ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ
Ann Μ. Kring – Gerald C. Davison John M. Neale – Sheri L. Johnson
ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Ευρυν%µη Αυδ) Παγ-να Ρο0σση Μ Ε ΤΑΦ ΡΑ Σ Η
Θεοδ-ρα Καραµπ6
∂ ∫ ¢√ ™ ∂ π ™ G U T E N B E RG
Ann M. Kring – Gerald C. Davison John M. Neale – Sheri L. Johnson æÀÃ√¶∞£√§√°π∞ ª∂∆∞ºƒ∞™∏
£ÂÔ‰ÒÚ· ∫·Ú·Ì¿ (™¯‹Ì· 21 × 27 ÂÎ., ÛÛ. 1097) ∞Ú. ÂΉ. 2568 - ∫ˆ‰. ∫·Ù. 9571040 ∆π∆§√™ ¶ƒø∆√∆À¶√À
Abnormal Psychology Ann Kring, Gerald C. Davison, John M. Neale, Sheri Johnson Copyright © 2007, by John Wiley & Sons, Inc. All rights reserved. This translation published under license.
Copyright © 2010 ÁÈ· ÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ÁÏÒÛÛ·
∂ΉfiÛÂȘ Gutenberg ™∂§π¢√¶√π∏™∏: ŒÏÂÓ·
¡ÈÎÔÏ¿Ô˘ °Ú¿ÙÛÔ˘
ª∞∫∂∆∞ ∂•øºÀ§§√À: ∂ϤÓË
∂∫¢√™∂π™ - µπµ§π√¶ø§∂π√: ¢È‰fiÙÔ˘ 37 - 106 80, ∞ı‹Ó· ª√¡π∫√ µπ ∆∏ π™
π√ * µ§
µ∂
2008
À¶√∫∞∆∞™∆∏ª∞: π·ÛˆÓ›‰Ô˘ 13 546 35, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ∆ËÏ. - Fax: 2310 271147
www.dardanosnet.gr – e-mail: info@dardanosnet.gr e-shop: www.dardanosnet.gr
∞™
µƒ
∞
ce
scien
Euro
*
°π∞ ∆√ ∂ ¶
∆ËÏ.: 210 36 42 003 - 210 36 41 996 - 210 36 11 404 - Fax: 210 36 42 030
π√ ¶ √π√∆∏
∆
∞·ÁÔÚ‡ÂÙ·È Ë ·Ó·‰ËÌÔÛ›Â˘ÛË Î·È ÁÂÓÈο Ë ÔÏÈ΋, ÌÂÚÈ΋ ‹ ÂÚÈÏËÙÈ΋ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ Î·È ÌÂÙ¿‰ÔÛË ¤ÛÙˆ Î·È ÌÈ·˜ ÛÂÏ›‰·˜ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ‚È‚Ï›Ô˘, ηٿ ·Ú¿ÊÚ·ÛË ‹ ‰È·Û΢‹ Ì ÔÔÈÔÓ‰‹ÔÙ ÙÚfiÔ (Ì˯·ÓÈÎfi, ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎfi, ʈÙÔÙ˘ÈÎfi Î.Ï. – ¡. 2121/93, ¿ÚıÚÔ 51). ∏ ··ÁfiÚ¢ÛË ·˘Ù‹ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙȘ ‰ËÌfiÛȘ ˘ËÚÂۛ˜, ‚È‚ÏÈÔı‹Î˜, ÔÚÁ·ÓÈÛÌÔ‡˜ Î.Ï. (¿ÚıÚÔ 18). √È ·Ú·‚¿Ù˜ ‰ÈÒÎÔÓÙ·È (¿ÚıÚÔ 13) Î·È ÙÔ˘˜ ÂÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·È Î·Ù¿Û¯ÂÛË, ·ÛÙÈΤ˜ Î·È ÔÈÓÈΤ˜ ΢ÚÒÛÂȘ Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ ÓfiÌÔ (¿ÚıÚ· 64-66).
