccando A~a,!, perdldlt, posse non mori; ila primlllll ~~pè in Scripturà nomine sensualilalis, non id sullilll liberum arbltrmm, posse 11011 peccare ;no\'issimum iII, ani~l1à q~lOd est. 1I0bi.s ~olllmune CUlli pecore, scd n?n posse Jlccc.'lre. Idem in Euchiridioo, capitc i05 ; etl:lln IIIrenor porllo rallOIllS qua: lemporJliulIl dispo- SIC oporll~hat priùs homillem fieri, ut bellè velle possct, .el malè: Poslea verò sic eri t, lIt malè vellc lIon (8~ Aug., 10m. t, lib. 2, de Gen. c. U. ~OSSll; nec}dcò ':-1rehiL libero arbilrio. Multò quippe {()) Vulgata cdiLio habel cogilutio~lta. lr!ICI'IUS ertl arhltrium, quoti omninò. uoo polerir

707

PETlU LmmAHDI

servire pcccafo. Neflnc :luI voluntas non cSl, :\I1L libera dicellu., IInll cst. qll~ bcali sic esse voln· III Il S, ut csse lIIiscl'Ì 1I0n solìtm nolimus, sed nelluaquàm pror,ùs velill possilllus. Sicut ergo anima 1I0s!ra 'IInc habèl nolle infelicilafem, iLa noli c iniquilalcm 8f'lIlper hahitul'a est. S(:d ordo serv:lIIdlfs fuit, quo lì'.!us ,'oluiL ostendere qlfàm bonum siL anilllai ratioIl;.'!c ql1òd eLiam pcccarc possit, quallll'is sit 'II\clius (Iuùd peccare non po;;sil.. Eccc his \'cl'1Jis cvidcntcl' aS~!'(Iililr quòd post beatiludini, con[jrlll:lliollem crit iII "ominc libcrulII nrhitriulIl, quo pecca l'e 11011 pOleril; Cl IIUIlC in, ang, ~ lis cst, et in S;\II(;IÌ> qui CUlli Domino sUIIL; elt:lIItÒ uliquc liherills, IIU ;:1I1Ò il peccalo illlll:Ullius, CL ad honum prollills. Q"ù cllilll qllisqlle ah illà peccaLi scn'ilut,·, de Qllà SCl'iplUIII eSI, Jllall.,8: Qui (ucit /iuca/um, UI'V1l3 esi peccati. longHl' ahsi_stit, lanlò iII cligcmJo bonulIlliherius habcl jmliciurll. Unde ~i diligen ter inspicialUr, lilJerum vidctui' dici arhitriUIII, quia sille cllacLiolle el necessitate ,'alci appc~CI'I ~ \"cl eli;:erc (Iuod ex r"tiolle dCCl'cvel'il. De /ibcl'lutis arbitrii tliffcl'elltià seculldùm diversa lellll)O)l a. 6. Ex pra~tliclis perspicllum fil quùd major fuil Iiherlas arbitrii prillia quàm secullda, cL lel'lia militò major quàm secunda vcl prima. Prima cllim lihel'las IIruiLrii fuil in flUii. poleral peccal'e. Ultima VCI'Ò cl'it iII quà poleriL lIon peccare, et 1I0n poleril pcccare. Media l'erò, in quà llotesL reecare, eL 1I0n pOlest lIon peccare; alite reparatiollem eliam mOl'lalilcr, pO"Ll'C)1:t1';,lioIlCIll ,'crò sallcm \'e"i~litcr. , De qualuOI' stlltibu. liberi arbitrii iII hOll/ine. 7. El 1'0SSIIIIL iII homiDe uOlari qualuor slalus Iiheri arhill'ii. Aule peccaLiJin eDim ad bOIlUIII nil illlI;edichat, ad mahim Dii impelleLJal. Non habuil innrlIlilalem ad malum, ct habuiL adjulorium ad bllllUIll. TIIIIC sille errore ratio judicarc, el volllnlas si:le difficullale hUllum appclel'e pOlerat. POSI pecca tu III l'cr'ò :t11le reparaliollem gratia~', premilllr ii cOncullisccn:ià et "illcilur, el hahct illfil'lnitalem in maln, sed nOli habet graliam iII bOllo; el hh!ò potest peccare, eL nOli potesL 1I0n peecare eliam damnauililer. Post reparatiulIem "erò aule confirmaliollem prcllIÌlur à cOllcupiscenlià, sed non vincillll'; ct halJeL fjuillcm infirmitatem in malo, sed gl'aliam in hono, ut possit peccare prorter Iihcrlalem el iulfrmilalelll, et possilnoll pcccare ad morlem propter Iihcrlalelll et gratialll adjllvalllem : DOlldùlll Lamen halJcl posse olllllinò non peccare, vclllon posse peccare, proplel' infirmila~eOl uon· dillll pCl'fcctè ausorplam, et propler gl'aliam 1I0ndùni "lcuè COllsumlllatalll. POSI conlil'lllalionem vcrò illfirlJIitaLe pelliLùs cUllsumptà, cL gl'alià COlisullllllalà, nec villci puleril, ncc prl~mi, cl lune habebil 11011 p;lsse vel!carc. , De cor/'uptiolle liberi arbitrii per pecca/um. g. Ullde lIIallifeSLum eSI quùd pr;cler alias prellalitales pro peccato ili,), ineunil homo prenam iII corrUllliollc el.deprcss;ouc liberi arbilrii. Per iIlud namqlle pcccatum lIaluralia bOlla iII ipso hOllline corrupla 6Ullt, elgraillila delracla. Hic eSI cnilll ilIe qui à laIrollill//3 vlIlneralu. est, el spol;a/lls (Luca! lO). Vulneratlls quidem iII lIaluralihus bonis, Iluibus non esI privalus, alioquin nOIl possct fieri repal'alio; sp "lialus vel'ò gratuilis, qUa! per graliam naluralibus addila fuerallt. Ha!c sunt data oplima, ct dona perfecta; quorum alia sunt cOl'rupla pcr pecl'atum, id esI, naluralia, III ingellillm, memoria, iUI.elle<:tlls; alia slIblr:lCla, id est, gratuita, qU311quàrn et u31111'alia cx gl'aLià sinI. Ad generalelll Dci quippe gl'ali:lIn pcrlillent. Sa~pè lamclI hujuslllodi Ht disLillCLio, cùm gratia! \'Ocabulllll1 ad spedelll, Il :on ad gellus rcfertur. COrl'u}lla csL ergo Jihcl'Las aruilrii per peccatum, CI ex parte perdi la, ullde AlIg. iII EIICh" cap. 50 : Libero arhitrio malè ulclIs IIOUlO, èl se perdidil, el ipsum. t:ÙIIl euim libero arbitrio peccarelur, victore peccato amiSSll1ll cst et liherulli arhill'illlll. A qua enim del'ietu. est. huic aervu. (lddiclU5 ('5' (2 l'CI. 2). Ecce liberulII arbilrium dicit 1l.")miuclII illllisis~e; lIon QlIia pOSI peccalum non ha-

708

bllcrit Iihcrum arhitl'illlll, scd qui" lihcl'tatem arililril perditE!, .1011 'lllidem oIDnclIl. sed liherlalcm à mi:>crià el à pecca Lo. Dc triblls modis libel'ta/i3 m,biMI. , 9. Est namque libcrtas ll'iplex, scilicet il necessitate, à pecc:llo, à miserià. A necessilate, et :lIlle peceatUIII Cl !J0sl a!què lihertllli est arhiLrium. Sicllt ellim tunc cogi nOli p:lleral, ita ncc modò. Idcòflue volulltas mel'itò apud Deum jlldicalllr, qUa! scmper il necessitate libera est, eL Iluaqll:an cogi polesL. Uhi necessitas ibi 1I0a CSL libel'las; uhi 11011 esL libcl'las, nec \'Dluntas: el ideò ncc IlIcl'iLuJII. ILec liucrlas in omllihlls est, lam in malis quilm iII bOllis. Esi el alia lihcrtas, il peccato, scilicel, de q tifi dicit Apostolus, 2 Coro 5 : Ubi Spiritlls DOllliu;. ibi libcrla3. Et Veril:15 in E"allgelio, Joan. 8 : Si Filius v03liberaveril, verè liben ei';liso H;cc Iiberlas il sel'viLute peccali liberaL, el S:.'I"\'OS ~!ISl!I !a! faei,t; sicul è convcrso Sel'villlS pccc;l ti lihero.' )USlllla! laclI, unde Apostolus, Hom, li : /,ib ernti à peccato, servi l'acli estis jlls/itim. Et idem: CÙIII servi essetis peccati, liberi (uistis justilire. !lallc liiJcrla!elll peccando homo amisit. Idcòque Aug., iii Euch., C. 30, d!ci,L quò~ homo m~lè UtCI~S lilJero :Il'bitl'in, cl se pc 1'dldll, Cl I pS Il 111 ; qUla pcrdlla est per perC!l lulIl liloerI:lS, ll illl il nece"silale, scd à pcccalo. Qui elli," racit I)CCCII/U I)!, sen'I/S est lJcccali (Joall. 8). Qui /lIIbcallt/wllc libe)'la/em, sci/icet, à peecaio et per q//id. ' . t O. Islall1 li!Jcrlalelll «(II;\! est il peccato, iii i soli nUlle hauent qllos Filius pcr graliam liber:u el reparat; 11011 ila quòd peuilùs siot sille peccato iII hac JIloJ'lali carne, sed ut in cis peccalum non Ilomillelul' nC'lue rcgll.el. El.'Ia!C est v~ra et ~()II~ ,liuel'las, qll:e bonam pal'lt ser\'ILlllem, scllicet, JUSllll<.C, undl! Au". in EIlCh., cap. 50, ait : Ad juslilialll' faciendam llI~n erit aliquis liber, lIisi à peccato liberatlls, esse justili;}} tOlpil ~ervus; et ipsa esi "era lihcrlas, propter reeti facli .1:Cli.liàlll, ~illlul et pia scrvilus, pro!,Lcr pra:cepli obedlentlam. Est alla hherlas Ilon \'cra. mal::e senitllti adjullcl3, qUal est ad mal!i/lI faciclldum, IIbi ralio dissellLil il \'0Iu1ltale, judicans non e,se Jacie"dulll ,quoll volulltas appetit; aù honllm \'CI'Ò faeiendurn concordat 1':ltio ,'oh:nlati; Cl ideò ihi H:ra liberlas esi ct pia. De IiberLale aulem ali lIIalu!ll, el senilllll! lIIal:i, ait Aug. in EIlCh" C. 30 : Seni, addicli pecca lO scilicct, 'Iua~ potesl csse libel'las, lIisi quando ellm peccare ddcclat? Libcralilcr ellim senil qui sui domini volualale.m lihell~cl' facil; ac per hoc ad ~ecandulllliuer CSL, qUI peccati SCfl'US est. QU/rstio d~ liberiate ad l/Ia/lIIn, all si: :psfllibel'tas /iberi arbitrii. mi alia. , t t. Wc qUalri pott:st ,ull'ùm ha:c ìibcrl'lS qua. lllis \ther est ad llIalUIll, SII hbel'las arbitrii. Si cnimlihcl'las arbilrii eSI, bO:lUnl quidelll esl. quia liurl'las arbitrii bonum nalul'ale est. QllibllSll:llll "ldetur quòd sit ipsa libcrlas al'bilrii, qUa! scmpa bona e,t, scd 1'1'0Jl~el' pec~li ~eryi.lIltelll ad malum sit liberior et ]11'011101'; el Ideo .d,~CltUl' lIon ,esse vera liherlas, quia all malum eSI. I\:llIs aulcm \'Idetur quòù lJa.:c lihel'tas ad malulO, qua,01 ,~ lIpra COlIllIIClIIOI':ll'ÌL Aug., 11011 sii ipsa \thel',Las :ll'blll'll, sed SII qll:cdalll prouilas peccalldl ct Clin'llaS qua! ex peccalo est, cl mala est. Qllre.zio alia de liberta/e IId bOllum, ali ipsa sii libel'tas arbitrii, an nOli. 12. Simililer eliam qn:cri solel ull'ùm illa liberlas "cra, qll<P. eSI :Id jU,;litialll faciclldnm, sii ipsa liuel'laS :.rbilrii. QllirLlln dicunt illalll camdem esse, scd l'eparalalll per gl'aliam, qll:ì .iIlY:\lIle libera eSL ali UOflUIII' ~ille gralià verò ,"!Oll cst Ii".cra ad h:ln III Il , Unde AlIg,; In tllch., cap. CII. : l,ta \Ih crlas ad b ~ llefaciclidulll llllllquàlll eril homilli addiclo eL \'cndito slIh pecca lo : nisi cum rcdimnl qui dicil, Joan. S : Si Filius t'/)S libe/'avel'it, verè liberi erilis. Qaod allie'luàm /icri in homille iocipial, (IUOlllodò quisqllam d~ libero arbill'io glurialu!'. qui 1I0ndùm est liùcr ad oper:lnduUl bellè' Ecce apcrlè oSlendiL liherulll 1ll'hit1'iulII per grilliam libcrari, ul per illud bellè operclur quis; idl'ò'iue di-

709

SE::\TENTiARDI LIBRI QUA TU OR. -

crmt il 13 111 lil>crlawm vcram, qu:c est ad beni: !acicndII III , clIjlls sUflra~e~liniLAllg .• esse. libertatcm.ips:ll\~ arbitrii gratià DCI hberatam et lIdJutam. Alli vcro pUlanl nOli ess~ ipsam arbitrii libertatem, sed aliam qllamdam, qu:e ex gratià et. liI~e~'o arl>ill'i.o ili OlCIII.e hOlllinis, Deo operante, IIlClplL esse cum rrpam(HS {'sI.

Cerili determintltio IItriusqlle qU(I!8tiollis, qua dici/llr lib.TllIs nel bOIllOIl et ad mallllll esae Libertas arbItrii. 15. \ cI:illll nobis Illa~is placet IIt ipsa liberl:l" :u'bilrii siI , ("\ iII" Il'là (I"is lihcr est ad lIlalllm, .. t alia qnà qlli;; liht'l" .:,L ali UIlIlUIII faei cmlulIl .. Ex c:~lIsi~ cllim "ariis ;;orlilm' Jin'rsa voeahnla . Dlcltur t'111m Irhcrtas ad maillill faci endulII, alllcquàlll pCI' graliam sit !"cparata; !:l'd dlm pCI' gratiam fucriL rl'par~ta, dicilnr liIJcrtas ad h01l1l1ll lucielldlllll, '1uia anle !maiam lihera e~l \"olunlas ad llIalnOl, per graliam verò ElJcra lìi ad Jwnlllll. Selllper crt;o \·olunl.:ls homiuis alill"o .lllodo libera cst, seJ nOli ~elllpcr bona est. ~Oll ClIlll~ e,t j)(lIl:l, Ili·i il peccalo hh~rala; e s tt~llIcn ;~. nceessH:tte iibera. {)ncle AlIg., ad \akll,II!"~l, c:~p.l:l, lII. tom.?, iII lib. de (;ralià et lihcro Arl>llrro : ::,clllpcr fiI 1I0IJIS v()llIntas libera est, seti non scmJler hUlIa rost. AlIt cllim Iihera estjustiti:'C, quando servi l peccato,et. tlll~C esI mala; !luI à peccato lilJcra eSL quando servlL JUSlJti:!.!, ct lUIIC est bolla. De librrlafe à lIliserià. H. E~I ilerùm liherllls à lllisel"Ìà, de quà ApostoIus ai t, Horn . 8 : El ipsa crealurll liberabilur à servitllte currllpliollis, iii libertafclII gloria! fiLiomm D~i. lIall~ liberlalclII haullit hOll1o anle peccallllll, Cillla omlll carchat Illiserià , ct !lllllà !lllgchalnr !llolcstià; et lJleI!iùs lrahclJit in fUlurà heatitudine, ulli miser esse nO!1 pOlerit. SCtl in bàc \"ità, fJll:t!. eSL inlr.r prilli~lIl pt~ cca:calull1 et ultimam conhrmallllllclll, lIelllO a miserIa liucr c,;t, quia preMI peecali non crorct. Repelil de corrup/iollt liberi arbi/rU, ut arldal alia. i 5. Ex pr:l!dictis jam app:ll'l:t 1Il quo \l~r pcccatu~n sit imminululll vd corrurlum hberlllll arllltl1nlll, Il Ula anle pcccatulll ul1l1a erat homiroi difficulias nnllumll~e impetlimcll .um de Icge Illemurorum ad bOllum, nUlla impllisio vel ill.ligatio .ad malulll. NUllc auler~ p~r legem carllis ad llonum Impedltllr, et ad maltllll 111511gatur, ul non POSSiL vcllc el perli(:cre bo~u!ll, nisi per Rraliam lil>eretllr eL adjllvcLur, ql/W, IIt alL APOSLOlus, Horn. 7, peccatuni Iwbi/al iII carne. Libel'IIIH ergo arhitriulII, cùm scrnper Cl in singulis siI liberulll ,noli est tamen padtcr li~e~'J~n in l>olli.s e~ in m~lis, c~ :l.d hOlla et ad mOlla. Llbcrlll<; est ('n Il Il III bOIlIS, ubl hheratum est, quàm in malis, ubi lil>cratulll non e.st. Et libcrills csL ad mallllll, (illod per se pOlest, qllalll ad bonum, quod nisi gratià libcretur et adju\"eLul' 11011 poI est. . .• • De Itbcrtate qUa! fi.t ex gralw. e! qll~ eX.lIlltura. 16. Lil>ertas ergo a peccalu et a Illl!'erra , per gralialll est; liuertas VCI'O 3 lIccessit:llc, per 1l3tllr:lll1. UlramqUl! liherlalem, nalur:u scilicel et grati ~ , Ilolat ApolSltllus, Hom. 7, CÌlIlI cx personà hOlllillis nOli l'CdClllpli ait: Vcile adjllccl mi/Ii, perfi;;ere autclII bOllulll nOli i1/1·mio. ac si diceret : lIauco IrberlaLenl natul':\', seti 11011 haheo lillCI·talem gratia!; ideò Ilon esI apuli mc (lcrfCClio bOlli. N:lm \"()Iulltas hominis q\lam Ilalllraliler hahet 11011 \'alct trigi ad h01l1l1l1 efiicaciter vulelitllllll wl ~pere implelldlllll , lli~i pcr gr-atialll. lillerclllr et adjll\"clur : Irherelllr qlJJllelll, ut \'e!ll; cl adju\'clnr, ul, pcr(ici:lt; qll ia, IIt ait ~posloIIlS, Hom. 9 11011 CSll'ù:ClIlis ,"ellc, llcqllt' Wrrelltls cnlTere, id esL, 'opcrari; scii lIIiserelllis . lJei, q~li opcratur ili IH,Ilis \"clle Cl operari bUlla; CUjllS .grallalll. non all\"C~vocat h"lIlini, \olullias ,"cl opcrallu, sedlpsa gl'alla Yolunlatclll pra~\'cnit pra ·paralldo uL velit I.tOIl Ull I , el pl J'paratam adjm!lt III pcrlicial. D!STI~CTlO

xxn.

Dt: GU :~TIA Ol'EUANTE ET coor'EU,\NTE.

I, lIa-c eSl gr;llIa cperalls cl C(lOpHans. Operans c :im gralia Jir:l:parat hUlIIinis n iUlll:'lCHI ul vdil

!'!B. li, DlST. XXVI

7LO

bonullI; gratia cooporan!\ adjuvat nc frtlgtra ,·clit. UlIdc Aug., ili lib. de Gralià el libero Arhill"io ari Yalcntinulll! in cap. t7;in 10m 7 : Coop~r:l/ldo !)eI;S in ~obrs pcrficlt q~od.opel'3lll.!o inciril, (l'ria ipsc IIt vcltllr~s .operatur rnclplens, qui VOICllliltllS coopcI'atur perhclens. Ut ergo velimus operatur. Cù:n allL01l1 voIUIllIlS, ct sic V()!UIll~IS ul pcrliciaIlllls, nobis coopel'atur; el t:lIlle~1 SlIle 1110 vel opcrante nl velimus, vd cooperanle I:UIlI vulumus :Id buna pielatis opcra, ni!ril ,akmus.Eccc his verbis sali~ aperilur CIua! sit operam, gl'alla, ct ~u :'C cOopt~ rans. Operans cnilll gratia est qua) pra;vcllit vohmtalem bonam : cà cnim liucratllr el pl':\; pal'aulr i10minis volulltas, nt siI bona bollumqlle cflicacilcl' vclit. (;oLlperans vcrò grali:; voluntalclll jalll 11011:1111 scquÌlur adjnv:llldo. UlIlle Au~., cOlltl'a Julialllllfl ita~relicnll1, qui IJOnam vOlulltalelll ex lil!cro arhitrio 1~lIlùmcssc ditebat, alque homillcm p.cr hbcr.1l111 arblll·llllll. (losse bOllUm "elle et operari SI Ile grallà :\s.;creb:tt, alL: Apcrlam dc r.ollllllclldaliolle gralia! Apostolus sClllenliam protulit cùmail: Non e.t v()lellti'lleque CIIrrclI/is, sed Dei mis;rellti3. Il:l.!c si attcnd.ercs, Jtllialle, non extenderes eontra gratiam merlla ~olUlllaLlS hUIll:tIl:'C. Nun enilll ideò rni!lerdllr [)CIlS alicujus, qllia voillil et cllcllITit: sed ideòvoluilet cuclrril, ll"ia lIliserlus eSI Deus . Ilaratllr cllim vollliltas hUlIIillis à Ilco, et à Domillo gre8sus homillis dirigulIlur, p,al. 56. Id~ò : lue congrllè ait : N UII esI volellti. ll"lflle currelllis, sed lJIiserlllltis Dei. Non quia hoc sitw "ollinlate noslrà :1galllr, scd quia voluta., nnslra nil b.on· a:.;!t, llisi div!uitùs adjuvelul'. UnJe alibi Apostolu!> alt, ~ C~I'.I~ : N0!lllu.te~lIl!go.' seclgralia Dei tneC/lI/I. NOli. lil eo <.lrell,. qUla 1111111 001.11 agchal, seu (Iuia uihil l}o lll agert.! l, SI Illa 11011 adJllI·arel. lIis leslilllolliis aperlè iasiltllalur, qui;! volullias hominis gralià ()ci pra:\"cllltur atqllC pra~parat\lr ul fial bona, nUII III Ii.lt vululllas; quia et alltt~ gratiam volulItas eral. scLi urli eraL bona cL recla volulltas. . Qllid siI vollmtlls. 2. Volu~Latem il's:11ll Augllst., I.om. 6, in lib. de duabus AlIImallus, cap. lO, ita dclilliL : VlJlulllas est animi 1Il0lUS, cogente 1111110, ad aliquitl nOli ~d ! niu.enuum, vel adipisceudulll. H:cc aulom ut non admiUat malulll, .el au~piscalllr bUIlUIl1, pr::c\"cllilllr el pncparalur [)el gratI:!. Uudc ApOSlollls gratiam pr:c\"cllie!ltem ct sllbsc(luenlem COllllllcllIlalls, 1I01ll . 9, id C,l, oper:llllem el coopcr3nlelll, \·igilanter dixil : NOli est t'ule1/tis 1/e'llte curre1/tis, aed bei lIliserelllis; ct 11011 è couverso: Nou esl misel'clliis Dci. sed "olelllis et currentis (Ang., in ~nch., c. 52). Nam si (llllJnibusdam placuIL) quod dlCtUIll est ila accipiatur : iV 011 est vulclltis, ne'lite curr~'lfis, seli lIliserelltis Dei; tanquàm Ulcerel.lr : NOli sufbcII sula vollllltas homillis si Ilon sil diam misericordia Dei; conlra dicitur : N~n suflicit elialll llliScl·icordir. Dci, si Ilon sit elialll \OIUnlall Irolllinis. Ac pel~ boc si reclè dictom eSI illud, Illlia id yolllntas hOlllllllS sola non ÌlnplCI; cLir non eliam à contrario rl~ctè dicilUl' : Non misereutis est Dei sed volelllis esl hominis, CÙIll id misericordia [)ei SOl:; non ÌI~I(Jleal.·! 1101110 ellim ~rcdere \'cl sperare non pOlerit, lllBI -,-clIl; ncc perycnu'e ad palltlall1, nisi Volllllt:lte (:lIrt'at. Hcstat crgo \II idcò ila reclè diclUlll illtclligatllr , \lt tol\llH dClur J)co qui hominis voIUlltalC\ì; honam pra)';clllt, eL pr:cparat atljuvalltlalll, et adjllvat pr:l'parat31ll: nulclltcm pr:C\'elliL III velil, \"Olelllèlll subSt~~lli.llll· Ile fl"lHra vclil( W).Ecce his vcrbis el aliis pr:nlllssis eVldelller traditill', qnia volunlas hunlÌuis pl':I~paratur cl pr.:cve:r.i tur gralià Dei ut "clit HOIlUIIl, cL adJuv~lur lIC lruslra l'ciiI. Quòtl bOlla t'OllllltaS cOlllitatur gru/innl. . 5. Il:Hple uona v"lulllas cOlllilatur gralialll, non graIla .vollllllatelll. Unde: Aug . (It);ld BUllifaciulll pap.1ll\ scnuells, COli tra Pclagiallos, illquil : l:ùm fides illl-

(fO) AlIg., tomo 4, lib. t, ad Simpliciallum, cirC3 medilllll , Ilu::cst. 2. (I i) hi Llnll . 2 , cpist. t06, in Glos.super iIIud Rom. : us!ij:cllli igilur.

s.,

7" petral justi/lcatiollcm, sicllt

PETnI LmmARlll ex \'olnntale hominis fid<!s intelhgatur provenire, eòm unj.~uirrlle Deus partitllS est rnensuram lidci, non graliam Dci aliq~id meriti pr:e- ipsa sit propriè Dei donum, lIt ait Apostolus, Eph. ~, ct ex ca bona hominis merita incipianl. Per han c enim, cedit l\Umani , sed ipsa mel'etur .augerl , ut :wcta meuL ail Aug., stlper psal. 67, juslificatur impius, id est, l'calllr et perlici l'olunlate comlLauLe, non ducente, pcdissequà, n?n lm{~vià. Ecce l~ìc ape~tè habes Il.uòtl fit dc impio pius, ut deind<! ipsa fides incipial per diJectioncm operari; unde omnia bona merita incipinnt. "ralia J1rre\'emt bon:e \'Olllntalis merltum : et lpsa Scd potiùs h:ec idcò dieta sunt, qui a non est fides lIisi Ilolla voluilias pedisseqll3 esL gl'ali:'C, non p~a:,via. in eo qui vult credere, cujus bOltam voIunlatem fides Qum ,il gratia vo/unta/clII prrevelllens, sc/llcet, {idei pr;cvenit 1I0n tcmpore, scd causa el natura. Un de Aug. cum di/ectione • slIpra congrnellter dixit quòd bona voluntas in cis do.i. Et si dilif(enler intelldas,nihilomillùs libi monSll'atUt· qmc sit ipsa gratia voluntalcm pr:evelliens t'l nis eSI, qll:C non pr~'Ccedil; el ipsa jllvat , quia ea ju\'al 'IrJ'pamns, scilicet, lides cum dilcction,c .. Id~~qu,: quilJus pr:e\'enilur, dllln eis cunscntil ad t'l1eelulll bo. Ili; el in l'is esl, qllia tcmpore ab cis 1I0n pr:eceditnr. Angllst., episl. eadem, tl'aCI~\lS quomodo Jusllhca~l Quredam ad/lIIc addiI qllre graviorem (aciunl qureslio. SIlIllUS ex fide, Cl tamen gratis (IILrulllqlle emm dlClt lIem, scilicel qllòd cogita/io boni prrecedil {idem. Apostolus. Hom. ?, q~i dicil: ~usti{icalj ex I}de., et 7. Ca~lcrùm hanc qlla:stioncm magis acuunt et urHom.5: Juslifìcatl gralls per g.ratu1II1) : Hoc .el~lm I~CÒ dixit, ne fidcs ipsa sllpCl'lJa 511, ne dle:lt slbl : 51 ex gent yerba Aug., (Ini!.Hls in libro de Pr:edcstinatione fide justi(jcali, quolllodò gratis? Quod enim fides me- s:lnctorum, cap. 2, in tomo 7, utitur, pertractans iIlud relnr, cnr non pOliìlS redditur (Iuàn~ donatur? Non vel'bum ApOSI oli, 2 COl'. 5 : Non quòd sufficielltes simUi cogitare aliquid quasi ex nobis. Attelldant, illquit, dicat homo ista fidelis, quia cìllll dixCflt : Habco fidem hìc, et l'erba ista perpendant, qui putant eI nolJis ut merear juslificalioncm, rcspondetnr ei : Quid habes, qllod rlOn acccpist! (I Cor.·4)? F!des eni~ quà ju- esse fidei creplu:u, et ex Oeo esse fidei supplelllen· stilicatus CS, gratis lIlJl dala est. IlIc apcl'te osten- tum. Commendans enilll iSlam gratiam qu:e nOli datur ditur IluM lides cst cansa juslificationis, et ipsa est secundlm1 ali qua merita, sed emcil omllia ùona megralia el bcneliciulll quo hominis pr:evenitur voluntas rila, in<luit, 11011 qllòd sulfìcielltes silll!ls cogitare aliqllid boni, sci!icet ex 1I0bis. Quis aulem non videat priÌls ct pr:cparatur. Unde Augu~t., in libro Retract .•, c .. ~, in medio: Voluntas est qua et pecealllr, et recte VIV1- essn cogitare quàm credere '! NlllIlls quìppe credi t alitur. Volllntas verò ipsa Ilisi Dei gratià IilJerelur à ser- quht, nisi priils cogitaveriL esse credendum. Si ergo "iLlltc qua peccati serva est, et ul vilia superet adju- cogitare bonulll non esI ex nobis, ut lJÌc ApOSLoIlis vctur, l'eclè pièque vi vi à mortalibus non polest : et tradil, nec eredere; qllanqualll eL ipsum credere IliIli! est aliud, 11uàm CUIll assensione mentì, COll'ilare. ilOC beneficium quo liber:ltur \lisi e:un pr:e"eniret, jam merilis dareLur et non grati a , qll::e uLique gratis llìe videtur insinuare quòd cogitatio bona pr:ecedal datUt'. Pra:venitur ergo bona hominis volulllas ilio fidem, et ita bona vo!unlas pr,cveniat fidem, non pr:eveniatur ; quod pra~diclis adversari vidctur. Ad hoc grati~ beneficio, quo liberatur, et pr:cparatur. Et ilIutl. 11eneliciun fides Christireclè inteUigitur; sicllt Au- autem dicimus, quòd aliquando cegiLatio bona sive voluntas prrevenit !idem; sed non est illa bona volllntas gust., in Ench., cap. 106, cridenter ostelldit dicells: Ipsum arbitrium liber:llldum est poSL illam ruinam à vel cogitatio qua rectè vivitllr. llIa enim sin e fide et chariLale non est. Nam, ut aiL Aug. ad Anastasiulll, sl~l'vitute peccati. Nec omninò per seipsum, sed per sola m Dei gl'aliam, qu:e in fide Chrisli posita est, licl'ist. f44, in tomo 2, sine spiritllllon est YOIUnlas hoheratur ut \'olunlas pr:eparetllr. Ecce apertè dicit gra- minis libera, Gal. 5, cùm cupidilatihus yincatur; 11011 tiam, per quam liberallll' arlJilrimu et pr:eparatur l'O- est IilJera ad bonum, lIisi liberala fuerit. Non autem liberatur, nisi pel' Spiri/um sanctum diffunda/ur ehm';, Inllla" sil:llll esse in fide CIll·isti. Fides enim Chrbti, laa in cordibus, Rom. 5. Non est liùera volunlas, Ilisi llt cap. t 17 ai!, impetrat quolllex imperaI. Quòd vo/ull/as bona qure prrevcnitur gralià , qllwclam Dei eam lilJeret gratia pcr legem fidei, id est. non est libera, sine /ide operante per dilecLioncm ; et ilIa sllffidOlla prret'enit. 5. lpsa tamen eadem voluntas (Iu:edam grali.e dona cienter et verè bona est. Non est enim fruetus bonus, qui de cbaritalis radice non surgit. Si verò ad~iL fidcs pr:ev,~nit. Unde Aug., in Ench., cap. 52 : Pra:cedit operans per dilel'tionem, fil delectatio bOlli. hona l'olunta!; hominis multa Oei dona, sed non omnia; De ilIà cogitalione bOlli qure pl'recedil fidem, plen~ qn:e anlem 1I0n pr:ecedit, ipsa iII eis est et ipsa juvat, disseri/w·. lIam utrllmqlle legilllr in sanctis eloquiis, el : l\Iiseri8. llIa autem cogitalio si re \'olulltas qu~ fidem et cordia ejus prrevelliet me (ps. 58); et: -'lisericordia Dei slIbsequctur me (ps. 22);. nolcnt~m qll,ippeyr:-evenit.ut cliaritatemali:lsquejllslific3tiones pr.cecdit, non sufficit vdit, \'olentem subseqmtur ne Irustra vellt, Cur eOlm ad sallltem, nec rcclè ea ,·ivitllr. Hàc voIuutale conadmoneillur orare pro inilllicis Iloslris Ilolenlibus piè cllpiscilur illa lJolla vollliltas qua! est lll:tgnum bonulII, vi\'ere, nisi ut Deu~ in eis uperetur eL velle? Idemque ista \'erò, nUIl. Alia e,t erg:o illa "oluillas si\'c cogitacur adOlonemur pelere ul accipiamlls, nisi ut ab ilio tio, alia iSla. Et siCUL ilIà blam pr.ccedil, ila tllam liat quod vo)umlls, à quo facLum est Il~ velimus? Illde Jlra~vellit illtellectus. Undc August., iSla uistinguens ApOSIOlus ait, Rom. 9 : Non est volelll1s Ileque currell- super illllm Iocum psal. i 18: Concupivit anill/a /IIea tis, sed Dei misereJl/is. Ex bis apparel quòd bona ho- desiderare, ait, in fille ellalTaliollis ad psal. iIlUlIl, in lIIinis volunlas qu:edam dona Dei pr.cvcnit, quia earn tOIll. 8: COllcupi\it des:dcral'e, inquil, nOli desiderayiL. Videlllus ~nim raLione 1l0nulJllqll~m quàm ulicomiLatur gralia adjuvans; et quilJUsdam pr:eycnitur, quia eamprrevenit gralia operalls, sci:icet, fidcs eum les sunt justilicaLiones Dci: sed infirmilate pra~pcditi aliquando desideramus. Pr:evoIal ergo inlellectus, se· charitatc. (jure lm1!dictis videalltllr ad"ersllri, scilicct quòd videa- qlliwl" Lardlls aut nlllllls ell'cctus. Scimus honulll, uec lur dici {idem esse ex voluntale. deleclat 3gere; et CUpilllUS ul delectct. Sic iSle olilll 6. Non est tamcn ignoralldum quòd Aug. , lom, 9, desiderare eoncupiscebat, qu:e bOJl:! esse cernebat, tr:lct. 26, in principio, siguilicare videLur quòd ex cupiens eorum halJere deleclalionem, qlJOl Ulll potuil videre ralionem. OSlcndit itaque qui bus quasi gradi· \'Olllntate sit fides, de ilio \'el'bo ApOSloli, Horn. iO: Corde credillir ad jus/itiam; ila su per Joannem tra- bus ad eas perveniatur; pl'iìls cllim est ul videalltur, ctans : Ideò non SilllpliciLer ApoSLulus ait credi/ur, sed quàm sint uliles et hone.t:e ; deillde, ut earum desicorde cTedilm', quia c:etera pOlest homo nolens, cre- ucriulll concupiscatur; postl'cmò ut prolicìcme gl'atlA dere lIon nisi volcns; inlral'e ecclcsialll , et acceòere delectet carum operatio, qnal'Ulll sol~ r.ltio del~CI:i;. :1,1 altare potest nolens, sed non credere. \tem, super Attende hunc ordinem graliarum, quem llìc uistinetè (';cn. , e. 24, ubi Lahan ct Baluel dixcrunl: Vocelllu3 assign:!t August., qualiler scilicet inlelleclus bOllorllm !'uellarn, et qu:eramus ejus vuluntatem, dicit cxposi- pr:ecedit concupiscentiam cOl'llludem, et ipsa concrIplscclltia, tlelcflaLionem qlla~ fit et per /ideIll et ella!or qllia fides est volulltatis, non necessilalis. Ji Il quoti l'italclII j quà hal..lltil, ycrè bOll3 CSL ,oluntas quà reel~ re~p()ndcntes, dicimus non lIa:c ila 3ccipie da fU:'e • ut

SENTENTIAnml LIIìUl QU;\TUOR. - Lm :! , DlST, Xx.vn. 715 7U \'i\·itur. Ipsaqlle fìdei comes est, non llr:cvi:l. Qni sui, Iihefulll arhitl'illm, clljus qlloqllC IJOnllm t1SUIII \'erba Ali\;. pr:cmissa secnndùm hanc dislincliorwlll dixit esse \'il'IUleni. Quod si est, non est ergo opus consideraI, nulla m ibi repllgnantiam fortè 3nimad\'cr- "irtllli5, qHOti supra dixit, quia aliud eSl \'irlUS, aliud tit, non ignorans eti:un ante gratiam pr;cvenientem et opus cjl:s. !lperalltem, qllà volllnlas bona pr:l~paralur in homine, DISTI\:CTlO XXVII. pl';"Cce<lere qn:cdnm ex bonà Dei gralià et libero arbiilE nRTUTE QUD SIT, ET Q[;ID SIT ACTUS F.JUS. trio, qu:rdam etinm ex solo libero arbitrio, quiblls la1. l!ìe vidcndnfll e~t qnid sit virlus, et quid sit men vitam non merelur, nec gratiam quà justilìcatllr. Illius enim grati:c percipiend:c, qu:e voluntatem ho- actus ve! opus ejus. Virtlls est, Ht ait Alig., l)lllla millis sanat, ut sanatn legem impleat, nulla merita (jualitas Illelltis qllà rt'elè vivilur, cl quà nullus malè prreeedunt. ' Ipsa est enim quà justilìeatus impius lit utitur; IllIam Dells solus in homine operalur. Ideòf'Jue OpllS Dci t3nllÌm est. sicut tic \'irlUI,e jllstili:"C August. justns, qui pius erat impius: merilis autem impii, non grntia, sed prena dcbetur; nec illa esseI gratia, si docet super il/ulIl locnm psalmi H!! : Feci judiciul1I non dnretur gra~uita. Datur autem gratuita, quia ni! el justitiam, ila dicens, in tOIll. 8, concionc 26 ejusdem boni anle feceramus, unde hoc mereremur. Non nc- psa!. : Juslitia' magna virtus animi csl, quam non facit gnfllUS lamen Illllita ante Iwnc gratiam, et pr:eler hallc in homine nisi DClIs. IdelÌfJue CÙIlI ait pl'oplIcta ex personà Ecclesi:c, (eci jltsliliam, non ipsalll \'irtulcm gr:lliam, nh hominc Heri bona pcr liberum arbitrilllll, (/uam non facit hOl1lo, sed opus ejus illtclligi voluil: 111 lradit Aug. de Spirilu et. LiUerà, in ResponsioniLus con Ira Pelngianos, IIbi dicit homines per Iiberulll Ecce apertè insinu:llur hìc quòd jllstitia in homine arbitl'ium, agros colere, tlomos :edificare, et alia plura non est opus honiinis, sed Dei; quoLi et Ile aliis virIntibns itidem intelligendulll est. bOlla fa cere sinl~ grat.ià coopel'ante, De fide ilidem dicil, quòd nOIl est ex 110 mine , sed ex U Irùm una eademque sit gl'Utia qUlE dicitul' operans, et Deo tanlùl1I. cooperans? 2. Nam de grali:'! fìùei Ephesiis scribcnsApostollls 9. Jlìc considerandum est, cìlm pr:cdictum sit per gl'aliam opcmntem et pr:cvenienlem voluntatem ho- simililcr /idem non ex homine, sed el Deo lallllini millis liberari ae pr:rparari Ilt bonum velit; et per esse asseri t , inlJniens : Gl'alid eslis salvali pel' {idem graliam coopcrantem el subsequentem adjuv,lI'i, ne et hoc non ex vobis; Dei enilll dOl!um est. Qlloll à frustra \'clit; ulrùm una et eadem sit gl'atia, id e~ t, sanctis ita exponilur: lI:ec ~ cilicet fidcs, non est vi IIlIum mllnllS gl'atis datum, quod operetur el eoope- Ilatul':'C Il o stra~, (fuìa donum Dci purè est. Ecce et hìc retur; ali ùivcl'sn, alterllm operans, et alterll)!) eoo- aperlè traditur quòd filles non est ex liberIate arbipel'3ns? Quibusdalll non irrationabilitcr \idelur, quùd trii, sive ex arbitl'io voluntatis ; quod superiori bus ulla et eadclIl sit grntia, idem donllm, eadem nrtlls, consonat, ubi dictllm est gratiam pr:n\'enientem vel qu:e operatllr et eooperalur : sed propler diversos ejus operantem csse \'irllltem qum voluntalem hominis elTeclus, et ùicilllr opcrall~, et cooperalls. Overalls liherat et s:mal. Ulldc AIIg" in lib. de Spiritu et Litenim dicitlll', in quantlllll liberat, et prl! parat volun- t~l'à, cap. 9, ill tomo 5, ait : JlIstificati sumus non per hb~ram Volunt:llem, sed per graliam Christi, IlOII talem hOlllinis ut b01l1l1ll velil; coopera n!!, in quantllm camdcm adju\'at ne fruslrat veli', sciticet ut opus quod sine \'oluntate nostrà fiat, seti voluntas nosIra facial bonum. !psa enim gralia non eSl OtiOS3, sed ()stcnditur inlirma per legem, ut sancI gratia volunlatem, cl sana volunt"s implrat legem. llIeretnr augcri, ul aucta mercalllr pedici. De gratid <JUlE liberaI voLunlatel1l; qUlE si virlul tal, virQuid sit ipsa gralia, et quolllodò mereatur augeri, Ius nOli est ex Libero arbitrio, et .ic t/On est 1II0tus qUlEritur. mefllis i O. Si verò qu:erilllr quomodò ipsa gratia pra!\'e5. Si igitur grali;l qUl! sanat et liberat voiuntatem Ilicns mer('atllr augeri et pcrlici, eùm nullum merihOlllinis , \'irllls cst, vel un3, vel pllll'es; cùm ipsa lum sit absque libero arbilrio : el quid sit ipsa gralia, :1Il virtus, an non; et si virtus, an :ICtUS .. el non : ut gratia nOli sit ex arhitrio voluntatis, sell calli poliùs hoc apertè insinnari valeat, prl!mittcndnm est tria esse ~anet ac pr:eparet ut bona sit, consequitur ut vil'Lus genera bonorum. Alia namquc sunt magna, alia mi- 1I0n sit ex libero arbitrio, ct ita non sit motus vel al'lIima, alia medin, ut Augustinus ait in primo lib. Re- fectus menlis, cìun omnis molus vel alfectus mentis lract. Virtutes, inquit, quibus rcclè viviLur, maglia sit ex libero arbitrio; sed bonus ex gratià cst et libero bOlla sunI. Species 3ntem qllorllmlibet cOl'porum sine arbilrio, /IIalus verò ex libero arbitrio tanlùm. Ut quibus rectè \'ivi pOI est, minima bOlla sunt, Potenti;c enim ait Aug. in lib. Retract. i, C. f5, €lI tomo 6, \'erò animi, sine quibus rectè vivi non pOlest, lUedia libro de Bono perseveranti:c 2, C. i l : lIomo sponlè et bona sunt. Item, lib. 2 de lib. Arhit., c. 19, in tomo 1: libero arbitrio cadere potuil, nOli etiam . resurgere. \irtlltibns nemo malè ntitur. C:ctel'is aulem honis, il.! Idem, in lih, de dnablls Animabus, C. 12, in 10m. 6 : 311im;c si libel'o ad facicndum et non faciendum motu e~t, mcdiis et minilllis, non solum benè, st'd etiam malè quisqne uti potest; et ideò virlute nelllo malè Auimi careant, si tlenique his ab,;tiuclldi ab operc Sl i& ulitur, f1uia OpllS vi rtulis est bonus usus istorulll pOlest;ls nulla eonceditur, eal'um peccatulll tenerll qllibus eliam non bellI! uli possumlls. Nemo autem non possumus . lIlc apertè ostendilur quòd motus bellè ulendo, malè utilur; nOli solùm aulem magnn, animi, sivc ad bonum sivc ad malum, ex liLero arbised etiam media, et minima bona esse pr,cslilil, boni- trio est. ldcòque si gratia vd virtus mOlUS mcnti5 est, ex libero arbitrio est. Si verò cx libero arbitrio vel ex tas Dci . Ecce habes tl'ia genera bonoru1l1 distinct.1. Jn qui bus bOllis siI Libel'ulli al'uilrium ? parte est, jalll non SOlllS Deus sille homine eam facit. i I. Qu:critur autem iII quibns bOllis contilie:!lnr Propterea (juidam non inerllditè tradunt virlutem esse IilJerum arbitriulIl, De hoc Aug" in l'l'imo lib. Re- honam melltis qualitatem si ve formam, qure anirnam tl'acl., cap. 9, 'in Hne, ita ait : In mediis quidem bo- informal; ct ipsa 1I0n est motus vcl alTectus animi, lIis invcnitur libcrum volllntatis arhilriU!l1, Iluia et seti eà liberum arbitrinlll juvatur, ut ad bonum mornalè illo ul i possumlls ; sed tamen tale est, ut sine veatul' et erigatllr; et ila ex virlute et libero arbitrio nascitur honus motlls vcl affeetus animi, et exinde ilio rec!è \'i\"cre Ilequcamus. Bonus aulcm USIIS ejus, jam virtus est, 'Iu:c in magnis rcperilur bOllis, quibus bOllllm opus procedil extcrius; sicul pluvià rigatur 1nalè liti nullus potest. Et qui a bona, et magna, et terra, ut germinet et frnctum faciat; Ilec plnvia est media, et minima, ex Deo sunI, sequitur ut ex Deo sit terra, nec germen, nec fl'llctus; nec terra germell vel etilm bonus u,;us Iiber:c volunlalis, qui virtus est, et fr1Jctus, lIec germclI fructus; ila gralis terrl! mentis in magnis nllllleralur bonis. Attende diligenter qUa! nostr:n, id est, libero arbitrio voluntatis, infunditur dieta sunt, el confcr in Ullum, sic euim aperielur pluvia divin:e benedictionis, id el>t, illspiralur gratia , quod supra qUl!rebatur. Dixit equidem orllls virtutis quod solus Deus faeit, non homo cum co; qua rigatnr esse bouum usum illorum bonorum qllibus etiam non voluntas hominis, nt germinet ct fructilicct, id est, benè uli pOSSUIlJUS, id est, IlIcdierUIlI; in qnibu:; po- :t3natur et pr:eparalur ul bonull1 "ciiI, secllndìulI '1llod PATROL.

CXCII

ptTRl LmmARnt 7J6 715 diciLur opel'ans; et juvatur ut bonum f3ciat, secundlim alia; et qllid iJlsn sit, 3n virtus, an aliud; et si virlu~. quod dicitur cooperans. Et illa gratia vir'tus non in- an si' aClus vel non; ostellsum enim est supra, et congruè nominat~r, quia volUlIlalem hOOlinis illfir- parle tlllorumdam, IluÒÙ ip, a est virtus, quia virtus nOli est actus, seù cjus causa, non l:nnen sinc lih(:ro mam sall3t et adJm'at. , .Ex qua aensu dicu/llur ex gralid il/ripere bona meri/il, arbitrio; ullde quoù supra Aug. dixi., bOllum usum el de aua grn/id hoc in/elligalll r. liberi 3rhilrii esse virllltem, ila accipi potest, id est 4. Cùm ergo ex Ilralià dieuntur esse bona merila et actulII virllllis : alioquin sihi conlradicere viùcretur' incipere, aut intelligitur gratia ~ralis uans, iù est, qui ctiarn opus virlulis sllpra dixit esse bonlllll USUII; Deus, ve( polÌils gratia gratis data, (]U:ll yoluntatem eO~"~1 quiblls n'?u .benè ".li possumus, in quibus po, hominis pra!vellit. Non ellim CSSlll magnum si hrec à SUit hbenlOl arblll'lum. SI verò bonus usus liberi arDco dicerenlur esse, à quo SUlit omnia; st-d potiùs bitrii opus virl~tis ~st, jam virtus . lI~n est. Cùm er~o ej Ui> grMia gratis dala inlelligilur, ex quà incipiunt bOllum USUIll eJus Vlrlulem esse dlXII, nomine virlulis .bona merita; qn:ll cÌlm ex solà gratià esse dicantur, ipsills nsulII significavit . non excluditur liberum arbiLrium, qllia lIullurn meriQuòd idem U8US esI vir/utis, e/liberi arbitrii; 6ed virtllti~ principali/ero tum est iII homine quod nOli sit per liberum arbilriulll. Seù in bonis merendis causa! principalilas gratia! at9. Iùem nempe U8US bonus ex virtute est, et ex litribuitur, (]uia principalis causa bonorum meritorum bero arbitrio; scd cx virlUle principaliter. Et bOlllls est ipsa gralia, quà excilatur Iiberum arhitl'ium et sa- ille usus in lII~gllis bOllis anllumeralldllS est. IIla annatnr, atque juvatur ,'oluntas homillis ut siI bona. tem grlltia pr~cveniens, qllre cL virtus est, non USIIS Quòr1 bOlla volwl/ns gralire principali/er est, el eliillll liberi arbilrii est, seù~" cà pOliùs eSl hnllllS usus ligralia esI, sicul el onme bOllUIII meril1ll1l, beri arbitrii, qu:P. lIoliis esl à Den, lIon à nobis. USIIS 5.QIÌ:ll ipsa etiall1 dOllum 'Dei eoit, eL hominis mc- verò bonus :wbilrii, cl,~x Dco esI, et ex nobis' et ideò :riLUm, imò grati.-e, (]uia ex gl'alià prillcipaliter est, bonum mcrilum est. lui enim ~cllls Deus operalHr et gratia est. Unde Aug., tomo 2, epist. 105, art Six- hìc,.Ocus et homo. 1I0c meritum ex i1là purissimà ~ 'JI1I presbylerum: Quiù est mCl'ilum hominis alite grallà pro\'elllt : quod ApOSlolus nOlavit diceus i Coro ~ratiam, cùm omne !;onum lIostrum meriLum nOli in 15: Gra/ià Dei SU/II id quod Sll/ll; et: Gra/ill 'ejus iii nohis l'aciL nisi gratia ?, Ex gratià enim, Ilt dicillm est, m~ VnCl~{I 11011 (ui ~. Sllper 9uelU,lo.culll Aug., de Graqure prrevenit eL sanat arhilrilllll hominis, et ex ipso tla ct Iluero Arillt., cap. a et ti, IO tomo i ita 3il : arbitrio procreatur in animà hominis bOllus an'cctus Rectè graliam nOl~linat, .rriUlÙ?l !'nim solal~ gratiam ahe bonus motus menlis; et hoc est primllm bonulIl dal Deus, et 1I011lllSI graLlam, Clun non pra!cedanlnisi llOminis meritum. Sicut, vcrbi gratià, ex lìdei virtute mal~ m~rita: Sl'Ù post p~r graliam incipiunt bona et hominis arbitrio llencr:I\U1' in menle molus quidam menla.Et ul ostenderet ellam Ilberum arbitrium adbonus et rcmllnerahilis, scilicet, ipsum credere; ila dit : El gr~/ill eju~. iII !lIe vacua 11M {uil. Et ne'ipsa ex charilale et libero arbitrio alius quidam mOLIlS bo- voluntas ~ lIIe gl'alla DCI putetur .aliqlli~1 boni po>se, nus provcuit, seiticet, ùiligere, bonus vahlè; sic dc sub~,t ; ~ 011 aulem ~yo so/us, sCI1~cet, sme gratià : Bea ereLeris virtutibus inlclligenùum esl. Et iSLi boni motus grallil Del meeum, Id est, cum libero arbitrino Planè vel affeelus I)lerila sunt, ci. dOlla Dci, quibus meremur cìun dala fuel'it gratia, incipiunt esse nostra merit~ ct ipsorum al!gmclllalionCIn, et alia qu:e consequen- bona; per illam lamen, ql\ia si illa deCuerit, cadil hOlllo. ter !Iìc et in futuro nobis appouuntur. Ex ouà Ta/ione dici/ul' fieles merel'j jus/ificationem, et A/iorul1l sen/eluill hic os/elldi/ur, qui dicullt virili/es esse alia. 6. Cùm ergo dieitur fides lIIcrcri juslific3Lionem et "itam ;cternam, ex eà ralione dictulll accipilur, quia per aclum liùei merelur ilIa. Similitcr de charitale et JUSliLià, et dc aliis accipit\lr. Si ellim fiùes ipsa virtus pra!veniells, diceretur esse lIIclIlis actus, qui est meritUln, jam ipsa ex lihero arbitrio originem haberet; quod quia non eSL, sic dicilur esse meritum, quia ac-\us ejus est meri\uÌll; si lamen adsit charitas sinc quà nec crederll nee sperare merilum est vitre. Ullùe apparct verè, quia charilasest Spiritus sanctus, qUa! aninl:e quaUtates ioformat eL sanctifical, ut eis anima informetur et sanclilicelur; SÌ/IO quà allimre qualitas non dicitur virtus, quia non valct sanare auimam. Demuneribus virlu/unI, el degl'a/ili qUaJ 11011 est, sed [aciI merilulII. 7. Ex muneribus ilaque virlulUm boni SUIIIUS et juslè vivimus, et ex gralià, qU:ll non est rneritum, sed faeil; non tamen sin e libero arbilrio proveniunt merita nostra, seilicet, boni afl'eclUs eorumque progres'sus aLque bona opera, qU:ll Deus remunerat in nobis; -et lIa!e ipsa sunt Dei dona. Unde August.(12)ad Silo..tum presbyterum : Cùm corona t Dells merita nostra, nibil aliud coronat quàm munera sua. Unde vita a!terna qUa! in fineà Deo meritis prreeedentibus l'ed,lilur, quia el eadem merita quibus redditur, nou à nobis sunt, sed iII nobis facta SUllt per gratiam, reclè et ipsa vita gra.tia nuncupatur, quiagralis dillllr. Ncc ideò gratis, quia non meritis datur, sed quia data lunt per gratiam el ipsa merita qllibus ùalur. EpilogaI ul alia adda/o 8. Ex pr~missis Jam innot~scere Ilobis aliqllal~ll ùs polest quahter gratta pra!velllcns meretur augCI"I, et

(12) Epist., 105, in tomo 2, et tomo 6, enarratione :\(1 psal. 98, circa medium; et Cl\arralione ad ps. 102, non longè à principi",

bOllOs usus liberi arbilrii, id eli, aetuB mell/is. . iO. Alii veròdicullt virtutes esse bonos USIIS nalura-

!lUm pOlenli~~um, non !amen OIllIl.éS , sed lanlummodù

mtenorcsqUl Hl menle sunt; ex t e ~lOres vcrò qui per COI'· pusgeru~lur, nOli vlrlutes ~sse dlelln~, sed opera \'irtHtHm. EL IIleò quoù Aug. dlell OpllS vlrtuti, csse vonulll usum naturaliHIIl potenliarum, de usu cxtcriori accipiunt; quod veròdicil bonum USUIll liberi arhilrii vir"ltem esse, et iII magnisllumerari bonis, de USII illteriori i,lllelliglint. EL virlUtt!s !Iihil aliud es,e quiuu honos affeclu, vel molus lIIenllS asserullt, quos Deus in hOIlIÌne Cacit, 1100 homo: quia Hcèt illi mOtU, sint liberi al'bitrii, .non tam~lI esse queuntllisi Dcus ipsulll liberet. ct adJu.vet grallà suà operanl.e ~t cooperame, qualll De.1 gratullam v."luntatem aCClplunt, qui a Deus eSI qUi eL operatUi' 111 III1UIS velle el operari bonllm. Qui bUI auclvl'ila/iblls lIIulliulIl quod vil'lules sint llIo/ua melllis. t 1. Quòd aulem virlutes sint molns mentis teslimoniis sanClOrum :lSlruullt; Didl aulcm AlIg., tOIll. 5, C. iO'. supr.r Joannem : I.!uld esI fides? Credcre quoti non vJdes. Credere aUlem mOlUS melltis esl. Idcm in lib. :> de Uoct". christianà : Charitatem alllem voco 1Il01Um animi. Si verò charitas ct fidcs mOlus animi iunt, virtules erg.o molus animi sunto Quibus alii re. Ipondenles prrenllssa verba Augustiui ila illlelli"enua lore illquiunt : Fi,les est credere quoù non Yid~s id est, fides est virl.us quà crcdilur quòd nOli Yideiul'. ltem : Charllas est l!lOtUS :I!limi, id est. gratia quà Il.1O~~tll~ allilll~ls. ud dil~gclldum : Et quòd' ha!c cl his smnlla Ila acclplel~da slIIt, ex .llIs cOlljicitur "Iure alihi ~lIg •• alt. Nam 111 hb. 2 QUa!slIonum E"angelii, c.59, IIIfjUIl : Est fiùes tIuà creuuntur ca (]U:ll non "idenllr ql\:1:) prupriè uicilur fidcs. hem , tOI1l . .) iII iiI>. t5 u~ Trill., C. 2: Aliud sUIiI ca qu:e (Tedll~illr, aliUlI est fides quà cl'eduntur•. Ex quibus \'cl'!Jis sic argume nl~ndo prOC('ùulll : Almd est credcrc, aliurl illud ql.:od

717

SENTENTIAnml LIBHI Ql1ATUOn. -

credilUl'. Pr::ediclum aulcm est fìdem id esse 11110 credi lUI' ; sic ergo credere non esL fides, quia credere non esI id quo credilllr. Addunt quoque : Vil'tlls OpliS Dci tanlùm esI, qnam ipse solus lacit in Jlobis; ip,;a ergo non est nsus vel actus liberi arhilrii, sed cl'erl.)rc eSI aclus liberi arbitrii; non est iLnque "iI·IIIS. l'rremissis aliisque rationibl1s ac lestimolliis innitlJlllUr 11lriquc. lIorllll1 autem judicium diligenlis lectoris rclilJquo cxamilli, ad ali~ proper:ms.

D1STINCTlO, XXVIII. PR.F.DICTA REPETIT UT ALIA ADDAT, DEFINITA M ASSIGNATIONEM PO~ENS DE GRATI! ET LIBEr,o ARBITRIO COliTRA PELAGIANOS.

i. ilI \'erò incollcussè et incunclanler tenCal11l1S, libcrum arbill'inm sille gl':llià pr::e\'enienlc el adjnvanLe lIon suflicere ad salutelll eL juslitial11 obtinendam; ncc merilis pr::ecedentibus gratiam Dei advocari, sicul Pelagialla hreresis lr:Hlidit. Nam, Ilt ail, Aug. \iii. i nelract. : Novi ,h::erclici Pelagiani Iiherulll ~ic asseru!'!t "olllnlalis 3\'bilrinm, ut grati::e Dei nOli rclinqnanllnCllm, (Iuam secllndùm merila noslra dari asserlln!. Pclagiannrllm h::eresis, omnium recentissima à Pelagio monaeho exorla est. Hi Dei grali::e qlla r:r:EdCSlillati SUHlIlS, et quà merllimus de pOleslale tcnebraflllll erui, in tantom iuimici sont, ut sin e hllc cred:lIlL hominem posse faeerc olllllia divina mandala. Dcniquc Pelagills à fralriblls illCl'cpatus, quòd lIihil Iribuerct adjulorio gl'aLi:-c Dei, ad ejlls malldata faciellda, non eam libero arbitrio 11I'~poncbal, sod illfideli calliditate slIpponebal diccns ad hoc calli dal'i hOlllillibus, III (Io:c I:1ccre per l:bcrum arbitrilllll jllbelllor, faciliùs possinl illlpiere pcr graliam. ()icendo utique (aciliùs possill/. \'oillil credi, ctsi diflìciliìls, lamen posse homines sine gratià l'acere jussa divina. lIIam \el'ò gr:lliam Dci, sille quà nihil bOlli pOSSIlHlIIS lacere, nOli esse dicunl nisi in libero arbitrio, quod lIullis suis pr::ecedenlibus mel'ilis ab ilio accepil nostra nalura, ipso ad hnc t:llllìlm jllvanle nos pcr suam legclIl !llque doclrin3m, 1I1discamus qu::e facere ct qll::e sperare dehcalllus; non aulem ad hoc per oonum Spirilùs sancIi, ul qn:.c didieerimus esse fadenda, faci~mlls. Ac pCI' hoc divinÌlùs nobis dari sciclltiam cOlllilenlllr, qua ignorantia pellilur; charilalcm alllem neganl divinilÌls dari, quà piè vivilur ; lIt, scilicct, sit dOIlUIll Dci scienti:l, qu:c sine ehal'ilale inllal; et nun sit dOllum Dci ipsa charil3s, qua' ul scicntia 1I0n infid, :cdilioal. DeSlrunnt cliam orali(lnes quas Cacit Ecclesia sive pro illlìdelibus et doclrm:!) Dci resislcnLiI.IIIs, ut conycrtalllur ad Dellm; sivc pro fidelibus, IIt auge3tur Dei lides, cl perscverelll iII d. H~e quippe nOli ab ipso aecipcre, seti il seipsis homines habere cOlllendunl; {!raliam Dci, quà Iibcrall1ur ab impietate, dicclltcs secnndùm merila 1I0slra dari. Parvulos eliam sinc ullo pecca li originalis villculo asseruul nasci. lIìc pOllil eu quibus SUUI/I cOIl{trmallt errorem, verbis Augllstilli cOlltra ipsu/ll !/len/es. . 2. Quod \'el'ò dicunt, sine gralià homillem pcr libcrum arbitrium omnia jussa implel'e, hujusnlOdi inducLiombus mUlliunt. Si, inquiunt, non potesl ea l'acere homo qu::e jubenlur, nOli est ei impulanduDI ad 1lI0rtem, sicut lu ipse August,(J3) in libro de libero Arbitrio asseris. Quis, illquis, p<:ccat in co quod nullo modo ca veri pOlest? Peccatur aulem. Caveri el'go potest. Hoc testimonio August. Pelagius u~us est dis· l'Ul:1I1S ad\'crsìls cum , illlò adversus graliam; sicut August. in liuro Rctract. i1lud et alia hujusmodi rctract3ns commemoral, infJuiens : lo his alque hujusmodi "erbis meis, quia gralia Dei commemorala non est, de quà lunc Ilon agebalur, putallt Pebgiani SUf.m 1I0S telluisse senteNiam; sed frustri; hoc putant. \'0hmtas quippe esl quà l'cccatur el reclè vivitur, quod his verbis cgiulIIs: sed ipsa nisi Dei gralia libereiur Cl uL vitia supereL adjuvetur, reclè à morlalibus vivi (15) Lib. 5, c. 18, in 10m. t; et lib. dc Natura cl Grat., cal). 67, in lom. 7, lil>, i, cap. ::l.

Lm Il, DIST. XXVIfr.

7:8

n?1I l!Olt:st: Eccc 3pcr,tè de~erfllinat cx quo sensu iUa dlxel'll, mllll:COS gl':lll:l~ l'clellcns , Aliud lestimol/imll Augnstinlll pOllil quo l'e/agills pro se 11/eba,/IIT. ; 5, Similiter ,Cl illllit!,~:llu,r P('la~ius vCl'bis Angustin: ~nnlra S'1'3Itam. qlll m l:bl'o de duabus Animaùus dicI l, cap. '12, et neI1'3ct., c. 15: Peccati reum ten~l'e qnernqlla~l! ql,lia ~Oll (~cil quod facere non polUl,I:, su~nm::.; IIlHl,'·lllallS cL msani:u cst. Bis anditi~ exlllll I clagllls" dlcens : Cnr ergo parnl]j et iii i qui non hab?1ll gr3tyam, ~me quà nOli possunl facel'e mand:lla ?IV!"3! rCI lencnlllr? fIoc allll:1ll quà occasione dlxel'lt, In hbro HetracL. Pclagio l'cspondcns aperil. Id cnlill contra Manich:})os dixit; qui in homine dllas r.a. IUl'as cssc conleudnllt, \ln3m bonam ex Oeo, alleralll malam ex geli te lencbrarum, qu:P. nllnqu:ulI bOlla fui! Il!!~; bonulll \'clle potesl; quod si esseI, non videretu; CI Impulandum esse si bOIlUID non raceret. Aliu1 Cfuo~ videlur con!mdicl'!'e, gra/ilE Dei addito 4. Alibi clla,m Augllsll~us , ~llcll quoti, huic grali~ co:: tradlcere "Idelur (IU~ Justlhca:nur. Alt enim, in III)ro ~ol!tra Adamall~I,II~m .l\lallich:})i discipulum, cap. 26 ! III tomo 6 : NISI qUlsqUtl volunlatem sila m llIutaverlt, bonu",! operari non pOlcSl; quod iII noslrà pUlesta~e essc posllum DOlllinus IIOCClllbi ai t, IIfatt. 22: Aut {aclle ar~ol'el/l bonalll, aut (ructus ejus bOIlOI, elc. QIIO~ Aug.~ In nelrael. l. 1, C. 22, non csse contra gr~llam Oel. q,uam I)r;edicamus, ostcndit. In pOlcslate qUlPlle homl1ll5 est mutare iII melius voluntalem' selt ca pOlestas nulla ~Sl" nisi il Deo delur; de quo di~tum es~, Joan. ~ :, Dedzt elS pote.s/atem fi/ios Dei fieri. Cùm e~lIIn hoc .Sil III potestate, quod cùm \'olumus facilllUS. 1lI1111 tam m po~est3tc IJllàm ipsa volulltas est; sed pl'::eparalur à OomlllO \'olulltas : co ergo modo dal poleslalem. Aliud .te31i~nonil;lm ei,u3dem, quod videtur adversum. ,5: - SI~ etlalll ~lItclhgendllm cst quod in eodem ait, sCI!lcet 111 n~s~ra, pot"slat~ e,se ul vel inseri bonilala n,CI, vel excllil CJus SeV?r!lale IIlcreamur : quia in potesi ate 1I0slra 1l0~ est "'SI quoti IIOSll'3m seqllilllr volunlalem; qu:}) eum pra~pal'alUr à DI/Olino facile liC opus pielalis, eliam !Jllod impossibilc CI diffi~ile fllil. Aliud (e,~lÌllloni!llll. 6. In .cxpositione qlloqlle qllarumdam propositioIlU~ Eplstol;'i~ ad Romanos qu::edalll Au"ust. inlerS~fll, 9u~e videlllur h,uic dOCll'in::e grati~ adver~ari. Ail ellllll : Quoti cl'!3dlllll1S 1I0Sll'IIm csl ; quod 3ulcm bOllum operamur, IlhllS cst qui crcdentibus dal Sl'iriIUIII Sa!I~lurn. El paulò posI : NO~lrulll eSl credere et ,'cile, ,111115 autcm dare credcntiblls et volenlibus faculLatelli .bellè ,operandi per Spirilum sanCLUIII. Qu:n qual~ler .. lIIlelhgl oebeanl August. in libro Rell':tcl. apel'll Ulcens : Verlllll est quidem à Deo esse quoti opcran~ut !J?lIum ; sed, ead~1lI regufa ulriusqllc es l, et vo!endl sClllcel Cl faclcndl; ct ulrumque ipsills cst, QUla Ip~e pr:r.p~ra~ y()lllnla~elll; et utfumque nostrunl eSl, ,qula Il~n ht m,I ~1!ICnliilIlS 1I0bis; illa ilaqlle profecLO no!, ,dlXlssem, SI Jalll scirem eliam ipsam fidcm IOLer SplI'IlIh sanCii munera repcriri. Adlluc ~ddit aliud quod videtur cOlltrarium. 7., lllu~ et!am diligenler est inspiciendum quod AIlgllstlll~S 111 !I~. de P~a'dcstinatione sanclorum, c. 3. t. 7, alt: Sc!heel, quod posse hailere fìdem sicul posse llabere charn3tem, natu!'a est hominulll' habere autern lidcm sicu~ lla!Jere charit:llem , gl'atia' est lidelillm. Quod non Ha dlClum est, lanquàm ex libero arbilrio vafeal haberi fides ,'el charitas; sed quia aplitlldincm naturalem babet mells bominis ad credendulll vel diIlgendum, qu:e Dei gralià pr::evellta credi t el dili"il • (Iuotl sille gratià non "al et. " , :festimol1io HierOllymi astruit quid tenelldum ,it da gralià el libero arbitrio; ubi triplex resi. illducitur scilicet Joviniani, MallichlEi et Pelagii. • 8. Id ergo de gratia cllibcro arbitrio indubitanter telleamus quod Hieron., in EXjllanatione fidei calhoIlc:}) ad Damasmn pa p:lI Il , Jo\'iniani el M:lIIichall t'l Pel:lgii crrores collidcns, docel. Lib(:rulll, ÌJl!luit,' si'!

"lE

719

PETnI

Lmm.mm

7~O

vete vos. angeli, nc comelbt d~ tiglio "it:r, qllo iudlgnus esi; de quo, si pCl'slitissel, cOlllcderet, et viveret in ~ternum, scd mollò propter inobetlientÌ-1m indignns est ('omedere, Et sicut verbo dixil, ila opere exhih,:it. Emisil cnim eUIII Deu, dc p~r;ldiso "oluplalis in locum si bi e,'ngnlUlIl; sieut pJel'ùllIque lIlalus dlm illter honos vivere c('ep'~I'it, si in melills mutal"Ì nolueril, dc honorlllll cOllpegalionc pellitur, PQlldef<l prav:e cOllsueludinis preSSlI$, De flammeù gladio ante plIradislIlIl posi/o. (Aug" sllper DISTl~CTIO XXiX. Gen., lib, il, C. 40.) UTRU. UOMO ANTE PECCATUM EGUEIUr GRA.TlA OPERANTE 5, Ne verò ad illud po;;set accedere, colloca\'il D.~us ET COOPEIIAi'\TE. i. Post h:rc considerandnm est ulrùm homo anle anle paradiSUIll cheruhin, et flall1l11ènm gladilllll atqllc }leccatnm eguerit gralia operanle et cooperante? Ad versatilem , ad cl15todiendam viam ligni vite. Qnoll (Jllod breviter dicimus , quia non cooperante t:lIltùm , juxta litleram pott'SL boc modo 3ccipi, qnia per minised etiam operante gralià indigebal : non qnidem se- sleriulll angelorulJl ignea custodia ihi cOn5litllla fniL,lloc enim per crelestes pOleslates in paradiso visibili t'actmll ('llIldùrn omnem operandi modum operantis grati:e, operalllr ellim liberando et pr:rpar:lIldo vollllltatern esse credelldurn eSI, ul per angelicum minisleriulll ibi hominis ad bOllum. Egebal ilaque homo eà, 1I0n Ul esset qua'dam ignea custodia: nOli tamen t'rllslrà, sell liberarel volllnlaLem suam, qu:e peccati serva non 'luia aJiquid significai de p~radiso spiritu'lli. Cherubill fuerat; sed ut pr:rpararet ad voJelldum effieaciter enim interpretatllr plelliludo sciellti:r : ha~c E'st cha!Jonum, quod per se non pot"t:rat. Non ellim poterat, rilas, qllia plenil1ldo legis est di/cc/io (Hom. 13). Gl:tdillS autem lIalllllleus pmn:e tempOI'a!es sunt, qu:c bonum mereri sine gralia, ut AuguSl. in Ench., c. 106, in tomo 3, evÌllenter tradii, lIlam, inqnit, im- versaliles sunt, quia tempora vullluilia SUlll. lila ergo ad cuslodiam liglli vil:c ideò posita sunt allt~ paradimortalitatem in quà pllteral non mori nalura humalla, })er(lidit per !iberulII arbilrium. Hanc vcrò in qlla nOli Sllm, quia ad vitam non reùilUr nisi per dlerubill, seilicet, plelliludinelll scienlia:!, id est, charilalelll ; et potrrat mori acceptllra est pcr graliam, qllam fueral, si non peccàsset, acceptura per rnerilum, quamvis pergladllllll versalilem, id est, luler~ntialll passionum SilJe gralià nec tunc ullulIl meritum esse potuisset , temporalillm. An homo an/e pecca/um cOlllederit de /igno vitm. qnia etsi peccalum in solo crat arbitrio cunslitutum, 6. POlesl aulelll qU:l)l'i IIlriun de lignr. vita! anle I10n tamen justili:e babend:r vel retinelll\;e sufiieiebat liberum arbitrium , nisi divinum pr:l)beretur adjulo- peecalum cometlerit homo. De hoc AlIgustinus, in riulll. Ecce his verbis satis ostcnditur quòd ante pec- lib. 2 de Baplis. parvul. (14), sic ail : Rectè prof'clò intellignlltur primi homines ante maligllalll diauoli calurn homo indigebal grati a operante et cooperante. Non enim habebat (Ino pedem movere posset sine persuasionelll abslinuisse à cibo veti:o, atque usi grati:e opcralliis et cooperantis auxilio ; habuil tamen fllisse concessis. IIis vel'bis ostcuditllr quòd dc ligno vit:e ante pecc3tlllll sumpsel'Ìllt. qllibus pr:eceplnlll flUO poterat slare. Quòd homo ante lapsllm virtu/es habuerit. eral ul de omni ligllo paradisi cometlel'ellt, nisi de li2. Pr:cterea qu:eri solet ntrùm homo anle lapsum gno scicnli:e bOlli el mali, virlnlem habueril? Quibusdam videtur quòd nOli ha- Quare non stlnt {acti immo~/ales, 3i comede1'lmt de tiglio Vllm, buerit, id ila probare conalltibus. Justiliam, inquiunt, 7. Quare ergo perpeluà so!idilate. et beala illllllorIlon habuil, quia pr:eceptum Dei cOlìtcmp;;it; ncc prudentiam, qllla sibi non providit ; nec temperanliam, talitate vestiLi nun suni, IIL nulla infirlllitale \'t'I xlate quia alien,a appetii t ; nec fortitudinem, quia pravè in delel'ÌlIs mutarenlnr? Hallc ellilll \'irtlllcill naluraliter illud lignum habllisse dicitlll'. Seù fOl'l.è hoc non suggestioni cessi l. Quibus respondenles, dicimus eUIl1 quidem non tunc habuisse has virtules quando pec- conrerebat, nisi sa'pè de ilio sumerelur. Potllit ergo cavit, lied anle, et tunc amisisse. Quod lIIulti& sanc- fieri ut de ilio sumel'et semol , et non s:cpiÌls, qui per torum testimoniis comprobatur. Ait enim Auguslinus aliquam 1Il0ralll in paradiso fuisse illlelligillll', cùm in qnàdam homilià : Adam, perdità charilatc, malus Scriptura dica! eUIII ibi soporatlllll fllisse, q nanllo inventus est. Item : Pl'Ìnceps vitiorllm dùm vici t COSla de latere ejus 3ssumpta est, el inde fornlata muAdam de limo terr:e ad imaginem Dei facLum , pudi- lier, et allimalia ante cum ducla, quibus lIomina citià armatum, temperanlia compositum, eharitale imposuit. ~plendidUln, primos parelltes illis doni& ae tantis bonis DlSTINCTIO XXX. expoli:wil, pariterque perell1il. ne hoc eodem Ambros. QUÒD PER ADAIII PECCATHI ET PIEXA TRA:'ISIlT 1:'1 ad Sabinum ait, 10m. :>, epist. 41 : Qnaudo Adam POSTEROS, solus crat, 1I0n est pr:evaricalus, quia ejus mens Deo io In sllpel'ioribus insilluatum /'sl , licèl ex parle adh:rrelJ3t. Super paal. quoqne dicit quòd bomo ante (non enim perfeclè sufficilllus expollerc), qualitcr pripeccatum bealissimus, auram carpebat a theream. Sed mus homo deliquerit, et qualll pro peccato pmnalQ quoll1odò sine virtule beatissimus erat? August. quo- subierit; quibus adjicientllllll est peccatnlll simul ae que, !ib. :I 1, in line C. 42, super Genes., dicit Adam prellam per enm lransbse iII poslero;;, sicut Apo.-loante peceatllm spirituali mente pr:edilulll fuisse. NOli lus ostendil inqnieils, Hom. ;) : Sicu/ per WllllllllOllliest ergo dubilandllm bominem anle peccalum virtuti- 1lem peccallllll iII ItUIlC lIlulldum illlravil, ila i/l OIllIlCS ,hus fulsisse, sed illis per peccatum expoliaLUm fuisse. homilles mo,.s per/rallsiit. De ejectione hominis de paradiso. U /rùm il/ud pecca/um (\Ieri t origilla/e, vel aC/lla/e. '3. In i11ills quoque peccati prenam ejecllls est de 2. lIìc primò "idendulll ost quoti fuit iIlull pèccaparadiso in istum miseriarum locurn, sicut in Genes., tum, originale, sciliceL, ali adnalè; et si ue ol'ioinali c. 3, legilur: Nunc ergo ne fOl'tè mil/al manum SUI/III, illtelligalur, cOlIseqllenLer ljllid sil originale pe('e~tlllll, et sumat de ligno vilm, et comedat, et vivaI ili mlemulII, et qU:lre dicatllr originale; el quullluJò pèl'lransicrit emisit eum Deus de paradiso vo/upta/is lIlis verbis inve! perll'3nseat in OUllles, diligellter iIlvesli"allù~1I1 sinuari vidctllr quòd lIunquàm morerelul', si postea esI. QllilJUsdam placllit de pccealu aCluali AJ:e illtlù de ilio li~llo snmpsisset. accipere, asserenlibus hoc AposlOlulll sClIsisse cùm Quomodò intelligendum siI illud : N e sumal de tiglio infel'iùs ait : SiCllt IleI' illoqedicllliam IlJlius Itominis peevitm, et comedal, et vivaI ili mlel'1lulll. catores cOlislituti sunt mulli, i/a, ele. Evidenter ill4. Sed quia per pecca/um jam mortuulII corpus 1Ia- quiullt, etiam ipso nomine cxprilllit Apostolus p;ccabehat, illa ,'erba ex tali intellectu accipi pOSSUIlt: Deus modo irati loquens, Ile homine superbo ail : Vi(14) Aliàs dicilur de pcccatOl'lI111 ~lerÌlis et Remistiete ne l'ol'tè miuat lIlanum SlJam, elc" id est: Ca siune, COL tra Pc!::tgiall'J5, c. 21. «,onfil,t'nlllr :u'hitrillm, ut dicamus nos sempcr indigerc nei nuxilio; el lam illos errare qui CUlO Mallich:l'o dicullt bomillem peccalUrn vilare non posse, quàm iIIos qui cum Joviniano asserulIL hOIllÌlH'm non posse )leCcare. Uterque loHit arbiLrii IiherlalclIl. Nos vcrò dicimus homillclII semper et peccarc et non peccare })osse ul semper nos liberi cOllfileamur esse arbitrii. Il:rc e~l fides quam iII calholicà Ecclesià didicimus, et quam semper lelluimns.

SENTENTIARUi\l LIBRI QUATUOR. - LlB. lI, DIST. XXX. i2! cOllceptum e1icit David, {(lIia in omnibns lrahitnr iuitum, quod per unllln homillem illlr:l\'it in mundum, scilicet inobeùientiam. lnobedielllia vel'ò peccallllll quilas cx Adam, Cl vincnlum mortis. Nemo enÌlIl naso citur, nisi Irahcns prenalll, et ITIC1'ilum pcen;c.Meritum actuale esi. autem pcen:e, peccalurn est. {}mnis ergo qui nascitur Quomodò in/rasse in mundum dicunt. 5. Hoc anlem dicunt inlràsse in mundurn, non tra- per carnis concuriscentiam, peccatum trahit. Peccaduclionc origims, seli sinlÌliludine pr:cvaricalionis; tum italJlle origillale culpa est. qU:lm olllnes conclIomncsql1c in ilio uno peccasse liicllnl , quia omnibus piscentialiler cOllcepti lrahuut. UlHle in ecc1es. Do~ilIe unus peceandi exemplum eXlilil. Boc rnalè sen- 1T13libus scriptum est: FirmisSÌlllè tenc, et nullatell1l5 sp.runl quidam h:me!iei • qui ,lieli. sunI Pelagialli; de dubitcs, omnem homincm qui per cOllcubitum viri el mulieris concipitur, cum originali peccato nasci, imquibus Aug., in libro de Baplismo p3rvlllorum, commemorai dicens : Sciendum est, inquit, h:eretictlS pietati sllbditUIfl. JI10rtifJne suhjectl\lTI, el ob hoc naquosdam qui nominali sUIII Pelagiaui, dixisse pec· turà ir;c nasci filiulO; à quà nullus libcratllr, lIisi per caltlfi prim:e lrans~ressionis iII alios homines lIon fidem Illediatoris Dei et hOlTlinum. Ilis cl aliis auctoripro\l:lgalinne, seti imitalione lransisse. Unde eliam tali bus evidenler ostenditlll' peCc.'1lllll1 ol'igillale cui palll !Il parvnli!l nolllnl credere per baplisll1um sol vi oriesse, et in omnibus concupiseentialiter gellitis trahi ginale peccatum. quoti in nascelltilHIS nullurn esse à parelltiblls. Quid sit qllod dicitur pecca/um originale, sci/icct omninòeontendunl. Sed eis dici lUI', quia si Apostolus {ollle. peccati, id est, conWllisCenlia. peccatum imitationis, non propagalionis, inlelligi vo7. Nllllc superest videre quid sit ipsum originale luisset, ejus principem non Adam, sed diabolum dicerei, dè quo in libro Sap. 2 dicitur ; Invidia diaboli peccatulfl ; quod CÙIll non sii aetuale, non est aetus 11101'8 ill/ravit in ol'belll terl'arum. Et quia 11011 vull insi\'e motus 3niIll:-e vel corporis. Si enim actus est telligi hllc esse faelurn propagalione, sed imitatiolle, anilll:e "cl corporis, actuale utiquc peccatllm est; sed conlinuò snbjnnxit. Scriptnra : IlIIi/(lIItllr autem eUIII, actuale non CSI, non est ergo aetus vel mlltllS. Q\IId qui SUIiI ex parte ipsius. Imitanlur ql1idem Adam, ((uot- ergo originale peccatum dicitur?'Fomes peccali, sciquot per illobedicnliam lransgrediulltur mandatum licci concupisceutia vel concupiscibililas, qU:ll dicitur Dei. Sed aliuJ esi quod cxelllpium est voluntate pec- Icx membrol'um, sive languor nalur:-e , sive Iyralllllls c3ntibus, aliud quod origo est cum peccato nascenlibus. qui est in lIlembris nostris, sive (ex carnis; imdu Non est igilur accipiendum peccatum Ad;c transissc August., in lib. de Daptismo parvulorum, tom o 7 : in omnes imit..'ltionis tantùm exemplo ,sed propaga- Est in nobis concupiscentia, qu;c non est permiuellda regnare. Sunt et ejus desideria, qUa! sunt actualc!> liollis et origillis vitio. cOltcllpisccnti:e, qu:e snnl arllIa diaboli, qu:e venillnt Hìc aperil iIlud eS3e pecclllrtm originale, quod ex languore natur;c. Lallguor aulem iste, tyrallnus transil in pasteros. i. Et est iIlud peccatum originale, ut apcrlè August. eSI, qui movet mala desideria. Si ergo vis esse viclOr testatur, quod per Adam transivit iII Olllnes, pel' cjus tyranni, atlJue illermem inimiculll illvenirc, non obcdia~ concupisccllti:e mal;c. lIis verbis satis ostendilur earnem vitiatalll concupiscentialiter generatos. Quid sit originale pecca tu n: hìc ìnqlliri/!!I·. flllllitem peccati esse cOllcupiseentiam. 5. Quod diligenter ìnvesligantlum est, qlliJ sito [le QlIòd nomi/le concuviscen/il1J intelligatur (omes peccati, hoc cIIi m sancti doctores sub obscuritale locuti sunt, et qUI1J dicitur fOllIcS peccati. allJlte scholastici doctores varia senserunt. Quidam 8. Nomine autcm concllpiscenLi:e IIon actum conenilll putant originale {lcccatllm esse reatum pccn;c cupiscendi, seti vilium primum significavil, cùm eam pro peccato primi hominis, id est, debilUm, ve! ob- dixit lcgem caruis. Undc idem in traclalu de Verbis noxietatem, (IUa obnoxii et addicti sumus pcen;c tem- Apostoli: Semper pugna esi in corpore 1II0rtis hujus, porali el :etel'n:e pro primi homiuis actuali peccat.) , quia ipsa concupisccntia cum qua nali sllmus, fìlliri quia pro ilio, ut aiunt, omnihus dehelnr pcena :l:tcrna, non potest qllamdiù vivimus; quotidiè mi"ui pulesl. nisi per graliam libcl'clltur. JuxLa horum scntclltialll finiri non pOlest. Qu;e autem est concupiscenlia cum IIportcl dici ol'Ìginale peCl'allllll IlCC culpam esse, nec quà nati sumus? Vitium utiqlle est quod parvulum prenam. Culpam nOli esse ipsi raleiltur; pcella qu0ftue - hahilclll cOllcupiscere facit, adllilum eLÌaIll cOllcllpisecundùm eos essc lIe:l potest : quia si debitulll pcell:e seenlem reddil. Sicut enim iII oculo c:t~ci, in nOCle vitillm c;:ccilalis cst, scd non apparci, lIee discernitur origillal.~ peccatum cst, CÙIIl dehilum pcen:e IIon sit pcena, ncc originai c peceatllIU cst pcella • quod etiam inter videnlcm eL c:ceum, nisi luce venienlc; sie in I(uidam eorum adlllillunt, dicenles in 8Cl'iplUra ori- (luero vi:illlll esse non apparet, tlonec :ctalis proveginale peccalum s:-epè lIominari realUm; et realUm ctioris :empus occul'I'at. §. Ex his dalllr inlelligi qui,l ibi intelligulll, ul dicturn esi, obnoxictall)m pren:e; sit origi"ale peccatum, scilicct, vitium concupisccn. et ea ratione asscrunt pcccatum originale dici esse in tial, qll"d in omnes cOllcupiscenlialiter natos per Atlam parvulis, qnia panuli pro ilio primo peccato rei sunt inLravit. eosque vitiavit. Unde Aug., tomo 7, in lill. }Jcen:c, sicllt l'ro peccalo iniqui parcillis aliquando de BaptislIlo [Jarvlllol'Um, I. i, C. I) et iO: Adalll cXIIlant filii secundùm justitialll l'uri. pl'a' ter imilationis exemplum, OCCllllà etiam labe QlIòd origillale pecca/um ,it cllipa , auc/ori/atibus pl'oba/, carllalis cOllcllpiscenti;c sua! tabineavil in se omnes dc 6. Sed qllòd orillinale pcccatnlll culv:! sit, plUfiblls sua stirpe velltllros. Undc ApO:;lolus rcchì ait : JIl sanctorllnt trstimoniis edocelllr. Supcr Exod ., c. t5, quo OllllLes peccawl'un/. §. CirclIlUspcClè et sine alllhiubi diciltir: Pl'imayellitum asili i mu/abis ove, Gregol'ius gllila:e dicil hoc Apostolus. Sive eli iIII intelligatur, j'l aiL ; Oallles in pcccatis nali SIlOlUS, et ex camis dequo IlOlI!i/le, sive ili quo peccato, S3UlIIlI cst. In Adalll Icctatitlllc c(tncelJti, CUIP:1I1l origiualem nohiscum lraxi- ellirn Ollllles peccavel'lInt, III in matcl'ià, non solìull IllUS, unde et volllntale lIostrà pccc:llis illlplic:llIllIl'. ejlls exemplo, Ul dicullt l'elagialli. Olllncs enim illi Eccc cllipam originalcm dixiL nos trahere, IIIllle con- \lllllS homo Cuerat, id est, in eo matcrialiter crant. stal origillale p"ccallllll cllipaill esse. Augllsl. quoque, Mallifestulll est itaque om"es iII Adalll peccasse, quasi in liliru dc Nalurà et Gratià, C:1p . 4, iII tomo 7, de hoc in m;lss:ì. Ipsf! cnim per peccatlllll COI'I'Uptus, IllIllS eodelll sic ail : UlIIlles (ut ait APOSIOlus, HOIII. 1)) Ilel'- genllit Ollllle;; nali sunI suh peccato. Ex eo Igilllr sicllt caverun/, uli4ue vel in seipsis, vel in Adam, 'luia sine ellneti constituti SUilt peccatol'es, ita et iII iUo unII pecc:1to nOli sunt, vel quod origillaliler contraxernnl, peccalo tluod illtra\'it in 1Il1lndllrn, reclè omnes di"cI CJllod malis mori bus addideruili. Pcceatulll elii;)1 cunttlr peccàsse; qui:! sicui ab ilio uno hornine, sic primi hominis, non solùm ipsum, sed Olllne necavit ah eodem lIDO peccato imlllllnes esse nOli pOSSUllt, genlls humanum ,qllja C;( eo damnaliollem simu( et uisi ah cjus rea tu pel' Christi baplislllum absolvantur. Cllipam susccpimus. Idem super psal. 50, ad illum Alia ergI) SUIII propl'ia pcccal:!, in q"ibus tanlùm pee· VCl'il\m ; t'cce iII iniquitallbus cOllcep/us sII/n: Qllod dc cant quorum peccata slInL; aliud hlle ,,"um III quo corpo re 1II0l'tUO seminalul' , cllm vinculo peccati ori- olllnes peccaveruIII, id est, ex tlUO Ollilles peccatoginalis nascitlll' el mOl'tis. Ideò igitllr se in ini'luitalibu, res conslilllti SUllt.

PETR) LmlDARDI

Quid

,i'originale, peccatum in quo peeCG:JerulI', aci/icet, quod ex inobedientià processi'. Olllllel

9. Hoc est originale peccatum, quo peccatores 03scuntur omnes concupisCènlialiter geniti; quod ex Adam, sive ex ejus illobedientià emanavit, et in po~teros demigl'avit. Ullde Apostolus conselluenter per inobedienliam ullius hominis multos dicit constitutns esse peccatol"es, qme est aClUale peccatum. Cilla alltcm dixerit per IIIlUm hominem peccatum intràsse io mundum, et in eo umlles peccàsse. de originali di· ctum esse uporte! accivi. ~x quo seI/su diclum eal : Per inobtdientiGIR Il,,i,,, multi 6UIII cOllslitu,; peccatoru. t O. QuoJ er~o ait : Ptr inobedienlialll ani.. mulli com/iluti $Unl pecca/ores, eo sensu dictum esse intelI igl'ndum l'st, quia ex inobedientià Ada!, scilicet ex peccato actuali Ada!, processit originale peecatml1 (1110 olllnes pecc:ltores lIascuntur; ut et in iIlo esset , ~t in omnes trallsircl. Quòd peccatum origillale de .4dam (lIil, el iII nobil f,t. H. Unde Allg.(15) Juliano h3!retico IlUllUIll peccatum in parvulis esse conleutreuli respomlens, apel'lè :Isserit peccalum OI·i~inale ex voluntale Ada! pl·ocessissc, ac per ejus inolledientiaffi in muudulIl intràsse. Qu:r.rit enilll Julianus per quid peccalum invenilUr in Ilar\'l1I<), ila inquiens : NOli pec(·at iSl~ qui nascilllr, IIon peccal iIIe qui gCfluil, nOli pecca l ille qui condioli!. Per quas i~llur rilllas inler lot IlI":esidia innuccnlire, peccalum Iingis ingressum? Et re"polldel sancu ,l:lgill3 : Per UllUnt IWllIillelll peccalulII illlrUl'it i/l 111111/dum, per U71ius inobedienliulII, ait Aposlolus. QuiJ (Iua!rit amplius, quid qu:el'it apel"lius? Idem illquiL Ju· liallus : Si per hominem peccalulII illlra\'it in IIIUIIdum, pcccalmn vel ex ,'olllnlale est, ,'cl ex n3turà eSI. Si ex volunlale cst, mala volullla~ est qUa! pecC.ltUIII l'acit; si aulem ex nalUl'a est, 1II11la cst natura. Cui rcspondeo : Ex voluntale peccallllll est. Qlla.·dL fMtè utrìlm originale peccatullI ex volunlale sito ll.espondeo pror:;us et originale peccatullI ex \'HL.lIlalc esse, quia hoc ex voluulale prillli hominis selllillalulII e~t, ul in ilIo essel, et in olllnes lralbireL. Ubjeclio quorullIdam COlI Ira id quod sU{JrlI diclum est, ontnes iII Adalll {uisse Iiomines. 12. Ad hoc aulem quod diximus, in Adam fuisse omlles homilles , quiùam "CrLOI'IIIl1 seclalofCS sic oLjiciunt, dicellles : NOli ollmis caro <Ju:.e ab Adam traducta esl, in eo simul exislere Jlllluit, (Iilia mullò llIajorisquantitalis est, (Iuàm ClIerit corpnsAd.a!. In quo lIec tot etiam atomi CuerulII, quot al! eo houlInes desccn.Jerllul. QU(lcirca vcrlllll Ilon essI:: assel'Ullt subslanlialll ulliuSéUjUSqU() in prilllo fllisse pal't:lI~e. llespo71sio, ubi aperiwr quali/er (UflUIII iII .Iii/alli Secli/I· dùm ratiollelll semilla/em, cl lJllOlIlOdò ex eu dCIJ;CIId1:T1II11, sci/icel, lege propagulionili. :15. Quibus resl'ullderi P"lc:;1 quòtl malel'ialilCI' alqlle causaliler, non formaliler, dicilur ruisse iII )Jrilllo IlOmiuc OIlllle quod in humauis curpol'ilJUs nalUraliter est, dcscendilque à primo pareate lege proragatiollis, cl in se auctuID el muWplicalU~ est, ,nul!:ì exleriori sllbsLanlià in id transeullle. eL IpSlll1i III luturo resurget. FumenLulll quidcOI habcl il ~iLis, sed lIon convertulllllr dbi in humanam Sllhslallllam, qu ~c scilicet per propagalionem dl!scelldit ah .>.1\a!~1: Trall~ misit enim Adam 1Il0dicum quid de subst:mlla SU:l IO corpora filiorum, quando eo, procre:wiL, id est, ah'll1id mudicum de massil subslanlia: ejus diYisulll c,t, t't inde (ormatullI corpus lilii, sui!!,'!c mU!liplicali\ln~ sine rei extl'illscc::e adjeciione, allcltlm CSl; el dc it:o ila augmentalo aliquid inde separ:!Lur, IIndc LJI'lIl!lnwr poslerorum curpora : et ila \.Ii"(lljrcllilul' pl'ucl'catlollis ordo lege pl'lIl)agaliollis, uSflue ad liilCUl h~I mani generis. llallue diltgentcr ae perspicuè inlelliçentibus patel omllcs secumillm corpora. in AJ:un 1uisse per seminalcm ralionClll, cl ex eo dcscc/l-

(t5)lnlib.2 ad ValerlllDI, <le 6CClIlià, C!lp. 28, in tom. 7

~i.lPliis

el COllcupi-

disse prop.1gationis legc. el raliolle probatllr, lliliil e.tlrinse.;:um cnn. t'erti in hl/l/lanam ,ubslUllliam qUIB ab Adam ut. U. Quòd verò nihil eltrinsecum in hum:mi corporis naluram transeat, YerÌl:ls in Evangelio significaI dicens, Mauh. 55 : UlRne quod illirai in O" iII ve./llrem lIadit, et in aeCeSSlllR emiuitllr. Qllod eliam ralione osten.1i pOlest hoc modo: Pller qui statim post orllllll moritur, in illà staturà resurget qU:lln babilurus eral si viverel uSIJue ad :ctatelll lrigillta annorum, nullu vilio cnrporis iml'edilus. Unde ergo iIla subSlalltia qu:e adeò parv:l fuit morlua, iII resurreclionc lam magna erit, nisi sui in se mul~iplicalione? Unde apparet quòd eliam si viveret, 1I0n aliunde, sed in se :mgmelltaretur ilIa substantia. Sicut costa de quà Cacta est mnlier, et sicut panes evangelici. Non infìci:unllr lamen anin cibi et humores incarnem et s.allguillelll transeailt; sed'flon iII veritate humall:e lIalur;c, qn;c à prhnis descendit parenlibus, qu:e sola in resurrflclione eril; reliCJua verò caro in quam cibi tl'allSeunt, lallCJuilm sUllerflua in resurrectiolle deponetur , qUa! tamen eiboruIll aliarulIHlue rcrum Comenlis coalescil. DISTINCTIO XXXI. Al/clOrilate

QU01II'DO PECCATIIII OmGINALE 1 PATRIBUS TRA~SEAT !!'( FILlOS; 1:'1 SECUSDUlI ASllIAlI, AN SECUNDUlI C.U\NEM.

:I. Nune sUller,' st invesligare qllaliter pe.!ealnm ?II patri!.Jus Iraducatnr iII /ilios, sciliceI, 3U Sf'cI"òtlÌlm 501:1111 3uilll;llll, an secullllilln carnem, sil'e scculldiuu utrumque. Putaverulil f)uidam sccundùm :1UimamlraLi peccatum originale, non solùm secundùm carnelll. IllIia non sfllùm ca 1'11 C111 • seJ et a"inlam ex lraduce esse arbilrati sunt. Sicul enim in generatione prolis de carne palcrnà suhS!allli~lilcr Irahilur caro, ila eliam dc gigllentis anilllà anima gcniti essenLialiler dednci ab his exislimafJatur. IJeòrlue sicill dc corrllptà cal'ue caro corrupta sClIlinalUr, ila etialll tle allilllà peccalrice :mima pcccalrix, cOrI'uptionc originali ill~ fecla, ah illis Il'ahi dicillll'. l'rredictam o]Jilliouem dl/mll([I, el qllòcl per carnem ITlldllcatllr ]Jerca!!l1/1 dici/, cl QllOil1uclò os/i!/ldil. 2. Hoc anll'm lirlcs (;:ìtholica l'espuil, et l:mqnàm ,'cl'il:l!i ::dI'CrSlIlli dl:n::Gt; qll ~'C non aililJlas, sl'd carnem sola!H, siellt superi!ls d: ~ i : :llIs, ex tr'1tlilctl ('sse aJllIiliit. l'ìon Cl'ii" si~c lll1 dillil aai ll :al!l, s<!J SèCl llldillll c:\rnelH sol:l in, p~ c,-· ..\lu:a Qi'igilì!"tle l:'fdJ:llll' à pal'Chl~ bus. E;,I cuim pecc,llum 01':;;: 11:'[':, ul S!lpra di\illlll", COUC!ll,i ~; cènlia,

noa

Ipli ' !CiH i\(:LIl:i,

scd diilllll ; ullfle

AUf(. : Ipsa ellncllj.liscelltia e~t lex IllClllbrorll1ll l'e! cal'lIis, !Ili:\: est lIlul'ilidus tluid,un all'ectus, vel langllur q<ii comUlOI"!!t illiciluill desidcl'illlll, iLi esI, C,1rl]alelll concupiscentialll, (IU:\! Iex peccali dicilllr. Qua! dicillir In:lnel'C in carne, 11011 quia iII 3l1illl:l fil, seLlquia per COl'l'uptiollem c::tl'l!Ìs in all;m:l lìl. CUUSUnI corri/plionis cal'llis os/mdil, ex qzlà ;1l animà pCCCflllI1II ti t . 5. Caro enim propter pecc31llm corrilpta fuil in Adam, adcò IIt cìlln ante peccal uHI viI' l'l lillllier sillt! illcentilo liLiùinis et eOllClIpiscCllli:c ferl'ore possel:t e',JII"enire, CSSelp'lIè lbnrus illlm:lcu!alt:s, ja:n l'''SI pcCC:!tUIll lIon valel fieri c;lrn ~ljs copula abs'luc lihidino;;a concupiscentià, qua'! selllpcr ,'itilllll esI el eli:.Im culpa !lisi excuselur per Lon:1 conjecgii. In eOi:tlll'iSCl'lllià ergo et libidine concipiwr CJro rorm:'II,b itl corpu'i proli,. Ullde cnro ipsa qlla! cOllcipitllr, in \'itiosà COIj(;ujliSCenlià polluitnr et cor!'lllll: ,ilul'; ex <:lIjll~ Conl:1tlll anima, cùm iul'llndillll' , lIIaclllam lrahit fJllà )IullllilUr el fil rel, id est, ,'itiulII cOllcupiscenti;)!, quol! 1·,,1 originale peccalnm. !.!uòd propler cOl'ruptionclIl carnis qure es! ctll/sa perca:i, dici/ur peCCft/1II11 esse iII carne. 4. ldcòque ips\!nl peccalllm dicilur manere in ellrne. Caro er~c) lill.l' iII l'ÙIlCII[lisccntiil liIJidinis ~ 1: :uin .• lUl', IICC eu!palll baLet , IICC ::clut:l ('.ulpa~, sed cau"alll. iII co ergo '1UQd seminalu!', r.orruplio eSI; in eo aUlclU

__ __

...

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LlR. Il, DlST. XXXII. qllod nascitur, concupiscenti:n vitinn1 est. Unlle Ambrosills, 10m. 4, commento in C. 7 Epist. ad ROIll., sic ait: Qllomodò habilat peccatum in carne, dlm non sit subSl:mlia, sed privalio boni? Ecce primi hominis eorpu~ corruplu:n est per pecC:llum, ipsal)lle corrllplio per l'onditionem olTensionis manet in corpore, rohllr tenens di\'in:p. senlenli:n dal:e in Adam, clljus consorlio anima maClIlalllr peccato. Pcr id ergo qllòd lacti causa ma nel, inhabilare dicitllr pecc!ltulll in carne; h,,'(' r~t lex carnis. Idem: Non habitat peccatllm in animà, sc,1 in carne, .quia peccati callsa ex carne cst, Iloa ex animà, quia caro est ex origine carni, pe~cali, et pcr Iraducem omnis cal'O fit cansa peccali, anima vcrò non traducitur, et ideò in se c:wsam peccati non habel, Allg. quoque ex CJrne peccalUllI animam coatl'abere in sermone quodam ùe Vcrhis ApOSlOIi ostellllit, dicells, tomo iO : Vitiulll cnllCtlpjSC(~ "tia~ C'it quoli anima non ex se, sed ex carne eontraxil.. Natura qllippe hpm:llla non opcre ·Dd ('nm ,·ilio primilìls est iliSliluta, sed ,'oluntatis :trhilriu priol'ulIl II01IIilllllll Yenienti "itio est saucial:l, ila Il! non si! in came bonum, sed vitium flUO inficitur anim:l. De causa origillalis pcrcrtli, qua: c~1 in carne, utrùm sit ClIlpa, Il?! premI. 5. Hie qll:nl'i soìei utrùm causa peccati originalis qUa! dicla est esse in carne, cnlp:l sit, yel pama, sivc aliqllid aliud. Culpa esse 110n pote;;t, qllia culpa nOli est in irralion:lli. Si euim culpa esseI in came :lllle infllsionem anima!, actllalis esse!, vel originalis. Sed aClualis ibi non est; Ilee originalis culpa e~I, quia ips:l causa est ori~inali5 peccati, Si alltèm fCllna est, qn:e est ilIa ? Passil.JilitlS, vel mOl'lalitas, ve alia corruplio ; hos cllim defeclus carni incsse cOlistat. llìc a/leri/u/' quid siI (redi/as Il'acla cx libidine coellllliullI , qure vi/iullI vel COI7UP/;0 dici polesl. 6, Ad quod dici potest qllòd ffilllliplcx dcfectll~ carnis, et pr.ccipuè pollutio qUa!t1am, quam ex fervore coilOs parenlulll cl concupiscelllià libidinosa coatl'ahit caro dilm coneipitllr, causa est ol'iginalis peecali ; qUa! rectè vitilllll, si\'e corrupLio carnis appcllari potesI. Qu:e freditas mnjor ,·idelur cs'e in Càl'lIe ennclIpiscel.lialilcr tradllclà, flUàlll in cà unde tr:lducitur. El qlJòd vilium vel corruplio siI in carne anlc COIIjnnClioncm anim~, cff,'ClU prohalm', cùrn anima infUlILlilllr, qUa! ex eOITuptione carnis maçulaull'; SiClll in vase dignoscilur vilinm esse, eùm vinum infusum acescit. 1l/duClU similium os/endil 110n absurdè dici filios Irahe/'e prccllcum à parelllibus, eti'lIll IIml/elis. 7. Ne :lulem mirelllllr l'I intelleClll lurl.Jemm' audien:es peccalum origillale liIios Il'aJucere à parc/ll.ibus, jam per haplismum ah iIlo f.eccato lliu/ldalis, diversarllm sirnililudillUUl indllcliollc id posse /ieri insÌl;uat Alig. in Iih. de 8aplismo panulorum, illqlli"ns : Qllomodò pr:cplltilllll per circulUcisiollem allferlllr, Illallel tamen iII eo quem genucrunl cil'culllcisi; f}uomodò eli'l'll palpa (lu:e opere hllJl1ano tantà dilige/llià sep:lratur, lllaneL lamen iII t'rlletll qui de Jlurgato nascitur tdlico; ita peccatlllll ljllOtl iII parentillUS per baplismull1 lllunùaLur Ifl:lnrt in cis fl':OS genuerunt. Ex hoc enim gignunt., qllod adhuc '·Clllstum trahunl ; non t'X hoc, quòù lex iII noyilate Pl'llllllwit eos inler filios Dei. Non enim generali t pare::les liIios secundùm iIIam gcnel':llioncllI qlla delluò /Iati SUllt, ~ed pOliìls seculldìllll illalll quà C31'1laliter et ipsi pl'Ìmùm sunt gcnerali. Ql1al'e dicatllr origillale hie dicitur CUlli cpilogo. 8, Jam oslcnsull1 est quid siL originale p,~ccalllm , et qualiler à parenlihus in filios, et p~r C31'1lem in animam lransrat. Ex quilms etiam innotescit qllaro dieatllr originale peccatum : idcò scilicct, {ìuia ex vitiosà lege ol'igillis Ilostr:c, ili qllà umcipimur, seiliccl, urnis libidillosà cOllcupisccntià, lr3ducitnr, \lt sllpm dicturn est. Non ellim quia ex t:lI'IlC tra~':l ab Adam c,.nceI'F SUlllllS, ideò (lcccatu:ll tl':lxhms ; (luia et Cltristi curpus ex eàdem came furmalunI est, qlla~ ab f.dam d~scclldit i 5cd cjus CCllC~I't\J5 -:,st telc~lr~tus

non legc peccati, id est, concupisccntià l':lrnis, ancle . et caro ejus peccatrix non fuit, imò operatione Spiri, to.s sancti. Nostcr verò conceplUs non lit sine Iibidin<" et ideò non est sioe peccato. QlIod evidclltcr AII~,. oSlendit in lib, de Fide ad Petrllm, cap, 2, io mcdu) secundi, tomo :), dicens : Quia dùm sibi invicem vÌl" mulierque miseentur, sine Iibhline non est parenlum concubitlls, ob hoc filiorlllD ex eorllm carne nascentium non polest sin e peccalo esse cOllceptus; ubi peccatum in parvlllos non transmiltit propagatio, sed libido; nce fccundit.1s IlUman:c nalura: facit homines cum pcccato nasci, sed freditas Iibidinis quam homines Itabenl ex iIIillsjllstissimà eondemnatione peccati. Ideò beatus .David, propter originale peccallltn. quo nalnralitcr obstricti sunL Iilii iral dicit, ps. 50: In iniquitalibllS cOllcep/us sum, et i/I peccatis concepiI me malc/' lIIer1. El( hoc i1aflue al'paret ex It'ge conceptionis. h'atluci originale peccatmn, qllia ni,i cnrlceptio sie IiCl'et in carne, anima ex earuis con.ilUlctitme concupiscmlti:e ,·itium non [rahel'et. . Ubjeclio qUOTWlIdIlIll llitentiulII probare peccal"lII 110/1. 'l'aduci C.X lege coilùs. 9. Seti ad hoc 0I'PQnitur hoc mlldo: In ipso cooeeptu ubi dicitur trallsmiLli pecca tu m , propagalur caro, n()c;t~mcn infunditur 3nim!l sceundùm pbysiceD; sell j:ulI cfligiatis COI'lloribus, quod eLiam Uoyses. ilt Exod, e. '.al, apertè signilicat, uhi ait de IlCrellllsllrl mnlieris pra'gllanlis : Si quis, inl]uit, percu ..er;' "../ierem prll!gnlllltem ct abOTlIllll (cceril, si adlluc informe (uerit plIcrpel'iu/II,l/Iulclabitur pewllià; li autelll (0,."..lum {ucrit, redda' allimam pro animd. FormaLum verò inlcJ{igitllr, proprià anima animatum; et infurme, quod Ilollllùm habclanim:lIn .ln ipso ergo coneeptu eùrn caro r.ropag:\llIr, Ilondùm inrunditlll' anima. Quomodòerg3 Ibi pecealllm transmitlilur, eìUII peccat.um non possit esse ubi anima IlOIl est 1 Ad quOti dici PO{cst, quia in ilio concepili dicitnr peecatum lransJlliui, non quia l,cccatlllO originale illi sit, sctl quia caro· ibi COli trahit id cx quo peceatlltn fit in :lnimà cùm infunditUl·. Et utrumque voealur coneeplns , seilicel l'ùm eL caro pmpagalllr rormamlille corporis l\Umani recipll, eC cùm anima infunditul', quod aliqllando eLiam dicilur nativitas, Un dc dicilllr: Quod nallllll eal in c4. Propriò autem Il:ithitas dicit.ur in III CC lll editio. DlSTI~GTlO

XXXII.

QU01IODO ORlla~ALE l'ECC,\TUlI DUIITT.\TUR I~ BlPTIS.O • . cun ET l'os'r HT ILL,\ CO~CUPISCENTI'\ QUAi: »telTUI\. OHIla:>LI,LE l'ECC.\TlJll.

f. Qlloniam supra dietum cst originale peccatum csse "itinlll concnpiscenti:e, assignatnml)ue quomodò à p!lrrl:lihIlS u'"batlll' et originale àicatnr, superest in,·cstigal'e fluomodò in baptismo dimiuatur, cùm eliam post haptisllllllll remaneat euncu(,iseentia qll:C alite f!leral. Uude videtUl' "el pcccatum originale Il,,n esse cOllcupiscelltiam , vel non remiui in baptismo. l\lanet quippe, ut ait Aug., ili Iill, de Nnptiis et COIICUpisccnttà, t, C. 25, 10m. 7, in cOl'pore mortis hujus car:la:is concupiscentia, cujus vitiosis dcsideriis nun ohctlil'C pr:ecipim1lr; fJu:e lamcn cllncuJliscentia quolidiè minllitur in pl'olit ~icnlil.Jlls et cOlltinentibus. Sell licèt remane:ll cOllcuJliscentia post baptismum, nOli t:lmen dominalllr et regllat sicllt ante; imò per gr:lliam baptismi miligalur et minuilllr, ul post domina l'i non valeal, nisi flllis reddat yil'es hosti eundo posC (·o"'~lIpiseelltias. Nec post haplislllulll remaneL ad reatnm, qllia flon imputatllr in peceatuUl; sed tantùllI pO~lIa peccati est; ante bal'tisllIum verò, poma est ct cQII!pa d b d' d' , , 'l' , .. l lui,(l 0/1gma e vecca/11111 uo IIS mo /s 1//IIIlItur, SCI 1cet, ex!el/ualione sui, et sollltione reatUs. 2. Duplici ergo ratione pcccatum 9riginale dicilllr dilllitti in baptislllO, Ilui:! per gr!lliam baptismi vitiullI l'oncllpisccnti:u dchililatm' alquc cxtclIlIallll'; ila III jallllloll l't'gliel, IlIsi W:iSCIlSllI'CÙÙ:li:lllf ei yil'es; CJ"i:! cl l'catlls il'slus sol\·itur. Ulltlc AUf;" in lib. dl' Dallli· smo parvulorum : Gratià pCI' b;~pli5iUum ili ai>Ìlur, l:t

.. ..

_---

f'E'ml Lmllt\JWi 72~ homo CMlcifig:llur, cl corpus peccati destruatur; concupiscenti!! semillis concipiatnr, non lamen OlajonOli ila IIt iII ipsà vivente carne concupiscentia resl'l'm freditatem Lrahit quàm caro unde seminatur ha~ buit. QU;òDwis eliam si fredioratque immundior sit caro persa el illnata rc~entè absumatur c~ non sit, ~cd ne prolis, el ideò magis corrup!<l quàm caro parelltis, 1I0n obsit mortuo, qllre merat natO. Nam SI post iJaptlsmum lamell illde, ul aiunt, fit prreJuJicium veritati ; quia ,'ixerit, in carne hahct cOllcupisccntiam cum IJllà pnnec all;;urdull\ esse dicllnt, si carnis lIaLura magis in J(UCI, eamquc adjuvante neo superet, si tamen non in vaC11nm gratbm cjus snscepit. Non itaque hoc prreJloslCriol';iJlls corrupta tl'3hatllr, neque ex :psà magi,; statur in baptismo, lIisi fortè miraculo illeflabili Crea- corruptil 3l1ima ampliils illliciatur. loris ul Icx pcccati qu:"C est in membris prorsÌls Ex qua auetor.! siI iIla concuoiscentia, De:. ".ci/icel t'el (Ilio. eXling11~tnr et 11011 sit, sed IIt quidfJllid mali aiJ homine 4. Pr:\'lerea qureri solel ulrùm conellpiscentia qll:c factum, diclllm, cogitatllmque est, IOtum alJoleatur, :w vclut f"CLUlll non ('uCl'it I!aiJeatur; ips:l vcrÌ> COII- post lJaplismum rernanet, et tantùm prellalilas est. cllpiscelltia, soluto re:lluS vinculo, quo pcr illam dia- alite ha(llismum verò prena eral et culpa, ex Deo auctllre sit, vel ex alio. Ad quod IJrcvitcr l'espondenles, bolus animam rClinebat, et à suo Creatore sep:waiJat, maneat in cert3mille. § Ecce his apertè ostendit ea dicimlls quia in qllalltum prella est, Deum habet au· ratiollc dimilti in baplislllo, non qui a non mancaI post ctol'em; in quantum verò culpa est, dialJolum sive homillcm habet auctorem. haplislllum, st:d qui a rc;~tus in l,aptisB1o a!)O~el!I.r. § Ikillde idem,lpse o~len~it eO.!llodo ell~llI dlt!llt~l m QHà juslitià allillleE lIIundeE ex creallolle i/lud peccaI/wl illlpllIetur, eùm nOli possit vi/are. haplismo, (111la bapllsml gl'alla concllpiscelilla lpsa mil,igatur el minllitUl', iII eodclll libro ila dicens; Lcx 5. Solet etiam qllreri fluà jllstiLià teneatllr il!o peccarllis, qualll ApOSLolus appellat peccatullI, cùrn ait, cato anima illllocelis ~ Deo creaLa, cùm nOli "iL ili po110m. ti: NOli r(~Jllel pecca/ullI.ill ves/ro mortali corpore; leslale suil i1hlt.l vitare. Non cuim pèr lilJcrum arbi1I0n sic mallct in mellliJris corum qui ex aquà et Spitrium illud commillilur, {fllia non priùsesta!lillla {fualll ritu sancLo l'cnali SIIllI, l:lnlJllillll 111111 siI cjus facla rc- illi peccato est obnoxia. § Ad hoc qllitlam dicullt ideò mi,sio, IIlJi omnillù piena fit remissio l'cccaLorlllll ; allimam l'(',am esse iIlius pecc;lLi, licèL lIlunlla il OCll scd mancl in velllstale cal'nis tanquàm sUJlcr:lIum et sit creata, lJuia cùm infullùilur corpori, conùcleclatlll' pel'emptum, nisi illiciLO co."sensu Il,uod:lJllmodò revi- carni, ex quu peccatum COlli rahit. QlIod si esset, jalll non originalc, sell actuale dict'fctllr, POliùs crgo iJcò visc:ll, et in regfllllll proprlUm dOlluliaLlOnemqllc revocetur. mc apcrlè insilluaLur in lJaplislilO concupirectè putcSL dici imputari anima: illlld peccaLuul, quoll sc(~nli:lm deiJililal'i, ex (IUO ct dicilUr dimitti, non ex corl'uptionc corporis ine\'ilabililCI' Irahit, lJ"i:I, ut solùm ideò quia rcalus ibi solvitur. Quem rClllissionis ail Aug" 10111.5, in Iib. de CiviLale Dei, I. 14, c. 3, lIlodllm aliis clialll pluriblls teslimoniis Scripluru cd 0- non fuit cOl'ruptio corporis qUa! aggravat animalll, cet. Ait cnilll Aug, conlra Julianum: Lex qn:c in causa pl'Ìmi peccati, sed pama; lIee caro corruJltibilis mcmiJris est, vitiulII caruis cst, IJllod ex prellà peccati anirnalll peccatrice m feci t , sed pecc:ltrix anima caret ex Iraduce mOl'lis pl'ovenit. Sed lex iSla q ure est in nem corrllptibilem fecit. JUcmbris, remissa ~Sl regencl'aliolle spirituali, el maUIrÌlIII illud pecca/ulII siI voltmlarilllll, vel neccssariulll , IIcl in carne morlali. ltelllissa CSL, quia reatus solulus 6. lIlud cliam non imlllerÌlÒ qll~eri pOlest, IItrùm est sacramento 0110 renascuntur fideles; mallet autelll, peccatulll originale debeat dici volllutariullI, ,el IICquia operalur desideria, COnlt'a qlla"~ dimicant ctiam cessarium. Et nccessarium poLest uici, quia "itari fdeles. Idem in sermone quodam de Concupiscentià non potest. Unde el Propheta dicit : De necessilalib/Cs carnis : Per gl'atiam iJaplismatis el lavacl'um regenc- me;s erue me. Et volunlariulllnou incollgruè :1ppellarationis solutus est el ipse concu[JiscenLire realus, cum lUI', quia e~ voluntale primi hominis pr .. ces,;il, 111 'IliO er:\s natlls; et quitlquid ante consensisLi mahc Allg., in i lib., c. i5 RetractatiouullI, OStCll\1i1, di· concupiscentia:, si ve cogitatione, sive !ocutionc, sire cells : Istud quod in parvu!is diciLur ori;::inale pl~cca :Ictil,ne. Idem, in lib. de· Nuptiis et COflcllpiscentià : llÌiIl, cllln aduuc 1I0n Illantllr libero <ll'i)ill'io "(li 1111 l;) tis, 1I0n absUl'dè ,"ocalur volllnLariulll, quia ex pl'illlà ConcupiscenLia earuis, licèt in regcneraLis jalll lIon dcputetur in peccatulll, qu:r.cullllJUC tamclI pl'oles lIa- homillis malà voluntate contl'actulII, l'actulll CSI quoscitlll', obligata est origiuali peccato. lLelll : DimiUitur danllnodò h:.crediLarium. concupiscelllia earllis ili bal'lisllIo; nOli UIUtlll sit, seu Quare Deus allilllalll eorpori jllllgit, ,dms ealll illci~ maculari, et ideò dUI11/lari, ul nOli imputetlli' ili peccatunl. Hoc est enilll 11011 halIel'e pcccalllm, 11011 cssc l'cum peccati. Quolllodò crgo i. Si \'el'ò qU:l!l'itllr cur Deus qui fecit anim:11l1 alia peccata prxlerculIt actu. et remancill l'ealu, IIt irs:un sine maculà, ct scit eam ex corp'll'is conjulIhomicidiulll cl simiìia, cl ila è convel'SO tiel'i potesl IIt etio ne maculam peccati contrahel'e, el aliquando 311te concupiscentia pra:lercat l'caLU, et remaneal actu, Ex b:lptismullI sejungi ab ipso corpor'e et sic damnari, pra:dictis evidcnlel' monstmLul' quolllodò peccalulll C3111 corpori jllngit; responJemus ex altitudine jndiciol'um Dei id prol'enire, et lIec injustè id il ))eo lieri. .. riginale iII baplismo relllittalUl·. De '{tedi/a/e quali! caro ex libidirlc coitus cOIl/rallit, IIlrùm Ipse cnim 1I0n incongruè human:1l couJiliollis 1lI0dum, quelli à principio iustìtuil, Iicèl pCCl'ala homiuulll iniII balHisnlO diluutul'. 3. Solet aulcllI hìc qu;eri uLrillu et ipsa caro in ba- tCl'ccssel'inl, sine immulatione cOlilinuè scna!, corplismo ab iIIà fredi!atc purgclllr qU<lm in conceptionc pora ue Inalcrià à principio sinc viLio farla lin~ells, ex concupiscclllià 1.1Jidinosù COIlLI'3Xit. QuibusJam \i- anima,que dc Ilihilo cream, eill'llmque cOlljlluctione oetlll' ql1òtl sicllt anima il l'l'a tu V.ul'ilicalur, ila et caro horninelll perliciens. GlI\) ergo I1tl':l~lIe hominis natura il Beo sine vilio siI illstiluta. liceI il se peCCaI') ;\1.1 iii;'! polllllione plll'gatur : IIt SH:uL dllObus completur myslel'iulll iJaptisllli , scilicel, :l«uà et Slliritu, ita sit viliata , nnn ideò iOlllllltahilis Dcns human~"C COIIibi duo purgcnlUl', anima, scilicel, à l'Calli, et caro ab ditionis prilllarialll legem lI111t:lrC debuit , si\'e àU hoiIIà COlllagione; 'Iuotl illcm pl'obai)ile e~l. Alii verò mìnulll m\llli!,liralioll ~ (Iesisterl:. plllaul lanLùm animam iLi 1IlUlIdari, caruem \el'ò lIon Ali anima siI talis allle baplismul/l qualis il Deo crea/ur. 8. Hìc à qllihusdam 1J1I:l'ri Sulel 1llrÙIII allima EiL :111 illà fre;litalC pUlgari. Si vcrò remallct illa fretlilas llsqlle ad procrealio:,em filiorum, (1IIa: fit cOllcupiscen- talis alite: baplismulllqualis à Del' CrC3llll'? I~uod lIOIl lià ca1'l\is, videllll' natura carllis Illa:;is ae lll:lr,:S cor- e~'se p1'Ob31'C conanlur hoc motlo; :Illima in cOl'pOl'e rumpi; et magis COl'rupLa videtUI' caro Jlrolis qlliull Cl'calUr, in ClljllS cOlljnllcLioue peccalo 1113Clllatlll'. l)<lrcntis. quia carne polllllioncm quam ltahuit à con· Qnàm citò ergo c;;t. peccalullI haiJcl; lIec pl'iùs fuit, ccptn relinenLe, tl'ahilllr poli uta, et in cOllcupiscelltià quàlll peccaLullI habuiL; non est crgl) Lali,;, Itllalis à Dco C:-(3tur. Crcatllr ellim il Dc" illllocells, et sille CO!!(::lIililr, unlle et polluitnf; ct il:! ex dupl ici c:lusà ,'itio; ct lIunquàm talis e"l. Ad quoti dici paleSI, containillalllr. Unde ct major \"ideLIIl' pollutio (,3l'11is qllia 11011 omllillò lalis cot qualclII clIm Deu~ CcciI. b Jl ro Il: lIuàm fucdL ili parcllLe. Ad quoti illi diculIt Deus euilll lJonalll ealll /cciI, l'L oOllilatem ci ~ille CQr'1uia licl!t caro prolis ex C:ll'l1C fredà ScmiUeLlIf, et in

,,~tus

SF.NTEN'I'IARUM LtnRl QUATUOR. - LID. II, D1ST. XXXIII.

i29

rUII!ione indillit. Et dicitur ilh n:lturalis bOllilas, qualll in cl'l'a!iolH~ 11 conditore suscepit; 1(t13m bOllilatell) pro(lter p"ccallllll pellitùs non :l\ni5il., sed vitiatam h~IHlil; qu:ulI I)CIIS talllell sine vilio l'cci l. Si cnilll l'CS bOlla IIUII es.;!'t anima, 111 eà ll1allllll esse neljuiret, eÙIlI 11011 possit llIalUIll esse nisi i.n bOilO, IIt post dicetllr. Non ergo Oll1nillÒ lali~ est anima, qualis à l),!0 creala. Sicul qllis pollulas haUC:ls lIlallllS, nOli tale hahuit pOIllUIIl quale eg0 dcdi nlllndis lIIauiulIS. ":"0 ellilll dedi mUlltlulll. Ali allil/l/E ex crealione sint /Equa/es in dÙllis naturalibus. !l. IlIlid lJuoque non inclJngrllè qu:-cri solct, lltrl'un OIlIflCS :luilll.c ex crcalilllle a!lluales sinI, ali ali:a ~ at:is excellentìOl'es. Pluribus nllll irl'aliollauiliter vidctllr 'IlIòd ,~x iP';l crealiolle ali:!: aliis excd\:lllt in flaturalil!lI, dOllis, ut iII essenli:i al la alii, sit silutilior, et ad illlellìgl!lIlhllll IIH>lIlltranulllllqlle babilior, IItp()le aCil' liori ingellio et p~~rspieaeiol'i illtcllcctu pr.edita. Quod 11011 improbabilil!'r uieitlll', dilli iII allgelis ila fllisse cOII"let. El licét Il:>lllraliuus dOllis alia: pr:e aliis pollealll, lal1len alite haplisllllllll à eOrplll'C uisccllentts, parem I:renalll, et posi haplislIlmli st:,IÌlII :.c'1l1alem eorOll3111 SOl'lillllllll', qllia ingellii aClllllCIl vcl lardilas, ''l'OCmiUlil vel l'analll in futuro non eolloc3t.

DlSTI:\CTIO XXXIII. A:"<I

PECCA.T .~

OlI~IUM

PR.t:CEI)E!'ìTlUli PATRU~I PARVULI UT PECC ,\TU&I AD ../>.

ORIGIN.~L1TER TnAIJ,~)iT

i. Pi':-cdictis adjiciendum villetur, ali peccata pr:Eceuentillill patrlllil ad p:lrl'lIlns tl'anSelill!, sicili illud primi homillis deliclum in omnes c:ll'llalitel' genitos dixilllllS rcdUlldàsse. El si pecc:lla parelltulli Ir311seallt in pal'vu:os, ulrùm ollilliulII qui /'ucrunt ali Adam usque nd ipsos. an ali'lllorlllll et 11011 OllllliulIl. QI/id sI/per hoc AI/g. iII Ellchiridio elicere videlllr. ':l. Dc hoc AlIglISt, in Enchirillio, cap. 47, tomo 5, 3111higllè tlisscrit; videlUl' ellirn approuare peceata p:lrCIIIUIII pra!ccllentiulIl irnpulari parvl1lis, Don omlIium tamen Iflli fn,!ruili ab Adam, Ile illlpol'tauili ct nimiil s:'rcillil iII pmlla :l!terna gr.lv:.rentllr parvuli; scd t.;'lIltillll eOl'UIli parelilillll (lui cos à (illar!!! generaliolle pra~ccsscrllnl. Qllod cOlllirlll:\t illis verbis 'IniI.Jns in Exod ., e. 20 : [Jollliulis ait : l:;flO Sllill lJf US visiImls il/iqllital~s pll/rllill Ilsq:!e i" "'rlimll et qllllrlllnl gel/eratiol/elll: quasi l'ccc~la pal\'lItIlHl l'roxilllorum 1:llllÙIII pan ulis illlplllClltUl', et 11011 ;cib, IJllod est per lIlodcrationcm dirh:c Illis,~ralir;lli,:. Ibiil " c, 44. Eoruill pOI/iI documellta, qui diclInt lrulIsire iII parvuLas 1'llrellllllll d,'lietll. 5, Et quòII non illud SO!UIlI primi hominis deliclUIll p~rvillos 1('IIC:lt, sed l'li:lJll alia, illi quiilus ila vidct.ur ('1 eo C()Il!ir:n~llt, quòd l'lhm [.\:ll'l'uli, 11011 1I1,,,It'llllajorcs, dìculI!ur baplizari in relliissiollo:m pcce:\lorulll. Et Oavid dc lcgitimo malriulOlli" procreatus dici!, psal. 50 : 11/ iaiqui!atiblls CO!ICrptlls SIIIII, el iII peccatis concepit me maler IIII'U; nnll dici l in iniquil:lle vel pecCilo. Unde putallt nOli l!llllillll illuJll 111)(1111 pcccatul\) or gill:\le, seti et:am plur:llJlI:e in peccato Ad:c repcl'iri PUS,U'I[., et ali.1 pan'nlillli peccata p:lrl'lliis imJlulati. QI/ òd ;/1 itlu fl/iO primo /lecca lo p/uni reperilmtur. 4. tJIIOoJ \crò iII adllali pcccato Ada! plur:t notari valeallt peccala, AUgll;!., iII Enchiridio, rapo 45, insinuaI. PUSSUllt, ill,!uit, illtclligi plura peccata in 1111:'1 tr;\lIsgre,sione Ad:e, si iII sua quasi memura ,!ir·idatllr. N:lm ct supel'i;ia cst il:ìc, flui:! hOlllo iII sull putiùs esse (Iuàm llei potestate dilc\it; cl sacrilegilllll, quia Beo 11011 CI't'dillil; et homicillillJll, 'lui:! se iII 1Il0rl'!1Il pr:c{~ ipit.;IVil; et fornicatio spirilualis, quia illle;;I'ilas menti. hum:llla! serpenti Il il snasìoDe corl'upta eSl; et furtulII, IllIia dbu. prohillilUS usurpalus est; et 3\'arilia, quia plu. quàm 8uI'Iicere illi delluil aVI,cti\'il; el si quid aliud in hoc unti pcccalo invenil'i potesl. Deillde de parentum pl':ccedclIliulII peceatis, ul,.ùm parvulis imvutelllur, magis opill3nllo quàm asserendo discep13t, ita illquicns, illid,. C. 4tl : i'aren\IIID peccati,; parvulos olililpl'i, non solùm primorum hominu:n, scù cLialll

snorllm de qllihns ipsi nati sunt, non improhahilitcl' dicilllr. Illa Iluippe di\'illa scnlentia DCIII. 5: lIeddltrll pecca/II flGfrll1ll ir.1 filios, tcr~ct cos ante regcncrationem u?quc adc~, lIt ell:O~II:k.teg.llJlllo matrilllollio pror:realus dlc:lt, ps. ù~ : J ti 11/l1f"lllilib/ls cOl/ceplu" SIII/I, el iII peccall.l COI/Ct'IHI me mlller I/Ii'a. Non dixit in inilfui/lae ve! iII pecca/o, dlll.1 ct hoc l'e('!è dici possel, sed illiquill!~ te,ç et lleecl/tll dlccre mall',!.l, (flila ct in ilio uno <I Il 011 iii 01lll\e3 hOllllllCS pcrf.rallslit, atque talll Jrl~g!l\lln est IIt eo lIIularctur iII lIece-Sila!cm 1I101'Iis IUllnalia ~lalllr:1. J'cperillll!nr, sicut slipra tlisserui, plnra IH'Ce~ta cl ali:i parcllt Il 111 ; II'I:'C si 111)11 ita pOSSllfll ulIIlare Ilaluralil l'eatli ,~hli3:,nt lil ios, ni,i qralia Ilei suhvclliat (iII l':lIeh .: Cap. 4/). :'ed tI :l l'\!Cl'allS allormn pal'CII!U,III. quiilus ab IPSI). Ad:\i.n IIS(IUC 311 l'all'Cm slIlIm l'l'Il g-e;:cr:,tiOlli. blls SUIS g"IS'IUI-: .succedlt,. rhJlI. illlllicritò Ilisl·ept.ari p{)tes~ utr~II!' Ol~lnlllili 1.":11tS .a('t,~IIS, ct lIIullipl 'e:ll.is dellctls orlglllalthlls, qUI nascI luI' lI11p!icetlll' UI. 1:IIIIÒ I)('jl/s, IJU~lIlÒ posteriùs IJllisqllC lIascalllr. A~ l'mpterea I.)clIS III terllalll et qllarlalll gcneratione:1I dc pec .. ealis parclltllnl posteri~ COI'III11 cOIll,nilletur.ljl!ia iralll sl.lall!, 'l1l:"ltùlIl ad p.rogene!·alor~1tI .culpas, '1i01i ~x!en dlt tIIL<'J'Ins m?d~."allllJl~ Hll>eratlolllS su:e; ne illi '1uihus l'cgcneraliClJllS gl'alla flOIl rOlll'erllll', lIilllià sardn!! iII ipsà a!tcl'Ilà damllJliolic premel'cnlur, si co':erelltur ab ipsf) illilio gencris l!Umani onillium pl~ecedell tinm parentlllll SIlOl'UIII originalitcl' peccata cOlllralJcre, et pmnas pro cis dehitas pendere. An :1li!Jllid de rc l:llllà, Seriptlil'is s:lIlclis diligclIliùs pcrscrlllaiis ae Iraet:\tis, yale3t ve! I\UII vale:!l. rcperil'i, lelllcrè affil'~ mare 11011 :lIllIeO. Ecce perspiCnUtll lil lectori AII<TuslillUIII l'llpcriora dixisse nOli asserelldo sed divcr~o~ l'UIII Opillilllles rcl'ere!lUn. ' Ostellelit ,lu!lustiwlIIl sibi (ore cOlltrariUIIl, si id sentiret. . 5. AliolJllill sibi !psi cOBtradicere ~lslendcrelllr, qui 111 codclII Ilb .• c, !l.:J, 011111111111 Illlllssnilam dicit esse pmllam parvlllol'lIIll, qlli origillali t:llltÙIIl tellelttllr peccalo, bis veruis: Milissillla sanè prena eorum Cl'it, qui pr:ctèr pecc;\tulll quod 0l'igill31e cOlltra11'rullt nulIUIII illsupcr addid' ~ I'lInl; et iII r;ctel'is qui addidt:;'lIl1t tanlò lJuisque ibi loll!rabiliorern halJebil damnalioncm' Ilualllò lIIillorem II311uerit illi(llIitalcllI. Ecce hìc apcl'lè dici l parvllioruill I"CII3m olllaillill :lli:lfIlln p\l!lIal'UIll esse levissilll:1l11. 4.)lIlld si est. nOli t:rgn peccalis patrlllll pr:~cedelllinrn obligalltlll', /lisi Ad:.:. Si enilll pro pecCaliS pal'elltulll aClUalihlls :l!lernaliter 11IlIIirclIlllI' ct pJ'l! su~ ori:;illali, lIon jalll JII~IlÙ3. seti fOl'tè 11Ia;;is lIualll IpSOI'iJlII l'arclIll$ pUllIrclltur. Non er<T1I pro pecl::llis p:lJ'cnllllll aClllalibus, lIec etialll l'l'O "aclualilJus primi p:orelllis,. S'!.! pro origilla!i Ijllod il p:lrellliIJII.' (rallitnl', panilli t1alllll:I!Jlll:lllr; {Ho co 1IIIIIalii alialll .;!l'ni,s .1II:II.eriali~ \'cl eO:lso:i,,"ti;c v"nlli, j1LCn:l1ll sellsurl, IIISI 1]110:1 IleI VISI':lIe c:lI'e!Jllnl in P,'I·pCtIlIUIl. lJlI:) ergo, et nOli pllll'ihus peccalis, pal'\lIii ol..li "ali SUIlt. Unde dialll ca 'lnilons illa "pillio lIIulliri vidc~II·. scili~et.' II1IÒd Iwccal.J e~ ~lIi"uitate; iII par~lIlis :llillualìdo ~Ct'l.ptura esse sigil/heat, ulCIIS plul'.,h nllillero, ila detcl'lIl1nal Angust. III elldclII IIÌJ" c. 4i : Quia ili Scriplul'à per sillglllarclii nllll/el'lIlII plnl'alis 11111111:1'115 S:l'pè si3l1ilic~l'i solet, ul ~U!II. ':H : Ora ergo /Id LJ~U1If, ut ayfera! à Ilobis serpentt!/II, 11011 ait sC/'pclltes, I\IIOS patwbatll\' populus; et è ~oll\'ers" pcr pluralclII sigli ilicatur sillgul:lI'is IHlllIel'IlS, ut in Evallgelio, ~latt!J,:! : Alol'lui sU/II ellilll qui quccreballt IIllilualll pueri, )1011 :liL mortllUs est, dIlli loquel'etui' de IIcrodc. Et iII Exodll, c. 52: /<'ecenml deos af(reos, Cìllll 111111111 fecerint vilulllfll; de lJuo dixerllnl : 1sti 3Ulll dii lUi, lsrael. ILa el illll\l originale UIIUIil plurali numc\'o sigllilicatul', dIlli di:\i· mus parvlIlos in peceatorum l'cmiss:oncllI baptizari Cl in peccatis vel iniflllitllliblls cOllcipi. ' An actua/e pecclilUlII .1dre sit gravius C/E/er;3. 6. lIìc qUa!ri sole t utrùm pacl~atllill Ada! IraIlS<Tressionis ex 'IliO pl'ucessil originale, et in IluO pinI'; supcriils lIotata SUlll pece.tta, g~'avius fucrit e:t!tcris pe(;ealis. Qllibusdam ita esse vidclar, Iluia illlld po.:ccallllll Lot3111 hUlllanam 113turam mutavit : siellt Allgust. dicit in Enchiridio, c, 48 : lIluù UlIllIll peccaluUl iII luco d

PETRI LOMBARDI 731 evi,ll'llter ostl'ndit non ideò pII/uri filios lIuia pcl'ca hahilll tanl.:e relicitatis admissum, lam magnllm eSI, III. in uno homine origil\3liter et, ut ila dixerim, l'adi- venllli. pau'cs, seti qllia cis simiies qllodam h:ercdilacaliter lululO ~cllns humanulO damnaretur. Idem in l'io malo Dellm oderllnt. IIlud ergo quod in Exod. Dominlls dicil, sicull/icroll. tr~ lIit, nOli id SOllall]IIO,1 lib. d t~ Civitate Bci, l. 14, c. 12: 'fantò majori injusti· multi cxistimant; ncc est simile hllic proverbio: PIItià violatum est illud nJandatllm, (IUalllÒ faciliori poIres comederulIt IlVIWI acerballl, etc. l\Iud enim Exod, terat o!J;;crv:lnti:ì custodiri. Nondùm enim ipsi vollln~ Hieron., super illud Ezech., el Augusl., slIpr.r psal. : tati cllpiditas resistcb:lt, quod de prellà Lransgl'essioll is [)eus, laudelll meam Ile /acueris, de tiliis pcccata patrlllll postea secutum est. Bis aliisque Iltuntur au cLorilaliimilantibus accipiemlilm censcnt; supcr quos dicilur bns, qui iIlud peccatllm c:cteris aliorulO hOlllillll1ll Deus l'cddere peccata patrum, qllia pUllil cos eo qllòd pcccalis gravius esse dicllnl. Qllod eLiarn ralionc osÌlllitantur peccala patrum, non quia patrcs peccaverllllt. telldere laborant hoc modo: Magis nocniL illllii peccal\IIn qllàlll alifJlllld aliorum, quia totum humanlllll gc1\011 ila'llie corrigi t D~u s iII pl"ophetà quod alite dixeral nlls viliavit ac morli utiqll e subdidil, quod nullo alio iII lege, scd (juolllodò illtclligenJlIln si I aperi\. Undc et peccato faclum est. Majol'em ergo etrcclum mali habuit illos qui pravè ililelligebant ar,guit, 'lui dicebJUl : Patre3 comederunt, elc. iIllid peccatulll, quàrn aliquod aliud. lIesponsio contra i/los, Ilbi alia peccata ostellduntur iIlo luare dixerit ili lertial/l et quar/alll generationem, et majora. qllare patrcs tall/!ÌIII cOlllmemorat'Ì/. 7 . Ad qnod clici pOlCSI 'luia, licèl illnd peccaH. VcrùmlamclI si de ill1ilatoribus malorum illUtl tum hum all:lm natllram mnt:lYerit in necessilatem moro accipit.ur, qllare terli~m cl !]1I:lrlam gencrali/)lIem t:lIItis, cl in totum gCllUS hnmanum re!\tum diffndcl'it, lùm conUIIClllOravit, CLLIIl in !]lI:ìlibel generalionc rci non est lamen pllt:llllium gl'::Ivills fuisse l'CCCalo in ICllcallLur qui pccc;lla palt'um imil;mlur? Et <{lIal'c paSpiriLllm sanctulll, quoti nefJile I!ìc, neqlll' iII l'lIlllro, lres comIllCmOI\IY il, cùm cl illi OfllllCS Illali sinI, !]ui ut Veritas ait, Matth. c. 12, dimillitur. \,!Ilòd verò 10- !juorumlilJcl lllalOrll1ll peccata imilanlllr? Sed i.kò lam hUlllanam Il:\llIralll corrnpil, 1I0n ideò es t qllia palrcs specialiler nOllliuavit, quia maxilllè p~tres lilii gravius lucril clillelis :Iliis peccatis; scd quia :i b lioimitari soleut, qU05 pr:eci puè diliguill. El !erli.wl et mille commissum est, Ilualldo in uno homillc lola huquarl~1II gClIcrationem ideò COlllmcllloravit, <jllia somalia lIatura consistehat, cl ideò 10La in eo corrupLa \tonL P:II"" II!(:S lI\ ~ crdìlln 1:lllldiÌl vi 1"'';"') • " .. "CC Hlios est; majorelllf(lIc eflcet'lI11 mali illllllit 1)'l:1I1LIIIII ad terlios eL quatto, hahea nl; qlli p:Oll"lllll il:i'lllil:11 ;'S viIIIl1lliplices defecLus Ilui ex eo maua\'crUII1, .cU 11011 d, ! I:l:!~, !'(J:"I OIII ililpielalis l!:crc,lcs pcr iIlÙ:~li,," e lll quantùm ad pooll:un :1'ICrn3m, 1111:\111 graliol'cm nOI\ efiil-i!illlllr. Setllllllilm hllllC lI10dlllll redè i!!klligitll l" 1l1cruit, f(uàm plurcs postea mCl'lIcl'Ulll per alia IWC- ad lill .. raill qllo,l iu Exodo didlur. cata; irnò alios gra\'iorem promeruissc credi III llS iralll, (juolllodò il/ud E:rodi il/te/liyi debeat seculldùm lIIyquàm Adam merlleril. steriwil. Ali is/ud peccatùm sit prilllis dimisswlI pal'cntiblls. 12. Quoti eliam mysLicè illH!igendnm esse O:;tCIl8. Si verò qll:Clitur an iIllid pecCalu/li f1Jer it dilllis- dillll· ex co qllòd paralJula ùkilnr. Si ei:im p"ralJnla &Ullt primis parellliblls, dicilllllS eos Iler pO'lIitcntiam eSl. IIt ait !licr., aliud verbi, sonat, ~Iillù SèllSIl C(lnvenialll cOlisecutos. (jlld\l Aug., iII liu. de l.Iaplismo linel. L' lIdc ali«lIi iLa ec!is5C nI !il : pall·cm illnolJi" essc varvlIlorulII ·ail : Sicut illì prÌlui parenlcs POSLl':\ jllsLè di clI ut k\"e:1I jJunctlllll senslliIlIl, sciliCeL primum mllvivendo credullllII· per DOil,iui sa llguillem ab e\ trcmo IUlla sllf;g ~ ~l io lli$ '"cl c-O;.;iH\tiolds; ti!iuln yerù , ~ i cogilibcrati supplicio, Ilon tamell iII illà Vilà HlcrlleJ"lIlll tati " cou:cpcrit, pe~c:Il\lf!l, in quo lIoLatul" CIlIISt'II:iI:S ad paraclisltm revocari; , ic ct caro pecen ti, clialll l'Cct deleclalio mulicris; ncpotcm, si qllod c(lgitaveri;; lIIissis pecc:l lis, si homo iII c:ì jusiè vixcrit, 111)11 C,JII- :lllfile C('lItc pcris, 0l'ere celll::lèYl'ris, wl cOlllpier\! tinuò IIlcreLur eam IllOrteill n'.Hl pcrpeti, quam tra:dt de ere\'cri . . ; in IJIIO lI otatnr cOII,e nsus "iri, sive palt'ade prop:\gine pccc~ ti. t:o l'cd.:::ti; prollcplllCIlI aUlelll, si nOli SIIElill f(,c2ri" (juòd Ileccata par'lIlUlII visi/an/llr in p/ios, et quòd nOli sed iII c') gloricris: CL h:l'c c-t qll~rt:1 geael"alio, n<lll 1l1wt adversa quce VCIlS dicil iII E,t:odo ct in Ezechiele. qllialre:; pr;\,c.csseril,t, sc.j <]il :l l"la dicitllr, qai~ q ll~;rlO 9. El licèt pcccalis parl!lllum, llÌi·j Ad~"C, parvuli loco il rl'ill1o mOilr, qui eSI qll:tsi palel·, elllllller:lllll·. non obligentur, nOli f'st la III eli diffitcndtli il peccata D:': II, 1'1";.'0 Ill"illlOS et scctlml", slilllllios ':f\gil!ltill ll!llll, parentulll in filios rednllJare, sicllt Domilllls, in E~o (1"0, (;r:\,cj propathcis "oralll, smc quiiJlls lIullllS hodo, c. 20, ad l\IoyscII ait : f.'go SUllI pel!~ {ortis, ze/omi:iH IIl c,sc pctes t, lIon pu;,i et ;t:!crnalilcr; sell si Cfl les, v;silalls illiqlli/ates pa/rltlll ;n filios IlSlIIlP ili terl;alll gita:a quis facete uccre"crit, el 'Iu:e leci! corrigcfe Cl qllar/alll gellcratiullelll, his qui oderlll/I me. I li~ ""rbis 1I(1ltll ~ ril, iJlr:-c SUllt lIl urtalia pccc::ta, ctterlia et quarta c:cller:llio. apcrtè ins:nuatur qnòd Dcns ,relldit pcceMa patrulIl sUl'er lìlios terlios et 'I"~rll)s. lli,ic alllcm ,idClur :0 .1p,.,. quitl l)/"Q!Jlllllr qilòd primllS motllS non plCllialur vcrsari qllod Dominus ait iII Ezcehieie, e. Hl : QI/id w/emuliter. est qllùd illte,. vas purI/bo/alli verlilis iII proverbiulII istud 13. ",<I prr)l)!lll tlll.m VCI"Ò, III ailllieron., lJu~~1 pri:clicen/es : Pfltres comedenlllt t/ ralll acerbwl', et delltes mlls pll' S Il ~ cogIL:lllU!l1S 1I0!1 plwlaLUr :t!lcmàulel' a {ilioTl/1/! ob~tup.eSCUl1t? rifa ego, dicit Dominus, ~i erit DI'O, ililld dè GCIli.!S ., c. \l. alfcr èlldllm est: Cham cnim VQbis ultra para bo/a hcec in prot'crbiull! iII l BracI. Ecce pceca vil, irl'iuells Il IIJ i:alelll p~lris; el ~elllclllbm noa amI/es U11illlce III.-ce SllIlt, 1lt UI;imrl pll/ris , ila alli;'IIO filii ipsc. srd lilins ejas Chall:l!lIl acc\'pi l. .1ll/h/ic/lIS Cllflmea est; el anima qllm peccaverit , ipsa lIIorietur. Fiiills llUU/1 ~ervus erit {ratl"ltl/l WUI"/;lIl. Un .,! ('llil!1 jllotiti;! 1/011 portubit iniqui/a/cm pil/ris, el putCl" 11011 por/II bit iniC;il. \IL paler peCC:lYel'i l , et lilius pUllilns ~it? ~e(1 iII quitlltcm filii. Justitia justi s/lper eUIlI erit, et impie/as mysterio illuu l'-tctum CSl. impii edl super cllm. Bis vI~rhis vidctllr Dells corrigerc DISTl:';CTlO XXXIV. per l'rophetam qllod malè dix eril in legc. Si cllilll QU.E DE l'ECC.\TO A:'\IlI.\D'l"EI\TE:-tD.\ 51:'\T. Jleccal~ parenlullI rcddit iII Ler:iam et !]1I:lrtam r;e lleio PlJst pr<l!Jicla , dc' p,'eGli,' actu:di t1il :gemi ind:lJationem, injuslilia videtllr Od esse, ut alius peecet gillc fllI~l'dam c('lI-idl'l"alllla SIII.t : ~cilicL'l. qu:'C flll.'r it ct alills pU ll i~tur. QlwlIIodil cllim justum c,t Jlium origu ct C:llisa pr·imi pccelti; ulrùlII res 1>' ,11 " , 11l re, pecl:a rH, el alilllTl peccala luere1 /IIala; pllSl<'a, iII qu:ì rc sit pcCC:; lUlII, et qu Ol modi, lh/alllilw/io pl"relllissarulll aucto/'latlllll conveni:'l/Iiam fial; et dc dill',!rCllliù iPS" :'illll ::.!CC;llill"!:Ill . oS/elidens. Qua! luit origo et cw.sa pcù.i/i p;·i:lIa. iO. Sell, I1t ait Bieron., tomo 5, cxplan:tlionc ~(I 2. Ca>!s •• et a ridO [n'inla \!Ccc::l".i re:; 1:" :l:a CX1.l,l, 8 e:lpul Ezechiclis : Ne lex et prophei:t!, id c~t, ~xOlI. quia ante primllill jleccatuili Il!)!l crc, t aJ::ì l: LI m:d i ct Ezcch!cl, ilflò ipse Del!s 'j111 et I!lC et. iloi 101"\11 Il' CSI, unde 01'il"';ll,r. Ui.llI cllim ar;bill~1l1 et Ca.r;;:1l1l hab::!!, iII senlelltià di.crepare videalllUl", aLtClld:,IIIUS iincllI ilaut ex UOIlO, aut ex m::lo h~buil. Scii ma!ullI anle n'!:l lius ~\lclorilatis Exorl. Dicto cl!im : liec/do illiquitates crat; cx bOllV crdo orluill C~L. hiàs C;;[;11 iii ,!Ili;/.: J patrum iII fitio$~ :lddit : llis qui odcrullt me; 'per quod

753

n, DIST. xxxv. cilur homo mallls, nisi bonum malllm. UUlle Ali;::!!,!., in codem op. subdit : Qnid est malus homo, nisi Il:;;''1 Ila tura ? quia homo natura est. Po\'rò si h01ll1l ali1l i"'" bo fili m est, quia natllr:! est, qllid aliudest malns bOI .. ,., nisi malum bonnm 1 T~m('n ('imI duo ista di;;cerlliIllIlS, invenimus nce ideò malum, quia hOll1o est; I!l'C ideù hOllllm, lIuia illitlUIlS est; sed ltollum quia hOlllo, ma111m quia iniquus. Omnis ilaflue naturll, eliamsi viliosa S.il, in qU:lutum natura est, bOlla est; iII quantulll vitwsa esi, mala l'st. . Quòd l'cgula dialecticol'um de contrariis (allil iII Ili. ,cilicel bono et malo. ' 6. fdcòque iII Iiis COIIII'ariis qll~-c rnala ct bona vocan~ur, .illa di~lecli~orum rcgnla defirit, qllà diculIt, nullI l'CI dno SlffiUI luesse cont\'aria. Nulllls cnilll polllS aut cibllS simili du1cis est. et amarns. NullulII simul corpus ubi albulII, ibi et nigrlllll ; et hoc in multis ac pcnè iu OlllllibllS r<,peritllr cùntl'ariis, III in Ullà re simili esse non possillt. (;(Irn aulem bOlla et mala nllllus ambigat esse cOlltraria, non solùrn simili esse POSSll il t, , ed mala olllninò sine boni, et nisi iII hOllis esse 11011 possunt. Et h~:cc tluo contl'aria ita simul sUllI, IIt si b01l1l1ll 11011 esset in !fUll esset mallllll, pl'Ors(ls Il.cc malutn esse potuisset: qui:\ 11011 IIIod,) IIbi conslsterct, sed lIlide ol'iretur eOl'l'lIplio nOIl hallcrcl, nisi esset (1"od CtJlTUIllpCrNllr, I}uoniam nihil esI alilld corruptio quàm bOlli ex!el'millatio. Ex bonis ('r;ro mala orta SUIII, et nisi iII bOllis UOIl sunt: ncc fuil pl'orsils ullde oritur' ulla mali natura, nisi ex allgeli et hominis natllrà bonà, unde primitùs orla est voluulas mala. (Illid. c. 15.) EpilogulII (aeit ad alia tralllilul'us. 7 .. Ex his apel'ilur qnod pl'imò et seclllldò slIpra invesllgandllm diximlls, scilir.et, qll~c flledt oril.(o mali, et in (IUa re sito Ex bona ellim l'C Ol'tllm, et in ~rc bOllà consistere pr::cmissis tcstillloniis eOIl1(\rOhal.lII'. Scienlire ilIi qllà dicll1111 esI bOllum esse malllnl, oppollitur de proplletià qure ait : V re his qui diclInl tonum malum! (Ibid. c. t 2.) 8. Ati hoc aulem qllod dictum est, malum esse qnud bonum est, quidam sic opponunt : Si h01l1l1ll Illalnm e.ssc lIieillllls , illcidimus in illam sClltcntiam pro[lheIlcam, hai:"C. 5, IIbi legitl!r: r re his qui dicunl bOIlUIii malzllll, etmallUII bOIU/III! IgiLl!l' si hane malediclioncm "itare VOllHlIlIS, nllllalcllùs dicel'c debenlu~ bOIlUIII esse m;òl:II11. el è eOllve\'so. Iloc autem Augllst., in codem lib. determinaI, dicens ; Id (I"od tliClulll est iII proplll'ti:i, illlelligendulIl est de ipsis rohu;; f(uihlls hOlllilics mali SUllt, nOli de homilliblls. Unde qui adullerillm didt hOllllm, iII eum cadit illa prophelie:\ delestatio; et in CUlli qui dici lmaluill llOlilillCIli bOli li III, vel bOllum esse ifliqllUIli . Qll i (~II:1Il diciL h()llIinCIII, iII f(uanllll:1 homo eSI, malum l:!;Se, ct hOll il;i tl~ 1I1 esse iniqllit:1lem, OpliS Bei culpat, (IUnd e,l 1101110, et vitilllH homillis bUlla l, quod est in ;quilas. (l<:1Il'h., c. Hi et 1U.) DiSTlNCTlO XXx. V. QUlD SIT PECC.\TUU. (COIlITa Fau,;!., tom o 6, lib. 22, c. 27.) L l'OSl h:r.c videlldllill Cbt I]uitl sit. pcecalilill. Pc cc~t\lm cst. ut ail 'August., Ollllie dicllllIl, vcl f.lctlllll, "cl cOllcupitum, (IUOU lit conlra legclI1 Dci. h!e'rl iII lih. tic duabns Anilll3blls : l'eccalulII cst \ olullt:ls retillolldi vcl con3cIJuentii lj\Jod'u:;titia \'etal. III utr:ìque assigllatione, de acluali (leccato agilil\' et HlOl't:lli, non velliali. Ex pl'illlà desc.riptiolle OSIClHlillll' l'cccatllm esse voLlllt:\s mala, sivo IOCUlio et opcra lio praya, id est., acLIlS lIIalliS tam inlcl'iul' qlllll11 cXlt~ l'iur; l'X al· tcrù vcrio, tantÌlm ostendillll' esse :-Ictus interio!'. ,. IlIUllias ellim, ut in sUllel'io\'iblis diclUIII o., t , Ii:OUlS anillli est, :Ictus ergo illterio\' csl. AllIbrlls . q:lOqilC , tom. 4, in lib. d<l Paradiso, e. 8, :lit : Qllid eSi I)\'Ccaturn, nisi legis divina~ pra!yarieatio et ccelc,ti:::òl ili' o1.ledielilia pr:eceplOfulII'? El'gll iII pl':l!Y!I\'irallic !ll'("calum cst, sed in lllandantc culpa nOli est. i'ìun (:;;;;1 eonsisterel rec(atutll, si intcnlictio Ilon fuis;;c l. 1':,:,1

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - LHl.

ortum est peccai 11m, ct pOStC3 in homine. El quid erat angelus, nisi hona 113tll\':I Dei? Non ex Dco orlum est malum qllod fuil iII angelo; nOli ex :llio quàm ex angelo; ex bono ergo ortuin est. Unde Augusl., in ReIponsionihlls contra Juli:tnum hrereticum, qui dixerat : Si ex naturà peccatum est, lune mala est natura, ait : Ou:cso UI, si potesl, respolldcat. Mallifestum est ex voluntate malà, tanquàm ex arhore ma'tI, fieri omnia opera mala, tanqllàm l'ructlls malos ; sed illsam malam volllntatem unde dicit exortam, lIisi ex bono? Si enim ex angclo, quid est all~ellls, lIisi bOllum OpllS Dei? Si ex homine. quid crat ipse homo, nisi bOIlUIII opus Ilei? Imò quid erant h;cc lIuo antclluàm in cis oriretllr mala volulltas, nisi bonum opus Dei, et bOlla et laudanda natura? Ergo ex bono oritur malum, nec fuit unde oriri posset lIisi ex bono. Dico ergo quia voi untatcm mal:lm nunllm malum prreccssit, sed ex hOllo origillem habuit. mc apertè dicitl1r primam causam et originem mali, bOllam fuisse naturam. Et nihilominùs ostenditur cujlls peccati-fuerit causa, scilieel mal~ voluntatis. Quòd mala voluntas secundaria causa (uil matol·lIll1. 3. Mala aulem volunlas iIla angeli ct hominis, callsa est etiam m:llorulII slIhseqllcnlium, scilicet, lIIalornm operum et malarum ,·oluntatum; unde Aug., iII Ench., c. 23. t. 3 : Nequaquàm dubitare debemus rerum lJonarum qU:l~ ad 1105 pertinellt, cansam 1I0n esse nhi bonitalem Dci; malal'um verò, ab immutahili hOllo dcficielJlem boni mntahìlis vuluntatclIl, priùs a/lgeli, postea hOlllinis; hoc prill1um esi crealur~e ralinllalis lIIalum. id est, prima privatio boni. Ecce ha bes primam volUlllatelll bOlli mUlabilis. id est, angeli et hominis, deficientem ab imll1utabili bono, id est, à I)eo, causam esse malarum rcrum ad nos pertinelllium. quia causa est lam peccatol'l1m, qllàm prellarum quibus prelllitnr hUlllana natnra. Prima ergo origo et C:lUsa peccati, bUllnlll fuiL; cl scclIlllla, malulIl quod ortllll1 est ex bono. I Il liuti l'e sit peC/;alum, ali iII bOllò ali iII ma/à; ct dicitUI', qllia in bOlld /(I/Ilùlll.

4. Ostensa origine mali, supcl'est videro in ql:1I re sit malum, sl'.ilicet ali iu l'C bOllà, an in re malà. Qlli rectè aClllèqlle sapit, 1I0n nisi in bono malnm esse illle1li3il, id est, iII natu\'à \;on:'l. l\1aIUII1 enill1 csl COfl'nplio vel pl'ivatio bOlli; ubi autem bunllll1 nOli est, non potcst esse corrlJptio "cl privatio \;olli. Peccatum ergo 11011 polest esse \lisi in re bOllà. Sicllt ellim morbi, ac vulllerihlJ' COI'rllmplllltUI' corpora ; 1i~I~e, ut ait Allg. in Ench., cap. i t, IUlit t:rivaliones honi ejus quod diciLllr sanitas; ila ct llnimorllill qureculIlqlle Sllllt vitia, naluralium sunt pril'atioliCs bOllorum. Quid esL !'llim aliuu quod 11131uIII dicilur, nisi privatio boni? BOli o111 ellim millui malum est; quamvis qualltiulIclllllqllc minuatur, necesse est lIt aliqnid remalleal, si adhllc natura esI. Non enim consumi potest bOllum qUGll eSI natura, nisi et ipsa natura conSllluatll\'. CÙ\I\ verò corrumpitur, id~ò ll1alum esi eju.s COl'I"Uplio, ql~ia eam qualicumqiltl lll'lvat bono. Nam SI nullo bono prrvat, nOli nocet. Nacct autem ; ai.limit ergo bonulU. Qllamdiù ilaquc lIatura corruml)itur, illest ei hOnllll1 qno p\'i .. etlll'. Ac per hoc, llullum est quod ~i\itur lIlalum, si lI~lllllm sit bonum; sed honum omlllllO malo carells, IIlt~grulll bonum esi. Cùm verò inesl malum, vitiatum vel vitioSUll1 bonum eSI; lIee malulIl unqllàm potest esse ullum, ubi est llullum bonull1. Unde \'~s llIira cOllficitur, III quia omnis natura, in quantlllll natura est, bonum est, nihil aliud dici videtur, cùm viliosa natura esse, mala nalura essedicilur, nisi malulII esse quoli bonum esl, nec malum esse nisi (IUod blllllllll est. Ilàc connel ione evidenler illsinllatur malllll1 lIon pusso esse uisi in re \;onà; ubi etiam, Hcè! absurdum videatur, manifeslè dicitur esse mahlln, IJnod bonulll est. a.od ex prremisai• •equituT, sci/icet qllòd CÙIII dicituT tIIalus /tOI/IO, dicitur malulII bCI1!IIII. 5. t:x qua colli!(itur nihil aliu(\ si~nilieari cùm di-

PETIU LOMBARDI 735 736 consistente atltem peccato, non solùm malitia, sell SUllt. nisi ab ilio esse non pOSSUllt, N in lanlum bona etiam virtus forlassè non esset; qua! lIisi a/il)ua mali- suut, in quautlllll :lcceperllut ut silil. ai;e fuissent semina, vel sulJsistere, vel cmincre non Ollid ex pra:diclis co/ligi'ur. po~set. Ecce pr:cvaricationem legis et inolJeùielltiam 6. Ex pr:cdictis colligitnr atCJllo infertur quia si definiI Ambrosius esse pecca tlllll. mala voluulas, et m~la aClio est; iii I(uaulum est /Jiversorum selllenlias de peccato ponit. bona cst. Seri quis CS! (lui dilHtettll· malam vollllliatel~ 2. Quocirca divel'sitalis hlljus vel'borum occasione; ess~, e,t lIIalam :lctionelll? lIlala ergo volunlas sin) de peccalo plurimi divcrsa sCliserunt. Alii enim diculi' actlO, ili quanLUIll est, bouum e,t, et iu qllanlull1 volunlaLcll] lIIalam tanlùm esse peccatulll, et non acvolilnlas est vd aetio, bOIlUIll sÌlllililer cst· seù C" \'itus exleriores; alii, volunlalClll et actus; alii ncutrUlll tio. 1II~la est, qucìd l'itiulll à Deo non cst " neque alidicentes, olllnes :Ictus csse bOllos et à Deo et ex Deo (!'lId est. Quoù August. , tOIll. 4, 1I0làsse \'idetur iII auclore esse. maluill auli:m lIihil esse, lIt ait August. hb. 83 Qu;cst .• 'l. 3, direns : Vililllll est volllnlas I)uo su per Joan. (Hl) : Omnia per ipsulII (acllI sunt, ct sil/e est hOlllu ùeterior, fluOO ViliulIl 101l::è abesl à rolUI!il'sO (actlUli est Ilihil, id est, pcccatuPI qnod nihil est, lale Dei, ut ratio docel. Ex hoc loco probaut \'oiunCl mhillìlllll hOlllincs, dilli peccanl. Supra etiam dixit la lero. ili quan lum ,'itiosa est, lIOII esse à DI'o' in Augll~t . quòd malulll est pril'alio boni, ,'el corruptio Ilualltum vitiosa est, peccalum esI, ut aiunt , iII qu;nlJolli; tlui e\ialll, iII lib ,ll3 Qu:cst., 'l. 36, ait: Sumrnum tum 11011 habct onlinem Ilec tinem deuitulII. ha. et malulll nullum 1II0dllln Itabct; caret enim oumi bono. aClio, iII qll!llltilm ex malo procedit, eL orùillèl1l nOli At modus aliqllid bClfii eSI; non igi tur cst, quia IIl1l1à ha be! , et ad maluill telldit. spetie cOlltinelUr. tO!lllllqut! hoc nomen mali dc speAlia probatio , quòd omllis aclus iII quan/um est, clei priv3tiolle reperlulll e, t. ltelll, tomo 5, iII Dogbonus est. matiblls eccle,iasticis, e. 56"dic:ilur Illaillm vel mali7. lLem et ali leI pl"obant Olllllcm aallm intcriorelll li3m nOli esse à Dco creatalll, sed à ùi:'d)olo invenlarn, ' ..el extel"iol"clII, in qU<tlitUIli c,; t, es,c JJlJllum, quia qui et ipse bonus creatus es t. Idem etiam, tOln. 6, il' 11011 c~se t actus Illalus, .n!si CSSCI l'CS Lona ; qui:! nOli Iih. contra l'tIanich:cos, c. 8, quid sit peccat'lm ostcn- '3st all1jua l'es mala, nlSI eadcllI rcs bOila siI. (Ilde dit, dicens : Peccare qllid aliud est, nisi in veritatis AlIg. in Euch., cap. :13 : Omllis lIalllra blllll.llll esI' pr:cceptis vel in ips:ì. \'l~ ritale errare 'I Quoti si non vo- nec l'e:; aliqlla lIIala essc!, si rcs ips:l qu,,-! llIala est: luntale faciulIl, peecatol'es illjllslè judic3nlUr. Quid naLura nOli esset. NOli ergo potest I$se malulll Ilisi ergo in hàe tantà ,'arictate tcncnùulll, quidve ùicen- esset aliquod bOllulll. Quod cùm ùici l'iuealur absurdè dII/H? cOllllexio lamen raliocillalionis nos cOlllpellit hoc ùi~ Vera sen/e/IIia de pp.:calo propolli:!!r. cere. §. Ex pr:cmissis testimuniis aSserunt oUlIles ac3. Sallè dici potest, ct liberè tradi debet, peccatllm lus, in qllalll~m sunt. esse l'cs . l~o.lIas; ncc aliquid esse actum malum inleriorern et cXlcriorern, scilicel, esse lIIalullI , 111 e~l. peccai Ulll, III SI luem quoque selIlalam cogilalionem , locutionem, et operationclII; cUl/dùlIl alifluid bllllulll siI; ct ollluium 'jua! sUIII, in pr:ccipuè tamcn in voluntate consistit pcccatum, ex quantulII SUllt, D ~ lllll allctorelll rll';l!uical/t: et ejlls '1uà, t.anquàm ex arbore llIalà, pl'ocedunt opera mala volunlale omnia esse lju:..eculll.jue SUIII, qu;c, in quan tlllll s.:nt, l\:1tlll,;e sunto t3111(uàm frucllls mali. Traditio quorumdalll qui (iicllnt vo/un/atem ma/am et Objectio cOlltra illos qui c1icutll omnes acllls , iII qllalltulli Sll1l1 , esse bonos. aetllm, iII quall(um sunt , esse naluras, et ideò bona; i1l quantllm verò ma/I! SUI/t, esse pfCcatll. 8. Quibus opponiLllr : Si unllli:! qu:e SUllt, in quan< tllm SUllt, bOlla sunt, et lIalUr;\~ SUllt ; l'rgo adlll1e4. Quidam aulelll ùiligentel" attelldemes "crba Allg. quiblls supra et in alils Scriptur:e locis utitur, non riulII. el homicidiulll, ct silllilia, iII quaululII sunt, bOlla sunt, et natura) sunt, et lJeo volenlc fiulIl. Quoti illdoClè Iradunt volunlaLem malalll et actus llIalos, in qllanlunl SUln vel in quanllllll aclus sunt, bOlla csse : si est , lunc illi qui fa ciulIL ilIa, bOlla agullt; I(II0d pCllilÙS absunlulll est. Ilis \'crò sic illi l'CSpilllllcllt : in qllalllUlIl ,'erò mala sunt, !,eCCala esse, qui voluntalem el aClUli1 quemcumlluc 1J0llam Dei natur!unesse Ù!Cllllt ef!uidcu! adulicrilll!l,lllll!licidilllll, CI I:lIjUSlIIo. dieunt, in Iluanlurn aClus eSI vcl volulltas, ct, ex Dco di, nc,n sllIlphclh~r :lcluS denotarc, sed acllllllil l'ilia ; auclorc esse; iii quallluill verò illordin3lè ct cOlllra 3dllsqlle ipsos :Idllilerii el IlO1IIicidii, in (!llantulll legem Dci fit" Cl fille deb ilo care l, pecealuill cst; et ila sunt, l'el in quanlulll attus sunt à Deo css~ , et bonas u:ttul'as essc , sed /lon iII quan~ulll auuLel'illlll cL hoin quanlUlII peccatllili est, nihii cst. Nulla euilll submicidiulll sunI. El ideò nOli sequi ùicu l1t, si actus qui stantia est, nulla ll!Itura est. Auctorilatibus pl'Obant volulllates et actus ollmes esse hOlllicidia et adulkria SUllt, à Deo SUIII, qllòd hUlllici. dia ct adulleria à Deo SUllt. bona i1l qllanlum Stlllt. A/ia il/Or/Wl opposi/io conlra eosclem. D. Quòd autem vollllllas olllnis ct aclio bOllum sit, 9. Itern aliter eis oppollitUI': Si ali'Iuid 1I0n est main quantum est, ex co proh31l1 quod ait Allg. , torno 4, )UI\I quuu 11011 sit natura ve! l'es bOlla, qlllJllIOUÒ ergu in Jib. 83 Qu:csliollum • q. 2l : J)eus bOlli tantllIllIIIIldò causa est, quocirca luali auClor 11011 est, qui:! 0111- peccata 5Ullt 11011 credere iII Dcum, 110/1 ire ad ecclcsialll, et hllju; lIltJdi, clllil bta 1I01l Silll ualura), imò nium qUa! stinl auclur eSI; qUa! iII qU31ltuIII sUlIl, iII tantulll bOlla sunI. ltcm , iuidelll, qu;est. 27, prlluans onlllinò l]{In siut ? NOli cst enim ali'luid , l'cl. es, n"ll ire aù ecclesi~nI, ye( 1I0n Cl'edde et 1Il1jusll\odi. Ad Ilihil casu (icri iII mUlldo. ail: Qllidquid casu fit, lequoti diclIllt, hi, :tll{ue hujuslIIotli dicliollilJUs qua: ,i, merè fil; tluiùt}lIiù lelllcrè lit, nOli iiI providclltifi. delltur pl'i,'atiollcs simplicitèr IIUlal'e, d lIi i,il ponerc, Si ergo casu ali'l":l liunt iII III li IIdu , non pl'ol'idell lià unil'ersus IIIl1l1dlls adminislratur. Si non prol"idt)lIlià quia pèl· IIcgaliollcm ùicuntllr, vCl'è ali'lua pOlli, actllsquc per eas signilicari. NOli creder!! clIilll iII Chl'i1 univel'slls lIluudus aùmillistralur, aliCJ::a ualUfa vcl StUlII increduliLalem dicunl; et nOllline illcl'cdulilali,. sllustantia cst, qu:c ad opus prol'idcllli:e 11011 pcrlillet. malum mClltis acllltll sigllilicari. Ita etialll CÙIll dici. Umne aulclIl quod est , in quantulll cst, bllnulII est; lUI' : !':Oll il·C ad cedesialll llIaltuli cst; 11011 eumi;; SUIl\JlIUIlI ellilll e~t illutl bOllurn , clljus pal·lkip:ttiolle contemplus siglliiìcatur, id est, volullias llIab l'e! sunt C:Elera bOlla, et olllnc quoti IlIl1tabile cst, non prop:,situlII ; lwc cst Cliilll dcclinarc il LOIIO, et ideò per se. !>ed bOlli illius panicifJ3lione, illqU:llltUIll est, 1IJalllill eSL; sicut, è converso, ticclilwre à lI1alo, bo!Jollum est; qllod dlvillam eliam providenliam vocanUIIl eSL. SiClll el'go dec!inaliù il Illalo, aliquid fJlluit , muso Nihil crgo casu HL in lIIulido. Bis lestimolliis scilicct, volulIlatcm et pl'!>posilllm vitalldi lIIalulII illlliluntur aJ oSlenùcudll1ll OIllIlC 'lUOÙ est, in quan(noli 1~lIilll pOlcst csse !.Jonlllll qu,;u olll ninò lIiliil est), lum est, bOUUlI1 esse. UIIÙè idem Aug" lOIl1. 5, in Lh. :1, ita dcclinatio il bOllO CJlIod est significai, scilicct de DocL cbrislianà, cap. 52 : llIe summè ac {ll'imitùs voblltatCIII Cl P:'OPOSillllll maji. Et seculHlùl\l hOG est, qui olllllinò inCOllUnulabilis est, cl ca!tCl'a qUa! \'cra l'stel gellel'~lis illa peccati JIIorlalis ùescri~ (W) Tom. 9, tract. ad caput i .foan , l'lio, quam SII [11';1 !)()SlIit Ali D., scilicCL : Pccr.aLum

SEN'fENTIARUM unm QUAl'UOn. - Lln. n, I\IST. xxx\'!. 7'57 passihililatis, qU:lm habllit antl'! pcccatnm. est dictum, elc. UlrùlII ma/UB c<clus, iII quantum pecca/um est, sit pl'iAn pama sit privatio bOlli? vatio tlel corruplio boni. U. Qu:eri !llIleUI solet ulrlÌm et pmn:J sit prh':llill tO. POlest eliam qu:eri ab eisdem , cilm peccatum ve! cOl'rllplio boni. Ad quoti f:lCilè rcspontlel'Ì pOlesl, Sii, ul snpl'a diclnm est, privalio "el corruptio boni, si pr;l'di< ~ t!l !Id memoria m revocelltur. IlixiJl1l1s <'uilll el onlnis aClus mallls sii peccatllm; IIlrùm sit privatio SUpl'~, privationem vcl eorrllptiollem boni accipi aCli\'tÌ \'cl cOfl'uptio honi in quantum peccaturo est; vel nOli, w.1 passivè, id cst, seeundùm erfieielltialll ve! ell'cSi enim in qllanlulll peccatllm est, corruplio bOlli eSI, rlum. Ideòquc privalio vel corruplin honi dicilur pecCìllll rorruptio vel privatio bOlli prena siI homini; in C:ltllm , l'I pmna ; sed percallllll secundulII eflkienqnanillm ergo peccalnm est, pama est. Qnoù si est, tblll, Quia privaI vel corru :i'pil bOlltllll ; p(I~lla alltem 1,11111' in quantum peccatum esi, bonnm esse viùctur, secundìllll effectum, id eSI, sccllndìllll passiollem, qu;\! 1'111 DI'O esse. Si aulem non in quantum pl)CCalll1ll est, cst cffCClus peccati. Alilld esI enilll cu!pa, alilld pmlla; corl'llç.lio eSI, qua~ rilur crgo secundùm qnid rorrnplio !llterllm eSI Dci, id esi, poolla, ahcl'ullI, diaboli vcl sii. Si cnim corruptio est, l'L lIon iII qlwnlllln pccca- hominis, id est, cllipa. tnm esi, eùm nOli siI bonnm , pr;:cterquàlll iII co qllod . DlSTINCTIO XXXVI. peccalulII est; l'l'go in qllanLllm bonlllll est, corrlll'lio QUOD QU,EDUI SIMUL SUNT PECCATA ET POE~.\ PECCHI; QU,EDA~I PECCATA ET CAUSA N:CC,\TI, ALIA VEllO PEC"el privatio boni esi. §. Ad quod eliam ipsi diclIllI.!lclnm malnm non in qu:mlulII est, neqlle in qn3f1tllm honum CATA, ET CAUSA, ET POEN,\ PECCATI. esI, esse privalionem vel corrnplionem boni, sed in 1. Scicntlulll est t!lrul'n qll~dam sic esse peccata t quantum .peccatum est; non tamen in quanlum pecca- 111 sint cliam p<l'lIa! peccatorllm. Untle Aug., sllpe~ lum esi, pama eSI, vel aliquid quod à Deo sito UI ellim ili Il m locum ps. fii: SlIpel'cecidit ignis, el 1/on videex \'erllis pr:emissis Aug. colligilur, pecc!llum dicilur TlOII so/elll , ail : Ignis supel'bi:e eL eOllcllpisccllti:c et rorruptio vel privalio activè, non passi\'è. Nam ideò ir:p, intelligitur. Istas poollas pauci \'idellt; ideò eas lIIalum ,"cl peccalum dicitur corruptio bOlli, qui a na- maxirnè commemor!lt Aposlolns iII Epislola ~tI BoIlIram bonarn qualieumque priV!lL bono. Nam si lIon maDos, et enumerai multa qu;P, peccata SIIIII, ct primt aliquo bono, non nocel, uL sIIpr3 Aug. ait. poolla perca ti. Intcr pl'imum ellim peceatlllllapostaNocet aulem; adimiL ergo bonum. Non autem no- si:-e el IIltimam prellam ignis ;:cterni, media qua~ Slllll, cct, Ilisi iII quantum peccatum eSI; ergo in qualltum Cl peccata suni, el J>O'na peccati. Gregur. qllollue pcccatum est, privaI bOllO. haque in quantllm pecca- super Ezcch. ait: C(lIItclIlnenli qui non' vult pre/lilcre pOllil ()ells offendiculum, ut scilicet gr!lviÌls impillgat. I um eSI, privalio est vel corruplio boni. Quomodò in quan/um pecca/um esi, possit cOl'rumpere Peccatulll cDim quod per prenilclltiam cilil'!s non ùebonum, CÙIII ni/lil sito letur, aut pecc~tum est et causa peceati; :wt peccaH . Sed cùm lIihil sii iII qllalllum peec~tum est, lnm el poona peccali, !luI pcccallllIl simili ct callsa et quomodò pOlest bonum cOl'rumpere vel adimere? prena peccali. Ullde l\Ioyses, Gl'D_ i5 : Nondùm Sllllt Aug. tI' hoc docel in lib. de Natura boni, dicells: Abs- completa pecca/a Amorrhreol'unl. Et J)!lvid inl(lIil, pS:ll. liuere à cibo non esi alilJua subslantia; tamen sub- 68 : Appone iniquila/elll 3uper iniquila/em eorum. Et stantia eorporis si omninò abslillealur à cibo, la n- alius propheta, Usee : Sanguis slIlIguinem /e:igit, itl eSI, guescil el franl!;itllr; sic non est sllhstantia peccatum, peccallllll peccato addilulII est. Paullls qUO(I"C ail, Horn. t: Pl'opterea tradidit iIIos Deus in 1/assiones c'o lamell nalura 3nim:e corrumpitur. Qui>d pecca/uIII propriècolTuplio est animl1', elquomodò. ignominire, elc. Et ilelll, i Tbcss. 2: li I implelwl, i2. Peecatum wrò, id est, culpa, propriè anim:e peccata aua semper. JI1aIIIli quol(ue per angellllll dicieorruptio est. Si aulem qn;:crilnr in quo possil cor- tur Apoe. 22: Qui in sOl'dibus esI, sordescllt ad/wc. Ex rumpi anima, in p3rabolà illills qui incidil in lalrones his lestillloniis colligilur peccalum ali(IUod el pcccaqui eum vulneraverunl el spoliaverunt, Luc, iO. cla- tum esse, et poonarn (leccati. rescil. Incidi! enim homo illlall'ones, quando pel' pec- Ex pl'redlC/is qurestio ori/ur, scilicel an iII quantulII ,leccarum est, si/ pama peccati. (Li\). de liber. Arbit, c.iX.) catum in polestalem dia boli tradilur ; l't lunc per peccatum e:<poliatllr gratuilis bonis, id esi, virtnliblls; et 2. El ideò merilò qua~ritur ulrùlll in I(lIalilulll pecin naluralihus bonis vulneratllr; qUJl sunt r;Ilio, in- calum esi, sii puma peccali. Quod /1011 vidclur, dun lelleellls, memoria, el ingenillm el hujusmotli, qll;:C olllnis "rella peccati ju,ta sito (;lIde AlIg., iII Iib. Hepel' peccatum oblencbranlur el viliantur. Per pecca- tractat.onllm : UJl\lIis preaa peccali justa est, et snplum etiam privalur ilio bOllO, cujus participatione pliciulI1 Il0minalUr. Si ergo (ll'CcalulI1 quoti cst pct:callera bona sUIII; quo tantò 1l13gis privalur, qualltò catum ,~t prella peccati, in qll:\nlulll pc<!ealn III est, pama peccali l'SI, cìlm omnis pIPnajusla dc jllstiti:ì nei magis se ab co elongat. Quali/er homo se elongat à Deo, sci/icet per diBBimili/lI- venial, vidclur in quanlUlII pcccaLum l'st jnstnlll dinem quam (aci/, hor. esi peccatum. esse et à Oco provenire. §. Ad quod illi l'espOI't5. Ab eo aulem se elongat ho,"o pel' pecca 111m , denl (lcccalulll sic dici prenalll peccati, (l"ia p<~r non loci di stanI i!! , quia ubiolue totus el pr;:csens est peccalum in quod nwrilo pl'rcccdclliis peccati 1:01110 omnibus, et omnia in ipso sunt, ut ait Aug. in lib. laliilur desercllle Deo, corl'umpitur bOlla Ila tII l':. , Si83 QUalSl., qU;:CSI. 20, t. 4, Cl ipsc locus non cst. Lo- eut ignis a:ternus dicilur pa::na malorulIl, qnia eo eus lamen Dei abusivè dicÌlllr templum Dci, 11011 f/uòd cl'ucianlur; Ilec talllcn ipse cruciatlls malonllll ignis eo c(lntincaluì, sed quòd ei pr:esens siI cl illhabitans; est, sed per igllem fil in homille, Ila pCI' peccatUIll id anlem anima munda intclligiLur. Per pecca Ili m ergo cOfl'umpilUr nalura, ct illlminuitui' bOIlUllI nalura! ; /lon secundùm locum, aliquis 101lgè lit à Dco ; at in el) et est ipsa illlmillulio et cOl'rnplio IJOni, passio l'I longè fil, quòd ab ejlls silllilitudiue recedil; et tautò poona, el non est essenlialiler iJisull1 peccalnm, per !ongiùs • qll!lntò fil dissimilior.lIIa autem, ul AlIg. ait quoJ fit; sell ideò pecealum dicilur, ul pr;tlllisSlIIII in lib 83 QU:l!sl., qua:st. 23, qua: parlicip:ltione silllilia eSI, quia per peccatum , illicò ui (leccai hOlllO, fil in sunI Deo, recipiunt dissimilillldiuem. At ipsa silllili- hOlllinc illa corrllpllo, qll;e lamell IiI Dco allClOrc. ludo nullo lIIodo ex aliqnà parle pOleSI esse dissinlÌ- lIla ellim pOOIl:l si\'c passio, qu;\! c&1 hOlli corl'llJ'lio, liso Unde lit ut cìlm simililudo palris lilius Sii, ex à Dco est. lIIius lamcn, III sic dicam, Ilialeria Cl t:au,a lIullà parte pall'i possit esse dissimilis ; cujus parlici- esi peecamm, qllod il l)eo lIon est. QIIOtl videllll' Anp'atione similia sunt, qu;:ccumque Deo similia sunt, et gusliulIs, 10m. 7, 1I013sse et jllxta lumc seUSUlI1 inIlla possunl recipere dissimilitlldinem. Nihil esI au· telleKisse. cùm ail in lib. de PrJldestinaliolle saIlCIO(cm quod hominem adeò Deo dissilllilem facial, quelll- rum c. i O : Pr:edCSlillaliolie Oells ea pl'a!,\civil IJII;C admodùm peccalulll. Cùm aulclII pcccalulII sil prìYa- fuerat ipse faclul'us. Scd pr~cscivit Dcus etialll 411l~ 1:0 vel corruplio bODi qu;:c est in allimà , est eliam nOli est ipse faclurlls, id est, ùmllia lIIala; quia clsi ptivatio vel corruplio bOlli corporis; siclll corpus ho- sUIiI QUJldàll1 qu;:c ila peccata sllnt , ut elialll PCCII;\! minis pl'h'uvit bellcHcio illius immort:tlit!llis l'!t im- sinI peccali, selundùm i1luII Apostoli: Tradidit ilw&

PETIU LOl\lllAR[)I

Deu. iII pasaiones, elc. , non I.amen pccr alum Dci est" sed judiciulIl , scilicct poon3. In Scriplul'a enim sa~(Iè nom!ne ju.dic.ii puma illlclligilur. Inc.dili[.<enler intcndeulllJUs InSinuare vidctur ca qUa) pec('ata sunI et pll~n:r. peccali, non in qnalllnm l'eccala ~Ullt, sed in Iluanlum vren:r., Dei esse. Nalll cilln dixisset DelllH lIfm esse faClurum mala llliqlla, idcst , peccata, quia pnssel ei ohjici qu:rdam pC'ccata e~se etiarn pre;~as ,)eccati, et prena peccati omnis ,iusta e!'t, d ideò il )eo est; (fllusi rlctermiuJwJo secllndùlll quid Jaciat ea. vel secundl'nn uuitl 110/1 faciaL. atldidit relicl"a. Juxla verò llr:r(\!clam inlPlli;;clll.Ìam llecrala sar.è dicunlur pUllla:l, unòe AposlofllS, HOlll. 1, appella t eas passiolles igllolllillill! , qUi3 , III ail auclOl'ilas, Iieèt quredam peccaI a sint <ju:r defeetanl, SUIII tamen passiolies natllra! /1011 nominalld:r, quia per ea corrnmpitur nalura. Quòd cùm oml1e pecca/um possit dici pll!na, IlOn Iu~ mel! ollme esI pll!na pecca/i. 5. Et Iicèt ex hoc sensu omne peccatum mortale POSSil dici puma, nou tamen omne pOlesl dici prella p'(~CCali. Prena enim pecclti., ul pra~dictum est, est lilud cujus causa est aliud pl':rcedens peccatum. Nam peccatulll sic dicitur pmna peccati respectu prxcerlelltis, sicut dicitnr callsa peccati respeclll seqllcillis. QIIO til lIt idem peccalum et causa si t, et prella pect:ali; seri allerius peccati prella, ct allt~rius causa; ut enim Gregorins, iII Moral., ail : Peccalul11 <juod pmllilentia nOli dilililur. suo pOlldere mox ad aliud lrahit. Un.de filnt non solìun peecalllm si t, seti et causa peccati; cx illa qllippe culpa sllbscqllCII~ Ol'I tu\'. Peccatllm verò quod ex peceato oritur, 11011 SOIÙII1 peccatum, seti puma peccati est, quia jnslo judicio Ocus cor peccanlis obnllbilat, III pr:r.cedclliis peccati mcrito etiam in alia cadat ;"qucm enim liberare nuluil, d"scl'elldo percussit. Proinde, lltAug., tomo 7, Iib.5, cOlllra Julia1111111, e. 5, ail : Prxcedentis est h:l'c pcena peccali, et bmcn eliam ipsa peccalu'!1 eSI. Judicioenim juslissillli Dd traditi sUIII, ul aÌ! ApOSIOllls de quibllsdalll, si\'e Ileserendo , sive ali o modo explicabili, sive incxplicabili, in passiones igllomillill!, nt crimina criminibus vindical'entur , el supplicia peccalllium non tanLùm sillt lormenw, seti el \'iliorllm illcrementa, lfIa ergo peccata qu:e cnumerat Aposlolus, quia de superbia sunl, lIon sofùm peccala, sed, etiam supplicia sunI. Ecce ex his jam fit perspicllum qUa:ldam pecca La etiam prelIas et causas pecca li essc; et illud peccalum esse prenam peccali, cluotl causam pr:l'ccdcntem habet pt~ccatum; alque illud pcccalllm esse causam peccali, quod eSl merillllll seqllelilis culpx. Jc;x pl'(I!diCii~ vide/w' significari ipsa eadem qUIl! peccata wnl, esse et pll!nas ]leccati. 4. Sed dlm ait cl'imina criminibus vindicari, "idetnr insinuare ea ipsa qux peccata sunI, esselltialiler esse pmllas peccati, id est, pUlliliones peccali. Ad hoc :llJlem in<juiunt illi h:cc et similia dicta esse seculldùm l·:!tioncm prxdictam : et ideò illtelligenda forc seelll1dùm rr:r.lIlissam expositionem. Inlelligentia enim dictorum ex causis est assumenda dicendi. (Hilarius, l. -', de Trin., nOli longè à medio ). • Quòd 1I0bis obviut rerilali si quis dicat ipsa peccata esse pll!l1US pecca/i essen/ialiter. 5. In nullo lamen prxjlldicium l'aclllm yerilali pulatur, si quisdical ipsa eadelll qUa! peccala e~sentialiler, ut ita dic31l1, esse pmnas, id esI, punitiones peccalol'urn pr:ccedenlium, qure jusla~ sllnt et. il Deo sunI. Nel' lameli in qnantum peccala, à Deo SUllt; nec in qualilUlI1 peccala sunt, prena! peccati slInt : el lamen iII quall'Ulll peccala sunl, pri\'aliolles bOlli slInt, sed, ut supra dictum est, c3usaliler et aCLivè dicuillur privaliollcs. Aperlè o~/endit ]lecca/a qUlI?dam esse pll!l1Um pecca/i, et pll!nalll i/Jsam jllslam esse à Deo. 6. Quòrl aulem qn:rdam peccala prena! sinI, et Ipsa prena justa siI et à Deo sit , evidcnter tradiI Aug., 'om. t, in lib. RClraclatiollum , C. 9; et !ib. de filler. A.rilitr,!. 3, C. 18. ila dicCllS Ilnxd~mnecessitale ficri

740 ab hominc qll:n mala sunt, l'I ('~dem justa prena peccati sunto SunI, illquit, qU:l'dam necessilate facla improbanda, uhi homo "ul! reciè facere ct non potesl, Un de el illud Apostoli, Rom. 7 : NOli qllod volo (ario bOllum, sed qllod odi l'wlllm hoc ago. El illud, Geli. 2 : Caro cuncupiscil adversùs sJ!iri/lllll, et sJlirilllS adversù& carnem. Hxc cllim invicem sibi ad\'Crsalltllr, UIIIOIi ea qu:e ,,"lti8 facialis, ged hxc orollia ('x i1la morlis danlllalione 81111l. N:t111 si non eSl iSla prella hominis, see! Iwlul'a, nulla iSla peccala sunL. Si t'nim non recedilllr ab co modo quo nJturafiter faclus est h01lloclim h:rc f'lCit, ca tltiql:e facit <jUa! dehel, Si aUlt'm hOlllo, 'I"ia, ila est, ".on eSI b<!lius, lIec habet in pole;lale ,lIt Sl~ bonus, slve non Vldellclo Illlal's esse deheat, sive "Idcndo et non valendo esse qualem se esse debere videt, pmnam islam esse quis dllbilel ? 01ll1li8 a~lem pm,na si pe~caLi pre!~3 .est, justa est, et sup.pliCllllll nOllllllalur. SI aulcm IflJllsla est prena, quollIam pU'nam esse ncmo ambigil, injl1slo aliql10 dominante homini imposila eil. Porrò lJuia de omnipolcn!ia Dei el justitia dubitare dcmelilis e>l, jUSl:l csl h:f'c prena, ct pro peccato aliqllo impelldill!r. Nlln cllim qllis<jllalil illjnslè tI"lIIillallS aut slIrl'ipel'c homincm pOluit velut ignoranti Deo, aut exlorqucre imito tan<jllàm invalidiori, 111 homincm injuslà prcll;ì crueiaret. Heliliquillll' crgo III ha~c prella jllsla de damllaliolle hominis "Clliat. Bis aliJlIc aliis pllll'iblls leslimollii, docclllr qu:cdam essc l'cecaia ct l'mnas peccali e,5elltialiter. AlIg., lill. 5 de libero Arbilrio; c.IS, 10111, 8 lJe qllibusdam qllm sine du!>io pecca/a su1l1 et pW1l1l! IIt ira, invidia. ' 7. Pr:nlerea nulIalenùs ambigendl1m esI qU:l'dam peccata absqllc ullo scrl1plllo prcll3S esse, lIt invidia qux est do:or alieui boni , el ira; qu:~ etiaill nOli il; qll311tum prena~ SUllt, peccala Slllll: ila elialll dc CIIpidilate cl timore, et alii, hujusiII(ldi, sClitielldliill eil. Uude Aug., inlib. 85 Qlla~,li()III1n1, qll~-est. n, lom. 4 ail: Umili, pcrlurbaLiu, p:\ssi'J; omll;, cllpitlilas per: tllrbalio, Ol1lllis ergo cllpidit:1s, pasii". Ollillis' \'ef'Ò passio CÙ!ll esI iII no bis, ip"a passi(lne palilllul·. Otlln'S ergo eUl'idilas cùm est iII llolJis, i[l'a cllpidilale p:\timul'; et in 'Iualltulll cllpidilas est, (Jalililui' d. Ulillii, aulem passio in qllallLili1l ipsà palilllllr, /lon esl peccatlllll; ila ct tle tiillOI'C. NOli ellilll eOlbeqllells est III si palil1lllr lilllOrCl11, ideò non sil pcccalulll, qllia mulia su:!t pecc:ita Ijua! palilllul', sed non iII 'IuanLlIlll palilllur eis. QlIòd verbis Auglls/ini prll!mis.m qllll!dam selllelltia Ilie. rOllyllli ollviare ride/ur. 8. IlI"d alliel1l tlili;;cnlel' c,l alillot:\Ildllm, qllòd Sllpra positis verbis ,\llgUSl. dicelilis qmcd:nll necessilale faCla csse illllll'obanda et mal a , "idelllr obvial'C quod llieron. ail iII ExplanalioliC fidei, in 10m. 4, ad Damasull1 papam. disl. 28. hnjus 2; quod licèl supra sit posÌlllm, lamen ut pel'fectiùs scialllr, itcr~re 11011 pi;;et. Execramllr, inquiL, eorum lJl:tsphclIIialll qui diCllllt impossibile aliquid homilli à DCl) e,se pr~pce ptum, et mandata Dei non à "inglilis, scd ab olllllihus in commune posse scrv:1rÌ. Et palllò post : Ellam illos errare dicilllUS, qui CUIll l\lallicha~t) rlicllnl homfllèm peccatum "itare lIon posse, quàm illos qui cum Jo"iniano asserunt hOlllinem non po,se peccare. Eccc Hiel'onymus dicit errorem esse, si quis dicat hOIllÌlIem vit~re peccalUlll nl.'n posse, qlli aulcm dicit qlla~· dam IIccessilate fieri , ql1~edam diciL lIon posse vilari. Cùm ergo id Auguslinlls dical, videlllr aut erroris csse quod tradit, aut non csse VCI'UIll qllod lIieron. roit. Determina/io con/rarie/illem Sl/blllOl'ellS de sallctor/llll medio. 9. Ad <juod dici pot!'~;" quia Augl1slinl1s secundùlll stalum hlljus miseri;e (ad quam periinpt ignorantia et difficullas, lIt idemail in libro 15 de lil.Jero Arbilrio, C. 18, qux ex jusla d~mnaliolle di'sccnderuut) illud lradiclit, ubi et venialia peccala inclusi l. lfieroll. vcrò tanlùm de mt1rl~lliblls peccali,; 10'lllilllr, '1u;e UllUS' quisque gratià iIlt:minallls "ilare "aleL; ,'cl dE bò-

741

SENTEN'iHRml LIBRI QUATU0R. -

mine secundùm stalum liber~ arbitrii ante peccalum. iilud ai!. Epilogum (acil ad alia transiturus. iO. Satis diligenter eorurn posuirnus sentcntiam, qui dicunL omnes actus Ilatnras bonas csse, et in quan· IUm sunt bonos esse. In quo Iractatn quredam interserllimus, qure 1I0n ex eornm tanlìlm persona accipienda SUlll, qui a ab omllihus catholicè s3pienlibus absl]ne h:csitatione [enenlnr; alqlle aneloritatllm testimoniis et ratiollilJlls eOl'llludem tradilionelll lIIuni"imllS, qui dicunt olllncs actus csstmtià sui, id est, in (inaullllll suut, esse bonos, quosdam verò in quantum inordiualè flUIII, perca la c.sse. Addunt quoque qllostlalll non t!lnlùm essentià, scd eliam genere, honos esse, ut rdicere esurientcm, (lui aetus est de genel'!l opel'lIm mis"l'ieordi:c; quosdam verò actus ab30lulÒ ae perfectè bonns dicUllt, qllos non solùJlI cssentia vel gellu, , sed etiam cansa et linis, commendaL : ut SUIII illi Ilui ex bond volunlale proveniullt, Clbonum fiÌlem metillnlur. DISTINCTIO XXXVII. ALIORUM l'ONIT SENTEIiTIUI QUI DICUNT llALOS ACTllS NULLO HODO ESSE A DEO, NEC ESSE B01WS SI VE IN EO QUOD SUNT, SIVE AllO ~IODO. t. Sunt autem el alii plurimi longè aliter de peccato et de actu selllientes: asserunL cui m voluntatem ma· lam et actum lllalUIll peccata esse, et nllllà ratioue bona, nec seeundùm aliqllam rationem ex Deo audQre esse, quia sillc Deo fiUl,t. Sille eo namque, ut aiL evangelisla Joan., c. i, (ile/uni est IIi/iii, id esI, peccalum qllod dicitur esse nihil; non quia non sit actio vel volunlas mala, qure aliquid eSl, sed quia à vero esse separaI homines, el ad malulll Imhil; et sic ad non esse deduci t. Qui enim à sU!llmi boni participatione reecdlllll, quod solnlll verè ae propriè est, merilò non essc dieunlul'. Ideòque AIIl(uSlillllS. tomo 9. Ir:1ct. t, dicit super Joanllem, peecatllm nihil esse, nibilque fieri CÙIll pcecant homines. tBc crgo l'atione astruunt peccatum Ilihil esse, qui à vero esse hominem elungat. Volunlatem m;!lam atl]lJe aclionem sive loeutionem malam peccatllm esse dicunt, qllia pr:.cvaricaLio et inobedientia h:cc suut, et contra legl'm Dei fiunt, qll:e talllen sunt, seli ab hominc vel diabolo, nOli à Deo. Nu!latenùs enim h:p.c à Deo esse dieunt, sive in q\lantum sunt, si ve alio modo. Qualiter detel'llIinelit verba Augustilli prll!missa, quibus ait: Umile quod est. iII q/tulltum esi, bOIlUIII est. 2. IIla qnoque AlIg""tilli verba qllibus dicit omne qllod est, in quantulII cst, hOllum esse et Deum habere auctorlllll, de natnrà sive de sulJstantiis talllurn accipicllda fore lradunt. Subslanti:e verò nOllline atque naturre dicunt significari substanli:\s ipsas, el ca qure naturaliler habelll, scilieet qure concreala sunt eis; sicut allima Ilaturaliler hahet inlelleclUm et ingenium, et "olllntatell1 et hujllsmodi, (l'!Od ex verbis Augustini pr:emisiis eolligilur, ubi homillem appellat JJOllam natllram, et malum homillem malam lIàtllram. Secundilm hanc ergo ass·ertiollem "el acceplionem mali acllls non SlIlIt naturre vel snbstanti:e, nec eliam bOlli actus, qllod Iltique vidctur AlIgustinns innuere in Iib. Retractalionnm. C. 50, disLinguens inter substalllias sive naluras, Cl 1J0llas aCliones sive malas. Aperiens cnim qnoIllodò inLelligeliduIIl sit quiddam in lib. de "erà Religione ab co traditum, ait: /Ioc dc substantiis alqlle ualuris dictum esl. Ilide enilll displllabatur, lIon de honis aClionibus alqlle peccali •• Apertè hìc videtur dividere iuter Ila tllras sivc SUUS1311tias, et aCliones sive peccata. liIeòque a.,Sertlllt pra!fali doctores, acliolles interiores vel ex:eriores non esse lIaturas yel suuslantias; (11l;l~ si mala1 sunt, p('ccat~ S\lul, neqlle à Deo sunto Quòd \'erò mali :iCluS non sint nalur:c, Augu~l. videtur notare in prilllà responsione clintra Pelagiano~ (17) ita dicens : Opera d,abolì qll~C \'itia dicuntur, :Ictus sunI, non reso Id cm in quartà rcsponslOlle, (17)Qure contra Pelaglanos hypogl1osticoll dldLur, in fine, IOllio 7.

