Γιώργος Ε. Δαρδανός * Η ΑΝΔΡΟΣ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ Το κείμενο παρουσιάστηκε στο 23ο Συνέδριο της Ε.Κ.Υ.Τ.
Ε
ΥΛΟΓΗΜΕΝΟ ΝΗΣΙ,
όπως άλλωστε και όλα μας τα κυκλαδονήσια, με 56 παραλίες – κόλπους – κολπίσκους – βουνά – βουνοπλαγιές – κάμπους και νερά, πολλά νερά που σιγά σιγά λιγοστεύουν, αλλά κυρίως η Άνδρος, όπως και η Τήνος και η Μύκονος είναι τα νησιά του αέρα. Ένας αέρας που καθαρίζει τα πάντα, την ατμόσφαιρα, την θάλασσα, αλλά που μας φέρνει και τις τεράστιες ανεμογεννήτριες 110-120 μέτρων χωρίς καμία μελέτη. Αν μπορούσαν να είναι μικρότερου ύψους ώστε να μην προσβάλλουν το νησιώτικο χρώμα και να είναι τοποθετημένες σε ειδικά πάρκα. Στην Άνδρο είχαμε μία μονομερή ανάπτυξη. Καταρχάς η Ναυτιλία-Ναυτοσύνη και ο Αγροτικός-Κτηνοτροφικός τομέας. Έχουμε περίπου 800 εκκλησιές – λαϊκά αρχιτεκτονήματα (περιστερώνες, ανεμόμυλους, κονάκια) αλλά κυρίως τα μοναδικά σε όλο τον κόσμο Σ τ ή μ α τ α (όρθιες πέτρες που θυμίζουν μία διαφορετική ζωή στο νησί). Θυμάμαι σε ένα από τα ταξίδια του μεγάλου σκηνοθέτη Βίκτωρ Ρόζωφ, που φιλοξενούσα στην Άνδρο, όταν αντίκρυσε αυτό το φαινόμενο είπε: «Αυτές οι όρθιες πέτρες είναι φρουροί της γαλήνης αυτού του τόπου». Θέλω να θυμίσω στους παλαιότερους ότι αυτός είναι ο σκηνοθέτης του έργου «Όταν περνούν οι γερανοί», με την Τατιάνα Σαμοΐλοβα. * Εκδότης.
Η ΑΝΔΡΟΣ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ
189
Η αποτύπωση των μονοπατιών και της ανάγλυφης ιστορίας τους ξεκίνησε με την καταγραφή που ανέλαβε ο Τάσος Αναστασίου, χάρη στην προσπάθεια της τότε Νομάρχη Ελισάβετ Παπαζώη. Το έργο τους σήμερα συνεχίζει η Όλγα Καραγιάννη με τον Αλέξανδρο Μαβή και τη μεγάλη ομάδα εθελοντών – φίλων συνεργατών που έχουν συγκροτήσει, έχοντας καταγράψει περισσότερα από 250 χλμ. αυτών των μοναδικών δρόμων του ορεινού όγκου της Άνδρου. Από αυτά τα 150 έχουν πιστοποιηθεί από την Ε.Ε. και οι εργασίες συνεχίζονται. Αυτή είναι ίσως η σημαντικότερη προσπάθεια αξιοποίησης των μονοπατιών στην Ελλάδα. Η Άνδρος έχει πάρα πολλά αρχαία προϊστορικά μνημεία της Κλασικής, Βυζαντινής και Νεότερης Εποχής. Επιγραμματικά αναφέρω το Μικρογιάλι, τον Στρόφιλα, την Πλάκα, τον Πύργο του Αγ. Πέτρου και πλήθος βυζαντινών και μεταβυζαντινών εκκλησιών. Η δε χώρα της Άνδρου είναι ίσως η ωραιότερη πρωτεύουσα των Κυκλάδων. Εκπληκτικά όμορφα είναι και τα χωριά του νησιού. Στον σύγχρονο πολιτισμό η Άνδρος πρωτοπορεί. Πολλοί εκπρόσωποι του ναυτικού κόσμου – Εφοπλιστές έδειξαν ιδιαίτερη ευαισθησία σε τοπικά και εθνικά θέματα έχοντας μια γνήσια τοπική και εθνική συνείδηση. Βλέπουμε λοιπόν Μουσεία, Θέατρα, Τεχνικά Έργα, Εκκλησίες, Μοναστήρια κ.