ISBN 978-960-01-1313-6
ΣEντοµα ΠεριεχBµενα
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
1 2 3 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΘΕΜΕΛΙΩ∆Η ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Εισαγωγ< και Ιστορικ< ΑνασκBπηση 25-63 ΣEγχρονα ΕπιστηµονικG ΠαραδεJγµατα στη ΜελLτη της ΨυχοπαθολογJας 64-108 ∆ιGγνωση και ΑξιολBγηση 109-167 ΜLθοδοι Qρευνας στη ΜελLτη της ΨυχοπαθολογJας 168-196
ΜΕΡΟΣ ∆ΕΥΤΕΡΟ
5 6 7 8 9 10 11 12 13
ΨΥΧΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς < ∆ιαταραχLς Sγχους 197-250 ΣωµατBµορφες ∆ιαταραχLς και ∆ιασχιστικLς ∆ιαταραχLς 251-290 Στρες και ΥγεJα 291-350 ∆ιαταραχLς της ∆ιGθεσης 351-411 ∆ιαταραχLς στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 412-451 ∆ιαταραχLς που ΣχετJζονται µε ΟυσJες 452-528 ΣχιζοφρLνεια 529-584 ∆ιαταραχLς της ΠροσωπικBτητας 585-627 ΣεξουαλικLς ∆ιαταραχLς και ∆ιαταραχLς της ΤαυτBτητας ΦEλου 628-686
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
∆ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ∆ΙΑ ΒΙΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
14 ∆ιαταραχLς της Παιδικ<ς ΗλικJας 687-756 15 ΤρJτη ΗλικJα και ΨυχικLς ∆ιαταραχLς 757-803 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ∆ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
16 Ψυχολογικ< ΘεραπεJα 804-852 17 ΝοµικG και ∆εοντολογικG Ζητ<µατα 853-910
ΠεριεχBµενα
Πρ%λογος στην Ελληνικ) <κδοση 15 Πρ%λογος 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
1
Εισαγωγ< και Ιστορικ< ΑνασκBπηση 25 Τι ΕJναι ΑποκλJνουσα ΣυµπεριφορG; 29 Προσωπικ< ∆υσφορJα 30 ΑναπηρJα 30 ΠαραβJαση της Κοινωνικ<ς ΝBρµας 31 ∆υσλειτουργJα 31 ΙστορJα της ΨυχοπαθολογJας 33 ΠρRιµη ∆αιµονολογJα 34 ΠρRιµες ΒιολογικLς ΕρµηνεJες 34 ΜεσαJωνας και ∆αιµονολογJα 35 ΑνGπτυξη των ΑσEλων 37 Η ΕξLλιξη της ΣEγχρονης ΣκLψης 42 Qνα ΠρRιµο ΣEστηµα ΤαξινBµησης 43 ΒιολογικLς ΠροσεγγJσεις 43 ΨυχολογικLς ΠροσεγγJσεις 45 Τα ΕπαγγLλµατα Ψυχικ<ς ΥγεJας 59 ΠερJληψη 61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
2