LIn. Il, DIST. XXXYH.

ibid., in principio : Omnemalllmnaturanones~.Gt:1 actu'i acciuens ali cui ex defèctu honi. QlI:llllohrcm quoli natnra nOli est, Dcns non feci t ; I]uia natura esI omne' quod fecit. !tem, ihid. : Omllé quoti naLurà blJllum est, Deus ex Ilihilo fecil, non diabolus. Seculldùm hoc res aliqure slml qure à Deo 11011 StillI, quiblls /tolllilles mali SI/Ilt. 5. Ex IIUO colligitllr l'es aliqu:ls esse qu:P. à Dco non snnt, ci"'1nc homine~ mali SUIlt. Quod llihilominÌls Cl ipsi (:ollcedunt, illnilcntes "cri li, Augustilli superiùs POSilis, qui in Ench., c"p. Hl, dett'rminans illa vel'ha propheta.. , Isai. c. 5 : ViC ilis qui dieullI bOIiUllI malul1I! dici t de ipsis rebus q III Il Il 5 hOluines mali sunt, non d,!iolllinibus hoc e,;se iilteiligcnJulll. Sunt ergo aliqll:u res quibus!Jomilles mali sunt. Id alltcIII, quo homo fil deterior, à Ilco nOli CSI; quia, ut ail AlIgustiniis in t. 4, Iihro 83 Qna~sl., q. 5: [)eo aueLOl'c nOli til homo deteriol'. NOli cst ergo ueus auetol' rerum qui bus hOlIlO deteriol' lit. At sunL alillU:C res ,lIt diclUlu est, qlliblli bomilles mali {illut, quia p~eeata ipsa! sunt. Ideòqllc Scriptura in pluriuus cOllteslalllr locis, Dellm non essc anClllrem malol'um, id est, eorulll qll~c peccata SlIlIt. Ex paTte eOTllnl pTmmisbre opponi/ul' senlelltire il! ilio verbo: Deus auelor maloru1/! nOIl est. 4. In hoc autelll verbo sllperiorllill sClltenti~c rcclè opponilur, qui dieunl Dellm lIon esse auctorem e01'll1ll qua) mala Slll~t, in qualltulII Illala sunt! sed iII quall~ tum sunt; et In quantum m:da SUllt, dICUllt ca nihil esse. Quid ergo mirull1 si Deils didlllr non esse all~ ctor eorlllll iII qU:llltum lIihil suni, CÌlIII nihili nll1lus auetol' existere 'Iueat ? Ideòllue CÙIII dicitlli' Hells esse auetor onmiurn qu:c sunt, hOnOI'UIll isti suhillielli"i volllnt. GOlia aulem illa es,e dicunl, qua! lIaluralit~r SlInt. Ea verò nalul'alit,~r esse dicnnt, non solùllI qll:.c substanti:e sllnt vel cOllcreata sub5tauliis, (ju:lliler supra accepernnt, scd omnia ,!u;(~ natlll':\Il1 nOli pl'ivallt bono. El ila ,eculIdùlIl eosdelll multiplex iII Scripturis fil intelligenti:!, uui lie Il:1turà sive de suhslantià, vel de his I)tI:e lIalul'atilel' sunt, serrno occur. rito Sed supcr iIlum loculII psa!. 68 : NOli est 8ubslall~ tia, ita Augllstinus, 10111. 8, de sllbstalllia disscruit, ul prremiSS<ll sClltenti:Il videatur cOlIScmil'e dicells : sub. stantia illtelligilur illud quo sumus quidlJuid SUIIIUS homo, peeus, terra, sol: omnia ista substanli:e SIII\I; eo ip,;o quo sunt nalllr:r, ips:.c suhstalllip diculltlll·. Nam quòtl nulla cst suhsl:mlia, nihil oillilinÌJ CSI ; SIIIIstantia ergo est aliquid e~s~. Iklls l'ecit hOlllillclI\ sllbslantiam, sed per illif{lIitatem lapsus esI hOlllo il slIbstanlià in qui! faclus eSI; illi'luitas quippe ipsa non cstsuUstantia. Non ~lIill1 illiqllilas est Ilalllra (juam forlllal'it Deus, .ed iniquitas eot pcrversio qnam fecil hOlllo. Natura! Ollllles pel' ipstllll fact:e snul ; iniqililas per ipSlllll lIon faCla eSl, quia illifJuitas lIon est substalllia. In ilIo hynlllo IriulII puerorull'l .. nlversa creatura landans DeulII COll1llleIllOI'atur. Landant ellljll umnia Deulll, sed fln:c l'ecil Dens .. Lauda! ibi serpClIs Deum, scd nOli aV3l'ilia. Umilia repiilia ibi nOIllL~ala sunt, sed non aliqlla vitia. Vilia eli iIII ex 1I0his et ex .Ilostrà voI unta le habemus. et viLia nOli sunt suhstantia. Inlendant diligenter his "erhi, pr:cmiss;ifUlIl asserto l'es senlenliarllHl, et pereipere poteruilt ratiollcm et causalll dictorum, ubi Scriptllra dc natllrà \'cl 5IIUst:lIJtià meliliollt'm fa ci t. l!lal'UIII vcri> scnlelllial'l!lll jlldicilllll prudenli lcc!ori, cui 1I1rinsqlle SClIl':lIli;" no~ titiam plenariè dediilllls, arbitrio f\'lillquililib, ad ca (ìU::1) adhllc nolJis '\lp'~I',nnl. tract::ntl" leslillaIPc~. Quòd de peccai o 11011 de pa://(i ill(clligitilr, CÙIII didlur: DClls 1/011 e~1 ullelor /lwli. . 5. Cùm igitllr iu hoc PIll!l~S eopse;:tÌanl cal!J(ilicl traclatores, sd!icCl quòd D"us 11011 est aliCI or Illalorum, cavelldUlII est lalllen nc 1I1:\lorull1 1I0mine p(clla~ sieut peccata, ge::cl'::lilel' illcll!da~. l'omal'ulII CII Il Il DClIsauetor eSI, bittll ipse pcr pl'ophrlam all, l\mos;): Non est malum iiI civitate quotl/Jeus 11011 (eeerit. ltcm lsai. 45, ex pcrsonà sua ail : Eyo Slllll Deu&, creallS nllllum, et {acieils bOl/lim. Ecce hìc dicilur creàsse et ferisse mall11l1; sed mali nominc prella illtelligitm J

PETBI LOMIlARDI 744 dicilur Detls non mOlh)m yolllntas "ilh~ntli rincm Tl.111et \'isionem, et "0esse allelor llIalorum. lIomille mali pecLaLa inlelligllll- lunlas videndi fClIesll':llll, fìncm hauet feneslr:c visioturo Iticì)(lue Aug., qui dilerat, tlllll. 4, b \ih. 83 ncm. Altera verO est volnllt:Js per fenestram villelllJi QlI:r.SI., LI, C. 26, q. 21, qllòd Dcus anetor lIIali non trauseuntes, ClljllS item finis est visio Iranscuntillm. Iii t, iII libro i !\etractaliouullI quomodò intelii:;cndum Ad quod etiam prredict:'C referuntur yollintates. ILem Sit aperil, dicens : Videndum est Ile Ill3lè intelligalnr (ibidem) rectre SUllt volunlates, el o/l1ues sibimel requod dixi : Deus auctor mali nOli est, qui et omllium ligat:\!, si bona est iIia ad qu:un cunClre referuntur. Si qu:e sunt auclor est; qui:! in quautulll slInt, in tanaUleOl prava est, praY:l! sunI omnes ; et ideò rectarllm 111m !tolla sunt. Et ne hinc putelur 1I0n ab 1110 esse volunlalllm eonnexio iler quoddalll es t aSl'endeminlll prenalll malorlllll, qU:l~ IItiqlle malum est his qni PII ' ad bC:llitudinem, quod eertis velHl passiuus agilur. lIiulltnr; sed hoc ila tlixi, "ieut dicllIUl es l, Sap. 1 : ~ra\'arum antem et distorlarllm YOIUIII:llUITl implicatl O vincnlnm e, I, qno alligauil tlr qlli hoc agiI, IIt Deus mortem 1/on (ccii; cùm ali:.•i scripllllll sil, Ecci. Il: pro}ici 'llur in /ellebras ex/eriOl'es, MattI! . 22. lIis auclO.11101'5 et t'ila à Domino es t. Malorllill el'~ () proll:1 fJlI :l~ à Deo est, lIIalnm est Iln idelll lIlalis ; sec1 in uonis Dei ritalufIl lcstimoniis evillcllter monstralllr plures iu fìoperi bus est, (1lIOllialll ju:;tlli n e, t nt mali pu ni:lntlll', ùeIluliS reClas ('s,e voluulates proprios oc di\"t~rs: ls fict utiqllc b01l1l1ll est Olllile quod jllstlllll est. Sic ergo lIes haucnte~; et !am en unum eUmdell1ll'le. quia olllnes referulIllII' :1d Il !1UIII fi ni estlinis IìniulII ; dI! qllo pa.ulò dicitur Dehs nOli fecisse morlelll, quia lI on fel"ÌL illnd pru <[no rnors iufl igiltl f, iu est, peceatum . Audisli , anle dixilllus; ila è eOIIl'el'SO fortè est et in mallS. Quwdll lll Iwie senlt'ntiw t'idenlur adversari. leetor, causam di clO:-lI ll l, ex lIuà sana intelligentia 4. V e rllllll :lIIlC~1 lmic Sl'!l lenli:'C , quà dictum est rifil'lllatur, cùm di citllr : D ClIs lIon auetor mali, Cl : òeliulII (11l3Sdam l'eela, \"(,!uiltates diverslls lines 501'DClls morlem non ft~c it. tiri, et tamen ad IIUIlI1l refefl'i, videlllr ouviare qun,l DlSTlXCTlO 'xXXVIII. alibi AlIgusl. admonct, ne scilieetllouis dUGS lines CGIIDE VOLUNTATE ET EJUS FINII, EX QUO ET IPSA slituamus, ila inqllicns in lib, de ~ e rmone Domini iII JUDlC.HIlR. monte, tomo 4, e. 2i: Non deuemus ideò evan g eliz~re L Post pl':cdict~, de ,'otunlale cjusqlle fine disseUl mallliucelllus. sed ideò man,.Illcare ut evangeliz~ rl'lIilum est, Seiendum ergo eSlqllòd ex fine SUO, IIt mlls; IIt eiuus 11011 sit UOIIUI/1 quod oppelilur, se,I ai! Ang ., v"Inlltas cognoscitur IItrùm recta an pl'.wa necessariulll qu oti adjicitur ut i11111.1 impl e ~lur. Qllctsii. Finis alltem hOIl:l~ voluntatis beatitUllo est, vita ri!e primùnt regni/m Dei, ct IIccc ol/mia adjicienturvobis, a:lt'rna. ipse Deus. l\IJI:c verò (inis est alilld, scilicet lIIatth. 6. NOli òixit : l'rilllùm qu:erite regnlllll Dei, et JI.ala delectatio, vei aliquid aliud iII quo non dellet deinde qu:crite iSla, qualllyj . SiUl lIecessaria ; sed voluntas quiescere. Finem,verò bllllllm insinuat Pro- ail : Ikec ollluia adjicieutur vouis, id est, Il;l'C (ou.;cplreta diceus : Omnis conswnl/lationis vidi finelll, etc. qUèlltur si illa qu:eratis. ne cùm iSla qu:'C ritis, ill ine Charilas ergo cujlls Iatum manrl atum esI, finis omnis avertamini ; aul ne duos fines consliLUalis, UI el rt'guulII cOlIsummationis est, id est, omnis bona! volllutatisct propler se appetatis, et iSla IIccessaria prupter illlld , :lctionis, ad quam omne pr:ceeptum referendum cst. ergo propter regllum Dci lantùlll debellllls opcrari Ullde Aug., in Ench., lib. H, de Triu .• c. 6, t. ;) : om nia, non solalll vcl ellm regno Dei mercetlem corOmllia pr:ccepta divilla rel'eruntnr ad charitatem. De poralem mCllillU·i. Ecce hìc apertè di cit Ile dUtls IInc3 quà dicit ApostolllS, i Tim. f : Fillis pra!cepti esi dlanohis constil u:;mus, se:! UIIUIII talltllln, id est, regnllm rifas de cOI'de puro, et consCienlia bona, el fide non ficta. Dei, eùm supra dixerit bunas \:olullLates alias el alias Omnis ilaqlle pr:ccepli fini s charit3s est, id est, ad proprios Iwuere !ines. charilatem l'eferlllr omne pr:cceptllm. Quod verò ita llìc oSlendilul' qllol1lodò, licèl videanlUr, non repllgl/ell' Ii i vel limore pmn:c, vel aliqllà inlelllione carna li, Ilt pm'dicla, Ilnll rcferatul' ad ch:lritaleln qU:I: est dileelio Dci ct 5. Il:'Cc alltem sibi lIon repugnare animadvcrlit, qui proximi, lIondìllll fil quemadmodùm oporlct fieri, \'C rbis pra'rni _sis simplici oculo di l igc nl~ r inlendi t; qllam vis fieri ,·ideatllr. l'unc enim reclè fiunt qu a! qui enim dixil. ne dU05 lines nouis eonstituamus, sed mandat Deus, ('t qUa! consilio monel, cùm rel'erllulllr ullluia pro pIer regnllm Dei f:l ciamus, ipse pr:cmisit ad dilectionem Dei e t prox illli. His veruis apel'tè inqllòd debellllls manducare ul e\'allgelizelllns. CiI m :1Usinualul' qllis sit reclu, filli s YOlllutalis si ve actionis telll hoc ila facimus, actiollis illius li nelll Eyangelillfll hO":1~, scilicet charita " (111:\.' et ()eus esi, lIt sllpra osCOlIstituilllll S; seti et hune finem ad rcg nlll1l Dci refetendimlls. rimus. Mauduc:ulIus euilll prOplel' Eyaligclium. el Quòd nC/l-l est fillis ollmis bOlla! actionis, qllia c"QI·ila.~ lO:l udll CallllJs et cvangclizaillus propter rt!gnum Dei. esi; ncc fanlùm Spiriti!. sallctl!&, sed etialll Chrislus, DlIl)s igittll' lines n"bis iII manUII C:l lltlo couslilnimlls. et PaICl'; IIce hi SUII/ i r C,1 ti'll's, sed UIIUS, St!d ila faeientes 1Illll1quiti peecaillus ? Ab,:it. Nam eL 2. Qui ergo charilalem , illi 1'0ail linem, Dctlm sihi ipse sic fa cere suatlel, si diligenl er ejtls yerba iI,spicialllllS. Cillll ergo ail, nc duo, fin e, D:lbis eonslilllaponil linelll; IIl1de et Chrislu/ll fill cm legis ad jnstilial1l dicit AposlOlus, Rom . IO, esse olllni credenti . El reclè IlIUS, lines iII direr,;a lellllcllles illtd ligi rol"it, scilicèL ùicitur Chl'istlls linis legis ad j\lsliliam; qll ia , III ait qllorulll alleI' ad al!erllln non l'cfcrallll' ; ila Cl cùm dicil, pro plcr fl'gnulII ()éi taulùlII olllllia ageuda, !lec Au ~ . in lihro Senlelltial'um Prosperi . in Clrrislo lex juslili :l~ 11011 consumi lUI', sed imp!elur. Omllis cnilll cu:" ipso lIIercc d~1Il temporah'm 1I1edilandam, ila in l'erfl'.el io ex ipso, eL in ipgo eSI ; et ullra qu clII nOli CS I leliil)l:IIUnlll es i , ut 11 0 11 a j'pelclldo IIlcdil elll ur cum (I"Ò spes se extend al. Finis fid cIitll 1l Chrisllls l'S I, :IlI reg ll o IIIcrct'tl elll lcmporalcm, ila quòd lIon proplcr qucm cùm pervellerit CUIT() lIti s illlenlio, 11011 halleL regnl/Ill, sed prOplCl' Sl', III s/'ii iccl reg llulII propler se app etalllus, Cl bla propler illud, sicut ip,e do cct, Si (llIÒ ampliìh possit yellire, sed hauct id in qtlo deheat perlllJUere. Fillis ergo rectus alq\le ;;upremlls cnim pelillllls yil.alll xlern.1l1l, pelilllllS'l l/e elbm lempOl'a lia à I>I!O, Lllc. 12; si ca pctillltlS pro pIer Vit311\ ))eus l'aler eSI, eL Filius, et Spirillis ~,anctlls, IlCC hi trt~S sunt lres !illes, sed UIIUS lillis, quia nou LI'CS dii, x ternam, non oIIentlimu;;; lIequ e sillislra lunc scit Ilu:d faeit dexlera, Manh. li, qllia mercctl em lempo scd l\I'lIS DI'ns. Quòd onl/lcs bOlla! t'ofUI/II,tc,< mm1/l flabellI fil/cm; et ralclll IIOIl propler se IIlcdit:lI\1l1l'. seti prt 'pte r regllulII tali/CII qUa!dnlll bUI/CC dit'ersos jillt'$ sOl'tiu1I1W·. Dd, ut sit l:na slIb capile. et dell era ;" aml ,lcxlI, (i. S t~ t1 qu:.c ritur utrùm Oll1l1 e S bon:c "olllnt ~ l es Caul.2. Alioqlli si Inc It' lI'po rali:l prop tcr sr. Ilu:erillllum la!llùm halle.1nllinem ? De hoc AuguSl., iu t 1 IIIU5 sicut :l!lerna, miset'\ur d e xll':~ sims lra . luetÌ'l ll tl dlm Dominus dix eril, Mauh. 6: A U/!Iidifelle jus tit i ~ 1I 1 lib. d~ Trill ., ea p. 6. ila ait : ,\\! a ~ ~tq lle ali:l.! voi unvcs tram luc/IIti s coralli IlOnIl11lbu". ,,/ L'/a W l/lllli ab C. 8 tates SUoS pr-o"rius fin es h:t bellt : '1 ni lamen rcrerllna!iui ail : ~1 ~ tLh. :; : S ic lllcel/ III Opel'll l'eS/fil bUI/ l/ co: lur ad fiuem illius volulltatis iJuà \' 0 111111115 healè vira lll h o m ,nib/l~, III glori[ieelll Patrelll t'es /rulli qui i II (U~ vere, cl ad eam pervenire vitam, q\l:e non referalur iis e~!. Proplcr D ~ uul ergo olllll in L e:ell .la stm , Ul ad :lliud, seti aillauli pc!' S~ j~S,llll ' Hf:lLial, (i!Wll wd-

non p(l~r~'liIm : sicul i con verso.

cìllll

SENTENTIARUM Ll8IU QUATUOR. omnia qu:c facimus, omniumque tines, ad cum rcferamus. De di/ferenlià voluntatb, inlenLiollis, et fillis. 6. So\et eliam qU:llri quid dislel illler voluulatem, et illtenlionem, ac linem. Ad quod dici pOlest inter voluntatem el tinem certo alque evidenli modo disliugui, quia vlI\untas est quà volumus aliquid; linis verò voIlinlatis est, vcl illud quod volumus, per quod implclur ipsa vo\uutas ; vcl pOliùs aliull propler qllod illud VOIUIIIUS, Intelltio vcrò interdùm pro voluntale, interdùm pro fine "oluulalis aecipilur; qu~e diligens ae pius leetor in Scripturà ulli h:cc oeeur!'llllt, di"cernere Slurlcal. Finjs verò vulilntalis esI delcclatio uona vcll\la· la, ad qll:lln nililur qui~qlle pel·"enire. Uude AugUS1. snper iIIum 10c'lnI p5al. : Scruluns corda ct l'enes, sic ait : Oells solus SCl'utatur cnrtla, id est, qlli.! quisque cogilel; et relle!;. id est, quid queml)ue delcclel; quia linis CUI'~ eL cogilaliouis est deleetatio, ad quam cUl'à et C(\gil31ione nililur quisque pervenire. Et paulò pOSI: Opera nostra qU:ll sunI in dictis el factis, possunI hOlllines videre ; sed I)uo animo Ciant, et quò venire cupi:!nt, solus Deus videt, qui cùm videl cor esse in crelo, et nOli dcleclal'Ì 1I0S in carne, se,I in Domino, iù cst, cùm Lona) sunt cogitatione,; cl cal'UIII fines, diriljit jllsttllll. Idem supcr alterilis psal. )ocum iIlUIll, sciliccl : 111 /a'1ueo ;810 l(uem abscolldel'lmt, cOIll/ll'elIellSlls esI /le8 eOl'llm, dicil : Pcs anilll:p. a 11101' est, quia si pra\,lI, esI, dicilur cupidilas ve! libiùo; si reClus, dicitllr charil3s. Eo IIIm'ctur !lIli:ua qllasi ad 10cuIO IIIIÒ Icndil, id esI, ad dclectaliflnem hOIl:II11 \'cllllaIJIII, qllò se pCl'\cnisse pcr amol'em 1:J~lalul' . FinÌS ergo VI)Ilinlatis, ut pl':rmissilill est, dicitllr Cl illud qUlld \'0lllnlUs, el Biuti propter quod \'OIUIllIIS; et inlcntio ad illlld respieit propler quod \'0IUIIIU5, Cl voluillas ad i11l1d quod "olumll'; IIt, verbi gratià, si \'elim c,uricnlel\l rclicere III baueam \'ilam :eternam, volunlas eSI qu:ì volo refiecre csul'ielltcm, clljus fillis esI l'cfcClio esnrielllis; illtelilio vcrò est, qllà sic ad vil!llll pcrvcnire "010. Finis \'erò supremus cst iJlsa vila, ad quam CL alius fillis l'erertur. Ali il/a in/ell/io sit vo/untas. 7. Sed qU:llritur ull'ùm intelltio talis sit volunlas, et si \'Olllnlas est, an in l.IOc (\pere sit una cadelll'luc \'OIUlllas, quà vl>lo rcficcre esuricnlcm, CI (I"à HlIn haùerc vit:llli :clernam. Yidclur nClllpe lalis illtelltio \'olulltas esse: ul enim vollll1l:ls est Iluà volo rc!icere pallpcr~iO, ila el "olunlas est quà Jlér iIIud "010 haLere \·i l~iO. Et alia quidcm videlur \' Olllnl~S csse flua volo habere ,'ilalll, et alia IJ"à pauperi sub"enire volo. Scd iSla aù illalll rCrel'llll'. Nam elsi hoc ila placeat, ut in co CUlli aliqllà dclectatiollc \'olulilas acquieseat, 1I0111lùlll cst lamen illud quò tenditlll', sed boe ad illlHl referllll', Ul illud dcpuletur t:tllljuillll patria ci\'is, blud verò tallqllàm rerectio vel mangio vialoris. Aug., Iii!. ti de Trinil., c. 6. Et SUIII isl~ \'olunlales atfectus sive 1Il01llS melltis, qlliuus quasi gressibus vI!! passilms lendilur ad pall'iam. Sieul ergo altera est \'oIulitas \'ideliLJi fcnestl'as, ut supra docente Au!;ust. didicimus, altcra ~11l;C c~ iSlà ueclitul', \'olulltas scilicetper rene. &lras ndt'ndl transculiles; Ha nOllllullis :llia "idelur esse \'01Ullla5 elecmosynas dandi J1:lUJlcri, alia VOIUIItas habclldi "ilam. Alii :tutem putallt quòd ulla sit voIunlas ct hic et ibi, sed propter sllbjecLOrulll multiplicil:\lem di\'crsilas mellloralurvoluntatum. C:cterùm 'lu(l~lIilJe~ horulIl "erum si t, ilIud nulli in amuiguulll vClllt, (l'un "olunlas ex suo fine pensc\Ur utl'ùm recla Sit an pl'a\'a, peccalulII an gralia; el quill nomine illl .. nUnlllS ahquando fillis, aliquando volulltas illtellisalur. DlSTINCTIO XXXIX. Ct:M VOLCSTAS SfT ilE IIlS Ql:'€ IIOMO IìATVRALfTF.n IUBt::T, QUA RE PECCATUll FOltE IlICATUR, CUM IIULLUM ALWII :\ATtllALE l'ECCATt;U SIT.

~lì~ alOtem orilur qu:estio satis necessaria, ex superlorlbus causalO trahens. Dictum est enim supra ,'ulunlalem inesse naluraliler homini, sicut inlclle:

PATl\OL

CXCII.

Lln. Il, DIST. XXXIX. ctus et memoria. Qu:c 311tern homim Ilaturalia Fount, quantumcumque vilientul', houa tamen csse nOli elcsinunl, quia nOli vald "iliulII bOIlÌlalcm iII qua J)eus eam fecit, penitùs COllsumere; ut, verhi gralià, iutelIcCtIlS, vel ratio, et ingeniulll, 3C memoria, etsi vitiis ac peecatis obnubilentur et corl'Umpalltur, bOlla tamensunl, nec peccata nOlllinantllr; sicut Augustinus de ratiolle qU:ll eSI imago Dei, in CJuà l'adi SUIllUS, evidenter ostendit, in i5 !ib. de Trinilate, eap. 8. lI~c est, inquit, imago in quà homines sunt cr~ali, qua c;cteris animali bus pr~sunt; qu:c creatura in rchll,; creatis exceilelilissima, cùm à Deo justilìcalur, il deformi formà iII formosam mulalur forlllaill. Erat enim ctiam inter vitia natura hona. lhc alltclll imago, 1':1lio est vel ihtcllecLUs. Cillu ergo YOllialas de naluraIibus sit, qnare ipsa nun selli per b01l1l1ll CSI., etsi ali· qualldo \'ilii, suùjaccal? Ad hoc fac:ilè l'cspOndcnl qui dicullt omnia qual sunt, iII qllJntum sunt, !lona cssc ; quia et ipsam volullialem, iII qllalltullI cst, vcl in qualltUIll voluillas est, ut supra posnimus, honum esse ;lSsel'unl; sed iII qllanluill inordin:!l:! esi, mala est et pcccatum. Uui putcsI au cis ratiollabililer qu;cri si \'0IUlitas, iII quantum illordillata est, pece:tllllll eSI, q\lare ergo intellectu., ratin, et ingcnium et IllIjusmodi, cùm illordinata sunt, peccata 1I0n sunt? Illoreiinata vel'ò sunt, sieut voluntas, cùm ad rcclum linem nOli tcndunl, eorumque :lclus pr:llVariCaliones existunt. Ad quod illi Jicullt voiulltatis nomine ali quando "im, scilicet, natllraleell \lotentiam volendi, aliquando aclUm ipsius vis signilical'i. Vis autem ipsa naturaliter 31lill1:C insita, ìlUllquàm pCCC31um esl, sicul nec vi. melllorandi vcl illlclligcndi, sed actus blljus vis qlli \10IUlIlas dicitur, LUlle peccatum est, (juando illordiuatllS est. Quart' actus volumatis sit peccatlllll, si actus aliaruln polcwiarulll //0/1 sillt peccata. 2. Sl'd adllUe 'qu:critur qual'c hujlls naturalis potenli:\) aelus pcccatulll sÌI, si aliarulIl poltmtiarum actus pecca la 1I0n SUllt, scilicet, pOlenti;c mcmoralldi. cujus :Ictus est lIlcl\lorare, et pOlenti:.c inlelligelldi, cllju~ actus esi illlelligcre, Ad quod et ipsi dicullt quia altCl'lII, gClleris esI actus ille voluulalis, qU~\01 act'JS mClllori:r ve! illiellectils, IIìc ellilll actus eSI ad alieluid adipisc~lIdlllll \-c1 IlOIl 31lmiUellllum, qui n&n potesl esse ex lIIalis, quin sit fll:lllls. Velle enilll mala lIlalUl,1 cst. sed illtellig~rc "el meliloral'e lIIala /11:\111111 11011 cst. Quamvis eorum quidam eliam hos aclus m~ll)s csse iliterdùlII non i:llpl'obè assel'all1. MI!lllol'at elline intel'dùlII qllis malum ut faciaL, rt qu;crit illlelligcrc "erum lIt SCiaI Impugnare. Ecce qualiler sol\'ilur Jll'~" missa qlW!Slio:lh his qui 11':lduut olllllia esse lJolla ili quantll:1l SUllt. Qui ,"CI'Ò tliClIllt \'olllllt:llcs Illalas peec~la ess\) , ct lIullo lIIodo hOlla, brc"iùs respontlent , dlcellte:; aetulII wlUlllatis 11011 esse dc natul'alihus' seti \'illl ips~1ll et potcllliall1 ,""Ielldi , qu:r sClilper bdllUIII est, ~t III OIllI!IUIIS cst, ctiam in pal'Vulis, in quibus IlCJlldullI CS I l'Jus actus. Quolllodò illtel!igelldulII sit iIllld: Et hOlllo etialll qui ,ervus /1st IJfCCali, lIulura/iler vult bOIlUIII. 5. Pl'a, lere~a ql!:eri solct quolllodò illlclligendum sit qllod alt ;-\ III hl'. , III 10111.4 cOl.nmentarii ad cap. 7 ali ~{Olll. : 1\011 elll~1I qu?d vul? ' I{[ud ago, sed qllod nolo, ILlld {aclO. Dlclt cnllil qllod !t 0111 subjectus pcccato faciL quoti 11011 "lIlt, quia n:lturaliter vuh bOllum. Sed VO~1I1l1aS 11~c.c sellìpe~ carCl elleclu, nisi gralia Dci adJu\'et. et Iiueret. SI !tomo suujectus peccato CS1, vul.t qUld~JlI Hlalum et op~l'at\ll', quia servus est peccati, et ~JUsvOIUll\a!elll, Sicul s~lpra dixil AliglIStillllS, C. t8, hhelltcr faclt. QlIomodo ergo lIaturaliWI' \'ull LOllUIll? An est eadem volulltas, id est idem 1II0tus quo liuelller peccato senit, et qllo 1I~ltll ..alitcr ndL bonum? Si non eadem \'011lI1t:l5, qlla! er"o istarum est quà cùm h!>llìo juslificatur, il scnilute ~)eccati lìbcl'a~ lur? Ut elll!n. dis~eruilllus superiùs, gratia Dei \'Oluutatel!' . hOlDllliS hue~at et atljuvat, qu;c volulllalem tlOlmOis pra!~arat adJuvaudalU et adjuvàl pr:eparat:lln. Sed qUa! cs~ IUa yolulltas, an illa 'l'I:{> lIaluraliLcr "u1!

PETRI LOMBARDI 718 (lonum? an iIIa qUa) libenter serrit peccato, si tamen malam habcant causa m , non f:nnen boni esse desidure SUIIL voluutaLes? Proposita est qu:cstio prof!lll<la, nallt. Quod testimonio AlIg\lstilii cllnfirmallt, qui diqurevarià à diversis exposilionc determinatur. AHi e- cil bonllm aliquando non henè fit'ri. Qllod enirn (/Ui5 lIiro dicunt duos esse motus : unllm quo vult bonum na- illYÌLUS veIner.essitate faci!, nOli ben è facit ;quia 11011 turaliler. Quare naturaliter, et quale naturalis dicitur? bon:] faeil intentiolle, 1Il ail Allguslillus, tomo 8 > Qllia talis fuit mOlus. na.tura!. ~uman:r. ili primà cond.i~ tract. 8, super t .Ioan. Servilis, iuquit, timor non est tione, in quà cr.eall sllle VlllO sumllS, 9Ila! proprie in·charitate; in qllO quamvis eredatur Deo, non lamen nalura dicilur.Fuit enim homo crcatlls IU voIlinlate in Deum; et si hOllum fiat, lIon tamen benè. ~eDIU rectus. Un de in \ib. de Fide ad Petrum, tomo 5, c.25, enim invilus ben è fadt eliamsi bOllum est quod Cacil. scriptum est: Firrnissimè tcne primog homines bonos Ecce habcs quòd alillUis 1I0n benè facit illud (fnod boet reclOS esse crealos cum libero arbilrio, quòd num est. Facit ergo qnod bOllum cst illlenlione non }lossent si vellcnt proprià. volunlate pcccare, eosqu~ bona. Ideò asserllut ilIi qUa!darn opera esse lalia, qo;c non neces~itate, sed proprlà volulItate peccàsse. ~ec~e sic bona sUIlI, quòd mala esse non possunt, qnocumergo dicitnr ho:no lIaturaliter veli c bonum, qUia m qne modo fiallt; sieut è comerso, quredam sic sunt reètà et bon:] \"oluntale condilus est. Superior enim mala, ut non possilll esse bOlla, quàcUlllque ex causà scilltilla rationis, qu;c etialll, ut ail Hieron. (18), in fianl. Alia autclII esse opera qu:e ex fine l'ef causà (;a·ill non potuit eXlingui, bonllm semper vult, et mabona snnt vel ma/a, et ad illa rderunt sanclorum te1um semper odit. Alium aulcm dicullt molum esse stimonia, quibus ex affeclu vel illtentione judiciulll quo mens rclictà sU\Jeriorum Icge sul~jicit se \Jecca~is, operum pensari dicullt. Triparlitam edunt Isti diffecisque obleclalu~. Iole ~nolus, ut a UIII t ! allteq~am rCIlLiam aetuum. adsit alicui gl'alla, domlllalur el regna t In homllle, AliteT Augustinus selllire vide/uT, qui dicit opera homiallerumqlle deprimi t molum ; {Iterqlle lamen ex libero nis esse bona l'e/ I/lala ex in/ell/iulle et CllUBà, prai/er m·bitrio est. Venienle aul.em graLià ìlle mallis /Il01us qUaidam qUa! per se peccata Bunt. cIiditur el alter Ilaluraliter bonus liheratur, et adju5. Sed AUgliStillllS evitlenlissimè docet in libro con,"atur III erlìc!\citer bOllum velit. Aute gral.iam verò tra mendacillm, cap. 7, in tomo 4, olllnes actus secunIicèt naturaliter homo velit bOllum, Ilon t~mcn absn- dùm ilìlentioncm et causarn judicantlos bouos ,·cl malulè concedi oporlet bonalll habc/'e voIlIlIlatem, sed los, pr:eter qllosdam, qui ila sunI mali, IIt nunquàm pOliìls malam. Alii aulem dicullt unam. esse v<Jlunta- po~sillt esse hOlli cliamsi bonam videantur habere cautcm id est, IInum motum, quo naluralJtcr vull hOlllO samo Ilitere,;l, inquit, plurimùm quà causà, quo fine, bonòm et ex vitio vult homo mallllll, eoque delccla- quà illtelltione quidlial. Sed ea qUa! COll,tal esse pectur: et in qllanlum vull bOllum, II3luraliler bonus est; cata, lIullo bona! causa! ohlelllu, nullò quasi hono iII quantum malum vult, malus est. fine, nulla veiul bOllà inlelltione facicnda sunto El DlSTI~CTIO XL. quippe opera homillull1, ~i causas !tabuerilll bon:lS vel AN EX FI)lE OMNES ACTUS PENSARI DEBEANT, UT SllllPL!malas, lIIllle SUllt bOlla, nUlle mala, qn.e non sunl per CITER BOIìI VEL MALI DlCA:'iTUR. scipsa peccata: sicut lictum pr:ebere pauperibus boL PoSI. h:cc de actilms adjicicndum videtur utrùm nUlli est, si fil causà misericordia! CUlli rectà fide: et et ipsi ex fine, sicut l'oltmtas, pensari d~"caIiL bUlli eOllcllbilUS conjllgalis quando fit eausà gelleralldi, si vel mali. Licèt enilll sccundùm qllosdam olllnes bOlli ea fide Iiat, ul gigllanLllr regenerandi. Ha!c rursùs sinL, in qllalltum Ilaturalitel· SUllt; non tamen absolutè mala sunt, si malas habeant c:wsas : velut si jaetandicendi slllltomnes bOlli, Dec ornnes remunerablles , tire causà p'lscitur pallper, aut /ascil"i:e causa cum sed qllidalll .sim~l~ciler mali dieulltur, S.iC~I,t. et alii uxore concumbilur, aut filii gCIICI'enlur non ul Deo, seli bOlli. Nam slmpltcller. ae v~rè sun.t bOIll LI! aClus, ut diabolo lIutriantur. Cùm \;erò opera i(lsa per Se (lui honam eausal~l el IIlLentlOnem, Id e.st , qlll volun- peccata sunt, ut furta, stnpr", lllaspliemia', 1)'lÌs dic~t talem bonam cOImlanlur, et ad "onum fmclII lendulll; causis bonis esse faciellda, ve! peccala nOli es,;e; '·e/, .mali verò simpliciter dici debent qui perversarn habent quod est absurdills, jlista pecca la esse? Qnis dical : C3l1sam et intenlionem. linde Ambros. ail: AlfeClus Furemur divilibus, ul ha!Jeamus quid demus pauperituus operi tuo nomen imponit. Et August. (t 9) super bus; aut: Falsa lestimollia proreramus, non Ul illde J}sal. 5i : Nemo compulct bona opera sua ante fuicrn. inllocclltes l:cdantur, sed potiùs salventur? Duo ellim Ila enim videutur mihi esse u! magna~ vires, el curSU3 bOlla hìc snnl, : ut ill/lp~ alatur, et innocens 11011 pucelr.rrimus pra::Ler viam; quia ubi ipsa fides non erat, niatur. Aul quis dical adulleriulll esse facielltlum, ilI bOllum opus nOi! erat. BO~lI.m ellim Opll,S intenlio per illam eum qllà Iit, hOlllo de morte Iiberelur? Tcfacil inLentionem fides dlrlglt. Non valdc allelldas stamellta etiam vera Clll" non supprimilllus, ct {:o/sa (juid 'homo faciat, sed ql~id .CÙ1!l. faeit ~llendal, q~l,ò suppollimus, ne h~\'reditates haheant qui lIihil !toni lacertos optilll;)) gubcrnalloll1s dlrlgat. Ihs ICSLilllonliS agullt, sed hi potiùs lfui!illdigentes adjurant? CUI' 11011 insinuari videlur ex affeclu et fine opera bOI\:1 esse vel fiant illa llIala pruptel' hrec bona, si \Jropter ha!c bona Jllaia. Quibus consonat quod Veritas iII Evangelio, nee ilIa su1i1 mala ? Cur nOli ab illllllundis meretriciMallh. 7, ait: iV on paleSI arbor bona {ruclUs ma/as bus qllas ditml slUpratores, rapial divilias viI' bOIlUS, facere, nequè m·bar mala (ruc/us b~lIos (acere. NOIll~lle ut indigenlibus eas iargiallll·, clìlll nill/uill maluill maarhoris BOIl lIatlll'a hurnalla! menlls, sed vollintas Ill- lum siL si pro bOllO fiat? Quis hoe dicat, nisi qui res hutelligilur; I)U:1! si Illala fuerit, non bona, sed mala opera manas moresque COllatllr et Il'ge,; sllbrertere? Quod .facil; si verò bona fuerit, buna, non mala 0\Jcra taclt. ellim I"acillus 11011 dicatur rectè liel·i posse, nec impunè U/rùm DllIIlia opera hominis ex affectu et filte ~inl bona l3l1tùm, verùlII elialll gloriosè, ul iII eo nOli timeatur vel mala. slIpp\icium, sed speretur ct pra!lIIium ; si semel con2. Sed qua!ritur uLrùm omni~opera h?mill.isex atTeclu sCliserimus in malis aetibus, 1I0n quid lìat, sed quare et fine sinI bona vel mala. QUlbl1sdam Ita vltleLur es,e, lial esse qll:erendulII, ul qUa!cullIquc pro hOllis Hanl qui dicunl omnes aClIIs esse indifferentes, uL nee boni causis, nee ipsa lIIala csse jlldicentlll'? At ju<titia menec mali per se sinL, sed ex inLentione bona bOIlUS, et rilò puniI eUIIl qui dicit se subtraxissc silpertllla diex malà malussit omnis actus. Secundùm quos lJuiliviti, ut pr3!berd pau peri; et falsarium 'lui aliCllulll heL actus potest esse bonus, si bontl. inLenli?ne gcra: corrumpit teslallleliLulIl, ut is eòsct ha!ft'S qui faccret turo Aliis au1em videtur qllòd qllidam actus m se lIIalI elcemosynas larg:ls, lIon ille qui 1I111Ias; et eU1I1 qui sin t, ita ut non possinL esse nisi peccala, ~li~m si bo: se fecisse adultel iUIll oSlendil, ul \Jer illam cum quà nam hO\beallL caus:lm; ct quidam in se bom, Ila ul elSl Iecit, homillem de morte liberarel. Scd dicet aliquis : Ergo requandus eSL fur cuilihet furi qui voluntale mi(J8) In commrntario ad cap. i Ez~chielis su~er ~o loeo : t:t scintillai quasi aspectlls a:ns canden/II; III sericordia! fllratur? Quis hoc dìxcril? Se.1 horulll duo. rum nOli ideò quisquam est bonus, quia pejor esi tomo 5. (i9)Tom. i, in lib. Offie .. l. i, c,o j (om. 8,pr:"Cfat. UIIUS. Pejor enim est qui concllpiscendo, qU3111 qUI auscr.llldo fur:uur. Scd si furlum OIlIllC pcccalulII (l.;I. ad iIlllm PS,\1.

7;;0 LIR. Il, DIST. Xu. ritatem non t·crertur; ut supra mcminit Ang., nOli lìl quemadmodìtm fieri oportr.!, idcòfJllc malllUl eSI. NOli ergo mandata custodit , qui cbal'itate caret, quia sine charitatc nullllm mandatorum cuslodìtur; unde \u:;(, sU[ler Epistolam ad Gal., ait: C;lstoditiollelll legis diCil Apostolus, Rom. i3, non inebriari, non oecidere. nOli moochari, el alia hujusmodi ad bOllos mores pCl'lllleulia, ()u::c ~ine charitate, lid \!, et spe, impleri lIon pos· sunto Nnllllm ergo mandaI 11m implet, nllllum honlllll OpllS facit, qui (idem charitatcmque nOli habct. 1111possibile est enim, IIt ail ApoSlOlus, lIeh. i i, sine fide aliquid pIacere Deo. QUal ergo sin e fide IÌlmL, bona non sunI; quia omne bonum pIace t Deo. Qumprmmissm sen/ell/ile objicizt/llur ex verbis Augllslini. 2. His auteùl objicitur quod supra dixit Aug., seiIicet quòd in servili timore, etsi honum Iì!!t, nOli t:unen benè. Nemo enim invitus benI! f;,ci!, etiam si l!onllm est quod facit. Hìc enim dici! bonum lieri, sed nOli benè, ab ilio qui charitateOl non hahet. Qui enim ser,'iliter timet, charitate vaeuus est; de quo tamen hb dicil, quia bonum racit, sed non benè. Qui etiam super illum locum psa). 83: 1'urlul' invenit nidum sibi, ubi p()nat pullos suos, lib. Confes., n. t, C. t 2, dicit quòd Juda!i, b;rretici, et pagani opera bOlla faciunt, <)uia vestiunt IIl1dos, et pascunt pauperes, et hujusmodi ; sed non in nido Ecclesire, id est, in fide; et ideò con· culcantur pulii eorulll. Quibus i1li respondent, tlicentes bona opera appellari hlljusmodi qu:c sine charitate fiullt, lIon qllia bona sin! quando sic linnt, quod evidenter SlIpra Angust. !locuil ; seti quia bona essellt, si ali:er liercnt; qu::c in suo genere SUllt bona, sed e>.: alTeetu SUlIl mala. Aliorum senten/ia de prmmisslì qures/ione, qUll qUllJreballlr si omllis aclia e01'/l1ll mala eSI, qui (idem Ilon' , habe71t. 5. Alii verò qui trifariam distinctionem actullm raciunt, opera cuncta qure ad natura) subsidium Hum, semper bona esse astrullnt. Seti quotl Alig. mala ess" dicit, si malas h:1bcalltcaus~ s, non ita acripiellJulIlelt, quasi ipsa ma)a sint, sed qui!! peccant et mali sunt qui ea II1a)o fine agunt. lleDl illlld aliutl, scilicet bonum opus intentio fadt, et illlcntionem fidcs dirigil , determinant, dicentes ibi bonum vocatulll quod remunerabile est ad vitam; non quòd iIIud sit SO!UIll bonurn opus, imò etiam alia p)ura, Iicèt non eà ratione quà iIlud sillt bona. BOIIUIll enim multipl.ieilel' accipitur, scilicet pro utili, pro relnunerahili, pro signo bOlli, pro specie boni, pro licito, et aliis fortè mOllis. 80)aque il.a intelltio remunerabilis est ad vilam, quam litles dirigit; sed non illa sola bona eSI, ul aiunt. Nam si quis Juda)us ,'e) malus christianus \le'-~essitatcm prol:imi rdeV3verit naturali piel.:lle dllCltlS, honuUl fecit, et bona fuil volulltas quà illud rccit. Bic ponull/ur quredam August. capi/ula, qum re/ruclavil, lIon quasi pravè diela ,sed quo ,ell'" dixerit

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. -

ab omni furto abslinendum eSI. Quis enim dicat css~ pCCC;lOdum, eliamsi aliud sit gravius, aliud I~vius pe~ calum? (Lib. eod., e. 8.) Nunc aUle~l qure~unu~ qms aClus pcccatum sit ,"cl non; n~n. qllld ~ravms SII "~I levius. Inlende, leetor, proposlllS verbls tOlà mentls eonsideratione, tl"òP. non inutilem babenl exercitatioIICffi; et dignosees quis actus sit.peceatu,m, qui! seilieel, O1alam babeal eansam: nec Ille tantmn, qUla Stln! lIonnulli actus qui etsi bonam habeant causam, liImen peecala sunl, uL supra posilllm. est: Ex (IUO eonse<lui videtur quia non semper ex hoe )UdlCaLur ,'olulltas sive aClio mala, sieuL in illis qu::c per se peccata sl1nl. llIa ellim cùm quis gesseril pro aliqllà /)onà causà , bonnm videlur ha bere finem; lIee ex fine voluntas est mala lIee CI ~olulllate actio fit mala , sed ex ~\cliolle volu~las lil prava. lo quibus aliqui ponullt aclum Jud::corum, qlli cruciligendo Christum arbilrahanlur se obsequium pr::CSlare Deo, quia bonllm linem dicullt eos sibi posuisse, scilicel, Dei obseql.lium ; el laUlen "oluntatem eorum et aetionem perversam fore a~s e runt. [le bonis autem nulla fil exeeptio in pr;,cmissis verbis Angust. quin omnis volunlas bona ex fine sit bona; et ex fine et voluntate o01nis actio bona, bon a eSl. Scd non omnis mala vo)untas ex fille n:ala eSI, lIec onmis mala actio eli line et vo)unlate mala l'st ; el omnis qu;c babet malam causam mala est, sed non omllis qu:e bonam causam h;Ibet bona est. Ideòqlle cùm ex affectu dicitur nomen impoll: operi, in bonis operibus generaliter vera est 1,,'Cc regnla; sell in malis excipiulIlUr ilIa qux per se mala sunto Omnia ergo hominis opera secundùm intentionem et causam jlltlicanlur bona ';e) mala, exceplis his qll::C per se lIIala Ilunt, id est, qu:e sille pra'varicatione Iìeri nequcunt. Quidam dicllnt prmdic/a nolt posse fieri bono filZe. 4. Qu:e lamen quidam cOlltendunt lIunquàm bahere bonalll caus:lm. Qui enim aliena furatur ut pauperibus tribuat, non pro bono, ut aiunt, furatur. Non ellim bonum est aliena pau peri bus erogare. Qui enim de rapillà sacrilìcium Den offerl, itlem facil, ut ait aucto!'Ìlas, Ecel . 54, ac si filium in conspectu patl'is victimet, vc\ sacriflcilllll carnis Deo olTerat. Abominabilis IIcmpe Deo est impiorum nblalio.lta etiam et bominem per adulterium à morte H<erare, ma)um esse dicunl. Etsi enim bllnllm sit homincm à morte liberare, tamen sic bominem liberare, malulll esse asset·unt. Ideòque Aug. in superioribus tlieunt tem peràsse sermonelll cautè'llle loclltllm, uhi ail ea qua' cOlls13t esse peccata, lIullo quasi bono line, nullà velut bonà inlelllione facienda. NO tI enim simpliciter dixit bono fine el bonà iulentiolle, sed atltlitlit qllasi et velul; quia talia non fiunt bono li Ile et IJOllà inlentione, setl intenlione qll:e ,'idctllr hona, et line qui putalur bOllus, sed non est. Nec ideò accepit Allgust. iSla, ul aiullt, quin causas habeant malas; sed (Iuia causas habent qu:e videntur boll:e, ~unt tamen mal;c. DISTINCTIO XLI. AN OHNIS INTENTIO VEL ACTIO EORU)l QUI CAREiST FIDE SIT alALA.

i. Cìlmque intenlio, ut supra dictum est, bOllum opus l'aeiat,, et litles intelltionem dirigat, non immerilÒ qua'ri pote.t utrùm ollIllis intenlio, ornllcque illol'ulll opus malum siI, qui fiJclIl non hallent. Si enim fides ifltelltionern dirigil, et inlellti" bonllm 0l'ns fa cit, ubi 1I0n est lides, nec inlentio llOna, lIec opus 1I0llum esse videlur. Quod à quibusdam nOli irl'alionahiliter astrllitur, qui dieunt ornlles actiones e't volomtates hominis sine lide lIlalas esse, qure litlc habilà bona! existulll; unde ApOSlolus ait, Rom. 14 : Onllle qllod non est ex fide, Ilecca/unl e3t. Quod expollens August., iII lib. ScnlellliarulII Pl'ospcri,c. 105, disto 58, ait: Omnis inlideliulII vila peccawm est, et uihil bonum est si Ile sumlllo bOllo; ubi deest agllitio a~ termc veritatis, falsa virtus est, etiam in optimis moribus. Et Jacobus in Episto)à caIlOIl., C. 2, ait : Qui olfendil in uno, seilieet in chariLate, {aclus e,t ornniunl l'euS. Qui ergo fidem et charÌlatem 1I0n halJet , omnis ejus actio peccatum est, qllia ad charilatem non refertur. Quod enim ad cha-

insinuall,~.

4. PO&l h::cc investigari oporlet quali iel' intelligelldum sit quod ait Aug., tomo i, in lio. dc vel'à Heli" .• C. H: Usque adeò, influit, peccatuIn vohmlarit~1lI malum est, ut nullo modo sit peccalullI, si nOli sit voluntarium. Hujus dicti ratiollCIII Aug. :lpericlIs in !ih. Ri:lract., l. 1, C. 15, dicit : POlest viileri falsa Ita~c . delillitio, scd si diligenter disclIliatur, invenitur esse verissima. l'eccatulII quippe illud cogitandulII est, quod tanlummodò peccatum est, non quod est etiam }loma peccati, scilicet, peccatum prillltllll hominis. quou fuil peccalum et c;\usa Jleccati , sed non p<cna. QlIamvis et illa qu;:e 11011 vollllllaria peccata nOli illlmeritò dicunlur, quia vel à neseicnliuus vel à coaClis perpetralllnr, non omlli modo pOSSUllt si Ile vohmtalc commiui; quoniam ct ille qui pecca t ignor:ins, \'011111tate ulique I"acit , quod cùm facientlurn 1I0n sit, pUlat esse faciendum : et Hle qui, concllpiscente adversùs s~iritum carne, non ea qua: vult facit, cOtlcupigcit qui. dem no)ens, et in eo non facit quod vult ; sed si vit,citur, concupiocenlire consentii vo)el\s. Cl in eo non facilnisi qllod mlt : eL illlld quod in Ilarvuli~ eSt orl~

751

PETRI I.O:\IBAUDI

75'!

I;inale pecc:lfum, ex pl'im~ hominis ,'oluntate mal! diversa esse, non peccata. NOli enim peccata sunt, conlraCLum est. Non itaque falsum est quod dixi : sed pccC:ttum llllum; qui:! una pr:cvarieatio vel inoUSQue adeò peccatllm voluntarium cst, CIC. Ecce qua- bedicnlia in utroque admittÌlur, sive quando vult,sive liter accipicndum siI illull, scilicet, vcl de primo pecq!lan~o agit : et UIIUS cst ibi conLcmpllls. sed minor calo hominis, vcl dc onmilJIIS generaliler peccatis cum lO volunlate solulll peccatum continetur, major 1Il0rtifcris; qllOl'UIII licèl qmcdam dicantUi' non volun- "erò cùm vo!lmtali clialll opel'alio additur; et ideò taria, qu:e scilieet per ignoranliam ,'cl per' infirmitatem maju~ lit pecc::.tum, sed non piura, CÙlll voluntas operi maoclpaLur. fiullt, eadcm tamcn ca ratiolle possunt dici voluntaria, Iluia si Ile volnnlale non committnnlur. Alia COIl/ra eosdem opposi/io. Aliud capillllllln, . 2. Sed adhllc eisdcm ohjicilur : Si unum fa'lllìm :;, lIIius ctiam intelligcnlia pcrquirenda cst, quod, I1la duo peccaLum sunt, cùm quis "olunlate malà l'riùs 10m, (i, in lih. de dual.Jus Anilllabns, c.i0, cdidil, in- concepta dei Ilde opus p:llravcril, non pro aliqllo reus quicns : Nusqnàm nisi in volonlate pcccalUlIl est. eSI, nisi pro quo anle opus I"eus erat, CÌlIII adhuc in QlIod cliam in Iib. Relract., I. { , c. 15. pia Il è deh'r- solà volulltate pecca Ili m consistebat ; nulllls E'llim reus minat dicens : POlest putari isla falsa essc sentelltia es,! :etcrlloo mortis, nisi pro pecca lO ; scd peccalum qllà dixilllllS, IIllsquàm lIisi in vuluntnte esse pecca- alllld non est adlllissum actiooe, quàm priùs admi~sulll IIl1n. clÌm Apostolus dicat, 1\om. 7 : Quoti 11010, hoc erat voluntaLe. Non ergo pro aliquo alio isle fil damna(ado, elc. Sed peccatuill quod nnsqnàlll l'sI nisi in hilis ac!u peccando, quàm anle fucrat, cùm solà vovolunlatc, illud pr:ecipllè intelligendum est qllodjusta I~nlate delinquebat. Ad hoc etiam et ili i respolldenl, llamnatio consecula est, id esl, prinllllll I:ominis pcc- dlcClltes proplerpeccalllm quidcm tanlìllll ilillm t'm'cm catum. In eodCIll (I"O(IU'~ lib, de duabu~ Anilllablls, l'eum conslitui, cl Iluam\'is ejus YOlulllas et aClio .~ap. {O, aliud lradidil rOIls.ideraLione dignnm; aiL unum sint pcccalum, pro alio tamen reus factus es: enim : Non nisi volnnlale peccalur; ips311ll(ue volull- ' aCllI peccando, quàm priùs erat slllà volllillate lclintnlem dclillit dicells : Volullws cst animi mOlli" quendo, Quia pro actll, qui est aIiud quàlll vo.ulllas, cogelltc nullo, ad alilfuid "el IInn admiueIlllum, \'cl licèt nUII aliud peccatulll. adipiscelldum. IIlIjus dil'li causa m aperiens, et intel.4/i1l adL'ersùs eosdem objecrio. ligerlliam pandens, in Iib. He:racl., lill. t, c. Hi, :tit: 5. Item et adhuc (IUa~stiolli inSI:lllt, dicentes h:ce lIoc proplc,rea dicLUIII est, III hàc ddinitionc \"olells duo ideò diversa esse peccata, quia dlvcr-ul'UIll legis il nolenLe discernerelur, ct sic ad uios refel'retur ill- mandatorllm l'r;1'\':lricatiollcs sunto Alio ellim mallienLio, qui in paradiso fecerunl origincm mali, nllllo dato Il'gis prohihelllr :lclio l'urli sdlicet Non (uracogellte, peccando, id est, Iiherà \'olunLate; quia et bel'is " :Ilio l'uranlii "olulltas, seilic!:!l, No,; cOIIl'llpisces sciclIles cOlltr3 pr:cceplUIII fecerunt, ct ilIe tentalor relll pro:rimi lui, Cùm alllem h:ec uuo di\'cr,a lIIaudala suasit ut hoc fierct, non coegit. Nam qui nesciens sinl quibus ilIa duo prohibelltur, palet illa duo dipecca\'i!, Ilon incoagruenternolens pcccàssedici potes!; \'ersas esse pr:l!\"aricaliolles; diversa i"itllr pecca la. Ad qllod eti:1I1I illi lIiclllll, diversa q(lid~,ìl esse m311IllIalllvis et ipse quidelll nesciens l'ccit, volens lamen data quihus illa dllodbtinciirn prohibellltlr, IIt AuguSI. fecit. ILa IiCC tale pecealmn sine voluntale esse potuit; sed \,olunfas l'acti ibi fui!, non peccati ,'olulllas, I(notl dOèCL supe\' Exod. \'crùmlanlen in illi, 1I0n obserlamen factum fuit peCf'al,lHll; hoc enim faclum est \alis lilla l:lIlIÌlm pra!\'ariCalio inCllrritllr, III1UII''lue quod fieri nOli debuit. Quisqllis autcm scicns pcccal, cOlltrallilllr l'eccalulll, lici~t duo diversa illis prohisi pOlest cogenti ad pecealulll sine pcccalo resisterc, h!:!:II.lu\'. SicuL è cOllwrso duo sunt m:llldala clwriIlec talllcn lacit, utiqne \'olclls pecca t ; Qllia qui polest lalis, Il"ihus dllo pra,cil'iuntur diligi; ulla lame n in cis resistere, non cogiwr cederc, (Jllaproptc}' pcccatum I10his COllilllCIHlalur charilas. sine volunlate elise non posse \'erissimlllll est. Ex his Si prCCalUI/l ab aliquo admissuni iII eo siI quòusqlle pami/ell/ ? liqllct qllaliLer superiora aceipicnda sinI. Quòd filala volUlllas esI volllll/ariul1I pecca/um. 4. Pr:ctcrea solet IJIl:eI'i , cùm ab :lliquo pl'rpelralo 6. Si autcm omne peccalmll mOl'lale \"olulllal'Ìulll "Olnn!al(~ peccato volunlas id ageudi et actio llansie~illt, nondùm lamen vel'à habilà prp.llitl'ntià, IIlrìllll -est, cùm voluntas mala pcecalum sit \Ilorlale, COIIl'taL lpsam csse voluntal'ium peccatulll. Qllid ellim, ut Iliud peccalUm IIsquc'llIÒ \renileat sit in eo '1I,.lIlOJ UO/1 lIit Allguslillus (20), t3m in ,'olunlale, qllàlll ipsa ,'0- esse \'idelur; qllia \'olllnlas qu:e l'riils fllil, non IlInLas SilUl1l est t Vuluntas il.aque mala rcclè \"olun- cst, uC'Iue :Ittio, quia neque VIlII iilml wl agil qllod ante voillil et egil. Seti non est ignor:\IIdlllll , pccc:ttarilllll dicilllr peccalulII, (Illod iII ,'oll1l1Lalc cOIl"islit. tllm duoblls modi, dici esse iII alic!'lO, et 11':lIISi\'c, sciVolulllas quippe, uL ai! AlIg. iII code ili , csL prima (:ausa pecc:lndi ; aut nullurn pcccatum CsL prima causa Lcet actll ct rcalll. Actu eSI in aliquo, dùm ipslllU peccalldi, nec est cui rectè impuletur peccalum, lIisi qllotl pl'Ccatll1ll esl, uL adio \el vululllas, iII pcccanie esi; l'calli ,,"crò, dilli pro l'O, si"e Ipnsierit si\'e aosit, pcccanti. Non ergo cst cui reclè implltelUr , lIisi ,'0JUlIlati. Hoc aulem dc pcccalo aCluali et mortali in- IIIcns hOlllillis pollula e,t et cnrrllpla. IOlUsquc hOlHo telligendlllll cst, Neljlle bis verbis aliurl voluiL 08len- slipl'liciis olJligatllr l'el'peWis. N~c ulI'lllàm est iu alidcrcAugust., ut ipsc aiL ili ltCt1'3CI., lIisi qui:l volulItas (1"0 peccallllli aelll, pr;elCi' origillalt~, quill sit Clialll l'C'alli; sed eSI rcatu illtellige::dulll, \,oòL'iuàl\l ll'allsiil cstqua peccatllr et qllà rpclè vivitllr. aCLtl. D/STINGllO XLII. Quibus 1II0dis dicilm' iII Scrip/lll'à realtls. AN VOLUNTAS ET ACTIO )I.UA 1)/ EODElI IIOlll)iE ET CII\CA 5, Reatlls ili Scripturà lIIulliplicill'1' accpitur, sciEUlJlEM RE:M S1'ì'f UNlJl! PECCATUM, A)i PLt:IIA. i. Cùm aulem \'Ollllll:lS mala CI operalio sinI pccca- licet pro culpà, pro prena, PI'v o!.ligalione pren~e temporalis \'el :etel'll:l!. Si enilll IIIIIrlale e,;l pecca I li III , tum, qll:{!ri solel, Ull'ìllll in eodem homillc ct circa obligat nos pren:\: :eterna!; si veniale, obligaL nos prell:P. earndem l'cm h:cc duo UIIUIll silll peccatulIl, vel divl'rsa: tcmpor;,li. Dllo t'n;;" suot g~lIer~ peccatol'UIIl, nU>I'ta· ,ut si (11Ii8 \'01 Il Il l:1te l'umlllr, vollllllaLclII liabeaL malam, lium scilicct et' cnialiulIl. ~Jnl'tale eSI, per qllotl homo ~Iu:e poccallllll ('st, cl actum malllllllfui ilem pcccatlllll morli!1II :elel'lI:1I11 lIIeretul'. Crllllell ellim, UI ait Auest. ILrc alllcm dllo c1i"ergn .UIIL, scilicet volllnlas, et artio. Sed IIUlllquid uiversa sunI pcccata. ail li Il Il 111 ? guslill'ls, est quod eSI dignuill :Jccusatiolle cl dalllllatione. Velliale au,elll qllod hOlllinclII usque in rcatlllll Quidam dicllnt UUlllII esse peccatulll, :ilii verò dicunt pcrpctll:l~ mnrlis non gra\'at, verùmtaulen p<lln:lm di\'crsa esse peccala, quia cùm cOllslel h:l!c duo csse meretur, sed f:lcilè in,lulgCllll', diversa, aut diversa duo peccata dicuntur, aut duo De lIIotiis percatorltm qlli I/Iu/liplici!er assigllall/uT. Q.Ì\'ersa nOli pecca la. Quibus aìii rcspolldClI1 h:l!C duo 6. lIlodi aulem peccalorllm val'ias iII Scripturà ha· (20) TOIll. I , in lih. dc liber. ArIJiL, , C. 12; ct lib. l,enl distillcliolh:s, iII qllà diciltlr peccaLul1I duohlls IIt~lract,. l. 1, C. !.l cL 22. iIl0d:6 cOlllllliui , ~cilicel cupidiL3Le eL timore, uL An,

755

ShNTEN1'iAnt:M LIBRI QUATUOR. -

I(nstinus tradit super iI,lum lorum psaJ : 79, :.Ineen~a ;gl1; et Bli/fossa. Ihs emm duobus moths dlCIt Omllt3 peccala morlalia !I~cludi. El ince,n,a igni ea dicil qu,:u el cupid t:lle male 1!l('elld~l!te orlUntur :. su/fossa vero, qll:e ex linlore male humlha,nle provellIlIUI ; (illod t'~t quando quis. Cup!l !lOIl ('lIplellda, vel. l l l~el lIon ~I mrlld:•. Aliltl vero dlcllur peccatlllòl fj;.rl Inbus IIIOdIS, "dlietl cu~italu, verbo el opere. Unue llieron. super Ezech. : TI ia generalia de!ieta suni, IIUibllS humanuUl suhjacet genlls. AUI enim cogilalione, allt sermone, alli opere peccamns. IIIS ali'luando eliarn addilnr qnar IIS mn'; IIS, sci!icel cOllsuetudinis ;, <Jllod in qllatrillI/allo Laz3l'0 slgn:fìcatulII est. l)ICII.llr quoljlle h\l11l0 reccare in DCllln, iII s~ et in proximum. In Dellin CÙIII de lleo malè sentii, ut hrereliclIs; velqu:e Dei s.:nlllsnrpare pr"'slllnit inùigllè, parlicipando sacramelllis; vel Iinalluo nomen Dei pejeralldo conlernplibile fa ci t. III proximum pecc~t, cùrn proximum injuslè l:edil, iII se verò, cùrn sibi l't lIon alii nocet. . Quumudò differant delic/um el peccalum. 7. Variam qlloque appellatinnem habd. Dicitllr eoim peccallll1l eliam deliclum, Et deliclllm forlasse eSI (ut ait AngusI. in Qu:estiouihus Levlli~i) d~c1illare 11 bono; p,'cr.atum rSl, facere malull1. Ahud e .. t eOlm declicare à bOllO, aliud esI facere malum. Peccaturn ergo est perpetratio .mali, dt!lil'I~1fI ~es e r~io boni, quod et jpsllm ostendlt lIomen. QUld enlm allllli son:·t delic/um, lIisi derelic/um? et qui derelinquil, Iluid derelinquil nisi bOllum? Vel ddiclum est Ijllod ignoranter fil, peCC31um qnod scienter commiUilur. Inuifferenter tamen el pecca tu m nomine delicli, el d. liclUlIl nomine peccati appelbtur. De sep/em principalibus vitiis. 8. Pr:eterea scielldulll est scplelll esse vitia capilaIia, vel principalia, Ul Grt'gor. super EIOd. ail, sci· licet inonem glorialO, iralll, invidia m , acediam vel trisliliam, aval itiam,gaslrimargiam, luxuriam; qu:eut ait Joalilles Cllrys., signllicala sunt iII seplem p. ,puli", qui terram prolltissioliis Israeli prùmissam leneballi. De his qllasi seplern fOllliblls cunct:e animarli m mnrliferro ctlrrnr.lel:e emanan • El diculilur h:EC ('apitalia, quia ex eis Of.unlur omllia' mala, Nullum enim maluru eSI, quod eliam non ab aliqlJo horum originem trahal. De sllperbia, qure est l'adix omni. Illuli. 9, Ex slIpcrllia l:tmtn omllia mala oriun ur, el hme, et alia, qnia, III ail Grrg., rallix cunl·ti mali est SIIperbia. Ue flllà dicitlll: Ercl. iO: lllitium omnis peecati eli 'superbIa, qU:E est amor propri3! excell~nti;p. tlljUS qn3lUor 8Ullt sp"ecies, ul Greg. ai I. Primo. est, cùm banllm quod habel quis, sihi I ribuil. Secli Ilda , CÙIll cred ,t à Deo esse dalum, sed lamen pro suis IIleriti~'. Terlia, cùm se jactal ha bere Ijuod non hah!!. Quarl', cùm c",leris despeclis singnbrilcr vult videri. &Ietltò elgo radix omnis lIIali dicilllr ò\lperbia. IIl1ic 3ulelll videtur oh\'iare quod Aposolns ait, i Tim. ult. : Radix omnium mà/ol'um esI cllpidilas, quia si radix omnium maiorI/m est cupitlilas, ergo snp,'rbi3!. Quomodò ergo superbia radix est et illil.iulll omnis peccati? Quo sensu v/rumqlle radix dicalvr omllium malorllm, sci/icel el superbia, et cupidila,ç. IO. Sed utrumque reclè diclum esse iDlelligltllr, si genel a pl,cca lorum sinj!ulorum, non singula generum utràlJue loculiolie includi inlelligantur ; nllllulII quil'pe ~enlls peccati eSI, quod inlerdùm ex superbia nOli provellial; n11\1 Il 111 el iam. qllod ex cupidilale aliqualldo nOli descend"l. Suni enim nllnnulli hominulII flui ex cllpidi:ale fiulIl suptrbi : el aliqui ex superbia fiunt cllpidi. Est enim, III ait Ang. , homo qui non es&et amator pecuni:e, nisi per hoe pUla reI se excellenliorem essei id,>òlllle ul excellat, divilias cupi lali homini ex sUllerbià ohorilur cUJlillitas. Et est aliquis qui nOli amarel excellere nisi putaret per hoc divilias majores halJere. Ideò ergo cxce ilere laboral, quia divilias habere 111lI31. Huie illn;hcitur superbia, id est, anlor excellenli:e, ex cllpiditale. PaICI ergo '1uòd ex 6111lcrbià ali'lilando cUl'iditas, ex CUliidilalc ali[lUando ò ;

LlD. li, DIST. XLlII.

'15l

superbia orilur, Cl ideò de utraque rcctè ùicitur quòd siI radix omnis D1~li. 111~TINCflO

XLIII.

1m PECCA.TO IN SI'IIUTU" SANCTUl', QlIOD DIClTtR ETIAII PECCA.TU~I AD !IOR'I'I':!I. L Est pr:Eterea QlIotidam peccali genns, r:l ~ ted~ ~r3vills et abominahilins, quod dicitur peCC~11I1Il in

Spiritllm sanclllm, et de tlUO in Evangelio Veritas ail, Luc. 12: Qui percatlerit in Spiril1lm sane/11m. 1I0n remille/UI' li neque hic, neque in fu/uro. Et J'I~II. N Erislolà t conouica, est pecca 'wl! liti mortem, 11011 pro ea dico VI quis oret. Olli ellim p eccaI in l'atrem, l'I'miuetur ei; et qui percal i!/ l'i/ium, relllilleur ei : qui aulem blasphelllaveri/ in Spiritlllll sallc/II/11. non remillelllr ci IIUIIIC /lic, nequein (uturo.!òed qu:prilnrqllirl sii illllll pcccalmn iII Spirilum sallClllm vel ad morlem? Qnidam d CIIIII illud peccatulll esse dcsperalionis VI'I ohstinalinn s. Obslinalio est induralro menlis in malili;ì pertinaci I, per Qu~m homo fil imprenilen" Desreratio esI, quà Il,,is dil'!idil Ilenilùs de bonÌl.ale Dei, :l'slimans suam maIiliam divinro bonilalis magnitlldinem !'xcedcre; sicllt Ca'in lini dixit, Gen. 4 : JlI ajOl' esI iniquitas lIIea, qllàm III verriam meTear. Ulfumf(Ue verò dicitllr pecca III m iu Spiritllm sanClllm, qllia Spiritlls S3IlC!U~ esi amor Palris el Filii, et henignilas qllà se invicem et nos dligUIII; qUal tanta est, elJj,,~ finis l]IIn eSI. neclè erg" in Spirilllm sanctllm delillqllfre di r untllr, qui su:\ malitià Dei bonilalem sU~lcrare pulant, et ideù pro· nilenlialll non assllmllnl; et 'lui illi1luil:lli IalO pel'linaci melOle inh:nenl., III ealll Illmlluàm relinqllere proponanl, el ad bonir3!em Spiri:ùs sanCii nun'luàm rp.dire, p:llientià Dei ablltenles, et dc misericordlà Dei Ilimi!! pr:rsumentes: quiblls plaeel malitia propIer se, sicut piis bOllilas. lsti nimia pertinacia ct pr:ESlIlIlplione peccanl, :Eslimantes Dellm non esse justulil. IlIi desperaliolle, Dellm non bonum exislimant, lol\eftle~ in hoc turhlllenlis,imo iniqllilalllDl mari porlum divin:e indulgenti:E, quò se recipiant flucluantes. Alque ipsà despcra lione addunt peCt'ala peceatis, dicenles misericordiam nllllam esse, et quorl ~\Iper reccatores necessaria damnalio Mbelllr, Ut"ùlll omnis obslillat'o ,it peccatum in Spirilum MIIC/Il"l?

<i, S .. d qn:Eritnr utrùrn IIlIInis obslinalio m~nli, in malilià obdllraloo, olTlllisQlle desi eratio sit pec('alultl in Spirilum saoclnlD 'I Quidam d CUllt omnem obslin3lionem e l !)muem de,p erationem e,se pecr.alUlll in Spirilum sanClUIll. Qllod si eSI, aliqllando illnd peC'caturn rl'miuitllr, qui:! JlIulri etiam obstin3tissimi et desperalissimi cOn\'erl!!!!'III', III AlIg. ail slIpcr illulll locum psal. 14 : CQIIVertal1l ili pro(unduni maris. id eSI, eos qlli ~rant desperatiss:mi; et ibi : Jlillil crislallurn ~!lam situI blli'cellas, id est. IIfJstina!os facil aliorllm dnclorcs. Talium convel'sio ibi etiam evidenter ostendilur ubi ail, psal. ·67 : Qui educil rillctos iII forlititdine; simili/e/' el eos qui exasperUllt. qui habilallt in sepu/cris. Secllndilm iSlos liHud pecc:: lllm dicÌlnr irremi"sibile, non quin al iquando remilla :ur, seti quia vi" etrarò et d lfficlliler dimillilur. Non ellim solvitur cristallus, nisi vehementi spirilùs impetll. Alii verò tradunt non qualllii bet obSlilialionem vel desperationem appell ari peccaillm in SpirHllm sanclurn, se" illam tanlùrn quam comitalllr imllrenilenlia; Quam eliam imprenitenliam dicunt esse peccatullI in Spir,turo sanctum. Seti quia August. dicit impoonilentiam esse pecca tu lo in Spirilum sanctllrn, cùm sic ohslin:l . tllS eSl aliqlli:l, ut non preniteat, discuti oporlel ali aliud sil obslinatio, alilld irnprenilenlia siI in eo peccall1m, an idem. sed diversis modis cOInlllissulll. SeclI 'òdillll iSIOS pecca'lIm illud dlcitur irremissiltil ,', co qnòd nun'luàm dimitlatllr. Ulllie AlIg. el alli dicil, quòtl hoc solùm Ilcc:'alum vClliam rnereri 11011 pOlesl.; el Hìel', Ijllòll laliler peccalls, dignè prellit!!I'\! 11011 pOlcsl. El ideò rCClè Joallnes dicit : {Il 1IUIII'IO eo orcI qui,; qUi3 qui sic peceat, oralionibus Ecclesi:E hìc ,'el iII fUluro Juval'i nOli pOlesl, h,1bens COI' i"duratluli lallqlllim lapis, sicut de dlaho!o le,;illlf. POSL Iralie

,55 PETRI LmIRARD\ iJG \1i\am qui v:iIJ~ mali sunt merilis Ecclcsiro juvari non phemavcrit in Spiri/11m Bllne/um, nr.que lite ne'P" In l~ls~UIII. (uluro remiUellir ei, diligenler adI erte. NumqUld alia Ql/M ali/Por lIui/,ilur. pectalll/Ilin S piritu.," sanelll"!. t!sl offensio Filii, alia Spirilùs sancIi? SkuI una di5. ESleliam aha hUJus peccati asslgn3110. Hoc entm gnitas, siè una injuria. Scd si fluis corporis specie depcccalum August. deliuiens in Iib. de Sermone I?o- ('epllls humani remissius aliquid sentil de çhristi mini in munle, ai t : Pcccalum ad morlem eSI, cum carne qll1l111 diguum eSI, hallel culpam , nlm est lalllen post aglliliunem Ilei per grali~m çhrisli oppl~gn:ll ali- cxcluslls à l'enià. Si quis l'erò sancIi Sllirittts dignil.1qllis rralernitalcm , el ~lh:crslls Ipsam ~I'altam quà tem, nwjestalcm et polcstalem almeget sempilemam, rl'concilialns esI Deo, lIlV1dla! faclbus agltalur, quoti cl putel non in Spirilu Dei ejici d;cllIonia, sed iII fnrlassè esl peccare iII Spirilum sanctum , IllIOd pec- n~elzebllù, non pOlesl ibi esse exhorlalio veni:c, IIbi I":.:tnlll dirilllr non J'cmilti; lIon quia non siI ignoscen- sacrilegi i plenitudo est. Satis hic aperlè explicatur Ifllm peccanli si pffinilcal, sed (Iuia lanta esI labes quid siI peccalurn in Spiritum sanclUm. Quod illi pecca li ilìins, III dcprecandi humilitalem subil'~ n~n Angusl. de,criplioni congrllere l'idelur, quà illlld pecl'OSSil, eliam si pcccalum suum mala cOl~SCleJ~lI.a catnm dicilur l'SS\! invitlentia ~rati:c oppngnans rralerlIfTnoscere et renunliare cogalur : ut Judas, cum dlXlt nitatem. Qui ellim pOSI cognilionem verilatis sallcti p~eeavi, faciliìls despcran$ cucnrrit ad laquelllll ~luill.n Spirittis ,'erilatem negaI, ejusflue opera dicìt essI! Itumililate vcnialll pelcret; quod proplcr maglllludl- Bcelzebub , pOleslati, bonitati el grali:c Dei invidel'e IICnl peccati jam ex danlllalione pcccali tales habere non duhitalur. Non it:lque dislinclio illa verborum sic credmlllnlll est. Ecce qna~dam assignalio peccali in acdpienda esI, quasi Irium personarum divis:c silll Spiritnm sanCl.Um, vcl ad. morlem, hìc posita eSI? fll~à ofTens:e, sed ibi peccalorum genera dislincLa sunto iIlud peccatllm esse .1ra~llur? oppu~naLIo fralernl~a.IIS Peccalum enim in Palrelll id inlelligitur , quod fil pt!f post agniliollClIl, e~ lI\V1denll3 gralla; pO~1 ~ec?ncII~a: inlirmitalem, quia Palri Scriptura frcfJuenter atlrilluit tionem quod speclcs qmcdam obslmaLIoIlIs IIItelhgl potcnliam ; peccatum in Filiulll , quod iiI per ignoJ)ot"8t.' lII~m tamen delinilionem Auguslillus in lill. ranliam, quia sapienlia Filio allribuilur; lertium exRf!lr3ct., I. t, C. 9, rcmemOl'ans, aliquid adjiciclldnm f'o;,itullI est. Qui ergo pecca t per infirmilalem vel per ibi fore ncc asscrendo se dixisse, apprit, ila dicells : Ignoranliam, faeilè vcniam adipiscilur, sed non iIIe Quod q'uitlclll eonlìrmavi, quoniam hoc plllare me qui pcccal in Spirilum sanClmn. Cilm aulcm lilla sit .!ixi. Sed tamen addendum fuil si in bàc sceleratt\ l)/ltt'lIti:t, sapiclltia, honit~s trillm, quare Palti pnlenIllclltis Ilcrvcl'Sitale finieril ba ne vitam, qlloniam de tia, Filio sapielllia, Spiritoi sanclo Ìlollilas s:epiùs quocumque pessimo iI.1 It~c viI!! constitulo non est assignetur, superiù,; diclum esI. rlespcrandum, nl'c pro 1110 Imprudenter oralur dequo DISTl~CTIO XLIV. 1I0n despcl'a'llir. His ve~ùisinsinuatnr peecalum PI":'C: ilE l'OTENTU l'ECr..\l\D1; AN SIT 80)l1NI VEL J. SE, VEL lIlissà definitione desCflplllm, lUnc solum debere diCI A DIADOLO, VEL A DI':O, lId lIIortcm vcl in SpirillIlIl sanclnlll, cùm lIon habct ... Post prrodi<:la considcr:lIione dignum occllrrit comilclll pffinilclllialll; nec de alifJllo peccatore de- utrìlm peccandi pOlenlia sit noùis à Deo, vel à nollis. sper:mdum est in hàc vilà ~ el ideò pro ~mni cs~e Pulanl qllidam potellliam reelè ;lgendi 1I0bis esse l! orandulll. Vnde iIluli Joan. 5: Non l'l'O eo dICO ul qUls Dco; pOlellLiam verò peccalllli non à Dco, sed à noltis oret sic accipicndllm videtur, ut pro ulifluO peccante vel à diabolo esse; sicut mala voluntas nOli à Deo ad Il;ortem vcl in Sl'irilum sanclum, postq\l~1l1 finie- 1I0uis eSl, sed à noùis et 11 diabolo, bOlla aulem à Deo ril hanc "itam • non oremlls. Dùm autcm in hàc vi là lanLùm nollis eSI. llon:c namqué volulllalis el cogitaest, nec peccaLlI1ll illius jlldicare , nec de ilio d~spc- tioni.s inilium non homilli ex seipso nasci, sed dl\"irare sed pro ilio orare debcmlls. Ulllle Augusllilus, uilllS parari et trillui in eo Deus eV'identer oslelldit, dc ~erllis Domini de impffillilenlià qu;c est l>lasphe- quia llee diabolus, nec aliquis angelol"ulII cjus, ex mia iII S{lirilllm '~a"cllllII .sic :1ft, tomo i~, serll~. Il, quo in ba ne caliginem suni delrusi, honalll potuit pOSI medlUm: Isla impffinllenlIa.I'~1 cor ImpreOltel.ts, ,'cl poteri! resumcre voluntalem: quia si possibile IJuamdiù quisque in hllc carne VI\'lt, non pOlesl JU; forel, ul humana nalura postquàm 11 \)co a\'el'sa bo"idicari. De nnllo cllim despcr:lndum eSI, quamdlU talem perdidil volulIlalis, cx seipsà l'ursùs eam hallere :\d prenilenliam patien!ia Dei ' ad~~lcit : pag~nlls est pOluisset, mullò possibiliùs boc nalura baberel ungehodi~; jll~~I'US }lIfidelts eSI. ,bodle.; ~1;cret!Cus est lica, qu:c quanLÒ milll'ls gravatur terrt~ni corpori.. llOdic' sdllsm:lhcus esI hodle; qmd SI cras ample- pondere, \alitò magis hàc esseI pr;cdila raCllltale, clalllr 'c:\tholicam fldelll, et sequatur catholicam veri- Non ergo homo "el angelus à se voJulllalem bonam t:lIcm? Qllid si iSli quO! in quocllmqlle genere erro,ris ha bere pOlesl, sed malam. Silllililer el dc potelllià notas, cL t:\lIquàm desperalissil~los ~amnas, ~nteqt!am inquiunl, per simililudinem voluntati, dc pOleutià finiant ist:lln vilam agant prellllentlam , et IIIvemalit boni I"el mali disserentes, qnòd illa sil à Deo, non iSLa, "Vera m rCCJoiem el l'it:ull iII futuro? Nolile. ergo an!e Auclorilalibus aSlruil polelltiam peceandi esse à Deo. lempll3 jndicare quelllquall~ (t C.or. ~). ~x Ins oslendl2. Sed pluribus sanClorum tcstimoniis illdubilanter tnr pro sing!llis peccatnrlllu;s 111 hac vuà ~sse oran: monslralur quòd pOlestas mali 11 Deo est, à quo est dum; nec de :\Lquo esse dlm~cndnl\l, qllla cOI.. ~erlI omllis poteslas. Ait enim Apostolus, Rom. 13: NOli Jlotest dùm iII hàc vità ?st; quta nOli pot~sl S~lr! de est poleslas flisi à Deo, quod 1I0n de pOleslate Ilolli nliqllo ull'ùm pcccavent ad. morl~m vel !Il Sp~rltun~ t~nlllm, seti el mali intelligi oportel, cùm Pilato elinm sanclum, nisi dIlli ab hàc Vlla ~Iscesserll, mSI rOl'lC Yerilas dical, Joan. f9 : NOli /iubaes illl/!~ polestarelll, :llicui per Spil'ilum ~:\!ICltlm, mlra~lltler revdalltl~ lIi.i dalum esset li bi deslIpe/'. Malilia nempe homilllllll, fucri!. Ex pncdiclis a~lqllal~,!lIS capi polest qU?I~10do III :tit August., cupiditatcm lIocellùi per se hahCL; :Iccipiatllr pcccaluffi 1\1 ~plfltum. sancl~III, .scllrcet , poLeslalel1l allLem, si ille non dal, 11011 haLel.ldcòqtle inl'ideOlia gral.i ~c fl'ater.nll,.'1.lem Imp~mtelltJs Orp t~- lJiabolns anlequàm aliqnid tollerct Job, diccba! Do(jll3ns; qu:c ullqU!l o~slmatlo esse V)(I~ ltlr, ,CI OIllIllS mino, Job, 1 : Mil/e IlUllIt1ll1 tUUIII, id eSI, da pOleslailllprenilenlis oUslInalIo. alq?e desper~tlll .. Notan.dlllll lem, quia ctiam nocenliurn pnlcstas I.on eSI ni ;;i il "crù est quòd ~o~ Ollllll~ qUI. non pffil!!tel III~Pffil!II~"S Deo ; hicut Sapiclllia nit, Prol'. 8 : Per me !"C!JC& re· ti id pOlest. (ltlla Impm!,llent\3 pro~ne obSlmatl est, guaul, et lyraulli per me It'lTIIIII Ifllel/t. Vnlle Joll de el, ut quidam "olunl ellam de~perall. Domino ail, cap. 34: Qui (aeil regnare ",pecritam Alia assignnlio peccati iII SpirilttnI sanelunI. propter peccata populi. El de populo Israel dlcil Deus, •. Dc hoc qtloque peccato in Spirilllm S31lctum Osero f5 : Dedi eil regelll in il'à IIlcà. Ncccnùi enim Ambros. tOI11. 2, in li!Jrn de Spirilu sanclo, I. i. C. 5, volunlas potest esse àb hnmine, pOleslas aulelll lIon in finc di'sseI'Clls, dcfìnilam assignatlonem trauit. ,ji- est Ilisi à Deo, et hoc abJità apliiqlle juslilià; lum cell'l: 'Cur Dominus dixeril,l\l:Ilt. 12 : Qui blns"hetllll- per pOlcslatem diabolo datam justos ficus Cacil SUC)s. cdt iII l''iliunl homillis rcmilletllf ci; qui aule/II bla.Dc hl)~ eliOlffi Grcgnr. in Mor, ait; Turnoris clalio.

SENTENTIARml LIBRI QUATUOR. - LID. III, JJIST. I. August., dcterminans ql\ando rcsistendllrn ~;t POtèslati, in lib. de NaLllrà boni ail : Si aliquid jllbl'at P"teslas quod non debeas facere, \ilc sanò conlr.mn.:: pote'slalem, timcndo majorem pOlcstatcm. Ipsus hllmanarurn rerum gradns advcrle. Si quid jnsseril procuralor, nlllllqnid faciendllm e,t, si f.Olltr~ woconsll' lem jllheat? Rursùs si quid i)1se proconsl.ll ,inheat, et aliud juheat irnperalor, numqllitl dllhil~11lf ilio contemplo illi esse scrviendum ? Ergo si aliuiÌ jmpcrator. alilld .iu\)eat Dens, contempto ilio ohtemp(n'andum est Deo. Po{rslati ergo di:lboli "el hominis tunc resisLamus, cinn aliquid contra Deum slI"gc,seril; in quo Dei ordinationi non resistimlls sed oblcmperamlls. Dells enim prmcepit, ut in malis nulli pOleslali obed iamlls. laril mlnc his in tclligendis atqne pcrtraclandis, qu::e ad Verhi incarnali myslerillrn pcrlinent, integrà menLis consideratiolle inLelldamlls , \Il de inclfabilibus vel modiculll al:quid fari, Deo rClclallte, \'alcamus.

7~7

lIon Jìotestatls ONO in crimine cst. Jlotclltiam DCIIS tribuit, elationem verò potcntim malitia nostr:e mcntis invenit. Tollamlls crgo quod de nostro est, Quia non potentia justa, seti ~ctio prava dalllnatur. His auctoritatilJlls aliisqllc plurìlJIIs c\'identer oslendilllr qllòJ non est potestas boni vel mali cuicumque, nisi à Deo EquO, elsi te .I:\lcat mqu~tas. . . Ali Ii/rquando reslslendl/m 811 po/eslall? 5. lIìc oritllr Qumstio, non transilitmda silcntio. Dictum esL supra quòd poLeslas pcccandi vcl nocendi nOli est homiui vcl diallolo, nisi à Deo. Apostolus allteill dici L, Rnm . i 5, qllòd qui pOleslali resislil, Dei OTdinalÌolli resisti/ . CÙIII ergo diabolo sit potestas mali Dci ortlinalione, cjus potestati non esse resistellùulll videtur. Sed scicnilllm est Apostolum ibi loqui de seculari pOlrstate, scilicet rege , et principe, et hujusmodi; quibus 1;011 est resistelldllm in his qUal jllbet Dcus eis cxhibcri, scilicet iII triblltis, ct hnjusmodi . Si verò princeps aliqllis, vel diaholus, alifluid jusscrit vel suaserit con Ira Deum, LUJlC rcsislenùum cst. Unde

LIBEll TER1"IUS. DE INCARNATIONE VEnnI.

DISTINCTIO PRBlA. INC.\RN.\TIONE VERRI, ALIISQUE

lIoe

SPECTANTInus.

t. Cùm vellit igilur p/clli/udo lemporis. ut ail Aposlolu5, Galat. 4, nlisil Deus Filium SIIIIIII, factum de muLiere, (ac/uni suv /ege, u/ eos qui suv lrge erallt "edill/eret, ul iII adoPlioncllI fì/ìurum Dei recipere/llur. Tcmpus antem pleniludinis dici lUI' tcrnJlus gl'alial, quod ali arlvenlu :::ìalvatoris exordium sumpsit. Hoc esL templls miserendi, et :mnus bcnignitatis; in qllo gratia et verittls per Jcsllm Christum facta est, Joan. t. Gratia , quia per charitalem implcLllr quod in lege pr:ceipielmtllf. Veritas, qllia per Chl'isti advcnlum exhibctur atquc perlìcilnr humanre redemplionis sJlonsio faeta ab antiquo. Filii ergo missio e, t ipsa Incaruatio. Eò enim missus est, qllòd in formà hominis rnnndo visibilis apparuil. de quo supra suilicielllcr dictulll est. QuaTe Pilius carnem aisumpsil, non Paler, ve/ Spiritus sanclus. ~.

Diligenter verò anllol:mdum est, QU:lre Filins, non Paler, vd Spirilus sanClllS, csl inearnatlls. Sollis lI~mqlle Filius homincm assumpsit. Quoti ulique congruo ordine, aLque alto nei sapicnlia fccil, con~ili-o ; ut DClls Qui in sapielllià suà flIllndllm eondidcrat, seclln(h'lIll illlld Psal. 105: Onmia in silpienlià fecisti, Domille, qum iII C(t~lis sunt, el qum in/erri, , reslauraret in eàdelli. I\ :cc est fIIulicr cvangdica, Luc:e f5 : Qure accendi! /ucernam, et drachm(llll decim(lll! ,qua! lJe,.dita flleTol, repe,.it, sapicntia, seilicct, Pall'is ; qu:c tcstam bUlllan:e infirmil;ltis lumine sum divinitatis accendit, perdilufllflne hominem l'eparavit, nomine regis et imagine ilisignillllll. Ideò cliam Fìlills missllS est, eL non Palel', qui:! cf1ngrllenliùs lIliui de!Jcbal lIni est ab alio quàm (lui à nullo est ; Filius alllem à Patre est; Pale\' \'crò à 1111110 e,;t. Ul cllim ail August., in lib. 4 Ile Trin., e. 20, t . 3: Non enim habet de flUO sito Sicut ergo Palcr genuil, Filius genitlls est l ila conf!'l'lIè Patc\' misil, Filius mi,sns est. Ab ilio ( nim eon\"t'nicnter millil!\r Dci Vcrbllln, cujus eSl Verbum. A.h ilio millilllr, dc quo I~atu.n~ C~l. Mitliu;r '1IJ ft ~ gemtllm est. Paler vero, 11111 101511, il nullo cst ; Ideolluo l'aLer misslls 111m p.st, ne, si miUcrctm, ah alio esse plll:lretur. Missus est ergo primò I<'ilius, qui à solo l'aIre esI, deimle eti~1lI Spiritus sanelus, (lui est à Patre et Filio. Sed Filius solus in carne misslIs est, non SpirilUS sanctus, sicut ncc Pater. Quod idcò factum e~t, ul qui ('ral in di\'illitale Dei Filius, in hu-

manitatc fiere I hominis Filills. N/m Paler ~'el Spinlns sallctus carnem illùuit. ne alins in clivinitale csset Filius, alius in hllmani:atc ; ct ne idem esset Paler et FilillS, si I)ells Palcr de hominc naseerctllr. Unds Aug., in ecclesiasticis Dogmalillus : Non Pater earnem assumpsit, neque Spirilus sancllls, sed Filius tanlùm , IIt qui erat in divinitale Dci FiIiIlS, ipsc fieret jn hominc homillis filillS, ne filii nomcn ad alterum trallsirct, qui non esset :cternà nalivitale Iilills. Dei ergo Filius, hominis factus cst, filius, nalliS seculldùm "critatem naLur:c ex Deo Dei Filiu~, et seelllldlìrn verilatem nall1r:e, ex hOllline homillis filius, \IL vcriLas genili nOli aJoplionc, n<ln apJlell:ltione, scd in ulrilque nati\'ÌlaLe fìlii nomen lIasecndo haberct, utesset verlls Deus, et \'crllS homo unll5 mius. Non ergo dicelldurn est (\1105 Ch .. islOS, ne!]ue duos mios, sed DOllm et homlnem IInum fililllll; quem proptcrea et ulligeuitllll1 dicimllS, m:lllcnlclll ia '!;Iahus suhSlailtiis, siellt PÌ II:\tllra~ vcrilas cnnlulit, non confllsis natliris lleqlll! immixtis, siclIl Thimotialli VOIUllt, sed sociclalc IIÌli~ liso Ecce habes Illlarc Filius, lIon Pater, vcl Spirilus sanclus carnem assumpsef'Ìt. UtrùJH Pater vel S pirillls sallclus potuerit incaTl/ari, t'et /1Ossi/. 3. Si ycrò qn:eritur IIlrùm Patcr \'('1 SpirilUS sanctll!,; incarn:iri potucril, ,"cl cLiam modò possit, sallè responde!'l pOlcst, el poluisse l>lim et posse nune C:'I'nem sumere ct homilll'In ficri , talll Palrem quilnl SpiritUIll sanctllm. Sicut enim Filills homo factus e!ft, ila Pater vel Spiritus S:lI1Clus potllit ct pOlest. An Filius, quitantùm ca1'llem accepit, a/iquid {eccri: quod 1l0l! l'ateI' vel S piritus sanclus . 4. Sed forlè alifllli dicent, eùm in4livisa sinI. oper:l. Trinitatis, si Filius carncm assllmpsit, tUlle Paler et Spil'itus s:mctlls : fluia si Filius carncm assulllp,it. /lCC hoc fecil Paler l'cl Spiritus sanctus, nOli Ollll!t". quod facit «'ilills, f"cil et Palel- ct Spil'itlls s:J uelm. A. o!'!IIia simul Pa~el' cl Filius cl amlJorulli Spirillls r"fIter el cOllcordller opcraillur. Ang. !Ic Trin., lih. 15, ('a)1. t I: Ad qnod dicilllllS, quia lIihil ojleralur Filills ~illc l'atre et 8piritll S:IIIClO, seri lilla est horllm IriullI npcratio indi\'isa CI imlissimilis; cl taIllcn Filius 111111 l'a!cr l'l'! Spiritas sallCluS, carnem assumpsil. )j,S~l m lamen carnis aSSlllnl'li onCfll Tl'inil:\s opcrata csl s; cul Angust. dicit iii lib. de Fidc ad Pelrum, cap. 2. tomo 3. Heconciliali sumns per solulll Filium sewn_ dùm carncm , sed non ~oli Filio secll1l4Jìun deilall'm 'frinitas. enim IlOS siui rccollcilia vil, per hoc q"lù~ solum \ cruum cal'llcm ipsa Triuilas fecit. Trinit\~

PETRI LOMBARDI '50 (,l'~(o c~rDls assnmptioncm fccit, setI Verbo. non Patri De unione Ilerbi et carnia medlanle nnimà, (Ang., lib. vd Spiritui sanclo. Si cnim Patcr sihi, Cl Filills silJi, de Agonc christÌ:1no, cap. 18.\ \'el Patcr Filio , et Filius Palri carnis assllmptioncm 2. Assumpsit ergo Dei Filius carnem' et animam, flpcralllS essel, j~m non eadem esset opNalio ntrins- sed earnem mediante anima; unitllIn est carni per que, sed divisa. Sed sicnt inseparabilis et indivisa est medium intelleclnm Verbllm Dei. 'falltre enim sulttiunitas SlIbstallli:l) trium, IIt ait Aug., in lib. de Trinil., litalis alqne simplicitatis est divina essenlia, uL corl'ap. 4, ita N operatio; non tamen eamdem Trinita- pori .de limo ,terra! formato uniri non congruerit, nisi tp.m natam Ile Virginc, crucifixam et sepllllam calho- mediante rallOnali essenlia. llIa antem Ilnio incxpliIici tractalorC5 docllerllllt, sed lalllummodò Fitium ; eabilis est adeò. nt etiam Joannes ab ntero sanclificanec e:undcm Trinitalcm in specic columb:E descclI- tns, se non esse dignum falealnr solvere corrigiam disse slIper Jesllm. sed tantùm Spiritllm sanClllm, nec calceamenli Jesu, qn;a ilHns unionis modum investic:\mdem dixisse de crelo : TlI es Filius meus, Marci l ; gare, aliisque explicare non erat suflìciens. Non sUlIl sed lanlùm P3lfj~ voccm fuisse ad Filium fact~I1l, ergo audicndiqui non verum hominem Filium Dei suqnamvis Pater et fitius el Spiritlls sancll1S sicut ill- scepissc dicllnt, neque natum de feminà : sed falsam separabiles sunt, ita el illseparalJiliter opercnlur. H:l)c carnem, et imaginem corooris simulalam oSlendisse ct mea fides est, quoniam quidem hrec est catholica videntibus. In qnelll crrorèm prornmpunt, quia liment fides. Licèt ergo solus Fitius carnem assumpscrit, quod /ieri nOil possiL, scilicet ne llUmana caflle veritas ipsam lamen incarnationem cum Patrc eL Spirilu el subst:lIllia Dei infJuinetur; el tamen pr:EJicanl sancto operatus est. istum visihilem solem radios snos per omnes f:eces el sordes corporllm spargere, et eos mundos et sinceros D1STINCTIO Il. servare. Si crgo visibilia mnnrla visibilibus immulllJis QliARE TOTAlI HllllANHI NATtJRUI ACCEI'IT, ET Qum contingi possunt e. non coinqllinari, quantò magis inNOlIINE IIUMANITATlS VEL IIUlI!.\.NA> NATUR.E INfELcommutabilis eL invisilJilis VerÌlas per spirilllm aniLlGENDUIII SIT. mam, .et per anima m corpus suscipiens, lotum hOOlii. I<:t qnia in homine lota Immana nalura vitio nem sme sul commlltatione :lssurnpsit, et ab omnibu~ corrupta erat, 10lam asslImpsit, id est, animam cl infirmitatibus liberavit ! Ecce hie dicit Dei Sapieliliam carnem, ut tOI.am curaret ct sanclificarel. Quòd all\clll per spiritum assumpsissc animam, et per animam corbllman:e nalurre sive hllmanilalis vocabulo anima ct pus. f:\piritus enim sanctus pars anim:e superior, el caro inlelligi debeant, aperlè docet Hieronymus in majori similitudinc Deo propinquaL quàm anima, sciF.xposilione catholic:l) fidei, dicens ad Damasum pa- licei ipsa eadem secundùm inferiorem partem, et anipam : Sic confitemur in ehristo unam Filii esse per- ma magis quàm corpus, et ideò non incongruè anima SOllam, ut dicamus dU:ls perfectas et integras e~se dicitur assumpta per spiritum, et corpus per anisubslantias. id est, deitàtis et hum~nilalig, qure ex mam. animà conlincturct corporeo Ecce apcrtè ostcntlit Quòd Ilerbum simul assulllpsit carnem et animam; neque caro priùs esi concepta quàm assumpla. humallÌlatis nomine allimam et corpus intclligi, qllm 5. Si aulem (lu:'Crill1r ulrùm Verbum carnem simili duo assumpsisse Dei Filius Ìlltelligitul', ubi hominem si ve humanitalem vel human:lm natllram acccpisse e: animam asslllllpseril, an priùs ~nim:1Il1 quàlll carlegitur. Erl'~nt ergo qui nomine humanitatis non SIlI>- nelll, "el carnem qllllm animam; et ulrùm caro iIla 6lalltiam, sed proprietalem quamdam à qnà homo 110- priùs fuerit in utero Virginis concept:l, et poste~ a;;minalur, sigllilìcari cOlllendullt ubicumque hllmanilas sumpta; verissimè eL absfJue ull'à ambignitate dicilur quia ex quo DClls hominem assumpsit, totum assumChri~ti memoratur. Ait p-nim Joaones Damasc. : Sciendllln quidem est quùd deitalis et humaliitatis llomcn psit, simulqlle silJi univit animam et carnem, ncc caro priÌls fuit concepla, et postmodùm assumpta; sed in substantiarum et mtnrarum est repr:esentativulll. Natura enim non sic 3ccipitul' in ChrislO, III cùm cli- conceptione assumpla, Cl in assumplione cOllcepLl. citnr una natura esse orimillm hominum; quod evi- Ullde AU6' iII IiI>. de Fide ad Pctrum, cap. 16 : Firclenler idem Joannes ostelldit, diO'erentem ralioncm missimè lcne, eL lIullatcnìls dubites, nOli carne m .Iicti assignans, cùm nalUra humana in Christo oomi- Christi sine divinitale conccp'tam in utero Virginis nalur, eL cùm IIna dicitllr natura omnium hominulll. priusquàm susciperetur à Verbo; sed ipsum Verbulll Ait enim, cÌlm una m hominum naturam dicimlls, Deum sn:e carnis acceptione conceptnm, ipsamqllc l'Cielldllm est quòd non cOlIsiderantes ad anim:E et carnem Verbi incarnation\) conceplam. Idem in lib. { corporis ralionem hoc dicimus. Impossibile cnim est de Trinitate, C. ult.: Non esset Dei hominumque MeIInius natllr:'C dicere Domini corpus et animam, ad diator, nisi ess~t idem Deus, idem homo in utroqlle jnvicem comparala. Sed quia plurim;p personre homi- nnus et verus; qnum servilem formam à solo Filio SIlSlIum sunI, omnes autcm earndem suscipiunL ralionem ceplam, tota 'f['initas (cujns nna est yolnntas et openatur:e ( omnes enim ex :lIIimà et corpore compositi 1'3tio) fecil. Non aUlem in utero Virgini, priùs caro sunt, et omnes naluram anim:l) partieipant, et sub- su'cepta est. et postmodùm divinilas vcnit iII carnelll; l'lantiam corporis possitlent), comrnunem speciem pln. seti mox ul Verbum veuit ili ulernm, seryalà \'erilale rimarllIll et dilferentium pcrsollarllm, unam naLllram proprire naturre factum est caro et perfeclus homo, tlicimus, Ilniuscujusque scilicet personre dllas naturas iii est, in verilate carnis et :lIIim;c nalus est. De hoc babclltis, et in Guablls perfeclè naturis, anim:e scilicet etiam GI·eg. in l\loralibus ait : Allgelo IlUllliante, ct 'lt cOl'po['is exislelltis. In Domino autcm Jesu Christo Spirilll adveniente. mox Verbllm in utero, 1II0X iII t!':! non est commullem specicm accipere; neque enim ulcrulII Verhum caro. faClus est, nec cst, nec aliquan<!o /jet alius. Seti ChriOlSTIi\'CTIO III. stns ex deitate et hllmanitate est, in deitateque et hu- DE CARNE QUAn ,'ERBUll ASSUMPSIT, QUALIS A~TE FUEmani tale Deus factus est, idem et homo perfeclUs. RIT, ET QUALIS ASSU~IPTA SIT. Totam ergo hominis naturam, id est, animam et cari. QI1:l)ritlll' eliam de carne Verbi, 111 priusfJl1àm l1em, eL horum proprietates si ve accidentia assumpsit conciperetur obligata ruerit peccato, ~'I et talis asIlCIlS, non carnem sine anima, nec 3nimam sine r:l- sumpL:! fuerit à Verbo? Sallè dici pOI est, E'l credi tione, ut hreretici voluerllnt; sed et carnem, et ani- IIporlet, jaxta sanctorulll alleslalionis con\'cniCIItiam, ipsam priùs peccato fuisse obnoxiam sicut relimam CUlTI sensibns suis. Ullde Joannes Damasc. ait, lib. 1) de orlhodoxà Fide, cap. 60 : Omnia qll:c in na- (lua Virginis caro; sed Spiritùs sancti operatione ila tllrà nosLrà plantaY!1 DClIS, VerlJnm asslIllIpsit, scili- mllllflatalll, ut ab omni peccati contagione immuni" cet corpus et animam intelfettnalem, et horllm idio- ulIIl'clur VerlJo, pc.enà tanlùm, non necessitate, s('d mata. 'foLus enim totum assumpsil me, ut loti mihi voluutate assumentis, remanente. Mariam IJllolllIe tolam Spirillls ~anctlls, eam pr:l),'eniens, il peccato sallltem gratificareL. Qllod enim inassumptibile eSL, Incurabile est. prorsùs pUl'gayit, ct il fomile peccati eliarr. liheravit,

'159

76J

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOH. -

'tel fOlllllem Ipsum penitùs evacuando (lIt quibusdam placel), vel sic debililando el extenuando, ul ci poslmodùm peccandi occasio nullatenùs cxtiterit. POI eutiam qlloqne generanili absque viri semine Virgini pr:l'para,'it. Ila cnim verba Enngelii docent, lIbi Angelus Virginemalloqnensait.LlIc:e i : Spirit1ls snnetlll &upervellie/ in le. el virllIs Allissimi ollllmbrabit /ibi. El: Quod nllsce/Ilr ex le sanc/llm, vocnbitur Filllls Dei. Cui sacra Yir!{o respondit : Ecce anciUa Domilli; fiat mihi 5ecllndÌllJIl!erbunt tWlln. Quod exponens Joan. Damasc. :lit, lib. 5 de Fid. orlholt., C. 2 : POSI eOllsenSllm alltcm sancL:-C Virginis Spirillls sallctus snpervenit in eam, scclIndì)m vcrhum Dornini 1)1Iod dixil An1-(plus, purg:lns ipsam, el pOlentiam deilalis Vt' rbi reecplivam pr:P.parans, simul autcm el generalivam. Et tunc Clburnbravil ipsnm Dei altissimi per se Sapienlia et "irlus exislens~ id e~t, Filills Dci Patris op.ova,o;, id est, consnbslallliali" sicllt divillllm semen. E1CoJluiavit sibi ipsi, ex ~anclissi/JIis et purissimis ipsins Virginis sanguinilms, nnstr:c :lOtifJu:e cOlIspersiunis carnem a· nimat:lm animi! ralionali et inlellecliva; non seminans, seti prr Spirilllm SllllClum crl>ans : I)lIare simul caro, simnl Dci Verbi caro, simnl earo animala ralillnalis et inlcllccliva . Ex his l,erspÌl:llum fil tlnod anle diximus, carnem, scilicct, Verhi simul conerptam et assumplalll ; eamclelllque, imò tolam Virginern, Spirilll saliClo pr:l'VelliCnle, ah omni lalle Jleccati caslificalam. (:ui collala C'st pOlentia novo more generandi, nl sine coill! viri, sine lihidine cOllcipienlis in ntero Virginis celebrarclur conct'Jltns Dci el hominis. IIla enim caro quam J)pus de Virgille sibi unire dignallis eSI, sine vitio concepta, sine peccalO nata est. !lanc lamen carnem non creleslis, 1I0n aeri:p., non alterins cnjusque Jlules e_se lIatnra!; sed ejus, cujlls eSI umninlll hominum caro. (Ang., lib. de Fide ad Pclrum, cap. ~, in medio.) Autlori/ale firmaI ex tune (ldsse Vil'ginem immulle", à peccato. i. QIIÒtl 3ulem sacra Virflo t'X 'IInc ab omni peccalo immullis eXlilerit, Augllslinns evidclller osll:mlil in libro de Nalllrà et. Grati:"I, calI. 26, inquicns : Exccplà sanCla vir:rine Maria, de qua propl!'r htlllOrelll Domilli, Dull:lm prorsìls. clÌm de pecclt'is agilnr, haheri v"lo (1'1:l'Sliollem. Inde enim scimlls qllò:1 ci plHS silgrnli:c cnl :atHm ad \·inel.'ndum ex on",i pal'le peccalllm, qlliJd cOllcipei'e ac paren~ mcruil flllCIll constaI III1I1UIll habllisse peccatllrn. H:'Ic ergo Virgine excl'plà, si 011111($ sanCii el sancl:c cOligregari pllSSl~nt, Clllu:l~rel't!lllr ab eis :ln peccaunn habcr<!1I1, quitl respollllcrClllr nisi qnod Joannes ail, e. i : Si di:rcrillws quia pecentl/III Il.m habenms, nas ipsos scducil1llls? IIla allll'm Virgo slIlglllari grali:ì pr::evcllla eSl atque rcplt~ta. ul ipSlIllI hallerel \'enlris sui rruellllll, Ilucm ex inilio hahuit unh'ersilas Do:nillum; ul ilhul 1I1I<,d Il:1sceb''lUr ex propagine prillli hominis, lantumrnouù gl!lIeris , non rrillrinis origincrn dnceret. Quare 1I0n fui! Ci/riStU8 decimallls in Abraham, siClfI Lel'i. CÙIIl caro quam acce piI il! eo, (ui/ peccato abnoxia. 5. Cùm :nHem illa caro, clIjns excdl'~Hlia sin:'llaris ~erhis explicari non valet, anteqnàm esse l Verbo unita, obnoxia fneril peccalo in Ma rià et in aliis il qnibllS prop3g~lione lraducla cst, non immeritò vidcri polest in Abraham peccalo slIbjacuisse, CHjUS universa taro peccalo subjacebat. Unde Iln:-c1"i slliel qllare Levi tlccilllallls dicalur in Abrahalll elllon Chrisllls, cùm in Inlllbis Ahrah:r: Illcrquc l'ueril secundìllll materialeOl ralionem, qllalHln Abrah:1111 decimallls esi, CI decilllas dedil i\lelchisedech. TUllc ellim Aposloins Levi decimalnm dici! in Abraham, tallqllÌlm in llIalt>,riali elllsà; qnia eà dccimalione sicul Abraham minor Melchisedech ostenditllr, cui personalileT decimas ,olvil, ila ell.C\·; ticus c;rdo, qui in Abraham se~ulldùrn N.tionem seminakm ernt, el ex co per COllCllpisccntiarn carnis descendit. Christus autem non est deciInalll~, quia, IicèL ibi fuerit secundùm carnem, """ tamen inJ e descendil sccundùrn It'iem comUlunCIU.

Lln. III, I)IST. lll. i6S1 scilicet per carnis libidinem : sieut cliarn iII Adam Oml/e8 peecaverunl, Rom. 5, sed non Christu!. Undo August. sUJlcr Gcnes., Iib·. iO, ibid., c. i9 : Sieut iII Adam peccante, qui in IU!IIbis ejus erant pc(~cavernnl, sic Abrah31ll dante t1ecim:\s, (lui in IlImbis ejus crani, decimati sunto Sed h"c non seqllitllr in Chrislo, licèt IO IlImhis "-d:c et Ahrnh:c fIH'ril; quh 11011 ~eeurah'un concllpiscentiam carni, inde deseendit. Cùm eri(O Levi el Christlls secnndìun carllcm essent in Inmhis Abrah:c, qualtdo decimalns est, ideò paritcr dccimati non sunt, fillia secllIHlùm alifl'Iem lIlodllrn non erat ibi Chriqus qllOl el'a l ihi Levi (ibid. cap. 20). St'cundìlm rationem fillil'pe ilbm semillalell1 ihi fuil Levi, qnà ralione per conc:1bilUIl1 ventums er:1I in m:llrem; secnl](lìllll qUllni rationem nnn cr:ll ihi Chrisli caro, quamvis secuntllllll ipsam ihi fuerit Mari:\! caro. lIIe l'rgo c1ecimatns est in Ahraham, qui sic fuil in IlImlris Ahrah~, sirlll ille fuil in lumlris patris slli; id esl, qui sic est natas tle palr,~ Abrahant, siCIII il!e de patrc SIlO nalns eSi, scilicl'l per legem carnis, el invisibilem concupiscentiam. (Ihid. c. 2.) Qwi rn/ione caro Cilristi dicta est in SCI"ipllmi non (ui.se pecrat";x, sed similis; quo aperilur quare obligtlla peccnlo non fui! iII Cil,.isto. 4. Qnocirca prilllilias nOSlr:-c m:lSs:-c rcctè aSSUlll_ PSiSSfl tlicitnr Christus, quia 1I0n C:lrncm peccali. seti similitudinem carnis peccali acecpi!. Misil enilll Dens Filium SUllm, 111 Apostohls ait nd Horn. 8, iII similitudillem cflrnis Ileccnli. Assllmpsit enllll Verbnm carncm peecnlrici siruilem in prellà, I"t non in culpa, H ideò nOli pccc:llricem. C:-clera verò horninuHl omnis caro peccaI i esi. Sola illills non est carll per.cali. quia non elllO matel' enncupiseenlià, scd gralia cOllcepil; hahet l:lOwn simililUdinelll carllis pecca li per passihiIilalenl l'l mnrtalilal"m, fllli~ l'snriit, sitiit, el hlljusmodi. Lit-èl ergo ead"1ll caro sit rjus qll:e est. nostra, non l:lm~1I ila laela I~st in u:ero SiCIlI. nllslra. Est I~nilll s:mrliiicala in nlero, el nala sine peccato, cl IWC il':ie in illà unqnàlll pecravil. III pUlllà ergo similis cst nO~I,r:{', non in I)II:llil;tte pl!ccal.i; quia pnll(Jliont~m qU:E ex cnllcnJli~centi:c mOlli cllncepla est, olllnintl nOli hahllil, ner ex caruali rlcleclalinne nal.a est. Vellil ergo ad corp!lS irnmncnlatum, quod pr:l~ler Iibiùinis cnncllpiseentiam fllil eOIl~Ci,lu!ll; nec illt"l in se habuit \"iliull1, qllorl iII aliis eSl callsa peccati, IIrc in co pecca\·it. IdeùfllJr. verè dieilur. Verbi caro non fuissl! in Chl'i,tn obligala peccato. Quirlum videllllll' Ildversari ilIi scn/en/i!!! qllà dicllllli esl;amelll Christi 11011 prii13 cOllceplam quàm as8Unlp/alll. 5. Illi alltem sent('nli:l~, qllà Sllpl'a diximlls carrH~ m V.erhi :1011 anle fllisse conceplam qllà!ll aSSlllllptam, vrdclUI' obviare qnoll AII~m:1. ail super Joamlt"m, nlli legilllr, CJp. 2 : Soll,ile tempitllll Iwc, et ÌlI triblls diebus e.T:Cilabo illlld DixerulIl ergo Jutl:ei : (hullirl/(/i"t :, et sex a/l1lis mdifiCflC11111 esI hoc telllJlllIlll, et tu !ribilS diebus exci!ltbis illlld? lIie, illfluil. Iih . ti)) Trin. 4. c. 5, nllmerus p.. rfe(· tiolli dnmilliei corporis cnll'cnit, quia, III diclInt physici, tot dichus fOl'llla hunr:lI,i coro po~is per{iciwr. Htlrllll1 occasione yerhorunr '1uidam dicere pr:l'Slllllpserllnl, clominici corporis rornl:tlll lol diehus ad rnodulIl aliortllll rorporllm perfect:III1, el membrorlllll lille3111elllis ,lislinclam; el mox \ erlJ1lIll dicilllr sa,i unisse cnrnelll el anilllalll; el hoc 1II0do dicnnt illlllTl lIumerllm perreclio,IÌ dominici corpt.' ris convenire. Seti alia ralio illills dicli eXlilit, ex qll:' S:llIa ol'itllr i>!tclligl~nlia ,"erbi. Non eninl ideò illnd dixit AlIgust., fJuia IllIlX IIt C:lfO il'" oJlerc Spirinls sancli S:l1lclilicala et il relil)uàscp:lrala fuit, Vnbll Dei CHm anima IInirdllr, III perrl!elus el vcrn"lkus e,;sel, perfeelus et \"erllS hOlllo; sctl quia 1I11!lubronrm illius dominici corporir. distinclio iII ipso n:\JIllenlo cOllceJllillllis 'IJuollis Oei Cl hlllllinis adeo tenuis erat CI parva, ul hllmauo visui vix po,;set subjici, dicbus au tcm illis quos Ang. mcrnoral perfecta est, et nolabiIis facla. IncarnalmTl est ergo VcrÌlUm, 111 ait JOdll. J):tmasc., Iib. de orlhodoxà fìdc 5, cap. i, in fine, et

764 PETRI LmlBARDl filills hominis qui Filius Dd : el SIC fIlius homillls, et ~ proprià incorporalitate non excessit; et IOlum incarnalI/m est, eL totum est incircl/mscrlptum. Mino· in natura: humallre susceptione, Heret qllodammodò ralur corporaiiter eL contrahilur; et divillè est incir- Ifls3 gratia iIli homini nalUmlis, qua llulllJm poss;t adcumscriptlllJl, nOlò coexlcn~à carne ejlls cI/m incir· miuere peccatllm. Qa:e sralia ìlleò per Spirinur, san' clIlllscriplà di,'illilate. III omnihlls igitur qui SII per Clulll est sìgllilirala, quia ipse propri è sic est ()eus, III sit etiam Dei dOli Il III , Per hoc ergo quòd de Spio omni:J eral el in utero sanel.:\! gellitricis {!xislclJal, sed ritu Sò!lIclo esse nalivil:ls Christi dicitnr, qllill aliud in ipsà pcr actlllll illc;trrlaliollis. DISTI~CTlO IV. quàlll ipsa gralia nei demollstralllr, qllil miralJili et illf'ffal!ili modo Verbo Dei ('51 adjllncllls alqlle conOVARE IN SCR'PTUIIA S,EP'US THIBUATUIl I)ìC.lIIN,\ TIC QUJE OPUS EST T!\1NITATIS, SPI/llTlIl SANC'ro, ET DE ,pso llexus. et didnà gralia corpor:lliler rrplèllls. Clll\1STlIS ETIMI cnNCEPTUS ET NATUS DICATUR. Alia l'atio , IIII/i dicaillr IWlUs de Spirilll lancio. io Cùm vcri> Illcarll:ltio Verhi, sicut in superiol'i5. Poi eSI elialll dici ChriSlus secllntlilill hOl\linem hus tr:\ctatunt cst, operalio \'cl'è siI Patris et Filii , ct ideò nallis de Spirilu sallclo, quia eum fecil. III I/U311~Jlirill)s S!lIlCli, in\'esti~alione dignlllll nollis viòelllr, tllm cnilll homo est, et ipse raclus eSI, III ail ApnSIO(ll/al'e in ScripLurà Spil'itni sanCIO hoc opus s:epiÌls lus, Galat. 4. Conceptlls erg-o l'l naltls de SJliritu l.rihuatur, et de ipso ChrisLUs coucepllls et natus llIe- sanCIO esse dicilur, lIon qllòd Spil'itus Sànctus fuerit JIIorclur. Non euilll ideò operatio Illcarnalionis Spiri· Virgilli pro semille; non eninl de SUbSt:ll1lià Spil'illls l:li sallclO s;ppiils tribuillll', qllòd (,:l1ll ipse sollls sine sancIi semen partns a('Cepil, sc.1 qlli:l pcr gratiam }):lll'e ac l'ilio f~ccrit; seti qllia Spirillls sallclllS est Dei et opcralinnelll Spil'itùs sanCIi de cal'lle "il'giilis c:haril:ls ct 1I0nuili Palris ct Filii; ' et i Ilcffa li il i Dei est assllmptlllll, qllod Verbo est unitum. Et in E,'aneIrariLllc 'VCl'hlllll caro facIlllll eSI, ct illdI,lhili Dei gelio, Malt. 1, secllmlilm hanc illtelligeuliam legilur dono Filius Dci sihi univil f()l'm:lln servi. NOli ergo de Af:ll'ià rruòd invel//a esI illltlfl'o Itnbens de Spiri/u freqllcns dClIominatio Spiritùs sancti, :lb Ilio opere SUlle/o, ClljllS dicti ratiynem AlolJ., t. 2, insilluans in l'atrem vcl FiliulIl secIudit; sed pntiùs uno nominato lilJ. 2 de Spirilu sanelo, e, (l, ait : Qnod Cl aliqllo est, tres inldliguiltllr, sil'ut Ht s:l'pè in aliis opcrihus. aut ex sulJstalllià, aut ex p ~>lestale ejlls est, Ex sub· Ullde August., suVer hoc 1lI0VCUS quxstionem, in hllllC slantià, sieut Filills, qni à Palre "el ex Palre ; CI SpimodulII call1dem determinat in Enchir" ila illqlliens, ril1l5 sanclu" qui à l'all'e et Filio procedit. Ex poc. 58 : CÌlm illam creaturam qU:lm Virgo concepit ct testale :nllem, sicut ex [)eo omnia. Quomodò ergo in lleperÌl, qllamvis ad itolam personalll Filii pertinen- utero habuit l\laria ex Spil'ilu sanclo? Si quasi ex tem, LOla Trinitas fecerit (neque enim scparabilia sllllslalltiil, crgo spirillls in caruem et ossa cOllversus ~unt opera Trinitalis), cur in ca f:lciendà Spirims est. Non utique. Si vel'ò qunsi ex operalione ct posanctus solus nominalus est? An etialll quando unus testate ejlls Virgo concepii, qllis neget SpiritulIl salltrium in aliquo opere nominalllr, univcrsa opuari Cllllo Ilomillic:c illcarllnliollis anclol'em? Trinilas inlelligilUl'? ita vcrè est, et cxelllplis doceri Quare Apos/olus dica/ ChriS11I1lI (aetunI, CÙIII n03 eum polest. Audìsti pl'oposilam f(u:estionem, ejusdelllqlle esu {a/em/IUI' un/ulII. &ollltioncm vel exposilionem. 4, S~d qu:eri pOlesl, eÌlIII n05 Sal\'alorem natum Quo .eU8U dica/w' Cilri8/u8 c01lCeptu8 ellialus de Spiri/Il profiteamllr, cur Apostolus eum (ac/um dicat tJ: semine 8WIC/O. David, Rom. i, alio loco, Ga!;11. 4, faclIIIII ex mI/lieTe, 2.. Sed non est in hoc dillliìlS immorandnm. Illud CÌlIIl alilld sit ficri, aliUl1 nasci? Aliflilid ergo signilìenim movet, quomodò diellls est CIrrislus natll~ de c;l\'it hoc dieto. Qllia enim 11011 hllmano sellline conSpiritll sancLO, cìun Filills nullo modo sit Spiriltls crela est caro DOlllilli in ulero Yirgillis, et corpus et· s:l.lIcli. Numqnid dicturi SIlIllUS Palrem hominis Chri- fecta, sed clreelu et virlllle Spil'ilùS S:lIICli, ideò ..\poSIi esse Spil'illllU sallclum, IIt IJCIIS Paler VerlJlIm stolus dicil {IlC/IUlli non nalum; aliutl est ellim semine gelluerit, Spirillis sanctus hominem, ex quà ulr:ìqlle :ldmixto et sangllille coagulalO general'e : aliud est nOli t;ubslalltià Chrisllls UllIIS 'esse L• et Dei l'alris Filius permixtione, sed ,'irlute procreare; possunL enim ho-seeulldilll1 VeruulII, el Spirilus sancIi Filius secun- lIIines genl'rare filios, sed non facere. Ecce quare di· di'1m hominem, quòd elllll Spiritlls sanctus I,allquàm ciI Apostolus (ne/um. el nOli nalulII, ne cjus sciiicet !',ller ejlls tIe nlalre Virgine genuisset? Quis hoc di· nalirilas qu:\! fuit sine virili selJlille, noslr:r similis cere alldehit, CÙIll hoc ila sit absurdum , ut null:e plllaretur, qu:e conficilur seminulll commixlione,lt.Ieo fideliulIl ò\urcs id \'aleanL susl.inere ? Proinde cum faalllCIll crlm {aell/m diceret Apostolus, addidil ex Icamul' ChristulII nalUIll de Spiritu s:mClo ex Maria milW David, quia etsi nOli interces,il semell homillis "irgine. fjuolllodò lIon SiL Filills SpirillÌs sancIi, el sit in cunceplione Virginis, tamen quia ex ea Co.1rne CbriFilius Virgiuis. CÙIIl cl de ilio eL de illà siI nalus, ex- stus formatus est qu::e constat ex semille, rectè diciJIlic3re diflicile est. l'roeul dubio nOli sic de illo, ut tur qui!l Cactus est. de l'all'e ; sic autelll de il!à, ut de mall'e lIalus est. D1STINCTIO V. Nun e!;t 3l11em coneetlendum quid(IUid de aliqllà re SI PERSONA VEL NATURA PERSO)ìA!II "EL NUGI\AlI "'SlIascilllr, Nnlinuò ejusdelll rei lilium lIuncupandum. SU&IPSIT, ET SI NATG/IA DEI I)ìCA/lliATA SIT? Ut cllim omi'ttam aliler de hOlllinf) nasci Iiliulll, aliLer t. Pr:eterea inqllil'i oportet, cùm ex pl~emissiscOll' capilhlln, alitel' pedicululIl ct lumlJriclIlII, (IUOrUIIl niIril est lilius; ut el'go h:ec omiuam, quoniam siet Verhulll Dei carnem et :lnilllalll similI assumpsisso in unitatem persou:e, qllid 11U1'1I111 pOLiilS concedenlanl:c rei ddormiler cOHlp~ranlul', certè qui n3SCUIIlur cx allua et ~piritu s:ulel.. , non aqu:e Iìlios eos dum sit, scilieeL quòd persona pcrsonam, vel natura reelè qllisl'iam dixcrit; scd diclIlltul' li li i Dei Patris llaturalll, ,'el persona IIalUram, ,'cl nalnra persollam et A!:Il1'is Ecclesi:l~. Sic ergo de Spirilll sanclo natlls assumpserit. EL !In ila cnll\'cllial dki divill:tlll l1a11lram esse illcarnat311t, sicut ()CIlS incal'llalus, et "crest CIII'is!II, , nec I~IlJf!1I liliils est Spirilus sancti. Sicnl è eOllwrso non omncs qui dicuntur alicujus bum incal'llalllll1 s!lnè dicilur. Iter in'1uisilio si,'equ:erendi l'atio, juxla sacrarUlll :llIcloril:llllm te;,limonia, tH1i.(:OIISl'qIiPIlS "SI tll lk ilio eliall1liali cs,e dicantur, parLim implicita alqlle perpIC\3, p:\ltim verò "xphcita Ul illi qui !ldoplanlur. Dicuillui' diam 1ilii gellclllra~, Ilon ex il!à lIati, sed in ill:lm pr~cp:ll'ati. CÌlm ilaqlle e;t ct aperla. CaLlI1Il esI cui m ct sine ambigllital6 de aliquo nasca III!' aliquid, cl nOli ila IIt siI filius ; lIec vcrUllI, quòd nUII nalura persollalll, nec pl!r"ou:t per rursùs oll1uis qui dicilllr filius, de illo Sil nalus, cu- souam, sed persona lIatllralll assulllpsit; quod "aneLo· jlls dicilur filill8, profeclò 1lI0dllS )Sle quo natus est rUlli subdilis comprGbalUr leslilllol\ii~ el aSlruilur ChrisllIs tIe Mari~ sicut filius, et de Spirilll sanclO documcntis. Ail enim August. in Iih de fide l'Ii Petrum : Ileus unigcllillls dÌlIII cOllcil'cretur. ,'critatem flOIl sicut filillS, insinuat nollis gl'31iam Dci, qu:ì homo rllJlJis mCl'ilis pra~c(' denLilllls ili ipso exordio nalura! carnis accepit ex \'ir;;ine; CL CÌlIII lIascel'ewr, inle2ri. larem virginitalis servadt in malrc; cl palòlò pO::~t ~ Im:E <IliO esse c(l'pil, Verbo Dei cO[JularcLUI' in tallSic Dcus blllnanam lIaturalll in lInilatem OCI'S(>nll bUStam perwna: ullilalelll tll idem e,seL l"ilius Dci, qui 763

,e-

7Gli

8E~TENTIARml LIBRI QUATUOR. -

cepil, qllòd se humilians per misericordiam, incorrupl:C Hrginis ulerum ex ea nascilurus implevit. Formam ergo seni, id est, naluram servi, in suam accepil ili(> Dcus pcrsonam. Item: Deus Verbum non accepil per.,ollam hominis, sed naluram. lIem : Dci Filius unigenilus. ut earncm hominis animamque /Ilnllliaret, suscpptiolle earnis anillla~'lue r:lliollalis incarn:\tus eSI. I1is aliisfllH" plllrihlls aucloritatibus evidellkr Ilslel.lditl.lr, non nalur:nn personam, nee persoÌlalll person:lm, srtl persona m Ilalliram :lccepisse. De quarlo \'erò qll:e~liollis al'liculo, ull'ìllll scilieel na: lira natllralll assumpsel'it, scrupulosa eliam inler dOClOS qu:cslio eSI, quia et in hoc plurimùm dissenlire videnllIr. qui auctorilale pr~cI;lri :lliisl]lI~ dOCliores in S3Cra Pagilla cxlilerunl; ncc lanlìllll alii ab aliis, verùm cliam iidem à seipsis dis;;onare "idl'nlm" sicut suhjecta capitllia docellt. Le:;iLur enim in concilio TI1Ielallo 1[: Solum l"cl'bulII caro (aclul1I esI, et habitavit in nobis. El CÙtll lota Triuitas operata siI fnl'lIIalioncm SlIsccpti hominis, l]uolli:Oll1' inst!parahilia SUlit 0ll:'ra Trinilalis, SOlU5 tamen Filiu5 accepit hOlllint'm in sbgnlaritalem persona), non in IInilalem divin:r.natur;e, id eSl, qu.)d est PI'oprium Filii, non quoti communc eSI Tl'iuilati. Itern in concilio Il Tolel~n(): Unius sllbslalllhe credimus Deum Palrem, et Filiulll, el Spiritum sanctllm; non lamen dicimus ul hujus Trinitalis IInilatcm Maria Vlrgo genneril, sed lanlùm Filium, qui sollls nalllr:lm lIoSlram in unilalem person:e su:c as;;umpsit. Incarllalionem qlloque hujlls Filii Dei lola 'frinitas opera la esse cfl'dcllda est. Si,lus lamen Filius formam servi accepit in singularitalem persoll;e. His insinuari videlllr quòd persona l~ntùOl, non natnra naluram assumpse1'ÌI. Si enim quod commune esl Trinilati, non accepit hominelll, ergo nOli nalura divina, qll:C commuuis est Iriblls personis. CIIi videtur ohyiare quod August. ail inlib. de Fide ad Pelrum : Nee divinitas, illquit, Chrisli aliena est à nalurà Palris; secundùlIl illud, Joan. i : In prillcipio eral VerbulIL; nec hllm:lnila, ejlls ~Ii('na csl à naturà malris, secundùm id quod Vl'rlmm caro raclum csl. Illa enim I:alura qu:e sempcr geni la mallel ex Patrc, Ilaturam nosLram sille peccato suscepit, ul nasceretur ex Virgine. Hàc 311cloriLale \'idetul' Iradi qllòd t1ivina natura humanam slIscepil. Uhi \'ehemcnlcr moveri pOEsumus, quòd cam IlCnilam :eternalilcr ex Patre dici!, lIisi forlè natura pro pcrsonà hìc accipiatllr; alioquin si dixerimus nal.Uram Iriblls per!'onis COlllmunem genilam e,se, occurrunl nohis ex ad verso qllre slipra in lraclatu de Trinhatc dissel'llilllus, ubi diximus non natllram natll1'am, sed persona m persona m genllisse. Quia si natura genuisset natllram, cùm un~ cademque sit nallira Trinilati,;, eadem l'es seipsam genllisset. Quod Aug. fieri pos;;e negato SeI! alihi certllln repel'imus dOCllmenlum, quo mlura natur~1II assunlpsisse mOnSlraturo Ait enim August., in primo lib. de Tl'in.: Etiam seipso Christus f:lctus est minor, l'ol'lnam servi aceipiens. Neqlle cllim sic accepit ftJrmam servi, ul alI.'illcret forlllllm Dei, iII qlla eral a~qu:llis Patri; UI iII rormà seni Cl in forma Dei idem ipse sit un:gellÌllIs filius Palris; 'luia forma Dei accepit formam sen·i. Si autem forma Dci forma m seni accepit, sine oubio lIallira nalur<llll aeee"il. Formre enim nOllline nalura signific311lr, nl August. evidenter docet in lib. de Fidc :1\1 Pelrlllll. Cìlln, influiI, de Christo alldis quia in forma Dci el'al, oporlct le agnoscere firmissimèque lenere in ilio lorm~c nomine lIatllralelll plenitudinem deGl're inlclligi. III forJllà Dci crgo eral, quia iII lIatllra Uei Patris selli per cral, de qlla lIalll, era I: Iiilarius qlloqlle, in lih. :12 de Tril!ilate, ita ait: Esse in lormà Dei 1I0n alia intelligenlia eSl, quàm in Dci manere natura. Didicisli nomine f(irm:c imelligentiam lieri natlll're, al audìsti quM forma [lci form3m servi 8uscepit. Unde eonseqllcns esI quòd natura divina na'uram hUlllanam sllscepit, Quod eliam lIicron. in Explanalione fidei cvidenler insinuat, inqlliens ad Damasc.: Passus csl Filius Dei, non pUlalil>è, sed verè, 5ecundìlm illud : Passus CSl quod pali p'>kral, id c,l,

Lln. III, DlST. V. 766 nOli sC?Und~lI11 illam subslanliam qu:u assumpsit, seti s?c!-,lI!lum Illam . qll ~c assllm~la est. Ex qllo app:lrct dlVlnam subslantJam assllmpslsse humallam. Ex verbis alllcm Augllst. snpt)l'iìJs pO ..,ilis, adhihilà dili"'enli~ innui vi:letill' solulII Verhllm carnem f:telllill CL"II!1tU. ram soliull slIseepisse hUlllanalll; et divill:;m n:lI.lIram, eallldCIIl aceepissc. Ait l'II iIII , tI,~ Fi",~ ad PeIrum, ~. 2, iII fille.: Trillila;; nos sihi recolleili:l\'il l'CI' hoc qllod solum \ erhUIIl earncill ipsa Trinitas f eit. III qUfl sic vcrilas illColIHnutabilis lIIan'~l di\'ina~ 1111" n!an:r~qlle nalllr:c, ut sicut vera selllper est ejlls Jil'inJtas, qU:lm de Palrc hahct, ila l'cra S~lIlp('r t't incolIIIIIl1tahilis ejus sii hllmanilas, 1]11301 sihi IIl1il:1I1I SII 111111 3 nivillilas geril. Ecc.! el SOIIlIll Verblllll dixil C:\I'IICIll fac,um, CL hmnanit.atem .1il'inilali nnilaill. Idem quo.. que slIperiùs dixil servilem roriliam à so!o Filio sus· ceplam, qualll tota Trillilas fccil. Jam faeilc I~sl agnnsccre qllàm diversa et mlilliplicia super qll:l'stione proposita auctore, tl'adidcl'unl. Idcòque poslcriores ea Joogcntes, varias alqlle contl'3rias, ex pr:r.dietis occasionclll sumenlt!s . prolllunl scnlelllias. Qllid de IlOc teueliduIII siI. 2. Nos ~\llem omnis mcndacii et con:radietionis lIolam à sacris P'lf(inis secluderc cllpielltcs, orlhodoxis Pall'ihus atque ealholicis doctorihus nulla pral'.e illtelligenti:c suspicione notalis, cOll5entilllus dicenles, el personarn Filii assumpsisse lIaluram hllmanam, et Ilaluralll divill3m human;c ualur:c iII Filio ullilaUl, ealllqlle si bi unisse vel assump,i~sc. Ullde ct. vcrè incarnala dicilul'. Quòd vel'ò dicilur Silius Filills fOl'marn servi aeccl,issc, per hoc non exclllditllr divina lIalura ab aceeptione sen-ilis f"rm:u; scd ali~c du:.\! personre, Paler scilicCI el Spit'itlJs sallclus. Ilem ct illlld aliud, scilicct, hl quod est proprium Filii, non quod comnlllne eSI. Trinibti, llOlIIinelll :lccepit, sie oporlet intelligi, id est. propriè in hypostasi Filii, non in Iribus cOllllllunitcr pel'sonis, divina lIalura hU1ll3nam naluram si!>i univil. Qui sell5US ex \'crhis Joall. Damasc., in !ih.5 de orthodoxà Fide, cap. 6, cOllfirmatur, qui tolam divinam naturam in unil hypostaseon incarnalam esse evidenter asscril, dicells : In bllmallalionc Dei Verbi aimus omnem cl perfeClam ualuram deilatis 111 lillà hypostaseon illcal'llatam essc, id eSl, uniLam human :e ualllr:c, et non parlem parti. Omni enim huruall:ll uàlura~ aimlls esse unitam omnem deiLalis nalUram vel SllbSlalltiam. Item eatlem est natura in singulà hypost!lseon, id esl. personarull1; et quando dicimus naluram Verbi incarnalam esse, seeundùm bealos , scilicet secundÌlm Athanasium et Cyrillum, deilalern dicimus esse IIl1ilam carni, et nnam Ilaluram flei Vcrbi incal'llatam cOlllitemur. VcrbuIn autem et quod commllne est sllbslanli:c possidel, el qllod propriclalis est hahells hyplIstaseos, id est, pe('"ona~. Et ex his JII!lllifeSlè ostellditur Iluòd natura divina incarnata cst. Unlle et eadem verè dicilur suscepisse hUtllallalll Ilalliraill. Ali divi/w natura debeat dici caro (acta. 3. Sed ljll:Cl'ilur IIlrìlll1 eadem divina nalura dchl'al dici caro facta, SiCIIl \'erhulIl diciwr caro f:JCl:: m? Si ellim idem est illearual'Ì fiuo!1 est can'elll (io~ri. vi· deri potesl ita dehcre Ilid ,- quod sit caro facla siellt dicilur incal'llata. Ad qllod dieilllus, quia si il illd dictum iII sacrà SCl'Ìplurà rcperiretur, ex e,idem illlciIigellliil acdpcrclur, qllà CllIll dicitur illl·,uIl3Ia. Sed qllia illud 3nclorilas suhlicllit, at.que loculionis nUl(\us lIimiam vidcl'clIIl' f:ocere expressioliem si nallira divina dicerellir caro facla, melills sil('re hoc p"11> yel lI egarc, qllllm lemere a5SCI'Cre; nc, si illlld di!:!'!lllr, cOII\'crlibilitas n3111r;c in nalll1'3m Sigllilic31'i plllcllll'. Ex pr;elllissis indllhil~biliter ConstaI qllèJù pel'~oll~ Verbi. si ve HatllJ'a, homillis nalul'alll, scilicet cam.w et auimum assumpsit, sed non personalll hOllliuis. Si aulem natura divina naluram hominis acel'pit, quar\! I\on ,Iicilur facta homo ve! eSfie hOlllO, sicul \' crhuiII Dci? Ad quod dici p()test qt'òll vei Filius dicilur faclns homo vel esse homo, non solùm quia hominelll assUIIIJlsit, scd quia ip,um in unitatcU1 ct sinSulari!e-

761

PETRI LOMBARDI

tcm sn! ct person:c acccplt. NalU1'3 autem divina homincm 'lnidcm accepit , id cst, hominis formam sibi univit, sed non in sillgularitatem et nnitatem sni. Servalà cnim proprielate ac diversi tale duarllm naturarum, persona: sillgnlaritas extitit; ideòque non sic dieilllr ùivin3 natura essc hO!llo vel l'acla hOlllo, sicllt Dei Filllls. Quidam tamcn indiffcrenter utrnmqlle con(cdulI!. Quare 11011 accepit pcrsollam homillis, clÌl1l hOl1lillel1l accepe,-il. 4. Itleò vcrò non persona ili hominis assllmpsil, quia caro illa et allima i1la non eranl unita in IInam pCrSOIl:lm, qualll aSSllll1pSerit; quia nOli ex illà constabat pcrsolla, 'l1I:llltlO illi" unitlllll VcrhulI1 est. Nam sihi inviccm unita suut simili cum Verbo. Altcrà tamCII unionc invieelll ullit~ SUII! i1la duo, scilicet anima el cllro; alià unionc Verbo ullila sun!. Qllia alia eSlunio allima! illills ad carucm, el alia est unio V('rbi ad allilllam illam, el a(1 carllcm. NOli crgo accepit VerbulII Dei per,on:lIll homillis, sed natllralll; Qlli.1 nOli erat cx C:II'IIC illà ct anilllà illà una cOlllflosita persona qua'" Verbum accepit. sed accipienùo univit, el lInicnuo acce piI. Calltra hoc opposi/io, qua probare quidal1lvolunt pel'soIUlI1l accepisse pel'sonam. 5. llìc à qllihllsdam opponitll\' quòd persona assnmpsit persulI:lm. Persona enim est sllbslantia ralionalis illdividua! natUl'a:, huc alltl'm cst anima. Ergo si allimam assllmpsil, ct persona m ; quod ideò non sC'lllilur 'lilia allillla non est persona (jllalldo alii l'ci unita est pcrsonaliter, sed (Iuamlo per se est, absolula enilll à torpore persona eSI, siculi angelus. IIIa alllcm anima nUllquàlll fuiL, qllin cssel àl,i l'ei conjllncla. Ideòque non eà :1S~umplà, pcrsona est assumpLa.Aliter qllo'llle nillllltur probare Verhllm Dei assampsissc person:un, qllia asslIlllpsil ali'lllclII Irominc,". ASSlllllpsit l'lIim hOlllinem JCSlllll Christllll1, eq;o :diqucm homincm. Quòd allLCm hUlllinelll Jcsmn Chl'istum asslIlIIpscril, Alig., iII Exposiliune Symboli, sub 3l1atilcmale lradit, dicens : Si qllis dixeril atqac el'ediderit bominelll Jesull1 Chrislllfll à Filio Dei aS'lImplUlI1 non fuissc, analhema sit: qui eliam iII pllll'ihlls Scriplllra: locis hujuslIlodi ulitlJr loclltionibus : Ille hOlllo à Verbo est assumptus : llIe homo f:H'tllS esI ChristliS. Et Prophcta, ps. 54, de hOllline Cilristo luqllells Deo ait : Bea/us quem elegis/i et a~swllpsisti, etc. Ex 'luihus COIlsequi vÌlletur 'luòd ali!Jl,is ho,uo asslln'ptus siI il Verbo, ct ita pcrsona à persollà sit assumpla. Srd qllia hoc nefas cst dicere aut s"lItirc, pra~lllissa! locmiollcs eisque sirllilcs secundùal ballc inlelligculiam s:\nè accipi dcbcnt, ul hO'lIo Christlls • si\e hOlllo illc, sire quidam homo dicalur assulllptus à Verbo, sive unilus Verbo; non quia h"millh pCI'spna s:tassumpla vclunita Verho, sell 1J1Iia illa unima et caro ila assurnpla snnt et unita VcI'lJO, in qnibus sl,h,istit pcrsoua Dei el hominis, ul IId hOlllinis nal'iram, nOli ad persona m rcspicias, d,m assulllplllm vcl 1Illilum, vel quelllllam \Id aliquelll.in hujusnlOdl Ilicutioniblis Scriptllra commClllorat. Quocil'ca dlm qua~l'illlr sine propllsilà allcLOritalc, 311 all'lilis l'cl quidalll sit assulllplllS il Verbo velllnitlIs V('fbo; siue di"tintlione intelligenli:c non cst Ilìe reddcnda l'espollsio , quolliall1 Iilultiplex pra'missa est qu:cs,io; sed illSlalltiam qua,rcntis ila d"terlllinando : Si de Ilolllinis pcrson:ì qua'ris, respondeo : Non; si de hOlllinis Ila 1II rà , dico: Est. DJSTINCTIO VI. ilE I~TELI.lGr.~TIA IIAuml LOCliTIONUM : DEUS FACTUS EST 110)10, DEUS EST 11m\() ; A~ ms LOCUTIO~mus DICATUli DEliS FACTUS ESSE ALIQUID. VELESSE ALlQUlD, VEL NON ESSE ALIQUID.

i. Ex pr:rmissis autem emergit !/ua!stio p!lIriw'Ìm contillt'IIS utilitalis, seù nimiÌlm tlil'licull"tis allfl!e pcrplexitatis. Cùm enim conslet ex pr:l'ùiClis ctllliis p1l1ribus lcstimolliis omnesque Catholici unanimiler fatc:urlur, Dculll faclum esse hominem, et Chl'istum \'crùm Dcum esse cl ,"crÌlm hOllliorfll, 'luxrilllr an

7GB his locutioniblls Deus raclns est homo, Filills Dei r.. clus est filius hominis ; Deus cst homo, et homo Clt Deus, dicatur Oeus factus esse aliquid, ve! (,>S~fl aliquitl, vcl aliquid dicallll' e,se Dells; et 1111 ila conveniat dici: lIomo (actus cst Dcus, et liIiu'i hominis factus est Filius Dei, siCll1 , è cOII"erso , dicitur; et si ex his locllt,onibus nOli Jicilur Dcus f.ICtus esse ali: quid, vel esse aliquid, 'lu::c sit intclligelllia Ir"rum 10Culiollum el si'llilil1l11. III huju'i profuuditatis reserationc ct scrupulos:'C 'l1l:cslionÌ:; expositiune plnrimùm difl'crre invelliunlur sapienles. Quol'umdlllll senlell/iam referto 2. Alii enim dicullt in ipsà \erhi IlIcarnatione hominelll querndalll cx :II,i,"à raliollali cl hl1l11anà carne CO!lstitululIl; ex qui bus olllnis vc,'us hOlllo COlIstiluitur, et ille hOlllo co'pit cs,e Deus, non quidelll naturi! Dei, sed pCl'sonà V"rhi; et Dells crepit e~se homo ille. Conccduul etiarn hOlllillelll i1!UIII assulIIptum à Verbo cl ILlilulll Vcrho, et tamen e.;se Vere bUlli: et cà raliollc traùunt ùicturn esse ()cum factlllll hominclIl, vel esse homincm, qllia Deus lactus est, id est, crepi l csse qU:Cllalll suhstanlia ex animà rationali ct humanà carilC subsislells; et illa substanli3 l'acta est, id est, cmpit essc Deus, nOli tamen demi. graliolle natura! in Ilaturarn, sed utrins'lUC nalur:f servatà propI·iel.atc factlllll I),t, ut Oeus e,sel illa sull, Slalltia, et illa subslalllia essei Dells. Un de "erè di. cilur: DClIs faClus csl hOIllO, el : Homo faclus esI Deus, ct : Dcus est homo, ct : lIolll!) Deus, et ; Filius Dd, filius hOlllillis, ct è converso. Cì'lllllllC ùicallt illum hOlllillem ex anilllà ralionali et h:llnJnà came suhsistere, lIon tall,ell fatenlur ex dll~bus nalliris cssc cOlupositllfll, di,'illà, scdiec!, Cl hUIllJllà . nec illius partes esse duas Il:.tlll'as, sed allilllam tan: tÙIll et (::11'111)111. Aue/arilllles pOllit quibus mllnilmt BI/am seulmlinlll. 5. Et ne de suo sensu tan,ùm loqui pulenlur, hallc senlcilliam plllriulIs llluniunl tesli'lIo11ii,. Ait eli 1m Allg., in liti. de Trin., I. f3, c. 19: CÙIll legitur : Vel'hllm caro faelulll est. in Veruo inteliigo vel'llm Dei Frlium; iII came :'gnosco '"erUIII hllmini,; liliulII , et IItflllll'llie simili lilla "' per"On:llll, DeuII' et homi. ncm illCm,bilis gl'ali:c largil:lle cOlljunellllll. Idem in Ench. cap. 31$: Chl'islUS Jesus Deus de neo CSI, hOlllo alllelll naluS est ùe Spirilu sanelo ex Marià vir"inc. lltrarll,e suhstantia, divina et hUllla!la, Filill~ e,I unicus DL'Ì l'all'is olllllipotenlis, dc (Jl(() procedit Spil'itus sanctlls, UII'UIIHI"e lI11llS; sed alilld propler VerbUlli, el aliud propter hOIl,illelll : Ilon ÙIlO lilii Deu. cl homo, sed UIlUS Dei Filius (ibiù., c. 35). Deus sine iII ilio, hOlllo il cerIo illilio. Idem in eodelll, c. 56 : Quid natura humana in Chl'isto hO'lIille mel'lIit, ut in unilatem persl)lIa~ unici Filii Dd siugul.1riter asSlIlIIpta cssel? Qu~e hona l'oluntas, qlLl~ bOr:a 0I'C'ra pr:eccsserunl 'I III bus llIerelul' istc hOfllo IIna liel'i persona cum neo? NlIlIlquiJ alltca fuit IWIIlO, et Iwc ei sillgulare benelkiulll pra'stilulll eSI, III sillgulal'iler prolllCI'Cl'elur DculII? Nempe ex flUO 1'(lIno csse erepit, non aliud cmpil csse hOlllo qu;\m Dei Fdius, cL hic llnicus; et proplel'ea Dei Verhum, qllia ut ah lil,) suscepla est caro, facla cstlltiquc ()eus; IIt q',e'lIaù"",dilill lilla est persollll qllilibel hOIllO, auilila scil,ret r:uiollalis et caro, ila sit Christus ulla persona, Verbllnr el hOll1o. Idem tl'act. ì8 super J"all. : Agllnscalllus gernill:ull slIiJsI;/nliam Chrisli , dil'in:lm, scilicet, quà :cqualis c,l Patri. et humanalll, qllà llIillOr est l'alre; ull'ulllqlle alllcnr si'llul 11011 dU<i, sl~d unus est Christns, ne siI IJllalerllitas, non trinilas Deus, Ac per hoc Christus cst [)cu, , :llli,":! l'atiollalis, el caro. Idenr qnoque in lih. de Pl'a.!ùe,lin3Iione sandorull1 : IIle hOll1o u! à VCl'bo Piltl'i cn::etcl'llo iII unilatem pcrson,c assnmplUs, Filius Dci unigellitus esseI, unde hoc mcruil? Quod bonum ejlls pra'cessit, ul ad \rane inelfabilem excellelltiam pcnelliret? Faciellte ae susripienle Deo Verbo, ipse homo ex quo esse crepit, Filius Dei unicus esse crepi l. Item homo quicumque ita gratià fit chl'istianus, SICUt gralià hom!) ille ab ini

i69

SENTEr-iTIARUM LIBRI QUATUOR. - LIB.

tio factus est Chri,tus. Idem in libro t3 de Trillilate: Gratia Dei Ilobis iII hOlllille Cllristo commendatur. Quia lIec ipse IIt I:lUI:'\~lIilnte.oeCl vero c~lnjunctus. una cum iIllJ persolla Filius DCI fierel, ullis esI pra!ceLl~lIlibus llIerilis asseCIIIUS; sed ex q'lo homo esse crepit, ex illCI eSI el ()eus. UI~Lle diclUlIi e~l, ~oan. t : Verbul1I caro facili/II est. Hilarllls quoque, III hb 10 de Trin. ait: Chri,lllll111011 :unbigimus esse Deum Verbum,'neque rursìls fililllll hOIll!"is ~x allim:.l et . ro~ pore cCllIstilis,;e illilorallllls. IIIS 31llsqlle aucLonlallhus IILUlilul' ; qui hOlllillCIll quellldam Cll animà ralioIlali el carne ('.Ollipositu'" ùicuill Dellm faclum, sed gralià, 1I0n lIalllrà. So là ellim gralià hau~il ill~ hmllu unII mCl'ilis vcl lIalurà, III esseI Deus SII'e Del Filius: III haherel OIllIlCIII scìClIliam el plllenli:\I1l qllam hdlCl \" el'buill cum .quo e~t una pe~son~. Ncc laillell iII superioribus legilui' quort hOll1o Ille Sit ~na persona r.um VCI'UO, el sit ipsum VCI'bum; sed ~lIam quòd allillia raLionalis el caro cadem Ilersolla SII, el Chrisllls siI et DClls. Aliorlll/l sentenlia. 4., Sunt alllt'1ll el alii qui. blis in partc consenlil1nl, sed dir.unl hOlllillCIII illum nOli cx animà r3lion~1i et C,lrne tanlùlII , seti ex humalla et divina nalura, id est, ex IriulIs Sl1uslantiis, dil"inilate, carne cl animà, conslare; cl 111 III CJC,;UIII Chrisl.u:n fatelltllr, elnll:lm pcrSOJWIll l:lntilill eSse; anle illcarnnlionelll vcrò solulIImoùò simplicelll, seù in inca~naliollc. faCI~m COII!pos.ibili cx dil'inÌl3lc CI humallltate, r\ec est Ideo ;llIa pèrsona quàlll priùs, scd CÙlh priùs ,essct De.i l,anlùlIl persona, iII illc~rnaliolle fad;) est ell3l1l lIol1lll1ls pCI'sOlla; lIon ul dUJJ csscnt per,;on,c, seti ut lIna el eadem esseI pcrsona Dei cl hOlllillis, PerSOll:l ergo qUa! priùs eral simplex, et ili 'ma lal.'lùlll natura cxislcns, in duahus el ex ùllaUIIS suhSlsllt nalnrlS; et perso"a IllI:C lalltùm Dells eral, facla est cliam "CI'US homo suLsislCIIS 11011 Lalllillli e:: anima el c:,rlle, s:'d eLiam cx dilillil:lle; nec Lamen perso"a illa deuel dici facLa persuna, qllamvis dicalur facl.a pel'solla hOlllillis ..Facta eSl igill1r illa IJcrsolla (IIL qUllJusùalll I-'Iacel). qlliddam sub"istells ex allilllà Cl carne; scù 1I0n eSI laCla persona l'el snhslanlia , l'elnalura, cL in qnalilUli1 CSl illa sllhsislen" composita CS1; in quanlulII autelll VcruulII e,t, sill'plex tSt. . Auctorililles etil/III ponit , qUI1J hanc probanl sClltenlwm. 5. De hoc August., iII liLro Senlenlial'lI:T1 Prosperi, ail : ~Io,lis olllilibus apPl(,hare COlIlCIIÙilllllS ,acri {i('ium Ecc1esiJJ dllouus cunslare, el duohus eonlici; visibili elemCTllorulll specu:, et IIIvisiuili Domini nostri Jesll Chrisli cal'lle cL S3I1g11ine, sacramcnLo Cl re sacramenli, id esI, corpore Chrisli ; sicul Cllrisli pcrsona con,tal el confio-ilul' Cl. lJell et hOllline, dlm i; .se Chrblus I·crus si! Deus ct verus hOlllo. I,.luia ollmis l'es iIlarulII rcrum nalllf3,li ct "crilakm ili se cOlilincL, t'X tjllibllS conlidlur, De 1I0e cOtlelll Joannes D~lIIasc., lib. 1> de orthoùoxà Fide, Car" 5 et 7 : III DOUlIllO nostro Jcsu Chrislo duas quidem naluras cognoscillllls, uliam anlcm hyposlasim ex nlris'lue composit:'m. 111carualus eSI ergo Christus, ex Virginc aSSUlllellS prinliliam 1I0Stl':C lIIassa~, III ipsa eXlilcl'il ili C:lfIIC hypo'ta,i" qme Dei Verùi hyposlasis com posi la el l'acta fuCril, <\u:\~ priùs simplex erat Verbi hypostasis. COIIIpo,;ila \'crò ex duahus perfeclis nalllris, deitalc el huJIlanÌlate , III feral il'sa dil"ÌlIoC Verbi Dei filialionis cI,nraclel isticum Cl delerlllin;oti\"ulII iuioma; secllndilli, '1uò,i divisa est il l'aIre Cl Spirilu S:IIIClo, et carnis characlel'islica cl delerll,illatiV:I itlillmata, secundùm (1IIa ~ ùiUCl'al il maLre t'1 reliqllis 1I0milliulIs. \tcm, lih. eoùcm, cap. 5 in medio tapilis : Unam hypostasilll Filii Dd ct'nlilellltlr in dliablls naturis perfeclè se habentiblls, dcilalis el hUIIlallllalis ; et incarnalam esse e:mldem h:fpostasim; cl has dU3S natnras cUHodiri et mallere in ipso pOSI uniot:em, nOli seorsùm et sccunI\ùm partes pO!lentes singu\a~II, sed unilas. illl'icelll,in un alll COlllpOSll:lm hypo';laSII!I; suhSlalltl3lem el1lm illquimus unionem, sciliceL l'eram , ct non secundùm ptwnla~iam: substanlialem aulcm non duabus nalllris

nr, DIST. n

perficientibus alleram, scilicct unam r.ompositam Il::· turam, sed uniLns invicem in ullam hYPoslasim composilalll Filii Dei; et manel'e eamdem suhslanlialcm dilferenliam delerminall/us. QI:od creabile mall&it creabilc, et quod increabile in.;rcabile, el morlale morlale , ct immorlale immorlale, el cin~umscripti bile circnm,criplihile, el incil'clllllscrirlLihilc incircum· scriptihile, et hoc quidem refulgct miraculis. Dc hoc eli:un Aug., in lib. de Trin., ail : Ollem:tthnotllllll sccllndùm tleilalem una est l'alris Filii'lue Il:llnra. ila eliam juxla humanilalem , enderll cst malris et Filii una natura. Ex IIlraque crgo suust311lià ct divinilalis et humallilalis unus alqUt! idem csL lJClIS, Ud ct hominis Filius Jesus Cllristlls, III verus DCII,. ila eliam homo verus. Idem cliam in lib. 15 tic Trin., c. 1'7 : Sic Deo conjllngi pOluit hllmana nalUl'a, UI t~X dllabns subslallliis fiercl ulla perso Ila. A ~ per hoc j~1lI CSL ex lribus, neo, anilna el farnc, Ili, alibqlle plul'ihlls anctol'ilal.ihns se I11llllillnl, qui dicUll1 pcrsoll:lIl1 CIIl'i,li cOlllpositam csse ve! f'aclnlll, sive COIlSl:lntclII, ex dUà' bus natul'is, sil'c cx ll'ihus subSl:lllliis. Tel'lia aliol'ulIl selltclllia. 6. Sunt elbm 31ii, qui in Inc:ll'lIalionc Verbi non solùm personam ex n31Ul'is cOlllptbilam Ilcganl, vel'ìllli ctiam hominemaliqucmsil.eetiamali.III .. 11i sllhSlanliam iui ex allima cl carne COlllposilam vel faclam ùiflìlcn\.lIr. Scù sic ilIa dllo. scilicct :Inimam cl ('arnem, Vcrhi pel'slln:.c vel nalura! IIni!;1 esse aiulIl, III non ex illis duobllS, l'cl cx hi!' ll'iblls aliqna Il!!llll'a ,"cl persona fierd si l'C COlllpOIl CI'Clllr, s,'d illis tluouns l'èIlIt indlllllcnlo Verblllll Dci vCSlirelur. ul lIIorlalilllll oculis cOllgruellter appal'cl'el. Qui ideò dieilur vel'è faClUS hOIllO, qnia "cril:.llelll (::Irnis el auilll:e :tccepit. Qu:c duo eli:lIll in Silll-\ularilalem vel Illlilalcm hU:e Jlerson~e ac("cpisse kgilllr, 11011 quia illa dllO, ,d alililla res ex illis composila siI lilla persflua CUlli Vel'bo, "cl siI VerbulII, sed ((uia iIIis dlloblls accedcllt.ibus Verho, non f!st pCl'son:ll'lull nlllllCl'llS auf'lus, IIt liel'el qn:llerllilas iII 'frinilalc; el qui a ìpsa persona Verbi qll:C priìls eral sine indulll('nln, aS!iuulpli<>lIe indnmellli 11011 est tlil'Ìsa vel lIlutala, seti IIna catlemquo immutata pel'lllallsil. Qlli SCCllllllìllll hahilullI, Deum hflmirocm l'aelullI diclllIl. AccilJielltlr. cllilll hfJlIlillem dictns l'sI Dells. faCllIs c~t !tOIlJO ; et propler accelll.llm homillclll, diciltlr DClIs l'erè e,se hO!llo : cl pl'opler assulIH'nlem Deull1, dicilm' hOlllo csse Deus. N:OIII si essclilialiler, illqtlillnl illi, Ilotls esse homo, l'cl Il''1I111 esse Dcus inlclligercllil', lnll~ si DelJs assllmpsissel llOl/lill ·~ 1II iII scxu mulielJl'i, cl lIIulil!r esselltialilcr DClJs esseI, ct è com-erso. AI potuil lJcns assumpsisse hOlllillCIll in sexu llIuliehri, "tltllil ergo Il,"licl' esso Dells, el è cOllverso. (Gl'eg. super Ezechiclcm.) A/lclOritales illdlLcit qui/Jus I/{ce sellteUlia l'o/Jomlllr. 7. Ne aUlcm et isli ue SIlO sensu illlltlere viticalllllr, testilll(l!,iis in mcdilllll proùnclis quod tlicullt tOllfirmanl..\il ('nim Angust., iII lib. de Gralia novi Testamenti: Sicul 1I0n :lIIgetul' nllllll'I'IlS pCI'SOIl:ll'JUIl, ciun caro accedit anim:"C ul sit UIlUS homo, sic 11011 ;wgctllr numcl'us pcrsOllarulII, CÙlIl hOlllo acc,!,lil \' erho, III sit unns hOlllo Chl'i,tlls; lcgilur ilaljllC lleus h<lnlo, ut itllelligalllllS hujus persolloC ~illglllal'ilalPIII, Il''11 111 suspiceIllur in c~l'llcm Hllltatalll ùivinitalclIl. Id"111 qUtll(lIc IraCI:\J1S illllù l'CrlJllIll ApIJSltJ1i, Pllilil" 2.: llllbilU invell/llS esi ut homo, 1lI:11lirestè OSIClltlil Deultl dici faCllun es~e 1I01Ilill~m, vcl essc hOlllillCIll seCIIII' dùm hahililm iII lib. 85 (lII:I:51i"lIl1l11, ila ill((lIiclls. q. 73 : Mllilis rtlodis hahilulIl tlicilllllS : l'cl lo:oI,illlll' animi, sicut uisciplilla! perccpliulICIll lISU lirlll;; I:!II' ; vel hauillllll corl'0ris, siClll uieillllls alilllll alif) \":l ii· diorcm; "el habilulII corllln qu:"C mcmuris aCCOIlIllIOdanlur extrinseclls, nl dilli dicimus aliqucm vestilu:n vel calceatllm, et hlljuslllodi. In qui!JIIs olllnib\Js gell;;ri.bus maJlifeslnn~ e~l !n eà re dici ha,bilum, qu'!! acddiI vel accedlt ahcUl, Ila ut cam pOSSl1 clÌ:1m nOli habere. Hoc aulelll 1I0lllcn dllClulII cst ah ilio verhulll quod est hauel'c. Ilahitus ergo in ca re dicilur, qu;\! noùis "' haueaLur l'cl accidiL l'cl accedi!. \'cn'\Q1l3mclI

PETRI LmmARDl 771 7H hoe inlerest, quia qu:r.dam eorum qU:ll :lccitlnnt \'cl ~c(,Undùm ~ive~os posi Las scntcntias, ct rro singulis accedunt, ul habitllm faci:mt non mu lanlUl', sed ipsa. IDduela teslimollla. mlltant in se intcgra et inconcllssa maoenlia; ·sicut DlSTINCTIO VII. sapientia accedens homini, non ip~a mutalur, scd hoPOSITIS S!NTENTIIS l'ROLATISQUE TESTIMO!OIS, Il'ITELmilwm mutat, qucm de stullo sapientern faeil. Qu ~e LlGENTIAS PROPoSITARml LOtuTIO~Cll EXE\lUITUR SEdam verò sic accetlnnt vel aecillunt, ut mlllenl el mu ~ CUNDU~I SINGULAS SENTENTIAS, ET PRIUS SECUNDU" tenlur, III ciblls qui amiUcns speciem snam in corpus PRlMUI. ,'crtitUl', el IIOS ciho rcferti, ab exililalc al,;ne lant. Secundillu primam verò dicilur Dells (actus homo guore in robnr al'l"e valenliarn IlIl1larnur. Tertillm St'IIlIS est, cìllll ca qu;e acciùullt \'cl :lcpcùnnt, nec et hOIll~ faCII!, D~u~, quia Dcus ea:llit esse qlla?dan; snhslantl:l ratlonalts, qu:e ante oon lueral ; eL illa submutant l'a quibus accitJnnt. nec ab eis ipsa mut:lntur, sicllt annulus posilus in digilo; quoll gellus rarissimè st:tnt.ia crepit esse Deus, et hoc graLià, non naLurà "cl reperitur. Qllartllm gcnlls est cùm ca '111:I! accirlunt lIlerilis habuit. Unde rectè dicilur Christus. io qU3ntum homo, pr:r.desLinatus esse Filius Dei. Huic auLelll vel accedunt, mlltanlur non à sllà natura, sed aliam speciem et forma m accipiunt; ut Cl vestis, qU:l! dcjc- senLenti:e 0pPo!litur : Si illa suhstalllia crepi t e~se Deus, eL J)eus Illa. qll:l'dam ergo slIhstantia eSI DeIlS, cla at'lue deposita non halJct e:1I1l forrn:un <fllarn sumit induta. · ludnla coim rncmbris arcipit l'orma m qU:l~ 11011 sClIlper flllt Deus; et ((lI:1!dam sllbstalltia- est qua m non habehat eXllta ; IIUIIlI gellus congruit IUlic Oeus, (/u:r. lIon e.,t divina suÌlstanlia' ct Oeus est aliqllid, qllod non sClIlper Cuil. Uuod dt illi concedunl eomparationi. Deus enirn Filius semetipsulll exinal/iOrigenis testimonio illnitclIles, qui ail ; F:1Ctlb eSI sin~ vit, Philipp. 2, nOli formam sua m mutans, sed (ormmn servi accipiens; nel]lIe eonversus aut trallsfllutatlls in dubio id quod priùs 11011 erat : seLi addidit, seclllldùm hominem amissà incommu(<llJili stahilitate, sed in . camem. Seclllldùlll pellm verò crat priùs, et non erat simililudinem IlOmin/tm {IlClltS est ipse sllsceptor, Qualldo non erat. Alns qlloque plurlUU" lIlodis illi seno verllm hornillem slIscipiellilo "abitu inventlls est ut t~ nl !a! P()L~st opponi; qllibliS sliperseù elllus, cxercilahomo, id est, habendo horninem inventlls est ut lwnls stuLilUm lectori reiinquelllcs, et ad alia properantes. homo, non sihi, scd eis qui bus in hornine apparllit. llìc explanat secundam senten/iam, el eanllndem Quod 31ltem (Ticit ut homo, veritatem exprimit. No10cu/ionulII seIlSII.I . mine er~o hl/bi/Ils s:lIis significavi!. Apostolus qualiter dixerit in simililudinem Iiominllm (actua, quia non .2. III secundà verò selltenLià hujus distincliollis talis yldelur ratio, IIt dun dicitllr lJeus (actus est homo, transfigllratione in hominem, sed habitn factus est, cùm indlltlls est hllminem, qucm sibi unicns quodam- lnlellu;atur cU!plsse esse suhsistens ex dualms IlalumOllò atqlle eO llformans immorlalitali :I!ternit~lti'l'le ris, "d tribus sl!ustallt.i is; el. è converso. 1101110 (asoeiarct. Non ergo o;lOrtct inlelligi mlilatilm esse Vero clus eSI D è lls, qll13 sub51stells 111 dlW!JUS , natllris crepit bum suseeptiollc ·llOlI1illis, si cut nec membra veste csse {)cus, vcl pOliùs !romo factus est Deus et è comerso dicitllr, quia Deus assurnp,it hOlllin~lll, et indllta mlltantur : quamvis illa slIsccptio ineffabiliter !rOlliO aSSlIlllptlls est à Deo. Unde AII"IIStilltls ditiL in susceptum suscipiellti coplllaret. IIis verbis aperlè inlibro de Trillitale : Talis fuit illa sus~eplio, l]U:U honuere vidctur August. Ocum dici faclum homillem secllndùm habiturn. Qui' cLiam ipsius Inc:ll'Ilatiollis 1l110elll faceret Deum, et LlclIm Itoilliliem. Varialur modll!ll volells exprirnl;re, qn:l'l'cntilJlIs, in .lib. 4 de autelll illtclli,;elllia cùm dicillll': Deus est hOIllO, el Trinit., ail, cap. 21 sh'e ultimo: Si IIU:cl'illll' lncar- h.olllo es~ Deus. Dicitur eli i111 Dcus esse persona sulJShlenS rn .duaulIs et ex dUlblls nalllris; cl persona natio quomodò facta sit, ipsum Vcrbllm Dei dico earnem faclum, id est, hOloiocm faclum; non tamell in Sllbslstens III dllabus et ex du~llIl~ Ilaturis dicilur esse hoc quod factllm eSL, conversum atqlle mulalulll ; sed Deus, id est, Verbllll1 vel natllra di\·ill:l . Potest cnim pr::edicari pcrsona silllplex "elnatura de "crsoll~ comcarne. IIL carnaliblls cOIIQruellter apparerct. ilidullIlll . lta sanè facl!IlII, ut ibi Sit non tantùlw Verbum Dci et IJIlsili\. Noo e!òt alllem, \Il ait Joan. D:lluasc. idcm dicerc natllralll vel pcrSllnam. ' bominis caro, scd etiam rationalis homiois anima. ALI!:x quo sensli dicullt (hrisllllJl prlrdeslina/um. que hoc totllm et J)ells dicalur propler Delllll, el ho3. ISli d!cullt C1!ristum pl':cdestin3tum in qualltum mo propter homillem. Quoti si tliflicilè ilitelligilllr, mcns fide I)lJl'gclur à pcccalis afJsl.illeodo, et bona opc- c, t homo, Id est. III qll:lllllllll est sulJsistens ex duablls slllJstantiis, sciliccl anima et carne. Naul qll~lItUIlI rando; diflicilia ellilll sunt !t:ce. Idcm in lib. de Fide ad PCll1l1n, cap. 2 ; Dei Filills cùm siI DCllS ~clcrllllS ad n3li1ram divinita Lis, non est ipse l'rJ ~ destinatus. Non cl'go in qua~llulll iII eà vel cà suusislit, pr:~desli et verus, pro 1I0bis f:lctus ,'st hOlllo \'el'lIS ct plcllOs. Il:11115 est; sed rn qU3nllllll slIhsislit in aliis duabus III etl vcrlls, quia yer:llli hallCt Dells ille Itlllllanam slIhstantiis, id est, in allima et carllC, hoc est, iII nalllr~m : iII eo verè pl Il IlIlS, Iluia et earllCIlI IJllmanam sliscepii. et aoilll31ll raliom.t,!m. Itelll ihid. illfra : qll:1llluIII esL hOlllo. QLlalilCI' exponllnlur fllletorilaies prima!, qlHc is/i Non alilHl fuit illa Dei SIJl!lllli sllsceplio yel exillanitio, l1idcntlll' obviare sell/entia!. nisi form:e.servilis, id eSI, naLura! hllmall:I! susceplio : 4 . Delcrminant etiarn allctOl'itales qUa! prilll:I! conutral)ue ergo est in Cltrislo forma, quia utraqlle vera et piena est in Chrislo slIbstantia, divina sciliceLet '"ClliUIiI seolellti:e, et hllic videnlui' contradicerc: III Iwmana natura. Idem iII lili. cllntra ~Iaxilllinlllfl. Cùm eùll) lcgitur; Homo iIIc assulllptl/S eSI à Verbo in sinesset per Sei(lS1I1Il in\'isibilis. yìsibilis in hominc ap- " gulari lale persona! , ycl lactus ulla pcrsona CHm Yerpurllit qllem ùc fcmild\ suscipere dignatus est. lIelll io ho, Ile naturii lllllllallà ililell igatllr, qu:-e Ycrbu uni ta eodern ; Nos Christum UOlllinum verllm hOll1inelll cst in singularilaLe person:e, id e,t, '1u&d eadcm persona qu:c pl'Ìùs erat et silllplcx el'at, sine incremenlo suscepisse credirnus, ct in il'80 visibiliter invisibilem horlliniblls apparllissc; iII ipso ililer hOlllines conver- nllmeri personarulil etiam immutata permJnsit, lirèl composita. CllmpllsiLiollis yerò hlljus aliam dieunl esso salUlil flliss,~, in ipso alt h,"ninillIIs hll1ll311a pel'tuli,;se, iII ipso !tomiucs dotuisse. lIil:trius Cjlloque ili lib. tO "atiOIl(:Ol quàm Sil iiI aliis homillibus, !Juia liujlls ex tribus, aliol'llm cx dllabu.; suhstalltiis 'Cst comp')sitio. de Tl'initate ail ; Quoll1odò Dei Filius nallls est ex Mari:i, oisi qllòd \'erblllll C3ro facllllTI est, sLilieet NCg':llIt quoque lIaturam humanam esse persoll:lm vel Dd filium, l'l sicut Ullllm ellmdcml]ue dicunt esse qllotl Filills Dei c(IIIl in forma Dci cssct, fOrlll:lm servi hOllliocm et Deum , et filiulll homiois eL filillm Oci, accepit? UIIIIIIl1311len cumùémfjllc IIon Dei dcfectionc, sed hOlllinis asslllllptione profitclllur; et in forma Dei ila uOllm et idem, nOli aliud Cl alilld, SiCUl Ilec alilun propter naturam divinam, et iII forma servi cx conce- et aliu,". Q,./Caalll pOntI qure prremissi. l'iden/ur adt'ersari •. Plione Spirilùs sancti secllndùm Itorninis habitum re5. Seti his \"idenlllr ad\"er,:lI'I qu:c subditis conliperLum fuisse . Non fuit habitus iIIe lantùlll homiois, nentur eapitulis. Ait ellim AugusL .. super Juan. tract. sed Ilt hominis; IIcque caro illa caro pecca Li, sed in 6l); AIi'Jd est VerbuOl Dei, alilld homo; scd \'erbum ~militudillc carllis peccati, ad Rom. 8. Audìstis trcs

SENTENTI ARmi LIBRI QUATuon. -- Un. 1IJ, DlST. VIi. lIìc quamdam pOllit alte/orilallln, qltl1J

caro ractom est, id est, homo; non ilaque alia Verbi, ::stia eSI hominis pcrsolla, quouiam lItrulllque Chrislus, et ulla persona. Idem ad Feliciallum, c. i i el t 2 : AllUd Dd filius, aliudhoiuis filius: sed non alius. Ilelll, Dei Filius, aliud de PatTe, aliud de malrr.. Idem in libro primo dc Tl'inilalc: Cùm Filius sit el Deus el homo, alià subslalltia Deus, cl alia hOlllo. Quali/eT hia respol/deallt. 6. H:cc aulcm in hunc modulII dClermin:ml, qllia cùm dicilur : aliud Verbum Dei, aliud homo, sive alia ,"b'/Im/;a Deus, alia hOlllo; allcrills nalura! sil(lIilìcalur Cbrislus csse, in qnanlulll esi homo, el allerius, ln qnanlum est Dells: el alind lIalUl'a quà est homo, aliud nalura qui! est Beus. Ut enilll ail Joan. Damasc " lib. de orthode.xà Fide 3, iu initio capitis: IlIcollvcrsè Cl illalLerabilitel' ullil:e sunt ad iuviccm natur:c: neque divini! distante il propl'ià simplicitate, lIeque huIllanà aut conversà in deilalis n:\luram, aul iII lIon cxislcmiam di\'isà, neque ~x duablls unà f:lclà compOSilà lIalmà. Composita enim nalura IIcnlri carllllI ex quihu,; compollilur naturis, hornollsia, id est, COIIslIbslanli:dis esse pOlesl, ex alLeris perliciens allcram ; 111 cO/'pus ex quatllor elemelliis COlIll'osilllID, Ilec ignis lIominatur, nec :\er, ncc lerra, nec a(lua, nec horllm alicui hOlllOusioll dieitur. Si ergo ~ecundÌlm h~erelicos Chrisllls IIl1ius eOll1pOSilal nalllra~ pOSL lInionem exlilil, ex simplic.i nalurà conversus esI iII eOIllpositam; el neqlle Palri silliplicis natllr:c exislenti, neque mall'Ì esI homoiJ,ios; elnellllc Dells lIeqlle homo denominabitur, sed Christus solùlIl; el eri I hoc nomen, seilicet Christus, non persoll;)) ipsius natura, seti unills seclI!uliull ipsos COlllpe,siL~1J lIalura!; 1I0S :\Ulem Chl'islUIil nOli unills composite 11311lr:.c dogilla·,iZ3I11US, et hoc homell, scilicet, Chl'islllS, l'crsollal -dicimus non lIlon(Jlropon, id esi, uno llIodo diclum, secl dllarllm lIaturarlllll esse signiUcalivum, seiliccl, deilalis el humanil3lis. Ex deil3Le 311Lem el humallitale J)elllll perfeelulII, el Iwminem pe/'fl~elnm ellllldem et essc el tlici, ex dllablls et in dllabus Ilalllris confileIlIlIr. Si<: ergo dicilllr alilld esse Filills Oei, aliud liIius hOlllillis, quia allcrius esi suhsla.llli:c vcl naLura! in quanlum est Filills Dei, et, allerius in (f"afltum est IiIills hominis: no!! quòtl ipse Filius Oei el homiflis sii duo iIIa diversa, id eSl, dll:C diverSa! nalllr:e. Auc/or;ltItè coll{i/'mal delenllillaliUliem. 7. Aperlè enilll 1Ii13rius, in nono lih. de Trin., ail: CÙIl1 non aliud sii filius homillis, Ileque alilld Filills Dei: Vel'hum ellim caro faelllm eSL; el eùm ilie qlli Filills Dci esi ipsc el hllmillis sii liIius, requil'u quis in hllc !ilio hOlllillis giorilicallis siI? EvidclIlI!r dicil non aliuo! esse Filiulll Oei, el alilld Iilium hominis. Ex quo pl';I'missa rOlJol'31ur CL approllallll' tlClel'lllilialio. Alia etialll verba auc/oriia/um lidI/alli/ ut dl!lcrlllinet. 8. Quod eliam dictulII est, Utl'lllllqUC Chl'islllS est, el una persona, Illoyere pOlest lectorem, sielil. et jIlud 'lI/od AuguSI. dicil iII t lih. de Trill., cap. ~4 : (Juia forma Dei f\Jrlllam servi acecpit, ulrumquc Ocus, utrllmquc 1101110. Seti IIlrlllll'lllc Dells proplcl' accipielllelll Delllll, el IIlrumqlle hOlllo pl'opler accrplilm hltrnillelll. LI ilhlll IllIOd idemail iII lih. de [lOIlO [ItTseveralllÌ;r. : Qui !idelis est, in t'I' yeram nalllr:ulI hum31lalll credil sliscip:enlc Lleo Vcruo ila ~lIblilllalalll, IIL qlli suscepit et (I"od sllsccpit lilla esset iII Tl'lIIitalc persona, asslIllIpliollC illà ilierrahi l i,,~ 1' facielile pcrsoh:E ullius in Ileu el in homiutJ ,'et'ilatelli. Si alllem Qui sllsc,'pil el qllod suscepit IIna esI pcrsou3, ergo natura IlUmalia CUlli Yerho esi lilla persona. Seti I.la:C omllia ex tali selhU dicla fore traduill. IIt IIlrullique tliealllr csse Chl'islliS et una per,;olla, (l'lia iII ulroque 11111IS CltristllS ellilia persona slIh"islil. Ita etialll SIIS o Ct' pllllll eum suscipicille dicitllr lilla persona, qui a suscepwlO suscipicnli est socialUm in lini la le pCI'SOnlE, id est, ila qllòd IInilas personal permansil, 11011 Ha UI caro el anima SlInl unus Deus; quia, ul ait lheron., VCl'bullI eSI Dens, 11011 C:\rO a,ssum~l~. Et !.mbr., in lih: 3 de Splrilu sancLO, alI : Allud est (jllcd assuml)sit. cl aliud quod assumptum cst.

huic

I1Iltllùm

7H v;de:ur

sell/entill! opposI/a,

9. Est autem et aliud quod huic selltenti:-e plurimùm videllir olivi are. Ail ellim AugllsL., iII Iill. { contra Maximilllllll : ChrislUs IIna persolla est geminal slJbstanlia~, quia el Deus esI el homo eSI; lIec lamen DClIs vel hOIllO, pars hlljus slIhslallli:J! dici 1'0test, alioquill Fllills Dei Deus, anlequàm slIsciperet formam servi, 1I0n erallolns, el crc\'il CÙIll hOlllO di· vinitali ejus accessil. Ecce Deum dicil 11011 esse partem illius person;e. UlIde videtur illa pel'sona 11011 conslare Dco el hOlliinc. Ad quod CLi:llu illi dicuili iIIam persollam non ila constare cx Deo et htllllille, quasi lotuill ex parlillus. Ila ellim pal'les :,licujus totius conveniunl, III ex illis qllod non eral COlistilualur. NOli aulem ~ic hUIll:Jna eldivina lIatura in Chl'islo uniulIlul'. Inexplicabilis eli iili cs~ iSlilis IIl1iollis, qu:e non est parlium, ratio. QlIidam lamen nomi Ile Dei ihi persollam sigllilicari pUI:lnL, quia de Iribus agehat persollis, qUòll'UIII nllllalll Trinitalis parlelll e;;se dice. hat, sicul (lal's islius pcrsona! lIon cst UCliS. Quoti si de persona illlclligatur, mallil'esLUIU esI quia l'Cl'son:l nOli est pal's pcrsoll:\). l'osi la esi diligcllier selllclltia secullda, ct cjus explall:llio : cui in 1111110 vel iII modico obvianl auclul'ÌLates in lel'tià SCIIII!lItià illducla!, qua~ jam cousidcrallda est. l'et/ia ,cilIcI/ila, qum s;1 pl'llmlissul'lIm propositiollulII illtelligentia .