α. Τα προϊόντα της Άνδρου όπως το μετάξι παλαιότερα, το μέλι, το τυρί και τα κρεμμύδια ήταν εξαγώγιμα. Ιστορικά η Άνδρος έχει εξαιρετικές προσωπικότητες όπως τον μεγάλο δάσκαλο του Γένους, Θεόφιλο Καΐρη, όπου στη χώρα της Άνδρου ίδρυσε το πρώτο σχολείο για τα ορφανά του αγώνα. Ο αρχιμουσικός Δημήτριος Μητρόπουλος από το Άνω Γαύριο της Άνδρου, ο Δημήτρης Γληνός – κορυφαίος παιδαγωγός– η σπουδαία ηθοποιός Κυβέλη, ο Δημήτριος Δερτούζος, ο ακτινολόγος Γεώργιος Κατράκης σύζυγος της χαράκτριας Βάσως Κατράκη. Θα ήθελα όμως να σταθώ περισσότερο στον μεγάλο ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο, που όλοι νιώθουμε περήφανοι για την μεγάλη του αξία και καταγωγή. Σήμερα η Άνδρος παρουσιάζει μια μεγάλη οικιστική ανάπτυξη – ιδιαίτερα στο βορειοδυτικό τμήμα, όπου υπάρχουν και οι πιο σημαντικές παραλίες – κυρίως εξαιτίας της γειτνίασης με την πρωτεύουσα. Όμως αυτή η ανάπτυξη ήταν άναρχη με πολλά απρόοπτα για το περιβάλλον, εξαιτίας κυρίως των δημόσιων υπηρεσιών. Ελά-
190
ΓΙΩΡΓΟΣ Ε. ΔΑΡΔΑΝΟΣ
χιστες ήταν οι περιπτώσεις όπου δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Στην Άνδρο τον Δασάρχη τον αποκαλούν Μασάρχη. Δύο αστυνόμους που γνωρίζω πλούτισαν και οι δύο στην Άνδρο. Η Έφορος πήρε το Δημόσιο Ταμείο στο σπίτι της. Οι βεβαιώσεις των γεωπόνων για τα ζώα πλησιάζουν αυτές της Πελοποννήσου. Ο πολεοδόμος… άστα να πάνε! Οι περισσότεροι που υπηρέτησαν στην Άνδρο έφυγαν ζάμπλουτοι.
Προοπτικές Ο τουρισμός στην Άνδρο, όπως όλοι γνωρίζουν, είναι εποχιακός και δεν ξεπερνά τις 45 ημέρες το καλοκαίρι. Δεν είναι δυνατόν με τέτοια μικρή τουριστική περίοδο να λειτουργήσουν σοβαρές επιχειρήσεις. Θα πρέπει να βρεθούν τρόποι ώστε να αυξηθεί η διάρκεια της τουριστικής περιόδου. Οι σκέψεις μας στρέφονται προς την Κίνα και τις Ινδίες, όπου τα επόμενα χρόνια έως το 2030 υπολογίζεται ότι ο αριθμός των τουριστών από αυτές τις χώρες θα ξεπεράσει το 1.000.000. Με βάση αυτό θα πρέπει να ξεκινήσουν οι συζητήσεις για τις προϋποθέσεις και τις δυνατότητες ένταξης της Άνδρου σε αυτήν την αγορά. Ήδη προσπαθούμε τον Σεπτέμβριο να προχωρήσουμε σε διαπραγμάτευση με ένα νησί της Κίνας, κοντά στο Χονγκ-Κονγκ, όπου θα παρουσιαστούν οι προτάσεις μας. Ακόμα προσπαθούμε να υλοποιήσουμε ένα πρόγραμμα της τοπικής αυτοδιοίκησης για παραμονή τουριστών στην Αθήνα 3 ημέρες, στην Άνδρο 2 ημέρες, στην Τήνο 2 ημέρες και στη Μύκονο 3 ημέρες. Πολύ σημαντική για όλο το Αιγαίο είναι η μελέτη του Ομότιμου Καθηγητή Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων Βαγγέλη Πισσία. Στο συνέδριο της Σύρου παρουσιάστηκε στον Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Γιάννη Δραγασάκη ολόκληρη η μελέτη παρουσία των τεχνικών και η οποία πιστεύουμε ότι θα λύσει το πρόβλημα της ύδρευσης του Αρχιπελάγους. Σε κάθε νησί, ιδιαίτερα στην Άνδρο, έχουν γίνει μελέτες για την ύδρευση μέσω 3 φραγμάτων, αρχικά, τα οποία εάν δεν υλοποιηθούν σύντομα η Άνδρος – Υδρούσα θα αποκαλείται Άνυδρος. Τα παλιά χρόνια κάθε οικογένεια έπαιρνε από τη βρύση του χωριού 2-3 στάμνες νερό την ημέρα. Σήμερα η κατανάλωση νερού σε κάθε
Η ΑΝΔΡΟΣ ΧΘΕΣ, ΣΗΜΕΡΑ, ΑΥΡΙΟ
191
σπίτι είναι τόσο μεγάλη που οι υπάρχουσες υποδομές δεν μπορούν να καλύψουν. Εξίσου σημαντική είναι η εφαρμογή του πορίσματος για την πρωτογενή ανάπτυξη της Άνδρου. Τις εισηγήσεις έχουν κάνει ο Βαγγέλης Πισσίας και ο Ζαχαρίας Δεμαθάς με αποτέλεσμα να λειτουργούν σήμερα πρότυπες μονάδες, όπως αυτή με τα αρωματικά φυτά και μία άλλη μονάδα με αλόη βέρα. Σύντομα, μάλιστα, θα ιδρυθεί και μονάδα επεξεργασίας λουκάνικου.