ΣEγχρονα ΕπιστηµονικG ΠαραδεJγµατα στη ΜελLτη της ΨυχοπαθολογJας 64 Το ΓενετικB ΠαρGδειγµα 65 Γενετικ< της ΣυµπεριφορGς 67 Μοριακ< Γενετικ< 69 ΑλληλεπJδραση ΓονιδJων-ΠεριβGλλοντος 70 ΑµφJδροµη ΑλληλεπJδραση ΓονιδJων-ΠεριβGλλοντος 73 ΑξιολογRντας το ΓενετικB ΠαρGδειγµα 73 Το ΠαρGδειγµα της Νευροεπιστ<µης 75 ΝευρRνες και ΝευροδιαβιβαστLς 75 ∆οµ< και ΛειτουργJα του ΑνθρRπινου ΕγκεφGλου 78 Το ΑυτBνοµο ΝευρικB ΣEστηµα 81 Το ΝευροενδοκρινικB ΣEστηµα 82 ΠροσεγγJσεις της Νευροεπιστ<µης στη ΘεραπεJα 83
ΑξιολογRντας το ΠαρGδειγµα της Νευροεπιστ<µης 84 Το ΨυχαναλυτικB ΠαρGδειγµα 86 ΑνGλυση του ΕγR 88 ΒραχεJα Ψυχοδυναµικ< ΘεραπεJα 88 ΑξιολογRντας το ΨυχαναλυτικB ΠαρGδειγµα 89 Το ΓνωστικB-ΣυµπεριφορικB ΠαρGδειγµα 90 ΕπιρροLς απB τη Συµπεριφορικ< ΘεραπεJα 90 Γνωστικ< Επιστ<µη 92 Γνωστικ<-Συµπεριφορικ< ΘεραπεJα 94 ΑξιολογRντας το ΓνωστικB-ΣυµπεριφορικB ΠαρGδειγµα 96
ΠαρGγοντες που ΕJναι ΚοινοJ στα ∆ιGφορα ΕπιστηµονικG ΠαραδεJγµατα 98 ΣυναJσθηµα και ΨυχοπαθολογJα 98 ΚοινωνικοπολιτισµικοJ ΠαρGγοντες και ΨυχοπαθολογJα 99 ΠροδιGθεση-Στρες: Qνα ΣυνθετικB ΠαρGδειγµα 103 ΠολλαπλLς ΠροσεγγJσεις σε Lνα ΚλινικB ΠρBβληµα 105 ΠερJληψη 107 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
3
∆ιGγνωση και ΑξιολBγηση 109 ΘεµLλια της ∆ιGγνωσης και της ΑξιολBγησης 111 ΑξιοπιστJα 111 ΕγκυρBτητα 112
ΤαξινBµηση και ∆ιGγνωση 114 Το ∆ιαγνωστικB ΣEστηµα του ΑµερικανικοE ΨυχιατρικοE ΣυλλBγου (DSM-IV-TR) 114 ΣυγκεκριµLνα ΣηµεJα Κριτικ<ς του DSM 124 Γενικ< Κριτικ< για τη ∆ιGγνωση της Ψυχικ<ς ΑσθLνειας 128 Ψυχολογικ< ΑξιολBγηση 130 Κλινικ< ΣυνLντευξη 130 ΑξιολBγηση του Στρες 135 ∆οκιµασJες της ΠροσωπικBτητας 138 ∆οκιµασJες της ΝοηµοσEνης 145 Συµπεριφορικ< και Γνωστικ< ΑξιολBγηση 147 Νευροβιολογικ< ΑξιολBγηση 152 ΑπεικBνιση του ΕγκεφGλου: «ΒλLποντας» τον ΕγκLφαλο 153
10
¶ÂÚȯfiÌÂÓ·
ΑξιολBγηση των ΝευροδιαβιβαστRν 156 Νευροψυχολογικ< ΑξιολBγηση 158 Ψυχοφυσιολογικ< ΑξιολBγηση 160 ΜJα Επισ<µανση για τη Νευροβιολογικ< ΑξιολBγηση 161
ΠροσωπικBτητα: Συµπεριφορικ< Αναστολ< και ΝευρωτισµBς 215 ΓνωστικοJ ΠαρGγοντες: ΑντJληψη ΕλLγχου και ΕστJαση στην Απειλ< 216 Το ΚοινωνικB ΠεριβGλλον: ΠραγµατικLς ΑπειλLς 217
Πολιτισµικ< και Εθνοτικ< ΠοικιλοµορφJα και ΑξιολBγηση 162
ΚοινG ΣτοιχεJα στις ΘεραπεJες για τις ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς 218
Προκαταλ<ψεις στην ΑξιολBγηση που ΠροκEπτουν απB ΠολιτισµικLς ∆ιαφορLς 163 ΣτρατηγικLς για την Αποφυγ<, κατG την ΑξιολBγηση, Προκαταλ<ψεων που ΠροκEπτουν απB ΠολιτισµικLς ∆ιαφορLς 164 ΠερJληψη 165