'IO. In hàc ergo SClllClIlià 'Sic dicitur : Deus facllls est homo qui a homincllI a('ccpil ; sic dicilur esse hOlDo, quia hOlllillem hahel, ,'cl quia est hahCIIS hOlllinefll ; et homo J'aclus Oeus, quia aSslIlIlptlls esI à Dco; ct homo esse Dens, quia hahells hOlllillelll ('sI Oells. Cùm ergo dicilur, Deus esi .IWIlIO, vel hahiltls pl':cdicatllr, vel persona, sed hlllll~lmla. Et ljnòd persona hUlllanata pr:l!dicetul', Cassiodurus o;;lelidere videtur dicens : Faelus eSI, ut ila dixcrilll, humanallis Deus, qui el.ialll in as,ullIptiolie carllis Oeus es-c nOli destiIii. Quod lamen v:tl'iè 'Jccipi pOI eSI, ut ditalln' Dells J',IClIlS humallaLtls, vel Christu~ factus I)CII& h'"llanatus; Il II'IIIlHI Il c ellim S~IlÙ 1id pOICsl. CÙIll ergo dicitur, f:\etus csl OCIIS hOIlIO, 'nulliplcx secllIH.lìlln islos /il imelligenlia : ul 113fl1l'am hlllllanalli accepi,se, vel hUm:lllallllll Ycrbum illcrepisse illlelligalllr. Nee lamen si illcmpil esse 1lIlIlIali:lllllll VerbuIIl, ideò scquilnr qnòd increpcril e~sc Vel'Io1l1ll ; nee si Bcus faClIIS esi hlllll:lIlallllll VCl'hlllll, seqll:lllr qllòd l'actus sit VerlJllm; siClll dc alillllo dicllUl', hodiè iSle clPI'il esse LOIlIiS :UOlllO, vd 1:IClIIS esI lHllIlIS 1101110, IIce laillell hotliè ('repil esse hOlllt), l'cl f;lctllS l'sI hOlllO. Quo ,eli su SeCltl/dU1i1 iSluB dìcllllll' pl'muescì/llIlus Lh";sllls. ii. Seculltlillll islOS diciLUI' Chn,lus seculltlillU quod 1101:10, pr:cdestill31l1S c,;se Filius Dei, quia priCo destinallllll à L1eu ab :I.' ICI'1I0, i!1 iII telll!'(J['c c"lfalUlII CSI ci pcr gl'aliam, III il'se CIIS hOUlO sit Fili1l5 Dci; hoc enilll 11011 s~lIIpel' habllil, t'cd iII Icnlpul'e pcr ;!l'all:tm accepil. QlIod l'idelul' AligUSI. 1I0l:bse iII lih, (2 t)ad Pro'pl'rulll el lIil:!r. ditclI'; : Pr~\)de,lillalus eSl J~~IIS, ul qui l'lIlllrlls l'ral sel',u"dìtm Cal'llelll lilills llaVlti. es· sei in virLlIle Filius Dei, Ili clialll Cìllll Jicilul' ChriSIllS l!lillOr Palre secllllll ìllll "ilOti 1101110, scclllltlùm hahilUIII lIoe iliLelligllll1 diclulII, id eSI, in Iluamum hahct hOlllillcm siiJi Ilnillllll . lIlide AII~W,I., 10111. 3, in lih. 1 Ile Trill., C. 7 : De", Filills Beo l'.• lri Il:1lll/':I esI :I~qllalis, hallitll lllino ... l" fOI'lIl:i elllili servi lIIilllJl' csl Palre; iII forlll:l Dei :I:T]lIalis est l'all'i; Cl f1ILa seClllldìllli hahililm accipielltla cst Int:al'll:lliollis ralio, illt") Dl!ulII hlllllallallllll, 1I0n "olllillCIII Ikili('allllllilici lnl,llllll. lJlldc Joan. l)alll:ìS" lib, de O\'lholloxà Fide, I. 3, cap. 2 : NOli lWlllillem deificalulli dicinlUs, seti Deum IlUlIlillem faclUlIl. Quòd nOli dcbcl dici homo dom;lI:ws. t 2. El licèt dicalUr hOlllo Deus, 11011 lalllen COIIgrllè diciwl' hOllio dominicus. Uude Aug., in lib. HG-

(21) In libro qui aliàs dicilur dc Pl'xdcslinalione sancloI'U/ll, c. io.

PETRI LOMBARDI

775

tractationllm, J. I, cap. 19: Non video ulrùm rectè die:llllr homo dominicus, qui est medìator Dei et 110miuulII Christus Jeslls. cùm siL uliqlle Dominus; d hllc lJuidem ut dicef(·~. apud quosd~~ le~i ~atholl cos traclaLorcs. ~ed ulHculllque hoc dIXI, dlxlsse me noUelll l'ostea quippc vidi ,non essc,dicend~m, 9l1a,mvis IIOllllUllà à me posseL Idelll ralloue delcndl. Sc~ CUlldÙIIl iSlos e:iam dicilur persona Filii iII duabns et ex dnablls cxistere naluris. secundùm adh:erelltiam ve! illha!rentialll. Altera cllim inh:eret ei, altcra inest. Quòd pl'iedi"a 110/1 s/llfìci~l/I ad coglloscendum "alle qll/l!SIIQnem.

13. Satis dilicyenler juxla diversorum sententiam SlIpra positam aEsqlle a"s~rti()ne ct pra!jll,dicio lraCla\'iIIiUS qU3!SliollCm, Vel'Ullltall,len, Ilolo IO tantà l'e, t:lln'luc ad cogll(JSCClIllulll (hfl!cIII, pulare lt~ ctorelll btalll sibi 1I0stram debcre sulhccre dlsputatlollelll : sed le"al el alia t'ortè lIleliùs considerata atque tractata, ~.:t ea qu:e hic mo\'el'e possunt, vigilallliore atqlle illtelligclIliore,. si pOlest" mente disclIl,iat; hoc lirmiter tellens, quod Ueus IWlIunelll assump:ilt. homo in Denll1 transivit. nOli nalw':e versibilitate. sed Bei !Iig'latione; uL lIec Deus 1,II11tarclur iII hnlll~nalll ,sub-' slallli.'1Il assUlllclldo bomlllelll, nec homo Hl dlvlII:lm glorilicatus in DeulII, quia ~IlUlalio vel vel:sitJ~litas natura! dimillutiollea\ et abohtlOnem substanlt:ll laclt. DISTlNCTIO VllI. AN DI\'lNA NATURA DEBEAT DICI NATA DE VIRGINE. 1. POSI pra\dicla illiluiri dcbellltrilill dc nalllrà divinà COllced'!lIdulII ~it quòd !le VIrgille siI nata. sicul dicilllf in Virllille incal'llata. Et \'idctur ulique nOli debere dici lIala de Virgillc dilli nOli siI naIa de l'atre, Qu:e ellilll res 1I0n est de Palre genita, nOli vide, luI' !le matre nata; ne res :,Iiqua filiatiollis nomen habcat in hUlllallilatc, qu:n illud nOli Icncal iII divinilale. Vidctui' Lalllcn posse probari IIl1òd siI fiala de Virgille, quia si hoc c~t nasci, LJeulll de Virlli,II~. scilicet, bomillcm assnlllpsisse, \"Idetui' debcre diCI nata. De boc AlIgusL. in lilJ, de Fide ad Pelrum sic ait: Natura a!terna atque !Ii\'iu:\ non po:;set Icmporaliter eOllcipi et nasci ex nalUrà hUlllallà, nisi secumJÙIll conccptiollcm veritalis hllm~IIa!" v~ra~ tempor,aliler cOllccptiollem el lIallVllalcm lIIetlablhs III se dlVlllllas acccpi,sel. ~ic esI UCItS a!lefllUS veracltcr ~eculldlll,1l lelllpus ct COllCCptllS Cl natus ex Vlr:;lIIe. ISla auctol'ltate videtul' insinuari quòd natul'a di\'illa sit naIa et cOllcejlla de VIrgille, Sed si dili:;elltt::r lIotenlur verba, Ilotiùs de pcr,;ollà agi illtelligitur, 'IU3! sil~e dubitatiollc el de Palre el de OIalrc lIati! csse diCI debet, De gemillà t;hl'is/i na/ivi/ale, qua bis nall~S ~Sl" 2, Qlla~ ri aulem solct utl'UIll òelJeat diCI Chnstus bis gCIIILUs, III !Iicilur Dd et hOlllinb Filius, Ad ,lJuod dici pote.st Cllrislum biS lIatullI esse, ò~I,asque lIalmtales habuissc; unde AlIgll;t " iii hb. dc i'lllc ad PetrLlIll, cap, 2, 11011 lougè ab iuitio : l'atcr Oells !le suà naturà genuit FiliulII DeUlIl, sibi ('Oa!'lualcm ,et co;elerIlUIlI. Idem quoqlle ulllgCllllus Deus secunJo lIatus est ex I)atre sClllei ex maLl'e semel. Natus est ellilll de Patl'c Dci VerbulII; lIatus eSI de matre Verbulll caro t':JCtulll. UlIlIsel'!;o atqlle i!lellll>d "'ilin~ uatus eslallLe s~cu, la, cL natus iII seculo; et utraqlle nalintas UIIIUS est l' 1111 Lkl, divina scilicCl et IIlHllaua, Oe hoc ctiam Joall, UalIlasc,,'lib. 5" ~ap, 7, in medio. ait: Duas ergo Christi nativitales vellcrarnur: una m ex Patl'e ante Sl'cula, qUa! esl super causam, ~t l'at!UII,elll. et templls, et naluram; t::I uuaUl qua:: III ultlllllS tempol'lblls proptcr nos et scculldìllll 110S, ct sllpcr IlOti, Pl'optel' IIOS, qui; proptcr Iloslram salutem; secundùm nos~ quia lIalus esl hOl1lo ex lIIuliel'c, cl lelllpore COllceptlOlIIs, scilicCI novelli I\lellsiulll ; supel' 1I0S, <Juia 11011 ex semillc :cd ex SpirilU salleto eL sallclà Virgille, supra J~gen'l cOllccpliuuis. Ex his lII:lnife',tè apparcI Christì duas esse nalivilales, eUlIulcmque biS lIalul/l fure. DIS'l'I:\CTlO IX, I.E

ADORATIONE llUMA~ITA'l'IS ClIIllSTI; AN F:ADE:Il Sl'I ADORATlO llml.\:>IlT,HI E't DEITATI EXIlInEND,\..

4., l:'ra~tcrea inYcsti\l~ri oportel ull'lìm caro Ghristi

776

et anima unà eàdemque cum Verbo delleat adoration4! adorari. iIIa, scilicel, qna! latria dicitor. Si enim anima! vel carni exhibet\lr latria, qll:e ililelligitur scn'" tus sive CIiItUS soli Creatol i debilis. cùm anima Christi vel caro creatura lanC.m sito creatllr:e exhiòctur qllod soli Crealori debelllr ; quod facie m i in itlolula tri:un deputa luI'. Ideò qnihusdalO videtur non illà adoratione qu,e lalria est carllCIII Christi, vel 311imalll esse adorandam; sed illa IJUa! eSI dllli~. clljus dllas species vel modos esse dicllllt, Est t'uilll c,lIjusdam modi dulia qUa! creatur:e clt:!ibet exbilleri l'0test; et e~t qna~dalll soli hllmallila!; Chrisli exhibe"da, non 31ii creatur:n, quia Chri,ti hUIlI3nitas sllpcr omllem creaturam est veneranda et diligpnda; 1I0n tamen adeò ul cultus divillitali debillis el exhibeatur, qui C'IItIlS in dilcctirllle et sacriticii exhibiliolle atque reverentià cOllsistit; qui Lalinè dicitllr picl:",;, Gr~cè aUlem Eho~if3"«, id eSl, Uei cullus, vel.ù.,p««, id est, bonus cult uso Aliorum sellie/dia qlli Wlalll adoraliollem IItrique exhibelldam IraduIII.

2. Aliis autem placet Chl'isti hllmallitatem IIna adoratione cum Verbo esse adoralldalll , 11011 prllpter se. sed propter ilium clljlls scabellulII est. CIIi cst ullita. Ne(jue ipsa humallitas sola vel lIuda, sed CUlli Verbo CIIi est unila, IJeC pl'0l'ter se. se" propler illnlll cui est ullita. est adol'allda, Nec qui hoc fadl idololalri;c reus judicari potesl, quia lICC soli creatura:, lIec prop:er ipsam. sell Crcalori cum 1IIIIIIallitate l'l iII htllllalltL,te ~uil serviI. De hoc, J":lII. Damas., lib. de orth"do~à Fiòe 3, cap , 8, ila ait: Ou;e sunt Il:\ttll';t\ C',ri-li. 1';\tionc et mtldo ditrcl'elites. lIuit,c verò secllndilill lIypostasilll. Unus el'go Christll, cst Deus pcrlcctlh. et homo pcrfectlls; qllern adoramus CUtil PatrI) et Spirilll unà adoratiolle CUlli ilicolilaminalà rame ejus, 11011 inadorabilelll carllem dic.!lIleS, Adoratur eli iili iII unà Verbi hYPOS1:\si, qlla! hypostasis ~e : lcrata est, 1I0n crealur;e yeneratiollclll pra!helll<:s, Non ergo ul nlldam cal'llem adoramns, sed III IIl1italll deilali iII 1111:1111 lIyposlasim Oci Verbi dllalllls l'elluctis lIalul'is, Tilileo carbllnelll tal,gcrc proptt'r lign" cO[lllla!UIIl igllem, Adoro Christi Ori llIei simili ulralllqlll! natul';III1, propIer carlli III1Ìlam dcitatem, NOli ellilll quartalllappOni) person:lln iII Trillilate, séd IIn:JllI pCI'SIlllam cOldileol' Verbi cl t::rnis ejos. lIis n:rl1is ilbillual'Ì \'iJelllf Chl'isti hUlllani talelll IInà :Idoraliollc ClIlII \'cl'bu esse 3dorandam. LJe hoc eliatl! August. ait, ex Sel'lli. Ilomini, ubi dicit : NOli IUl'be/ul' cor ves/rulli. J"all, li, ita dicit : OiCIlllt kCI'l.: tici Filillill 1I0n lIallll'à e,SI! Deum, seli crealulIl, Qllibus rc"pondendulll est (luia si Filius non CiiI Deus lIalura, seti cl'eaturà; lIee colen .. dus est omninò nec III Deus adorallòus, !Iicellle Apo· stolo, Hom, " : t;oIUt'TUIII el servierullL pulius crealw'te qIlÌlI/! Crealori. Sed illi ad hoc replicauulIl el dicellt : Quid est quòd carllCIII ejus Ijualll creatura III ess~ noli uegas, silllui CUlli diviui!ale adorati, et ei 1I0n llIinùs quàm diyinitati descl'\'is? Ego dUlllinic311l carnelll, imò perfectam iII Cliri"to hU1ll3uilatelll. idcò aduro, quòd à divillitale susccpta et deilali unita est; Ulllllll aliulll et aliulIl, sed unlllll eUlIldcmque Deum et hulIIillCIIl FiliulIl Dei esse cOlllitp.ar, UCllillue si hOlllillclll sep:lra\'eris à fico, ilii nllll'luànl credo nec, senio ,; \'e1111 si quis l'urpuram vcl dladcllla regale Jac.clls IInenial, nllmquid ca COllabitur adorare? Cùm verò eis l'ex fneri! indulus. periclllulIl 1Il0rtis illCUl'ril, si ca CIIIII rcge adorare quis cOlllempseriL ILa ct iII Chrisf~1 ~~ lIIino humallil~lelll 1I0n sOia III velnudam, sed dIVIllItati unilam, scilicct ullum FiJiulll DculII ycrUlII et ilollIinelll vel'um si quis adorare cOlltempseril, a:lernaiileI' Illorietur, Idem super p;alm. 98, ulJi dicilllf : Adorale scabellum pedulII ejus, quonilllll Sl/ne/1I111 esI: SCiCli, dum (Iuia iII Chri~lo terra est, id eSI, caro, qu,c Silltl illlpidalc adoratur. ::::'uscepit ellim de ,lcrrà tcrralll, (Iuia caro de terrà est. l.!1 de carne MarlJ: carnelll accepi~; h;cc sille ÌI!lpictate à Verbo I?ei assulllpta ad~: fatur à lIubis, qUla ",emo earnem cJus manducat nli) (ll'iùs adorel; scd qUi adorat, 1I0n tCl'ram LOtuetur,

,,,

SENTENTIARml Llmll QUATUOR. -

sed iIlnm potiùs cujlls scabcllum est, proptér qucm adorat. IIis auctorit.'\tibus prlCmissre illvestigationis absolutio explicaLUr. DlSTINCTIO X. A.N CIlRlSTVS SECUNDVII QUOD 110110, SIT

l'ERSO~A.

(aeli

Llr>. IlI, DlST. XI. ~unrll'

{ilii Dci (Epllcs. f), Christlls VCl'lì

flUi!-

~nàm fuit non Filius Dei, et ideò non est adopt:vus

hlius.

0rrositio, quòd sit adopttvuS (iUUI. 5. Sed ad hoc opponitUl' sic : Christus lilius homi-

nis est. id eSI, Vil'ginis, aut graLià, aut natur:\ , vd utroqui! modo. Si verò naturà, aut divina, aut 1111111';1nà : sed divillà non; ergo aut humanà mllllra, am nOH naturà est Iilius hominis. Si non naturii, ergo grati;; tantùm; et !ti eliaJll naturà humana, nOli ideò millùs per graliam. Si ergo gratià filius hominis est. adopti"us Iilius esse videlur; ut idllm sit nalllralis Fi!ills l'a· tris, et adoptivus filius Virginis. Ad quod dici pOles! CbrislulII filium virginis esse et natnl'à, vel llal.lIralitèr, el gralià, Ilec lamen adoplivus filius Vil'ginis est, qlli:l non per adoptionem, seti per unionem tilius Vil'ginis esse e1icitur. Filius cnim Virgillis .Iblur. eo quòd iII Virgille hominem aecepit in Ullil:llem persoIl:C; ct hoc l'uit gratire, et non nalurre. lIulie .'\II/(",t., super Joan., cap. 2, lIon longè il medio, ait : Quòtl Unigellitus est requalis Patri, non est gl'ali;\! sell ILIlur:c. Quòd autell! in Imitate persoll:.e Unigenili a~ sumptus est homo, grali:.e est 11011 natura:; Chl"istlJs ergo nec Dei nee hominis est adoptivus Jìlius, sell Dei naturaliter, et bominis lIaluralitcr, et gl'atia est Filius , Quòd verò naturaliler sit hominis Iilius, Ang. ostendit, in lib. de fide ad Pelrum : Ille scilicet Deus factus est Ilaturaliter homiuis lìlills qui e, t naluraliter Filius unigellitus Dci Patris. Quòd autem non sit atloptivu s lilius, et tamen grati~ ~It. Filius, ex subdilis pl'O-baluf Lestimoniis. Hieron. (2'i) :lit : De Chrislo J.esu scriptum est quia semper CUDl Patre fuil, et nunquàm cum ut esset \'oluntas paterna pra'cessit; Cl iIIe quidem nalu l'à Fil ills est, nos v"rò adoplione. IIIc IIU)1Dsi Chri8Iu.~ sccllndùm quod hlllno dicalur $Ubslantia <Iuàm 1I0n fuit Filius; nos anteqnàm essemllS, pra:mtionalis, 110n inde lamen sequitur quòd persona siI destinati SUIllUS, et tunc spirilum adoplionis acccJli-serulldùm quod homo. !llu~ quando cr?didi~lUS in F,ilium ~ei. Hilarill~ guoqt~e III IIb. :> de Trlll. :lIt : DOUlIllIIS dlcens : Clunl/cil FI2 Iilnd tamon non scquilur quod in argumentaliul1I IUIIIII, non solo nomine cOllleslalus eSI se csse lione superiori indllclum esI, quòd si Christus ~ecun Filium IJci, scd etiam pl'OprieLate. Nos SUlIIllS Iilii dùm quoll homo eSI substanlia ralionalis, ergo perDci, sl'd non talis hic Filius. Ilic cnim ,'erlls et l'm50na. Nam ct modò anima .Christi est sllbstanlia l'l'ius est Filius origine, nOli adoptiolle: veritale, nOti ralionalis, 1I0n tam(,1\ persona, quia non est per se Iluneupatione; Ilativilale, nOli crcaliolle. August. sonans, imò alii rei conjunc!a. lIIa tamen persoure eliam, stlper Joau., ait: Nos SUlllllS Iilii gl'alià, nOli dcscriplio non est dala pro illis IrilJus personis. Alia proba/io quòd Ch!"is/lis sii persona secIIl/dùlII quod Ilalurà; Unigellilus aulem lIaturà, 1I0n gralià , an hoe eliam in ipso Filio ali hominem refèrcnlllllll est Y Ila homo. 5. Sed adhlle aliter nituntur probare Chri,tum se- sanè. Amb. qllnqtle, in lib . t, de Fide, cap. !) et 1111., ah : Christus Filius est non per adopliollelO. scd pl'r tllnd ìlm homincm personam : qui:. ChrislUs seeundilln qnnd hOllio pl';cde,tilialus esi ut sit Dci Filius; sed nat~ram : per adopliolle,:" 1I0.S filii. dicimur, ille per verltat.em naturre es l. Ex lus eVldentel' oSlendittll' ilIud eSI, quoll ul Sil pr:cdestillallls esi, er;ro si pr:cquòd Christus non sit Filius gratià adoplioni" IlIa destinatus est scclIndùm quod homo ul sit }o'i1ills Dei, et secundùm quod homo est Filills Dei. Ad quod dici· euim gratia intelligitur, cùm August. eUIII 111111 eSS(l gralià FUium asseriI; gralià enim sed non adol'tionis, potesl C11l·istum esse id quoll IIt siI pr:l·dcstinatlls est. imò ulliollis Filius Dci est lilius bOlllinis, et è COli' Est rnim pl':rdestinatus ut sit Filius Dci, et ipse '·erè verso. est Filills Dei; sed sccundùm homiuem pr:cdcslill:lluS U/rùm perBona .,el natllra prl':d,'s/illala sii. est ut sit Filius Dei, quia per graliam ballet hoc secllndùm hominem; nec tamen seeundùm hominem est 6. Deinde si qu:critur utrùm pr:edestinalio iIla quam commemorai Apostolus sit de persollà an de naturà, Filius Dei, nisi fortè 8Ccllndùm unitatis person:r. sit sane dici l'0lesl et persona 111 Filii qure semper fuil expressivllm, 111 sit scnslls : Ipse qui est. homo, est esse prredeslinatam seculldùm homillem ~SSUlllptulll Dei Filius; ul aillem ipse ens homo siI nei Filills. pp.r ut ipsa, sCilicet, ens homo esseI Dei Filius ; et nat,,: gr:\liam habel : sell si c:lII~a notetnr, falsuJll est, non fJIll humanam esse pr:.ellestillaLam ut Verbo !'atris \'lIill1 rJl;òll hOlllo e~ l, eo [)ei Fi:ius esi. F~rsonaliter uniretur. Ali Chri$/us siI adoplivus Fi/iul secundùm quod homo, t,cl aLio modo. DlSTINCTIO XI. 4. Si ,"erÌl qUa'ritur an Chri~tlls sit adoptivus lìlius VTRUM ellRISTUS S\T CCEATURA, YEL CREATUS, (lCcundùm quod homo, sive alio modo. respondemus VEL FACTUS. Chrislum non esse adnplil'um {Wnm alilluo 1lI0do, sed i. Solet eliam qu:cri Ulrùm debcat simplicll.cr dici tantùm Ilatnra)em; quia naturà Filius Dei est, non atque concedi Chrislllm esse factum, vel crcatlllll, vel adoptionis gralià. Nnn alltem sic dicitur Filius naturà, crcatur:llll. Ad quod dici potesl hoc simplicitcr el III dicitur Deus naturà. Non enim eo Filius est quo absque delerminatione minùs congruenter dici. Et si Deus est, quia propri eta te nalÌ\'ilalis Filius, naturA qualldoque brevitatis causà simplicitcr denulIlielllr, divinitalis lJeus est, et tamen dicitllr nalurA vel naIlullquàm tamen simpliciter deltet intelligi. Qtlia, III tur:e Filius; quia naturaliLcr est Filius, camdem, sciAugust., in Iib. t de Trill., c. 13, ait : Cùm de ChrlSIO licet, habens naluram quàm ille qui genllÌl. Adop!:IlUS autem liIills non eSI, qnia pl'iùs nOli fuil, et postll\O(22) Lib. t Commento ad cap. t Erisl. ad Ephes .• dùm adriplallls est in Filillm ;1siclIl nos dicimllr :ldsuper co loco : In charitate prCl?destillal1s, Cle. ; illIOIll. opti"i Olii, qUiòl, CÙIII nati {uerimus irti! filii, pCI' ~l'lIliall; 9, longè pOSI prillcipium.

ALIQUID. I. !'olet etiam à quibllsdam inquiri lltrùm Christus seenndùm quud homo, sit persona vel etiam sit ali-lIuid. Ex IIlràque parte hujtl~ qu;cstionis argllmellta eoncurrllilt. Qnòd enim persona SiI, his edisserunt ra' ionibus : Si secllmlìun quod homo aliquid est, vel persona, vel subslanlia, vel aliud est. Seti aliud , non ergo persona vel substanlia ; si subslanlia est, ve! ratÌClnalis, vel irrationalis; sed non est irrationalis subs l ~ntia, er::o rationalis. Si verò secundùm quod homo. l'51 ralionalis subSlantia, ergo persona, quia h;c c est dcfinitio persoll:t), ~ubstanlia ratiollalis individn:ll na-tU/re. Si ergo secundùm quod homo est aliquid, etsecllndùm quod homo pp.rsona est . .Sed è convcrso, si secundùm quod homo persona est, vel tertia in Trinitate, vel alia; sed alia non, ergo tertia in Trinitate persona. At si seeundùal quod homo persona est tertia in Trinilate, ergo Deus. Propter h:ec inconvcnientia el alia, qnidam dicunt Christum secundùm hominem non esse persona m, nec aliquid, nisi forlè secllndùm sit expressivlIm unitatis person:c. Secundùm enim habct mulliplicem rationem. Aliquando enim·exprimil conditionem vei proprietatem divin:c naturm vel hnmalia! ; aliqll:lIIdo unitatem person:r., aliqllando IlOlal bahilum. aliqnando causam. Clljus distinctionis ralionem diligenler lector :mimadvel'tat, atqlle in sini! memorim recondat, ne ejus confulldanlur sensus, eùm de Christo sCI'mo occurrerit. VEL

PUROL.

CXCII

PETRI LO!llB.-\RnI "179 780 loqllimur quid; seculldùm quid, cl propler qllid dicasccundùm quod bomo Chrislus est creatur:., ,cl r,(iot.llr, prudCII5 et diligens .'IC pius lector intelligere de- nalis, vel 1I0n; vel qU:Jl est ,Dells, vel non; nitens per hel. Qui Chr:stllm vel Dci Fililllll non esse factum vcl hoc p~obareChristum esse aliquÌl.l non divfnum, quia rl'calliram. in Iill. i dc Trin., c. 6, oSlendil, ila ill- quod Ipse est, secundùm bominem ipse est. Et ideò si 'Iuiens : In principio erat 'lerbum, et Verbum caro secundùm hominem est aliqua substanlia non dil'illa flletllm est; et omnia pel· ipsllln fllcta sunto Neqlle dicit est IIlique aliqllid non divinum. Sed ex lropicis loru: umilia nisi qu:'C facla sunI, id esI, omllem cl"ealuralll. lionibus non eSI recta argumelltalionis processio. 111.'1 IJndè Iiquitlè appal'cl ipsum factum lIon esse, per , anlem loeulio Iropica eSI quà Christus dicilur creatuQuem omnia facta sunt; el si faCllls non est, crealura ra, vel simpliciter, ,'el cum adjuncliolle. non est. Si autem creallll"a 1I0n est, ejllsdelll cum l'aDlSTINCTIO XII. tre suhst:lIIti:c est. Omnis ellim Subsl:llllia qll:'C Deus AN nOli o ILLE SEHPER FllERIT VEL C<EPERIT F:S"E. 11011 est, Crcalura eSI; cl qu:c creatura non l'51, Deus I~SI. Sed si Filius non est t>jusdem Sl1bsl.'lllli:p. 1"1Im t. POSt pr:cdicta, Qu:crilur ulrùm homo ille cooperi e Patre, ergo l'acta suhslalltia est; Cl si facta subslan- esse vel semper fueriL; siclIl simpliciter enuntiamns tia esI, 1I0n omllia per ipsum faela sunI. AI omnia per (:Ilfistnm vel Dei .Fili!lm ~emJler fllisse, Ilec crepisse. ipsulll faela SUllt, facla ergo Sl1bstalllia non esI, sed De hoc Augusl. Ita rnqual Su per JO:!II. : lIabuil alilillà el1m Palre infacla substantia cst. llem in eodelO : qll~nd~ l)ei F~Ii\ls qn~d non hahuit idem ilFe ho}no Si vel Filium fecit Pater I(nem non fecit ipse Filius, Del FIItIlS, qUia nondum er;)t homo. lIem idem in eo11011 omnia per Filium C!lcla snnl; at omnia per Filium dem : Priusquàm mundus essei IICC IlIIS er:tmus nec !:tela sunt; ipsc ergo factns non est, ut (\1m Patre fa- ipse medialor Dei et hominumbomn Chrj,;tllsJcsns.'ldrlll ('CreI omnia qn::e facta sunt. Idem iII lih. 83 Qn::cst. : super ps. : Chrislus nosler el~i f.. rlè homo recens est, Dicitlll· crealnra 'luirlqnìd fccit Oells P~ter per FililllO; (:tmen est :ctCfllUS Dens. Alibi yerlÌ le"itur qllòd p·Jel· Ilui non potesl appellari ereatllra, IJlIOniam per ipsum i1~e creavit slel135. Et ChriSllIs dici! "se esse prinl'Ìfacta snnt omll:3 . Ambr. in liuro 1 de Fide: P.obemus, plllm, el esse alite Abraharn. lIis er~ , ) aliisCJ ue aIiCIOinl'jllit, creaturam non esse nei Filium. Andivimus ritalibus in Iwao resullallles, tlicilllllS homillclll illlllll in f'lIim in Evangclio Dominum llIalldàsse dis·cipulis : qmmtum homo est, crepisse ; iII qll:tnlum VerllUlll est, l'r(lulicflle l!."t'al/ycli!lm uuiversre crea/urre. Qui ulliver- semper fuisse. Hìc enim absquc dislinclione non ('SI resalii crcatllram dicit, nllilam excinit, et uiJi sunt qui Cerenda I"esponsio. Nam et ipsc Allg. hujusmudi utitnr nt'aluram Chrislum appellalll? Nam si crealura esse t, distinclione in plurillus locis, dicens per Christulll sibi manchret ~~vangelium pr;t'rlicari; et suhjeeins es- omnia esse facta in quantulII Yerhum est· secundillil seI vallitali, quia, test~nlc Apostolo, Hom. 6, olllllis iIIud l'erò 'fllod homo est, ipsulll esse factll~ et glnrifìcreatura vlllliiati subjecln est. Non ergo Christus crca- catnlll. Si el·go ad perSOn31l1 respicias, confidellte!" dic lura est, scd creatur; qni docend:p. creatura! discipu- hominelll illunl semper fuisse; si verò ad ualuralll homini~, concede cum cmpi.<se. lis mandat officillm. Dc perfidia et pIClIa Arii. Si Deus a/ium homillem assumere llOluit t'el aliunde qllàm de gel/ere AdII!. i Arii h::cc fnisse per fidia legitllr, ut Christum crèaluralll laccrct. Ideò cH'lisa SllnL Arii viseera, alolle 2. Solet ctiam qUa!l"i ull"ùm :lliulII hominem "el cl'cpuit mrdins, proslr3111,s in f:\':iern . ea ql1ibns· Cliri- aliulldè quàm dc genere Elius Adarn I>.CIJS assnSllIm neg::n'erat freda OI"a pol!ll!:Js. IIis aliisllue pltll·i- mer~ potll~ril. Ad .quotl s:lnè dici palest ipslJm h'ls testimolliis illslrllilllur nOI! debere falcri Silllplici· el aham a III 111 a III el allam carnem [lotuis~e assumere ter Christllm csse l"c,ctum vel crealnram; sed arIdità quia gr;llià lanlùm assumpta est :\lIima ili" et caro à rldermillaliune I·eclè dici pOI esI, nt sic dicatur faclus Ver))!) Dei . U! enim ait"\lIg-, lib. 13 tic Trin, c.19 I\ecuudùm Cllfllelll ve! seculldilm hominem, ut factura in rehll.s per lempu, ortis illa s.lIllllna gr.1lia es", qllòct humanitati, non Deo, altribuall1r. Ut enim ah Amhr., h ~)lIIo 1Il ullita!e persona! COlI.lllllclns est Dco. POluil in libro l dc Fide, c. 9, 0011 l)eus factus est, sed Dcus ergo Deus aliam auimam et :\llam eanwlI assumere Dci Filius naLnS est; I)OSlea vcrò sccn!ldìllll C:1l"1lelll Cl carnclIl utique aliunde qlliull dc gcnere Adam. Un: homo faCIlls ex. Mari:i est. J/isit enim DClls Fi/iulII de Augusl., in eodem Iib. dc Trin ., c. 18 : l'otuit ila'1I1Im faetllm ex lIluLicre, (acltlm sub Ll'gp, Galal. 4; FiQlle ,Deus h~ltIinem ?lillnde suscipere, iII quo esse t lium inquit SlIum, scilicct nOli ullum de IIHlllis. Cùm medlator Del et homltlullI, nUII de gellere illius Adalll dicil snUIl1, gencr:uionis retern::e proprielalelll signavif. qui pecc~lo,SllO obligavitgenus hUlllann~; sicut iPSIIII~ Foslea I~clum ex muliere asseruil, ut factul·a 11011 di- (Iuelll prnno crea nt, IIl)n de genel·e altclljus creavil. "initali, sed assumplioni corporis a5cribel·ctur. Fa- Poter.!t ergo l'el sic, vel alio 11110 vellet modo creare ctum ergo ex ml1liere dicit, propler carnis sl1sc('ptio- unulll alium, de cluO vincerelllr victnr prioris. SJd lIem; suh lege, propler observantiam legis. Gellel·:1- rneliùs judicavit, et de ipso quod ,·iC!1II11 Cueral aenera tio genel·alionì nun pra>jlldlcal, Ilee caro divinilati. assumel·e hominem, per quem hOlllinis vincel?et iniDcus cIIi lo :cternus incarllatiollis sacramenlunl susce- J~icurn. El lamen. ex Yirgi~e.' cujus cOl!eeptum Spii pii, non di\·iduu ~ , scd unus, cl in utrorlue unus, seili- rl:U5, 1I0n caro; bdes, non hù,do pr;e"emt; lIec illlcrcet divinita.le et cOl'pure. Non cnilll alter ex virgille ; fuit rarnis concllpiscelllia quà c;cteri eOllcipiulIlUl· Ilui sed idemaliterexPatre.aliter ex virgine; seJ ql1i origin:lle Irahunt pecca tu III, seti credendo, nOli ~on f'actus eSI secundùm nostrre susceptionem natur:c, 1I0n cU/Ilbt'lIdo facta est fècundala \'irginitas. Ex his aper!è secundùm :ctern:c slIbstantiam vil:C, qnem I('gimus ostendltllr ct alium, et aliulldc huruinem Dellm assuI,rimogenitum. Primogenitl1nl, qui .. nelllo anle ipsum; mere [loluif8e. Si homo i/le potuit peccare, t'elllon esse Derl,. IInigellilulll quia nemo pOSI ipsum. Ex his evidenter 3. Ideò nOli immerilò qu:crillll' IItrùm homo iIIe potraditnr Quà illlelligenlià accipiendum sit, cùm dicitllr Christus factus vel simpliciter, vel eum additamento, ut tuerit peccare vel non esse Deus. Si enim potuit pecfactura, scilicel, creatura non ad a5sumelilelll Dcum, care, eL potuit damllari. Si pOluit damnari pOluit non sed ad assumplulll hominem referatur. In Deo enim esse Deus; ergo si pOluit peccare, pOluit non eSSè creatura esse nOli potest, III Ambro~ . .'IiI, Iib. I de Fi- Deus, quia esse Deulll,' et'p~sse vellc iniquilatcm, side, c. 7. Numquid dirto faCLu ;cst Chri~lus? NumQuid mul esse Ilequeunl. IlIe ÙlSlJnCllone opus esi, ulrÌlIll mandato Crealus est Chl'istlls? Qllomodò aulem creade, persollà,.~n de lIatura ~galur. Si enim de persona lura esse in [)eo plltest? Elenim Deus Il!1tur::c simpli- agltnr, mamlestum est qUla peccare 1I0n pOluil, lIec Deus non esse potuit. Si '·erÒ de lIaLurà discUlicuctillll cis esI, non eOlljllncl:e aLque compositre, cui nihil accidat, scd solùm quod diviullm e,L in ualurà halleat est, utritm agaL de ea ul Verllo IIl1ilà, .'In de eà tansuà. EISI ergo ChrisLus secundiull homincm dicilur crea- quàm nOli unità Verbo, el lamen emi; id est, .'III de tura, nOli lamen simplilcr pr.edicandus csl crea turJ. Nec . ea secundìnn quoti fuil \Il1ita Verbu, nn dc cà seex co quòd Christlls secundùrn hominern dicitur esse CUlldùm q\lod esse potuit, et non ImiLa Verbo. Non n ea,llIra, polcst qllis pro/Tedi sic argulllcnlando : Si est enim ambignum aUÌlllam iHJIIl entclII Uli! tlffi

781

SENTENTfARllM LIBRI QUATlOR. -

\'erbopecc:\re non posse; el esi sine ambiguitate verum, eamtl~m, si esse LCL non unita Verbo, [losse peccare. Quorumdam opposi/io, quòd po/uerit etia/II uni/a peccare. .&. Quid3m tamen l'robare con3nlur etiam cam unil.am Verbo posse peccare, quia libcrum arbiLriulll l.abeL el ita poLesl ficCLi in ulramquc parlem, quod frivol~m esL; CÙIII cl allgeli libel'UlIl arbilriulll habcallt, cL Lamen gralià à Deo sunt conlìrmali ut peccare nequeant; quantò magis ergo ilIe homo, cui S~il'illls esI. datus sine mensurà. Inducunt quo'lue aucLOnlalelll ad ltl'obandum idem. Scriplulll eSI cnim in libro Sapien.: (lui potuit transgredi, et 110/1 est /rallsyressus; {lIcel'C malum et non (ecit. Sed hoc accipie'idlllll eSI sccundùm n;cmbra, vel partÌlII de capite. pal'Lim tic Ill emhris. De c3pite, nnn est ll'aas);ressus, Cl n,Hl fccil. JIlalum. Dc membris, pOiuit Lrausgrcdi, cL faccl'e 1II:olum. . Si De/:s pOlllerit assumere IlOmillelll in sexu llIuliebri. 5. Solel eliam qll:cri, qllalllvis curiosè, à nOliliullis si Deus Ioumaualll naLur~m polllit assumere secu~dùm muliehrem sexum. Quidam arbiLralltur ellm pOlUisse assumere hOlllinem in feminco sexu, IIt assump,it iII ,·irili. Sed opporluniùs alque cOIl\'tllienlÌiù faclulI} eSI, uL de feminà nasceretur, CL virum assumercI, ila ul ulriusque scxùs IilJeralio ostelldcrelUr. Unde Aunust., 10m. 4, in lib. 83 QUJ!Sl., q. It : IlollliI,is liber;lio in ulroque sexu dcbuil apP;lrcre; ergo lllia virum opllrlebal suscipere, qui sexus honoraLilior esL, eonsequcns eral cL femillci SCXlìs liberatio. Ilillc apparel qllia ille vir de femilla lIalll,; esi. Sapienlia ergo Dei qu:e dicilur ulligc!~itll.S . Filiu" lI~mille ~IlSCCpLO in ull)ro cl de ulero \ Irgulls, hhcrauollclll 1I01lli.llis indicavil. DlSTlNCTIO XIII. SI CIII\ISTUS SEC(;l'iDUll N.\ TURAll 1I0MINIS IN SAPIENTIA ET GRATI A PROFICERE POTUlT, ET PROt'Ecrr.

i fr:l'lerea scielldum est Chrislum secundùm homiI.em abipsi conceptiolle grati~ plenitudillCllI rece~lisse, cui Spirilus datus esI nOI! (id mensuram, in quo 1;le1/itudo dll'initatis corporaliter habitat (Col. 2). ILa velò hauiLat, ul ail Augusl., tOIll. 2, in Cpisl. ad Dardanulll, in fille, quòù omlli gr~lià plenus e,t. Non ila bahital iII sancli>. Ul in IIO;lro corpurc illest SCIISUS singulis membri-, scd Ilon quallLùlll in capilC (ihi enim vislis esi, el audiLlls, et ol:"aclus, cl guslus, cL Laclus, in ca:teri. aulem solus est lacLus), Ha ia Chrislo habital onlllis pieni/lido divilli/a/is, qui a illc esL C~\lUI, quo sunt omlles scnslis . In sancti. ,'crò quasi Silius esI tactus, quiuus daLus est SpiriLlls ad mCllsuram, cllm dc illius plenit/ldilleacceperulll. Acccperunt alllcmde illills plelIiluuinellon secundìlll1 essclIlialll, scu sccundùlII silllililUdillcm, quia lIulllluàm ilIam e:ulIuem esscnlialilcr similcm acccperlllli graliam. Pucr ergo i/le ptel/us' saIlienlili et gra/ili fuil aLI ip,à concc\lLiunc. Ullde Ilieron. l'ccLè dici t : r\ovum facit Uomillus supcr lcrr~m; IIlUlier circumdauit virulII, I,uia in uLero Virgillis perfedus eXlilil, non solùm pl'Optc: allimam el carncllI " scd elialll propLcr s;.pieuliam el gralialll qua plcllUS erat. . Auclori/nlem pOlli t qure videlur obviare. 2. lIuic aulem sCIlLelllia.! videlur obliare q!l(ld iII LtIc:c E"angeliQ, c. 2, lcgitur : J esus proficicba/ silpientiii cl retate el gra/ili apud Deum ct/lOlllines. Si cllilll proliciebal sapicntià et gralià, BOli vidctur il COIlCcpl,olle habuissc plClliludinell1 grali:e si Ile :nclIsurà. Ad quod s:mè diti potesi ipsum secuntIùlll homillélll talltalll il cOllcepliolle acccpisse sapiellli:.e et grati:c pleniludilIem, ul Dcus l)i Illellills conrerre non potucl'it; et tamen vcrè dicilur profecisse sapicutià et gr"lià, 11011 quidcm ili se, sed in aliis qui de ejlls sapicntià et ;;raLià proficieLanl, dùm eis sapie111i:c et grali:.c lllunera sccuntIùm processum retatis mf1gis ae lBagis patefaeiehat. linde Gregorius in homo 1 I, supcr cap. 't Luc:c, aiL : Juxta bominis naluram proficicba\ sapientià; non qnòd il-~ S:opicllLior esset cx lernpore, '1ui il pritllà cOIl~e-

LIR. III, DlST. XllT.

ptionis horà Spirilus sapientl:C plenus pcrmancbal, sed eamdem quà plenus erat sapiclIliam c:.cl.eri,; ex ICIIIpore paulalim demonsLrabat. Juxta bomil1is llaLUralll prolìciebat :ctate de infanlià ad juventulclll; jusla hominis naluram pfoficif)bat gralià, non ipsc quod nOli habebat per acccssum lcmporis accipielldo o;.-.d pandendo donum grali:e ql10d haltebat. ApuJ Deulll et hOlllilles prolicieuat , Ililia quanlùllI prolicientl) :cLalc paLelacicbat homillibus dOlla grali:c (1"l.C siui illcraul cl sapicnli,e, lanlùm eos ad lalldcm Dei excitaual, cl sic Deo l'alri ad laudcllI Dei, et ltomillibu5 ad salutelll pI'olicicbat. In aliis ergo, non in se, proficicbat sa[llcnllù el "ralià. Ullde in eoJem E\'allgelio, Joall. 1, puel' ille sapienli~i plcnus et gralià pcrhihcLur. Sic ergo dicilur pror',eisSl) sapienlià ct grali:'!, ul aliquis reelor ecclesiasticus di cilur proliccre in curà sibi t l'a· dilà, dùm pcr cjus induslriarn alii proliciunt. Pra:dic/is vid',lllr adversari quod r1mbrosius aie. 3. Alibi l::uncn scriplUllI rcperilur ql1òd seeundinn sensuill ilo1l1inis profcccrilsiclILa.!Latl) hominis profccil. Ail cllim Ambros., in lìb. de IncarnatiOllis dominic:.c ~aeralllellLO, sic : Deus perfeelionem naLnfa! sLlsccpil IJllln:l11,e. SUSCl)p:1 seliSUIll homL;is; seti nOli SCIISU carni~ fuit illflalus. S"nsu homillis animam dixil co;ollIruaLalll, scnsu hOlllillis eSllrivil el rog:l\'il; scnsu hominis profecil sieuL scripLum est Luca.: '2 : c JCSII!; prolìciebat :.clateel sapiènLià ctgratià. ,QUOlllIlÙÒ pro Iiciehat sapicnLia Dci ? Pl'ofeclus ;ctatis Cl p: ' orectll~ sapiCi:ti:c, nun divill:'C, sed hum!lu:c nalura.! esI. Ideò :Cl.llcm com:nclIloravit, uL secllndum hOUlillcm crederes di clulll. JEtas ellim non divinil:tlis, seti corpo · ris est. Ergo ~i proliciebat a.!tate hOlllinis, prolicicLat sapientià hOlllinis. Senous aulcm homillis pruledt, Cl quia sensus, ideò salJieutia. QlIis scnsus prolicicbaL? Si hUlllanus, ergo ip ie pcr illcrcmcnlulll susceplus est; si divinllS, ergo lUulahilis pt!r profeclllll1; quoti ellim pl'olicit, mUlatnr ili Illclii.ls; scu quod divillu'l\ est, non mlllalur. Quoti ergo mutalur, lIun est divilIUIlI. ~cnsus ergo Ill'olicieuat hUIll:\IlUS. Sensulll ergn suscepll hUmallllll\. Nec pOleral confortari "irtlls uci noc crescere Deus, IlCC alLiLudo sapicnli:c Dci implcri. \ìo:c crgo implclJ:llur, eral 1I0n Dci, sed noslra sap;e:.tia, lIam '1uomouò iill plclJaLur. qui lIt ollluia imp:l)ret desccmlil '! Per quelli aUICIII SCIl;UIll dhit 1s3ia, , c. 8, quòd palrelll nescicLal pucr aut maLl'cm '! Sai plUIIl est eaim : Prius'Iuàlll scillt pile!' vocare patrelll aut /Ilu/I'W, accipiet spolia .'Samal'ire, Sapicntialll cnilll Iki rutula. et occulta 11011 l'alluni. ~xpc rs autem aglliliOlli~ lIiJauLI3 , per llllntauam ut.quc Illlprudentialll, quoù mllluc nOli diuicil, ignoraI. Sed vcrcndumest, inquam, Ile si duos prillcil'ales sellsus auL gemi 113m ~ap ic Dlialll C,hrislO Iri .lJ~amus , ~hl'islUIll dilidamus. NUlllqllid cum et lhVlllltatelll eJus et carncll1 adoramus, CloriSLUlll di\"idilllus? Numquid CIÌIIl in eo illlugillelll D" j cl'llccmq'le \"cnerUlllur, dhidimus eum? ApoSlolus eerLè, qui de co dixil, 2 Coro 15 : Quollialll etsi crucifi.tus esI ex infirmita/e nostrà, vivit lamell ex virtllle Dci , Ip5C dixit, l Coro 1, quia 110n divisus esI Christus. NUlllquid eliam cùm dicimus, quia allimam ratio/wlelll cl inlellcelùs noslri suseeperil capaccm, dividimus eum? NOli enim ipse Dcus VerlJulIl pro anilll:t raLionali Cl illtelleclùS capaci in carne suà fuit; sed :tllilllam raLiollalelll et iutclleclus nostri capaeelU, ct ip ·3m humauam et ejusdem suhsL3nli:e cujus 1I0stl'J! bUUI ani.u:c, et carnem 1l0sLr:c similem, cjusdcmquc cujus caro eSlllostra, subslalltia! suscijJien;, perfeclus cliam ,,01110 fuit. De ill/eltigentiii prrelllissorum verborum. 4. Rcc vcrba Ambrosii pia diligenLià inspicienda suni; ex l'arie homillis ignorantiam inSlruunt et illuminant, qu:c ex parte crrandi fomilcllI malè inleLlceLa ministrant. Ilisclenim cvidenLer IradiLur duos in Chrislo esse principales sensus, sive geminam sapicnlia;n. Neq~e ideò unitas et singularilas persolla! dividiwl' ;. sed Juxta duas nalllras, duas hahet sapieutias, u:o:un non creatam, scd genilalll, qu:c ipse cst j allel':tlll 1101\ genilam, scd creatam, el per graliall1 ci colbt:ull. 1\all(

'PETRI lOMB,\RDl ls.'\ills dc co protcst.'ltur, e, ti : Requil'.cit 311per eunl Spiri/lis sapienli/1! cl in/eUtCliis. Spiritu ergo s.1pienti:c f'l jntellectil~, id est. sapienti!\ et intelligentià per Spirililm S:HlClum gratis d~IA: Cbristus er~t sap.iens sewndllm animam. Sccllndum Deum vero saplens erat sapienlià :eterni'! qll:e I~eus est. Et .sicut i!, quanlum Dcus esi. bnnns est bomtate n:ltnrall, qu:e IPse est, et jnstns juslilià nal11ral!, qu:e ipse çst; ila ~all.ienf sapielilià n31\1~ali, qu:c .lp'e esI.. AI~I~a ve~o eJu~ &ICut /.tona e~t et JU<;I:I homl~le vel jlls-~Ilta gl'al!s d~!3, qu:n ipse VI'I ipsa nOli esI; ila eS.1 ~aplCn~ ~aplentla. grall." dal~, qua) ip,a nOli esI. El Ileel gemma 111 Chrasto ~It sapicntia, IIna lamclI cadclllfllle persona cs~;. qu:e Hl qu~ntllm OCIIS C~I, e.1 in. q\1a~tum n~I!1I'a dlVln~ cs~, sapiens cst sarH~ntlà IIIgenllà, sClhcct, saplenl:à è!l!terllà, qU:1) est P:llcr, et sapientià qu:n non esI ingcnita, q\1:n comlllunis eSltribus Person!s, no~ ta~en gemillà sapienlia, q\lb non est alia et alia saplc!llla.; 5<1pienlia ingenila. qn:e lalllìln:t pater e~t,. et saplenLla fln::c commllniter Paleresl el Flhus cl Splrltu~ sanClus. In qllalllllm \'erò eadem persona ~st homo, id est, seCI1l1(.h'1I1l hominelll aeceplllm', velw quanlum est slIbsislens ex animà et carne, sapiens esI s:lpielltia gratuili•. Sapiens erl(o eSI hUlllano sellSU el divi.no. QlIomodò mlelligelldullI Ill:ld : Sellsus profìclebal IlUmanns. 5. Sed ex fluA eallsà iIIÌ1IS Ilieli intcliigentia, scilicet, 1lP.I!SUS proficiebal hunrauus, assilmelllia esI? Aperlèenim , 'iùclur AllIhros . inlluel'e quòtl seclIutlìll11 hlllll:lllllm sen "~ lm Chrislus pl'ofeecrit, et quòd illfanlia ~jlls exper:; eogniiionis rlleril,. cl p~l~em et m:lIr~m l"J!lor:lw~ rit ; quod nec Ecclesl:l reeqlll, uee pl':I~III1SS::C allclorilales patiulilur sie illlelligi. Seti ila s:lllè ;)olest accipi, III qualllìlm ad visum homillUlll ct slli ,en,Ìls o5lensiollem, Chrislu~ pl'ofccissc dicalur. Pi'oficiebal ergo humanus sensus in eo secllnilìnn ostensionelll, el :l!iorllm hOllli,:um opininnl!m. Ila cliam (Y:llrem N maln'ill didlUr ignoràsse in inl'anliil. qui a ila se habèlJ:ll el gerebal ae si agnilionis eXJlrrs (,8sel. DISTlNCTlO XIV. SI ANIMA CURISTI R.l.BUERIT SAP1E:'iTl.HI PAREII CUli DEO; ET SI

OM~I.I.

SCIT QU.€ DEUS.

i. Hìc qnmri OpllS l'SI, eùm anima Chri~ti essei saJliells sapienlià gratnil31. ulrùm ha'JlI~ril. sapientiam ~{'qua'em Deo, s~\'e 01Il1i1U~' rerum. SCICI!tlam hablleril vei hab~al, Id est, ulrum oml1la sClat qn:-e Deus scit. Quihusdam plaeel qnòd nec parem CUOI Deo halleat scicntiam , nee olTlnia seiat qU:l! Deus, quia in lIullo c.realul':l ::cquatur Crealori. Cùm ~l'go anima illa el'calllra siI, iII nullo :eflllalllr Crealorl ; ergo nec in sapienlià. Non ergo '.'abct :'Cflualem cum ~eo ~a piCllliam,. nec sciI omnm qlJ:e Den~. I.tem, SI allllna. iIIa :cqu:l,,~m habel CUlli Ileo saplenli3m, non ergo Dens in omni bono rna;orem halle! suflicientiam, qniml cju, crcalura: In~lIcunl e!iam anetori tatcs ad iLlem prohandnm. Alt Cillm PrOpl)(~la, ps. 158. ex personà homiuis assumpti : blirabilis (acta est scielltia Iua c:c me el nOli pOfero ad cum . Qllod cxponells Cassiodoro ah : Yel'Ìlas !l11lHan:1l eondiliouis ostendilur, q!lia 8ssnmplns homo dhin:e sHllslanti:c non pOlest :equ:ui nl in scienli;ì vel in alin. ApOSIOrus~liam ait, 1 COl'. 2: Nn/IO novil qum wnl Dei, nisi Spirilll., Dei, qlli SO/1I3 SCTu!a!UT omnia eliam pro/illlda Dei. lIis aliisque plnl'i bus r~lionibus et auctorilalibus nÌluntur; qui animam Christi asserunt nee parem cum Deo babcre scienliam, nee omnia scire qUa! Deus' seil. Quia si omnia seil qum Deus , scil e!,&o creare mundum, SciI etiam creare geipsam. RfSpollSio, qU/1!3lionis defillilivam conlirens senlen/iam. 2. Quibus respondenLcs, dicimus animam Christi per sapicnliam si~i gratis dal~m in. ~erbo I?ei, ~uì unila est, unde ellam per fecI è mlelhg!t, omma sClre qu;e Dells sciI, sed non omnia possc qll:e pole~l Deu!; , nee ila elarl'! el perspicuè omnia capii ul Deus; et idrò non ::e<]l1alUr Crealori in ~cienlià, etsi omnia. sciat qu::c elipse; ncc ~st ejus s:lpientia ::el}lIalis sa ,

7:U

picnli:e [lei, quia iIIa multò esI diltnior, digmtasqU6 et perfcctiìls omnia c.1pit quàm i1bus aui01a! sapienlia ; ergo el in scienlià maJorem habel st:rticienlialll Del1s (Iuàm anima ma qll:C dignior esI omlli creatura. II/ud vcrò APOS101i, t Coro ~, qllod inducullt: Nemo novit qure Dei 3/1nl, nisi Spiri/ua Dei, qui aolua .erulalllT olill/ia; pro "obis facil. &lox enim addit Apostolus : Nos autem Spiri/um Dei lIabelllus; ut per Spiritllin qllem h:lbebat Dei profunda se seire oSlelldcret. Scd anima ilIa pr::c omniblls Spirillllll Dei babuil : CIIi Spiri/lIs nOli esi dallis ad lIIensuram, 111 ait Joanncs evangeliSla, e. 5; dona ergo Spiritùs sancti sine mellsurà halmit, ergo et sapiellliam. Omnia ergo seivil anima illa. Si ellim qll::cdam scivit, qu:rdam non, luoc nOli sine mensnrà scientiam habnil. Scd sine mensllrà scicntiam habuil ; sciI ergo omnia. Fulgentius eLÌ:lm in sermone quodam -multa inducil, IluiJJIlS asserit animam iIlam rerum omnium scientiam h:lbere, IItens allctorilate Apostoli dieenlis: IIlIfUO .unl allinea Illesauri sapienlim el sciell/ire aJ&Conditì. Quoti elium ralione pOlest probari sic: Niliil sciI aliqois quoti ejlls anima ignorato Scd Chrislus, seclllldùm omnium concessiollcl1I, omnia seit; ergo anima ejns omuia scit. Ad id verù quod (lieil ; Si omnia seit; ergo scit creare 11IIIudnrn vel seips:.m, respoDdemus quòd scientiam habel mundllm ereandi, scd non potenliam, et crranlli allill1am; et scit quomodò Deus scipsalll creaveril ; bahet ergu sciellliam sui creat:ll, sed nOli sui creaml::c, qui.1 non esI cre:luda, sed (!reata. Q/lare Deus non dedil ci po/ellliam ...mnium, ul scientiwlI. 3. Si "erò qu:erilur qllafl~ Bcus non dederil ei potellliam faciclIJi omnia, ul scicnliam , respoillieri po· lest : Quia naturaliler capax est scicnti:e, el ideò id eongruè ci datllm esI sine mensllrà, cujus ipsa n:.tllnliter c:ll'ax est. NOli est alllem ei datllm posse omnia 1:ICl!re qU:lJ Dells facil, ne ollinipolcns, et per hoc Dcus plllarelUr. VcrÙnllamell fOrlè oee polcnliam faeicnLli olllnia ei Dcus pl·:.eslare polU:l, elsi potenliam facicndi aliqll:l ci dCllerill}n::c non facero pOlest, Sic ergo anima Chrisli olllnia qu:e Deus sciI iII Verbo I)ei, quod li·IUil!iìls et pr.eselltiùs olllni erealurà contemplatur, ut ci unita, in quo eliam angeli el qu:e Dci sunt, et qu:e rutura sunt cognoscunl, Q"olllodò ill/clligenda lÌnl qUlCdam verba Alllbrodi ,,,perLl/cam. 4. Sed si illa anima: non haOOt tantam potentiam qllanlam et Dells, nec homo assumplns lanlam polontiam qllanlam el Deu~, quomodò ergo iutelligillll' illnd Al1IlJros. super Lllcam, ubi angdus de n3seitut'o Filio Virgillis ait : Hic erit magnl/s, el Filills altissimi vocahilur? NOli iùeò, inrlUil, eri l magulIS, IJllòd anle partum Vir!(inis magnus non fnerit, sed qllia potcntiam quam Dei Filius naturaliter habct, homo erat ex temflore aecepturus, III una sit persona homo el Dens. Ecce apertè dici! quòd homo el'al aeceplurus ex lernpore pOlentiam quam Dei Filins habuil naluraliter. Sed si homo acceplurus eral' illam potentiam; ergo vel persona "el natura hominis. Sed persona nOli, quia semper h:;bui: el ha bel ; ergo natllra. Si natnra ; erg" anima. Nam de carne constai quM aecipere non pusset. Ad qnod ùieimus iIIud esse aecipiendllm de personà, sed non iII t]lIanlum est Dei, imò in qllanlum esI persona hominis. Una est enim persona Dei, el ho. lIIinis, Filii Dei et fùii lIominis ; qe:.e in quanlulll Dei persona est, semper cl naturaliler omnipolcllliam babuil, sed in qualllum eSI hominis Don sempcl' fuit. Illa el',?o persona qu:e semper "ueral Dei, fUlura el'il bomims persona; et seeulldùm quod futura eratlwminis persona, acceplura erat ex tempore polellliam, quam naturaliler et semper hablleraHn quanlulII persona. Secundùm hane dislinclionem iIIud, et similia sanè possunt accipi. Qu:e distinclio in pluribl1s qu;esliollum arliculis eSI necessaria adversù;; quorumdam perplexam \:eroosilalem. Sed cùm de rebus COllslat, 10 rebus frustrà babclur COnlrO\·crsia.

SE;\TENTIARUàI LIBRI OUATUOn , DlSTlNCTlO XV. III

BO.llI15

DEFECTIBUS QUOS ASSUUPSIT CHRISTIJ1I Ile UUllASA NATURA.

•. lIIud qlloqlle pr:-rtermittendum non eSL, quM Dei filius naluram homiuls accepil passibilem, anima m passibiIem eL carnem passibilem et mortaIel'!" Ut cnim probarctur verum co~p,u~ haber~, SUSc.ePlt dcfectlls corporis, faOlem, sltlm CI hUJusm~lh. Et IIt veram animam probareLur ba bere , susccpll defc?lllS .. nimre sciIicet tristiliam. limorem. dolorem et hllJusmodi. 'Omllis alltem senSIlS, anim:e est. Non enim caro sentiI, sed anima, utells corp::re, vchit inslrumenlO. Ulldc Augusl., super GCIICS. ili hù. 12. e, 21" t. 3 : Non corpus sentit, se~ allim3 pe,r co~pu~, quo velut nuntio utilur ad confrrmalltlum III selp,a qllfld elttrinseeìls ImutiaLul'. SiclIl ergo anima quoli forìs est l'cr corpus lanqllllm per illstrumenlll!n vilicl vel aUl!it, Ila eliam per corpu. qU:Eclam sentI l ~n.ala qu:n ~lIle cnrpore nOli sentiret. ut famem , et Sllll~l et. hUJlIsmodi. Untle non immerilò defcctus corporls dlcuIIlur, Qn:cdam autem non per COl'pUS '. imò et!am si~e coro l'ore, sentit : ut esL limor, et hUJu.smoth, Senllt ergo ,lIlima tI()lore~, sed quosdam per I~strumentmn .COl·. poris, qtlosdam verò non. Suscepll antem Ch:lstu!l SiCUl veram naluram hominis, ila eL veros dcfcctus homini3 sed non omnes. ASSllmpsiL enim dereellls Ilren:lJ , ~ed non culp:n, nee tam~n, omnes defeclus pren:c • scd cos omnes qtloS homllll eum assu~erc expcdieùnt , ct ~II:-C digllitali non derogalJat, SlCut ('nim prflpler hominem homo factus est! ILa propler eum hOlllÌllis defeclus SUSCl'pit. SllSCCplt 3U!l)m de /10511'0, \lt de suo nohis tl'ibucret, \lt nnslrum lolleret dcl'ecllllll. Sllscppil enilU lIoslram. velusta,tem, ut s"~m nobis inl'un4!el'cl novilalclIl. 811111'1:\111 Ille accepit vclllslatem, id est, pren:n, ul l1os1ram duplam I;llllslImcrcl, id C's I, pml::l' eL culp:-c. Qualil;,r accirfcllrlu11I sit illud quoti ait Leo papa. 2. TradiL allctol'ilas. lIeb. 4, quòd Ile :ìlinlls no~ter in se sllscepil onmia illlil'lIlilalis nos(l';r pl\I!lcr pecc:llum, qllod nisi accipiaLur dc i1lis lanlùm qu:n eum sumcl'e pro uobis oporluil, n~'e.dedccui~, f:lls~m esse probaluf. Non elliOl assumpslt IgnOl'3nllam alIqllam, ciII" sit ignor3ntia qu:cd:\I Il ,qu,x ~ef~clus cst, nec , pc~ calUlll est, scilicel ignOl'alllla IIl\'Ulclblhs; l1am ~mcl bilis peceatum est, si lamen de his cst qun; nO,lu!> expedit scire. Sunt enim qu:-cdam quorum selen1I3 non :;lTcrt, veI ignorantia Ilon impediL salutem; cL f01'11! taliulll rerulll ignorantia dcfectlls 11011 est. Constal 3111('111 in nolJis e~se ionoranliam nlque dil'ficnllalem vdcndi \'cl l'a<:icJl(!i hC';;UIll, qll:l\ ad miseriam nostram pcrtinclIl . UlIdc Aug., ill !ib, 5 d ~ Iib. Arbit." cap. t8, eL libro Rctl'aclationum t, c, 9, tomo t, et hhro 7 de BOllO persevcr:mti;l!, cap. ti: Approbar·e , inf]uil, falsa pro ,'eris, ut erret il'!,' iIU~ , el resislen~e ~t~l~e lorqucnlt) dolore carnalis \'lIlcuh 1I0n posse ~ h~ldl-: 1I0sis opel'ihus temperare! non e~l Il,3lU~a Hl SlIlU tI homillis. scd prella damnatl. Ex qua II1ISel'là, peccn,,liblls juslissimè inOicla, liberat Dc~ gl'ali:.; qu~a sponlè homo Iiùero arbilrio catlere potulL, nOli clIam SUI'gere; ad quam miseriam perlineL ignorantia et d~il~ whas, quam pnlitnr ollmis h?mo ab e~~l'diO ~1all\'~. talis su:c, lIec ah is:o malu qUIsqu3rn, IlISI gl'aH:'! DCI, liberatu!'. Ecce e\'itlelllcr dici l hic AugUSL. ignorano liam 'luà qllis ill,·ilUs f;llsa pro \'eris 31'pl'Obal • ct diflicullalem quà noli potest se tempe!'are à lIlalo.. ~d miscriam 1l0Slr;\I1\ pCl'linere. ct {lrenam es, e bUlllIlll~. Il:re aulem CbrislUs non babUit. Nol'l ergo acce))lt oll1nes defectllsnm·lr.e infirmilatis pr:l!ler peccatum. Qllòd iynoralllia talis et diflìcullas 1I0n siI peccatI/m. 3. Sed fortè aliqllis dicet ilIa es~e peccalum. ç~i ob\'ial illud qllod August. Iradere vldclur : hoc sCll,lWl, Deum inculpabililer ante peecalum in exordlO conditionis homini pOluisse indere, III essenI ci naturalia : ila in lib. Helract. inquiens : Ignorantia Cl difOCllllaS etiamsi esseni bominis primordia naluralia, lIec bic esseI culpallùus Deus , scd laudamlus. Scd si

L1lJ, III. DlST XV,

7!t6

h:nc homo in primordio naluralilCÌ' haJJuisset. numquid esscnL in co dcfcctus CL pren:n? Si defec!us, vel poma d indila fllissel anle pecealulO • injuslè CUlo eo agi videretllr, si anLe culJlam senlirel prenam. OÙ hoc sanè dieimllS ilIa non fuisse defeclus .vcl pamas, si Il:ltllraliler homilli infuissent; sicuL non fllil homini alite peccatum nondùm gratiam adeplo defcclus siVf! prella, 1I0n posse proficere, Sed poslquàm graliarn recepit, per qua lo J1rol!ccre pOWiL cl ad Lempus profeci t , eamquc culpà slIà pOSl allli"it, simulqne proficiendi facultatem perdid il, dc!"cctus fuiL ei et prella non posse p!'oficere, seiliert Illalum declinare et honum facel'e. OIlIlJCS ergo defcctlls noslros sliscepit Chrislus pr:ntel' peccalum. IlIWS ci conveniebat slIsdpere, eL nobis expedicbat. SlInl cllim plura :ngTitlldi111101 genera et eorporis vilia • à quihus omninò immunis eXliliL. QIIOS enilll flefcclus habuil, vel nd 05' tensionem \'er:e lnllllanitatis, ut limorem eL trislitiam; veI ad irllplcliollem operis ad IJll0d "cIlCI'n!, 111 passiùilitalelll cl lI1"rlalitatt~ m; vI)) ah immorlalitatis dcspe. ratione spcm noslram crigclltlam , IIt worlcm, susce· vito 1Ios alllem dcfctlUS non condiliollis sua} necessitllle, scII miscl':llionis voi notate sliscepit. Veros qllillcllI habuit dcl'ectus siclIt et IIOS, sed non càdem ex callsil. Nos cllilll ex Jlecc:~ lo orif!iunli hos dcfecllIs cOlllrahi~ IIHl~, SiCUl Apostollls illsinualtlicens, UOI11. 8 : Corpus qllidem proli/er pecca/Ullllllor/UI/m est, id est, necessitalelO mOl'iendi hallet in se. Chrislus autem nOli ex llecealo IlIIjusm/ldi h:lbet defeclus, quia sine peccalo est conceptus et nalus, ct iu terri! COIl\'ersatlls. Seti ex so là miseratilllds ,·olulllale de nosLro in se IranstllliL veram infirmilatem, sicut accf!piL vera m carnem, qual11 sine omni inlirmitale assumere pOluil, Sirll' ahsque culpil e:lIl1t1cm!IUe sUSCCpil. Auclori:atibus probat Chris!u1II secl/lldùm flo1llillf'111 t'cl'è dolores Bensisse et timuisse, COI/Ira quosdam hoc negantes. 4. Sed quia nonlllllIi de sensu in pass;one hum:u,itatis Chl'isLi ndè sensis,e illvenim:tur, asscrenles siruilitudincm alilue imaginelll pas"ionis cL dolori:; Christum hOlllincm pcrtulissc, scd nullum OnlnillÒ dolorcm vel passionem sellsÌsse; allCloritalulll leSL!llIoniis eos couvincenles, indubitabile faciamns I(lIoll supra diximus. l'l'opile:a Isaias dicit, c. 53: VerÌ! 1m:· guores 110sll'OS ipse lulit, et dolores lIoslroa ipse porlavil. Et Veritas ipsa in E\'angclio, Mnttb. 26, ail : Tri~li$ est anima llIeu Ifsque ad mor/elll; ubi etiam legitllr. Mare. 14: Crepit J esus pavere et Imdere. Prophelll clinm ex pCl'sollà Chl'isli ait, (ls. 87: I/epleta esi malis anima mea. Quoti expollells A"gust. inl]uit, in 10m. 8, fnarratione ad e li ili ti C111 \',;rSllm : Non viliis et pecc, tis, sed hUIll3Uis rnalis, hl eSI, doloriblls replcta fliit anima ehris ti, quihus ipsa compa:ilur ('''mi. NOI) cnilll dOlo!' corpol'is p01CSL esse sine 3nimà. Dolere autemalllllw.cLiam non dulcllle corpore, pOlesl. Hos aut cm hal!l:tnre innl'miLalis all'ectlls, sicut ip"am carnem ae morlem, non human:n cOHditioni~ necessi. lal.e, sed miseralionis \'olulllale suscepil. Ambr. elin!!: tomo 2, in IiI>. 2 de l'idc, C. 3, ail: Scripl!\1l1 e,;t' l\Iallli. 26: Pat er, si possibile est, l/'allsea! à me w/ix iste. Tìmet ergo ChrislUs; el dillil Pelrus non Limet, Chl'islus lillieL. Pelrus tli.\it, Joan. ~;:; : ,1nilllar!llllCllnl pOllall! pro te ; ChristlJs dicil, Joan. 12: AI/ima filM lurba/w' ; IIll'umqlie ,'erum est cl rnlionis pl CII li 111 , qllotl et ilio qlli est infcrior IIon timer, eLillc qui Sllpel'ior est gcrit lilllenLis atrectum. ItIem iII eodem, cap. 5, in line: Ul bomo 11Irbatur, IIL homo net, III homo crucifigilur, per natllram hominis et t:cd ia\'il el resurrexit. Non turbalur ejus virlUs, non turùalur cjns divinilas, sed lurbatur anima, sccundùrn hUm311èi'! fragililatis assumptionem. Nam (lui suscepit allimam, suscepit etiam allim~c passionem. Non enim co ()lIèd Deus era', aut turùari aut mori posset. Idem in ('0dem, cap. 3, paulò superiùs : SIIscepit tristi liam meam; el.confidenler tristitiam nomino, qui crllcem prredico. Ut homo haùuil IristiLiam. Il":1111 DICO suscepit a1feclu, mihi compa1.1lur, mihi ll'istis eSI, miti;

787

PETRI LmmARDI

ti .Ict: El'go pro me et in m,e ,dolili t, qui pro se nibi! habult quod doleret. D~les Igltur, Domine Jesu, vul-

lIera me~, 1I0n tua, qUia non tu pro te, sed pro me doles. Uleron. quoque, ad Damasc., tom." in ExV,b,naliol?e fi~ei" ~it : Nos ila dicimus homin'em passllnlllm a Del Flho susceptum, ul deitas impassibHis permaneret, Passus est enim Filius Dei non putativè sed verè, omnia qu:e dc ilio Scriptura testatur sej secundù,? illutl quoti pali potcrat, scilicet, secn~dùm sllbst~ntlam ~s~umptam: Licèt ergo persona Filii 5USc,epeflt passl~J!em homlll~m, ila tamen ejus habita.Ione ~e~undum sll~st:ìntl~f!1 suam nil passa est, ul tnta Trmltas, quam ImpaSSlbllem necesse est confiteri. His aliisque auctoritalibus perspicuum lit Chrislum verè passlbilem assumpsisse hominem, alque in eo defecLus el a{feclus nOSlral infirmilalis suscepisse; sed 'Voluntale, non necessiLlItis condilionc. Bie ponit qure prredic/ia adver3ari videnlur. 5. Qu:cdam tamen repcrinntur in sanClorum tractatibus, qu:e pr:emissis adversari videnlur. Nam super illum locum psal. 21 : Clamabo et non exaudies, AII- , gUSI., tomo 8, exposit. 2, ttlldel'e videlur Christnm nec verè timuisse, nec vcrè trista tu m esse, dicens sic : Qnomodò hoc dici t, qui p'cccalum non (ecit, nee iflvellIlIS est dO/lls in ore eju, (Isai. , 55); sed nohis de corflore suo hoc dicil. Corporis enim sui, id est, Ecclesi:e ~erel.Jat perso Ila m ; sicut et alibi, l\Ialt, 26, dilli dixiL: l'mnsea/ à me calix i,/e, pro nobis loquitllr, nisi l'ol'I è }HllelUr liulIIisse mori; sed non ve l'è timebat DomillllS I,a ti, tcrtià dic resurreClIlrus, dlm arderet Paulos d;s~olvi, et es~e cum Chrislo (Philipp, 1), Non eliam fortior esI miles qllàm imperalOr. Milcs enim corollandus ~allliet mori, CI Dominlls coronalllrus limet mortem? Seti infirmilatem llostram repr:r.sent:ms, pro SlIis iniil'mis flUi liment mori, halc dixil: Vox illornm eral. 11011 capilis. Hieronymlls eliamail: Erubescalìl qlli plllanl Sillv:ltorem timuisse mortem, et passionis pa,'ore dixisse : Transeat à me ca/ix iste. (Su per EvanIIcliulll Mauh:r.i, in initio Commentarii ad capul 26, III lomo 8,) De/ermina/io allclorilatUJ1l. 6. Ne aulcm in sacris Litleris aliqlla ad versa diversilas esse pUletur, harum auctorilatum "erha in hunc IIl11dum aCCi!lienda dicimlls, ut non veritalem timoris d IrislilÌie vei propassionem, sed limoris et tristiti;c Ilecessilatem CI pa~5ionclII à Chrislo removisse inlC'lligalur. lIabuil ellim Christns verllm timorem el tristitiam in natnra hominis; sed nOli sicu! IIOS, qui suIIlUS lIIembra ejns, Nos Cllilll causà peccati noslri his del'eclihus necess3riò suhjacemus, et in no bis sunt iSli delecllls secllntlùm propassioncm et passionem, sed in Christo nOllnisi sccllllllùl\I propassionem. SituI enim in peccalis gradlls quidam lIot:llllur propassio et pasbio, ila Cl in poonaliblls el1'e('tihus, Aflicitur cllim Ilrlis illlerdùm timore "el lrisliliil, ita nt menlis intellecllis 1I0n intle movealur à reclituuille vcl Oci cOlltemplaIlolle, et lllllC pl'opagsio est. Aliquando "el'ò moveLllr et turbatur, 6t 1U!IC passi o es!, Christus verò non fllit ita lurbatlls in anima lilliore \'c1lrislilià, ut à reclitlldille "el à Dei CtlllLemplatiollc aliqllatellìls declillarel; ~e cundùlII quelli mOUlI1lI inlelligilur, cùm tlicilUr ,'cl liJIlnissc "el trislis ellisse. Unde Hieroll" Commenl. ad 26 cap. Mall., pellè in medio, ubi legitur : Crepi/ COI1.ri./ari e/ nll1Jslus ess,~ : Ul veritalem, inquit, probaret assllml'li hOlllinis, vCl'è COlllristatus eSI, sed non pasI;io ejus 1l0minallW:lnimn, vCl'llm propassio est. Unde ail: Crepil contristm-i. Alilld est ellim contristari, :.Iiud Incipere contristari; 'lilod esL : Aliter conlrislatllr Ijuis per propassionem, aliLcr per pass:onem. Ideòque seeundùm hanc dislinctiollcm :\liqllando dicitur t:hri5lUS non "crè limuissc, aliqllalHlo verè limuisse, quia verllm limerem habuit cl trisliliam, sed nOli sccundÌlm passionem, neque ex necessitate conditionis. flnile Aug" tOIll. 8, Enarr, in ps.95, post medium, ex bis causis yolens assumi diclorulll inlclligenliam, dicil Chrislum non ,'crè timllisse vel trislalum esse, et incolllincnlÌ vcram ll'islitialll h;lbuisse. His vCl'bis

infirmos in se rr~signans Dominus ait: Paln', li fieri potest, Iran.eal à me ealix isle. Non enim vcrè timeoot DOllli/lus pati, lertitl die resnrreClurus , cùm ardereL Paullis dissolvi ct esse cum Chrislo. Istc galldct coro.. nandus, et trislis est Domiuus coronaturus 1 Ecce hic videlur lristitiam et timOl'em à Chri"lo rcmovere. Continuò aulem subjun~it: Sed lristiti:lm sic assump"il qnomodò carnelll. Fuit enim lrislis, sicul EI'3ngelium dicit, Marc. U. Si enim Iris-!is non fuit, cùm EvangeIisla dicat: Tristis est anima mea, ctc. ; ergo el quando dicil, dormivi! Jesus, non dormi vit; vcl quando dicit manduc3sSC, non manducavil; et ila uihil s:lJlum relinquitur, ul dicalur eliam, corpus non eral verllm , Quidquid ergo de ilio scriptum est, Terum est, et ractum est. Ergo tristis fuit; sed volunlate tristitiam suscepil veram, quomodò vOlunlaLe carnem veram. Aperlè f10scis eumdcm sibi in bis verbis contradicere !Iisi ~aria~ dictu~ml discernereI caus~s; ex quiliu~ lIItclllgenua verborum assumcnda cst. Si e/lim disccl'natur intelligenti:e causa pr:edictoruui verool'um, Ilihil oecurrit conll'adietionis. De qUlbusdam Ili/m'ii capitulis valdè ob,cuTis, qtlre viden/u,' communi Ben/elltire obviare. 7. Vcrumlamen magis movent ac diniciliorem alTe~unl qu:eslionem verba Bilarli, quibus videlur tradere Ictus, CI vulnera et hnjusmodi, sic in Christum ineidisse, ul p:\ssionis dolorcm non incutel'ent : sicul IcIum Irnctum per aquam, vel ignem, vel acra. ea facil qu:e cl cùm tra~iLur per corpora animata, quia perforaI et co~pungll; non ,lame n dolorem illgerit, quia non sunt lite res dolorls capaces. ha el corpus Chris~i sine sensu pren:-r., vim proll:e el:cepissc-dicil, quia SICut corpus 1I0slrum non haLet lalem nalllram, Il' ,'aleaL calcare undas, ila corpus elirisli rlicil Aon hal.Juisse lIaturam nosll'i doloris, quia nOli hallllit flatllram ad dolclldum. Ail ellim sic in lib. iO de Trin, : Unigenilus Deus hominem verum secundum similitudillem 1I0stri hominis, non deficiens à se Dco, assumpsit. In quo quamvis aut ictus incidereI, aut vulnus descellderet, aul nodi concurrerent, aul suspensio clevaret, all'errenl quidem h:ec' impclum passionis, 1I0n tamen passionis dolorem infcrrcnt; UI lelulD aliquod aquam pcrforans, ,'~I igncm compungens, l'cl aera vulneralls, omncs qUldcm has passiones nalurre su::e iuferl ul perforet, ul compungal, III vulnercl; sed naturam suam in b:cc passio illata non retinel, dùm in ualurà f10n esI. vel aquam forari, "el pungi ignem , ,'cl acra vulncrari, quamvis natura leli 8it ct vulller:'l'e, el compungerc, el forarc. Passus quidcm Christus esI dùm c:editur, dùm suspendillll'. c1ùm moritllr; scd in corpus irruens passi o, nec non fuil passio, lIon lamcn natnram passionis exerl'uit, dùm et prenali millisterio poma des:cviit, et "irlus corporis sine sensu prell:t~ vim pren:e in se des:e"ientis excepit. Habuil sallè illud dominicum corpus doloris noslri uaturam , si corpus nostrum id natur:e habel, uL calcel undas e' fluclus desllpcr e:\t, nec c1aus:c dOlllùs obslaculis arcealur. Alvcrò si dominici corporis solùm iSLa nalura sit, UI l'eratur in !tumidis, ct sisLal in liquidis, et SlruCLa Iranscurral, quid pcr nalUram bnlllani corporis carnem ex SpirilU 5:lIIctO conceptam judic3mus? Caro iIIa de cu:lis est, el homo ille de Deo est, h:lbens ae! palicndum corpus; el passus est, sed na'Ufam nOli habens ad dolendum. Idem in eooem : Vidcamus an ilIc passionis ordo infirmilatem in Domino doloris permillat intelligi; dilatis enim causis ex quibus melum Domino b,cresis ascribil, res ipsas ut gesl:C sunt conleramus. Nec enim lieri potesL uL timor cjns significetnr in \erbis, cujus Mucia continll:ltllr in fac'is. Timuissc el'go ha:!relico passionem videlnr. Sed ob ignoranli::c hujus errorem, Pctrus, el Sal31,as el scandalum es l. An ne timuit mori, qui armalis obvills prodiit, et in corpo re ejus infirmitas fuil. ad cujus occursum COnSlCTll3ta pcrsequenllum agmina supinatis corporiblis concidcrunt? Qn3m ergo inlirmit;ltem dominalam hujus corporis credis. cujus tanlam h:Jhllit nalura virlillelu? Scd fonè dolorcm ,"ulucl'um liWlIi'-

SENTENTIAnuu LmRl QUATUOR. - LIIJ. 1II. DIST. XVII.

789

Quem .. rogo, 6lU òom.inic:c i.nfìrmilatis ass-:rlor,. penetrantis carnem clavI hablllL terrorem, qUi eXCIsam aurem solo restituii aLlactu? Producens hrec autem manus clavllm dolei, et senliL "ulnus, qui alteri dulorem v~lneris non rcliquit? Pungend~e <:arnis mctu lrislis est, cujus in altactu caro pOSI C:CdCOl sanatur? Idem eod. liiJ. iO : Collatis ergo dictorum gesto rumque virlutibus demollslrari 1I0n est ambiguum in natura corporis ejus in!irmitat.~~ corpor~~ nalU.~re non fllisse et passionem IlIam, Ilcet corvo!'1 IlIala SII, non tamen' naluram dolendi corpori intulisse; quia, Iicèt fnrma corporis nostri esset iII Domi~o, nOli tamen "itios:c inlìrmilalis 1I0slr:'C forma erat III cr,rpol'e quod C~ conceplu Spirilùs sancii vil'go progenllit. Aud!Sli, leclor veriJa Hilal'ii, quilJIIs dolorcm excluderc vldeturo s'ed si excussà senHis ct impictatis habiludine, vr:emissis diligenter intendas, :\tqllc ipsins ScriplUl'x circumstanliam inspicias, diclorllm falionem :llIllIe "irtulem percipereutcumque rloteris, et intelligentiarn ar"lIere 1I0n allenlaiJìs. Inlelligilur enim ea rannlle di~isse dolorem passionis in Chl'islum non illcidisse el virtlllem eorporis Chrisli sibi excepisse vim pren~ sillc scnsu plC~X, quia d.oloris cauy lm et. n~e' ritum in se non hablui. Quod vldelur notasse ubl alt: l'ion hahens naluram ad dolendum. Et ideò nOli jud.icanda est caro iIlius seculldùm naluram ,( siri corporis' nee in eo etiam dominium habui'. pa~sio; ila eliam 1101; hahnit nalul'3l1\ ad timcndum "el ~rislalllll1m, qui:! n"n hahuit talem nalllram in qllà essei callsa limoris "cltrislili:I'. Ita necessilas limendi nUII fuil iII co, sicuL esI in 1I0his. Ncc lIalura ùoloris fuit in co, sicut est in nohis. Tristitiam lamen in co fllisse consequenler assrrir., scò camam cjlls cxlilissc nOli sualll 1Il01'1em, s.~d tlefectum Petri et aliol'um aposwlol'ulll. !lidI cnim Chl'Ì>1iI1ll non propter 1Il0rtem, sed usqlle ad Illorlem Irislem fuisse: his verlJis, interrogo qnid sit ChrislulII trislcm esse usqlle ad morLelll, et lrislem esse pro[lter lI10rtem ? non enim ejusdem signilicalionis esi, tristem es~e propter 1TI0rtem, et lIsque ad 1Il0rlelll. Quia ubi propter mortem tl'islilia esI, iliìc 1Il0rs callsa trislitia.: est; ubi verò Iristilia Ilsf(ue ad Illorlem est., mors non lristili:c est causa, seò iinis. A DeO aulem non proptel' 1II0rlem suscepw esI tri .- lilia, ul sit deSliluta per mortemo ~on ergo sibi tristis esi, sed iIIis qui in scandalo per illfirmitatem carnis eranl futuri, quos monet ora re, ::c illtlucantnr in lelltationem, qui anle pollici Li erallt se non scanoalizal'i. (ILio., paulò infel'iùs .) DlSTINCTIO xVI. A:'i

CHRlSTO FUF:RIT NECESSITAS PA T1ENDI ET 110JUENDI, QU.4l EST DEFECTUS GENERALIS.

1. mc orilur quxslio ex pr::cdiclis ducens origincm ; didum est eninl supra quòd Chl'istlls in se 1I0slros .Iefl'clus suscepil., pl'::eler pecc3tum. Est alltclll Ilo·· lIlillis quidam generalis defecl~ls, qui [lrccalllill nOli esI, scitice!, neccssitas palicndi vel mOl'iendi. Unde corpus nostrum non 1311tùm morlale, sed cliam 11101'11//1111 dicitur, quia non tanlìllll aptilndincm mOl'iendi, ~cd ctiam necessitatcm lIahel. Ideò qll:l!l'Ìtur IIlri!!lI IIceessilas talis in Clirisli carne fuerit. De apl iludinc cnim moriendi, quod in eo fucrit, ambiguum non est, qll:1! el!am anle peccalulll in homine fllit, quanoo Aliqllis in eo non fuit defectus; nec ergo morlalitas iIIa lunc in eo fuit defeclus, quia nalura ei erat. Unde etiam quidam t:llem morlalitalelll in noiJis non esse defeclum non improbè ll'adunt, sed nccessilalem 1lI0riclllli \'el patlendi. qu::e etiam mortalil3s dicitur l'el passiLilil3S. Dicitur enim homo nunc passibilis vel lIlol'lalis, non modò pl'opler aptiludinem, sed elialll \1r0l'lor neeessilatem. Sed nllnlfluid ltic deferlus fuil iII Chl'isli carne? Anima quoque ejus cùm pas,iLilis exlileril ante morlem, numquid necessit3lem paliclldi h:\llIiil? Si enim necessitas paliendi ve! moriellJ; (·lil in Chrislo, non "idetur solà voluntate misel'3tionis defectus nostros acccllisse. Ad quod dici potesl Cllri~tllll1 vullllllale, non necessitate sua> nalurx, h,)s de· rel'tus sicut alios sU~I![)içsc, scilicct. IlCCts~jl~lcm

790

paliendi in anima, simul autem paliendi et moriendi . in carne. Verùm hanc llecessilatC!ll non ha"uit ex Ile cessitate SIIX condilionis, quia à peceato immllllis. sed ex sol:i volunlate accipit, dc noslra infirlllilatfl ponens tabcrnaculum SUUI\! in sole, scilieet, sub tcmporali mUlabilitale el labore. Unde aucloril:iS, Gloss:'t super cap. 9 Epist. ad IIe"r., dicit qllòd sicut hOlllinibus aHis et jllrc ct lege Ilalurx slatulullI est semet mori, ita et Christus eàdem necessilate et jure nalura:: semei oblalus est, et non s:epè. Nec ideò dicit jUI'~ natur:e, quòfl ex naturà su::e condilionis hunc dl'fcctllllf traxerit, qui ctiam non provenit Il()bis ex nalura secundùm quoti prills esi instilul3, sed ex cà pcccatfl vitialà ; et ideò dicitllr hic ùefcellls natllfJlis, quia . quasi pro naturfl inolevit in omnihus dilTusu.,. Ve stalibus 1I0I/lilli5, el quid de si/lgulis (;/tristlls al'C!'!,it. 2. Et eSL hìc notandum Christllm de OIuni ,talll hominis aliqllid accf'pissc, qui omne~ vellit salvare. Suut ellim fluaillor slatus hominis : primus ante perca· lum; seclln lus pO it peccalulll, el anle gl'atiam ; tertill, sub graliù ; quarlus iII g:oriù. Ik prilllo 8t:1I11 arcepit imll1l111itatelll peccali. Unùe AII~usl. illllli C. ;) J0311nis cV::lIlgclistc exponcns ; Qui desltr~ìlllt vellil, slIper Onllles est. dic:it Chrislum veli issI' dCSlll'Slllll, ill eSI, dc allitudinc hUlIlan,c nalnr~e aule pcccalulIl, quia de iII:i :lllit!ldille SUlllpSil Verbllll1 Ori humallalll lIa- ' tllram, dÙIll nOli assulllpsit ipsam culpall1 cnjus :lSSUlllpsil prenam . Sed prellam assumpsil de staill . s?clm.d:), cl alios dcfectus. Dc lerlitl verò gralix plc· IlltudWCIll. \)e qllarlo non posse peccare, et Dei pcrCeClam conlcllIplatiollem. Habuil Cllim simul "Olia vila) qu;:cdam, eluolla palrix, sicul cL qu,.rdam Illala "il~c.

DlSTINCTlO XVII. OIlATIO VEL VOl,li:-iTAS EXJlu.-rA SIT·. i. POSI pl'xdicla considerare oportet ntrllm Chrislllll aliquid vulueril ,'cl orareril quod faCWIl1 11011 siI. 1I0c eilim exislimari potcst pel' hue quoo ipse :\it ; l'aler, SI OM:'\IS CIIRISTI

si possibile est, Irallselll à me clllix isle; verÌlllllllllle/i quod ego volo, sed quod Iu v:s. 1Iìc namql\c vo-

1I0n

Iunlatem Sllalll à P:ltris volunlale discernere vioclur. 'De voltl1llatibu5 C!tristi s/:c/llldÌtIll duas naturas. 2. Quocirea ambigendum nOli t'st diversas in Chl'ist() fllisse vollllllalcs juxLa dllas Ila/uras, divinam, stili. cet, \'olUlitatem Cl hUlIlanam. lIulll:llla volUnlas c,t all'ectus ralioois vcl arreclus scnSllalilatis; et alills ('st an'ectus allim~c secUl:dùm ralionrrn , alills secllndìll:O sellsllalitatem, ulcrqllc tamen ùicitllr hllmana \'olnll·· las. Alfecln aulcm ralionb id volebal, (Iuod volunlal': di vina, sciticet, pati et mori; sco alfeclU sensualitalis non vol ebat, imò refugiebal; neG tamen in eo C:Jl'fI con Ira spirillJm l'cl DCIIIll concupiscebat, quia, Ilt ait Augw,t., liiJ. dc Gen. ad Iin., l. iO, C. i2: NOllnllllulII est "iliulll, Cìllll caro cOllcupiscit adversùs spirilllln. Caro alllcm dicla est concupiscere, quia hoc seclIlltlìllll ipsam agi t allimam , SicIIL anima pcr :lllrem audil , eL per oculum "ideI. Caro euim nillil nisi pcr anim3m concupisci!. Sed conc\lpìscere dicitur, cùm anima carnali roncupisccntia spiritui reluclatur, hahens cal'nalcm dcleelationelll de carnc el à carne, adrel'sùs deleclatiollcm qU3m spirilus haiJct. Ipsills aulem caro nalis, concupiscenlix faUS:l nOli csL iII animà sol:) IICC in carne solà; ex IIlroque enim fil, qllia sillc utroqlle deleclatio ta!is non senlitur. T.i1is ergo l'ix:! taliS\lue cOllcel-talio in animà Christi nnllalellùs ~sse POluit , quia carnalis concupiscentia ilJi esse neqllivil. Dei etiam \'olllillas erat, et rationi placeLal, ut illlld s('· cundìllll carncm "dlet, quatenù5 veritas hUlllallilalis in eo probarctur. Nam qui hominis natllram suscepit., qux ipsius sunt sulJirc debuit. Ideòque sicllt in lIobis duplex est affectlls, mentis, seilicel, et scnsualilati~ ila ct in eo debuil esse geminlls alfectus, UI melltis a{ l'ectu vellet mori, et sensualitalis alfectll nollet, siclII in viris sanclis /il. Petro enim ips:\ Vcrilas dicil, JU:JI •• 21.18 : CÌlm senueris, extendes manus luas, et uli/ls "",tciI/geI le, el ducelle qllò lu nOli vis, scilicet. aò llIorlem .

PETRI LOMBARDI 792 QtWÙ ClpOnCnS August., tomo 9, traet. 125, in fine, cturum iIIud; nec illud fieri \'oleba& all'ectu ra&ionis 4ticit (Iuòd Pelrus od illam moleslfam nolens est dUCIUS, vel vlliuntate divinitalis. Ad qllid ergo petiit! Ut memnolcns ad caIO venit, sed volens eam ,'jcit; et reliquit bris forma m pr::cberet imminente turbatiolle damandi a(]cctum infirmilatis, quo Demo vuh mOl'i, qui adcò ad Dominum, et subjieiendi volunlatem suam divin:e est 113luralis, Ul cum Pelro lIec seneClus abslulerit. voluutati; UI sipulsame moleSlia tristentur, pro ejusUnde etiam Dominus ait: Transeat à me caUx iste, sed dL'nI amotione orcnt. Sed si nequeunt "itare , dicallt vieit eum ,'is arnol'is. Ergo et in Chl'islO secundìlm hu- quod ipse Chrislus. Non ergo ad insipientiam fuil , manitalem, et in membris ejus geminus est aOectus : quòd Cbristus clamans non cxaudilur ad salulem corunus rationis charitate informalus,quo propter Dcum poralem. Honum quidem peliit, scilicet, ut non moreIjuis mori vull; alter sensualitatis, carnis infirmitali retur; sed melillserat ul morerelur, quod et faclum est. pr?l'inljuus ~t ci conjunctus"quo ~ors ref~gi!?-r. u~ De eo quod Ambrosiul dicil, Chrislum dubittUle affeclu. humallo. l'111m Aug, alt: Paulus mrnLJs ratlone CUpit dissolVI d esse CUlo Christo, scnsus autem carnis refugit et 4. C::clerùm non parùm nos movent vcrba Amrccllsat. Hoc babet lmmanus alfectus, quoniam qui brosii , quibus significare videtur Cbristum seculldùm diligit vitam, odi! morlcm. Seculldùm istum alfectum bumanum alfeclum de Pall'is pOlent:à dubilàsse sic Cbl'islus mori noluit, nec oblinuit quod seeundùm dieens in Iib. 2 de Fide: De I(uo dubitato de se, a~ de Pall'e? De co uli:(lIe cui dici I tralls{e,., dubilat honliistlllll affcclUIll T,eliil. Auclol'italibus probat diversas in Christo vo/untales. lIis all'celu. Nam lleus non de Palre dub;tat nec de mOl'le formidat. Propheta eliam non dubilai , qui ni5. Ex alfectu ergo humano quem de Virgine traxit, \:olebat non mori, et calice m transire oraba!. Undc hil Deo esse impossibile asserii, psal. i 5 i : Olllnia Bcda : Orat lransire calicelll, quia homo eral, dicens: qutecmn1ue voillit recito Num in fra I:olllincs conslitue5 Paler Iral/sea' à me ealix istc: Ecce habes volunlalem Dcum? 'rophela nOli dubilal, et Filium dubitare tu humanam expressam. Vide jnm rcetur,n cor: Sed non credis? UI homo ergl> dubita t , tll homo locutus est. 'Iuod ego volo, sed quod 111 vis Undo alibi, Joan. 6 : Bis yel'bis inllui videlur quòd Christus nOli in qllanillm Non veni {accre t'oluntalem meam, quam, scilicet, tem- DClIs ,est \'cl Dei Filius, sed in qU:ln!um homo dubiporaliter sumpsi ex Vil'gine, sell voll/ntalem ejus qui ta\'eflt all'eclu hum3no. Quod eà ratione diclum at;l;Ìpi misit me. quam, scilicet, a!ternus habui CUlO P~lre, potest, nOli quia ipse dulJila\'crit, sed lJuia 1Il0Ùollm Iiic aperlè dici! duns in Chl'islo fllisse voluntales, se- gessi I dnbilalltis, cl homillibus dubitare \idcballolr. Vel'ba Hilal'ii lougè diverslIlli e:rpl'illlelllia &ell'ellliaJII ci cundùm qU3S diversa volui!. lIieron. quoque sllper i1111m locllm .Mnre, t4 : Spil'ilus pronlptus est, caro allprtelllissa. lem illfinua; dans illtclligi hìc duas yollliltates exprillli, 5. llIud eliam iglloralldulll 11011 estquod lIi1arius(24) ita ait: Hoc con Ira Eutychianos, qui dicunt in Chrislo assercre videtur, Christllm 11011 sibi, sed suis oràsse, Ijn31l1 lalltùm "olulltatem. lIìc aulcm ostendil hUllla- CÙIII dixil: rrallsrer à me cil/ieem IIIIIIC, sieut lIec sibi, scd suis ti:nu:l; lIec enim voluisse ut sibi 1I0n es1:3m, qll::C proptcy iufirmitatem carnis reclIs~t I~!ls~ io ncm ; el divinam , 1j1l::C prolllflla est pel'ficere dlspcn- sei pa,> sio, se:.l ui il suiò transiret calix passionis, ila salionem. AlIguslinus etiam(25)dnas in Christo asserit inquiCIlS : Si passio honorificatura eUIll cra!, sicnt, "oluntatcs dictlns : Qu'anlùm dislat Deus ab hominc , Jndà exeulIte, aii : NUlle IWllorificatus est fì/ius 110111;tantùll1 à volunlatc hominis. Unde hominem Christlls lIis; quomodò trislem eum metus passionis efTecerat, gerens oSlendit privatam voluntatem Ijuamdam homi- nisi fÌlrlè tam irrationabilis fuerit, ut pati Illortem timueril, qu::c palienLeni sc ~Iorilìcalura essei? Sed /lis, in qllà Cl suam et nostram figuravit, Ilui caput nostrum est , c~ ad eUIll sicut membra pertinemus. Pa- fortè tillluisse uSIJue eò exisllmabatur, ut Iransfeni il lei', inqllil, si fie/'i polesl, Irallseat à me calix iste. H:l'e se calicem deprecalus sii dicens : Paler tl'lI1ls(er cali11IImana voluntas erat, proprium aliquid, et tanquàm C~1lI hUllc à me, Marci t4. Quomodò enim pcr palienprivatum "olens. Scd quia rectllm vult esse hOlllinem, di melum transferri deprecaretur à se quoti per dispenet nd Deum dirigi, slIbdit : NOli quod ego volo, sed sationis studium festinaret implere ? Non enim com'equod III viso Ac si diceret: Vide le in me, quia pOles nit ut patinolit, qui pati velit ; et cùm pati cum l'clic 'ililjnid propl'illlòl H!lIe, ut Deus ,llilld velit. Concedi- cognosceres, religiosius fuerat hoc cOlililelÌ, qllàlll atl. lUI' hoc hUIII:III::C fragilitati. Idem alibi, super psalm. ili impi::c stultilia:! prOl'umperc, III eum asscreres ne 93, post meJium : Christus in passione duas expres- pateretui' oràsse, quem pati velle cognosccres. Nnll sii volliniates in se secundùm duas mluras. Ail enim : ergo sibi trislis fui!, neque sibi oral transire calicelll, Paler, si fieri /lolest, Iranseat à me ealix isle. Ecce ha- sed discipulis; Ile in eos calix passionis incumbat , bes hominis voluillatem, quam ad divinam conlinuò quem il se Irallsire orat, Ile ili his scilicel mancato dirigens ait : VerÌtmlamcn flon sieul ego volo, sed si- Non enim l'ogat ne secuIII sit, sed ut il se IranSC:lt. eul lu. Ambrosius iln eliam, in libro 12 de Fide: Deindc ait, Luc. 22: Non siclIl ego volo, sed siettl tu. Scriptum cst: Paler si fieri polest, tmn{er à me cali- \'is , human::c in se solliciludinis signilic:llls consorlium , scd non discernens senlelltialll sibi commuuis (è1Jl Itune. Verbn Chrisli sUlll, sed qllomodò el in qua formà dicantur adverte. 1I0minis subslantiam gerit, cum Palre volunlalis. Pro hominibus ergo vult tl'allShominis assompsil all'ectum. Non ergo quasi l.leus, ire calicem, per quem omnes discipuli eraut lenlandi; sed quasi homo loquilur. Suscepit quidem voluntatcm et ideò pro Pelro fogat, ne deliciat lides ejus. Sciens mealll. Mea est ,'ollllltas, qua m suam dixit cùm ait : ergo h~ee omnia post mortem sllam desitura, usque Non sicut ego volo, sed sicut Itt visoCùm autcm dixit , ad mortem tristis est; et scit hunc calicem 1I0n posse Joan.16 el t7: Omnia 'IUte "abet Pater, measunt, quia transil'e, nisi biberit, ideò ait. Manh. 26 : Pater mi , nillil excipilllr, sine dubio quam Pater habet,' ~allldem si non pOlcst (l'ansire ealix iSle Ilisi bibam i/ll/m , fial voet Filius habet volullialem. Eadem est CllfIslJ volnn- /untas tua; sciens in se consummatà passiolle metum calicis ll'ansiturum, qui nisi eum bibisset lransire non 13S, «(ua~ paterna. Una ergo \'oluntas esI Patris et FiIii. Seù alia esi vollliltas hominis, alia Dei; ut &cias possel ; ncc /inis lerrot'Ìs nisi consummatà passione, vi lam in wlunlate esse bominis, passioncm autem lerrori succederei: quia posi mortem ejus per virtutuOI glol'ÌaJll apostoliCa! infirmilatis scanùalum pellcChl'isti in volunlalc divina, ut palel'CIUr pro nolJis. Bis lestimouiis e"idcntel' ùocelui' iII Chl'isto duas esse relur. Intcnde, lector, hisverbis piàdiligentià ue sillt "01IlnI3Ie5, quud Quia negavit Macharius archiepiscopus !ibi ,'asa llIortis. in COlistantiuopolitanà synodo, condemnatllsesl. Etcx. DlSTINCTIO XVIII. SI CIlIUSTliS MERUlT SIBI ET /WIlIS, ET QUlD SIBI all'eelU llUmano scnsualitalis qllidem, flon rationis , ET QUID NOBlS. iIlud voluit cl peliit, quod non impetravit. Nee idl.'ò i. Dc mel'iLo etiam Christi pr:l'termittendum Itun (lctiit ut impetraret, quia sciebat DCUIIì non csse fa(23) Concione primà enarl'alionis in psal. 52 supcr eu loeo: lieclos decel collaudatio, iII lom. 8.

(24) ~ib. lOde Trin., longè salis ab inilio I se,] an~ te illèdlU!!l.

~ENTENTIARUl\l

LIBRI QUATUOR. - LIB. IU, DIST. X"lII,

est, de quo quidam dieere solent , quòd non sibi, sed membris tantùm, meruerit. Merllit Quidcm membris redemptionem à diabolo, à peccato, à Jlllmà, et regni reserationem; ut, amolA igneà romphcà, li ber p~teret intruitus; sed et si bi meruit impassilJilitalis et immortalitatis gloriam, sieut ait Apostolns, ad Phil. 2 : Chrislus (aellu est pro Ilobis obedicn3 usque ad mOl'telll, mortem autem crucis; proptcr qllod et DCIIs exaltllvi/'illunl et dedit illi nome/l quod est allper ()rnne nomen, Aperl.è dici! Apostolus Christum proplerc3 exalla!um per impassihililatis glorialll, qnia est hUlIliliallls per passionis obedientiam, lIumililas ergo passiollis, merilum fuit exaltalionis; et exaltatio, prremium hllmilitalis. Unlle Angust., exponens prremissufll capitulum, ai! : Ul t:hristus resllrrectione ciarilicarelllr, priùs humilialus est passione, Humilitas, claritatis est merilllm ; c1aril;,s , humililalis est prremium, sed hoc totum faellllll est in formà servi. In formà enim Dei selli per fuit ct erit clarilas. ·lIem Ambl'osills, idem capituillm Iraclalls :lit : QlIid et qllantùm hllmilitalis merentllr hìe ostclldilUr, IIis t('stillloniis evidens fiL (jllòd Chrislus per humililalcm et obedientiam pas8iollis mernit clarilic3lionem corporis; nee id solull1, seri eliam impassibililalcm animre , Aninl:! enim ipsius alite Illorlcm cral passihilis, sicul caro mortalis ; sed post mOI'l<~ 111 merito hllmililalis et anima impassihilis facla est. cl caro imrnorl:llis, (Jtrìllll :H1lClli anima sit bela illipassibilis, quando caro l'a~la c sl imlllorialis, scilicel ipso reslIrreelionis mornelllo. c.le allcloritatc lIohis crrlnm non est. Sed "cl mox post carnis sepal'ationem anima illlp~ssiÌJilitate donata est, aut in rc;urrectione, quando caro n:lloruit. Quòd à concepili mentit s;bi Clrristus Iroc quod per pass;onelll. 2. Ncc ,ollml hoc merllil Christlls qll~lIdo Patri obcdiens crucrm subiil. scd etiam ab ipsà concepliolle ex Il"0 homo factus est, per charit::telll ct juslitiam et alias virtlttes, in qltarum pleniludille fuit secundìllll IlUlllillcm conditlls, si bi t:uilÌlm merui', Iluanlùm pOSI per marlyrii tolerantinm, Tanta ellim plellitlldo spiritualilllll clmrismalllOl in eo fuit, fIJIòd in eis protìcere non pOlllit; et ideò m('lior ipsius anima fieri nOli potuit IJl\àlll ab initio SlJ:'C condiliollis extilit, quia pro!irer.~ in meriris non "aluit, Ullde Gr('gorills, sllper cap. 25 Exodi, ait : Non habuit olllllinò Christus juxla :mim::c mrrillllll quo potuisset protìcere; iii membris nulem qua! nos SUlllllS, qllolidiè proficit. Non ergo pllls m~l'lIit sihi Iler crucis patibulum, qnàm il conceptionc Jl,cruìt p 'r graliam virtlltllm. Non ergo profecì! seclindilll1 :lllim;c lIleriWlII, quanlùm ad virtulelll llIeriti ; 1)I'of\:~ il lamen , fluanlìllll ad lIumcrum IIIcrillJl'lllll. l'lnra el :~111 hahuit lIIerita in passione qllàl1l iII ronrCJllinnc; sctl majoris virtnlis non extiterunt in JIler:~lId() plnl'a • quam allte fuerant pauciora. ~Iern i t ergo à eonc.'pliollc non modò gloriam impassibililatis N illlnlHl'lalitalis corpOl'is. sed cliam impassibilitalis anilllj), Per qllid? Per obedienliam eL voluntatem rcrfectam, quali! 1I0n tUHe primò habuit, nee majorcm CÙIII pati ClPpiL et 1II0ri. Obediens enim, perfeCLus, et bonus eXlitit sccundìlm hominem. ex quo fuil hOlllo. 1I~lbuit ergo aHilll:l iIIa aliqllod bonum in se pust mortelll, qllod 1I0n lIabuit anl.e. NUlli e'·go bealior vel Illeliol' fllÌl quàm :mle? Absit qllòd mclior fucrit, qllia Ilec s:IlIcrior, ncc gratia Climulatior. Nec etiam bealior flJil iII Ilei cIJlllemplalione, in qllo prrecipuè bealitudo con,istiL. Potcsl talllen dici in hoc beatior fllisse, (Iuia ab Ollllli misel'ià immunis. Ex quo ncquiL infcrri simIolicilel' (!uòd beatlOr fuerit. De eo qllod scrlplum est ad Philip. 2 : DOllavitilli nomen lJuod esI supcr onllle nomen. a. Nec talltùm gloria m impassibilitatis et immortaIitatis merllil • scd etiam meruit donari sibi nomen Iluod est super omne nomen, scilicel honoritìccnliam, qllòd vocatur Deus ; hoc tamen 1l0mCll ante mortcm halJuit. lIabuit ellim hoc nomen Dei Filius, in qu:mlum O~u~ eSI, ab ;:clcl'110 per naturam~ in flll;lIIlulII homo

verè factus est, babuit CI te:npore per gratiam. Verùmtamen August. (!5) dieit homini donatum esse iIIud nomen, 1I0n Deo, quia illud nomen habuit cùm in formà Dei tantùm erat. Sed cùm dicitllr : Propterquod i/lUIII exaltavil, et donavit illi nomen quod est luper omm nOlllen; salis appare! propter quid exaltaverit, id est, proptcr obcdienliaJll, CL in quà formà exaltatus sito III quà enim form!! crucilixus est, in ea exaltalUS est., et in cà donatum est ei nomen, ut cùm ipsa forma sw'vi nominetllr unigenitus Filius Dei, hoc illi dllnatum est ut bomini, qllod jam habehat idem ipse Deus. Uoe ergo per gratiam accepit, ut ipse ens homo vel sulJsistens in formà scrvi, id est. in animà et carne, nominetllr et siI Deus. Sed numquid hoc tunc mcruil? supra enim dictum est, quia hoc t.1lltum bonum homo iIle non meruit. Quomodòergo hìc dicitur: ProPlcrobedienliamdonatum est ei hoc nome'!? Scclllldùm tropum ilhun in Seripturà creberrimum boc capiendum est, quo dititur res /ieri quando innotcscit, Post resUl'rcctionem "erò, quod ante cral in evidenli pO~ilUIll esI, IIt scircnt hOlllines et dj)mones. MllIlÌfesLalionem Cl'gO illius nominis donavit t'i Dells post resurrectioncllI , sed il/a m merllit per obedientiam passionis, qui eo 'Iuòtl ohedivit palientlo, exalLatus est resul'gendo; et per hoc m311ifestatum cst nomen. Hoc eodc:1I tropo USU3 est eliam DOlllinns post rcsllrreetioncm diccns, M;luh. 28 : Data l'.i lIli/Ii onlll;S pOles/us iII crelo e/ iii trrrà; nOi: quod tune primò acceperit, sed qualll anle haheb:l t, !lmc mallil.!Slata csl pOle,;las. Ca:terùm AfIlhros.(26)dieil : Nomen iliud dOllatll!ll esse Dco, non hornini ; et "idelur , sceundùm veroorlllU slIper{iciem, oJlJlositus All~ust .• seti illtclligelllia noa fJbviat. Ib·èt dil'erslIllI s~piat N:lm Ambros, de naturali donatiolle id diclIIIll inlelligil, IJllà ;l'lernalilcr PalCI' gCller311dodedit Filio lIomell quod est slIper.ollllle nomen, scilicet, DeulII pel' lIalliralll, qui a genuit ab relcrno Fililllll plellum et sibi a~qllnlem Deum, Quod tamen IIl1meli ApOSIO!l!S propler p:l~sionis obrdientiam Chl'isto dllll:llum dici l, Sed pr;Clllisso locutionis modo aceipiendlll11 esi. Si Christus sine ollll1i merito Ula Iwbere 1'0/lli/. ' 4. Si ,'erò qll:crilllr ulrùlll Christus iIIalll immol'lalitatis Cl impassibilitatis glDl'i:ulI, et nominis Dei mallif,'stalionCIIl, sinc omni merilo habere pntuerit, s:lIlè dici pOI eSI quia humanam Ilarllr:llll ita gIOI'ills:U1l sllscipere potuil, sicut in reslIrrecli"ne extitit. Nomeuflue SUUnI eliam alitcr homillibus 1113nircst:lre potuit; sed homo passilJilis esse nOli \!oluit sirUI fuit, et ad illam glorialIl sine merito penenire, Poluil quitlcm pervenire :1.1 illam sine medio passioni" I(uia pOlUiL consumplà morlalitate imlllortalit:llis glol'ià vcsliri, sed IMI sille merito jusliti;:c et charilatis, al:arulllr:ue ''Ìl'tutllaI. Non eailll Chri.sllls homo esse pOluit, iu quo plenitudo yirlUlUm et gralire non fuerit. Nee vÌl'tutes ei illesse potlwrunt ciiicio morlalitatis induto , quin per eas nlCl'eretm'. Habcns ergo has virlulcs scculldùm hominem Passiliilem ae morlalem non pOluit non mercl'i glorialll immorta!ilalis, Non el'go pOluit f~clus 1II0rialis sine IIIllrilO glorialO impassilJilitalis et immortalitalis ae llIanifeSLaliollcm Dei nominis conscflui. POluit tamen huc a;.se(lui ~ine merito passionis, quia per passioncm nil sibi mertùt, quod non ante per vil'lIItes meruerit. De cau-a morlis et pasliolli. Chrisli. 5. Ad quid ergo voluit pali et mori, si ei virllltr! ad lIIereudum ilIre sllflicieballl'! Pro te, non pro se. QlIolllodò pl'O me? Ut iflSills p.~ssio et IIlOrs ti bi essN l'orma Cl causa, Forma virLlllis et humilitatis; causa glori:c et Iiberlatis; forma Deo usque aJ mOl'tem obediendi; et causa tua: liberaliouis:lc bcalillldinis, Meruit enim nobis per mOI'Lis ae passionis tolerantiam (25)1n lib. 2, contra I\laximinulll, cap, 5 ; et lib, à; c, 2. Vide in Glos. ordill3rià ad illud adPhilippenses 2 . (26.,.rom. -i, in Comment, ad cap, 2 Epist. ad Philip., in medio; ct citatul' in Glossà ordinarià ad eumdew locum Pauli.

196 PETRI LOì\I8AIlDl qnoll p"r pr:-rccdenti~ non I!lcruerat, scilicct, a~lill~m serpentum sanab:mlur, l'um. 2. Si ergo rectè fidei inparadisi, et rellcl1lpllOnem a peccato, à prenà, a ula- tuitl1 iII iIlum respicimus, Qui pro nobis peJlendit in bolo: cl per m~rlem ejus ~a:c n05 ad~pli sum~s, Iigno, à vinculis diaboli solvimur, id est, à peecatis: et ila à diabolo liberamur, 11t nec pOSI hallc vitilm in ~cmcet , rcdcmpllom~m, eL bhorum glort:e. adopLlollem. Ipse enim mori endo factus est hostl~ I~f)str:c nobis inveniat quod pUlliat. l'tIorte quippe suà, UfO liberationis. Sed Iluomodò nos per mortem a dlabolo verissimo sacrificio, quidquid clilparllm eral unde nos ct 11 peccato r~demit, e~ aditum. glori:c aperuit? Dc: diabolus ad luenda supplicia detinebat, Christus ellcrcverat Deus ID mysterlO, ut alt Amb., propler pl'l- tinxiL, ut in hàc vità nos tentando non pr~valeal. Limum peccalum non intro~iUi hominem in ~a~adi~l~~, c~t enim nos tenlel, post Chl'isli morlem, quihus moili est a(1 Dei contemplatlOnem non admllll, lllSI lO dls alite tentabat, non tamen vincere polesl, sicu! UIIO h~mine tanta exisleret humilitas, qu:c omllibus ante vincebat. Nam Petrus, IIlIi ante Christi mortem suis proficere posset; ~icut ÌI~ primo. ltomine tanla voce ancill:e terrilus negavil, Luc:c 22, post mortem fuil superbia, qn~"C oml~lb\1s SI1lS .nocUlI .. Non est .au- ante regcs et pr:csides ductlls 1I0n cessit. Qllare? quia tem illvelltlls illter hommes aliqllls qno Id posset un- forlior, id est, Cbristus, venicns iII domum forlis. Lupleri, nbi leo de ~ribu .Jud~, Qui. aperuit librull,l, ~L c~ f t, id est, in corda noslra, ubi diabolus habitabat, solvit si<Tnacula eJlIs, Implendo lO se omnem JlIStl- alligavit fortem, id est, à seduclione compescuit fideti:l!1J il est consummatissimam humilitatem, qua Iium, IIt tentationem QU~ ei adhuc permiUilur, non majo~ esse n~ll poteSI. Nam omnes!llii homines de- scquatllr scductio. It3Que in ehristi sallguine, qni aol\)ilores erant, el vix unicuiQue l'ua vi.l'tus sufficicbat viI qure nan rapuit, psaI. 68, redempti sumus à pecet hllmililas; nullus ergo eorum hosllam poteraI of- cato, et per hoc à dia bolo. Nam, Ul ail Augnst. in ferre suHicicnlem recollcilialioni nost.r:c. Scd ChrislUS Iib. de Agone chrisliano, cap. 2, 10m. 3, in i,;so vinhOll1o sufliciens et perfecla fuil hoslia qui multò am- . cunlur inimicro Ilobis invisibilcs pOlcslales, ubi \"incllntur invisibiles eupidiLates, Fuso cnilll sall~tlillc pliùs est hllmilialus, :l\~aritudinem ~or~is gl!~tando! sinc culpà, olllllium culparum ehirographa deleta SUIII, (1 11 ;1111 iIlc Adam .supcr\)\lt per esu!,~. hgm vellI.', nmua deleclalionc pcrll'uenc!o. SI ergo Il.I IIIS s~lperl)la 0,'11- quibus dehitol'es Qui in eum credunt, à diallolo ante lenehalllllr. Unde: Qui 1I/'0 J1!ullis effulldelllT. Per ilnium exlitit ruina,jpsum de paradIso mllLens foras, aliisquc occludens jalluam; ,."ul~ò magis Christ.i hu- lum ergo redcmpti SlIInus, in IluO princeps lIlun(1i nihil mililas, Quà mortef!! gustavI I '. mgrcssum reg~1l cre- invelli!. Unde August., lib. 2 de Baplismo parmlorulll, qui 3Ii:\s dicitur dc peccalorum l\leritis et Hemissione, It~s tis omnib\ls snis, IInplelo Del dCCI·etO, apenre vaIlIit, atlflle decreli delere chirographum. Ut enim ait cap. 50, tom, 7, C311Sam ct mo(lum nostr:c redempliollis insilluans, ail : Nihil invenit diabolus in Chl'islO ut Amb. (21) :'fantml1 fuit peccalum nostrulll, ut salvari morerdllr; sed pro volunlale Palris mori Christus ,'0nOli posselllns , lIi~i unigen!tus Dci. Fil~us pro nobis JIIorcrclur debitonbns morlls; sed SIC dlgnos nos fe- luit. non habcns mOl'lis causam de peccalo., sed dc ciI teslamenli , et promiss:c h:rreditali~ . Quod non ila obedientià ct j.lIstitià mortem gusta"it, per Quam nus intelli<Ycndllm, Quasi non alio modo salvare non 1'0- redemit à servllule diaboli. Incidel'amus enilil in prinwc!'il ~Jllàm per .morte.m sua!I~; sed. qu~a per ali.a~ eipcm hujus seculi, Qui seduxit Adam, el SerYUm fecit, IInstiam non pOlult nohls aperlr, reglll adllus, cl hen crepilque nos quasi ,"ernaculos possidere; sed venil ':lIU5, nisi per morlem Ul)igelliti , cnjus tanla fuit, ul Redemplor, ~t viclus est deceplo/'. Et quid fecil Re4iclmn est, humilitas et palienlia, ul ejus merito P:I- dempLOr capllvatori noslro ?·Telendil ei mllscipulam lerCI eredeulibus in eum aditus regni. Ma!)na ergo in crucem sua m ; posuit ibi quasi escam, sangllincm morte Unigeniti pr~stita sunt nobis, ul liceat nohis suum . IIIc aulclIl sanguinem suum fudil, non dert'dire in patriam, sicul olim in morte summi ponli- lliloris, per quod' recessil il debiLoribus. lIIe Quippe (icis, his qui ad civilalem refugii confugerant, securè ad hoc sangllinem SUUIll fudit, III peccata nostra delereL. Unde ergo nos diabolus lenebat, deleLum ad propria reml'are. Ecce aliqualcnùs oslensum est ((ualiler per Chrisli mortem adÌius regni sit nobis pa- est sanglline RedcmploJ'is. Non cnitu lenehal IlOS, nisi \'inclllis peccatol'lUIl nostrorutu; ist:e eranl car .. tlis ten~ capli\'orulII. Venil iIIe, alligavit forlem villc'ulis DlSTI:"\CTIO XIX. passionis suro; intravil iu dOlllum ejus, id est, in mc QUALITER A DIABOLO ET A PECCATO NOS REDEMIT PER corda eor~m .ubi ips~ ha~)itahat, CL \'asa ejns, scili· aIORTE11. cet noserlpllll, QII:C Ille lInplevcral amaritlldine suà. 1. Nunc ('rgo (J1n~r:l1l1us qnomodò per mortem Deus autem noster ,"a sa ejtls eripiens eL sua faipsilfs 11 dial)tllo. et à percato, et prenà redempti su- ciens, fudit amariludinem, el implcvit dulcedine, per IIIUS. A tliabolo ergo et à peccato pcr Chrisli morlem morlCIII suam à pcccalis retlimens, et adUpli(lllem lil/erali SUIllI!S, Iluia, ut ait ApOSlOllIS, Rom. 5, iII glori:c filiorulll largicns, Horn. S. ~IIIIU!lille ipsilLs justi(icati sumus; et in eo QuòJ SUIllUS CUT Deus hOl1lo et mortuus. jll'lilicali, id est, à peccato soluti, à diaholo SUIllIIS 2. Faclus est ergo homo morlalis, lIt morielldo dia. lihel'ali, qui nos vinculis peccatorum tenebat. Sed bolum vinC\!rel. Nisi enim homo esseI Qui diabolulIl 1/llIlll1otlò à pcccalis pcr ejus Illor!em soluti sumus? vinceret, non justè, scd violenter homo ei tolli videQl1ia per ejus morrem, ut ait ApOSIOlus, Rom. 8, con!- retur, qlli se illi spontè subjecit. Scd si eum homo fIlCl/dlttur l10bis ch'lritas Dei, id est, apparcI eximia ct ,'icit, jure manifesto hominem perdidit; et UL hOlllo cOlIIllH'ntlahilis charitas Dei erga nos ili hoc quòd Fi- villcat, lIecesse e3t ut Deus in eo siI; qui eum à peclitllll sllum lradidit in morlem pro nobis pec.caloribus. calis immuncm faciat. Si cnim per se homo essei, vc Exllihilà aulern tant:c crg:\ nos dileclionis arrllà, el allgcIus iu homine, facilè peecaret, cllm IIlramqlle n;\ 1105 movemnr accendimurql1e ad diligendum Deum, IUI'am per se comtel cecidisse. Ideò Dei Filins htlllliqui Jlro 1I0bis tanla feci l ; et per hoc jusiilic:lmur, id nem passibilem sUlllpsil, in quo et morlem gustavi t, eSI, 5011lli à pcccalis jl1sti cfficimur. 1\'Iors ergo Cllristi quo crelum nobi, aperuit el à senilulc diaboli, id est, 1105 jusliHC:lt, dìlm per eam charilas excitatur in corà peccato (scnilu5 enim diaboli peccatum eSl) el à . IlilJIIs lIostris. Dicilllllr QUOQlIC et aliter pel' mOl'tem pren:\ l'edemit. ClIl'isli jllslific::ri, quia per lidem mortis ejus à pec- Quolllodò el à qua pamà Cflrist/lS nos redemir per morte;)!. r.:lIi, lIIulldalllur. Unde ApOSIOIIlS, Rom. 5: Jusri/ia 5. A quà prellà '! temporali el :l'ternà. Ab ~clern;\ quiD,'i est ]Jer {idem Jesll ellristi. El item, ibidem: Quelli dem,rclaxandodebilum; à temporali ,'erò rcnitÌls 11 0 5 li /Jeus praposllit prapitin/arell! per (idem in snllguille herabitin futuro,quando novissima mors i1limica delt!"u · ipsills. id est, per Iitlem passiollis ; uL olim aspicicllles elur,arl Cor .15. Adhucenim expeclamus redemplionem ili sCl"pelltcm ~eneum in Iigllo erectum, à morsiblls corporis; secundùm 3nim3s vcrò jam redempli sumlls e~ l? ' ~le, ll~n ~x toto.. à eulpà, lIon à prenà, nec om('27) In Glossà ordillarià sup. C:1D. 9 EpislOl~c ad lIe- nlllo ~ culpa. Non emm ab cà sic rcdempti sumus, ut br;l'os. 1I0n SII, s.cJ ut non dominetur, Rom. 6. 795

797

SENTENTIARUM LmRI QUATUOR. - Lln. Hl, DIST. XX.

Quomodò no./ram pamam porlavit, Petri 2. 4. l'cccata quoque nostra, id eSI, prenam pe~calo rum nostrorum dicilur in corpore suo snper hgnum pOrlà:ise; quia per ipsius prenam quam in cruce tuli~, olllnis prena lemporalis, qure pro peccato conversls debetnr, in baplismo penitù. relaxatur, ut nulla à baptizMo exigaltlr, et in prenitentià miIlOl·alur. Non cnim suflìcerel illa puma quà prenÌlcnlcs ligat Ecclcsi .. , nisi prena Christi coopet'aretur, qni pro nohis solvito Unde peccata juslorum, qui ruerunt antl! adv~n: tum, in suslenlatioJle Dei fuisse. usque. ad. ~hrl.sll ",ortem dieit ApOSlolus, ad ostellslOnem )Ustlllre CJlIS iII hoc lemp;)re. Ecce apcrlè expo~itum eS.1 qll~lI1odò et quid Christus p~r morlem nobls merllIt el llnpetravit. . Si 110111$ Christus debet dici Redemptor, ul so[us dici/ur Jl I:dill/or. 5. UnJc ipse verè dicilur mun.di Re~empt.or, et D~i Il'lminum'lUe Medialor; sed MeJlat?r Il! Scnptul·à. dldtllr solus FilillS, Itedemplor vero allqllando eliam Paler vel Spirilus sanctu~ ..S.ed hoc prop~er ~Isum poteslalis, 11011 propter exhlbltlOnem !lUmlhtalls e.t ob.edieatia:. N.Hll seclllldìlili potestalis simul et obediCllli;~ usum Filius propriè dicitur Redemptor, quia in se explc;it per qll.c justilìcali sumus, et ipsam jllstifieationem est 'operalus potef/rià deitalis ellm Palre et SpiriLu sanclo. EsI ergo Hedemplor, in qllallt~l!l e~t DellS, potcslatis tlSU ; in quantuill homo, humllltatis e:Teclll. Hl sa~piÌls dicilllf He:lemplor secuntlinn hUlllanitatem, quia secllnJilm eam el in cà sllscepil el imp'eyi! illa sacramenla, qlla~ snn! causa nostra~ rcdcmp ionii. Pl'opriè ergo Filins dicitur Hedelllptor. De bI ediatore. 6. Qui solus dicitur Mediator, non Patel' vel SpiriLns sanctus. Dc qllo ApOS10IIlS, Tim. 2: UIlUS mediator Dei e/ IIOIIIi1ll1111 homo Chris/lls J esus, id est, per hominem Ijuasi in medio arhiter est ad eomponen,Jam pacem, id est, ad recoaciliandum homines Deo. Hie est arbiter qnem Job deiiderat. Ulinam esse! nohis arbiter ! Recollci/iati enim SlIlliUS Dea, ut ait Apostolus, Rom. 1), per mortem Ch,.isti. Qllod non sic inlelligendum eSI, quasi llOS ei sic reconciliaverit Chrisllls, lIt inciperel amare qnos ollerat, sicul reconciliatur inimicus inimico, Ul deinde sint amici qlli anlt! se ode· l'ant; sl'd jam nos diiigenti Dco recoilciliati SUIlIIiS. Non enim cx allo ei reconciliati snmus per sangllin"m J<'ilii nos cmpit diligere, sed anle mundllm, priu.;qll:\ill llOS aliquid e'SCIllIIS. Qllomot!ò ergo nos diligenli [)co HI!IlUS fI!collciliali? PI'opter ['cccalum cllm co habebamus inimieili'ls, qlli hahebat erga no.; charil:1lem, etiam cÌlm illimieitias exercehamus advel'sìlS e:illl, operando inirJ'lilalcm. Ila ergo inimici eramlls Deo, SiC!1l justili;c inimica suni peccala; ct idèÒ dimissis peccalis talcs inilllieiti:c lìniulltur, et rccollciliarnllr illstO, (IUOS ipse jllstilìcat. Chrisllls ergo dicilur Ml)dialor, eo qU'ìd mcdius ill\('r l)cum et homilles ipsos rel'Oliciliat Deo. Ih~collciliat autcm, dìlm oll'endicula homia~lm tollit ah oculi, Dd, id est, dìlm peccata delet, f1lil!us Deus oITendebalur, et nos inimici ejus eramu,. l:bl dilli peccata deleal UOII solus Filius, sed et Paler et Spirilus sanctlls, quornm deletio eSI nostra ad Oeum reconciliatio, !fuarc solus l"iliu, dicilur Medialor? Nam de Patre legillir quòd reconcilia\'erit sibi mundllm. Ait enim ApostnlllS, 2 Coro 5 : Deus enim emt in Cltristo, mundwlI sibi reconri/ians. Cùm ergo rccouciIi!'t, qn:1re non dicilur lIIt!dialor? Quia nec mediliS est :ntcr [Jeum et hOlllines, nec in se hahuit illa sacram'mta, quorum fidc et illlitatioIlc juslificamur, id est, rècOIICili:1mur Deo. Rcconciliavit ergo no:; tola TrinitlS virtulis usu, scit:cet, dùm pecr;ata dt>!el: sed Filins ~f)lus implclione obcdientire, in quo palr'113 sunt secundùm humanam naturam, per qure credentes cl irnitantes jllstilìcantllr. (Ang., in lib. t5 de Trin., C. 16.) S"cundù/ll quam naturam slt blediator. 7. Ullde et Mediator dicitur secundìlln hUIIl:milatem, non secundùm divinitatem, nOli enim est media'or inler Deum el Deum, quia tanlùm UOIlS Deus j sed

793

inter D<!um el homi llcm, quasi interduo exlrema, quic. mcdius esse nOli pOleslnisi inter aliqua. Mediator est ergo, in quantum hOll1o. Narn inquantum l)eus. nOli Medlator, sed :cqnalis Patri e,t hoc iJem quod Paler, enm Patre unns I)eus. Mediat ergo inler Itomines et Dellm Trinilatem, secundùm homillis nalliram, in quà suscepit illa per qu:c recollciliamur Deo Trinitati: cL seculldùm eamdem habet aHquhl simile Deo, el aliquid si ili ile hominihlIs, quod Mediatori congruebal, ne per omllia similis hominibu~, 10llgè esseI à Deo, aut per omnia Deo sirnilis, IOllgè esseI ab hominihus, et Ila rnediator non esset Unus ergo Mediatol' CIll'islnS inter morlales peccatores et imnlOrtalem juslum, apparnit morlalis cum homillibus, justus cum Deo; pe, infirmilalem propinqu!lns nobis, per juslitiam Deo. Rec:è ergo Medialor dictlls eSI, quia illter Deum imnwrtalem et hominclIl mortaleill est Dcus et homo, recol1cilians homincm Deo; in tanlum Medialor, in qllantum est homo; in quantum alllem Vel'bUill non est medius , quia unus eum Palre Dells. Si ergo ChriSlus secundùm YOS, Ò h:ereliei, 11113111 talltillil habcl nallll'am, unde medills erit? et nisi ila siI lIlcdillS, II( DClls siL p::optcr diyinilalis natllram, et homo propler hlImanilalis naturam, quomodò humana in co l'eeOIicifiantllr divinis? Naill ipse veniells !lriùs in sc hllman:t soei;wit divinis per lItrillsqlle nalnr:e conjunetiouem iII Ilnà pel·sonà. Deinde ornnes lìdeles per rnorlcm reconciliavi! Deo, dilln sanati sunt ab impietate quicumqlle humililatem Chrisli credendo diIexcrullt, cl diligeudo imilali sunto (iug., tomo t, in lib. Confèss., J. Hl, c. 42.) Ecce hìc aliquatellùs insinuaLur qllal'e Christus solus Mediator Dei dicilur ct hominum; et secundÌllll. quam naturalll mediet, scilicet, humanam, et cui mediel, scilicet, Deo Tl'initali. Trinilali enim 1I0S reconciliavit per m:lrtem, pcr qllam el nos redemit à servitllte diaholi. Nam, ut dicilllr 1 l'et. 2 : Non corj'uptibiliblls auro el argento redellljiti SUIlIUi, sed pre/ioio aanguille Agili illllllacu[ati. DlSTINCTiO XX. QUOD ALlO "ODO l'OTUIT LIBERARE 1I0m~EM, ET QUARE POTIUS ISTO.

t. Si verò qu;:crÌlllr ulrllln alio motll) posset Dell!> hOlllinem liherare q!l;lln per lIIorlem Chrisli, dieimlls el alillm llIodum fuisse possihilclU Deo, clljus pOleslali cuncla sllbjacent; SI!d noslra) miseria: sanand;c convenientiorem modllm alillm 1I0n l'llisse, nec esse oportllisse. Quitl enim mentes noslras t:llllÙm erigi t el ab immorLalilalis despcraliolle liberat, quàm r,llòd tallii 1I0S l'edt Dcus, ul Dei Filius immutabilitcr bmms, in semailensquod erat, et il ilohis accipiens quod non eral, digllalus;lIle nnstnllil illire cOlisorlilllll, mala nostra mori endo pcrfel'rct? E,;l el alia ratio, quare iSlo p')tiìlS modo quàm alio lib~rare VOlllil : qnia sie juslilià 811peratllr diabollls, nOli potelltià. El quoiUodò iJ faCLlIm siI eXi'licabo UL pOlero. Quàdam juslitià Dei in pOleslatem diaboli tl'adilllill e,1 gellliS humallllm, peccaIO primi homiuis in olilues origillalilcr lransellille. et illius debito omlles obligautc. Uillie omncs hon,lines ah origiue sunt snh principe dialwlo. Undc APOSlolus, Ephcs. 2 : Eramus wtlllrà {ilii irm, nalurà scilicet UL cst depravala pecca Lo , non nt CSI reeta creala ab initio. l\fodus autem illc qno tradilU, est homo in dia. boli p()te~talem, non ila ùebel intelligi lanfJuàm Dells hoc l'ecerit aut ficri jusserit, sed quòd lanlùm perrniserit, justè tamen. lllo enim deserenle pecc:mlem, peccati anetor illicò invasi l ; nec tallien Deus continuit in Ìl'à suà miseraliolles Slla~, nce homillcm il lcge Sll:ll pOlestatis amisit, cùm ili di:,b"li poleslate esse pel~ misit; quia ncc diabolus il JlI)!.cslalc Dei est aliellu~. Sicul ncc à honihle. Narn l[ualieumquc vÌl:ì diabolus vcl homo non sllbsisleret, nisi per eum qui vivific;\t omnia. NOli ergo Deus bominem descl'llit, III non se il!i exhihereL Dellm; sed iiller mala prenalia etialV lliali, milita prrestitit bona, el tandelll hominem qllem COIil'missio peccatorum dia bolo subdidil, l'elilissio pecca. tornm per sanguinem Chrisli dala il dia bolo eruit, ut sic justitià villceretur diabolus, non potcntià. Scd qlJ.\

7!l9 juslilia? Jesu Chl'isli. El

PErnI Lmm.\RDl

q!IOmO~Ò vlctus ~s~ eà? Quia III co nihil dignum morle IIlventens, OCCld11 eum !a-

men. El utiC{lle juslum esi ut debitores quos ~enebal, liberi dimiUantur, in eum credenles qu('m slOe ulb debito occidit. Ideò autcm pOlenlià vincere noluit, 'lui:; diabolus vilio perversilatis ~Ual. a.mat?r esI potel!li;l', eL desertor oppugnatorque JllStillOC, m.quo homl' nes m;l"is CUlli imuanlur, qUllleglcclà vel ellam pcrosà justilià~ polcntia~ lI~a.gis sl~delll, ejusque "el ~dcptiolle hlalllllr, vel cupldllale mfiammanlur. Ideoque piacui l Dco I;on potèlllià, sed )u~lili.à, .vincere, homillem <l'l"uere, iu qno homo cum IOlllan. dlsce.ret. ~O~I "erò iII resurrcclitlne secuta cst pOlenlla, qUia reVIXJI morIUlis lIullquàm poslca morilurus. Sed nonne jlll'e :l'qui~simo "incel'elur diaho:us, si potenlià t:llltùm Christus cum ilio agere voluisseL 1 Ulique, sed pOSI\.osuÌL Chrisllls ',uod l'otuit, IIL priùs age rei qllod opor· lui l Juslilia ergo hUlllililalis homiuem liberaviL, quem boia pOlelilia :l'quissimè liberar~ pOluit. . /Je causa in te/' DeulII, el IlOml1lem, et d/Ubolllln. 2. Si ellim Ires illi in caUS:Ull \'ellirent, scilicct Dens, diauolus ct homo, diabolus·et homo quid adversÌlS. Di'1I1Il dicert'nl 11011 hauerenl. \)jabolus ellirn de injllJ"i:ì Dei conviuccretur, quia scrvum cjus, scilice! hoIIlillCIIl , et fraudlllenici' aùduxit, et violellter tenuit. 1101110 cliam injurills Dco convinccrelllr, qnia pr:ctC!'la cjns contcllIpsit, et se alieno dominio mancipavi!. Ile hominis injllrià convinccrelur diabolus, quia eL ilIllm priÌls fallaci l'romissionc decepit, Cl post mala illferèndo Ll'sil, ln;ustè ergo diaholns, '1l1anlÙJll ad se, lellchat lIolllillcm: sed homo justè tencbatnr, fJuia dialJOllIs IIl1l1fJuàm lIIcrllit 'p0lestalem habe~c Sllp,·~ \lOlliillem, ~ed homo merUil per clliparn pali d!aboh tyr3nniden!. Si cr;go Deus, qui ulri9~e p..';c~rat, (>0teJltiiì hornmem huerare vcllel, sola JIJSSJOIIIS vlrtutc Jlorninem pnluit reclissimè liherare; sed ob causam Ilra~missalll jllslilia~ humililalis uli wluil. Qui dÙIII ili carne murlali crudnxu~ est, juslificali SUUlUS, id est, per rellii~sioJlem pCCl"alorllm nllli de po!eslate dia· boli' et ila à Chrisli jJlslilià diabolus victus est, 1I0n pOlc;lli:ì. QUOlllOt!Ò alHem in ejlls sanglliJlC lIob}s peccata SiliL dimissa, slIpl'a exposllulll csl. ( Aug. III li!>. 13 ùe Trin., c. 14.) lJe Iraditiolle ellrisli qure (acla dicilur à Pa!re et à Filio, à Judd el à Jlldreis. 5. C1Jrislus ergo e~t s~ce~dos, i~em~lue C.L hosli,a prctium noSLra~ reconcll:aLJOlIIs ; ([III se 1IJ 3ra crucIs non diaholo, scd Trinitali ouLulit pro omllibus, qllanlùm ali prclii surtìcienliam; scd pl'O elr.cLis lanLÌlm ([uanllllli ad efficachm, ([uia praldestin:ltis lanlùrn salulCIIl cffeciL. Oe quo et legitur quòd sit Iradilus il Patre, et fjuòd seipsull1 tl'adidit, et quòd JUd3S eum Iradidit, et Jllua'i. Ipse se Ll"atlidil, (luia sponLè ad passionem acccss,L' eL Paler eurn tr:ldidil, quia voluntale Pall"is, ill;ò t~liu, Trillitalis passus est; Judas Iradidil pl"Uùeudo, Cl Judaj insligalldo, eL fuil :Ictus Jud.c et Jud~col"lIm JlIalu~, et acLus Clirisli vcl Palris bonus, opus Chrisli cl Pal~i~ bouum, quia bOlla Palris el Fi~ii volulltas' malum IUlt opus Jnd~c el Jud;;corum , qHJa mala fuil'inLcntio. l)ivcrsa fuerulIt ilJi facla si\"e opera. id esI diversi aclUs, et una rcs, sive faclum, scii ice: , llassi~ ipsa. Idcòque doclOres alifJuando Ulliulit iII faclo ilio 'Patrem, FiliuJl1, JutlaJl1, JUÙ'Clllll, alitjuallLlo disjungunt, Respicienlcs ellirn a~ pass.iollem, UlIIUII opus illorulII dicuut; altcndellLcs llltclillones eL actas, facia di versa discernuIlt. Ullde Augusi. : Facla est, inqllit, Iraditio il PaLl'e, facta eSI.lrauitio il Fili.o, facta esi Ll"aJilio à Judà; una l'es lacla csl. QUld ergo discernit ililer l'os? Quia hoc Iccit Pater eL Filius iII charilate Juùas vel"ò in prodilione. VideLis quia nOli qllid faci;1 homo, sed .quà ~o!UJlLale, considerandulll esI. In eOileUl facto 111\ elllJl1US Deulll, fJuo Juùam; ))eum benedicilllllS, Jud:UlJ ùelestamur, quia Deus cogitavit saluLem ~lOsLraJll •..Judas cogitaviL pl'cliuJll quo VClldidit DomlliullI, ~JlJUs! pr~lium Q,llo.d de,dlt pro nohis.. I1iversa erg~ 1JI1~nllO, diversa ['aclt, c~~ til./llCn siI. Ulia rcs ex d:YCrsls. Ecce unam rCIlI dlCIL

Ano

ibi fuisse, Cl dÌ\'crs:l farla, qnia un:l ibi fuil 1'3SSio I sed diversi actus. EL actus qllidem Jud:c ac Jlld.cof'J:n mali, (luilJUs operati sunt Cbrisli passionem, qu.c bo, num esi el opus Dei est. (Aug" in psalm. 93 I·narra. tione, tomo 8; super Epislolam t Joan. hOIlli!. i.) QlIòd [liristi pas~io dicilur opw Dei el J udleorl/Ia, et quomodò. 4. Passio ergo Chrisli eL opus dicilur Jud;;ccrum , quia cx aClibus eorulII provelllt, cl opus ~i. 'luia eo auclore, id esL, volcnlc fui\. UlIIle AugusI.(28) : NelllO aurerl allimam Christi ab eo, quia poteslalèm lIr.oet ponelldi et sumeudi eam, Joan. -IO : ecc\! babes auctorem operis; pouet auim3m : ecc\! habes opus aucloris. El UI gellel"alilcr concludam, quulies in carne Christus alifJuid patilur, opus aucLor'is eSI; quia cnim ·sua volunlate, non alio cogente perpalilllr. ipse allclor est cperis. Cùm aulem passio Chrisli opus Dei si t, el illeò bOllum, eamque operati sint Juùas et JlIda!i, qu:critllr an conccdenuum sii eos operalos ibi esse bonurn, Hìc disLiliguendulll esI. l'otest enim dici qnòd operati suni bOlllllll, quia cx actiuus eorum bonum provenit, id esi, pas,io Chrisli ; et item quòd opcrati non suni bOIilUll, sed malulll, quia aClio eorum non Cuit bona, sed mala. DlSTINCTIO XXI. SI IN CURlSTO DIVISIO IN MORTE FUlT ANIM..E VEL C.l.R:lIS À VERBO.

t. Post pr:cdicta considerandum est ntrùm in morte C"risli, il Veruo sit separata anima vel caro. Quitlalll IIlII:lVerulll tu ne carnem sicut ab animà, ila à divilIilale iII morte fuisse divisarn. Si enim, inquiunt, allima meùià divinilale si bi carnem IInivit, sicuL su· pel'iÌls pra~Laxalum eSI; ergo quando divisa eSI caro ab allilllà, divisa csl eliam à divinilale, quia non po· IUlI ab '1JIilllà. s"jllngi, pCI' quam Vcrbo eral unila, quin il Vcrbo di\·ideretur. Fuit autem divisa ab anima ia lIIol'te, alioquin vera mors iLi non Cuisset; qui:!, ut ah August. 129) : :\Iors quam timenL homines separalio est auimal a carllc. i\I0l'S aulern qua m non liment, separaLio C"l :l li iIII;\' à Deo. Ulraque verò diaboli slIa,u hOlllilli (lmpillala est. Si ergo iII Chrislo IJOlllÌne vera mors fllil, divisa est ibi alli ma, ne pel' huc didnilas, il carne. liu;c su;e probalJililali aùdunt audol'ilalis lestilllOlI!Um. Amuros. enim(50)lradans de CI:J'isti de· l'elidioue, qni in cruce "oce magnà c1amans ùixil ; Del/S, /Jeus meus, ul quid me dere/iquisli? ail : Clamal hOlllo scpar:ILione divinilalis moriLnrus. Nam CÙIll di"inilas 1II0nis libcra sit, utique mors ibi esse lIon potcral, ui,i vila discedcret, qUi3 viLa divillilas est. lIìc yidellli' Iradi qllòd divinilas separala siL in morte ab homillc; fJlJ;euisi discessissel, homo ille m:ll'i 11011 poso set. Uuod illi ad cafllcm n.fcruut, Ijuam dicullt à Deo scpal"alalll. Qllibus respolld€.lllllS illam separ<iliullelll sie esse ac('ipiendam, sicuL inteliigilllr ùcreliclio, qUa! i1lis vcrhis sigllilicalur: VI qllid me dereliquisti? Uuo. mollò ergo LhrisLus dereliclus erat à Patre, cùm in cl'uce derelicLulII se c1amabaL? Non receSserat Dells ab IJOmiue, ila qllòd esset sollita ullio Dei el humìnis. Alioqllill fuil quodùalll lempus, quando Christus. adliuc ÙYlIS homo erat, eL non Deus, qUia adhuc V11'US se dereLct!!J11 clamabat, non derelinqllendum. Si ergo illa derclictio Ulli,,"is inlelligalul' solutio, aule facla fuil solulio Oei et hOll'inis, quàm CllfIslus mortuus esseI. Scd quis hoc dical? FaLeamur ergo Deum quodammodò illulll hominem in morle dcscl"lIisse, quia pOlestali persequelilium eum exposllit ad telllpUS, 1I0n suam poteOliam ~xcl"ee~l~o illulll tl~felldit III nOli morcretur. Sel'aranL se dlvlllilas, qUia suhLraxIL pl'Olectionem, sed non solvit unionem. Separavit se fOl"Ìs, ut lIon adessct ad defcnsionem, sed 11011 illlÌls ùefuit ad uuiollcm. Si non ihi cohiliuisset pOlelltiam, seti . (:13) In lib. de Ullilale TI'in., ad Op!atum, contra Felicianum, c~p. U, in 10m. 6. (29) TOIll, 8, disto 2, I. 5, c. Auumpsit, concion. 2, super co versu ps. 48 : Sicut oves in inferno posilm. (50) Tom. 4, Comment, ad cap. 22 Luc:, super co loco: Parer, in mnmfS lual commendo spintum mcwn,

SHi'fEl.\TIAflUM IJBnI QrATUCB . - un. IlI, DIST. XXiI. 80 '~ 6epulrro C!Jristus carncm sllam commori~ndo non Christu,s. dil'inilate recedenle, id est, elfectum po- deseruit, sicut iII utero l"iriZ'inis connasccndo {ormalfnli:e defeudelldo, non exhibelldo. Hie est hirclls ,-il. MorlulIs esl ergo non Ìliscedcnte vità, sicut pas."o"él''''''oç qui altero bireo immolalo in solitudinem sus esl 1I0n pereuute Jlolentià. NCllIo tollit anima m r"iueballlr, ut legilur in Lc\'ilien. Duo enim hirei, ejus ab eo, quia pOlestalem habeL ponendi et sllmenbumanilas et di\"initas ehrisli Inlelligunlur. Ifumani- di. Ecce cl hìc habes, Cltristum non deseruisse carlale cr!(o immolatà , divinitas ehristi in solitudincm neO! in morle, ct "ilam non discessisse à morlllO; cl alliil, id eSI, in crelum. Unde Ucsycbius : In solitudi- quòd sponte tr:H.lidit spirilum, non alius eXlorsit. UnlIem, id est, in cmlum lcmpore passionis divinitas dc Ambrosius, in liu. do Incarnalionis donainic:c Sa:.biisse dicilu .. , Ilon locum mulans, sed qUQdam modo cramento, cap. 5: Emisi/. Chrislus spiritllm, ellamcn firlulem cobibcns, ui possent impii consummare pas- quasi arui~er exucndi stlscipiendique f'orp(lI'is, emisi I; lioncm. Abiil ergo, id est, viJ'lulem cohibuit, el por- pendchal 11\ cruce, et omnia comlllovebat. Sed undc lavil i//iquitates NostraB (Isai. 45); non ut baberet, emisil? Ex carne. Quò emisit ? Ad Pall'em. sed Ul consumeret : DeuB en;m ign;. con.umen. esI Qlla falione Cliristus dicilur 1II0rtuus et passus. (DeuI. 4-). Ex bis salis ostendiLur, prremissa verba ~. Hecedenle \'el'ò anima mortua est Cltrisli caro; Amllro.ii sic esse accipienda, ul pr:cdiximus. et quia caro mortua est, morluns est Christus. Sicllt Aliam ad idem illducunt auelori/atelll. ellim morlUuS dicilur Deus, quando morluus est boAlii quoque 3ucioriLati innilunlur, qni assernnt di- mo; ila morluus homo lIicilllr, (lu:1I1110 morlua esI caro. \'inÌlalem in mori e recessisse ab bomine secundùm Sep~ralio aninl:E Illors cal'nis fuit. ProplercarnclII ercal'nem. AiL enim ALhanasius(51): Malediclus qui 10- go unil:uu Verbo, qllre morlua est, dicilur Ileus lIIortum hominem quem assumpsil Bei Filius, uenuò as- luus, eL proplcr carnem et auimam qu:c Illraque t!.)-sumptum, ll'rlià die à lllortllis resurrexisse nOli CI)II- .lorcm sensil, uicilur [)ells p~ssus, cùm divillitas 0111fitelur. Fial, fiato Si, illqlliulit, denllò assllmpllls esl nis doloris exol's cx:stcret. Ullue AlIgtlst.: Verbllln homo in resurrecliolle, IllIem assumpserat in incar- caro facl.um esi., UI per carnem panis cmlcslis aù innalione; deposuit ergo eum in morle; separata ergo failles trallsiret; et secullùùm hoclpsllm Verhumcrufuit divinitas in morle ab humanitale. Quilms respon- cilixum est, sed non esi mulalUm iu hominem ; hudcmus quòd si in his \'crbis assumptio talis intelliga- mo iII ilio mutalllS eSI, ul melior lierel quàm eral. tllr qUa! fil secl,lmlùm unionem, non carnem tanlùm, PCI' illlld ergo quòd homo erat, mOl'luus est Beus, et Sl'dlotllm I/omiuem, id eSl,allimam ct carnem denllò per illod quòd J)eus eral, bomo excilalus est et resursilJi univit in rcsllrrcclione; qui a non simpliciler ho- rexil. QuidfiUid passlls est homo, non potesl dici non mineln, sed tolum homillem assllmplum dici l. Totulll passlls J)cus, quoniam Deus eral homo. Quol\lodò 1I0n ergo homillem iII morte deposuil '. id eSI, 3nimam et pOles uicere te non passum illjuriam, si \"estis tlla carnem. Sed quis, lIisi hùSlis verilatis, diC:lt animam conscindalur, 11u:Hnvis veslis lua non sit tu? MIIIlÒ à Verllo depusitam? Et tamen nisi boc falcanlur, quM magis ergo qllid'luid palitllr caro unila Verbo, totus homo sii assumptlls, Ilon pro cis l'acit illa au- debct dici Deus pali, licèt Verbum nec mori, net: elorilas, qu::\! lolum dicit assumpllll1l. SciclIuum est corrllmpi, nee mutari pOllierit. Seu quid(l"iti bocrgn Alhanasium id dixisse COllira illorllm pcrlidiam, rum passllS est, iII carne passu!; est. De hoc eliam lJui rc~urrecliollem Chrislì Ilegaballt, pUI:lllles morte Amb., in li\) dc incarnaliouis domillÌt:C Sacra detineri cum qui solus intcl' mortuos liber est. Ideò mento, ail: Quod Verui caro p:lliebalur, mallellS in iIIum maledici t , qui non confitetlll' tOtll11l hominem carne Verbum in sc pro corporis assumptiolle refemdenuò assnmplum rcsurrexisse, id eSI, Chrislum ani- bai, ut pati diccrclur, quia caro palichalur; sicut lIIalil delluò corpo l'i conjunxisse; el illis dllohus ue- scril'tum est, i Pelri 4 : Cllri~lo iiI car//e palSo. llìc nuò cOlljllnclis in resurrcetione, \'crè seclIndt'lIn ho- docelllr quà ralionc Deus l'cl Dei Filius passus "el lIIillCm "ixisse sicut anle mortem. Nalll in morte se- morluus dicitllr : non 'lui3 mortem scnserit in q'::HIlIarala esi anima à carne: unde \'erò dicitur Christus tum Deus est, scII quia caro ci unita morlua est. Sccundùm quam raliol/em uicil August., in sermolle de morluus, seti neulrum separatllm esI à Verbo Dci. Auc/ol'itatibus aslruil, à Verbo carnelll iII morte non e.se Fide: Si (Iuis ùixeril alque crediderit Filillin Dci DeulIl passllm, anathema sito ClIjus uicti causam ex (IUa illdivi.anl. telligenlià sumenda Sii, aperiens in eodem slludil : Si 3. Sicul August., SII per Joannem, IraClalli 57, lom. 9, docet , tractalls iIIud Domini "crbum: Ego pono qllis dixeril ql1òd in passione dolorem sentiebal Filins lmimam lIIeall1, UI iterùm sumam eam ; nemo /ol/il eam ))ci Deus, cl non caro lantÌlm cum anima quam sihi aeceperal, analhellla sito Sanè ergo dici pOlest 'lllò,1 à me. scd l'go pono eom; à me;/Mo. potc,/a/cm ilabeo pouelidi cam, et iterùllI sumendi eam; hìc anima m d.icil mOl'tuus est Deus, eL 1I0n mortuus; passus est Ill'i l'missam. A quo emissa est? A scipsà non est emissa, Filius, cl non passus; passa esl lertia persona, et lIon quia scipsamnon POSUil ; nec Ycruum animam POSUil, passa; crucilixum est Verbum eL non cl'uciHxlIlI1; l/CC carnem. Caro ergo an!mam posuil, sed pOlesta- seù 6ecundùm alleram naluram pas!\lIS eSI, seCIIIlte in se manenti. dciLatis. l'olenlià ergo deilalis ani- dùm altera m impassibilis. Unde Ambro,ius, in lih. ma divisa eslà carne, seù neutrum à Verbo Dei; un- 3 de Spiri tu sancto : Generalis iSla est lides, quia de Aug ,Iib. de Uni late TI'illiLatis, ad Op.Latum, C. "I ~: Christus est Dei Filius, et natlls ex virgine; quelli Verbuill ex quo susceVit bominem, id est, C3l'1lcm cl quasi gigantem Propbela describit, psalm. i8, eo quòù animam, lIunquàm deposuit animam Ul esset anima à biformis gemin:cqlle natur:c UIIUS siL, consol's di\'illiVerùo separata; sed caro posuil allimam (IUando ex- tatis et corporis. Idem ergo palieualllr, et non palkpiravil, quà redeunte resurl'exil. lIfors ergo ad lem- balur; moriebatur, et non moricbatur; tcpclielJalur, pns caruem et animam separavit, sed neulrllm à Ver- et nOli sepeliebalUr; resurgebat, el non resurgebat. Bebo Dei. Caro ergo l'Onil N sumit allimam , non pole- surgeltat seculldùm carne!», qll:C morlll:l fueral, nOli state suà, seu pOlesla:e inhalJil311ti. carnem dcitatis. sccundìun Verbum, quod apuli Dellm sempcr manebal. llìc e\'ideuter Iraditur nec anilllam 'lIec carnem il Ver. DISTINCTIO XXII. bo Dci in morle esse di,'isam, ul aliqllo modo snluta SI CHRISTUS 1)1 MonTE FUiT 1/0110. 'ucrit unio. Ullde Aug. contra Fclicianum: Absil ut t. Hìc qu:erilllr, ulrùm in ilio lridllò llIor(;s c'bri, Chri6tus sic sellscril mortem, ut quantùm in se eSI slus flleril homo, quod non \"idetllr (Iuib!l,d:lln, (Ii:ia l'ila \'itam perùiderit l si euim hoc ila esseI, vit:c fOIl~ mortuus erat, et homo morluu;; IIl1n eSI homo. Ati. aruissct. Sensil ergo mortcm participatione IllImani dUlit etiam quòd si lunc erat homo: l'cl mOl'lalis, vel afTeclOs, qucm sponte susccperal; non natur:c su:-c immorlalis; scd morlalis non, (Iuia 1Il0I'lUUS; /iCC perdidit pOleOliam, per quam CUIlCla vivifiC'~I. Sic in immorlalis, quia tantùm p:lst rcsurrectiollclIl. Qllib/:s respondemus qllia licèt hOlllo morlllu;; fllcril, el'aL (51 ' Lib. 6, qui de Deatitudinc Filii Dei dicilur, ad lamen in morle Deu, homo, nee mOl'lalis quidcm, n,~c Theophyhtm. immortali~; cl tamen \'Cl'<! erat homo . .Il!oe euim et

e""ercoisscl, non moreretur Cbrisilis. MOI'luus ('st

805

PETRI LOMBARI)(

hujusmodi arguti::cin crcaturis 10el1m hah~nt, sed fide i 3.'lcramCnLum à philosophicis argnmcnlis esI liberllm. Unde AmhrJsius, in lib. t de Fide, cap. 5, in fine: Aurer argumenta, ubi lidcs qll::crilur. In ipsis gymnasiis suis jam dialcetica tac~at ; piscaloribus credilnr, non dialeeticis. Dicimlls ergo, in morle Christi Demn verè fui~se hominem, et lamen morluum ; et hominem quidem Ilce morlalem, ncc immol'talem, qllia unilllS erat anim:c et carni sojnnclus. Ali:ì enim ralione dicitUl' Deui homo, vel homo I)cu" quàm Marlinus ,'cl tJoanncs .. llomo cnim ùicitur Oell;;, cl è converso, propler SllSccplionem hominis, id esI anim:l! et carnis. Unde An~lIst., in lib. de Trin., l'al'. t3 : Talis eral susceplio Illa qu::c Deum homillem faceret, cl homiuem Deum. Cùm ergo illa suscI'plio Ilcr morLcm nOli dereeerit, seti Deus homini, et homo Dco skut anLe unitlls eral ycrè, Cl lune Deus cral homo, et è conl'erso, qllia unitus anim:r. et carni; el homo morluuS eral, quia anima à carne divisa oral. PI'Opler separalioncm :mim::c à carne mOl'tl1l1S, sctl proptcr IIlriusqlle sempcr secum unionem homo. Non aulcm sic erat homo, ut ex allima eL caflle simul jUllclis sub~ sisleret. Ex quà ralione dicilur aliquis alius homo, et ipsc fol'lè ante morlem, hoc eli~1Il modo erat homo, el post resurreclioncm fuil. In morle verò homo erat lantìlm l)ropler anim:c cl carnis secum unionem, ct morll1l1S propler inler ilIa duo di\'i~ionem. Si ChriS/llS iII morte erat homo alicubi, et si ubicumque $il, homo sito 2. Hìc qu!'CriLur, si Chl'islus iII morle alieuhi er~t hOIlIO, et si ubicumque csl, homo sii. Ad quoti dicimus, quia non ubicumquc Cf:ll, homo erat; nec JJlodò ubicumque est, homo esI: quia ubique est secun,li'lm deilalcIll, nec ubique hOIllO, quia non uhiqlle homilli unilus; scd ubicumquc eSl secundìuu hOlllincm, ibi homo est. Temporc aulem mortis et uhiqllc erat secllndùm Ocum, el in sepllicro secundilll) hominem, et in inferno secundùm homincm ; se,I in inferno secundùm animam tanlìlm, el in sepulcl'o secnndùm carnem tantùm. In sepllicro ergo el'aL homo, 'lui a humanilati un ilus erat Nsi non loli, lJui;] (-a 1'11 i laniÌlm; cl in inferno cral homo, quia humanitati ullitllS, sed Ilon toti, quia anim::c lanlillll. SeI! si in inferno anima! t:mlìlm, et in selmlero cal'lli tantìllll IInitlls eral : ergo nec in inferno unillls cl'al anilll:"C et carni, ncc in sepulcro. Quomodò ergo ibi "cl I:ìc homo esse dicilur? Qu:e eSl ralio dicli? Quia una cadcmq\le unione unitus era t 311iln!'C in inft:\'Ilo, CL cal'Iii in sepulcro. EL sic cral iIli~ dllOblls 1II1lC sl!paratis unilns, SiClll ante separationcm, id eSI, anI!! morlem. Ad hoc aulem opponilur. Si Chl'ÌSlus animam lanlùm '·cl carllem lanlùm assumpsisscl, lIon fuisSI~l verus homo, seti proptl'r ulrius/fue assumplionem verus homo fuit.. Sic ergo ubi cal'llcm cl anililam silli uniLam non habellat, vcrus homo ibi nOli cra!. Sed lempol'c morlis nnsquàm illa dno verè unila habebat, quia nl!C in sepnlcro, ncc in inferno, ncc :ilibi; nllsqllam crgo eral homo; Ad quod dicimus, lJuia Chl'islus ulique verus homo non fliissct, si carncm cl animam non assumpsissci. Seti lamen (Iuia CX flUO assumpsisset, llCull'lll1l deposuit, sed cum ulroqlle camdcm ullionclll indesinenler tenuiL, qual\] assumendo conlraxil; ideò Ilon incongrllè ubicumquc anim::c ,·cl carni, yclllll'Ìqllc IlIlilllS csl, ihi homo csse dicilur, qui:! ihi hllmanalus esi. Ergo Cl in scpulcro eral homo, Cl in inlàno ~I'al bomo, qub utrolliqlle humanallls cral Chrislus, ct IInam camdcmque cllm anima Cl carne, licèl scparalis, hallcllal ullionem : Cl uno eodemque Icmpol'c iII ~('pulcro jacuit Cbrislus, ct ad illfcl'llum dcscendil ; se;! in sepulcro jacuil secllndùm sobm carnem, cl in infernum desccndiL sccllndùrll solam animam. Undc AnguSI .) lib. de Fide ad Petrum , cap. 2 ~upcr JO:\1)., Iraclaill. 78, in finc. Qnis nOil est del'eliclus in inrerilO? Chrisllls, sed in :Jllillli\ soli!. Quis jacuil in seplllero? Christus, ~ed in carnc sol:'! j quia in his singulis t:hristns est. t:hl'islllm in his omnibns confilemur et in sinsulis. El his cvidetlter oSlcndilnr, quò(./ carni

j~ceìlli

in se'pulero UlliLUS eral Chrislus. sielll anim;e iII inrcrno. Alioclllin si carni mori Ila: non cssel IInitus, non in eà dicerelur .i:lcuissc iII scplllcro. Anima ergo :ltl infcrnum dcsccndil, caro in sepu\cro jacuil, sapicnli3 CUOI utroquc perlll3nsil, qlla: in inferno posilis. ul .'Iii Ambros. in Iill. de Incaruati,wis dominic::c SacralI1enlO, cap. 5, lllmcn vit:e fllndebal :clcrn:)). Uadiabat illic Ime vera sapicnti::c, iIIuminabal inlernum, sed iII infcrno nOli clalldeballlr. QlIis enim loeus eSL Sapienli:c? de qllà scriptllm est, Job. 28 : . Nelcil homo mns ejll' Ilec i/lvenla esi inler IlOmilles . Dc quà abyssus dicit: Non eSI in me; mare dicit: NOli eslmecum; crgo nec in tempore, nee in loco sapicntia eSI, eui IICC mors ti ibuellda est. III ligoo enim Cafl), nou illa operaLrix omlliunI Subsl3l1t!adil'ina pelldebat. ConfiICfllur lamen Chrislum pependissc in liglloet jacuisse in sepulcro, sed in carnc sol:i, et fuisse ili illfctno, sed in animà solà. Quòd Chrislus ubique lotus esi, sed nOli 10tulll; III totus est !tomo l'el Deus, sed non lolum. 5. El uLiqne totus codem lempore eral in inferno, in crelo 101US, ubif\uC lolus; persona enim illa ;elcl'lla lIen m:'jor CI':II, ubi camem el animum simul unit:lm sibi habebal, qu:un ubi allerum lanlillll; lIee m:ljor erat \ILi IIlrlllllque silliul vel alterulll lallliun UllitUIll haLehaI, fluàlll ubi eral ncu!rum h~hens ullitum. 'fOltlS ergo Chrislils et pCl'fectu;; uLiquc eral. Unue Augllst., conlra Feliciannm, de UnitaLe Trillilalis, au Opltltllm, cap. 14: Non dilllisit Palrem Chrislus cùm ycnìt in "irgi:wm, ubiqllc lotus, uhiqlle perfeclus. UIIO crgo eodemque lemporc lolu,; eral iII inferno, tolus in creb. Eral apllù inferos resurrcctio Illorluorum, erat super erelos yila \'i'·clllium; ' ·crè 1lI0rtuus, vcrè ,·i\'Us; in quo et 1ll0rtelll susccplio morlalilatis exr.epit, et yilam di\'initas non pcrùidit. ~!ortem ergo Dci Filius et in allillia non perLulit, et iII majcslale non scusil; sed lamen pal'licipaliolie in(ìrmilalis Hcx gloria) cl'ucifixus est. Ex his apparet quòd Chrislus eodem (empol'e 10lus eral in sepulcro, lolus in inrerno, lotus ubique; siClIl ct modò lolus est ubicuilique esl, sed non tolUlll. Nec in scpulcl'o, nec in inferno 10lUill cl'at, ehi lolus, sicul CIII'islus IOtU5 est Dells, lotus homo, sed non 101ulll; quia non solùm est Deus ycl hOIllO, sed el Deus cl 1101110. 'fotum cnim ad 1l3ll1l'am referlur, lotus aulem ad bypostasim ; sicut aliud el aliquid ~d na l1Ir:l1II , alius VCI'Ò el aliquis ad prrsonalll rdcrnn· 1111'. Unde Joan. Dam~sc., lib. dc Fide, cap. i, infine: TOlns Chrislus est Dcus perfcclus, non autem lolulll Dens esI. Non enim sohìm Deus eSI, scd et homo, el lolus homo pel'feclus. Non aulcm totum homo; 1I0n solùm enim homo, scd el Deus. TOIUIll enilll n~lur::c est reprmsenlalivum. 'folus antem, hypostlscos; sicul alilld 9,uidem CSL natUl'::C, alius hypostascos, sic el hllJIIsmodi. Si ea qua: diculltlll' de J)eo vel l'ileo Dci pOhSllllt dici de Itomine iIlo vel de {ilio IlOlIIil/is. 4. Solet cliam qumri si congruenler dici possit fiIius homillis vel iII!! homo descemlisse dc crelo, ",:1 IIbiqlle essc, sicul dicilur Filius Dei "cl Dcus de crelo "ellisse, cl ubique csse. Ad qnod uicilllns, si ad uni131em pCl'son:c rcferatur dicli inlelligenlia, sanè did pOlest; si l'crò ad dislincLiollcm naLurJrllJll, nullatcllùs cOllccdendllm .cst. Und!! August., in lib. t de Trin. : (na persona csl ChriSLlIs Dells CL hOll1o. Ideò Jicitllr . Ncmo ascendil in erelum, lIisi qui de (relo ùescell(I ii, elc. Si ergo allcndas disliliCliollCIl1 suuslalllial'um, fi~ius Dci desccndil, Cl filius hominis crucilìxus est; si l'crò ulòiralclll pCl'son~c, cL filills hOlllillis dCSCClidit, cl Filius Dci cst erucilhus. J>I'OplCr halle ullilalclI1 pCl'son,c uon solùm mium hominis dcsecndisse de eu:lo, seti cliam dixit csse in crelo, cilm 1011uerClur in lerrà : jll'opler halle call1tlem dicilnl' Dcus gl'lri:e cl'ucifixus, qui tamcn ex formà scni lanlilm crllcifixus est. Non lamen scculldùm hoc qllòd Deus glori::c est, et sccundùm qllòd ,glori(ìcat 5U05; et lamen dicilllr l)eus glurim crucilixus. Hectè quidem, JlOn ex ,·rrlutc dÌ\'initalis, sed ex inlirmilale carnis. Quiù C!'go prtll,ler quid ) Cl quid sccunJùm

SOS

SENTENTL\RUM LIBRI QUATUOR. - L1n. III, DIST. XXIII. 8()G ouid diclIluf, pfndl'ns el diligl'ns et pius leclor illlcl- ql!à malus christi3nus uni\'ersa credit t/U:E bonlt; Clm.. Iig:il. H:re tle corrigià e.,leeamenti dominici dicta sua,nus, 3.cc~deflte char!t3le r~maneal et (j:lt virllls, ~lIm.ciant; IIC ossa l'cgis Idumere cOllsumantur usque an II~sa ellm1ll~t1Jr, et alla quahlas succeda l fT":'~ virIII clllcrem. tus SII.; utrumhbet .sine pericllio dici pOI est. Mihi taDlSTINCTIO XXIIf. men vldetur quòd IIla qllalilas qua: priÌls crat l'cm aSI CHRISTUS IIAlIVERIT FIDEII ET SPEll UT cnARITATEII. ne:lt, et accesSll charitatis virlus fiato .' t. Cùm verò supra perhibitum sii Christum pIe. Ex q~o $~nsu ulla dica/ur fides. num gralià fuisse, nOli eSI slipervacuum il/ql/irere 6. Cumque dJ\'ersls modis dicalur lides fa,cndnm ull'ìnn fidem el spem sicul charilalem habueril. Si est tamen. unam fiùem, ut ail -,\postolu~, Eph. 4 : euim his carni l , non videlllr pleniludinem graliarum hahuisse. UI alltcm h:rc qu:eslio "alcal ape/'tiùs ex- Unus Dommus, u~a fid~s. Sive cnim lìdes accipiatUl' p~~ co q.uod credllu.r, s!ve pro eo quo crcdilur, rectè plicari, de lIis singulis aliqua il/ metlium profcrenda d!CIlUr hdes u.na. SI cnnll pro eo quod creditur accisuni, et pl'illlùm de fide, seeundllm mensuram cujus plalur, ex hàc IlItelligentià ~icitur una fides, 'Illia idem pr:rcepil Aposlolus unicuique sapere. Jubemll~ credel:e, el llllum ldemque cst quoti crcdill1r Quid sit fides. à cunc~ls fiJcllblJs. Unde fides c3tholica dicilur id 2. Fidcs eSI vil'tus quà credunlur qu:e non viden- est, .1I11Iversalis: Si verò acdpiatur fides pro co quo turo Quod tamen non de omnibns qux non vidcnlur c~edltur, eà fatl.onc un~ dicitur esse liJes, nOll quia accipiendum cst, sed de his tantùm qu:r credere, ut ail Augnst., ad religionem pel'tillcnt. Multa enim Sunt S.ll u~a Ilumero IO offimbus, sed genere, id est, simih~lIdlOe. Unti!! ~ugllst .• in lilJ. 15 de Trin., cap. 2 : qure si Chl'isti:mus ignoret, nihil metuel1dum eSI, quia Fldes (q~al!l qUI habent, fiJclcs VOC:llltur, et qui f1011 11011 ideò à rcligiolle deviat. JI.abellt, lJ~hdeJes) ~o~mullis esI omnibus fidelibl1s ; QUOI modis dici/ul' fides. SICUt plurllJus homll1lbus facics comrnullis esse Jici. 3. Accipitur antcm fides trilJUs mudis, scilicet pro co tur, cùm lamen sillçuli suas habeallt. Non enim fitlcs quo cl'etlitnr, ct ('SI virtus ; ct pro eo quod credilur, et nU!l'er~.est un~, sea genere; qu:r cùm sit iII UIIO, est 110n est virlus; ct pro eo in quo creùitl/I', quod alil/d est ab eo quo creditur. Unde Aug. inquit, in lib. 1ii de et, m allls.. non lpS3! s.cd similis; et proptcr simililudi!Icm magls ~nam ~1.cllnus esse. quàm multas. Sicut Trin., cap. 2 : Aliud sunt ea qllx cl'edunwr, alinJ Itlem .voleutlllm dlcltur una voluntas, cùm lamen CIIilides qn:' cl'edilnr. llIa enim in relJus sunl qux vel qu~ SJl sua voluntas; el duoruIIl simillimorum tlicitur esse, vel fuisse, "cl fUlura esse Credl1nlur; h:cc au- facles una. Icm ili auimo creclelllis est, ei lanllÌm conspicua cujl1S cst; ellamen nomine fide i ccnselnl' l1tl'umql1e, l't il- Quòd fide. esI de hi.~ qllre nOli vide1!IUr propriè, qure tamell videnlur ab eo in quo est . lud scilicet quoti crediLUr, et iù q110 cl'editur. Id 7. Nolandum quoque estquòd fides proprlè de nOli quod credilllr dicilur fides, sicut ibi, in SymlJolo Ath'lnasii : H rec est fides ca/ftolicII, qua m lIisi apparelllibus. tanlùm est. l!nde Gregor., in humilià quisqlle firmi/e/' fidelitcrque crediderit, sal!,us esse non sup~~ EzeclllCI. : Apparelltla non habenl liJem , seti polcri/. Fides antem quà credillJr si cum chal'ilale sit, aglllllOnem. Idem, cum Paulus dical, Hebr. Il: Fidea virlus est, quia charitas, ut ait ArnlJ. super Epist. ad e~t 8ub~talllia rerum sr~ral/d~rum, argumel/lunl 11011 apRom., matcr est omnium virlulu111, qll:-C ornnes infor- paretl.t,un~ ; ~oc verac~t~r dlcilur creùi , quod non vamal, sine qllà nulla vera virtus est. Fiùcs ergo ope- let vlùerl. Nam c.reùl .J~m non ,potesl, quoti viùel'Ì rans per dilectionem , vÌl'lus est, 'Illà non visa cre- pOlesl .. 1,'homas ahud vldlt, et allllù cretliJil; homiduntur. IIa)c eSI fundamenlurn quod mutari non po- nem .vldlt , et Dellm confessus eSI, dicells, Joan. 20 : lest, ul ail ApO~IOI\1s, qu:e posita in fundarncnto nemi· PO~IIIIU8 mells e! Deaa meu•. pe I~oc ctb.1lI August., nem perire sini t , unùe August., dc Fide ad Petrum : In !IIJ. I~ de Trlll., cap. f, alt : F Idem Ipsam videi Fundarnentum esI Christlls Jesns, iù e,t, Chl'isti fides, qUlsquc 111 corde SIIO esse, si creùit; ve! non esse, si scilicel, qu:r. per dileclionem operalUl', per qua m 110n ere.dil. Non. sicut corpora, fIU:C viùeJ11lJs oculis Christus habitat ili cordilHls, qu:c nemillcm perire COl'pOl'CIS, et per Ipsorum imagines quas memorià Icuesinil. Alia ,'crò non est rUlldalllt'nl1l11l. Fiùes cnim sine Il!U~, eliam absell~ia cogit~l1llls; lIee sicut ea flll:C non dilcclionc inanis est. Fidcs cum ùilccliolle, Christiani vlde,!,us, et ex Ins qure VI~elllUS cogil:llionem UtCUIllqlle lormamus, et meffiOfl:l! cOl11mendalllus' IlCC siesI; alia d:cmonis est. Nam et d:emolles credunl, et contrcmiscunt. Sed mullùm interesl ulrùm quis cut hominem, cUJus animam, elsi non "itle:1Jus ex credat Chrislum, vel Cllristo, vel in Chl'islum. Nam 1I0slrà conjicimus, et ex moti bus corporis IWJlli:lel11 ipsum esse Christum d:rmoncs crediderunt, nec lamen sicui :vid~ndo di?icimlls, i1Jtu~ml11' eliam cogitando; ili Chrislum crediderunt. (Aug., 10m. 10, serm. 61, non SIC "ldctur htles. iII corde 111 quo est, ab co cujus est, sed eOlIO Icnet certissima scielilia. CÙIII erg() iileò tle "el'lJis DominL) ercdere jub~amur, qllia id,quod credere iuhelllur viQuid &il crei/ere iII Del/m, vct Deo, vcl DCIIIIl. 4. Aliud eSI enim cl'cdere in DCUIll, aliutl credere del'e nOli pUSSUlllU.S; ips~m tal.nen fidem quantlo cst Deo, alilul credere DClln;. Credere I)eo, eSI crea ere m n0111S, vldemus m 1l0blS; qUia el reruDl al.Jscllliulll pr:csens est fides, el rerum qUa! foris sunI, illtuS est Vl!1':1 essI' qu:e loquitur, qUlld ct mali faciunt, et nos credimus homilli, sed non iII homillem. Credere (ides; el rerulll qu:r non ,'identur, videtur fides ct Dellm, esI crcdp.re quòd ipse sit DClIs, 'Iuotl eliam ipsa temporaliler iiI in cordibus homillum' et s;' ex mali raciunt. Creltere JJI Deum, esi creùclluo amare, Iidelibus infideles liant, pel'it ab eis. lIis "~I'bis e"i credendo in eum ire, credendo ei atlh:l'rere et ejus dellt~r tr~tlil~r fidcm ipsam in corùe hominis ab ip.5o memllris incorporari. Per banc fiùeli jllslilicatllr im· homlllc vHlert non corporahter, non ima"inariè sed pius, ul deiude ipsa fides iucipiat per ùileclionem ope- illtelleclualiler, ct illsam tamen abselJti'~JlI et e~rull1 qua) non \'idelllur, esse. UI. enim AugUSI. alioi ait l'ari. Ea cnim sola bona opera dicenda sunt, qu:c fiunt per dilrclionem Dei. Ipsa eni1ll dilcctio, opus fidei di· SUpCI' Joan. 27, Iractatu 27 : Crcdimus ut cognosca~ {·itur. Fides ergo quam d~mones el falsi cllristialli J11llS , nOli coglloscimus ut credainus. Quid enim est hallent, qualilas menlis est, sed informis, quia sine fitles, lIisi credere quod non \'ides? Fides ergo eSI charilate est. Nam et malos fide m habcre, cùm lamen quoti non viùes credere, veritas quoù crcdidisli "iùere. Unùe rcclè fitles dicitur argumelJlum vcl comietio charitale careanl , Aposlolus oslendit dicens. 1 CUI'. rerum 1Ion apparelltium ; quia si fides est, l'X eo coni 2 : Si Iwbuero omnem (idem, chal'Ìlalem uulelll 11011 ""beam, cte. QU:E lides eliam tlonum Dei dici pOlesl, vincitl/r et probatur ali'J113 esse non appal'cntia, cùm fides non situisi de non apparentibus. quia et in malis qu;cdam Dei dona sunI. (Aug., l. 8, DescTiplio {idei. laur. in pS. 67.) 8. Ait cnim ApOSlollls, Hehl·. l!!: Fides est 61/b.dn iIIa iu{onllisqllalila3 menlis qure il1 malo chrislial/O slalllia rerulll sperandurulI1, argumenlul1l, vel C01lViClill. eSI, fiat virlus r.ùm fil bOllus. non apparenliwll, quia pCI' lidem sullsislUlJt in nobi; 5. Si verò qlla~l'itur Ulrùtu iIla informis qualitas,

PETHI LOl! ilAIWI 807 eliam modò sper:mda, ct slIbsislunt in futuro per exdeba! Deum in carne ips!t blenlcm. Credt:bll ergo perielltiam. Et ipsa e&t prnhatio a com-iclio non apmente quod non videb~t, per hoc qllod SCII si bus eorparenlium, <jllia si qllis de his dubitet, per fidem propori~ :lpparebat. Si verò dìeulItlir credi qua! \'idclIlur sicui dicit ulIusquisquc oculis SlIis credìdisse. 1l01; banlur, ut adhuc prohatur futura resurrectio, quia ila crediderullt patriarch:-c et alii sandi. Vel pl'ohatio est ipsa cst qmc in !lobis :cdilicatur fides j se,i ex rebus el cerlilUdo quòd sint alilJlla non apparentia, ul Sllqme ~identur, .agit~lr in n?l!is III. ~a cred~nlur qll:(! )J1"3 dictum est. Propriè lamell fides dieitur substanlia non vldelltur. Ex IlIs aperte 1Il1elllgrtur qnod propl'iè fides lIon apparentium est. Nee illa esI /ides quà in rerum sperandarum, quia sperandis sllbstaL, et quia fundamenlum est bonorum, quod nemo pillare potest. Christo :cdilicamur, quà dicimus, usilatà 10CUliolli' nos ea credere IJn:c videmus. Alibi lamen dici I Au: Si ilio descriplio 'pei cQnveniat. 9. Si vero qu:critur an b:cc descl'iptio spei conve- gusto lidem esse de rebus pr:csenlibus ;. qnod erit in Iliat, sallè concedi potest ulrumlibel. Si :tlllelll dieatur futuro, cùm per spccicm lleum pr:c"enlem rontemplabimur; qUa! lamen non propnè dicitur fides , sed convenire, sunt el alia plura qui bus dilferunt fides et Verilas. Es!, inlJnil, lides flua crednnlur ca flu:c non spes; sed non improbè dici pOlest soli fidei eonvenil'e, non spei, quia fides sola fundamelltum dicilur', vilielllur. Scii tamen eliam fides rerllm, lJuando non non quia lidcs virlus possit esse sine spe et charitavcrbis, sed rebus ipsis pr:-cscillibus credìlllr, lJuod eri(, te. Unde August., in Ench" cap. 8: Fides opel'ans cùm perspeciem m~nifestam se conlemplandam saQclis pr:ebebit ()ei ~al'ientia. Sed non propriè ha:c dicilur lì. IleI' dileclionem utilJue sine spe esse non pOlesl, ncc alllor sine spe, nee sille amore spes, nec ulrumqlle des, imò /idei merces ad qnam Cl'edenlio perven:elur; sille fide; et fides sine amore nihil prodest j pOlest ut ex fide verborllm Ir:mseal juslus in /idem l'eru.n. lamen credi aliquid, quod non speralur; nihil autem Si Pell'us ha bui I {idem passionis, quando vidil !tOITIInem illul/i pali? \lolest sperari , quod non credilur. Ideòfjlle credere, IllIOd est aclus lidci, natllraliler pl':cccdit sperare, 2. Si verò qu:crÌlur IIlrùm Pelrus fiòem passiouis h~. bueril, cùm hominem Cllrislllm oculiò pali cCl'lleba!, quod est actlls spei; quia lIisi a!i1luid crcdalur, lIon l'0test sperari. Creditur enim aliquid quod non spedicimlls eunl Cidem passiollis habuissc. 11011 in eo quòd l'a 1111' . Inde eSI quòd in Scripturà plerùmque reperitur credebat hominem pali, quia hoc videb;11 j sed iII eo quòd fides pr:l'cedit spem, el spes sequilur !idem; quòd cl'edeual Deum esse, qui patiebalul"' :\"on eDili1 11011 qllòd virtus Cidei pra!cedat nrLulem spei virlute virlus Cidei erat, quod credcbalur h01l1(l pali el llIori, "el causà, sed quia aclus fidci lIaluraliler pr:ceedit quod Judxus cCflIens credebat j sed IJIIOtl eredebatur aelum spei j quod etiam quidam concedullt de ipsà J)eus esse, qui patiebalur. Unde AUç(IISIÌlll!S, Sll'lCr virlute /idei, ut· naturalilCI' pr:ccedat spem , nOli lemi1lum psahni iOl locum : Respolldil ci in rià !'irl:!li~ Ilore. Unde el reelè ea sula dieitur fundamelltum Bure: Laus Cidei est, non quia credi t hOl1lilie:1I illilm omllium virtlltum et bonorum operum, nUIl aulem funmortullm, quod el paganlls credit, sed qllia cr['dill'llill damentum est charilalis, qui a non ip,a charitalis, scd glorificalum, et verum Dellm. Credit ergo fides DCIIIll charitas ipsius virlulis fidei causa est. Chal'ilaS euim homillem, et homillelU glorificalum. i\on ergo fllil c;lusa est et lIlater omnium virlulum ; qu:e si desii, Pelro lides credere homincm illum mori, qllod oculi. fruslra h;,bentur c:ctera; si autem adsit, habenLur cernebat j sed credere Deulll esse, qui 1Il0ricbalur. omnia. Charilas enim Spirilus sanelu. est, ut in su- Nee nubis eliam lides in hoc merelur, lJuod credimus pCI'ioribus, lib. 1 Senlellliarum, distinct. t7, pr:etaxahominem illum lIlorlunm, qllod et JudxlIs credit ; sed quia eredimus hominem DellUl.IlI0rlUUnl es,e. tmn est. lpsa est ergo causa olllniulll virlutum , 1I0n Si aliqua sciulllw' fil/re nOli credulltHI'? ipsills ali qua virtutum causa esI, quia omnia IllUliera 5. Posl hoc qllxri solel, cùm lides sh de nOli appa. cxcellit. Unde AuguSI., in lraclatu de Laudibus cllal'ilalis : Hcspice ad mUliera Ecclesi:c, et universis exrentìbus el non visis, ull'ùm etiam sit dc illc<lglI:tis cellentius chal'itatis lIIunus cognosces; qu:c, ut oleum, lalllirm. Si cnim de incognilis lanlìun est, dc Iii, \"idetur esse lantùm qUa! igllorauLur. SetJ scientlulii e,L IJIlÒtJ 1101\ pOlcst premi in imo, sed supcl'cxilit. NOli ergo ejus causa vel fllndamentum fides est. Gregorius laeùm visio aliasiL interilJr, alia eXleriur, 11011 est lides dù subjeetis exleriori visioni: est lamen de lris fJlIa; Vi;1I in· men, super Ezech. , dicit quia nisi priils fides Leneateriuri ulelllllque capillntur. El qU<l~tlam sic capillulnr, tur, nullalellùs ad spirilualcm amorem allingilur. ut inlelligantur, elsi lIon iII futuru, fju.:cdam aulCIlIIIOII: Non enim charilas /idcm, sed lides charitalem pr:ece~ dlt, fJuia nelllo pOlest amare quod nOli crediderit, siquia cùm lides sii ex audilu Ilon modò exleriori, scii cliam inleriori, 11011 potest esse dc ell quod OIlUlillÒ cutllee sperare. ~ed hoc aceipi potesi dictlllll dc /ide, ignoralur; qu:e ipsa ad sensulII eurporis UOII pSlt;uel, Ilu:c virlus non est: Ipsa enim spcm et charilatem loItaitAug. inliiJ. 15deTrill.,cap.:i, diccns: Qualllli,.. frequenter pr:ccedit; ve! de actu fidei, qui fUl'lè natl!ex audilu lides in Ilobi; SiI, nOli t,llIIen ad eUIII SCII. raliter actum chal'itatis pr:ccetlit, SiCllt actum spci, sum corpilris pertinet, qui dicilul' auditus, qlli:! 110.1 quoti verba pr:cmissa diligenter notat:l innuulII, et ea est sonus j nec ad ullulII sellSUIlI corpol'is, quullialll cliam qu:c addii dicens : Nisi ea, inquil, qu;e audis cordis est res ista, non corporis. \,IlIxdam ergo fide credideI'Ìs, ad amandum ea qu:e audis nOli inflammaereduntur, qUa! ill!elligunlur naturali ralione; fIUJ:bel'is ; qu:t: tantùm rle non visis est, UI ante diximus. dam verò qu:e non inlelliguulur. Ulldc Propheta, Unde Chrysost. : Fides in animà noslrà facit subsi].;ai:e 7, jllxla 70 inlèfpl'etes : Nisi eredideritis, 1!01i illslere ea qu:c non videnlur; de fJuibus propriè fides lelligelis. Quod AuguSl. aperlè dislingui!. Alia sunt, est, de visis enim non est fides, sed agnitio. Super inquil, qUa! lIisi illielligamus, lIon credilllus; alla, Epist. ad Uebr:cos, homilià 21, in fine. qua; nisi credamus, nOli inlelligemus. :\"elllo la!lle:\ DlSTINCTIO XXIV. polest credere in Deum, lIisi aliquid inlelligal, cùm QtlO.llODO INTELLIGITUR QUOD SCRlPTUM EST : UT CUH lidcs sit ex audi tu pr:cdicalionis. Idem in libro de FA.CTUU FUERIT, tREDA.TIS. Trinit.: Cerla fides utcumque illchoal cogllitiolltllll, Cognilio yerò certa non perficilUl' nisi pUSI Ilallf; io Hìc qu:crilur, si fides tanlùm de non visis est, quolllodò \' eritas apostolis ait Joan. U : ]I,' IIlIe dieo vitam. Ambros. quoque ait: Ubi fides, non Slalil'.! !lobis, priusquùm fial, Ilt cùm (ac/um (uerit credalis, ubi eognilio; ubi coguitio est, fides pr;e cedit. Ex Ilis innui yidetur qllòd lides iIIis fuerit dc faetis et visis. apparet a1i1lua credi qu:c 1I0n inLelligunLur vel sciuntur, nisi pl'iùs crcdalilUr; f)u;cdam verò illlelligi Super quo Auguslinus 1Il0vet qu;estionem et absolvit, aliquando, etiam antequàm credantur. Jlìec lam,'n ila illlJuiens, ll'act.79 super Joannem : Quid si bi vult, nl cùm (ae/uni (!leril credlltis? H:ce est laus fidei, si sic intclligunlur modò, ut in fUluro scianlul'; et nUlle etiam per /idem quà mundanlur corda, alllpliùs illld(I!wd crcditur non virletur. Nam et Thomas, cui diligunlur: quia nisi per lidem diligalur Deu" non IIlIll'clum est, Joan. 20 : Quia t'idisti me, credidisti; non datur cor ad sciendum eum. (lode August., in lilJ. 8de boc cretlldit quoti vidit. Cernehat enim et tangehal Trin., caDo 4: Quid eSI Deum scire, nisi eum meme c:!ra.cm vivcnlem, quam viderat moriclltem, e, ere-

SENTENTlARUM UBRI Ql!ATUOR, - L18, 1Il, mST, XXV. 809 8tO conspiccrc, firmèql1c percipere? Sed el priosquàm fuisse juslum vel salvum cui non esseI (acta reve!atio valeamlls perspicere et percipere Deum, sicut pcrci- vel distincta, vel velaLa, vel in aperlo, vel iII mysterio. pitur à mllndis cordibus, lIisi per fidem diligatur noD Dislineta, \lt Abrah:e et Moysi, aliisque majoril.lus, pOleril cor mundari, quo, id esr, ul ad eum videndulfi IllIi ÙiSlinclionem articulorum fidei haLebant ; velata, sit aplum. Ecce hìc aperlè hahes, qma non potest sciri III simplicibusquiblls revelalum eralea essecredenda, Dells, nisi priùs credendo diligalur. SlIpra autem diqu:e credcbanL illi rnajores el docebant, sed eormll cillm esi quòLl lIemo polest credere in Dellm, nisi ali- distinctionem aperlam non habebant : sicllt in Ecclequid intelligatul'. Unde colligitur non posse sciri et iu- sià aliqui millùs capaccs sunt, qui articulos Symboli tclligi credeJl(la qll:cdam, ni,i priùs credantllr; el qure- distinguere et a,signare non valent, omllia lamen dam nOli crcdi, nisi priils inlelligantur, et ipsa PCI' credunt qu;e in Symbolo eonlinenlur. Credunt enim fideu, alllpliùs inlclligi. Nec ea qu:e priìls crednntlll' qll;e ignot'ant, hal.lenles fidem velatam in mysterio; (!uàlll illtelligal1lnr, penilùs ignorantur, cùm fides sii ila et nunc minùs capaces ex revelatione fidei faclà ex auditll. Ignoralllur tamen ex l'arie, quia non sciun- majoribus credendo inh;ereballt, qllibus fidem sua m tnr, Credilur ergo quod ignoralllr, seti non pcnilìls, qllasi commiltel)ant, linde Job, C. t : Boves araballl, 'sicul eliam amalur quoti igllorallll'. Uulle Au:.:nsl., et asinre pascebantur juxla eos. Simpliees et minores il.lid., c.4 : Scil'i aliquid, :el non diligi pOlesl. Diligi suni asinre pascenles jllxta ,boves; quia humilitale verò l!uod ncscilnr, qu:cro ulrùlII poSSil. Si non polest, majori.bus adh:.erenLlo, in mysterio credebant qu:.e et lIemo d:ligil DeulTI anlequàm sciato Ubi alltem SU1l1 illa iIli in mysterio doceballt; qualis fortè Cuil vidlla tria, fides, spes, charilas, nisi iII animo credente tlUpd Sareptana. Ql/re ante advenlum Cliristi de Mediatore credere nondùm scit, et sperante et amante quod credil? slIlficiebat. Amatur ergo et quod ignoratur, sed tamell creditur. 3. Sed qu:erilur, CÙIll sine fide Mediatoris 31ltiquis DlSTINCTIO XXV. non Cllerit salus, sicut ncc llIodernis, utrùm oportuCI'it DE FIDE ANTIQUORmi. iIlos credere omnia illa dc Mediatore fl".e nllIle crediI. Pr:rdiclis adjiciendllm est de sufficientià lidei ad muso Qllibusdam vidctur quòd sulfecerit illis qll3tllOI' sallliem. llIis enilll qui pr:reesserunt advelltull1 Chrisli, talltÌlm credere: scilicel , nalivitalem , mortem, reet qui sequunlur, videtur profecisse fides secundùm surreclionem, advelltum ad judiciulTI, qllod ex pl';etelllporis processum, sicut proCecit cognitio. Fides missis ,'erbis Angust. colligllnt, ubi iSla qualuor pc,quippe lIlagna dicilur, cognitione, et artieulorum suil. Aliis aulelll videtur habilà fide Trinitalis, id de qllanlilale, vcl constantià, et devolione. Est aulem mysterio Incafnationis fidei suffecisse, ut Dei Filills qu:.ed~1Il !idei IllCnSllra, sine quà IIUllquàll1 potuit esse credere tu l' nascitlll'us de homine, et judicatllrus, qlli salus. Un de ApostolllS, Hebr. ti: Oporlel accedentem de Joanne Baplislà documenlulll hujus rei aSSUlIlIIllI, ad Deum credere ql1iae.t, el ql1òd relliunera/Ol' esi speran- qui de morle ehristi et descenslI ad inferos in EvautiulII in se. Sed qu:.eritur ulrùm hoc credere alite ad· gelio dul.lilassevidelllr, seclllldùm exposiliollem Greg., ventulll el anle legcm, ad salutem suffecel'it. Nalll Iwm.6, qnando interrogavil per diseipulos, ~lauh. t I : lelllpore gl'ali::c constai cerlissimè hoc non su('ficere; 7'" es qui t'elltul'US es, an alium expeetanllls? Qllasi I)llol'let enim uni versa credi qUal in symbolis conti- diceret : Es lu per leipsllm descensufus ad infernullI, IIclllur. Sed \lec ante advenlum, nec anle !cgem vidc- an alium ad h;cc sacramenta missurus es? Quitlalll luI' hoc sulfccisse, l!uia sine fide ~Iediatoris lIullum tamen dicunL eum flOll dllbilàsse de ignoranlià, sed de hOlllinclII, vel ante, vcl pOSI, l'uisse sa!vum sanctorum pidale, id est, dubilare se oSlendisse; 1I0n flllia iglloAuclllrilaies contestanlnr. Unde August., tomo 2, epist. ,'avel'il. sed pietalis alfeclu cOlllpassum esse CltrislulIl, f57, ad OplaLulll : lIIa fides sana est, quà cl'edilllllS el ejus humililalem admirando insiuuà~se. nullum hominem, sile majoris si ve mitloris :.elatis, De fide Cornelii. 4, Solel etiam qu::cri de Cornclio , utrùm fitlem 111lil.lerari à conLagione morlis el obligaliolle peccali, (Illod prima nativilate conlr:lxit, niai per UIIUlli media- carnatiollis habuel'it, cùm dictllm eSI ei per allgelullI, tOl'em Dei et IlOminem Jesulll Chri.lum, t ad Tim. 2: ACluum 10 : Acceptre sunI eleemosynre lure, et eXllllditt1f cujlls hOlllillis ejusdemque Dei saluberrima fide eliam BII/It ol'a/iolle. tUa!. Si enim fidelll lnca\'llationis lIoa iIIi justi salvi Cacli sllnt, qui priusquàm velliret in habel.laL, lunc C1'go sine lide Incarnatiouis crat ci jtlcarne, credi!lerunl in c~fIIem ventnrum. Eadt!1n enilll stilia, qllia de ilio scriptllm est, qnòd jllslus eral et !ides est et illorum, et nostra. Proinde ciI/n omnes tilllcns L>eum. Si verò /idem Incarnationis habebat, ad ju~ti, si ve alile incarllalionem sive pOSI, nec ,'ixel'illl quid ergo missus esi ad eUIII Pelrus? Sallè dici pOlest, nec vÌ\':!IIt, lIisi l'X fide incarnalionis Chl'isti, pl'ol'eclò eUIl1 sicul fidem unitalis, ila et 11Icarllalionis hahtlisse quod scripLllm est, Actnum 4, non esse II/iud UOII/ell de rcveiatione, sed incarnalum jam esse Dd Fililllll ,ub erelo, iII quo opol'teal salvIIri nos , ex ilio tempore iglloràsse; el ideò missus est ad eum Pelrns, IIt jalll valel ad sa!v.lndulII gcnus humanum, ex quo in Atlam lIalllll1 Dei Filium ci annunliarel, rl sacramentulII rc~ vili:llum esi. Idem, 10m. 7, lib. de C()rrept. el Gl'aL, generalillnis ci conCerret. Habebat ergo fide m IllcarllaC. 7 : Nemo lib~ralur à damnalione qn:e per Adam Lionis, sed an raCla ve! futura essei, non noverat. el t'acla est, nisi per fidem Jesu Chrisli. Idem, lib. !le ita per fidcm venit ad opera et per opera ampliùs soNUpl. eL Concupo : Eadem fidcs Medialol'is qu;e nos lidallis esI in /ideo Per fidclll enim, uL ail Gregor" salvai, salvos jllslos laciehal alltiqlJos, pusi!los CUlli ,'euillll' ad opera, Cornelills eliam per fidern veniL ali magllis, quia sirul credimus Chrislulll in carne venisse, opera, Dt!lllll ellim ullum eredebat, sed Filium e.iu:> Ìla illi velllururn ; eL ;iCUI nos 1lI01'1UUlIl, ha iIli 1lI01'Ì- nesciehal incarnallllll, Per /idem placuerunl Deo opera LUI'UIII; el sicul nos resufI'exisse , ila illi resul'I'eclll- ejns. Sinl! fide enim impossibile esi aliquem piacere rum; et nos et iIli ad judicium vivorulII eL mortllnrlllll Deo. Allgusi. verò dici! Cornelio dietum esse per allveullJrurn. Gl'egor., sliper Ezech. : El qui pl;eih:tlll, gelllm : Accept:e suni eleemasyn:Il ture, et oraliollcs et qui sequeballtllr, c1amaballl diceliles: Ilosalllla lu;e, anlequàlll in Chrisluill credereI; nec tamen sine 'filio L>avid, quia olllnes elecli qui in Jud.ea esse po- aliquà lide dUliabal el orabal. Nam quomodò invoca. lllerulIl, sive Ilui nUllc iII Ecclesià SUllt, in Medialol't'1II bai, iII fluem UOII cl'cdebat? Sed si posset sine lìd" Dei eL hominurn crediderulIl el credunl. llis aliisque CJlrist.i esse salus, nOli ad eum miuerelllr al'chih'Clu,. p!II!'ibus leslillloniis pel'spicuè docelur nulli IIl1quàlll Ecclesi:l! Pelrus. Attende quid ait, sille fide Chl'isli non posse esse salulem; rL tamcn Cornclilllll exauditllllf salulem esse faela::), nisi per fiLlem Medialoris. Uporlet ergo accedenlem credere, qu;e supra dixiL Aposto- anle(IUàm erederel iII ChrisLum. Quod ila polesl iUle/ligi, seilicel anle(!uàlll sciret Chrislulll illcal'llalUIII, lus; sed non sufficil. in quelli credebat III mysI,erio. De fide .implieium. 2. Qllid ergo dicelur de illis simplicibus qlJibus non De lPjualilale fidei, spei, eharilali, et operi" qure secUlldùm aliquid suni requalil'. er:ll revelat\lm mysleriurn lncarnalionis, qui piè cre5. Illud eliam 1I0n est pr:.etermiuelldum, fluÒ(f dj~bilnt quoti t',i .. lradilum fuiL? Dici potest "ullum

p AT:lOL. CXCII.

8i2 PETRI LmmARDI 811 (l'uunlur, et iII Oei Verbo resurrecllonem (uturalll 'ides, spes, charitas et operatio seeundùm Illiquitl sive judicium, 1I0n per spccnlulII in ~nigmale , SCII :el{ualia sunI in pr:esenli, Unde Gregor, , sllpel' EzecllleI., bomil, ultimà : FidclIl. spem, chal'il.atem atque pra~clarissimè iuspiciullt. Si enim quia credullt l'eSIl/'opcralionclIl, dùm iII Me "ilà vhillll/S, :cquales silJi ,'cctiollcm fulul'am, idcò vermI! est eos fidem habere; .esse apud nos iovenirnns; quia qnalllùm credimns, tall- ergo eà consummalà post judicium similiter el 6d('11\ tlìm :I/~l:lInI/S,et qU:llltÙIll amamI/S, lant!'lIo de spe pra~ hlllJere dicelltur, qui ereùcnl eam pr:elemam. Seti siena sl/milllus. Qllisquc eJiim fidelis tantùm credit, quanlùm LUlle credeol, ileI! lamen fidem qU:E fideles lacit, hasperaI et alllal; ct tanlùm opcratur, quanlùlll credit, et bebum; quia nOli credent absque scienlià , qu:e 11011 :Jlllàt, elsperat. Sed tamelllllajor spe et fide charitasdi- eril :enigmatica, sed per specie lo ; ila el modò crI..... cilUr,qllia, cùm ad Dei speciem penellilur,spes et fides dunt el sperant resurreclionem; ncc lamen fidclII transil, sell chal'ilas permane I ; et quia charil3s maler hallent. quia credendo cognoscunt. Venia enim eis est olllniulII virtnllllll, qual 1100 ideò posllldelll et quod perfectum est, et evacuatum esI quod ex parlI! spem ponilur, quòd ex eis orialur, sed quia po~l illa est. Venit enim cognitio, et evacuala est lides, VCllil relllallcbil aucta. CI/al'i/as el/illl IItl/lquÌlm excidil, t species, et desiit spes, Ila et Chrisllls, iII qUIl fuerufll Cor, 13. Pr:emissa alllem xqualilas propri è secun- hona patri:e, credidit quidem et speravit rei>urrecliodùm ilileriorum actuuni intenlionem considcranda Ilem lelolià die futuram, pro quà el Patrcm oravit , est. Huic verò quod bic el superiùs dièlum est, sci Ii- nee tamen tidem virtulem eL spem habuit, quia nOli cet quòd charilas lIon est ex fide et spe, sed è con- :l'lIiglllaticam et spccularem, &ed c1arissimam de 'e:\ verso, videlur obviare quod ait APOSlolus, i Tim. 1 : cognitionem ha bui I , quia Ilon perfectiùs eam coglloFi/li3 TlI'Iueptiesl eftariws de corde puro et conscientid viI prxlcritam, quàm inlellexit fuluram. Speravil tamell Cbristus, sicul in psalm, 30 ait: I/I/e, DobOlla. et fide /10/1 fie/a. Quod cxponens August., lib, t de Docll'Ìllà christialla, cap. 1)1timo : Cor accipit pro mine, $peravi; /lec Lamen (idem ,'el spem virtulem illlellcctu, cl conscientiam pro spe. Qualis, inquit, babuit, quia per spcciem videbat ea qllm creùellat. charilas est finis pr:Ecepti procedens de corde puro, De antiquis verò palrilms qui apud inferos usqlle ad id est de puro illielleclu, ul nihil/lisi Deus diligalur ; passionelll lenchalltur, non illcongruè dici potesl et conscicntia. id est. dc spe bonà el fide 1I0n fiClà, Ijuòd (idem et spelli virtutem habuerunt, quia ercid eSI, non simulatà. Non ergo charilas fidem et spem, debant et sperabant se visuros Deum per specielll • ~ed lides et spes eharitatem pr:Eeederc videntur, Hoc qu~liter eum tune 1I0n videbr.nl; quia nOli pall/it cl'go eà ralione traditum intellige , 1I0n quòd fitles et eis cognilio Dei per speciem anle passiollem Cluisli, spcs causa vel tempore charitatem omnium bonorl/m quà consummalà, à fide transicl'Ullt ad spcciclII. lIIatrem pr;ccedant; sed cluia charitas illis in aliquo DISTINCTlO XXVII. esse lIon pOlest, sed ilIa sine charilale possunt esse; DE CRARlTATE QUA DEUS DIL/GITVn ET PI\OXUIVS, QII .!: (IUarnvis /lon sit pia fides vel spes sine charilate, Ideò IN CHRISTO ET I~ NOllIS EST. ergo ex fide et spe procedere dicilur c\Jaritas, quia t, Cùm autem Chl'istus lidem et spem non babnelIulli provellit sin e istis. l'il, dilecliollcm lamell halmil iII quantulII hOIllO, t:wDISTINCTIO XXVI. lam qUa! majOl' esse nOli \'alel • qui ex charilate eximià DE SPE, QUID SIT. animam posuil pro amicii el inilltieis. Habuit enim iII \. Est autem spcs virlus quà spiritualia el :Eterlla corde, charitatem quam opere Il,,bi, exhibuit, ul exhibOli. sperantur, id eSI, cI/m liducià expecl3111ur, Est bilionis forma nos ad ùiligelldulII instruercl. lIìe nJiellim spes certa expcctalio fulur:E bcntiludinis, ve- quid dicendurn esI de ehOlritatc, eL illUdo, et ordille di. nieus ex Dci gratià et meritis pr:eceùelltibus, vel liielldi Dcum CI proximllm. Quid Bit c1wrilas. ipsam spem, IIUlWi lIaLUrà prali Lcharilas, \'rl rem spe2. Charilas est dilcClio qnà diligilur Deus propler rata{ll, Id e.sl, beatitudinem :Eternam, Sine meritis CU,III aliquid sperare, non spes, sed pr:Esumptio dici potesl. se, et l'I'0Xilllll.; propter \)eulII, "cl in Deo. Ihc h;llwt De qllibus sit speso OliO manoala: ullum pertinells ad dilectillnCIlI Dei 2. Et sicul {ides, ila et spes csl dc invisibilibus ; quod est max iIII UIII in lcge mòlndalulII ; et :lllerum pel'~ unde Augustinlls, io EIICb., cap, 8 : Fidem appel!a- tinells ad diligcmJulll proximulII, illi silllile. Prillllllll mus earum rerllm qU:E 1I0n vitleiitur. De spe quol]ue esI: Diliges DeulII ex loto curde, ex lo/a men/e, e/ e.t dicilur, Rom, 8 : SptS quce videlur, Ilon esI speso Quod to/à al/ima, quod scriplulll esI in Deuter, 6. SecunulIIl! e/li", videt quis, quid sperat? Quoti allinel ad nOli vi- est: Diliges pro:l'imuUI tnuIII aieut teiP'UIII. 1/1 his dlio. dere vel qua: credulltur, vel flual spcr:lntur, fidei spei- bus J/wndatis lota lex pendei, el propltelre. I\l~lth. 2--.!. que eommune cSl, Distinguitm' 1:1Inell fiùes à sl'C. Fi/lis prxcepli est dilcctio; et ea est gemina, id e,t ' sicut vocabulo, ila cliam raLionabili differenlià, Est Dei el proximi. enim fides maIDrulII rerulII et bonarum ; quia et hOlla Si eàdelll charitate :Jiligil!ll' Deus et l'roximus. creduntur et mala, et hoc fide LOII!!, nOli m:llà. Est 5. IJìc ql/all'ilOr si e~ eil ipsà dilectione diligitllf cliam fides ,et pra'Lel'ilarllm rerum, 1/1 p/·al.entium, DCI/S, quà diligill/r proxilllus; an alia siI dileelio Dei eL full/rarum. Crcoillllls euim U10rlem ehrisli , qUa! el alia proxillli. Eadem sanè di/cc'lio eSlllUà diligilu; jam pra:teriit; crcoilllllS sm,sioncm, qua: III/nl! es.t; Dells et proximus, qual ~pil'i!llS sanctl/s est, ul Su~ra creùiml/s ventul'um ad judicalldum, quod futUlum dicwm est, quia Deus chal'itas est, Uude Aug, : Juallelil. Item fidcs et fUlUral'llm rerulll est, et alienal'ulll. IICS :Iii: NOli polesl DeulII.d!lig~re quelli nOI! l'idEl, qui Nam eL se quisque cl'edit esse, ccepisse, /lCC fuis:ie {ralrelll quelli v/del, nOli d/llgrt, Sed SI eUIli (Juelll viuct uLique selllpileruurn : et alia atquc alia 11011 modò de IlIImallo \'isu, spiriluali charitale diJigtlrel, viùeret aliis homillibus multa, ql/al ad religi'mem pertinenl, Del/m qui est ips:l ch:\rilaS, visu illleriol"Ì. quo videri verùm eliam de ;' n~dis credimus, Spes aulelll IIlIn potesl. Qui ergo ('l'all'cm (Iuem videl non diligil, \)CUIlI /lisi uonarum rerullI eSI, nc(~ nisi futl/rarum, Cl ad eum qui e.st dilecti". lIuà c~r~t qui.ll'al~em 110/1 diligit, quo! l'crtincntium qui earl/m spem gerere pCl'lIihetur. modo potcst dlhgcl'c ! bx una ell/lll eàuemque cllarilIedit ad prre/l/issam qllrestione1ll, scilicet an fides et spe3 talc Deum proxilllumque diligimus; sed lIeulll proin Christo (uerillt? pier Deum, 110:; "erò el proximUlll propter Dellln . Si 3. POSL hoc superest investigare utrùm fides ct \'erò ulla eaJemque charilas esI Dei et proximi, IJuare spes iII Christo fuerillt; undc Iractatus iSle sumpsil dieitur gemina? l'ropler duo dilecta, id est, DCllm ct cxorùium, Quibusdam 1l01i illdoclè vidctur /idem vir- proximum. Elsi enim ulla sit charilas, duo lamell diIutem et spem in eo 1I0n fuisse, sicul in sallClis jam ,'ersa eil diliguulur, scilicet Deus et hOl1\o vel angebcatifieatiiò. vel in allgelis nllli sUIiI. et tamell sanni Ilis. Pro (1UO clialll duo sUlIl mandata, quia eùm eacredullt et sperallt reSIIITCCllOnCm fUluram. el angeli delll charitas utroque eommelldelUr, diversa Lamen e~mdelll creduIIt; IIce lamen in eis lioes vcl spes diligi prrecipiuntur. Unde AUI). : Arbitrol' ideò Spiri. "juus eSI. quia el Deo per specie m conlenwlan<lo lum sanctum bi~ datllm, semcl in lerrà, Cl itcl'ùm 1I~

6ENTENTlARmi LIBRI QUAl'UOB.. - LlB. Hl, mST. XXVIII. 'ti 1!fI,Io, Ilt comml'm\ar~nlllr nobis dno pr~c('rta ch~ri h~c v!là e:un ncmo haheat? Quia non reetè currilu l'. Iltis, sciliceL \}ei CI proximi. Una eSI (;hal"ila~, cl dllo SI quo ClIlTeUÙnm est nesciallir. Quomodò :1lI1'~1Il St' , pl'3lCepLa; unllS ~pia·iIÙS, et dllo data; qnia alia cha- re~ur, si ,nullis pr:eceptis oSlenderelur? (Ibid., loc-;, riLas non diligit pl"OXilllum. nisi illa qllal diligit DeulII. p~lOl·e.). ~(;c~ hall~s cur illud pr:eceplum esl (Iuo. ; Qllà ergo dlarilale proximum diligimus, eàdem Dellm Ine pellll~u~ mlplerl non potest. Implelur lalliell c. diligimu!\. Sed quia aliud cst \}eus, alind proxinius, etsi pa~le, sClhc~t seculldìlm perfectionern vi:e. Alia e~: lilla charilate diligulltllr, ideò forté duo pralcepla di- elllm perfectlO cunelllis, alia per\"enientis. F:lcil hw cOlllur, et alterum llIajus, et alterum millus, ve! pro- man~alum. ~l. cursor, (lui Dcum anle omni~. Cl P!·". pter duos mntus qui in mente gerunlur, dùm Dells di- omnlbus dlllglt, nec lamen UlIIllillÒ perticil. (Au rr • h ligitllr et proximus, movelur enim mens ad diligen- eodem, paulò infcriùs.) , D, ' dum Deum, movelur et ad diligendum proximum; et Quod alterum mandatum in allero eli. (Aug., lib. 8 ti .. multò magis erga Deum, quàm erga proximum. (Aug., I Tdn., e. 7.) iII lib.8 de Trin., c. 8, et in sermone de Ascensiune.) 8. Cùm autem duo sunI pr:ecepta cbaritalis, pr" De modo ditigendi. .I. Conseqllenter modum utriusque dileclionis ad. utroque Salpè unum pOllilllr; nec immerilò Iluia IWt Deus sine prox-itno, nec proliirnus sille \)co diligi po · verl3mus. ":ec regula, ul ail Aug., in Iib. de Doct. chrisl., cap. 25, dileclionis divinitùs conSliLuta esI, ul tesI. UI!de Apostolus, Ilmlle .lTIandalum legis dicil illDeum propter se ex tolO corde, et proximum diligas st~,:,rarl, id .est, conti neri et impleri iII hoc \·el"bo : sieut leipsum, id esi, ad quod, el propter quod teip- Dlllges proxunum IUIIII/I sicul leipsum. El CbrislllS di . sum dilillere debes. III bOllO enim el propter Deum te- Icclionem proxÌllli specialiùs commemoraI dicell~ , ipsum diligere debes. in bono ergo diligendus est J?an. 1.5: Jl~1/1I1~tum nO~II~1 do vo~is, ul diligati. illJlroximus, non in malo et propter Deum. Proximum Vlcelll slcul ditexl 'vos, ubl Illud majus mandalulll tli verò, omnem homillem oportel intelligi, quia n·emo eSI leclionis Dei videlur pr:etermissum; sed benè intellieum quo sit oper:lIIdum malè. Qui ergo amai homines g~'.ll!bus Ulrumquc invenitur in singulis, quia 'l"i vel quia juslisullt, vel ul jllsti sint, amare debet : hoc dlllgl! DeuJl1, non pOlest eum conlemnere quenl D')II :; est, in Deo vel propl-er Dellm. Sic enim el seipsum p~~~epi~ .diligi; el qui dililiil proximum , quid iII eo amare debet, scilket iII Dco vel propler Deum, id '!st, dlllgit IlISI Deum? Ipsa est d.lecllO ab omni lIIuudaIl !r quia jUslus est, ve! ut justus sito Qui eRim aliter se di- dilectione discrela, quam dislinguens Domillus ait : 'i«it. injustè se diligit, quia ad hoc se diligu, uL sii in- Sicul di/eri vos. Quid ellim nisi DeulII dilexil iII nohi:; juslus; ad hoc ergo ul sit malus, non ergo jam se dili- nOli quem habeb:\Il1us, sed III babercmus, sicut mcdi. git. Qui enim diligit iniquitalem, odi! anima m suam. eus .a~grolos? et quid in eis diligiL nisi salutem, quam Modus ergo diligendi pr:ecipiendus eSI bomini, id est, CUJllt revocare, Ilon morbum 'luem venit expeller·c? quomodò se diligal, ul prosit sibi. Quin autem se diii· ~ic.el 1105 illviccm diligalllus, ut quamùm pOSSUlllllS gat, et prodesse sibi veli t, dubitare dementis est, Mo- IIlVICem ad habendum in nobis Deum ex dileCli('ue dlls antem pr:ecipilur cùm ait, ,icut teip,um, ut proxi- allrahamus. (Aug., tOIll. 9, IraCI. 65, super illud Joan. mum diligls ad (IUod teipsum. Si ergo le non propler t5 : lllandatum 1/01'141/1, ele.) QUIl1 charilale diligenda sinI. le dililleredebes, sed propter illulII ubi dilpclionis lu:e rectissimus finis est,lIon succenseal aliusaliquis homo, ~. Sed qme hac .dilecLio~e diligcl!da sint, jam insi et ipsum propler DeulII diligis. Hujus dileclionis (lI" ram us. ~Oll enllll umilia, ul ali August., qnihus modum Vel·ilas innuit dicens : Jfandillum novum do lllendllm, dlhgenda sunl; ~ed ca sola (I":e vel nobis110.;', III di/igalis invicem sicul dilexi VOI, id est, ad cllm sociel:lLe quàdam re[erunlur iII DeulII, siclIL est 'Iuod ditexi vos, scilicet, uUilii si li s, III vitam h:l- Iwmo rei angelus; vel ad nos relala, henelil;Ìo Dci pel' 1l0S illdigclIl, III CIII·pUS : quod ita pralcipicndlll\l bcatis. (Aug., homil. 65, su per Joan., aule medium.) esi dili.gi, . ut ci ordiu:tlè prudenter'llic eonsulalul". De lIIodo diligeTldi Dellm. t5. Dilectionis autem Dei modus insinu!llur cùm di- (Aug" 111 lib. dc DoCI. chri~t., c. 23, iII principio.) cilUr ex, /019 co,.de. id est, ex tol0 inlelleelu; ex IO/li D1STI~CTIO XXVIIf. allimo, id est, ex 10là ,"olunlate; ex 10la menle, id est, memoriA, IIt omnes cogitaliones, et omnem "itam, et 81 fLLO l'nA::ClèPTO Ii:DE3IUR DILIGEnE TOTUtl l'nOXUIl!M ET 1S0S TUTOS. omnem illtellectum iII illum conferas, à quo habes ea qUal confers illi. "::ec dicens, nullam partem vit,'C L Hìc potest qnieri ulrùm in ilio mandalo dil.,nostrre reliquiL qu:-e vacare debeal; sed quidquid ve- cliollis proximi IOlUIil proximllln, id est, animalll cl nerit in :lnimum, illùc rapiatur quò dilectionis impetus corpus, !Jo;que ipsos lOloS diligere pr:ecipiamur. Acl currit. El diligere Dellm propter se, modus est dili- quod dl':lInus omne genus diligendarulll rerulll iII iliis gendi Deum, et SlIlIl iSLi duo modi diligendi Deulll, duobus malldatis cOlltincri.Quatuor enim diligenda SUI.I. utqùibusdam placel.(Aug., lib. de Doct. chrisl., c. 22,) ut ail Augusl., in lib. de Doct. chrisl. t, cap. 23: De imple/iolle i/liu8 tnanduli. UIIUIII quod supra nos eSI, scilicet, \}eus ; aILcrnm, qllod 6. Illud auteffi IlrocceptulII nOli penilùs impletur ab nos SUIIIUS; IcrLiulll, IIl1ud juxta 1I0S eSI, scilicct, pl"U~i homine in bàc murtali vila, sed ex parle, non ex loto, mus; qUMllilll, qu"d illfra IIOS est, scilicel, eorpu!;. Dc quia ex parle diligimus, sicut ex parle eognoscimus • . seculI(Jo et quarlo IIlIlIa proccepla danda eralll, scilirr! )n fUluro autelll implellilur ex 1010. Unde Augusl.(52) III dlhgel·clllus nlls '·el corpus uostrum j pr~ciJlillll· Cùm adhuc est aliquid cilrnalis concnpiscellli~, nOli aUle.~Deus dili"i et proximus. Ut aulem quis'I"e omni moùo ex lota animà diligitnr Deus. Caro !lutem se dlllgat, pr:eceplo 11011 est opus. QuanlùmlilJet Cllilll 1I0n dicilur concupiscere, lIisi quia anima carnalilcl· homo excidal à ' ·edlate, remanet il1i dileclio corp()ri~ cOllcupiscil. Cùm aulem venerit quod perfcclurn est, sui: quia nelllo Ul/qllàlll carnem 3uam odio IlUbuit III destruatur quod ex parte esI, id est, uL jam nOli ex. (Ephes. ,5). Nalll vi .. i jusli qui corpus sllum cruciallt, parle sit, sed ex LOLO, charitas non auferelur, sed ali· non corplls, se!! corl"lljJliolles ejus et pOlldus oderllllL. gebilur et illlplt:bitur. III qua pleniludine illud pra1- Hìc \"idetur August. 1I·;\dcre quod ex prrecepto non ucepwnl charitatis implebitur: Diligea Dominulli Dcu", neamur diligere Ilosmelipsos l'el curpus nostrum; tUU/Il ex 1010 corde, elC. Tunc eril jllstus sill~ peccato, quod si est, non omne gellus diligeildarulll rerulll illis quia nulla eril )ex repugnans menti. Tune prorSlls loto ((IIOIJUs pralceplis cOIILinelur. (jllia CÙIll et 1I0., ipsos cOTIle, 10ll anima, 10la mente, diliges Deum , Quoti cl corpus nOSlrum diligerc del>c3lllus, ad quid /leeessarium e·l pr~ceplulII, clun scripLuIll sit, pila!. iO: est aummum81·:ecep,um. (Ibidem, paulò superiùs.) IltEslio de prtEcepli ralione. Qui diliyil iniqui/alem, odit "nilllalll slIam? Sed spe7. Sed cur pr::ecipitur homilli iSla perfeclio, cùm in ciale de hoc pr:eccplum uon eral dandum, nee spe. ciali pr,eccpLo opus er"l id lradi, u! quisQue se H:I (52) ",ug., 10m. 7, in lib. de Perfectiolle h\lm311:e corpus SUUIII diligl'rel , Quia hoc in ilio pr"JJceplo COI:. jUlòtitia', conlra CrelestiulII, alite Oledium. tinelur: Diliyes proximulII t/llml siculll'ipsulII.lbi eoim et

815 f\ETRI I.mlBAHDT 818 proximllm totum, et te totum inteHlgere debes. Vnde DlSTINCTIO XXIX. Augusi. in eodem, c. 2.{.: Si te loillm diii gas, id eSI, DE ORDINE DILIGEiliDl, QUID PRIUS, QUiD POSTERltlli. animam el corpus, et proximum tuum, id est, animam .~. ~~st pr::rdicla de ordine charitalis agendum eSI, cl corpus (homo cnim ex nnim!t constai et corpore), rml/um rerum diligendarum genns in his duobus pr:c- qllia d,c.t sl'0nsa, CallI. 2 : IntrodllXil me l'ex in cellam ceplis pr:clermissum esi. CÙIII enim pr:ccurral di/ectio vinarialll, et ordil/avit iII me cliari/a/etn. Videamlls er"o llei , ejusque dileelionis motius pr::rscriplus appareal, ordine!n, qu.id prius,.qu!d ~sterius esse dt:beat; p:Cel sequalUr dileelio proximi, de tllà di/eelione nihil dical elll!Yl qUI \lr:cpostc!'e a~ll. Nam scirc quid facias, ctum vidclur. Sed eùm dietum eSI: Dilige8 proximu11I e,l n~sclfe ?r~lIIelll faelelllh, non est perfect:ll cogni. tI/11m sicul /eipsllm, simnl el lui abs te dileetio pr:lltrr- 110lllS. Ordlllls nam'l"e ignorantia COli turbaI merito. lIIissa non eSI (dc Doelriu. ehrisl., Iib. i, cap. 26). rum fo~mam. ~rdinem autem .diligcndi AIIgust. illSIEcce hìc aperte dicil in ilio pr,Cccllto non tantuUl- nuat, dlcen~, II~ IIh. de ()octnn:ì christ. i, cap. 27 : modò proximi, seti et lui dilcclionem conlineri, et Ipse est qUI ordlllat3m habet dilecliollem, ne aut tlili. 10lius proximi tOlins'lue Ini. Ex quo apparcI quoti di- l!at quod 1I0n est diligendulll, nut non diligat quod diclum est de secllndo et quarto, id eSI, de di/eelione Irll~lIdum eSI; aut :cqoè dilig!l! quod minùs vel amplilìs noslri, el corporis no,tl1, nnlla pr:ceepla danda, ila ~Ilrgendllm est, aut minùs vel ampliùs quod :-E'lJlIè diesse inlelligendum, scilicet spel~ialia cl divisa, quia Irgendum est. Omnis l'eCCalor in ql1antllm p~ccator in ilio uno totum eonlineLur; el quia id quod sumus, eSI, non est diligendu$; et omnis homo in qllanltim et quod inrra nos eSI, ad nos lamen pcrtiuens, natural est homo, diligendus est propter Delllll, Dcus verò ege diligimus, qu:c iII besliis eliam est.ldcòque tI de propter seipsum; et Deus propler se 0111 Ili hOlllinl ilio quod supl'a 1I0S est, et de ilio quod. juxla nos est, :l!ll'pliùs dil!gendl!' est, et ampliùs quisque deoot Dellm divisa pr::rcepla sumpsimus .. In quorum altcro, ejus ~Il!gere qllam selpsum. Item ampliùs al!us homo di4luod sumns, et i11ills quod infra 1l0S eSI dileClio eOIl- Irgendus e~t,. quàr~ . corpus 1I0sirum, quia pl'Clpler llnetur. Sie condita est mells llUmana, ut Ilunquàm. Dcum omllla Ista dllrgenda sunt, et Jlotest lIo11iseum sui non merninerit, nUllquàm se non diligal ; sed quo- De.o homo perl'l'ui, quod nOn potest corplls nllslrum niam qui odil aliquern, 1I0cerc illi sllldet, non imme- q~"~ CO!PUS per animam vivil, quà rruimllr Oeo. Ali: ritò et mens Itominis quando si ti nocel, se odisse di- dISII alrq~l~ de ordin~ .eharitalis; ubi cx prcsslIm cst eitur. Nesciells ellill! sibi vul! malè, dùm non put~t nos allll'lrus debere dllrgere Deum quàJll olllnes hOlllisibi obesse Iluod \'llll; sed lamen malè si Ili vUIl, n~s \'~I nos ipsos, et alllpliìrs allim3m alinljus homiquando i1hld vull quod obsit sihi, ,;ecundi,m iIlud, psal. IIIS quam corpus nostrum? In enllmeralione eliam iO: Qui ditìgit iniquitatem, odit aninhlm BUllm. Qui ergo qllaluor diligendol'urn sllpel'iùs posi là, priùs ponilllr" ililigere se rlovit, Deulll diligit. ()ui verò IIon diligit quod ~lIpra IIOS est; secundò, quod IIOS sumus ; lerlicì, Denm, eliam se nOIl diligit, quod ei lIatlll'3liter in- quod Juxla nos est; qn:lrlò, quod infra 1I0S eSI; lIbi ordo ùiligelldi insinllari videtur eà ratione ellumeradilum est; tamen. nOli illcongruè se odissc dicilur, cùm id agit quod sibi advcrsalur, t~ 1 scipsum tanlJUàl1l tiollis. Non est alltem apel'lum 1l1rÙlll omnes homines parile.r ,diligere debeamus, eL tanlùm qU311tùlll nos, suus inilllicus illsequilnf. vel mrnus. Si in ilio p/'recepto cOI/linea/li/' dilectio ange/orulII. An omnC8 lrolllille8 p1ll1/er diligelldi sunI? 2. Oritur autcm Ilìc de ;I:gelis qu:cstio, utriml ad 2. Vnde etiam super hoc s;cpè motelur qU:T'!'lio, 1I1ud pra~ceplulI\ dilectionis proximi, etiam dilectio perlincat :lllgelorum. Nam qnM nullum homincln quam perl:lexam faeiullt sanClorum ,"erba vnriè \lmexcepf!ritllUi pr:.cccpit proximum dil igere, Dominus in lata. Qllidam ellim tl'adere vidcillur qllòtl pari alTcctu parabolà sCIIlÌli"i rclicli estendit, enm dicens proxi- onllles diligendi sin!; sed in elTecllI, id eSI, iu cxhiLimum, qui er-ga i1lum extitit miserieors. Deinde subdit~ tiolle obsc'luii , dislinclio ohsefl'311lla sito UIHle AIIl'ade, et III fae ~il1liliter. El eum proximum inlelliga- gust., Iib. i dc Doet. christ., c. 28 : Omnes Ironlilles :CfJllè diligendi sunt; sed eilm ornllillus prooesse non IIlUS, cui vel cxhibenùum. est ofliciuru misericordi,c si inùiget, vel cxhilltndulll esset si illdigeret. Nullnlll possis, his potissimillll conslllendlllll est, qui pro loverò exceplum esse cui misericordi:e negantium sit corum et Icmporum vel quarurnlillet rerlllll oPJlorluorficium, quis non videat, cùm IIsque ad inimieos eliam niluLibus, constrictiùs tihi. quasi Ilu:'113m Slll'le jUII1101'reclunl sit Domino dicente : Diligile inimicos t>estros, g:u~lur. Pro .sorle e~im. !lahclldllm esi quo quisquc et bClle(acile his qui aderunl t'os? Manirestum est ergo Irbl lemporalrter eollrgallUS adh:eret; ex quo cligis poomnem homillem proximllm esse rel'utanduru. Prm i- tiùs illi dandum esse. !tem super Epistolam ad Gal. : mi H~rò 1I0rnen ad aliquid est; nec quisquam esse Operelnur bonum ad omncs, maximè autclII ad domeproxilllus, IIisi proxilllo potest. Vnde cOIIsequeus est, slicos fidei, id est, ad christiallos. Omllibus enilll pari ct cui pr:cbclldum, et à qllo pr:cbendum est oflieium dilcctione vita :elerna oplantla eSl, elsi 1I0n OlllllillUS misericordia!, rectè proximum dici. Manir~stum est eadcm possunt e:d.iberi dileclÌ<lllÌ;; orlìcia ; IJlla! fralriergo pr~ceplo dilecliollis et proximi etiam sanctos bus rnaximè sunt cxbibend:l , ·lJuia suni sihi inricem ongelos cOlllinel'i ; à qnibus tauta nobis misericordia: membra, qui habcllt eumdcm Pall'em, scilicet llclIlII. impelldulltur officia. Ex quo et Domillus proxillllllll se His aliisque tcslimoniis innitulllur, qui diclIlIl OIllIlCS lIoslrum dici voluit, ul iII parabolà saucii ustendit; et homilles pariler diligelldos esse cllarilatis alTeelu, sed in Prophet:ì, psal. 34 : Quasi proIÌmulII, et quasi (ra- in operis exhibitione dillerellliam. Qure his replIgnare t'iden/ul'. 'rem noslrulII sic complacebam. Sed quia excellcntior ae 5. Quiblls obvial illud pr,ccepllllll Icgis de dili"cnsupra lIostram natII ram est divina suhslantia, pr:cceplum dilectionis Dci à proximi dileelione distinctum dis pal'entibus, Deul. 5 : Honol'll p,l/remIUlIlII el mnl~elll, est. Ideòquo! licèL nuhis lleus omoia impelldat bene- IIt Si3 101l9~VUS su per lerralll. Ul {I"id enim specialilcr Ocia, non tamdl nomine pro~imi includitur in ilio ilIud pr:eciperelUl' de parenlihus, lIisi majoli ùilc· etione forent diligeJHIi? Sed hoc illi referelldlllli dicllnl ilra~ceplo ; qucm non sicut nos diligere debemus; sed Jllus quàm IIOS, 1010 corde ct allim:ì . Chl'istum verò in ad exteriorem exhibitiollem. iII qu:ì pr;l'ponendi ~lInl '1I1a1l1ll1ll homo est, sicul 1l0S diligere debemns, ejus- parenles. Vnde, Ironora, dixit, non dilige. Obvial elblll qllc secundùm Itominem dileclio ilio eonlinetur man- illud quod Hieroll. su per Ezechiel. ail, scilicel, IIt ordato; quem et sccundùm hominem, m:lgis quàm nos, dinecharitatis, siclIl scriptnm est, Callt. 2: Ordinatlil seti 11011 {/uantùm Dcum debcmus diligerc, qllia in in me eliari/a/elll; pOSI olllllium palrem Dellm, carnis quoque patcr diliga!ur, el matel', el filillS, el filia, fra «(Uanlllm est homo, minor est Deo. Quibus modis dicitul' proximus. ter, soror. Ambro,ills 'Iuoqne diligcndi exprimens ur. 3. Hic nOlnndum est proximurn dici diversis modis, dinem super illud Canticorulll : Ordinavil iII me clrm·j scilicet cond.ilinr.e prim:e nativitatis, spe conversio- tatem, ait: Mullorllm eharitas illortiillala est; quod in nis, propillquitate cognatiollis, ralione belleficii exhj.. primo est, ponulIl tertium \'el quartllm, Primò DCl!J bitioois. \lilisendus est, secundò parenles, ill'Je, filii, pOSI du·

SJ..~TENTIAHrM

LIIlRl QUATUOR, - Lln, 1Il, DlST. XXX. mcstici; qui si boni sunt, malis filiis prroponendi suut. ip~lIm, qllia omnes el amicos et inimicos, sicllt teSeeundùm hoc in'Evangclio ad cujusque dilectionem, ipsllm diligere debes. Sed ad oSlendendum gradlls di· Ilropl'ium ponit, Mallh. 22: Diliges Domillum DeumluulII ligenòi Dcum et proximum et inimicum, qui lamen ex loto corde tuo et ex onl1libus viribus tuis, et proximum l'rnximus est, propria J)ominus ponit cùm ait, MalI. 22: tlltllllSiclllleipSUlII, et initnicos non ex tOlà \'irlute, nec Diliges DeulII ex lolà virIli le tud, el proximum sieut sieuI teipsum, sed simpliciler; sumcil enim quòd eos tei/13um; non ail, cx lOlà virtllle, ul oSlendal proxidiligamus, Cl non odio habe:unlls. Ecce ex proomissis mllm diligendum minùs quàm I)~um. Oicit etiam, aperlè insinualur qllro in affeclu chal'itatis dislinclio siI Luc:ll 6 : Diligile inimico3: DeC addiI ex lOlà virlllle, habellda : ul diffel'euli affectn, non pari, homines dili- IlCC sicut leipsum, sed simpliciler. Sufficil enim quòò gamus, el anle omnia Deum : seclIIlI!ò nosipsos, lerliò diligamus, et non odio habeamus; id esI, sufficit diparentes, inde {ilio:! el fralres, posI domcslicos, de- cere ul diligamus, et non odio haueamus; non quin mùm inilllicos diligamus. Sed inquiunl illi, flU:ll de or- cos diligere debeamus siCIIL 1108, quia proximi sunI; dine dileclionis supra dicunlur, esse referenda ad ope- sed sufficit si eos minùs diligimlls quàm alios proxi. rum exhibilionem, quoo differenter proximis exhibenda mos, qllOò 10CUlionis genus inlluil. Qures/io Aunuslini in libro Relraclationum. (t, C. iO. sunto Frimò parenlibus, inde tiliis, pOSI domeslicis, in medio.) demillll inimicis. Deum "erò 13m all'eclu quàm obse7. Qu:cri ctiam solet cllr 'l)ominllS pra~ccperit diliquii exhibilione 3nle omnia diligendum. (Jllòd aliq/li eorumdem IllIllùm pro.rimo. quantù/II nos gere inimicos, ciun alihi pr:llcipiat odio hahere parelldebel'e diligere tradllnl. tes el Iilios, Luc. H. Ad (Iuod dicendum est duo esse 4. Quorum eliam nonnulli lradunt, affeclu éharila- diligellda in bomine, lIaluram et virlulelll; vilium "CI'Ò lis tanlilln p!'oxilllos esse diligendos, quanlùm nos- el pcccalum odiel:dulIl. El parentes ergo in qualilurn ipsos diligimus; quodconfirmant auclorilale Augustini, lIIali sunt, odiendi sunI: et inilllici diligendi, in qual!qui air, in !ib. 8 de Tl'in., c. Il, in fille; Nec ilIa jam tUIII homines. Lliligamus e~go inimicos lllcrandos rcqU:l~Slio mOl'eat, quanlinll chal'ilalis fz'alri debc:unus gno Dei, et odiamlls ~lI'o]lin!juos si impediunt nos à illlpcndel'c, quaulùlll Deo. Iilcompal'abililer plus Dco rt'gno Dei; el in olllnihus COllllllulliLer naluT'.1m dili(Iuàm nobis, fralri verò qU31ltùm nobis. Nos aulClIl gamus, qua m Deus fecil. De gradibus charitalis. tanlò magis diligimus, qualltò magis diligilllu~ DeulIl. ,Ex hoc et lll';l'missis testimoniis August. asserunl 8. Sdelll}mn quoque eSI diversos essc gradus chariIImncs homilles pariler esse diligeudos à nobis, el tan- tatis : est enim charitas incipiens,proficicns, pel'fccla, lùm quantùm nos, Deum autem plus quàm n05, corpus pcrfectior, perfectissima. Ullde Aug., surer Joan. Ep. "erò nostrum, minùs quàlll nos vel proximos. Ncc in canonic., Il'act. 5, paul'ò ante mcdium : Perfecla cha!'icnumerationc pr<l:~lIIissà diligendol'UlIl, ordinem dili- tas hooc est, ut quis pal'alus sit pro fratribus eLiam mOI'i. gelidi assignari dicunl, sed lalllùlIl qll~ suni diligend:!. Sed lIumquid mox ut nasci lUI', j'lm prorsils perfeda eSI? irnò ut perficialur, nascitur, cùrn fuerit lIata !lIlll'itllr, Secltlulùm alias nOI! pari affccllI Ollllles diligendi SIlI1I. 5. \'el'ùm qui:! proomissa verba Ambrosii ordi/lem ciun fuerit lIulrita ,'obol'alul', cùm fllerit rohorala pel'diligendi secundilm all'edum magis ljuàll1 secuudiull IicitUl', cùm ad pcrl'l'Cliollem venerit, dicit : Cupio disclfeLtum, diligenler ill!Uelllibu5 explicare videlllUl', solvi, el,c., Fhi!. i. lIìc apertè progressus ct pel'l'ectio 11011 illdnClè alii dicunt non mollò in exhibilione ope- charil:ttis insinu:llur, quam perfectionem eLiam Verilas ris, scd eliam in affectu charilalis ordinem differen- cOlllmendal dicens, Joan. f5 : Ml1jorem Izdc,dilccliollelq IlCIIIO habet, quàm III allil1lam Sllalll pOllaI qui. pro alllitelll esse slalulum; ut anle omnia diligamlls Deum; sccundò, 1I0S; tcrliò parellles; quartò filios vel fra- cis suis. Quod lIlique diclum esI de opere dilectionis, Ires, Cl hujusmodi, po,lea domeslicos, demùm ini- quia major dileClionis effecllls non est, quàm ponere llIicos. Quod vcrò Augusl. dici! pariter omlles esse di- allimam pro aliis. Nel' le moveat qund aiL : Pro amiligendos, et pari dilectionc umnibus ,·ilam opla/ldam, cis; qui cllim ponil allimam pro amicis, pouÌl ct pro ila acciri pOlesl, ul pal'ilas non ad afl'cclulll referalul', iuilllicis, ad hoc uL ipsi lianl amici. ,cd ad bOIlUll1 quod cis oplalllr, qui:\ charitale omniDlSTINCTIO XXX. hus oplare debcmus, Ilt paria bona mereantllr. Sicut SI tlELIUS EST DlLIGERE UIICOS QUAli I:'iUlICOS , VEL ApOSIOlus dici t, 2 Coro 7: Volo olllnes IlOmines esse siÈ CONVERSO. C',I me. Optanda esI cnilll minorilms perfeclio majoi. Hìc sole l qU3.'ri qllid pOlius sii plurisqlle meriti, 1'11111, ut ipsi fiant pel'fecti, cl sic pal'cm lIIereanLur Itealitudinem. Vcl pari dileclione, id est, càdcm di- diligerc amicos, an diligere inimicos. Sed lJ:l'c comlccliulle omncs diligendi suul. lLelll quod ail, ul tall- paralio implicila eSI. Si enim conferalllr di!cclio amilÌlm diligamus fralres, quanlùlll nos, ila inlelligi co rum tantùm dilectioni amicofulll et etiam illilllicopotest, id eSI, ad lanlulII" bonum diligamus fratres, ad rum, perspicua est absululio. Sed si Ìll aliquo uno hoqllanlllll1 nos; Ilt tantlllll bonum eis optemus in 3.'ter- mine qui diligil simul amicum et inimicum, quid nilat.e, qllanlllln nolJis, elsi non lanlo allectu. Vel ibi hOl'um prius sit qua:ralur, obscura est responsio, llui:! de motu rnenlis agilur, de qllo lIon esL lIobis Incile qllanlìllll, simililudinis cst, non qU311litalis. (J14l!slio de parelllibua bOlliI et malis, qllomudò diligmdi judieilllll, an U/IIlS et idem 1Il0tllS si! erga amicum et illirnicum, sed erga amicul1l inlensior; ~n duo, unllS sUllt. 6. Soler eliam qU3.'I'Ì, si parenlcs nostri mali sunI erga inimicuill. qui dicilllr dil'iiciliof, alter l'rga :llIIi,'d fi\.ii, l'el l'l'alres, an magis vcl minùs diligendi sinL Cllm, qui videlili' fervcnlior; nec illcolIgruè puLaLur aliis honis, hàc mlione lio!Jis non copulaLis. Videlur meliol' qui eSl fel'Yenlior. Vel si UlIUS idemque est, (luÒll magis sillt diligcndi boni, qui nobi, came nOli idcm pOLior ubi esI ardcnliol', nOli improbè existimaSIIIII cOlljllncli, Iluàm mali carne conjuncli ,qui nolJis lur. Allgust. t:lmen" in Ench. c. 73, sentire vidclur SlInl cOlljllncti corde gluLino chal'italis. Sanctior Hl lIlajus esse diligere inimicllm quàm amicum, quia per· ellim copllia cordium quàm corpol'um. Unde lleda de IcclOrulll esse dicil diligere illimicos, et beuefacere illis veriJis J)omini, l'tIauh. 2: }la/er mea el (l'all'es mei eis; neqlie hoc à tantàmulliludine impleri, quanlà cxalldilllr in oralione Dominicà, cùm dicilur, MaUh. Ili sunI qui verbllnl Dei (aeiunl, ait : Non injuriosè negligiL matrem, nec mater negatur, qUal eliam de cruce 6 : Dillliue lIollis debita nostra, sicut el 1I0S dimillimus deagll05cilllr; sed religiosiores monstrantllr copul:ll me n- bitorillUs lIos/ris. lIlam enim sponsionem dicil à llluILis tilllll quàm corporllm. Verùmtamen latebro,a qU3.'slio impleri, qui noodùm diligunl inimicos. Ail enim sic ; esI In c, nec à nobis plenè absoll'enda, properanlibus Maghum eSI, erga eum qui Imi nihil mali feceril esse ad alja. Movcmur enim ex verbis illis, quibus in imi- beuevolnm et bcneficl!lm ; ilIud mulLò grandius el macos non ex tolà virtute, non sicul leipsum jubel dm- glliliccntissim;c bOllilalis est, ut tUMI quoque inimi('UII1 diligas, et ci qui tiui malum vull, et si polest r,ere, seò simplicilcr. ~umcit enim quòd diligamlls, fadl, tu scmper bonum velis far.iaS(IUe quoti possis, cl non odio habeamlls. Quod non ila accipiendum eSi, audieJ.\s dicentclIl Jesum, Mauh, 5 : Di/i,lit' inimi,o~ "Ilasi suUìdat tibi diligcre illimiclIlll, et non sieut Ic-

820 PETnI LOMnAI\DI 8t9 l'eurc., et bene(acite llis qui odi"n' tlo.; et orate pro est fons prollrius ct singularis bonorum, CIIi non co.

7ler,,'quelltibus et calzlmniantibus vos. Sed quoniam pcr· f'f!clorllm fìliorllm Dei est i.lUd, quò quidem S6 debct

olllnis lìdl.'lis extelldere, et humanum animnm ad hUl'oe llllcClum or'alldo Deum, secumque agendo luctandoque lK.'rOuccr'l, (amcn 'Iuia hoc tam m;I~IlUIll bOllu,:! ~a~tre multiludinis nOli eSI, quallllllll credllnus exaudm cum .Iicitnr in orationc : Dill/itte nobis debita nostra sicul et "os dilllitti,IllIS debilol'ibus nos/ris, procul dubio verba sponsiollis hlljus implcnlur, si homo qui nondùm ila pr"fceiL IIt etimn diligat inimicum, tamen quando ro~:Itllr nb homine (lui pecraviL in eum u~ ci diJ~lil,ta!, .Iimiuil c:-; conlp, IllIi eLialil sihi rogantl vnlt dlmllll, dlln oraL el ditil, siwt et /IOS dimiuimus debi/oribus. Quicumqllc yerò rog:)t hOJllinelll in qncm pcccavil, si )lCCCaIO suo mo\'etllr lIt -rogct , nnn est adhuc depu· l:llldus inimicus, UL enm diligcrc sit difiici\p, sicul era~ tlUando inilllieitias CXCI'ceb:.I. Qllisquis verò rogantl et pronitcnti non dimiltit, non cxislilllet à Domino sua )lp.ccala dimilli, quia menlil'i Vel'Ìtas non potesl; qll:e cùm docuissel orationl'Ill, hane in eà positam selltenliam commcndavit diccn~. Ma1.lh. 6 : Si dimiseritia 110minibl/s peccata forum, dilllillet et vobis Paler ves!er. Si verò "on dimisel"ilis, "ec Palel" vestel' dimillel vobli peccala ves/ra. Eccc hìc habcl'i videlllr, quod et pr:P.laxaVilllllS scilicet nwjoris virllllis cs~e diligl're illimiculO el hell~facere ei, quàm iIIulII qui lIihil mali recit nobis, vcl :\luiclIl)l. Quod si quis concedcr~ simpliciler noIU"l'il, dicens : Inlensiùs diligilur amicus quàm inimi· CIIS, ('( ideò i11l1d potills islO, dl'tcrminet ista secllndùlO pra:miss:lI11 inlclligenliam, dicens ibi comparalionem factam ililer dilecliollem quà diligillir lanlùm amicus, ,'l il\am qlltt amicus et inimicIIs diligiwr. llIud vcrò Iluod seql1itllr, magis 1l0S moyet, qUQd scilicet dicit Ilon csse tanla: mulliludinis diligere inimicos, quanta eX:1udilnr cilln dicitur, DimiUe /lobis debita tlOstra, elc., IIhi dat illldligi qllòd alieui il Deo dimitlunlur peccata lIon diligl'nli illillliclIlll, si l;òll1cn fratri rngallti qni in til! pcccavi!, dillliuit. Scd cùm peccata non dillliltan1111' alicui adulto. nisi charilalcm habeat, scqllitur IIt charitatem habcat qui nOli diligil inimicum. QllOlIIodò cl'go Ilolllille pl'Oximi omnis homo inLclligiInr in ilio m'II!lato : Dili{/es lJl'oximulII /1Itl/1l sicut liÌpSIlI/l? Si enim olllnis homo pl'oximus eSI, tunc l'l inimicus; pra~eiJliJllur crgo el illimicos diligere. '·:t quia illud pra!cCplum gcneralc est omnihus , pr:p.cipilllr omllcs homines diligere, eliam inilllicns. Qllidam quod ilìc dieitllr simplit:iH:r lenere volcn· les, illUlI pl':P.cel'lulll delcrrninant, dicellies iJlìc l'erfeclis dari in pr:J!cl'l)'·lIm 41iligerc omncm homillelll, l'Iiam inimieulIl; llIinorihus vel'ò iII consiliulll. In )II';cCCplum vel'ò, cn~ diligpre qui nihil mali fccerllllt t:is, eL inimicos nOli "dire, Scii mclills CSt ut in!elliIl:1tur omniblls ilio 1II:\lIda:o pra:tilli cuneLOS diligcre "liam inimicos; CIIi sCllslli allesla\llUl' supcriùs posikC allCloritalcS, et alia~ mllli;l). lIIud verò August. 1I0visr,imè positllll', tic pCl'rccl~ ch:lrilale dielmn intelligilUr, ,:ure tanlùni est pel'f.;ctorIlJII ; qui non soll'lIn amico", Fl!d cti:111l inimicos perfeclè diligunl., eisque bl'ncfafillTll. Qua~ tterl'eclio dill't'lionis nOli est H.lllre 1Il1l111· lutlinis, quanla t'xalldilUr in oralionc Dominic:"l, Cl hoc r.:vcrà grantle est et c:'limial honitalis, pCI'l'ectè dilivcre inilllicuill. Ila et dllll dicit impleri v('\'1I:I illills 5.ynnsionis ab IHlIlIinc qui 11011 ila profecit ul diligat ir.in'iculII, de dilcctiollc pcrfcclà ;.cdpiclldulII c~t. DISTIi'\CTlO XXXI. SI CIIARITAS SEllE •• lIAnlT,\ AMI'fTATlIl\. IlOII pr,'l!lcreunlÌtlln, qllllll

t. IIltHI IjIlOqllP.

'lUitl;lm asscrullt charilalCl:l semcl h"hilalll ah ;di'illo 11011 p.,sse cxciderc, nllllUlllquc ùamnanùuTII hanc ali'11I:llldo hnlJcrc; qui hallc Iradilioncm sulJJilis mulIillllt lcslilllOuiis. ApOSlollls ai t, i COI', i3: C/wrilaa rnJtlqllàlll excidil. AU!;lIst. cliam inquil(33) :Charitas 'l'I;{~ dcseri potest, IIUllquàl1l "cra fuil. IlcU1 : Chari~~s (33) J\llg"

aù JulialluOI comilclll; et harn:lur de

J'(Ell. di~t., c, 2·

muniC:ll alienus. Alieni suni omnes qui alldiluri sunI: Non novi VOI (MaUh. 7). De hoc fonLe ScriptnJ'3 ai', Provo 5 : Fona aqure vivre sit libi propriu., " neme ulienll8 communicel/ibi. Si autem aheni ,uni qui auditllri sunt iIlam vocem, 1I0n ergo buic ronti cOTllmunic:lnt damnandi. Itern AlIgusl , (5~.) : Radicata est charitas, securus esto: nihil mali procedere potesl. \tem, Gregor. iII Moralibus: Valida est UI mors dilectio, vil'tUli ellim mortis di/ectio COIDp:'J'3l1Jr, quia nimirùm mentem qnalo semcl ceperil, à dilcctione muntli fuoditùs occldit_ Ilem Ang" 10m. 9. super Epistolam J .. allni~, tract. t, in flne : Unelio invisibilis charitas eSI, qU:l) in Ijuocumqlle fuerit., radix illi eri t ; qu;e ardCllte solc arescel'C nOli polCSl; nutritur calore solis, lIon arescit. Item, Beda snper Joannem, C. t : QU:lll'cndum est quomodò speciale Filii Dei agnoscendi ~t gnnm l'neril, quòd super eum dcscendcrit Cl manserit Spirilus, Qnid magni est Filio Dei quòù in ipso lIlanere Spil'itus astruatur? NOlandum quòtl scmpcr in Domino manserit Spirillls; in sanclis "el'ò, quamdiìl mortale corpus geslaverint, parlim semper maneal, partilO rediturus sccedat. l\fanet autem apud eos, UI bollÌ6 insi,taut :I('tibus; recl'dit \'erò nd lempus, nc SClOper inlirmos clIl'andi , morlllOS suscil:mdi, d:emnnes ejicicndi, vel eliam prophctizandi habeallt facultatem, ManeL ergo seml)er, ut possillt habere virlutcs, UI mirabiliter ipsi ,'ivant; venit aò tcmllUS. III eliam aliis pcr lIIiracnlorulll signa qualcs sinI intùs, efTulgeanl. ltem GregOl·., hom, 5, super Ezecbicl. : III sanclorum cordibus sccundùm quasdam virllltes sempcr manet Spiritlls, sccundùm qnasdam recessurU5 venit, et ,'cllturus recedit, In bis ,'irlulibus ~illc quibu8 ad vitam non perVCllitUl', in eleclorllm suorum cordihus permal4eL.ln his vel'ò per qllas sanctitatis virtus osteno dilllr, ul in exhibitionc miracnlorum, aliqllando adcst, a\i(lualldo se snbtr:IIIÌl. /te III Arnbros. iII Moralibus, sl/p!)r Ellistolam ad Rilmanos : Ficla chariL'\s est, quae in adversitate deserit. ":l'C innuerc videnlllr IJnòd charitas se mci habita non amiUalnr. Ideò qlliòam in pl':l'laxalarn prosilierllnL audadalll, dicl'l1Ies charilatem à damnandis non haheri, IICC à qlloqualll hahitam posse amitti; (IUOS ralio \'~ncil et allclOriLas, Quidalll cnim ad lempus sunl hOlli, qui po,;lra Iillnlllla'liet è convcrso_ VI,de qllorumdam nomin:. Chrisllls di· cit ~crilJta in libro vil:e, qui l;.nH'1I poslea abiel'llll~ rctrò. Sed scrlpta dicit nOli Sl'Ci \lldilm pr:l~scientialll. scd secundìlm pr;esenlem juslitialll, cui descnichant. quia digni crani tnnc ilio hono qu.,,1 h:\hillll'i ~lIl1t Jlr: , ' ~cripli scçundùlII pl'~scientj~nl.lJn(le AIllIoI·os.(::'5): Quibllsdam gl'alia dala l'SI iu IlSIIIIl, ut Saiill el Jutl,,~, et iBis d:scipulis qllihus Dominus dixit, Luc, IO: t'cee "0 mina vestra scripla suni iII cre/is; et po~l abicrunt relrò. Sed hoc dixil propler jU5litiam cui tleserviehall I , ()I,ia Iloni erant. Frcquentcr cnim anle SUlIl mali, qui fl/turi sunt boni; eL aliquolics priÌlS SUni hOlli, IjnifnlUl'i sunt et permansuri mali, proptcr II"Od dicuntur scribi in libro "ilre et deleri. lJeterlllinalio allcloritalul/I pl'rediccarlllll. 2_ Qnod ycrò Apostolus ait : Cllaritas IIIl11qllàm C,l: ridic, IInllatcllùs pro iIIis facil. Dignit:lLem enilll ch:l' rilalis oSlclHlcns, dici! cam non cxcidere, 4111ia hìc cl in filI 111'0 CI'it; se.! fidcs el spes c\'acualll!nLu\', t'l scicllli:!. 11<'111 (IUod dicilllr chal'ilas nllnljuàm fni,>(\ "cra (I":c desel'i potest, non ad CSSCIIIÌ;J1ll t:ha\'ilati~ refcl'lur, sed ad efiicicnr.ialll, (Iuia 1I0n eflicit ehal ilas (III:\! deserilllr, lJolllil/CIll "cl'è heaLlIlII, ncc l'crducit ali vcrull. 1.!01l1l1ll. f1uic eliam fOllli alieni, id est, ,la· malldi 1I0n COllllllllllie:IlIl, sciliCeL in /ÌIIC ., Ijuia 11011 persevcl'ant, l'olest lamell hllc ct c;\'tera qll;c de cha rilate dicla SUllt, tle perrectà inlelligi, qU:IIII soli pcr" (34)Tom.9, tl'act. 8, super cap. 4 Epist. loan., post mcdiuIII, SUI)er cantico 8, (35) T1)m, 4, super C:lII, 9 Episl, ad R'lill " ad eum \OCUIlI :

Quia mnjur

~crvie!

I/I;nori,

SENTENTlARUM LlBlU OUATUOR. - LlIUII, DIST. XXXIil Ex quà intelligenlià diciwr magis t'cl lllillUS dilìyere r;:r;c fecti hahent. qu~ semel hahita non amittilnr. Exordi3 !.t'l illa. verò charilatis aliquando crcscllnt, aliqllantlo deficionl; sunt ellim virtulis exol'llia, et profeclus. el 2. Cùm antem lli!PCLio Ilei immut3bilis siI, \'1 i,b) non illLcnùiLur, vel J'cillillitur, si qUXl'lLur' qu:c ~:( ;':ip'rovectio; I]UOS gradus lIle discerni!, I]ui parab"lam dlam intelligit, Marc. 4: Sic est I"egnumLJei, qucmad- lio tlicti ClÌlII dicilur lIIa~is ve! rninùs dili:';l're Ili'!' '!,,;,m modù/II si jactet homo semm in temi et dOl'miat, et ilIud, eL eùm dicitur IJcus olllllia diligel"f\ dicilllllS di. exul"gat Bemell cl germinel, el crescal, etc. Si ergo per- lectionern Dei SiCUl paccm exsllperare 0111 Il e III semum fecta charitas sic radicata m,t,ut amilti neqlleat, inci- homannm, u! ad tant::c altitudinis ilitdli;::l'ntiaill \ix viens tamen ei l'ro\"ecta amiui potesl, et s:epè :lInit- aliquatenùs aspiret humanus seliSIIS. l'ol('~t t:llilen inlilur; sell dùm hlbetor, lIon sinit habenlcm crimina- te!ligi, eà ratÌone dici omllia diligi à Deo qn:I> !'edt, litrI' peccare. Quod AogostilloS ostendit inqlliens: quia omnià approbat in quantum oper~ ejus sUIII. rl!'e Quia radix,Ollllliul1l, malorum esI cupidi/as, et Tadix om- tunc vel priùs vel ampliù:; placuerunl ei cllm facta '/ium bOllorul1I est chalitas, i Tim. 6, similI amb:e esse sunt, scilicet anlel]uàn\ fierent, imò ab :eterno olllnia 1I0n l'ossunt; nisi una radicilùs evolsi! fuerit, alìa pl;lCuerunt ei, non millùs quàm postquiull esse cOlpe»l:\ntari non potest. Sin e causà conatur aliquis ramos runt. Quòd verò rationales crealuras, id esl, homincs i!lcidere, si radicem non contendi t evellcre. "el ~ngelos, alios magis, alios minùs diligere dicilllr. Quare fidcs et spes et scieulÌa dicuntur evacuari, et non nOli flIl1tabilitatem cllarilatis ejus signincat, scd qllM clturitas, cÌlm et ea ex parte sito alios ad lIlajora bona, a!ios ad millora dilcxit; alios 5. Advel'lendom etiam est qllomodò fil)es, spes et ad meliores nSllS, alios ad minlÌ5 bOllos. Omnia ellirn scienlia dicalllllr evacuari ,quia ex parte SUllt, el non hona nostra ex ejus dilectionc nohis lwo\'ellillnl. Elecharilas, tlìm et ipsa ex parle siI. Ex parte cllim, id ctorum ergo alios m3gis, alios rninùs dilexÌl ab a~tcr est, impcl'fectè, diligimus, sicut ex parte scinms, UI ait no, el diligit etiam nUllC, I]uia aliis lIIajora, aliis miHt?sychills supcr Leviticulll. Cllm ergo olllne quod ex nora ex dilecLione sufl pr,~pal'avit iJona; aliisque lIIa" parte est, evacuelllr, cur charitas excipilur, qu,c dici- jora, et aliis minora bOlla COllrert ex tcmpol"C. Unde lur nWI'luìwl eIcidere? Charitas quidelll etiam ex parte J1Jagis vel minùs dicitur hos vd iilos diligl:re. Quòd duobus lIIodis inspicienda est ditectio Dei. ('st, ut S:JTè sancti docent, quia ex parte diligimus II1I1lC; et ideò ipsa evacuabitlll' in qnantum ex parte 5. Consideratur enim doobus lIIodis dileetio Dei, est, quia to Il el III' imperfectio el addelnr pcrfectio. l~e· secllndùm essentiam, et s~cundìlln efficicnliam. NOli 1lI.1I1ebil,qlle ipsa aocta, el aclus ejus, et mudus dili- l:ecipit magis vel minùs sccllndùm essentiam, setI lallgl~lIdi, III diii,;as Deulll proplel' se ex toto corti", ct tùm. secundùm efficientiam, \IL magis dilecli '\icanLur, proximom IUIIIIl sicut teipsnm; sed imperfecliollis quibus ex dileclione ah :eterno lIIajus bonum pr:eraIIWÙUS clilllinabilur. Fides \'crò, el spes penitùs cva- raviL el in tcmpore tribuitj cl lIIinùs dileeli quihus non cnabulltm'. Scicntia vcrò seclllldÌIm actum et modum tantùm. Inde etiaIII est quòd aliqui qualldo convcl'slIum, qui !lUIlC eSI, nOli seclllldùm sul essentiam tol- luntul" et justificantllr, diellntlll' tUBC it;c.ipere diligi à letur. Ipsa enilll virtus sciclItiil! remanebit, sed aliulIl Deo; non quòùDclls novà dilectione quclllcl'lam poslenebit usum et Illodurn. sit diligere, illlò sCmpiLel'na dilecliolle dilexil ante Si ChristllS ordinelll cllllritatis prl!!scriptwn habuerit. lIlundi conslitotionem quoscomque diligit. Sed tnlle 4, NUlle jam supl'resl ill\'esligar'e si Christus secull- dicuillur incipere diligi ab eo, eùm :etern:e Dei diledìml quòLl hOIllO, ordinern diligendi prmseriptitm serctionis sortiùnlur elTcctulll, scilicel graliam vel glo"averi t.. Quod si est, omllem hOlllinelll sicÌJt seipsulII riam. Unde AuguSL., in lib. 5 de Trin., cap. t(j: Ahsit dilexit. Olllnibus ergo \'itam optavi t, olllncsqllc sal\'os ul f)eus temporaliler aliquelll diligat quasi novil dilcficri "ol!lil, sed non omnes salvi HUllt, et ita non est clione, qw~ in ipso anle non erat, apud quem nec faelllill quoti optavit. Seù non est ignoraJldlllll in eo pr:elcrita transierollt, el futura jam facta sunt: llaque fuis,c chal'Ìla!elll jnxta modum patri~, non vi:~; eUIII- Ollllles S:IIICtOS SUOS ante mondi constitutionem dique ol'lli!lelll diligendi implèsse qlli senatnf in palria, lexit, sicllt pr:edestinadt. Sed CÙIl1 COlI\'eltllntur et Ilon ili "ià. Qni enim iII patda suut, id est, j:ùn bea- inveniullt i!lUIII, lune i::cipere ab eo di ligi dicunlur, lificali stlnt, adeò justiti,e Dei addièti sunt, utllihil eis ut eo modo dicatur, quo (lotest hU!llanO affectu capi placeat, nisi quod Deo pIa cct; ac per'hoc iIlomlTl tan- qUf,d dieitur. Sic eLialll clllll iratus malis dicitur; et tÙIll salulem diligullt et volllnt qU05 Deos salvari vlllt, placidlls bonis, illi lIlutantur, ct non ipse; ut lux illeosfJnc sr:los sicnt Sl~ 'diligtlllt j ita et Christns elcetos fil'mis oculis aspera, fil'lllis lenis est, ipsorum sciliceL mlltatiolle, 11011 sua, Ila cùm aliquis per justilicatiolantùm sicut se tlilexil, eOrlllllfJue salnlem optavi!. nem illcipit esse alllicus Dei, ipse mutalul', 1I0n Deus. DlSTINCTIO XXXII. Si qllis magis vel millÌls diligatur à neo uno tClllpore quàlll alio. DE CU.\!tITATE DF.I. 4, Si verò qll:eritur de aliquo, utrllm magis dilii. Pr:emissis JdjiciendUffi esi de dileclione Dei, quà galllr à Deo Imo tempore quàm aìio , distinguenda est ipse dili;;it IIOS : qu~"C 1100 esi alia quàm iHa quà diligi- dilectiollis intelligentia. Si enim referatur ad dilectionis IJIUS eurn. Dileclio autem Dei divina vi sa est; eadem- e/l'ectom , concessibile est; si verò ad dilectionis es(Itle dilcetionc l'aler et Filius el Spiritus sanClus se scntiam, inliciabile est. diiigullt et 1I0S, ut supra disseruimus. CÙlllque ejus Si Deus ab I!!temo dilexit re/lrobos. dilcctio siI illlmutabilis et :eterna, alillrn tamen lIIa5. Dc reprolJis "erò qui pr:pparaLi non SUIII ad gis, alillllllllinùs diligit. Unde Augllsi. : Incomprehen- "itam, sed ad morlem, si Ilua~ritllr utrùm dehc3t consihilis est dileetio Dei atqne irnllllllabilis, qua ))CIIS in cedi qllòd Deus ah ;l~terno c1ilexit cos; dicilllllS de cle\Jlloquoque nostriim amaI qllodfecit, sicut el odit ((noci CLis solis simpliciter hoc esse concedendlllll, fjllÒd De:ls Iccimus. Miro ergo et divìllo modo eliam quando odit, ah il!lel'110 eos dilexit, quos ad jllslilialll et coronali! (Iiligil nos. Et hoc quiLlem in omnibus illtelligi pù1cst. pr:pp~lfaI'iL, De non eleclis verù, silllpliciter esI COllQIIIS ergo dignè potest eloqui qllantùm diligat memhra cedendum quòd odio hahuit, id est, reprob~vit : sieut Ulligellili slIi, et quantò ampliùs llnigenitnlll ipsum? legitur, Malaeh. t : Jacob dilexi, Esaii odio habui. Sf~J De ipso ctialll dictulII est, Sap. t 1 : Ni/zil odisti eOrll1lI non est simpliciler dicendulll qllòd dilcxit, Ile pl": ,h-. fjlll!! reri~ti. Ex his pereipiltlr quòd f)CIlS omnes crea- slinati intelligalltur j sed CUlli adjectione cOilcct!a:u:', [;II'as sllas diligat, qui a scriptuIII esi: Nihilodi,\ti eo- dilexit 60S in quanLllnl OpllS ejus futuri eranl , id esi, rum qUI!! {ecisti; eL ilem, Gen. :I : Vidit Deus ClIllcta quos et qllales factllrlls eos erat. tflUC (ecerat, et ent1lt va/dr bUlla. Si ùlDnia qme f;,rit DlSTlNCTIO XXXIII. hona sunt, et omne honulII diligit, omllia ergo dili;;il DE QUATUOR VUlTUTIBUS l'RlNClrALInUS. qu:e fccil; et inter ea IlI:lgis diligil fatirmalés crealuras, ct de illis cas :llllpliÌls fjn~ sunt membra Unigct. Post pr:pdicla, de quatllor \'irlutibus qll,~ princi· mti sui, et multò m~lìis ipSlIlI1 Un;gcnitum. pales vel cardillalcs vocantlll', disscrendum CSI, ql!~ 821

PETRI LmIBAROl 824 sunI justitia, fO~litl.ldo, pruder.~i3, telJlpcl'3~tia. De est ergo Onmen gpirilt\s ~:lncll; seti militi spit'illlalitim quibus AUI-'lISI., In hb. t4, de TrIO., cap. 9, :111 : Ju- donorulll me:IIIlS. Quamvis ergo militi diclllllur spislilia esL in subveniendo miseris; prudenlia, in pr:eca· ritlls, IIL spiri/tls sallientire el intelleclll., elc., !lnus vendis insidiis; forlitudo, in pcrferendis molesliis; lamen est Dei S~lirilus, 1 Coro 12, Sll:e liberlalis artempcrantia, in coercelldis delccl31ioniblls pravis. De hiter, olllllia pro allelnrilale voluntaLis dividelM .illg... his dicilur iII \ih. Sapiellti:I!, c. 8 : Sobrie/alem et pru- lis. Hìe expressè lradiwl11 est septem dona et "irtutel dellliam docet, justitiam et veritalent. Subrietalem vocat esse sanelificationesque fidelillm melltium, et in fulllro lemperantial!1 ' et v~rilalem vo<;at fortitudine~. ".te non desitnra, clÌm sin t et in an~e\is. virtllles cardmales dlcunlur, ut ali Hleron. , qUibus In (Juòd iII Chrislo (lleruni iIIa scp/em dona, hàc mnrlalitate benè vivitur, et posL ad :cternamvilam 2. In Christo eLiam b :I~C eadem fnisse Isaias ostenJ1eneniLur; qn:e in Chrislo plenissimè ruerunL eL sllnt, diI dicens c. ii : Egredielur virga de radice Jeuc, et .lc cujns plCllilUdinc 1l0S accepinl'Js; in quo habucrllnt Ilos de radice cjua ascender, et rcqllielCet ."per eUIII SpiIISUS cosdem qllos in patrià hallenl, el quosdam eliam ' ri/li' Domini, Spiritu. sapienlire et inlellec/Il., Spirillll vÌ;'C. Vcrùrntamen an h:.., virlutes, eùm et ips:e in causilii et (ortitudinis, Spil'ilu, scimtire et I,ielalis; tt Teallimo esse illcipiant, qui cùm sine illis priùs esseI, plebi/ eUIII Spirilus limoris DOlliini. (:uncn animus el'al, desinant essc dlm ad a~terna perQuod videtur obviare prremi,~3Ì'. dllxcrinl, nonnulla (lna~stio est. Qnibusdam visnlll csl 5, His alllem videtur obviare quod Bella de timore eas essc de9ituras; et de ll'ibus quidem, prudenlià sci· Domilli dicil sllper Par3bola~, sci liceI qllòd olllllis tilil'cl fortitudine cL tcmperalll.ià cìlln hoc dicitllr, Ilun- mo\' in flltllro cessahil. Ait enilll sic sll(1cr illum locllm, liihil' dici vidclllr. JustiLia enilll immortalis est; el PI'o\'crb. i7 : Tilllor Domini prillcipiullI sapienlire : marris IUlle prrfirictur in lIobis quàm c~se cessabit, Duo sunI timores Domini, sef\'ilis qui principium saclll;' heatè vivcmus c()Jltelllpbtione nalUl':e diviu:p. , pienti::c esi, ct all1ieabili~ 'lui pe\'recliollem sapiellli:e qlla~ creavil olllnes c:l;terasqllc ins~ilUiL na.tllras; quà _ comilalnr. Seni:is, pr.in.cipill~ ~al~iellli::c est,. quia q!li Ililti! mclills et alllablhu ~ est, enl rcgelili SUIHhtulIl post el'l'ala sapere IIlClplt, prmlo timore corrlpllllr diesse, jnslili:e est. Et ideò immortali,s est onmin? jll- vino, ne Iluniatllr; sed IIIIOC per(ecta ellal·ila. (ora. slilia, nec in illà beatitndine esse deslllcl; sed tails ae mittit, l Joan, 4. Succedit huictilllor Domini 8a/lctU', t:lllt:l Cl'lt, III perfectior cllllajol' esse non possil. Fu\'- "ermnnens iII seeulllm .eculi, psalm. t8,quem nOli exta~~is ~t alht~ tres ,'irlnles, pl'lldenlia sin e ullo jam eludi\. charitas, sell augel, quo timet Iilius, ne vel in pericilio erroris, fortitudo sine moleslià tolerandorlllll modic() oculos nmaillissillii palris otTfndal; nlerqlle malorulll, Icmperantia siue repngllalione libidinlllll in f"IUTO cessabit, cllllrila.~ verò nUllql1ùl/I excidel , Aueruòl in illà felicitate; ut prlldellli:e ihi siI, nullum gusI. vcrò sllper illlllil locunl psalm.5: Adorab? ad honllm lJeo pra~puncre \'cl ::cqu~re; rol'titlldinis, ei telllpl"," sall,;lul/I tUl1I1I iII limore /!LO, timorem Od defirmissimè coh:('rl~rc; lcmper:mti:c, nllllo defectu sitllrum dicit sic : Timor Domiui est lIIalt/}UIlI pr:'Csi1I0xio delectari. Qllod verò 1l1lnC ~gil jllstitia in sllb- dillm prolicientilms ad sallltem, sed pef\'enienlihllS veniendo miseri" -quod prudentia in pr:ecavelldis ill- foms lIIillilur. Non ellim liment jalll an,icuffi, cìllll sidiis , quod furtillldo in, pel'fel'ell~is ,molestiis .. quod scilieet a,1 ill -quod repromissllm est, perdllCli fuerinl. lemper:mtia in coercendls tlelcctallOnlbus pravls, non Ex his auctOl'itatibas si;;nificatur quòd timor 11011 cri l ibi olllnillò, ubi nihil mali erit. lsta ergo virlulum eril in fuluro. Si alllem timor non erit in rllluop"ra huie morlali vit:e _lIecess:lria , sicut lidcs ad r n, ergo "'~C _septem dona eru;!t, oec mildò sunI qllam rcferenda sllnl, in pr:l'lel'itis bah('~llIltllr. Ec~e in angelis sive 'in allimabus sancli5, Ad qllod dicimus apcrlè hìc dicil August. , lib. 14, de Trill .• c. 9, \Il auetoritallllll pr:x:missarum qure videtur repugnantiam principio, qllòd l'r:cdid::C vi.rtllles it~ futuro ernnt, sed dil'Ìmentes, quòd seplem ilIa dona et in angelis modò Illios IISUS lunc habebunt quam 111 odo , CUI Beda assen- Sllnl el in allim!1bllS sanctis feliciler vivenliblls, et in tit super Exodum, c. 26, r1iccns : Coh!mn::callte quas nobis erunl in flllllro; sed nun habebllnL "mnia hos expansum est velum, potes t.~tes creh S~lIt" ,!uallior \lSUS, sive h:l'c officia qll:e IIImc habent, verbi gralià : cximiis virtnliblls pra'clar:c, Id est, 101'tlllll1l11e, pru- timor lì1ialis modò raeil limere ne oO'endamus quem dellliil, temperanlià, j'~stiliil , ,!ua~ ~Iiler i!l cre!is ~el' diligimus, et ne separemllr ab eo; f:1Cil eliam uos re ve· vanlur ab augclis eL allllnabll~ sanctis, (Pl:llll 1~lc a lì- rCI'i cumdem. In fuluro verò facict nos l'e,'ereri, quando òclihlls. Et l'OlIseqncnler aS<lgllat Beda 115US .lIal'um non timebimlls separa l'i "cl otTendere. Non ergo melus virtlllulll seclIOllùn; pr:"CsentclII statlllll ct luturum , separationis vel olf<'nsionis lIUUC est in angelis vel in imiL:lIls August. in pr:-elilissis assigll:lLiollihus. :luimabus sanctis; nec in nobis erit in futuro; !'Cd l'everelltÌ:! qu:-e est mixta -CUlli suhjeclione dilcctionis; mSTINCTIO XXXIV. (Ju:e eLiam in Chrislo l'uit, sicul A(loSIOlus dicit in EpiDE SEP'fEII DO'iIS SI'IIIIT1iS SA:oICTI. slolà a.l Hehr:l'os, loqllensde Chrislo, c. I) : Qui e:t;llUi. Nllnc de scptcm dOI ,is Spiriltis sancti ag?ndulIl est; nbi l'riìls consiLierandllm CS,l au h:~~c dona vlrtu~cs di/I/s est pro slIà reverentià. Quidam t:lrnen secundùm sint · sccllllllò an iII fullll'O desII lira Slllt, vcl omllla , elTeclUm, timorem iII Chrislo cl iII angelis lantùm esse vel {lOrnm abiua; deinde, an in Chl'islO fllcrint cuncla conlend uut. Plella timol'um distinelio. h:"Cc dona. Ila'c dona virtule3 esse, Hec in t'lILuro de4. El quia de limore traclandi nobis occlIl'rit I"cu~, silura Ambrosius ostenllil, ea seplelll furc virtutes tliccns, et iII angelis abllndal!tissi~lè es~e, ,sk Iib, ~ ,de scielldum est qualuor esse timorcs, scHicct mundallUIl1 Spiritu sanclo, cap. 20 et U1l1l110, l!l prlllclp:o capllls. : si ve hllmanlllll, servilem, initialem, castull1 ,'el filiaCh-iLas Dd iIIa Ilierusalelll crelestls, non meatu ah- Icm sive 3micabilem. lIul11anlls limor eSI, III ait Cascujlls flllvii tel'restris. alJlt!itul'; sed ex. \'it:~~ fOllIe pro- siodorlls slIpel' psalm. :1.27, q\l:llldo timellllls pali perieedens Spirilus S3~ICll, CIl,.1~S. nos breVI saLI3.~lUr ,h:lu~ cui a carnis, "el pel'dere hona DlUlldi, propler quod tll in illis coolest.bus SplrltlbllS rednndantlUs vldelur d('linquillllls. Bic limor mallls est, qui in primo gradll crtll1ere, \'llcno septe!" vi~lIIlurn spiril!,a.li~1ll fcrv~~s cllm Illundo desel'Ìlur; qllelll DOlllinlls prohibet in lIIealu. Si eli iIII flUHIIS flpal'lIll1 crepllhlllhllS CdlllS E\-augeliodicells,Mallh iOetLuc. 12 : No/itelilllereeo. qui occil/nnl corpus, eleo Timor autelll servilis c,t, III ~1l(1C\'fIlSIlS exundal" quanl? m:lgis Spiritll~ sanClllS 'lIpcremillcns crealUralll" C_11m nllstr:e m~ntls al'calla aiL Augll'i!., super l'sa\. t~7, dun per Lilllorelll gehen1:lIlIIUàm infcriora per~t\'l\lgat: crelestem 1~I,3111 allge- n;r. coutille! se homo il peccato, qU() pr:.esC'lllialll jndi.. 10l'ulil natlll'am elfnslOl'C quadalll - sancll llcatlOlIlllll cis el pÙ' lIas Illetllit, ct limore facill]lIidquiti boui 12uhertatel:-ctificat ! Deillde s3nctificationcm c)-ponens ci!., HOII limore :1l11iUClldi a~lernUIll bonum quod lIòr. suhdil, palllò inferiùs : Ilis aut~~1 sa~ctific~t;,,"ibus amaI, sed limorc p:.lliendi malum qllod formhlat. NHII timet ne perdal alllplexus pu!cherrinli Sp()lIsi, sed ' lisigllificatur plenitudo s,eptem splrltll~h~l~l VII'LlI: ,iII~, mCI ne miltatllr in ~ehel1nam. Bonus eSI iste tilllor l'I qua~ enumera t lsaias dlcens, c. 1 t : Spmlus sapWII/IIl! IItilis, licI~t im;llffidens; per quelll fit paublim cout'I illleLteclùs, Sl'irillls coIIsi/ii et (ortiludillis. SririlUs ~uclU(lo juslillie, el succedi! illilialis limor, qualldo :cienlia: cl l'icllltis ,el Spiri/l!! lil/lori8 Domilli, IJnalil

SENTENTIARlJM LIBRI QUATUOH. - ' LID. III. DIST. XXXIV. Incipit q,JOd ddMJm erat amari, et sic inripit excludi servilis timor à charilale, succedil deinde timor castllS sive amicahilis; quo limemus ne ~ponsus tardet, ne discedat, ne offendamus, ne eo cllfe:lInlls. Timor isle de amore vcnit. lIIe quidelll scrvilis cst ulilis, sed non permancn~ in :elernum; et iste limor divinus colIles est per omnes gradus. Col/cclio p,·mdictoTum. 5. Et attende IIuòd quatuor hìc dislinguntur timores, dlm supra neda duos dixel'it e~, sc. Sed Beda humanum timorem pr~lermisll, et nomine servilis duos , quos hìc dislinximus complexus fuit, scilicet sel'vilcm et inilialem. Amicabilem verò, caslumdixit. Aug, quoque scrvilem el caslum timorl~m apcrlè discerniL. dùm Epistol .. ~ ad Romallns iIIum locllm exponil, c. 8: NOli etlilll aCCI'jlis/is spiri/um servilll/is ilerùm in limore. seri nccepislis spirilltm adoptiollis /ilio/'lllll Dei; ita dic:'ns: Buo timores insinuanlur hìc : UIIUS flui est in pCl'fccl:i charitale, seilicet timor easlu,; aller qui non est in charitate, sciliect senili, ; ,in quo quamvis Dcc eredatllr, non tamen in DculII; ebi bOIlUIll HaI, 1I0n lamen bellè. Nelllo cnim invitus bellè r.. cit, cliamsi honum esi qllod faciL. Decasto et serviti plmiùs agii, tangens ;lIlerdùm deilliliali, G. De his eisdcm limorihus laliÌls disputaI AlIgusl. diccJls : Crepil aliqllis cl'edcrc dielll jlldicii; si crepit credere, crepit et lilllere. Sed qllia adlll:c tinH'l, nOlllIùm habet Hduciam in die judicii ; nondlun est ellim iII ilio pcrfecla charilas; sed si pcrfecla iII ilio essd charil!\S, non limereL; pcrfecta enim charitas facercl 1CI'frclam jllslilialll, et non halH\l'el linde limereI, imò !allel'cl IllIasi desi.JcrareL nL Il'anSeal illiqllila~, CL \'elliat r, '~nuill Dci; ergu timo!' non esI in charilale. SCII in qllA CII:lril'Ile? Non in illchoarà. In qua ergo? In )l('rf~cla, perfccla ergo charilas l'oras miti il limllrem ; ergo illclpial limor, quia illililll1l sapielllim, timol' DolIIil/i. TilllOr cnim quasi 10cuIIl pr:cparat chariLaLi. Cùm aulem c~periL charilas hahiLal'c, pcllilur linlor qui ei prxpara\'il InclIlIl. Q!I:mlt'lIl1 ellim illa crcscit, ille dcc~escit; ct qlianlìllll ilIa fil inLerior, lilllor Jlcllilur furils; major charila~, millor limor; llIillor charitas, 1I1:1jor tilllor. Si :\IIte .... nullus t'sllimor, 11011 csl ' qllà illtreL chal'ilas, siclIl videflllls per selam illtroduci linllill quando ali'lllid slIilllr; sela priùs inlral, et nisi exeaL IlOII slIcrcdiL Iillllm. Sic lilllOl' primI'> occnpal lIIelltelfl; 11011 allh~1II iIJi rCIII:incl tilllor, Iluia idcò illtravil, ul illlnlllllc"l'et ch:' l'italcm. Q/iOri t'idclllr pra:tliclis adL'ersal'i. 7. ESI alltl'llI alill sellLelllia qll:C \'idclur huie esse cOlllr;oria. si 11011 habeL piulll illlel!cclol'cm. \)iciLIII' eaim in psal. 18 : 'fi/llor /)0 1/1 il/i caslus permal/ct iII .eCIIlum seCII/'. A::lcl'Iium (I"cmdam l.imorcm nohis !lstendil, sell C:lSllllll. QIIÒII si oSlendit iIIe nollis a'lemllm limorcm, nUIII(IUid cOllil':Idicil illi i51a Epislola. 2 Jllall. 4, qll:\) diciL : Tilllor nOli esI iII c//lIrila/l'; srd 1Jer{eetll e/lltrilas (oràs lIli/lilliIliOr~lJI? Iloe cllim i/i('ltilll est per Jo:m., iIlud di clulll l~sl per David : Sed Ilolite putl/re a/iII III esse Spiri/11m; si ellim III1I1S lIatlls illllal duas lihias, nOli pOLesl unus Spil'iLUS illl1,lere duo l'orda, el ligi la l'e uuas lillgll:lS? Si spirilu 11110, id csl, lIalU impll'l:e tlll:\) lihi:\) conSOllan!, impll'l:l' li Il:!) lillgu,c Spil'illl nei IIiSSIlII:ll'e pOSSIIIII? 11111'> est ilii (111:1'11 :1111 comon:mlia, csl qu:cdalll eOlltOl'dia ; ~I'd :aHlitoremllcsider:lI sludiosum, non oliOSUlll , Ecce llIoril tlll:'S lillguas Spirilus Dci. el audi\'illius cx una: J-:I limor nOli est iII c/lIlrilrl/e; fludi\'iwus cx alià : Ti11101' DOl/lÌni cas/us Ilenl/anel in sCfuilwl seculi. Quid .~s L hoc? Bissonalll ? i'ìOIl. Excllle aures, inlende Illelodiam; 11011 sine caus:ì hìc audidil casllls . iliic non addidit; quia esL Lillior aliqllis qui dicilllr C.:.SIUS, eSI alius qlli IIlln dic:tur castus. DiSCCI'II:1Il1US istos duos lilllnl'es, cL illLclligallllls COIISOlianLi:lIl1 lilliarum, QilOmollò discl'rnilllns? Allendat c,harilas vl'stra. Snnl hl)mille~ qui pl'oplerca limenL Dcnm, IIC lIIillanllll' iii i(cllt~nnanl ; ne [urtè arflealltl'lIll1 dialJulli iII ii)1I1! "'l,,rfiO , Illse ,:sl limor qui iull'OUllcil l:harilal"III, Sl'tI sic ,'enil ul elC~t. ~i enim pl'0l'lel' (llP.\laS liUles D(;ulI1 ,

8~6

nondìlln amas quem sic times ; non bona dcsideras • s('d III ala Cllves. Sed ex eo quia mala caves, forrigi!: te el illcipis hona de~iderare; CìllllqllC !tona desiderare crepel'i;,:, eril iII te limor cas!u.;. Qilid e~L limor castus T Tilllere Ile :lmpliùs amitlas l(Jsa bOlla, tilliere Deuro Ile reced;kl il te. Cùm atllem limcs D,~lIm ne te fleseral pr:cscnLia cjus, amplcctl'ris eUIlI, ipso frui d~si deras. ( Aug., tr:let. 9, super Epist. Joall" in 10111. ~q Quomodò distant dI/O timorel, per similitudinem dua. rum muliel'UllI o81c/ldil. 8. Non poles meliùr, cxplflllare quid inlersit intet dnns istos limores, qllàlll si ponas dnas mlllicres maritalas; qua rum unam cOllsLilUas volentelll faccrc adullerium, sed limel ne damnctnr à marito. Timel liIarilllm, qui:1 adhuc amat nequiliam: huif non grala est, sed OnCl'osa mari li pr::eselilia; el si fortè vivit neqllil('r, timelmarilUn\ Ile \'Cllial. Tales sunt qlli tinielll. Ili tlm judicii. Fae altera m amare virllm, et deIJere illi caslos amplexus, 'nullà se adultcrinà illllllllndilia IIlaellbrc vclle : isla oplal pl':esellti:1111 viri. IIla tilllct cL iSla tilllCt. Jam el'go inh)rrogenlllr quarc linH'llllL. lIIa dicel : Timeo yirum ne ,'cllial; iSla diceL : Tilllco \'irllm ne discedat. 11101 dicet : limelì virlllll ne daolllel; iSla diccI : rimco l'il'UIll ne deseral. POlle h:ec in animo, eL ill\'cllies limorcm fl,.em furàs miuit cbarilas ; cl aliullI limorclll c:lSLum pcrlII~nenlem in SCClllllm seculi. lIIum lilliorem pl~rfecl:J charitas fl)t'às mitli., qlli:! ille lilllor lormcnlumliabet; tOj'([lIctur cOlIscielllia pecea torum , noadùlII facla cst juslilic3lio, ESl ilJi quod titillcL 1l1entcm, IplOd pllllgaL, quod sLiruuld. SLimula1 ille timnr, seti illl!'at chariLas qu:!! sanaI quod vulllcraltillwr. TilllOI' casllIs facit scCUl'ilaleli1 in allÌlllo. AtHJivilIllIS dll~s lihias. scilicet. Joallllcm et D.I\'id cOIbollallLcs; illa de tilllore DI,i dicil, qllo limel anima Ile dalllllcllll'; isla dc timore qllo limeL anima ne dcsnatur. IIle esI timor quem <:h:\riLaS cxcllldil. iII\) cst timor qlli pC!'Iualll!l iII seculum secllii (56). Eccc iII his vcrbb pl'a!tliClis :lpel'lè oSlenml August. IIui8 sii limor ca51l1s, et I(l!is scrvilis, eL Il\laliler dill'eralll. III Quiblls cliam illilialclll lilllorelll signilicavil; qui nee ex 1010 esI senilis, rwc ex lotn ca;;LIIS, sed Lall(IUàlll medius aliquid dc sel'vili, CL aliqll:d dc caslo tinlore habet; raciL ellilll sCl'vira p:lI'linl Limol'c Jlren~'C, partim amore jusliLi:c Ilei' qllem LilllcmllS jlunil'i, eL lilllCIUUS oll'elldel'c. ble limor cst in illchoat'à charitatc, lIon iII pcrfectà : ct qllanll'lIl1 cresci L charilas. tanlùm dccresc,l isle limor. fluanlùlll ad IlICttllll p:rn:c, id est, qU;lntùlll ad id qllotl faril LilIlere prenam, el qllanlùm ad lorlllenlum cOII,cienti;\). Nam quanlò m:,gis diligimus, taiilo millùs timelllus. bte lililOl' 1I0L:lttlr in illis ycrhis August., uhi nOli Jl('gal Iimorem csse in ch:!l'ilalc incho:llà, seti pCI'fcclà; Qllod non poSSt'l diti de senili, Qllia, ul ipse sllpl'a dixil, scnilis limor non l'cmallCI VClliClIlC chal'italc, Il VC inlr:!L c!t:tritas IIbi priùs i1ie limor exeat ; nec iII ilio limore aliquis credi Lin DCllm , elsi creda t Dco; nec hellè faciL, eliamsi bOIlUIll cst quod facil. Nl!.1 esI crgo limor ille iII chal'iLale clialll inchoala, quia omnis qui f'hal'ilalem habet, licèL non pCI'I'cclalll, Cl in DeulII crctlit, cl bona opera facit. QU:II'C scr\'i1is 1I0n esllinwr iIIe, quem in charilale inchoalà fore concessil, CL quelli Cl'eSCenle chal'itale deCl'escere dixit; sed ille esl timol' iniLialis, quem 11011 negaL esse in chal'ilaLe, nisi perfe<:ta Sil. Q1tòd timor servilis et illitialis dicillll' illilium Silpielltim, sed differenter. 9. Sciendum tamen csl quòd ULerl]UIl timor, scilicd ser\'i1i, cl illilialis, in Scriplur.e diversis locis, Pl'o\'. f et !l, EccI. i, dieitur ;/li/;"111 sapielllim ; Cl ila l'ure comperics, si diligelllcl' adnola\'cris lo(;a Scriplurx in (Iuiliu:; tic timore DOlllini fit menlio; ex alii! tamen 1'.ILioIW cl causi! di,'ersà dicitur sel'vilis lililor illiliulll S:lpiCllli:c, ct ex alii! iniliali~. Sel'vilis enilll ideò diciluI' illiliulU sapiCIILi:E, quia pr:cpal'at loculll sapienli,c, (:iIì L\ug " cwl. I l'a et. ; Cltolll . 2, cl'isl. 120, ad Ihr~( .• Gl'alià noyi Testaml!~Jli, C. :11.

PETRI LOMBARDI Si8. "crò à malis, cst in mcdio prav:f: nalionis pnldentcr et ducit ad sapirnti:llll; scd lalllrn non l'cmanet cum cà imò fnl'3S l'xit, Illitialis vel'ò dicilur initium S:l- cOllvcrsari . Idem qlloque illter h;:cc duo aperlè dislingllells ail, in lill. 12 de Trinil. : Oislat ab :etcrnorum Jlie~lli:~, quia c.st. in ill~hl)~là s;'piCllli~, quem cùm lI uis h3llere inclPII, salll~lIlia lll ct ch':lrIla 'e!ll. hab~r~ eontemplationc aClio qtlà bCllè ulimllr lempnralibus rcbus; ct i1la sapieIlLi:c, h;:cc scip.llli:-c f\t'putalur, illl~ipil. IlIde eliam.cSI .quud .nlcrque .tlmor dlclt.ur 1111liatis; (!lIod illventre . pOler.IS per. dlver~3 Scrlpl~I~::e quamvis el illa qure sapier:ti:e est, possil IIl1ncupari sciettLia, t1tApoS10lus asserit, i COl'. 15. lIbi dicit: Nunc loc3. Utcrrjtle eliam 1111101' II1lerdur'. dlcIlur sel'vlhs, scìo ex parte; quam scientÌ:lm profcctò cOHtclllplaliotluia et il'se illilialis!. qui. ~Sl in chal'itate ineho~là. aliquid hahet tle servlh, sCI~I~et aflg?re~ preore, "SICIII nem Dei \'ult intelligi. In hoc ergo dilferelllia est. et aliquid habel de casto, sClltcet I\uod tlmetolfendcre qllia ad 'conlemplalionem sapielltia, ad actionem vero scienlia perlinet . Ecce aperlè demonstratllm est iII ac sep:u'ari. quo dilfcl'ant spiritus sapienti;:c et spiritus seientire, De hoc quod Augusti". dicil, cas/um ;timorc", ease scilicel Ul sapielltia di\'inis, sciClitia humanis aUribllta /Eternum. 10. lIlud quoque diligenter t-'5, notandllm, quod in sit rebus. Et, Ul docet August. in lill. 13 de Trin., slIperiol'ibllS ' Augllstin_ dicil, caslum. timorcme~se C:lp. i9, in medio: Ulrumquc :Ignoscimus in Cltrislo, ;l;lcrnllm , per quod confirm31ur prrenllssa senlelJlla , scilicct et rem divinam, et rem Immanam; et ideò de srilieet qu<Ìd spirilus tilll?ris cri t in futufO., sicllt ct ipso habemus sapicntiam el scientiam. Cùm enim le:dia dOlla Spirilus sancLI, sed 1I0n habehll. omnem gilllr, Joan . i : Verbllnl caro fae/um est, in Verbo inillum tlSU'1I qu('m mn~Ìl hallel. Faci~l enim lunc II~S lclligiLur "erns Dci Filius; iII carne aglloscilllr '1erns hominis fìlius. ItclII CÙIII diciL!!r : .Vidimlls p/muli! I~~ vt'reri Deu:n, non Ilinere SCpa1'3f1 vcl carcl'c. Fmt gratire e/ veritatis; g"3tialll rcfel':lIllIlS al SciPlllialll, et , ' r~n l'l in ChrisLo lilllO!' iIle, scd jnxta IlSlIm i11 t1 m ,,'"'[11 lIaltehit ·in futuro in s~nclis.N : lII enilll limuit vel'ila'crn ad sapienti3m; qllia iII Chrislo sapiflnlia Cl Chn'-lUS separari vel offendere Dcum, sed Dt:um pr:E scil'lIlia ["it plcnaria , et nos sciellliam el saVienlialll d{! eo ltabl1mus qui est Oeus cL hOlllo. HII,llil'l'" rcvcritlls est. l Il quo di/Terfll sapielltift ub inlelleelll ,111 Ilt/wr prell/E qui fuit ~II Cltris/o (uerit sen'ilis, vel '2. OSlensa dilfèrenlià iuler scicnliam et sapiettliam, iuitialis. ve! alills_ 11 . I .ll m auLeol fllcriL in Chl'islo ' limor pren:r, q!l:l)- qllid dislCI inler s:lpipliliam cL intcllectum vidcamns. riltlr :111 isle limor fucril mundanus , vclsel'vilis, vel In hoc dilrerunt illa duo, quia sapicutia propriè est de illlti"l" Ad qllod dicimus nulluol.corulll fuisse in a'lcl'Ilis, qu;:c Veritali :rlefllm conlenljlJanda~ inlendil, Chrislo, qu:a timol' mundanus malus est. ut supra tli- InleIligcnlia verò lIon modò de ::clernis est, sed eli:lIll ewru c"t. et iII primo graducummulldo .dcserilur; de rcuus invisibilibliS ct spirilualibus temporaliler serv:lis \'t'rò, ,'el illitialis, .inperfeètà charitale non ex()rlis, Pcr eamellim el lIalura summaqu:r: feci' esI. Nnl :".; crgo lilnOI'UIll istoruni' Jl1it in Christo. Quis. omncs 1I~I\1l'lIS, id est, divina, cOlisirlcratur, et q~ post ipsam SUttt spirilnalcs el invisibiles natur:e, ul angeli ' ~ rl~(I fuil limor iSle quo prenam ti rimi l ~ Potest lilllOf ct Ctlll!les animrel.Jonre allectiones conspiciunlur. In il! ~ dici Il,,turalis vel IlUnianus " qiii oinnili.us horninihlls illesI, quohorrelur·morsac .forlllidaljlr prena; El hoc ergo diJferenlia eSI quia sapiclltià Crealor lanlùm t1,eiwr lilllur iSle.l1aturalis,n.on quiaacccsserii hOlilini c()n~picitur, illtcllectll veril cL Crcalor et creatura qu;:c. dam. Ilem intelleclu inlelligibilia capimlls lantilm: Cl natura seculldilm qtiod priìls fuit inslituta, quià nOli luit blc limor concrelus bnmini, ncc de bonis lIatllra- ·s.tpienlia ycrò non modò capimus superiora, sed lilJUs; sctl quia ex corrupta nalura per peccatum e'iam incogllitis tlelecLalllur. Sic ergo distingui po\est . umniuus allvcnil; cui corr"uplio inolevit, lanqllàm ~ntcr illa tri:l, scilicel intellectum, sciemi:un etsapiell cssel naturalis; ct esI iSle limor, elfectus peccati, ul tiam. Scienlia vaicl ad rerum lelllporalium rectam adminislrittionem cL adbonam inler malos conversati 0\,r;:cdictum est. lIem. IntelligenLia verò ad Creatoris et crealurarllm DlSTlNCTlO XXXV. invisibilium speculalionem. Sapientia v-erò ad solills QI:ollono DlftERA:"T .SAl'IENTI>\ ET SCIENTIA. i. Post prxlllissa, diligenterconsiderandum'esL in relernre Verilalis cOlltelllplaliollCIll et delect:uionelll. Quòd iTllellcc/lIs et sciClllia d ,~ qui/lus hìc agilur, 11011 qtlo difi'P!,:lt sapien:ia 11 seientià. De hoc Augusl., in SUllt iIIa qure lIal-imditer Iwbet h01ll0. l,h. 14 de l'l'in. , cap;.1,ill lIIedio, ila ail :Philosophi 5. Et nolalldum quòd inldleclus -et scielltia qll ~e disl'nlar:'cs ('C snpiCI'Lifl dd inicrnnl cam, dicenLes : SapienLia est rCl"nm divillarlllll hUÌllanarumque sciell- dicllntur dona Spiritli:l s~"C1i, ali:! slitlL ab inLelleCl1i iia. Ego '1\10111e nlrarumquc rcr:Jm cognitionem, id et scientia qttm natllralil!'r 81111t iII allimi! bomins; est, dil'inarum et humanarum, el S:lpiClllialll et scien- h;:c enim virtutes sunL qll :C pcr gr~tiam in rllntl Il Il IHl' liam dici po;;se non nego. Ycrìl1n jllxta distinctionem 311illlis Iìdeliulll ut per cas rer lè vivanl. Illa "CI'Ò lIaApostoli, qua dixil, l COl' 12 : Alii datILI' se/'lllO sa- turaliter hallel hO!llo ex bellcfido creal.iouis ; il Ileo lamen. Pcr h:Is 3ulem virtuLes 'Iu:c tlicuntllr d,ma "ieTl/ire, ani senno SciClltil1! , Hla dcfinilio dividentla t~st, III rerulII tl i\"inarUlII cogllil:osapielllia propl'iè nllll- Spir-ilUS sao::ti, iiia nall;ralia l'cI"onnanlnr 31(lue adju!:upeL::r, hlll\l:marulll \'crò. rcrum cognitio propriè \'antnr, ul, verbi gratia, intellecLns lIaLuralis peccato ,c.ienti:l! :h'UlCll o\)lincaL. Neqlle verò quidquid sciri obLcllchrallls, per \'irtutclll qllamdam et graliam qu~u :Ilo hnmilll.' potest in rebus humallis, ubi plllrimillll dicitnr spirillls inteliigcllti;:c reformatur 311JUtl 31.Juvasupen acu;~ nniLalis ct noxi:B curiosit~lis est, huic tur ad inLclligcndulll. Ila el pCI' illam. virllltem qu:c $cicnti:c tribuo; sed ilIud lantìnll qllo fitlcs salubcr- dicilur spil'iLUS sapienli:c juvallir atqlle erigitur melirima qlla; ad vel'3m bcatituolinelll dudl, gignitur, IlU- tis ralio ad conlcm~lationcm ct dclcclaliollclII veritaLis. Quòd sapielltia ista Dci est, II ce est il/a qure J)ell s est. Irilllr, defelill illlr, rol.J01'3lUr; qua seicnlià lIoli poi4·. lII"tI etiam sdcllthlln est, qllòll sa pientia de qna lellt lidcks "Iu!'imi, q'larnvis polleant irsà fidc plurimlllc l1bscrin lll s, ilO" est illa sapicnlia Dei, nt ail Au11IÙIlI. Aliud e,t cnim scire l~nlUmntGdò quid hOlllo \Tcderc delieal proptcr adiiJiscclldalll Yilmn heatam; gusto iII lib. 14 de Trin.,cap. i, principio, qure Deus aliutl eSl 5Cire quolllodò boc ipsum et piis opituietur est; seti homillis s:lJllen1Ìa,\'crùllltamcn qll:C sccllndùm vel l'ontra illipios defentiaLur; qu;:c proprio vocabulo Deum est, ac verus el pt:rci"puus cllltns ejus est. Si !lppcllallir sClenlia. ve his qlloquc duahus virtuliblls crgo colai mCII'> hOlllillis Deum cujlls ab eo capax faidelll AU!!\I~I .• iII Ellch., C. 2, dilferclltiam iuter cas cla esi, et ClljllS esse parliceps potcst, sapicns ila fil, as.'gn:u:s ~ ul'cr ps:ol., aiL: DistaL sapicillia quodam- ct non sila lucc, scd SliIllm;:c illins lucis parlicil':lliollc lIIodò il Sl:lelllià; tesialllC sanclo Job, qui, quollam- sapiens fil. Istl ergo hO ininis sapienlia eliam Dci est; \IIodo singll ia udìniclls, ait, c. 28: S apientia.est pietas; \'crùm nOli ila Dei esI, IIt cà sapiells sit Dcus. 1'ì01l eltilll $LieulÌ<t t'ei u. a&.1 in cre à lIlalis. PieLatt'm ycrò hoc loeo participaLione sui sapirns es l, sicut Illens participationc Dei. Si ;; clialll dieiluf ju:;tilia Dei non solìlJl1 ilh pUStil1 1><':1 CUlllllll; 'lèl:C Gr~c ce diciLul' 8eocd,C(, qu;c ! ~ , t n, CO~IIII" '" " (,l dikC!i l'lle .'jòl s qu od scmpCI' est qua ipsc jtt, IUS est, ~erl eli:tlll illa 111I31ll dal homini ( l IIH;l)llltllUlauilitc l mallet, lIuod !JClb c~ t. Ab, tincl"e cùm jllstifi~al impi um.

827

SE:'ìTENTIARml LIBRI OUA.TUOR. DlSTINCl'lO XXXVI. DE CONNEXIONE VIRTUTUti QUA: NON SEPARANTUR.

t. Solet etiam qu:eri UlrÙm virtlltes ila· sinI sihi

fonjltnct:~, uL separatim nOli possillt po~sideri ab aliIluo; sed qni ullam habet omlles hab>!:!l. De I~oc eliam Hieron. ait, eOllllllent. in cap. 56 hai;!! : Omncs \'irLUles silli h;rrent, ut qui nnà carllerit, omniblls carea!. Qui crgo unam habe!, nmncs habe •. Quod quidem prob.1bile es!. Cùm enim charilas mater sii ulllnium "ir!UIUm, in quoeumque materipsa est, scili(~et charitas est, et cuneli liIil cjus, id est, \'irltltes rcclè fore credlln!ur. Unde Augnsl. tracL. 83 supcr Joan. : Ubi chariLas est, quid est qllod possit deessc? Ubi alltem uou est, quill est Il"Od POSSiL prodesse? Cur C1'go 11011 dicimlls : Qui hanc rirtlllelll h3bct, omnes halll"t, cùm pleniLudo legis sit charilas? qn:l! qllalllò magis est in homine, tantò ma~~is est virtnte pr:cditus; (IUanIÒ rerò minùs, lanlò millìls illesI \'irIUS; et IjIl3U!Ò minùg . incst virlns" lalltò magis ine3t vitium. Si cUllclre vir/Ule8 pariler Silll in quoc/tlllque SUIZ/. 2. Ul/'inn verò pariler quis omnes possideal virtutcs, ali ali:c magis, alire minùs ;'1 ali(IUo fcrveant, qn:rs:io est. Quibnsdam euim "idtillr qllòd ali;l~ magi s, ali;!! lIlinùs habcantur ab aliqno; sicui in Job palientia l'micnil, in David humililas, in Moyse mansuetlldo; qui eliam Concedunl magis ali'luem mereri per aliquam ullam "irtutein Iluàm pCI' aliam, siclii eam pleniùs babe! quàm aliam. Non lamen magis per aliqllam lIIereri dicunt, qllàm (lCI' charilatem; nec aliquam plelIiùs à Iluoquam halleri, quàm charÌlatem. Alias ergo lIIaSis el alias minùs in aliquQ csse dieunt; sed nulI:lln pleniùs charilate, qUal c:elcrilS gignit. Hasque di(:ulll csse multas facies quas lfIemoral APOSIOlus, diCCIIS, 2 COI'. 1 : Ex persolli3 multarll»! {acierum, etc. Alii vel'iùs dicunl omnes virlllles et sillli!t>s et pares esse in quocnmque sunt; \11 qui in unft alteri par ex literi!, in omnibus eidem :equalis s!l. UIlde AIIgu,t., in lib. G de Trin., ca·p. 4, in principio: Vir utes qlla! suul iII allimo hUlllallo, quamvis alio et alio mollo singllte imelliganlur, nullo modo lamen separanlur ad i",'icem ; ut cluicumque fuerinL 3)qualcs, ,'erbi gratià, in fortitndiue :eljuales sunt et prudclltià et justilià l't lcmpcranlià. Si ellim dixcris il~f(uales esse iSlos iII forlitudine, scII iIIum prrestare prndentià, scquilllr IIt hnjlls fOf'titudo minÌls prudens si!. ac per hoc ncc fortitudine :~quaks sunt, quia est iIlills fortiludo prudenlior; alque ila de ca:leris virtlltibus illvenics, si 0111111'5 càdelll considel'alione pel'curras. Ex his cI:u'e!icit onlllcs "irl.ules nOli motlò csse eonlIexas, seti eliam pares in allimo hominis. Cìlm ergo dicilur alifJuis alitlUà pra::eminerc virtute, III Ahraham fide, lIelJr. 1 I ; Job patientià, Jacobi 5, seclln· (Iùm usus exteriores accipiendum est, vcl in comparalione aliorulll hominum, quia vel humilitatis habitum lIIaxi:llè pr:cfert. vcl opns lidd, vel alicujus c:elerarum "irlUlum pra'cipuè exeqllilur. Undc et cà pr.c aliis pollere, vel inlcr alios homillcs singulariler excellel'e dicitur, secundùm Illme modum, scilicel, secundìlm ralionem actuum cxteriorum, Ul alibi Augusto dicit in aliquo aliam magis esse virtulem, alialll llIinùs, et unant inesse yirlulem, et nlln alteram. Ait enim sic, in cpisl. ad Bier. 29 : Clarissimà dislllllatiolle tuà satis apparuil non placuisse 311ctoribus 110SIris, imò vcritali ipsi , OIunia paria csse peccat:" etiamsi hoc de virtulibus verum sit; qnia etsi \'erurn . est cum (Ini habet u:lam omnes virlutes hahcre, ct CUlli qui IlIlalll nOli habet nullam hahere; nec sic peccata suni paria, qllia uIJi v:rtlls nulla est, nihi! rcctalll esI; nec laillen id~ò . non est pral'o pravill', .listorloquc dislortius. Si alltem (quod plilO esse VI)· l'ius sacrisfJue Lilteris congruentius) ila SUlit ani1lIa! inlelilioncs ut corporis membra, 1I0n qllòd videanlllr \oCÌs, seù ljuòd senliantllr affeclibus, CI alius illuminalur 3mpliùs, alius millùs, alius omninò carel lumille; proleclò ut quisque ilIuslrnlionc pi~c chllrilatis alTeclus eSI, in alio actu m~gi$, in alio mi-

LlB. III, DIST. XXXVII. nils, in aliqllfl nihil; sic dici polest habcre aliam, aliam 1I0n habere, aliam magis, et aliam minùs. l'I3111 ct major est in isto ehariLas quàm in ilio: eL ide~ possllmus dicere el aliqua in iSlo, nulla iII ilio, qn:u... lilm pertinel ad cbarilatem qu:c pietas est: et in UIiO bemine quidem quòd majorem ha beat pudiciliam qllàm palienliam, et majorem hodiè qllàm beri, ~: pl'oficil iII eà; et adbllC non habcat ~olllinenliam, el halle:!, nOli parvam misericordiam. El,lIlgeneraliler bre,'ilerque compleClar qua m de virtnte habeo nOlionem, \'irtllS e,l charitas, qllà id quod diligenduID est diligit. H:{'c et in aliis major est, in aliis minnr, et iII :diis nulla est; pIenissima verò qUal jam non possit allgeri, quarndiù hìc h.omo \'ivit, in nemille est. Ilìe insillll3l'i ,'ideturquòd·aliquis eà ratione possil dici habere nllam \'irlUlem magis qllàfll aliam, qpia pcr charilaiem magia eClicitnr in aclll unius \iirllltis quàm allel'ius; et Pfilpter diffcrentiam aclullm ipsas virtules magis vcl miIIÙS habere dicitur. PotcSI et aliqllam nnn haool'e, clim talllen simul omlles et pariler habcat qnantilln ad mentis hahilum vel essenliam clljllsflue. In actu vcrò aliam magis, ali:lm minùs habct, aliam eliam 11011 habct, ul vir justus ulens conjugio, nOli habet coOli· nentiam in aClll, fJnam tamen flabet in hahitll. Cur ergo non tlicantur paria peccala? Fnl'lè qnia magis facit COli Ira chal'Ìlalem qui gl'aviùs peceal, minìls qui Icviùs. NemoenilTl peccai, nisi adl'ersÌls ill:1I1I faciClldo, qu:c esi plellitudolegis, Rom, 13. Ideò reetè tlidtur, Jacob.2: Qui on'ellderil in IUlO, (actus est OllllliulII reus, id eSI, conll'a chal'ilalelll facil. in quà pcndelll nlllllia. llcpetil de diari/ate, Hl aduat quolllodò tola le;c ex ed pendeat.

5 .. Cìlln dnn sillt pr:-ccepl.a eharilati~, iII quillus, III pr:l'Iax :.tunl e,;L, 101/1 le:c pelldet et prop/lelcl!, Manll. 22, atlvcrtelulum eSI qllillllOdù Iloc fit, dlm iII lcgc et iII prophctis mulla fuerint cil:relllonialia mandala, (Iu:c sia.! charilalis s:lllctiiiealinnelll pel'linllisSCllt, vidercillm' 1I01ll1ìlln debuis;e cessare. Uuia ,'erò Ilon juslilicaliOllis gralià, (Iualll faciL chariLa,;, illslituta SUllt, sed in ligllrà fnluri, eL in onus illlpOsil:l, ideò clarescenle \'cl'itaLe cessaverunl sieut umbra. VerìnnLamen ct ipsa c:cremonialia secllndùlll spiritualelll illIcllect:ull, qucm cOlltinent, et IllTlnia moralia ad cbarilalem refCl'lIntllr. Pertincllt ellim omllia ad ùecem mautlala in lal>ulis sCl'ipla, IIl>i omnium sumllla pcrslringitur, ex quiblls c:elel'a emallant; sient in sermOlle DOlllini oeto vil'tutes pr~cmiLLulitur, aù I(lIas cre· lel'a rel'erulltur. Et sicul 3d deccm mandata Decalogi ca ~ ") l'a refer!lnLur, ila el ipsa decem ad duo lIIaadaLa cltal'il :lIis l'cl'lincnt. Omnia ergo ad duo manùata chal'ilatis pCl'lillcnt, qnia p,'r clwrilatem implenlur, et ad chal'ilati'm t:\nquàm ad fillem re ferri debellt, Umle AlIg" il: Ench " Co1p. nlt. : Totam magnitudinem. l'I ~HII(llitudillèlll divinorllm eloquiol'urn possidel chal"Ìlas, qna Dcum proxilllumqne diligimus; qll:c radix cst olllnium bonol'llm, Unde VCl'itas Olit, Matth. 22: III his duobus lIIulldalis ItIliversa lex pendeI, Cl propllelll!. Si ergo 11011 "acal Ollllles pagillas sallctas perscl'U· tal'i, omllia invnlucra scrmonulll evolvere, IClle cl mrilalem ul>i pendent onlllia, flnia (lClofCClio est C! fillis oBlllinm. TlIliC enim et PI';1)Cc(lla e! consilia rcclò lilllll, CÌlIll l'efCrlllltur ad diligendUln DCllm, eL proximUIll l'ropler lkllll1, Quod \'cril tilllore pmll;e \'el ali~ lillà illlcnlionc carnali iiI, III non refcralnr ad cbal'italem, nOlldìllll fit sicut fieri oportel, quam\'is fieri "ide31l1r. InimiclIs enim jllslili;r eSI, (I"i VIllIla! timtll'c nOli peccaI. Amieus vel'ò juslili:e, qui ejus amore 11011 pcccat, Olllilium ergo h;rc sUlllma est, III inlelligatul' Icgis et omnilllfi divinarulfi Scripturarum pleniludo esse dilcelio Dei et proxirni. (Ang. ad AnastasiulU, epi. 144. IJem, lib. t de Doc. Cbl·., cap. 55.) DlSTINCTIO XXXVII. DE DECE~I f'R.'ECEPTlS, QUOMODO CONTINEAl'ITUR 1:'1 DUO' BUS llANDATIS CHAllll'A'l'IS. t. Seti jam disll'il>utio Decalogi , qna) iII dlluhus malldaLis complellll', considcranda eSI. !Jahl'l cllim {)ecalog\l$ drcenl l\r~Cl',pl~, qo~ slInL riec~chonhllu

832 83J PETRI LO~lIlARDl sanctum, io quo est uÌI'iu: l"c ('OIllIlI\\Iliias. pS:lltcrinm; qllre SIC Sllot dislrìbut~, IIt tria Qure suot De mandalis secundre labulre. iII primà l:ll)lllà, perlineanl :ld Deum, seilicet, ad co3. In secundà vel'ò labul:' erant septem mandata • glliLionem et dilectionem Trinitatis; septem qUa! sunt ad dilectionem proximi pel'litlelllia, quorum primulll in sccnudà talmlà, ad dileclionem proximi. ad palrem carnalem rcfcrlur, sieut primum prim:e la· De primo prrecepto. bul:e ad Patrem crelestem. Quod esI Dellt. 5: l/onorfl ., Primum, in primà tabulà est: Non habebis Deos alimos; IlOn (acies tibi sculplile, neque onmem simili- pII/reni tUUIII elmatrem luam , ul sis longrelJUs super lei'" /lIdillelll, eLc. I\;,cc Origenes dici t duo mandata; sed ra/iI, scilicet viventium. Parenles vel'ò sic sunt hOllorandi, ul eis debila revcrentia exhiheaLur, eL lIecesAugust. (dc decem Chordis. Iib. unico, cap. 5), UlIUIIl; hoc eoilll ipsum Quud dixerat, Non hubebis Deos alie- saria ministrcnlur. Secundum est: Non oecidea , IIbi secundùm lilteram actus homicidii prohibùtur, seruttIIOS, pel'fcctiùs explicat cùm prohibet coli Iigmcnta, scilicet, idohllll vcl simililudiuem alicujus rei; qUal dùm spirilum yerò eliam vollliltas oecidendi. Uutle duo Origencs ita dicil di~tare, ui idolulIl sit quod ni- huic mandalo seculldùlll liueram lit superaddilio in Evallgelio, quia Iillerà Evangclii expl'imitur, quo,J hil habet simile sui; simiiil udo verò, qllod habet speciemaliclljusrei;lIt.verbigr.atià. si quis in auro vel lcgis "iLLer.'~ nor~ expl'i~n~batur. E~allgelii lillera expriin ligno vel alià re faciat.speciem serpelllis vel avis vel ml~ I\Ilelll~etlUam splrllUalem ,11.1 est, Iluam spiri:tlLerilis rei, el slatua\. ad adorandum, nOli idolnm sed luales hauent, et seculldùm qU311l spirilualiler \"Ì.vi. tur; lillera legis seilSllm carualclll, id est, qucm similitutlincm fecie Qui vcrò facil specicm qllam 11011 ,'idil oClIllIS, sed :lJIillluS sibi linxiL; III si qllis huma- carnales habcnl, l'l secundùm quem carnllliler ,'iviluI'; cui facta esL supcl'addiLio. Tcrtiutll l'SI: NOli ilis melllhri, capllt canis, vel arieti~ formet, vcl in fIIa!chaberis; id est, Ile cuilibet miscearis, cxccplO ';':0 habilu hominis dlla,; facies, 1I0n similitlldinem, sed ,Joh:m fa('il, q"ia facil quod,llon hahet alifluitl simile , I"redel'e matrimonii, à parLe enim totum illielligilllr. ,uL Ideò dicit Apostolu;, 1 t:OI'. 8: Quiu idolum niftil Nomine ergo IlIrechi:e omllis cOllcubilus ilIieitus, il.:.sl iII mUlldo. NOli cninl aliqua cx rcbus constanlibus I~rum quoq~le mp:~brorum 11011 legitimus USIIS prohi'issmnitur sl'ccics, sed quod mens otinsa eL cul'iosa blllls debet lntelllgl. QU:utUIll est: NOli (urlumlucies, ubi sacrilcgiulll el rapina olllllis prohibetur'. NOli ellim "ercrit. Sitllililudo \'crò cst, CÙtll aliqllid ex his qu::c J'apinam permisil, ait August., q. il superExod ., qui ,\lui ve! in ecclo, ,'cl in Lenii, ve! aqllis formatur. Augusl. \'crò ila exponit illtrd : ldollllli lIihil est iII fUl'lum prohibuit; sed furti Ilomille beli è inlelligi voluiL olllnem il1icitalll usurpatiollem l'ci alicIII/lido, id est, iuler crcatur::rs mundi non eSl forma na!. Sacrilegium trihus modis commiUiLur, Iluallidoli, Iliater'iam cnim fonllal'il Deus, sed slllililia hoIllinulll formam dedit. Qu;ccumquc facta sunI, natura- dn sciliceL \"d sacrllm de sacro. vel non sacrulll liler' facta sunl per' YCl'blll,n, .cd forma hominis in de sacro, "l'l sacrulII d\1l1on sacro aufertur. Sacrllltl \'crò dici lUI', quidquid mallcipalum esL culilli di. ~ dolo 11011 est Iilcta l'CI' YCI'I)\III1, ~ieul peccallltll 1I0n esL faclum per Verhum, SI'tI p.sl lIihil, ct ruhi! fiunt "illll, uL cccle,ia \"1.'1 l'es ecclesi~l!. Ilìc elialll Il,';lIra pruhiùelur, IIU:1) slIb rapiuà contilletur. Ullde llieron. IlOmillcs CÙI1l pCCC:III1. Seti qlla~ritui' qlll.llllodò hìc dicatur fOl'ma idoli non csse facta I,eI' YCrùullI, cùm aliui iII epi,t. SUpCI' psal. 54 : USllras qUa!l'cl'e, ,'el franlegallll' : Omnis fo rma, olllllis com pago, ollltlis COII- dare, aul rapere nlhil intcresl. COlllllloda fralri tuo, corùia pal'tillll1 faela esI p,cr VCl'hllm.lIoc 311tcm à di- el ~ccipe quod detfi~ti, et lIihil snperflllum '1u:eras; qUla slIperaDlllldallLia usura compul:llur. ESl ('lIilll ~ersis variè sohitnr. Quidam enim dicunL Olllllem usura, IIL ail Augllstiuus, CÙIII quis plus exigil. iII iuformam, Cl qllitlqllid est, il DI.'O esse iII IIUalllu:ll est, jU\'Ìà vel C(uàlib ~ L l'e, qllitlll acceperit. lLelll lIieroll. et formam iduli iII Cjuautllln est "cl in (IUalltulIl forma qua'st. 3, iII cap. 14 Kwcllielis : PUl:lllt aliqui usnram est, à Deo esse, scd 1I0n in qllanll:m idoli cst, id esl, lauLìuu esse in pecullià; sed illlelligant USUI':l1ll !)o,ila ad atlorandulIl. In hoc pnilll nOli est crealura, sed prrversio crea llli"::C. SiCUl illud quod pCcc3tum yoca\'Ì SIlI)l~rahulldahtiallJ, scilicCI quidquid esl si ab '.'';l, iII qu~nlll\ll peccalulll es l, nihi! esL; cl l'Olllillcs co Iluod oedel'il plus est; 111 si iII hyeme demus dedilli pecC;IIlI, nih,! lillllt, qllia ah ilio qui verè est, sc- cellllt1odius, d illlllcsse quilldeclIll recipiamus, Si \"erò pai':\lilur, Undc lIieroll. : Quod cx D: o nou eSI, qui (11I;~ritur de lìIiis Isl'ael, clui Domino jubcllle ab iEgypLIlS IIllllua\"el'Ulit vasa allt'ca ctargenlea et vCSles l'l'e~olus ,'crè est, 11011 csse dicitur. Idcòque pcccalum IlllOd !;{)s il \"ero esse ahducil, lIihil essc l'el 11011 esse tiosas, et aspilrlaverullt, Ull'Ì1111 fUl,tum cOlllltliserilit diciLur. Alii "crò tlicllnt 01ll1ll'1I1 formalO, qu;c sciIiceL dicilllus eos qui uL parcréllt, DI.'O juhcIIle, i1lud fece: nalllraliter eSI, cl omne quod ualllralitcr cst, esse à l'un t , 11011 fecisse furtulII, ncc tllllnillò p(·ccàsse. Ullde Dco; scd forma itl "li 1I0n esl nalllraliter, quia nalllra.! Anguslinlls: Israclit:ll 1101\ fUl'lulII fecel'lltlt, seti Deo juSt.ili:c 11011 sCI'vit. Id Cllilll Ilalllralitcr csse Ilicitur, juucnte minisleriutlI pr:l~buerunl. Iiuc ellllll Dcus jus'11IOti simplici nalur;c jnslili:c qu:c Dells ('Sl, milil:.t, siI, qui legclll dcdil. Sicut minister jutlit:is sine pecnon l'esultai, ct n~tmam crcatam non vitial, Secun- cato occidil quem lex pr:ccipil occidi ; sed ,i id spontè Jum l'r'l~eCi'lulII est., Exod. 20 : Non assulI/es 1I0llicII facit, homicida est, etiarnsi elllll occidal (Iucm scil il lJei /!Li in VIlIHIIII, quoti cst dicere, sccundùm litlcram, judice occidcndutll. llilinni autem qlli cx cupidilate Ilon jurabis" pro lIihilo nOlllcn Dci. Allcgorit:è \"er'ò iEgypLios dccl!pcrlllll, nlagis perlllis,l sunI hoc facel'e pr;P,cipilUr, Ill ·1I011 l'ntes crcaluram essc Chrislum Dd iIIis tlui ;ure lalia passi SUII1, IIUàlll jussi. llìc 0I'PoniFiliulIl, quia Olllllis creatura "anilali subjecta'; seti lur, (luM elialll uOlli iII isto opere pecc:l\'cl'unl, qui:! ;['qllalcm Patri. Tcrlium vcrò pr::ccepillm :/flemmIO Ilaturalcm Icgelll cui COlltOnJ:lt EV3ngelilltll ct lcx ul dle/II sabbati sal/cli/ices, 1Ilii secundìlm Iiueram pr:.c - mnr~lis pr:l!CCfllionis, ll'ansgre_si sunt, 'ltLe est: cipitur sabhali obscl'I":lntia. Allcgoricè "erò, IIt l'C- Quod liol lIon \is ficri , alii Il e fcccris QU3111 Veritas /(uiem el hic il yitiis, ct iII futuro iu Dei conlcmpla- sèr"ipsil in corde hominis; l'l quia non legchalui' j" tione cxpcclCS ex Spiritu salleto, id est, ex charitate corde, iter'av-i! in 1:luulis, lil \'oce forillsécùs adtllot~ l'l do ilO Dei, ilOti quòd Spil'itus S:lllclllS sinI.' Palrc cl J'cdil'ct ad COI', et ilJi irl\'elliret I]uod exlra legcreL. t 'ilio hoc operclur. Acccpit ulique I~cclesia hoc doHanc ergo illi pl":l~varical'Ì \"icJclIlul' iII illu fadll, aliis lium, \Il iII ~pil'itlJ ~allcto lial rcmissio peccalorlltll. lacielllcs quutl IIIJ1ehalli sihi lieri. Sec.J ihi intelligcnUualll remissiullcm cùm 'frinilas raeial, propriè lamcn dllm CSl illjllSlè, III 11011 alii, sciliceL , injuSlè, facias ad Spil'ilum S!lIlCltUll dicitur pCl'tillC\'C, quia ipse cst quod ti Iii nOli vb lieri; alioquill huju. pl'ic\"aric:ltOI' esi Spirilus lIdOpliollis filiorum. Il'se P:llris el Filii limo\' judcx, dùm punit l'CUlli nolens alilluitl lale ~ibi fieri. et connexio vcl COIllIIIUllil:ls. Ideòquejuslilieatio nostra Ila etiatll el ilIud Dotllini \"erlllllll Mallh. i: Oll/Ilia qurel'I, rcquies ei allrilJuitul' s:cpiùs. H:cc sunl ll'ia mallc/llllque vultis III (acimtll1obis hOll/illes, ctc., dt~ banis l'cci· Ilala pritlla~ tahul:l!, ad DeulII pertinenlia. Et pl'illlUUI pieudum est, qu.c nobis illviccm cxhibere deuemus (5';) tluidclIl, quod c~L de UIIO Dctl coll'odo, perlinel atl l'alrelll,. iII IluO cst ulliws "el allclorilas; secullduill (Si) :\ug, , tOtll. lì, l. 2'2, cOlllr~\ FallS11l1ll UmìrlJa:ulII, c. il. 2.d FJliuIII, in qllo co~qualil;\s j Icrlium ad SpirilulIl

855 SENTEl'iTIARUM LIRRI QUATUOR. - L1R, III, DIST, XXXVIII. Qnintnm pr:eceptum e~t, Luc. 6 : Non loqlleris menlirL [)drllie ntrt'lm omne m('llllacinm sii pflccacon./ra pl'OXilllll1ll tllum falsI/III le~/illloniulII; ubi .cri· 1!lm.e,t ql~are. ~(endac!um e~l, IIt ,ail Allgnst.(59),falsa men mendacii t't pel'jul'ii prohibelur. Sole L eliam slgr!lhCall,o VOCIS cllln mtenll/Ille lallendi ; llt ergo mellqu:eri nlrinn rrohibilnlll sit numc rnendaciurn. Qui- llaclIIlII Slt, lleresse est ut fals\lm proferalllr et cum dam dicunt iIluti lantùm prohiberi quod obest ct nOli illlen,lion,e 1:1Jl~lIdi. Hoc cnim maln~n est propl'Ìnlll Ill'0deSl ei cui dicilur. Tale cnim non est adversÌls mentlenlls, ahnd hahere c!ausilllI m corde aliud proximum; ut ideò videatur hnc addidisse Scripllll'a. prompluili in lillgllà. ' Sed de mel'dacio magna 'Iua'stio esI , qlla~ nec cilò exQllid sit mentiri. plic:II'i polt!st. (Aug., l. 5, surer Exod., q.12, in fine.) 5., Me~tiri, \'er~ est 10IJui ~onlra hoc qnod animo senllt qms, SI\'e Illud verllm Slt, sive 1I0n. Ornnis er"o DISTI~CTIO XXXVIII. qui loqllilui' mendaciulII mcntitllr, q\lia loqlliturcom':-a DE TRIPLICI GENERE MEND,\CII. quod animo senlil, id e,I, vo!unlale fallell,li· seJ nOli t. Sciendum lamen lria essc gcnera mendaciorllm. omnis ql!i mcnlitur melldacihm dicil, qui:! (Ill~" verum SUni enim mendacia qU:l'darn pro salute vel commodo e~t loqllllllr ~liqllalldo lIlenliellllo, sicllt è converso alicujus, non rnalilià, sed bcnignilale dicla : qualitcr fa!slllil ~liceHdlj al:qualldo vcrax e~l. Ullde .'Iii AUllUobstetrices menlil:e sunt et Raab. ESI et aliud mCIl- slmus, III Ench., c:lr. i8 : \,\cmo sallè menticns judidaci i genus quod fil jo('O, quod non fllllit. Scit enilll candlls est, qui dicit falsllm quod plllal verllm; qni . . cui dicilur, causà jnci dic:; et h:cc duo genera men- qllanllÌm in ipso esL, IIOn fallit ipse, sf"d fallitllr. ~on daciorum non sunt sille culpà, sed non cum rnagllà. ergo mendacii argllclldlls est qlli falsa incalilus credit Perfcclis verò non conveni L mentiri, nec ctiam pro ac pro vl'ris hallet. Potiùsqllc, è contrario, ille mentilemporali \'ilà aliclljus . ne pro corpnre alterius ani- tur qui dicit ve rum qllod pulat (alsum, Qualltllm ellim mam suam occidanl. LicCI aulem eis verulll tacere, ad animnm ejus aLtinet, non vcrurn dicit; lJuia uon seI! non falsum dicere : ut si quis 11011 vull hOlllinem (!nod senlil dici!, qnamvis verulll invelliatllr esse qllod ad morte m prodere, verum laceat, sed non falsum dicil. Nec illc Iiber est à mendacio, qui ore lIesciens dical. Tertium verò gcnus mendacii eSI quod ex mali- loquiLur verum, sciens aulem volunl3le menlillll". llìc gllltate et duplieilaLc procedit, cunctis valdè caveli- (Iu:l:ri soIet, si Jlld:'CIiS dicat Chl·istllm esse Deum, dlln dllm (38). Bis vidèlur innui mendacia illa qu:e fiunt 1I0n ila senliat animo, ulrùm loquatllr mcndacium. joco vel pro salllLe alicujus, ilOperfl'clis esse vellialia Non est mendacium qllod dicit, <Iuia, Iicèl alit~r lepeceala, perft'clis verò illlld ql\od pro commodo al:e- Ileat animo, verum t:1II1l:11 est qllod dicit, cl ideò 1I0n J'ius dicilur esse damnahile, <l.l\od eliam de mcndacio e,lmcndacinm; mentitur lamNl, illlld fJuod \'erum est jocoso pUlari potest, pr:ecipue si iwretur. De rnclllla- dicells. Qllòd velò omlle mendacilllll sii perca 111m cio alllem obslelricum et R~ah, qllòd fueril velliale Augllst. illsinuat. Mihi, inquil iII Enchir" c, 18, videAugusi. Lradil, in Enchirid., c, 2'2, dicens: Forsilan lur omne mendacium esse peccalum : sed mulllnll innhstl'lrices 110[1 r<~IllUlicrata' sunt qllia mentil:p. sunt, leresl 1(110 animo ct dc IJllibliS rebus qllisque menliased quia infanlCs libcraverunL, l'I. propler hane mise- tnr. ,NOli cnim sic peccaL qui consulendi, 111 qui noJ'icordiam veniale fuit peccatum, ·non tamen lIullum: cendl voIllnLale menlllllr; nec talllfllil nocet qui vialosic Haaù liherala esL propler liùeralionelll explorato- r~m m:-"liendo ~n diverso ilinerc miuil, qualllùm qui rum, rro (Iuà fuit velliale peccalum. Sed ne pUlel vlam vita! menllencto depravai. Porrò ollme mell,laquisque in c:l~leris peccalis , si propter liberalionem cin~ ideò dicelldum est esse pcccalum, quia hoc dchet horninurn liallt, ita rosse concedi veniam, multa ellim loqlll homo quod allimo gedl, sive iIlud verulll sit, sive mala deteslanda lalem sequunlur errorem. Possumus putelur et nun siI. Verba ellim ideò SUlit inslilula, nun enim cl fllran,lo aliclJi pro<le,se, si pau per cui datur ut per ea homincs invicem fallant, sed per ea in altesenti t comlJlodulll, eL dives cui tollitur non senliL in- rius notitiam suas cogiwtinllCS ferant. Verhis ergo liti commodum. ha l'L adullerando possumlls prodesse, si ad fnllaciarn, lIon ad qllod sunI insLilula. peccalum ali(llIlI, nisi ad hoc ei consenliatur, appareat amando est. Nec ideò eliam ullum mcndacium pillandum es' moritura, et si vixerit prenitendo pllrganda ; nec ideò non esse peccalulll, qnia possumus alicni aliquando peccaLum grave nt'gahillir lale adulterillm. ~ciendum prodcsse meliliendo; possmrtus enim, ul pl'rediclum est eli:lln oclo esse gcnera mendacii, ul August., torno cst, et furando et adlliterando prodesse. ~(endacium 4, in lib. de l\Icndacio, c. U, tradiL; qu::c diligelll!'r quoque nOli lunc lanlùm esse rOSsllmus dicere, l'lllando \Jotanda sunL, ul apparcailluod nwndaciulll sit vcniale, aliquis l:cdilnr. Cùm enim il scienle dicilur falsulII, et Iluod damnabi.le. Primllm capitale CSI mend'lcllIlIl mendacinm est si ve qnis, sive nemo l:edatur. Ecce ex lougèque fu~icndnm, quod fit in doctrinà religioll:s, his COl'slaL omne lIIelldacimn esse peccalmll : non taad quud nullà callsà quisquam debet adduci; seeU!I- men de OInni mellliacio acci pÌL'nllulil eSL illud psal. 5 : dum. quod tale est ul nulli prosit, sed obsit aliC'ui; l~cl'de8 Ot.'llleS qui ICquIl1l/UI' mellC/aciulII, Nec illlld Saterlium, quod ita proMsL alLeri \lt alleri obsil ; quar- pienI. t : (Js quod mellti/ul' occidit allimal1l. Nec omne Ium, so là menliendi rallendiqllc libidille, 'luod maxi- llIendacium bio pl'a:cepLo prohiberi videlur, nec pr:emum mcndacium est; q\linlum, quod fiL placclldi lIIissà descriptione llIelidacium joci includi. cupidilate de suaviloq\lio. His omnib\ls evilaLis, scquiVbi CUlli Jleriw/o erratur, ve/non. IUr seXlUm genu5, quod et niliil obeSI, et prodesl ali4. IIIlId etiam sciendllm est quòd iII qllibusdam recIIi: IIL si quis pecllniam nlic\ljns illj\lslè csse tollelldalll IlIIs magno malo, iii quibllsdam pafVO, in quibusdam sciells, ubi sit nescire se mentialur; seplimulIl, qllod nullo fallimur. la quiùus rcbus nihil inlerest ad capes1'\ nulli obesI, et prodcsL alicui : ut si quis nolens !ioscndum [)ci regnul1l, IIlrùm credanlllr .'In non, "cl mineUl ad /IIOrlell1 qll::csilum prodcl·c, menlialllr; IIlrÌlm vera pIlICI.IUI' .'III falsa, sive sinI, sive non; iII ocLavum, (IUod nulli uhest, l'L ad hoc prodesl, \Il ah his errare, id es!., aliud pro :Ilio pUla re, 11011 arbiilllmnndilià corporis alill"cm tuealur. In his' aulelll trandum est esse peccatulll ; vel si est, minimum attalllò minùs pecca t quisque dùm menlitllr, quanlò ma- que levissinlllln. Et sunt vera quredam, quarnvis non gis à primo recedit. QlIisquis verò aliquod gellus esse \'ideantllr; qll:e nisi credantllr, ad vilam a!lernam nOli mendacii quod peccatum non sit pllla\'eril, decipil potesl pencniri. El Hcèt crrol· maximà curà ca\'ellseipsllm lurpiter, cùm honestum esse decep~?rcm allO- tlus siL non modò in majol'ÌlJU~, sed eLiam in minorirUlIl arbilretur. Omne ergo genlls. mendacll SUIIlIllO- bus rebus, ncc nisi rerum iglioranLià possit errari, non !.amen est consequens Ul conLinuò erre l quisquis perè fuge, quia omne rncndacium 1I0n est il Deo. aliqllid nescit, ~ed si quis sc exislimat sci!'e quod Quid sit mendacilllll. 2, \'idendum est qllid sit mcndaciurn cl quid siL nescit. l'ro vero enim apPI·obat falsul1l, quod erroris est proprium. Verurnlamcn iII (!uà re quisquis ~rret (58) Aug., tomo 8, super psal. 5, ad eum versum : (59) Tom, 4 , Iib. contra rnendacium, ad Consen. P wdll' omnes qui loqmllltur mendacium, non longè à liulll, c. i2, iii fine; et Enchirid. c. i8. (l.'lllcipio n:HT:lliolli".

836 PETIU LO)IBAROl 835 Ipsa enim siguificalio voeis vera eSI, quia verum Ilt!interest plllrimùm. Sunt ~liim qU:l! neSC!l'e ~it melius quàm scirc. Il.!m lIonnul.hs e~rare profmt ahquan~o ; st1elller loqllitur. Non ergo ipsa ~ignilicalio ,'cl fai,ed in vià pedum! 1I0n I.n. "Ià mo~u".l. S~let el~am sum vel melldacium est, qllia vera est; et quod verullI est, perjurium non videtur essc. Ad hoc ùicimus lnl1 u'}!ri de Jacob (lUi se dlXlt. esse Esau, ahter 3f11tllO qui sic, scilicet contra menlem, sub atLestalione jllscntiens Ull'ÙIlI mentilU" SIt. De hoc August. al', lib, cont. ,uell(lac., ad Conselllium, c.1 O: Jacob qllòd ramenli, esse perjul'ium. Mentiri ergo adbibilà jlll'alIIatre fecit altclOl'e ut falleret l'atrern, si diligenter tione perjllrium est. Perjurium ergo est vcl jurando loqui l'alsum cum intentione fallendi, vel jllrando 10~11Cnllatllr videtlll' IIon esse rnelldaciulll , sed mysl.e;·ium.llllel~delJat ellim matri ohedire,lIlt<C perSpirilll1ll qui falsmll sine intenliolle f:\llclldi, vcl jurando 10'lui verllill cum intelltione fallclldi. llìc OllpfJuilur : Si lIoveratllly~terillm; et ideò propter fan~ili:lrecolI ~ iliulll Spiritlis sancti (IUoll aule acrepc rat, :l !l\t!ldaclo ex- omnis qui lalsum jurat, pcjerat , lune qui alicui prl>mini! dare sub certo termino aliquid qllod tanlen 111111 cusatul' Jacob. facit, ex quo juravit, pejcravit, quia falslllll jura\ il. DISTlNCTIO XXXIX. Non enim ila futurum eral ut juravit. Ad hoc dici DE PERJURIO. potest quia non omnis qui jurat qlJod fa !slIlll est, ex 'I"" L NltllC de perjllrio vidcamll~. Pcrju~iurtl es~ mel~ jurat \1crjurus est, sicut i,;te de quo agimus; s~ll t'X daciulII jlt\'aIllCllto tirlllatllill. 1~lc qU:J!fllur u.trum Slt quo propo,;itllm mulaL ve! tel'lUillUIll tl'an,;gl'eÙillli', perjlll'iltlll, ubi no.n est n~eudaclU~n;. quo~ qlllbusdam jura!io lalis fit perjurium l'eaiu. vj,letur cx aucLOntate I heronyml dlC<)lltlS, super JeAn juratio ~il malulli. '·cm. , iII commentario ad c. 4, in principio : Ad~'el' 3. Si autem qm('fitur ulrùm jllrare sit malur.1, dici. :cndllm est quòd jusjur~nd."~1 tres. l~abet conll~es, mus aliqualldo malum esse, aliquando 1I0n. Sponl~ ,critatem, jllllicium et .1Ustlt~all!, SI ISI~ defucl'lllt, enim ct sine necessitale jurare, vel falsum jural'c, pet:flon erit juramentum, sed per~urlllm, Ubl aut.em faI .. catum grande est. Ex necessitate autem jurare, rci, UDI jllralUr, veritas deest. SI. erg~ falsum JUI'et'!', licet, vel ad asserendam innoceliliam, "el :111 fre.lcl'a ,;!si non sit ibi inlenlio fallendl, vldt!lur esse PCI'JII- pacis con!irmauda, vel ad persuadelldum alldilorilJlIs ,ium, quia deest verilas, Quibus.dam plae~t non. ~sse (Iuod cst eis utile, malUtIl 1I0n est, quia necessariulII pcrjurium, ubi nOli est melld~elu~!l; ,et sleut dlcltur eis est. Unde August., de SCl'llIoue DOiuini in lIIonte. illilJuando f:lbum si Ile mell~ac!o! .ta Juratllr f~lsum Iib. i, et in Expositioue Epist. ad Galat.: JUl'alllelllll1ll ;ine perjurio. Fa.lsu~ forle d~x!t ApostolllS, cum se laeicmllllll est III necessariis, cùm pigl'j sint IlUmi,le~ ~entllrulII atl COl'lnthlos pronllstl, 1 Coro IIlt.; nec credere <111011 cis est IIliltl. Juratio nOli eS1 bona; 11011 iamen sieut ei imponebalur, cllipam mendacii con- taulenlllaia cìlln licccs,aria, id eSI, nOti est appetenda U':lXil, quia sic animo selll.ie~at ; ,:liallls~ jUl'amen~o SiCUl bona, IIC~ lamen fugielllla I:IO'lu:1I11 mala, cìllll mud tirmàs.el, non p('rJurlUm \IICUITISSCI, !lilla est lIecessaria. NOli est cllilll contra pr;cce!,tum Ilci <lUalllùm in ipsn fuil, verum dixit, et s.i j~lratiollell! jllratio, ::ìcd ila illtclligitur Dominus prohibuisse à jll!tddidisset, quanlùm iII se foret, ,'el'um J"rassct, elSI ramcnlo, \Il qll:lulìllll in ipso est quisque non jUI'Cl. :>liter evenerit quàm dixit. Ideò sicut I]lIis nOli est Quod multi facili"', iII III'C hahenles juralionem laomendax nisi al iter selltiat anilllo qllàlll dicit, sive ita I]uàm magnlllll al'1ue sllave aliquid. Apostolus euilll sìt sive'.\On ita videtur quibusdalll IIclllinelll pcrjll- uOlit pra:ccptulII UOlllini, et tamen jllralit, ProhilJefu:n cOlistitu'i, nisi aliter sentiat animo qllàm 10(llIi- 111111' enilll jUl'are ,'cl cupiùil3le, vel ùdeclalinne jutur, sÌ\'e ita sit, si ve nOli. l-audi, Quod ergo Christlls ait in Evallgelio : Ego dico De Iriplid modo perjurii. vobis, 11011 jural'e onillillÒ, ila illtclEgillir pr:J!ccpisst! Ile !. Sed meliùs ereditur et ille pejerarc, qlli falsulII quisqllam sicut bonum appelal jllrallle"tulll, cl assivoluntate lallendi jurat, et qui 1:.lsulII pUI:lJIS (111UtI lIuilale juralldi labatur in perjul'ium. QIlUÙ vcrò adlli· verum est,jurat, et qui vcrllll~ plltalls q~lOd falsum ~Sl, diI, Mauh, 5: SiI ser/llo tesler, esI, esI, nOli, 11011, boInml, Unde August., de Verbls A.postoh, se!'l!lolle 18, 1111111 est et appelendulll, Quud aUlem am\1liùs cst, à 1I0n ' longè à principio: HODlines falsum Jur:.Jllt vcl nl:llo est: itl CSI, si jurare cogeris, scias de necessilate cìun fallllnt vel CÙIIl falluntur. Aut pulathomo verlllll vcnire inlinllitali, cOl'um quitllls aliquid suades; qua! esse (luod 'falsulII est, et lemerè jur~t; aut sci.t vel illfil'mitas utique malulII est. Unde IIOS quotidiè liheplltal falSum esse, et tamel~ pro vero JIII'at, el ulhl~U rari pl'e03mUl' dicentes, libera uos lÌ malo. Ideòqlle flUII millìls cum scelere jllrat, Dlstallt auLem Illa du" perJu- ùixit, qllotJ alllpliùs est, malulIl eSI. Tu enim 11011 r,,ria qll:C commemoravit, Fac illum jurare qllod venuti cis lIIalulIl, qui lJenè uteris juratiolle; sed il malu cst esse pulat ; pro quo jUl':lt, v~rum 1~ltat esse, e~ taulcn illills 'lui aliler IIOU creùit, id est, al.J illtil'milate, qu;e (alsulII eSI' non ex ammo Isle peJeral, sed 1311l11lr. al.quaudo pWlla est, aliqtlaudo poma et culpa. Ihi Hoc pro v~ro habeL flUOÙ falsum est! 11011 ~ro falsà el'go Domiulis prohibuil IlIallllll, sua,il bonulII, indtllre sciens jurationem interpoOlI. Da all.nm 1]111 S~II fai- sit necessariulII. ~ um esse, et jllral lanqu3ln verum SII quod SCII falDe juramellto IJ/lod Ile,. crea/uras fil. sum eSSL!. Viùetis quàlll bla deteslantla sii hellua. Fac 4. QIl:-eritllr etiam ulrùm liceat jtlrare pa Cl'eal,l[,dium (lui pOlat falsulIt esse, .el jural lallq.uàm ver~lIn ram. Quod 1I0n \'idelur, cìlln iII lege sCl'iptum Sii, :'ììt el lorlè vel'um est. "erbI grallà, lIt IiIleI1lg::IIS: Ph:it in illn loco; illlcn'ogas hon:iuctll •.et dicit ~lui, Deut. \) : l,edlles ll1((em /Jomino jU/'alllellla 1/((/, el ChriSlllS iii El'angelio, Matt. 5, pr~cipi:.Jt /lOilju/'al'comuiuiJ, ~ t~ ; et tune pluit ibi ,sed . putat non plUlsse, peI'J"rt!s lIee per ere!lIl/1, nee per terl'alll. 1Ice per Hieroso/ymam, " s1. Inleresl (IUemadmodum .verb.lI~l proccdat CI': an!1110, realll linguam nun faclI, IllSI rea lIIens Slt. 1I1s llec pe,. eapullUu71I. Jud:l!is qllasi parvlllis eSI cOllcesllvidenlcr tradilllr quòd ll'ÌJlliciler pcjerat homo. ul slIm jurare per Creatorelll, et pr<l'Ceplum IIt si jllr;\I'e supra dixilllus : dùm vel sciell~ falsulll jura~, ve! PII- cnnliligereL, 11111\ uisi per Creatorelll jurarenl, nOli per t:tns falslIlII quod verum est Jural, vel :l!stlmans ve- crcaturam" quia jurantes per augelos el elcmcnla, crealllras vcuerabanlur houore; eL melius erat hoc :-11111 qllod falsu!1l .est jur.at: ~ed ~oc. extrem~m 11011 videllir csse pefJllfmm, euams~ perJurlUm nomme.lur; exLiberi Deo, quàm crealul'is. Infirmis ergo illud pl'Ohibllil; sauclis verò, qui iu creattlris Crealorem vcuel!" I]lIòd falsum jUl'allll', non V1ùcl~r res esse.pC!'JlIfIl (lui sic jllrat, quia non esi llIellS eJus rea, et Idco nec rabaulur tantùni, non prohibuit. Unde Joseph per saì;ngll:l. IlIIò cjus IIIeliS rea c,l, , dùrn jnrare pra:sulllii lutem Pharaouis juravit, Dei judicium in eo veuerallls, Iluod perspicuè verulII 11011 deJlrehendil, Non . ergo I(UO pusilUs erat in infimis. Cbristus verò ita per Cl(,~I turas jllrare prohibuil, Ile vel aliquiol ùivinum iII cis :lnme perjnrillm mendacium est, nec olllnis qUI pecrcdel'elul', pro I(UO revtlrcntia eis deberctlll'; vcl Ile jerat lIientiLur; sed olllllis lfIclllicndo jUf:iIlS peJcra l, per eas jUl'àutes f,llsUIll, homines se juralllento !l'neri et omnis qui fal:;utll jUl'3t. sive lIIentiells sive IHlII., non pmarenl. (Ilier. super lIatlh, CIJfllllleUlario ad c. pcjeral. Cum verò quis ju~"t qu?d v.er~n.. eSI! e~lstl u:alls es.,c lalsum, qu;efltur (Jlud Slt Ibl pcrJi:I'IUlll? 5, iII finc.)

. _ ... _._......_.._. . _.._._ - - - - - -

SENTENTIARUM LIBRI QUATLJOR. - Un. III. DIST. XL. 837 8'58 Qure jura/io IIIng;8 lel/ealllr, ali qure fil per Deum, an Itrm Bcùa : Si qnid nos mcautiùs jur3re conligcril, qure fil per EVIlIlgelium ve! per crealuru,. (1lIotl oh~crv:ILlIlII pe.l0rem verga t in exiluru Iihel'è 5. Si 3ulemqu:eritur quis m:'gis leneatur, an qui iIlud salubriori cOllsilio lIlulandum noverim;ls; ae per Deulll, an Cjui per Evan;;elium ~' el per creaI uras magis inslanle lIece~sitale pejer~ndum esse nolJili • Jural, dicimu~, qui per Deum, qUl3 per Deum h:ec qllàm pro vitando p€l'jnrio in aliud cri meli gl'avius s:mcta facla sunt. Uude Chrysost. : Si qua causa fue- esse diverlcndlllll. Ll,' nique jUl'avit David per Deum ril, modicum videtnr racere qui jurat per Demn ; qui occidcrc Nabal \'il'lllll slullum ; seti ad pl'imam iUlerverò per Evangelium, majus aliquid fecisse videtUl'. cessio1lem Abignil fcmin:e prudenLis, relllisit milla5 : Quibus diccndum est: Stulli, Scriptur:u sanct:u prop- revoe:n-it ellscm iII "aginam; uec aliquid culp:u so ter Deum facl:U sunt, non Lleus pl'opter Scripturas; ita tali perjurio cOlllraxili-sc dolllÌl. Ilcm Auguslin., serlll. el creatur;e fact:c SUllt pl'opler DeUln. 22 : Quòd Oavidjllralllclltum per sanguinis ell'usiollem . Quid esI dicere, per Deumjuro. non implevil, major pietas ("il_ Jura",it David temel'è, 6. Hìc qu:uritllT qllid siI dicere, per Ileum juro. Hoc seti nOli implc\'il jUl'ationcm majori pietale. Ex hill est lcslem adhibere Deum, JUI'avit ellim Aposl<>lus di·· aliisque pluriblls ostcllditur qua-da m jurillllcllta non cens Ronl. 1 : Teslis est mi Dells. nc si dixisset, IJcr esse servanda;cl qui sic jural. vehclllelllcr pecca t , DeUl~ ita eSI. Unde Augllst., de Verhis Apostoli, Ser- cùm autcm lIlulal, bcnè facil. Qui autelO non mutat, mone ~8: RiditUlum est putare hoc: si dicas, per duplic.iter peccat, et quia iujUSlè jllra\it; eL quia facit Deuni, juras; si llic~s, lestis.e~t mi~li lleus, nO!1 juras. quod 11011 debel. Si est perjurus qui nOli {adI quod incalllè juravil. Quid est ellilll per DeulII, nlSI lestls est nllhl I}eus? aut quid 'est testis est Deus, nisi per Demn? Quid est 9. Qui veròalluat, Utl'ÙIII pel'jurus delleaL dici, sol<ll alllem jurare, uisi jus Deo l'eddere, quando per Oeum qll:eri. Beòa, supra, tale jlll'31l1entlllll voca"it perjujuras? jus scilicet \'el'itatis, el 11011 t:t1sitatis. ltem, riuOl .•1oa1l1lCS etialll apocripharius orientalium sediulll ecce dico c\'"ritati vestr:e : et qui per lapidem jurat dixit : Sermll PaLris 1I0stri Sophronii significaI quòJ faisulll, pcrjurus e,;t, quia 1I0n lapidem qui nOli audit, melius eSI jllranlem pejel':lI'e, 'Iuàm servarc sacrallleusell ejus Crc3torem adhi'llet leSlem. Iloc est ergo ju- tum in fractioue salleta\'lllll illlaginum. Scd perjurilllll rare per qllamlibel crealuram, sci liceI, Crcatorcm dicitur Lale jura1l1t'ntum Ilon où,el'valnm ; CI pejer"rc ejus teslclII adhibere. E, t eliam quoddarn gelllls jUl'a- diciLur qui 1I0n illllJlel (IUod falsllln jurat, non quia menti gravissirnulll, quod fit per cxecratiouem : UL inde l'CUS sit quòd non ohscl'val, sed (Illia jUfavit illCìllll homo dicil: Si illud feci, iIlud Va.tial', vel' illud jUStulIl, ex quo reus e81, siCUl illc qui pejeral. De eo qui verborum callidilale jural. tOlllingal filiis meis, seculldum quelll modurn accilJitnr eliam iutel'dùm cùm aliquis jurando dicil : Pcr t O. Hoc etiam sciendum eSI, <luòd quàcumqlle arie salulem meam, vel : Pel' Iilios meos, et hujuslllodi; vcrl.Jorllm quis jurel, Oells lamen qui conscielllire leoùligat enim hoc Dco. Unde Augnst., in sermone eo- stis eSI, ila hoc :Iccipil, sicut ilIe cui juralur inteIligil. dena ; Cìlln qllis ait per sa/mem meam, saliltelll snam Duplicifer aulcm reus iiI, flui cl 1I0mell Dd in V3111UII Deo obligal. Cùm dici t per {ili08 meos, oppiglleral eos assumit, ct proximum dolo capiI. (lsidur., in lib. i Oeo, uL hoC evcniat in caput eorum quod e"it de ore Selltelltiar., d. 22, c.2, QU/liculIIl{ue.) De ilio qui cogil aliquem jurare. ipsius. Si vcrllm, verllm ; si falsum, 1:llsuIII. I<.:L sicut per hoc jllralls, aliql1:mdo hoc Deo obligal; ita per H. QtI:erilur etiam si pecca t qui hominem jurare Deum jurans, ipSUlll adhibet teslem. In olllni crgo ju- cogil. [)e Iloc Alig. ait, serm. 28 de Vedlis Aposl .• ratione aut Beus Lestis adhihelur, aut creatura Lleo nOli lllllgè à fiue : Qni exigit jnl'at.ionem, mullùm illtcrobligatur -el oppigneralllr : ul hoc sit jurare, scilicel, est si nescil illum juralnrulll falstlm, ali scii. Si ellilll Dcum leslem adhibere, ve! Deo aliquid oppig' erare. nescit, ct ideò dicit, jura mihi, uL filles ei SiL; UOIi est Hoc est ergo jurare per qllalllliùet creallll'am, scilil;CI, peccalllm, tamen IlUlllana lentatio est. Si verò scit eum lecis~e et cogit eum jUl'are, homicilla est. Idem, . CI~IOrelll ejus leSlem adhibere. De iIIis qui jurant per fa Is08 deo •• in serm. de Dccoll. Joalln. : Qui provoca t hOlllinclII 7. POSI h:rc qu:crilur ntrùna lide ejus utcndum sit ad juralionem, el scit eum falsmn jlll'3re, . vinci! hoqui per d:Ulllonia vel idola juravcrit. D,~ hoc August., micidalll, quia homicida corpus occisurus est, ille tomo 2, cpist. 154 ad PlIblkol:UIl, ili principio, ail : Te animam, imò duas ani\ll:ls, eL ejus quclII jUl'are propriùs considerare volo litrùm si quispialll per deos vocavit, el sualll, fals05 juravcril, el lidem non sel'vaverit, 11011 lihi viEx cOl/cilio Aurelianensi. delur bis peccasse. Bis uliqlle peccavit, quia jUl'aviL 12, Sanrla sy"odlls dccre\'ÌI, Ilisi pro pace faciendà, per (lliOS 11(1/1 dclJllil, el cOlllra pollicitam lecil lidem ul omlles fidcles jejuni ad sacramenta (id eSI, jUl'umenquOtI non debuit, Ideòqlle qui \IlilOr fide illius quem la) acccJallt. Consta t jUl'àsse per deos l'abus, eL utilUI' fide illius 11011 DlSTlNCTIO XL. ad Il,,,lum, sed ad brlnum, nOli pl!ccato illius se sociat DE SEXTO ET SEPTIMO PR,ECEPTO SECUl'\'D.€ T"BUL.E. (lui per d~'C!IIollia jur.lvit, scd bOllO lIaclo ejus, quo 1. SeXlllll1 pr~ceJlturn esI: Non de$iderabi8 u.'wlidem serv~,· iL. El sine d\lbitalilHle minus malum esI l'elll pro:timi lUi. Seplimum e~l: Non cOllclljJi$ces domwIl per deos f;1lsos jural'e \-eraciler, <luàm per Deum ve- lJl'oxillli tui, nOli aerVU11I, nOli (mcil/am, eLc. Sed vide1'11111 l'all;lciler. Quanlò enim per quod juraLUI' m~gis tur pr<I!ceptum de non concupiscenùis rebus proximi, sanclum esi, t:lIItò magis esi prellale pel'jurium, UIllIIll esse CUIIl eo qno dicitllr : N Oli (uraberis; et pra:Qllòd jural/le/llU/1I quo illcauLè j IIl'alUr, 11011 esi ob- cepLmn de non concupiseelldà uxore, llllum esse cum Ul'vilTldulIl, tlfe volum, nec pl'omissio illjuslè lacla. co quo dicitur : Non lllrec/taberis, Poter3t enim pr:cc<:8. Nunc sllpel'cst "idere utrÌlru Ollllle jmamentulll plulIl non-furandi in ilIà generalitale iUlelligi, ubi de ÌlllplendullI sito Si cllim (Iuis alicui juraveril COlMa 1I0n concupiscendà re proximi pr:ccipitur; el in co /idelll et chal'italem, quòd observatum pejol'em verga l quod dictulII esI ,lIon mrechaberis, poleral illud intelligi, in exilum, pOliùs est lI1utanduIII qll:un implelldlllll. 1/011 cOllcllpisces uxorem proximi lui. Scd in illis duolllls Unde Alllhl'us. in lib , de Officiis 22. c.. 4 : Est conlra pr:ucepLis nOli mrechalldi el nOll furalldi, ips;\ opcra ofliciUln Dei, nonnullquàna promissum sohcre sa- 1I0tat:\ sunt et prohihila; in bis \'erò extremis, ipsa cramentu\l1, ul lIel'odes lecit. Itcm Isidorus iII libro cOllcupiscenlia; multùrn ergo diffcrulII illa ab istis. Sclllenliarulll, c;'p. NOli esI obsen'ulldul1l: 11\ malis Ullde i11i pr~ceplo non mrechandi, fil super'addili,. pl'omissis re: cillde fidem, iu turpi voto muta decre· iII E\':lllgelio, Matth. 5, ubi omnis cOllcupiscelllia mn;tum. Quod illcauLè voviSli, ne facias, impia est pro- chandi prohibetur. Scd cù'" hìc prohibeaLnr conclIpiscentia alien:c uxol'is, et alien;'C rei, qnare 11iciLllr missio qua: seclere adirnplelUr. Idem: Non esi vb· s~nl1ndum SaCI':UllclltUIll, <IliO lIlalUIIl illcautè pl'Olex comprimere mallum et non allimum ? 1;111'/ de /t'g') mitlitur : ut si quis adulter;l~ pel'peluam lidem cllm dicitur sccundum c:crclllonialia, non secUllOulll 1110,..1\ permanelHli pollicealur. Tolerai:lilius elÌim est non ralia; vel quia in lege non eSL gCllcralis prohwilio im~lere sacralOenlum, quàm perlllanere in sll;pro. omni~ morlifer<I! coucupiscellti:u, ul in EHHlgclio.

ii !

I I

I iI i

PETRI LOMnARDI tcm dee~at, et ideò liftllra ,Jcciùcns eraL. Oi:,tal aulenl i . S. veril qn:l'rÌlur q\l~m dicat ApOSlolus liueram . Evauçelii liuera, 11 lel{is Iiuerà. quia diversa SunI pl'onllssa: ibi terrena, bìc creleslia pI"OmiUlln\lIr. Ili.. occidenlem, 2 Coro 5, l'a cel'lè eSI Oecalogus, qui nOli 4lictllll' lillcra occideus eò quòd mala sillcx, sed qllia versa etiam sacr!lmema. ouia ilIa lanlitm slgnificaballt, Ill'ohibens pcccallllll allget cOllcupiscenliarn, et aùdit lIa>(' conferllnl graliam. PrOEcepta eliam di,·ersa. qllan~ pl'a'I'al'icalionclll nisi lihcrCL gl':ltia, qua' gralia no!} lilm ad ca'rcmonialia. Nam qU:lIItÙIII ad moralia SUIII sic abunùal iII lege IIL in EV:llIgclio. Vel seeulldilm ' eadem, sed plcniùs in t:vangelio cOlllinenlur. Audistis corum carllalem illielligcntiam : Lex ergo bona est, et decem chordas !lsa!lerii ulriqlle sexui imposilas, qu;c lamen occiùil sille gralià, cùm sit virlus peccali 1}1I:r. charilale tangenda' sunt, ut vitiorum ferOE occidanlu!". jubel quod sille gr .. tià impleri non polesl. Gralia au83!J

Quiri sit liuera occrdells .

OISTI~CTIO

PRUtA.

DE SACI\UIENTtS ET SIC~JS S.\CI\.\lIE-NT.\LlDVS.

1.Samaritanusenilll vulneraLonppl'oprians, ~ul'ati()lIi c"us sacralllenlorum allig:unenla adhibuit, qUI;\ conlra o;'iginulis pece.ali ~t ~ctnalis ~ulnera, sacram.en~lI·um rCllIedia Deus trlSLllUll, I?e fJ.UlbIlS, (IUalllor pramo C?Il~ . sitlerallda Otellrrulll, qUld Stt sacramelitlllll, qU3re 111Sliiutlllll, iII qllibllS consistat el ~olllicialllr, Cl 911a~ sii !listantia inter sacramenla "elerIS el nov;e legls. Quid sit saCI'amenl/illl. (Ang. in Iib. iO, dc Chil., cap. 55 de DOCI. chnsllanà, llb. 2, cap. t.) 2 Saeralll~nlulli est sacr:c rei siguulll. Oicilllr lame~ sacramenlum eliam sacrum secreLum ! sicul saCI'amenlUln ùivinilatis, uL sacramenlum ~IL saCI'UIII si:;nans, ct sacru,m signa tuOI ; .sed nUlle :lgllur de sacramento secunduIII qllod eSI signum. ltem sacralllen~ tum est illvisihilis grali:e \"isi~ilis f?rma. ~ignllm ,,'e:ò est l'es pr:eler specie m IJllam IIlgerll scnslblls, allqtlld aliud ex se racicns h cogitalionem l'enire. Sigllorum vcrò alia sunI naturalia,.ul flllllUS significans ignem, alia dala. El corum qu:e data sunt qUOEdam SUllt sarra~ menta, qll:l!dam Il!JII. Ornneenim saeramenlu,m es~ si"num sed non e converso. Sacramenlum CJus rei si~nilitudillem gerit, cujlls SigllUIll est. Si enim saera~ menla non liaberenl simililudinem rerum ((I.wrum sacramenla sunI, propri è sacramenla non dlcerentur. Sacramentum ellim propriè tlicitllr (Iuotl ila signu!ll 851 grati a: Dei, et illvi:;)hi,lis gr<iti:c forma! u~ .ipsill~ imagillem geral et causa eXI~lat: NOli ergo slglllhc~ndt t'lntùm gralià sacram~nta .In~t!tula ,s unI, .~cù el1:ull ltlnetificandi. Qu:!! eOlm stgOlhcalldJ gl'alla 13nlUm (listiLu!a sunI solùm signa suut, el nOli sacramenla ; sicut fuerunt 'sacrificia carnalia, et observanti:c C:P.remoniales velel'is Icgis, qu:e nunqu311l pOleranLjustos facere offerenles, quia, ulail APOSIOlus, Hebr, 9: SUIIgllis hireorum e/ lallrol'um el cillis ri.tulre uSpel'S,IlS, i/lquina/os ,anetifiea.bal. ad. elllulldallollelll carlllS, "0.11 (Jltintre. Nam inqumallo tlla eral cOlllaclu~ ~llorl.IJI, Unde Aug., QUa'st. in Numeros, c. 53: N~h!l altuù intelligo inqninalionem quam lex mundat, OISt COli laclum morLui hominis, quem qui leligerat imrnuudus eral scplem diebus, sed ~urificabalur secund.ùm ~l'gem die lerlio cl septimo, et Ila rnu'.Idlls.eral u,t J3!1I IIIlrjll'N in lemplum. Mn.ndabanl etta~ IIIterdulII , a corp~ l'ali leprà ilIa legaltn. &:d nunqflam ex opmbus .le!ll~ aliquis jtts/ificalus rSI, ut ali Apostol~s, Ilo~, 4, ell~m"l in lide et c!larilate liercnt. Quare? qllla IIUpOSUlt ea J)eus in ser\"ilutem, non iII juslificatiollcrn, et ulfigura futuri ess('nl , ,'olens sibi ipsi pOliùs (lfferri ea, qllilm idolis, llIa ergo sip,n~ eran~, se~ t~me'.l et sacramelll~. licèl minùs propt'te In Scrlpturls s.-cpe vocanlur, qllta si"na crant rei saCI':e quam ulique pr:esiaballl.. IIla a~tcll' APOSlOlus opera legis dici!, qUa! tanlùm significandi gratià, vel in onlls insliLula sunto De eausà insli/lltionis saeralllenlorum_ 3. Tri"liei aulem de ' causa s:Jcl'amenU lnstilula sunL: propler hurnilialionem, erudilionem el eIerci~ talionenr.l'roplerhumiiationel~ 9uide!n utdùm homo inJensihiliblb rehl1s qUa! natllra IIIlra.!p.stlm SUl~t, ex pra:ccr lO Crcatoris se reverem!o SUbJtClt, ex ltac hu·

mililate el obetlienlià neo m~gis placcaI, et apud film mefcatur; clljus imperio sallllem qua'ril in inlcriorihlls se, clsi non ab iIlis, sed prr illa il \)co. l'ropter erudttiollelll eliam inslitllia sUIlI, III per id quoti fori> iII specie visibili ('erniLllr, ad illvisibill'rn "irlulem I}tlX illlìls e~t C(lgno~celldalll lI1ens el·lIùi:llur. lIomo ellim qui ante pl'c-eaIUIll sine nlt·dio ()cllm "ideh;ol, per pecCall1lll :ulcò Irehllit, UIIIC«(lwquittll divilla queat capere, nisi hlltnanis exereilalus. Proplcr excreilaliollelll siIllililer instilula sunt, quia CÙIII homo oliosus esse non possil, proponiLur et ulilis el salubris exercil"lir, in sacramelltis, qu1t vnnam elnoxialll declinet OI'C1Ipa, lionem. NOli enim facilè capilur il telll:ltore, (lui hOllo "acal exercilio . Unde lIieronymns monl'l : Scmper aliquiù operis fadto, ul te oeCllpalllt1l diahollls imcniat. De Iriplici genere exel'cilatiullis. 4. 811nt aUlem exercitalionum Ires ~pedes. Ulla a•.\ ~dificalionem :lIIim~c pertineL; ali ... aù eorpor:s fomenlum; alia ad ulrius~ue subl"crsionem. Cùm igilur ahsqllc saeramentis (fJllihllS lIon :llIigavil potenli;,1It sualtl Dcus) !lomiui graliam donare possel, prOEdiclis de causis sacr:Ullelll;J in,tiluil, Ouo autem sl:nl in quibus saCl'amentllrn COI1<islil, scilicell"crha el rcs ; n'l'ba, ul in\"ocatio Trillilatis; res, ul aqlla, oleulIl el hujllsmodi. De clifferenlià saeramenlonlln lIe/CTlInI el no~orum. 5. Jam ,'idcre reslat dilfel'enliarn saCranlenlorUIll \'etCl'um et novorum; ul saeramenla vocemus qua! anliquitùs res sacras sign:lbant, ut sacri(jcia et olJlaliones, cL hujusmodi. Eorum autem ùillercnLiam brevite\' Augnstinus :lssigllal dicens, iII episl. atl RuSliculII de FOl'mà I ivelldi : Quia illa prollliueballi talltùm et signifkahalll, h:cc aUlelll dalll s<tlulem.

De circul1lcisiolle. 6. Fuit tamen inler illa sacramenla sacr3mcnllllll quoddam, scilicel circurncisionis, idem eonferells l'emedium contra p"cealum, qllod nunc B;Jptismus prxsIa l, Untle Auguslinns, in E\posilioue liluli psalmi i5 , adValcrillm, lib. 2 de Nuptiis eICuIICllp .• C. ti, inlinc, sliper Evang, Lue. 2: Et P081quàlll impleti 8flnl dies,ete.: Ex quo insLilula est circulllcisio in populo Dci, qu,,-, erat lunc sign3eulum justili:e lìdei, ad purgalionclII valcbaL mallnis et parvulis originalis velerisque pe~ cati, sieut Baplisrnus ex ilio valere crepit ad innova. tiollem horninis, ex quo inslitulus esI, ltem Beda : Idem salutifer:e curalionis auxilium circumeisio in lege contra originalis peccati vulnus agebat. qll(.(1 Baplismus agere re"elala! gratile lempore consuc"il; exceplo quòd regni crelestis jaouam lIolldùm illirare pOlcranl; tamen in sinu Abrab;e pOSI morlelll reqll 'c beatà consolati, supern:c pacis il,sressum spe (c1ici exspectahanl, llis aperlè tradilur clrellmcisionem, ex qno inslilula l'uil, remissioncm peccali originalis t'I a<,lUalis p:lrvulis ellllajoribus à Deo pr:eslitalll, sicu~ nune per Baptismum dalur. De l'iris qui (ue,.un! ante circumeisionem, et de (emirds ql/tl! (uerllnt ante el vost. 7. Qu:eritur aulem de viris qua' luerunt anle circumcisioncm, eL de feminis qUa! fuerullt ante el post, quod rcmetliulll contra peccalulll bahuerilli. Quidalll dicullt sacrilicia et olJlaliones eis vaillisse ad remis sionem peccai l, Sed melius est dicere iilos qui tI~

... ~

SENTENTIARUM LlBlU QUATUOIL - LIS. IV, DI ST. Il. Sii l:\''J Ahraliam prodierunt, per circllmcisionem justilicatos ; Eucharistia, Pamilenlia, Unctio extrema, Orr!n, Con·; I1l1Ilieres "erò per lidem el operatiollem bonam, vel jugium. Quorum alia remedium contra peccatulIl pl".e5;1310, si adult:e erarit. "el parentlllO, si parvlll:c. ElIs bent, eL gratiam adjulricem conferunl, ut llapli':./lIlis; "ero qui Cnerunt alite circumcisiont'm, parvulos in alia in remedium tanlùm suni, ut CUlJjngium ; ali:! gratià el virtllte nos fl/lciunt, ot Eucbarislia ct Onlo i42l fiJe p:uentum; parentes verò pe\- virlulem sacrifici~ fum, scilicet quam inlelligebant spirìtualiter III illis Quare 11103: po.t htlminis caBuna 71011 {uerillt ill~:ilu,la ; i. Si verò qu:crilut' quare non fuel'int h;cc SJcrasacriliciis, justificalos; unde Greg •• ln " 1\Ioral., c;'p. 'l : Quod apud nos valet aqua n'ptismi; boc egit apud menta instilota mox post hominis lapsulII,cìull in !.is vetefes vel pro pa"lIlis sola fides, vel pro majorihus siL jostiti:l et salus, dìcimus non ante auvl;lIllI:" virllls sacrificii, vel pro bis qui es Abi'abre stirpe elITisti, qui gi:aliam auulit, gr:!tia: sacranicnta fui s'" }Irodierunt, mysterium cireumclsionis. ~aJlda; qll:E ex. ipsius morte et 113ssionc .virlotelll SO!De ·ins/ftulioIlB et causa circllmcisionilJ. uta sunl. Chl'IS1US autem vemre nolult, anlelluilnl 8. Hic dicendum est in quo inslÌl!Ita fuerit circum- 110100 de lege lIalur.di cl striplA convincerelor, (fuM cìsio, el qua re, et cur mutala per l3aptislOuDl. Abraneulrà juvari posseL. (1Iugo. lib. l, parte i, cap. S. J ham primus mandalum circumcisionis babuìt, ad proQuòd saeraméntulII Conjugii (ui' an/e peccaium. bationem obedienti:c; ncc ei soli pr;~cepta fuit cir3. Fuil autem Conjugium .ante pcccatum iustitu· cUOlcisio, s(~d et semÌlii ejus, id eSI, olOnibus He- lum; non utique propter rcmedium, -sed ad sacra· br;cis; qll;c fiebaL secundùm legem octavà die lapideo melltum el ad oflicium; poSI peccalum verò fuil acl cullro in carne pr:cpulii. Data :mtem filit cÌl'clllllcisio remcdium COlilra carnalis concupiscelltiro corrupte. IalO, de qUQ suo loco lractabilDU8. plul'ibus de .causis : scilicet, ul per obediemiam manùati Abraham piacereI Deo, cui per pr:cvaricatiollcm De BaptÌlJmo. Allam displitucrat: data etiam fdit in signum magme -i. NUllc verò de Haplismi sacramento viJeamus. fi,lei Abrah:c, qUi credidil se habitu·rum lilillm in quo liti od illtcr nov:c gratili! sacr:lmellt:1 priulUllI eSI. Baficl'cllJ<:ncdictio omnium. Deinde, ut hoc sigllo à c;cplislllUIll igilur ChrisLi JO:lllnes SIIO baplislllo pr;cnullII"I'i~ lIalionibus discerneretur populus iIIe. In carne tiavit; qui pl'ilDu~ baptizàsse legi\ur, sed in a1luà, uon 'l'I'Ò pr;-cpulii ideò jussa est fieri circumci~io, quia in iu Spiritu, sicui ipse ait : Ego bap/iz.o ~o, iII "Iluii, iII h>lIIedilllll insliluta est originalis peccati, quod il papamilen/iam. Sola. enimcul'pora abluebal, à peccali.. l'I'lItibns trahimus per concupiscentìam tarnis, ttu;c in \'crò non lIIulldabat. l3aptislllils Joaunis erat iII Jlrerup.u·:c illà magis dominatur, el qnia in parte iIlà cul- tellliam. non in remissione m ; BapliS/llus vel'ò Clrristio in remissionem. Quia Joaunes baptizans laomillcs. palll inobedielllhe primus bomo sensil, dccuit Ul ibi signlllll obedienti:E acciperel. :Id pamilentiam vòcabal; el quos bapti~bat. JXl!DiQllare die oc/a"o, e/ petTino euttro. tere dllcebal; secundùlII ilIud : Venieballl ad J oannem Sed in baptislIIO 9. fiehat aulem oCla\'à die, petrinò cuttro,quia et in Jordaneril, cOII{i/en/es pecca/a in resnl'Tecliull'e connnuni et OCla\':' ;clate fUlurfl, pér J03unis non dabatur pcccatorum remiSiio j qU:E dala est in Chl'isti DaplislIlo. . l'ctrain Chri~lIl1n omnis ab elecli3 abscilldelur eorrupl io; el per Cliristi rcsnrrectionem octa\'à die f:lctam, Quid l''ilita,i, habebat bap/isnllu J Dannis. 5. Ad (Iuid ergo utilis erat baplismus Joaullis? Quià cireumcillilur à peccatis anima cnjusque in eum ereIlomiues usu bapLizalldi pr;cpar-.l1Jat :Id BaplislIlulll uenlis ; du:c ergo res sunl illius sacramenti. (;hristi. Sed qu;crilur quare diclUS est baptiSfilliS JoauQuare in Bapli.mulII lIIutata ail circumcisi/J. llis; sicul Veritas dICi~, l\tallh. 'il : Bap/i$lnua J oanlli, iO. Ideò autcm mulala est circulllcisio per Ilaptis 1II11m, quia saci'amenlnm llaptismi eommullins est et · ""de e,'? QlIia ibi 'Jo.annis operatio lantùm ,-isibilis pCl'feclius, quia pleniori gratià accumulatum. Ibi enim e~at elteriu~ IS\l311lis, uon invisibilis gralia Dci iutel'ceca la solìllu dimillcb3nlUl', sct.l uec grilli:! ad bellI! 1'lÙS opelantis. Sed tamrll el iii.. hannis oper:l!i~ à opcrandum adjulris, nec "iNutllln possessio ~el angDeo ea'al, ct baptislIIllS ille à Deo erJl, nOli ab humille lIIenlum ibi prrestabatur, ul in Daptisllllt, ubi non tan· tanlùm; SCII bomìnis dictus est, quia lIihil ibi geretUllimodò abolentur peccata, scd eliam gratia adjulrix balur quod nOli ascrel bOlllo. Si 'l'crò qu:crilul' an 53conferlur, et virtules aogelllur (40) . Un de aqua refe- .cramenlllm fuerit, saLis polest concedi. ex eo scusu clionis dicitllr, quia aridos reculldat, etiam fructiliqU!l legalia signa diculltur sacramcuta. Sigllificaba' canlcs ampliori ubertate duna t : quia quantùmcumelllln b"Plislllus Joallnis rem sacra m , scilicet l3aplique per lidem et charitatem anle habilam aliquis ju- 811UlD Chrisli, qui uon tautùm est prenitcnti;c, seu Cl l-olnS ad Dal'lismum accedit, ubcriorem ibi recipit gra- remissiOllis peccalorum. tiam; sed non ita in circUlncisione. Unde Abr:lh:c De liml/ù baplil/lli JlJamlÌs; e/ de bapli:'tllis ab eo. per /idem jam ju',lificato signaculum tanlùm fui t, lJi~ 6. Uic cUlIsiueranduIII esi si baptizali à Joauue ilel.JiI ci illlÌls contulil. ( rùm baptinti sunt Ilaplismo Chrisli, et quà fOfmà \'erJle pat'~ulil defum:/i' ante diem oetavl/m. horum usus silloannt:s. liti qui baplizati suni il Joallne, i l. Si \'crò qu:critur de parvulis qui ante diem oc· nescienles Spil'ilum sanctum esse, ac spem ponenlc:> ta'llllll rnoriebaulur, anle quam non liebat circul1leisio iII iIIiui; baptiswo, postea baplizati sunt Baptislllo ClII'iex Icge, ulrùm sah'arentur "el non, Idem potesl re· sti. naptiSIIlUs autem Joannis in nominc veli turi Il'aUe!JJtur, Un dc Hieron. supt:r Joelemj commento ad C. 2 suonderi quoti sentitur de parvulis anle Daptismum tlCfuuctis; quos perire conslal (4i). Unde Deda; super Qui dicit se in Cbristum credere, elnon crcdil iII SJli1.1Icarn : Qui nUlle per Evangelium suum lerriblliler l'ilUill sallClum, Ilolldùm babet clarus oculos. Unde bacl salubritcr ctamal, Joall. 3 : Nisi quia reTIatlls (ueril pli ~ ali à Jo:ulIIe in nomine venLuri, id eSI; DlJluini JeslI. e.t {I{llIa el Spiri/II sanc/o, non in/rabi/ iII regnulII Dei; qui dixerulll : Sed lIeque si Spirilus sallctus eSI audiViIllUS, iterùm baptizabantllr, imò verum Baptisma :IC ipse dudùm c1amabat per suam legem, (,;en. i7: 61aaculul Cl/jUt prlEpu/li caro cireumciaa non (ueri/, delebitur cilllebanl.lIli veròqui Spelli non posuerulIl in bapli8illc DI/ima ilIa de 7'0"u/o suo ,quia pae/llm mCllm irritum J"annis, el Palrem et Filium el Spiritum sanctulll C!',,recito Fortè tamen sub lege, ",gruenle necessitate mor- dCbant, non post baptitali fucrunt, sed illlpositione ID;'; Iii anle octavum diem circumcidebanL sine peccato Iloum ab apostolis su per eos raclA, Spirilum sallCtulU lilios, siC!,L ,"odò fil in Ecclesià de Daptismo. rcceperunt (~3). Alii verò qui non ita credebant. b:lfiutati sunt 8aptismo Cbrisli, ut pra!dictum est. Unu" DISTINeTIO Il. llicrvn. iII F.pistolà de unius usoris Viro: Qui SpinilE SACIU.XENTIS NOV.,t;; LECls, tum SlIlIclum nesciebant cìlwbaptismum ' à JoaUlltl '. Jain ad sacrarnenL'I nOV:E lcgis accedamus; qU:E accepcrunl, iterÙJn baplizati sunt llaptiSOlO Cbristi, ul sunI RaptislUUS, Conlil'matio; pauis benedicLio, id cst; pr:cdiclum est; ne quis ex Jud;cis vel senlibus pUIa-

,ua.

(40) Magislcr bìc non tcnelllr. 1.41) Non tenetur hic Magister. PHROL.

CXCII.

(i2) Non tenclur hìc Magister. 113) Hìc nOD lenetur Alaiister.

PETRI tosnH,rtTH

si Patrem et Filium ct Spirilum sanctum falearts.,Si ret aquan... Birie Spirilu sanclo ad salulcm posse SlIfficere. De hM etiam Amb. in primo. lib. dc Slli)'itu san-O IInum neges, totnm subrues : et sicut si 1I1ll1111 iII sermone coml,rebendas, vel Patrem, vel Filiulll, vel S"i. cto., c. :>: Quidam nega"VcÌ'unt se scire Spiritum sanrilum sanctum, lide alltem nec Patrem nec Filillm IIce ctum, cùm baptizato.s se dicetent baJÌlismo. .Jo.lI'Ilnis, Spirilum smlclum abncges, plenum est fidei saCl'aqni'ill advenientis Jesu, nOD in SIIO baptizavit no.mine. lI!entum; ila etiam licèt Patrem , et Filium, ct SpiriIsli ergo, quia nee in Christi nomine, rreque cttm fide tum sanctllm dicas, et Patris, et Filii, et Spil'il~s Spirilùs sancti baptizati fueranl, no.n potuerunt accisaincti minuas pOLestalem, 1'3cuum est omlle lIIystepere Baptismi Bacr"JJl1entum, baptizati sunt ergo in 1I0mille Christi, nec iteralum est in his baptisma, sed rium .. Cùm enim dicitur in nomine ClIrisli, per unitalem nominis impletum est mysterium; nec à Christi illDOvalum. Daplismate Spiritus separatur, (Iuia Gbrislus baptizaDlSTINCTIO vii in Spiritu.

emll SIT BAPTISllUS.

I. Po.SI b:ec vltlendum est quid sit Baptismus, et qU:ll sit forma. et quando. institutus, el causa inSlitutionis. Baptismus dicitor ialillctio; id est, abllltio. co.rporis exterio.r, facta sub fo.rmA vel'borum pr:cscriptà. Si ('nim abllltia fiat sine verbo., non est ihi sacramenlllm ; sed accedente verbo ad elementuIB; fil sacra.. mentllm, no.n Iltique ipsumelementum fit sacramenlnlll, sed ablutio l'acla in elemento., Unde Aug. tomo 9; trac'. HO, sUl'er Jo.an. : Verlto. Daptisma consecratut,. uetrahc ,'etbum, et quid est aqua, nisi aqua? Accedil vetbam ad elèmenlum, et fil sacramentum. Unde esi ha'c t:mta vÌl'tus aqure, ut co.rpus tangat et co.r abluat, lIisi raciente verbo., no.n quia dicitur, sed quia erediIUI'? Nam ct in ipso. verbo. aliud est so.nus transiens, :I~tud est \'irllls illtùs mallens, In duO'bus ergo consistil .:l,·t;lmenium Baptismi, sdlicel, in Terbo, et elemento. 1-:1'1;0 e(si alia desint qUa! ad decorem sa<:ramenti instilula 511nl, no.n ideà minìls est verum saeramentum eL sanClUlIl, si verbum sit ibi et elementum. Nam el in buc sacramento et inaliis qu:cdam solent fieri :Id decorem cL bo.lle;;tat-cm sacramenti, qll:lldam ad substan· liam et causam sacramenti perlinenlia. De substallLià bujus sacramenti SUllt verbum et elernenlum, cretera ad so.lemnitatem ejns pertinent. De (0111111 Bapli,mi. 2. Sed quo.d est ilIud verbulII, qno accedente ad elcmentllm, lit sacramenllllll? Veril;'as te docet, Malt. IIlt., qu:e sil hlljllS sacramenti for.ma cùm ai~ discip'u-

QU(J!&lio Allibrosii. 4. Nune consideremus utrùm sieut in Chrisli no.mine legimus Baptismi plenum esse sacramentum, ila eliam Spiritu sancto LanllÌtII nuncupato nibil desit ad mysterii plenitudinem. Rationem sequamur: Qui, unllm dixeril, Trinitatem signavil. Si Cbrislum dkas', et PJII'em à quo. unclus est FilillS, et ipsum qui unctus . est, scilieet, Filium, el Spiritum sanctum qllo unctus est designàsti. Scril'tUln est enim, ACI. iO. hane esse J e,uIII à 1Yazare/h, quem unnl DtrI., Spiri/II' ,mUl/O. El si Patrem dicas, Filium ejus et Spirilllm' oris ejlls pariter indicas, si Lamen id elialll cOlde comprebendas. El si Spiritum sanetum dicas, f)eum Palrem à quo procedil et Filium ejus clljus est Spil'itns, nuncupasti. Unde, IIL rationi copuletllr 3ucto.riLa3, Dominus dicil, Act. i : Vo, autem bapti1.llbimiui iII Spil'i'" sancto , eli quo indicat no.s recLè pOJse baptizal'Ì iII Spiritu sanclo.

Pel's/ringit prll!lIIissOrllm inlelligenliam, cllm delerminatione cujUldalll dicli. 5. Ex his apertè intellexisti in nomine ellristi ve-

rum Baplisma tradi : unde nihilominùs in,illuari yidelur verùm Baplisma dari posse in nomine Palris tantllln, vel Spiritùs sanCIi tantùm, si tamen illc qlli h:ttltizal fidem Trinilalis teneal, qll:.e Trillitas in (IUOIibet ho.rum Ilo.millum intelligilur. Si. autcm aliquis pcrversè credens, et errorem inducere iutendens, IInum de tl'ibus tanlùm nllllcupet, non eo.mplet my-' sierium. Quòd ver\> ait, nomillatis tl'ibus vacuum esse Hs : l/e, doc~~~ allinea, ge~te., bapllzantes ~os .'~ '101!III~e myslerium, si baptizans minuat po.lestalem Patris vel Plliris, et FIIII, -et SplTl/m,allctl. Invocatlo. Igltur frI- Filii vel Spiritùs sancti, id est, si malè scntiat de potenlià alicujlls ho.rurn, no.n credens ullam po.lellliam nilatis verbum dicilur quo Bal'lisma consecratllr; et h:cc esL forma verbo.rum sub qu!ltraditur Baptislllus. trium, illielligendum est ho.c su per eum qlli 11011 intendit nec credit baplizare; qui 1I00n lantilm caret fide, Unde Bollifb.eio. episco.po Zacliarias papa, de Co.ns.,diil. ., cap. J/t tynodo, ai! : Fi!missimè prre~eplum, est secl eLiam intcnlio.nem baptizandi lIon babel. Qui ergu baptizat in nomine Christi, haplizat in 1I00mine Trini. iII syno.do. Angturum ut qUlclllllque sme IIlvocatlOne Trinit:uis mCl'sus fuisset, quòd sacramentltm regenetatis, qU:ll ibi inrelligitur. Tutius est tamcn ll'es per~o.llas ibi nominare, ul dicatllr : In no.mine Patris, et l'ationis no.n ba,beret, quo.d o.:l:ninò verum es.; fl!lòd 5i lIIel'SUS in fo.ntem 8aplismi qllis fuerit sille invocaFilii, el Spirilus sancti; IIOn in no.minibus, sed iII 110mine, hl cst, iD inVo.calio.ne, vel in confessione PatlÌs, tillne Trillitatis, perf-ectlls Chl'blianus non est,lIisi in umnine Patris, et Filii, et Spirilùs sanet,lueri! bapti- el Filii, et Sl'iritO.s saneti. IRvoeatur eninl ibi lola zaiUS. Legitur tamen in ActilJ\IS aposto.lòmm, aposlo- Tl'inilas, ut invisibilitcr ibi o.peretur per se, sicul CItra ,'isibiliter per ministcrium. Si :Iutem dic:llur iII I/omilo.s baptizlsse in nomine' Chrisli : Sed in.hoc nomine, nibus, non est ibi sacramenlulII, quia non servalur ut exponit Am~.! lib. i, de, Spiritu s~nct~, ca~. 5.. Ma Trinitas inlelhgltur. Intclhgltur emm cum t:llI'Istum forma lla Plismi. De ins/i/Illiolle Bapti,mi. dicis , et Paler à quo unctus est, et ipse qui unctlls 6~ De inslitlllio.ne Baptismi quando crepi I , "ari~ll est et Spirilus sanclus per qucm UllctUS est, Unde Ni~o.laus Papa ad Co.nsulta Bulgaro.l'um: A quo.dam SUllt restimaliOnes. Alii dicunt IUlle esse illSliwtulII , JIId:-eo muILo.s baptizatos asserilis, et quid iude agen- cÌlm Nico.demo. Christus ait, J031l. 1) : N isi qui, rlmadnm sit co.llsulitis; hi profectò si in nomine sanctre lus Iilel'it ex aqlla et Spiri/Il sanclo, ete. Alii dicunt iII'l'rillilalis, vel in nomine Chl'isli, sicul in Aelibus apo- stilulio.nem Baptismi faclam cùm all()~IOlis dixit, Luc . 5tolorullliegimus, baptizan~ur, baptiz.aLi sunt: unum . t O : Ile, doce/e amn", gente"~ Ira/iz,allle. eo. in nomillt Patn" e/ Filii, et Spiri/lÌ' IIInCli. Sed Iwc dixit ciò enim idem,!ue est, ul eXl'o.llIt AmbroslUS. Si iII JlOIIUIU Patria talltùllI "el S pint" ,aneli po.sit Po.st resurrectionem, pl".l!eipiens eis de vocatio.lle bentium, qno.s ante passionem binos misera t ad pr~cui tradi Bapli'llIm. 5. Ilìc qureritur an ]laptismus esset verus, si diee- caudum in Juda:!;i et ad baplizandum, dieens, Ala Ilh. retur in nomine PalrlS tanlùm, vel Spirit~s sanCii iO : In tliam gcn/iullllze abielilis. Jam ergo. institutus erat Baptismus, qlJia baptizabaul sjmul ct pr:.edica ball!. tafltùm, ut cimI dicitur in no.mine CllI'isli. Amb., ibi,l., De (orllla in quà bap/izaverunt apostati ahl.e pa.liOIlClII videtur dicere, quòd si fide mysterium Trinitatis leC/lluti. uealul' el ulla persona lanlùm nominetur, plenum esse 7. Si verÒ' qureritur in qua fo.rmà tunc baptiza\'osacramentum; et, è eonve:-so, si tres no.minenlur et rUllt apostoli, sanè dici po.Lest : In 1I00milie Trinilalls, 11011 rcctè de aliquo. illorum senliatur. vaeuum 4ien scilicCI, in eà formà in qu:i baptizaverun~ post.a gen· mysterium Trbitatis. Ait enim sie : Uhi no.n est pletcs; qu:-c ante pas,iollClII po.lcst intclligi fuisse traditI!, .. 11m Baplismi sacramcntum, nec principilllll, ncc licèt llon sit SCl'iplum. Non ergo tu ne ilIaw fo.rJli311~ fpecics alif!Ua Baptismi a!~lilllltur, l>lcnu/Il aulem ect

SENTEi'iTIABUM LInIU OUATLOn. - un. I\". ))1ST, r\, postea non pr<irecerit, sed pOliùs ohfuerit c.ll,cnato. I~bus suis. Sed, usque :Id oblalionl'm \'er;c 11IIsti:c l'o· lui! prodesse. Si enim alite pàssiollem legalia fìn clII Mbuiss'ent, non el imminenLe veLUS ·pascha cum l.ltscipulis manducàsset. De cauld ina/iIUlionis. II. Causa verò ÌnSlilUtionis Baptismi est innovaLio mentis : III homo qui per peccalum vetlls fueral, per graliam Baptismi renovètur , quod til deposiliune vi.;. tìorum et coHalione virlutum . Sie ellim lit quisfllle novus homo, CÙI/I abolitis peccads ofhàtor VirLntil.Js. Abolitio p'eccalorum pellit freditatém : llPJlositio \'irLutum afferI decorem, et 'h:l'e 'est res hlljus sacra. menti, scilicet, interior mundilia. QIUI!/'Uur an.Ba/i/islllu. apel'Uit cmlum, quod '1on ape! circunlci.•iu. I~. Si qttreritur utrùm Baptismus "aperuit cmlum, quod non aperuil circumcisio. DiCimus qllia lIec Baplismus, nee eircllmcisio reglli 'nobis àdiLUtn apel'uil, sed hostia Salvaloris ; qu:e sitempor'e cil'cluncisionis oblata fuisset, illius lehl(lOris homines regnum inll':ì ssent. Hes ergo hlljus sacramellli jlìstificatlo esL. OISTINCTIO IV. QroD ALli SUSCII'JUNT SACRAIiENTult .:t REM, .1.1.11 SACIIA!lENTUItl ET NO)( REM, ALli REU ET NO:S S.\Cl\'\-

Christus priìts tradidit, cùm 20 evange,mlndum genliblli misil ; sed quam anle tradideral /lIiuens eos in Jllda;am, poSI iteravÌlcùm ad genles misit, Commofliìts ergo dicitllr illstilutio factll, litiando Christus à J,i:mne 'b~plizatus esI in Jordane ; quod dispensavit, n,in qliia mundari ,'oluit, c~m sille j>tlccato fuerll., Sèd quia contaCI!t mUllda: carms ~ure vlm · re~en~rallvam contulit :lqms, ut qUi postea lmmergeretlÌf' ,lJIvOCalO nomine TrinitMis, a peccati\; purgarelur, Tunc ergo invocato nomine TJ'inilatls iilSliLutus est Baptismùs Chrisli ; in quo Trinitas, cuj~1I mysterium ibi innoIlIit, iutcriils bomiilem baptizàl. l De Cons., disl. 4: NHnquàm aqua. ) Quare in aqM lan/ùm fiato .. ' , . 8. Celebratur autem hue sacramelllum tantum In aquà, 1I0n in alio liquore, III ail Christus : Ni,j quii renalru, etc. ]deòqiie unirormiter id fieri in aquà prrecil,ilur, ut inlelligalllr qllòd sicul aqua sordes corporis ac veslis abluil, ita Baptismus m:i.culas aitimoe, sordP.&ljue ,itiorum 'cmUlidundò abslergil. Vel ideò, 111 Dullum iilOpia excusaret, quod possellìeri, si in vino vCl oleo fierel, el ul communis materia baplizandi inveuiretur apud omnes; quòd aqua signavil qUa! de latere ehristi mallavil, sicut sanguis allerills sacramenti signum fuiL. Non ergo in alio liquore pOLesL "Consecrari BapLismus nisi in aquà. De immeTlione, quoties fieri debeat. 9. De iJ11lllersione verò si qUa!rilur quomodò fieri dcbeaL, prrecisè respondemus: Vel semel, vel Ler, pro "ario more Ecclesire , Unde Grégor .., épisL. 4i, Lealldro episcopo : De trinà immersione 6apLismi Ilil verius rcsponderi poLesL quàm quod \osipsi sellSiSlis ; quia in unA lide lIihil officiL Ecclcsi:e sallcl.;e COIlSlletlldo diversa; quia cnim in tribus subsislentiis una substanlia esL, l'eprehensibilll esse nullatenùs · potcSl infanlcm in Daptismo ler vcl semel immergere; quia et in tribus mersionibus person:i.rum Tri· lIilas, el in una porest divinilaLis siuglliarilas desilU:lri. Nos verò qui lerLiò immergimus, eliam lridu:lllre !!cpullura!, saeramentum signamus, Secundùm hoc, licel non m()(Jò ter, sed semei eliam lantùm immer-gcre. lbi tamen dunlaxat immergere semd lieet , ubi consueLudo Ecclesia! talis exisLiL. Si quis vel'ò id facere illcipiat ubi consueludo talis non est, vcl semel tanlum mergendnOl asseral, reprehensibilem se con~liLuit. Ullde lIaymo(4-I-): In suo sensu alJUndabaL Cyprianus, cùm semel mergebat in BapLismo parvlllos, quia quod inlelligebat, sludiosè implt!bal bonis operi· bus abundando, licèt in hoc nescius delinquereL : seti quia bonis operibus abundabat, postea correplus à Deo abulldavil alliori sellSIl, lcr illos mergeudo. Ecce habemus, quia dl... il\uil qui semel mersiL. Sed hoc .ideò, quia aliter se babebal cOllsueLutio il1ius Ecclesi:e, \-el qUla unam tanlùm faeiendam mersionem nssere'· b:ll. Ue trinà mersione Aug. ait, de Cons., disto 4, e. Po.'quàlll : PosLquàm nos credere promisimns, lel'liò capila noslra in sacro fonle demersimus ; qui ordo baJllizandi duplici mysterii significatione eelebratur. RecLè enim terliò immersi estis, qui acccpislis Da.;. ptismum in nomine Trinitatis. I\cctè tcrtiò immersi, quia accepistis DaplismulD in nomine ehristi, qui die tcrtill resurrexil à morluis. lIIa enim tertiC) repcLila immersio, typum dominiC3l esprimit sepulLur:e. (;unstaI ergo baplizandos Lerliò deberli immergi; el ta III~n si semel tanlùm immerganlur, "erum Baptisma :iccipiuII1. Et qui semel immergit tantùDl, nOli peccai nisi ClOlIsueLudo Ecclesire obsistal, ~el hoc modo lantùm dcbère fieri assera l. Oliando circnmcfrio ami,i' "im 'UDm. iO. Solel etlam qlla!ri si circumcisio amisit Stalim .im suam ab inSlilutiolie Baplismi. Ad quod dicimus III thristi Dlorte lerminala esse legalia omnia. Ex tllne eJ10 circumcisio perdidit viro suarn, ita quòd

",e

tiENTUIl.

t. lIic dicendum est aliqtt6s silscipC\'e sacralllclllUm et rem sacremeJi.ti, aliqllos sacramcnlulII et 1I0n remò aliquos rem el non saeraul'elltum. Sacramentltm el rem simul suscipiunL omnes parvuli, qui in baptismo ab originali mundan\ur peccalo; quamvis qllidam di!:" fileanlur ilIis qui periLuri sonL parvulis, in baptismo . dimiui peccata, innitèntes illi verbo Aug. in 1i1J. de BapLis . .parvul. : SacramenLa in solis eleclis emciuni qùod figurilnL; non intelligentes illud ila esse acciJliendum, quia cùm in aliìs erucianL sacmmenLa remissionem, n'on hoc cis faciunl ad salulem, sed solis electls. Nam quòd omnibus parvulis in baplislllo rcmiLtatur JleccaLum per baplismum, Aur;. evidenter diciL: A Il:i.rvuio, inquit in Encbir., C. ~3~ tecenter nato uS'l"e ad decrepltum senem, Sicul nuhus 'pl'ohiltetur à baptismo, ha nullus esI qui non peccato mo"riatur iII baplismo; sed parvuli tantùm originali, majores \'erò etiam omnibus qure malè videndo acldiderulIl ad iIIud quod nascendo Lralernnl, lIisi enormÌlas vit:e impediat. Aliqlli quoljue qui cum fide baplizanlur, sacramenlum et rem suscipiunl. De fie/è accedenli/Jua. 'l. Qui \'CI'Ò sine fide ,'el IiClè aceedunt, sacramen e tum, lIon l'cm, sllscipiunt. Unde lIieron ., COllllllelltario ad 16 cap. Ezecb.; sup. eo loco : 1/1 aqllli 1I0n ed lula : SanI la\'acra Iteulillum, h:-creticotum; sed nOli la"anl ad sallllem. In Ecclesià eiiam qui lIon pienA fide aceipiullt baplisma, non Spiritum; sed a'luam sllscipiulIL. Aug. etia:1Il ah, EnarraLiolle in ps. 77, in principio: Judocis omuibus communia erant S:lCramenla, sed non commullis omnibll8 el':tl gratia, qu:e esI ,iI'IUS sacramentorulJI ; ila el IIlmc comDlullis est baplislJlus omnihus baplizalis, sed non \'irlus bllp li~mi. ìd est, ipsa gralia. ltem, in lib . dc PrellÌlenli:1) MeLlicinti, C. 2 : Ollillis qui jam su:r. voluntatis arLiter constiWlus est. cùm accedil ad sacramentlltn fideliulII, \lisi ~nileat eUDl veleris "ila!, novam non potesl inchoa\'e, Ab hAc prenitentià, CÙIIl baplizantur, soli partuli ilJlllluncs Sllllt. lIis aliisquc teslimulliis apertò ostelldiLuri adullis sine fide Cl 11(l~\Iitentià \'era iII baplismo nun cnnferri grntiam remis:;illllis, (Iuia nt>e }lal'vulis sille lide [lliena, f\lli pl'opriam bnuel'e f1eqllellnL; dalur in bapllslllo remis>io. Si quis ergo' liclè àctedit, non haoons vcram co\'dls CÙlltritionl'III, 5:",ctamcllllllll sine l'c accipit. Vidctur famen Aug. di <:'l' I'l! qllòd eliam .ficlè accedenti, qui etiam h:\uel otlinlll fralernulll, in ipso momento ll"O baptizalul', ollll:ia cOlldonclltur llcccata el pnst ba"t"ismum mlJX \'cck'A1I1 .. (U)Cap. U, Stipllr Episl. ad nom, 8uper iIIud : Sed non hoc asserendo dici t, illlò ballc opinlOIlchl I!t llltlUlfUiUllie in Ie7!SU ItlO abl/ndet. pl'u:missam senLeulialll coMtft'ndo, ait Cllitll ~ic, ti!,;

PETRI LOlflUnD! 8\'7 i de 8aptismo ~on(ra D()nali~t., c. 12 : ms flui lieto. clar~t"m C!'t; sl!d t_ne implctur invIsiIJiliter, dilli cOI'de har1it.anLUr,aul percata nullatenùs dimillnntur, m~'slerilHn RlIPlhmi non contemplus religionis, se,I Illlia Spiritus S:lIlctus disciplin:ll effugiel ficlllm; :lUt :lrIicullis nf~cr.ssitalis, excllldit. Et 8aplismus quid.!m iu illSO temporis puocto per ,'im saCÌ':lmenli dililissa, p"I' ~S I esse IIbi con'-ersi/) cordis deruerit; oollversio ilcrìlm per liclionem repliranlur; uteliam iIIud ,-erum autem cortlis pnlesl quitlelll inessé non perceplo Uasit : QUOlquOI in Cllristo buplizali fsti!, etc., Galal. 3, ptismo; scd contemplo B'lpLismo non pOlesl, nrc 11110 cl iIllld : SpiriltlS .anelli. disciplina: effugiel lielllln, modo dicend:! esl conversiÒ' cordis ad Denm, CÙIII Dei Sapient. i; ul i/l~l1al eUIII Christnm sanclitas barlis!lIi, sacramentllm eontemnilur. Eece hìé haoos r.on solÌ1m el (~xuat eum Chrislnm pcruicies liclionis. Nam reùirc passiollelll, sed eliam fide m el cOlllritioncm conrerre dimissa peccata ubi rralcrna charitas non est, arer1è rr.missionem, ubi non contemnitur liaQramenlum, ul rlomilllls docel etiam in ilio servo, à quo Domiulls in lalrone ilio nSlendilur, qlii non per passionem, secI dilllisSIJnl debituni PI'tUt, quia iIIe conservo dimiuere per litlem salva!IIS est sine Baplismo. Sed dicon! fluiIlolnil. Sie non inipeditur baplislIli s-ratia quomillùs dam hoc rctraclàsse AlIguslinlllll. Helract:witquitleUÌ Ilmlli:\ peccala dimilianlur, eLiamsi fra(ernnm ollilJm exemplum. in IiI!. 2 Relracl., c. i8, sc,1 non scntenin ejus cui dilllilluntur, :1II;mo, perseverel. Solvitur tiall1. Ait f'lIim in lib. " : Cùm dicerem vicem B.' ptismi ellim hesternlls dies, et quidquid SUpercsl; el salvilur posse h,lbere passionem. nODsatis itlonellm p'lsui i!lius élialll ipsa hora momeotumque ante bapeismum, et latronis exentplom; quia u1rùm non rueriL baplizaws, in halltismo. Dcinceps autem continuò reus incipit incertI/m eSI. Cònsta1 e'lJ0siIJCBaplismo aliqlJos jll,;IF esse 1I0n solìlm cOllsequenlillm, sed eliam pr:l!leriw.- lìc.'\ri el salvari ; unde Amb. de Valenliniano: "en/reni rUlli dierum, bor:rrmn, momenlOrum redeunliblls melim doleo; iiI prophetico ular elO/luio, qnia quem oUlnibus qu;c dimissa 5unt. Hoc autem, ul pr:edixi- regeneraturnsetam.amisi; verùlIltamen gralialllljuam lllIiS. 1I0n sub assertione dix;l; '1110.1 o-tcndiLUr ex eo, me POPOSCil, non amisit ((ìlocl ail in eodem libro s;c : Si .. tI balllisllllllh fictus QUIE videnfur ohviaTe ptll'dicli•• Receùil, tlimissa sunl ei peccata. :lUl non sunl dilllis5. Bis aulem videlur obviare quod Dominus dicit • sa ; elig!lllt quoti volucrint. Ecce apel'lè cernis, si taloaa. 3 : Ni.i qui. renula, (neril ex Clq/(à l'I S,lirilli IIlc'n allelldis id dixisse Ang. non ~sserendo. sed sunc/o, non po/esl illirare in rtgnulR clEloTUm , qllod si flll:crendo, cl aliornm ollinionem referendo. };Iem gelleraliler "erllm esI, nOli vitlenlnr esse vera snpe;'lIim ait ihidem, p:\lIlò inrra ; Tune valere incipil ad riùs posila. Sed iIIud illlelligendilm esI tle iIIis qni s,llulem baptismus, cùm illa lìelio veraci confessione possunl et eonlemnunt baptizari. Vel ila inielligentllllll recesserit; Ilu:l) corti e in malilià perseveranle, peccaest, nisi qlli, renala. (ueril ex aquà el Spirilll Illilelo, 'tlrum abhlltonem non sinebat fieri. Non ergo IiClè id eSI, ex !là regeneralione qu:e iiI per aqnatll el Spiritum s~nctutll, non sahabilur. ma aulem regeneralio :Iccedl'nti peccala dimillunlur. Qaomodò in/el/igtllUr i/lud : Qnolqllot in Christo !Ja- /il non tanlùm per haptismum, sed eliam p~r Jl(llni· pLiz3li efllis, Chrislum induisLis. lellliaUl et sanguinem. Ullde auclorilas dicil, ideò Apo5. Qu:-crilur crgo qllomodò iIInd accipiatur : QUClI- stolum pluralilcr dixis,;e fUlldamenlum baplismatum. ,uol iII CII risI? .baplit.~ti e6l~s,Chris.'umin~lI!stis. P\)le~l quia esI baptismus in aqllà , in sanguine, in preflitcndici quòtl qUi III Cltrlsto, Id est, III Clmsll conformltià. Hoc aukm non i.leò dicil"quòd sacraml'ntum Ilaplisn:i fia! lIisi in aquà, scd C(llia ipsius virtus, id lale baptizantur, siellt moril1nlur velnslali peccati, sicul Christus vetuslati pren:J',induunl Christum, qllem est. ~anclificatio, datur nlln motlò per aqnam, sed per IlCr grllliaHl in hahiLaDlelll halleut. POlest el an ler sanguillel\1 "el preoilcDliam iftleriùs. Ra!io eliam .o\vi. Duobus cnim modis Cbrislum intluere dicilllur: id suadel. Si emm .non valcnlibus credere parvulis vel assumptione sacramenti, "el rei perceplione. Unde suflìcit Baptismus, multò magis surficil fidcs adulliit Aug., lib. 5 de Bapl. conlra DonaI,., c. 2" : Jndllullt volenliblls, sed non valentibns baptizari; unde Aug.: \Jomines Cbrisluill aliquando u~que ad sa:cramenli Qu:eris quiù sil majl1s, fides an aqlla? non dubito qUÌlt pCl'eeptionem, aliqoondo usque ad vit;!) sanctilicatio- rcspontleam, lìtles. Si ergo quod minu; esl sanclilicare potest, nunne quod majlls eSI, id eSI, fides, tleq1l3 Chriuem ; alqne iUud primum bOllis el malili potesl e"se commune, hoc aulem est proprium bonorlMn el pio- stusail: Qaicrediderilill IIIe"e/iaI/1Si nturtulls (aeril. rivet. Sed dicllnl aliqui, nullum adul!um in ChrislllOl credèr6' rllm. Omllcs ergo qni in Christi nomine baptizanlnr, ChristulII induulIl vel secundìun sacramenti percepliò- "cl dlaritalem habere sine baplismo, nisi sanguinem fundal pro Domino, sllbdila illlrodllcenles testimonia. IlClIl, ve! secnndùm vil:e Sllnctilìcalionem. De iIIis qui sulCÌ'pillnt rem el non sacramen/llm. A~., lib. de Fide ad Petl'um, c. 3" ail: Ex ilio temo 4. Sunt el alii, ul slIpra posuimus, qlli suscipiunt pore quo Salvator dixil: Nili quis rena/ul (ueri/, elc., rem el non sacramenlulD. Qui ellim e(J'undunl S:lII- absqlle sacramenlo Baptismi, pr:eter ejus qui in «:e~ c1esià sallguinem Cunduul, aHfluis vitam relernam guillem pro nomine Jesu, elsi non sacramelltllm, rem accipere nOli potesl. hem : Nullum calechumeliUlI) lamen accipiunl. Unde ~ug:, ibid., e. 22 : Quicun~que nun percepto regenerallolll& lavacro pro confessione quamvis iII bonis operi bus defunclllffi. vital)\ :eternai .. Christi moriuntur, lalllùm eis valet -ad dimillellda pec- habere credimus, exeeplo marlyrio, ubi lOl.1 sacramcnta Baptismi complenlur. ltem, de Dogm . eccles., eat:!, quanfil,m si ab!uerentl1r s~~o fon.te baplismi. Audislis quod passlo pro CllTIstl lIomllle suscepta e. 4 : Baptizatis iler lanlùm sa!utis esse eredinms. ;upplet vicern Uaplismi. Nee tan'ùm passio ,'icem Ua- Scd quod hl his minus diIil, in aliis capilulis supra positi3 supplevit. El ideò brec sic intelligenda sllnt, ul p&ismi implet, sed eliam lìdes el cOlltritio, lIbi n~ces ilfi soli babelltes ~mpus baplizandi excipianlllr; si .itas excludil sacramentum, sicut aperlè doeet Aug , enim aliquia habens fidem el chat"italem volueri: hadicells Daplismi vicem aliquando imll!ere passiollem. p:izari, el nOli valel neeessilate prreveotus, supplet De lalrone illo cui nOli baplizalo diClum est, Luc. 23: llodiè mee"m eri. in paradiio, B. Cyprianus, in Iib. " Omnipotenlis benignilas qllod sacramento deflleral. Ile Baplismo, non leve documelllum assumil; quod DÙIlI enim solvere pOlesl, nisi solval, lenelnr, seti' quou jam non po~st el lamen vult, non impulal ei ' eliam alque etiam ego considerans, invenio nontantùm passionem prO' IIOmine Cbrisli, id qllod Baplismo Dens, qui suam potelltiam sacramenlis non alligavil. deerolt posse supplere, sed eliam fidem con versionem- QIlÒtl verò invisibilis s:mcliticatio sine visibili saer:!-< menlo quihustlam insit, aperlè Aug. lradit snpcr Letlue cordis, si fOl"tè ad celebrandum mysterium Ba,lismi in :mgustiis lemporum suceurri non potest. Ne- ,"51., diccns invisibilcDl sanc:iUcaliollem quibusdallt llffuisse et Ilrofnisse sine visibili bus sacramt:ntis . Vi"Ile ellirn iIle lalro pro lIomille Chrisli crucifi~us est, sibilem verò s:\nclificali9nem, 11Ua! fic sacramrlllo vi~ed (11'(1 meritis raeillorum suor\N1l; nee quia credidit sibili siRe invisihili, posse adesse, non posse prodcssc. passus est, scd dùm patilur cretlil. QlIanlùm ergo fides nce lamen visibile sacramenlum ideò cOlltemnenJuOl ,aleal, eLiam sine visibilis 13aplismi sacramento, quoLl esi, quia, coutemplor ejus invisibililer sanclilical'i non J'llOSlOlus ai t, ROIlI. iO : Corde credi/ur ud jll~/i/lam, IJUtC:;!. llinc Coruclius et qui cum eo crant, j,lm Spi01111 U.ell! tun/e,sia fit ad aa/lIlcm; in iI10 latl'olle de-

8S0

SENTENTIARUM LIBRI OUATUOR. - LIll. IV, DIST. V. ritu sanclifìc:.li ooptizati sunto Nec superflua judi('.anlla est sanctificatio visibilis, ~uia inyisibilis prrecessit. Sine visibili er~o invisibihs sanclificatio esse tlOlest et prodesse : ViSlbilis aulem qure fU sacramento tenùs, sine invisibili prudesse non potesl, cùm ila sit omnis ilIius utilitas. SimolliM~o visibilis bapLismus hon proruit, act. 8, 'tuia invisibjlis non a8'uit ; sed quibns invisibilis a/Tuit, profuil; n. ec \antùm valct fides aliena parvulo, ql1antùm propria adulto. Parvulis enim non snflicit fides Ecclesi:e sine sacramento, qnia, si abslJue baptismo fnerint deClincti , eLiam cùm dercrulitur ad baptismum, damnabunlur, sieut multis .sanctorum aucloritalibus comprobatllr. Ad lJuod hoc unum sufflcial. Aug. ait, lib; de Fide ad Petrum, C. 7 : Firmissimè tene p~rvulos qui v,cl in uteris matrllln vivére incipiullt et ibi moriunlur, vel de matl'ibus nali .ine sacramento Baptism.i de hoc secnlo transeunl, ~tcrno sllpplicio pllnielldos, quia etsi propri:e actionis peccala non habllerUn(, originale peccatum \amen LI'axerllnt carnali concupiseentire conceptione. Et sicIII parvllli qui sine bavtislllo moriuutur. infidelium ascribunlur numero, ila qui bapLizanlur, fideles dicunlur, qui à fidclium consortio 1I0n separal/tur, cùm orat t<:cclesia pro fidclibus defunclis. Fideles ergo sunI non propler virlulem, sed fiùei s:\I.:ramenlum. Ullde AlIg. : Parvulorum etsi nondÌlm fides illa qu:c etiam iII eredrnlil/m volunlale consistit, jam L"lmen ipsius /idei tiacramentum, id est, Bap~ismus, /idemlacit: SiClI1 credere rcspolidelllr, ila etiam fidelis vocall/r; non retll ips\lIn mente annuendo, sed ipsius rei percipiendo 8Ilr.rallleDlum. (Ang., tomo 2, ellist. ad BOlliC., q. ti.) QI/id pro.;t lJapli'''1II3 lli3 qui CUnI fide accedullI. 6. Solet etiam flu:\'ri de illis qui jam sanctificali Spirilu CUlli fide et ch.lriple ad B'ptismum accedunt, ~luid eis conCerat Baplisl)1us. Nihil ellim eis videlur pr:I'Slare, cùm per fidem et conlriliollem j:"/ll remissis pccralis juslificati sunto Ad quod san è dici polest eos ql/idem per fitJem et CQnlriliollem justilicatos, id est, à maculà peccati purgalos, et à debito :eteflla' pama: Ilusolutns; \amen adhuc le neri satisfactione temporali, quà prellilcntes Iigantur iII Ecclesià. Cùm aulem B'ptismum percipiullt, et à peccalis. si qu::e inlerim post conversionem conlraxeruDl, mUlldalill/r, et ab exte~iori sa~isracl.ione absolvuntur; ·et ~djutrix gralia omll/sque Y1rlus III eo augelur, ut vere novus hOlllo IUlie dici possil. fomes quoque peccati iII eo ampliùs debilitatur. Ideò llier. dici, quòd fides qu:e fideles Cacil, iII aquis Baptismi datur vei nutritur : quia 1101\ habenti aliqllalldo ibi datur, et jam habenti ut pielIiùs babcat datur, siI' et de aliis il/lelligelldllm esi. Qui ergo mundlls accedit, ibi fil mundior, et QlIlni b:lbellti illi amp.iùs datur. Quòd vero Qmnis ·exLerior salisfactio ibi relaxetur, Ambros. ostel/dit super iIllllll locum, Hom. t. t. : Sine preni~enlia .unt dOlla Dei et voca/io, dicens(45) : Gratia Dei in BaptislitO 11011 rtlquirit ~emitum 'Velplanctum, vel aliquoLi opus; lied et Olllllla gratis condolllli. QI/9d quidem de exteriori gemilu ~I planclu accipielldum est. Nam sine interiorc "emo aduhus reDOval"r; sed eXI~riores salisfaCliones et artlictiones, scilicet, sordes pmnilentium. ibi dilIliUunlur. MulLùm ergo conCert Baplismus, eLi:un jam per !idem jnslificato ; quia aece!lens ad Bapllslllum, III/asi ramus à columbà portatur in arcam; qui ante il/tùs eral judicio Dei, sed mmc etiamjudieio Ecclesi:ll illlùsesi. Cùlll verò in BaplismQ peccalum delealur, et satisfactio exlerior non illll'llielur, qll:critllr cur prenalitas CIIi pro peccato addicli sumus 11011 lollall/r. Hoc ideò lradllnt fieri Eoallcti, qllia si à pmnà homines per BaptislIlum lillerarentur, illsalll pUlarent BaplislIli prl..'tiUIll, nOli :cterl/um l'~gnum. Ideò soluto reatu p'cccali, tempurtlis prena tamen manet, ul ilIa vita studio,iùs qu:erdtur, qu::e eril.à vrenis oml/ibus aliena. Ideò eliam maneL, uL sit /ideli et certalldi materia,eL villI;cndi occasio. qui non vinceret si non pllgnaret, nec (45) Tom. ~ DOnlollgè à fine commclILuii ali C. 12 Rom. .

pllgn~rct

si in Ihplismo fiercl immortalis. (Ibid.,lib 1 de summo BOl/o, 'c. 2.1..) GlljKl rei BaplÌ$llIus, qui dalur jam ;'rt31D. lie sacra· menlum. 7. Si qureritllr clljus rei Baptismus ilIe sii 1Io1cramenlum, qui datllr jam jllslo, dicimus sacramelltU/II esse et rei qure pr:ecessit, id est, remissionis alite pc. r fitlem dat::e, t't remissionis temporalis p.ren:c sivc pecca ti si habelllr, si ql/od illterim commiUitur, et 110vitatis ac olllnis grati:e illi pr:cslil:e. Omnis elellim r.d signum est, cujllS causa est. Nec lIIireris rcm alilfll30Ìltln proecedere sacramentum, cùm aliquand.o eliam longè post sequalur, ul in illis qui /irlè aecedunt, qui bus , cùm postea p.rel/ituerint, incipiet BapLismus prodesse; in qui bus fqit..JJaplismus sacramentum bujus sanctificationis quam pmnitendo habent. Sed si nunq/làm p.rel/iterellt, nec à figmenlo recederent, cu;us rei ~a. cramentum esse Ilaplismus ab illis susceplus? .POLcjìt dici: Rei qu::e ibi fiere I, sì non eOl'um enormitasimpedirel_ Si parvuli, dalur i/J Baplismo gralia qua pouunl iII majori (tlale pro{ìeere. 8. Sole' etiam qU:llri si parvulis iII BaptislOo \laluJ' gratia quà, cùm lempus habuerilll utelldi libero arbitrio, possint benè velle et operari. De adultis énim qui dignè reeipiunl sacramen~lII" non all)bigitur' flui'n ,raliam operante~ et cooperanLem perceperinl; '1l1~e JIl vacnum eis cedil, si per liberum arb:triulII pos& morLaliler delilJQf'rint, qui merito peccati gratiam apposilam perdunl. Unde dicuntur eontul)1eliam Spiritui sancto lacere. et illSUm à se fugare. Da parvulis vero qui nondùm ratione u~ulltur, qurestio esI an in Baplismo receperillt gralia.m. quA ad majorem ,'C~ nlentes :etatem possillt "elle Cl operari bonum. Vid,~ lur quòtl I/on rt:cepcrillt, ql1ia gratia iUa charilas esi, et lides fl":ll volulltatenr Ilrreparatet ;tdjllvat. Sed quii dixerit cos accepisse (idem eL cbarilalem? Si VCI'Ò graliam nOli l'eceperint, ql1à Ilellè operari possunt dillI fuerint adulti; nOli ergo suffitiL eis in I.oc st;.Lu graLia in BalllÌsmo dala, nec per i1!am POSSIJut mollò IJllui esse, nisi al.ia addatllr; flu:c Iii DQII allditur, non est ex eorulll culpà, quia juslilicati sunt à pecca lo. Qnidam putant graliam operalltem et cooperantem clmclis parvulis illlbptismodariiu mWlere,IIQIIUI usu. ul ciI/II ad majorem venerillt ::ctatem, ex lIlunere sortianlllr nSllm, nisi per liberum arbitrillln IISI1I11 mllnel'is eXlinguant peccando; el ila ex culpA eorum est, flon ex defcclu gratioe quòd mali fiUlIl, qlli ex Dei mUII~rc valel/lcs babere uSllm bODum, per liberum arbiLriulU renucrunt. et USUUl pravu/li elegernnt. D1S'fll~CTIO.

QUOO BAl'TlSIIUS .EQut .SANCTUS EST lo BONO ET lo 114LO DATUS DONO VEL MALO.

f. Posi b:cc sciendum est sacramenlllm Oaplismi à oonis et il malis ministris dari, sicut à bODili et à malis sumilur. Nec mclior esI Baptismus qui per meliorem datur, nec minùs bonus qui per minùs bonum da'ur, Ilee mallls qui per n:alum datul" nee majus mUllus datllrin Baplismo dato à bOllO, nee millus in Baptismo dato à malo, sed oequale, Iluia non est munus hominis, sed Dei .. quod lotum subditis declal'alnr testimO/liis. August., sI/per Joan., tractalu 5, ait : BapLismus talis est qlla!ts iIIe in cuj\ls potestale dalllr, 1I0n qllalis est ille per cujlls ministerium dalur. Il6ll1, lib. 2 contra Creseollilllll gralllmaticum, c. 6 : Prorsùs !ieri potest, ut ali,!ui verurn habeant 8aptismum, et nOli babeant yeram /idem. bem, snper Joan. lractatu ti: Si inLer bonos minislros cùm sit alills.alio mclior, non esI melior BaplisUluS qui per meliorem datllr; nullo modo malus est qui cliam per malum daLur, quia idem BaptislTlns datur, et ideò per mipislru, dispal'cs l)ei mllnus cst ::efluale, quia non il.orlllll, sell ejn:; est. lLem, ibid., traet. 5, poSI me4ium : CÙIII baplizal malus, illud qllod dalU/ll est, unII/il eSl, /Ice impar (lI'OVlcr imllares lI1iuistros , sed par Cl :ctl'ra!e propter hoc, hic esI qui lJalllilal. "em, ibid: lSQ

85'

PETflI L01rt1ARDl dico, et nos 'dict,ntlS omne~, quio justns oportet l'sse QlU1J (uit potuta. Baptilllliquam fIO,"i, Cl,rillfll dar.c uni•. per quos bap~atur; justos oportet esse tanti judicis· .uillistros. Sint minislri jusli si voltmt. Si alllem no5. me qureritur qUal sit HIa potellaS BaJllismi quam Inerint esse jnsli qui sedent in calhedrà Moysi, secu- Chrislu8 si Ili retinuil. el poluit dare senIS. Oree est, rnm me fa ci! m~gister mellS, scilicrt Christns, de quo IIt plurimi volunt, potestas dimiuendi pe<'C3ta in Ra~pirihls sanctu$ djcit" Joan. t : Ili~ est qui baplizat. plismo: sed p!>teslas dimittendi peccaL, qu:P. in Deo lWU'I, ibitl., tract. 5, non,.longèàtine: QIIOS bap.t i7.a\'it est, Deus esI. ~eq alii dicunl han c pOlestatem non Jndas, ChrislllS baptiz3vit. Si quos crgo baplizavit pOluissc dare alieni scrvorum, quia nulli pOluit dare f,'hriosus, homicida, adulter, si Christi erat Baplismus, UI esset qllod ipse est. \'el III baberetessentiam Chrislus baptizavit. Non limeo lldulterum, nec cbrio- quam ipse habel, cui hoc eSI esse qUf)(1 rosse. Dicunt sum, nel! homicidam, qui a columbam attendo per enim : Si hane potenliam alicui dare poluit, potuit ei I1U3m mihi dicitnr : lIic est qui baptizat. ltcm, stlrer dare ereaturas creare, quia non est hoc majoris poJoan. 5, in fine: lIomicida, dedit Baptismnm ehrisli; tentire quàm iIIud. Ad qnod dici polest fluia poluil. Ìjuod S3cramenlllm lam sanetnIJI est, nl nec hllmicidA cis dare polelltiam dimitlcndi peccata, non tamen ministrante pol)lIalur. !tem, in lib. d.e Fide ad Petrum, ipsam eamdem quA ipse potens eSI, sed potentiam c. 5, versùs finem : Si, in h;{'resi qufu;l!mque vcl schi- crealam qll~ servus posset dimiUere peccata (,(6); non SllIale 'luisljUa01 in ",omine Patris et Filii et SpirillÌ,S L,men ut :mctor remissionis, s~d III minisler, nec fa,· sancti Ba~ti~mi sacramenlQm acceperit, integrum ~~, men sine Deo auetore; ut sieut in minislerio habet ntecr:uiìenlilm accepit; sed salulem, qnal virlus est sa- l"il)s sanelilieare, ila in ministerio haberet inleriùs çramenti, non habebit si exlra Ecclesiam catholicam mundare; et sicut iIIud facil Deo anclore. qui cum ipsnm sacramentum babuerit. Debetergo ad Ecefcsiam co oper.atur iIIud exteriùs, ila iDleri.ùs lJumdal'l't Deo redire, non lIt sacramentum Baplismi iterùm accipiat, . anctore, qui ejus verbo velllt qUOd:lJl) minislerio nlequoli nemo debel in aliqllo rcpetere, sed ut in socielate retur. Item etiam posset Deus per aliquem er.e:lre alicatholicA vHam accipiat. Baptismus enim extra Ecefe- qua, non per eum tanquàm auctorem, sed ministrum siam nequÌl prodesse. Ibi enim cnique prodesse potest cllm quo et in quo operaretur, sieut in bonis operiRautismus. nbi pot,cst, pro desse eleemosyna, scilicet in blls nostris ipse operalur et nos; nec ipse tanlùlQ Écc\csià. Itero Isid. RQmanus p.ontirex non hominem nee nos tantum, sed ipsc nobiscum el in nobis; et. judicat qui baplizat, sèd Spirillur. Dei subministrare lame,1 in ilIis agendis ministri ejus sumns, n.on auclogratiaJl) Uaptismi, licçt paganus sit qui baptizat. In reso ha ergo potuil dare servo potestalCm dimittendi. hisperspicuè cernis Bapt,ismllm verum bonis el malis peecala in BapUsmo, id est, ut in mundatione intedari, et à bonis et à malis.; et ipsum tamen alquè san- riori servus eum DDmino operarelnr, non servus sine étllDl esse, et munus ejus requale in bonis, sive à bo, Domino; nce Dominus sine servo, sed Dominns CUIll servo et in servo; sicut in exteriori millisterio Dominil, si"e à malis hapti1.cn lllr. " . De floteslale Bapliami el minisltlio, DUS operalur cum servo. Unde et Dominns dicitur i. Qn.ia miuisterium tantùm habent, non potcstatem sanclilicare el servus; sed Dominu8 invisibili gralià, servl1s visihili sacramento, nnde Aug. supel' Levit. :' ~aptismi. Polestalem enim si bi retinnit. Quod novit Joannes cùm vidit columbam descendentem supcr Dominus ait : Ego Dominu. qui .anclifico. Et de Moyse Chrislllm; unde August., de Cons., disl. 4, trae!. sup. etiam diclum est Exod. 19: Et .anclificabia eum. Scd J)rimllm ca p,. Jnan. : Quid noverat JO:UlllCS Baptisla? Moyses, sallclificat visibilibus sacramenlis, per miniDominnm. Qnid non noverat? potestatem dominici sterium; Domi"nus autem invisihili gratià, per Spiri~ Daplismi in nnl10m hominem à Domino transituram, lum, IIbi est lotus fructus visibilium sacramentorum. sed ministerinm planè transiturum ; potcstatem à Do- Sille Mc sanctifi'calione visibili a sacramenta nil promino in ncminem , se'd minister,ium in bC;lnos et ma~ SUal. Si quis hoc mclÌl)s aperire poteril, nOli invidco. " DlSTINCTIO n los. Non cxhorreat collimba ministerium malorlHl1; re~piciat pllleslatcm Domini. Qllid facil, ibi m!uistcr Q.IlIBl!S LICEAT BAPTlZAR.E . malus; ubi bOlllls est Dominus? N eque qui pian/ai, i . Nune qui bus liceat baplizare addallllls. De hoc r~1 aJjqlli4, ."eque qui rigaI; sed qui incrernenlum dal, Isitlorus ait. lib. de ome. i : çonst:\t Baptismum IJèIlS, i Cor .. 5. Sj s'lperblls fuel'Ìt m.inister, cum solis saeerdolibus esse traditulll ; ejusque ministerium ,liaboro compnt,~lnr, sed non çonlamlllatllr donum IIce ipsis diaconibus implere est licilum absqlle epiChl"isti; quod per illum fluii, pnrum est. Per I3pideum scopo vel presbylero , nisi procnl absenliblls • ultima canalem tran,it arjua ad areolas; in canali lapideo Innguoris cogat neeessitas ; qllod ctiam laicis lìddibus ilil generalur. spd hortlls rruclUs pluriIpos affel·t. Allg., prrmiltilur. Ex concilio Carlhagillensi quinto, hen.: tractatu osup. Joan.,' pOSI medium tractallis 1. Habellt Mlilier, qnamvis sancta, baplizare nOli prresumat, nisi necessitale cogente. De illis ,'erò qui ab hrerelicis «:r~o. 1I0n modò boni, sed eliam mali, ministerium babnplizanlur utrùm rebapliz:lIldi sint, qmeri solet. Ad J)lilan~i , sed neuler poleslatem Baptismi. Ministrrium cnim dedilthristJJs scrvi5, scd potestalem sibi relinnil, qllod breviter dieimus qllia quicumque sit qui h~pli qu:\m SI,vellet poterat s'enis dare, ut SCI"VUS dareI 83- zel, si servatur forma à Christo tradila, 'l'erum haptisffillnl suiim lanqu:lOi "ice suà. Et potcslalcm suam plismum dat; el ideò qui iIIum sumit non debet reconslituere polerat in aliqllo, "el in aliquibns servis, b~plizari. llnde Beda : Sive halrelicus. sive schisma., uttanla vis esset in 8:lplismo S;ei"vi quanta est in B!l- licus, sive facinorosus, quisque in confessione sancl:c ptismo Domini; sed noluit, ne, servlIs in sen'o ~pell,l Trinitatis hnptizel; nnn valet iIIe qlli baptizalus est pp!leret. ~aplizat servus ut minister, bap~izat Domi~ à npbis Catholicis rebapthari , ne confessio et Trini.ills lanquam potcRtatem habcns; qnam SI daret ser- tatis invocatìo vidcalur annullari. Item Aug. : Quam"is, Ul scilicet ipsorum csset quod. Domini. erat, lot ,'js unum sit baptisma et hrereticorum, scilicel eorllm qui in nomine Patris,et Filii, et Spiritt\s sancIi cssen~ Baptismi /fuot servi; ut sicut diclus est baptisinus Joaimìs, sip dicerelllr baptismlls Petri vel Pauli. baplizant, et Ecclesi:c catholic:e" qui tamen fOl'ìs E(lo Qlloìl'ne fieret, retjnuil sibi Dominus poteslalcm Ba- clcsiam baptizanlur, non sumu'!t ad salutem Ba plip:ismi, scrvis alllem millislerium dedil. Si ergo ser- smum, sed ad pcrniciem; habente$ formam sacravus dicitse ba\~lr1.Qrc , reclè dicit, sed tanqnàm mi- meli ti , virtutem autem ejus abnegantes et ideò Eccl~ nlsler baplizal, et ideò non differt sive bonus sive ma- siaM non eos rebaplizal, qui a in nomine Trinitatis baJns baplizel. IlIde cliam nemo dicit, baptismlls meus, ptizati sunt; et ipsa est fomm saeramell~i. Item : Reçl'lm lamen dicat Evallgelium meum , prlldentia mea , baptizartl h:ereticum qui b:cc sanctificationis signa licèl sini h:IlC à Deo in qlli\JU~ differenli:! est. Alills perceperit. clmninò pccealum est; catholicum "erò. cnim allo meliùs operatur in evaugelizando, el alins immanissimlìm scelus esI. Ex his apertè coIligilur. aUo ' prlldenlior est. Alius anl~m alio magis minùs\'e quòd qui etiam a" h:crcticis baptiz:lli sllnt scrvato hapt,iJ.alus sivc ab inferiori si l'C 11 IIliljori lJaplizelul", cha.'aclerc Christi, rebaptizandi non SUllt ; sed tanlìllll did nci.~. polest. (Jj(; ) Hìc Mabisler 11011 lt'nelur.

SENTEr-iTIARUI LlBm QUATUOR .. . un. IV, DlST. VI Leo Papa. tmpositlone mant\s rcconciliandi, ul Spiritum sanclum ~. P~:CI~r.ea.scil::ndum.est quòd illi de quibuuulla accipiaut, et in signum detestationi~ hrerelico~.um: Sunl exlant mdlCla mtcr propmquos vel domes,ic9s vel Vt(amen nonnulli doclorum. UL Cyprlauus ct alli qmdalll, .(1 111 dicer!! videntur ab h:ereticis non posse tradi I>apli- cinos j quibus baplizati fllisse doceaDlur, agendum smum et eos esse rebaptizandos cùm veniunt ad Ecc/e- est ut renascantur ne pereant; in quibllS qllod Don siJm, qui ab illisdicunLur baptizali. Sed hoc de illis ,"c- osteridilur gestum, ralio sinit 111 videalur iteraunn. rum est, (lui extra formum Ecclesial baptizare pr:csu- CO,nfcrendum tis \"idelur, quod collalum esse nescitur. qUia nOli lemerilas illten'cllit pr:csuOlptiollis ubi esi nllml. Cypl'iallus lamcn ibi à vcritaltl dcviàsse vidctur, ' qui aitde h:erelico: Quomodò sanclìlicare aq~la.m pOI est diligenlia pietatis. De ilio qui pro ludo immergi/ur. dlm ipse immundus est, el apud quem Spmtus san5. ~()Iel ctiam qUa!ri de ilio qui joc:ms, sicut mielliS non eSI? cùm Dominus dical in lege: QlllrCUIIIque leligeril immulldulI, {mmullda eru,nl; quis pote.st mu~, com~cmorat!one tamen Trinitatis immergilur, Ulrum bnpllzallls Slt. Hoc aulem Aug., tomo 2, epi5t. dare quod ipse non habe~? Hoc vem ex Ignoranllà eum dixisse Aug. innuit dicens : Martyrem Cypria- 23 .. , a,d HOI!.if.. , non ?elinit! ita inquiens : Si lolum num glorio,um, qui apuìl h:crelicos ve! ~chismat.ic<!s ludlCre elll}.IIBicè. et Joculaflter agerelur, IIlrÌlm 1I1).dalum Baplismum nolebal cognoscere , cum eos nlmlS probandlls esset l.Iaptismus qui sic darellll· , divinllm dCleslarelur, tanta ejus merila usq~e ad triumphum ~udiciumsel' alicujus revelationi~ miraeulum oratione rnartyrii secuta SU(l~, ul et charitatls quà excellebal l!Oploran "~l esse ce~serem. Vldetur !amen sapientlbu~ non flllsse bapillima. ut cùm aliqlli in balnellm Juce obumbralio illa fugarelur, et si qllid pugnallduUl .cral, passionis falce tol!eretllr. Nec nos qui Baplismi vel m flumen mergullluf ili nomine TI'initatis 11011 veritalern et h:crclicorum iniquilatem agnoscilllus, esl tamen baptismus, quia non inlentione bapti~alldi iIlud gerltur. Nam in hoc et in aliis saeramenlis sicut ideò Cypri,IDo meliores sumus, sieul nec Pctro, Il uia forma est servanda, ita ct intentio ilIud celebramli geulcs judaizare IIOU cogimus. est babe.nda. Illud eliam no~ le moveat, quod quid;l!ll Qllòd n!tUu, iII malerno ulero bapliz.etur. 2. Hoc Cliam scielldum est, quòd licèt ter imOler- Il.on eà hd~ parvulos ad Bapllsmum fcrulll, ul J'ill' SQi«alur pro pier mysterium Trinitatis, lamen ullum fllllm ad vltam regenerenlur ret.ernam; sed jlos:putanl ho~ remedlO temporalem acclpere saQitatem; nOli baptisOla reputatur. lllud etiam ignorandum non est. quoo in malerno uLero nullus bapli1\ari pOleSI, etiamsi eOlm proplerea illi non regeneranlur., quia nec ab illis Mc inlelllione ofTerunlur. .. maler baillizelllr, unde Isid., lib. de summo Bono, c, 2'. Qui in malerllis u,cris sunt. ideò baplizari non Quòd duo tempora eTan/in quibu•.bapfi:abanluT Iiolninu. 6. Agnoscentlum est ettam in baplizandis eleclis possunt, qllia qui natus adhuc secundùm Adam nOli duo tempora esse servanda" id est, l'ascha et Pcnleest, secundùm t:hrislum non potcst reO!lsci; neque l'('generalio in cum dici ~.mest, quem gellel'alio lIon costcn, ut in sabbato Pasch:e vel Pentecostes Bap1ismi pr:rccssit. Ilem Aug. ad Dardallu.m : ~on pOlest q~lIs saCI'amcntllm celebrelur. Qui verò necessitate mortis (juam ren!lsci anl.equàm nalus Sit. SI vero oppollltur vd periculi uri(el)tur, omni tempore debentbaptizari. De responsione patTinoTum. de JCl'cmià et de Joanne Baplislà , qui ab utero san7. Porrò cunCli ad Baplismum vellicllles, fidem suam elilìcali legulllUl' ,.qllod et.iall~ d.e .Jaco.b .quid:\l1l ~u l:mt, diciJllIIS, SI s:mcuhcallo Ibl aCCIIJllUr mlcrlOr profileri dellellt e~ exponere ad quod pelelldum veneemundalio, ili miraculis divin:c pOlentiaJ esse habcn- rin~ ad e?cl~siam. Und.e eliam à baplizando qu:-critur ~ dum, ut AIIg. ait, ambiguè sllper hoc loquens. Si QUld \'eIUSLl ad ecclesmlll pelere? Qui, si adullns est usque :uleò, influit, in ilio puero acccleralt~s esl ~sus pro se l'cspondet : Fidem, id est, s3namenlum (idei r:llionis el \"olunlatis, ul in tra Olalema vIsccra Jam cl doctrinam. ha eliam per singula intel'rogalus, res .. pondet se credere in Palrem , eL Fllium • et Spiritum pos~el agnllscerc et credere, quod in :lliis parvulis sanctum. Si aulcm parvullls est, non valells credere ~xpectal :clas ut po,sin t , in miraculis habendum csse divin:c pOlentia~, non ad human:c Irahcudlllll cxem- "el 10flui, alius pro co respondcI, Ullde Isitlorus, lib. J)lum llalur:e. Nalll quaudo \"oillit Deus. el:alll ju- de .Ome .• c. 2~ : Parvuli alio profitenle b:lplizanlur /llenlum locnl11m est, Idem: Ilc Jercmià legitm: qUI ~dhue l?qUl vcl cre~ere. nesciunt :sicut etiam pr~' aogl'lS, nll.'lls, vel s(lr~ls al!us prolìtcllli' dùlO bal'tiPrillsqllùlll exirp8 de veli tre , sancIi {lcavi. le; illa ~a.men zalltur, sle et de prelllLentlbus agendum est. Si verò ~anclificalio quà l'flicimur tcmplUlll DCI, non IIISI l'eJlalOI'1l1ll est. Nisi ellim t;uia !'Cllalus (lieril ex .aquà et p~o eo qui re~ponderc pOlest, alius respondeat, nun Spiril:! sallclo , /10/1 pole-SI in/rQl·e.in regl/um pel. Nemo Illdem va,l~t, SI~UL dlc~um e~t.lEtatem hallet, pro se 107 {j~aLUl·. SI vcro qu:crltur .ex qut) scnsll pro parvulo ~l utem rellascilllr, nisi pl'Ìùs nàs~aLur' Ullde llla ~an.clI lìcalio potesl secllndùm pr:e~es~lOallo.D?m acclpl .. Ecce dicallll' : CI'edo, vel : Fld~m peto, dicimus de sacravidetur dubitanter loqui, qUi etlam dlclt : Non .d,t"lum mento Iì,uei id esse i!Ite!ligcndum, quod respondetur esi quia cre~i~it infans il.l. ~tero. , sed c:cultavll; .n~c peLcre cum defel'Lur ad ecclesiam, el hallere /idem cùm Elisahelh chclt: Exulta\'ll. III fide, sed: EXlIllavlt III baptizalUl'; ut s~t s~nsus c~m dieitu~; Fidem peto, id est, sacramenllllll Ildel pr:esto sQm reClIlel'e . Credo id eSl v.lero meo. El poluit. esse b:cc sallctificalio, tanl~ rei sacramelltum /idei suscipjo; quoti est: Hic p;rvulu; à majori coglloscend:e indicium, IlO~, à ~ar\"ulo c~· gnil:c. Absque asscrlione d~ hàc ~anct!llc~tl.one loqu!- pr:cslò est sacrameOlum lìdei accipel'e. UlIdc Au.... . lur, .non definienll qualilCl' mlelhgellda Sit .. lla ~all~tl cpist. 25, ad Bo!li~ : Niljil est 31iud credere quàm (jd"ell~, ficatio, an ~il sigllum futur:c rei, an. vcrllas Jllslllì- ha bere : elldeocum respondclurcredere parvulus, qui calioni; per Spil'illlm facl:C. Sed llI.ellUs e.st .01 dl,ca- lidei nondùm elTectl!lll habet. responddur ildem habel'li propter /idei sacramelltum, et COli vertere se ad Deum IllUS iIIos pr:elcr commulIem I.eg?lll lO I~lens JusLlh~a tos, {'( gralià pl':c"enLos dlmlssls o.lIllllh.lIs peccatls ; propter conversionis sacramentum. Sed adhue qu:erilur ex quo scnsu pro pal"vulo respondeatur: Credo in quod ctiam multis sanctorum lcstllll,onlls e~ocetur. DeUln fatrem,etin Jeslllll Chrislu~l, et in Spiritumsallc. Si DllplisllIlIS siI ll~j"bjs corr,uplc prolalls. v. Q.u:cri eliam sole l SI corrllple prolc~antllr yer~a lUIll. NumqUld de sacramento fidel, an de fide menlis ibi iIIa, ali Baptismus s.it .. De ~!oc. Za~h:lfIas. I.IOOlfaCIO agitur? Si de sacramento, cur nominatim dislinguu!ltllr scrihil: Heluleruntllllhl nUllW tm qllod fuerll sacerdos person:~? Si verò de fidei affcclu, quomodò vcrum CSI in eàdem provillcià, qili Latill:llll. ElIgu~n! penil.~s ç4m di p:uvlIlus carea!? A:. illud facllll'us parvulus spon'. rgnnrallat; et dùm !Japlizarcl, ncscI.us Latl!" el6ql~1I , detur dilli c:c"erit, sicut et omllihlls pornpis diaboli illfringcns lingit:un diceret : l.Iapllzo te lO nomme spondeLl!r abrenunliare, I}uod si 11011 scrva\'cI'iL factus, Patria, et Filia, cl Spiritlls san~ta ; et'pl'opl~r h?c con- adulllls, lenebilUr ipse, vel sponsor? Saoè etiam d~ sideràsti rebaptizare. Sed ~i llie qUI bavtl~avlt, non \lotest ibi l'ponderi pro p3rvulò, qui ad majorem~,.: errorem induccns vel b:freSml, sed pro 1I0là Ignorantlà talem, si venerit , et pOlllpis diaboli rellunliabit. 4,l1 Roman:e 10clllionis, illkingcndo Iinguam baplizans S:lllallllidem tCllebil, ClljllS tune sacramentulII l'ccipil. '.uxbSCI, nOD pOSSUIllUS consculirc ul dcnuò bapti;l:entur, Ilàc aulem .p l, n,iollt~ pafl"lIlus pro quo fit, tenebilur ~

PETRI LOMBARDI nOD IIponsor, sf lamell 111 caullo iml,leatur, qllantùm qu:estio e~t. Nam de BapLislllo et Ordine quòtl non de, In se est, opcram d,e derit, quia exigilur à patri no , ut beant ilPorari, apertè AlIg. dicit: Utrumque sacr~m~nsit diligens circa cum pro QUO spondit sollicitudo. De. 1um est, et quàdam consecr~tione datur, iIIud quidem boe Allg. : Certissima m emisislis c3utiollem , quà re- cùm bapLizatur, iIlUlJ "erò cùm ordinatut·. Ideòque in Ecclesià cathuJicà uLrumquenon licet ilerari, quia neuI.luntiare l'0mpis diabol.i spopondist!s. ' tri Cacienda est injuria; (IUod indubitanter etiam de De catceltlsmo et eXorCIllIlO. 8. llla autem inlerrogatio et responsio fidei fit in ca- COQfirmalione lenendum est. De aliis verò utrùm iLetechismo, cui additur exorcismus. Ante Captislllllm rari vaJeant vel debeallt, postea disscremus. cullO fit calcchlsmus et exorcismlls, pOSI calechislJ\lIm DISTlNCTJO VIlI. flequilur exorcislOlls, ut a.b eo qui jam fide Ù1SlfuctuS DE SACRAHEIliTO ALTAIUS ET EllCB.\RlSTI&. est, adversaria vir~ns pella.tur. Exorcismus de Gr:cco l. Post sacramentum Baptismi et Confirmaliollis dicilllr il) Latinum adjuratio; catcchismus, instructio: catechizare est ill~lruere. ul de Symholo ac rudim,cnlis ~equitur Eucharistiro sacramenlum. Per Baptismulll tìdci. Exorcizare est adjurare, ul : Exi ab eo, spiri tllS mundamur, per Euçharistiam in bono consummamur. Daplismus ;I~ StUS vitiorum extinguit , Eucharistia spiimmunde. Symbolum est signllm vel collatio. Signum, q,uia eo fideles ab illlidelibus discernuntur; cOllatio, ritu~\iter rdicit. 1Jnde excellelltel' Eucharistia dicitllr, id est, bona gralia; quia in hoc sacramento non mQLlò (~uia ibi lotius fidol suflicielllia et illlcgrilas est collata. (;alechisllIUS ct.exorcismus neophytorum sunt, magis- ~t argumentulll virtulis et gl'ati:c, sed ili!: totus suque sacramentalia qllllm sacramenta dici debent. Neo- mitllr, qui eS,t fons et ori go totius grati:!!. Cujus figura pr:r.cessil, quando_ manila pluit Deus patribus iD dep~ytllS novitius intc.rprelalur ..'cl rudis.; et. d!ci~ur neophyllls nllper arilidem convcrsus, velm dlsclphnà serto, qui quotidiano creli pascebantur alimento. religios:c COllvcrsalionis "udi)!. H:cc ergo pr:rccJllnt Unde : Panem angelorum llIallducavil homo, Joan. 6. B~ptismum , non quòd sin~ islis non possit esse ba- ' Sed lunc qui panem iIIum manducaverullt, mortui plisDlIlS vcrllS, sed ut baptizaJldus de fide instituatur, suni. Iste verò panis vivlIs, qui de crelo descendit, vitmn èl sciat cui debitor fiat deillceps ,et dia boli potestas. m/lndo Iribuit. Manna iIlud di) C(lllo; hoc super crelunt. IIIUlI scatcbat vermibus in diem allerum reservatulll, bi co minllaLur. Unde Rabanus : Ante Baptislllllln, çatechizandi debet i.n homine pr:cvenire oflicium; IIt hQ,c ab omni corruplione alienum. Quicumflue l'elifldei catechllmeVIIS accipiat rudimentum, eL sci~t cni giosè gustal:erit, corruptionem non vitlebit. llIud dadebitor fiat deinceps. Item Au~ustinus: Par\'llli exsllf- lum fuil anliquis pOSI tr:UlsitUIll maris Rubri, ubi subf1al)tur eL elorcizanlur. ut ab 'Cis pellatur potestas mersis JEgyptiis liberali SlUlt lIeb('roi, Exod. 16. ha diabolì , Ile jam contelldat eos sub"crlere. ne Ba- hoe creleste manna, .non nisi renalis pr:cslari dcbet. plislIlum consequantur. Non ergo ab infantibus crea- Panis ille corporalis populum antiquum ad terrarn tura Dei ero.ltur vel exorcizatur·, selt diabolqs u~ re- promissionis per desertum eduxit. H:.ec esca crele5lis Iid~les hujus seculi per desertulll lrallseunles in creCedal ab homine .. 111m subvehi~ Unde rectè viaticum :1ppellatur, quia iII DlSTINCTIO VII. "ill nos reliciens, usque in patriam deducit. Sicut ergo DE CO:'lFIRII.\TIO!iE. in mari Rubro figura Baplismi pr:.eces~it, ita in manlla Iò,igllificalio dominici corporis. Ibc duo sacrameuta f Nunç d~ sa.cramento Confirmalionis addendum est; de cnjl\s "il'~ute qU:Eri solet. Forma enim aperta delllollsirata SUlit ubi de latere ehrisli sanguis et aqua èst, scilicet verbi qUa! dicit episcopus, cùm baplizalos proll,uxerunt, quia Christus per "anguinem rooemptioiII rroutibus sacro sigll,at chrismale. Hoc sacramenLmn nis, et aquam ablutionis nos redimere venit à diabolQ ab aliis perfici non pote~l, nisi à summis sacerdlltilms; et il peocato; sicut Israelilas per sanguinem agni pasnec lempore apostoloruQl a~ al,iis quàm ab ipsis apo- chalis ab exterminalore, et per aquam maris Rubri slolis legitur peractuDl , nec abali,is quàm ab illis qni ah JEgyptiis liberavit. tlujus eliam sacramenti ritun\ \ocllm eorum tenent, perfici potesi aut debet. Nam si l\Ielclllsedech ostendit, ubi panem el ,'inum Abrah:c nliter pr:cstlmplllm fneriì, irrilllm habelur et ,yacnulll, oblulil. Unde, Ilt ait Ambros., de Sncramentis, lib. 4, nee inler eeçlesiastica replltabiLur sacramenta. Licet c~p. :5. iUlelligi datnr ante1'Ìor3 esse sacrailienia autcm presbyteris baptizalos tangerc in peçlore, sed Cill'istiallorulll fluàm Jud:.eorllm. nOli chrism:ite sigllare in fronte. Vil'lus aulem s:\craDe illalituliolle sacralllellti. f.llenti est donalio Spirilt)s sancti ad robur, (lui iII Ba2. llìc eLialll alia consideranda occurrunl quatuor, ptismo datus est ad remissiollem. Unde R~ballus : A scilicet,.sacramcnLum, inslitutio, forma et l'es. Sacl'~ snmmo sacerdote per impositionem m31lÙS P:lrac!ctus mentum Dominus insLituit, t]uoniam post lypiculll Iradilur bapliz!llO, ut rolJorelur per Spirilllm sanclum, agnum corpus et sanguinem suum discipulis in crella :id- pr:cdicandum aliis i!lud, quoti ip, e in Baplislllo porrexit. Untle Eusebius Emisenus : Quia corpus asCOlIsecutus est. Item : Onll:cs lidel,'s per m:\IIù, im- sUlllptum ablaturus erat ab oClllis, et illal.uflIs sidc · Jl.p.silionefÌl ,episcoporum, pOSI Baplismulll acdpere l'i bus, uecesse erat ut die cren:E sacramentullI nohi!! debent Spi/'iltim sanclum, ut pieni Christialli illvc" corporis et sanguillis consecraret, Ul colerelur jugiLer nialltur. per mystel'iulll quod semcl ùlfcl'ebalUr in preliulII. . De (orma. Me[cÌliade~ iII Epist. ad Hisp. episcopos. ~. Sellote uLrumque esse magnum sacl'3mcntnru, 3. Fnrma verò est quam ipse ibidem edidit dicens : sed IIDUlIi majori veÌleratione tenelldum , sicllt à ma-o Hoc esI corpus llIeUI/I; el po.t : llic est Sllll!luis mells. joribus da lUI'. Ecce majus dicit sacramenlum Conlìr- (;Ùlll enim ha~c "erba profel'ulltur, cOllversi!) fil palli" mationis; sed forlè nop oh majorem vil'tutem et uli- et vini in snlJSl.antialll corporis el sangllinis Chrisli; lilatem quam COllfel'31, sed quia à digllioribus dalur, rdiqua aLilaudcrn Dci dicuntur. Unde Amb" in lilJ. de ~t in diglliore parle curporili fit, scilicet in fron!e; vcl Sacra m., l. 4, c. 4 : Sermone ChriSli hoc conlicilur fortè quia majus augmelllUQl virLutum pr:cstat, lkèt sacramenlulll, lJuia sermo Chrisli cl'eatlJram mutat; ~apli~rnus, plus ad remissionem valeat. Quod videtur ct sic ex palle lil corpus (;llrisli, et viuUIIl CUlO ~qtlA in'n'uere Habanlls diccns, iII unc~itlne llaptismi Spiri- in calicem missum lil sallguis consecralione ,'erbi ,tim S3ltctum descendcre ad habitaliollem Deti con- crelestis. COlisecratio qui bus fiL vel'lJis ? attende qua! $t:Crandam. In hàc verò, ejusdem ' scptirormem gra- sunt verba : Accipite et cOl/ledile ex eo omnes; hoc est tiam, cum orolli plenitulline sanctilalis et vil'lutis ve- corpus mellm, eL ilel'ùlll : Accipile et bibite t.T hoc nire in homillem. lIoc $acramentllm lamìlm ~ jejunis Ol/lIIeS, hice,t sanguis meus (Matt. 26). Pcrrcliqua olllnia accipi, et jejunis tradi debel, sicut et Baplismus, lIisi qme dicunlur, laus Deo refertur, oratio pr:cmillitur aliter cogat necessilas. N~c debet ilerari , siCll1 nec pro populo, pro regibus. Item Aug. : Credendum est !JapLismus, vel Ordo. Nulli ellim sacramento l'aciellda quoli in illis verbis ClJl'isli sacram~llta conliciaotur; est injuria; quoti fieri putatur, quando non ilerandum l'eliqua omnia nihil alillll sunt quàlll laudes, ve! obso'teratur. S~d ull'ùm alitJlla "el nulla itcrari pOSSlul, c.rationes lìdelium 1:1 petitioncs. Ecce fl'l:E oit insLllu-

8Si

SEl'\Tfl\'[(ARUM LIDnI OUATrOR. - LID. IV, DIST. IX. 858 lio et rorma huJus s:lcramenti. Ubi eonsitlcralion8 pl/S ex mullis membris componilur. sic Ecclesia eli t1ignum elt quare illud sacramentum pOSI crenam de- IIlUllis fidclibus charilale copulantc ·LOnneclilur. Ilor. dit discipulis. Dominu, igitur Jcsus ad invisibilia pa- myslerium pacis et unilatis nostr;'C Christus in 811:\ tt'rna: majestatis migrnturus, celebrato cum discipu- ~cnsà consecra\'it.: qui accipit hoc myslerill'l1 unilalis Iypieo pascha, quoddam memoriale eis commendare IIS, ~t non lcnel vmculum pacis, non accipit hoc lIIy'·olells. sub spccie panis et vini corpu~ et sanguinem SlerlUm pro se, sed contra se. Cujlls eliam ~acra suum ita eis tradidil, ul ostenderet legis veteris sa. mcn/um ~st .corpus Chrisli . p~opril/m .dc "Virgilio} cramenta, intcr QU31 pr31cipuum eral agni paschalis sumptum , qma ut corpus Clmstl ex mllltis rnclllhris sanificium in morte suà terminari, ae legis 1I0V:P. sa .. purissimis cL immaculalis COlIslal, ila soeiel~s cctl\'cramenla substitui; in qui bus excellit mysterium siaSlica ex Qlullis pcrsonis il crimillali llIaclllà liueris F.ncharisl i31. Icleò eli:\ln poSI alia dedit, UI hoc unum ,:on~istit. In cujus rei typo facla esi arca DOlllini arctiiJs mcmori31 discipulorum infigerelur. et ab Ec- h.gn.l~ se/bim, qll:e sunt illlptltrihilia, Cl alb~'C spilla: clesià deioceps freqnentaretur. Sed non exinde disci- sumlla. plinam sanxit in posterum, ut pOSI alios cibos sumaDlSTINCTIO IX. 1111', sed potiùs à jejunis sumi oportel, sicut Apostolus DE DUOBUS YOIJlS )1'\)iIH;C"~D1 . docet, ul sillgulari reverelllià dijudicelur, id est, disccrnalllr ab aliis cibis, quod OominilS apo' tolis L .:1 sicut dure sunt res iIlius sacramenti, cti:lm disponendum reliquil. Unde August., epist. 1 Hl, ad duo modi manducantli: unus sacr:amcnlalis sciltC,~1 Sallnar.: Apparet, cùm primò acceperullt cJiscipllli quo boni et mali' edullt ; alter spirilualis, IluO soli l>olll J~uchal'istiam, non eos accepisse Hunos; non idcò mandncant. Unde Aug., dc Vcrbis Domini, ct de COli. tamcn calumniandum est univcrs:e Ecclesi31, quòd à sec., disto ~, C. Quid e.' Chris/um : Quid esI ChrislUm jejunis sumitur scmpcr. Placuit enim Spiritui sanc/o, manducare? NOli est hoc solìlm in sacramclllo corpus ot in bouore tanli sacramenti, priùs in os Christiani ~jus accipcl'e : multi enim indignè accipiunt; sed iII dllminicum corpus inlraret (Iuàm alii cibi; ideò ubi- I~SO '!Ianerc, et habere ipsum in se manentem. Spio flue mos iste servatur. Non enim quia post cibos de- ntu~hler enim manducat, qui in ullitatc Christi el Ec. jit Oominus, ideò pr:lIlsi vel crenati illud accipere clesl:e quam sacramenlum signilicat, manet. Nam (P; debent, ut illi facieb:mt quos Apostolus redarguito discorda t à Chris~o, nec carllcm Chrisli manducat, Nam Salvator, quo vehemenliùs commendaret mystcrii ncc sanguincm bibil, elsi lant:c rèÌ sacramcntulll ;"i iIlius alliludiucm, ultimom hoc voluit infìg\}re cOl'di- j~ldicil/m sulquolidiè accipiat. Spirilualem manducabus, el memori31 discipulorum, il ql1ibusad passionem llonem Aug., lracl, 25 stlper Joan., distillgucns à sa, digressurus erat. Quo aulem ordine deinceps sumerc- cramenlali, ail : Ut quid paras vcnlrem el dentelli! tur, aposllllis, per quos ecclesias disposlLurus eral, re- crede, ct mallducàsti. Credere enim in eUIlI, hoc cst senavit doceudulll. comedere panem et vinum. Qui credit in eum, ma:h De sacramento et re. ducat eum. Itcm, tract. ~6 sI/per Joan., CL Iib. de He.I. Nunc quitl ibi sacramentum sit, el qnid res, vi .. medio Prenitellti:J!; de Consce., disto 2, cap. Quomo• deamus. S:lcl'amentum est invisibilis ~rati:e visibilis d~ : Quomodò man~ucatus cst Cllristus? Quomodò ipse forma. Forma crgo panis.et vini qU31 lbi videtur, est diCII, loan. 6: QUI manducat carnem meum, cl bibil liacramentum, id est, signum sacrro rei; quia prreter .angllinem mellm, in me manet, et ('go iII eo. Si in me spccicm Qllam ingerit sensibus, aliquid aliud facit in manet, et ego in co, tunc bihiL; qui l'crò non in me tognitionem venire. Tenent ergo species vocabula manet, nec ego in ilio; et si accipit sacraUlcntum, ac~ l'erum qu:e ante Ibernnt, scilicet, panis et vini. lIujlls quiril magnum tormentum . lLcm, de Conscc., disto 2: alltem sacramenli gemina est res : Dna, scilicct, COll- Nulli ambigendum est tunc qucmquam eorporis et tcnla et signilicata; altera significata et non contenta. sanguinis Uomini participcm licri, qtlalldo Chl'Ìsti J\cs contenta et significala esi caro ChriSli, qua m de mcmbrum eflicilur; nec alienari al> illius panis caliVirgine traxit, et sanguis qllem pro nobis fudit Res cisque cOllsortio, etiamsi alllequàm ilIulll p:tllcm cdat aulem signilicata et non contenta est unitas Ecclesi:e et calicem bibal. de hoc scculo in ullilatc corporis in prredestillatis, voc:tlis, juslificatis, et glorilicatis. Christi conslituluS absccdat, fluia il!ius saCI'amemi beIl:J!c est duplex, caro Chrisli, etsanguis. UI!de Bicrou., neficio 1I0n privatur, quando ille hallere hoc qUUd illud commento ad cap. 1 Epist. ad Ephes. : Dupliciter, in .. sacramentum signat invenilur. In ilio enim sacramento quit, inielligilllr caro Chl'isti et sanguis ejus : vel illa corpus et sanguincm suum nol>is commendavit, quoti qU:J! crucilixa e,St Ilt sepulla, et sanguis qui militis et fecil nosipsos. Nam et nos corpus ipsius facti Sll~ Janceà effusus est; vel iII:1 spiritualis ac diviua, de muso Item, de Sacrarnenlis fidelium : Qui disconlal il qu:i ipse ail, Joall. 6: Caro mea verè esI cibus, et Christo non manducat carnem ejus, ncc s:luguincm latlguis I/Ieus t'erè est polus, ct: Nisi manducavel'Ì/is. bibit, t;tsi talll~C rei sacramclllUIli ad judiciullI sibi Cllrllcm mcalJl, et biberiiis meum sanguinelJl, nOIt habe- quotidiè :ltcipit. bilis vitalll iII vobis. Sun.~ ergo fllc Iria disljnguenda : Ve errare quorumdam qlli dicunl à bOllis IUII/ùm corpus . Chrisli sumi .. UIlUIll, quoti lanlùm est sacramcnlum; alteruln, quoti 2. l131c vcrba et nlia hlljusmodi, IIbi tIe spiriluali est sacramcnlllm et l'es; elterlium, quod est l'es et nOli sacl·amcnlum. Sacramentum Cl non res, est spe- manducalionc :lgiLUr, quidam obtuso corde legentcs, cies visibilis panis et l'ini ; sacralllenium et res, c.~ro el'l'oris caligine involuli sunt adeò ut pl'318l1mpscrillt Chrisli Ilro!lria et sanguis; res Cl nOli sacramcntum, dicere . corpus et sallguillem Christi il bouis t:llltùm myslica cjus caro. Porrò iIIa species visibi\is, sacra- sllmi el non à malis. Sed inuubilalllel' lCllelldllm esI à lIIenlllm est gcmin:e rei; quia lItramque rem significat, bonis slImi, non modò sacramcnlaliler, seti et spiri.,. et utrillsquc rei simililudincm gerit ex~ressanl. Nalll tualiter; à malis verò tnlitùm sacramcnlalitel', id est, sicut panis pr:e e:eleris cibis corpus rellci! el susten- sub sacramellto, scilicet sub specie visibili carnell\ Cbristi de vil'gillC sumplam, cl sangllinem pro nobis 13t, et vinuin hominem 131~ifìcat attlue il1ebriat, sic caro Christi inleriorem hominem plus c:'Cteris gral.iis fllSUIll sumi; sed non mysticam, 1]1I:'C tantùm bonnrnm est. Quod sl/bdilis )lrobatur lestimolliis. Gregor. : Est ~piritua\iLer reficit et saginat. Unde, ps. 22 : Cali.-c JIIeus inebrian" quà/lt I,rreclaru. eSI! lIabet etiam simi- quidem iII pecca!oribus ct indignè sumenliblls vcr~ litudinem com re myslicà, (ju:e est llnilaS fidelium : Christi caro, et \'erus sallguis; sed esscn\.ià, nOli sa(luia sicul et multis granis conlicitur unus panis, et lubri efficientià. Item August., dc Consee., disto 2, cap. ex pllll'ibus acinis villum in UIlUIll COllfluit, sic ex mulQuia passus, parag. Dom'Ìltus nos/er: Militi indignè actis fidelium pcrsonis unilas ecclesiastica constat. Untle cipiullt corpus Uomini: Ile quibus Apostolus ait, t ApO'lotus,1 Coro :lO: Unus palli, et unulII corplls mulli Cor. t t : Qui malldl/cal et bibi1 calicem Domil/i illdign, , judicium ,ibi manducal et bibil. Pcr quod docemur !UIIIU', elc. Unde AlIg ., de nIasph. Spiritt'1s sanNi : fJllus panis et unllm (~Ol'pUs Ecclcsia dicilur, pro ro f(l1àm sit cavelldllm malè acciperc bOTlum. Ecce enim t/ilOti sicul unns pauis cx IlIUILis grallis, cl III1UIIlI'Orfadulll est lIIalllm, dùm malè accipitur bunum j lii-

"Il

I l

859 PETRI LOmt\HOl su per psal. 5.4, non longè à 800 enarralionia :, Donec <cutè LODlr:. Apostolo raclum esI honllm, cùm henè acseculum liniatur, sursìnn est Dominus; sed lamen <'ipiLur malnm, sci liceI cùm slimullls Sal:w:e f!:llien\cr porlatu,. Ergo et mala proslln! bonis, sicul angelus etiam hìe nobiscum e~t Veritas Dolllinus. Corpllsenim Salan:c PauLo, et s:wcla obsunt malis; bonis sunt ad in qllo l'esllrrexit, iII 11110 loco esse oporte!; veritas sallllem, majis :Id jllllicium. Unde qui manducal et antem l',jllS ublque dilTuss esI. Ilem. ad Dardamlln, Libit indignè, jnllicillm si bi manducal et biliil; nOli l'piSI . 57, non longè à principio: Una persona est quia res iIIa mala est, sed quia malus ma\è accipil Oens et homo; IlhitJlle per iii qU!\(! est Deus, in c(J~lo quod lIonum est. lùem, ùe Conscc" disl. 2, in Iib. 4, prr iiI qllod hOalo est Chl'istus. Oicit etiam, Mauh. Dialogorlllll, super JO:\lI. tract 26, post medium : In- 26 : l)tlI: prre.ç sel/ll'er fU/belia l'obiscum, me aldem Ilon diglll': 1I11is sumcns corpus Chrisli, non eflicil ul qllia semprr h/lbelJilis. IIis aliisflue uluntur pr:Erati h;cretici. lIIalllS est malum sit qllod accipit, ve) qui a nOli ad sa- in asscrliollem sui erroris. 'Determillalio prremi18orllm. Ir,llcm acciJlil, Ili! acci\,iaL Corpus CII iili et sanguis Do2. QII:\' ex e:idem r~tione omnia 3ccipiend:l ~lInt, mini nihi\omillÌls eT:l1 in illis, Ijllillus ait Aposlolns : nOli enim vcrhis his negalur verum CflrpllS Chl"i ' li à (lI/i Illlmd/l Cl1/ illdigllè, etc. His aliisCJue pluribus aperlè ostcnditur, qllòd eliam à malis verum corpus Chrisli Iid('lihus su mi vel in altal'i /'sse, s~11 Ili,; Veritas ap;lel ~::tJlgllis sumilur; sctl sacramenlalile.·, non spil'i- 510105, l't iII ds nns instruxil, 11UÒtJ ipsills corpus 1I0n pt~r p:\rle. ùiscerptull\, ilI pUl!lvel'unt illi t1iscil'lIli 'lui I\laliler. relroiel"ulll, sl"d illll'gl'III11, nre visihilit~1' in fOl'mà De illie/ligell/iti quoTumd/lm verborllnl ambiguorulII. 5. SéculldÌlIll hos dll05 modlls snmendi, intelligelllla hllm:l1là, seti invisihililer sub forruà panis Cl "ini corqllorllmdam vcrboJ"lJIl1 ambiguè diclorum dislingllell- pus et sanguinem nollis trallerel, quem senslIlll AIIda est. AiL ellim Aùgllslinus, lractalu super Joan. 6, gllsl , cOlllìrmat dicens, in epislUlà ali Irl'n 1'11111 : IpS!l1Il poSl mec!illill : Bonus aceipiL .s"cramenlulII et rem sa,. qllidclII, et non ipsum corplls 1(1I0t.! "ideballll', lIIallcralllenti, /IIalus vel'ò sacl'amcntllm, CI non l'cm. Sa- dllcatur; ipSllm quidem, invisihililer; non ipsum, viel':uTlcnLum hìc dicit corpus Chl'isti proprilllll, dc vil'- sihililer. Item : Et si necesse esl ilhlll celehrari. II/'f(ille natum; l'cm vcrò , ~piriLualcm Chrisl.i carnem. ceSSe est lamel! illvisibililer illtcBigi. Ila clialll intcl· Bonus ergo Illrall1'lIlC Christi carnem 3ccipil; malllS ligf~ ntlllln esl corpus ehristi esse in lino Inro. sciliret. vrrò 13111Ì1m sacramcntllm, id CSI, corpus ehristi sub visibililel' in forma hllm:lllà, Verilas eleuilll ejus, iiI sacramenlo, cl 11011 rem spirilllalcm. lLem, lib. de Ba- est, Oivinilas, ubi'lne eSI; Veritas etiam ejl!s, id eSI, Jllismo COli tra Donatislas 5, cap, 8: Non mandllcalls verllm corpus in flllmi altari l'SI, IIhirumquc celehra. mallducal, el m:lllliucalls nOli m3ndllcal, quia nt:n lllr. Sic etialll iIIut.! inlelligendnlll esI : Pim/l('TfS srmrnandllcans sacramcntaliler, aliqll3ndo mandu-:al spi- per flllbelis vobisclun, me alltelll 110/1 aempcr lIabebilis, rilnaliler, et è convcrso, EL fl"i manduC3lll Sllil'illla- seellndÌlm corporalem pr:ESenliam, scilicCL, qllà cum liler, "eritatelO carnis Cl s'anguinis diCllnlul' sUnlere, eis conversabatur. Simililer per id quOtI homo est, in .quia ipsam efficiclltbm hahenl, id est, relllissiollem cmlo, sCilicet, visibiliLcI' : Ìll\"isibililer alllem esL in peccatorllrn, pro quà \'idelnr orari cùm dicitur : l'el'- altari, qui a non in formà hlllllan:ì apparel, sed forma liciallt in lIobis, Uomine, qu:csmnus, Iua sacramenla pani, eL vini operitur. Unde el invisihilis caro eins diquod conlinenl, III qllod nUllc speeie gcl'imus, rel'lIl1l ciLnr, qu:c vel'è esi in altari. S~d quia in specie sul verilale capiamus. Rerum vcrilalern dicil ipsam efli- 1I0n apparel, invisibilis dicilllr; ail cnilll Ang., in lib. cienliam, quasi dical : Per h:ec sacramenta pr:esla ul Sententiarulll Prosperi: 1I0c eSL qllotI dicimns, quod sieul sacramenlaliLer carnem Chl'isli slImimlls, ita spi- n\lldis onlllihus approbare conlendimus, sacrilicium rilualiLer SlIlI1alllUS. Vcl pelit sarerdos ut Chl'istlls qui Ecclesi:e duohus' cnulici, dllOllllS constare; visihili DllOe "erè sub specic pallis et lini slImilur, mallifestà plerncntorlllll specie, el invisibili Domini noslri JeslI visione, sielll in e:< sel1lià divinilatis esl, quandoque Chrisli carnc el sallguine ; sacramenll), el re sacraaccipi:lLlll'. Consta t ergo à bOllis el il lIl:l\is SUIni cor- menti, id esi, corpore Chrisli; sicut el ChriSli persopus Chrisli; sed 11 bonis .ad salulem, à malis ad per- na ConSlal et confidLllr ex Deo cl homine, cùm Chri.,. SLIIS siL \"(:rus Deus ('1 hOIllO, qllia olllnis res illarll:t\ uiciem. (Gregol'Ìus in homilià pascha:i.) rCl'um naLnram et "eritalem in se conlinel, ex quihus DlSTlNCTlO X. conlìcilur. Conlicitm' anlem sacrilìcium Ecclesi:E duoDE II.ERESI .\UORUM QUI DlCUNT CORPUS CURISTI NON bus, s.1crameulo, el re sacramenti, id esI, corpOl'e ESSE IN ALTAI" l'iISI IN SIGliO. Clarisli . Esi ergo 5aCI·amentum. et res sacramenli, t. SlInt ('I :tlii pl'~cctlentium ins:miam Iranscenden- i.tem corpus ehrisli. Ecce imisibilCIIl llixiL carucm te~, qui Pei vil'llltcrn jll~ta modum l1alura\iurn reruJl1 C hrisli, qllia rorma pallis oJlerla sumÌ1ur el traclalur. melit:lltcs, audaci!" :lC pcricillosiils verilali COli Ira- illenH(ne, ibidcm, COl'pUS ehristi dixil essc sacramen . tIicllnl, assercntes iII altari 11011 esse COI· pus Cluisti vcl 111m el l'cm; cx qUI) eonlìl"lualur quod supra diximu~.• sangllinem, Ilec substalltiam panis vel vini in suhslan- Ociude addiI quod magis mo\"et It!clorem : Caro, intialll carnis et sallgllillis converti, scd ita ChrisLum quil, cj'ls eSI,qllam sub formà panis operlam, in sar\ixisse: Iloc esI corplls li/ermI, siCIII Apnstolus di~il : cralllt!nlo accipimlls; el sanguis ejlls, qucm sub vini l'elrll lÌulell~, eral Chrislus . Dicllnl enim illi csse r.oqllls specie ac s:.pore llOtalllus, caro videlicet cal"llis, ct (;hrisli 11Inlùm in ,acramenlo, id est, in signn, ct lan- sanguis sal'rameutlllO est sanguinis, carne et sanguine. tilln in signn mandncal'i 11 nobis. Qui el'r:mdi occasif)- IIh'o'lue invisibili, intelligibili, Cl spiriluali signilicatur Ilem sumunl 11 yerbis Vel'ilali~, uude prima ha:rcsis corp"s Chl'Ìsti visibile et palpa bile, plenum gralia cl facta esI in discipulis Chrisli : Cùm enim diceret : Nisi di\'inà majestale. qui, lIlalUluc/lveril carnelll llleam, et biberit smlyllinem QlIre siI illtel/igentia prl11ll1issorum. ,"eUIlI, nonflllbebit vilalll re/ernall!; iIli nOli intelligentes 5. Allende his di!igenter quia tropo quodam ulilur dixerunl: Durus esI llic sermo, quis polesl eum audire? hìc Allg., flUO solenl res sigllilic3nlos rerlllll sorliri cl abierunl retrò, .llis discedenlihns inslruxiL duodevocabula quas signilìcant. Hìc euim "isihilis species dm flui remallscrant. Spirillls esi, inquit, qui vivificr.l, pauis "Ocalur nomine carni" el visibilis species vini nomine sallguillis; invisibilis verò et intclligillilis dicaro IIi/iii 71rodesl; verba 1flll111oCIIIUS SUIll t'obis, spirhlS el l,ita iunl. lntellexisli spiriluali~er? spiritus ct vila cilllr caro Chrisli, quia secundìllll ill:,"1 spcciem nOli su Il.!. Intellexisti carn~litcr ~ etiam sic spirilus el vita \'idetur earo, sed inlelligilur; ila el s3uguis. Caro crsunt, sed ibi non sunI. Spirilualiler illlellige qlla! \n- go illvisihilis dicitur esse s:lcramenlUOl carllis visilli. culus sum. NOli hoc corpus quod videlis manducaluri lis, quia species panis, secundl'lm qnam illa non vi· estis, et bihiLllri illllm sanguinem Iluem effllsuri SUliI delllr caro, eSI sacramenillm carnis visibilis, quia qui me crucifigent. Sacramenlllm aliquod vobis COlll- carne illVi, ibili, id est, specie secundÌlm (Illam cam ,"endavi, spirilllaliter inlclleclum vivificabiL vos ; caro ehristi noa videlnr caro, signilicatur corpus Chri.ti, 1I11tcm non proflcst .Iuidilll:lm. SlInl eliam et ali:!, illo- quod f!!it ~i5ibilc et pillpahilc, ulli iII sua forlllà :11'1.:1ri!!!1 ìlls~lIlia! fomitclIl fIIinistrantia,. Ail {'lIilll h~ . , n,t ha et de sanguinI! al.'c:il'i delic!. Quc," seU';~lnr

illH ~nfìrmat

l I

I, !

I! r

._ ._._ - - - - - - - - - -

....... __

'Si'.."NTENTIAnUl\l LIOnI QUATUOR. - UD. IV, DlST. XI.

Aug .• aperieris qualiler pr:c~icla intclligenda sin t, quia obscurè dixerat : conSflquenter dieens ila panem vocari corpus Chrisli, cùm verè sit sacramenlum corporis . Chrisli quod in cruce positum est; ~icul ipsa immolatio qU3l fil manibus sacerdoti s, ,'0c:llur lhrisli passio, nOli rei verilatc, sed signilicandi !)lystel'io; cL sicu! sacramenlum fide i dicitur /ides. Sa'Js responsulll est !trereticis et objecLionibus eorum IJUI negant verum c,lrpus Chrisli in alLari esse, flt panem in corpus vel villum in sanguinem . myslicA con$ccralionc converli, dieenlcs : Quis audeaL manducarc J)ominum suum? Quis eLiam audcat dicere qnolidiè form:iri corpus Chris~i de materir. vel subSI~nti~, qll:e fIOn fuit caro Virginis? Auclolilalibus probal verum corpus Cliristi e&Se il,' altari et in id panem com'erli. 4. n:ec et his similia objiciullL illi, in divino myslefio legem nalura! sectanles; quorum perfidiam subdila (:OIlViIiCUIIL teslimonia. Ait enim VcriLas, Mallh. 26: -".ccipite, IIoc esI corpus mellln; iLem Amhros., Iib. de llis qui mysteriis inllianLur, cap. fj : Si tmluìm vallii! scrlllo EIi;e, ul ignem de crelo deponeret; 1I0n ,'alebit lanlùm sermo Cbristi, ut sllbslantias mlllet? De 10Lius Inundi opcribus leliitur quia ipsé dixit, el (acta limi, çlC. Sermo igitur, Id eSI, Filius, qui pOLUII ex nihilo lacere quod 1I0n erat, non pole&l ca qU3l sunt in id mutare quod non erant? Non enim minùs est creare Iluàlll mutare novas naturas rernm . Itcm, ibid. : Si ~rdinem Ilu:I'rimus, viro mixt3 femina generare co;!~lIe\'eral; !iquet ergo quòtl prJ.!ler nalura! ordincm Yirgo gcueravit, eL hoc Iluod COlllìcimùs corpns ex Virgine est. Quid ergo hic qUal'ris lIatur;e orl\illeill in çhristi corpo re, C~1Il pr;eter lIatUl'.am siI ipse parlus ex Virgille? Itcm, ibid. : Ante benedictionem, alia ~pecies nominatur, posI consecrationem corpus sigli ilicalur. Allie consecrationem aliud dicilnr, post consecrationem sanguis nuncup~lur. Tu dicis : Amen, id est : VeruII) est. Quod senno souat, atrectlls senliat, '(cm Aug., in Iib. Senlent. Prosperi: In specie panis et vini quam videlIlus, res iliVisibilcs, id est, carnem cl sanguinem, hOlloram11s: nec similiter pendimus has duas sllecies, sicut anLe consecrationem pende baIIIU$, Cl'lm lideliler faLeamllr anI!) conserralioucm panem esse et \'inum, quod nalura formavit; post consecralionem \'erò caruem Chrisli el sanguinem, quod benediclio conseeravit. Item Ambr., lib. de Sacralll., C. 4 : Panis est in altari usitatus, ante verba sacra; \Ibi accessit cOllsecratio, de pane lit Cbrisli caro. QlIomodò aUlem pOlest quod panis est, esse corpus Chrisli? Consecratione, qUal fit sermone Christi. ltem, in sermone quoùam de Verbis cvang. : Si tanta vis e.;t in s,ermolle Domini, uL illcipiant esse CJua! non erant; qU:IOIÒ m3gis OPCf.1tOl'ÌlIs est Ilt sint qll:e erant, et iII aliutl comllluleutur? Et sic qu!)d erat pauis ante consecralionem, jam corpus Chrisli est posi comecrationem, quia SerlllO Chrisli cl'eaturam mutaI, el sic ex pane fit corpus Chl'iSli, el "inum eum aquA in calicem llIiSSlIlII IìL S311guis, cOlIsecratione vcrbi ereleslis. Ilem AlIg. : Sieut per Spiritum sanctum "era Christi caro sine coitu creatur, Ila per eumdem ex subslantià panis et vini idem corpus l:hrisli et sanguis consecratur. Corpu~ CIII:isLi et veritas eSI, et figura. Vcrilas, dùm corplls Chl'isti et sanguis virlUte Spirilt'ls sancIi ex pa· nis vinique subs~ntià. efficilur; figura verò est id quoti eXleriùs senlilur. Ilem Eusebius Emisenus : Invisil:i:is sact'rdos l'isilliles crc;lLuras in ' sllhstalltiam corporis el s:lOgllillis sui, verbo 5110, secreltl pOLeslate, commuLal. Ex his aliisque pluribns constat verum corplls ehristi et sallguinem in allari esse; imò inlegl'lIl11 Cbrislunl ibi sub IItr:\lJue specie, et substanliam pallis iII corpus, "inique sulislallliam in sangllinem cOllvcrli. DISTINCTIO XI. DE 1I0DIS CO~VERS1QNIS. 1. Si autem CJurerilur qualis sii iIIa conversi o : an lorlllalis. an SUbsl:lOlialis, vel alterius generis, delilIire nOli snfficio. "~orm:llem l:lmcn non esse cognosco, quia sllecies rerum qu.e ante fuerallt j'cmancnl, ct sa-

8(j~

por, el pondus . Quibusdam esse videtur SubstaÌltialis diceuLillUs sic S1lllS13nLialll ('onverti in substalltiarn ui h3!c essentialiler lìat illa. Cui scnsui pr3!missal aU~Lo ritaLes consentire videntur. Oppositio. 2. Sed buie senlcnLi:\! sic opponitur ab aliis : Si subst3ntia pallis, inquiu!ll, l'cl vini convertilur substal!l!alil('r in cor~us vel sangninem Christi. qUOlidiè fit allqua SUbsL31111a corpus "el sallguis Chrisli, qU:A anL~ I!on craL cO.l'pUS; et bodiè es.! ~liquid (01'IlU8 Cbrlsll, 111!oli hen no" erat : et qlloLldie augetur corpus Cllristi atque formalur de materiA, de quA conceptione non fuit factum. Quibus hoc modo respond~l'i pOlesl : quia non eà ratione dicitur corpus Chri.., sll confici "erbo crelesli, Ijuòd ipsum corpus iII concepIli Virgilli!. formalum deinceps formelur, sed quia snbsLantia panis vel vini, qu:e ante non fuerat corpus Chl"isti vel sanguis, verbu .crelesti lit corpus CL S;III~ guis. El ideò sacerdotes diclllltur cOlllìeere corllus Christi et sanguinem, quia eorum ministerio suùslan~ lia pallis fit caro, et "ubSlalltia vini fit sanguis Ch,'isti . ncc lamen aliquid additur corpori vcl sanguini, ne: allgetur (,Ol'PUS ChrÌ;ti vel sangllis. AugustillU$ in libro SClitelitiarum Pro.pel'i. 5. Si verò qU3!ris modum quo id fieri possit, brevi. ler respondeo: Mysleriulll lidei credi salubriler pOlesl, investigari salubriter non potest. Quòd ergo corpus Christi, panis mutalione in id, non augmenlatur, lIec sallguis ex vini COnversione, ejus volulltati eL pOlenli;'C adscribatur, qui idem çorpus de Virgine eduxil ; IiL ergo substautia illa sine ejus allgmenlo. Nec lamen cOllcedunL quiQam quòtl subsLantia pan~s aliqualldò fit caro Chl'isli, etsi liat caro Christi : sicul farina f.'\cla est panis , et aqua f;lcta est vinum, nec tamen dicilur: }<"ari1l3 est panis, et aqua vmum. Alii ven) concedunl, iIlud quod eraL panis vel vinum, poSL con... secratiollcm csse corpus et sanguinem ; non tamen 8e~ quitur : Panis est caro Christi, vel: Vinum est sanguis t qnia suùstantia panis vcl "iui llosLqu:U1 fa eta est caro Christi vel sangllis, non est subslantia panis vel vini. sed caro et sanguis. Ideò distinguendum videLur, cinn dicilur : SlIbstantia panis, vel id quod erat panis! modò est corpus Clu'isti. Manens enim panis non e~1 corpus Christi, sed muLata in id quod facta est, est corpus Cbristi. Nec dicimus substallliam panis vcl vini materiam esse corporis vel sangninis Domini, quia nflli de eà ul de malerià conformatnr corpus; sed ipsa formalur in i11l1d, et efficitur ilIud, unde Aug., in \ib. de TI'inil. 5, c. 4 : Corpus Chri.ti dicimus illud, quod ex fructibus terra! accepLum, et prece mysLicà consecralum sumimus in memoriam dominicre passionis. Quod eùm per manus hominis aù illam visibilem spe-. ciem ·perducalur, llon sanctificalur Ul sit tam digllnm lacramentum, nisi operante ill"isibiliter Spirilu Dei. A6$erunt quidam dictulII r.allem Itallsire i" corpui CII,.isli. 4. Quidam verò sic dicunt conversionem iIIam esse inlclligendam , ut sub illis accidelllibus , sull quillus era, priù5 substanlia panis et vini, post consecraLio.., nem sit subslalltia corporis ct sanguini.; sic tamen, uL non eis af/iciawr, ct sic asscrullt dictllm 1l311cnl transirc in corpus Christi quia ubi era t pauis, nUllC est corpus Chrisli . Quod si est, quid ergo sit de slIhSlanlià panis et vini? ili i dicunL vcl in pr~Jacelll (' m materiam resolvi , vel in lIihilum redigi . Alii verò l'ulavel'llllt ilJi sullsLanliam pallis et vini remallel.e.et ibidem corpus Christi esse eL s:;nguinem, el !Jàc ratione dici illam subslanLiam fieri istarn, quia IIbi es' h3!c, est cL illa , quod mil'um est; et ipsam suhstantiall! . panis \'el vini dieunt esse sacr;imenlum. Sell quòd non SiL ibi SIlUSlantia, nisi corpus Christi san, gllis, el: praldiclis el subditis aperLè oslendilur. Ail èllilll AlIIbros., de S~cramenlis et AllegaL. : Panem islum qllem sumimus in m,~lerio, illum intelligo uLique, qui mallu sanCii Splritils furmatus esi in utero Virginis, eL igne passiollis decoclUs in arà crucis. ('an,is enim <lngelol'UIII faelus est cibul hominllln.

8G5 PETIU LOMBARDI Ulltl,! Vcrit.1s ait, 10an.6 : Ego mnl pallÌs ViVlt,ç , qlli dp.bent, quia dc aHis nun potest consecrari, corpus Gil risli vel sangnis. d~ cado desctlldi; el iterùrn: Pani, quelli ego dabo, caro /Ileo e~I, pro mundi vi/a. Ex his namfJuc duahus Qume aqua admisceat/lT. senlellliis apertè datur inte/ligi qui:1 panis iIle et iste, 7. Aqll~ verò admiscenda csl vino, qnia aqu:\ Jlo· non dllo, sed unU5 pallis, una c.'lro procul tlubio unnm pulum signa l, qui p~r Chri;ti passionem red~mplus er:icitur corpus. 1111111 vel'è, illlld s.~lIè quoti SUlllptUill esI. Calix ergo dominiclIS, juxta canonum prxcelltum, esI de Virginc, quod resurrexit, et in cmlllm aSCI!ll- aqllà in vino mixtll'l debel offerri, quia vidt!lIllls in dito Ilcm Greg. in 110m. paschali: Quis Iirlelium ha· a11llà [lornlllm inlelligi, in vino ostendi sanguinem berc dllbiu!Il p')ssit, in ipsà imllllliationis hor:'! ad sa· ehristi. Cùm ergo in calice vino af/ua miscelur, Cllricerdolis VOCCill crelos aperil'i, iII ilio Chrisli mysterio Slo populus ~dull:ltur, el crcdenliulll p!ebs ei in quem an;;elorum choros adesse, summa et ima sociari, cre,llit copul:llllr , qll:c copl!latio aqll:ll Cl vini sic mi· unìllll fIniti Cil inv.isihi/ibus 311J1IIl visihilibus fit~ri? scctllr in calice Christi , ul llIi~ ,tin illa non pos,il se· Idem : ~~Ildem momenlO el in cmlu:ll r~pitur minisle- parari. Nam si vinum quis tantùm offcr:lt, sanguis rio angclorum consociandum cMpori Christi, cl ante Christi iucipil es.sc sinc nobis. ocnllls sacerflolis in all;u'i '1idetur. Sicut divinitas . Juliu& papa. Verbi 10tuIIl iml'lel IIlImdum, ila multis locis i\lull 8. Si vorò qu:eritur ali irr.tn.n siI qlloll gerilnr, Ji corrlUS consccratllr. Ncc slIlil lamen mnlla corpora a'I'Ja pr:"Clermitl:llur, :mdi qllod iequilllr in eodelll 03Christi, sed Ilnum corpus el unus s~nguis. Idcòl1llC nOlle: Non potcSl, inqllil, calix Domini es;c aqna sola, sivc plus sive rninlls qnis indll perci pia t , omne9 :\'qu:l- an.l vinum solnm, nisi utrumque mlsceatur. lIem Cy. liter corpus Christi inlegerrimè sumnnt. POSI COli se- prlanus, de Cons. dist. ~, NOli debes, et c. Sicul ili sallcralionem ergo non est ihi substantia panis vcl vini, etilic. : Calix Domini non est aqua sola, anI vinum soIieèl sflccies l'tlm:lIleant. ESL ellim ibi speeies rani~ el lum, nisi utrllmqllc miscealnr; sicUl nec corpus DoVilli, sicul cl ~apor. Unle aliull vidctur, aliud ill- mini potesl esse farina sola, nec llqua sola, nisi t<!lligitur. 1!lrllmf/ue fucrit adunatum, c~ pallis unius compagl! so· QUtlTe .ub alià spl'cie, hdatullI. Si quis lameu non inlendcns introducere ha!· 5. Sub ali:\ ,afltcm specie tribus de e:lusis carnem et rt!sim, oblivione ve! ignQranlià aquam pr:Elcrrniserit, lallguincm tradillit Chrisllls , et ddnceps sUlllenJum non videtur esse irritum sacramenlum; scc\ iIIe graviin'lituil, ul lide5. sei/icet, habcrel mt!ritum, qu,6 tcr est corripicndlls, Nam et Gr,ecorllm Ecclesia nOli eSI dc his flil:C lIon villcntnr, flui:! filles non habet mc- apponere aquam dicitur. Quoll etiam CJ. diclis Cypriani rilllill, ubi hnlll:\na ratio pr:ehet cxp~rimenlllm, Et vldclur posse colligi; ail enim, dc Cons. di3t. ~, c. Et ideò eti:ull , ne abborrereL animus quod cerneret OCIl- Scriplllra: Si qllis de ;mlecessoribui nostris vel ignoIns, quia 1I0n habemus in usu carnelll crudam come- ranter voI silllpliciter non hoc servavel'it, quod n"s derc, cl sanguinem bi bere. Quia ergll Christlllll vorari Dominlls facel'e cl exemplo el magislerio doeuil, pII· delltibus fas non est, in myslerio carnelll et sanglli- le, ! ~imlllici(ati ejns indulgeutià Domini venia concCfIi. lIem no bis eomiucndavit. El cliam ideò, ne ab incre- N,)bis verò UOII potesi ignosci, qui nunc à Domilltl iII· dlliis religioni christiana! insullaretllr. UIIII!! Angust. slrueti SIlI1Il1S ut a:.licem Domini cllm vino IIlhtUIIl, dc Cons., disl. 'l, C. Sub figura: Nihil rationahilius. sl'l'undùm qllod Dominu~ oblillit, ofTeralllus. Et hoe ql1àm ul sanguinis simililulfincm Sl1l11amnS ; III el ila vic.\elur, quòJ si quis simplidter ve! ignoranler vinulll vCl'itas non desiI, el rilficllillm Ilufillm Hai à p:Jganis, otrcl'at sine :l!Jtlà, sacI';Il11enlum ' conliciat. Afilla verò qllòll cl'uorem occisi h;uninis biballll1s, Ne ergo hoc lIuilalcnùs sine ,'iliO pntesI ofTerri. in sacrilicio, noo fierel, et ne veltlli qnitlam horror etiam erutlris nobis p,lIlis nisi Il,! Cramcnlo; lIec granunl frumenti, nisi redesset, in similitudinem aceipimus saCl"amCIILulfl. Ex :lCtum fuerit in pallem; qllia Chrislus et panem sc pr:cmissis jam liquCl, quare sub alià specie, et quarc dicit, el grano frumenti se comparat. Quod ergo su. sub istà hoc sacramentum Dominus cc1ebraveril, et pra dielum est, non posse vinum solurn olTl'rri, dctercelebrari à nobis illstiluerit. minari 0l'"rlel: l'ecipil ellim exceptionem. Non potest, Qllure sub duplici 8pecie. nisi simplicilcr vcl iglloranter tial; ,'el nOli pOtllSt, id 6. Seti quare sub duplici specic sllmitur, cilm sub est, non dcbet. Q'lilJUsd"m tamcn videtur hoc generaQlternlrà tolus siI Christus? Ut ostenderl'lur totam hu- liter verllm. Clllligilur eliam ex pr:cdiclis, quòd Chri" mallam natllram assump,isse, ul 10lam redimeret. StllS vinum aquà mi X111111 dedil discipulis. Corpus verò Panis ellim ad .carllem rererlur, vinu/ll ad animam , lale dedit, qllille Lune habuit, id esI, mortale el passiq!lia vinllJn operalur sanguinem, in quo sedes ani- bile, Nune vero sumilur à lIobis immortale el , impas. III:e il physicis esse dicilllr. Ideò ergo in duabllS spesibilo; ncc lamen majorem habe~ eflicielltiarn. Eucha~ l'ieblls celehratur, ut anima~ et carnis snsceptio in ristia qlloqlle illlincia nOli debet dari poplilo pro supChl"islo, et IHrillsque Iiberatio in nobis signilicetllr, plelllenlo comrnllnionis, quia n'lIl lei;itllr Chri s tll~ " "Iet enim ad lllitioncm corporis et :mim:E quod perci- alicai discipulorum pl'~buisse panem iuLinclum nisi pirnus, ut ail Ambros. commenlario ad capilI iO Epist. Juda~ Tunc verò non aceepil Judas corpus ellristi, prioris, ad Hebr:eos, quia caro Chrisli pro salute cor- se,ltanlùm pallem; corpus vel'ò el !langllillem Chrisli poris sangnrs verò pro animà noSlra Olr"l"lur, sicul aute cum aliis disciplllis pca'cepel'al. pr:eligul'avil Moyses, Caro, influit, pru corpo re nostro DlSTINCTIO XII. olfcrlur, sanguis pro allima; sed lamen sub utràllue VIII ILU A.CCIDEliTIA FVNDANTUR. ,;pecie sllmiwr; (Illod ad utramque valel, quia sub ulra· qllc SIIIll itlll' Christlls. Sed si in alter:ì lanllÌm snmllreI. Si aulem qu~ritur de aCt identiblls qu~ remanent, tur, all allerills tanllÌm, id est, anim:c ve! corporis, lIon id est, de speciebus et sapore et [lonQcre, in quo sn)). 1IlrinsCfue pal'iler tuiliont:m v:'lere .signilicaretur. -Sub jecto fllndenlur, pOliùs mihi vidclur fatendum existere utràque specie &amell tolus sumilur Christus; ncc plus sine subjeclo, quàm es,e iII subjecto, quia ibi non est sub uli'àque, lIec minùs sub allcrà talllùlll sUlllitur. subslalllia, nisi corporis et sallguinis dOlllillici, qu:c Eadem eaim ralio est (Ul ait lIilarius, de Cons., non aflicilul' ilIis aecidenlibll'. NOli enim corpus Chridilit. 2, C. Vbi pars eSI) in corpore Cbristi, qU:l! iII sti talem habet in se formam, sed qualis in jutlicio manlla pr:ecessit. De !Juo dicilur, Exud. 16 : Qui p/Ila apparebil. Rem:lnenl erGo illa aecidelltia per se subcollegerat, non ltabuit ampliÙ8 ; uec qlli m;nùs parave_ sistelltia ad my~terii rilum, ad gusll\s fideique suffra· ral/ia/iuil mill,". Ellicè. sub 1l1l'àquc specie sumalur gium; qui bus COl'PUS Chrisli babens formam el nallllotus Christus, tamen nOli fil cOllversio panis nisi in ram suam legitur. De (ractione et partitione. carnem, nec vini lIisi in sanguinern. Ncc dcbent dici dco saeramenL1, sed unum, quia suu ulràque specie 2. Solet eliam qU:Eri de rrOlctione ct parlilione qUal idem slIrnitur. Neque dellet iterari sacramenLum, quia ibi videlur Iieri, ulrùm vera sh; el si ibi vera fraclio bcncllictio 1I0n revetiluf super specielll eamdem . Ne· e,t, cujusrci sit, w! in qllà re Ibl. Cìlmque nOli sit ibi «;ue 'lli:.e subst:mli~c in e:,rrili<ÌlIlII veri\alis on'crri ali" Sllbstanlia flllàm Chrisll, s: in :!!ilju~ substanlià est

865 SENTENTrARUIIt iJJlRl OUATUCIL - un. IV, DlST. xiI. 866 ilta rractio, in corpore Cbrlsti vidctur csse. Sed è con- portionihus totus est: nrc per singllias minuitnl'. ~d tra, cùm ipsl1m corpus illcorruptibile sit (qllia immor- Integrum se pr:coct in sillgulis. Item Hilal'ills: Ubi I,ors tale el impassibile), in ipso nOA posse esse videlllr. est corporis, ibi eSI et tOlum. Nam et Christl1s redarguii carnalem SenSllm .discipuQuid illm parte•• igniPcent. lonlm, qui putabant carnem Christi siclll aliam in par6.. Qliid antem parles iII:c signiticenl, Ser~ius papa les diYideudam, el morsibu~ :JiI:rcerandam. Ideò (Iuitra.dil, inqllicns, de Conseer. , disto 2, C. TTi(orme: busdam pl:lcet quM non siI ibi fractio sicnt \'idet1lr; Tr.forrllf~ esI corpus Chl'hli. P:lrs ohla!a , in cslicem ~ed dieilllr fran!(i, quia villelnr ft:mgi. Qnibns objicitor qllod ail Ambros.: Nilril falsi putandum est in !!a- missa, èorpu~ Cllristi qnod jam .surrcxit; rnonslrat; crificio veritatis; vel sicnl fit in nt:llrOrUm prresligiis, pars eonwsla , :nnhlllalllem adhuc su per to-rralll; pars ubi delusione qnàdam fallllntur ocnli, UI videanl esse in altari usque ad firlf'm rniss:e rcmanens , corpus jaquod non est. Ad boc llIi dicunl : Non falliI nos visus, cens iII sC)Jnlero significaI, quia uS'llIe in lincm seculi nec fallitnr; qnod l'ssel, si crederclur ila frangi, lIt ~nrpora sanclorum in sepulcris cruill. El sieut parles villclllr. Nrc iIInsio est, qnia ad ntilitalem fidei, non III:c myslicam tencnt signilicationcm, ita eliam et ad deceplinnem. ita fil; sicut et Chrislus se oSll'udìt fracti? p~ssiollis Christi Cl nWrlis est repr:cscnl:ltio, duobus òbcipulis in vià .in specie peregrini; lIec in eo lln~c Ipse ai1'; Luc. 22 : I10c (acile iII meam COllllllemo. lamen lali~ forma eral; sed lIenli corum lenebantur 110 rallonem, id est, in memoriam pa~sinnis et morti. mere. Nam; Ul ai, Ambros. , de Consecr. , disto 2, c. eum :lgnoscerent. Non i,re, quia in morte Christi liberali SUlUUS, hujul A/iorutt/ opinio. 5. Alii vcrò diennl qnòd sicut ibi species panis est, in edendo et bi bendo carnem el sailgnillcm, mcmores et non est ibi re. cujus vcl in qnà· SiL iIIa species; il:\ e~se debemns, Sed catem qllisque ne indignè percicsl ibi fraclio qu:'e non til in aliqllà re, qnia nibil ibi plal , qllia jndiciulll siiJi mantlncal. 1'\00 enilll cst iste l'r:ml:itur; qnod mirabiliter Dei potentià fieri dicuiJt, p:lnis qlli 'vadiL in corpus, scù p:.... is \'il:!! :cterll:C, qui anima! nostro\! slIbslanliam fl.llcit. Sic ergo vive, u, III ibi sit Cractio, ubi nihil ft:lIIgitur. qnotitliè merearis aeeip,~re, oec acced:ls indignus. 111Aliorum opillio. -I. Alii traduni cerpus Christi essentialiter frangi et di~nus est, qui aliter celebraI myslerinm quàm Chridividi, ettamen integrllm et incorrnptibile exislere. stus tradidit, vel q,iì hahens mortale pecealum accc· Qnod se colligere asseront ex confessione Berengarii, diI. Ergo ctsi sin L peccata quolidiana, III non sina qui c(\lIft'sSIIS c~t coram Nicolao papà et pluribus epi- mortifera, :lllterl'.àm aecrùas dimiue deiJitoribus tuis. 8copis p~nem et vinum gure in altari pouuntur, post Si t1imiltis. dimiltetUl' tibi ; et sie secllrus :lcccde. Paconsecraliollem non solum sacramenlum, sed ctiam Ilis enim salolaris est, nonvcnenum. Si ita accedis, ,'crum corpus et sanguinem Chrisli esse; et sellsuali- spirilualiler manducas. Spirilt/:lliter ~nim manducat, tcr non solùm sub S:lcramento, sed in veritate mani- qui innoceutiam a'd altare portai. hus sacerdotum traClari el frangi, et fidelium denli- Si iLllld siI sacri{icilnn, et si smpiùs immoletur ehri,tu,•. bus atteri. , 7. Post h~'Cc !lll:l'rihj~ si quml. geTit s~ccrd~s proprie Sell/en/ia probabilior. dlcatur sacrlficlUm vd ImmolalUl , et SI Chrlslus quo5, Sed quia corpus Christi incnl'ruptibile est, s~nè tidiè immoletltr, \'el scmrllalltìllll immolalus sito Ad' dici pOlest fraclio iIIa et parlitio non in subSlanti:'t boe brC\'iter dici pOlest, illud qnod offerlnr et cousecorporis, sed in formà panis sacramentaliter licri, ut .cratur à sacerdote vocari sacrilìcium et oblationem, vera fr:lctio et partitio sit ibi, qu:'e fil nOli in suhst:1n- quia memoria est el rcpr:csentalio veri sacrificii et lià eorpori~, sed in sacramento, id est, specie. N,~ au- sanCire immolalionis facl:c in arà crllcis. EL seme) lem mireri~ wl insultes si :1ccidentia vide:rnlnr frangi, ChristllS mortuus in cruce est, ibique irnmolatus esl cùm ibi sint sine suhjecto; lieèt quidatn asserant ea flln- in semetipso; quolidiè alllem immolatur in sacramen. dari in aere. Est ihi ,"cra fractio el parlitio, qU:l~ fil to, quia in S:1cramento recordatio lil illil.IS qnod factull)' in pane, iii est, in Cerml't pauis. Unde Apo.,tollis ait, est semel. Unde AlIg., supcr psal. 20 : Cerlum habet Cnr. i6: Punis quem (rangimus, quia fnrma pani;. ihi mus qui a Cflri'tuB ,'esurgens ex fIIorluis jalll non morifrangilUl', el in parlcs dividitll\', Christus verò illtcgcr lur, eleo; lamcn ne obliviscamur quod semel faetum manet, et tntus efol Ìi. singulis. Unde Allg., in s,·r· est, in memorià nostrà omni alino fit, scilicet, qno1II0ne de Verhis Evangelii: Quando Cl.rislllS mandu- ties pascha cetebralur. Nnm(IUid quolies Chrislus oecalnr, vila mandueatur. Sed quis nudeal manduearu cidilur? sed tantùm auniversaria rccordatio repr;csellDominllm suum' et tamen Veritas in';'itans nos ad tat quod olrm factum est, et sie nos faeil moveri, rnanducandum ai t, J:lan. 6: Qui manducIII me, viu;t tanqllàm vidcamus 1)ominum in crllcc. Ill'm in \ih. prap/er me. Nec ocddiLur Christus IIt malldueetur, SCII Senlenlial'um Prospcri : Semcl inunolatus Cllrìslus iII 1II0riliOS vivificaI; quando manducatur, relitil, non semclips(l, et lamen quotidiè innllola!lIl' in sacramendcficil; vi\'il manducatus, quia snrrexit occisus; ncc tO'. QuOti sie illtclligelldnm, Illlia in manifestationC' quando mandllcamus. partes de ilio f:lcimus, et qlli- corporis et dbtinclione ruembrOl'um 'scnli'1 t:llltìllll in dCIII in sacramento sic fit.lrem, dc Consecr., disto 2 : crIlC() pepclldit, oflcrclIs se Deo Patri hostiolln l'edclIl. NOrllnt tidcles quomodò m:lIIducent carnem Christi ; ptiollis eJ'ficacem, corum, scilieet. qnos pr:coeslina\'it. unusqllisl)lIe accipit partcm suam: unde el ipsa gra- Item Ambrosius .. super J<:pist. ad lIeiJr. : In Christo tia pal'tes \OC3111ur. Per partes mandllcalllr, el m~net semel ohlata est hostia 3d salUlern poten~. qllid el'go inleger tOIIl~; per partes manducatur in sacramento, nos? Nonne per sillgulos dies offerirnus? Elsi Illiotidiè el manet inte:;:er letus in crelo, manct inleger lotus iII offeramus, ad recordatiollcrn ejus mortis fil; et lilla ('orde tuo. Ideò ista dicunlur sacramenta, quia iII eis est hostia , non mnll:C. Quornodò una, el non rnult:c! aliud videtur, et alilld intclligitur: vidp.tur panis el ca- qllia sl'mel immolalUS cst Chl'istus. Hoc aulem sacrilix, quoti et oc1/1i renuntianl; quod autem fitlcs in- ficium exemplllnl cst ilIius; idipsum, cl selli per id8trllellda pOStlllat, panis est corpus Chrisli, calix est ipsum offerlur, proinde boe idem est, sacrilicium ~ sanguis. El bis dalur inlelligi quòd fraetio et parLes alioquill dicctur. quoniam in nmltis loeis offertor: qu:c ibi \'identur fieri, in saeramelilo fiunt, id eSI, in !Illilti S'Jnt Christi; non, sed UIIUS ubiqlle est Chl'isllfS, specie visibili. Ideòque iIIa Bcrcngarii vedm ita tlis- et hìc plenns existen" et illic plenus : sieul quod nbitinguenda SUllt, 111 sensnaliter lIon modò in sacr'l- flue offertur unum est corpus, ila cL unum !;:lcrilicilllll. mentn, scd in veritate dicatllr corpus Christi tractari ChrislUS hostiam ohlulit ; ipsarn otfel'ÌlIIlIs et IHlRe, seti malliiJus sacerdotum; frangi ,'erò et atteri denliblls, quoo nos agimus, rccordatio est ~:tcrifi('ii Nec causa -verè quidem, sed in S3eramento tantùm. Vcra ergo 5UZ in6rmitatis repetitur, IJllia pcrl1cit I:omincm, sl~d f!'!\t ihi aUl'itio et partitio; sr.d in singulis parlibns to- DOstr:e, quia IjlloLidiè pcccalllllS. Ex his eolligitur esse tllS est Chri,.tIlS. Unde lIieroll" iII serlllOlle quodam, &3crificiUlIl et diti qlloll a~itllr in altari; Cl Christlllll selliel ohlalltlll, et fjllotitlic offerri, Sl'tl aliter tune, CI hah"tllr de Conseer., disto 2, C. Si,,!]uli /lccipiu,,': Sillguli 3cdpiunl Christum 1)Olllillllm. ct in sillgo:lis aliter mmc. El eli:ulI qu:-e ,it vintl3 Imjus sacralUentl

868 PETRI LOlInAROl ampliatllr , ncc malorum attenuatilI'. 1I0c de corporo ostenditur : remissio, scilieel, peecatorum venialium, Domini, hoc el de l1aptism:\Ie el Chl'islIl:lle dicClldutn et perfectio virtutis. est et (cnendum ; quia virtus divina secretiù,; operalur De cau,à in.titulionis. . 8. Inslitutum est enim hoc sacramentum duabns de in eis, el divina solummodò est h:ec virLlIs si ve potcc.1usis. In augmclltum virtutis, scilicet, charilatis, et stas, non Imm:lIl:I! eflicaCÌ;c. lIli verò qui eXComlllllnicalr suni, vel de h:Eresi m:mifestè nOlati, non videli· in medicinahl quolidian:E infi~milal!s; unde ~mbros., tur hoc sacramcnillm posse conficere, IicèL sacerdot~ lib. de SaèraIil , 1• .&, c. 6 : SI quolle$ effundllur san .. sint, quia uemo dici t in ipsàconsecralione : Offero, sed: guis tbrisli, in remissionem peccatorum clTundilur, Offerimus, quasi cx personà Ecclesi:e. El ideò cùm de beo semper acci~re, qui semperpecco, delJeo alia sacramenta extra .Ecclesiam possinl eelebrari, de semper habere medlcinam. !tem Augusl., ad Janllar., hoc non videlur. Quod etiam Aug., in serm. de Corpo ibid. : lIeratur quoLidiè h:EC olJlalio, IicèL Chrislus Chrisli, tradere videlor dicens : Rccolile nomen, cl semel sii passus, quia quotidiè peceamlls peccnlis, sil~e advertile verilatem. Missa enim dicitllr, co quòd crei eI]lIilJus mortalis Ìllfil'mllaS vivere non pOlest. Et qllla stis nuntius ad conseerandurn vÌ\"ificllm corpus adquolhliè labimllr, qùoLidiè Chrislus mysllcè imlTlolatur prò nobis. Dédil eutm nollis hoc sacramentum sa'" ,·elliat, jllxta diclum sacerdolis dicenlis : Omuipolell' Deu' , jube haJc "erferri per manu. ,allcli al/geli lui in liitis, ul quia nos quotidiè peecamus, et ilIe jam mori ,uh/ime allare luum , elc. Idcircò nisi angelus veucri!, non pOle~ t, per boc sacramentum rcmissionem COli' missa nequaquàm jure vocari pOlest. NumqU!<1 enim sequamur. Quotidiè comeditur ipse el bibiLllr in veri· si boc mysterium h3lreticus 'ausus fneril usurpare, tale, sed illieger et vivus manct. ILem : Mysterillm angelum decrelo millit Deus oblalionem ejlls confidei dicitur, quià credcre debeslluM ibi salus nostra secrare? maximè cùm eisdem per prophel:llll commiconsistat. Si aulem qu:cratllr utrum Quotidiè comlllll· natus sii dicens : Maledicam bellediclionibus I!es/ris. nicandUDI sit, audi quid inde tradii Augllst. ì lib .• le eeclesiaslicis Dogmalibus, c. 55 : Quolidiè, illlluit, Eu-· QllòtI si benediclionibuseorum se asserit maledictur:lIl1 Vcritas, quid eril de hostià? Ergo diccmus illam po~se charistiam accipere, nec laudo, ncc vitupero; 011 III ibetledici ab ilio, quem scimus à Deo Core malcdicLUlJI bus tam.!n tlominids diebu~ commlJnica(.ltlul1l horlOr. cum suà benediclione? Si enim Deus JIlaletlixel'il Si tamen mens in affeclu peccandi est, gl'avari Ifi ~ gis benediclionibus h~relicorum, et schismaliclis bt'nedico Eucharisti,c perccptione, qnàm pilrilieari. El lirèl 'luiS peccalo 1lI0rdealur, sipeccalldi tamen tic c;c'" dÌxeriL, quis corlllo pr:Evalebil? NumqllÌII beltetliclio maledicti ad Hihilulll poteri I redigere verba verissima tero nOli habeal voluntatem, el satisfaciat lacrymis et commillanlis Dei? Ex his colligitur quòd h:erelieus à oralionibns, acceda t securus : sed hoc de ilio dico calholicà Ecclesià pr:ecisus, nequeal hue sacramclllulIl (llIelll morlalia peccata non gravaut. Si non frequcn'" tiùs, salLem ler in auno bomines communieeut, uisi con{iccre; qUi.1 8aucli angeli, qui hujus mysterii cdebralioni assislllllt; tunc non adsulll, (IUanÙO Ii<rrelicus furlè qllis cl"Ìminalibus irri.p edialur : in Paschà, scili· vel schismalicus hoc mysterillm lemerariè ceh~br:\rè CCI, et PClIlecosle , et in Natali. Omnes ergo eomnlU-' pl':I!SUmil. NOli enim dubitari licei, ubi corporis dominiccnL, qui noluerinl carere ecclesiasticis lilllinihus. nici etsanguinis mysteria geruntur, supl'rnorulll civiuui (Faliianus papa, de COilsecr.j disL ,2;,<:. Si lIon.) adesse CUIl\·elllus. In hujus alltem my~tp.rii expleliolle; OISTINCTIO XIII. sicut fonnalll servari, ila ordinem haberi, scilict't, u& si Il.€RETICi ET EXCOMIIUNICATI HOC SACI\.u IENTiJM sii sacerJos, el illlenlionem adliiheri oportel, Ul i11nd CONFICIANT. facere inlendat. Sed si 1I0n (,'redit tic ilIo lIlyslcrio t. SuleL etiam qU:I!ri ulrùm pravi saCerd(ltes hoc sicut veritas habet; lIuniquid pOlesl intendere iIlud cOllficere? CI Si non intendit, numquid couficil? Aliqni sacralllcnlum conlicere qucant. Ad quod dici pOlcSl diCllnt etialll , 11011 reclè de ilio mysterio scnlicnles quòd aliqui, Iicèt sint pravi, consecrant verè, scilicct, posse intelldel'e , non quidem ìlIud conlÌcere, qaoJ qui inllis slInl Ilomineet sacramento, et~i non vilà; quia non in merito cOÌl~ecranlis, sed in verho eflici. jam essei rectè crcdere, sed id agere quod geriLur ali aliis dìlln conliciLur , ct sic adhibetur illtelllio , el hi 1111' (;reRloris; undcAugust., inlib. de Corpore Domiui : IlIlta calholicam Ecclesiam , in llIysterio corporis el inlentio dicall~r dee~se co~ficiendi mùd myslerium, lamen ex quo lIItelldlt ea dlCere et agere qu:e ab aliis sallguillis Oomini, nihil à bono majus, nihil à 111:110 minùs perficilur sacerdole; quia non in merito COIIgerulllur, illlvietur mysterium. lllud .eliam sanè dici sr.cr:lntis, sed in verbo perficilur Creatoris, et virIli le IJOlc ~t , quòù il brutis animalibus corpus Christi non ~pirilus sancti. Credendum esI enim quòd in verhis sumitllr, etsi \'iJealllr. Quid ergo sumil mus,-'·cl quill Christi sacramenla conficianlur. Sicut ipse est qui manducaL? Deus lIovil hoc.· De hoc crelesli mysterio aliqua pcrslrinximus, à Calliolicis fideliler teuellda. ll:lplizal, ila ipse est qui per Spiritum sallctum smuo cfficil camem et sanguillem. hem Gregor. : Putant Qui enim his contradicit , h:I!relicus jildicatur. Quid (acial luuelicum, el qllid iii I/(Brel;cu•• quidam communionem corporis minùs esse sanctilicatam, si illorum fialofficio quorum vita eorum oculis 2. Ne autem ignores qllid faciat hreretieum, "cl qllid ,·hlelur ignobilis. Deu I in quem magnum laqueum siI b:erelicus, audi brevi lei' (Iuid illde sallcli doclores inciJunt, )lt divina et occulta mysteria plns ab aliis tradanL. Hilar. ail : Exlilcrultl IJlm·es qui crelesliuRt s:luclificata posse fieri cretlanl, cùm unus itlemqHe verborum simillicilatcm, Ilon vel"italis ipsius absolu· Spil·ilus sanctns in loLà Ecclesià invisibiliter ea mystelionem susceperllllL, aliler illterprelantes quàm dicll? ria Cl operando sanclificet, et sanctificando benedicat! rum virlus po"tularet. De in!.ClIigcmià enilll h:I!resis Myslerium ideò dicilur, quod secrelam el recondilam nOli dc Scriplllrà est; et SCIISUS, 11011 serlllO, fiL cri~ habeat dispensationem; sacrificillm verò, quasi sacrum meno Idem iII lib. 8: Inlclligentià) sellSIlS in crimine (aetulII , quia prece myslieà consecralur pro nobis in est; lliernn. dicit qllòtl ex ' ·erbis ìnordinalè prolatis JlIcmoriam domillic:E passionis. 'Sacrameutum est in incutrilur ha~resis. AugllSlillus definicns quid silli:p.allquà celebratione, CÙBl res ila re fil, ut aliqllid sireticus, aiL : lhereliclI$ est qui alicujus temporali commotli; elm:lxilllè glori:I! prillcip:iltlsqllesui b'Tatià gllilìcat:E rei accipiamus. Sacramenta sunt Baplisma, (;hrisma, Corpus Cbristi ; qu:e ideò sacramenta dicunfalsas OIC 1I0\"as Opiiliollcs gigliil vel sequiLur. IlIr, qnia sub legumento visibilium rerum divina virlus DlSTINCTIO XIV. sccretiìls salutem eorumdcm sacramentorum operatur. D! l'<ENITENTI.\. UlI.t1c à secretis virlulibus vcl sacris sacramenla dif. Post ha'c, de Pccllilelltià agendum est. Preniten. CUlllur. Panis el calicis sacramenlum Gr:ecè Euclta"slia dicitur, Lalinè bona gTa/ia interpretatur: et ti:! IUllgè POSiLis à [)eo necessaria est, ut propinqueu!. E~t enim, ul :IÌl Ilieron., secunda tabula poSL daufraquitl melius corpore et &:Il)gui/lc Chrisli !Sive ergo per gium, quia si (Illis ,""stelll ÌJ!UOCelllÌ3l in BaplislIlll· bonos , sive per malo,; 1l1illistl'OS inter Ecclesiamdis· pcreepl:uu peccando corrullCrll, Prenilenti;c TCllletli.i pl!1I6dur, sacMmenlllm lameu eSI,qllia Spiritlls ~an · l"e:>arilr9 polt'~t. l'l'iina IJhula c, t Baplisrnusi uhi de~ OLUS vivilieal; /lec honol'UOl dispeuslIlel'um mel"Ìli3

SENTE~TI.\RUM LIBRI QUATUOR. - UB. IV. DlST. XIV. 861 S76 "'lDilllr "etus homo, el ioduitllr OO\"llS; secnnda, miserando de'leat commissa peccata, SI nOn satisfa"tio Pmnilcnlia, ' 1)1, à pOSI lapsum resnrgimlls. dùm velu- congrua negligatul'. bem Pius papa: Nihil prodeSI hosias J'evcrsa npellilllt, cl novilas perdila resumilur. nlil.li jejllnare .e~ ol'~re, el alia religioni~ opera agere, POSI Bapli<lllnm ' prolapsi per PmnilClIliall) renovari IIISI mens ab Illlqullale revocelm·. QIJl ergo à malia valenl, se,l nOli per Baplismum. LiceI homini srepiùs sie menLem revoca t, IIt commissa plangal, et plaw'enda pamilcre, sed 11011 ùaplizal"Ì.Baptismlls tanlùm eSI com~nillere n.on, velit, nec salisfacere lIegligit~ verè sacralllcnlurn ; sed PrellÌlenlia dicilm' CI S:lcl'amenlum, prehlLet. Nec Ideo nOli est vera prellilclllia, Iluia forlè t'l l'il'luS melltis. ESI cnirn Pm:lilcnlia illlerior, eL eSI pos~ non de pr()P.os~IO, sed casu, vel illfirmita Le, pecc tlerior. E~terior, sacrameulum esI; illterior. virtllS cabli. lIIe alllclII Ifrlsor est CI 1I0n (lalni!eIlS, qfli siIJ lIIelll.is c~t; t'lllll'aqlle callsa salntis est "ljuslilicalio- commissa plangil, IIt plangenda volulllale vel opera nis. UU'ùm l'crò ollllliscxlerior prenitentia sit sacra- c()m~illere nOli. desinaI. IIle etiam qui pOSI Iacrymas memnm. vcl si 11011 omllis. qu:c hoc nomine eenst:nda repcltt ((IIX Denl, lavatur ad lelllplls, sed mundus non Sii, cunsclluenler illvesligauimlls. A ralniteolià calpil cst, id est, iIIa mundilia non eSI ci sufficicns ad saluJoannis pr.edieatio dicenlis: Pumitenliam 6gile; ap- 1t:m, Quia cst momentanea, non 'perscverans . ltem ilpropinq//ubil enim regnum ere/or/un. Qood :mlcm pr:cco IIl~ : lna!li~_esl' prenilenlia quam se9uens clllpa coilldocili t, iIlud pOSI Veritas pr:udicavil; ellordium ~umens qUinat, SlC lDlelhgendum est: Inams est, sciliccl casermouis à p!l:lIiICnlrl. Prellilenlia dicilUI' à pUlliendo, rens CI'UCLu illius pronilenti:c 'qllam sequens culpa inquà quis puoit il\icila qum commisit. J>renilenli:c vir- Quinat. llIius enim fructus eSI vilalio gehellllre, el Ins timore coneipilur. Unde lsaias : A limore IUo, Do-' adeptio glorio.e. Morlificantllr cnim illa prellilenlia et mille, concepiRmi, et peperi'!lus Spirilum ,.alutis. Est alia allteacla ùoqa per sequcns peccaLum, ulllon soraulem prenileulia, ul ait Amb" m:lla pr:ct.erita pian- lianlur mercedem,. qllam meruerullt ('Ùlll fil'rent ct. gere, et plangenda iterùm non commillere. IIcm Gre- quam halJercnt si peccalum non succedereL. Sed et' gor. : Pamitere est anteacla peccata deOere, et lIenda si dc peccato succ~denli prenilenlia agalur, et p(]minon commiUere. Nam qui sic alia deplorat, utalia ta- telltla qu:c pr:rCC!WI, el alla 1I1lleacla bona revi\'isClln!" men commilLat, adhue pamitenliam agere allt igno- sed iIIa Lanlilm qua.: ex eharilale prodierunL : llIa enin~ raI, 3UI dissimulaI. Quid enim prodesl si peccalo luxu- sola l'iva, sunt, qua.: eli rhari!l\le liUlIl. Ideòque si Ilcr ri:'!! quis deGeat, et adhuc avariti:c :cstibus anhelat ? sequenlia pect:3la morlilieanlur, (Jer subsC(IUentem Ilis verbis quidam vehementiùs inhrerentes, conten .. prellilelltiam rel'iviscCl"e pOSSUlit. Qu:c verò sioe chadllnt verè prellitenlem ultra non posse peccare dam- rilale fiUllt, Inortua et inania gcnerantur; el ideò per' Jlauilitor; el si graviter peccaveril, veram non pr:c- JlIllllileOliam revÌ\'j"ccre nOli l'alellt. Silllililer inlellicessisse prenitentiam. Quod etiam aliis munillnt lesli- gcnduru eSI illud, nihil pl'OSlIItl lamenta, elc .. el iIIud, moniis. Ait ellim Isidor. : Irrisor est et non prenilells nilli! valel, elc. Si ei,illl l'epliccntnr pecca la, 'nihil vaqui adhnc agit quod prenitet ; nec videtur ()<:um pos- let ad salulCIII "cl :Id rcnialll in fillc pr:ecedcn. lal'cre sulJdilllS, seti subsannare superbus. Cams re\'er- mentlllll, quia uihil relllllluitur de vil~e lIIundilià; sus ad v(lIl1itum, Cl palilitens ad peec~lum. Multi la- quia aul peccala dimissa redeulI!, ut quiuusdamplacrymas indesinenler fumlunl, et peccare nOli desi- cd, cùm replieanlllr; ve! si 11011 redennt, cis lamen nUllI. Quosdam accipere lacrymas ad prollilenti:un delelis propler ingralilndinem ila reus ct immulldus cenlO Cl affeelum pmnitentire non hauere; quia illC~t!ISliLuitur, eùn~ adhuc iu expiandis implicawr, :le: C(fnst:~nlià mentis nune recordalione peccali ll\cl'ymas SI pm deleL3 redll'cnt. De hoc Lamen, scilicci an pecfllnuunl" IUIIlC l'èviviscenle IISU, ea qua.: nevcrulIL ile- cala l'r.dealll, pOSL pleniùs agemlls. Similil"r nihil varando. Isaias de peeeatoriùus dicit : Lavamilli, mandi IcI ad ~alulclII olJlinendam, vcl ad mUlldiliam vit;c tslole. Lavalur et mundus est qui et pl':I'!lcrila piangi t, haùelJ(\am, \'elli:lln Ile malelilclis poscere, et malcfaCla et Dellda ilerùm non commillit. La\'atnr,. et non est dCIlUò irerare. ILa eti'un inlelli~ead um eSl illud qlloti Illlllldus (Illi Illallgit flll:C gcssit, nec dcscril, cl po::t idem A !;~tlSì •• alibi àil : l'reailell!ia est QlI:Cflam do l:lerylllas ca ~11I : l! deflel'eral rcpelil. Ilel!1 Ali:;. : In:lIIi,s Icnti; \'!lIdicI3, sClllper puniells iII se quoti dolel COIII-' C,l pIPllill'lIl1a, qllam scqllells culpa comqlllllat. NIIIII misisse. EL illl'~a . QU~lid:è d~lt!lIdufl) esi de pecralO, ::>rttSllnl lamcllla, si rcplieanlllr peccala. Nihil ,'alet quod decl:ll'at Ipsa dlCllOillS nrLus. Pronilere ellilll c :; ~ vcniam il malis poscere; et :naIa delluò iLel'are. Ite:n pmnam tenere ul sClllpcr p"niat in se ulciscelldo C~J'l'g. : Qui COITI III issa plangit, ncc tamen d ~ sel'it, qU!td CIJIHilibil peccando. Ille :i'ulem pmlJam lcncl: pu:ma: gl~l\' i"ri se sllbjici~. il~m Amh.: Hepe!'llIlilur 1/111 St'!i!pCr \'indical quod cOIIJlnisissc sc dokt. Paluifllii s:cl'iÌls :t,gemlam l'rell!lentl:"11 plllanl.; 4~1 I~XIl. tClllia ergo est viudiela scmpcr pllllicns in se quotl l'iJnl,ur in Chrislo : n3m SI ve l'e prenllenll~1II III Clm- dolet cOlllmisisse. Quid f('sial Ilohis, lIisi dolere in Sl() a"erelll, iterandum postea non plllarclIl; quia si- vilà? mli enilll d"lor fillitUI', deficil el prellitclllia . Si r.!l1 U~IlIlU B~rlisma, i1.a cs\ Ilna l'rellilClllia.llis aliisqlle verò prell itelllia finitur, quiù rdiilquilur tle l'Clli [l? plOl'ihus ululllur in asserliollel!, su;c opiuiollis. Se~ TanHliù g:ludeal el spel'el de gl':llià, quallldiù snslcllA Illhr(l~ . dicit : U:cc vcm preullelllla est, cessare a talur il pcellitenlià. Dicil ellim DOlllillUS: Va de e/amp,·cc:lIO. E( ileriill'! : ,~I~plli ~rUfeC IÙ:l e,t renuntiàsse pliùs Iloli p(ccare; non dixit" Ile pc('ccs. scII nec \'0. errori. Imhllios elllm 'fitUS alllmlls Clillere 3tque emen- luntas peccanti i ill,te oriatur. Quoti quolllodù sCl"I'aùidare, vil'llIti!; esI perfcelx et c~le~l~s gJ'ali~c . ; el i:!eò Lllr, oisi dolor in prenilculià COII!iIlUè cuslodialur? &anè it~ definiri polesl : Pronlleulla c,l vlrlus \"el Sed sempcr dflleal, et de dolore gandeal; el 1I0n sit I(I'ali:1 qll:'! <:.Jmmis,a mal:l cllm eUH'nJatioll~s pl'Opos~to S:llis, qllòd doleal, sed ~x !ide doleal, el non scmper plangìinns ct (Idil~\Us,. el, plan;;cnda IIllel'lllS COlli III 11- dolUlsse doleat. (Aug. III hlJ. Solrloq., de Prellis, disi. lere lIolunltl!;, qUla prollllclIlIa \"era, eSI III alluno do· 5, c.lllanis; de Preo.,disl. 3, qui admissa; iII lili. 2 tl~ lcre Cl odire viLia, l'nde i;Ja vcrha pr:cmissa, preni- }'(['II., cap . 10, in 10m. t , supel' Epist. ad Cur.;in lèl'e' est :lIIleacla dcll~re, el flenda 11011 comllliuel'e; Ellch. C. 70; de Pren. disl. 3, C. NUdI prodest; in liù. reclè sie accilli possllnt, Ilt non ad d!\'ersa tempora, de ,'erà et falsà Paln. C. 8,. in medio.) sed ad idem rereranlur : ul sdlicet temporc IluO dellel Detenllillalio inlelligelllire diclOl'llnt. cOlllmissa mala, nOli NmmiuaL ,'oluIIL"le "cl opere 2. De pronitenlià perl'eetorum vel ~d salulem sulflClida, qnod innnilur cx ycr!Jis cOlIseqncfllihus, lIam licient.i, inLcU~ge~umest quod supra dixi, scilicct pro. qlii sic àlia depl.oral, et~. Ihll~ Aug: a~t : Cav~ndll~ IlIlellua est vllldicla scmpcr punlens quod cOlllllli,it; est ne quis el.istllnel nelanda IUa cnmtlla (quaha qUI et alia hnjusmodi. lIIud "el'ò, si preuiteulia !inilur, :lgUllt, rc'gllnm [)et 1I0n p~ssidebunl) 'Iuo~id,è (lerl~C uH,liI ~e ,'ellià relinquitur, cJuJlliciler lIccipi pUlt!st. Si II':mda CL eleemos"lIls retlllllcnda. III lIIehus est clItm elllm JUXla qunrumdam illtelligentiam pcCCat.;l dilllis~a ,'il:l n;ur.lllda. e't per elcelllosynas de pcccalis JllÙeunt, facile est inlelligcri.l uihil !le "enià l'elinllui, pr~cr i lis pr.upilial:dus esi [)CIIS, nOli ad h~e cllle~dlls quia peccata !Iimissa ilerùm replieauUlr. SiCf,1 enilll 1,,,.,,I:\ulIIIOdo, III ca sem~1'1' liccal IInl'une collI.mllle: ilie qui ex senÌlule ÌliliberLaLem mallumittilur, illlu. t'e. Nl!lIlini eli i III dI'dii l:axilmenlum peccltndl, cis} l'itll verè libel' I:SL, Cl lamen prvplcr OIii?fs3m il' ser.

R7.

872

PETnI LOMRARnl

mC r ? si q~is v~bis dicat :,~ici~c m~hi !Jlrùm aliquid proslt ad vllam luturam, SI m Istà Vltà Iilecebroeissi. m:c ,·oluptatis blanrlimenla con:empsero, si me preuitendo vebementiù" quàm priùs exeruciavero, si uberii.!; Ilcvero. ~i melit'Js vixero, si paupcrcs IIJi'giìrs t;r(stellta,·ero, SI charitate ardenliùs Ilagravero; quis ve. sttùm ita desipit, ul huie homini dicat : Nibil tibi ista . De lo/emt'; el ùniea Pamilentid. in posterulll prlJderunt; vade, sallelli hojus vit:e sU:l\i3. 11/1111 aUlcm quod :\mbros. ail, de Pren. disto 3. tale fruere? .Avertat Deus lam iimroanem sacrilegamque demenltam. Item Joan. Cbrysost., de Repar:lliiJn c cap. ReperiulIlur: Rcperiulòlur, etc.; et: Sicul unnui lapsi : Talis, mibi eretIe; lalis est erga homines pidas napLisma, ila et una Prenitenlia; non secundùm generalem, sed seeulldùm specialcm morem Erclesi:c de Dei: nunquàm spenlil preDilenliam, si ei sincerè et solcmni prellitentiA dictum int!'/Iigitllr. qua! apud sirnpliciter olreratur, eti:llnsi ad summum qllis pervcniat rnalornm, et inde tamen velit reverti ad virtllli~ I}IIOSllam semel celebrala non itcralur. lIem iIIud aliuù AfIIlnosii, de Pren. dist. 3, cap. linali, § .Prenitelltia viam; suscipit libenter et amplcClilllr, et racil omlli~ erg o : Plllllilentia semel usnrpnla nc'c verè celebrala, quatenùs ad priorem revocet stalUnl. QllodQlle f'st et fruclmn prioris aurert, et u·s um sequcntis amiuit, adhuc pr::cstantius ct eminentius, eliamsi nOli p'llllll'ril Ile solernlli inlelligilur. Solemnis ergo prenitemia, ut quis explere omnem satisfacit'1Il1i ordiuem, qllàl(lUAllIhrus. in eodem ai I, est qn:c iiI ellra ecclesiam in tamcumque lamcn el qualllumlilJetlJre,'i lemporc gLmanifestò, in cinere el cilicio; qu:c PI;O gra,iorihus stam uon respu;t P'OOnitentiam : susci"it eliam iPS:IIII. !rorrcllliisqueac manifestis delictis tantùm inlponitllr. nee patitur quainvis cxigual cOllvcrsionis (lel'dere El iIIa lIon est ileranda pro r.ever't'nlià sacramenti, tlt mercedem. Exemplis eli:uo hoc idcm :Istrlli p'lIcst. non yj)escal et contemplibilis liat Ilominibus. Unde · I):lvid enirn, per prenilentiam, adulh~rii sinllii Cl hoAug .. :Id lIlaeedoniulll, epist. 54: Q·lJamvis eautè eL lllicitlii veniam impetraTi!; et graTill'r t:lUH'U pn4ca salllhrilcr provisum sit \Il loeu! iIlins humillim:c P(edeliquil in populi ennmcralifllle, 'Iliod I):op·lli mul:ihilenlhl! scmel in EcclesiA concedatur, ne medicina Inllo prostrata ostendit. Illnd aulclII mirabile l'SI, ,ilis vel minùs ulilis esse t :cgrotis, qu:c (anlÒ Dl:lgis qnotl angelo ferienti plebem sc olllnlit dicclis. i Pasaluhris cst, qll:ln!ò minùs eon!emplibilis fuerit; qllis ralip. 21 : Grex iate quid (ecit? Fial II/anus Illa in me. lamen all,leat I)eo dicere: Qnarc hnie homini qui Pl'st el in domulI/ patria mei. Quo facto, statilll sacrilieifi dignus judicatnr, qui alisolulione :cstimllb;,lur illtIi.. pmllilclilialil prim:llll rursùs se laqueis iniqnilalis obstrillgit, atlhnc iterùm parcis? Ol·igenes quoque de hàc gUlis. Nec mirulII si tali suà oblaliolle, pro pupulo; solcllllli pmllilenlià, qll:C pro gravioribus crimiuibus peccati sui adeptns est ,·cuiam, eùm A(o)"ses olft~rcndo injungilllr, ail : Si rros alifltta elilpa morlalis invcneril, se pro plebis crrore, peecata diluerit. His aliis'lue te.;. qu:t: 11011 iII Crilllil.le mortali, vel in blasphemià fidei ; slimoniis pluribus evidenter ostendilur, pcr prenitenseti in scrrnonis ve!. in morum vitio consistat ; h:ce liam 1I0n semel lanLùlll, sed s3!piìIS, nos à· peccali, ,clllp:l semper reparari pulest, lIee interdicilur alisurgere, el veram prenitentialll s:l~piùs agi. Vo/ulltariè quando de hujusmodi prenilentiam agcre; .ed noa ila e/lim peccanlibu. /lobi" ut ait Apo,tolus, lIebr. iO. pro dc gravioribns eriminibus. In gravioribus enim crimipeccatis 110/1 relinquilllr Itoslia secullda, scHice!, qllia nibus serncltanlùm preniteutilll conceditur locus. Comsemel l:lIIlùm Chrislum oporluit pati; nec reJinquitur leClllldlls Baptismns. I\elinquilur VCI·Ò secunda Il<.ellimunia qn:c fre1lucnter ineurrimlls, sempcr prenilentiam rccipiunl, et semper rediro'mlur. Communia dicit lelltia , Cl !t'rli:l, et dcillccps" ul JO:lII. Chrysost., h()lII. 20 super !tunc lucum, ail: SciClldlllll, inquit, venialia peccata, et fortè mortalia qu:cdam aliis minùs quòrl hie qlliJalll exul'gulI!, horum verborulII occagravia, qll;:e sicut s:rpè r.·,mmiuuntur, ita frequenter siollc preailelltiam auferentcs; quasi pcr prenitellli3m pcr prenilt'nliam redimu:rlur. Sed de ~ravioril)(Js cri1I0n ,'aleal pccealor pOSl lapSUIII r,!slIrgcre secundùj millihus semel tantìllll agitur pteniteulla, scilicet, soellertiiJ, Cl dl!illceps. Yerùlll cliam iII IlIIc prellitenIcn:lli~. Nam et dc iIIis, si ilereutnr, ileratur pumili:llll 11011 excludit, lIec propitiatiollelll,qll:C s:epè lil per lenlia. setI non SOICm!iis, quod tamen in quibnstIam preailelilialll; scd sl'culldum B,'ptislllum, et hostiam. l:cclesiis non servatur. ,·itnlem postea r~ocatur; sic et poonilcntià peccala ,·crè dimillulilur, et tamenproptcr olfensam I/U:C replicatur, ilerùm rcdeunt. Si verO non redirc dicuntur, sUllè pOI~sl dici eliam sic nihil ùe venià relinqlli ; non quM dirlll~sa pecc:1I3 iterùm impulcl.tur, seli q1ll3 )lroptcr ingr~tilUdinem ita reus el immuuduscOIiSlituitllr. :JC !li illa rcdircnt. ..

Aucloritalibu, prob(j( quòd non aemellanlùm, aed frequellte .. peccata dimiuanlur per Pamitel/liam. 4. Qllùd verù PICnitclIlia nOli semel tantìllD agalur,

sed frcllnenler ilerclllr, et ller cam (rcquenler ilerùrn venia pra~slell1r, l'luriblls sallctorum teslimolliis proJlatlll'. Ait ellim Alig., in lib. dc ,·erà et falsa l'ren., (·ap. 5, scriben~ cOllu'a quosd:ul\ h:crelicos, l'lui p~c call1ihlls pOSI lIafJlislllum semel tanlùm dicebanl IItiiCIIl essc l'mnilcnLiam, ita: Althue ilistanl perfidi, qui sapillnl plnsqnàm oportet, nOli sobrii, sed clfcedelltes mell,uram; dicllut : Et si semel pceeanlibus post Ba(llislllUIIl vale:1l Prenilcntia, non talllen sa:pè pecca nlìhus proderil i!erala; alioquill remissio ad pecca ndum cssel incilalio. Dicunl cuim : Quis non !ocmper pecl·arel, si scmper per Ptenilentiam redire possel? Ilicllnt cllilll ()olllÌnulll incitalorem mali, si semper pCI'c:\IIliulIS subvcllil; et ei peccata placcre, quibus sClII(ler pra~slò tst gratia. Err.mt aulcm. ConstaI enim tnullìlm ci peccata displiccl'e, qui semper pr:.cslò est 4!a desltllere. Sed si ca am3rel. non semJlCr ea de~1t'llcrcl , (lcill ad Macedonium, epist. 54 : In tanlum hOllliil1lm iniquilas aliqllando progreditur, ut etiam jlOSI peraclam Poonitentiam, et post altaris reeollciliatillllelll, ,"cl similia vel graviora cornroittalil. I~t taruen ()eu,; racit etiam luper tales oriri sulelll suum, Ile.: minil; ldlluit quàm all\e u'ibllerat l:Irgissim:\ nlUnera vi!;l! et saltllis. Et quam\'is eis in Ecclesià locus Iftl.'! l'wnilellti:.c non eoncedatur, Dells lamcn super (:1) & su~ l'atit.:lltia~ non olJltybcitur, Eli qUflrll1ll 1;11-

DlSTlNCTlO X V. QI:ÒD PLURJnUS IIlIlETITUS PECCATIS :oiO:; POTEST l'(E:>lTEBI DE V:;O VErtÈ, NISI DE OY~IBUS f'(E:;ITEAT.

i. Et sicul pr~'Ct! iclis auctoritaliblls illol um erroreonvÌ' lleit .. r, qlli p~lIilellti:llll s:l'))iìls agclld:ullllon pu ...·UJI, cl per eam à lapsu pcccanies frequenlel' surgerc d,mlellInr, i!;t eisdem illorlllll oppositill cliditur, lini plurilJUs irretilulII peccalis asscrulil de UIIO '·erè p<l!nÌlere. i'jusdctn'lue "clli:llll à DOIllilio COIIS\~ll'li possc sille altnrius prellilentià. QUllrl Cti:!11I :lucloriwlilJIIs aSlrucre cOII~n~ turo Ailellilll i' .. ophcla~ahulIl, C. i: Son.iudicabit lJells bis ili idip~II/J1; vel, ul :tlii trall,tlllcl'ullt : .\"011 fOllSurgel duplex Iribllil//io. Si ergll, inf/uiunl illi. :lliquis saccrdoti fneril l·.OllfcsSIIS 1I1I1I11I.1,! IlrllilJIIs wl pl:lriulIs peecatis, cl dc iJ:() illjlllwt:1I11 sibi IIICllilclI:ialil à sacer· dotc in salisraclilJnelll I!\)lll!\cril, e:cleris l:lcitis. nOli pro ilio ,:t'ccalo :lnlpliù5 jllllic:Ulllus cSI, dc Il"<1 salis(t~eil ad arbitriulII s:lCCrllnlis qlli \ iCCIII Chrisli in Ecclesià gel"i!. ltlt!ÒIIIIC si .Ic co ilel'iml judicctllr, bis Ìll itlil'suIII jUlI;cat Llcus, ~t ('OIiSIII-g~t t1I1I,lcx Iribulalio. Scd de his opl.rlel illUlI L:llltilln inwlligi, qui pra:sell·lilJus suppliciis COIIIIIIUI:1I11111" m bunum, et sic persl':,·eralll, sUller IIIIOS 1I0n CIlUSUf<';CI duplex lriuulalio. Qui verù illler lIagella lluriores el ,Ielcrillres fiUlIl, III Phar:lO. pl·:.cscnlibus ;clerlla conllcctanl, ul temporale supplicilllll siI cis :ctel'll:C prella! illilinm. lillde August: : Iguis sllccensus eH, ctc., itI e,;l: \'illllirl~ Dci bie incipicl, ct artIcllil uSlluC au extrCllIali1 Ja;

SENTENTIARUM LlBIU Ql1ATUOR. - LIB. IV, D1ST. XV. 873 1nI!Dlionem.l1oe ~nlra ìI10s notandum est, qui diClllIl minus, etc., non ad criminis veniam, scII aù r.j.ln :~; dlud, seilieet : NOli judieabil Deul bis in idi",unI, ad pravi desertionem referelllllllll est: III ideò jlaTs ~iv, lalis dicatllr compllli'- qlli:l ab actll et dcleclatjolle pecomni:\ perlillel"eO:lgclla, quia qllidam !aie tla.gellis emendantul', alii blc CI In :Clcrnumpllnit.mIUf'. Qllin- cali cui anle serviehat motlò cessa!, 11011 qllòd eju!! (I"CH'Dilll lIIodisnagell~ cODlingunl, \'el ut'justis per \'eni:lm habcal. Vocalllrquc pluvia iIIa L11is contincntia qure .ab opf're percati revocall/r. quia ex fonte gl':!p3lienti~m ll1('riHl 3ugtan~Ur, ut Jub·; vcl a,l euslodialll ,'irIUI"III, ne $Upcrbl3 IcnlCl,ul Paulo; vcl ad lire Dci id cnrdi instillatnr, ut -vcl sie paulaiim ad precorri:;emla peccata, IIt Mari:c. I~,:,; vel ad gloriam nitenliam \'eniat, \'cl eò mi"ùs à Oeo punialur q Ili' Dei, 111 de creco nato; vel ad Judlclllmpren:-c, uL lIe- diulurniori deleclaliolle et actll peccali magis si bi acrodi, qnatallùs bìc vidcàlur quid in inferno sequalur, cumlllàssel lormentllm. Si verò ad indulgcnliam reasecumlùm illnd : Duplici eOlllritione eonlere eOI, Do- IÒS pluvia referalur, ev:mgclic:c scntenti:e' conlrari~ mint. tl!a ergo auctòrilas Nahum non cagit nOI sentire videbilur. Si enim proptcr misericordiam quà qllis omnia q":-c leinpor~\itf'l' plllliunlur non olteriùs à OeO' prolimo SIlO non miseretur,. cliam qu:c dimissa 6UUL puniem)u: nam elSI slIl:el' ellmdem locum IlreronymllS replicantur ad prenarn, mullò magis qn:c Ilolldùm sunt dicat A:gyptios et Israe!:"" ~ Deo temporaliler pllnilos dimi,sa provwr f:dium CralerulIIlI ad prell:ulI reser\'ari ne in relermllll JlUnir~ .. llll" non e~. tamen de omni- proballlllr. Et si ilIc qui arbiler su:c \'olunlatis conbus generaliter intelligelldilm. Ait ellim: Quòd ~c stilulus .'st, nf!n (lotest inchoare noyam vil:mi, III ait Augustinlls, lIisi \1(l!llileat eum \'eteris yil:C, quomodò PUS hUlllanum diluvin, Sodomitas igne, ..t:gyplios mari,etbraelilas in .eremo perdidit, scilole ideò tCIll- ad nOVilalf'1II indulgenti:c perycniet qui odii velll,;tapof"""liter pro peccatis punisse, ne in :cternam pnnirct, lem non dr.pnsuil? lIIud eliam qllod ail AmLJrosills: qui. non judieabit De,,, bi8 iII idipsl/lII. Qui ergo pu- EISi fides di!sil, prena salisfacil, etc., non dc fide inniti lIunt, postea non punkntllr; alioquin mentitur telligilur flua creditur in Deum, secl de conscienlià delicli. ()eest e"im fides, cùm conscienlia peccali non Scriptura, 'tu0I1 netas est direre. QIla; IÌt intelligelllia prremisaorunr. sullesl. Nalll cùm delicta omnia nemo intel/igat, est ~. Attende,lector, his verbis, et c,1ve Ile de omni. aliqllando in homine peccatllm ClljllS nOli hahet conbus generaliler inlelligas; sed dc his tanll'un, qlli inter sciellliam. Unde APOS10lus: Nihillllihi conscius ,mn ipsa Oagella prenitenliam egerunt, crcdenlcs in Dellm ,ed non iII hoc jl/stificnlUB 'UnI, Cìlm ergo fillis nancl: Ilebr:corum, quam elSi breve m elmumelltolleam,lalllen lalur pro peccato cujlls nOR est conscius, si flatje~ter' . non respuil DeIlS. QlIòd autcm qui per temporale Oa- Cert prenam et bumiliter ampleclÌlur, cogilans se lorlè gel-lum 1I0n corrigunlur, post :cterllalitcr punianlur, peccalllm habereqllod non intclligit el proeo pUlliri ibkJem ostelldit, agells de fideli deprcJtensu in adulle- à Deo, pOlOa iIIa salisCacil el rele\at gravalum. Ati rio, qui decollatur. Ubi ostendil lcvia peccata bl'e\'i 'd boc autem quod objicitllr de salisf:lclÌone ilIà: si 1':\_ temporali supplicio purgari. magRa verò diutllrnis :e- tisfactio non Cui:, ileri.m imponenda est; si yerò il/'lerni,qllc slIppliciis reservari, ita inquiens: Qurerathìc rum imponellda non est, salisfactio fuit : et si salisalifJllis, si lidclis deprebeRsIIs in adulterio decolletllr, facUo rllil, veniam impelravit; resp'ofulel'i pOlest satisfac!ìnnem ideò non fllisse, quia Ille dignos frllcllI~ quid de eo poslea Iial.. AllI (,\lim . pllRielur, et falslll)1 t%lqllod diciuu' : Non jl/dic{/bit Deu. bi, in idip8UIII ; p~nilcllli.eno!, Ceci l. Est ~lIim S:llisfaClio rrenilcnli:e,lIt alli non plluil!lUr, el optandum est adulteris ut hìc brc- lIlt August., IIb. de Premt., pccclltorllm callsns clci"i Ilreld\ puniantur, ut fruSlrenlllr in crocialus :l.'1el'lIos. dere. nec slIggestioniblls l'orli m aditum indulgere. Idem , Ad '11101\ respondemus, [lcllm IIt omllium rerulII , iL'\ in Encbirid., c. 75: Sanè qui sceleratè vivunt IICC SIIPllliciorll1ll flnoqne scire lIIellsuras: et nOli J1r:-e\"e- eu~~nl lalell1 vilam morC'que corrigere, el inler ips(l niri scntcntiAjudicis, nec iIIi in percatorelll excrccndi1! faclllora sila t'leemosy!l:ls frequentarc non ccss:1II1 . dchinc prenre :Iufcrri pole~lalem, et magnum pecea- frustra ideò sihi bl:lndiuntur quia Oominnsail, Luc. t tum magnis dilliurnisqlle lui crucialiblls; si fluis verò Dale eleem03yllam, el ecce omnia IRI/nda sltlll vobis. pllllilliS sit tcmporaliler, 111 i1le qui Israelit:\! male- 1I0c enim quàm latè paleat non intelligllnt. Mnlta euim dixeral, et qui in S:lbbalO ligna colll'geral, tales pO,lca sunt gcnera c1eemosyn:lfum : qu:c cùm faeimlls, ;\llju1\IlIi pUlliri, fluia culpa levis pr:cscllti sllpplicio COIl1vamur. Non snlùm qUI dal esuricllii cibum , sitiellli pensala sit. Levis ('nim culpa levi slIpplicio compen- pou~m et hnjusmudi, sed etiam qui dal vl'niam pesalur. IIis salis innuil Hicron ." gravia pcccala el hic tenll, eleemosynam dat, eL quem emendai verbel'e iII puniri gravi snpplicio, cl in futuro pnuienda :eterna- qucm po!cstas dalur .ve! coercel aliquà disciplinà, vel litel', de Iluihus prenitcutia non Hgilur iuler O~gt'lIa; le- or.al u.t Cl ~eeealnm dlmlltatnr, ele.emosyltalll dal, qllia via "erò f(11:C hìc (lnniuntur, levi preni! compen~tionem mlserlcordmm pr.\!sLat. Mulia ellllll buna pr:-eSlantur rccipere, I]nod iII bonis Ikri non amhigimus, et in ma- invitis, quando eorom consulitur IIli1ilali, el non volis fortè etiam fit ita. Salis jam apparct quoli illi de luntali ; sf'd I.'a m:ljtlr esi qllà C'I corde dimillinllls prophelià indnlerunt, non facere pro cis qui diculIl ei qllml in nobis qllisqlle pecc3vit.l\linùs enilll lIIagllnlll qui crimen si bi reserval, de alio veniam prrestari per est erga cllln esse benev(I)um qt.i li bi nihil mali l'ccii. prenilcnliam. Alias qUOtlnc anctoritales inducllnl. Ait lIIu~ m~lL~ .i;rantlius ul tuum e~iam inimiClllll diligas, ellim Greg.: Pluit Otlmillus super unam civilalem, ct et CI qUI III" ma!nm vuh, et, SI ~fltest, faci!, semper slIpl'r alteram non pluÌl; cl eanJt.lem civitalem ex par- bOllum ,"chs, facl:lsqlle Clllod pOSSIS. QUOI.I er"o J)ofllile complnil, et ex parle aridam relilltluit. Clìm ille nus ait: Dale .'ll'etno.ynam, et ol/l"ia IIl1l1lda sl~nt vobis qui prolimum odil, :Ib aliis ,'itiis se corri;;il, nn:! ea- ilane inlellee1lJri sumus, ul nOli credrlltilms in Chl"': dem1lue civitas ex parte compluilllr, cl ex parle arida stnlll, llIunda sint omnia, si clcelllosynas i~tas Ilcdercmanet; quia sunt 'luidam qui CI'11I1 qn:l!dam vitia re- rilll? Qlli enim \ .rlt ordinafè eleelllosynam dare il ~'! seccnt, in aliis gra\'iler penlurant.llem Ambros., homo debel incipcrc, et eam lIrimìuII si bi darc. ESI'enll1l tO: Prima consolatioest; quia nOli obliviscilur mise· clccmosyna 0IJlI8 mi~cricordi:c, wrissilllèque tlictllltl reri Deus; St'ctlnda, per puniliollem, ubi elsi fides de- eSI, Ecci i. 30: jjli.~erl're anilllll! /Ull!, plncens DolO. Nflll 1111, pama s:lIisfal'Ìl et rclev:,t. Ratione 1]1I01lue nlunergo sc fallant, '1l1i pCI' eleemosynas I:.rgissim:ts frllInr dicenles: Si is qlli unum peccalum conliteLur, altero ('tlll1l11 Sl101"l1l1l n'I lIerlllli:e in.punitalelll se emere tacito, salisfaclillnemà sacerdote injullctam cx(llcve- :cslilllanl, in pl'ccatis Ilenllanenles, I]II:l! il:' rliliolllll, ril; IIIl11lquid .cL si con\'orsus IleCCalum lacilum flleril IIt .in ei~ (Iplenl versari. Qui verò diligit iniq/lil~lel1l, eonfcssus, pro uiroflllc ci prenitentia imponetur? Lon- odll anwlllm '/lnlll, psa)mn iO, \'crs1I 6, Cl qui Ot!!, Bè huc videtnr à falione, cL Ecclesi:c consueludinc, 3nimam sllam, non esI misericors ci , scd ci'lIddi~. (Iuae pro endem pccr:IIo, nisi reitcretur, nulli bis pre- Diligentlo '1uippe C:\111 secUlulùm srcuillm, ndit eam uilelltiam imponit. Fuit ergo i1la peccali coudigl'lt sa- secundùm OCllm. Si ergo vuh ci dare eleemosyn:lfll, llsfactio, unde eL peccalulII delctllm videlllr. per quam fil m'.1nda, odiaI ealll secllnùùm secnllJ\II.'" Quomodò aui/liellda &Ili/I prll!lIIi33ll. d.;~~.!at eam Vlcun~ùm Oenl!l. · llàc eìcèlllosyn:\, qu;,," 3. Ili!! responderi potesl sir.; IIIQll Gre!;. : l'luil DI)- sIb1 homo pn.rtl!t!s '.IclICI. DlUlltl:UIlIII' iule.'ioJ':t. ,\,I

PATROI..

CXCII.

2:1

PETRI LOMnAlml

87~

quod hortans Chrlstu~, ai t, Matth. U: Jllmdale qure in/ÌI. slInt. Imnmndis enim nihil eSI mnnJullI, &ed polluta tunt eorum mena et consciClIlia,Ul ail Apnslulus. Immalldi verÒ sunI omnes, qnos non Illu!,dal lidcs, IluA credilur in Chrislum, de quo scriplum esi: Mundan. fide corda eorum. Sed neislas eleemosynas qll:n /ilml .tle fruclibus lt!rrre, respuere ChrisLus vuJerellll'; . Hree, inquit, oporlui/ (acere, scilicel judicillOl et chari- ., latem Dei, el ilIa non omilret'e, id est, eleemosynas rru- , chinm terrenorum.Ex his daturinlelligiquòd in peccato ,:. morlali perm:menles, elsi eleemosynas largas faciallt, non tamell per eas salisfaciunt, quia inordinatè agunl, dùm à se nOli incipiunt. Nec propriè dicitur elcemosyna lale opus, dùm silli ipsis crudeles existnnl, non p·laccntes Deo. NOli ergo dicellda esi iIla lICccali salisl'aclio, quam quis agit lIro uno peccato, dum perdul'al in allero. Quia nihil prodest jejunarc ct orare, et alia bona agere, nÌ!:.t lIlellS revocelur à peccato; el si tlliqllalldo conversus tacilum peccatulll sacerdoti fuerit cOllfessus, de utroque imponenda est ei satisfactio, quia de primo condignè noo satisfecit. ( De Pren., disl. 5, Nillil prodesl, Pius papa.) . . .

SecundùlII qllosdam (uit sa/is(ac/io.

4. Quibusdam lamcn videtur fuisse satisfaclio, scd illfrucluosa, dùm in peccato altero persisti l ; perei· pietllrlamen frucluS ejus. incipielque proticere, cin» peccali altel'ins l'UmilUerit. TUlic ellim utrumqlle dirniuiwr peccatum, ct satisfactio prrecedens vivilicalUr, qua~ filerai morlua; sicllt Baplismus ilIi qtri lictè accedit lunc primùm valet, cùm fictio à menle recedil pCI' pomilentiam. Et in hujus opinionis mUllimLntum audorilalcs illducunl. Ait eAim Aug., lib. de verA el l'ab:\ Pren., cap. 14, in line : Pium est C1'edere, el noslra lides cxp0,;Iulat ul cùm gratia Ch~isli in homillC tleslrllxeril mala priora, eliam rcmullerel bona; el cùm deslruxerit quod suum non iuvenft; diligatoouum qnnd iII peccanle plantavit. "em HiCI'OIl., commental'io ad illnd Agg:-ci pl'imo: Semillasti, llIUllllm, etc.: Si quando videris imer multa peccata quemquam faeere aliqua justa opera,non est IalO injuslus Deus, ut propler multa mala ollliviseatur paucorum oonorum ; sell faciet ea metere et io horrea congregare, qu:e in terrà bona semillavÌl. Sed hrec dicta iIllelligimus dc ilio qui in charitale quodam tempore OOIl:J facit et bonus est, alio verò Icmpore malns est et multa peccala facie. Non ergo illwllill'endum est eUI\1 iuter IIlUlta peccal.;l, justa opera feeisse, quasi si 1\1 \II codemqne tempore peccala fecerit el justa opera; scd diyel'sis temp0l'ibus utraque fecisse. Nisi ellim bonus for'et quando bona fecit , non seminasse dicerctllr in tcrrà bonà. Destructis ergo malis post opera bona cOllunisbis, priora bona, in charitale, scilicet facta, qu:-c sequenlia mala morlificaverunl, pomitemià dc ilIis malis hallilà vivificanlllr et remuneranlur. Ullde ApOSIOlus, Bebr.6 : Jacieliles (ulldanrenlUlIl prenitentire ab OperibUB I/Ior/uis; opera morlua nominalls, priora bOlla significai, qu:c per selluens peccatuni erant morlua , quia hi peccando priora oona irrila fecerunt. Hrec sirut peccando fiunt irrila , ita per pomitentiam reviviscUOl, et :lll mcritum relernitalis prodesse incipiunt. SimilileI' el ilIud bOllum ama t Dcus quod l'lantavit in peccaute, in ilio scilicct quipost illud bonum peccavi'; Ilon simul peccans et bonum operans eXliLil; quia talis homillis opus non diligeret ·Deus adremuneraliOIlCIll. PotCSI etiam accipi de bonis operibus qu:c ab aliquo dùm malus eSI, et in peccato mortali persistit vel ad tcmpus, "el uS/}uc in finem ; qu~ dicunlllr à Deo remuncrari CL nOli dal'Ì oblhioni, non qui:! proficiant ad vilam :cternam, sed ad tolerabilius eXlrellli judicii supplicium sentiendum; sicut de fide etcreteris qu:n sine cbaritate hallcnlnr Aug. ait, de POlli., disto 5, Quid ergo, parag.Po/e., eliam,lill. de Patienlià : Si quis non hallens charita!em qnre pertinet ad IIniutem spirtlUs et vinculum pacis quo Ecclesia conneclitur, in alilluO schismat6 constÌlutus, nc Ghristum neget p3Lilur tr'illulationes, famem, persecutionem, velflammas, vel heSLlas, vel ipsaOl cruccm, tilllore gchellu:c, nullo

""m

876 modo ista culpanda sUIII, imÌl et hrec laudanda esi p:o tienlia. Non enim dicere poterimus mclius ei rnissl.' ut Christum negando nihil horuru paterelur, qUa! pas SII, est confilentlo; seti :l'slimandum fortasse tolel'[\ · hilills ci esse l'ulurulIl judicium, quàm si Christurc negando nihil hm'um palerelur, nl ilIud (IUod ait Apo,stolus, I Coro13 : Si Iradidero corpu. meu", ila "' 01'-

deam. charilatem aulfm non habuero, tlihil mihi prode.' ;

lIihil prodesse intelligatur ad regllum obtioendum, nisi ad ex tremi jutlicii tolerabilius subenndllm supplicinm. Et illfra : (frec propter charitatem dicI a sunt, sine quA in nobis non potest esse ve!".) prenilentia; qlloniam iII bonis chariLas Dei est qùre tolerat omnia.

Pers/Tingit diclor.m iuml1lalll, "' alia adda/o . 5. Ex his oilenditur oona qUal sine charilale flun' pl'odesse quidem ad lolerabiliorem pomam sentien.Iam , sed nOli ael vitam oblillendam. Ula enim qu:c in charitale quis l'acit, si poslea prulapsus fuerit. nee exsurrexerit, non esse in mrmorià Del Ezechiel dicil, c. 35 : Si averterit Ile ju./IU à ju,/i/ià et (ecerit iniquita-

lem, nr'mquid vivel? Olllnei justitire eju, quu~ (ecCl'ul, non recordabuntur; il, peccato suo morielur; et nOli crunl in memoria ;ustitire qua. (ecit. In cujus loci expositione Greg., lill. I,.hom. H, ail: Il.1C nobis lIlaxilllè consiùeralldum est, quia cì.m mala commiuimlls, sinc causA ad memoriam Iransacta llona revocamus; qlloniam in perpetl'alione malorulII uulla dellel esse Iiducia bouorulII pra~lerilOl·ulII. lntelligendulII est hoc, ad vitani pt'rcipicudalO bona prreterila non dare fiduci:un .. etsi ad mitiorem prenam; alioquin pr:emiss:e :lnctoritati Augustini ohvi:lret. EL bona. ergo sine charilale (acta, qUJ! concomitatur morlalis culpa, qualll non del et seqnens prenitentia. ad sensulll llliliol'is preme proliciullt, non ad vilre fruclum. Allc/ori/atea aliaa inducit contra e03 qui dicunt de IHI~

peccaloprenitelltiamagi, al/ero tacito. 6. Satis arbitro l' iIlis esse responsum, qui asserun! de uno crimine prenitenliam agi, et veniam pr&slari, alio in dilectione relellto, vel .per cOllfessionem nOli exposito; qiri non modò prremissis aUCIOl'il.;IlillllS COIIfutalllur, sed eliam subditis. Ait eoim Angust., lill. do verà el falsà Pren., C. 9 : SUlit plllres quos p<IlllilCt pecc!iSSl', sed tamen omninò reservanles sibi qU:Edalll in quillus deleclentur; non animadverienles DomillulII simnl mulum el surdum 11 d:cmollio liberàsse, per hoc docells nos nllllquàm lIisi dc omnìllus &anari. Si ellim vellct peccata ex pari e reserv31'i hallenti selllem da.!mOllia, ei proticcre poiUil sex expulsis; expulsit aulelll septem, IIt omllia crimilla simili ejicienda docerel. Legiollem vcrò d;cmollulII ab alio ejiciells, nullum reliquilde omnillus, qui lillel'atum possidel'èl; ostcndens quòd elsipeccata sillt mille, oporlet de ollllliuus preniterc .. Nunquàm alilfuelllsanavit Dominus, (Iuelll lIon omninò libcl·avit. Tolum enim homillem ballavi! in &abbato, quia Cl corpus all omni inlil'lJlilate, d animam ab omlli contagillne liberavit; indicans POlnitentem oportere simul dolere de omnicrimine. Sci" enim Domioum inimicum omni cl'Ìminoso. Quomotlò ergo qui cl'imen rcservat, de atio recipiet venialll? sino amoro Dei consClI"eretul' veniam, sine quo nemo unquàm imenit graliam. Hosti. enim bei est, dùm offendil perseverallter. Quredam enim impietas inlidelitatis est, ab ilio (lui justus et juslilia esi, dimidialll sperare veniamo Jam enim sille l'erà POlllilelllià illvellirei gratiam. Prenilenliaenim vera ad Baptismi puritatem conatur COllfilelllem ducere. RecLè enim prellitclls quidquid sordis poSI purilicalionem Baptisllli contl'axil, oporlel ul allluat, saltem lacrymis mCllli,; S('J satis durus est, cujus menlis dolorem oculi lIon declaranl. Sed scia t se culpallililer durum, qui dell~, damna tempol'Ìs, vel morlem amici, et dolorcm peccati Ilon oslendit iII lacrymis. Quem ergo p<Cllilct, omniuò pWlliteat. Idem, ibid., c. IO : P<l:nitenlCs, si verè estis prenitenlos, et non estis irridellles, mulale vitam , reconciliamini Deo. Pwnilellliam agi! , genua lìgis. et rides: subaanllas Dci palicnliam. Si l'rellil~ll-

SENTENTIARIlM LIBRI OUATUOR . - Un. IV. DIST. l'I, 877 tere fornicanlcm sCCllllllùm excdf.~l:thll1 S'li ,la:Ìis \ t·, tiam :lgis, prenitet te; si non peIlnitet te, non cs p(emtens. Si ergo plenitel, cur facis qure lIlalè fecisti? Si orficii, et seculldùlII 1II0t!UIII mf~rc!ricis, et in 1lI0cl li l" fecis8e prenitel, nolifaccre; si adhue facis, certè non operis sui; l't qualiter turpitudincllI cgeril, ~i ili IOtl es palllitens. Itcm lonoeentius 11 : Admonemlls fratres sacrato, si in tempore oralioni constitulo. III suni i& slivitates et telll(lora jejunii. Considerel qllantÌlIll per1I0stros, Ile falsis prenitentiis l:Jicorum animas decipi, elin infernum Jlertrahi patiantur. Falsam autem pre- severaverit, cl delleat quòd perseveranll'r pect;a,·i:ril nitcntiam essc constaI, CÙln, ~pretis pluriblls. de uno el quanla "iCIIIS fuerit impugnatione. 81111t enim (ju ~ solo pomitcntia agilllr; vel cùm sie agitur de uno, ut non solùm non vinculltllr, sed ultrò se peccato oJk· runt; ncc expectanl tenlationcm, scd pr:-cvenillnt vo11011 discedalur :Ib alio. . luptalem. Et perlmclet secli m qllàm multiplici actio!!c Repeli/ de verà pamiten/ia, ut adda/o 7. El prremissis perspicu:l fil notilia verre prenhentire vitii deleclabiliter peccavit. Olllnis iSla varietas COIlvel satisfacliollis. lIla enilll vera est prenitentia , qll!ll fitenda est et detlenda, ut cùm cognovl'riL quoti pCI!pecClltum abolel; lJuod ilIa sola facit, qUa! scelus corri- catum est, citò inveniaL Deum sibi propitiulil. III ('(•. tJU, qu:-c odillID commissi crimillis el committendi cum gnosrendo augmelilum peccati, invelliat clljus :ctalìs desiderio satisfaciendi affert. Jodas enim pronituisse fllel'il, clljus sapientire et ordinis. Immorelur ir ~i!ll(II Icgltur, si Ile asseculione venire, quia lali prenitentià lis istis, et senliat modnm criminis, purgans lacrvDon corrclil crimen; unde Hieron .. commento ad iIIud, mis ·omnem qualitatem vitii; delleat virlntem qui'! iil Maub. 27 : Quid ad nOI: Nibil Jud:p. profnil sera pre- terim e:lruit. Dolendllm est enim non solùm quòtl lIitentia , per quam scclus corrigere non potllit. Sic pl'ccavit, sed quia virtute se privavit. Delleat ctialll lJuando fraler peccai in fràtrem, ut emendare non va- (juoniam offendens in uno, (aceu. esI omniulII re'IIS, Ja leat clllod peccavi L, potest ci dimitti ; sin autem per- cob.2. IngraLus enim eXlilil, qui plenus vil'tulibus manent opera, frustrà voce assumilur pOlllitenlia. Hoc Deum omninò non limuil. In hoc enim quisfJue peccaest, quod de cp infelicissimo dicitur, ps. 108: l!:t lor fil culpabilior, quò est Deo acceptior. ltIeò enim ora/io eju. (iat in pecca/UtII, ut non solllm emendare Adam p/us pccCaVtl, quia omni bono abundavit. Alio lIequherit prodilionis nefas, sed proprii homicidii eliam modo oft'endens in uno facLus cst onlllium rells. scelus addiderit. Cave qualiter intelligas iIIud : Ul qllia omnis yirllls patitur (Ietrimentllm ab uno vitio. emendare valeat quoti peccavit, elc. Non enim emen- Ponat se omnillò in judicio et potestale s'lCerdolis. nibil sui resenans sibi, ut omnia co jubenle paralu~ datio \tìc inlclligenda est, rei dempt:e recC)m~Jensatio, sed delicti exprolJratio cl abominatio, cum saLisfactio- sit facere pro recipiendà vità :lIlim:(', qll:-C faceret pI'O uis desiderio. Demit enim injustè quis alicui quod re· vitandà corporif! morle; et hoc cum desiderio, quia stitucre 1I0n valet, ut QCulurll, vcl ,'itam et hujusmodi; vitam recuperat infinilam. Aug., de Prea. vera et falsà, c. U cl 15. Cum gaudio enim facere debet im c~ tamen si prenilueril peccati, CUlli amore condignre s:llisfactionis, vcniam habct. Ncc ideò lJuisquam putet, mortalis futurus, qu:P. tacere L pro differendà morte qui rem alicllam injuslè abstulerit quam reddere po- morilurlls; scmpcr deprecetur Ocum, o/feral Deo lest, de mC) pecca Lo prenilere ac veniam consequi, nisi lIlenlem ct cordis conLritionem, deinde ct lJuod porestiluat ahlatum. Quamdiù enim res propter quam lest det dc (Jossessione, et Lunc si quid offerat, secu·· peccatulIl cst, Ilon redditllrsi reddi potest, non agitur l'IIS ollerat. Ilespexit Dominu. ad Abel, el ad munera preoitentia, sed fingitur. (August., epist. 2, ad Maced.) eju8, Gen. '. Prius dicit ad Abel, quàm ad mUllera ejus. In judicio ergocordis, conferend:! est elcemosvna IriDlSTINCTIO XVI. buenlis. Ncc considcranuum esL quaniùm, sed quA DE TRlBllS QU..E 1:-1 rlENITENTI.\ CONSIDER,\NDA SUNTo mente, lJua affectiooe daL quod pOlest. Qui ergo sua i. In perfectione aulem prenilcnti:e tria observanda peccata redimere vult temporalium oblationc, priùs sunto scilicet com:lUnclio cordis, confessio oris, satis- offeraL melltem. Aug. ibid., C. 15. Cave:1t eliam ne factio operis. Ullde Juannes, us aureum : Perfetta ductus ,·erccundià, divida l apud se confessioncm, UI l'renitentia cogit peccatorcm omnia Iibenter ferre; in diversa diversis veli t sacerdotibus manifestare. Quil'orde ejus cOlllritio, in ore confessio, in opere lota dam enim uni celant quod aheri mallifestantlulli conhUlllilitas. H:cc est fructifera Prenitentia, ut sicut lI'i- ser,'ant : quod est se laudare, et ad hvpocl'isim tenbus modis DculII olfendimus, scilicel, corde, ore, et dere, et semper veni! carere, ad qu:.1Il per frnSla opere, ita trilllls 1Il0dis satisfaciamus. SlInt enim lres pUlat pcf\'enire. Caveat etiam ne priìls ad dominicfllll l'ercati differenti:e, ut ait Aug., de Serm. habito in corpus acceda t, quàm cOIICorletllr bOllà cOlIscientià, monte in lib. 1, paulò ante medium; el in corde, et eL doleat quòd nondùm audeat slImere quem multùm iII facto, eL in consuctudine vel verbo, tanquàm lres desiderat cibum salutarem. Cohibeat etiam se 11 ludis, morlcs. Una quasi in domo, scilicet, dml in corde à spectaculis seculi, qui perfeclam vull consefJlli reconsentitur libidini; altera quasi prn!ala jam extra missionis graliam. ISli sunt digni Cructus prenitellth\!, port:l\n, cùm in raclum procedi t assensi o ; tertia CÙIIl anilllamcaptivam elaqlleanles cl in Iiberlale Sef\"aIlIC~. vi mal:c consuelullini~ lanquàm mole premilllr animus, Et infra : Qu:erat anima dignos rl'Uctus, etsi non dignos yclllOli;n defcnsionis c1ypeo armatur, quasi in sepul- prenitenti;n. SUIII enimdigni fructus virtulum, qui nOli ero j:1I1I fretens. Il:cc sunt tria genera mortuorum, sufficillnt pumitelltibus. Preniteulia enim graYiores poqu:c Oeus legitur suscilàsse. Buic ergo triplici morti, stulat, ul dolore et gemitibus morluo impelrel vitam. triplici remedio occurritur : cOlllritione, confessione, Ex his o~tenditur qui SUllt digni fructus pumitelltia:, saLisfacliolle. CompuncLio nobis commendatur ibi, quibus vera salisractio ex plelur; et quòd nOli omnes lucI. 2 : Scindi/e corda ves/m, et Ilon vestimen/a ve- digni fructus sunt diglli fl'lICllIS ..renitenti'l!; quod de .Ira. Conressio, ibi, Provo 18: Jus/us, iII principio ser- iII:'! prenilenlià in telligitnr , qu:u majorulll esi crimiI/lollis accusa/or est ,ui.Ycrè enim confiletur qui se ac1I111ll. Non enim sllfliciullt gravilcr delillqucntihus, cusat, qui execrando malum sibi impulat. Et ibi, qua! slll'llcillnt minils ,"el parìlOl peceantillus. l'sai. CI : Effundite coram illo corda vestfa. Et iterùm, Qum sit (a/sa sUlisfactio. Jac. 5 : CO/lfitelllilli al/erli/rulli peccata vestra. Satisfa~ . Et sicut SUllt digni fructus prenilenl):C, ~c vera ttio à Joanne pr:ecipitur ubi ai t, Mallh. 5, ct Luc. 5 : salisfaclio, ita et indigni fruclus, et falsa satisfactio, Faci/e digno. (fuctllS pmnitentim, scilicct, ut 3ecundùm id est, falsa prenitcntia; unde G.:egor. da l'ren. disl. qnalitalem et quantitatem culpre, sit qualitas et qU:1U- 5, C. Falsas : Falsas pOlnitentias dicimns, qu:e non lilas pooo:P.. Non enim par debet esse frnctus boni opc- secundùm aucLorilates sanctorum pro qllalitalc crimiris cjusqui nihilvclminùs peccavit, et ejlls qui graviìls num imponunlllr. Idcòque miles, vel negotiator, vcl ccei.lil. ldeò discretio palllitenli valdè necessaria eSI, ul alicui cflicio deditlls, quod sine peccato exercel'e 001; ilIa gemt qil:P. tradit Aug. dicens : Consideret quali la- possit, si culpis gravioribus irretitus ad prenitcntiam lem crilllinis,in loco, in tempore, in persevcrantià, an venerit, vel qni bona alterius injnslè detinel, ,·el qui V31·ietale pCrsUi:P.; t't quali hoc feccrit tentatione, et in odium in corde gerit, recoglloscat se veram prenitl'lIjpsius viti: mullillliri execulione.Oporlel cnilll (looni- . liam nOli posse pc:ro'lsere, Ilisi n€l!;ntinlll n,linquat, vG:l

879

880

PETRI LOlIBAR[)I

orlicium deseral, odium ex corde dimillat, cl bona qUa! injuslè abstulil, reslilual. Ncc lamcn tlesperet j illlerim quidrruid boni lacere polest, h?rlal~lIll' Ul. fa~ eiat, ul Deus cor ejus illustret ad prellllenllam. Cùm sit p~nilenti.a inlerior et e~lerior, de IItr~lflle per pra!nllssa salls apparcI qUa! SII "era, el ql\:C SII faba. De tribu8 actionìbu3 pamitentire. 5. l'ra!diclis verò adjiciendum est qllòd Iribus modis agitur prenilelllia : ante ~aptismum, scili~ct, dc prioribus peccalis j pOSI Bapllsmum, d~ gr~\'II)f1I~lIs qlla! pOSl commiuulllllr . . ESI elia~ premlclllm Velll;\liulll 'lilotidiana , qU:ll ella.m hUIllII!I!m est~ cl ,perle,c!nl'um j unde Aug. hum, 50, tle Uuht. et Nccess. PwIIll, j et lib. dc Medicintl prenil., c',~: Tres Sllllt actiollcs pamitenli:e, qU,as mecllm eru~llIo veslra r~ coglloscit. Una est qUa! novulll hommem partlll'l.t, doncc per DaplisllIllm olimiulII pr~teritor,~m ab~nllo Iiat peccatorulIl j quia uullus SU~lJ ,' o~untatls arbllel'; nisi Dreaileat eum veteris vil:~, novam mchoare potesl; :1 'l~a parvuli sunt immunes cùm baptizantllr, qllia nontlùm possunt uti libero a~bill'io, qllibus 1.l1l~Cn a~1 remi&sionem originalis peccati ,prode~1 eO':"1l1 Illlr.s a quibus olferunlu~·. Alte~a,est actlO.prelllI ellll:'C pOSL ,Baptislllum, qua) hl pro Ilhs 11ccc~tlS qlla! !egls, Decalo"US continel.. Aguilt ergo lomllles premlenllam :lllle Baptismlllll de peccalis prioribus, ita talli~1l uL c1:ialll haptizenlur; sicm Petrlls ail, Act. ,AgIle ~/}!I/llell liam, et baptizetUl' "!Ill,qI4isql~e Ve~II'UIII Il! 1I0lllme D~ mini, etc. Agulit ellam plClIllenttalll" SI )l:lSI 8;11)1~ smum ila pecca\'el'lInl, III exCOmmlln!Carl,CI reCOIlCIiial'i puslea m~rcaIlLllr. Esi eliam ~O;:\llellt!:.t bonorlllU et humilium fidelium (I~lì!l !IIlOlllhana, 111 'lllà pectora lundim'ls dicente;, Mallh. 6: Dimiue lI/)bi8debi~1I nostra, etc .. NC(jue ca no bis dillliui \'OIUIlIIIS ,qll~C dlmissa nobis in llaptis:no 1I0n dllbil:\IIlUS, SCII IIla IllI<'e humalla! fragililati, qll<llllvis par\'a, t:lIl1ell. cre~I'a subrepunt; qUal si collecla COlIll'a nos fuenlll, Ila 1I0S gra\'abullt et opprimenl, 'sicut Ullnlll aliq,lIod \l1':lIIde peccatum. Quid e'lim bICI' eSI ad naul'ragllllll :\11 "!IO grandi flucllllla\'is opcriatui' Cl obruatur, ~n (laUL'I11I1I 5ubrepens aqlla in senlillalll pcr IIcgligelllllllll cul(l:ulI impleat navelll, ct submergalnr? Ideò ,jejulli!lm, ~L eleemosyna, et oraliones invitlilcnt, in qlllbll~ Cllllllhcimlls : Dimitte nobi3 deb~ln lIostrll, etc., lII:mlrcst:\IIII!S no,; habere qllod nobis dilllitt:ll~lr,: el his "erhis III!miliantes animas noslras, qllolldlallam agcre Vrellltentiam non ce.ssamus. De sati3factione venialilllll. 4. QUal alltem pro "enialibus sit sntisfactio snfliciens, Aug. insinllal ila inqlliens in EIlCh., c~p. 7,l : ile 'luotidianis et brevi bus levibusqu~ Ileccall.s, ~IIIC quibus h:cc vila non ducilur, quo!ldlana IIratlO hdelium satisfacil. EorUln elllm est dlcere : l'ateI' 1I081a qui es in cc.e/is, elC. Delet omninò ~la!C ?ratiu ,III iIl.ima et quotidiana peccala. telel et ilIa a ~U1bus ,\'lIa h',lc!ium eliam sceleralè gesta, sed prellltelldu III IllChllS commutata tliscedit. S'icut veracitcr didtur : Dimiue nobis debita /lostra ila et veraciler dicalur: Sicut et tWS dilllitlinl1ls debiioribus nos/ris, id est, sic fial quotl dicilllr; quia el i(lsa eleemosyna est venia'.!l ~el,entillUs omninò i"nosccre. Ex his aliislfue prremissis Jam facile est i~telligere qUa! pro venialibus. sit exh.ib,en~a satisfaclio. Sufficit enim Dominica·orallO cum JeJlmlo et eleemosynis : sic tamen ut pra!cedat c~ntrilio aliquanlula, cl alldalur confessio, si adsit ~ac~ltas; d~ qllà confessione post tractabitur. Pro gra~lOrlbus vero peccatis ha!c etiam in satisfaClione adlubenda sunt, sed mnltò vehemenliùs alque dislricliìlS , quia, ul ail August" in lib. de pren. &ledicillà. C. 5, et I!om •.50, de Ulilit. ac Necess. prenit., ad agendam Preml,enllal,n non sufficit mores in melius commulare, et a malls factis recedere , nisi de his qUa! facta sunt, ~Ii~faciat Domino per prenitentke dolorem, per hUlnthtatls,gemitum, per conlrili cordis saerificium, cooperantlbus eleemosynis.

DlSTI~CTIO

Xm.

TRl,\ PROPOl'lUIn'UR QU.€RENDA, PllUlUli .\!II SIN& CON~ FESS10NE DIIlITTATUR PECCATUD • .

f. llìc oritur qlla!stio multipl~x. Prlmò enim qo~. J'itnr utrùm absque salisracliolle et oris confessione, per solam cordis contritionem peccalum alicui dimitlatllr; secllndò ali alic;ui. sllfliciat confiteri Deosinc sacerdole; tertiò, an h.ico fideli l'acta valeat r.onlessio. III hiseliam doctidi\'ersasentirè ill\'cniulltur, quia super Ilis varia ac . penè adversa 'tradidisse \'ilientul doclores. Dicunt cllim quidani, sine confessione orii ('I s:llisraClione opcris neminem il' peccalo Illulldari. si tempùs iIIa facieridi babueril. Alii verò dicunt, alite ol'is cOlì(essionem elsatisfactionem, in cordis cOlllrilione pe~calum dimitti à Deo, si lamcn ,·UtUIII conlitcntli habe:lt. Unde prophcta, p•. al : Dixi: C:m{iJebor ndùrsùlllllle illjllsliliam Illealll ,Domillo; ,et III remiaisli impietatem peccali mei. Quodexponcns CassiotlofUS. ait"in Ghissà ordinaria ~ Dixi, id est, delibera\'i apml me quod cOllfitebor, et IU rcmisisli. Maglia (lielas Dci; qui ad solam promissioilcm pcccatuDI dimisel'il' Votum ellim pro operatiollc judicatur. Item Ang.: NllnJìllllprolllllltiat, l'romiltit se (ll'ollunlialllrum, et J)eus dillliuit; qui a hoc ipsum dicf're, Ifuoddam pro1lI1111iare est cortle, NOlHlìlDl esi \'O); in .ore ut hom;, :1IIc.lial confcssiollCIII, etl)ells audi\. ItCIll : Sacrificiullt Deo slI;I'ÌIU$ cOlitribullllllS; COI' conll'i/lllll, elc. Alibi elia ... legilllr; ps , 51 : Qllàrlllllqlle hOl'à peccator COIll'ersus fllerit ct ingclllllerit, vit!Ì vivel, e/IrOIl I/Il1rielur. NOli dicilur ore cOl/fessus [lieril, sed r.O/wersll~ il/gemue1';1. Un de dallli' illlClligi quòd t'liam ore tacenLe \'elIialll inlcl'tlìllll consequilllur. llillc cli:,," leprosi iIIi qllibus J)ominlls (lra:cepit Ilt oStClld<!I'l!1I1 se .aeertlotillus, in iliucre, anlequillll ad sacerdole; veli irclI ! • IIIlIIHlali SIIIII, Ex qllu illSillll:\tur 'lnòd autc'lU:lIl1 ora noSlra sacerdoti bus aperiamus, hl CSI, peccala coulì~ tC:III1Ur, il le(lrà peccali muudamur, Lazal'us eliam lIon priìls de monumento C;I educllIS, et pllSt il 00I\lino suscilalus; scII illlùs slIscilalus, l'rotliil for3s \'i\'us, III ostenderClur sllscilatiu anima! l'r:ccedcre conl"essionem. Ncmo enim pOlcst conii Ieri, nisi susciIMuS, quia il morluo, velllt qlli non l'SI, perii conl'essio. Nulllls ergo conlilCtllr, nisi resuscitalus. Nemo amem suscilatur, nisi qui à peccato sol\'itur,lllIia pcccalulJI lIIors allim:e cst, qlù III esI "ila corporis, ila ejus vila Uf!US esi, lIis aliìsque piurilllls :Hlclorilali!J\Is prolJallir anle conressionem vel salisl:lclionclII solà ClJlI1pUIIeliontl peccatulll dimilli ; IllIOd qui negalll, cas tlelerminare laborant; ncc nOli iII hujus senlcllti:l~ depressioncm, el:ld sua! opillionis asseniollelll aucLOl'UIIl testimonia illducullt. Ail enim Domillus per lsaiam : Dic III illiquillllcs lIIas ul jllslificeris. hem AllIlIr.: Non potCSl qnislfu:lm jl\stificari il pccc:IlO, Ilisi peccaflun ipsll/ll anlea fueril cOllfessus. Idem dicit : COllrcssio à morte allimam liberat, eOllressio aperil paradisum, cOllfessiospem salulis lribuil, (I"ia Donlllcrt:lur 'UsliliC:lri, qui in vità SIl1\ non vulL pcccalulll cOlllilcri. Ila confcssio nos libel':lt, qu:'C lil cum preni:t'nli;ì. Prenilenlia "era t'St dolor cordis, et :llIIariludo auimal pro malis qUa! quis1lue COllllhisit. hCIII Joall.: NIIII p"_ .lest qllisquam gralialll Dei acciperc, Hi,;i plll'g-:I\US hwrit ab 011111 i pcccato per Pamilenlia! cOllfes~i()lIelll et Iter Baplismllm.llemAlIg. : Agile prenitenli:lIl1ljualis agiLur in Ecclesià. Nemodiealsibi: Occultò ago, Iluiaapld DeulII ago, novit Deus qui mihi ignoscil, (I"ia iII corde ago. Ergo sine causà diclum eSI: (}ure sotlleritis ''''per terram, solulaerunt in crelis? Ergo sine ransa cla\'esdat:e sllnt? Fruslralllus ergo verbulll Cill'il>'i. Job dicil: Si erubui in con'peclu populi peccala mea con/ùcrl. hem Ambr. : Venialis est culpa. quam sequitur conlcssio delictorum. Item AuguSI., super iIIum locum ps. 68: Non all30rbeal me profundum, lIelfueurgUI $upl'r me puleu3 08 ,ullm : Puteus esi profuDd·i13S illiqllilalis , in quam si ('ccideris, non claudet super le os SUUIll, si 11111011 claudis os tuum; confitere ergo et dic : De /lmpuuUHlalllalli ad le, Domine, etc., et evades. C!:lIIi1it

881

SElIiTEN'l'IARtM LIBRl QUATUOR. -

snper illum, qUi in l'rofundo conLernnil; à quo morIUO, veluL qU! nOli iii, pe!i~ confe;'sio. I.l~m, nullus dehil:C gral'iorls pren:ll aCClpli VCDlam, 0151 qualem.cumque ctsi 10llgè minol'em. quàm debeat ,'solvent paluaul. il.'\ eni~1 impart!tur .à. De? I:lrl:itas miserie~r l!i;'C, DI nliD rehnqualur Jusllua dISCI~hll:C. Itcn~ UlerOIl. : Qui peccator eSL, plangat dehcla propria vel poplJli, et ingredi:llnr ecc\esi~m '. dc quà propter peccata fuerat egressus; et d.)rnll~t m sacc? ' nL pra;teritas delicias per quas [)eum offenderai. vll:causlerllale eompenseL. lIis a!iisque a~lcloril~tibIlS nil~nlur aSliCl'cre sine confesSIOne VOCIS ct ahqllà solullone prea:c IIclllinem à pecca Lo mundari. Cui aenltJIlUB poli.. consentielldulII siI. 2. Qui" ergo super his senlicndum sit, 9uid te~en ti 11m 'Sanè dici pOlesL qllòd sille confesslonc orls ~L solulioneprell~ elterioris peccaLa delcn~ur p~r e.outnlioncm eLhumilitaLcm cordis. Ex quo cnlnl ahq\JIs propOllil mente eompu~,ctà sc ~onfe~sllrlllll, '?CIIS dimiuit, quia ibi est cnnfcsslo cordls, elSI non OI'lS, \lcr quali! anima iuleriùs mllndallll' 11 maculà eL conlaglo peccall comlllissi et dcbilum :ctern:c morlis rclaxalur. 111:\ erg" fJU:E' superiils dieta sunt de confeSSione et preniLenlià l'el ad confessionem cordis, vel ad cxterinrem JIlEna:n rr.rercnda sunI. SiCUl illud Ang. : Quod nullus dicilur "eniam consefJui, nisi priùs qll.an~ulam~lIrnlj~e peccati solverit prena:1l , vel de exlerlOfi ~mna acclpiendum est, et ad conlemnenl~s vel ncgh~enles referendum sicllt iIIud : Ncmo dlC,l1 : Occulte ago, etc. Nonlllllli ~lIim in vilà pcccata conlilcri neglig'lDl l'cl erllbcscllnt cl idcò non mer('nlnr jusli/icari. Sicut enim pr:cc~pta est no.bis in!erio~ poo!Jitel!ti~, ila et oris cO:ifessio et exLerlOr s:lllsf:lCllO, SI adslt lacultas. Unde ncc ve;è prenilens es.t, qll~ c?nlcssionis V~lIUUl non hallet. Et sicul pcccati relUlSSIO munus [)el eSI, iLa prenitenli!l el confessio pcr quam pe~ootllm d~letu.r, non pOle;;1 esse nisi 11 Oco, ul AlIgusl. alt. Jam, l11'1ml, d01lt1l1l Spiritùs sancIi habel gui COnfil~\Ur cL prenite~, quia Ilon potcSL esse c~nressl!> p.ecca~1 et ~o!np\l.nctIQ in hllmille cx scip'so. Cum eOlm Irascilur SI bi '1 ll1s que eL liisplicel, sine dono Sp~l'ilfts sancLi n~n est. Opor. teL ergo prenilenlem conhlerl pecca~a, ~I templl~ habeat· et tamen anleqllàm sit confesslo m ore, SI votum siI iII corde, procsLatur ei remissio. Si .ufficit soli Deo confileri. 5.lam seculldum qll:Cslionis arliculum impìciamus, scilicel ulrùm sufficiat peccata COll!itcri soli [)eo, an oporle;l cOlllitcri sacerdoli. QI!ibll~da',ll v.is.um e"l sufficere, si soli Dco lial COI!reSSIU .sl11e J'!lhcl.o .sacer.d?Lali et confessione EcclesKC, qUla Oand dlxlt : DIXI: Confilebor Domillo; et tu rcmisisli, elc.; non ail &~c~r doti et tamen remissum sihi pcccalum dicit. l,cm Am~ros. : Id,'ò Oevit PeLrus, quia culpa obrepsit C! ; non ill\'cnio quid dixerit, invenio quòd lIeveriL. J,acry" lIlas ejlls lego, salisfaclione1l1 non I('gu. Sed quod defcndi non p~ll'st, aillui potcst. Lavant lacrym:l! rlelictum, quod voce pndor est ~onfiteri: Veni:c ~etus C?I~ Slilil et vcrecllndi:e. Hoc Idem etlalll MaxlDlUS diCI! episc~lpUS. llem Joannes Chrysost. : Non tibi dico ul \cl pl'od~s in publicum, lleque apud .alios lc accuses.; sed ollcdil'c te volo PropheLJ! dlcenLI : Revela Dea VItalll '"alll. Anle Oeum ergo lua conlitere peccata, apud vcrml1 judicem cum oralion.e delicla tlla pr?nuntia non lill"lIà, scd conSciellll:E lu:c memoriA; et tlln~ dcmilDl"spera te miscricordiam J;l0s~e conseq."i. Si habuel'is porc;lla lua in menle conl\llue, nunquam mahim ad"el'sùs l'rtlximum in cordc luo tenebis. Idem: Peccata tua flUOlidiè dicilO, ul deleas iIIa. Sed si confunderis alicni dicere, dicito ca quolidiè in animo tuo; Ilon dico ul conlilcaris ca conservo tuo, ul ti bi exprobrcl. Dicilo l>eo, (lui cur:ll ca. Nec Cllilll si illi nOli dixeris, ignoral ca: cùm faciebas ea, pr.rslò eral; cum admiueres ea, cognoverat. Numquid ea vult 11 te co~noscerc? Peccare non erulluisti, et confiteri cru"escis? Dicito iII hAc vità, UL iII alià re'lll:clll haheas : dicito ingcmiscens et lacrylllalls. 1u codice scri'pta

LlR. IV. DlST. XVl.

sunI peccata tua. Spongia pcccatorum tUorUIII lacry\Il:E tu:c sinI. Ilem Prosper de Prenit., disto t , C. PorrÒ illi, ct in \ib. de Vil~ contemplat. ·,c. 7 : Uli quorum peCC:lla hnmanam Ilotitialll latent, Ilon ab ipsis confessa, ncc ab aliis publi('ata, si ea cOllfitel'i vel emendare uoluerillt, Oeum quem habeut teslcm, ipsum et habituri sunt nHorem. Qnòd si ipsi sui juùices /ìallt, et veluti SUal iniqnil.'\tis ultorcs, !tic iII s.} voluntariarn prenam se\:erissimre animarll'crsio!:i '; exerceant; temporalibus prenis mutabunt :Etcrl:~ supplicia, et lacrymis ex vcrA cordis <:onlrilitlne f1uenlibns eXlingucliL :elerni ignis incendia. El infra, iltid. : F;ICiliùs si bi Deum placabllnt illi, qui auL propriis cnnfessionibus crimen produllt, alli nescicnlibus alii;; ipsi in se vohmt:iria> excommunicalionis ferllnl sententiam : ct ab alla l'i cui millistrabant, 1I0n anilllo, seti officio separati, vit.'\m sua m quasi mortuam plallgullt; certi quòd reconciliati sibi eflicacis prenilenli:c fruclibus, à 000 non solùm amissa recipianl, sed eli:lm supern:c civitatis galldia recipianL. Ui~ aucturÌlalibus illllilllnlur qni sufficere cOlltendunl Deo conii Ceri peccata sine sacerdole. Dicunt enim quòd si qllis timens dell'gerc cllipam SU:1I1l apud homilles, ne inde ,opprobl'io habeaLur, vel alii suo cxemplo arl peccalldum aecinganlur, el ideò laceL homini, eL revelat Deo; consequitur veni!\m. Quòd non ,ufficil .oli Deo confi/eri si lempus adsil , si tamen flomilli possil. .l. Sed qllM sacerdoti bus conlileri oporteat, non solùm iIIà auctori.tatc Jacobi, C. 5: Confilemini atleru/rullI peccala ve,tra, elc., sed etiam aliorum plnri!Jus tesi imOlliis comprohalnr. Ai' enim Aug., iII homo 50, dii Utilit. ac Necess. Poonit. : Judicet seipsum homo volunlariè dÙOl potest, el mores con l'erta t in melills, ne CÙIO jam non polerit, pr:Eter volunLatem à Oomino jndicelur; Cl cùm in se prolulcriL severissimre medicina:, scd tamen uLilissim:c, senlenliam, venia l ad :l\Itistiles per (lliOS illi cla\'e~ minislranlur Ecelesi:c. Tanqllàlll bunllsjam incipiens e"se IiIiIlS, maternorum membrOl'um ordiM cuslodito, à prxpositis sacrol'IIIll accipiat satisfactionis sure modum, in ulfel'endn sacrificio contriLi cllrdis devotus el supplex. Id Lamen agal, quod non solùm sibi prosit ad salulem, scd etiaOl ad exemplum c:cteris : uL si peccatum cjus non modò in gravi ejus malo, sed eliam in tanto scandalo aliorum est, atque hoc expedire utili lati Ecc\csi:.e videlur anti~tili, in notiLiam multllrllm vellolius plcbis agere prenitentiam non recnset, ne leLhali plag:.e per pudorclII addat tumorem. Cùm taula est plaga peccali l'L impelus morbi, ul medicamenla cOI'poris cl sangllinis Domini diO'crenda sin t , auctorilate anlistilis, d.)!Jel se qllisf}ne remo\'el'e ab altari ad agendam llOOl1itcllliam, et càdOOl auclorilate recollciliari. ltem Li!O papa, de Prell., disl. I, c. M"t/iplex: l\lultiplex misc . ricordia Dei ita lapsibus 6ubvenit humanis, ut nop mooò perBapLismum, sedetiam per prenilenliam spes vila! l'l'parelUr; sic divill:C voluntatis pr;csidiis ordina .. lis, !IL illdlllgentiam Dei nisi sllpplicationibus sacerdo lum lIequeallt olltillere. Christus enim hanc pr:eposiiis Ecclesi;c tradidit poteslalem, utconlilenlibus prellitellti:E satisf:lctiollCDI darcnl, et eosdem salubri salisfaclione pllrgalos, ad communionem sacramenlorum per jalluaIII reconcilialionis admitlcrent. ltem AIIg., \ib. dc verà el falsà Prenilentià, c-.ap. iO: Quem pro . nilet, omoinò prel)ileal, el dolorem lacrymis 05t('l1dal; repra:sentel 'Vitam suam Di:O pcr sacerdotcllI , pl':cvenia\ judicium Dei per confessionem. Prrecepil enim Domillus mUlldandis, uL oslenderent ora saCt l'doti bus ; docens corporali pr:Esclltià cOllfitCIllJa pcc cala, non per scripta mallilcstanda. DixiL cnim : Or~ monsLrate et omnes; non unus pro olllniblls, llon alium staLuatis nuntium qui pro vobi.s oficr:lt mnllllS Dco à ~Ioysc statulum; sed qui per vos peCcàSlis . per vos erubescatis. Ernbescentia enim ipsa par:em babel remissiollis. Ex misericordiA enim hoc pl';;;CCpil Dominus, ul n6mo preniu;i'.;t in occulto. III hoc enim quod per seipsum dici t saccrdoli, et erubcscclILia"ln

PETRI 1.0MRAROf V'incit. timore Dci olTensi fil "cnia criminis. Fil cnim veniale per confessionem ql10d criminale eral iII opcr:tlione. er si non Slalim purgalllr, fil lamen veniale flnoel commiserai mortale. 'Mulll'fm enim salisf3clionis oblulit, 4lui erubescenti:JJ dominans. nibil eorum qu:.e eommisit, nuntio nei ne~aviL. Dcus eli irll' {lui miserieors et JUSlus est, sicut serv:lI misericordiam in ju5tiLià, ita et jusliliam in misericordià. Opus enim nlisericordi:e est peccanti peccata dimiUere; sed oporlet ut justus miserealur juslè. Considcrat enim si dignns est, o'on dico justitià, sed et misericordià. JlIstiti:t ellim sola damnat, sed dignus est misericOrdià qui spirilnali !allore qurorit graliam. Lalloral enim ll'Iens paticndo erubcscentiam. El qnoniam verecllndia magna est pama, qui erubescit pro Chrislo tit dignus misericordià . Undc patet-quia quantò plllribus contilohilùr iII spe \'elliro tllrpiludinem criminis, lantò (aciliù,; consequetnr gratiam remissionis. Ipsi enim sacerdoles plns possunl proficerc, pllls cOllfilenlibus parcere. Ilem L~o papa, de Pren., disl. t: Quamvis plcniludo fidei videalur esse laudabilis, '1":C propler Dei limol'em ap\l{l homines cfubcscere non veretur; tamen '1uia non omIliulIl su1l1 hujuscemodi peccala,lIt ea qui prenitCrili:lI)1 poscunt, non timeanl publicari, rcmovealur improbabilis l'onsueludo, nc multi à prenitenti:c rcmctliis arcealltllr, dùm aut erllbescunl, anI timent illimicis sua l'acta rcserare. 41uibus pl)Ssllnl legulll percelli conslitutione. Suf/icil enim confcs,itl, 'l":e primùm Deo olfcrlur. et lunc eti:lIn sacerrloli, tlui ' pro deliclis prenitentium precator accedit. 'iunc ~nim plures ad prenitenliam poterulil pro"ol'ad, si populi auribus non publieetuf conscicntia Conlilenlis. Ex bis aliisque plurihlls illdubiumter ostenrlilur oporlere Deo pl'imùm, ,et dcinde sacerdoli olferl'i cOllfessionem; Ilec aliter posse perveniri ad ingressulIl para4lisi, si adsit f a c u l t a s . '

De ler/io QI'ticuto, sicilicet, an sufficia/ cOllfiteri laico. 5. Nunc priuS(IUàm pr:vmissis allcloritatibus qmc bis cunlradicere videlltur respondeamlls, tertiam qU:l'llionem intueamur. Quod enim secunda qu:cslio cont illebat, ~cilicet, an sine confessione el judicio sacerdotis soli Deo coofiteri sufticcret, expeditum est; et cerLificatum pr:emissis leslimoniis, quòd non suflìcit conliteri Deo sine sacerdote, IlCC eSI verè humilis et prenilCIlS, si non dcsiderat el re1luirit saccrdotis judicium Sed numquid :cquè valcl alicui cOllfileri socio yel proximo suo, saltcm cùm deesl sacerdos? Sanè ad hoc potcst dici quòd sacerdolis examell requirendum esl sludiosè, quia sacerdolibus concessil Dcus potestalem Iigalldi alque solvendi; ct ideò quibus ipsi dimiltunt, el Deus dimiltit. Si tamen derllerit sacerdos, proximo vel socio esl faciellda confessio" Scd curcl quisquc sacerdolclll qu:crere, qui sciaI ligarc et sol,'cre. Talem enim esse oporlet, qui aliorum crimilla Ilijudieal. Unde Aug., Iib. de l'era et falsa Prenilentlà, C.1p. iO: Qui vult confiteri peccata ul inveniat graliam, qu:u.lt sacerdotem qui sciat ligare el solvere, ne cùm negtigPlls circa se eXlilerit, lIegligatur ab co, qui eUIll misericordilcr mOllet et pelil; ne ambo in fO\'eam cadant, qua m stultus cvilare nolnil. Tant:\ ita'lue vis confcssiollis esI. III si deesl sacerdos, COII~itealur {lroximo . S:epè cnim contingil qllòd prenitells 1I0n pOlesl vcrecundari coram sacerdtJtc, "Iuem dcsillcranti lIec lempns, nec locus offerl. Etsi Ille cui COIIfilebilur potestatem non babeat solvendi, fil lamcn .1ignus venia ex sacerdoLis desiderio, qui crimclI COli, frtetur socio. Mundali enim sunlleprosi. dùm ihalll ora vel sc oSlendere sacertlotiblls, anteqllàm ad CHS pcrvenirell'. Unde patel DeulII ad cor inspicere, tlùm ex oecessitate prollibetllr ad sacerdolcs perveairc. Unde Aug .• ibidem: Sropè quidem qu:.eruill eos sani et l:Cli; sed di'1m qurerunt, allteqllàm perveniallt, morillnlur. Sed misericordia Dei ubique esi, qui et jllstis p:lrcere lIovil, cisi nOli lam citò, sicut si sull'crelilur à sacerdote. Ibid. cap. t l : Qui ergo conlitclur sacerdoti. onminÌl meliori ' quàmpolcst c(lnliLeatlJ!"; cl si rec~:\lum on:llltullI esi. $ufticiat rcferre iII noliwm

8&1

sacerdolis. Nam in rcsurrectioftC ftIi:e archiaynagO@i puclla', pauci interruerunl qui viderunt; aondùm eoim erat sepulla. lIondùm extra porlam delala, nOlldùm extra domum in nOlitiam porlaL'l. Inlùs rcsuscitavit qllam intùs illvenit. reliclis solis Petro el Jaeobu et Joanne, et patre el malre puell:e, in quiblls liguraliler conlinentlJr sacerdoles Ecelesi:e. Quos alllem extra invcnit, advertendum est quomodò s'lscitavit. Flcbat cnim lurba post filium vidu:e; Devit Marlha. Cl Maria supplicanles pro fra Ire ; Debat et lurba &lariam Siicula. In qllo docemur, pllblicè peccalllibllS non pro. prium. sed Ecc\esi:e slIl1ìeere merilum. Aug., ibid., cap. U: Lahorel ergo poonilens in F.cclesia esse el ad Ecclesi:e nnitatcm IClidere. Nisi cnim IInilas ~celesi:c succurrat, nisi quod decsl pc4:catori Sila Of'.I1J0nc compleal, de manibus illimici non eripictur ~Ilima mortui. Credendum est enim qllòd onllle~ or~ llones el eleemosyn:e Ecclesi:e l'l opcra jusliti;e CI misericordia! suceurranl recoglioscellli morlem SlIalll ad conversionem. ldeòquc nemo dignè prenilere potest, qllem non suslineal unitas Ecclcsi:l!. Ideòque nemo pela t sacerdotes per aliquam culpalll ab uuilale Ecclesi:e divisos. Ex his satis aperillir et absol"iLur pr:cmiss:e qu:cstionis arliculus. Qua~ rendns est sacerdos sapiens et discl'etus, qui cum pOlesUlte simul habeat judiciurn, qui si forlè deruerit. confiteri dcbet socio. Beda verò, mpcr Epist. Jacohi 5, iuter coufessioIlem vellialiulll el mOI'Uliium dislillguit supcr illulll locum : Confi/emilli allerulrulII peccata \le,ç/rn. Ait cllim: t:o:equaliblls quolidiana el tc\'i.. , gra\'iora wrò sacerdoti pandalllus, cl quanlo jusseril tempol'e purgare cUI'emus, quia sine conressione emendalionis, pcccal~ ncqllcllnt dimilli. Sedet graviora co:equalibus p~n dentla SUllt, CÙIll deest sacerdos, et urgcI periculum. Yellialia vel'ò, eliam saccrJolulII oblalà copià, liceI confileri co:eql1ali, et suf1ìcil, ul qnibusdam placet, si lamen ex eOlllemptu non pr;ctcrmillatur s3èerdos. Tulius esI lame n l'l perfeclius utriusque generis pecC:lla sacerdoti bus pandcrc, et consiliulllllle,licin:e ab eis qu:erere, quilJus concessa eSI pOleslas ligandi et 80lveudi.

Hìc aperit qualiter supmdirlm aucloritalei ill/el/igP.1Jdlfl lunt. 6. Cilm ergo ex his aliisquc pluribus lcslimoniis persl'icuulll tiat et indubitabililer cOllstet peccata pri· milm Oeo, dei Ilde sacerdoli esse conIi tenda, et, si ipse derueril ,eti:un socio, illud JO:ln. Chrys. superiùs POSillllll, de Peen., disto t, C. QUOI aliquando, ad fiIIcm, DOli esl ila ilitelligendulII, III Iit:cat alicui, si templls habeal, s3cerdoli nOli cOlltiLel i ; seti quia sufficil IIbi cri meli occullum esI, soli 1>co per sacertlotem dicerc, ct semel. Nec oporlet publicari coram multis, '1l1od occultllm est. Quoti Dol:I\'it dicells : Non tibi dico ul le prodas in pulJlicum. Sicul enim public!\ noxa publico egetl'emedio, iUl cl occulta sectelà confessione eL occulta s3tisfactiorie pllrl!alur. Ncc Decesse esI ul qllod saccr41'Jti semel cOllft,ssi SUIllUS, ilerùm confileamur; sed linguà cordis, nOli carllis, apud vel'11m judicem hl jugilcr cOllliteri déIJCIllIIS. Ulldc idem JO:ln , , ihid" c.lI'lIllCautelll, ail: Nnncaulc/llsi recurdcl'is peccatorum luorulIl, et fre4luenler Cl in ct'llspecln Dci promlOlies, et pro eis depreceris, ciliùs iIla delebis. Si l'erò obliviscari;, lune eorulII rccol'd;lbcl'is nolclIs, quando publicabumur, et iII COIISpCCtU omllium ami· corulII eL inimicorum, sanclorumque angelorulII profcrentur.Jtactiamillud\mbrosii, dc Prell., disto l, c . Lacrymm : Lacrym:e \avallt dcliclum qlJod "oce Jludor est confileri. ad publicam prellilcntiam rercreudlllll C51. Ibi enim ,'irlulelll lacrymarulII et cunfcssionis ostellJcns, signHicare voluit quòd lacrym:c occu\t:c <!L confessio secrela, sicut qua~ fil soli saccnloli, lav311t deliclum quod pudel aliqucm publicè confiteri. Quod "erò dic,i l se lacrymas l'elrl legisse, nOli salisfaclionCIII ,'cl cOllressioncm, per hoc nOli cxcludil iIIa: Dlulla cllim facla sunI, qu:e sCl'i~lla nOli SUllt; et forte 1lIIlUlùIII JilCta erat ills',itulio cuuCcssiunis , qu:e 1II0dò Silllililcr el iIlud l'rosDeri: Si sui jtl\liccs liallt. lIlU-

885

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR, -

tabunL reterna lopplicla; eL ilIud : Faciliùs Deum piacaoont sioi, qui aut pmpriis confessionibus crimen produnL, aut nescientibus aliis in se sententiam excommuoicalionis Ceroltt, ad poblicam confessionem et satisfactianem referri aportet. Non enim solis sacerdotibus jus ligandi atque solvendi datllm est, si cuique suo arbitrio se prena vel excommunicaLionis sententia, ligare, et absque sacerdotali judicio seipsum Deo vel altari reconciliare Iicet, quud ecclesiasticre illSlitutioni el consuetudini J.lCnitùs repugnat. POLiùs ergo si publicè peccàsti, publice confitere Le reum, eL emenda. Si verò occllltè deLiquisLi, etiam Bic non Laceas, nec Lamen dico 01 publices. Taciturnitas enim peccaLi ex superhia nascitur eordis. Ideò enim peccalum suum quis cela t, ne reputetur foris quale m se jam divino corispeclui ex.hibuit, quod el[ fonle superbire nascilur. Species enim superbire est se velle justum videri qui peccalor est; alque bypocriLa convincilur qui inSlar pdmol'um pa~ rentum vel tergiversatione vet'borum peccata sua lc\'igare contendi I , vel sicut Càin pecca La sua reticell~o supprimere qurerit. Uhi ergo superhia regnat et hypocrisis, humiliLas locum nun habet. Sine humiliLaLe \'erò alicui \'eniam sperare non licei. Ubi est ergo laciturllitas confessionis, non est speranda venia crilIlinis. Jam certissiroè liquet quàm sit detestabile peccaLi silentium, et è converso quàm sit necessaria conrt~ssio. Est enim confessio testimonium consciential Deum limentis, Qui enim limet judici um Dei, peccatum non erllbescit confiteri. Perfeclus timor solvit Illllnem pudorem; cOllfes~io peccali pudorem babel, CI ipsa erubescenlia est gravis prena. ldeòque jubemur confiteri peccala, uL erubescenliam patiamur pro preIla , nam hoc ipsum pars eSl divini judicii. Si erga qUalritllr an confessi o sit necessaria, cùm in contriLiolle jam deleLum Sil peccatum , dicimus quia qUaltlam punitio peccati est, sicui satisfactio opel'Ìs. Per confessionem eliam intelligit sacerdos qualiLer debeat jndicare de crimine. Per eam quoque peccaLor lit humilior et caulior. D1STINCTIO XVIII. DE REMISSIONE SACERDOTIS.

t. llìc qUalri solct si peccalum omninò dimissulll est à Deo per cordis contrilionem, ex quo prenilens vOtUIll habuit confitendi, quid postea dimiUaLur ei à sacerdote. Video enim quo vinculo eum ligat, scilicet, temporalis prenal, sed lIon à quo eum absolval. EL idcò qu:ero. Ante prenitudinem quillpe cOl'dis, anima rei llIaculam habel et frelorem peccati, alque alLerna! ul~ tionis vinculo.ligata existit. Si verò anLe confessione m per cordis cOlllriLionem Deusper seipsum sine minisLel'io sacerdolis et debitllm omninò relaxat, et anima m illteriùs purgaL à contagio ne et frelore peccati: quid ergo mundat, (Iuid dimiuit sacerdos? ubi sunt c1avcs iIlal quas Duminus tradidit Petro eL successoriblls t'jus, dicens, Mauh. t6,: Tib~ dabo claves Teglli clPlol'Uni, etc. QlIrecwnque IlgaveTtS supel' te/Tam, el'U/11 Ii(Jala et in ceelo; olI qurecumque solveris supeT terTani erolll solilla, eLC. Luc. ti? Ut auLem pralmissa qu:esti~ pleniùs explicari valcat, (Iuasi alLiùs duclo rete, de his davihus et USII earum disseramus.

De clat'iblls.

SI. Claves ista! non sunt corporales, sed spiriluales sci!icet discel'llendi scienlia, el pOlenti:. judicandi ili est, ligandi cl sol\'endi; Qua dignos recipere, et h:diKnos debet excludere à regno ecclesiasticns judex, Qui sicm habeL jus ligandi , ila sol vendi. Undc Ambr. , de Prell., disL. t, C. Vel'bum Dei: Dominus par jus cL ~olvendi esse voluit, et Iigandi, qui utrumque pari conditione permisit. Er~o qui solvendi jus non habet IICC liganlli habcl, Et infra : Certum est quòd Ecclesi~ .urumque lieet, ha~resis utrumque non habet. Jus cnim hoc solis permi&~llm esl sacerdotiblls. Hectè ergo Ecelesia hoc s:!Ji vindicat, qUal veros sacerdoLes habct, brecesis vendicare Ilun potest, qu:.c veros s3!.'erdotes non habct.

UB, IV, DIST. XVIII. De U3U clat·;um.

5. Usus vcrò barum clavium mulliplex eSL : dise", nere, scilicet, ligandos et solvendos, a~ deindc Iigar' vel solvere. Qui enim, ut ail Gre~or., indignos lit('.• ve! solvil, propl'ià poteSLale se priva t, id est, digli!]: privatione se facit,

Si sacerdos poteal dimittere vel retinere pecca/a. 4. Sed qUalritur utrùlll à pecca Lo sol vere valeal ,~ cerdos, id est, à culpa, ul culpal macularn absterg~i , vel debitum alternal morlis sol vere valeat. Quidam :11'bilrali sunl, cùm peccator dupliciter ligaLus tenealur. III ,rredictum esI, scilicct, mcntis contagione :tc calci· tate, et debito futural prenal~ alterum curari per DCII m , aILcrum sol vi per sacerdoleln. P:ltilllr enim per pCGcatum quasdamtenebras illteriores et macolas, à lJulbus nisi liberelur, projicielur in tenebras exteriores. Cùm autem liberalur ab his. suscitatur à morle peccati. Unde Apostolus: Surge qui dormis, el illuminabit le Christus. Solus enim Cbrislus. non sacerdos, animam resuscitat, ac, pulsis lenebris interiori bus el maculis, eam illuminai et mundat, qui animal facie m lavai; debitum verò a!terUal pre!lal sol vere concessi L sacerdoti bus. Quod in resurrectione Lazari signatulII asscrunL; quelli Christus priùs per se imeriùs vivilicavil, deinde foràs cxirc jussit, eumque adhuc ligalum golvel'c apostolis' pra!ccpiL; quia, uL aillnl , ipse inLeriùs allimam à C3ligine maclllàque peccati emundat, sacerdotiblls verò dcdit Villcuillm :cternal mOI·ti" solvcre, Alii vcrò diculIl soluffi Deulll, non sacerdo· tcm, deOiLum alkrna! mortis dimiUere, sicut et aniUlalO inleriiHI per se vivificat; nec tamen illflitelltur saccrdoLibus ll'adilam poteslalem peccata dimittendi et reLiuendi, qnibus dietum est, Joan. iO: QlIorllm l'emiseritis pecca/II, elc, Sicut enim Christus relinuit sibi pOLestatem Baptismi , ita cl Prenitenthe. Et ideò sicut interiùs gratia suà animam ilIuminat, iLa et simul debitum altern:c morLis relaxat. Ip&e enim per St'ipSIIIIl pecca La prenilenlium legil,; et lunc tegit quando ad prenam n:ln resel'vat. Tunc ergo legit, qllallJo debiLlIlIl poonal solvit. Quòd autem ipse tegat, ~perlè dlcil Aug. expollcns illum locum psalmi 5i : UUUI'Utll tecla SUIII peccata, id est, cooperLa et aboliLa. Si ellim texiL Deus l'eccita, noluit advertcre ; si noluit aJverlere, noluil :lllimadvertere, id est, punire, seti ignoscere. Ita el'go dicit à Deo tecta, ul Deus non videat, id eSI, :eLernaliLer puniat, Videre enim Dei peccata, est ad prenam imputare. Averlere autem faciem à peccalis. hoc est ca ad plP.nam non reservare.ltemllieron., Com, lIlent. ad eumdem l'sal. : Quilius Deus dimiUil, peccata. tcgil ne injudicio revelentur. Item Cassiodorus.ad eumdem l'S., su per eo leco: Beatus vir qui, et(:,: Qlli gravia ha beni peccata, aliis Deus imputat, aliis pel' misericordiam non imputato Ex his aperlè ostenditur quòd Dells ipse prenilentem solvit à debito prenal; et Lune bolvit quam:io inLùs illuminai, inspirando veram cordis conlrillOnem. Cui sentenlial ratio sulTragalur, etauclo, riLaLes aLLcSLanLur. Ncrno enim ,'erè compungilur dc peccato, habells cor cOlltritum et humilialum, nisi iII charitate. Qui autem charitatem habel, dignus esi vi!:! :.cLernà. Nemo autem simul vità et mortc dignus est. Non est ergo lunc ligatlls debilo alternal mOl'lis. Filius enim iral esse desii t ex qno diligere crepito Ex tun~ erlio snluLus est ab irà, qUal nOli manet su per iIlum QUI credit in ChrisLull1, sed super iIIum qui lIon credit, Non ergo postmodùm per saccrdolem CIII cOllfitetllr ah irà alterllà Iiberatur, a qua jam liberaLus est per Dominum, ex quo dixit: Confi/eboT. Sollls ergo l)ell:; hominem interiùs mundal à peccati maculà, eL à dcbito :eternal preual solvit; qui per prophetam ~it, Isaial 43 : Ego 8olu. deleo jni~uilatell et peccata pop!tli. Item Ambr. : Verbum Dci dlmittit peccata, sacen!:!> e;t judex. Sacerdos quidem officium suum exhibe!, sed lIullius potesLatis jura exercel. Idem Aug., trae., i2t super Joan.: Nemo lomt peccata, nisi solus Dcu:;: 'lui est Agnus tullens peccata mundi. Tullil alllem c; dimittendo qme facLa sunt, Cl adjuvando Ile nanl, ilI Pl'rduccndu alt vitalll, .ubi umllillò fieri non [lOliSUI'.ì.

887

PETRI LmlBARDI

His aliisqlle pluriblls teslimolliis docetur Dominum solum per se peccata dimiucre; et sicut dimiUit quihllsdam, ila et aliorom qllorulTulam peccata relinel.

Quòd Illcerdo!es e/ialll dimi/lullt, et tenelll peccata. suo moc/o. 5. Nec ideò lamen ni'gamlls sacerdolibus concess~1ll J!0lestatem dimiUentli el l'elinendi pcccata, cùm hoc Vcritas in E\'angelio :\pertè doceat Bine August. ail, lih. de vera el rats!! Pren ., c. tO : Ecclesi:e charilas. 'l'I>\J per Spirilum santtum Jiffunditul' in CllrJibw, corUlll qui parLicipes sui SUIII, peccata dimiLlil; eorum ,ui non sunt, lenel. Idem: Sacerdoles possnnL csmhlcnlihus parcere : qnibus ellim remillunl r~miUil J)eus. L:\Z3rmn CII iIII dc mOli UlIlenLo suscitatulll oblUlit lliscil'ulis soh',rndnm, per hoc oslcndens pflteslalem snln'lI11i conces'am sacerdolibus. Dixil enim, Mauh . 16: Qllodc"mqtle solverilis super terram, eril so/1I11II1I et in cre/o, eLc.; hoc esI: EllO Deus, el omnis çreleslis curi:-e ordilles, et olUncs sancti in glorià meà I:\udan.t vobiscum et conlirmant quns ligalis el sohitis. Non dixit quos ptlkllit ligare el ao/vere; sed in qlloa exercel;a optla jU~liliO! vel misericordire. AIiLcr aUlclll, vcl alia opel'a vest!":! in pcccatorcs 1I0n coglfosco. lùem, lib. de Bapl. p:.rvuL, l. 6: Cùm "el'aciter ad [)eUln con\"erso peccata dimillllntllr, ab eis llimillnnlur, quiblls ipse vcr~ci cO'IVersiouc conjlJl.gitur. SpiriLus sallclllS ca dimittit, qui dalUS est omnillus sanclis silli charitate coh:-erenlibus, sive Se noverillt corporaliler, si ve nOli. Simililcr cùm alicujus lcnentur peccata, ab eis tenenlur à quilms iIIe cortlis pravilale disjulIgitur, sive 1I0lis corpor"Jliler, sivc iglloLis. Omnes enim mali ~pil'itua liLer à bo"is sejullcLi EUIII. Ecce, hìc dicil ~-c('cat.'l dimitti, vel teneri il sanctis viris, el lamen SpÌl'itnm sallcLlU1l ca dimiUèr'l dicit . Et qUl)d lII~jori coasitleraLione dignum est.-itlclI)cliam dici! qllùd [)eus pcr se vel per sanctos lalllùm dilllillii pl'c('a\~: Ail cnim sic: 'Sacramentlllll grati:n daL Dcus eliam per malos; ipS:l1Il ,'crò graliam non nisi per seipsllm, vel per per sallctos suos. El ideò remissionem peccaloruUl "cl seipsllm facil, vel per ipsius colllmb:E mcmbra, qllihus ail : Si cni dimiserilis, llimiuellir. ~:cce qnlull varia à doctoribns tradunlur snper hi~; et in bàe tallLà \"arietate quid tellendllm? Hoc sanè dicere ae seni ire possumus, IluM solus Deus dimittit peccata et reLinet; et tamen Eeclesi:-e cOllluHt potestatcm ligandi et sol vendi .. scJ aliler ipsc solvit vel ligat, alilcr Ecclesia. Ipse enilll per se tanlùOl dimiUit peccatum, qui eL anima III mund:ll ab inleriori maculà, el à debilo relern:E morlis solvil. Quomodò sacerdote. ligant vet ao/vtllll à peecalia. 6. Non autem hoc sacerdotibns concessiL, IIUibllS t:iOlcn Lribuit potcsl:ltcm stllvcndi el ligandi, id est, OstCI de'odi homines ligalos vcl solulos. Unde DominllS lepro~um ':llIiLati pliùs per se restituit, deinde ad sacerdol.es w.,.,it, quorum Judicio ostenderetur mundatus. Ila etiam Lazarum Jam vivilicalum obtulil discipulis solvendum. Quia elsi aliquis lIpud DeulII siI solulus, non lamen in facie Ecclesi:-e solutus habclnr, nisi per judi~illm sacerdotis. In solvcndis ergo culpis \'CI relinendis, ila operaLur sacerdns evangeliclis Cl judical, sicur OtiDl legalis in illis qui cOlllaminati eran! leprà, qu::c peccatum ~ignat. Ulide llicrllll. COlliment. ad cap. 16 Mauh., ubi Dominus ait Pelro:

'l'ibi dobo clave. regni ere/orum, et qllodcumql/c ligaveris .uper terram, l'ril ligatum et in creti.; et quodclIIllfJue .olveri. luper terra"" erit lolu/um el iII cre/is: HUlle, infJuil, locum quidam non intelligenles, aliquid sumunl de supercilio Pbaris:Eorum, u' damuare inlloxios, ve! solvere se putelll noxio;;, eìlm apud I)cum 11011 senleulia sacerdotum, sed rcol'um vila qu:eratur. Irf Levilico se oSlendere sacel'dolibus juhentur lel'rosi, quos iIli nOli raciunt leprosos vel mundos, sed discernunL qui mundi vel immundi SUIII. lta et hìc apertè oslenditm' quòd nOli semper sequitur Deus EcclcsiiE judicium, qu:-e pt'f surreplionem cL ignoranliam inlerdùm judicat, Dcus au/em sem~r jullicaL secundùm veritatem. El iII rellliUendis ,·e. in j'elinendis culpis id jnris et omcii "abcnL Cl'angclici sacerdolcs, q'lOtI olim h:.bchanl sub

B88

le~e ll'gales in curandis leprosis. Ili e'lI) peccala dimlllunt vel relinenl, dùm dimissa li Deo vel re&cnla jlldic:lllt el ostendunt. Ponunl enim s.1eerdotes nomen Domini su per filios Israel, sed ipse benedicil, III le:' gilur in Numeris. Hune modum Iigandi el solveadi Hieronymus supra nolavil. 7. Ligant quoque saccrt!otes, dùm satisCaClionem Prenilenli:E conlitcnlibus imponunt. Sohunl, cùm de e!! aliquid dillliunnl, vel pl"r eam purgalos ad sacraU1ento~uJll communinnen! admiunll,t, quem modUli! slIperms Leo papa nOLavll. Sccundllm bune modum dicuntur eliam sacerdnles dimiuerc pcec:lla vel retinere. Unde superiùs Ang., lihro de veril CI Cals!i Pren., cap. iO, dixit : Quibus remittunt, et remiuit Deus, etc. Opu!> enilll justil.i::c cxerCClll in peccalores, cùm eos jllst!i prenà liganl; opus misericordi:c, dùm tle eta ali"uid re!aIant, "el sacramenlorum communioni conci. liallL; alia opera in peccatorcs exercere nequeunt.'EI lIolal:dum est quia quos satisCaelione p-pnilenli:-e Iigallt, CII ipso à peceatis ;,olulos ostcndunt, qllia non imponilur alicui salisCaclio preniteulialis, nisi qucm sacerdosverè prenilenlem arbilratur. Aliis verò nllll impontl"l; et eo ipso peccatum retincri à Deo judicanl. Quòd aulem hoc ad c1aves perlineaL August. oSlendi& dicenso in libro de PrenilcuLià : Fruslral cla\'es Ecclesia:, qui sine arbitrio sacerdolis prenilp.nliam agit, si sine oris confessione criminis indlligentiam imprecatur. Est et alins modus ligandi et solvèndi, lJui per excommunicaliollem gerilur, dùm aliqnis secundùm canonica m disciplinam tertiò voeaLUS atl emendationem manifesti delicti, cl salisCaecre ,'ilipendens, sentenlill Ecclcsi:-e à loco oralionis, et sacramenlorum communione, et fidelium consorLio pr:\!scindiLur, ul erubescal, el pudore seeleris conversus pre"itcat, 111 s.ie 'piritus ejus aalvus .it, 1 Coro 5. QuÒllsi preniten1Iam profilens resipueril, negat:.c communioni admiltilm', et Ecclesi::c reconcilialur. Il::t~c e,t antem Ecelesia: anaLhematizatio; hane prenl!m illis qui digllè percellunlllr, illfligit, quia gratia [)ei el l'rotectio iIlius ampliùs subLrahitur, ac sibi ipsis rdillquuntur, 111 siI cis liberum ruere in interitum peccali, in quos eti:uII major dia bolo sa:vieudi dalur pOlesLas. Orationes quoque El'clesi:E, eL benediclionulU :le mcl"Ìlorum suj:. fragia, cis nequaquàm sulrragari pUlanlur.

Quomoc/ò seel/udÌ/m Itos modo& illlelligendlllll .il ilIlld : Quodcumllue solveritis, etc.

8. Secundùm hos ligandi cl sohendi modos, quornodò vcrum esL quud dicitur,Mauh. t6: Quudcumqlle ao/verilis slI/Jcr terram, eril ao/ulum el in cre/18; cl quoc/cumqllC ligaveritis luper lelTalll, erit /igalUni el iII cre/is? ctc. AlifJuando enim oslelidunl solutus vel ligalos,

<lui ita nOli sunl apud [)eum; et prenà salisfaclionis vel excommullicatiullis inlerdùm iudignos ligant. vel SOIVllllt; el ilJllignos sacramentis admittunt, et dignos adllliLLi arcenL. Scd inlelligendum est hoc in illis quorum merila sohi I"el ligari postul:mt. Tunc tuim scnlemia sacertlolis judicio Dci ct lolius creleslis curia! approh:stur et conlirmalur, cùm ' ila ex discrelionll procedil, ul reorum merita non conlradicallt. QuO&cumque ergo solvunl ,ve I Iig:uJI, adb ilJclltes clavem discretionis reorum meriti>, sol"ulllur \'el ligantur in crelis, id est, apud Deum, qui" di\'ino judicio saccrdolis senlentia sic prngrcssa approbalur el conOrmaturo Quos ergo secundùm IIlerita sentenlia Ecclesi:c percellit, l:Edit; el ilIi foris sunI apud [)eum. Qui aulem non meruit, sententià Ecclesi:E non l:cdilUr, nisi contcmnat. Unde Origelles, super Levilicum, homil. U, ad 24 capnl : Exiit quis à veril:lte, à Ode, à charilale, per hoc exiL dc casLris Ecclesi:-e, etiamsi episcopi VOCe non abjieialur, sicut conlra aliqnis nOli reeLo ju· dicio l'oras miUiLur; seti si non egil ul mereretur eIÌI'e, nibil l:nditur. Interdùm ellim qni foras mittitur, intìls est; et qui foras est, inlùs vidclur rctineri. Ecceflnalis et (Iu:mlus (',st usus apostolicarum clavium. Jam oste nStilli est ex p:lrle quali&cr sacerdotes dimittanl peccata vel telieanl, ct Lamen retinuil sibi Deus quamdam slllgularem IIOtest:llcm dimillcndi vel rctiucndi, quia ipse

'. l

;

899

SBNTENTI..\.RUM LIBRI QUATUOH. -

~1U&.pef' &e

dcbilum ~tern:r mortis so:vit, et auimam lIIler.ùs purgato QrAllJ sini illterillres tenebrre el in/eTior macllla. 9. llìc qll:Eritur Ijna! sii iIla lIIacula et qua!. sinl iII:c lenebr:e iuleriures à IllIibllS \)eus inleriÌls :u\illlam purga!, cùm "cram rrellilentialll illlmiuit. De lcncbris el interiori cltligiue saLis facile esl el inlelligere, eL respolldere. Cùm ellim '1uis morlaliler delinqllil, Cl Rralià virlutis privalur, si qua pr:rcessil, cl naturaliurn bonorum elisionem palttur. Uude el inlelleclus oblllfldilnr, eL loluS hllmo interiur obienebralllr; el ita I}II:lsi caligine quàdam mells obvolvitllr, qll;l) caligo peccali (lrena csl. lIanc "crò Deus pellit. cùm (I(p.ni, IClitiam immillit, per qllam perdiL~ bona reslilnil, et \'iliata reparal. Unde PropheLa, psal. U7 : Nebrtlam 3icul «nerem .p/lTgil. Sed (Im'l! eSI macula peccai i, à Ilu~ :lllimam lavai? Ecce ellim quis voluil facel'd ho· miridium, cl patravit; qno pall'alo desinit tam \'elle, qnàm lacere; nondùm lamen verè ct bumiliter prenilei,: nec conlileri propollil, Qme ergo relllausii in allimà illius macula? Mala vIJlun\3s qniùem fuil macula iIIins anim;e; sed iIla transiil. l\Iacllla eliam eSI, si ItOOllilr.re contemnil; scll hoc est peccatum aliud à pr:ccedellti. Qu:e ergo maCllla rem:msil, à qufl. ipse in Poonilcnlià purgalur? PullUla quidelll esL anima, quòusflllC poonileal, sicut erat, diun iII et! pra,'a er:!1 volunla~. SieuL ellim 'lui t;tngil morliciniulII l'el alintl immuudum, ita polllllus est pOSI taclIIm 'lu(}usque la· valur, siclIt fuil dÙ;1I tangerel; sic pOSI aclum pecca li ila p"Uula rema nel anima, sicul fuil in ipso aelll peccati, quia ila eSI, longè à [leo per t1issimililudinem , qui 't)sl vila l'llllunditia menlis, sicut fuil dùm pecca, lum agerel. lpsa ergo dissimililndo IIU;l! inest anima: ex peccato, et eSI à Deo elongatio, anima: macula inlelligilur, à quà purgalur in Prenilentià.. Hoc aUlcm solus Deus Cacit, flui solus suscitai anima m et iIIuminat; quoti. sacerdoles nequennl, qui tamcn mcdici SUllt iluilllarum. Unile Prophela, psal. 87 : NUlIlqllid medici 'lUci/abu"t, el cOll(ileblllllurlibi? qllod expollells Aug. ail : Boni doclores reclè medici diclllIlUl', tlui vi· ventes cnrare minislerio possllnl, sed "'m mortnos susciL:!re. Sjlfl. euim Dei gl'alià lIlol·tui rc\'iviscunt.

DlSTlrJCTIO XIX. QUAI'IDO B.t: CLAVES DANTua ET QIJIBUS.

i. Postquàm oSlensum est qure sini claves apostolic;p., et quis earum usus, supercst invesligare Ilualldo iSl;c claves denlur, el quibus.Danlllr ha: claves per lIIinisteriuIII episcopi alicui in prolllotioliC sacerdotii. CÙIII ellim reclpil ordinem sacerlllltalem, sinml et ba;; da'·es recipit. Sed nnn ,·idelur qnòd omncs "el soli saccrdoles has c1aves babcant. quia pleriqllc ante sacram ordin31iollrm sciellliam discerllendi hahenl, plures poSl consl'cralionem eà carenI. Sanè dici )lolesl qllbll alteram c\avium istarllm, id est, scie.1l1iam dis_ cernelldi, nOli hahellt on/lles sacerd',lcs, unde do'ICIIllulIl est attlue lugendum. Multi enim, licèl indisudi, alll"e scielltia: quà emiuere debellt, eIol'les , iIlcerdotii gradulll recipere pr:rsuDlunt, \'ità et sciclIti~ eo iudigni; qui nec aute saccrdotiulIl; ncc pOSl, &ciclltiam babenl discernendi qui ligandi sint \'~I soll'elidi. Ideòque illam c1a\"em in consecralione uon recipiuut, quia semper sci.mtià carenI. Qui verò anle i!lcerdotium &cientià disci:tnendi pra~dili sunt, Iicèt haheanL diseretiollem. nOli lamen in eis c1avis est, quia non l'alenl eil c1audere ,·el aperire. ldeòqlle CÙIII l'''olllovelur in saccrdotem, c1avclII discretionis reclè dicilur accipere, quia anle hallita discrelio augelur, el liL in co c1avis, ul cfl jam valeat liti ad c1audcndulII \'Cl aperiendum. Si alleram clallelll onmes .acerdotes habeanl, scilicel, "olen/ia", /igalldi el .olre,uli. 2. Cùmque jalll con.tel IIIlIl omncs saccrdolcs iIlas duas da\'es habere ,qliia scicnlià discernendi pleri· que cuenL; de altera, id est, pOlcutià Iigandi et so!velHh,qu&l'itur nlrum omnes sacerdolcseam habeanl. QlIidam euim hauc potestalc!» pulant illis solis es~e

LlIl. IV, DlST. Xl:"

890

cOllcessam, qui ùoclrinam simnl ae vitam apos&olorllm servanl. lIIas enim claves promisit J)ominus PeIl'0 , e~ imitatoribus ejus lanlùlII , ul ainnl; qni etiam 3uClorllaltbus uluntur in munimenlulll SU:l! upiniflnis. Hoc cnim dicunt Aug, sellsisse, uhi superiùs ait, in Iib. de Bapt. conlra Donat, I. 5. C. 21 : Rcmissiollcm pcccatlll'lllIl \"cI pcr seipslIm (acil Oeu" vel per co· 11II1l1l:c membra. Dici! eliam idem peccala dimiui \"el leucl'i à sanclis. Idem slIper Exodum, c. 120, IIbi de laminà anreà legitllr : Eral aulem lamina aurea '(''''per iII (rolile sacerdolis : Hree, il'lfnit, signillcal lirlncialll hllllre ,·ila: , quam qui verè p\~I'ft!dè'luc. lIon si~ni{j l'ntione, sed verilate sac~rdo,.; hallel, snlllS p:ltc~1 :111ferr·e peccala.lteDl GrE'gor., inTract. cV:lJIg. hOIll. 27 : Illi soli habell!' in hàc carne posili Ilolestalem ligalltli et solyelldi, sicllt 'S3I1C\.Ì aposloli, qui Illorum exempIa simnl eum dOCldna lenenl.ltem ex rlictis OI'igCII. : Il:~c (loteslas sllii Pelro concessa eSI, el imilatorillus Pelri. Nam quicumque vesti:;ia Pelri in ,itaUlur, hah(~111 rectè Iigamli et solvenJi potestalem. His :I!iist)ue lcSli:noniis innituntur, qui aSStWunt potcslaLem Iigandi :te solvendi iIIis solis cnneessam sacerdotibus, qui ,·ilà Cl dOClrinà pollenL sicui apostoli. AliuTli", .elllenlia verior. a. Aliis aulem videtur, quod et mihi placcre fateor, cUllclis sacerdoti bus hanc cla\"clll dari, seiliCtll, li!(audi et sol vendi ;. scd non ealll rectè ac dignè haIl\>ut, nisi qui vitam et doclrinam aposto'icam servant. ~ec [lra!miss:e auctoritates lIlalos sacerdolcs halle poteslalern negant babcre; sed iIlos so!os dignè ac rectè huc pOlestate uti significanl, qui prredili sunt vila et doclrilla apostoliCà, quia soli ipsorum apllslol"rum imilatores dignè ret'lèque possunt ligare eL sol vere. El per DomillulII lalltùm \'cl per sallclos in qui bus habiL1t Spirilus sancllIs, dignè cL reclè fit remissio vel retcnlio peccatorum. Fil lamell et per ilIos qui sancIi non sunt, sed nOli tligllè "el reclè. Dat ellim Deus bencdiclionem lIignè posct:nti, elialll per illllignulll minislrum. 4,.!nòd verò. bane Iloteslatem habean& Ollllles saccnllltes, Hierollyul. te~talur snpl'l' illum locnm Evallgelii ulli Domillus lIixit Petro, Matth. Hi : Tibi dabo claves ,.eglli ca!lorulII. lIahellt enilll , illquil, eamdcm jnòiciariam pOlcstalcm a!ii apostoli; hahel eL ulIlnis Ecclesia in cpiscop:s t't presbyleris Seti ideò Pelrus cam speciallter accel'il, IIL OIllIlf.S intelligalll quòd Qniculllqlle ab ullilale lidci ct socielale I<:cclesi:e se seplJr;weril, lIec à peccatis salvi, nec crellllll ~ltlteSL ingredi. Item quòll saccrdos, eliam si lIIalus SiI, v,ratiam lamenlransflludit pro SII:P. tligllilalis tll'Iicio, Augusto ostenllil dicens, in lib. Qu:esl. de "eleri Tcstalll. : DictulII est à Domino in Numel·is. Cap. ti. ad Moy,ell el Aaron s:n~el'dcltes: ~r os pOI/ile "olllen 1I1e11/1i su per fiiios lsrael, Cl ego Domllllla belledicam eos; UI l~alial\l lI'aditam I:er millislerilllll orllinati trauslunllal Irolllillihus, nec \·ululltas sacerdotulll obesse vel prodesse possit, scll meritum benetlictionem poscentis. Qualila autem siI. digllilas sacel'dnlalis omcii et ordi. lIis, hillc advertamus. Diclum est, Joan. li, de IW· fluissimo Caiphà inter C:Elera : Hoc autcm à 6emelip~o ~1U1I dixit; 3ed cùm esseI ponli (u anni illiu" provlleUlUlI; per quod ostenditur Spiritllm graliarllm non persollam sequi diglli vel indigni, sed ordinclII traditi"Dis : uL qllam\is aliqui, boni meriti Sii, non talllen possit bcnedicere · nisi fueril ordin3tlls , ul omcii mi. uÌ!:ilerilllll exltilleat. Dei autem est ell'eclum Il'ibucre bellellicLionis. lIinc cvillenteroslenditllr ordinem non pri\'ari pOlestale tribllendi graliam ob minislri illtli· gnilatem. Hllic lamC'lI AugllSl. selllellli;e videtui' obvi:1re quod ait Esychills, super Levit. cap. 9, !ili. 2. Saccrdolcs, ilìqllil, non proprià virtUle henedicuoL; scd qllia figuralO Christi gerunL, et prol'ter eUlll qui in ipsis eSl, plenÌludinem benediclionis trihuunl; IleI; solùm is qui saccrdo&illlll sortilus est. sed quicuIIqnc Chrislum in seipso habet, el ejus lìgur;tm gcrit, per cOII\'ersationcm Ilonam , siclll Moyses , idoneus eSl Ul benellictionem pr:Estet. Ecce hic hahcs. quoti 11011 solUlri sacerdos, sed omnis in lino ChriSlIIs ballital,

891

PETRI LOMBARDI

oonedictionem prre&tat. Sed alia est benedicI io quI' solis sacerdoti bus congrui t , alia qure ao omnibll$ bo ' lIis communilcr cxhibctur. Deniqlle iIIi saccl'tlotes, ID quiblls Chrislus habitat, benedictionis plcnitutllncm IrilJUere diculilur. non quia soli iIIi transCllndant gra· liam, scd qnia ilIi soli licitè et dignè id ~gunt. N'cc slIlJditos malI vita sacerdotis l:cdil, si bOlla faciunt qual ille dicit. Unde Gregorius: Multi, dùm plus vitam saccrdollllll quàlll suam discutiunt, in erroris foveam dilabuntur, minìls consideranles quòd non eos vila sacerdotum l;ederel, si bumililer bonis sacerdotum admonilionibu~ aurem accommodarent. De hoc quod ,criplum est in Malacltià : Afaledicam benedicLionibus vestris. 4. Pr:emiss:c verò sententire quà dicitur eliam per mali sacerdotis ministerium transfundi gratiam benediClinnis videllll' obviare quod Dominus per Malachiam p\'ophetam, c. 2, malis sacerdolibus comminatur : Maledicam benediclionibu3 veslri,. Et alibi, Ezech. 13 : V te Iiis q/li vivificant animaI qllte non vivlInt, et mor/ificUll1 ,'Illimas qlllB non moriuntur! Si enim maledicit Dominlls benelliclÌonilllls eornrn, ct si allim;c quas \"il'ificantnoll \'ivnlll, (IUOmodò'pcr eos gratia henedictiullis Iransfundilur? Sed iIlutl capilulum. Jlaledi· cam, elc., quidam rererllnl ad hrereticos, qui ab Ecclcsià pr:-ecisi suut. el ad excommunicatos, qUOi'UIII belledictiones flunl maledicliones his qui eorum sequulltur errores. IIIml verò allernm, scilieel, lIivilìcant, etc., super, omnes illos sacertlotes exponunt, qui absl]lle clave scieuti:c el formà bona~ vita~ prreslllllunt IigaI'e vel solvere. Sed lIullllS orticio sacerdolis uli debet, nisi immunis siI ab iIlis qu:c iII aliis judical; alioqui Il seipsum condemnat. Qualis eS3e debet judex ecclesiaslicu3. 5. Qualem aulem oporleal esse qui aliorum jutlex €tlllSliluilur, AUgIL~I. describit ila dicens, lib. tle verà el rahà Poonil., cap. iO: Sacerdos cui omllis olfert!lr peccator, ante quelli slaluitur omnis I:mgunr, in nullo corum sit jutli(~andus. qu:t' in alio judic,lre esL prom)llus. Judicans enim alium, qui esi judicandus, condemnat scipsulll. Cognoscat ergo se, et purget iII se lluod alios videt sibi otferre; caveat ut à se projecerit quicquid in alio damnosum reperit. Animadvel'tat quòd qui 3ille peccato esI, primllB iII illam tapidem mitlllt, Joan. 8. Ideò enim libera vit peccalricem. quia non el'at qui justè prnjicerel lapidem. Quolllodò lal'itlarct, llui se lavitlandllm cognoscerel? Nullus enim erat sillc )leccalo; in quo intelligilur omlles crimine euisse l'COS, lIam \"euialia remillebanlUr per ca~rem()nias. Si qllod cl'go in cis peccatllm erat, criminale eral. In boc ergo patélliissimum esI crimcn saccrdolum esse detesta!lilc, qui non priils se judicant anteqllàm alios alligant. (;aveat spiritualis judex, sicllt non commisil crimen nequili:c, ita non careat munerc sciclIli;e. Oporlct III scIat cognoscere 'Iuid'luitl delleal judicare. Judiciaria cnim potestas hoc postulat, ut quoti debl'l jutlicare discernat. Di.ligens ergo inve~tigalui' sapienter iule\'rnget à'pecclltore quotl/orsitan ignoraI, vel vereculIdià l'cii L occultare. Cognito vcrò crimille, "arictatès ejus 11011 dubiìet investigare, et locum, ct tempus, ét c:rtcra-qure sùpra diximus ; (juibus cognilis, adsit bencv(llus paratus erigere et secum OIlUS pOI'lare; habeat dulcedinem in alfeclione, discretionem in varielale, doceat perseverantiam, caveal ne cOITual, ne jllslè perdal Judi"iariam poteslatem. Eisi poonitenlia pos5il ei acquirerc gratiam, nOli lamen mox restituit \II !l0lcstalem primam. Etsi Pclrus pOSI lapsulIl resti· wtus fuerit, CL sa~(lè lapsis sacerdotiblls reddita sii digllilalis potcstas, non tamen esi IIccesse 111 omnibus concetIalUr quasi ex aucloNtate. Invenilur auct,lrilas qual concedit et quasi imperat. Ilivenilur allctol'itas alia qme non concedil, sed vetat; qu:c Scripturre nOli rcpl/gnanl, sed concordallt. Cùm enim tot sum qui labuntul', ut pristillam digllitatem ex aucturitate del'elldant, el quasi USIIO! l,€tcandi sibi faciant, recidenda csl spcs iSla. Si vel' ocus cst ubi ista non conCllrrant, resliltl! possuntqui peccant. Ilaclpnlls AIIgustill" cap.

892

superiùs cilalo lO. Ex his satis perpentlìtur qualis debeat esse sacerdos IJlli alios ligat et solvit : discretus, scilicet, el juslus; alioqllin morlilìcat srepè animas qll:c non moriunlllr, cl vivi6cat qure non vivullt; et ila incidit iII maledietionis judicium. IIIlId aUlem Mal:!ehi;ll, scilicct : Maledicam benedictionibu5 vestris; sive slIper h:Ilreticos tantùm el excommunicatos, sive Sllper omnes saeerdotes qui vilà et scientia carentes bencdiccre pr:csllmllnt, dictum aceipialur, sic inteliigi poteR l : Maledicam benedictionibus vestris, id est, his qU:ll in eis bencdictionibus possidelis, qllia faciam ea cedere vobis in maledictionem, nOli llenedictionelll. Quia etsi benedicunt sanctis, non hoc racilln! ex vel'u corde; ct ideò eorum benedictio eis \'ertitllr in maledictionem. Vel maledicam benedictionibus veslris, id est, quod à vobis benedieilur, à me eri t maledictllm ; qui:! benedieunt iniquè agentibus, adulanturqlle reccanlibus, dummodò divites sini. (Hieron., IIl1n long è à principio commentarii ad 2 cap. ~lalach.) DlSTINCTIO XX. DE BIS QUI IN FINE P<ENITENT.

i. Sciendum est etiam quòd tempus poollitenti:ll eSI nSfJue ad extremllm articulum vil:C ; nndc Leo p3pa, de Poon., disto 7 : Nemo est desperandus, dùm in hoc corpore conslitutus est: quia n"nnullquàm quod diffidenlià retatis dilfertur, consilio maluriore perficÌlur. Ang. tamen de pmnitentiam dilferentibus ila seribit : Si flUis pOSilUS in ultimà necessitate voluerit aecipere PlIlnitentiam, et si accipil el mox recunciliat'Jf, et bine Vatlil, fateor vobis, non illi negamlls quod pelit; seti 11011 pl'il~SUlllill1uS qui a bellè hinc exil. Si sefurus hine exieril, ego nescio. Poonil('llIiam dare possumus, sccnritalCm non. Nlllllquid dico, damnahilur? Sed nce diGO IiberabilUr. Vis ergo dubio Iibcr~ri? age poonitcntiam dùm sanus es. Si sic agis, dico libi 'Iuia securlls es, quia poollitentiam egisti eo lClIl(tore quo peccare pOlllisti. Si vis agere poonitenli:\l1l quantIo jam pcccare 11011 potes, peccata te tlimiserunt, nOli In il!a. Ilem : DII:C l'es sunI: aul igltoscilnr libi, aut 11011 igllosriIUi'; qllid lIo.... m libi sit fulurnm nescin. Ergo lene cerlulII, et dimitte iIlC~I·IUIll. Sed quare hoc dhit Alig., cùm poonilentia qual in finc agilur, in I!salmo 140 appellelllr sacl'ificium ve8perli/ l um, quoJ. erat acceplahilius in lege; et cìlm iII quàcllmque di\~ illvocelllr Deus, ad,it; cl quaeumque hOl'à ingemuerit, el conversus fllel'it pecealor, vit:'! \"ivel, el 1I0n mOI'ietur'l Sed ilIa tlixil Aug., pl'optcr illos qui (ltPnilclItialll IIsquc iII tillcm \"il:C prnlrahunl; et lUnc non ex Dei alllorc videnlur pmllilerc, sed timore 1lI0rlis, 'Iuasi c\ lIecessilate. Unde idem, lib. de Pmnil. vera el falsà , cap. t7, quasi ~périells qnal'e sllpcriol'a llixrril, ah : Nullus expcelet. Ililando peccare lIon polest. Arbitrii enim liberlalem qua'l'it lJeus, nl deleri possinl COi1l·, missa; non necessilatem, scd charitatelll; nOli lalllù:il IÌlnorem, quia non iII sul o timore vivi t homo. Quelli ergo serò poonitet, oportel nOli solùm timel'e judieclIl , sed diligere; quia sine charitate ncmo salvus l'sse polest. Non ergo lantìlm tillleal prellam, qui poonilet, sed allxietur pl'O glori:'!. Qu:c conversi., si cOlltignit alieui cLiam in fine, desperandum 1I0n est de ejus l'emissione. Sed quoniam vix vel l'arò est lam jllsla CO!Iversio, limelldum est de pmnitcnle serò, lII:1ximè cùm fil ii IluOS IlIicilè dilexit, sint pr:llsentcs, uxor el mUllllu,; ad se vocel. Mullos solet serotina poonitenlia deciperc. Scd qlloniam Dells semper potcns est, sellll'er etialll in murte juvare valct, IluihllS placet. Cilln ergo OpllS sit non hornillis, sed Dei, fruClifera pa:milclliia, illspi · rare earn potest quantloque vcll snà misericordià, et remunerare ex misericordià, quos dalllllare pOleSI ex justitià. Sed quolliam multa sunt qu:c impediunt, et languentem retrahunl, pcriculosum est, et intcritui vicillum, ad mortem protrahere poonitellti:Il remedium. Sed magllum est, cui Dells tunc illspirat (si quis eSI) "cram palllilentiam. Seti si etiam sic conversus vil~ "ivat, et non moriatllr, non promillilllus 'I"òtl evadat omnem pOlll:un. N.IIII priùs puqpndus esi igne pIlr-

SENTENTIARUM LIBRI QlJATtJon. - LIR. IV, DIST. XX. 895 galiollis, qni in :lIiud seculum distulil rructllm conver- sludium ad hoc pr:ccipuè lendere dcbel" ul cordis dosionis, jmtla August., ibidem, Co'lp. {S. IIic :mlcm lorem (qualltum ras e~;t) cogIlOSc.1nt, et secundùm igms, etsi relernus non SiI, miro lamen modo gravis i"sius 1Il0dUlll salislaelionem injunganl; IInùe AU"II!:t. est; excellit enilO omoem poonam, qualli unquàm in Enchir., c. 65 : In aClione preniLenli:c, ubi lale passus sit aliquis in Mc vita. Nunquàm in carne tanta commissum '!st, ul is qui commisit à Christi etiam inwlIlla CSl poma, licèt mirabilia martyres passi sint eorpore separetur, non tam consideranda est mensllra tormenta, el mulli nequiler tanta srepè susLinuetemporis qu:uu doloris. Cor enilll cOlltrilum el hUllliTunt snpplieia. Ex his salis oslendilur quàm peri- /ia/uni Deus 11011 despicil (psa!. 51l). VeTlÌIIl quia pieclilosllm sil dilferre poollÌlenliam usque in finem vila:. rìUII<fIlC dolor alterills cordis occultus est alteri nee Si t:jmen etiam lunc "era habealur prenilenlia, hoin alillrllm nOliliam lIisi pcr "erba ,"el alia qUal~um mincnI liber:ll, el viL'Im mortuo impetral; Ilon sic que siglla procedit, cùm sit coram ilio CIIi dicitui' tamcn ul null:un senliat poonam , nisi (ortè tanla sil psal. 57 : Gelllitlls llIelli à te non est abscOlldi/us ; rcctè vehemenlia gcmilùs et conlritionis, qllm sufficiat ad cOlIstilul!ntur ab his qlli Ecclesii,; pra:sunt tempora delicti punilionem. Licèt ergo sit difficile ut lunc sit preni~entire, u~ salisfaciat eliam ~ccle.si:c, in quà l'cc"cra prenilenlia qUal lam sera venil, quando crueiatus cala lJ1sa remillunlur; exlra eam qUlppe nOli remitmembra ligal el dolor sensum opprimil, ut vix homo t~nlur. Ipsa enim ~piritum S:lllctum pignus accerit, aliqllid cogitare valeat, melior esI t:lmen sera quàm slIIe qllo 1I0n remltlunlur ulla peccat:l. '\t«llll lIienulla. Prenilt!lIlia enim elsi in exlremo vil:ll biall! ad- ronylll. , de Prenit. ,disl. { : Mensllr:am temporis iII vellil, sanal elliberat. MIII~Jm sera fuitlatronis pami- agCllua pmnitentià ideò nOli. S.:\lis aperlè pra:figullt lenlia; scd non fuit sera illliulgenlia. Sed Hcèt 1:1tro callOlles pro unoquoque CI'Iffi1IJe, lIt de silJO"lIlis "clliam meruissel in fine de omoi crimine, non tamen ùiC:llIl qualiter unllmquodqlle ernelldallllllm sit;" sed dedit baplizalis pcccaotii et perseverandi auclorilatelll. 1lI3gis iII arbilrio sacerdolis inlclligenlis rclinquenDe lIi5 qui IIìc 1Jre/litelllialll flon complelil. dllm staluerunt, ql1l3 apuù Deum noil talllùm valel 2. Si "crò qumrilur de illis qui in h:ie vilà preniten- mensUl'a lernpnris qllanlùm doloris; nec abslillculia liallliloll complenl, ulrìlm lransilllri sint per ignem pllr- Lantùm ciborum (Iuanlùm mortificalill vilillrum. I,kògalorii, ul ibi cOlllplealll qllod hìc llliilUS fecerllnt , qlle temp 'lra prenilenli,c pro fide el eonversatiolle Iiidcm dicimlls de istis esse scnliell(lum, et de his qui dcliulII prenitentillm abbrevianda pr:ccipiunl, et pro in extremis prenitent. Si ell;m tallta fueril eordis con- Ilcgligclllià protrahelllla; pro quibusd3111 lalllen clIlpis Irilio et deliCli exprobralio, UI sufiiciat ad puniendllm moui preniLcnli:c sunt imposiLi. \JCcr.1lum, liberi ab aliig pcelli5 lransellnl ad vilam , Qltòd 1lI0rielilibus nOli sii illipollenda salis{actio, scd inetsi illexl'lela fueral pomilcnlia, flllia perf('Clè preniIlotescenda • tuerunl, el illgemuerullt l'orde. QtJi verò non adeò . 4. Solet eliam !ju,-eri ulrùm satisfactioni's lex lIloricontertlnlur corde el ingemiscunl pro peccalo, si ante luris sil imponelltla. Dc qllo Theodorlls Call1uariens. explelionem prellilenli:c t.liscesscrilll, ignem pur'galo- ~pi.scopu~ in P~lIilèllliali.s'lO s.i~ ait, 2u! q. 7 : Ab rium scnLicnt, et graviùs panielltur quàm si hic im- IIlhrmlS 111 perlcllio O1orl1S pOSlllS, plll'a IIlf]lIirenda plèssenl pmnilenliam. JI orrelldulII est enilll illcidere ÌlI est confcssio pe..:catorum; nIJIl tamell est illis Ì1I1POmallu, Dei vit'elitis, IIcbr iO. ()eus enim !!ùm sii mine Ilda ,]u:mtilas pmnilellli:r., sed illllotcsc;;!lJlla, l'l eum SCflCOrs el justus, ex misericllrdià prenilenli iglloscit, amicorum oraliulliblls, el eleemOSVII31'1111l lar"itifllli11011 re!'Cn'alls peccal!J1Il ad prellam retcrll.lm. E x bus, pondus prenitellli:n sublevandulIl, si forlè ~lIi"l'a justilià vcrò impunilum Ilon dimiUit dcliclllm. Aut vcrilll. Si verò cOllvalncrint, prenilellli:c mfldllJ~1 à ellim punil ht}mo, aut. [)cus. Homo aulem punit pm- s:\cerdole imposilllm diligenter observellt. Aliis verò, nilenùo, Deus autcm preu3m exigcnùo. El cst preni- pro qllalitale peccati, prenitentia decernellda eSllll'a'tcnlia inlerior, el eXlcrior. Si ergo interior pre:lÌtllùo siuellLium arbilrio. Unde Leo papa, 26, q. 7: Tel\l· illcril lanta ul sit sul'ficiens IIllio pecca li, Deus qlli hoc pora preniludinis habilà 1Il0dcl'alionc COlblilllt.:llda nO"il, ah ilio !fui laliter rrellitcl, ulteriils prenalll non SlInl tuo jlldicio, prolll conversorulIl allilllO'; perspt!xc. txigil. Si verò inleriol' !llcllittlllo non sulfieil in vill- ris esse dewtos. l'ariter eliam habere llcbes a:talis liicwm pccc~li, IICC exlel !or rrenilolllia implelur, senilis inlllÌluIII, cl l'espicl're periculorum quorumDcus qUI 11101105 cllllenSllras peccatorulIl cl prenarum cumqlW, vel :rgl'iluJillum necessit:Jtes. :IO\'il, addiI preu:llll sul'ficicnlcllI. Stlldeat ergo quis- lllllec %,i/ale /l011 est lIeganda pami/elltia vel reco/lciliatio. llue sic Ilelirta corrigcre, III pus t 1II0rlem non oporlcat 5. Sciendum etiam qllòd telllpore nccessiLatis nOli prellam luI. rare. AlIg., Ile verà el falsà Prenitenlià, est ncganda prenitcntia ve! recollciliatio prellilenlil.JlIs. c:'p. {8 : QII:{'d:lIl1 ellim peccala mortalia, in prelliten- Ulllie Leo papa, ibid., q. 6; lIis qui tempore nccessiii:1 sunl vCllalia; oolllamell mux sanantur. S:epè enim tatis et peri culi urgeutis illstantià pr:r.sidiulll l'mlliilllirmus llIol'erelnr, si 11011 llIedicaretur; non lamell tCJlli:.e et mox reconcilialiOllis imploranl, lIec sali, lilalilll lIledk3lUs S;lJIalllr. Languel post victurus, qui f:lCLio inlerdicenda est, nec rl'concilialio dellegalltla . priìls l'ral 1lI0rilllrus. Qni alllem imprenilens moritu\', Iluia misericonli:.e Dci Jlec mellsuras possumus pOllcl'e: oll1l1illÒ mOI'Ìlur, el:elel'llalilcr cruciatur. Si enim selli- lIec tempol'a definire. Quò<! si 'lt.'\ aliqllà :cgl'iluùille pcr ,ivcrel, semper pcccarct. aggravati sunt, ut quod ped: .,lIte poscebant, sub De ilio cui sacerdos i/lcliSCI'ellls injungil parvam pre- pl',csenti sigllificare 1I0n v:1ll':lIlt, lestimollÌ:l cis lidclIilclltialll. lium circlIlllstanliulll prodesS6 debebunl ; silllllique 3. Si "cl'h de ilio qu:crilllr, qui salisfaclionem in- prenitenli:c CI recollcilialion:s collseqll:\lIlur bl'JlIlIijunelalll illlplcycrit, qu:c ignor:mtià yel ncglige:llià sa- cinlll. Ilem Julius papa, ibid. : Si pl'esbyle)' prellitclIcerdotis, peccato condiglla 1I0n l'uil, utrùm Ile vità tiam al.lllcgavel'it 1Il0l'ienLibns, rcus erit allilllal'Um; JlIigr~ns, ab OIuni prellà Iiber sil, idem respolldeo quia DOlllillus ait, Ezeeh. t8 : CÙIII cOllversus {ueri/, qnud de supra de ilio qui prenitenliam noi! complevit IUIlC salvlIs eri/. Vera enim confessio ullimo lempore dixi. Quòd si talllum esl lamelllum inler.inris doloris, potest esse, quia non Jllodò tempuris, sed eliam eol'dis Deus illspeclor est, sicullalro pl'Obal. III suflicial in vindiclam peccali, omninò liberalus est; Quòd prcsby/er nOlll'erollci/iel illcCllIsul/o episcopo, nisi si "erò non su fii ci t 1.10101' inlerior simul cllm Ol.CII!I illnecessitate cogell/e. junClà" ~dllel Oeus prenalll. Quòù aulem inlerdùm 6. Non dcbet tamen pl'('sl.lyter prenilelllem rccon· suflìciat dolor inlerior ad yindiclam peccati, cerlum dOCIIIllClltUlll habemus in ilio latronc, Luc. 25, qui C'iliare inconsulto episcopo, uisi ullima lIecessitas co .. solà IlIclltis contrilione cl confessione, Slalim ul con- gal. Unde in Ca/'Lhaginellsi concilio, 26, q. (i : Pre"ersus fllil, paradisum ingl'edi meruil. Scd quia dis- gloyte/' illconsllito episcopo nOli reconciliCl pmnilcn. pensalorcs Ecdesire, conlritionis qnanlilatem 1I0n lem, lIi~i abs,'nlc episcopo, \'l'i ultima IIc('l'ssiLa5 cogOllo jlerpcndlllll, qlllllllS 11011 esl dalulII inlclligere occulta CllillSl'IIHllll1~ p<Cllill'lIlis 1"lblic.\l1Il eri 111(' Il est, 'luo(1 IIl1iwl's:11II "U1l!llllll'cril ur!J.'m. :tf,te ah~idalll, scilrCl'l. cordium , Olllllibll~ le\;(', P(l'lIih'lIli:l' f'111l~lillllllll, tam illtl'oi\ull\ ec('it'sh~ .J:<O....:' <lÌ i !l~rOIl :~llIl . !ten, !urditlit m~gis «IUillll millùs dc pcccalo dulcntil.ms, Q'lt1!UIll

PETRI LO~nAROI dixil, 2G,q. 6, c. Si i"bel : Si quis in pcriculoconstilulIIS fuerit, et se reconciIiari divinis altaribus pClierit, si ~piscopus absens fuerit, non debet presbyler cOlIsulcre episcopum, et sic peric\itantem sille ejus pr:eceplorcconciliue.lnconsulto vero episcopo non polcst elcommllnic:ltoS. vel publicè prenitelltes presbyter reconcitiare. Ullde iII Carlhaginellsi concilio Il, ibid., statulum csl uL chrisma \'el recollcilialio prenitenlium, et pucllarlllll cOllsl'cr:llio à prt'sbyleris n4ln liat. lLem , recoliciliare 'l"emqu:l[ll in publicà miss~ prcsbytero 1I0n liceat; JlUeUal'lll1l lameu consecratlo, consulto el,iscopo, per pr~sbylerllm lieri valeal. Unde in eodelll concilio 11, ibid. : Presbyler inconsulto episcopo vlrllines non consecret; chrisma verò nunquàlll COIlUciat. Sirul pr:Eceplo episcopipolest preiibyler cUlIsecrare virgines, sic et reconciliare prenitelltes. Ali oblulio pjus ,il recipienda, qui rnrrens ad pamilen-

896

eliam de ilio emendatorio quo purgabunlur quidam Sal v:mdi.

, Oppo.itio. 5, Ilìc objicipotesl: Si per lignum, famum, slipu-

13m, "enialia illtelliguntur [leccata, elulilius adeò (ll·r· fectus esl qui venialitt'r non peccet, ergo qui ~dific:JOj aurum, argen(lIm l't lapidem prelioslllll, :c,lilÌl'anl tli;lm liglllllll, frenum, slipu!alll; ergo per igllcm Il'alls, iblllil. Ad fl"Od dicimus, quia 11011 omnis qui\'/'niaìi'cr peccaI, lignum, frenlllll, SIi[llllam :edificai; SicUI è Converso non olllllis qlli cnnlemplatur llelim, el-diligil pl'oximlllri, el opera bona racit • :Edilkat allrUlll. argenlulll, lapidelu pl'l~liosl1m. Ell3111en in auro illlelligilUI' contemplatio Dci, in argeillo dileclio proxillli, in lapide prelioso bona opera. Scd illi qui :Edificant lignum , fOOIlUlII, slipulam, Dellm contemplanlllr, et proximum diligUnl, et opera beni raciunl ; nec tamen :cdilieant aUrlltn, argenlum, et lapidem prelioslllll. lIa~c ellim :Edilicat, qui sic iIIa Iria facit, ul cogilel liarll pra:tJenitur morle. f/U:e sunt l.)ei, et qllomodò placeal Deo, non mundo. 7. Si alllem qU:Eritnr de ilio qui ad Ilrenilentiam Ligllum verò, et frenlllll, el stipula, accipi pOSSUIll sefcSlinans sacerdotem illvenire non pOluit, et ila dcculariulll rerum, 'i"amvis Iicilè cnncessarum, tale, ('es~ii : utrÌlm oblatio ejus siI recipieoda, dicimus quia (~lIpidiI3tes, ul amitti sine animi dolore non possillt. ('sI. llllde in Apanensi concilio, 21), '1 . .6 :Si a!ilJuis !I:cc crgo :Edilicat is qui cogila! qll:\! mUlldi sunI, quofneril morluus qui non Sil confcssus, el lestimonium 1Il0dò placeat mundo ; qui circa di"ili:ls suas fJuodam lJahd bonum, el non poterai venire ad sacerdotem, c:lfllali alieClu telletlll·. el lallll:rt ex cis multa bcncseti pr:coccupavit eum m~rs in d?mo vel in viii, falicia'iacil, ncc pro cis aliquid l'raudis vel rapill:e mociant pro eo parente~ eJus oblallonem ad allare, el IiIUI·. Ex his ergo palet quòd non idem hOlllo siuml dCIII redcmptionem pro captivis. ha'c el iIIa :edificat , lIla ellim :edificatio perfeclorulIl DlSTlNCTlO XXI. lantùJll est, qui nou cogitali t pIacere lIIulldo. sed lallDI; PECCATIS QU.E POST DANC VITAM DIHITTUNTUR. lùm Deo; qui etsi veuialiter :iliquando peccant, fervore charilalis ila ahsumitllr in eis peCC.1lUIII, sicut '. Solet eliam qu:r.l'i ulrùm poSI hallc vilam aliqua pl'ecala remiu3l1tur. Quòd aliQua post hanc vilam regUlIa alju:\! iII caillilio ignis ; et ideò Illlnfluàm SCCUlIl OIiw\IIturChrislus oslelldil in Evallg •• ubi ail: Uui pecpnrtant cl'l'm.,bilia. Ib:c alllem illfl:!l'iur a:dilicalio lIIicaveril ÌlI Spiri/uni sanclum, non remittel,ur ei, neqne in 1I0rlll1l est, 'lui lIon t:llllùm "co, sed etiam mllndn, hoc serulo, IIeqllein (/lIUI'O. Ex quo d:ltur intclligi, sieut piacere cogitallt, l.)c"m lamell pr:epollunt. Si \'erò l'l'. ll'adllnl,ljllò::l qllocdam peccata iII fuluro dilllittell- , llIulidum pra'pollf)rcllt, nOli supera:dilicarelll, scd delUI'. Qllxdam ellim culp:E.in hoc secli lo rel!lxaotul'; slrllerenl fUlidamenlum. Affecliones ergo carnalcs qll:l·t!alll \"crò parv:e eliam io fuluro, qu:-e 'lllideOl post quibus d('dili sunl dOlllibus, cOlljugibus, pussessiolli1II01'1C1il gravant; sed dimiUunlllr si diglli sunt, si Lus, ila ul lIihil pra~lIollanl Christo, illis ll'ih!ls sigli ilihOllis actihus iII h!lc vilà meruerunt III. diulillanlur eis. c.1nLur; flll :C ili DlellLcs perli:clurulil 111111 cadulIl, eLsi Be iIIiseliam qll:e :Ildilicant !ignum, felillm, Slipl!alia vellialia adlllitlant. III COl'dibò.ls \'crò lIliliOrUIll lalll, dici l AugllSI. quòd igne.m Iriblliatiollis Il'aoSllo· illlCl'dùm durallt usque in lillem, qui cllm talibllS :cdiri:c invenicnt cremabilia a~dllicata qu:c SeCl1lll porlafkiis lranseulIl, sed dissolvunlur in' igneo Ipsi \'crò ,'erOlil homines crelllanles. Ait enim sic , iII lib. 21 llIeritc fllndameuli salvi crullt, gravissimam lamen ,te Civit. Dei, c. 26: Post iSlills sallè corpnris mortcm, l'rellam senlicili. Ex quo apparel quanlam hìc misel'idonec dc igue purgalorio veniatur ad diem damnàtio cordiam cxhibct Oeus, et quanlam ibi cxcrceal sevcJlis el rellluner;jlionis, si hoc temporis intenallo spio' l'ilateml, dilli rro codem peccato militò graviìlS iLi ritus defllllcloflìm qui :cdilica"eruIlL Iignum, femllll, p'"liat, 'luàlll hìc. (Aug. in Encbir. Idem dc Fide eL UjJerilms, -:ap. 16.) slipuiam , hlljllsmodi igllem dicalliur perpeli, quem aiii 11011 senliulIl qui hujusmodi a:dilicia nOli porl:o\'cJpillio qllorumdRnI CIII/! objecliolle. rlllll, III iuvcniallt ignem tr:lllsitori:E tribulationis vc4. Sed J'orlè dices iIlud esse accipielllium dc prellà nialia t:OllcrClllalllelll, 11011 redarguo, quia l'orsilan pecca li, 11011 de ipso peccato, è(uòd Grcgor., 25 dist., vcrmn esl. Sed lJuia dicilur : Salvus eritquasi per ca~. (!ualis hic, .lih: 4 Diaio~., c.ar. 159, dicit 9":cdanl iguelll, cOlilemuilur iIIe ignis. firavior lamen erit ignis levl3 111 futuro dmllltenda. SI emm "eram prelllleuLi:1I11 habueril quis, pecca la omllia dilli issa SUIII ei; stll ille . flu3m 'Quicquid polest homo pali in liàc \'ilà. mc lrella (orlè l'emansit. Ideòque si \'f'I'è poollitcns oliiil, òlpcrlè iusillualui' fluòd i1\i qui 3'ditiacnt \ignum, fesine peccalo ll'ansiit. ~i autcm vCl'è flO!oilcns nOli IJUIII, slipul:llh , qU:Edam crelllabilia ~di.ciei.1. id eSI, ltellialia l'cccata seculII pllrtallt; qu:c III Ign,: e~ncllda~ eSI iII obitu, macllIam portai ql!::C nunquàm delebitur. lorio cremalltur. Ullde colistaL qu:cdam "emalia pecQui verò a'dilicalligaulII, fo:num, Slipulam, \'crè procata pOSI ballc vitam dderi. lIile!, lJuia bUllus eSl, el r.haritut~m habel, ct in clla(Juòd alii ci/ius, alii lardiùs purgal/tur in igneo rilate de hàc \ilà transit; ergo sine peccato Il'allsil, ~. III illu aulcm iglill purgatorio alii l:lrdiù~, alii nOli selluilllr. VCI'um fluidcm eSI, qllia bonus est, Cl tiliils l'urgaulllr, secumlillll quòd iSI~ pereunlia Ulagis ch3l'Ìlatem habet, vere prenilet; ct lamen cum \'clliali vellililllìs amaverunl. Unde August., 11\ Ench., cap. G9: peccato transit, quod non delcvit Prenilclltia. Prenil'usI hanc "ilalll incredibile nOli estnolluullos fideles telilia enirn nOli ddel nisi peccalulll iIIud quod dcserit per iglJeul quemda,!l purgatorium, qualllò 1.I!agi~ 1~li hOlllo. Tale :lulem l'eccalulII s:cpè in hac vilà non rel'ÙS\'{' bOlla pereuotla dllexerunt, tantò lardlUS CIlIU~ IillquitUf ab homille; et lamen \'crè p(l!niLCIIS est, elsi quc salvari. Ulldll nÒII (ru,tra illa tda distinxit Apo- nOli de omnivus \'cllialihus preniteat. Polest enim quis SWìllS, ligulJlII , freuum , stipulam, qU:e iIli redific:llIl, de omlli mortali, el de olllm veniali prenitcrc, f'xcel-'IO qUI elsi aliella non rapiallt, -rebus lamen inlirmilali uno vcl ~,lnribus, "enialilJus lJuidem; sicut habcl quis charilalclll, et unlllll vel plura venialia ; quod de criCOliceSSIS aliCJuà dileclione inh:Erent. Qui secundùm ~iHIS amalldi 1II0dos, ve! diuliùs ut liglluUI, vcl minùs minalibus !"ullalellùs esse potest. Est cllim a1ifluis III l'WIIUIll, \'d lllìllilllÙIll ut Slipul:I, igllem sustinebunt. Lonus charllalem habens, sed adhllc fluollam clIl'idiI!ui \'CI'Ò sò.lpcra.:dilicant 3111'Um, argclllulll et lapidcm lalis affeclu alllans h:cc secularia ; lalis existcllS subil:ì ,'fclIIlsum, de ulroque igne secUl'i f.unt : lIon solùm de morte opprimillir. In ilio terreno affeclIIlllorlllu; eSI, ~1I0 xterno qui cruciaturus esI impios in :ctcrnum, sed et l:uncn sal\'ahilur, à fl"O 11011 se hìc absnlrit; l'l'C'?

897

SENTENTIARUM LiBRI QUATUO'n. - Lln. IV, DlST. xxn.

post hanc vilam nb ilio purgabitur. Constat ergo qn:edam pectala, sciIicel le,"ia, 'pOSi hanc vitam dimiLti. Si "crò de prenl peccnli illnd inteIligi yoluissent :1IIctores, cur magiscommemoràssent levia quàm gravia, eùm eliam gravium puma hic inexpleta post lumc yitam restel? De generali confessione, quid proh'it. 5. Post h:ec cOl:siderandnm est quid pr()!;it confessin ilIa, ubi singllia peccala qu:e quisque fecit, lIon cxprimuntur. Sauè dici potesl quòd omuia criminalia semel sallem oporlCI in confessione ex primi, uisi aliqua à mente exciderint. Sed quia lIemo dehcla intelligit omnia, generaliler sallem ea confitere, quorum memol'iam non babes, et sic nihil celàsli de sceleribus luis. Vellialia vcrò, III ail August. iII l'esp. 5, COli Ira Pebg., quia innumerabilia sunt, suflicit generalilcl' eonfiteri, lIisi aliqua sinl frequenler ilerala; perfectius eSI lameu cliam iIIa cxprilllcre si vaks. ldeòqlle qllotidiè gcueraliter fit cOllfcssio iII Ecclesià, pro venialihllS, scilicel, peccatis, qu:c 'quolidiè adnliuimus, el pro il\i> morliferis quorum nOlili:ulI 1l0!1 habemus. Ulllle AlIgusL. : VeriLatem dicil Deo prel.ilcIIS, quando lIihil illi 'de comlllissis scclerilJus 5celal; Ilon quòd el si voiunlale celaverit, Deus, ignoret, sed veriLatem sibi dici volI ab eo, m \"eniam con~ef)uatul'. Si verò mellte :tliqua exciderint, conUletur veritalcrn J)/lO, cìun gelIeraliler dixel'il ; Deus, qui nòsli occultn cordis, et opera mea et dcliCla à le nOli SUllt abscondita, quibus "cuiam laq;i"ris precor; et h:cc est \'crilas eOllfitenlis, qualll dilil\il Deus. Uude psalm. 50 : Ecce enim t'erilatell! dile:risii, hìe insinuatur quòd geueralis conressio eliam morlalia delel, quorulll illtelligenlia non habetur. N emo cOl/fileatur peccala quw 11011 fecit. G. Sicul autelll prellileus celare non debcl peccatum SUUIIl, qllia superbia est, ila nec, hUlllililalis \!ausà, fateri se reum illius quod se hon COllllllisisse lIoscil; quia incallla est talis humililas, et peccatorelll constituil. Ullde Angust" de Verbis AI,o,toli, serlllone 29 : Cùm h\ùnililatis causà meuliris, si non eras peccator anlequàm lIIenlireris, melltil'lIllo efliceris (Illod vitàf3~ ; quia veritas iu te 11011 eSI, nisi ila le dixeris pecCalOl"elll, ul ctiam esse coglloscas. Yerilas aulem ipsa est, ul quod es dicas. Nalll çuolllodò esI \'el'ilaS ubi regna l falsilas? Ve pamia sacerdolis qui peccalulII publicat cOl/fitel/lis. 7. Caveat aulem sacen.los ne peccata conlitcnlium aliis prodat; alioquin dcpolialUl·. Ullde Gregur., de Pam., disto 6 : Sacerdos anle omllia caveat ne dc his flui ei confilelllllr peccala alieui reeitct, 11011 pl'opinclnis, nOli exlraneis; lIee, quod ausit, pro ;,Iiquo scandalo. Nam si hoc feceriL, depomltur, et omnilJus diclllls ,ite Iwe ignominiosus peregrinando perga!. Quod \'crò dictum l'SI, ul prenitens eligat sacerdulelll sciellle,1I Iigare et solyere, videLllr cOlllrarium ei quod in «:allolIibns reperilur, ul uemo, scilieel. allcrills parochia!lum judlca.re Ilr:csulllal. Sed alillò CSI favore \"CI odio propl'ium sacel'dotem Colllenillere, quod canones prohibt'nl; alilld C:CCUlll viLare, quud Urballus facere monel, ne si c:ccns ca:cum ducat, ambo in fove:ull cadaut. Ait enim Urbanus Il, iti, f). 1 : Placllit ul nulli sacerdotum deiuccJ!s liceat quellllibet cOllIlUissum alteri sacerdoli ad prenilenliam su:;cipere, siuc \'jus con· G;:IlSU cui sc pI'iùs cOlilmisit, Ili si pro igUOI'autlil illius tui pl'i')s COllfèSSUS esl. Qui "crò contra hoc facere lcmaverit, gradùs sui periculo subjacebit.

DlSTINCTIO XXII. SI PECCA.T.L DllIISS.\ REDEANT.

... Cùmque multis aucloritatibus SU l'l'a sit asscrtum, in verà cordis cOlllritiolle pectala uimiUi aute oris confcssionem vel operis satisfaclionem, ei etiam qui aliquando in crimen rcl;lpsus est, qll:critur si pOSI cordis eOlltrilionem conliteri conl~lIIp,erit. \"el iu peccatUIIl idem \"cl simile cccidcnl, ali peccata dimissa 1'0dcanL. Cujus qu:cslionis solulio obscura est ct perplexa, aliis asscreDtibus, aliis contra negautilJus peccata se-

89S

mel dimissa ulteriùs replicari ad pcenam. Qui verù dicun' peccata dimissa rcdire. subJilis se 1Il1llliulit lt'slimoniis. Ambrosius ait, de l'ooa., disl. 4 : Dunate invi(~~m.• si ail.?r il.l al.teru.m pccc:u; alioc!lIill Oeus repetit dlmlssa. SI er\lm III lus cnntcmptns III('rit, sÌl!e dulJio rel"ocabit senlentiam per qll:1In lIIislTiconliaru dede~al; sicut in E,·auge.lio ~It' sen'o nequalll Icgitul", qui 111 ennservnm SUUIII lmplus dl'prehellsus est. IlclII Hahauus : Neqllam ScrVUnl tradidil Ileus tortoribu:" quoadusqne redderet t1l1iversuOl dchilum; quia 1100 solìlm peccala qu:c post llaplisrnuOl hOlllo egit, l'CpUtabll~llur ei au r?ln:1nl., secl eliam originalia qll:~ In Baptlslllo suOl CI dmllssa. Ilcili Gregor. : Ex dlClis evallRelicis consta! qui:! si ex toto corde nOli dirniuimus qllod in '!OS Ilelil!ql}ilur .• cl ~(}C rllrsìun exigiluf quod pm nobls per prel1llClllJam dlllm;sllm fubsc gaudebamus. ltem Angust .• su per Luc., \iii. 4, C. 47 : Dicil Dcns : OimÌlle, el dirniUctur tibi; si I~gn pril'IS dimisi, dirnille vel p"stca. Nam si 11011 dimiseris revocabo le, et qlliCqllld dirniseram rcplicabo ti bi. It~m : Qui divini heneficii oblltll8, suas \"1111 vindie.lre injnrias, non solùm de fUluris pcccalis vcniam nOli IIIcrebitur, sed ctiam pra!terita qu:c jam silJi dimissa crc~ debat au vindiclal1l ei replicabunl;Jr. IIclIl Bcòa : Rel'ertar in domum meam, elc. : Timelldus est i1le yersiculn" non exponelldllS, ne culpa qllam iII 1I()bis extinctam cre(leballllls, per illcllrialll 1I0S V:le:lIlI~S opprimal. IlclII : Qu;ecunJ(lu~ ~lIilll pOSI U;!ptisma SIVC pra\llaS ha'retlca, sell cupldllas IlIUnd:lll:l nrripuerit, mox omnium prostcl'llet in ima viliorulII. Ilem Augustinus : Hetlire dirnissa peccata, uhi fralcl'l:a charitas non est, aperlissimè Dominlls iII E\"3ngdio docet in ilio servo à quo dimissum dominus dehitulll pCliit. eo qutÌd ili,! COlIsel'\"O suo debit'lm nollel tlillliltere. His anctoriLalibus illnilunlur qui dicunl peccata dim!ssa, si .rep!icanlllr, redire Silllplicitel·. Quibus oppOl1llur : SI qllls pro peccato de quo poonituil, et indlllgenl!al1l aecepit. iterÙI!l pUllitul', 11011 videlur juslullI. SI pun:lur pro eo quod peccavit et rHlIl emendavit, jU,lilia est aperla. Si vcrò requirilur quod fuerat condoualum. vel injllslilia est, yel justilia occult:!. Videtnr etiam Del1s bis in idipsum jlluicarc, et duplcx lribllialio cOllsurgere; qllotl Scriptura nell'al. Sed ad hoc potesl dici qllòd neque duplex trilmlatio COllSIll'liit, neque judicat Dt~US bis in idipsUIIi. 1I0e cllim fierct si I!osl cOlldign:ull salisfactiollem cl surtìc:ienlelll ptrnam ilerùm punireI; sed nOli satisfccit di"nè et sl.flicienter, qui nOli I)erse,'era,"il. Dcbuit ellilllJU<TCIII peccati habel"C mellioriam. nOli ad facicndum, sed ad l"aVendllID. Debltil lIon ublivisci oIDues rdributiOllcs Dci, Iju:c to' sunL qUOl suul peccalorulll rellli~siolles. TOl ergo debuiL cogilare dOlla Dei quot llIala sila ae pro ilIis IIsque iII liuem gratias agcre. &d cllJia in~ra11IS ad \'omitulll, sicut callis, l'ediit, anteacla b~)Jla morlificavit, el peccalum dilllissulll revocaYit, III cui humilialo ante Deus peccatulfl dimiscrat, ei poslea clalo et ingrato illlpulCt. Aliorum senlentia. 2. Scii quia absonulil \'lllelUr ul pecca la dimissa iterùrn impulelltur, placet quilJusdalll IIcmincm pf<l pcccatis semel dimissis ilerìull à Deo Pllnil'i; seti idcò dicuntur dimissa redire. et irnpulari, quia proplci' illgraliludinem. ila reus elJ,eecator COlislituilur, u, :lnlè fucr·at. Sic enilll quo dirnissum fuerat dicitl1r exigi, qllia rcmissionis pcrccpl:c ingratns, ila reus Hl \11 alltè fueral. Ulriqne parti f)U:l!SIÌtlllis probati f:!veul doclores. ldeòque alielli parli nOIl pr;cjut.licans , slUdi080 lecLori juokium l'clinquo , addells llIihi tulllm fore ac saluli propinquunl, ~ulJ Illen~à domillOrllnl llIicas edere. Quid sit hìc lacralllentum et l'es. 5. Post pr:'Cdicla. resta L illvestigare (Iuid in actioue prenilcllti:c sit sacramelltU!1l Cl re,;, Sacramcn" lllm ellim signum esI sacra! rei. Qnid ergo !tic Sig,UIIIll est 1 Quidalll dlCUlll, III Gr<llldulphus, saClalllelitulll I,ic esse.quud eXleriù~ .anlìulI gcrilur, sciliccl exterwr .1!t'''lIl~n'ia qU:E est signum interioris ~nitellli3~,

900 PETni LmmARDI Ordillaliollis. Untle non vidctnr gener:llilc l' iIIull ..c5Cillcet, conlritiolli~ cOI-dis ct bumilitalis. Quod si est,' 1I0n nlllile ~acramelltl.llll evangelicum id cfficit cijticmlllm, SCII dc sacramento 8aplisIIli , Confirmalioqund figuraI. Exlcrior cllim Plllnitclltia 11011 cflidt in- uis ct. Onlinationis, qmc lIuliatellùs Sllllt rClJeLelld~,. tcriurclII ; !Io1iùs inl erior causa est eXlcrioris. Sed ad qui:! scinel 13ntìuIl, el nOli sa:piùs dalur Balllismu!I , hoc, inquillnl illi hoc esse illLelligclldllm dc illis sa- Confìrmatio et Ordinalio. Sacramcntum veri) altaris, cramelllis qll:c iII 1I0VO Teslamento illstilUla SlIlIt : III el Prenilcntire, et COlljugii s:cpè ilerari l'idelur; quia esL sacramClltulIl Daplismi, COllfirnlalionis, el Cnrpo- s:llpè sacramentllm corporis percipilur, freqnenler ris . ehrisli. Sacramenlmll VCI'Ò Prelliknli:c, sirul et prenilenlia agitUr, conjugium s:rpè ('.anLmhilur. Quare Colljugii, allle lClHpus grati:e etiam à primordio hu- ergo unclio simililer non polesl iLerari ! Si morlms mani generis Illit. Ull'um'lue ellim inslilululll fui! iII nOI) rcvel·lilur, medici Ila non iterelur. Si verò morJlrilllis parenlibus. Itrm, si ellerior Prenilenlia sacra- l.Jus nOll potesl cohiberi, qua re mildicina' debel pnl· ·menllllll e&l, eL inlerior res sacramenti, sropiùs prre- bibcl'i? Sieul'oratio itel'ari pOlest, ila et unelio iLecedil rcs sacramcnillm, quàm sacramenLum remo r:lri posse vid!!tur: utraqne cnim illie commemora' Sed ncc hoc inconvenieus cst. Nam el in, aliis sacra- JaCOI.JIIS, el IIlrulllque alleri eooperatllr ad cOIiCerenIllcutis QU:C elliciunt quod figur:wI. hne s:cpè conlin- da III allie\'3liunelll corporis el anim:r. Cur ergo negaIlil. Quidam auLcm dicunl cxlel'inrcm PrenÌlenLiam et 1m· uneliollcm SU per io6rmum posse iterari ad imlleinlel'iorcm esse sacramenlllm, nec dl:o sacramellta, tr~lIdam salJ!iùs saoitalcm meutis el corporis" ('(1m sed ullum , III speeies panis el vini nondllo SUIIL sa- pro pier infirmilalem eadem srepè iler:lIIda sit OI':1lio? cramenta, sed unum. Et sicut in sacralllento CUl'pol'is, Quidam aulcm de omni sacramento inlelligl 'l"olunt ila eliam in hoc saer:ullenlO dicunt aliud csse tantùm quòd non sil ileralldum, scilicel secllndìllll L.. lllm iIsacralllenlulll, scilicet, extcrioris Prenilcnliam, altud IlId ((uod pertinet ad s~cramenlum, dicenles qll:r.d:UII sacramenla sa'piùs posse suscipi, qU:1'd:lJn verò lIon. SaCralll('ntllITl ct rem, scilicilt, intcl'iorem prellilentiam ; aliud l'em, ct non sacramenlum, scilicct, re-' Nec lamen qua: sa:piils sumulilur, 10Ialiter ill'ralltul', lIIissiollCIII pCcCalOI'lIlIl. Interior enim prelliLclltia, et ul saCl'amenlum altaris el unclionis; 'Iu:c licèt SlIl'es est sacramenli, id eSI. extcriol'is Prenilentire; et malllu!' sa:piùs, lamen quia non ilerr'ml bCIlCllicitllr e:ldem hoslia, \"cl idem oleum, non ilcrallir s:l<"rasaeramenlUm l'cmissiollis pcccati ·, ql1am signat et facito EXlel'ior !luollue P~lIilelltia cl interioris signulll melltum CUlli illjul'ià. Sed, dicel quis : Sic ('I napliSIliUS 1I0n ileratul', elsi alillUis frequelller haplizelnr, t!st, el remissionis l'eccalul'Ulll. dùul cadem aqua nOli ilerùm l.Jelledicallll', Seti ali"d DISTINCTIO XXIII. est, inquilini illi, de benedit~ lil)ne aqu:Jl 'Inà lil 8aDR SACRAMENTO VNCTIOMS EXTREII5.. plìslIIlIS, aliud de bellcdicliune pallis eL Oll'i, pULl'st t. Pl'a,ler pr.cmiSs,1, eS,1cliam aliud sacl'amenlum, eliam l.Iàptismus celel.ll"ari in aquà eliam 11011 bellescilicel, llnetio illlirlllorum, q\l:C lit in extremis, dicti!, Ilui:, iIla henetliclio pro re\'erentià talltùm fit cl olco per cpiseopmn consecraLo. Et sllnL lria gellera decnre, nOli \"irtute s;lcramellti. Sed corpus Christi unclionis : I!st mlim IIIIClio qu;e fil chrismate, Qu:e nOli polest cOllfici, nisi de pane cCllIsecralo; nee dicitu!' pl'illcipalis IIIlClio, (Iuia in t'à pdncipaliler Para- IIlIdio iIla lieri pOlCst, nisi de olco ab episcopo COIIclelus datul'. Ullde ct pl'opter abundantiam gratial Secrato. Ideòque iIIa sancli!icalio ad virllllem sacraduos 1i(luores mixlOS lIallel, oleu m scilicet cL l.Jalsa- mellti pel'lillere l'idelul'. In cCllljugio 'luoll'le semel IIIUIll, oleulII eonseiclILhe, 1.J :\lsamum bOIl:'C fam~. I:mllllll l.Jelledieitur Qui~qllc, non s:-epiùs. Bencdicilur Cbrisma verò GI':1:cè, unclio Laliuè dicitur. Nec La- c\\im, u1 ait Aml.Jr., in Gloss. super Ullld t COI'. C. 9 : mCII omllc olculII ad Ullctiollem sanclilicatum chrisma Nubal tanlùm in Domillo, et in Commento SIlO ad idem ,'ocalllr, sed iIIud soillm quoti miscetur cum balsamo, cnp., cum prima, et non secllndà nlore. Si ergo cùm qllo capila rcgum et pontiliclIIll uligulitur, quo eLiam dicilur sacramentum non esse itemndnm, nce injnria baptizalos sacerdos ulIgh in verlice, el Poutifcx per ci esse facienda. raliollem dicli refe!':Is ad sancliliimpositioncm mall~s cUllfirmandos ungit in frollle. caliollem rei qua Sacramelltnm exvletur, de omni sacrd.EsI et alia unclio qnà catechlllncili el neophyli UII- mcnlo generaliler id verum est; si verò ad slisceptionem gUlllllr iII l'cctore et iutcr seapulas, iII l'ercepliolle sacranlenli. de quilJUsdam ,'erum est qllòd lIon ileBaplisllli. Tertia verò unctio est qure dicilUI' "leum l':lntur crebl'à susceplione, de aliis verò quibllsdam ilifirmol'ulII; de qllà nUlic agitul·. non; qllia frequenter sumunlur, III boc-unctionis saA quibu3 initilulum ,il hoc 3acramentum. cr:lIllelltum,quod in omni pl'nè Ecclesià sropè repelilur. 2.' Hoc sacramentum Unclionis inlirmorum ab D1STINCTIO XXIV. apllslolis institutum legilur. Ail enim Jacobli'>, cap. DE OBDlNIBVS ECCLESIASTICI!. 1111: lnfil'malur quis illlWbis? luducat pl'ésbylero, Ect. Nune ad considerationem ~ael':Jl ordinalionls ac, cle,ice, et orellt luper t'UIII, ungentes fum oleo in lIomine DOlllilli, el allet'iubil eum Dominus; et ii in cedamus. Septem sunt splrilualium orticiorllm grJdus peccatis (fieri I, dil1lillell/ur ci. In 'Iuo oslcndilllr duplici sive ordines, siCU1 ex sanctorlllll Patrum dictis apel'lè ex causà sacramcnlum hoc iliSlilulum, scilicet, ad Il'allitur, el cal'itis nostri, scilicet, JeslI Cbristi eXCIIIl1eccalorutn' remissionem, et ad corporalis illfìrlllilalis pio lIlonslralur, qui omnium ortieia in semelipso e",hiollevialionem. Unde COIISt;II cum qui hanc UnCliallcm buil, el cOl'pori suo quod esl Ecclesia ,ieusdem ordine. Ihlcliter devolèque perdpit, el in corpol'e ct iII animà obsel'vandos rcliquit. Seplem alllcm SUllt, pruptel' aIlCl·iari, si lamen expetil ul iII uII'oque allevictul'. scpliformemgratiamsallcti Spil'itQs,cuju~qui non sunI Qllod si fortè cllrporis \'alclutlincm iIIi habcre nOli cx- pal·lil'ipcs ad gradus ecclesiasticos illdiguè aceedullt. pedit, iIIam qUa:! cst anima: S311itatcm in hoc sacra- Illi vcrò in quorum menLibus diffusa eSI septiformis JIIcnto ae'lllirit. EL sicui in aliis SaCl'amcntis, ila et in gralia Spiritus sancIi, cùm ad ccciesiaslicos ordilles iS10, aliutl est sacramclIIlIm, aliud res sacramellti. 3ccctlunt. in ipsà spirilualis gradQs promotione amSacramcnlum cst illsa Ullctio exlcrior; res sacra- pliol'CIII gratiam Jlerciperc Cl-edulilur. (lIu!{o. lil.J. 2, mellti, unetio iuLcrior, qUa:! peccalorum "l'emissione C. 5, .&.) Quale, a$S~mcnal ,uni ad cle/'um. Cl \'irtutum amplialiolle pc/'ficilUr. EL si ex eOlllelllptu 2. Tales alllcm ad minislerium spirituale eligenùi v,cl IIcgligentià saCramCI!lum)loe pr:ClermitliIUI', pcSUll1 clerici, qui digllè possint dominica sacramenta rleulosum est et damnal.Jlle. lraclarc. lIIclius est enim cpiscopo paucos hal.Jere miDe i/era/ione ltuju3 Ba era meli/i. 3. QUalrllllt aliqui si hoc sacramclltllm ilcrari POSSil, lIistws qui possinl digllè opus Dci exrrccre, qllàm ciun llaplislllus Cl alia qU:l'dam sacramenta scmcl su- multos inutiles. qui ordinaI ori grave onus inducant. iCepta, nOti itercntur. August., iII lil.Jro eontl'a Par- To:lcs enim decct e~se ministros Christi, qui septimCllianum, dicil sacranlClllum non iLcrandulll , ct sa- formi Il'ralià SpirilQs s:lIleli sillt dccori; ex qUOtUlIl doctl'Ìll:i el \:un\'el's:llionis formà, eadcm gr:'Iia iII alii~ cramento 1I0n faciendam esse injlll'ialll ; sed hoe dicit, u'allsfundat ur, nc crelcslcs margal'ibS spirituali,,"' uLi a~il de S:lcralll.ClllO llaplismi , cl Coulil'lllalionis et 899

901

verbofum officiofnmqne divinofnlll sO"did:e Vila! petlibus conculcelll (Clemens papa, disto 23). In sacramel/to ergo sl'pliformis Spirillls ~eplem sunl gradns ecclesiaslici, sci liceI : ostia l'ii , leclo.'cs. exorci~t:l~, ~rolyli, diaconi, sl/btliaconi,sacerdùtes; omnes lamen rlerici vocal/II/r, id est, sortili. Corona enim sigll~cu Illm est ql/o signanlllr in parlem sorlis minislerii divini. Corona regale tlccus significaI, qui:( servIre Oeo regnare rs/. UlIlle minislri Ecclesi:e l'eges esse debelll, ul se el alius l'l'gallI; n,uilms Pelrns ail, f, 2: Vos eS/Ì3 genus elee/u"" regale saeerdo/ium, elc. SUllunilas capilis des.uper nudalnr, UI eorllm rnens ad nominI/ili libera monslrelur, qlla! revelalà facie glorialll Dei conlemplelur. Suminilas enim capitis eSI eminelllia menlis. Denudalio capilis esi re\'elalio menlis. Clericus enim secreloruITj Dei non ìgnarus' esse del.Jcl. 'fondentur eliam capili i . usque. ad revelalior,em sen.. suum, scilicel,oculoM.m et auriuln, III vitia in cordc t'! opere pullulanliadoceanwr. pr.mdJerrda·i ne ad audiendull1 el, intclligeridl/m:·yerlmm Déi pr:r.pcdiall/r mens, pro ql/o sei'\,ato reddeltlr: in excelsis corolla. Tousur:e aulem ecclesiaslicm i1sus à Nazareis exorlus videlur, qui priùs crine·scr.\'aIO, dt;inde ob\'ilm co.ilinenliam capul radeb:lIIt, etcapillos in iglle sacrifitii pOllebant. llinc tlsLÌs inolevit, IIlqui.divillis culli bus mancipanlur, quasi Nazard,. id eSl, s:lIIcli.. crine posito illvellialltllr (Hug., de CorOli; et Tons., lib. 2, part. 5). Sieut ad Ezechtcl j c. 5,dicilllr: fili /lOminis,

un.

IV. DIST. XXIV. DD2 !lt s,~nsnrn vCl'bornlU inlclligat, villl acccaluum sciat, JislinNè legaI., ne confusione pl'olaLiollÌ':' inlelleclulll ;)mliloril.ms :H.l'erat. Allcndallfuid indicalirè, qnid illicr/'ll~alivè sit legeudl/Ill, ubi Sil in or3lio/!n 1:lcicnda di'lineli ... Il;cc cnilll malè scn'ala inlcllCCllttll tUl'halll, et alios ad ,'isltm pro\'ocant. Anribus el eordi consltlcrc debcl vox letlori,;. Hoc offieitllll itllplevil Chl'islus, Luc. 4, cùminlllcdio scniol'l'lIl lill/'ltlll Isaia! aperipns dislincLè ad inlelligendum legit, c. 61 : Spi,rilllS Domilli supel'me, ele. Ex qllo IcclOl'ÌOlIs dalur inlel!igi qllia gralia SJlirilUali clarere licheni qui in aliis "cl'bullI Dei anllullliant. Ilic ordo ftlrlllam el illilillill il prophcli, accepisse videlur; quihus didlllr Isai,e ;ì8 : Glama, 1II eesses; quasi lubaexalla voecllItuillll. (l,id., ~I disl.,'c. Clel'''s. Dist. 25, e. Palee/is. Disl. 23, e. Lector. lIugo, lib. 2, parlO 3.) . .

SENTI::-iTIARm.1 LlBRI QUATuon. -

~ll'llelus,

De e.rore/sl.s.

5. Tcrlins esi ordo exorcislarllm, Exoreist:e aulcm ex G.·:cco in Latinum adjuranles vel i/lcrepuules YOcanlur. Invocanl enim super calechumcuos, el sI/per eos qui habent spiritum Ìt/lmundum , Ilomcn Domini. atljuranles pereum UI egredialllr ab eis. Ad exorcisLanl perliuel exorcismos memoriler relillere, m:lDtlsqllc sup;)r energumenos el calcchumclIos in exorcizulH]o imponere. Oebe! autem habcre spiritum mundulII, qui spirilibl/s immllnJis imperai; el maliglllllU expdlc;'c de corde suo, quem expcl!il de corpO/'e alieno; Ile medicina I!Ualll alii facil, sibi nOli prosit, cl dkllur ei ; Medìee, ellm leipsum, Luc. 4.lIi, cùm ordil/a/lllll', ae'lIIlIe gladiulII aeu/ulIl, el.due super cilpill/UUnl el barballi. In AClibus eliam apostolorum,. PriscilIam el · . cipilllli de manu episcolli IibrulII exorCiSIIIOrtllll ; et dicilur eis, disto 13, C. Exorcista: AccipilC, tl haheAquilam hoc fecisse leqimus. Paulusquoque .et alii lole pOleslalem imponendi mallns super energtllllc!llJS, quidam discipllli Chrislllroefecerlini. Ueclèergo iII Iluihuslibct gradibus eonsliluti,clerici vocantur, quo- ···vel catcchumeno~. Hoc olliciO usus eSI Dominus, '1u:mrUlli lIomina et l'alioncs nominumJsidorus exponells, do saliva sllà Icligitanres el liugnam stlrdi el IIII/li, ail, in lih. i Elym. : Cleros el clerieos bilie appellatos dicens, Marc. 7: Epllplletlla,.quod esI, adaperirc; pCI' esso crcdil1lus, quia M:illhias eleclusest sorle, quem hoc docens nos spi.'ilualiler ùeUcre aperil'c aures pr,,!prir;mm per apostolos Icgimus ordinatum. CI eros enim eordiorum hominul/l ad illlelligendllm, el ora ad conGr~ccè, Lalinè sors vr.1 h:rreJitas dicilU •• Ideò ergo·' fitendum, ul, pulso d:emone, Spiritus sanClllm vas dieli suni clCI'ici, (luia sunI de sorte Domini, vel quia suum recipial. Hoc etiamofficio usus eSI Chl'islus, Dellm palrem habent.Generaliler verò cJerici nUIII;ueùm d:emoniacos multos sana,'iI. Ilic ordo à Salolllollc pali sunt omncs qui in Ecelesià deserviuul; quorum vidclllr descendisse, qui quemdam lIIodl/m exol'ciz:lIlgr:Jdus Cl nomina suni ha'c : oSliarius, leclor, elc. di in\'cnit, quo d:.emolles adjurati ex ohsessis corpoDe os/ia)'iis. riuus pellcoontur. Hnic oJliciomancipati exorcisl;c vo5. Osliarii iidcm et ja'litores sunI, qui in velel'Ì cali sunl. De quiuu!> ChristushlEvatlgelio, Malili. 12 : TeSlamenlU elccLi suni aJ cuslodiam lempli, ul nOli Si ego iII Beelzebub eJicio dremonia, filii vestri, sci\iee t ingrederelur in illud il1ltlltHldlls. Dkliaull'm oSli:nii, cx()rcist.:.c, in quo ejieiunl lO( lsid" disl. 21, C. Cleros. Disl. 25, e. Perlectis.) _ eò I!uùd pr;nsilll oSliis lempli. lpsi enim lencllws claDe acolYli•• (lsìd.-,loc. ciI.) "em, Ollltl ia inlùs el cxlra cusludiulIl, atqlle iuter bo1I0S el l1Iaios habcnlcs jndicium, dignos rcci/liunl, in6. Quarto loco succeduritacolyli; acolyli \'è/'t"J Gr;"Cdignos l'f'spllunt. Undc et eis, cùm ordinanlur, cla\'es cè, Lalil/è ceroferarii dicunLIlI'",à deportatldis eCl'eis quando legendum est Evangelium vel sacrilici III ti ,>ll'cEcclesi:c tlanlllr ab episcopo, el dicillir Cis, de Cons., disto 25. cap. Usliarius : Sic agile lanquàm ralionclII rendum. Tunc ellim accelldulltur luminaria. cl ""1"'1''' l)eo reddilllt'i /Il'O rebus qu:e c1avibus iSlis l'ccludunlaut!:r ab cis; non ad effllganda~ aeris lellt'bl,"', una 501 eo temporc ru.ilel, sctl ad&igllum b.:lili:e ,1<"11011lur. Hoc oflicium Dominus in suà persona susccpit, quando, lIagello de funiculis facto, velldenles et emell- slrandum : UI SUU Iypo lurninis corporalis illa Il:x 0;lesejcdl dc lemp!o. Ipse enimseosliariulII signitìc:lns tendalur. de quà Jegilur ,'loan. t : Eral lux vera, qzu/J illumina/ omnem·/lOminem venielllelll in Imllc mWltl1tlll. dicil, Joall. 10: Ego slIm os/inm; per me Bi qUI[. illll'Oieri/ , salrubi/llr , et ingredietul , et egredie/ur , et paBCua Ad acolylum perlinet p":I'paratio luminariulII iII Sllcrario. I(lse cereum porlat, ipsetlrceolum cllm vino cL ìnt·~lIiel. De lecto/·ibUiI. aquà suggeslà, pro li.ucharistia; sllulli~conis pra!/lal·at. 4. Secundus esi gradus leclorum. Leclores à legell- Ili cùm orùinanlur, cùmcdocli fuerint ah episeo/l() qualiler in oflicio S:.IO agere debc3nl, ab archidiacOlI<l do, sicUI psalmisl:e à psalmis.c:U/endis, vocali SUI/t. accipiuttl c3I1delabrum . cumeel'co, et IIl'ceolll/lI \'allIi enilll Vr:cùicanl populis quid scqn31/IUl'; iSli cancuum. Hoc orticium Dominus se habc/'e Il:slalll/' Ililanl, el excilanl ad cOlllpullclionem animos auùicllliulII, ccns, Joan.8: Ego 8U/ll IUX-I/1Ulldi; qui sequillll·l1w. nn licèl 'Iuidam Icclorcs ila miserabilikr pronunlielll, IIt amblilat iII /ellebris_ Hujus officii formalll illi gadlaHI flllusdam ;ld luclum el lameul.alionem cOlllpellanl. liin veleri Teslamenlo, qui lucerllas eantlelalu'i COIIIdem Eliam prollunlialores vocanlur, qui porrò ame poneùant el accelldebaul igne crelesli, ad illlllllin;:lIl!a,; nuntl:.nl, quia tam eril clara eorum vos, ut eliam Jongè tellcbras aqnilonares. P0lÌilOllllll aures adimpleat. Ad leclorem autem pe.'liDe aubdi.acollis. (lsid., ibhl.) /lei lccliofles pl'ullulliiare, cl ea qUa! prophct:e valid7. Qllinlus esi ùrdo slIbdiacono/'ulll. Gr;'('cè lIy/)onaverulll, popuHs pr:cdic'lre, nl jam ex orticio in ecdiaeolles vocalltur, quos nos slIudiacotl('s dicilll1l6, IJI;j clesià legJt prophclias enccliones. Unde el ei, videnle ideò sic appcllanlllr, quia subjacent 1l/':l!Cepli .. et 01 populo, lradilur ab episcopo codex divinarum leclioliciis Levilarllm. Obl.atiolles enim IIlll'mpl .. i, H,ldi!lItS flurn, el dicilur : Acciptl, el e,lo verbi Dei relalor ; hasuscipiulIl, el Le\'ilis slIJlel'poncndas allarih'b ,icI<-. hilurus. si fidelitel' illlpievet'is officiulll , parì.cm eum rlltll, Hi apud Hebra!os Na(hilln~ci \,(lcalJalltul', l,I ,·,,1, bis qui benè verbum Dci lllinislraverunt. Qui ad hunc in humililale serviemcs.'\«.1 subdi:l"Ollll/ll J!ellilid \,. .•gradum ufovchilur, liLlet'~rulIl sdelllià dcuct esse in-

9n:;

901

PETRI LOMUAROl

De prc.byteri,.

licem ct palenam ad altare Chl'iSli deferre, et levitàs 9. Septimus est ordo presbyterlJrum. - Presbyler (radere, eisque JOinistrare. Urceolum quoque el aquamanile el lIIaDulergiulIl tencre episcollO eL presbyreris Gra:ce, hCllior interpretalur Lalillè. NOli mudò pro ctleviLis, pI'O lavalluis alite allare manilms aqllalll pra-'- reL.. tc vd clecrepiLà scnectllle, sed propler honorem berc. IIis lex conlillelll~:.c iUlponil,u~, ~,ui~ a~lal'i pro- el c.Iigllitatem qualll accepenlllt, pr~lJyleri nominanlur: qui 1II0rUIII prudenlia et maluritate conversalio"ill'luantes, vasa corpofls et San~llllllS Cltrlsl, pnrl:'ut, U'lI.1e iIlud lsai, 62 implerc ùellellt : MUlldulII;lIi qui nis pra:cellerc -debent in populo. Unùc scriplum est: (o:rtis vasa Domini. Aù hllseliam perlinel t,I1I1ÙIII de Seneclus veuerabilis cst, nOli ùiulurna , nec annorum numero compulata. Calli ellim SUllt sensus hominis, el ~ulalil)nibus ponere ahal'i, quanlùm surticel'e possit IHlJllllo, neCDOIi corporales et substratifll'a lavare. Ili, alL'li _seneclutis vita irum:\culala. lflcò autem etiam presbyleri sacerùot~s vocantur, qlli<l saCf'U1Il dant· CÙIII ordinalltur, :Iccipiunl ùe nJallÌl episcopi patellalll el calicem vacuum ; ab archidiacollo verò urc~oIulII (lui, licèt sint sacerdolCs, tamen pontificalùs apicen; 11011 habellt sicut episcopi, quia ipsi nee cl.rri.;m:lle CII III aqmunanili, ellllanulergiulII. Hoc officio USIIS est DOlllillllS, Quando lilllco se p":I!cimUI, cl millens :"Iuam fronlem ,signant, lIec Paraclelum dant, Quod solis debcri episcovis li!Clio Aetuum apostolorulll demonstrolt~ iII pehi',n, pedes ù~cil'ul'II"iW lavil, et .Iillleo lersil. Ullde ct apud ,'eteres iiùclD episcopi el presbyteri fue(Uug" hb.2, parto il, c, 9.) De diacollia. l'UIII, '1uia ilIud Cst nomen digllÌlalis, non a:1:.tis. Sa8. Diaconorllm or,lo sextulU lCllet loellm, proptcr ccrùos numen babet colllposittllll e1 Gr-.eco et Latillo, sCliarii perfcclionelll. lIic orr.luill vClcri Testamelllo à (Inod est .aeru", dali', 6iv~ IIlcer du. SieuL enilll res à lribu Levi nOllleli aeCel'il ,'cl lraxit, Oieulllur euim et 1"'~eJldo, ila s:.~erdos à ~erando,dictus Cbt _; consecra' levil:e. Pr:ecipil quippe DOlllillus Moysi ul poslol'di- elllll1 cl sancllheal. AlIllsles vero sacerdos diclus esi lIalionem Aaru!1 cL liliorulII CjllS, prorsùs tribus Le,'i alleo '1uòd anle stai. prillllls enim ~st iII ordine Ec. ad divini cùllùs llIinisteria ordiuarelur et conseerare- ' clesia:. Aù prcsbylerum autem pertinet saeramentom lur Domino; et beniret pro lsrael coralli Aaron et corl'uris el sanguillis Domini in altari Dci cOlllicere liIiis cjus in labernaculo; ipsique gestarent arcalll eL oraliullcs dicer!!, et do"a Dci heuedicere; (lUi cu..; taheruatUlllm, CI omnia vasa cjus; et in circuitu laol·c.Iiualllul·. inuug!lUllir cis manus, ut intdligant SI! bernaculi excubarcul, el in lrallsporlallùo taLernaculo -accepisse graliam consccrandi, el eharitatis opera dellerc estenùere aù-ollllles : accilliulll el slolam, qua: ipsi deponcl'clIl, rursùmquc eomponerenl (llug. ilJid, , c, 15), A vigill'i '1uollue anhis el supra jussi sunt ser- UlrUIll(I"e tellel latus, (I"ia ùCUcnL esse muniti armis ,-irc' in làberliaelllo, '1uam regulalll iu novo 'festa- jllstilial COlliroi ac.l versa et pro~pera. Aecipiun& eliam mcnlo S:lIIcli Palres constiluerunl, quia h;e:: :etas ad calicelll cum vino, et palcnalD CUlO bostiis, IIt per boc onera ferellda est r()hll~la. LevilaJ ergo ex nOlllinc l'Cia.!L se accepissc potestat, -m placahiles Deo bostias auctoris vocali sunI. De Levi enilll Levil..e ex orli sunt, ollcl'cnùi (Isi.L, ibiù.). Ilic ordo à Iiliis Aaroll sUlllpsit à 'Iuibus in lemplo lIIystici &acralllenli mysleria ex- iniliulll. SunlUlOS enim pOlllifices ellllinores sacerc.lotcs pleoolllur, Ili Gr;.ecè ùiacuncs, LalinlÌ mimstri dicun- inslitllil Deus per ftIoyseu, 'lui eli. pr:ccI'plo Dci, tur,Quia sicut in sacerclolc eonsecralio -, ila et in dia- Aaroll in summum pllnlilicem, liIios vero "jus ullxi, COno minislcrii dispen~aLi() habelur. Ad diacollum per- in minores saccrdoles. Cbrislus '1uoque dllodecim'elelinel assislere sacerdolibus, tt minisll'are in olllniLus git ùisci pulos priùs, qllOS ct a(lootolo.,; voca vi l, Iluorum vicem gcrunt in Ecc1csià majores pOlllifiees. Deinde qna: agunlur iII sacr:ullelllis Chrisli, seilicel, in 8aplismo, in ChrismaLc, in palellà, et calice, oblatiolles alills septuagilll:l et duos disdpullls ùes:gll:l\'il, (11l')Quo'lue in fare cL t1isponcrc in aflal'i ; componere elialll rum vieell' in Ecclesià tcncnt pre,uyleri. UIIU. alllcm menS3m DOlllini, el veslire; crucem ferre, et pr..eùi- ililer apostolos prilleeps cxlitit l'clrus, cujus vicarius care EvangeliulIl el Epislolalll aù populum. Nalll sicllt et successor eSI PUlltifcx SllmmllS, unde dicil'lr allOleclorilJus ,'elus 'feslall.enlum , ita diaconi bus 1I0VUlll stOIiCIIS, qui cl papa vocalllr. seilicet , palcr patrI/ID. pr..edicare p.'a:ceptulII èst .. Ad ipsulll eliam perLinet Clr- (!ualis autem eligi ùcbeal presbyler, AposlOlus scrificium preclIlII, et recitalio cat.echuIIICIIOfll}1I nOli. i- bens Timothco oSlcndil, ulli nomille cpisclIl.i presbynUlli. Ipse pra'lIIonet aurcs habcl'c aù DominulII ; ipse Icrum significato Hoc alltelll ol1ìeio USIIS eSI Cbristus, donat J1acem el ip!>e alllluillial. Quod aut.em bllic br- cùm seipsuIII in arà crucis obtul i!, idem sacerùos et dilli à Moyse stalulnm est, hoc elialll in IIOVO 'f c.-la- hostia, et 'l'lando posI cmnampanem et villum in corVU!! suum d &allgl/inem COllllllUta,'il. Ecce ùe seplclII melllO repr..esenlatur, CÙIII ùiacono super .I..emlll humerum stola ponilur, el casula in ùiebus jejunii COIII- Eedesi~c gradiuus hreviter elocuti, quW ad 'luelllllu:J1II pliealur ; '1uia qddquiù .labol'is el suslillellli:.c in hae Jlctlilleat Ìnsinuadmus. CÙlllque omnes spirituales ,-ilà loleralur, (Iuasi iII Ia:\'a portalur, ùonec in de:t- sinl el sacri, exeellenter tamen canoncs duoa L:ullùm lera, id eSl, iII ..eleruilale, rtJ(luies habealur ( .lsiù., 7 &aeros ordilles appeilari censelll, ùiacollalus, scifiElylll., ÙiSI. 21, C. e/eros; disl. 25, c.'Per/eeli.). I.Iic cet ,el pres\)yterallls; quia hos 6010s primiliva EI!ol'do ab avuslolis celeLratus est, (IUJIIÙO, ut legilllr in e1esia I,egilur babuisse, e~ ùe hi~ s,!lis ~"'.l!ceptCJIII Àclibu. apo.slolorulII, scp:elll virus v1enos Spil'Ìln Apasloh habelllus. Apostoli CIIIIll III slllguhs c,vllatisanCIO ad hoc ufiiciulII el~qcrunl, et oralionc p,':clllissà Lus cpiscopo. elpresby1eros ordina"erulIl. Le,'ila,; lIlanus cis illlpusucrulli. uuùe cL rOlisuetuuo ino.le"it, eliam ab aposlolis ordinatos Icgimus, quorum DIUiIIt in omni maLrice ecc_lt!sia 51'1,1"111 diac.llles cirr:a IIIUS fuil bealus ~Ieph~nus. Subdiaconos ,'erò el acuChrisli aralll, fluasi sep.elll culunln.c, assislalli. Il Iylos prOCeÙ;!lIle lempore Ecciesia sibi cOlIslÌluil. 511nl seplclIl allgeli luba eanenlt's in ,A poc;llypsi , Ilui Quid siI quod "le dicilllr orda. fluaks esse ùeLeant ApOSLnlus ùucel Tillluiben scri iO. Si aUlem qu;erilur quid sit QuoII hìc vocalur hell!!. Ili cum orùillantur. 501118 episcol'US ds malil/Ill ordo. sane ùici pOlesl sigllacululII esse, iu esi, s.1crum iIlIV,,"il, quia ad ",illisleriulII applicalllllr. POllil cis 411odilam, 'lu'l spiritualis pole,las Il'adilur ordillalll, orariulll, id eSI sLolalll, sup.'r 1,l!VUIII hUlllerum, IIt el officiulII. Characler ergo svirilualis, ubi fil prolllupcr boe inlelliganl se acccvisse jugulII Domini SI/aH; lio poteslalis, ordo vel gradlls vocalur. Et dicUIlt:Jf Iluo aù sillistralll pertinentia, divino li mori subjicialil. hi orùÌlws sacramenla, qui:! in corllUi perceptione rè' accipiulll et II'x'nlO. F'~'an!!'~lii. 111 intelliganl ~e ess!! sacra, -id est, gratia conferLlIr, quam figuranL ea qu,':: pra:colles E \'allgelii lliristi. Ili aulem antequàm o.' ibi gerulltur. l!inculu!', proLelllul', ul doccL APOSlOlus, el sic mi ... De nOlllillibu,diYllitatulll ilei o(ficii. sll'elll, lIullulll cr:lIIen haueules. Hoc orHcio usus eSI ! t. SUIiI et :rlia quxdam nOli orùillum, sed dignil:lLbrisLus, '1ualllln posI tw:,alll saerarnclIlulll carnis et Lum ,'cl officiormll nomiaa. Uigniloltis simul el omcii SJ,;;;uillis lllsc;;pulis di, pensavil, el quando aposlolus nomen es' episcopus. Episcopatùs autem ,'ocal;ululli dl ,filiiellles :.tl raliollelll excila\il ùicens, Mauh. 26 : iude ùiCIUUI est quòd ille qui episcopus eflicilur, suHgilate el Of/cte, !II '1011 il/lreti6 iiI itlltaliollem. ( l,id., perintendat, curam, sCilicel, suWilorum gere.... E,....'~l.l.L ; ,Jisl :'l ~ ~I'OpCÒ cnin. C,ra:cè, Lalillè inlendete dicitur. Episcu-

SENTEì\TIARml LIBIU QUATUOR. - L1B. IV, DlST. XXV. 905 bus ab hxreticis per manù, imposiliollem lai'::I111 l:w (li :lUlem Gr:ece, Laljn~ speculalores inlerpretanlur. Nam speculalor esI prreposilus in Ecclesià, diclUS eD tùm trihllelldam cumllluniollem. nec ex his alltjllCiil quòd ,peculetur aLque perspiciat populorum iufra se iII clericalùs honoremvel exig\Ju!ll subrogare. LI'I'~. lloslLorllm morcs et. viLam. Poulifex t'sI princeps sa- etialll, in lio. 1) Dialog., dici t sacl'ilegam es~ Ariano. cerdolum, quasi via sequenlium, ipse el summus sacer- rum cOlIscerationelll, clìrn i!:\. eorllill lIIallu COlllllllWio dos mlllcllpaLur. l\lSe euim lcvilas el saccrdotes effi- percipitur. Cypri:lIllis el:am, in EjJist. cOlllr:. I::ercl., cit, ipse omnes ecclesiaslicos dispQuit. (Isid., Obl. 21 , dicit: Omnia quxcumquc faciunl h:eretici, canlali:> .• ~, inallia el sacrikga csse; et eorulIì altal'ia faisa et illi<:i c. Cleras.) . La, el sacerdolia et sacriHcia saCl'ilega, qni more Sillll"De qlladripar/i/o ordine episcoporum. t2. Ordo aulcm episcnporum quadriparliLIIs est, rum, qua~. CÙIII hOlllincs lIon Sillt, fOl'm:ìllI illlitalllllr sciliccl. in palriarchis, archiepiscopis, melropolila- hllmallam, ,:ulltllll EtC:esi~c c:lliHllic,l~ ct anclOlilalem nis, cl epL~copis. Palriarcha Gra~cè summus palrum siui vèlldicant, cìllil ipsi in Ecdes:ù Ilon Silll, cl CtUU ililerpreLalur, quia primum, id est, aposlolicum lenet sillt sacrilegi, sacerdolium aÙlllilllSII':,nt. el allal't~ 10(:0111, III Rom:lnus, Anliochenus, Alex3norinlls, sed pOllunl; dilli Bec sacrificari oolalio lllì:. possit, uiii omnium slImnms esI HOlllanus. Arcbiepiscopus. prin- ~piritus sanellls 11011 sit; lIec cuiqllalll f)ollli:ilIS pl'I' ccps episcnporuUl, :I1"<'bo,; ellim Grxcè, Lalinè prin- ejus preces et oratiollCS prosit, qui DOllli1l1l1l1 ipSUHl ceps dicilur , melropolitalli aulcm à menslI":\ civila- violavit. lIieron. qllolJlIe a~sel'it olllllia qu;c ol1"cruiltl;t 10111 dicunlllr. Siugnlis ellilll provinciis ct civilalihus ab hrereticis cOlllamillata essc in CIIIl:iper:lu /)olllilli. pr:ccminellt. quorum allclorilati Cl docll'iure ca~teri quia, Ikèl sallcla vioe,lIItur specie sui, lalllCIl qUla ... 0'" sacerdoles subjctli sunto Soilidtudo enim totius pro- lecta sunt ab ilio qui pollulus eSl , plilllluiltur omllia. vinci:e ipsis episcopiti ('òllllllissa cst. Omnes autem Idem: Odit Deus sacrificia h~l!retlcol'tlm, Cl ;1 sC Pl't)superiùs designali onlines episcopi nuncupantur. NOIa jicit; el quolies iII lIolllille ejlls clingrega:i lucrilli. qllòd archif'piscoporUlII nomine, primates superiùs si- detestalur fretorcm eorUIll, et dautllt llal'CS slias. jruilicàssc videlllr, et IIIclropolil:lnorulII, IluOS IlIIIIC Idcm; lIIi "fiel'lllll pallelll sacrilegtllll, elC. Leo e(iam :irchicpiscopos dicimus. 1!0ruIII alllcm discretio à gell- lestalur cxtra Ecclesiam lIec l',,ta esse s:H'prdot!:l. /1'( lilibus introducla viflclIJr, qui StlOS lIalilines, alios silll- vcra esse sacrificia. Idem elialll dicit per U'IIJ"!I"; plidter lIamillcs, alios al'chillamillt)s, alios protofh- Illalll ves3nialll Alexallllrinà sede Ollllllum sacr:lIllCI;torllm lumen cxlinetum. Inlcrcepla est sacrili"i, lIIilles appellahanl. Sacerootes cllim gelililiulII lIamines diccballlllr, qui haheh:onl ÌlI capite pileum, in quo oblatio. defecil chl'islllalis s:lnctiliea!io, et p:ll'ndJaeral hre"is virga. tlesuper habens aliqllid lana~, quod Ilhus maui hus illlpiol'ulII onlllia se sub~ra},èr~ lIlVsledilli I,er ::eslulIl ferre non possent, filum lanlùlll in ria. Ilis aliisqllc le:Hillioniis aslrni \'ioelur sarraniellta capile ligare cooperllut. Nudis ellim capilihus eis insi- ecclesiastica, pl'~ccipuè Corporis et Sanguinis, 01(1) idcre ncfas eral. Ullde à lìlo (1"0 ulehantur flamines nalionls et CoutirllIatiollis, per h:ereticos 11011 posse dieti SUIII, (IUasi liIalilines. Scd fcSlis dieblls filo depo- minislral'i. AuelaTi/a/es pOllil quw videnlul' pl'l1?l1Iissis obviare. sito pilellm impolleballl pro saC(,l'dolii emillenlià. Va2. Conlra aULelll alii senlire videntur qllòd ah h:etes à vi Illenlis :Ippellali SUlll. clljus signiHc:llio nllJlrcticis eliam pl':ccisis sacri ordines, sicut Cl Baplitiplex est. l\lodò eli iIII sacenlolem , modò prophctam , \IIoclò poclam siglliHcal. Call1?l' vel'ò voeatur, qlli ~n,lUS, t~adi. valeallt; ne<: ah. h~re~icis redeulltes, 'lui Ilbe orolllati sUlIl el bapllzatl, Ilerum ordinllntli suni, VOCI'1l1 I\lfIdlllatur in caillu. HIIJus SUllt dllo geli era : pr:eccnlor, ct succenlOr. Pr:ccenlor qui vocem pr::e- sicut Ilee baplizandi. Unde Allguslinus : Dc ha~l'elicis millil iII cantu, succenlor qui sllbscquentcr canendo eliam damnalis qllòd quidam dicUllt, flaplisrua quoti accepil 11011 amiuit, qui recedit ab Ecclesià, jlls tlallJi rcspondel. Conceulor autem dicitur, quia consona I. Qlli autem non consona l IICC concinit, COllcclltor non quod aecCi·'il amiUit, mullb modis app:1I el inanilcr cril, lIis brcviler lractatis admollendi sunt Chl'isti mi- ~ici : prill!ò. quia ,nulla osteudillll' c~usa CUI' il!l~ IllIi III1Id Baptlsma nmlltere nOli potest, JUS da!lÙi pDSSil nislri • quatcnùs siClll cxccllunl ordillis digllilale, ila amittere. Ulrumqlle euim sacralllenluill est, et !ju:ìdalll pr:l~cellant vil...-e sanctitale, IIt plehs eis commissa, col'umqne disciplinis edocta, gralanler eis obediat, et COIISeCl'aliolle ulrumqlle 1l00uilii datul' : illuo CÙlli corum imilalione de die in diem proHcial, à qllibus di- baplizatur, CI iIlud cùm ordinalUI'. Ideò 11011 liect iII vina sacraillenla percipiunl, el missarum solemnia call1Olicà Ecclesià ulrumque ilerari. Nam (ju:lndo ex :lIIdilint. Missa alllem dicilllr, vcl quia missa est ho- ipsà parte veniclltes. eliam pl'~l!positi, pro bOllO pacis slia, cujlls commemoralio Hl il: ilio officio : I\Il<ie di- corrccto schismatis errore susccpti SUlit. elsi "ISlIllI ,citur : Ile miua est, id esI: Sequimilli hosliam qU:l~ est opur. esse ul eadem oflicio gercl'enl {Jli:l~ :1!(,~iJ:\iJt non sunt rursùs ordinalldi. S~d sicut BapUsll;tJS il: lIIissa eSI ad creleslia. 1('lIdelites post ealll; vel quia lIIissus crelcstis venit ai! consecraoduill domillieum eb, ila lIIansil Ol'oillatio integra, quia iII p;'a~cjsitJlle l'orplls, per quem ad allare coolesle defel'lur hoslia. fuelal vitium, quod in ullilatc pacis csl COlTeClllUI' lIon in sacl'alllelilis, qu:e Uhieulllllue SUllt. El CÙIII i Ulidc Cl dicilur : "fism esI. expedirc ,·idetlll' Ecclesia~, IIt pl':epositi eOI'UIli 'l'lli"tlDlSTlNCTIO XXV. te3 ad C31holieam sociclalem, houorcs suos il;i 1ì"'1l DE ORDI~ATiS AH B.ERETICIS. admillislreut, 11011 eis lamen ipsa Ol'oinationis sacrai. Solet cliam qu::eri si hrerclici ah Eeclesià pr::e- menta. delrallulIl.ul', se.d super eos m:w~lll. ldeòque cisi cl damnali POSSilll lradere sacros ul'dincs, et si non elS lllan~IS IInpo~llIIr,. ne Ilon h?:tillll, ~cd ipsi ah cis ordinati. reJcunles ad Ecclesi::e IIl1italem de- sacramenlo, hat lllJllrla. Sicut :lIItclll Itl BJlIll,mO est 00:1111 reonlinan. I!allc qll:l~sliollelll pCl'plexam ae pe- jus. quoti per cos dal'i pos,it, sic iII Unlillat;"lle ili, lIè insolubilem facilllll dothll'lIl1l vel'ba, Ilui plllrimùm dalldi esI: utl'll ",!lIe quiilem ad pCl'Iliciem suanl. ~' i!d dissenlire videlltur. VidclIlIIr enim .quid:ulI Iradere aliud est I!on halJcrc, aliud l'cl'niciosè I,aucre. :(1," J b:crelicos sacl'os ordines tlal'e lIon posse, ncc illos qui saluLrilcr "abere. Itlelll : De Ili:; qui ab Ecdl"Li' I:'lj. ab eis oroillali \'idelllur gr:ltiam recipere. Dicit cnim talc scp:lrali Sllht, nulla jalll (Iua~stio est quill It:ljl'''tlll Innoc., de I)i~p. sacralll. Onl., q. i • AriallorUIII cle- et dnrc possilll; sed pel'lIieiosè ltaIJcnL, l'cl'lli,,,;,,.'~ ricus nun videri sliscipiclldos, cum saeel'dolii vel mi- que daul, quia extra Villcululll pacis SUllt. NCltll'l ." nisterii :Ilicujus diguilale; qllihus solum Baptisma Cl'amclltn fadenùa est injlll'ia. Sieut 11011 l'eete bal," 1:lJIlùm esse permillil, quod iII Ilollline Pall'is, el Filii, qui ab unilate )'ccedit, sed tameu hahet, el ideò l'L'el Spiriltis sancIi percipitur. mcit rtiam etls nOli de~lIlli nOli redùilur. sic eLiam ~IOII, l'cclè oal qui :J\I JlOsse darli SpirilulII sancLUlIllluCIll aroisernnt, el or IlIlItalc l'ecedll, et tamen dal; elIdco Il"1 ah co aceitlinatos ab h:t:rclids c:.put habere \'ulnCl'alulll; CL pil, l'Cllienti ad IInilalem non ilel'alur. Idelll : Aliild eum qui hOlfùrclII amisil 1l0ilorcIII dare nlm l'0s~, est non habere aliquid, aliuo est non jure habcl'e. vel IIce ilIum aHlJlIi,1 aecl'pissc. 1\1I0Ili:1I11 in dante nihi! illicit.è usurp;u'e. t\on crgo ideò nOli BUlil S:lCl'al\"Ji(~ cral qua:! il/e possel aceillt'I'C. Tradit eliam '·Cllil'I1liChl'i"ti el Ercle;ia~, quia cis illicitè ulallW.l' tlOll I,,·,d.

p,;.

':'A"1":\I)L

i:\.CII ,

:'>'1)

!)08

h:crctic.i, sed eliam omlles impii; sed illi corrigendi sunt et Jlulliendi , illa aulem sllnt aglloscenda et veneranda. Item GI'egor. : Quod dicilis ut qui ordinalus est iterùm ordinclur, valdè ridiculosum est: ut enim ua.ptizatus semel , iterùlll baptizari non debet, ita qui consecratlls est semel, ili eodem ordine non valet i'lcrùrn consecrari. His aliisqne auctoritatibus videtur :Isseri in omnibus impiis, etiam in h:creticis pr:ccisis et damnalis, Christi sacramenla perm:\Ilere cum jure dllndi. Possulli enim dare, sed perniciosè; et quihus dedcrint, non sunt itcrùm ordinandi; {[u:c pra!llIissis ex opposito obviare videntur. Determinalio prremissl1I co,lIradiclionia auc/orita/um. 5. Il;cc alltern quidam Ìla determinant : dicunt enilO hlErelicus :Jcceptà sacerdotali vel episcopali unctiol:e ab Eccle3ià recedentes, Baptismi quidem dandi jllS retinerc, sed non habere facll!LatelO lrilmendi saeros Ordilles. consccrandi dominicum corpus, postquàlO pr~ccisi et damllalisunt t,h Eeclesià, sicul degradatus episeo~us 1I0n habel potestalem largiendi sacros Ol'dincs; facullatelO lamen baptizandi non amisit. Qllod verò August. art, inlelligunt dictum de h~creticis, qui non sententià Ecdeshe, sed pravitate sensQs sui à' fitlei verit:Jte ac doctrin:e unita le divisi sunt; qui licèt tales sint, jus talIlen ordinalldi et consecrandi habcllt. Et qui ab eis or~in:llltllr anle manifcstam pra-cisionem, etiamsi cum eis apertè exierint, tl sententià Ecclesi;c danlllati fuerillt; tamen si redierint, ilerùm ordinandi non Sllllt. Et ubicumllue Icgilur dc ordinalis ab h;creticis, quòd seryatis ordinibus ministrare valeant, vel iterùm ordh,andi non sint, dc hujusmodi accipiendum dicunt. Narn postqllàlll pra'cisi fuerinl et damnati jlldicio EcclesilE, jus ordinandi et cOlIsccralldi cis dctractulll llsserunt, ut degi'adatis. vel excommullicalis. Alii verò dicun& sacramenta ab h:ereticis et pr:ecisis seculldùlll formalll Ecclesk:e celebrata, vera esse et rata, quia recedentes ab Ecclesià jus ordinandi et consecrandi non perdiderUllt, et qui sie ah h;creticis ordinantur, cìlm redeunt, itcl'ùm ordinandi nO/I sunto Qu:e verò ab h:ereticis alite!' I]uàm in Ecc1esià fiUllt, lalsa sunI et inani a ; et qui il talibus ordinari vidcntur, non munus, sed \'ulnusaccipiunt. Et seculldùm banc ditrerclltiam variè de his IOl]uuntur doctores. Quidam verò dicunt eadem sacramenta ab h:ereticis pr~cisis posse celebrari,'1u:e à catholicis, si ab iIIis forma Ecclesi:e servetur; et ab eis celebrata vera-esse et rata, quantùm ad se; quantùrn ,'erò ali etreclUm falsa esse et inania, et ili his (lui malè tractant, et in his qui malè suscipiunt, ideò Ìl-rila et falsa, quia quod promittunt et conlerre Cl'eduntur non tribuullt. Dalllllallda eliam dicuntnr Iluia illicitè danlibus vel accipientibus suut in judiciulll. Pollula eliam diwnlur, non quanlùm ad se, sed proptcr indigllam h;crclicorum tractationem. Ideò Gl'ego/'. conllllullioIlem Arii vocat exccralionem; et Innocentius Bonosii ordinalioncm, damnationern; non quòd ila in se r.int, seI! quia n,:}lè dantes "cl accipielltes lales t'acit. Sicut ctiam IIicl'ouym. s."\crilìcia eorum pallem luclùs vocat; lIon (plantiml ad se, sed quanlùm ad ctrectUlII. NO,nIIl1l1i verò tradulIl iIIos h:crcticos qui in Ecclesià ordinali slInt, jus onlinalldi el consccrandi, ctiam cùrn separati fuerilll, h,,1!cl'c. Qui verò iII scbismale ,'el b:crcsi (lOSili :111 l';' unlillati el inuncti fuerint, ilio jllre carcnt. ItlcòlJue cilm ordiliare volunt, VUlllUS l'oliùs inllignnt {luillll gratiam cOllferunt. lJe sil/lollià; III/de dicilur, et quid sii. 4. De silllouiacis vcrò non est ambigendulll qui n sint h:Cl'elici; lamen ante scntelltiam degradatiollis, ct ordinant et consecrant. Et Iicèt simoniaci propriè dicanlur (lui instar Simonis rnagi illlpl'cciabilem gratialll prctio conducere ,'olllnt, et qui pro ministerio sacro pl'etiurn recipiunt in modum Giezi, Giezital vocandi sunt; olOnes t:lmclI, eL dalltes eL accipientes , silllolliaci dicuntur ,. el utrique càdem selltclltià percellunlur. lJe Ili. qui scieule." à simoniacis ordillan/ur. 5, Dilfert tamen inlor el)s qui ordillanlur il Sill!Ollia-

cis scientcr, et eos qui ignoranter. Qui enilO sciclller à simoniacis permiserint consccrari, imò exerr:lri, eorulII cllnsecratio omllinò irrita est. Qui verò ordinanlur il simoniacis, quos, cùm ordillalltur,llpsciunl esse simolliacos, qui el tuuc pro cathulicis hahclIlur; corullI ordinalio lllisel'icorditer sustillctur. ( UrLanui (la , t,I(. t_) De ltis qui diculIl Be emere corpuralia, non spiritualia. 6. Si verò ali(IUi oujecel'Ìllt, se lIun cOlIsceraliones enlCI'C, scd l'es ipsas qu:c CX cOllsce..... tioIlC provelIilllll, penitùs desiperc probantur. Nam Iluisljuis hol'UIlI altCI'lUll vClldit, sine quo alterlllll non hauetur, IItmtl'U!ll vendere derclilUluit. (Pascal., q. 5, cap. Si qui. objecel'it. ) , Di,/ine/io aimoniaeorlml. 7. Simoniac:e autelll h:m'esis tripartita l.'St distilletio, AHi enirn simolliacè à simlluiacis ordin:Ullur: AHi simolliacè à non simoniacis ordiuantur; alii non simoniacè à simoniacis. Unde Nicolaus papa,. t, q. t :. Stawimus decretum de simolliacà tripartità h:eresi, id est, de simouiacis simoniacè ordiuantibus vcl ortilnatis, et de simolliacis simoniaeè à nun simoniacis, et de simoniacis non simoniacè à simoniacis. Simoniaci simoniacè ordinati vel ordinatores, secundùlIl canolltls. à proprio gradu decidant. SiullIniaci etiam simoniacè il non simoniacis ordinati, silllilitcr ab 01'fiCII) removeantur. Sillloniacos verò non simolliaeè à simoniacis ordinatos, misericordiler per manùs ilOpositiollelO pro lemporis necessitate iII omcio perlIliUimllS perm!lllere. Quod inlelligelldum est de his qui ordillautur à simolliads, ignorantes cos esse s:Illoniacos. Hus racit simolliacos non reatus criminis, sed ortlillatio simonbci. Ale:z;ander papa de Ili. qui violen/er à .imoniaci, vel ab Irrere/ici. ordinall/ul'. 8. Similitcr cùm decernit Alc!ander papa simolliacos omninò damllalldos ac dcpllnelldlls, sub inlelligendulll est; uisi \'iolentcr quis aUractus fueril ne his ellilll et à quibuslibet h:el'cticis ,'i.,lcnter ordinalis, dicit Innoc. , t , q. t , quòd possuut ha bere ali'luelll colorcm excus\ltionis, si statim discedu .. t ali eis, cl pessimo COfllm concilia buIo l'elluiltiant. De relale ordilla/J,dorullI ila decrevil Nlcolau8 papa. 9. Sacri, inquit, disto i7 et 78, C;}II0lleS sanxerunt, ut subdiaconus nOli ordinetur ante t4 anllOS, !le<! dia· COIIUS ante 25, nec Ilresbytcr ante 50. Deinde si dignus fuel·il. ad episcopalulll eligi potest, quoti n09 etiam pari modo servare juhellllls, ltem Fablallus : Si quis 50 :etatis non illl]Jlc\'erit alluos, lIullo mudo presbytel' ordinetur, etsi \':lldè sit digulIs, qaia et ip,e Domillus 50 allllUrUill baplizatus est, et sic creVlt ducel'e. DISTINCTlU XX \'1. DE &.lCRAIlENTO CONICGII, CUJus INSTITUTIO El' C.lUS,\

'''I

OSTENDITUU.

{. ellrn alia sacramenta post pcecalum et pl'oplcr peccalum cxordilllll SIIAlpscrim, Malrimonii sacr;;, meullfm cliam aute pCCCiltUlIl legitur institUllJm il Dominò; non lamcn ad relllcdiullI, sell ad officilllll. Refert cnim Scriptura , Gelles. 2, in AdaIll misso sopore al'lue ullà de costis ejus slUnplà, et exinde muliere formatà , vÌl'um in spil'ilu intclligentelll .ld '1llem USUIll mulier l'acta esset, post extasim pl'Opheticè dixisse : Il oe lIune 08 ex !issibus mei8 t el caro de carne meà; proplel' hoc relillquct 1101110 pu!rclII et IlIalrelll, et adha:rebil u.tori ilI/a!, el erullI duo iII cume IIna. De duplici insti/ll/ione conjugi;. 2. COlljugii autem illstitutio dllplex est. Ulla anle peccatulll ad of!icium facla est in paradiso, uhi ClijeL lhorus illlIll!lculatus, et nupti:l! hOllorauiles, Cl quibus si Ile ardore cOllciperenl, sine dolorc pare/'ent; altera post peccatulIl ad remediulll facta Cxtl\1 paradisllm. propter iIlicilllm motum devitantlum. Prima, ut natura lllUlliplicaretur; secunda, ut ualura excipcrctllr • cl \'ilium cohihp'l'etur. Nam et I:nl:! peCC:l'II.m Ullli!

SENTE:'iTL\Hml LlIU\I OUATUOI{,- Lm , IV, DlSi', XXYrI D,'us GeD, t : Creacile el tIIu1tiplic,unini; cl pos'-pcc- CI'go sponsa spi.nso Sp:l'iIU!lIiICr Cl corporaiiie:', i ; ; " ; , calulII ,OlllllilJUS pcnè hominibus pcr dHuviulIl COD- d13rilalC accoilfol'mitalC nalllra!, Hujus ulriusr, lle ( <l6umplis, QlIòd ,'crò anle pcccaluru instilulum Cuèril pulal figu!'a est in conjugio. Cnn,ellsus cnìm t'{I' lj" , t.onjugium :Id ollicitllll , posl pcccalulIl vcrò ad remc- gUIIl copulam spirilualem Chrisli et Ecclesial, qua: il 6ium conccssum, AlIg, leslalur ùicens. supcr Geli" per charilalem, significaI. Commixlio vcri ) SCXlIlll1l li", 9, cap. 7 : Quod sanis csl ad officium, tCgroli~ illam significaI, qUal lilper natura' confol·miI3lelll. esl aù l'l!lIIeùiullI. lnlil'milas cllilll iucomincnli:c, qUtC Quali/cl' illtellirlendul/I siI illud : bI uliel' ilIa nolt 1/" /" eSI in carDe pel' pcccatUlII 1II0rLuà, Ile cada l in ruiuam tinet ad lIIatrilll07liltlll, cum quà non esI COlltllli,rlic llagiliorulII, excipilur honc~Lale nuplial'UIIl. Si verò SeXItIlIll. 11011 lH:ccàs~cnt prillli homincs, sine carnis incenLivo 7. Indc esl quòd quidam doclorum tlixernlll illanl ac rel'vore libidinis ipsi ae succcssores eorum con ve- mllliercm nou perlinere ad malrimonium, Ilu:,~ nOil Ilirelll, El sicuL rellluncrabile esl aliquod bonuna opus, expcrilUrcarnalem copulalO. Ail ,'nilllAIIgllSl., 27, CI, sir, COilUS ceruIII bOllus cfsel et remnll.;rabiJis, Quia 2. C.1p. Non est : Non duhilllll esi illalll IIl11lierCIII ''''il \'ilrò pruptel' pcccalum lelhalis concupiscelllia! lex pertillere ad malrimoniulll, CIIIIl (Illà d ()(' I~ lul' 1I01! IlIcmhl'is lIoslris illh:csil, si Ile quà carnalisllon /iL fnisse commixtio sexus. Itclll Leo papa, ihitlelll, Cl i p , I~Ollllllixliu, rcprchcnsibitis csl mahJs COilUS, lIisi exCùm socie/al : Cùm stlclclas nupli:1/'I1I1l ila 11 prillcipiil cuselur pcr bona conjugii. sit inslilula, III pralter cOllllllixlionern seXUllm IIU ~,. habcal in se Chl'isti el ecclesi:c saeramelltllUl, 1I0n Qual/do secùllt/ùm pl'recep/um, et quando seculldùm indllbium eH iIlam muliercm non pcrlincre ad malridulgclltialll. cOlllrac/um sII conjugiulII. 5. Prima illSlilUlio habtiit pr:rceptum, secunda in- monium, in Iluà docellll' non fuisse nupliale 1Il~'C;I,C ÙUI!;Cnliam, Didicimus ellim ab Apostolo, IlUmano ril1m. Item Auguslinus : Non cst,perfeetum cOIIJogiulII generi pl'opt(~r vitaliliam fOfnicalionelll illlluitum esse sine cnmlllixtione sexlIum. Hoc si SCClIllllilill sup e l'~ fieicm vc!'bol'lIm aL'CepCril ', inducitur iII errUI'CIlI cOlljllgilllll, Indulgentia ycrò quia meliora 1I0n eligit, laulum. ul dirat sine carnali ('ol\lIlà Ilon PO;;S'l remcdiulII ballet, nOli pr,clIlium; à qUI) si 'Iuis dccli!laverit mcrc;ur exiLiale judicium. Quod secundùm contrahi m:Hl'imoùillm ; el iuter Mariam el Joscl'h illllulgcnlialll cOllceùitUl', volunlarium eSI, nOI1 IIcces- non fuisse conjllgilllll, wl non fuissc pel'f(~cllll\l; quod ner.'1s est senlÌl·e. Talll.ò enim s:lllclius fui, sariulll; alioquill lrallsgrcssor essel, qui iIlud non faallllle llerfCCLius, qU;lOlò à carnali 0llcl'e ÌlnmUlIills. cercI. El potesl S311è illlelligi illuù suO IJra:ccpto d iSed sllpcl'iìlS posi la. cii ralione diela illlelli ~cnùllm clIm: 1&0llliniLus primis anle peccalulll : Cre~cile et est, 11011 'Iuill perlineat mulim' ilIa ad mah'illlllllillHl, multiplicanulli. Quo elialll posI pcccalum lenebanllll', usqucquò esI facLa multiplicalio; post qua m secundùm cllm 'Iuà UOII cst permixtio' seXIIIIIII; seù nOli pc/'illùlllgenliam matrilllollii eonlraclus fuil. Ila ellim tinct aù mall'imollium quod expressam et plelln lll p,'SI ùilul'ium, (IliO lIniversuJll pellè humanum genus lenel figur:lln COll,;uncliollis Chrisli ct Ecclesia::. Fi ,Ie!elum cst, secundùm pl',ceeplulll diclulIl csl filiis gllrat ellim iIIam unionem Chrisli et Eccl'csia!, (Iua! ost Noe : Cre~"Ci/e et llIultipLicalllilli. Mulliplicato verò hoin chal'Ìlale, sed nOli illam qu:c esI iII n3llll'a:: cOllf.,I'millc, secuodùm inùlligenliam conlr3Clllm eSI, non se- mitale, ESI ergo cl in ilio malrimollio Iypns cOlljuncliollis Chrisli Cl Ecclesia~; sed illius laulùm (illil CllnÙÙll1 impcrmm. Ecelesia Chrislo charilale unilur; non illiu') quà nel' Quibui 1lI0dis accipia/ur illdulgentia. suseeptionem cal'lIis, capili membra uniulllur. Nrc 4, IndulgcllLia alllcm diversis 1lI0dis accipilur, sciideò lamen minùs sanClum esl conjugiulll, quia, IIt ail liceI, pl:O concessionc, pro remissione, pro permissioue, El est permissio in novo Teslamenlo, dtl mino- Angust" in !ih, de Bono conjngali. C:lp. t8, in l'ihus oonis, cl de minori bus malis , De minorilJus OOllis nupliis pllls valet sanclilas sacramellli, quàm fcculIest cOlljugium, quod nOli mcrelur pallllaru, scd esl iII dilas "clltris. ESI eliam conjugium signulll spirituali:; l'emeùiulll. De minorihus malis, iù est, de ,'enialibus, conjunctionis el dilectionis anilllorulll, Quà intcl' Se esl-coilUs 'Iui lilcausà incolltinenli:e, iIIudsciliceL con- cllnjnges uniri debent. Ullde Aposlolus ai t, Ephes. !:i : \lid, dili!Jil<! uxores ves/ras ut corpora ves/ra. juçiulll iudulgclur, id eSI, conceùilur. IUuù verò, id esI, COitUS talis, permiltilur, id est, toleratur, ila. quòd non DISTINCTIO XXVII. llrohihelul'. QUA:: S(JNT eONSIDERAND.I. IN CO)lJ\JGIO, Qttòd nup/ire SUllt bO/UE. f. POSI h;l~C ad\'ertelldullI cSl quiù sit COlljugium, ct 5. Fucrunt' aulclIl nomlUlii h:.erelici nuplias ùete- qll:.e siI cl'iiciell~ causa eonjugii et causa pro!,lèr qualll SlanleS, qui Tal.iani appellali sunI. Ili Iluplias olllnillò coni l'ahi debeal, elqUal silll bona conjugii, Cl quollloùalllnanL, ae pares fornicaLionibus aliisque cOl'ruplio- !lÒ per ca excusetul' coilus cal'llalis ; qual sinl k gili. lliOus faciuul, lIec rccipiunl in suorum lIumero con- m:.e perwnal ad mall'imonillm, SlIlIt et alia plul';1 iii jugiu Uiculclil lIIareIll \'Cl fcminam. Quòd aulcm res Malrimonio cOllsideranda, qu:c st:b compenùio per . oona silcOlljugiulII, non 1Il0ÙÒ C1 eo probalur, quòd slringemlls. . DOlllillus lcgilur eOlljugilllu iliSlituisse - iUle,' primos QUla siI Coniuginlll~ Il:ll'cnlcs, sed eliam quòd iII (;;lllà Galiltete uupliis inler~. S,ml crgo lIuptire vel malrimollium, viri Illll/icfuil thl'istus, easllue lIIir,:culo commcndaviL, aquà in l'isque Cllojunclio mal'Ìlalis. inler legililllns pel'sollas ,'illum COllvcl'sà; .qui eLialll postea ,'iruHl ùillliUere individllalll vila! consuetudinem retilleli~, Ad inùi",uxorclII pl'uhilJuil, llisi causà loruiC:lliollis. Apostolus dllamcOllslletlld inelll vilre perlinel, quod a~sqlle COIIeli:llll ai I, i Cor. 7: l' irgo IlOti peccaI, si 71ubat. COIIsensI! alterius neuler conlillellliaill profilcri pote.l l' el 61aL crgo l'cm honam esse mall'Ìlllonium; :lliO<luin uon oraliolli vacare; el qllod inLcr eos dUIll \'i\'lIlIl, \'illessct sacraUlclllUIII; sacramellLum ellilll sacrulll si- CUllllll eOlljugale pel'manel, ut aHi se eoplilarc 11011 lignuIll esI. (Aug., de Ha'J'csibus, cap. 25. liugo, 4 ceal; et uliuvieem alter alleri cxhibcal tjllOÙ ljllisqile 6CIll.,C:lp, 3.) sibi. lIàc alllelll dt!scriplioue IeKilimol'lllll et li tle1Ìl:III LujU' Tei sacramell/um si/ conjllginlll. l.anlulllmalrilllolliulU includitul·. 6. Cùm crgo CoujllgiullI saCl'amelllulII siI, cl saDe COIISe/iIU qui elficit COlljugiufII; CI'UIII siglillm esI, eL sacl'a~ l'ei, scilicel, coujullctio5, Ellìdeòl(; aolelll causa Malrimouii Csl COIIseIl SII " lIis ChrisLi el EccIcsi:e, SiCllL ail APOSlOlus. Seriplum lIon quilibcl, sed pelo ,'er[l;\ expressus, nee de l'UlI;e~l. inQllil, Ephcs, 5: Rctil/qUel/IOIIIO "alrem ellllatrem, l'O, sed de pr:rsenli. Si enÌlll cOlIselltiunL iII fulllrllll !, t'I udIJrercbit uxori sure; el erulI! duo in came u/là, Gediccnles: Accipiamlc in ,'irlllJJ, cl: Ego le in lIxt}l'el ; ~. I: es. 2 : :SacJ'alllen/u/li hoc maglllull e~t, ego ault!1Il dico nOli esI iSle COlIsellSUS emea). lI1alrimollii. lLclll l,i iII (/II'i6/0 et iII Ecclesià, UL clIim inler coujuges conCOliselllialllmenle, el nOli expl'Ì1ll3nl ve l'bis \'cl :tli is iuncLio esI sceullùùlll COlJ::.GIISIlIlI anìmol'um, el sccun- cerlis signis; nee lalis COlIscnSllS ellìciL lIIalrilllolliu ll" tlùm pCl'luiUiollem COrpOI'UUl, sic Ecclesia Chrislo Si aUlem vCl'bis cxplicalll (I"od LamCII corde 1.011 \' 0 copnlalUrvolunlale el nali\fà, quà idem \'ullculll eo; Cl IUIII, si nOli sit CO:lèlio ilJi ,'cl dolus, oujigalio i1la i~c 10pl1\1,;\1 sumpsil ùe Il:uurà hOOlillis, COlllllala est YerbOI'UIll fJuious couscotiUlll dicclI:cs: Aedpio le iu-

91~ PETRI LOMBARIH Quoa colijuga/m vel conjugata ncqueall/ eontinentiam "lrum, el ego le in uxorcm, Mall'imonium lacit. 'fJTofiteri ,in e aiteriul cOlisenlU. Auclorilaliblls probnl quòd solus comensus {aci/ 8. lIoc aUlem conjngalis nullatellllS licct. NOli l'oim .Il nlrimonium. potcst viI' Illelioris vila! pl'Oposilum SUlllel'e sine .... Quòd amem consensns l\falrimonium Cacial, sub- ul:oris cOlIsensu, Cl è COllversa, unde Gl'efh 2, IJ. 2. dilis probalur leslimoltiis. Ail enim Isidorus : Con- cap. SUIlI qui, scrihcn'", l'heolisl:c palrilia! : SUlit qui senslls facit l\fatrimonium. hcm Nicolaus papa: SuC- diCllnt religiollis gralià conjugia dchere sohi. Vcrùm ,ficiat solus sccundùm legl~s eorum consensus, dc scicndum est quia elsi hoc Icx IlIlillana concessil, laquorum COlljU/lClionibus agilnr; ql~i sollls. si forlè in men lex divilla prohilJuit. Si \'crò IIlrisque_CUIlVClliaL IIl1plii!, del'ueril, c::elel':I cliam cum IpSO COltU celebra- contincnlem vilam ducrre, hoc quis andeaL aceusare! ~a frustrantur. ILcm Joan. Ghrysost., homili:i 32 ad Sic enim mulLo~ sanclorum novimus cum suis COlljncap. 19 Matth. : Matrimollium quidem nOli facit coigilJus et priùs conlinenlcm ,'ilam duxis~e, el po'it ad (us sed volunlas; et ideò non solvil iIlnd separatio s:illct::e Eeclesi:c regimilla migràssc. Si verò cOlilinclIcorporis. Item Ambrosius, ili exposilione 2 iII Mallh: liam ((llam vii' appl'lil, mulier non sequilur, aut (Iuam Non delloralio vil'ginilalis Cacit Conjugiulll, seti pactio uxor appelil, l'il' l'eeus~.t, conjugium dividi non poconjugalis. Ex his appar,et quòd consen;;us, id est, lest, quia scriplulll esI, t COI'. 7: jluliel' poteMalelli Jute padio conjugalis, Matrimonium raciat; el ex lnnC Gon- cllrnis 110/1 habel, sed viI'. Similiter et !'il' potesta/ellllJl(B jUglllll! est, cLiam si non pr::ecessil vel secula est copula camis 11011 !tabe/, sed lIIulier. Idelll, 27 , q. 2, cap. carnahs. A{/at!tosa, et qualuor c~p . sC!]lIentiulis : Agalhosa, latrix pr::csenlillm, questa eSI virulII slInO! COlllra voQual/do incipiat esse Conjugium. 5. Quòd enim ab ipsa desponsatiollc in qua paelio IUlllalcm suam in monastcl'iulll esse ellnversum. Quaconjugalis exprilllitu.r, CO~ljOgCS sint, s~n.clOI'Ulll t,~s propter exper'icnlia! tl1:r. pr::ecipilllus uL diligenti illtimonia probant. AlI enlm ,AIl!b!,os. , Ib~d., .c', ,CUlli quisiliolle disculias, ne rorlè ejlls voll\i!tate couversus illiliatur, el in Ilb. 27 de 'IrglllllJlIs: Cum mltlatur sit, ,'cl ipsa mlltare se prollliseriL. El si hoc l'epel'econjugium, c0l'!juçii nomen ascis~illll';, ~ùm c!-lIl~un ris, eL illum in 1Il0naslcrio permanere pruvideas, el gilUr viro, conJuglUm esI, non CUOi VIfI adnllxllolle hanc sicul promisit, mularc ,'itam cOlllpcllas, Si vcrù nihil horum cst , nec !]uondam fOl'llica.ionis crililen cognoscil~r. lIem Isidor ,.in li? 9 Elymol., ~. 8.: <':,011( proptcr quod licet uJtoi'em dimiuerc) pr:edictam jugcs yerlUS apP~'llanlllr a ~f11l1a deSp(1n~allOnls fllle, mulierelll commisisse cognuvcris ; ue illius cOlIVcrsi,.> qllamvis adhllc Inlcr e,os I,gnorelll\, ~onJuga~ls con, l:ulJilllS. lLcm AU3"Sl. III hu dc NUPllIS cL Concupl- llxoris relicl.c iII secillo /ieri possit pcnliliollis occascentià, c~p. tt: COlljllX yocalur ex p\'im~ despun- sio, ,'olumus ut maritum suum illi, etiamsi jam 1011Ralionis fide, qn31T1 concuuilu Ilon cognoyerat, nec suralus est, redderc deueas, omlli rxclIsalioilc cess:lIIle, qllia nisi foruicalionis causà vi rum uxorclll fuer~l agniwrns. Nec pejerat, nec mendax. ma05el al <:oiljllgis appellalio, ulJi non fucral, nec lutura el'al dimiLLere nulla ralio concedi l. Poslqu~\ln enilll coputarllis utta commixlio. Propler quod lidele conjugllllll, latiolle conjugii vir'i et lIlulieris unullI cnl'plls crlìcil!lr, non poLesl cx par!e converli, el ex parte rcmanerc i:1 allluo parclIles Chrisli vocari meruerllnt, non solùlII illa lIIater, sed eli3m ille paler cjus, sicut conjllx scculo. Item ex 80 synodo, 27, q, 2, cap. Si quis: Si matris cjus; Ulrumqlle lamen IIIcnle, 11011 carn~. Ex qllis conjugatus cùnverti ad IIIOIl:tSlcriulII velit, 11011 bis e\'illeliler insinualllr quòJ cx tempo re quo IIIler- t'st recipielldus, Ilbi priùs 11 cOlljuge c:lslimollialll ccdil consellsus vOlllrtlarills ac mal'ilalis (qui solus profitente fueril absollllus. l'ales ergo tuuc siue clllpà seqmmlur Christum relicto seculo, si habent ex pari ~;onjllgium lacil) veri conjllges annI sponsus el spollsa. SeculldullI quosdam non esi cOl/jugiu/ll an/e cU/'IIulclII volulllate caslilatis conscnsull1. ILclll , si vir el uxor divertere pro solà l'eligiosà iilter se cOllsellsel'illt l'ità, copulam, sed spol/si el spom/1J Slilii. 6. QlIidalll lamen asserunt '-erulII cOlljUtliUIll non nullatenùs sine consclisu episcopi (bt. ut ab eo sillgulal'ilcr pro\'iso eonstilualltm' loeo. Nam UXOfe II{\~onll'aili 3nle lraduClioilem cL carnale m l'opllbm : nce \'erè cOlljuges esse aliquos alllequàm illlCl'ccdal lenle, vel allero illol'um, cliam lali re m~lrintOlliulil COlllmixlio sexu,;; sed à pI'imà fide despoll,aliollis l'il' nOli sol\'iLUr. Item AllglISl., dc adulterillisColljugiis : !>pnnslls, cl mulier spollsa esI, nOli conjnx. SpOIiSOS Si absline5 sinc uxoris \,olulIlale, Iribuis ei li)rllicantli ;JlIlem cl sponsas conjuges frequeliler appl'llari dicnnt, Iicenliam ; et pcccalum illius lum implll.;,llJilllr :llJsti11011 Iluia sinI, sed quia fUluri sunL; cnjus rei spon- nellli:e, llem Nicolaus papa. wpra : ScripsiL Ilohis siollem illviccm fecerunt. El secundùll1 hoc YCI'IJ3. Taberga regina, regià se vdle dignitaLe vel lIIal'ilaii .pr:l'lIIissarum aUl:lorilalll1ll intelligellda l'ore II'~dunt. clJpulà exui, et solà vità privalà esse cOlllelltam desidcrare. CIIi sCl'ipsimus non hoc alilcr lieri po~se , uisi Qua mtione nilun/Ut. eamdem vilam viI' ejlls LOlhariw; elegeril. Ex his pa 7, Quòd vcrò inler sponsam cL cOlljugem plurimùm tet qllòd conjugati sine communi COlIseliSU IIllJnIlSlt" inlersil, ex eo aslrullnt, quia licèt ~pons::c anle car- riulII eligl'l'c, conlinelltiam profileri , yel halJill1lll 1" ,' /la lem COplI(;lI11 inconsulto vel nolente sponso 1ll0n:lS- Iigionis Slllllcre nOli valelll; et si fccerillt, re,'IIC:II . le/'iulll eligere; quo facto, sponso eLiam liceI alialll deuent. Spollsi \'CI'Ò possunt si Ile cOlllllluni CI,nSClIs:r ducere. Lonjllgatus verò ve! conjugala, lIec cOlllincn- 1Il0nasleriulll eligel'c. Ul\de videlur inter SpUllSUll1 (:. Liam nisi cummuni conSensu servarc l'alct, nec mù- sponsam cOlljllgmlll non esse. Itlcò1luc asscruht :1 lIaSleriulll pelCl'e, nisi 1I1erque continentiam pal'iler prim:ì fide desponsatinnis eOlljuges appeilari, /1011 re profitcatur. Quòd vcrò lite:.t spon~a! mOllastcrillm pra!scllliulII, sed sl'c Cuturorlllll, quia ex lide qllam ex eligere, allclorilalibus sanctorum probatur. Ait ellim desponsaLione sihi illvicelll d<bent, postea efliciullLur Ellsebius papa, 27, q. 7, cap. Despollsalam : Oespon- conjugcs. Pl'::emissas aulcm auclorilalcs, quilJUs assalam puellam nOli \irci parcnlibus alii viro Iradere; scrittlr qllòd cnllsellSIlS malrimolliulll facil, ila inlelligì lamell licet sibi 1ll0llaslcriu11l eligere. ltem Grcgor. , volllllt, ut cOllsensus \'el paclio cOlljllgalis non ante cap. Decre/a, 27, q, 2, paragra. 2: Dccrela legali.1 C"iIUIU faci:1l matrimoniulIl, sed iII coi III. Sicut euilll desponsatalll, si converti voluel'it, nullo penilùs COIl- ddloratio virgillitatis 110ft facil 1ll:,lr'im'lnilllll, uisi 611èrunl damno mulclari. nerel'! eliam lIicron. quÒLI pr:ecedaL pactio con,iugalis, ila ncc paCI io cOlljugalis, Macharius illler Christi cremitas pr::ccipuus, celebra- anteqnàlll :Idsit copula cannlis. Ex p;INioue I:rgn lo Illl(ltiali con\'ivio, cìun vesperc Ihalamum esseI ill- conIugali sponsi el sponsa! fillllL anle coilulII; iII coitu grcssurlls, ex urbe cgr(dicns trallslllarina petiil, et verè eflicillntur conjllges. Facil ellim paclio cOlljueremi soliludiucm sihi elegit. Bea lus eliam Alexius galis III qu;e priùs eraL sjlollsa, in coitu lial cOlljux. tilllililer ex nuptiis divinà gr:ltià vocaLus, ~pons3m Rcspollsio ad prredicla cum delermina/ione t1cscrnil, et nudus Chrislo famulari CffilJit. Ilis exemsuperiorum. plis liquet licere spollsis sine cOllsensu suarulll spun· 9. Ilis 3ut.em ita respolltlelllus : fil alifJllandn de· sarnm, et è converso, contincnliam profitcri ~l)OllS:tlio, ubi cst comproillissio "i"i ct Illuiic...i~ Ù~

"fIli

913

SENTENTlARUM LIBRI QUATUOR. -

oo!:trahcndo matrimonio; 1I0n est :lUtem ihi conscnslIs dc pralseuti. ESl ct desponsalio habens consenslIm de prmsrnli, id est, 'pacliollcm coniugalem, qll:e sola facit eonjugillm, In iIlà ergo desponsatiolle, ubi -est pollicilalio con1rahenùi 1ll.'Ilrimonium, sponsi tantùm et spnns:!! fiunl, non cOlljl!ges, et lalibus spQl1sis licct sine com ili li Ili consensu conlineliliam profileri, et monaslerium eligcrc. In ea verò desponsalione ubi est - CQIISenSIIS de -pr:escnli , cOQjngium conlrahilllr; et ab illius desponsaliollis primà fide veri conjllges appellalllur. Secllndùm hall c dislinclioncm desponsalionis, de sponsis variè loquunlur dONores. Quomodò nccipialur Ipun.n in slIbdilis capilulis. IO. Aliqll:mdo ellim SpOIlS~S l'ocant, qu:e lalem habuerunl dcsponsaliollelll, ubi fuil paclio conjugalis dc pr.cscnli ; cl iII:e vl'rè conjuges SUlit. Unde Greg., 27, qu:esl. '2, cap. Si quis IIxorem : Si qlli3 uxorem dcspolIsriverit vel subarrhavcrit, quanquàm postmodlìm pra!veniente die 1Il0rlis ejus nequiverit calli ,Incere in uxorem, lamcn lIulli de consanguilliInle ejus licel accipere cam in conjugio; cL si invenlum fncrit fadllrn, scparetllr nlllllinò. Item Julius papa, uhi snp,.a, cap. Si qllis despollsaL'el'il : Si quis d($pOIlSaVcl'illl~OrCJll vel suuarrhal'eril, CL vcl pra~ve lIiente die Illorlis, vcl il'rucnlilJ:ls quiuusdalll rausis, cam non c"~IIO\'cl'il; lIec fl aler CjllS, IICC ullu5 dc cOlls:uiguillilalc cjus camdern si bi lollat in _uxorem ullo IInqnàm tempore. ltern Gl'cg., ihid., Cll_p. Qui dCs/JOIISnlulII : Qui dc ,poIlS:ll:tm proximi sui puellam cpperit in cOlljngiulII , analhclll:l sil ipSil, Cl nmncs cous('ulielltes ci , quia secundìl!ll "'gem Dei mori deceflliulI'. lIialll dil'in:e legis 1I0n est spons:ls appellare cOlljllges, IIt iII Evang., Matth. i : Accipe Mal'inm rOlljll !I,~m IlIalll. El in [)eul. : Si quis alterills sponsarn in agi'o l'el quolibet loco oppresserit, "el adduxerit in dOUllI1II suarn, moriator; qllia uxorem ,proximi sui "iolavil; 110:1 qu:e j.'lm UXOI' erat, sell qll:e à ,.arenlibus IIxor fieri dehebat. Ex his colligilllr quòd spons:-c qn::cdam coniuges sunt ante comlllixtioncm sexuum. l;cd rortè illuti mo\'ct qllod in fine capituli dicitur : Non I\u;-o jam uxor erat, scd qUal uxor fieri debeba t. Quod non ila intelligi debCL, quasi uxor verè non (ueril, cx quo pacto conjng~lis inlercessit; seti quia lIon,lùlII traducla fucral, nec res uxoria inlercesserat, icilicCl concubilUS conjngalis, Qllòd ali/er nccipi/ur iII ltis aliis capilulis spollsa, t I. H:cc eti:un spousa esl , flu:e sic viro desponsata eSl III nOli illlcrresserit consensus de pr.eserJli, sed sponsio fllruri. Sccundllm quemmodum illuddecrelum, ex COIIC. Tiburiccn., inlelligitur, 27, q. 2, cap. Si quia SpOI/SIlIJI : Si quis sponsam filii oppresseril, et post lilius ejus cam duxerit, pater postea non ha\)eal IIxorcrn, nec mulier virum; liIius qui patris facinus i;;lIor~vil, aliam ducat. Si conjux iIIa l'uisset ( qnod Uli(TUC f'lrel, si in sponsalibus paclio cOlljllgalis intcrrc,;si , sCl), non permiuerelllr sponso aliam ducerc. M(l~chis autcm poma non nllbendi ex rigure illliigilur, UI alii lerreanlur. IdclII ex eodem : Quidam desponsa"it uxor"m et dOl:Hit, et cum cà coire non potllit, ()lIam clanculò frater cjlls cOI'I'upit et gravidalll rcdJidiI. dt'Cl'ctum eSI, ul «nan]\'is nupta 1I0n potuerit essc kgililllo ,'iro, dCSpOllsat.1I11 lamen fratri fraler haberc 1I0n pn,sil; seti m<cchlls el IIHl!eha fornicalionis quiII"m villdiclam sllslincnnl, licil:t verò eis conjugia non IIrgelllllr. De illà desponsaliollc hoc inlelligi debel, ulii 1I0n full COIISCnsUS COlljugalis de pr:esenli; alioquin lIon licerct eis alia sortil'i cllnjngia. Serundllll1 hoc rliam illad intclligi dehel, ex Clille. Tolelano : SialulIIm (;Sl il sacro comenlu, ul si '111is sponsam alterius rapllcril, pulJlica p(l'nitcnlià Illdlctetul', Cl sine spe (,,, "jnf(ii malleat. El si ipsa citlcm crimini conscnliens 111)11 l'lIcril, Iiccntia lIubendi alteri non negetllr. Apparl'l Il:\IIe l'uisse despon<;atam sinc p.'lctione conjugali Ile pr:l'senli, e~ ideò non fllisse coujugem, cui vivente SpllllSO :Ilrcri nubenùi Tic"nlia 1I0n IIcgatur, 8unt enim Qu:t:dall1 nuNialia (iacla de futuro, ex qllihus ~ponsi t'I sponsx VOCaUlUl', nec cxilldc conjug\!s sunto El est

Lln. IV, DlSl. XXYIII.

paclio qu:edam cOlljll;;alis de pr:esenti qu;e SllOlIsnlll el sponsam etiam conjugcs racit. El utl'aqlle Jl~<:t io desponsatio vel ~ponsalia inlerdùllI dicuntnl'; proprIe Lamen spollsalia dicunlur qu:eùam solemllia pacla nuptialia. Q/tnl'e 11011 s/atim tradnn!ur SpOilSIIJ.

i 2. [)e nuptialiuus paclis , uhi est talll i,m "l'n:l'i" futuri ait AlIguslinus, iuidem, 2 : Inslitl!llilll h ,:. ::1 jam pacl:-e sponS:l! 1I0n stalim lradantllr, ne vilelll h". beat marilus datam, qnam snspiral'il SpOIlSIlS dilatnlll . Qure sponsa siI vidlla Illortuo sponso, el qlliI! fIO Il. ( 27, qu;csI. 2. ) t3. Et esL sciendum tluòd iIIa sponsa qu:P. tantifll1 in fll(uro esl paCla , morI no SpOIlSO non remallel l'idn:t , quia non fuerat l'il' CjllS, Ullde ~i qllis cam dUXCl'il _ ad sacros ordilles conscellùerc 1I0n l'rohibelur, qll Ì;: non duxil ,'illuam. Vidu:e enim mal'ilus :equè Skl:t higamus, sacerdos ficri prohibetur, Ex lali aulern co· pulà 11I11111S :lrcelur à sacris ordi.:iblls. Qui alleril/s- sponsalll eo nlOrlIlO Ill/ci!, ad sac/'o~ ordines (Iccedere polesl. 14. Secundl'llll hoc illtelli~cndllm esI qllod ail l'i_ lag-ius p:.pa. dc ilio qui lIlorluo sponso cjns spnnsalll dncÌl iII uxorcm, Nihil esI, in'luil, disto 54. C. UltiillO. qualltùm ad hunc arlicullll1l atlillcl, qllllll ci OUI i,'l de canonil'Ìs inslitutis, quin ad s~cro~ ordine. l'l' O ' moveri yaleal. Si verò talis spons:\ fuissel inlcr 'IU :II II et spollsum ejlls conSCIISIlS de pl':eseuti inter{'essis~" I co !Iwrtuo ddua remansisset; cui copnlatus iII ('(\11jngio, ullerills ad sacros ordines n<ln accederet, tÙIll vidllam Ùuxeril. Non est ergo amhi;;end1l1n qnia ,,,! n,: dc pr;csenti consensus conjugium l'fficial, et exi: ;. k veri conjuges appcllentur. Ideò post talelll ('onsenS:lIil si qllis :tlii se copuIal'cl'it, eliamsi caruis (:nll1mix lio ill ie sequatur, aù pl'iorem copula," revocallùus cst. DISTINCTIO XX VIII. SICO:'iSENSUS DE FUTURO CUli SURAllENTO FACIH

CO:;WGlUlI. i. IIìc qn:l'ri ,Iellel ulrùm consen,ns de fulu)'o, nddilo cliam juramelllo, COlljllgill1ll efliciat : IIt si '1IIi ,; promillal vcl etiam jllrcl aliclli sc usqnc ad lell:p!!; placiLum illam ùUClllnlln , Cl illa proiuillat vel jlll'<!l se illi nuplllram, llumlJlliti lalis spollsio eos COlljllgC' facit? Si mutato proposito aller \'eluter'lue ad :lliellalll copula m transil, nUlll!(lIid oh priorem spoasiOIlC:1I jllTamcnto suhnixam, sCCllnd,p, rro;leralio!!is p:'('11I11I scinlletllr? Consitl('l':l IJllia 10llgè est alilld pronlÌ 11crl\ Cl alin" facere. Qui prolniuil, 1I0ndùm facil. Qui ergo vromisilse in uxorern ÙUCllll'lIl1l alifJU3m, 110ndÙl<I calli dnxil in Ilxorem; cl qu:!! spopolldit 5CI1Uptur:II11, 110ndùm IIUpSil. Quolllodò ergo cOlljuges appellari pO~ S Ulit qui nOlldùm contrahllnl, scù iII futuro se cOlltl'a,t-J/'lI' jurando prnlllillUlIl? Itl' Ill, si ex vi jll1'3mCllli :id i" lurum pel'lillcn!islIlOx cfl iciunlul' conjugC's, I-III' jll i':tIlL in fuluro se raclUro" qnod in pra~scl1ti eJ'licill Il t .! Ilel ll, si ex qllo jurant, mox cfliciulllllr coni"ges, lllllC l'cnl hanc cO:ciunt, qllando jllr~lIt se fa clUl'Os. 1,leò dito quòd cnl1jngiurn lunc nOli l'uit, sed rutllrtllll 1':'0111 '1litur. Si l'erò iIle poSl IlXOl'cm llllXit, et illa /Il; , I i' l> IInpsit, cOlljugilJlll lIlrinque fuil, el nOli pOl :~SI tlissoh i, Pr;cceùells ergo mcndacium ,"cl pcrjlll'ium, IHcnilclIl iù est COITigcI,dllm, scII conjllgilllll sequcns 11011 csl ti i ;sohendum. Non alllcm sic est quando jUI':lmCU!lI ill COlljUg:', pl':l1senlis roascnsùs :llleSlalione firm:H<iI - . quia pus! talem cOlisensum si «uis nlii se copul:tvcrit. ctialllsi pl'olem \lro (Te~werit, cl ilTiltllll delle!. tkl'i , et iJlSl~ ad priorclII roplllam l'c\ocnl'i. (lI/iI! t'idel//llr obviare pra:missis. 2. Pril~missa~ autern selilellli:1l viùclur oUl'iare il: 1111 quoJ leges Il'3dunt : Si quis lactis divillis SCl'ipllll'ie jnfavcrit mnliel'i se eam legitimnm uxorem hahi Itrrll III , yel cliam si in ol'".Ilofio tale saeramenlllm decleril" ~il illi legilimn uxor, quaml';s lIulla dos, lIulla alia seri· ptura inlerposita sito S~d hic ostcndiiur quid fieri vel cssc debeal. non quid tUIIC fiaL. NOli cnim per illllù jUr:lmClIlllm IIIIIC hl uxor, scti fieri debct, qllia jur:l-

PETRI

LO~lBARm

tnm est. Poteste! dc ilIo jnramcnto IlOc dictufn intelligi. "hi de prrrsenli eonscnlillnt, IIC se invicem suscipiullt. lIli cliam sentcnti:c qnà diclum est, solum COnSellSllm ~ac(:rc conjuginm, virletur obviare quoti Evaristus papa ait : Aliler legitimum non lit conjuginm, nisi ab hisqllisuper reminam dominationem haberevidcnt~r , ctà quibus custodilur. Uxor pctatur, et à parcnllbus sponSelllr, ellegilJUs dotelur, Cl à sacerdote ( IIt mos eSI) henedicalur, et à paranymphis custodiatur ac solemniter accipiatnr. Allegat. 50, q. ", c. Si IJllis, rlel,crmil.lal. 50, q. 5, C. Aliler. 1Iem, 50, q. 5: Ita legitima seitote cs'\c connubia ; aliter verò pr.:l'sumpta, 1:011 conjugia, seti ~dultcria "cl fornicationes sunt, Bisi volontlls propria snl1'ragata fuerit , et vota succurrerint legitima. Hoc antem noD. ita intel\ij:(cndum f:sl, lanqnàlll sinc cnumeratis non l'ossi I esse legitiU1um cOlljugium, s~d quia sine illis non ha,betdecorcm ct honestatem debitam. In hujus enim sacramcnH celehratione, sicut in aliis, qu:cdam sunt pertinentia ad. suhst:mtbm S:lcrllmenti, ut conscnsus de pr~senti, Ilni solns snflìcit ad contrahendum matrimonium; Ijll>l!d:un verò pertinentia ad decorem et solemnitatem sacramenti, ut parentum tr:tdilio, sa('~rdotllm bene- , diclio, et hujllslIlo,I:; sineqllibus legitimè filconjngillm, Iluantùm ad virtutem, non quantùlIl ad honestalem sacramenti. Sine his ergo non quasi legitimi wlljuges, scd qnasi adulleri vel fOl'nicatores conveniunt, III ilh qui dallculù nubunl; et ulique fornicatorcs esscnt, nisi cis slllfrllgarelUI' vohmtas vel'his ex pressa de pr:csellti, qll:'C Il'gilimum illier eos facit matrimonium. Nam et eonsellsns occulws de pr:esenti per vcrba l'Xpl'essus, conjllgium facit, licèt non sit i!Ji honestus contractlls ; 5(',1 matrimollÌilm 1I0n sanxit consensns qui in occnlto (Ili!. Si cnim alter allerllm dimiserit, nOli cogillll' jll(licio Ecclesi:c redire et comma nere qmsi cllm COIIj~lgr, qllia non p,olest probari testi bus contraCI,ns, ,!Ili iII OCCIIIIO est factus. Quòd si ipsi qui in occulto si Ili (,ollsellSerullt, cumdelll consensuffi "oluntale in Rl3niresto pl'ofitcantur, tunc 'utique propria voluntas suffra~:JllII' , ct legitima vota succurl'unt ad sanclendnm conjuginm, qnod priùs occultè fneratcontractum. VoIIIi.tas ergo "crbis ex pressa in occulto ad hoc sul1'ragalu!', Ul liat conjllgium; manifeslè vcrò cxpl'essa suffl'agillur IIt s:mciat et rohoret , ac libernm sit Ecclesi:e ,le hoc jndicare si expedicrit. ' ~)e IJllà re siI COIISenSllS itte : An de camali cuplllà, alt de fo/wbillllio/le, Uli de alio. (2.7,1(. 2, c. SlIbiiciat, ~ L'ùm ergo inler istos. Aug., lib, dc, sauctà \"irginilalr, c. 5.) 5, llìc q!I'I'l'Ìlllr, Clìtn, cQllsensn,; tle pl':l'scnti maII'i1l10llillm facia', <:lIjllS l'l'i cOlIscns!.lS sil illc, 311 carIla li, copnl:r, :111 cOhalJilatioliis, an utriIlS'llle. Si eohahitalionis cOlIsensus matrilllollium facit, tunc fl'ater (11m sororc, pater cum IiLà pOlcst contrahcrc matrillIolli:!m. Si carnali, cODul:", lune inter Mariam et Jo~eph 111111 fuil conjllgilllil. l'ropo:;ucral enim Maria in Y:rgillit:1Ie manCI'e, nisi Ocus aliter facerc juhercl : ~ crll 1111 ìllll Ijuod vitlclllr angelo dixisse: QuolI/oliò fiel istllli, quol/il/In L'irwH non cog/lasco, id cst, me non cognitllram proposlli. Ne'lUC cllim qllia "irulll tu ne ilO!) tognoscebal, lIeccssc eral infJuiri quomodò possct ha\,c;'c filillm; sed quia SI' nun'lllàm coglli:llralll propo'lIcral. Oicit, enilll ~eda, ad c. f Luc:c, qllòd in virginitalc lIIallCrC disposller3t; si efgo 1;0llLI'3 suum pl'O/,ositlllll pOSI consensi l in carnaiem copulalll, "idelllr lacta "oli rea, mcnle, l'lsi non operc violata. Dic:1l11u.s "l'go qllòtl COilSCIISIlS cohahitatiollis vcl carnalis coplllm 11011 facit conjnginm; gr,l consenslIs cOlljugalis soc;c1!1lis, vcrllis S,clll1:lùlll (tr:l)~cns tCllIpns expresslls : Hl cùm vir dicit : Ego accipio le in I/lcam, nOli domillalO, non anci!lam, scd conjugem. Qllia cllim non :lncill" ,'cl domina datilI', ideò ncc dc Sllmnl(l, nec dc imo :'! principi(l furmala csl, sed Ilc btere viri, ob cOlljll"a1('111 socielaLem. Si de sumlllà fieret, III de capile, '·i. derctllr ad dominaliollcm creala; si "erò dc imo, ut . ùe pcdihns, vidcretnr ad ~er\'itutem suhjicienda. Sed ~!.!.i3 nce in domi,"am, lIee in ancillam assllrni\IJr, f:te:a

916

est dc medio, id cst, de l:llèrt'; quia ad conjugalcm sociellltem a~snmitur. Cùm ergo sic conveniunt IIt di· cal vir : Accipio te in nzeam conjugem; ct dicat lOulier: Accipio le in meum viTI/m, his verbis vcl aliis idem significantihu5 exprimitur consensus, nGn enplll:Ecarnalis vel cohabitaliolliscorp"ralis, sed conjllgalis sodetatis; ex quà oportet cos cohabitarc, nisi t'ortè callsà religionis pari VOlo corporalitcr separcr.lur, vcl ad tcmpus, vel usqlle in fillcm.

DlST/NcTIO XXIX. CO.\CTIO EXCLUDIT CO:O;SE:-'SUR CO:'lJUG.l.LEH.

i. Oporlct allLem conscnsnm l'onjugalem Iibcrum csse à coacliolle. Coaclus ellimcllnsellsus, qui ncc consensus lIppellal'i dchet, Cllnjugillm non facit, sicUi testatllr Urballnspapa 51, Il. 'l, cap. De neptis, scribcns sanclo regi Arr:lgonum in h:cc verba ~ De lIeptis tu:e conjugio, <Iuam le cuidam militi dlturum nccessitatis insLante articulo sllh fidei pollicitatione confirmàsti, hoc requilale dictanle decrcvimlls : Ut si ilIa \'irlllu iIlum nmninò, (ilt dici lUI') rcnuit, et in e.!dem volunlate persisti t nt viro ilIi se prUI'SI'IS t1enegel IIUpluram, nL'{jllaqllàm eam iO"Ìlam :lC rellilcntell1 ejusdem viri cogas conjllgio copnlari. Itlem, ibid., c;;p. Si verllnl : Si verum csse conslilcrit, quod nnbis legali Jord:lIlis principis rctllicrullt, scilicel, qllòd ipse coaClus Cl dolens liliam suall1 nOlelllell1, nClllem, et pro virihlls renilenlem, Haynaldo tlesponsaveriL; qlloniam legnm el canonum auctoritas lalia sponsalia nOli approhat, ne ignorantihus leges el canoaes nimis tlurulll vidcatur, ita scntentiam tClllper:ullus, ut si prillc(,p.~ cum assensu filia! id quod CffiplUIl1 est per!iccre "0,lucrit, conccdamus. Sin :lUlelll, Icg~tus III$ll'r ulrasque parlcs audiat; l'l ~i nihil fucril ex parte Hayn:tldi quod amp!iÙs impcdbt, ah ipso Jordane sacr:unentum, quo COlIslenl h:cc qu:c dicta suni, actipi:!t. Et nos canonum et legnm scripta sC'l"enlcs, dcillccps lIon IlToh ibelli 115 quin alii viro, si volllerit, pr3!dicta eju& lilia lantùm iII Domino IIUb:Jt. Ex his apparct cunjngium lieri iuter eonsentienles el sponlancos, non inter renitentes t·t invitos. Vcrùllltamen qui iD\'ili ct coaclè conjllncti sunt, si (lostea ah aliqtJo lcmp<)re sine COII.tradiClionc et I(uerimonià cohabitaverint faCilitate disccdendi vel rcclamandi habità, consentire videnlllr; et consenslls i1lc conscfJucns supplet quod pr:eccdens coaclio IlIlcrat. 1n libro Pandeclarum. 2. Consentire alllem prohatur, qlli evidenter non cOlllradicit : sccundùm iIIud : In sponsalihus cOl'llm cons('nsu~ cxigenrlus est, quorulJI in IllIpliis desideratilI'. ~Itelligilur tamen palri filia consentire, nisi cl"idenlcr dis~ellliat. Item, sponsalia sicut nupti:c consensu fiunt cOlltl·ahenliul11. Et ideò sirut in nuptiis, ila et ÌI) sponsalillus patris familià~ filiam consentire IIportct, qU;!! si palris volunlati non repugnal, consen' til'e illlciligitur.

DlCTl:"iCTIO XXX. COllSEXSt:lI l. Nec slIlùm coatti., impedit vel exc!utlit C01l5cn· SIlIl1 scd elialll el'l·ul'. NOli ,autelll olllilis c ....or conscnSlllll ('xpcdil. E-t cnim el'ror' alius person'e, a!ills f"r~ IIIn:p. alills cOlldi!ionis, :olills qualitalis. Er ..or pel'son:e, quando hic Il!lt,ltlll' csse 1101110 ilie. Cl cst alills. Erro .. f" .. tulla!, Ijllalllb putatur esse di"e" ']lIi p1111,cr eSI,_ ,"cl è COII\"CI'SO. I~rror condltionis, quantlo plltalur esse Iibcr qui sel'\'us est. Error 'lualil:Jlis, '11l:Jlldo pllt!1lllr esse bonus I(ni malu, eSI. Error l'orlllll:r CI (lIt:1litalis, cOlljugii COlhc'lsum 11011 cxeludit. Errol" vcrò condi,lio!lb eonj;:"alcll1 conscnsnlll evacuaI, de quà cOllllili"IIC 1'0"tmo,l.lIn tractabimlls. Enor quo'lIlll person:n conscnsum conjugalem non admilliL : IIt si lJ!lis fcmill3i1l nuhilcm in conjuginlll pelal, el \'~O c:ì alia ignohilis trallat'Jf ci, non c,t intel' cos tnujllgilllll, quia non conscnsit virili ist:lln, sc,l in aliamo Ut ~i Iluis prOlllitlerct mihi se vcnditurum aUI'IIII1, cl l'fO aul'o ol1'crrel Iilihi 31l1'Ìchalcum, el ila me dcciperel, DE EIlIlOIlE QUI EVACU,\T

- - - - - - - - - - - - -- - -- - - - _ ..... ........-

.. .. .. .

fi!8 SENTENTIAHUl Ll13R10UATUOR. - L1B. IV. DIST. XXXI. 911 cognoscimlls ipsllm Domillll!l1; fìdt>m, qni~ fluil ,l;;; nuru'luiddicerer COllscnsisse in aurichalcum? Nunquàm ,-olni emere aurichalcum, nec ergo in iIIud consensi, adullerillm; s3cramentum, quia nullum di\'ortil!:t! : quia consensus nonnisi voluntatis esI. Sieut ergo error solus ihi nupliaIis concubitus non fuit, quia in ral'nf~ maleri:ll excwdit consellsum, ila et in conjugio error . peccati fieri non poterai 5ine pmlend:i concupiscenli:' person:)!. Sed ohjiciLur de Jacob qui pro Itachel se- cal'nis, qUa! nceidil ex peccato; sine QU'l concipi voluil, ptem annis servierat, et supposit.a esI ei Lia, lIumqllid qni sin e precalo flllllrus traI. El Iicèt lIon intcrccsseerror Ilerson:e exclusit conjllgium, cùm non in cam, ril conju;:(a!is concuùitu~, conjllgcs lamen vcre fucrunt ,cd in Rachel consenseril? Sed(IUod ibi factum cst, n}t'llte, non !:arne, sicul el paren!cs; qllanwis Arnl)J'()'iII my~lerio gcstum 1I0n imrll'<lbè trndilur, ibi lamen ~ills dic:lt perfectum fieri conju~;um per carnalcfl1 co{'lsi 1I0n pr;ccessit, seculus' esi conscnsus; nec ex ilio plllam. In olTlni matrimonio, illQuit, in Iih. de Paooncllbilu qui cOlIsensum pra!ccssil, fomicarii judican- Irial'ch., c. t I et t2, conjunClio intclligilllr spiritilalis: lur, c.ùm·iIIe marilali affectu cam cognoveril, et ilIa (IU3m conlirm!lt et per(icit· cOlljunctorulll commixtio uxorio alTeclu dehilum pcrsoh-crit, plltalls legc primo- corporalis. Sed illielligendum eSI conjugium perfici ,cnitarum, el paternis imperiis le iIIijurc copulatam; commixtione corporali non quanllllll ad l'critatcm vel exclIs.'llur ctiam, qllia Oei consiIio in mysterio ita sanclitatemconjllgii, sed ql1antùm ad signilicalionem , .clum est. Uodiè eliam cxcusarclur iIIc, cui illscio quia perfectiùs ullioflcmChrisli el Eccll'sia! tunc figurato IIxor;s soror lecLlllum cjlls ingressa se suhjicerel; qua: De causa finI/ii colljugii. ('inn sillespe conjugii perpeluò manere censealur, 4. Exposito ql1:"C sii eff:ciens causa matl'imollii, iJle t.'lmen qui cognoviL eam per ignol':lllliam, excu- consequcns est ostendcre oh quam caUS3m soleaL ,"el salllr, quod per simile probalur. Si enim diaholus dcbeal cOlltralli matrillloniulII. Est igilur lillalis causa transfigurans se in allgelllm Incis credalur bonus, matrimonii cOlltrahendi priutipalis procrealio prolis,. 1I0n est error periculosus. Quòd :mLem vir iJJe in i\Iam pl'opter hoc enim instiluit J)eus conjugium illler l'rimos IDulierem nonconsenserit, ex simili ostclldiLur. Si quis paf'CflleS, quibt!:; dix il, Geli. f, (;n'sci/c et muLtiplicaIIa!relicus nomine Augustini vel Ambrosii, alieni <:a- milli, etc. Secunda est, pOSI pcccatlllll Ada!, vilatio. tbolico se olTerret, eumqne ad sua: fidci imitalionem fornicalionis, unde A1'0Sto11lS, t Cor. 7 : P/'opte/' (o1'1li"ocareL : si iIIe assentirei, in cnjus sentenliam fidei calionem ullusquisquc !wbeat IIxorem suam, et unaqrra!que, diecrelur consensisse? Non in ha:reticorum scelam, habeat viruIII s.uum. SUllt et. ali:c causa~ hOIl('st:l', ut Fed in inlegri~ILem fidei, quam ille ha!reliclls se men- inimicorulIl recollciliatio, Cl paeis redintpgralio. SUII~ tiehalur h:~bere. Errar vel'ò fortun;!! consensnm non enim et ali a! causa: llIillÙS honcsla~, ptOJller qllas ali(·xrludil. Qu:n enim nuùit Jl3uJlcri, pllL.,ns iIIum esse quando conlrahitur, Ilt l'iri tnulierislltl1! palchriludll, dhitem, non JlQtest renllllliarc priori condilio1li, qua.rn- qUa! animos amore illllamm:llOs sxpè impellil inirc vis crr:werit. Nee error qllalilatis, lIt si qllis ducat conjngillm, ut valeanl SUllITI explere dt.'sidl'rillm. IIxorem merelricem vel currllptam, quam putaL esse Qmcsllls qlloque'et di\'iliarum P(;sscssio frequenler ustam vel virgillem, 11011 pOlest C:1m dimiltere. csl conjllgii C:1usa, et alia mul la qllx cui/tue tliligen~ De cOl/jugio Maria! et Joupl!. tiam r.lIhilJellli facile est discernere. Nec' est asscn2. P":cmissis aliquid :1dd.'ndum est de modo illins liendum iIIis qui dicunt nun esse conjugium quod consensùs qui inler l\lal'Ìam el Joseph intercessil. propler bas callsas minùs honestns cOlltl'ahitUl'. ConstaI 8anè credi pntesl nOli solùm l\briam , sed ctiam Jo- cnitn ex pr;cmissis conjugium l i~l'i ex commulli COIIlieph apuli se disposuisse virgiRitatelll serva re velle, sen!.u vcrhis de pr:nscllti cX\lresso, qu.1mviG amor ad nisi Hcns aliter juberct, eosqlle sic conscnsisse in con- hoc atlraxeril. Clljus. rei dOCUIllCII:UIll pra!sl!ll Jacoh, jll~alem societatem, ul IIlerqlle dc alLero, re"elante (lui Bacile! decora", facie el \'ellllsio aspectll ama\'il, Spirilu sanclo, illlelligel'cl 'l,:òd "irginilalem serl'are eamque multillll diligens ail : Seniam /ibi /lro 1I/,chd "cllet nisi Deus aliler inspirarel ; scd illam voluntatem $eplem alillis. In Deuteronomio elÌ:lm legilllr: Si videris. "crbis 1I0n expresseranl, posi ca verò cxpresserunl, in medw ca/J/ioorum lIIuliel'e/ll pulchram, et admllat'eris. el in vil'gilliL.1te permanscrllllt (Aug. , \ih. 24, contra €alli lIoluerisqlle uxu/'em Il .. bel'e, iII/roe/liceI! el/III iII dafausLum M:lllicha-ulll, c. 8 et 9). Consensi t ergo Maria Ilium UWIII, elc. iII maritalcm wciNal(,lIl. se,] noa in c:lfllalelll copuQuòd malu8 filli, 11011 contaminaI allCl·amell/um. k,m, nisi de enùeHl spccialiler Ilens pra!cipr.rcl, e\ljllS o. Et licèl line 11(111 hono contrallalllr conjllgium, Niam cOlIsilio in mar lall'm conSCII~il coplllam, quia quando species cOlllrahenlis fIIovet auimllm, conju"jrgillilalem sCrYare \'okbal; et ideò nOli aliter con- gium tamen ÙOIlIIIIl eSI, qui a vila mala vel in:C!!lio sellsisset in conjugalem socielalem, nisi lamiliare Dci pefl'ersa alieujus SaCl'alllentlllll non cOlltamin:1l. IIàù:1iL l'onsilium habnissct, de l'Jllà Anguslinus s:c ait, in lib . :lutem conjllgillm ì\lari:.c et Joseph alias C:ltlSas speIle NlIp\iis et Concup : lIe:ll:1 Maria proposnil se ser- ciales, !,Cilicel, III \'irgo solalio Yiri slIstelltal'elur, et "31111':1111 \"o\um "irginitatis in corde, sell ipSlIlIl \'olum ut fliabolo partlls celal'ctnr; \II Joseph pS',cl tesI is 1I0n expressit in orc. Snhjecit se divina! disposilioni; easlit!ltis, tleft!lIdells eam ab infamÌ;Ì suspicionis, Ile· prnpnsllit se perse\"eraluram "irgillem, Iii,i l)cus aliul adultera d:tmllarelur. 1m' l-i rcvrbret. CommiUells crgo virginit:lIem suam DlSTlNCTIO XXXI. div;na~ disflosiliolli, consensil in carnaJem copulam·, Di! TRiBUS BO:lIS COXJUGII. nOli iJJau! appetendo, scd divina! inspil'ationi in ulroQue o!JcdieOllo; p051e:1 \"crò simili cum viro lahiis eXJlrcst . PoSl hxc dc honis conjugii qu:n sint, et qllalilcr iiI, el ulerqne in virginitale permansit. coitulIl excusenl diccndum est. Tria Stlllt principaliter Quòd pCI'(ec/ulII ill/el' eos (uit cOlljl/gi/lm. hona conjngii, unde August., snpCl' Geli., lib. 9, C. i : 5. Inler quo~, IItait August., 27, q. 2, perfeclum fuil Nuptialc hOflum LI'ip~rlilllm eSI, scilicet, fides , prolcs, cOl!jllgillm; pel'feCllI1ll lJuidem non in sip.llilicatione, S ~lcr:tmentum. In fide alLenrlitur, ne post \'incululIl scd iI15~,:ctitatc. S:l!Irliol'a SlIlIt en i111 conjugia pari VOlO conjugale cum alio 'vel nli:i cocalnr; in prole, Il! C(llltincnlinm. UndeAllg.: Quod Llco pari \'010 el COII- :lInalller sllsdpialnr, religiosè educetur; in s:H'.I'!llllen· 6CIlsn "Il\'er:ltis, ambo perse\"eranter reddere dehuislis ; 1Il, ul conjlfgium nOli srparelllr, el dimissl1s \'cl ÌI quo I,roposito si lapsus esi i1lc, tll saltem pl~rse\'{'ra. dimissa Ile cau!Oà flroHs alteri c(lnjun~atur. De cl/lplici separa/ione r\01! fJ',ia Ilariter lemperahalis à commixtinne c.'lrllali, 2. Eeparalio autem gemina esi, cOl'poralis. scilicet, ideò ul!lrilus ltIuS esse d('sLileral; imò \'el'lì talltò sancliì:s conjugcs lIlanchalis, qnanlò sauctiora concordi- ct sacrall!cnl:tlis. c.orpor.,liter possllnl sCl'ar:H'i C:ltls;l ter pladla sel'\"ahatis. PcrfCClllm ergo fuil M!\l'i:ecl Jo· foruicaliunis, "el ex commlllli conscnsu e:tus:i l'eli · gionis, sive ad templls si"e IIsfJue iII 1i1\1~m . SacrasCJlh con.in~illm in s:ml:litalc. Pl'rl'cclum etiam fuit semcntaliler rerò separari non pos~unt dìun \"iVllll!, s (lllldìl!!llriJlll~ x llOi'"111 conjugii, (idelll, scilieet, prolem, Icgilima! pel'~(ln:r. sint. Manet ellim \'inr.tilum conj\lgale ti S:I<'r:llllen t11111. Ofllfle eliam nuptiarullI honum, III ail Augustinus. ibid., c. li, implclllll1 cst iII illis [la · inter cos, ctiamsi aliis à &c di~cedcfl\e. :Hlh3 ~ S[~l'i!,!. ljlldc AUt:llsL., in !ih. t, de Nupl. et IÀUI,\llg., -~. iii . fEul-ihus ChriSli : lirles, proles, s8C1'ame.nlUlll. Pr(\l~m

919 lJ~ue

PETRI LOMBARDI

adeo 'm:tnenl inlcr \"i\'entcs semel mila jura nup'iarum, ut pOliùs sini inter se conjuges, etiam separati, quàm eum aliis quibus adh:Esp.runt. Item: Alane' inter "Ì\'cilles qlloddam conjugale vinculum, flllOd nec separatio, lIec cum altero copulatio posgit lIurerre; sicul apostata anirnavclllt dc conjugio Christi r/~ccdcns, eliam fide p~l'tlità, sacramcntum lidei non amittit, quod lavacro regencrationis accepit. Redderetur enim redeunti, si aluisisset abseedens. Habet auhoc qui reeesserit ad CllmUlllm supplicii, non ad meritum pr:rmii (ibid., c il). Itcm : Quibus placuit ex COnsensu ab \lSU carnalis concupiscenti:e in perpe'UUIII conii nere, absit Ilt vincnlum illter iIIos conjugale rompatur, imò firmiìls h:-cret; quò magis ea paCla secUln gerllnt, qll:ll chariìls concordiùsque servanda sunt, non volupt:lriis cllrporum nexibus, sed vohmlalis allilllorUIIl affectibus (Hug., 4 SenLen'" cap. 5). Et attende quoti lerlium bonum conjngii dicitllr sacl'am('lItum, 1I0n quòtl sit ipsum conjllgium, sed qnia l'ju,;,lem rei saer:E signnm cst, id est, spirilualis el ills,;l!arabilis cnnjunctionis Chrisli ct Ecclesi:e. lIrec /ria non ad,unt amni conjugio 5, Et CSI sciendum ab aliquibus conlrahi conju~ium, uhi !tmc tl'Ìa bona nnn comilantur. Decst enim fidcs, "bi "ir cum alià, ,'cl mlllier cum aiio coit. Hoc crgo honllm ila cOlljllgi/l 3dh:~rel, III ex eo, si adsit, :Impliùs ('ommelldelur conjngillm, si non adsit, Ilon inde nnnihilelur. QII:E ellilll adullcra est, nOli ideò conjux 11011 est; illlò si cOlljux 1I0n essct, adllller::t nOli rorct. Quoti cùm fil, culpa COmmillilur, sacramcnlUlll vel'ò 11011 Cnssallir. Bonllm qnoqllc prolis non omnil:us ad est conJugibus. Q,uidam cnim pari "oto coulillclltiam servanI. Alii pro :l~t3tis dCrCClu vel allerius rei causa geJ1er;,re 11011 valent: Nec omnes i1li ctiam qui prolcrn J'ecipiunl, honum prolis hahellt. Narn IJollum prolis dicitur 1I0n ipsa proles, vcl prolis spes qu:e ad rcli,ionem 11011 rcfel'tnr, illlò ad h:cl'edilarialll successiolIem (ut cìUD Iluis bmrcdl~s Ll'rt'en:e poSSCSSiflllis habcre desiderai), sed spcs :IC òcsirleriulII quo prolcs ad hoc 'ln:eritur, \Il religione in[ormelur. l\lulLi ergo prolem babent, qui lamen bono prolis carent, ncc idcò tamen conjugillln esse desinit, Sacrllmenlum ,·crò ila inseparabilil!'r conjugio h:-cret ll'gililllarum pcrsonarum, ut sine ilio conjugillm 11011 esse "idcatllr, quia semper manet illtcr vi\'entes vinClIlnlll conjuj!:lle, ul cliam inlervelli,~nle divortio fnrnicatiollj,; c:lns:ì, cOlljngalis ,'inculi firmitas non sol\'alur (\lng" de SaCI'3m., parI. ii, c. 8). Vhi \'erò 11011 illtcr Icgitimas persoll:ls COIItrahiwr eonju3ium. non adest illud bOllum quod dicilur SaCr3Jl1ellllllll. qllia pOlc, t solvi lalillm eopula, dc IlllilJus pOSI dicelur. Quùd vcrò conjllgillm sit inler cos qui cOlljllgali affeclu lI(\n tamen grati:' prolis, sed exJllcnd:-c libidillis c:lIIsà convenillllt, nec fornicarii, sed con.iuges appdlclllur, oSlendil Auguslillus ifl(JllicllS, in lib. de BOllO conjugii. c::tp. ;;: Solet /[lI:eri cùm masculus ct remi Ila , IIce Wc maritlls, nec ill:l uxor :lllerius, 5ibimct non filiorum proc-I'eall!.lorlllll, scd pro inclllltillelltià: solius cOllcubilUS caus:'l coplllanlur, ca lide mcdia, III nee i!la cllm ali ero. IH'C ilIe cum allera faciat id, utl'Ì11l1 nupti:e silll "(lcand:1~. El potest ftlr~ lassè non abs!lrdè hoc :1J1pcllari cOllnllbilllll, si IIsque ad 1II0rtem alicl!jlls cOrllm id illlcr eos plaCllel'il, Cl prolis gellerationem, fjualmis fion ca causa conjllncti sunt, 11\111 lamen vitavcrint, IIt ,'ci nolint sihi nasci hJjos, l'el etiam opere malo aliquo agalll I!C nascanlur. (::etcrum si yclutrumqllc, velunum horullI dcsil, non illvcnio quolllodò has lIuptias appellare possimus. Elcllim si aliquarn sihi ad tcmpus arihibup.l'it. doncc aliquam digllam hOllol'ibus aut ~uis facullalihus inveIli:lt, quam in conjugin addllcat, animo ipso adullcr est; lIec cum i1là qU:lIn cupil ill\'cnirr., sed cum iSliI cum qua sic cuhat. ut CUlli c~ 1It.l1I halleal maritale COli sorliulll. Ecce conjugcs diclllllur, q:ri solius cuncuÌJilùs cau~ convcniunI. si lamen prolis gcncralionem ali(luO 111:.10 dolo nOli vitent. De Ili. qui proCllranl vcncna sleri/ilalis. '-. Qui vcrò vcocna stcrilil:\lis pro('ul'al1t, IIon con-

"'ili

920

juges, sed rornicarii 8l1nt; onde Aug. de ~Upl. et Collcupo lib. i, caDo i 5: Aliquando eòusque pervenit Il:cc libidinosa crndclitas, vel libido crudelis" ut eliam venena slerililatis procuret; et si nihi! v:)luerinl, COIIceptos frellis intcr viscera aliquo modo extingu:at ,'el fundat, volendo prolem sll~m priùs interirc quàm vivere, aut si in utero vivebat, occidi ante'luàm \lasci. l'rorslls si ambo talcs sint, conjugcs non sunt; et si ab initio tnles fuerunl, non sibi p, "r COllllubillm, scd per stuprum pOliùs coO\'ellerUlIl. Si verò ambo laIL'I non SUllt, audeo dicerc : aut illa q1\oddammodò est mariti meretrix, allt ille adulter uxoris. Quando sunt Ilomicida! qui l'rocurallt abortllm. 5. Hìc qll:ui sole t de his qui aborlum procurant • qualldo judicentur hOlllicid:e vel non. Tunc puerperinm ad homicidium pertinet, quando rormalum e'it, et allimam ha~lel, ul Auguslinus super Exod. asserii, 52, q. 2, c. Quod verò : Informe autem l'uerpel'Ìum, ubi \Icn eSI anima viva, lex ad homicidium pertinere lIoluit. Dicil eliam Augll;,tinus, iII lilJ. Qu:est. 1I0V . et \'P.l. Test. , c. 52, quòd inrol'lne pnerperium non habct :1I,:mam ; ideòque mllletalur l'ccuni:ì, non retlditllr:lllima pro anima. Sed jam ftlrm:llo corpori anitoa dallll', nOli iII conceplu rorporis IIascilur cum semine deri. vata. Nam si cum sellline et anima cxiSlit de allimà, IlInc et muh:~ anim:e quntidiè pcrcunt, cilln scmcn Iluxu non proli ci t nalivitati. Pl'imìlm oporlel dlllllUIll compaginari et siI! halJitatorcm indllci. Cùm ~I'go Iineam~ntà comp:\cla non fuerint, ubi cl'it anima 'ì!lcm Hieron. ad Algasiam, epislol:.rlllll in qu:-cstionihn,;. q. " : Semina paulatim formaulllr in ulel'o; Cl tamdiù non repulalur "omicidium, doncc element:i conrCeLa suas imagiues membraque suscipianl. mc apparl't IImc cos homicidas esse, qui ahortum procuraul cùm formatum est ct allimalum plltrpcrillm , De e.'tCIIsH/ioIlC coi/us, qUI!! fil per /I.(I!C bOlla. 6. CÙIll l'l'go ha-,c tria bOlla in aliqllO con.i1\gio simul concurrunl, ad excllsaliollem coilÌls carnalis valento Qnalldo etiam serv:llà fide thori c:\IIsà proli i conjllges convenillnt, sic excusalur COill;S, ut cnlpam 11011 habe:\l. QlIando verò deficiente bono prnlis, lide 'amen serval:i, cOllvcnillllt callsa inconlinenli;c, non sii: eXClIsalur 1\t non habeat cuipalO, sed "tmialem. Ullde AUgllStillus, in libro de Bono cOlljugali, cap. 6 Cl 7 : Conjugalis cnncubilllS ~cneralltli graliil, non h:rl :ct culpam; concupiscenli:c vl~rò satialld:t'. sed l:lmen cllm conjuge propler Illori lìdelll, vCllialem habet culpam . lLem hoc Bug., 4 Senlenl., C. 4 : Qllòd conjugali victi çoncnpi~cellti~ uWnlul' invicclll ullra neC'!Ssilalcm liberos procl'e~nlli, pmnam in his pro (lui bus 1Jll0lidiè dicilllllS : Dilllille nobis debita no~tra, etc. Mauh. G. Ulli aulcm h:ec bona dt~sllnt, fidcs, scilicel, el proles, non videtur coitus defendi à crimine. Unde in senlcnliolìs Sexli Pylh:rgnrici, 5~, '1. i, cap. Oriyo quidem, legitllr: OlHni, ardellli"r amator propria' uxoris, aduller est. ltem lIia;lIl., ibid, : Sapiens judicìo lImai cOlljllgcm, non alTeeln ; 11011 regnat in co impelus voluptatis, !lec pr;e~eps fertnr ad coitum. Nihil esi. fmdills qU:lm uxorem amare quasi adlllteralO , Qui dicllnt se caus:ì IlIImani generis UIOriblls jllllgi, imilentUl' sallem pecudes, et posLquàl!l venter n~ol'is illtllmlleril. 11011 p,'rdam filios, ncc am;!Inres se uxorilJUs exhibealll, sedlllarillls. Id,'m : In malrimonio opera libei'orum concessa sunt, vulllpLalcs alllem f)u:e de IOcl'clricum amplcxihus capiulllur, in more sun, damnatm. De illduigelllià Apos/oli, qllolllodò si/ arcipiellda. 7. Sed si concubitlls qni iiI callsà prolis, clllpà ca· r eI, quid Alloslnlus seclllldìllU indlligentialll permiuil . ha enim ait, i Coro 7 : /loe au/em dico sUllndùm 111duigentialll. Cui enim pr:estatur "cllia, )lisi culp:-c '/ Pl'r boe eti:un quidarn Ilrobare voi un l nuplias esse pCl'calum. Sed, IIt pr:cdictum est, indulgentia alia est concessionis, ali~ permissionis. Egel'at Apostolus de n'lpliis. et de carnali coitu; et ad utrulllqne retuli! ill'ld: lloc aulem dico ,ec,mdùm indu[gcll/iulII. Indul· tenlllr cnilll nllplhc sCCllllrlùm coptessioncm el CIlP-

S2t

SENTENTIARUM LlGlU QUATUOR. -

fnhilus nuplialis qui sit tanlòm c:\usà prolis. ConculIitlls verò qui est Jlrreter necessital,em. gener:llldi oh inconriueliliam, indlligelur seclludilm permissioncm. quia ibi est illiflu3 culpa. scd Ic,'is. Ideòql)e 11011 juhetur. nec concctlilllr, sell perrniltilllr, quia Ilon cst hutlahilis. sed venialis. ne hoc August. sic ail de Verb.apost.: Forlè alifluis dicel: Si veniam cOllcessii ApOSlollls; ergo peecallllll SUIII nupli;(~. Cui enim vCllia, lIisi peccato concetlilur? Planè quod infirrnilali permisi I secllndìlm veniam • aurleo dicere peccatum esse, veniam namfJue concedens Apnstolus. concubitllm auelldil <:olljugalOrum. ubi est incnntinellli:e maluin. Incolllincnli:e malllln es,," quòd vir coRlloscit ulI.orem eliam ultra necessilatem procreandi ·Iiberos, spII et.ihi e_sI nupliarum bonum. Non enim quia incontirwlllia malum est, ideò conjnginm. Ubi esI concllhilns pr;'Cler intelltionem gelleralionis, 1I0n esI bonum; 1I0n propter ilIud malum culpa bile est boe bOllum. sed ilIud maillm fiL veniale propLer bolIum nupliale; quod 1I0n reprehendil APOSlOlus. seI, malum illcolll.inenli:'e. Idem Aug •• in lib. de BUllO conjul(ali. c, iO: Concubilum qui 1I0n lìl causà prolis, lIupli:c non cogunt ficri, ~cd ìmpetranl ignosci; si tamen nfln ila Silllilllius, III impediat lempora qu:c oralioni dcbenlur, IICC immlllelur iu eHm IIslIm qlli est c~ontl'a n:rlur~m. ConcuhilllS euim necessarius causa g"ller:rndi illculpahilis, el solus ilIe nllpLialis esI. lIIc ,'erò qili IIltra neces~ita.cm progl'ctlilur. lIon ra.ioni, srd libidilli obseqllitur; et hllllC non exigcre. scd rNIdere conjugi ne rornicelur. ad cOlljugem perlinet , Si \'erò ambo lali COnCulliscenlia! suhigllntllr, rcm facillnl qllre non esi lIuptiamm; cujlls delicti nOli slInl lIu(lli:e hortalrices, sed drprecatrices. Declls IllIidem conjugale est c3stilas ; procrea lidi el reddendi carll:llis dehili fides. hoc esi OpllS nuptiarllm, quo'.! ah OInlli pt'f'Cllln ddellelil Ap;lstollls dicenso i Cor.7; Aug .• c. 4. deNupL. cl Concupi,., t. '0111.7: NOli peccai t'irgo si IlIIpseril. CÌlm ergo culpabilis non siL generalHli illlenlione COllcubilUS. qui propriè nuptiis implllalldns eSL, quid Sf'('lIIldìlm vellialll cllncedil Apolilolus. nisi quM con.i ugf's debillllll cam:s exposcuOl. DOn pl'opagatiollis "oluntalc, scd lihid.illis mlu,l.tale? IJU.I) lamen voluplas non prop'er IIl1ptlas l'adII III clIlpaOl. sccl propler nll(ltias accip ; ~ ,'elliam . I~moderala ergo pr.ogressio scnlOdùm WOIalll cOII~edll,lIr . ()uocirca el hinc laudabiles SlIlIt IIl1pll:'!', q\lla etlam Illud 'Iliod non perlillet ad SC. igllosc:i fa,ci Il Il t propter se. 1'\011 Cllim iSle concuhilus. ,\uo scrvilur COII CUpISCI'II.i~~. !lgilur III implealllr frellls fllle!" po~tulanlllllpti:~. Omllillò ergo in gellere suo IIl1pll:C b~lI:C snnt, fllJla fidem Ihol'i servalll, el prolrs ~nSC'lplelltl:e c:llIsà IIlrumqlle sexum commiseenl e~ impielalt:III , separationis horr.'nl (Ang:, c?lIlr'a JII!lal!~1II h:1Jre~lcun!,~. 21 el 22). Sanclilall etram ,~On~lISI! lIec COIIJl!X .10(:.(Idis olll:,se pOlesl, sed pOllUS frdells prodest IIIlIdelr, III ApOSIOllIs docel. Ex his oSIr;ndilUl' (IIIÒ~ CO~ljllgt:S qui ('!lu~à prolis t!lnlÌlIO con\'el~lIl11l , "cl qUI eXlgc!llIhlls dl'.bitllJll rcddunt. defcndlt à peccalo sanclll.as cOJljllgii. !tonllm(l"e nU~liale. Si ellil.u :fbsqne pecc~lo non pussel fieri conclIlIlllIS cOIIJug~h s . non pra~eepls ~et OOll1inus pOSL diltl.\'illl~ ~os (',opnlllri, <Ii.'!cns. CCII: 9 : Cre,\ cile el tJlultip/lfalllllll, ('11111 1"111 slOe carnah concujliSCClllià 1I0n p·'SsiIlL comrnisceri. (lIug., " Scnl., c. 4.) . . . Q"Òd 11011 omms de/e~/a/IO mrllls ppcc~l!tm est. . 8. Sed forlè alifJuis dlcet omnem. carn!s concllpl~c('n li:lIn cl dl'leclatiollell1, '111m cst III COIlU , malam e',se cl (Icccallllll. (Inia eli. p~ccat~ t'SI cl inordlllata. Et 1I0S tI:cimlls Pialli COIICuplsccnlmll1 sempcl' lualam c's,c, qlli:! freda l'SI, e~ pama peccati; sed non senrpcr r"cr,a lllm eSI. S:cpè enrm deleclatnr. ",r s:mCIll, secllndìlln carnrm in nliqua re, uL reqlllescelltl~. l'oSl \aho-: rem , cocndo pOSL cSllriem ; nec lamen ,Iahs deleclatlu est perca"',!" nisi. sit i!nmo,derala. S.c Cl ,ddecl~ll~1 qu:P. IiI in ('01111 cOlljugah, ~"" adslll!L Illa Irla bOIl.I, a percnlO dcfr ll.lilllr (Ihlg:,lbld . .>. Vloelll~ lamen bealus Grc~()rius aliler St'III:re, selllcel, lJuotl slIIe r ec-

LlU, IV;

I~ IST.

XXXII.

S\H

calo nOli possil fieri carnalis eommlxtio • dicens 33 'I· -i : Vir cllm proprià conjuge dormiens, lIisi iOlu~ :\(luà, ecclesiam inlral'e non debel. Quarnvis dive"sa~ hornlllUIIl n;lliolles de hàc re diveB3 seutiant el alia cU:i~od!re . videanlur; Romanorum lamcn sCI:Jper ah alllJ.rl'lI.orlbus u>us ruit. post admixlionem propri:c COII.l'JgIS, et lavacri purificaliollem qu:rrere, Cl ah illgresslI ecclesi:\! pallllllùm temperare. Nel' hoc di renI~~ culpall~ ~cpulamll~ esse conjllgiull\ : sed 1J~li:l ips;1 hClla admlxlJO conJlIgls slOe voluptale rarnls "eri 110:1 pOlest, à sacri loci ingressu est abstinendllm, quia voluplas ipsa si Ile clllptl nllll:lleuìls essc pOlesl. Delerminal aue/odia/elli. 9: I~o? :rut~m ne pr::edictis.ohviet. illlelligendulll eSI III Ilhs lflll non grallà prohs convelliuul • Cl'lOrUIlI \'olllplas non esI sine pecca lo. Et vix aliqnl reperiri possunt adhucarnpleXlls earnales cxperiClIles. qui 1l0rl Inle~dùm cOII\'eniallt pr:eler illtenliollcm pl'ocreanel:!: prnl!s, Hoc anlem qllolies iii, ab ingresslI ecclc;;i:c ahslillendnm eSI. El quoti ila illlelligendum SiI, Gre~·OrlUS conscqueJller oSlcndit, ibidem: Si qui, vere) ILa s.uà cOlljugl!. 11011 copidille voluplalis raptus. scel talll~rn creantlorum Iibcrorum gralià, lIlilur, istc profeelo. sivc de ingresslI ecclcsia', sÌI'e de SlIlI1cuclo corporis dOllliniei lIIyslel'io, suo est judicio rclin'luen~IIS.' fJuia prohibcl'i à 1I0bis non debel accipel'e , qlli III IgliC posi,"s nescit ardere. Cìlm \'erò 11011 alll"l' pl'ocl'ealld:1! soholis. sed \'OIIIpl3S dominatllr in opere comllliXliQnis. halJc:llIl conjugcs ctiam de l'Ommixlioll6 SlIà qllod deneanl. l'Ullc aulem \'ir qui p"st adluixti •• nCII1 conjugis lotlls :lqllà lucrit, eliam sacr.lm COIIImlluiollem \':lkat accipere, cilll1 ei seclllltlùm pr.c/inilam selltenliam ecclesiam IicueriL illLrare.

DISTINCTIO XXXII. DE

SOLUTIO~E

CARNALIS DEBITI.

i. Sciendum etiam c,t qllia dlm iII omnibllS aliis vir pra>sil mulieri, IIt capili cor[lori (es/ enim viI' caput mll/ieris, t Coro t i). in solvclldo tamen c.1rnis debito pares sunI. Ideò ApOSIOlus 1Ilrif(IIC pariler pr<l~ cipiL iII hilc cansà si bi invicem slIbjici, illf(uil'ns, i Coro 7 : U:uJri t·i, debi/um l't'ddal, simili/er e/ IIXOl' viro; qrtia mulier sui corporis poleslalem "011 /mlt e/, scd t·i,.; ,imili/er el vir liti cOf'poris potestate//! nOli /lfIbel , sed mulier; fluia lIec IIllllicl' ad aliulII virnOl, IICC \'ir

ad aliam muliercm pOlestatcm slii corporis hahel ; n€c ,·ir ad continendlllll. DCC rnillier pOieSlalem hallel sillc muluo consenslI. secl aller alleri:rs pOlesl:llem h!lhet corporis. ut poscenti alteri nOli liccal alleri ncgal'c clebilulII. In hoc cnim pares sellll, flllia nec viro, lIec JIIulicri corplls suum licet alii Il'adcre; seti sibi inviC()1I1 debitol'es sunt iII hàc calls~, ne peccandi dellrr occ:lsio. Per quod non domillilllll tollilUr ,·iro. sccl vilillm. Debenl enim sihi conjllgati non solillll ip s ill ~ ~exùs sui commiscendi !idem Iibernrllm procrcall!lorumc.'lllsii,qmc prima est in islà mortalilalc socicl :' s; l'erìlm eliam inlìrmit31is ill\'icem cxcipiclltI:e ad ill ieilos cOllcubilllS de\'it:lIIdo<, OII1'U!lm cl"odalllllludò s!'rvillllelll. 111 clsi alteri corum cOlllinclllia ]lla(,C:11. lIisi ex allerilli COllseliSU lIon l'ossiI. Ad hoc CII iIII nenlel' habet poleslalclll sui cOI'p"ris ; IJll0d adeò '·crum csl, III eliam quoti 11011 liIiortlill procrc111t1orlllll . sed illfirmilalis el continenli:.. (':IIIS:l expcrLt. \'el ille dc 1113IrililOnio, "cl illa. IHIII sibi allerulr:1I1l !lcg"lIl , n.: per hoc incidaOl iII dalllnabilcs c<lrrllplclas. lIeddereenim debilllm conjugale 1111 Ili 115 est criminis; cxigere !llllcm ullra genCI':\IIdi nccl'ssilatCIII, clllp:e esI ,'eni:llis. Forn icari H~ rò vel lllrechari, puniclldi eSI crimillis. (Alig., de 1l00w cOllj(l~ • e () cl7.) Qllòd /lente,. conlille,.e VII/Ca! ,/lisi eXCOlII/lllllri conSCI/SII.

2. 4Juò!1 \'crò sillc CClIIS('IISlI uxoris yir cllnlillcre non \'!lII:aL. sub.lilis l'rOhalllr leslimoniis . Ail cllim Aug .• sup"r pSo 45; Si /1iC.1L vir: COlllill"re jam \'010 : Nolo alllem U10r. Ilon pOlcst. QII'.d eninl lu ,·is, iIIa 111,)11 vIIIL. NUIIl111li1l per ClllllilU'Jlliam Illam illa dehet fieri forllicaria ? Si :llii 1I11pscril le ,'ivo, adulI era erit. Non ,'uiL lali lucro Dcus tale dalllllum compcnsari.

;/~ :,

ne,Mc ddJitnm; Cl si 1I0n

l'xi~i~, rctl,II~.

rf.:TiìI LOMBARI)\ Pro sanctl- seti qllòJ eo Icmpore 1'J110 carnes Agni

fic:llione pcrfecl:ì J)CIIS lihi cnmpul:lllil. si nl)n quoo tihi dehelllr exigis, srll rl'ddi, fluod dcbcs uxori. Idem, l'ecnntliml verha aposlolica : Eliarnsi \'ir conlinere \'0IlIIs-el, cllll nolnisscs. clehilnm liùi rcdllr.re cogerelur; el iIli Ocns impularel cunlirlenlÌ:lm, si noo SU:l~, seti 11I:n conecderclllr infìrmilali, ne in adullerium c.'ltle· . l'es. Qnis'luis rrgo compaliells infirmilali mori reddit, 11011 rxil!:it tI('hilnlll; ani si prorter propriam inlirmi· lalem .Iudt nxorem , plangens potiils qnia sine u:ture csse no, pnlnit, qnàm gandr.ns quia dllxit, seellrus eXl1rClat tliem 1I0vissimum. Idem, ad Armentariulll, ('pislolà 45 : Una sola causa esse polesl, qna te ad id qno" \'u\'iSli, non modò 1I0n hortaremnr, sed ('tiam prohiheremns implerc, si Corlè lua conjuI hoc leculll slI5cipere, animi vel carnis infirmilale, recusarel. Nalll \'0"Clltl3 talia 11011 simt il conjugalis, nisi cx confieliSl1el'\'lllunlale communi; el si pr:l~pfoperè f:lclum fueril, magiseslcorrigenda Icmeritasqnàm persolven. da prllmissio. Non enilO exigi! Deus si ql!is ex alieno aliquid vovcril.• sed Ilutilìs USllrp:lre "etal ahcnulll.loem Aug., inlib. de adnlterinis Co!rjll~ii~, ~. t4: Aposlolus Iie(~ acllempus, nt vacenl oratrOlll, IIISI ('X cOlIsenSII V(Iluil conjllgem c.1rnal,i invicem fr:\1ldari debilo. Idem, in 4111:1'slioniblls Numerorum, Iib. i, 5, SU : Manifeslnlll ('st ila volnisse Iegem feminam sub "iro esse. nl nnna rjns vola fllI:l! ahslinenli:n call-à vo\'eril, reddanlUl' ah ca, IIbi. auclor fllcrit viI' l'erllliUclldl/. Nam cinn ~d pcccatnm ejusdem viri pertinere volneril lex, si priÌls permiserit, et postea prohibneril; 11011 lamen dixit nl facial mlllier qnod vovcrat, qui:\ permiss:I j:lln priìls à "iro fueral. Viri dixill'sse peccauuII, qllia alm\lit quod pril'ls concesserat; non lall1en mlllieri ex hoc jllssnlll dedil; \Il cùm priùs \'ir ei eonccsserit. poslea si prohihncril contemnalllr. Ex his appalel Iluòd vir ve! mulicr eOlllillenliam Oeo o/ferre non polesI sine commllni consenSII, nec alter alleri dehilulll nrgare debcl. Si verò ql1ilibet COrulll allernm il suo jure, :thsolveril, ad pr:rlerilam servilulcm Ilurnquid revOcare poteri! ? Iloe ellim \'idelllr AlIguslillllS supra \"0luisse. Qnihusdalll videLUT qllòd mulicr nOI disecdens à oOllln viri, qll:e viro rcrlllillenle cOlllillcllliam VII, ,"cril vel promiserit, endem prohihenle sol l'ere non l'aleal; et hoc PI'nPlcr di~lIilalem viri. qni esI capnl mlllieris. Scd meliùs incelligilnr iII lali casu, uhi vir concedil Illulicri \"overe conlinelltiam, el anle volum prohihellmplcre. Si "crò habit\lln mutaveril. non polest rcvocari, secundiun iIIud : Qui uxorcm sila III velare pcrrnisefll, aliam lIon accipial, sed simililer COII\'erlatur. (Ex COIIC. Rl!mells. 25, q, i;.) Q/libus lelllporibus ce$sandllm siI à coilll. 5. Ellicèl dehilnlll posccnli sl'mpCl· sil sol\·en(hlln, non licct l~men 'luàlihet dic posCl"rc. llude Augusl., inlib. de (lu:n:il. nu,'i l't l'cl. TeSI., c. i2i: Chrisliano cllm nIore suà alil]nando liceI cOH\'enire. alifluando nnn. Propler proccssiollis l'nilll dies, et jejllllinrum :lliqn:tlUlo 1,011 licel l'onvrnirc; (Iuia etiam à licilis ahsli :!endum esl, u\. faciliils impell·ari possil qllod pOSllllalur. Idem: Quolies ellim vcl dies Nali\'italis., "el rcli(llI~ fc :-li\'ilales ndrenerillt, non snlilm il con· cllhillnrnm cnnsorlin, seti elialll à propriis IIxoribus ;hSlinl'lc. l,cm AlIllJrosills : Si C:lIIS:\ procrcandornlll liliornm ollcitllr nxor, non lllultUn1 lelllpnsconces~lIm, ,'iJelllr nd ipsnm Usntn, quia Cl dies fesl1. et dies proccssinnis, cL ipsa ralio cOllccplùs el parlÙS jllxta ~·gelll cessare lISUUl carnis dI'bere lemporibus de1II011s1ranl. /I i~ronymus riddur dissentire à prremissis. i. \Ili aulem qnol\ dielum eSl, l'elidere dehitrnn non ts,e pecralulII, \'idelnr ohvinrl) IluOO ail Hierl/II., in qnodam sennone, 55, q. 4, Sciulis : QlIicumqlle lIxori t1clJitum reddil, vacare 1l0!l pOlesl ol'aliolli, nec carnes Agni edere. Item, si pancs proposilionis ab his qni uxorcs slIas lcLigci'a'll, cIIllwdi 11011 pOler:mt; fJuaOllò lIIagb pallis qui dc cmlo descendil, non pOlest ab his ~\.li coujll!;ali\J\I" p~lliò anle hrcsère complexiblls, ,'iobri alque 1:01lli1l3' I non (pii':d nllp!ias condcn;nemu>,

mandnc~ ,.tri SUIOUS, vacare il c.1rnalibus operibus deb~amus. 1Ioc eapilulum mllximè ad minislros F:cc!esi:l~ Ilertillere videtur, quihus non Iicebal sacraorticia celebrare alql1c mysleria temporeconjngalis .amplexils. '1'10 el i:1I11 pr;l'Senlia Spirilils sancii Iwn IInlur. Unde i6lemail • SlIp. Mauh. 52, q. ~ : Connubia legilima carclIl qui. dem peccalo ; nec lamcn lempore ilio quo C01,jllg:llt's aclus gerunlur, pr:I!senlia Sl'irÌlùs sancIi . dahilllr , eliamsi propheta esse vide:alur, qui officio gellernlionis obsequilur. . QUi/III' temporibus non slmt celebranda: n"ptire. 5. NOli solùm in opere carnali obser\':mda suni tempora, sed eliam in celebrnnois nupliis; secuadilln iIIud, ,58, q. 4. c. Non oportet : Nou nporlel il Seplllagesimil usqne in octav:ull .Pasch:p., el Iribus hehdomadis anle festnlll S. Jo:umis, et ab Adv(mlu Domini usqlle : posl Epiphaniam. ,cél.ll!·are nllplias. Quod si faellllll fllerit, scparclllur.llcill Nicolaus papa, ad consulL'lI. Dulga.-orlllll, 5;;, q. 4, c. Nec ULore", : Nec uxorl'm dllcere, lIèc coujllgia fac(!rc quaoragesimalj tempore cllnvclli!·e posse ullo lIIodo :1I·biLror. D1STI~CT\O XXXIII. DE DIVf:IISIS CO:'iJl:GII I.F.\:IIIUS.

t. Qn:erilur hìc dc anlÌol'lis Jlalrihlls, lJui plures simullegulltllr habuisse IIxores vcl concnbinas, lILrÙIII peccaveriul. Ad quod ùicimlls, pro variclale lempnrum varia im'enill1r tliSilcnsa:io Condilori '. Ah exordio cnilll lemporis inlcr dllos tanlflm, Allam scilicel cl Evnm, inchnalmn eSI conjugiulll, Den per os AII:c dicenle, Geli. ~ : ( lIomo adha~rebiluxori sn:p., et erllill dl1u in carne IInà, ' etsecllllllùlll incho:llioais moduli! iule.. duos l:lIIliUIl per omnelll snceessionem lemporllm conlraherelur conjugiulll, si primi hOlllines in ohedicnlià perSlilissellL. PosL Corlllll "CI'Ò topulam filii et lili;c corum matrimoni., el\i1jllllcti sunt, scd \lnllS lini lalllùm . llIeò aulclI! fralrcs sororibus IUlle suni copulali. quia uon craul alh~ IIl11lieres \'CI viri, quiblls Ad:c lilii \'cl fili:p. jungerenlur. Primus olllnilllll Lamech dnas legilur simul halJllisse uxores; el hoc in co arguilur, quia pro expletio:lc canwlis \'olllplali$ id fecisse pcrhilJelur. Poslea \'crò cùm jam pellè 0111nl's hOlr.ines falsis diis servirenl, p:lllcis in ellllu Dci pernunelllibus, consullulll esi il Dco plllres in matrimonio copulare si bi , ne iIlis paucis dl'licicnlibus, cuhus et Ilolitia Dei delicerel. Undl! Abraham "iVIlIlIC uxore ad alleillam illlravil, el ex eil genuil. Jacob cliam libcris Cl ancillis se copul:l\'il; cl fili;\! Lolh paIre c~ ; rio liSa! sunI. CÙJll ellilll c:\~lcris in idnlolalrià rclieli" Abraham Cl Iilios ejus in peculiarem pnplI!U'1I sibi Domillus elegisset, rilè multa rum fecuntlilale mulierulIl populi Dci multipliealio qu:crehalllr, l'pia in suctessione sangllinis crat sliccessio rdigionis. Unde eliam in lege maledici a eral slerilis, qu:c nOli relinquebat semen super lerralll . IJine eliam saccnlo· libus eonjugia decrela sllnl, Iluia in sllceessione famili:\! succcssio est officii. Non cr~o Abraham, l'el J:\cob deliquil, fluia pr:l'ler uxorem /ìlios ex aneilià qU:l~si vil; Ili!e lamen iIlorulll exc!uplo pr;l!ler cOI:jugalc debitlllll feculldilalelll iII alil/uà lieel alicui Ilu:l~rcre, cùm iIIorulII coajugia no~trl)nllU :l'qllenlur \"irginitali, Cl immot!el·alus usus eoujugii noslri lempnris, lurpi· tudillelll ferè imilclllr fOfilicalionis iIIius lenwori~ . Ile Iwc Augusl. sic ail, iII hb. de DOliO conjugali, e. i5 : Anli'luis juslis non fuil pcccallllll , flllòd plurihus fcminis uli'hanllll·; nee eonlra naluram hoc facicbanl, CÙIll uon laseivielldi c:1u-à, sed gi~nendi hoc facl'renl; lIec coutra morelO, qui:\ co lelllpore ea fich:lIIl; lIec COli Ira pr:l!ceplUrn, (Jllia lIull:ì Irge erat pr:ohih:l1Im. Idem, 55, q. <i, c, Objici'l1llllr Jllcob : Ohjiciunlurhcobqualuorll~ore~; quod qtlando mns cr~l, crimclI nou eral. Sic palri~rch:c c1lujugibus exdpicnlihlls scmen l'uum mlSCeh:lIllUr, nOli cO:lcnpiscenli:ì per[iricnd:c ,'olllptaIIS", srd pr;>\"i,le:llià prop:lgand:c sncrcs~ionis; sirlll ,\ poSlllli a .. <lilo:-ibus suis ~dlniranlihas doclrinam SU3m condl'led~hanll!l· , non 3\·hlilaIC cc.)nscqllcllll:~

SENTEN'IfARUM LIBRI OUATrOR. - Lln IV. DIST. XXXIV. I;mdis, scd charitate seminand:e \"critatis.ldcm alibi, dc nono conjugali, c • • , : Antiquis I,empnriblls tilm adhuc sallltis Ilostr:c mystl'rinm vclarctl1r, jnsti olTlCio propagandi nuptias cOlltr:lbebant, nOli victi Iillidinp.. scd dncti pietale; qui mnltòfaeHll'ls fonlinere pOSSCllt et ,·cllenl. lItcbanlur tam!'n conjngihu~, et plures uni "irn hahere Iicebat ; qllas casliìJs hahebat, quàm mmc unam quHillèt istorulIl in quiblls'videmus 'IuM seCU11llì1l1l veniam cOllc~dil A\lOSIOIHS, lIabebant enim cas in opere generantli, non iII Inol'bo desiderii. Item Amhrosills, 52, q. 4, C. Dixil Snra: dill.it Sara ad AlIl'aham, Gen. t 6 : Ecce cone/usit ine Dominu3 ut non pariamo Jntra ergo ad ancil/am ,i,eam, ul fi/illll! (acia3 ex eà; et ita factmTl est. Consider:l primùm qncìd Abraham ante Il'gem Moysi et alite Evangelinm (uit. Nnll ergo in, legem cornmisit Abraham, sed legcm 11I':cvellit. Nondùm enim interdictum vidcbatnr. Seenndò considera quòd non ardore aliq\lo vag:n succeJlsus Iibidinis, non petulantis form:e eaptns decorI', ancilla. conlubernio conjngalcm posthabllit thorllm ; ~ed stlldio lju:nrelll!;J. posterital,is, et propag:lnd:c soI,olis , Adhnc post dilnvium l"arit.'1s erat hUlllani grne,.is; cral eliam rcligiollis. Denique et Loth sancti tìli:c hanc callSam qu:crend:r. posteritalis h:lhuerunl, ne genns deficcreL humanulll; et ideò puùlici lIluueris gratia pri\":llam culpam pr;etcxit. Item AU)(IISl., in lill. de Hono conjngali, C. t5 : Justus qu~nl\'is cupiat dissolvi et es~e cum ehrislo, lamen sumit alimenlulI1, .. on cupiditale vivendi, scd officio conslll'!ndi, IIL maneat (IUod nccessariulll est propler :llios. Sic misceri felliinis jure IlIlPliarum IlflicillSUm fuit sanctis vi,'is, non libitiinosum. Quod enim est cibus ad salalem hominis, hnc est cnllcubilllS ad salulem hllnl3l1i generis, et IItrulllque nOli est sine deleclalione c:ll'l1aIi ; qll:c lamen modilìr:lla, et refl'enante lempt>ranli:\ in nSllm lIatllralem rell:lClà, Iibillo esse non pntest. Qnod aulem in slIstellt:lIIdo vita!ll iIlicitus est cillus, ho: est in Iju:crendà proie fllrnicarius l'cl illicitns eoucllbilllS; l't qnod est in cibo Iicilo immotleralior appelitus, hoc est in conjllgibus "enialis ille fonCllbilus. Non prm(ertur l1ir[lillitaB JORlmir. cnstitati Abrah(J!. i. Qnòd l'erò caslilas ,'irginalis non pr:rl'eralur in merito conjugali ca~lilati Abrah:c, August. ostcllllit inqllicns, iII lib. dc B'II0 conjug. , c. 51 : Sicnt 1I0n est"itllJlar Illeritlllll palienlh~ iII Petro qui l,as5us cst, ct iII Joanlle qui pa~slls uon csl : sie 11011 est impar mcrilul!l eOlilillclllia~ iu Joallllc, qlli IIl1l1as cxpcrllls cst lIul'lias, et in .'\bmhallì, 'I Ili filios gcnuit. Nam IlIins c:dibalus et iSlill5 cllllnnhilllll pro lemporlllll Ilislrihnlione Christe lIIilila"erl:lIl; seti COlilillcllli:lIn Jn 'lIl1cs iII oper~, Ahrahau: in SllltI hahchat habilll. Mci i01' cst 3ult:1II C;lSlil:IS c:clihlllll qa::lln nuptiarulll; IllI:lrlltll IlIIam Abr;lhatll halleh:11 in IISII, :lInhas in hahitu. Castè enilll ct conjllgaLl,l'l' vixit. Essc autelll "asllls sine cor.jll~io l'Otuil, sed IUIIC non 0POI'Lllit. helll lIicron. 5:2, (I. 4. c. Qllis i[llloret : Quis ignoret !'II!J ahi! displ~llsatione Dei OIllIll'S n~~rò sanClos ejusdem fllissl~ IIIcrÌli, clI.itls 11ItIlC christi:llli sunt? Quomodò :\brah:1I11 anle l'lacuil iII eHlljugio, sie mlllc vir!:illes ]llatl~1I1 in ca.slilalc, Servivil iIIe legi etlempori SIlO; scrvi:lIl1us l't .10S h'Si ct lcmpol'i nostro, in 1j'lOS hnl'S S(~tlllnntlli dt!\'cnerllnl, F. x h;s apparet qnòd sancti (>,llrt~S :lIJlc Il'gelll sinI' ]lcccato plllres hahnl'rllnt :1:\nl'CS "el COllcllbinas. Eas cIIi m \lUlle uxorcs appelI!!l SCril'lura, IIt11h~ coneuhinas. nacllel tamen ct Lia alllb:c IIxnre3 fucrunt, non concubin:c. , (}rpos;tio. 5. Si IJllis nppoll1l qllÌltl H,lem Ihori non sef\'ah:ml mi l':ltrc!:', dicimils iII hoc serv:\ss!' lìd~m thori, quia '/lnn aliis, seti Ilrupriis \lxorihlls \'1'1 ancillis misechantlll' " Erce Ijlla~ fncrit con,uctlldn in bàc re ante legem. L"t!is "l'rÌt lempol'e inlcrdixit Mnyses earnalem COllI)'; hm lieri cllm mali'!, eum IHwcrrà, Cl1m sorore, cllm ncple. ~lIm amjt.~. cllm malerlerà, Cl1m nllrn. et 31ii3 qni!Justlam, Permisit anlem dh'orlillm Ii~ri datn libello !'tpndii iII '1110 l'ir sr.rih~hat r:msas PI'" qllHI1I!llIl0rcffi ~plJlliahal. Perlllisit autl)lll Alial1l ùucerp. dat" IIrj'Jri

926

libello; q1l0d proeter duriliam cordis enrlllTl pcrmisSllm Chl'islus diclt, non ut concetlcrdui' òissitlium, s~d ul lolleretnr hnmicidinlll. Permisit Iì~ri mala, ne Iì.Tent pejor:!; et hoc p~rmiltendo non Dci -justitiarr demonslravil, sed in peccatore minuit culpam. Citi licebat p/ures "abere, vel nQn. .i. Sed nnmqnid snb lege licebal habere ]llures uxn· res? Amli qnid srriplum est in Denteronomio, c. I i Non /wbeb;t rex IIxores ~)lurimas qUa! aUiciant all;/1I(/I/I ejllR. Surrr qnem locnm ah Angust., lib. 5 in Deuter., c, 27 : Manifestnrn I!sl Salomonem hoc pr:nceptum lransisse. Oa,'id autem [rlures hallnit. nec llr:r.:eplnrn pr:x~leriit. Pcrmissnm eSI enim regi plllres hllbere. non plnrim:ls, qn:c alliciant anima m , IIlnltipliC:lrc 1 Cùm tamen atltlilur : Ut nOli elevelllr cor ejuI, alienigell3s prohibitnm esse videLllr. Verùmlamen mnlliplicalio IIltOrllm gener:lliler pl'ohihita est. Permissllm est alltem regi fllures habr.re, seti nOli lIluItiplic:lre. Veniente llulem plenitudinis tempore. quo Chrisli gl'alia ubiqnc esI, di\:atata. rCllncla est lex lIuptiarum ad l'rio· rem lIonesliorernqlle instilutioncm, IIt IInns lini in figllrà Clrrisli l'l Ecclcsi:c cO/ljlmgalur. Nec qu:critnr cleclio mnncris in slIccessione generis, seti in pel'feclione vil:\~ et sincerit:ltc seiellti;\], et virginitas fe~nll' dilati pr:cfertur, el saccrd"tiblls conlinenlia indicilur. /)c t'i"gillitale mentis et ClIl'lli,. 5. Melior est antelH virginila~ mentis quàm rarllis. Ullde Amh., in lib. 2 dc Virginibus : Tulerabilius est mentem virginelll Ijuàm carnem hahcr'~; utrllmqlle ' hll/lulll est, si liceat; si /1011 liceat, saltcm nOli Il,,mini, seti Deo ('asti simns. Virgo proslitni pOlest, :ldllllerari non rotest; nec lupan:lria infalllant ea~tit.l tem, sed castil:",S ctiam Inci abolet infamiamo Idem non polest caro corrllll1pi, nisi mells alile fuerit eorrupta. Itelll Isi"orlls in SyllOllyOlis: Non potcst corpllS cllrl'umpi, nisi priìls aniums ellrrupllls l'ucl'Ìt; mlllltl:lI:ì enim :1 contagione :lnimà, caro non peccai. In fine IlIIjus cariluli ,lperitur quolJ}(lllò verllill Sii, nisi anima priìls fuedt COrrll]!la, corpll, /llIn posse COITlIllIpi, sl'ÌIicet l'ercalo. IIhul t'li:llll AlIguslini in lill. de nono conjugali, e. Hì, adl'erlelltlnlll est: Sicut, inquit, sal1ctius est mori rame quàm idolothytis \'e~ci; ila sanclins est (Icfllngi sinc liberis, Ijtlalll ex iIIicito coitll st.irl'em qll:crere. Undcctllllqlle verò nascanlnr homiIl'~S, si paren\lnll l'ilia ilon SI'CUnlnr, et DI'11m "eclè colant, hone,ti el s;lhi crllnl. Semcn enim ex q!laliCII1II1IIIC homine, Dci cl'eatnra 1',,1, l'l co malè utenti, malè erit; non ipsnlll aliquando llIalUIIl el'it. OISTINCTIO XXXIV. ilE 1'f.I\SO:'\IS

~t1nc

1,f.GITUIt~.

superesl ~lIcntlere qU:1: perSO:l:l' sint legililll~,: ari conlrahcncllllll mairimonilllll. Legi li 111m judiealltur IICI'some s'~Cllndùlll sl:lIuta Patl'llll1, qu:!'. diversa 81111t. AIi:l' lIalllqllc l'ul'rllnl Il'gititll:l: ante I('gelll, alire sùb I('g(' , ali;)~ iII l .. mpnr~ p;r:lIi:!'.. Itcm i!\ pl'illlÌlil':ì Eec!esi:ì 'In:cdam crant Le:rililllm, 'Iua~ modcì lIon SIIIlt. Earulll \'crò qn."\) moclò legitimm sllnL VI'I iIIegilim:\', qu:\~dam SlIl1t plenè legililll:I', f\t1:T'dam omninò illegililll:C, qU:T'd21n ml'di:e. Plenè Icgitim:c SUllt, qniblls IlOII ob\iat vlltllm ctlnlinenli:c, "e! ordo sacer, vel 1'0gnalio, vel llispar ('nltus, vel contiitin, \'(tl natura: frigidilas, cl si qllid est aliutl. l'cnilìls verò illcgilim:c sunI per "olul11 , per ordiuem, per cognationem, per dispal'em cu!tum. Mecli:\~ \"erò snllt, nec plenè lej(ililll:.:, nec omninò iIIe;;itilll;c , per rrigiditalem, l'Cl' con,litioll\'ln. Si cnim tales jUIlgunluf ignoranl"r, comlllanere pos;;unt Ijllibllsdam :lCtl'tlclIlibus causis, cl iisdem dehcientibns di,·i·Jj, De (/'igidis sepnrandis. ~. De his enim qlli causà frigidilatis dc!Jilllm retldI're non p05,s nnt, conslllit Greg. IIt JlCrm~n";tnt (Sa, q. t, cap. Quod nutem il1lerroglÌsti). Scd si Illlllicr cau;alnr dicens : Volo e,se male!', el filios procreare, dccrc"it IIt UI~I'qllt) eorlllll se]llrmà manu propinqlltlrum jnret, q11Ò11 nnnqll:lI11 carnalilcr con\'encrilll," et Illile lTIulier SCCll.llrl:tS fll)!>lias c:mlrahat. Vir lIui .elll

927

qui frigid:e .nall!ra1 eSI, :Ihs.!~l1~ spe. conj.n;;ìi perlll~ /le:ll. Ail emm SIC : Interrogasti de IIIS qlll m:,tnmonlO juncli sunt, eL IIl1here 11011 pnS';Ullt, si iIIc aliaJJl, vel iIla aliullI ducere po,;sit, ,Ic qllihlls scriptul!! esL : ViI" et lIlu/icr si se coi/i,o/x".i"" el /)(lst di;reril /IIu/ier de viro 1]/1(.'/ coire ilO/I I)OSSil fulì! ea, si potesl probari I]lIod dicit per JUSIl/1II j1tdiciwlI, iililllll acdpilll, si l'erò ille QfCl'pfritll/ifllll, .~cJlllrellfllr.

928

PETRI LOmUBDl

Item, ihid. : ReqaisìsLi de his qui o\) callsalll frigida! nalllr:e dicul1l se 1I0ll posse inviccm operllln (':Imi d:\11les, commisceri. ISl~ verò Iii 1I0n pOlesl c:ì \Ili pro uxore, ImheL eam quasI SOI"Oremo Quòd si l'elillaeullllll C(,"jll(;:tle volueriL rescindere, mancanl uterllue inuupli, nam si huic nOli poluil naLuralil!!1" c.oneordal'l" fjuomollò alteri eOIl\'eniet? Item : Sì vir alialll morcm vult aceipere, m:mifcstè patel raLio, qllia slIggerenle dia\)olo odii fOlllitClll cxosam ealll hahlleril, el ideò eam dimiUcl'c IIIclltlacii L,lsllalc 1II0litur. Q'IÙtl si mlllier callsatnr, el. dicil: Volo esse lIIaler, ellilills pl'ocreare; utcrque eorulII septilllà mallu jll'lIl'illilUilrulll LacLis sacrOSan .. clis rcliquii, jurejurando dical, ut."unquàm per COI11mill:tionelll cal'llis conjllllcli IInil caro ell'ccli fuissellL. TUllc viJelllr IIIl1lier sccllndas posse conlrahere nuJltia,. 1/11111111111111 dico l'I'O pIer il/{irlllitalem fal'llis eorwlI IHom. li), ViI' autem qui frigida: nalur,~~ eSI, maneaL ~illc CO!ijll::;". l)11!id si et ilie llli:lm conjllgem aceeperit, lunc Iii ql.; .ìllr:lveranl. perjurii erimine rei Leneanlur, et. l'll'lIilcnlià pemelà priora cogalllur reciperI! connuhia. 1I0c scnllntlum cst, cùm 1I1crque idem falelur. Seti ,i,. ,i asseriI se dl:hiLIIIlI redditlisse uxori, cL ilill dillill'.lur, CIIi potiùs lides hll\)cllda sit meritò qlla~ri'llr, De hoc ila statulllm est: Si qllis ita aeeepcrit uxorelll , d hahllerit eam aliqllo temporc, Cl ipsa femina diCI< quòtl nunquàlll coissel CUlli co, ct illc vir cJicit qllòJ sic l'ccii, in vcrilate viri consislat, quia vir es," caput »In/ieris (I..:phes. 5). 1I0e de naturali impossi;'iliLate slalulIllll esL. i)e his qui tI/.{/leficiis impedili coire non pOS8Ullt. 3. De ma1elieii auLem ililpcdilllcnLo hoc teuendllm .Iecernitur , (JII(,J si per sorliaril1s et lI1alclìeas eonCIl\)itus non ;;eliuillll', horLalldi SIIIIL quilms illa cvcniunf, IIt spirilo conlrito cL lIumilialo Deo et sacerdoti de Oll1l1ilms peccaI,,; cOllfcssiollCIIl faciant, !!l lacrymis, orationiblls, et jejulliis Domino salisfaciallt, ct per exorci,lIloS :IC (';elcra ecclesiaslie..! disciplill:p. lIluniIIIl11a millislri Ecclesi,e tales sanare procurent. Quòd si 11011 polaerolll, separari valellulil. Seti posL'luàm alias IIl1plias cxpclierint iIlis viyenli\)lIs quibns po,t itlllcl:p fiWlilll, l'riorilms qllos rdiquerallt, elialll si plhsilJililaS COIII'lllIIbelldi eis reddiLa l'ueriL, rceondliari IW11'Iiblllli (lIislllari, Hemcnsis archicp" 33, q. 5). Quod in tille hUJus capitllli cODiinelul', cx rigore magis dlCLnIll IIIleiligcndlllll esI, qllàlll CX canouieà .equi· lalc. Vel iulclhgcudum CSlllOIl posse l't!collclltari pl'lOribus, lIisi jlldic;u l':cch'sia!, fJ'lO Jivisiu l'acta f,leraL. De {uriosis addito 4. Furio-i qlloque, dìlln iII arnclltia sunI, malrimo/tillln cOlllraht'l'c lIon valelll. Ullde Fahianus, 52, IJ. 7: Nerluc fUI'Ì"s1I5 IICqllC fllriosa maLrimonium cOlllraIwrc l'0SSlIlIt; scd si conlracllllll flleril, 1Ion separen" lur. Itelll Nlcolans papa, ibid. : !Ii q!li rnaLrimonill1D j;:tlli c'."ltraxl'rulll, cL lini ex d!lohus vel ambolJIIS amcnli,', vcl l'uror, vel aliqua illiinnilas acccsscrit; oh hallc inlinllilalem laliUlII conjugia soll'i non posSlIlIl. Silllililer c,t cliam SCiClldulIl dc i1i.s qui a\) advcrs:1riis cxe,erantllr, vcl mCIII\)ris LruII\!alltur, vel à harbaris exacli i'uerilll. j),> IlIs Ijui ClUIl dita bus so!"oriblls dorll/imll. 5. III' his t:lialll qui ('11'11 dnahus sororihus, vel qu:n (';1:11 dllOhl" fralribus t!orllliunL, Yidendllrn cst rluirl tI'IISl':llIl e:tIl'IIH~S. Qni dOrlnierit eum Iluahus sororiltilS, l't lilla ex illis anLe l'uel'iL 11\01', nlnHral11 ex ipsis Idwll; nr,c ip,;i adulleri unflu:lI!1 in conjugio CùPIl!.-ulllr (ex Aurelianensi concilio). Ilem : Nec propri:u \lxorì lice! ~ihi r ..ddere dcbilUIll, qnam sihi redditlit illieil:'III, sororclll ejlls cognoscclldo. Nec post 1110rlt'm uxoris licet l'i vel adnller.e copulari in conjugiuID.

Ilcm Z,If:harias pllpa, i\)itl. : COllculmisli CUI11 sorOl'6 uxoris lWc; si Iccisti, nculr:1I11 liaheas; et uxor tua si nOli flleril conscia sceleris. ct conlincrc non vult, 1111_ hat in Domino CIIi vlìlt. TII verò cL adultera sille spe Clllljllgii m:lllralis, et ÙiUll vil'itis pU!nitenLilllll :Igile. QIIOti ail, cui vllit Ilubf/l, intdligl~lIdulll est pOSI moro lem viri. Undc Grcg e'l'ins, ihid. : Qui uxrl/'es slIas in adulterio depre!tcnduIII, lire illc, IICC illa :t1iam IIXIIrCIII a.:cipiat, vela:inm vinun, rl"llmdiù alllllo ,'iVlIlIl, Si verò adullcra lIiorllla fll,~ril, vi .. ejus, si "1111, 1111' \)aL; adullera verò IIllnrl'làm, clsi marlllllS fllcriL ,'ir ejus; sc~ om~lihus dich~ls p~nitcilli:e lamcnla persol"3t. Hle dc Ilio adulterIO agii Il!", rl'md CIIIII C(Plialo viri, vel cognatà IIXO!'ÌS comn,iUitur. p .NOli est dimillellda uxor pro alil]!lt'i mllculli seu de{ormitllle cOl"poris.

6. IIlud etiam 5cicliduIII C,L, qllo:1 pm ali:lll:Ì infir-

milllte vel maenlà cllrpol'l1li, 111'11 licel "iI'o uxore~1I llimitlet'e, el è com'erso; sctl dchel alLcl' alLcri ~nll sidia provi~ere. Ullde Ali!;. : Si IIxorCIII (11IiS III lJl'a I slerilem, sive dl'formcrn cori:ore, vcl debilern IlICIIIlll:is, ve! c,ecam,.vel dandlll!. vel slIrdam, vcl si qnitl allud, SIVC morhls, vella\)ofllllls dolorillusquc cou~e ctam, Cl quidquid, exccpr.à f(,ruicl\lione. e\fll;.(il~ri pote,st vellcmcnler hOI'I'.\)ile, pro Slicielatc Iideljue sustllleat. ' DISTI~CTIO EODEII JURE UTITUr.

XXXV. l'm

ET Alt:LlEI\.

t. Hoc ctiam notandll:n esI, qllòd Denuinus con-

~edaL uxorcm dil11ilLi c.:WS:l foruicationis "iro ead~:11 licclilia nOli tollilur fentini, (AlIg., iII lih. de Sel'lllOIiC Ilomini iII monte). Ullde lIieron., de Morte Falliul:c : Pra'~cp~t l~omirllls.u~or~m 11011 (.Jirnilli, cxecplà causà for:llcal.lOllIs.; 'eL SI dlllllSS~ fnl~I'IL, 1Il~lncre illnuplam. QUldqlnd VlrlS pr;eelp;tlll', hoc coaseql/p.lltcr reduntlal ad felllinas. Non euilll :ldllltera IIxor dilllitlcllda est ,:t viI' lII.ffi.lhus le!leutlll,: Ilclll :. Aplld nos (1110,1 1101; liceI lelll Il IIS, a1'luc IWII !lCel vlns ; el (,:ldclll sl'nilll;; pari. eomlilione eell~etu~. Ex lIis. oslcl:dilur, fjllùd mullel' pOlcsL su per lorlllcllllone nrul11 e,'nvcllire III vi~ muliCl:c!n. Unde ~nno~enlills papa, al!, 1(. fi : Cia'i sllana rt'lIglo adlllLerllllll ID IIlr0'lue sexu pari ralillll') condemllal.; sed viros snos mlllicres non (;tcilè de adlliterio acclIsanl. viri anLl'm libcriùs nxores 51::15 adulLeras :lplld saccl'dotes deferrc eonsnevcrllnL. Et ideò .mllli~riblls, prodilO carlllll erimille, negatur COlllmnlllo; \'II'OrUIll 3utcm lalentc cOl11l11i~so 11011 fa('i:è qllisqllam ex snspicionibus arectllr, t1ui l~iI:e!l SUl), moychitl!r, si cjus nagilillill delegatllr. Quòd {oillicllrilllll 1Il'fJ.uit di!lliuere vir, Ili.; ipse txperl {u el'll, et f' cOI/verso. ~. Si yerò qn:crillll';1D :ululter adulteram rossi I dimillerc callsà forllicationis, dieil)ws Iplia nClJlli: :ldllltera uxor dinlilLi à viro, lIisi eL i!Jse expers fomic:lliollis cxist3l, et è convcrso. UllIlc Allgllst., iII lill. f, dc Ser1II0ne Domini in monLe : Nihil iniclllins e'il qnillll causa forl.ic.aLionis dilllillel'e IIxorelll • si et iJlse cOllvincilllr l'ornic.ari. Occ.llrrit cuilll iIIl1d BOlli. 2 : 1/1 allO lI/1en'/li jlldicas, leipslllll cOlldelllllaS, Qllalll'Olller qliis([Ilis foro nic:llionis calls:Ì nllt l1hjiccrt! IIxorCIll, prior rlehe! esse foruicalin!le pllrgalllS, qnod si:tiililer et ,le femilla dixerim. Idem, in Ilh.;!., dc IldlllLerillis COllju::;iis: ludìg:wnltll· mariLi si 1I1ldialit :Hlulteros viros pellderc SillliiCS atlulleris femillis pOl:tas, cùm lalllò grnvit'15 eos pnniri oporlueril. qnalllò magis ad eos pcrlinct et viI tnLC vinccre, el exelllpio regcre feminas. Ex bis :lppal'cL (Iuùd adllllt~r aduhcralli dimilLere 1I0n valet, eL è ron\'t'rso. Qllòd /wssrml l'cconci/lI/l'i I]ui separalllur cau.à

{omicaliol/is.

S. Si 1uis aulcm IOl'llieaLionis expers fOfllicariam dill!iscrit, alii cop:llari non potesl, sed conLinere oporlcl, l'cl ari dl!nissam redirc, sic cl clc fcmillà. Unde el AposloltlS, 1 Coro 7 : /Ii, qui millrimollio jllllcii suni, praxipio, 11011 l'go, sed Domil/u$, tlXOl'em lÌ t'il'o 110n disarlcrej quòd si disccsseril, IIIQ/IMI illllll/,III, aUI

SENTENTL\nUM I.JnHl OUATVOlì. ~- LID. IV, DlST. XXXV!. ()30 IIlUS. llis aliisquc allclorital ihn~ \'clanlllr iII conjllgillnt copnlari, qui se priùs adulLerio maclllaverunl.cScd q. 7: hlcò 11011 suhdil dr. viro skUl de muliere, quia contra AIIg'lISf. oSLendil dicens, in lih. de Nupliis l'L licet viro alialll ducere. Sc,l hoc à falsariis in Ambrosii C:1Ieup" C. Dl'lli'lue: Dellique 1I10l'tuO eli CUlli qUIl libro positllm creditllr ; supplelldnm enim esse iII viro l':tit \'CrllIlI c{llliu~illUl, !ieri l'0lest conjllgillm cllm quod de lIxore pr:cmisit, aperlè dicit Augusl., de fiuà pr:ccessil adlllieriulll. 111'111 : Posse fieri sallè liciSerm. Domilli in mOllle, sic: Q\wre nOli addil de las lìllplias, l'X pcrsonis illiciLè conjullctis honesLo mulicre quod. pr:I'misil de viro, nisi (luM silllilelll placilo subscqllenle manifeslulll c,t. formam vult illtelligi? tll si dimiserit (fJuod causà Delermillo/io. fornicalionis penniltilnr), malleat si Ile uxore, ant re7. Sed h:ec ultima :tllclorilas Ile cnnrllhinis loquiconcilielur uxori. l.Ielll : Si Iwe nubere iIIi cOllceditur, tur, perhillclIs concubinas po"sc lr:lllsire ad hOllcslUIII ,·ivo viro à quo recessit, Ilec 11IIic alteram ducl!re vh à l'lacillllll nllptiarWII, si cas:iLalelll el !idelll ser\'are uxore qnam dimisit, mullò minùs fas est illicila CUlli "clini. Prima vcn ~\lclorit:1S Augll'l:ni dI) illis aoil qllibnslibel stnpra commiUere. Idem, ibid: UI non qui de pecca Lo pu'nillwrunl, el n':11I1 in 1II0rlcrn ,'i,'i facilè dillliuatur uxor, DOlllillus solam forllicali"lIis llIachillal:C su"t., IICC vivente viro Iid':lII aduller::e dl~ causam exccpit ; c:eterns H~rò uni,'ersas moleslias, si diL moochlls, qllòtl ealll iu conjugio ducerl'l si SIIpl'l''l'I:!! extiterillt, juhel pro (i!le tOlljugnli eL pro caslitaLe vb'erct. Qui verò ha'c faci UII I , aliis {ll':clllissis all~Lll' Ii.rfilcr sustilleri, et IlIoochnnl dixit, qui à viro soluLalll l'ilalibus prohibenLul' cllpulari. ùuxit. Ex his OSlCIUlilill' ql1òd si callsà fOl'llkatiollis DISTINCTIO XXH1. IiL separatio, 1I0n pOlesl "il' lIec 1II11licr iII all:llll lr:1IIs, SI PRO EXTREMA CO:'lDITIO~E V,\LE,\T UXOR SEPARARI A ire copllam. PosslIlIl alllem reconciliari et cohabiVIRO, ET È W:'lVERSO. lare sictlt priùs, si dimiss:ull aller revocare voluerit. (llIre lJrredicLis vide1l1Ur obvil/re. i. Nunc de contlitione videamus an valcal conjll4, Dicil Lamell Joannl's CllI'ys(H, 52, fI. i : Sicllt gium dividere. Ad quod dicimlls qui:. 11011 IIcgatur incrndelis el iniquus est. fini castalll !lillliltil., 5ic faLUlls genua po,se Iluhcre servo; seri ,j IIcscilur j,,;se Sèl'\'iest et iniquus qlli retinct mereLricelll. l'atrollus all- lis condilionis liberè POlf'Sl !limitti cìuII scniLlIs ejus Ip.!il tllrpilndillis est, qui cel:ll crilllen llxoris. Item fuerit l1elJrehensa seculldùm illud, iII concilio apurl Hieroll., ibid., C. lJixit DOlllillus: Cùm mulier ullam Vermeriam : Si quis ingellllus homo ancillalll alterius carncm in nliam diviserit, et se fOl'llicaliolle à llIarito uxorCl1I acccperit, el :eslimal '1l1ùd ill~cnua siL; si ips:l scpara\'cl'il, non dehe! telleri, Ile ,il'ulll quorlue sllh femina fuerit postea in scnillllCIll dejecl3, si eam 11 llIal"d:CIO f:lCiaL, dicI~IIIl' SCl'ipIUI':I, Pro\'. 18: Qui sel'l'iLlIle redimere pOlesl, l'aeiat; si lIon potCSl, si l'O, Ime I adulterarli, stullus est et illsipiens. Idem, ad luerit aliam acdpia!. Si verò :lncillam eam scicraL ct Amandlllll presbylcrnm bClIlJI'ns de quàdam, qu:r collaudaver:H pOSI, e:lIf1 Hl legiLimalll habea!. 1tCIII ex viro 5110 l'ivenle alii lIupscrat, sic ai l, 54, fI. 2: Ilcm eo!1::1ll : Si l'emina inf(C!lIua al'ceperil servlIlIl, SciCIIS IIP\'am 101'(1101'; imò 11011 lIovalll, sed VCll'l'cm, fllI:1! 1]1Itid scnlls eS:iel, haheal eum; quia omnes IIIIUIII l'eteri, TeswllIcnti allclorilale cOlllil'luaLlIl'. Si relil'aLrem habemus iII co;:is, una I~x criL l'il'O et f'~llIill:l'. qncriL seclllldulII virulll llIulicr, et reconciliari volue, Cùm dicilllr scil'ns illum Ser\'ll/l1, datur inLdligi fluiJrI l'il priori, 11011 poLcSl. si nesciel'it illulI1 senUl1i esse, 11011 cogilllr lIIanl'rll Determina/io. cum ipso. Si enim condiliollis dnlllm patiLur, 11011 5. Sì'd ha·c onlllia illtelligellda sllnt de iILù qu::e ah cogitur arlh;crere ei ClljllS frallde dccepLa est. Si alllcm scierit viI' condiliollem Illuliel'is, vel è COlner-o, ~dllllcrio reced('l'e noillit, lIec per poolliLenliam peccatllm ddcre, (lund si \'ir scienler patitur, cOllsenlire 11011 valet enm dimiLLere, Ulld,~ Zachnf'Ìas papa, :n, \"idctur (32, IJ. 1 ), Si ellilll in adullerio perseverare q. 2, C. Si q/lis liber: Si fJllis liber allrill:lIl1 in malrielc~it. paLronus lurpitlldinis, el lenocillii reus m:l!'Ìtu,; monio acceperit, 1I0n habellicI~lIli:11II L1illlilLClldi ealll, si cnnsellSll ambol'lull conjllllcli Su III, lIisi oh f"mihabebiLur, nisi eam adulterii ream facere voluerit. Si ca!ionem. De illis agit qllibus altcrulrius eOllditio nuta alllelll à peccato rcccsserit, Cl per prenilcuLiam illurl p!lrp;aYC'riL, poLel'it viro reconciliari. Ullde AlIg" ad e,t quando conjllugulILlIr. De copulà sel'vi et ancillre diverSOI'UlII domillOI'WIl. Pollelltium, 3:2, (]. 1: Quod tihi durum videLur, ut 2. QII:critur etiam si servus unius ailciliam allepost adullcrillln recollcilielllr conjllx. si fides adsit, 11011 eril !lnrurn. CUI' CII i iii adhllc deputalllUS adulterius acceperit, nll sit inLer eos cOllj!l;!iuu\. De h,'c etiam iLa sLaLutulll eSI, in conci!. t.;nhilollellsi : !lil'OS, (]1I0S credinllls pa~lIitrllLià esse sanalos'! Idem, in lih. de :ldul. Conjug. : Non eril turpis /lec dil'licilis, elum est nobis fJuòd quidam !egilim:1 SCl'YOrUlI1 HlaLrielialll post patrala CL purgata adlllteria reconcilialio mOllia nOlestativà qllàdnm pr.l'slllnptiollC dirimnnl, cOlljugii, uhi per dal'es reglli eo;l"l'ulll non dubitalur non aUendenles ilIud Mauh, Ul : Quod [)eus coJlj/lluil !ieri rcmissio peccalorum ; lIon ut post viri di\'orLillm homo non sepaTe/. Unde nobis visnlll est uL cOlljngia ;,dllllel'a re\'oceLur, seti III pOSl Christi cOlIsorlilllll sen orum 1I0n dirilllanlnr, etiamsi diversos dOlllillos aduIL,'r.] IliJn VOCCtlll·. IICIlI GI'I'f(, , in lib. Qui dicilU: haheanL, sed in UriO conjllgi:l perrnanenLes dilluillis Paslol'. : DclleL l'cripere pcccnLricclIl, f!":e prellitclIsCI'I'ianl suis. EL hoc in illis ohsen:llldum est uhi leiialll cgiL, seri nOli s:epè. ltcm llcrmes, in lib. de galis conjunclio fuit, cL per volunlalelll drnniliorulil. nlbllt'rillis Cllllju~iis : Si l'il' sciel'ÌL uxorelll SII:l11I !le- ALtende fincm 1Il1jllscapilllli, IIbi vitlelur ill:llIi pr:ctel' vollluLalem dOlllinorum inter ~enulll el allcillam 1I0n !iquisse, d 1I0n t'geriL prenitelltialll mulier, sed perm:lJlf'l iII fornicaliolle suà, et viYit cum i11:ì, ,'il' rClls posse contrahi conjllgilllll, vd si conlrahiLur non esse cril cl parLiccps I:cceali ejns. Qnòd si mnlier dimissa rallllll. Quibusdalll lamen videtur illLer cos posse fieri ('f(erit p<rlliLPlIliam el voluel'it ad vi l'II III revel'Li, deb,l cOlljugiulll domillis ignoralllii}ljs. De viro qui ~e ('acit servum nl dimil/a/ur ab UIore. rl'l'iperc l'cccatricem qu:c poonilcllliam egil. sed nOll S:l·pè. 5. 1I1ud cliaOl not:llldllm, qllòd si mlllia \'irulIl hherum ncceperil, et ille ul eallsalll pra~stel dissidii se De illis qui se allle pollI/minI per adulleriuni. 6. Solel etiam qu:cri ;m valc:H !luci in cOlljugillm alicujlls servum fecel'Ìl, lIee ille IIxorern dillliul'l'c. nec illa oh vincullllll cOlljugii iII seryitlllclIl redigi po'11I:c priùs est poliuLa per adulterium. De hoc Leo papa ait, 51. q, 'I, c.Nullus : NlIllns dnca! ill mntrit"rit.. linde illml, in Tihul'Ìensi concilio: PedaLUIII esl 1Il0ninlll 'lllam priùs polluil adllllcrio. ILcm, ex conci- ad sanctalll syllodllm qnòd qllidalll ingelllllls ingelio Tiburiensi, ibid. C. Relalllm: Relnlulll est nurihns nllalll acceperit UX(WCIII, et post filiol'ulII procrcaLio~anClorlllll saccrdollllll, ((uellldam :lllel'ÌlIs II\OrCIII nem occasione divorlii, clljusdam SCf\'lUn se fecestllpro violàsse, Cl ill5uper lIl00clla) j \Ira menI 11111 derito ULrùm et mlllielem nccessariò tClwre deheaL; Cl si telluerit, an illa eLi:t1ll scn'iluli subjici deheOlt disse, qnò:\ ]'O,L legilim:e u"\oris mortem, si SII peniqu:esilum est. Jlld.caltlln eSL uxorem llIillilllà debel'e "ertll, dllcerel cnm in uxorem; quod el facLum est. Tale ergo conllubium prohibemus et anaLlIclllatizadimiUi: 11011 lalllf n oh Chii~li leg(,at lIIulierclI' iII viro 3UO reconcilielur. El de viro ndtlit: E/ vir u:rorem IlOn dimittal. Scd AlIlbrosills ail, super Epist. t ad Coro 5"2,

PETI Il LmlBARnl 95~ ,enil:Jtem n:digi, dilln iIIe 1I0n ex consensI! Clllljll3is se ril , aliamqnc duxerit, armis ()1'(I0SltIS pulJlic~m :.g:u s<!rYwn fceel'it,qllcm lilJi:ruHI ipsa maritulII accepcrat. 1J(.cllitentialll; et si cUlltumax cxlitllciL, auathelllattr;eDe w/aIe conlrll ftenliwJI. lur usquc!jUò cOlIselJ~i :ll. 4. Hoc Cliam sc:: iellLlulIl est Ijuòd pucri alite 14 auDISTL>;CTlO XXX \"lU. nos et llllclhc aute 12 anno:; secullltìull legcs matriDE ,'OIO. moniulII illire ne/lucunt. Quò,1 si autc pra:dicta temt. Nunc de voto inspiciamus. Votum est tcslilìc!llio pora cOI.ulallI inicrillL, sepal'ari possllUI, quamvis ,'0IUlllalc eL assellsu pal'CilLUIIl juncti rucrinl. Qui ,'el'ò Ilua:dam pl'olllissiouis spOiltanere, qu:e [)eo, el de his iu puel'ÌLià cop"lali pOSI allllOS pllllcl'latis 1I011lUL se qll:c Od suut, propriè fieri debct. Suut tameu et v()tn dd iuquel'e, scd in cOlljuncliollc pcrmanere, jam ex Itlultol'um, qu:e frange/wa sunto De voloru", differentii,. hoc eflieiuutllr cUlIjUgC', d dcillcells ncqueullt sep:l2. Seiendurn verò '111M vÒLorum aliud estcnmmllne. l'ari. ltem, 50, q. 2 pal'ag. ~p()nsuliu : Sponsalia alite septenllillui cOI ,tl';dlj 11011 pOSSUllt; solo enim eon- aliud siuglilare. Comlllune, ut iIlud quod ili n, lpli~UIO sellsu cOilll'ahllulUr, qui iutervenire non potcst nisi alJ OIlIlICS Caciunt, CÙIlI spondeut rClluuLi"re dialJolo, cl alterutl'à partc intclligatur quoLl ill.ler cos agitlll'. DUI) pOlllpis ejus; singulare, ut cùm aliquis spolllè proiIIa exeruti sumus CUlli aliOI"lI111 qllol'um,lam adjectiollC luittil servare virginit:<tCIII "el cOIIIÌlleutialll, ,·el aliquilJlIs coujuglum solvi potest, nec tamen solvi sem- quid hujusmodi. ldepl sillgulare vOlum, alimi c~t l'l'ipCI' ncccsse .c~l. NUllc de illis qui l'ersonas iIIegililllas l'atum, aliud solemlle. PrivaLullI esI, in auscolldi)o factUIll; solemnc verò, iu eonspectll Ecclesi;c CatlulII. llellilùs l:lciullt, addclldulll CSL, cl priulùlll de Ordinc. ltelll privatulIl votUIll si ,violelur, peceatulll esl morDlSTlNCTIO XXXVII. lale; solclllne \'erò violare, pcccalulll eL s<:allJallllU IN QUo oRDINE NEQUEAT fiERI CO~SUGIU». est. Qui privatum Caciunt VOtUIll cOllliucnlial t.lall'i. i. SUllt igitllf quidam ordines in quibus nuIl:lLenùs lIIollium c,mtrahel'e 111111 delJcnt; quia C'·lIIll:ahcllI.lu pllll'Sl collll'ahiColljugimll; ct si inlercesserit copula, mOf'laliter peccaul. Si lamen eonlr;,xcriul, 11011 SCI):!til Ji\"ol'tiulII; ut sacerdolium, diacOllalus, el sulJdiareulur, quia prolJa!'i non pOlcst quoti oceul1è facllim COlialu,;. III ali i,; ,·erò pel'lIIittilur sOl'tiri cOlljngium, est. Qui vel'ò solclllnitei' vovclIl, lIulialenàs COllj ligi 11111 lIisi l't'ligiollis habitum sumpserint, vcl cOlltinellti.c inire queuut; (Iuibus nOli solùm lIuhcrc, ~cd et vclle, ,'ol\!1II ft-cCl'illl. Ullde Lco papa, disi. 52, C. Serialim : dalllllalJile est. Ullde AUS.J"t .• ad JulianulII, de S311C1critus, lectores, osli::I'ÌIIS, exofcislas, acolytùs. si ctà Viduital~: In conjugali \·iuclll~ si plldi~ilia s~l'va exu'a '·l)lUIII cL halJilulil invelliullluf, et cOlltillcntialll hl!' , oallllJ;JUO nOli lUllclur; seù m vlduah coulllicn profilCl'i 110111111, UXOICIll duccre \"irgiliclII ~ccle, ia tià, el virsiuali excelleutià virlUs lIIullel'is alllpliol'is HOlllllnll pel'lllillit, 1I0n ,·idulIm, "cl rcpudialam : quia expctitur; qua expetità et electà, ct "lJlG olJlalo jalll dciJII;cp" m~e ad suhtliaconaLIlJrl provchi pOlel'llllt, ncc 11011 solùm capescel'e nuplias, scd clialll si non IIl1halaiclls uxorClIl SOl'lilUS, lIisi virginem, vcl higamus ad 1.111' lIuUel'e velle damualJi\e est. Hicl'on., C. VOI'elllickri catlllll IlclII ex Cal'lhagiuclisi concilio : l'lacuit bus: VnvcnlilJus euilll ,'irgiuilalem vcl viduitatclII, episcopos. IlI"csbytcl'os, diacollos, subdiaconos eliam nOli 30lùm Ilubcre, scLl clialll velle dallloabile est. ab ux"rilJIIs albtillcre; quod si 11011 féècrint, Cliam QllodAllostolus .oslelldit. Tilllotheo scl'ilJ, ns; Epi:,t. t, alJ ccclcsiaslit:o remm'calilur oflicio. C:clel'os verò c. 5: Adolescentiol'es viduas devita ; cùnr ellilll [UXUdait/ls ali hoc 11011 cogito ,llCIll Leo pap~, disto 51, riQuc (uerinl, iII U/riato lIubere volunl; id eSI, cùm cap. Lex cOlllinclttire: Lex coulillellti:c cade III cst milli· P?Sl VotUIII continenli:e in deliciis ('gerint \'i'alll, 11011 SI ris altaris, I]ua: cpiscopisel prcsbytcl'is; (lui cùm . diCO lIubunt, seo lIuberc VOlll1ll in l:IJrisltl, q1lasi lunc t!SSl!lIt !ait i n!l IcClorcs, Iicilè uxorcs ducerc pOlllc11011 sii pecca tu III ; sed quòd sit OSlcudit subdens, lIarullL; seLl d lm ad pra:dicloS pel'vl!lIcrunl gl'adus, crepi t benles danlllalionem; e~ quare, sulJdit, quia primlllll eis 11011 Ikel'e quod pl'iùs licuit,. ltelll in sextà syllodo, {idem irritulII (ecerunl, elsi nou nulJelldn, talllell VIIdisl. 511, cap. Si quis : Si quis eOrtllU (lui ad c1erica- bllllo, ut vuluntatem t}u:e il proposito cecidil, appal'eal tUlU accedllllt, VI,lucrit nupLiale lege muli eri cOl'1I1ari ; eSSe damnatalll, sivc sequ:mtur lIupli;c, sÌ\'e UOII. IlOc alite 01 diucm sulJdiacolialus l'acial. lLem Calixtus Dallinatur enim propositi l'raus ; dalllnantur lales, quia papa, disl. 2S, C. Presbyteris : PreslJytcl'is, diaeonilJus, cOlllincntia: fidclII Jlriruam il'ritam fcceruut, itf esi, VOtUlII vel ili voto violato /idem quam iII Haptislllo sllbdiaconilJlIs, 1II0113cliis, concubinas halJere, seu matrilllOllilllll cO!llrahere pcnitìls illterdicilllus ; con- professa! ~nnt. Si aU1ClII pro voluntalc uulJ,!nLlI t!:iUltrar La <]IIflQllC m:llrimollia alJ IUJjusmodi persollis lIantur, cOlIstat si e:ulI eUcctui mauclpa,'cl'illt, rcl'o. candum iLI es,e in irritulll, casque arcelldas l'cd il'e ali disjuugi, ct pel'SOllas aLI prellÌlclltialll delJcre redigi, jUlla sanctol' ulll C:lIlOIIUm dislinctionem judicamus. propositllm. Unde Gl'eg., ad llollifaciUIII : \'iduas il lIelll Gl'l'go!'" disl. 28, C. Nullum : NUlIum facere proposito reccdcules vlduiiatis. sUJlcr quilJus Il ..S WI!suuJiacolIlllII episcopi pl'a:sllmallt, nisi qui se castè suluisti, credo le nòsse il S. P;lUlo, nisi COII\·crtautur, ,'ictul'llill prollliseril, quia nullus dclJet ad miuisLe- ohlll csse damnaLas; quas l'l nos apostolicà audol'il'iUIII al~aris aecedel'e, /lisi eujus castitas ante susce- latc damllandJs, et à COIIIIIIUlliollC lidelilllll altluc à ptum lIIillisl..,rilllll fUCI'itOlpprob:lta. lilllillibus ecclesi:c arcelldas cellselllUS usquel.luò olJeDe ill/er{ec/Ol'ibus IIwrum COl/jugulII. dianl Clliscopis sui s, el ad bonulII quod crel'~l'Ul\t, 2. IIis adjiciclldulII cst de occisorihus suarllm con.- ill\'ilc aut volun13riè rever13111ur. De virgillibus 11011 vela/is. illg1ulI, lÌc <Juihlls Nicolaus papa sCl'ibit RaLlulpho Bituriccusi al'dtiepiscopo, 25, q. 2. C. llller{eciores : 3. De ,'irgillilJus autem non ' ·clatis, si deviavcrilll, il lUII.'I'ICclOrcs suarulII cUlljugum siuejudicio (CÙlIl non pl'a:decessòre noSlro IlIoocelltio J1apà tale decl'elu!II :IuLlis adllltcraruili ve! aliqllid hlljusmodi), quid :Iliud habemus, 27, q. t, C. Hrec IIerò.l\;c qu:e IIrcdìulI sa· JJalJendì sUlIl, qu:ìlll hOllliciLl;c? :IC pcr hllc :ttl poolli- CI'O lehlll1inc lect:c, lamen iII propllsilO ,'irginali sellllcntiam l'cdigclldi; quilJus pC/litùs denegatul' COllju- Jl,!r SC&iIllUla verUllt pcrmancre, licèt vclat~t~ 1I0U fUI!\:illlll. lhc \ idetur Nlcolaus pel'luittcl'c ma1'Ìlis pro \'illt, tamell si nupscrint ali(IUO tCllipOl'e, his ag-enJa :: dulterio ;1I:t :llio hujusJnodi uxores suas iOlCrC(cere ; preuitelltia est, quia sponsio earulII à Domillu leneseti ccc!c,i~sti~a discipliua spirituali gladio, 11(111 ma1Jatur. Si cllilll inter hmilillcs Solcl IJml;c lidci coul~riali. crimiiiosos ferire debet. Undc idem Ni.colaus : traclus nullà l'atiolle dissolvi, quanlò 1113gis ista pullutc!' ha:c \·csll'..t sallctit~s adùcl'e slUduil, si cujus licitatio quaiu CUlli Oeo !")pig() I'lIl1t , solvi siuc ,'iuditI);,OI' adulte!'i um pCl'pctl'avcrit, utrùlll marito ejus seetà 11011 polcril! ltCiII : Si lirgines lIollùùm "elata: ClòllLlùlII 1II1111da.lalll JCSClll inlel'licerc Iice"l. Sed san- talilc!" pulJlicà (l<caitelllià jluniulIllIr, et li C<l!tu fideda Dci Etcle;;ia IIUllfjUa1l1 lIl,ulIdallis cOIIl:ll'Ìngitur ;c!iuru u';'lue ad salisfactionclII cxduLlulIlUl', quaulÒ çilJ dS; glaJiulII llllll 1I;1lJClllisi spil'itualcm. llelll Pius magis lidua'. , qu;c pCl'lcctioris :t:t:lti,;, eL lIIaLUriol'is papa, .;);), q. 2, C. QiIlCll II! !f!iC lJrOldmn: QlIiclIIlIque coucilii eXislunt, ct habilullll'eliSiouis assulllpsCI'UUl, ,.: dcinù\! :iIJiJstata\"cl'lIlIl , :tlljuC aLI III' ior~u vomitulII pnJIII'J:l1II UIOI'C:U a!lsqtit; k:;c et ~iòe c;.lt:~:l iall'deee-

SE"'TEl\TIARUM LIBRI QUAl'UOn - Un. IV, lì'ST. XXXIX. ~; :jj rc",'fS:!!, à nohis Cl ab omnlbns nllcllllus, à limi- communione prhcnlllr, 'yllaJ de re cxclIsahili con· nibus ecclcsia>; et à crolu lìdelillm usque ad sali!'.- laminalioncm cl"Ìmillis e"'gcrnlll. He.leant Crl!1J iII faclionem sunI eliminandaJ, cl catccribus lradl~ndaJ. SlIllm conjllgia slalmll, Iluia situI Illulicl'l:s qtÙ~ 3d Ex his apparel virgillcs vcl vidua~ yulu cOlltillcllli,:e viros suos reverli r.olucrinl, illlpi:e suul halwnu;c • ila aSll'ielas, sh'e fllel'illl velal;e, sh'e non, lIulialcl:us Bloe 'Iu;c reùellllt. mcrilò sunt laU{I:llIù:c. Ex hi, Os le .. l'uujllgium sorliri "os~e: Quod ilidcm de omniblls in- dilur illos Il'li laliler jllllglllltur, ul creda"l vim:lI illlcl:i"cmlum eSI, qlli conlinellliam ,'o\'erulIl. Qnod t.'('elllpllllll, per igllol'allliam, a!iqu:lln cxcllsatiu(\,,1/1 CIlII~ :lIIle l'ral lidlUlll, post volum fil ill.icilulIl. NO:I habcrc dc p,:ccalo, Cl lalllùlll l'rimalll cOI ,ulalll eSse .'sl igitur prMcrmittl'lIdnm quod IlInocl'ntius P:lJllI, legitill1am, non secundam ; vcnialll taalcn Itabcr.', si iltiJ ., c.~p, Qllre (",.iato, de vidnis ct Jlllcl iis decrevit, carcat ol'prourio fIlaloe voluntatis. Scd si qui,; rclictà qu:P. Chrislo sl'irilIJ:llilcr nuunnl : Si pOS1C~ pu~)lic~ in palrià suà u~ore in longillq'Jam abicns rcgiolleill IInpscrint. 11011 e:1S adlllillcndas csse ad prollllc~ll:alll! _ ali:lln ducal ll1tJrem, dcinde poollitcnlià duclIIs cam nisi Iti quibus se junxerallt, de mUlldo rCCCSSCI·l1It. SI dilllitlcre vclil, asscrclIs se aliam habuisse '1'Le vivi:, enim dc (lmnibus h.l'-c mtio cusllldilur, nt qU:l!culllque lIec ~ecleiia permiuat. qu:e '1uot! ille asseri t igllorat, vh'eute ,'iro alteri lIuPSCrit, lll.luitera haltcalur, IICC 'lll:l~rtlllr all· l1f hac secundà copulà sit cOl1jll~illlll. ci ngclld:!! prellilcnli:1! licenlia cOllccdiLur, lIisi unus Sallè dici potest lIon esse cOl1jllgium, el lIIulicr~llI dll de iIlis fUl'ril ddu'll'tU!i , I.)uanlò magis de illà lellendà Cl'illlille cxcu;;al'Ì per ignoralllialll, ,'irum aulCIIl adlllest- qn:\? anle se in:lIlol'tali spomo COllj umo:cra I , et 11~l'iulII ::.dlllisis_,e. Scd ex '1110 ad prim:1m l'l'dire vopos~ hoc ad humallas nuptias Iransmigl".Ivil! Allell- lells lIec valens Gogitur EI:desi:e disciplina hanc ledite quòd non su!ìllU c()nj,~giu~ lalilJus lIeg~re .,-ideIlcre, incipil cxeusari, per uhcdiclilialll et I illlfll'ell) , Hlr, sed cti:trn 101'IIm pO'IllICnll:!!; sed 11011 Ita, IllLC~- de hoc quòù posccnli mulieri deltitulll l'cddit, à qn:\ li 17 endum cSl, ul ali'llwndo excludanlur à l'relllLelllla ipse lIunquàm pascere debeL; <.l sic de aliis blljusllludi q~:!! di~n~ preuitenliam a~l're .vulunL; scd i~loe Ilon st!lItiend:.JUl est. SUllt adnllllellda: ad prellllentlam, qu:c ab IIlcesuh DISTINCTIO XXXIX. copulà disccdcre lIoluerinl, Iluia l'osl rdiginllis proDE DISPARI CULTU. poSitll1ll lIon polest Oeo rccnn~iIi~ri pl ~ ~ I renilenlia"!,,, t. POSI h~c, de dispari cultu videntlurn est; h,l'e qu,,! ad habiltlln su:!! l:rOresslollIS rcdlre lIeglexerll. 'func ille qui se conjllnxcral ei, dcfunclus erit, cùm cst cnim una dc causis '1uibus pl'rson:c illegilima1 !illl.t ad clllllrahendum mall'Ìllloniulll. NOli euilll liCCL Chriah cjlls illicitis allll'lexibus ha'c p,enitùs reccsscri.t. Cùm ergo dicilllr eas non e,se adnlltll'ndas ad prelll· stiano cum genlili ,'cl Jlld:eà illire cOlljllgium; quia lelltiam, nhi (1lIihlls se jun~er~I,11 , de l,nulI~o r.e~es elhm in vele l'i Testamenlo prolrilJilum eSllideles viros serilll, subautlielllllllll est ~IS. l UIIC CIUffi els YIfI de ili:itlelc5 uuccre UXOl'es, DU/Ilino dicenle, Exod. :).1 : jli~11 accipiaa uxore3 de filiabus a/ielligeJJaru/II filiis mUlldo rCt'edullt et <Ierunguntur, cùm ab eorurn concUI,isel'nlià iSI;C se aliellant; qUCffi scnsum similiLudo t!Us, 1/e traduca/lt e03 post deo. 3U08. Juxta hoc DOlllilli pra:ccplum Jllda:oru/ll conjllgia cum alicnis inila sullllila tleclarat el contirlllat. Esdras scparavil. Uoc idem elialll in IIOVO TeslamellQuòd grallde 1II11lum sit adlllicrium. 4. Cùm viI' el mu!i('r legilimè cOlljuncli SUllt, con- tll senalUl'. Ullde Aug ., lib. de adlli. Conjug., C. ~I ; Ne nubal femina, nisi su:e religionis \'iro; ,-cl no vi l' Slal a!llTlIlIl allero ,'ivente ad aliam 1I0n posse lransire copulalll; alioqllin adullerium committitur : De talem ducat uxorem. lù enilll, ut dicis, jnhcl OOllliqllo t;lelll~lIs p:lpa ail, 52, q. li, C. Quid iII ollil/ibus ; Ilns, dacel APOSlolus, uLl'IlIllque pr;ccipit TestalllcllIUIII. Ilem AIIIIll' .• in lib. dc PaLriarchis : Cave, LhriQlIid iII olllllihus I,eccalis atlultcrio c~l gra\'iI,,? Setllntluffi Il:lmque in prellis lenelloculIl, qUl'm prillllllll slia/lc, gentili vel Judoen filialll Illam lradere; ca\'(~ llO i11i haller:t qui aherrant à Dco. Gravissilllè ergo pec- g:'IILilelll vel Jud:l'alll \'el alielligemlln , id CSl, h;.{~ l'c Ilt:am, eL omnelll alicn3m à fide tnà, uxorem aecers:t j l:ant adulleri, gra\'iter rornic:lI"ii, sed cunclis bis gratibi. Itelll' ex conco Uruallellsi : Si quis Jud;l!a', sin: viÌls incestnosi; quos Olllncs IranscemlulIl conlra lIaChristiana Jud:co, shc Judxa Christiallo carnali eOlltllnlllldclinqucntes. Unde A/lguslinlls, de adult. soni .. lIlisceatur, I(uiculllque talltum Ileras adnùcl':t, COlljugiis : AdulLerii malum vincit fornicatiulle,m, ,-in(:ilur ab iuceslu. Pejns enilll est cllm lIlalre, quam à cltristiano cretu prolinùs segregeLllr. Ex his aliisCIIl11 .. licnà uxore dormire; -scd hOl'u/ll OllllliulIl pesque l'llIribus le.tinlllniis ''l'parct 11011 posse CUIl!ra!.! si mIl m CSI quoti Conlra ualur:lm iiI; ut si vir /IIel~l~ro COlljllgiul1i ab his qui sunt divl!rs:1! rcligion!s l'I !idei. /IIuliel'is UOIl ad hoc coucesso ulawr; hoc cxccrablhter lJ~ colli/lgio {ìdeli3 et illfide/is et-dllo/'UIII i/l/itlelillm. 2. lIuic aulem ,'idelur obviare IIIIO.! Apostolus ait fil in meretrice, sed esecrabiliìls lit in uxol·e. De iIlis qui pOit longa", captivitale", redeuut. tle illlparibus cUlljugiis. t Coro 7 : 1:.:,,0 dico, 11011 Do5. lIic qua'rilllr de illis fellliuis qua~ putanles ,'iros l1Ii/lll8 : SI quis fTal~r lIabd UJ.'OrCIII I1lfìdd ~ III, CI hme 6110S interernl_los, vel iu caplivilate, \'el ab iniqua cOlIs,mlit habilare CUlli ilio, 110/1 dimiUul ilIaill : el si '/Ull dOlllinatione lIUIH]uàm Iiberalldos, iII aliorum cOlljugia /llu[ier, elc. Sed :lliuù bllc csse, alind illutl, e\'i.knll'I' transiel'lllll : si illi qui pulabanlur periisse rellle,lve- oSlendit Aug., lib. et cap. cisdelll : lùi ag:lIIr dc i.I:s conjugiis fldelium et il,lidelillill qua: cOllu'alanllul' ab rilll, utrùm eis retldi debeanl, el an secll/idi f'lruicati silll. et ips:c rea! adulterìì. De hoc Leo P.'113 sic ait : cis in dispari religiollc eL lide manclllibas. :\ poslollis Neccssc est IIt Ir-gilimarulll fretera 1II1ptiarlllll redillle- \'crò agiI dc illis Ilui unius ejusdelllqne inlidcl,lalis fuegl'anda credamus; eL rernolis bis qua: hosLililas illtu- rU"l, quando cO/ljullcli sunt. SetI dUlI vellisscl E\'allIiI, cuiqlle id legilimè rcformeLlir quod ililulit; pro- g~liulll,alLer sinc aherà cl'cdi:lil. 11Itclligis Ile tluiLl cllrandumqlle esI ut recipiaL quislllle qllod proprillm thcam? Auelldc. III relll ipS311l dlligclltiùs explallcill. \'sl. Nec tamen culpabilis judicelul', eL (IUasi alil'ni Ecc~ COI!juges duo ul!ius ~nlidclila,lis l'ueruul quallJ\J jllris pervasor haùealnr, qui per.ouam ejus marili Ilui cOIIJuncll sunt; l1ulla de lus tIU:CSllO eSI 'Iu:!! perlineaL jmn 1I0n esse exisliouabaLUr. assllmpsil. Sie ellim ad illud pr:cccpturn \'eteris cl novi Teslamcnti , I\uo IIIlIlta qu:c ad eos qlli in c.'pth-italelll ducti sUlIl, per- probibet~r fidelis CUlTI iufideli cO(lulare: coUjUgiUllI, .Ia:o tincbaut, in jus alieliUlII Ir:ll1sirc pOlUC/'lIllt; et tamen SUlll cOllJulles, el allibo atlhu!: ~Ullt in!illc1es T,.bs ,lcn:ll juslili:c est uL eisdcm reversis rcformenlur. sunI adbuc '1uales conjl/lltli SI/III. "cllitfJlh! [v:\Il "i'i ii 1tleò'l'le si \'iri pOSI IOllgam cap\ivilatcm re\'crsi, ila pr:edicaLor, cretlidit eorulII U/IIIS ,-cl Ulla. s('u •L'~ 0:1 m dilcellone suarum conjugum pcrseveraut, UI cas illlidclis CUlli fideli haùilare cOllscalial, IItHI jll! 'C l Ilucupillnt in suuni redirecolisortiulll, dilllitlendllm est, millus nl fidelis illfidclelll dimiltal, talitcl'ColljllllclUIlI. e L inculpauile judicandum quoti lIccessilas illlulil, et Ncc AJlOSlOlus jubct ul nOli llimillal, sed COllSlIlit III rcslilllclltlUllI quod lidcs poscit. Sin autem alillllaJ ID 1- si quis alitcr -agal, non siI tl'allsllressor, SiWL et J~ licl'cS ila \"irorum posteriol'nJl1 alllore sint capl:C, ut virginiltus consulit. MOllel alltclll quoti cst IUCI':llldi lIIalillt bis coh:crcre quàm ad legitimum l'edire con- ~eca~io,. cum POSSiL li~ilè relillt.tuCf'c, sed 11011 eXI'CUI1. !:o/'llum. merilò iunL nOlalld;(~, ila UL ecclc5ja~ticà fUll(' CUllI! 1I0n eXjlcthl quod hdLUIIl cst, quando per .. 9:'i:l

~lIllt

936

PETnI LOMBARDI

miuÌlllr IllIitlcm, seJ ipsills USIIS aliis afferI impediD1enllllll ~:tlulis : siclII disccssio lidclìs ah infidcli. quam non pl'uhlllcL DOlllillu~ , quia coram ilio non est illjllsLa; sed ApO;ll·llIs Ile HaL, cllnsilio charil:llis sIOadeL, ul nl'mo In ca re jussionis necessilate lencatur, scd cOllsilii vululIlale Iiherè facial. Ex his monstralllr illler in(jdcles eOlljllgiulIl esse, et COIISUiIlIll Ap()SlOlì nOli ob\'iare pra'c,'plo Oe,llIilli, 1]110 jullcl nejelclII nOli .iuugi in(jcleli, eL si cOlljuncLi fuerinl separari. Legitlli' ellilll quòd Estll'as prophela, illlÒ DOJllilluS pel' ClIlIl, jllssiL Isr;!eliti; llxores dillliuere alìenigenas, pCI' quas ilJanL ad deos alìl'lIos; IlOII illal pel' marilos acquirelJ:lIllur Deo. Reclè hoc pr:ecipit, quia per Moysen jusscral Oominus Ile qllis uxorem alieni!:enam ducerel. Meritò erg() tjuas duxeranl Domino pl'ohib~nle, Domino juLenle dimiserunt; qllia, uL aiL AllJLJ'os. 28, q. l, C. Jussil: Non eSL PllLandum malrimonilllll, quod -exlra decrclulll Dei fàclum est; scd l'ÌHIl l:ogllc>scitnr, elllcndandum, utlfll311du litlelis infideli copulatilI', Sed, ul ait AIIg., lib. eL cap. iisd. : CÙIll crepisset gClilihus EV:lngelium pr:-edicari , j:\lll cOlljUllclos gcnLiles gcnliblJlls comperit conjllgilJus; -ex ql1ibllS si 11011 ambo crederclIl, seti UllllS vel UlIa, el inlidelis cum fideli con; ~cnlirel hallilare, nec prohiberi à Domino debuiL lidehs i.ditleiclIl dimilleye nec juberi. jde~ò non l'rohibcl'i, qllia juslilia pcrlllittiL à fornicanli disccdere. EL inliJelis hOlllinis foruicaLio esI major in corde, nec vel'a eins pudicilia CUlli conjuge dici pOlest ; quia omne quod nOli esI ex fide, percallml esI, qll3mvis vera m lidelis habeaL plldiciliam, eliam cum infideli cOlljllge, qu;e non hallet \'eram • . Ideò aulem ncc juberi .. (lui:! lIec conlra jussionelll Oumilli genLiles fucrunL ambo conjlluc:i. Licilllm ergo eral per jllsliliam liddi in(jdclem dimiuere; sed Iil~ illlm nOli cral faciendllm, proplcr lilJcram lJcncvolcnliam . Evidcnlcr apparel eL illlcr inlideles conjugium esse" eL Al'oSlollllll de illis agere qui in infidelilale conjuncti fllcrnnl, eL post alter ad 1ìdcm conversus eSI, CUlli quo cliam inlidelis habilare tOllsenlit ; et IlIlUC nOIl dim itlcl'e li ti eli cO:Jsulil Al'o~tolns, quia f01'11l per Hdelcm salvallilur inlidelis. /)e (omica/iolle spiriLUu/i, ob qUlIIl1 polesl dilllilli cOlljux. 3. Putest lamen licilè diluillcl'e, quia in in!ideli est forllit'atio , si non corporis, lamen menlis. Causam ellim fOfuicaliollis Omuilllls eXCCI ,il. Forllicaliouelll ,'crò genel':IlcllI eL uuiversalCIIl inlelligere cogimllr, IlOIi IIlCldò scilicCL cor.poralem, sed cl spiritualem, de qllà .\ug" in Glos. l, ait : Idololalria ct qu:'ClilJelnoxia supcrstilio, forllic:llio esI. Domilllls anlClll permisi! cl causà fornicalionis nxorem dimilli, sed non jllssiL; et sic ued:1 Apostolo locllm lllonendi, ut qui voluerit non di:llillaL : polesL lamen licitè dilllillere, Si t'lIilll fornicalill carllis uelcslanda esl in cOlljuge, IjUanLÒ magis flll'nicalio nlelllis, id eSL, infidelilas I Pro quibu8 viiii. POSsil ctimiui. 4. Si autclIl llua:ris an propler aliud vitium nisi propler illlidelilalcm ,'el idololaLriam, possit dimiui, allendc IIUQd AugusLinlls ail, 27, q. f: Si in/idclitas fUl'nic.'1liO ést, el idololalria ill!idelilas, eL ayal'ilia itlololatria, non esI dubitaudllm et aval'itiam41,rnicationCIIl csse. Quis ergo Ilu:IIUliL,'l i1licit.1m COII(!'hpiscéllliam l'uleSL à fOl'llicaliollis gencrc scpararc si avarilia fornicaLiu CSI? Ex quo inlclligilur quòd propter illicitas concllpiscenlias non tanlllln qll:c in slupris cllm alienis \'iris \'el feminis cOllunilluulur, sed oh quaslibct qUal animam à lege Od aberrare faciutlt eL perl_ciosè corrulllpi, possil sine crimine et viI' uxorem sll:tm dimitlcre, eL u\or ,'irulll. Ilcm reclissimè dimiuilur, si viro suo dicat : Non ero uxor tua, nisi mihi dc latrocinio Uevilias l:O:,greges, 'cl llisi solila lenocinia c\crceas, aul si quid aliuu CacinoroslIm velilagiliosullt à viro suo cxpetat. TUlle iIlc, si vl'rarlter IllCnitells esI, haLClquc !idcm pcr dileclionclll opcranlcm, meeubl'ulII Iluu:} eunl scandalizal :IInpulabit. (Alig. de FiJe el O(ler.) Ex bis apparCI qnòd nOli solìlm infideliL<lS, seu clialll qu:-elibct concul'iSCenli:a, qUal pernicio,è lurpiterquc corrumpil, fornicalio spiritualis est, per e~U:l1ll vii' uxoreru 'l'el \Il;or virulll lIimiuerc po-

test. ConsuliL t:lmen Apostolus, ne lìdelis dimittal infidelem volcnlem cohabiL'lfe, nee à Deo rctacare. ~i fideli liceal aliatn ducerB infideli di"edmle vel djmj.~stt.

5. Hìc qu:-erilur si fidelis dimilLaI iufidelem, yeI ir.litlelis à lideli disccdal , an liceaL !idell alialll tluccre. Videtur auctoritas teslari quòd iIIà vivenle allcram ducen'1 non vall'al. Ambros. enim verba ApOSlOIi ex· ponclls ait , 28, Il. 5: Alioqnin si diseediLis ab invicem, cL volenL~s COh:ILilarc dilllitlitis, eL aliis vos copulatis, adnlleri eSlis; et lìIii vcslri qui dr. copulà nascunlUr, iili mIlIleli , id est, spllrii sunt. hern, 28, q. ~: Si I]lJis habueril lIxorem \'irginem anLe BalllismulD, vivente illà pOfiI Baplismum aheram hauCI'e 11011 polesl.Crimina enim inlbptismo solvunlur, non clllljugia. QlIai prlB/IIissis conlraria videnlur. 6. Sed couLra Ambrosi. teslalllr, ad Hil. : Si in:idelis (dicit A(loslolus) discedit, dist'cllat. Non eilim est ServitllLi ~lllJjeclus fl:all'r aut soro .. in hujuslIlfldi, ~uia nOn uchelul' l'evl'rcnlia conjugii ei (lui IlOrre' auctorem conjllgii. Non esL enilll ralulll matrimuniullI Iluod sinc devolione Dei esI: Cl idcò non est peccatUll! ci qui dimillilur pl'l)pler Deum, si alii sc c.lpulaveriL. Conllllllclia enim Crealuris !'.olvil jus malrimonii circa eum qui relinqlliLur, ne accuselur alii copnlaLus. Infidelis autenl disccucns, cl ili Deulll pecca t , et in lIIalrimolliulll; Ilec cst servanda ei fides cOfljugii, qui ideò recessil Ile 3udircl Chrislum esse Deulll christiallorUIlI cOlljugiorum. Si verò allibo creJidcrillt, p~r cognilionclII Oei COtili l'lllatUl' cllnjugiuUl. Determillolio. i. Allcllde h:-ec pra:dktis contraria possc videri. ila Ilt sibi Ambros. cOlllradiccl'e ,'iueallll·. Sed disliuguendulII esL hìc aliud csse climittel'c volenlelll cohaLitare, aliud dimitti prllplcr fleullI aL ilio qui hOl'rtL nOlllen t.hrbli. ILi Icx bCllevolellLi:-e HOU senaluI', Ilio: vcritas custodilul·. Et ideò CÙlll liccal dillliltcl'c volelllCIlI cohallilarc, non tallleu eà \'i\'cllte aliam uucere licel. Discrdcntclll vcrò sequi Ilon oporleL : el cà vivenll! aliam duccre licet. Sed hoc nou csl inlelligcndUlll, nisi de his qui il> tlfidelilale sihi copulati sunl'st'c1 si ad /idem 1Iler'luc COIl\'t~rSllS esI, "cl si ulerque fid\'lis malrimonio cOlljunctus eSI, ('I posI aller eorulII il litle discesserit, el "dio fidci conjugem rcliqueril; Ililllissus di, ccdellLem uon clllllilabilllr, nee tamen ill;i ,'i\'cllle alL'Tanl duccre potcrit, qui:! iUler eos fneral rallJllI cOllj\lgium, quod nou pOlcSL dissolvi. (28, ti. 2.) Quidam dicUll1 cOl/jugium IlOR esse iRte/' illfideles, el quau. 8. SunI lamen non nulli qui illter illfielelcs asserulll non csse conjnginlll, quia ncc rata, lIee legitillla esI COI'1JlU copula. Hala Ilon esI, quia solvi polesl: nec legitima, quia ApOSIOllls ait, I{om. 14: Umile quod 11011 esI ex fide, peccalllm esI. Eorum 3ulem conjmll'lio non esI ex lide, et ideò peccatllm esI. Non esL ergu cOlljllgiulll ,quia nullum conjllgium pcccalulII eSI. Augnsl. eliam dicit quia nOli eSL vera plluicilia illlidelis cum lideli. S ~d vera negalur esse l'udiciLia, nnn quòd inlideliulIl I!nnjugium non sit verulIl, sed qui:! non hahcl i!lud Iriplex boullm , ql1l1d ex.:usal COitUlll, CL lIlerilur pra~llliulII. hem iliud _<\postoli : Onllle qUlJtI 11011 esI ex fide. pecfUtUi/I BIlt, nUlI ila intelligt'ndulll eSI, III qllidljllid lit ah iufiuclilous peccalulll siI; scel omne f(uocllit coulra fitlcm, itl esl, r.ollsciculiam, lIlalè lit, et ad gehenll:llil aldilic:tl. Vt'l ili oumi eo quod illfidelis Caci I , pel'cat, Ilon I]ui:! Blu ,1 fal'iL, seti qui" lIon eo modo illud facil quo dellet, Ilon rdel'ens ad ueLitUill /inelll. (28, Il. 1.) Quòd leyi;illlulII siI COl/jUgilll/1 ;lIfideliulII, .ed 1I0n mlwlI, el qllure. 9. Copula crgo manLahs tlU,C c~L inler illfideles. cOlljugiulIl esL Il'gilillllllll, seunon ralum . LegilirnllTn, quia eSL inter legitim:ls persollas; seu IIUII J"JlUIIl, Ijuia sine fiele . (;"Il; !l ~ iIlJll \'crò lidelilllll e, t Ic);itIlIlU,lI et ralu al , si lamen Il'gililllal suuL Ilcl'son;(~. Quòu allIcm leg ilim~ sil illlidelilllll COlljllllClio :\\I;;Usl. leSLalur dicells, in lih, dc Fide Cl Over. : UXOI' legilimà ~O.

937

SENTENTI.\RUM LmRI QUATUOR. -

cietate conjllncla, ~ine 1111:\ culpà relin'luilllT'. si eum viro ebdsliano pcrman~re noluCI;l. El hnc eliam pnlbalur, quM inlìdeli ad fidem eorivt>rso Apostolus con,· &ulllil illlìdelem nondimittel'e; qllod non faceret, si non esSel inter eos legitimum coujugium. Legitimum .esL quol! legali institulione, velprovillche inoribns, non contna jussiuncm Domini contrallitur (Hug.' Sent., c. 9). I>ISTl~CTIO XL. Il! C:OCiUTIO!'E CAR."ALI ET SPIRITUALI; ET PRIUS DE CAR.'ULI.

i. Nune..supere5l de cognaLione nliqllid dicere. ESI

31lltm cognatio ali.a earnalis, al!3 !;pi,ritu~l!s. Priminn de canJali l'O!!:llatlOne et affillltale IIlsplClamus. Co' guaii. ergo velDaflìnes in st'lltimo_~~adu,;.vel ,inrra, .copulan non debenl; IIncJe Greg., '>:J, q. .> : I rogelllcm 6uam nnlllOi(Uemque usqlle ad sepumalll observare deeerllimus generalionem ; et qllamdiù se ,cognoscnnt aflìnilale pl'opinqllos vel cognalos, a~ conJI~galem co·pulam accedere denegamus.: .quod SI fecerml" s~pa renlur.ltem Nicolaus pap:l,'lbld. :.De consangll!lIltale sntl nullus uxorem ducat usque post generallonem selllimam, "cl quòusque parente!a cognos~i po~est. !tem, ex conco Lugduncns.: Nulh cx propIDIJUllale sui san"uinis usqoe ad seplimulD .grndllm uxores ducan!. nis aucloritatibus aliisque pluribus, consanguineorùm cOlljunetiones prohibenlur usque ad seplimum gl':ulum.

De comptllalione graduum comallglÙnitatis.

Quomodò autem gradus cOlIs:lnguinitalis compulandi sint. lsi,d. ~slendi! sie" Iib, 9, ~tY,m.; , e, 1) : Scries coilsangllimlatls sex gradlbus IlIrllllllur, h~e !l'oio : Iìlius ct filia, quod est fraler et soror, SII Ipse lruncus. lIlis seorsùm sl'junctis. ex radice ilIius trullci cgl'ediunlur isti ra~usculi: nepos el neplis" priOlIl.s; prnnepos et proneplls, sec,~ndus; abnepo~ etabnepll~, lerlius ; adnepos et !"dnep~ls, quartus; ~rme~os et t~l neplis ~ quinlus; trmepolls ncpos el !rlOepll~ nerlls, sexllls. Allcnde quèd sex gradlls tantum pOlllt 4sldorus, quia IrunCllm inter gradlls non c?mputat. Alii verò '!lIi seplem gradlls p01111111, truncum mler gradus co~ plllant. Va~iè ~amq\le com,pUlal,ltur gradlls ':.o~sa~gUl IIllatis. -Alil elllln pairclll m primo gradu, IIlIos III seCUllllo ponullt; alii Jlrin~l~ g~adllm filios ~ll{lellanl, nf'galltcs gradum e<>gnallOlIls lIl ,palrem et ~hum esse, cùm una caro sini palcr et filltls. Auclorltales ergo qll:-e cons3ngninilatis c:wtelam u;;q~ in. septimum gradum probibcut, p.'ltrem ponunl ID primo gradi!. lUi vcro qui usque ad iextum gradum !lrolllbelll, Pflmum gradllm filios appella~l. A~qlle ila,lil, D,l erede!"1 persona: secundìlm Inmc dlvcrsnalem . IDve!1lanlur In sexlo Cl seplimo gr.odu. Patrem verò 111 primo gradu poni t, qui fl'alres dicil . essc scc~lldu!1l gr~d!lm. Boc modo COmplll:lt Z~c,haflas papa, ,"qlllen~, Ibld. : Parenlehe gr:ullls laliler complltamus : Ego et Irall'r lIIeus ulta gencralio ~umtls, primum91iC g~du,m efficimns: Rursìls, filiu!> lIICUS, Cl IralflS mCI fihus seCURda generalio Slll.\, et secundum grnd!lm faciunl; all)\Ie ad bUlle m(\dunl creler:e SlJc~s..~lone~. Inter Illos vcrò Qlli sex computan~ gradu~, el !U(!S q~lIse~lem compulallt gradus, mdla III sel!aJ eXI,sul Ihve~sl~:lS, quamvis in nIllDl~I:() gradnum Vartel:ls, ~Idcalur. UlIIOI,a enim generatio si a fr:t~'II)Us sumat IlIitlllm numerantll,' septirua invellitur. Qllare scx grndus COIllf1Utall(UT., • 5. Q1l3N.' 'l'el'ò sex gratlus clllllpulei ISldoru<:, IpSC :tperi& dicens" illitl., c. COlls~ll~uillitas diall se p:H~ lalim prop:lgmlllll ordl/!Ibus dlrHllCIIS, lISqUC ad uI,IImum gl'atllll!1 ~rolraxe~ll, el .. p~fJp l n9.ullas esse deslcrit, tune prlfllUOl Icx In malrllllollll vlllcullllll calll recipiel, el Qllodammodò incipiel revoe:tl'c fugiclllcm. Ideò 3utem IIsqlle ad sexlum gcn('r1s gradlllll cOllsall: guiuila!: ctlllslilula. ':Sl, nt SII:Ul, sex .:.etallhus 1llll,IIdi ~eRernlin et honll1ll5 Sl:l~US fimtur; l,la prnplll'I'!llaS ~encris 101 gra~iblls lerlllll~tur. hl. IIIS sex gradlb:Js "mnia prollln~UlI3t,u~ nOlTIllla contmclllur, ultra ql!?S nec aflinil;t S IIIVCntrl, IICC SUCCCS,HO polesl amphlls

,6:

l'ATIIO:'.

f:XCIl.

LlB. IV, DIST. XLI.

prorog:lfi. Seclllldùm alios, scptem gradus ideò r(\~ pul::lllllr, ila III post ~eplem gradus SpOllSUS SP()iI'; :;~ jungalur, SiCUI pOSI h~nc vilam, qu~ septcm dìclHl5 agi'ur, Ecclesia ehristo jllngelur. Bis autcm occ"'\I~'il. iIIud qllod Grcg. Augustino, Anglorumepiscopo. à '1110 reqllisit:ls fllcrat quotà generatione debean! ropulari, rescribil sic, 55, q. 3: Qu:.etlam lex Romana permittil; nl si\'c fl'atris, "el sororis, seu dllorlllll fralrllill lì'crm:morum, scii duarur:1 sororum filius el lìlia misceanlur. Sed cxperimenlo didicimlls, ex lali conjugio sobolem non posse slIccrescere. Ullde necesse est ut quarta vcl CJuinta gcneralio fidelillm liccnlcr sihi cOlljungalllr. Sed post multum temporis idem Gregor., à Felice, ~Iessin~ Ricili31 prreside, requi silIIs utrùm AISgustino scripserit, ul Anglorum quarlà genei'atione contracta matrimonia non solverentur, inter cretera talcm redùidit rationcm, ibiò. : Quoti seripsi Augustino AAglorum episcopo, ipsi etiam Anglorum genti qure nuper ad fitlem venera t, ne à bono quod creperai rneluendo austel'iora recedereI, speci:!Iiter et 1I0n generaliter me agnoscas sCl'Ìp~issc. Nec ideò h;1~C eis scripsi, III postquàm iII fide fnerint solidati, si infl'a propriam consanguinitalcm iuvenli filerinl, non separentur; aut infra aflìnitalis lineam, id est, usque ad srplimam generationem junganlur. DiSTINCTIO

XLJ.

DE GRADI BUS AFFINITATIS.

t. Nllne tle aflinitate videndum esl ; de quà Greg. ail.

55, 'I. !:;: Porrò, de affinitate, qua m dicÌlis p:trenle-

lam esse. qure ad virum ex parle IlIoris, seu qUal ex parte viri ad uxorem pertinet, manifesta ralio esi: qllia si seclludìlm divinam senlenliam ego el uxor mea sumus una caro, profeclò milli Cl iIlLmea !luaqlle parenlela propinquilas ulla emeitur. Quocirca cgo et soror uxoris me:e, il. uno et primo gradu erimus; IìIius verò ejus, srcundo gradu eril Ìl me; neplis vcrò, in tcrlio. 'Idllue ulrinque in ca:lcris agendum est succcssionitllls. Uxorem verò propinqui cujuscumque gradùs siL, ila me oporlet allendcre. qllcmadmodùm ipsius qunque gradlh aliqulI remina Ilroprire prollinllllitalis sii. QIIOti nimirilm IIlori me:ll de propil:quilate ,'iri sui in CllllClis cogll~ti()nis gradi. bus convenii obscr":ll'c , Qui verò aliorsùm IlCnliuII1, alllidiristi Stilli. Ilem JlIlius pap~, 35, q_ 3, c, .Equnliter : ..Eqllalilcr vir cònjugalllr consanguineis propriis cl consanguinei, IIxoris. Item Jsidorus, lbid., cap, Stlnè C07lSIl7Jlfllinito3 : Sanè consanguillitas qure in prollri3 viro con~ervanda est, ctiam in \Ixoris parenlcl:ì Ile lege nuptbrum custodicnda est, q\lia consta t eos dllos fuissc in carne unà. Ideòquc cnmlIiunis est iIIis ulraque p3rentela. Item Julius pap:r, ibid., cap. NIIIlum : NlIllum in ulroque sexu permittimus ex propinquitate sui sangllinis vel w:oris, usque in seplirnum gcneralionis gr3dllm, uxorem ducl're, vel incesti maculà copulari : quia sicut nOli Iicet cuiqllam christiano de su:\ consanguinitatc, sic nec de consanguinitate IIxoris conjngem ducere, propter carni5 ullilatCIll. hem Gregor .. ibirl " cap. De affinitate: Dc affinilale cons311guìllilalis per gradllS cognalionis placuit IIsque ad seplim:tm generalionem obsef\'are. Nam et b;-ç/'cditas rerllm per legalcs instrumenlorulII delillilioncs sancila, nsqnc ad scptilllumpadum b:eredllm protendi l suceessiollem. NOli eOlm eis succederenl, ni·, j de propagine cogllaLiollis deberetllr. lIis auctnrilalihus insinualllr, et "ure siI aflìnilas, et IIsque ad qucm graduro sit observanda, scilicct usquc nd septimum. Vali/l! trodilione. de affini/il/f. 2. Scd alii videnlllr concedere in quintà generalio:Jf' inter aflìnes conll'ahi conjllgillm, el iII qllarlà Cti:lIli , si conlmClllm fllerit, nOli separllri. Ail enim F:lhi::IlIlS papa, ibid., cap. De propillqllis: De propillqu is qui :Id aflinitalem pcr \'irulII et uxorem veniuDI • •IefUllctà uxore vel viro, in (I"inlà gelleratione jllngill.tur; in qllartà si illventi fuerinl. nOli separcnltrr, fu terli:' verò propinqnitale, non Iicet uxol'em all eri'i i accipere post obitum ejus . .€qualiter vir jtll\g~',ur t :i

PETRI LOMBARDI III:\ll'imonio cis qm si Ili consanguinei IIUfi t, et lIXoris verint; ve! si duo \'cl trc. ex antiqnioriom Ja:IUCu" ~U:I ' cOlIsanguJneis. pOSI 1II01'lern IIXOI':S. Eccc hìc si bus fJllibus h:ee p~opin~nit.'ls est nOia, qlli boo:.. I:onceditur in quintà \'el l1uarlà propillfl"ilaLe, aHi, fam::c el vera CIS lesllmonll sunl, remolo amorc, li . lIium /ieri conjllgiulll. Jlllius elialll p~fla ail, ilJiJ .• lllorc, prclio eL omni malo stuùio, pr::cdicLa firmave c. El hoc quoque : StalululII est 111 reliclam palris rilll... sine morà conjugia dissolvanlUr . Coosallgllincfls uxoris su;c, relicLam fratri,; uxoris su:c, relietam vorò cxlrancorlllD nullus accusCl , vcl cnnsanguillita filii uxoris su:c, lIemo sibi iII matrimonium sUIna l ; tem in sylllldo compulel; sed prollinqui ad 'I"ormo relietall! IIxorem cOlIsanguineorum uXlll'is'sn:'C IIsqlle nOliliam pertinel . ~i antcm progenies tola ùefeccri', in Icrliam Ilrogeniem nemo in uxnrern sumal. In ab anliquioribus et \'t'racioriblls, quilllls pl'opin'l"il:l~ quartà verò et (juintà si invenli fuerillt, non scparell- lola nota Sii, episcopus callollicè perfJuirat; et si in, lur. Ecce quàm v31'iè de aflinitalis olJservatiollc 10- venLa fucril, separeliLur. Ecce quibus acc\lsan~ibus quulltur auclores . Alii enim usque ad seplimum gra- vel IcSlific:\lltibus dirimenda sit cllnsanguincoruUl .dUIll eam observari sanciunt; alii verò in quinlo vel conjullclio, qu::cconjugium vocatur . (Fabiallus papa. quarto malrimollia contracla non dividllll! . ScII illi ibid. , c. C07lsanguinilali" ) nritalis rigorem, isli misericordi;e dispensalillnelll Diilil/ctio ulilis, quid siI (oTllicatio, sluprum, aduUerilll/l, inceslu3 et raplus . "iùentur prupollcre. PoleSI enim Ecclesia dispclIs:lI'e in copulà affinium usqllc ad lerlium gradlllll; siclll 4. Hlc dicendum est 'luM aliud est rOrnic.1tio, aljUlI Grt'g. dispensavit in (Iuano graùu consanguinitatis . sluprum, aliud adullerium , aliud incestus , alilld 'ra, ·-{lIutl.aulem 1I0n est pr::Clereulldum , quod Greg. Ve- ptus; Fornieatio, licèl siI gellus oDillis illieiti eoitCisqlli nel'io episcopo scripsit, 55, q. iO, c . Frulernitatis : iii exlra uxorem, tamen spccialiter intclligitur in USII Sedem Aposlolicam cOlIsulere dccrcvisli, si lIlulier ,'iduarum, vrl merelriculII, l'cl cOllclIlJinarum. Slucopulà nupliali cxlraneo vir-o conjunc13, cogllalioni prum propriè est virginnm i1licita deRoralio. Adulteejus perlineat, si eo derullclO cognalio ITI.1l1eal, nl ' rium est alieni thori violalio, lIlIde adullerinm dicitUl'n sub :Ilio viro cognalionis vocabllia dissolvalllllr ; vcl quasi allerius thori accessi o.. IncesLus est cOllsa/lj;ui':' si sllscepl:C soboles possint Ic~itimè ad prilll'is "il'i ncorum, vel affinium abusus. UlIde incestuosi dicnnlur_ cognalio/lis transire cllpubm. SI una caro lbl1t, quo- qui consanguineis vcl affillibus suis abutuntur. Raptlls modù aliqllis eorllm pOlesl propinquiùs ulli perlillcre, admittilur, cùm puella violenler à domo patris l'Aiucinisi perlineal alteri? Hoc lIIinimè posse ficri credcn- tur, ut corrupta iII uxorcm ballcatur. Sive pudl:c, dllm eSI . Porrò uno defun<:lo, in superslite aftinitas sivc parenliblls vis ilIala constileriL, bic morle lIlulctanon delelllr, nec alia copula conjugalis affinilatem tur; sed si ad Ecclesiam cum raptà confugeril, prhicopu!;e prioris sol vere valel; sed nee all'~ rins COII- Icgio Ecdesi:c morLis impuniLalcm meretur. Adtlelldulll jUllclionis soboles placet ad affinilalis prioris viri con- eSI eliam illud Alexalldri, {lui ail ; Quòd frater 501'0l'\e sortitllll lransire. Si quis ergo sacrilego el lemerario uxoris Ime cognati dicuntur, :equivocaLionis jure lit. ausu in deCllnClo ·qu:erit propinquilatem extinguere, et neces~itale vulgaris appellalionis pOliùs, qllàlll vel sulJ allel'O aflinilalis vocabnla dissipare, l'cl si ullà cognaLionis causà. Uxor cnim frau'is, fralrissa susceplas soboles aherius copula! propinqnilali prio- pOliùs quàm cognaLa vocatur. MarilifraLer, IC"ir diciris credi l legitilllè &ociari; hic negaI Uei vCl'bulIl , et lur. Duorum h'atrum uxores, janilrices vocar.lur, validurn esse quod-dixil, .Genes. 2, Matth. 19: l!:rulII quasi ramdem januam inlrantcs . Viri soror, gl09 duo in carne UTUl. Ecce hic prllhibel, si mortuo primo appellallll' . Sororisautem virnon habclspeciale /lomen, "iro Ulor ejus alii lIupscrit, filios de secllndo viro nec nxoris frater . (56. q. i, c . .Le.'t prllllerilora"n, pagenilos ducere lIXores de cognalione priori'> viri, ~ag. Sed 1/0/1 olll/lis. 35, q . 5, c. Quod aUlcl/I (raleT.) Iluia filii medianle malre, ad cogllalionem prioris viri IlISTlNCTIO xl.n. perlillelll, cum qllo mater enrum una caro extileraL. DE SPIRITUALI COG:f.I.TIOllE . 1I0c idem eliam Innocclllius papa ait, 25, q. iO, c . I. De parentalium graduum famos1 qu:cslionc, aliSi qua lIIulier: Si qua' mulicr ad secundas nuplias lransieril, el ex eis sobolcm genueril, nullalenùs qllid, licèt minùs sullicicnier, diximus. Jam dc spiripotesl atl consorlium cognalionis pl'ioris viri perlin- tuali cognalione addamus, qu::c ctiam personas i.~lpedil Ilere. 1I0c aulem olJservandulII eSI US(lue ad septimulII ul non sint legilim:.e ad ineundas nuplias. Tria quidclII gel<eris gratillm; sed lIIaximè usque ad terlium et snnL : cOlIsanguinitas, affinitas, et spirilualis germaniLas. Consallguinilas esI inler cos qui jungulllur se:juarlum, sieuL sllpra positum esI . clllldùm Iineam generis; affillitas, inler eos qui gcnere Si 'colljugilllll sit imer eos qui Iwtà cOlllallguiniiaw quidem 1I0n sunt-colljuncti, sed mediaillegellere SUllt . di vidlllllur. 3. El esI scielldulll (I"òtl Eedesia infra [lra-dicloS sociali, verhi gralià, uxor filii fralris mci qu;e lIon est IlI'aJus cOlIsanguinilalis ClllljllllLlos separaL. Si aulem Ge genere meo, per ipsum qlli eSI dc genere mco, iglloranlcr cOlljulleti fuel'illl in cllnspecln Ecclcsi:l~, mihi affinis facta est, el ego illi . Spirillialis proxirniel poslmodùm pl'obalà cOllsanguinilalc ejllsdem judi- Las esI inler coml)atrelll Cl conunatrem; Cl illter eos cio separali, qll:erilur uLrlulI CIl[lUl:l illa cOlljugium quorulll II11U5 allcrulII ùe SacrO fonte kvavil, vel in fuerit. ,Qu1busdam videlur non fuisse conjugiulll, catechizalione aut GOllfirmalione lenuit . Est elialll qnla non cranI Icgitim:c p,-rsoll::C; sctl lamen Ile cri- inler filios ejusdem hOlllillis earuales eL spirilua!es. mine excùsanlllr per iglloranliam, et quasi conju- (llugo, sent. -i, c.15.) Qui ,,"I {i/ii 'pirilualu. gillm repulatllr, quia bon:i lide el per llIaliUm Eccle2 . Spidtuales Iìlii SUiOl quos dc sacro fonle levamu" si:c eonvellerunt. Unde cl filii eorulll Icgilillll habenturo Alii ·verò dieunl fnisse conjllgiulll, !icèl non es- vd in caleehizalione seu C"nfirmatione tenelllU:;. Filii SCllt legilim::c person::c, quia lalium conjullcliOtleS eliam cl fili;e spiritualcs cormn sunt, qui trin::c mcr' voeanl eallones cunjugia, uhi dll personis agitur, sionis vocabulo eos sacro BapLismale lin~uII1 . Dicillir qual'Um lesLimonio cOllsallguineorum siI dìtimenda eliam spirilualis !ilia saccrdotis, qu::c CI peccala Sila eonjunclio. Unde UrlJanus papa, 55, q.6. c. Si duo conlilelllr. UlIlle Symmachus papa, 30, q. i, C. Oll/lIe.1 quo. : Omues quos iII (lIEnilelllià suaci[lilllus, ila lIoslri viri: Si duo ,'iri vel lres cOlIsallguillilalelll jllrejurando firmaverinl, vcl ipsi fortè conresòi l'uerillt, spirilllal~ suni filii, ul el ipsi quos vel nobis SUSCIconjugia dissolv31l1llr. Si vcrò neulrum conligerit, pientibus, ve! sub Irin:c mersiolli~ vocabulo mergclIepiscopi eos per fide m Ghrisli obteslenlur • qualenùs libns, unda 8:\ptismi regeneravit.. Sylvesler eLialll admoneL Ul ad suam Iìliam prenitenlialem nullus sapalàm fateantur, si se recognoscunl consanguineos . ccrdos acceùal, qllia scriplum est: Omnes quos iII ~i se judicio episcoporum scgregaverinl, anll matrimonia non prohilJealllUr contrahere. Mem' , Richardo prenitenlià accipilllus, ila nostri filii sunt, III in Da .. Janucn. episcop., uhi sup . c. N olificamus : Nolifica- plismo slIscepli; quorum olllliium llagiliosa esL comnllls libi ut cùm ll'es vel tluo ex propinqllioribus ejus mixlio. Quòll all!em compalel' Cl COlllmaler siùi jUlIgi npquea~! , nec pater sfliritualis nec malèl·Ulia:, H!\ qui accusatur, bane propi\l!juiLatem juramelllo !ìrm3.-

SENTENTlARUM LIBIU QUATUOR. filio ~Jliritnali, et concilio Maguntinensi, 50, q. 7, c. De l'O, docel'Jr : De eo quod interrogasti, sì aliquis lUiol2msnam duserit in usorCU1, et dc co 'Ini conclIbuil cum lIIatrc spirituali, et de eo qui filium suum h:lpt.7.a\'il, el oxor ejus. eum de folite suscepit, hile t.1llsflut dissmiom fieret conlllGii, si post in tali copula noli' (IO~sunt permanere; sic res(IODdelldum est : Si filiol:lm aut commalrem SU2m aliqllis in conjugfum Jfuxcrilscparandos esse judicamlJ~, el gravi preniLelltii pll"e'll'nd!l8. Si verò eonjnges legilimi, vel unus, vel ambo es indusLr.it hoc ' fecerini, ut fiUum suum dc fònte I!usceperint, si innupti manere voluerinl, oonum est; sin aUtem, gravis prenitenlia insidiatori wjungatur, et simul maneant ; et si pra!varicator conjugil liupervilerit. aeerrimà preoitentiA mulcletur; et sine $pC conjugii malleat. Exhis apparel quòd aliquis fiUoIam SU2m ,.el commalrem non poiest si bi copulare nuptialiter ; et si pr:csumptum fuerit, separandi sunto Qui aulem legilimè conjuncli sunt, non ideò 'separandi sUllt, qllia alter eorolll insidiosè filium de Conte levaviI. Quod etiam Nicolaus cOllfirtnat dicens; 50, q. 7, c. No.se : Nòsse desideras utrùm mulierqu:e viri filiulll ex alia femina genitlml de sacro fonte levaveril, pIlSt.modùm possil cum eodem viro copulari. Quos ideò r.onjullgl,p?sse decernimus, quia secundùm canones sacros, msi amborum consensu, nullius religionis ob· lenlu debel conjux,dimittere conjugem. cùm Apostolus pr:ecipiat, t Coro 7 : Nolile fraudareinvicem, ni3i (ortè l'X con.ena. ad tempus. elc. Ideò ex concilio CalJilonensi dictllm est nollis quasdam feminas desidiosè. quasdam ,'erò rraudulenter, IIt il viTis suis separentur, JlrOllrios filios COl':lm episcopis ad con/irmandum lelIuisse. Unde nos dignum duximlls ut si qna mulier {ilium desidia aut aliquà fraudecoralll episcopo tenuerit ad confirmandum, propler fallaciam "el fralldcm, quamdiù "iva! , prenilentiam agat; tamen à viro suo 11011 srparelnr. ltem Joall. papa, 50, q. 7. c. Ad Limina: Ad limina sancIi Petri homo nomine Slephanus veuiens, nostro pr:esulalui iunoluit, quòd /ìlium ,Ullm in extremo vil:l~ positum, necdùm llaptismi nlldà lotulll, absentià sacerdolum cogenle, baplizavil, eumque pro· priis manibus suscepil. Alque pro hujll81110di negolio, reverenlia tua pr:l'fatum bominem à suà conjuge judicavil esse separaRoum. Qnod /ieri nullalenùs debet, dicente Scriplorà, MalLh. 5 et 19 : Quod -D nu /:on;/tn:rit, hOlllo non .eparet. Et J)omillus non dimittere tlxorcm, nisi c3usà fornicalionis, jubet. Et nos taulà auctoritate freti dicimus non dimittendum esse, et inculpallile judicandum quod necessitas intulit. Nam haptizandi opus laicis /idelibus, si tamen necesse fuerit, libere conceditur. Unde si supl'adictus homo fìlium morienlem aspicicfts, ne animam perpetuò perire dimitt.erel, uudà Baptismi lavit, ul eum de potestate morlis l'ripcret, beli è fccisse laudatur. Jdeòque su:c mori, sibi jam olim Icgitimè social:C, impunè dùm ,-ileril judie:lmus m:lJll're conjunctum, nec ob hoc set13rari deoore. Ilis aliisque plnribus :\IIe:oritatibus edocelur coujugcs non csse separandos, si posllegitimam coplliam alter alterills filium de fonle levaril, fcl in Confirmalione Icnuerit. Quid prremiuis obl,jat. 5. llis autem obviarc videtllr quod idem papa ait, ilJid. : l'ef\"enit ad IIOS d:'\couus sanctitatis '-eSlr.c epistolam rlererens, quòd qllidam viri et mulieres prreterilo sallbato paschali, pro magno populi incursu nellciellles filios llUOS susceJlissent de lavacro. Cupis ergo 5circ an propler I;oc debeant viri ae mulieres ai proprium usum Ihori redire, vel non. Nos verò Mc re mresti, priorum inquisivimlls dicla;, el invenimus in arcbivis .. id esI, in armariis Aposlolicre Sedis, jam lalia conllgisse in pluribus ecclesiis; quantm episcopis ab Mc Apostolici Sede ,-oleutibus scire Ulrùm viri ac muliercs rellireul ad proprium thorum, beatre memoria! sanCIi patrcs Julius papa .. Innoc. el C(J'leslinus cum episcoporllm plurilOOI:um consenSll in A ,105tolorum principis Ecclesià pr:csidentes, lalia rescripserunl et ~oJllirma\'erUnl ; ul nullo modo se in con.iugio

LlR. IV, D1ST. XLlf.

reciperent viri ac mulieres, quicull1quc llàe r~l j , ....: susceperunt natos, scd separ:lrent se, ne 511:10,,:: ; ,) diabolo tale vitium invalescat. Item : Si quis (j!iaslrll:'l l'cl filiaslram suam ante cpiscopum tenuerit ad COliIirmalionem, scparetur ab uxore sua, et ali:lm IIU'Iquàm accipiat. Hrec antem vel ad terrorelO dieta SUIII, non quòd ita esseI facielldlllll, sed ne illlld lieret SlllllnlOperè cavelldum ; ,'cl de ilIis C&t inlelligeuduDl. qui prius,lilios suos vicissim de foute wscepcrunt fluàU1 Iierent cOlljuges. l'r:cmissis aulcm auclorilaLilllls 0111· ninò censenLiendum est; nl si ve prupriuID, sive talltùm ,'iri lilinll1 mulicr dc l'unte slIsceperit, uon ideò il viro !lcparetur, quodctde \'iro similiteroporlct iOlclligi.

De copulà spil'iwalium, ilei ndoptivoTUl1I, velllalifraliutll .--- • filioTltnl. •. Quòd autem spirituales \'cl adnptivi filii nalur:\Iibus copulari ncqueant, Nicolaus papa testalur ila inquitns, ad consulta Bulgarorum 55, 1/. 5 : Ila diligcre dellet homo hun qui se suscepit de sacro fonlc, siclJt patrem. Inter fratres et filios spiriluales gratuita et sancta communio eSI., qUa! dicenda nOli e.1 consallguinitas, sed babenda spiritllalis proximilas. Unde iu ter eos arbilror non posse fieri legale cunju~ium, flui:! IIfC inter eos qui nalUra et eos qui adoplioue filii Sllllt veneranda! leges matrimonia contraili pcrmiUIlJl1. ltem : Si iuler eos non contrahilnr matrimoninm qllos adoplio jungit, quantò potiùs à carnali inter se·coulnbernio CeSs.1re oportel, quos per crelcste saCralllenlullI regelleralio sanCIi Spirilùs vinci I !

Si fi/ii ante compaternitatem l'el po.t lIati, va/e," conjungi. 5. Hoc aulem quidam voluut' inlelligere lantùm de illis fìliis quibus compaLres facti sunto ()e aliis l'crò qui anLe comp:llemitalcm vel post genili sunt, concedunt quod legilimè et Hcilè jungi poSSUllt. Quillus videtur consClilwe Urbanus H dicens : Super quibus consuluit nos tua ùilectio, hoc videlur respondendull : tlt Daptismus sit, si iusLante necessitatefemina puerum in nomine 'frinitatis lJaptizaverit; et quòd spiritua· Hum parentum filii vel nlire anle vel post compaternitatem genilre. possunt legilimè eonjuugi, pf3)Ler iIlam persollam quà compalres elfecli sunto

Paschali. papa. , 6. Paschalis. verò Il, ibid., (l08t compatemilalem genitos copulari probibel, scribens Regino ellisc! po ; POSI susceptum Iiliulll de fonl~ vel liliam spiritualelll, qui ex compatre l'el ex conllnalre l'uerillt uati, matrimonio jungi non posSUIII. Illud rliam notandum est, quod in Tilmriensi concilio legilur, ibid. : Si quis sure spirilualis commatris filiam fortuito et ila conlingente rerum casu in conjugium lIuxeril, maturiori sel'vat!) consiliQ halleat, alque legitimo counubio honestè 0lleram del. Si qui, ducere pouit dlUl. comlllatre. unam pOSI aliemlll. 7. Solet etiam qu:eri si commatrem IIxoris posI ej ns obilum quis lIueere valeat. De boc Nicolaus papa sic scribit, <':onslant. episc., 50, q. , : Sciscitalur à nobis Sllllclitas l'eslra si quis duas cumlllatres balJerc nlcat, un3m post aheram. In quo meminisse dcb('s scl'iptum esse: Erunl duo in carne una. CÙIll ergo COIlSlel quòd vir et mulier uua caro efliciuntUl', restat ,'irum (;ompatrem consLilui muliel'is, cujus assumpla uxor commater erat; et ideò l'irum illi femina: 11011 posse conjllngi, qu:c commater ejus eral, cum qua idem fuerat una caro etl'ectus. lIuie autem iIIud ex Tiburien. conco contrarillm videtur: Qui spiritualem hallet f'ompatrem cujus {ilium de lav~cro sllsceperit, et \1xor l'j\1S cOlOmater non C!lt, Iicet ei deCuncto compalre SIlO ejus l'iduam dueere in UXOfCIll, quos nulla generaLio spiritualis secernit.lt.em CI epislOlà Pascllalis pap:r, .ibid. : Post uxoris obitum, CUlli comma Ire uloris conjugio copulari, nulla ralio ,'el auctoritas videtur prnhibere. Non enim per carnis unionem, ad \1lliOnelll sllirilt\s lransitur. Sed, sciendum quòd auclO~ ritas Nieolai tle ilio agi t, qui uxori su ... debitum refi· didit (IOstqll:'m commllier illiul! estllil. Alia! "erò ,111clorilates dc ilio agunt CUju5 uJ.or posl.Quam à ~iro WQ

911 PETRI LOUBARDI romm:llcr CmciLUr, DCC posi comVe VOCI! tu6m. pnlcruilalclII :'1 viro ~ItO wgnoscilllr; ,'cl «le illo po'il. Caus3 enim reSlIrrcctionis mortllorum rrit \'Il," liils aguul cujus ,UXOI' allle JcfungilUr qU311l ab co co- tub:E, qu:c in advenlll judicis ah olllnihlls audictur . gnoscalnr. et cujus virtute exdt:lbllllWr morlni, et de mOlllllllrn. Si vir et UIor 1'ossil/l sil1lullenere p!lerum. tis J'csurgenl. Unde Prophct:l, p~al. G7 : Dabil "oci S!ln ·S. Solel Cliam qn::eri si uxor CUlli dI'o simili dehi'al t'OCfm drlulis, id csl, elTcctllffi rr-IlSril:1!1di \IlOI'IIIOSiu Ilaplismn suseipcre pUerlllTl. ne hoc Ul'hanus ait, El Joan. evangelbta ail, c. 5 : reI/il "ora in qua 011/ibid. : Quòd uxor cum marilo i!l Baplismo simul non nes qui in munumen/is sUllt, aui/iml vocel/l Filii Dei. CI Ilcheat sllScipere pllcl'lIm, nnl là andorilale videlllr ,Jrocedcnt qui bona (ecerullt in re,"rrefl;OIl ,'111 1'ilre; qUI vel l'eperitur prohibilum; sed Ilt ipsa pllrilas spiri- verò mala egerunt, in resnrreclionem jui/icii. Si "l'l'il lualis palernil:llis ab ollllli lahc Cl illfarnià eOllsenetur qll:1'rilUr cujus l'cl qualis crit l'OX illa, Apo, lolus diIi I ,jmmllnis, decrcvimus ili ulriqllc simili ad hoe as[,i- qnòd cril Archangeli, id cst, il'siUS Christi, Ilui t'SI l':lre nOli pr!l'SlIllIanl. Qub l'l'l" . piaclllarc flagilillm prinecps archangelorum. Vel "ox eril alicujll:>, vcl commisil, (lui dllabns commatl'ihlls vcl sorol'lblls plurillm ,angelorum. Eadcmqlle dicilur tuha, qnia erit lIupsit, magna prenill'nlb debel f~ i illjungi. manifesla el 1I0vissima ,Ilui!\ post eam non el'il alb . De ae, u'.dis el terliis nUI,lii." el cJeinceps. H:cc tuha, u' ait Augllst., de G....llià novi Cl l'clcris !I. Sciendllm est cliam quòd Ilon so\lml prim::e vel Tl'slam., est clamor de , quo dicitur iII EI'angeli\), ~cculld:e lIupli:c sUllt Iicil:r., sell cliam lcrli:c et qU:II;lm Mauh. 25: Mediti norte ,lamor (11/:1113 est, ecce spolls!lS 1I0n sUlltdamnand:c. Oll«le Augllsl., 51, q. i, c, Deu, venit, exite obviàm ei. Tuba: nomine aliqlloù evidcns ma,cuillm et c. sequcnti: Sccunùas lIuplias omninò et prmclarum signum inlelligilur. Quod vox Arehaulicitas, Apostolus con('edil. Dc lerliis antem ct quar- geli l't tuba Dei ab AposlOlo dicÌlur, in Evangelio "ox lis, el de ultra plllribns nuppis, solenl homincs mo- FiJii Oeiel cl:unor appellatur; quod signum mortui \'Cre qures'ionem. ScII quis amleat definire qnod nec' audienl, el resurgent. , De nuditi nocle. Apostolum video definisse? Ait enim : Si (\ormicrit l'il' ejlls, cui vult nubal. NOli dicil, primus, vel se3. Medià autem noele dicilur vl'nlurus, ut August. ClIlldl1s, vel tcrtius, "cl quotuslihcl; nce à nobis de- ait, ubi supra, 11011 pro horfl temporis, sed qnia lonc linicndum esi qnod non delinit APOSIOlus. Unde, ul vellicl cùm nOli speratur. '&Iellià ergo noclll, S.:ilicel, In'cI'iler respolldeam, nec illas Iluplias Ilebeo dam- cùm valdè obscnrum crit, id eSI, occultlnn, venict. 1I:lI'C, nee eis verecundiam lIumcl'05iL1lis anferre; Dies enim Domini, sieul fur in DOCie. ila ,'eniel. PoItec contra human:c verccundi;'C scnsum aUlIco dicerc 'esI tamen nOli incongrnè intelligi medi:e noclis lem111 qlloties voluerlnl nubant; nec ex meo corde, pr:cpore venlurus; quia, ut ait Cassiod., super Octon:ltl'1' Scriplur:e :mctoritalcm, I}II\1 taslibet nuptias dam- rium. hoc lempore primogenita ..Egypli PCrcIlSS.' Ilare. Idl'm testatur !lieron., ibill., cap. Aperiant, sunt, quando etiam sponsus venturus est. Pluriblls qure.lo : Ego mlllc liberà vocc exclamo, nec (\amnari etiam locis conteslanlllr auctore! quòd advcotus in Ecclesià bigamam. imò nec lrigamam; et ila licere ehristi dies diciLur Domini, nllO pro quali tale l,'mpoquinto et sexto,quematimodùm seclllldo, marito nn- ris, scd rerum,~quja lunC cogila'iones et consilia sinhcrc. Aposlolus tamen higamos il sacerdotali honorc gulorurn palebllnt. Unde in Danicle, Vel,"t," dimmi exclmlit; sed hoc non facit pro vitio Ligami::c, imò .edit, el libri aperli sunI cor:lm co. Libri sunt conpro sacramenti virttlte, IIL sil lilla unÌlls, SiCUl unica scienli:n singulorum, qllm tune apcrientur aliis, Et lIIlÌci. Illlllilamen C::csaricn. eoncilii ,'i(lclnr innllcre, lune implebilur : Nihil Occli/ium qllotl. non feDelet"T_ higamiam esse pcccalllrn. Presbylcrum, inqnit, ibid ., Advenienle :lulem slImmo Judice, 11011 solùm aeris tec. De his qui. in nllpliis higami prandere non conve- nebrm illuminabunlur, seù abscolldita corda manifenit; qllia cùm prenilcnlià higamus ind igl\:lI, qllis eril stabunlur. Virlule ergo divinà liel ut euique opera prcshyler qui lalibus nllpliis , possit prreLere consen- sua bOlla ,'el mala cuncla in memoriam revocenlUr, sum? Seti hoc dc ilio int,elligi potest qni prim:l~ uxori el mentis inluilu mirà celcritale cernantur; vel accuins:lliatus puLalllr dpsid rrin secnn(\;c; vcl pro signa- sei vcl excusel homillem 'conseieuua, eàque teste culo sacramenti iIIud dici'ur, quoti in bigamo non scr- dalllnetur vel salvetur. vatllr. Ambros. elbm, sllJle\' Epist. ad Cor" dieiL De' ",emoTiti eleclorum, 3i lune prtreedenlia mala leneal. qllòLl prim::c IlIlPli;.e tanlùm il Dnnlino sunt illstitul:r, 4. mc qu:critllr utrùm elcctis Lune adsil memoria SCr.UIlÙ:(~ verò sunt permissm. El prim:c IlUJlLi;c sub pr:\'cedentium malorum, sicut bonorum. Qumdam aubcnedicliolle Dei celebranlllr sublimitcr, seclIlldm eloril:lleS videntur Iradere bonos non habilUros tune vcrò eliam in pr::cscllti carcnl gluri:ì. memoriam prreeedentium malorum, id est, peccatoDlST1NCTIO XLIII. rum \'el tormeutorum. Ail enim lsaias, e. 65: Ego DE RESI1RRECTIONIS ET IUDICII CONDlTIO:'iE. CI'ell cce/osnOt'OI, et lerram noDam; et non erunt in met. PosLrcmò de condilionc rl'surrcl'tionis et modo moria pl'iOTa, et non ascendent '''per cor, sed galldebl/i. rcsurgenLimn, necnon cL de dic judicii cL misericor- in CElernum. ltem, ibidem: Ob/it'ioni IradilCE aunl andi:c qualiLate breviler disserendulll est. Omniblls qum- gus/ire priore" et abscondi/CE ab oC/lli, noslri,. Qo:e de slioniblls qlim de hàc re ml/vcri solenl salisfacerc non fUlurO expolleus llicrllll. ail: Oblivioni tradenlurr-iol'a valeo : rcsurrecturam tamen carnem omnillm qui- mala. qllia forsi:an in futuro prislinm conversatioois cumquc nali suni atquc 'nascentllr, et morlui sunl'et memoria omniuò dl~h~bilur, succeùcnliblls bonis :Ner,~orientur, nullalCIlUS ambigere debet ChrisLianus nis, ne siI par~ malonlm, prioris angusli::c memorari. (August. in Eneb.). Ah enilll Isaias, c. ~6: Resllrgent Scd hrec eL his similia possunt aecipi si e, ul non ex1II0/,(lIi , et Tesllrgent qui erunl in seplI/cris. Et ApOSIO' clndanl memoriam pr:ceedentium malorum, sed cx eà molesliam et Imsionem amoveanl. Non enim enrnlll lu~, t Thes.": NolulIlllS vos ignorare, (rll/res, de d()l'mienlibus, ut nOli cOlltrislenrini, mCllt et creI eri qui 3pem memoria sanclos contristabit, vcl eorum beatiludinem non habelll, scilicet, resurrectionis. Si ellim cl'edimus obfuscahil, seù gratiores Dco-redùet. Undesuperpgalquòd Jesus mortuus esI el resurrexit, ila et Deus eos qui mum 88 ait Greg. : Quomodò in mlernum mbericordormietlmt per J esum adducet cum co. li ne ellim vobis di- dias Domini cani t; qui mi6eri;c non meminil? QUOIll"tlò cimUB in verbo Domini, quil/ nOB qui vivitnlls, qui residui aulem piena bealiludO', si memoria reaU~s mClllem tall3um," in advenlum Domini, nOlI prrevenienllls eOB qui git18ed smpè l::cti tristium meminimus, el sani dolorulII dormierunt. Qlloniam ipse DOIllÌ1ws ili jussu et in voce memmimus sine ùolore; et illde ampliùs teti cl grali .'\re/trIl/9f1i, el in tllba Dei, descelldet de ccelo; et morlui sumus. Ex bis apparet qlloo si priorum malon'm IIICQui iII (;hriMO sunt resurgent primi. Deinde nos qui vivi- moria m sanCIi babebunt in futuro, non eis tamcn eri, IlIU~, qui reiinquimur, simili rapiemuT CIIm illis in nllbiad prenam vel glori:.c derogalionem, sed ad gralianllll aClionem. Si vcrò qll:.crilllr ulrùm peccata qum IccebU3 ooriàm Cllri810 in aera, et tic umper cllm Domino runt electi, prodeant lUnc iu notitiam omnium, sirut ~TimU3. lIis verbis et \'critas l'esllrreclionis et causa almala damnandorum omllibus crun' IlOta, non kgi hoc "ue ordo re~UI'genliurn prreclarissimè insinuatur. dl·r~linlJnilllr. illilts

SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. - Un. IV. DlST. XLIV. !Htì expressum in SCl'iplnrà. Unfle Mn imtion~blliler P"- sium el'al :l'las ClIristi. in qll~ morfllll~ est, el r('~I.,r rexil. Non esI alltelll fas dic,'re qui,,1 in f'l'SIIIT,wlinlle L'Iri polest peerat:' hìc per prenilclltiam ICCL'I el delela, illìc eliam tegi aliis, alia vel'ò cUllcti& pl'opalari. acccd"t cnrpori lII!lgnittl,ltl, '11I:l\u ""~C hahuit liic. Ile<: el'al hahitllrus diù \'il'clldo; lIec major' ('orl'()ra l'cdiDe llia qui t1iui reperiml"'·. ' 5. (lo:rri solel ull'ùm, iUi qllos l'i ..os invellict Cbri, gelllla stlnl ad 1Il0dllm tlolllillici eMpori" l'erird tll illl 5tuS, Ilunqu.ìm omllinò ,,,ori turi Si"l, an ipso lem- multùlll de illìs corporìhlls, Cìl'H ncc perilll"", SiL caporis ponclo qno rapientur obviàm Christo, ad immor- pillus, \Il ail /)omilllls, Luc:c 21: Cal'iIlus de c{l'lite l'et lalitalem mirà eelcritale sinI lransiluri. NOli cnim siro nOli peribit. dicendum eSI fieri non possa ut dùm per acra in suQU9d resurgel quidquid (llii de subSlail/ià cl IW/111'11 lJ1ime portentor, in ilio spatio et llIoriantnr el revivicorporis, et in eadem pUI'/e cOl'poris. scaTl!. Ad hune alllem sensum, _luO exiSlimemus iIIos 2, Non pel'il Dco tcrrena lIlal,~ril!S, de qllà !" par\'o spalio CI passuros 1Il0rtem, et acceptnros morlalium ellim crealur caro; sell in qucmlibel pllh'el'crn lI~rnorlalilatem. ApOSIOllls ntlS urgere "idetnr.. IIlIi ,IiCII, t Coro 15; O'III1es in Chrislo vivificabilllllT. Et alibi cin~rem,'c Solv3t.ur, in qlloslibcl halilus alll'asqllC dir(ilJidem): Quod seminrrs, non vit-ificaltlT,nisi priiu mo- f~lgI3l, ct.in. quamcumque aliorum COl'po1'l1l1l sIlÌlstan- · rialuT. élltaulem nobis illcl'eùilJile videalur illum mul- tl!lITI, \'1'1 .'fHP.sa domellia ycrlatur; iII Qllorumcllmque ,itndinem corporum in acre f/uodammodò seminari, etram :llIll\la!tulll vcl hllnlllllllll cilJum carllcUlljllc 1Il1l:Itqlle ibi prolillr'IS immorlaliter et incorruptibililer re- letllr, illi allill! , I~ .il~ puncto lcmpnris rc '(hl1,I, q::.c il· \'ivisccre, eùm eredamus iII ictu oClIli fntnram resur- lam carlleUl pruUitus ul h01ll0 fierd, crescel'Cl, ,'i\'cl·ct •. recliollem, el in mcmbra sillc fine viclura tanlà \'eloci- an!ma\'it. Ipsa ergo teIT,'na materics !]Il:\! disceclcllle late rediturum anliquissimorllm cadaverum llulverem? allnn!! fit cadaver, non ila in l'rSllrrecliollc rCllarabiSCII vellem de his llotiùs amlire doclores. Si ergo san- tur, ut ea qll:C dllabunlur Pl iII alias alq'"c alias l'cru," ('IOS qui reperielllur Christo veniellle vivenles, eiqlle species VerlUnlUr, quarmis ad corpus l'cllcanl und:! olJ"iàrn rapienlllr, crcdiderimus in eodem raplu de dllapsa sunt, ad easdem qnol]uc cOI'pori, parles "hi fuerunt, redire necesse siI. Ali!"l'lill si capillus redit, Illnrl~lilrlls corporibils C'xiluros ct ad eadem mOI immorlalia ~ediluros j nnlhs iII verbis Aposloli paliemur qu~m 13m cre~ra 10nS!"ra .dcll'axiL ; si ulIguìlms, qUlIs allgustias, gcneralilcr accipientcs illud qllod dictum lotws depresslt exsecllo, 1I1l1l11iÙel';1!3 el i"ù~cclIs coest, t Coro 15 : Omnes quidem resurgemus, scilicet, git:1Jltibus resurrcclionem ('al'Hi~, et ,idcò 11011 credenlillus, occurril inlirmitas, Sed qucU\OldlllOÙÙIlI si Stailla lam hOlli quà:n mali; sed non omne, immulabimur, scilicel, in solemnilalcm rcsllrreclionis. De hoc eliam cujuslibet ,SOlllbilis metalli igne liquesccl'Cl , ve! conlercretur III plll~erem, \'el cOllflluucrctur iII massalll, ~m,brosius ail, su per ilIud : Quoniam ipse Dominus: In IpSO raplu eorum qui vivi reperienlur, OIOI'S eril el re- C.l cam vellet arllfl!J( l'ursùm el( illills !Dalerià el IllIallsurrcclio, ut anima quasi per sopore", egressa de cor- 1I1ale rep~rare, nihìl ,inlcr~sset ari cjus iutcgrilalem_ pore, eidem in momenlo rcddatur. Contra verò, scri- qu;e parllcula materl:C CUI memhro ~laln:e l'edùerenens ad IIIarcellam. Hieron. les~ri videlur, dicenso lUI'; dùw lamen loluw ex quo CIIlIstÌluta fueral restiEpisl. e. 4, quosdalft in fine seculi adveniente Chrislo tUI:' rcsumerel; ila Deus, mirabiliter atquc incff;:hiliter non esse lIlurituros .. sed vivos l'eperlos in immorlali- arllfex, de toto quo caro noslra extitel"3t eam mirahili ~elerilale resliluet. nee aliqnid ~llinelJit ad ejus reùl~tem repelllè mUl:lIHlns; boruO! autem quid verius IIltegralionem, ulrùm capilli :11) COll'ilios redeallt, et Slt, non est humani judicii definire. ' ungucs ad lIngues; an qlliù'luill eorlllll perierat muQuolllodò intelligitur CllrislIlI j ud~ vivorum el letur in carnem, et in pal'lcs alias corplll'is r(,vll~l!lllr' morluoTtlm. 6. Uis aulem adjiciendum esi dupliciter inlelligi cUl'ante arlificis proviùcnlià ne qlliù incl"ccns lìal. In: quòd dicitur ChrislUS judicaturus vivos el mortuos. decol'um quipl~e aliqui~ ibi I!on eril; sctl quidquid ilJi Aul enim vivi accipiuntur, qui in ad\'enlu rjus vivi re- futurl~m est, ho~ deceb!l, qUla lIec futurulII eSI. si Ilon perientur, Iicèl in rapln moriantur; el morlui, qui deccbll. ~Aug., lO Ellclllr.,cap. !l8. lIugo, Iib. 2 de Saallle decesseralll; vel \'Ì\'i el morlui accipillntur, justi cramenhs. parte t, cap. f9. Idem AlIg., in Ench. c. 90.) Quòd ,alleli sine onlllj deformilate resllrgenl . cl injusti. (Au:;. in Enchirid., c. 55.) 5, Hoc lI\1len~ in corporlbus sanclorum intdligenQuomodò Ollllles incoTl'llp/i. 7. Cùmque ex pr:cdiclis sanè cl'cdi v:lleal omnes dum cst, de qlllhus conscquenler adjulIgil Aug., iII resurrecturos, credcndum eSI cliam qnòd omnes re- e~dem, ca~. , 91 :. HeslIrgc/lt ergo sanCllll'lI11l corpora surgellt illcorrupli; non utique impassibiles, quia re- SIIIC ull~ VltlO, slIle ullà deformilale, sicut sinc lillà prolJi morlem patientur :Clernam, sell sinI! diminulio>ne corruptlOne, ,O~"Cl'e, dir~cult:lle ; iII qui bus tanta facili'~s,quallla lehcltas em; Ilroptcr quod el spil'ilualia lIlembrorum, omnia fiumani corporis halJiluri memlJra, dl~t~ sunt, cù~ pl'ocn! dul.i? corpora ~illt fUlura, .noll ucc lamen gloriA ae spe impassibilitalis induentur. Splfllus. Ex !HS apparcI qUOli una erlt a~las (1IIlniulIl DIST/NCTIO XLIV. l'esurgelllium, sciliccl, ju\'ellilis j Slalllra vcrò ùi\'crsa DE .t:TATE ET STATURA RESURCENTIU.II. scilicet, quam quisque hablleral in ju\'enili ~!Iale, vei . t. Solenl aulem nonnulli pereoTltari el qll:crere 3n cral habiturus, si anle eSI deCunctlls. Nec de 5111JS1311lià d.1! quà h~llIillis caro crealnr, aliqllicl l'eribit j setI 111 càucm :Clale el stalurà corporis onlll('S rcsurrecluri sint. Qllidalll putaverullt omnes resurrcclur05 secun- olllmum l'arllcularulll alile dispersarum co!:cctioll() redintegl'abitur naluralis substanlia eOl'poris. Sanclot1ùm lIle!lSUram relatis cl ~tatur:c Christi, ideò qui:. rum quoque corpora sillc olllni l'ilio ful~ida sic'll sol A pnstolus ail, Epbes.": Donec OCl'urramus omncs in t';rum lJer{ectlllll, iII Ille/lStlram /l'lulis el p/erri/udinis l'csUI'gelll, pr~cisis cunclis dcformilali'blls quas bl~ habuel'unt. Chris/i~ Sed his \,prbis non eadcm rp.surgenliblls assiSi muli lunc ImbellII t quas !tic hatlllenml deforl/li/II/e,. gnatur statura, sed :clas. Ol1lneS enirn in càtlem :elale resurgent, in quà Cbristus morlullS esi et resunexit, 4, Dc reJlrobis aulem qu:cri solet an CUIll dcformi .. cujllscuJllque ;clalis morlui fucrinl. Virlllll :lIIlcm po- latibus Lìc halJilis resurgalll. Hoc alltem AIl''u~L 11011 suit, non UI distillglleret sexu,", sed UI significaret asscril, S,ed dubium rclinquit, ila inquiells, "iII Elléh. perl'ectiollclll ,'irium quam tUIIC habebunt: sed nOli C. 2: (illlcumque ah iilà pel'ditiollis 1I1<lssà qu:e pCI' umllei eamùclIl stlllllram curporis obtinebunl. Ullde Adam fac1l\ eSI, non hberantur per C!tristllm l'eSilI'Aug., in lib. 22 dI) Civit. Dei, C. 14: Non ait in men- gelll quidem etiam ipsi, ullu-quisquc clHn snà' e:lll1è suram corpor-is \'el slalul're, sed ;clatis, quia Ilnusqllis- seù. U.l c.llm dia~~~o ejus'lue angelis pUllialllur. Utlilll~ que suam recipiet mcn~lIr:lm corpllris, quam vcl ha- ,'ero IpSI cllm VIIII; el dcfol'lllil~lilJus 5110l'nlll COi' \OImit in juvenlUle, t'lillm si senex obiit, vel l'uerat h:l- rum J'esurgalll, qU:l'cllmqllc iII cis gestàrullt, in':lIihilnrus si anle csl deCunClus. lEtas verò l'rit illa :Id l'~ndo ~aborarc q'"id opus, est? NOli cllim l'atigal'c :'\!S (/u;lm J1crvenil Christus, scilicet juvellilis, UI circa 50 delJcI !IICcrl:\ corum I!::tltllllùo \'l'I pulclrritullu, qi/"aUIIOS, Trillilll:l enilll duol'ulll :I Il Il Ol'um l'l Iriulll fIICIIrUlli erll certa el sClllpllcma ùamllatio. Erce 11011 dd'* _ 9~5

9~ 7

PETRI LOMBARDI

oit, an lunc babeanl dcformitates quas bic habuorunl rcproborum corpora. QlIòd nOli COlllumentur corpora qua: lUlle ardebunl. 5. Si, CI'Ò qu:r.ritllr de cQI'Jloribus malorum, quoIl :o,lù iII ignc :lrdcauL et non consum:mtur, August., .d,! Civ iL. nei, 1:1).21, cap.' c13, variis exelllpli;; astrllit, ; I scmpilcmis iglliuus ea ardl'rc, et non consumi illà combustione, sicUI auima cujus pra:ienlià corp"s \'ivit, t'l dollll'em p:lti pOI est, mori autem nOI) pOlesl. Hoc cllim eri t lllllC in corporibus damnalOl'lllu. (IUoll 1I1.UC f~ Sse scimus in animis omnium. Si dremoll(1$ corporali igf!e cremall/u.r. . .fi. Qu;cI'i cli:lIu solcl an d.-emolles corporali iglle :trdealli. Ati quod August. respondclIs ail, sllperGen. el dc Civ. Dci, lib.21 : Cor IIlJll dicalllus (quamvis miris, ".,ris lalUCII, modis) cliam ~pirilus incnrporcos posse po~nà cOl'l'oralis ignis al'nigi, si spiritus hominum Clialll illcofporei, et nUllc pOluerUnL includi corporali!lIIs IlIrmlJri5, et lunc pOlerulIl cOl'porum sllorum \illculis insolubilil::r allig:iri? Gehenlla ill,a '1u:o stagnlllll i~llis Cl sulphuris dicla est, corporcus ignis erit, el el'udallil damualorum corpora vel hominulII, vel ,t:CIIlO/HlOl ; st'd solida homillum, aerea d:mnonulD. UliUS cllilll IIll'isque i~lÌis cri l, ut Verilas ail. Dc quo !gIlC si qll:-rrilllr 111I:llis vel ubi Sii, Auguslinus sie l'CSfltlutlct, de Ci\'il. Dei, lib. 2.0, cap. f6: Ignis allerIlIlS cujllsllIndi Sii, et in quà mundi ve! rerum parte I"alllrlls sit, l\fllUinclll sci l'C arbitror nemillem, Ilbi tÌJl'lè elll Spirillls ù,vinus ostendit. Si allimre sille corporibllS senliunl i9'WII corporalem. 7~ Cùm alllcm eOIlSlcL allimas iglle materiali in COI'pOl'ihus Cl'ucialldas , qU:I:ri solet an interim anle rehurreeli<JIIem corporum anim:r. dcfunctorllm rcprohorum maleriali i~llc crcmenlur. Dc boc Julianus, Tolel:ma! ccdcsi::c·cpiscopus, Greg. dicta ~ecotus, dialogo 4, cap. t S, ita sCl'ipsiL: Si vivelliis bominis inco'l'p.ol'eus spi!'itus lcnetur in corpore'; cur n 'm post lIlorlcm eli:\ln corpnre igneo teneat~lr? Teneri aulelll per ignllm spirilum dil'imus. ul iu lormellto ignis ,'iùClldo alque sellticndo pUllialur. Quòd autelll nOli solùm videndo, sed etiam e~(Ie:icndo !ll!ima i~lIis tilr mClltllm patialUr. ex E\'angeho colllglllll', LIIC. W, ubi Vcrilalis '70ce dives fIl0l'lUIlS dicitur' iII inCCl'lIa sepullus ; C\lj,,~ ani.ma, quòll iII ign.e lellealur, illsiIIl1at, cùm Alll'aham deprecalut diccns: Mille Lazt/l'ulII III ill/inga/ ex/remum di9iti sui in aqualll, III rC{l'igere/ lillgual/l memll, qllia crudo,. in Mc flamma. Dùm ergo pe~catorcm ùivilem d:ullnatum iII igllibus "Ve1'Ìlas perhibet, qllis sapiclls rC)ll'oblll'UlD auima.s teneri ignibu,; m'gel? Pr::ccipuè, CÙ'!I hllmanam ani,:"al~ co~puris,siJIIilillldinelD haucre aoccat August., Ila m.qUlcns, supt)r Gcn., lib. 12, C. 55: Prolitcri animam habc.'e ptJs~e liilllilillldinem corporis <:1 cOl'poratiulll olllninò mcmVI'orllm quiSlluis fl!uuil, polesl negare animam esse qUJ! iII somnis vidcl ,'cl amhulal'e se, vel sedc~e, vel Itilc alquc iIIùe grcssu \'cl etiam \'olalU ferri; hoc sine 4111àdam silllililudinc corpol'is .),011 Iì~ .. Proinde si hm\c ~illlililuùillem cliam lIpud illfcl'os gCl'lt, non corporalem, scd corpori si.milel1l, ila Cliam in locis vidclu,r 4',se non COl'poralibus, seti corporalilllll s.imilibus sive iII rcquie, sivc in ~olol'Ìbu~. IIl.Cassiaui elia.~Jl, voltilIIinibus legill~r qu?d n?n ~1111 OIlOS::C, ncque DlIIII s~n: li;!nL, cìllu dl\'cs Ille III llIfcmo sc llammà cruclan damcl, Undc Ilrobalur animas dcfllllctorum non soIÙlII suis ticusiuus IIon prival'i, seù nec iSlis alJeclibus, scilieet, spe, lr,islilià, gau~io ac ,lIIelu carere; et c,x his qUa! sibi in Ilio gelll:rah examlllc reservanlur, eas quredam jam incipel'l! pra:guslare. ne abortivi. (retibus el mOlla/ris. e. lIIud eliam invcsligari oporlel si aborlivi rlPIUS Cllllollstra resurgenl, el flualia. Ile qUII AuguSI. ita ai l, ia Ellcbir., cap. 85 .: OCCIiI'fil de aborlivis ft.elibus Il",CSlio, qui ja~n nali SIII!I il! ut~rjs lOall'llll1, sed 11011 1(:1 ul jam pOSSIl~1 rCI.'~sel . SI elll~n resurrecturos cos Jixcl'imus de Ins tl'lI pOI formali suut lulerarl pOlest IHCUlIlqUC 'quod dicilllr. Inftll'llles yerò quis non pl'lldidùs !lCril'e al'bill'etllf, ti icut semina 'III:\' etlllC!'pla

non ruerunt! Scrupulosè qnioom iuter dOt~lorcs qu:rrl aç dlsputari pOlest, quando inéipil homo iII ulero vi. vere, an sit qll:Edam vita occulLa qu:c nondùm moli. lJus vh'entis appareat. Negari enim vil:isse puerperia. (1'1:E idcò ml'mbralimcxsecanLur, ui cjicialltur eli. IlLeris p....I)gnantium, ne malres ~ti3m, si morLlla ibi relilllluauLur, oecidanl, imputlcntia nilllia vidctur. El quo .autem ipcipit homo vivcre, el: ilio ulilJue jain mori pOlest; mortulIs verò, IIbicumqllc illi pOlllit mors cvcuire, lJuomOdò ad rcsurrccliollem nOI. ~rliJleal repcrire nequco. ISl.'que enim etmollslra 'tu:\! nasco ntllr et vivunl, q'lanlùllllibd citò mnriilnlur, aul resurrectura negahulllur, aul ila resurrCl'lllr3 credenti:, suni, sed potiùs corree là Cf.rllfU emeodaLàque nalorl. Allsil enim III i111l1ll bimembrem, quem nuper naUlm in Oriente fralres fide!issillli qui eum \'idcrunt rctnlerunt, ct san:'tlls Hier,m. scripillm rclitluit, III unulD homillem dllrliccm,"ac non potiùs duos, qood Clltllnllll eral, si gemìni lIaseercnlur, resurrccluros cJ,istime-: n!us. Ila cl C,l~ tt l'a qUa! nimià defurmiLale lIIonstra dlcuntur, ad human:E nalUr:E Iìgur:ull in re&urrecliooo rcvocabuulUl' (ibid., c. 87). -

DlSTI~CT(O XLV. DE DIVERSIS A:'\UI.\RUK RECEl'TJ.CCLlS. i. Pr:elerea sciendulII est quòd OlllnflS allilll:'C, u& aÌl Augusl" supcr Joan., tract. 49, CÙIII de hoc so:. culo exierint, di\'ersas hauell! recepliolles: boli:» habent gaudìum, mal:E verò tormenta. Sed dlm facta fuerit resurreclio, Cl bonorulII gaudillm aml,lius .e rit" Cl malorum lormellta graviora, quando eum corpore tOl'quebuntur. Ex bis OSlcndilur quòd majos eril gaudiulD sancLorum in resurreetione el pOSI, qùàm ruerit allle; et quòd diversa receptacula habeOOOI anim:l! sanctorum. De Iloibus idem August. ail, de Verbo A posto : Templls quod illter hominis . morlem et Ullimam resurreclionem inlerpositum est, allÌffias abtlitis receptaclllis conlinet, sicut Ullaqu:rqllC digu8 est vel reqUIe, vel a:rumnà, pro eo quoti sortita esL in carlle. dùm viveret. De $uffra9iis de(unelo",,,,. 2. Ncqlle negandum eSI, ot Ail Augu~l., in Enthir. C. f9, del'unctorum animas pietate auorum viventiuril l'elevari, cùm pro illis sacrificium Mcdialoris otrertur, \'el eleemosynre fiunl in Ecclesià. Sed bleC eis "10LÙID prosunt, qUI, cùm viverenl, b:EC sibi IIt postea posseot l'rodesse merueront. Est enim quidam ~ivendi modus ncc lam bOllus ul non requiral ista post morlem. ucc tam malus DI ei 1I0n prosinl ista quidquam. ESI verò talis in bono, III isla non requir31; et esi rursùs talis in malo, ut nec his valeat, dùm ex hàc vÌlà lr:lnsierit, adjuva~i. Quocirca bic omne merilulII comparalor, quo p()ssit pOSI hanc vitam quispiam gravari l'el relevari. Nemo aulem sperel quod bic Reglcxil , cùm obieril, apud Deum promerori. Non ergo iS12 (Iua! pro d~functis coiumendandis rrequental Ecc1esia, i!li Apostolic:c suni ad,·e.,sa sentenli.e qllà diclum eSI, .Rom. U : Omne,,'abìTIIlf' ante Iribunal Clln.ti, ul referallllh.lSfJuisque &ecundùm ea qUa! per corpus gessil, seilieet, oona vel ruala ; qllia etlam boc meritum sibi quisque, cùm iII corpore vivere t, comparavil, III po~. sint ci iSla. prodesso, non ellim omnibus prosUIlI. El. qua re ? NOli uisi (,ropler differenliam vital, quam quisquc gessil iII corporeo Cùm ergo sacrificia, sive altaris, sivc quarunteumque aliarum eleemosyoarum, pro baplizalis !lullli.bus offerunlur, pro valdè bonis, gratiarum açliollcs sunt; pro nOllvàldè malis, SUOi propitialiones. Sed pro valdè malis etsi,llulla suni adjumellta 1l10rtuorum, tamen, quàlcstumflue vivorum cousolationes sunI. Quibus vcro prosunl, vel ad hoc prosullt ut Sil plenaremissio, vel èerlè ot toler:abilinr sii ip!ìil damnalio. Oralionibus ergo sancl:E Ecclesi:e, el sacrilicio salulari, el cleemosynis qure pro eorurn spirilibus otl'cl'unlur, IInn est dubium morluos adjuvari, UI cum eis miserieordiìls agalur à Domino,quàm 89rum (leccata mcrllcrllnt. Hoc enim à Palribus traditulR lota obsc!'ral Ec:eksi:t, ul (lro cis qui in c0",1moui,oDa.,

::'L:-';TENTL\I\l'M LIBRI QUATl:On., -- un, IY, nl~,T . \LY Iii;.; arl ie ul o ril:n l'pli'1'~! '" rn i~l: ! ' , d:i: Sa nv.II ;Hj~ Domini llefullcli SUllt, cìlm ad

9.:.(;

~~i ~:tl\'tl ~ fll erl t : corpoOris i'i 1'1'0 l'O 11011 11Ì\'' ' I'I.1l1' HI!"riiiS "aCI'I! IC'i :l1 ll, " el o l':llio, ipSll1II saerilicilÌÌIl Ineo suo eommemorenlul', orelur , ac pro illis Ijuoqlle id oll'cni commemorelllr, Non eSI vcl Ch' C:1I0." YIi<l :IH:l' h : li)d;~\1. I : : ll i~e Il',rf'l'.:li onis IlI C' nglJ alllhigclldulll ista prodesse dci'lIncLis, seti talihns 1'11:\ , qu :e In ~ S IiUi '; ! ~:I;; UiHJ q .: ~ n!la . uu:a q l!ld cr~9 sa!\"a b::: :r? Existi illC.\ C ~ Llll l ll~b! pe:" ig ~ IC IlI 1" ;lIlS',"HU(Illi ila Yi~ cn\l1l ~nte morlclIl, IIt possinl cis h:ec ulilia c,se !I0SI mnrlClll, Nam qui sille fide operanle (lcr tcm, ,ail :.lri m:-ri ii, i'l intill'l'cssionilJIIs cmlesli, EI:lliieditHIPII1, rjusfJlle sacramenlis, de corpon~ exie - clc::i,e, 'I1I :e pro HddllJlIs sClllptr inlercedit l'Olo ct l'UIII, frusII':1 illis il suis hlljllSlllOlli pielatis offieia illllll"dto, t!OIl CC illlrlca!!\I' CIIJ'i, lus. (Iuom adò .~W1Cli y!orificflIj Illldiulll preres SlIf'P !ì(!I!I ' jlc!!Jllnlllr; ClI,ÌUS, liùlll hlc essent, pignore,carlleI'IInl, {:UIII; l't qllUlI/udo IIltcrccdullt /Il'O ll Q lri~ ad DOlllinOli IIli.,erÌt:nnliam sibi Ihes3nrizanlcs , seli iram. NOli 11U1/1. (~I'!!O OIorluis nuva \lIHila COlllparantllr, cum pIO eis G. Seti l'unè qu:rris Illl1! Il IIl i,I Ill'cces SlIPi,li" :l-\lIin ', :a1tiluid bOlli nperalllm' sui, sed eOl'um pr:cccdelllibus c"weqllPlllia iSla l'cddllnlllr . Nalll islam qnisque Iì- sallcli audi"nt, l'l \'01:1 lH)Sl lIbllliulll iII e " ;';1l11 11"1 ; lIieils \'il:1I1I, lIilii qllod in c:ì luel'ucril, non polerit tiam pcrvelliullt. Non e,-t incredibilc :llIilllaS s:melo·· haucrc pOSL eam, Ecce quiulls et quaIileJ' prosullt ilIa rum, qu.e in rbscolldilO faciei Dci \'eri IlIItlillis illuCjual pro dcftlnctis rrequelllaL Ecclesia. lIfediocriler bt.ralionc I;x.!laltlllr, iII ipsius conlemplalio\lc C" q!:;l~ mali, sllffr:l g~ n[Ur ad pmll:C mitigaLionem; mediocri- f"l'ìs agllnLlll' illtelligere, quanlùm vel illis :I d ga ll' Il'T bnnis ad )llen3m absoluliollcm; qui 1100 habent ùiOln, l'cl nobis ad 3uxiliulll perlinet. Siclll c/l illl :111 tanla! perfectionis merita, uL 1I0n illllìgeant jll\'ari -per gelis, ila et sanclis (lui Dco assisLu/lt, pCI ÌliollCS nn· palll'crcs quorum est regnulll crel()ruUl, quos silJi fe- slr:-e innotescunt in Verbo Dei, quod contellll'l:u\!llr. cerulit !llllicos dc IIlalllmona iniquil!llis; quorum tanta Unde el dicuntul' angcli oralioues eL "Ola 1I0str:l G' est perfectio, Ilt his adjutol'iis non indigeanl : Ijuales ferl'e Deo; non quia eum doceant, sed quia ejus \'0\1111· talcm Sllper eis consulunt, (Hug., de Sacram . , Iih. 2, StII!t :lIHJstoli cL mal·lyrcs. UI cnim ait August. : Injll,ia e,t pro martlTc or:!re in Ecciesià, cujus nos p:lrt. tti, C. ult,) Unùe Aug., iII li\). de Ol'ando :Id dehelliUs oraLiollihus cOlllmendari; pro aliis alltem Dcum ; Angelis, qui SUllt apud Deum, innOICSl'UIIL pc· ,kl"ullcLis OI':llur. (.'\lIgI15l., in sermone de Verbis Apo- titinnes nOSlral, ul quodammodò olTeranL Dco , cl .Ie SlOli, Cl iII Glos. su!,cr illud 1 Thess. 4, c. Nolul1WS his consuiallt; et quod DI'O jlluenle impleudu!ll e;sc cogno\'eÌ"int, hoc noui.; c\'identer vel lalelllcr l'I'p:lr!'us) l,mI, Unde et angelus hominibu~ ait, Toui:c t2: Cùm De oflìciis scpultltrre. 5. De p()mpis \'crò cxcqniarlllO, idem Allgust. ila CJ'areli" orationelll vestram obluli Deo. Ad olBllia qui·· ,lidI: Pompa fllneris, aglllilla excquiarllm, sumptuosa dem scient1a su!'lìeiL Dco sua perfeclio; habel lamen dlligentia 5epllltllr:l!, \'il'OI'lIm sunt qllaliacumquc sola- Illllllius, id est, angelos, non qui ei qual nesci Lalitia, nOli adjllloria mortllorUIIl . Quia si aliquid prodest nUlllient (non ellilll sunt ulla qU:ll nesciat) , seti bo· impio sepullura preliosll, oberiL pio vilis, \'el nulla. Ilurn eOl'um est dc oJlcribus suis ejus con:iulerc l'CPr;cclaras cxcqllias in conspcctu hominum purpuralo l'itatem; et hoc est quod ei dicunlurnonnulla nUlltiarc, illi dil'ili exhibuit turua famulorum; sed lIIultu cl a- nOli ut ipse ab eis discat, seù ul ab eo ipsi per \'el'ripl'cs iII cOllspectu DOillini, ulceroso i11i pauperi mi- llUm ejus sillc corporali sono nuntient eLi:un '1110.1 \'0lIislcl'illlll exl.ibuiL angclorum, qui eum extuhIEIJ\lt non lnerit, ab eo missi ad quos volnerit, totllm ~b illu per iII Iliarmoreum tumulllm, sed in Aurah:-e grcmium. illud Verbllm ejus alldienles, id eSL, in ejus \'el'ilate Si t LanCII cura morluos sepeliendi, et scpulera con· . illl'enieoles, 'Illid si bi faciendulll, quibus Cl (1"~\lIdu SI l'U l' Illl i , qllia h:-ec in SCl'lptul'is sanctis · iUler boua lIunliàndum siI (in Iib, f5 de Trin., c.13) . Nam et opera ùcplllaia sunI; nec solùm in corporibus patriar- nos oranLes cum, non eum docemus , quia no\'it (ul dWI'Ull1 aliorllmque sanclorlllll, sed etiam ili ipsius ail Verbulll ejus) Patel' \'eSLcr quid vobis necc5sarilìm liOllli:li corpo l'C qui isla feceruIII, laudaLi sunL. Im- siI priusquàm pelaLis ab eo. Nec ista ex parte cognopiealiL igilur hOl1lines erga SlIOS oflicia poslrenli mu- "il; sed futura omnia t~mporalia, alque in eis eLiam Ilcl'is, el sui hlllllani ICllimcnla mmroris. Verùm iIla· '1uid eL quando ab ilio l'eliLuri fueramlls; l'I fjllOS el (1.I~c adjll\':ull spirillls ùefllnctol'Um • scilicel, oulaliode quiulIs rebus vel exaudilllrlls, vcl non exallditurus Ile;" oralioncs, multò ousenallLiùs procurenl. ·( In esset, sine illitio anLe pr:escivit. NOli ergo dicillll' allSel'lllOl\l~ tic \'cr!:is ,\p05L" ct ùe Civ, Dei, lih. t,c,12j gelus oraliones nosLras oll'erre Deo, quasi Deus tune et :11 iii>. de Curi! pro morI. gcrcndà, cap, 2 ,) nOvel'iL quid velimus et quo indigcamus; qu:c 0111 Ili ,: lJe duobus /.eqllè bUllis, quorulII lIller l}[ura posI //101'- :mtequàm liant, sicut el postqllàm facla sunt. 1I0vil; lelll Iwbet auxiNa. seù quia necesse habet ratiollalis creatura lemporllies 4. SoieL 1lI0vI'I'Ì qu:csliu de dIIUUUS, uno dh:ile, al·- callsas ad :lllernam VerilaLcm referre, sÌ\'c pctcndo lero p,mpere, pariLCr seli nll'diocriLerbonis, qui [lI':C- qnid erga se fiat, sive consulendo quiù faciat. (Au;;" dicli:; snlTragiis indigenl, el meruerulIl pari LeI' pOSI ibid. cOlllinuè, et iII Iib.de Gralià /Iovi el velcl'is Test. , IIl llrl t'1I1 jn\'al'i; pro altero \'crò, id cst, pro di\'ite, el~lIpcr iIlud. Phil. c. Gaudete .) speciales cl COllIlllUlles /iUlIt orationes, UlnlL:cque Quod die/um est de a,nueLis attribl<Ìt sanctis . rmillwbus. deell!osyllal'lllll lartliliones; pro paupérc l'erò non 7. S. aulem angeli a Deo per Vcruum l'Jus disculIl fÌlml IIisi tommUlles largiliolles et orationes. Q!I:eri- .- peLitiollcs 1l0S1raS, et quid ùe his implelldlllll Sii, el Wl' ergo ali tanlùm juvelllr pauper paucioriblls suhsi((\lid 11011, CUI' non credamus eL animas sanClonlll1 iki Jlis, 1I1I3nlùm dil'es amplioriiJus. Si non parilcr ju- faciem contemplanliulll, in ejlls veritatc illLclli ~erc l'aLnr, lIon ei rcdù:lnr sccunùùm merita. Meruil enilll preces hominlllll, eL ((U:l! irnplend.c sinl vcl 11011 '? IlIdl' p:ll'iter jllvari, qnia pariler boni elllilerunl •. Si \'crò estqllòd Dcus dicittlr exaudire preces qllorurndalll , lalllùlII ,ufl'ra!!ii conscqllitur pauper, quanLùlI1 divcs , !lon solùm qU~lldo effeclui mancipat, sed etiam 1111:: 11.1 .. quÌlI cOlll!Jicrullt divili iIl~ specialiLer pro eo fact~ ? mnOLCsclt curia! angelorum et sanctarum anilllaru!II ~31iè dici potest, Ilon ci I\lagis valuisse generalia et quid inde fuLul'llm sit vel non; et quoù cognoscllllL iII spccblia, quàlll p311peri sola generali" slllrr~gia. Et Dci \'oluntate esse, volunt et ipsi. Adeò enim sUl'ern~(' Lamcn profuerulIL diviLi specialia , non qllidem ad aliud volllnlati addicli sunt, IlL nihil pr:cter ejus V01UIII:.ICIll "cl llI:1j llS aliquid, sed ad idem ad 'illod generalia, uL qllcant velle, lnlercetlullt ergo ad Deum pro lIohi,; Sà ll ex l'I uri bus el diversis causis UIIUlll pcrciperetur elllo- cli, eL merilo, dùm illorum merita stllTragallLllr nubi" IUlIIclllulll .PoLe,.t Lamen dici aliler, ilIa plllra suùsitli, el a/fecttl, ·dùm VOla lIoslr:l CUpiUll1 implel'i ; Cjllod 1:1cOllw :isse dil'iLi ccleriorem absohlliollcm, non plclliGo 1111'11 non faciunl, nisi in volunlale Dei implClld;i dilli1'('111. (lu serm. de \"cruis APOSI" liu. 1.) . cerint. Oramus ergo ul inlercedant pro lIolJis, iù e,l, Quibus suffragii,5 jlll'llbvlltur Inadiocriter bOlli, qui iII ut merila eOl'um lIobis sufl'ragClltur, el III ipsi l'dil'\ fille illl'cllielllur. liollllrn nOSII'UIII, quia cis volellliuus Dcus \'1111, d il:\ 1). Seti ilerùm qll<l:l'illll' de aliquo mediocrilcr ÙOllO, Jicl. Ex pra~mjssjs cOlIslaL quòd cum (luilJusJalil 11<" qUI lalillus illuijfells sulfrasiis iII il'5u tOIlSullllllalio- seri col'diis agit DCllS q\l1l111 corlllll peccala llWTUCWl l,

951

l'ETIU LO:\IBAUm 95~ fiCI judicium el sine misr.ricordià liberante el salvante, 'lui lamen in aliiJllà prena! allcviatione mist'ricordiam nei sentict. Ila, cùm dicilur misericordia Ilic, judicillln in futuro, 1I0n ncg:lIllr iJuin in rlllUl'O siI miseriSI VAI.DÈ IilAl.Is DETVR MITIGA'fIO PIEX..E. eordi;e elTectus, et in electis, qui per misericordiam i. Sell qu:r.rilnr Ilic de valdè malis, utrùm ct ipsi ah o;l:lli miserià liberahunlllr, et iII reprobis, qui miin alillua p'.rllarlllllllliligalionc Dei misericol'dialll sen- IIÙS qllàlll merl/crinl cruciahunlur. Sed hìe non sine lialll, ul llIillÌJS quàm merueriul punialllnr. Quidalll <:ausà dicilur fieri Dci misericordia, ct judiciulIl in fll~ luro, quia et hic multis modis miserelur Dcus, qlli~ :lutlllllanl cos lIullam rclcvalionelll pren:r. habÌl"ros; q,\Od cnnlìnll ~ nl Jacobi auclorilale dicenlis, c. ~: Ju- bus nllll miserebilur lunC. Vocal enim Deus, lIunc pec. <:;tlores et juslilicat, quod lune non facie t ; eltunc diciu»! sille l1lisericordià ,'jet il/i qui lIon (ecit llIise,.icorlLiwlI. Aug. elialll, supcroclOnarinm, 19 Mallh. 5, ail: redtlcns singulis secundìllD merila sua, maniCcslè luMi sCl'iconlia Ilic, jlldicium in fUlul'o. Idem dislingllens dicabit, qui nunc occllltè judicat. Cnjus occullllm JUlillomodò ol1lncs vi:t~ Domini sint misericordia el vc- t1icillm (III ait Aug.), illlelligitur prena qu:'! quisque vel l'ilas, ail: Erga sancto~, omnesvi:r. Dd misericordia; exercetur ad purgalionem, vei admonelur ad cOllver''l'ga iniqllos, omllcs verilas : qllia el iII judicalldo s1,lb- siollelI\; veI, si eOlltclIInit, exc;ecalur ad dalllnaliu,'cllil, Cl ila non decsl misericordia; eL in miscrando nem. Occllltllm crgu judiciulll Dei pama dicitur. qrrà id cxhibel CJuod promisil, ne dl~sit veritas. Erga omnes jndical purgando, convertendo, vel exc~f'cando. Jupialllem qllos libcral cl .condemnat, omneSr,vial sUIII mi- eia qlloque Dei illterdùm appellantur dispensaliunes sericurdia cl \'crilas; (Iuia ulli lIon miserelur, viII di- ejus de omnibus rcbus. Unde. Rom. li : Qllàlll illCI ;C vt~rltas dalnr. f)icens uhi nUII miserclur, dal in- compreltensibilia su .. , jlldicia cju.! El, psallll. 55 : Jutl'\Ji;;i aliqllid il Ueo lìeri, ubi ipse 1I0n miserelur. Sed dicia ejus flbysSIIS mullil. Jutlicium aulcrn quo in fnturo, his occllrrit qllod ail Cassiod .. sUller psal. 50, loquens jutlieabil, inl!!lligilur sentenlia judicis, Ijllà \'enlilabidc lIIiserlcordià et pietale Dei: Itc dll:r., inquil, res ' lur arca, id e"t, dividelllur localiler boni à malis OliiUllicio Ilei scmper adjuncl~e sunI. Ergo et in pUlii., ui;;terio angelorum, et iSli iII viLam duecnlur, illi in lione mal<:mm non cstjnslilia sine miscricordià.ldem, snpplicium miuenlur, qui IIlllle simul mixti sunto De justilià et misericordià Dei. wpcr psal. 100, de judici" et llIiscricol'dià !lit : H:cc ,lUI) lIIuluà societalc sibi junguutul'. In his bl'evitcr 3, Sed quomodò jllstitiam Dei el pietalem , id est, Olunia l'perd Dci includi I. August. (Jlloque, in Ench., misericordiam, supra Cassiodorus duas esse res dixil, respondens illis qui reproborum supplicia finem 1IaqUal scmpcr adjullctal sunt judicio Dei? Juslitia enim I;itll·ra contcndllnt, ita illorum repellil opinionem, as- Dci et misericordia nOli dll:ll res suul, sed una res, id tiCI ens reprobos perpetuò pnniendòs, ut eOI'UIII sup- est, una divina esscnlia es\, Sicul supra pluribus plicia mitigari aliqualenùs non neget. Fruslra, inquit, allctoritatibus ostellsum est; quia non est· Deo aliud lIolinulli :\!lernam danlllandorum pre:ram cl cruciatus esse misericordelll fluàm misericordiam; nec ju!'tum sine illtermissionc pc\,petuos Irumano miser:IDIUl' af- quàm juslitiam; scd idem prorsùs. Nec aliud est ei r" CIU, alque ila fi.rturum esse lIon c'rcdunt; nOli qui- esse misericordem quàm jllslum, vel misericorùiam quàm justitiam ; sed omnillò idem, quia non denomidelll Sàipturis ad,'ersando divinis, sell, prosno motu dura qU:1!qlle 1lI0lliendo, 'et leviorenr fleclendo senten- nalivè, sed essentialiler h:EC de Deo dicunlur. Cur ergo li~lIl1; qua! pUla ;,t in eis lcrribiliùs esse diCla quàlll dicil Scriplul'a de opcribus Dei, qU:1!dam esse miseri-: \'cl'iùs. Non cllim (inquillnl) liblit'iscetur miserer; Deus, cordi:e, qU:Edam jllstili;e? Si enim justilia Dei, miseaut cOlilillcbit iII irà ~/là llIisel'icordius 811a5, )15:11. 7ti. lIoc ricol'dia eSI, qUa!cullIque SUlIt opera misericordlal, '1l1idelll in pS;llma Iegilur; scd de Iris intelligiiur 'lui esse videnlllr jusliti;'C, et è converso. His responderi SUIII vasa misericordire. llom. 9, qllia et ipsi Ilon 1'1'11 potesl sic: iIIis IOCUliollibus qui bus bujusmodi operum IIII!l'ilis sui,;, sed ileo miseranle de miserià I.beralllur. flunt dislillcliolles, ul alia misericordia~, alia jUSlili:E, Ant si hoc :Id Ollllles exislimant pcrLillcre, llUII ideù alla bOllitati auribualllur, non diversitas sllbjaeentis. lIcccsse e,t IIt dftmnatione.m 0llillclliur /illiri posse eo- id est, rei, his vocabulis sigllificatè exprimilur, seJ 1'11111 de quihns diclum esi, Mauh. 25 : lbunl h; in SlIplal'ielas SCIISUUIll el etTeetllum in crealuris monstralur. /llidlllll relemum ; ne hoc modo pnletur habilul'a /inem CÌJIII cllilll dicitur Dcus justus vei juslilia, e"selltia ditldidlas eorum de quibus è contl'ario diclum est: Jlls:i villa pl';edicalur; el eliarn quòd ipse sit distribulor et Oll/elll in vi/llm relemam. Sed prenas damnalornlll cer- jrrdcx merilorllm inlelligi dalur. ha , el cùm dicìtur tis Icmporil!Us cxbtiment (si hoc his placet) aliqllale- misericors, essenlia div:n:! pr:Edicalur, el insuper lIirS lIliligari. El sic qllippe intelligi polest manere ira quòd ipse siI nriserol'um liberatnr inielligi dalur. SiLJci in illis, id esI, ipsa damllatio. H;ec ellim \:ocalur' militer cÌ!m dicilur bonus, esselllia divina praldicaLuI·. ira Dei, nUII di\'illi :miini per'lurbatio, ut in irA suà, id Et cùm dicilur Deus, el ill,.;uper auclor omnium bunorum ostendilllr. lta ct CÙIll dicitur Deus, essenlia divin:\ eSI, manelllC Irà suà, non coiltineal miseraliones suas, lIon ~"Cterno srrppliciu finem dando, sed levamell adhi- pra!dicatur, cl ipse limendus oSlendilur. Inùe ergo. qua:t1alll 0i'era misericurdi:c, qll:cd;\m ju~titi:E dicunIll~ lIdu "cl irrtcrponeJldu cl'llci:Jt.ibus; quia nec psalIllU, ail ali tiniendalll iralll s!!am, ,'el p"st iram suam, tur, nOli quill divina essenlia 1I:EC et illa opcrellir, Cl tieJ in irà suà. QUa! si sola esset, alienari à regllo Dei, quin h.cc CI ilIa sin t opera divill:r. essenti;.f., qu:c Jit~1 carel'e mngnA Iliultiludille duleedirris Dei, lalll grallcitur misericordia el juslitia ; sed quia qu:cdam SUllt l1is lal1len eSL pmLa', Ul ei pussint nulla tormenta qUal (Iuibus ostend:lul' jud.:x el a!quus dislrilmtor, qll:cdam Il,,l'ÌllluS comparari ; si illa sii a!lerlla, iSla aulem sit quibu5 oslenditur miSerallh". Misericol's enilll dicitllr 'luàmlibel multis seculis IOllga. Manebit ergo sine fine in naill/'à, miscl'ator in exhibilione. Et in quibusdam IIlors perpetua d~lInnaLul'lJllI; et ipsa omnibus erit opcl'ihus dicillll" cffeclus esse mise/'icordia:, lO quibusCUIIIIIlUllis, sicul lIlauebiL COllllllulliter ollluium "ita dalll elreclus juslilia:; nOli quòd aliud ef.iciat juslitia, :clerlla sanclorulII. Ecce ila asserit hic 1,001l3S repro- aliud misericol'dia Dei, si aJ essenlianr reCeras; sed 1:0l'UIII non essI! finielldas, qllod nOli improbat, si di- Iluia ex quibusdalll elfectihus inlelligilor judex, ex quibusdam misrrator, vel, ut quibusdalll placet, juslus et Calllr eOl'urn supplido aliquod levamen adhibel'Ì. Unde miscricors. Sed seculldùlllolloc occurl'il qu:estio, quo-IItlll illelHlgruè tliti pOlest DilUili, elsi justè id possit, liI'lI OllillillÒ lalllìllll prrllil'e lIlalus ili fullirum qualllùm modù ex aliis ostendatur jllstUS, ct ex alii!! miserieors. cùm sii idelll ci esse juslum cl esse IIlisericordem? Si IncrUl'I'UIlI; sed I!is aliquid, quanlÙmCl,lmt]ue mali sin t, enim secunùùm r3111dem rationelll dicìlur justus el Ile 1'<Ella f'elax:lre. lJelenllilllll prwllli,lsas auclorilates. miserieors, ex eo IIvere quo intelligilur juslus " inlel· 2. Quod crgu (]i(;tulll eSI judiciulll sille miiCricoJ..lià ligilur misericors, el è converso. Sed dixi supra quii. cùm dicilur Deus juslus el misericors , ila eadcm dili~li illi qui n',n fecil misericol'tliam, ita iillclligi povina essemi!l signilicalur, et secllndùm eam idcm pr;&. le"t, l\uùd judicinm damnatilluis liel illi qui nOli fecit dicalUl', ul cliam IIUa!t!jllll di\'ersa i:llcllig:llllur In!All~ Il:i S I ~ r i t;ordialll> pI'O cu IIUild fuit sille miscr;curdià, Vel

scilicet, CUlO lIIcdiocritcl' malis, qui sulTragiis Eccle~i~c juvantllr. DISTINCTIO XLVI.

SENTENTIARUl\l LIBRI QUATUOR, - LIn. IV. D1ST, XLVII. 95~ lcnlia? Sed nOI. es! pcrspicuum id cxpIic:wc, NOli enim ligimus enim por hoc eum essc miSCl'atnrem cl jUSt1l1ll judicem. Quod evidentl:'r Orig, ostelldil diccns: Omllia Sel"ÌplUl'!I aperlè definiL :m voce illà prorcratllr,l\Iallh. qll:e Dei slInt, Chl'isiUS c. sI; ip,c sapien'ia ejlls, ipse 25: Vellite, oeuedit:/i, ct: lle, maledicli; an virllllcjudieis fortiludo, juslilia , sa!lclilas, ipsc prudenlia; ipse ve- il:1 fiet, conscientiis sillgulol'um allesL:lIltihus, ulmollò fitas. Sed eÌlm IIIIUIII si! ifl suhjaccnli , pro val"Ìetate dkillll" rUlllrUIII ul.illnicis pOlcnli:E effectus ipsius disensuum diversis nuncupatur vocabulis. Aliuù cnilll <"Iione signilirellll'. /Ila eliam, iLid. : E/mril'i, et nOli designificat sapienlia, aliUl1 justitia. Quando enim sa- dis/is mi/ti malldueare, ct hujuslIlodi,lIIagis consciellliis pientia dicilur, disciplinis le divinarum humanarUIII- cxprimellda piurillli plltallL quàul verbis, quia Apoque rerum iIlS~I"lICre intclligilur; qllandl' juslilia, distri- slolus iII momenlo et iII ielu oculi mystt;rilllll COIISUIIImandum lradit. Sed ilIuù ad resurrccliolli,; blaltJlIl liutor vel judex meritorum ins1Ilualul'. ILa et prudenlia tanlùm referunt, 11011 ad judiciulll, qui ali i jllllicii cùm dicilur, doctor et demonstrator bona rum vel senlenliam , cL malorum inerepnliones, etbulIol'um malarum rerulII, vel neutrarum illteIligilul'. Auctori/a/ibus proba/ qlllxdam juElilia!. aliu tnisericor- pr:Emia \'erbis exprimcnda àsserunt. Quòd judicabunt sancIi, et quo1llodò. dia!, alia boni/a/i attribui. 2. NOli alltem solus l.hristus jutliea\)il, scd et sanCii 4. Quòd :lIItem qll:etlam opera misericordim. qumdam jllslilia!, qmedam bonitali atll"ilmalllllr, in Seri- CIIIll co judicabunt naliones, Il)SC enim apostolis ait , plul"is facile cst reperire. EL tle misericordià qllidem l\Iallh. t 9 : Sedebitis et vos sI/per duodecilll sedes, judi·· cL .iuslilià maniresmm est; de bonilale verò cl mi- caliles duodecim Iribu8 lsrae/. Ncc t'SI pUlandllm quòd sericordia ampliùs lalel. Seù AuguSl. docct, super duodecim aposlolis lalllùmhoc Ill'omiserit ChrisLus. psalm. i55, i\:a opera propriè ad misericordiam PCI'- Ilbi enilll sedebit Palllus, qui pllls omni\)us lilbol·olVil., lincre, Ijuibus aliqui à miserià liberanlur. Ad bonita- si non ibi sedcbuilt lIisi duodecilll? Pcr duodecim ergo Icm "el'ò non soll'\Ol iIIa, sed facltlram el gubel"nalio- sedes pert:ectio lribll1l31is, id est, unircrsilas jlltlieallncm naluraliulII, ila dicells : Ad misericordiarn perliliuul iUlelligiLur, scilicel, Ollllles perrecli, 'llii l'eliclis ilei, quòd à pecc~lis mundal, et de mi,eria liberat; ad ollInibus seculi sunL Chrislum. Per duotlecim Lriblls, univcrsilas judicandol'ulll, JutlicabunL vcrò eos sallcli, bOllilatcm verò, quòd coolurn el terram, cl omnia \"nlùè bona creavil ul essent. Idelll, su per psalm. 52 : 1I0n modò cooperalione, sed elialll allctorilatc et potestate. Unde, psal. 149 : Gladii ancipites illlllallibus Calli non indigenI misericordià, ubi nulla cst miseria; et in lerra hominis abundat miseria, el superabundat eOj'ulIl, id est, scnlenlia dc bOllis eL malis iII P,)tcslalC Dei lIlisnicordia. Miscrià ergo hominis elmiserieordià coruln. Si vcrò qlla~rilllr, qum crit cOl'um pOleslas Dci piena esllerl'a, non cooli"qlli nOli indicrcnt lIIiseriwl allcloritas in Judic:lllllo, pulO non anle possc sci ..i rOl'dià, indigent tamell rcgenle Domino. Umnia enim quàm \'idcatllr, lIisi divina l'cvelaliolle quis didiccrit • . De ordiuibws eoruni qui judicandi erull/. ilulig"lIl Domino, el misera, et felicia, quia sine ilio lIIiser non suhlevalllr, felix 11011 regilur. lIem alibi, 5. ErulIl aulem qU:lluor ortlillCs in judicio. Du:e SUP(W illud: Seculldùm misericol'diam tuam lIIemenlo quippe SllIll parles : electorum, seilice!, eL reproborulll, IlId tll: Misericordia est erga miseros, bonilas el'ga ul Greg. iII Piloralibus ail, super Job., Hb. 26, c. ~4. (juo,lib,!I. Ililerdùm lamen misericordia largè accipi- Sed bini ordincs eisdem singuIis parlibuscolltinenLur. 1111' III (,,'lIilas. Alii enim judicanlur, el pereunt; alii nOli judicantur. el.pereunL; alii judicantur, cl rcgnallt; alii non jUlli!.!uolll~dò ulliva~a! via! Domilli dicull/ur misericordia et . vel'iias, cantur et regualli. Jlldic31111lr el l'ereunl qui bus do. 5. Pust ha'c cOllsiderari oporlel ex quo scnsu uni- minicà inclamalionc diccLur, Mauh. ~5: t.'surivi, el verS:E 'vi:E Domini dicuntur misericordla ct verilas. non dedistis mi/Ii malldllcare, elc. NOli jutlicanlur, eL Hoc mulliplicem reeipit expositionem. Ilniversre enim percunt, quibus DominllsaiL, Joan. 3 : Qui non credil, vi:c Domini misericordia et veritas quiLllls ad nos ve- jallljudicalus est. Eontlll cnim damnatio toli Ecclesia! llil, ul ait August. su per psal. 24, illlclliguntur duo 1I0l,a est, eL certa; et ideò dicuntllr lunc nOli judical'i, ad,'cnlus : primus in quo manifesta m ct multiplicem quia ad conspeclum dislricti judieis cum apertà dalIlisericortliam nobi,s elhibuit; et sccllndus, in quo re- mnalione sure inlidelitalis accedent. Qui vcrò profesquirl'ndo mcrila Justiliam exhibebil. Ilniversre eliam sionem fide i sinc operi bus habenl, judicabuntur, et vi:e Domini, id eSI, quib\l~ ad Duminum ascelld:mlls, peribunt, id est, redarguentur 111 pereant. Qui verò sunt juslìlia, Cjuà à malo declinamlls ; el misericordia, ~Iec fid.ei ~acramelll.a,lenuc~u~t, .;.,c~ep~tionem judicis quà bOllum rac:mus. In his cnim duoblls o.mnc bonum III se herl non audlent, qUl2. infldchtalls sure lenebris lIIeriwlIl illclu,lilu,r, 8(ld cìun supcriùs Cass~od., ad pr:Ejudicati, ejlls quem despexeranl inveclione redargui psal. 100, dixcriL iII bis duublls omnia opera Dei in- nO!l ~ere,ntur.l11i anlem sallcm verbajudicisaudienl, çludi , merilò qmeri potesl :HI i!l 0111 Il i opère Domilli qUI eJus bdem saltem verbo lenuerunl. llIi aulem iII h;l~c duo mutuò sibi jUlIganlllr. Quibusdam placuil non da!ll~at!one su!t .reterni jlldicis n~c vcrba percipient , in omni opcre DOlllini h:EC duo concurrcrc, seclIndùm- qlll eJus reverenlmm ncc verbo tenuB serva re volucrunt; effecLll1ll dico; 1Iam secuntlìull esseutiam nOli dividilur eL ideò ilIi judicalldi, sed iSli nOli judicandi diculllur. lIIisericor,iia 11 justitià, scd unulll est. Y.erum SCCurl- Ex elcdol'um verò pane alii judicantur, CL regnant ùìlm ell'cclum non in omlli opere Domini dicunl esse scilicet, qui vil:E maClllas lacrymis tergulIL, el elee: lIlisericordiam el jlls!ilialll, scd iII qllibusdam falenlur mosynarulll superinduclione operiunt; quibus jlldcl; lantùm lIIiserico:'dialll, in aliis jusliliam, alque iII aliis veniens in dexlI'à COlIsislenlibus dicet : Esurivi, el nliSI~.ricordiam eL jllslili:lIll. FaLenlur lamen Domillllm dedisti3 mi/Ii manducare. AHi autem nOli judicantllr, eL OIlInia C(II~C fecit misèl'icordiler agcre el juslè; rere- regllant, qui eliam pl':Ecepta Ic~is perfeclionis virtul!! rCHles ralionem dicli ad Dci volllnLalcm qu:c jllsLitia ~ranscendllnt, q~ia non hoc solùm quod lex pra~ciJlit, l'SI, et misericordia, 11011 ad effcctus miscl'icordi:ll et Implere conlenll suni, sed et quod ad perfecliollenl jllslili:r, qui suni in reLus. Aliis alltem videtur quòd consulitur, implere student. De quibus Prophcla ait sicllt dicitur Deus omnia opera sua jllslè facere elmi- (lsai., C. 5) : D07llinu8 ad jijdiciwn veniet cum iellasericortliter, ita cOllccdelltlllm sii iii 011111 i opere Dei loribus populi sui. Et SalolllOIl dc Ecclesl:e SpOIlSIl I~ jusliliam esse et misericordia m , id est, clcmentialll, quens ait, Prov. Ult.: N obilis in por/is vir ejus, qUlllldo seellntlùm cffectllm wl sigllllm, quia nllllulll opus Dei sederi' cum ,enutoribus terra!. El Job ai t, c. 36: Non csl in quo 11011 sit ellcclus vel signulll requilalb el cle- .a/va' impios, es pauperiblls judicium Iribuit. Ili ergo· Illenli:e, si\'e occu1t:E, sive aVcrl:E, Aliquando enim rectè sub generali judicio non lenenlur, sed jlldiccs wanileHa csl clcmelllia sive benigniLas, eL occlilla veniunt, quia ct IlI";I~cepla generalia vivendo l'Ìcel'ullt~ ~'.JllilaS, aliquando è converso. . CI omn.ihus rt:lictis Chl"islum scellli sunt. Ucctè paupel'ibusjlldicillllllribuil, qui qllantò huie mundo magnA D1STINCTIO XLVo. humililale despccli su .. l, lantò IUlle majori cllhuille DE SENTENTI.&. JUDICll. poleslalis cxcrcsccnt. De lalibus dicilur, Apoc, 5 : t. Solet ctiam qUa!rI : Qualilcr dahilllr judicii scn- Qui vicail, dI/bo ci sedere II/eelll/! iII thl:ollO meo: sicut

953

PETltl LOMBARDi 95;\ 956 QUIlli.~ apl'ar<,bil IUlle in (omui ,;/?r,'i. :-1 ego vici, el sr.fi Cl(m. Pt?lre I?/CO in Iflro/!o '11'8. Vin.ce~s 2. Sell cùm in fill'llia Itum:tnà constN ellill :IPJlari-. Ilo/llilòllS CUlli l'all'e IlIlhrOIlOseùll, 'lilla pOSI l'''SSIOIiIS 1~ITlIIlJ, qll~l'itur an in forma illà glol'iosà :tl'pareal, ccrl~llIclI' el rcsurrcdiollis pa!IlI~1Il , quòtl Palri esset :e'llialis OllillilJlIS clal'l!iL. NolJis ve!'? il~ lhrono ~ilii ~e SICUt vCl'è est, an in formà quali,; iII paòsione eXlitit. Quidam pu!allt à malis lalem yidcri, qll:ll~m crucifitI"re, CSI ex c;nsll.-nr l'llil pOleSlale Jlllhcare. Qllra CI Il III xcrullt? id est, infil'lIlum ; qui .• dicil Seril'lura. III "ijlltlieantli prillcipa ~nm ex cjl!' "il:llllC pl'rcipilll~IS, ql.l:Isi ùealll III quelli pUpllgl'rllll1. Seù aperlè Augustinus, illllil'olio CJIIS r<,~,dl!lllu:;. I~x llis apparcI qllOù cllalll IH:d'ccliores sancli cum çhr!SIO j~dica~.ulll po.tes~ate; ~t sl.. ~er.Jllall., ('t Ir~CI. d~ Trin., I.il>. I,. cap. 16 el i7 , dicillorm:lm servI glonfieal:lIn, a !J'J!IIS l't nlalis tllllC quare IllIidam ùicllnlur JII(hc3lldl , alli non JlldlcaOlh. videri ; sic : ClÌrn iII fllrma seni !;lorifie;Hà judiean· De ordine jl' dicii, et lIIinislerio IIngelol'llm. 4. Cùm aulelll i II ~vangelio legatm' qllòd Dominlls lem viderint boni el III ali , lollelur illlpius, IIt non vimille! :mgelos SIiOS qui rolligcnt de l'egno ejl1s omnia deat clarilalem Dci qua DCIIs eSI: qU:\1II soli lIlundo corde yidebunt, qll'ld eril l'i, "ila a:lcl'II:I. Forma ~calld:lla, et miuellL iniqllos in caminum .ignis; el el'go humallain Christo glnrilÌl'aLa vitlt!hitllr à CIIII!ICIIl \'Ilatth., t;) : Exibunl al/geli, el upllTubunt mulos cle m~dio iustO/'UIII, et miltelll eOB in eaminulII ignis; t:lis ;. ~nde et Cl:ri~tus di~ilU!' )udicalurlls, quia iiiius honlIllIs C5t. ha clllm legllur III Evan"clio JU3unis et ilem , Mauh .• 24 : Alittel angelos 'U03 CUlli tabù, et fOIl!jI·t'gabulll e!eclos à qU~t~OT venti.; ~t Pro~h~la d.i- C. 5.: ./l:t pole$latem d~dil ei judiciulll ra~e,.e: quia {i!i"; cii , ps. 49 : Longugale tlh sanc/os ep"; mllllsterlO homllllS est ; NOli qllòd ipse ex I"Ìrtute hOlllinis sitjlldi:mgdorum ma impleri duIJitandum non esl. Domino ~1l~lr.us, vt!.l qllòd ipse 501llS sille Patre clSpiri!u s:llleio ~UdiCllllll su factul'us, seù '1uiaipse Silius in forma seni l'II iIII vCllicnle ad judicium, Jlr:ecedct anle eum ignis, IIUO romuuretur facies mU11l1ì hujlls; et perihit cmlum Jlldic:lns, bOllis el malis vitlebitur. Cilill crgo Paler 11011 jllùical quemqllalll sed omnem pOlestatem dcdi! Filio, et lerl':l, non setlllldìun suuslantiam, sed secundùm 11011 ita est inlellig:endllm, (Illasi Filills solusjlldicet, et ~pecielll qu:c immutabilur; crelnn] quidem aerellm, Ilon ~{:lhCl'cum. Talllùm enim asccndctignis in judi- Il?'! Paler, se~ {lilla fo~ma Filii !lIl1l1:1I\a cunclis in jul'io, qll:llllìllll ascendl!rullt aqu:e in diluvio. lIIe :lutem (hclo appareblt, non Hl formà lllfirnlà., seti gloriosa. i!'llis 11l:llis qui reperti ruerinl vivi erit constllll(Jtio, Judicabit autem ex virtllle divinilalis, non sine PalN e.1 ~pir!111 sa~clo; el appare!Jit terribilis impiis,et·uìi!~~)I]is VCI'Ò non, ut ail Augllslinus, de Civ. Dei lib. 20, cap •. i 8. Il?c eril in~eDllium f!lundi .san~li~, /Iuod hg JUSlIS. ErIt ellIm terror malis, et lumen justis. Quare aeeulldùm (orma m servi dici/Wf Cl/riillls . fuil call1lllll~ lnbus pllefls. In qUlbus SI ahqUIù pur.. lu.cita/urus corpora. ~:lndum flleril, per iIlum ignem purgabilur. Aliis 3. Et..sicut dicilm' Cbrislus sccllndùlfl rormam seni VCI'Ò nullam ingel'cl molestiam. Purgato verò per i"lIcm IIllllldil, el aù judicium venienw Domino, elllil- jlldicaturus, propLer causam pr:cmiss:lm ' ila eliam di1~lllr vox illa mngll:l quà rC8urgeni omnes morlui; et cilllr suscitaturlls corpora mortuorum, s~cundum 11lIm:luÌlatem, cùm tamclI virlule dh'initalis 'sit snscil:l!llIOC IIliliislerio angelorulI1 ventilabilur area, quia boni IUI'US, non humanilatis. Sed hàc ralione iIIud dieillll' con~ .. egallllllllii' ilii de qualuor pal'tibus mundi angelico' lIIi'iriMt:riO; qllil et rapienlu!' Obl'iàlll ChriB/o in aera, quia iII hum3'lIilale su.cepil quod est caUS:l·uostr:c l'';' sUl'reclionis, id e~t, passionem ct resuJTeclionelll. 1 Thess. 4, reprllbis in lerrà quam dilexerunl, remaI:pnlihus. Et lUne pr:ucollia iIla bonorum : Esurivi, et Ideò ei 3scribilur seeulldilm hominem suscilatio IIl11fdcdistis mi/li Il!llndl/cure, ~t increpationes iIl:e malo- luorum. Vndll Allgustillus : Pcr VerbUlI1 Filium Dei filanimarum resurrcctio. PerVerbll!l\ faclum in C:lI'IIC l'11m : t;.~ll)'ivi, et 1/011 dedistia llIilli mandueare, l\lauh., IiIillm hominis, fil corporum resurreclio. Item : J ndì25. etc., prol'e!''' lllllr vel sono vocali, vel alio modo. UCllill"C (lJ'olàellll' senlelllia super ulrosque, ibid. : cat el suscitat corpora 1I0n Pater, scll Filius secllndilill dispensationem hllm3I1it:l!is, in qna minor Patre est Il cllilC, bl'lIidicli: et : Ile, nw/eelie/i, elc.; et minislel'io all~elol'lIm virlnlc Uci couperanle miuentur mali Chrislns. In eo quòd eSI FilillS Dei, esI vita qUal viviflcat animas : in eo qllòtl est filius hominis, jlldcx. in c:llllilllllll ignis, hoc cst, infernum. El'ce sccundùm forRlam humanitalis dicilur suscilaSi post judiciulII dtrmanea praieTunt hominibus ad !IlIUS corpora, e~ jl!di~IU~S. Judicaturus aUlem, qllia punieliduni. 5. El solel qll:rri ulrùm in inferno malis ad punien- Illa forma CUIICtlS II! Jndlclo apparcbit· el suscitalll· <lum pr:esint tla:moncs post judicillm , quos carnifi- rllS, quia in eàdem formà meritum el ~usalll rcsurces lOI'LOrcsqlle animarum Scriplura :lppellat.Apostolus reclionis nostral suscepil; et quia secundùm canllle:l' dicil, 1 COI'. {5, /Iuòd Christus tune evacuabit omnem fllrmam voccm dabit, qllà mortui de ml\namenlis reprilicipallllll, et polesia/elll, etvirlutem. Dùm enim du- surgelll el procedellt. l:)eeundùm qnòd Dells CSI, vivificat allimas, et non Paler tantùm; quia lIon lanlùiI' l'al 111 1I11dIIS , allgeli allgelis, d:cmones d:emonibus, Spirilus sanhnlllillcs hOillillitllls pr:l!Snnl. Sed omnibus collCClis, Pater \'ita est, sed et Filìus cum c[), jam omnis p..~clalio cessabil. Hinc quidamputant post CIIIS eadein ,ila est, qll:l! perlinet atl anilllam, lIon :al jlltliciullI da~IIHJlleS lIon hal.Jere potcstalem'cruci:lIldi CII~pIlS. Corpus 'e!lim non sen~il vilam sapienti,{', seti '1IOIIIines, ;;iClJl modò. Sed lIt d:cmones virtnle Dei a,ail~a qn:c IlIlImllla~lI~ à .IUI~I~e :r.lerno. Licèl er~" nul"Ì:lri sinc cl'calur:c minislerio asserunt, sie repro- ChflStllS potcnllà dl\l:lltatlS HVlfirel allima~, el SII scihlls homincs ihi 11011 per operationem d;1!monum, sed tet corpora, et jlldiccl, non Oliosè I:unen et nr:cICl' rationem ei secundùm rormam Dei lribuilllr "idlica/ill \'irllltc ùid"à lanlùlll a'lernis subjici èruciatibus. l'l'a:llIiSsa lamen :l\lcloril3s non id cogit seutire; qure anima~u~, el secunùùm formam seni jlltliciulIl cl resuscltatIO corporum. dsi asseral tllnc Ilee dalmones dalmonibus, ncc ho· De /oeo judicii. m;nes homilliuus l'r:'Ccsse, non definit tamen an d:e4. Putant quidam DOlI!inum descellsurum iII valJclII IIIOIICS pr:llsilll hUlIliuibus ad IOl'quendum. Vnde quibllsdalll videlur. cos sie extarc hominibus tortorei in Josap~lat in ~udicio, eo 'lUÒÙ ipse per JOe\CIIl prollhelam SIC 10q!1llur, c. 2 : Congregabo omnes !lil/leS, et deprenà, sieul cxtiterunt incentores in culpà. dl(calll eas III val/elll J osaphat, el diseeplabo ibi CllIU ei". DlSTINCTlO .XL VIIl. III c~j!IS C~pilUI,i expogil~On~ ita reperi : Hllc Iluidam DE FOn:ll~ luDlCIS. pllerliltel' mtdlrgunt, quoo In valle qu<c est iII lalere 1I10lllis Oliveti dt!soensul'us siI DOlllÌllus ad ju<!icilllll, i. S"lell'tiam qu:cri in quà formlt. Christus judic.'lllil. III ['ori Il:1 ulique servi judicabit; qUal omnibus in qu~ friv?lum est, qllia non in terrà, sed in spalio judicio 3ppal'ehil, ul "ideallt mali iII quem pupuge- hUJus aerls sedè!>lt conlra locllm mOlllis Oliveli, I: :': rUII!. Di"illitalcm verò ejns mali non "idebunt. Vlld!) quo ascellùil. El SiCUL JO:lnnes ChrysoslOIllUS t1icit : AngelI defcl'enl anle eum signllln crucis; uude iII Isaias, c. i.; : To/lalur impi"I, ne t'ideaI gloriam Dd. Hilillauitalcm ,'id~bunl, III timean!; divinit:1tem "crù Evangcli". ycrila~ ?icil, Matth. 21 : E/ IUlle ul'lWrebil ~'yI/U!1t F,lll/lOlIIllIrs. elC. Josaphal alllcm illlcrpretatur non, !It~ ~a!l\kallt. Divinit:ts euilll sinc gaudio videri JI\\lIuulII l.Ionlllll. In \'allclII ergI) JosaphJt, id esI. j :~ .11O!11'0leoL.

957

SENTENTIARUM LIBRI QUATuo,n. -

dicii Domini, con~gabunlur omnes impii, SUSli vcrò i:ou descendelll in vallem jndicii, id est, damnationp.m. sctl in nnllihns elevabnntnr obvi.àm ehrislo. ' D~ qual~la/e luminarilllll" el,t~mporis, p~SI j!,dir.illl!l' 5. VeOlente autem ad Jlldlcmm 00111.1110 III fnruttldine et potestate magnà, sol et IUlla dicuntllr obscurari, non sui Inminis pl'ivatione, sed supervcménle lIIajoris IUlllinis c1aritate. Virlules quoque crelorunl, id est, angeli, 'dieuntuf n\()veri, non metn dalllllatiouis, ,'el aliquà pertnrMlione pavoris, scd qu~dam ad· miralione eornlll qUal vidcrint. Unde Job, c, t 6 : Co{III/I/U/J CUlli pavelll ad IIdvClltulll éjus, Aule diem verò I!ltlicii sol'el lima eclipsi,n Ilaliell~ur, sicut Joel testalnr lIicen~, c, 2 : Sol conver/çtllr in tel/ebra., èt IUIIII iII $IIng/lillelll, anteq/làlll velliat dies Domilli lIIagllllS el horribtlis, Maglllls l'crò dicilllr, propter magna q"a! ibi fient. Cùm 3utem factum fucrit cre!um nOVUIll, et lerra 1I0\'a, tllnc eril lux IUIl:E sieut Iux solis, testanle Isaià, c,50: El lllx .olis uptempliciter, id cst, sicu~ lux seplem dierum; qnia '1uanlùm luxit sol in primà conditiolle~ptem dit'rum ante peecalum primi homilIis, lantùmlueehit post jndicium, Minorala enim fuit lux solis etlun:E, aliol'lJmquc siderum, per peccatllm )lrimi hominis; sed tnnc recipiel sol mcrcedcm sui lawJris, quia s"plelllpliciter IlIccbit; et tunc non erit vi.,issi!udo diei et noclis, sed t:mlùm dies. Unde lacha,'ias, e. U: Et eril diesulla qum nota esI Domino, non dies neque nox; et in lell/pore ve'perSE erit IIIX, quia tunc nOli erit ,'arietas diei et noctis qll:E modò esI, sed cOlltinua dies Cl Iill. Isaias lamen videtur dieere quòd tllnc 1I0nluce~t sol vel lun·a, loquens congregationi sallctorulll : 1\'on eril ibi, inqllil,. c, 60, flmpl!Ìl& ~ol ad II/ecndlllll per diem, nee 'plendor lllnm Itlunllnabll le; ,ed eri/libi Domin«s il/ lueelll ,empi/ernam. Sed his verhis lion negat solem et hlllam lunc Ineere, sed significat his qui tllliC Crullt in reLel'oà beatitudine, nullum llleis usum prrestare. Quia, IIt .'Iii Hieron., !ib. {(I, slIper ellmdem locllm, creli et lerrre, soli!\ at'lue lun:ll lIobis cl,ssabit OI'fiCilllll, et eriL ip,eDominus lumen SlIis in perpetuurn. Potest cliam intelligi iIIud tsai:c e. r.ltione diclum, qll.ia sol et luna IUlle Ilun habchullt or111m et occasum siellt nunc. Und'e Isidor" iIIud Isaire quasi cl\lonens, ait, i, e. 5 : Post jlidieiurn solla~ ris bui mercedem suscipiel. Unde Prophela : Lllcebit .eplelllpliciter, el non veniet ad occasllm nee sol nee IlIlIa, sed in ordine q\lo creali sunt StabUII!, ne impii in tormenlis sub lenA posi ti frualltur luce eorum. Umte Abacuc, c, :5 : Sol el luna Slctel'lmt in ordine 'IlO. [ccc aperlè dicit solem et lùnam lunc lucere, sed stabiliter permanere; ubi eliam significat inrernum esse slIb tcrrà. Si verò qn:erilur quis usus lucis solis et 111lire lUnc, fatcor Ille igllorare. qui;t in Scripluris non lIIemillime legisse, · DlSTINCTJO XLIX. DE DIFFEREIITI.\. IIAIISIONUU IN C<ELO ET IN INFERNO.

t. Post resurrectionem verò facto universo imptelo'lUC ~udicio, snos fines habehullt civitales du:!! : lIna Chrisll, alia diaboli; ulla bonorum, :lliera malorum, utraqul! lamen angclorurn et hominum. JSlis voluntas, illis facullas non potel'il esse pece:tndi, velullaconditio 1II0riendi. ISlis in :p.terllà vi là feliciter vivenlibus, iIIis iufeliciter 'in ';el6l'nà morle si Ile mOl'iendi potesLate dnralltibus, quoJ:Ìam IItrique sine fine. Sed in beatitudine isti, alius alio pl':Estabiliùs; iII miserià \'ero iIIi, alius alio tolerabiliùs permanebunl (Allg., in Enchirid. , c. t I t). Ex his apparet quòd sicul boni diffefenter glnrilicabunlur, alii magis, alii minùs, ila el mali dilferenter iII inferno punienttrr. Sient ellim in dOlilO Palris, id est, in regno crelorum mansiones multe sunt, id eSI, pr:cmiorum differenti;c ; ita et in gellennà divers:E SUllt mansiones, id est, suppliciol'um diR'erenli:e. Omncs tamen :E1Crnam prellam patit!lIlur, sicllt omnes eleeti eumdem babebullt dellarilllll, quem paterfamiliàs dedil omnibus qni operaltSUnl in villeà. NOliline denarii aliquid omnibus eleetis eommunc in't:1iÌ!!iIUI', seilicel, vila retcrna, Ocus ipse 'IliO olllnes

LlB. IV, DlST. XLIX.

958

fruenlur, sed im(larllcr. Nam sienl ei'ildifferens tlarificlIlio corporum, ila difTercns gloria eril anirriarum , Stella tllim à "elld, id est, electus ali electo, dilfert in clan/ate, menlis et corporis. Alii enim aliis viciniùs clal'iilsque Dei speciem eontelllpiabulilur; et ipsà con· templandi dilfcrentia diversitas mansionum vocalur. Domus ergo est una, id eSI, denarius estun'us; seddi- , versitas eSl ibi mansiollum, id est, dilferentia elaritatis; 'luia nnmìl est et sOlllmmn bonum beatiludo et vita omlliunl, id est, Deus ipse. Hoc bono onmes elecli pel'fl'ucnlllr, seti alii aliis pleniùs. Perfruelltnr alltem videlldo pel' speeiern, non per speclllulIl in amigmate. lIaberc ergo \'ilam, est vidcre vit:\m, id est, C(fgoo_ scere DeulII in specie, Ullde Vel'itas ait in Evangelio, Juan. i 7 : Ha:c elt vita m/eTlla" III cognoIC4111 te VeTUllI Deulll, el quem mi,i,ri J e$UIII Chl'istulII esse 1111111/1 et so111m vel'lI//! Dell"'; hoc est h:tllere vitam, id est: Coglloscere te non est ip.'3 cognitio qU:E tu es, seti per cognitionem habere bonllm quod tu es, id est. vita. Si ()mnes homines vollil// esse beari. 2. Solet ciiam qureri de beatitudille, ulrùm C.11l1 Ollllle$ velint, el séi:,I.. t qU:E sit vera beatitudo. De hoc August, in lill, t5 de 'l'I'in., cap• .I. ila disserit: Afirum est eÌ!m eapcsselld:c retinellda!que bealitlldinis 1/0lUnlas una si[ onlllium, unde tanla existat de ip,;à beatitudinc rursùs diversitas volun13tulII; 11011 quòd eam a!iquis 1I01i1, scd quòd 11011 omlles ealll nòrinl, Si enim e:nu omnes noscerent, non :\b aliis putarctnr esse in virtute animi, ab aliis .in voluptale corpnris. ab aliis atque aliis alibi atque alibi. Quomodò ergo omnes alllallt quod non omncs sciunt? Quis potcst amal'C quod nesci!, sicul supra disputavi? Cur ergo bealÌludo arnatur ab Olllllibus, lIec tàmen scitur ali omnibus? Ali fortè sciunt omnes qu:c ipsa SiI, sed non ornnes seillnt ubi siI, et inde contelltio est? An rorlè falsum est qllod pro vero posuimus, bealè vivere omlles hOlllines \'clle? Si enim beatè vivere est, verbi gl'atià, l>ceundùm animi virtulem vil'ere, qllomodò bentè vivere vult, qui hoc non vult ! Nonnc ,'èriùs diximus : 1101110 iIIe 1I0n vllit beatè vivcre, qnia non vult secuOllùrn virtutem vivere, quod solurn cst beatè vivere? Non ergo omnes' beaLè vivere volunl, imò pauci hoc VOIUIII, si non est bealè vivere, nisi 'secundùm virtutem allimi vivere, quod mulli lIolunt, Ilane l'alsUnl eri!, unde nee ipse Cicero duLrilavit? Ait cnim in Hortellsio : Beati eertè omnes esse volumus. Absit UI hoc falsum esse dicamlls . Quid crgo!' An dieendum est, eliamsi nillil aliud sit lIearè vivere I!uàm secundùm virtutern animi vil'erc, tamell el qui hoc 11011 vuh, bealè vivere vult? Nimis fluidem hoc vidt!tur allsurdulII, Talc enilll est :le si dicarnus : Qui non vult bealè vivere, \'ult beatè vivere. Istam repugn:lnli:lln !Iuis audiat? quis ferat 1, et tanIen ad h,anceohlrudit nccessilas, si et omnes bea tè vivere vclle \'erulO eSI, el non omnes volunt sic ,'ivel'e quomodò solùm vivitur beatè , An iUud ab lris an~usliis Iloterit llOS eruere. si die:unus nihil esse beale vivere, lIisi vivere secundùm deleclalioncm sualfi ; et ideò falsum non esse Iluòd olfiues beatè vivere velinl, quia omnes ila volunl ut Iluemqlle dell'eta t ? Sed id quidem falsuOl est, Vellc enim I\"od non dcceal, ésl esse miserl'ÌmulO. Nec tam miserulII eSL non adi(lisei quoti velis, quàm adipisci velle qllod non oporteat. Qui., ~Ia, c:.eetls siI, ut dicat aliquclO ideò bealulll, quia vivil ",t VIIIl? cùm profectò etsi miscr esset, lIIinùs tamen esset, si uihil eorum qU:E perpcràm voluiss('t, habcre pOluisst:l. Malà enim volunlatc sed solà miser quisq.ue eflieilur; st!d miserior, eùm desiderium malal volunt~tis impietur, Quapropter, quoniam verulIl est quòd OllIlles Itomines esse beali Velillt, idqlle ardentissimo amore appelanl. et propter lioe c:Elera qu:ccumque appclant; nec quil:luam potest amare (IUoli omninò quid velquale sit neseit, nec pOlest ncscil'C quid siI, quoli' se velle scit, sequiwr ul olllncs bcalam vitalll scialli. Omnes autem beali habellt lJuod \,olunt, quamvis 1I0n omnes filli habellt qu'otl \'oIUIlI continuò sint beati. Continuò a'lIcm miseri SUIII, (}Ili ve! 1I0n blbeut quod volunt.

1\59 PETRI LOMBARDI 9liO vpl hl habelll qlloJ non reclè volunt. Dcatus ergo non slimmum crolum. donee)lIe appetilus conquie;;cat. es! nisi (lui el hallet olllllia qUa! vult, et nihil vult Por~ò. si 1~le S!I corpus, cujus sit difficili, cl gra\'is malè. 1I1e quippe beatè vivit, qui vivit ut vull, nee admulIstratlO, SICllt h:ee caro qu:e corrumpilUr. multò malè aliquid vull. Cùm ergo ex his duobus constet magis avertitur mens ab ilià "isione SUlIlllli C!I!li. he.1ta' vila, Iicèt in malis siI aliquis bonus, Ilon lamen Proinde cùm hoc corpus jam non animale, sed spirilIisi finitis omuibus malis esL beatus. Cùm ergo ex tuale receperit :equala angelis, habebi( perfeCltolll lIaMc vità, qui in his miscl'iis IiJelis eL bonus est, vetur:e sua! modum, obediens ct imperalls, vivilicata et neril ad heatam "ilam, lune erit verp quod nune vivificans, lam illelfabili facilitJIC, ut ,il ei gloria!, lIullo modo esse potest, IIt sic homo vivat quomodò quod fui! sareiD:C. ' "Illt. Non enim ibi volet malè vivere, aut volet aliquid DlSTINCTIO L. quod deerit. aut deeril aliquid quod voluerit. QuidSI IfAU IN L.~FER!'IO PECCABV:'ìT. (!lIid amabitu\, adel'il, nec dcsiderabitur quod ·non •• deril. Et omne quod ibi erit, bonllm erit, et sumt. Hìc oritur qu:estio ex pr:elllissis duceus ol'i"j• IIIIIS Dells summlllll bonum eri t : et quod est omnillò nem. Supra enim August., Ench. c. HL loqut'ns dc lJeatissimum, ita sClIlpcr. fore certum eri'. Beatos aumatis in inferno damnatis, et bollis iII erelo glorificatem esse se velle, omnium hominum est. Beatos se ti s, dixil (/uòd lIec bollis "OluDtas, Dec Illalis facultas ,!Sse velle, omnes in corde suo vident, nec tamen esse peccan!li pOleril. El de bonis quidem consl~l, sed dc malis à qllibus voluntale::m malam non l'emo~ omnium est fides, quà ad l>ealiludinem perveuitur. vet, qu:erilur quomodò sit verum eos non posse pec:lbid., c. 5 el 7.) Si quid de Deo cogno"it aliqui" quod ibi nOli intelligant care; imò, qunmodò ,'erum sii eos 1I0n peccare, cùm omlles. , malam babeant vohmtatem. Quidam autnmallt iIlam 5. Solet etiam qUa!ri ULI:ÙKI aliquid de Deo cogno- . voluntalem non esse peecatum, sed supplicium tan~ scat aliquis magis meritus, ut Petrus, quod non cotùm. AIii verò peccatulll esse fatenlur, sed per illud glloscat aliquis minùs meritus, ut Lmus. Pluribus eos 1I0n mereri aliquam pLCnam, quia nOli est ibi ioeus \'idelur qnòd olllllia de Deo ad beatitudincm speetan~ merendi. llIud ergo peccalUm diclIlll 1I0n esse meritlllll lia omnes communiter elecli cognoscant, sed dilTe- sU(lplicii, sed suppliciulll 1II!l1i meriti, quod iII hae l'euter. Nihil ellim in Deo noscibile majlls digniusqlle vilà pr:eeessit. De hoc alltem Augnstilllls iladicil • vic1etllr, (lu1:Im eum intelligere trinum et uuum. Hoc iII lib. de Fide ad PetrulII, C. 5, 26 : Telllpus aC!)lIiautem omnes tune per speciem cognoscenL. Unde rendi vitam a:lcrnam in hài: lanlùm vila Dcus homisequilur ut 1I0n sit aliquid beatitudini (lerlinens i!llIibus ·dedit • ubi voluit eli~1ll prollill'lIliam esse fructuosam. Ideò hìc prenilentia fl'ucLuo:r:a eSI, quia pocognilUrn alieni beato!'um. Omnes ergo runcta ' iIla viJebllut i quorum cogli ilio servit beaLitudini ; sed in test hìc hOlllo deposità nequilià beuè ~i"ere, el muIllodo videndi ditfel·ent. Alius enim alio magis, alius tala voluntate merita simul operaque mutare, el ca gel'ere qua: Deo placeanl. Quod Iflli -in hàe ,-jtà 1I0n fealio minùs fulgebit. De paritate qaudji. ceril, habebit quidem' prellitenLiam in futuro secllio dc .I. Solet t'tiam qme!'i ~n in gaudio dislmres sint, sieuI malis suis, sed iudulgenliam in cllnspeelu Domini 1l01l in claritate cognitionis dill'cruIlL. De boc August. aiL, in ill\'cnkt; quia etsi erit slimulus preniludinis, lamen li/!. de Civ. Dei : Multa~ lIlanSiOlles in unà domo erunt, Ilulla eI'ÌL ibi correctio \"oluntalis, A talibus eniIU ita seilieet, variaJ pra~miorllm dignitaLes : sed ubi !)eus clllpalJilur iniquitas sua, ut lIullalenùs ab eis possit eri! omnia in Olllllibns, erit etiam in dispari claritate ,'el diligi, vel desidcrari juslilia. Voluntas ellim eopar gaudium ; uL quod habebunt singuli, COllllllune sit rum talis erit, ul babeat semper in se malignit:llis onlllibus, qui a etialll gloria capitis olllnium eri t per su:e supplicium, nunquàlll tamen recipere possil bovinculllrn charilatis. Ex his datur inlelligi quòd par nitatis alfectum. Quia sicut iIIi qui CUlO Ch .. islo regnagaudium omlles habebunt, etsi disparem cognitionis bunt, nuUas iII se lIIal:e ,'olunlalis reliquias babeclaritatem, quia per charilatem qu:e in singlliis eril b~nl, i!a illi qui erunt in sllpplicio :cterlli igllis CUlli perfecta, talltùm !)lIisqlle galldebiL de bono alterius • dlabllio eL angelis ejus deputati. s:cut nullalll ha bequantùm galldereL si iII seipso haberet. Scd si par cri! bunt ultcriùs requielll, sie bonam nullatenùs pOlecunctorum galldiuJII, "idctnr quòd par sit omnium runt habere vohmtatem. Et sicut coha~redibus Chrisli beatimdo; quud eOIlSla! omninò 11011 esse. Ad quod oabilur perfeclio grali:e ad a:ternam gl',riam, ila eOIldici pOlest quòcJ beatitudo p:u' esset si ila esseI par sorliblls dia boli cumulabit ipsa rnalignilas j!ren:llll g:ludium, Ul l'liam par esset cognitio : sed quia hoc quando exterioribus deputali tenebris, lIullo illustra: 11011 eri!, non radet parilas gaudii paritalem bcatitudib~llItur inlel'Ìori lumine vel'ilalis (Ench., C. t i t). Ex nis. POlest etialll sie acci"i (lar galldium, III 1I0n refe- IlIs apparet reprobos in inferno prenilellLiam sic gel'atur pal'it.%ad illtcnsiollem alTeclionisgaudentiUllI, sed sluro~, ul per l'am pravam volunlatem nOli deserant· :td universilrltelll rerllm de quibus hLahilur ; (Iuia !le el iIIa maligna voluntas. eril eis ad cllmulum frella:; OInni re unde g:ludl'hit unus, gaudcbullt OOlIlCS_ (III per quam lamen nnn mcrcbulllur, quia Ilullus mereLur lIisi iII hàc \·ila. lib. dc Virg" c. 26.) Si l1Iajo"r siI bealillldo sane/oruni posI judiciullI. Quare dicuntur lenebrre e:tterio,.cl. 5. POSI hoc q\la~ri solct si ueatitudo sanctorum rI~ 2. llìe qU3~ri pOlest quare iII:e tenebl'a: IIU:bus in_ \'ohelllur mali in gehenna, dicuntur tellehra: exlejol' sit futura pOSI jlldicium quàm illlerim. Sine bCl'lIpulo crcde.ndulll est eos habiluros majorem gloriores. Quia tunc mali penitÌls extra lucem c0l'llUrarialll posI judidum quàm allle; quia et majus erit lcm et spiritualcm, scilicel, !)eum, eflllll. NUllc ellim I{awlilllll eorum , ut supra testalUs est AUgUSI" super etsi palian!ur tenebras iII c:eeilaLe mCIILis, non ta~ Osel! 6, et amplinf eril corum cognilio. Unde Hic\'()II_, Dlen pcnitùs exlra lucem Dei sunt, Dec corporali ·Iu('e supcr Gen., ad Iib. t2 , cap. 35: Pcracto judicio, ampl'ivanLur. De hoc AuguSL. sic ail, su per psalUl. ti : IIliorcl1I gloria m sua: cJaritatis Dcus demonstrabit Ira Dei et in judicio erit, ct hic est in c:ecilate IlIcnti~, dcctis. Si quem movet quid OPU!! sit spiritiuus defun- cùm dantllr mali in reprobulIl sensulII. Ibi eXleriOl'cs dorulII corpùra sua in resllrreclione rccipere, si cis lenellr:c erllnt, quia lunc peccatores pcnilùs erllnl extra l'0lest sine curporibus summa beatiludo pr:eberi, dirDellm. Quid est enim penilÌls esse extra !)eulU, lIi3i eSStl licilis qu;cstio eSI, uec potest à nobis perCcclè deliniri. in slmunil c:ecitate, si'luidcDI habitat Deus luceDl ill:tcScd laillen dubium nOli esi, et raptam à carnis sensi- cessibilem? H;eautem lenebl'a! hìcjam ineipiullL iII pecl'lIs hOlllillis mClllcm, el post morlem ipsà carne decante. CÌlIII ab imeriori Dci Ince sccluditur, scd lIon posita non si,: videre posse incommlltabilem S1lbstall- penilils dÙIII in hae vili! est. Ecce quare ibi ilec~tor tia m, id est, Deum, sicut sancii angeli "idelll , sirc diciuu' pati extcl'iores teaebras •. et 1I0n hic. tfuia iili ;.Iià laleliliori causà. si\'e ideò, (Iuia illeSI ei natllralis secllllietur penitllS à luce Dei, quoti nOn bk. ScJ ljUO !jaitl~1II !lppetitus corpus administralldi , quo retar'laIIIodò illtelligenda est iIIa seclusio? An quia 111111 vi· lur 'lIlOdanlluodò, IlCC tolà inlcnliolle pel'gat iu illlld <Iehullt DClIlII l'CI' spe<'Ìem? scd nec aliquis \'itlClllic

001"''

9G:! SENTENTHRUM ARTrCUI.I AB OMNmU~ NO~ APl'ROlUTT. jllsmodi. vii à mansuctis et contellliosis nUII(J1tàm

961

Dellm per speciem. An per rlissimililudinem quam fadl peeca:um inter Deum et hominem? sed el hìc multi per gravia peccata elonganlur àDeo. An q\lia Denm odiunt, ila ut velint Denm non esse? sed eL hìe militi Deum oderllat; de quibus scl"ipLnm eSt, psal.

75: Superbia eOl'um qui te odel"ltnt, ascendit semper. Ql1:c est ergo i1la elongatio? Sanè exteriores tenehr;:c

intelligi POSSUl!t, qna~da'!l malignitas odii el voluntatis, qllJl Lune excrescet In mcnt.tlUs rèproborum, et qll:cdam oblivio Dci, quia tormentorum interiorum et exteriorllm doloribns adeò afficientur et turbabuRtur, ut ab iIHs ad cogilandum aliquid de Deo vii, vel rarò, vel nunqllàm mentem revocent. Ul qui nimio premuntur pomlere, adeò stupescunt et lurbantur, ut interim in aliamcogllationem non se extendanl; sed ilIùc lendit impelus cogilationis , ubi sentitur vis doloris. Sed in Mc vità nullus :1deò malus est, ut peni· tùs tlecludalnr à cogitatione Dei, quia ncc perdil appelilum beatitudinis. et quemdam boni amorem quem naturaliter habet rationalis. creatum. Illas autem exteriores et profundissimas tenebras reprobos perpessuros post judicium dicit Aug., opponens de ilio divile qui in inferno positus, elevans oculos, vidit Abraham, et in sinu ejus Lazarum, eujus comparatione coactus est confìteri mala sua, usque adeò lIt fratres rogeL ab his prJlmoneri; quod anle judieium factllm legitur. Sed poSL judicium in proClludioriblJs tenebris erunt impii , ubi nullam Dei lucem videbullt elli confile:U1tur. De animabus dalllnatorum, si quam habent noti/iam

eorulII qUa! hìc fiuli/. 5. Pr:cterea qu;:cri soleL si reproberum animre qu:e mmc in inl'ernn cruciantur. notitiam habeanl cormn qu:e circa suos in Mc vità geruntur, et si :lliql1o modo doleant super inCortuniis suorum charorum. Hanc qu:cstionem August. commemora t, super l'sal. tll8, ex parte eam eXl'licans, ex parte verò i'lsolutam relinquens, aH cnim : Qu:cret aliquis :111 ullns dolor tangat mOl'luos de his qu:e in suis pOSI mortem contingunt~ vel qllomodò ea qUJl circa nos agulltur 110· verinL spiriLlls defunclorum. Cui respondeo maglia m esse qlla~stionem, nec in pralSenli disserendam. Verùmlamen hreviter dici poLest quòd est cura morLuis de suis charis, ut de diviLe Il'siLur, qui dùm tormenta apud iuferos pateretur, levavit oculosadAhmham, et i11teraliadixil, Luc.t6: Habeo enimqllinqlle (ratr/l$, mitle

aliquem ex 1II0Ttui, , .t le,telur ima ne el ip,i venianl iII hlmc /ocllm tormenlorum. Habellt enim mortui Curam de vivis. qllos sciunt vivere, quia nec in Iocis pal1larum videnL eos, ubi dives s!ne fratribus erat ; nec in requie bealoruml ubi Lazarum eL Abraham, quamvis IOllgè, agnoscebal. NOli lamen ideò, consequells cst eos scire qUa! circa charos suns aguntur hic, vellalLa, vel tristia.

Quomodò accipienda suntqlUB de Lazaro et divi/e legllnIUl·. 4. Si quis auteml1uJlrat qllomodò intelligaLllr quod

de Lazaro et di\'ite legilur, :lIIdiat Augmlini re,polIsum dicentis, super Gen., ad lib. 8, cap. 5 : Si quis putat animas' corpore eXlIlas locis corporalibns contiucl'Ì. cùm sint sine corpol'e, non deerunt qui raveallt, et divitem sitientem in loco corporali euisse conlenùanl, ipsamqlle animam corporea m pr:l)paràsse lingU3m. cL stillam de Lazari digito cupisse. Sed melius est dubilare de occullis, quàm Iitigal'e de incertis. lIivilem in supplicio, paupcrem ili refrigerio esse nlln dubito. Scù quomodò illtelligatur divilis lingua, digitus L:1zari, fiamma inferm, sinus Abrah:c, et 11U-

invenitur.

Si ae vident boni el mrlli. 5. Solet ctiam qu:eri lltrùm "icissim se ,'idc'lnt illi qui sunt in inferno, et. illi qui sunt iII glorià. SiClIt sancti tradllnt, et boni m:1los, et m~li bonos \'idellt usque ad judicium. Postjlldicium vcrò boni videbllllt m:llos, sed non mali bonus. Unde Greg., super ilhlll : Fac/um est an/cm, homil. 40: Inlidelas inimo POSifi ante diem judicii fideles super se in rC'luie allcndunl, quorum gaudia pOSl conlemplari non possunt.

De cllaos inter bOllos et malos. 6. Sed cùm sancti mallis in lormemlis videant, nonne aliquà compassione erga eos moventur? nonne eos de tormentis liberari cupiunl? Recole ilIud (,lvangelicum qund Abraham diviti respondit, Luc. 16 :

Inter nos et vos chaos magnllnl firma/um est, ut hi qui vo/unt hillc transire ad vos non possint, neque in de hùc transmea!"tl. Quid est ilIud chaos inter bonos et malos, nisi hillc juslilia, inde iniquitas, qU:l) lIullatenùs; sociari valent? Adeò enim sancii Dei justitire addicli suni, ul nulla compassione ad reprobos transire valeanl, nulla pro eis iuter sanctos liat inlercessio. Quomodò crgo inde volunt aliqui lransire' ad ilIos, sed non possunt? Quia si Dei justitia admitteret, non lieret eis molesta liberatio eorum. Vel ila dicuntur velle et non posse, Ilon quia velinl et non possint, sed quia elsi vcllellt, non possent eosjuvare. De hoc ila Gregnr. ai t, super Lllcam : Sicut reprobi à poollis ad gloria m sanctorum transire volllnl, el non p08sunl, et ita justi per misericordiam mente ire volunt ad positos in 10rmenLis, ul eos Iiberenl, sed nOD possunt; quia justorum animJl elsi in natura! su;:c bonitale misericordiam habent, jam nUlle auctoris sui jllslili:l) conjunct:e tanlà rectiludine consLringllnLur , ut nullà ad reprobos compassione moveantur. Quòdvisaimpioruril puma 11011 millllil bea/orum glol"~am. 7. Postremò qu;critur an pama reproborliOl visa .decoloreL gloriam bealorum, an eormn beatitudilli proliciat. De hoc ila Greg. ait, super Luc. tI), bom. 40 : Apud allimurn justorllnl non offusca t beatillldinell1 :1specta pmna rcproborum , .qllia ubi jam compassio miserhe non eril, minuere beatorum l;:ctiliam non valebit. Et licèt jusLis sua gaudia sufticiant, ad majorem tamen gloriamvident [>renas ma10rull1, quas per gratialIl el'aserunt, quia qui Dei claritatem videnL. nil in creaLurà agitur quod videre non possint. Non est autem lIliralldum si .sanc!i jam immortales reprobos \'ideant meutis intelligenti;i, cùm prol1het:c mortales adhuc·viùerehJlComllia meruernnt. J<:gredientur ergo elt'cti, non loco, sed intclligenlià vcl visionc manifestà , ad vidcndum impionltll crtlciat:.1s; (IUod videlltes non dolore affìcieuLur, seu I:l)lilià satiabuntur, agentes gralias de suà liberaliollc, visà impiorum ineiTabili calamitale (Hier., lib. 8, c. 66, supel' Isaiam). Unde lsaias i,nviorum tormellta describens, el ex eorum \'isione Ia!litiam bonorulll exprimells, ait c. ull. : Egredientllr, elecLi SCiJiCI·t, et videbunl cadat'era virorllln, qui prtrvarica ti ,unI i/l

me. Vermis eorum nOlllllorie/ur, el ignis nOli ex/il/guetu/", et frullt tlsque ad salietalelll visionis omlli carni. i(\ est. electis. La!tabi/ur eIlim juslus, cùnl vide!"it vil/diclalll, psal. 57 .. Ha!c de pedibus sedentis su per .olillm exee/slIlII. quos seraphill duablls alis t'elaban' , sc/"iptori, etsi 11011 auditori, COllll1letnol'tUse 8ufliciat; qui à facie exO/"SIl' sedentis per lIIedia ad pedcs usque vià duce pel'l'e/lil.

ARTICULI IN

Qumus

IIAGISTER SENTENTURUII NON TENETUR COIIMUNITER AB OMNIBUS.

IN PRUdO LIBRO. Primò, Ijuòd cbaritas quà dili~imus ~eum et proxilIlUln est SpiriLU& sanclus. Dl8t. X V11, cap. 11, vel

ql1òd charitas qUal est amor Dei el proximi non esL aliquid crcalUm. Secundò, quòd nomina llUmCl'alia dicta dc Deo di-

963

PETRI L01IBARDI SENTENTIARUM ARTICULI AB OMNIBUS NON APPROBATI.

cnntur solùm relaLivè. Diat. XXIV, ca,. Et si diligenter. Ve! h:I!C Ilomina numeralia 'trinus et Trinilas non dicunt posilionem sed privationem tantùm. Tertiò, quòd simile el rejuale similiter dieuntur de Deo privativè. Dis'. XX .. cap. Et boe idem. Quarlò, quòLl Deus semper pOlest quidquid aliquando pOluil, et vult quicqaid vOluit, el seit qnicqnid scìvito DI". XLIV, cap. Prreterea qnreri solet. III SECVNDO LIBRO. Primò, quòd angeli non meruerullt beatitndinem per gratiam si bi data m ; scd qllòd prremium pr.;J!ce~sit meritum et postea merllerUlIl per obseqUia IideIiblls exhibila. Dist. V, cap. Hie qu:er.i solet. Vel qllòd 3ugelis prremium prrecessil,el merilum respectu pr:t·mii subSlanlialis babet subsequi. ~cundò, qlJòd angeli iII merito respectu essentialis prremii et iII ipso p~mio proficinnt usque ad judicium. Dist. Xl, cap. Prretcrea ilIud. 1'erliò, quòd cbaritas ~st Sl'iriluS sancllIs, scilicet illa qure.animre (Inalilales inf\.rmat alqlle sallctificat. Dist. XX Vll, cap. Cùm igitur. Quartò, quòd in "eri la le hUlllame natnrre nihil trans-: il extrinsecllm, sed quod ab Adam deseelldit per prnpagalionem auclulll et mllitiplicatum re5urgel in jlldicio. Dist. XXX, cap. penult . Quibus respondcllll' vel quòd nihil de cibis transit in veritatcm humanre Ilalurre Dec per generationem nec per nulriliunem. IN TEIITIO LIBRO. l'rimò, qnòd anima à corpoPe ex uta sit persona. Di.t. li, cap. Hic opponilur à quibusdam. Secundò, qnòd Chrislus convenienter mortulls el non morluus dicilUr, pas,us et non passus. Dist. XXI, cup. ult. . . Tcrtiò, qllòd Christus in lriduo mortuns Cuit homo.

Dilt. XXJJ, cap. I. IN QOARTO Lmno. Primò, quòd sacralllenla legalia non justificabant elialllsi Cllm Iide et devOlioue fierent. Di.t. J, cap. NOli igilllr. . Secllndò, qllòd homo sin e medio ,'idebal Deum anle peccatllm. Eàdem dist., cap. Triplici. Tcrlio, qllòd circulllcbio nOli confereba! graliam ad benè opcrandulll, ncc virtlltes ad allgmelllum; sed snlùm ad peccata ·dimiuellda valebal. t:/idelll disl., eap. Duo igilur. Quarto, quòd patvuli anle OCla\'um diem moricnlcs illcircumcisi periballt, et (111M causA nccessilalis pO'CI'anl ante circulllcidi. Elideill dist., cup. Si vcrò. Quintò, quòd qllredam sacramenta novre Icgis illSlitula sunt in remedium tantùm, nt Dla'rimonium.

.,88

Di,t. Il, eap. l Jam ;.d a.1Cr:amenL1 Sextò, quòd baptizati baplismo Jo.1nnis non ponentes spenUtl ilio, non erant baptizandi Baptismo Chris1i. Dist. li, cap. ult. Hic considerandum. Vel aliter t Baplismlls Joannis cum impositione manuum :ctlldpollebal Bapllsmo Cbristi; ita quòd baptizatus ba.ptismo Joannis non erat baptizandus. Septimò, quòd Dens potuil dare pOlentiam creatur:e creandi etinleriùs abluendi, id est, peccala dillliltendi. Di,t. V, cap. ult. Hlc qurerilur qure sil. Vel sic cjuòd Dcu, poteraI dare poteSlalem aliis baptizandi intcriùs, el quòd creatura polueril suscipere, ct similiter quòd Deus pOlesl potesl:Uem creandi creatUf:E communicare, el crenre . per crcaluranl lanquàm per minislrum. Dist. V. . Octa\"ò, quòd schismatici degradati, prrecisi ab Ecci\!sià h:p.relici, exeommunicati ,non babent polesla-lem conseerandi èorpus Chrisli. Dùt. XIll, cap. Illi verò. Nonò, quòd brutum non snmit verum corpus ehristi etsi videatur. Di,t. XIII, cap. lIIud etiam sanè. Decimò, quòd scienlia discernendi Ul nota t habitum scienlire Sil claTis. Dist. XIX, cap. l. Undecimò, qllòd episcopi simoniaci degr:adaLi Don p.ossu~t .conferre ordines. Di,t. ' XX V, cap. De SlmOlllaCIS. Duodecimò, qnòd secundus marilUS alicujus mulieris incognite carnaliler à primo Sil bigamus per cogniliopem illius el prohibel1!r ab ordinibus. Di,t; XX Vl l, cap. ult. Decimò tertiò.quòd cognoscenasororem uxoris slI:cilon tenetur ulori pitenli debitullll'eddere.Dilt.XXXlll, eap. De bis. Decimò quartò, qnòd ilIe qui uxore vivente duxit aliam in alienA palriA qui redicnll ad conscienliam Vull eam dimittere et non pOlesl, si cogitur ab ~c clesià remanere et debitulII reddere quia sibi non creditur : dicil Magister quòd incipit exeusari per obedienliam et timorem, el lenelur reddere debilum si petatur. Dist. XXX VIlI, cap. ult. Decipò . q~int~~ quò~ peccata deleta non patefian. alns III Judlclo. DII'. LXI V, cap. mc qU3!rilUr nlrùm electis. . . ~)rrediclis r-rroribus sequentem adjungemus proposltlOuem, qUa! defuncto auctore ab Alex:cndro III p:opà damnata est, nempe : ehri,tu" ,ecllndùm qllòtl .est homo, non est aliqMid; qllà voce illutl sanè signifi· care intende!>al inclytus auelor, scilicet quòd chrislu,... nOli est aliquid ASSOLOTO)(,· QIlOD PERSOlIAM CONSTITIlAT ; mens verò ipsius "erbis supra cllun:iatis non sal clarè palclicbat•