Η ΑιτιολογJα και η ΘεραπεJα ΣυγκεκριµLνων ∆ιαταραχRν Sγχους 221
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
4
ΜLθοδοι Qρευνας στη ΜελLτη της ΨυχοπαθολογJας 168 Επιστ<µη και ΕπιστηµονικLς ΜLθοδοι 168 ΠροσεγγJσεις στην Qρευνα στο ΠεδJο της ΨυχοπαθολογJας 171 Η ΜελLτη ΠερJπτωσης 171 Η Συσχετιστικ< ΜLθοδος 174 Το ΠεJραµα 184
ΣυνθLτοντας τα Ευρ<µατα ΠολλαπλRν ΕρευνRν 194 ΠερJληψη 195 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΟµοιBτητες ΑνGµεσα στις ΨυχολογικLς ΘεραπεJες 218 Φαρµακευτικ< ΘεραπεJα για το Sγχος 218
ΑιτιολογJα των ΕιδικRν ΦοβιRν 221 ΑιτιολογJα της Κοινωνικ<ς ΦοβJας 224 ΘεραπεJα των ΦοβιRν 226 ΑιτιολογJα της ∆ιαταραχ<ς ΠανικοE 228 ΘεραπεJα της ∆ιαταραχ<ς ΠανικοE και της ΑγοραφοβJας 232 ΑιτιολογJα της ΓενικευµLνης ΑγχRδους ∆ιαταραχ<ς 235 ΘεραπεJα της ΓενικευµLνης ΑγχRδους ∆ιαταραχ<ς 235 ΑιτιολογJα της Ψυχαναγκαστικ<ς-Καταναγκαστικ<ς ∆ιαταραχ<ς 236 ΘεραπεJα της Ψυχαναγκαστικ<ς-Καταναγκαστικ<ς ∆ιαταραχ<ς 238 ΑιτιολογJα της ∆ιαταραχ<ς ΜετG AπB ΨυχοτραυµατικB Στρες 240 ΘεραπεJα της ∆ιαταραχ<ς ΜετG AπB ΨυχοτραυµατικB Στρες 244 ΠερJληψη 248
5
ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς < ∆ιαταραχLς Sγχους 197 Κλινικ< Περιγραφ< των ∆ιαταραχRν Sγχους 199 ΦοβJες 200 ∆ιαταραχ< ΠανικοE και ΑγοραφοβJα 203 ΓενικευµLνη ΑγχRδης ∆ιαταραχ< 205 Ψυχαναγκαστικ<-Καταναγκαστικ< ∆ιαταραχ< 205 ∆ιαταραχ< ΜετG απB ΨυχοτραυµατικB Στρες και ∆ιαταραχ< απB ΟξE Στρες 207 Η ΣυννοσηρBτητα στις ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς 209
Το ΦEλο και οι ΚοινωνικοπολιτισµικοJ ΠαρGγοντες στις ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς 210 ΦEλο 210 ΠολιτισµικB ΠλαJσιο 210
ΠαρGγοντες ΚινδEνου ΚοινοJ στις ∆ιGφορες ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς 213 ΓενετικοJ ΠαρGγοντες: ΑποτελοEν τα ΓονJδια ΠροδιGθεση για τις ΑγχRδεις ∆ιαταραχLς; 214 ΝευροβιολογικοJ ΠαρGγοντες: Το ΝευρικB ΚEκλωµα του ΦBβου και η ∆ραστηριBτητα των ΝευροδιαβιβαστRν 214
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
6
ΣωµατBµορφες ∆ιαταραχLς και ∆ιασχιστικLς ∆ιαταραχLς 251 ΣωµατBµορφες ∆ιαταραχLς 252 ∆ιαταραχ< του ΠBνου 252 Σωµατοδυσµορφικ< ∆ιαταραχ< 255 ΥποχονδρJαση 256 Σωµατοποιητικ< ∆ιαταραχ< 257 ∆ιαταραχ< της Μετατροπ<ς 258 ΑιτιολογJα της ∆ιαταραχ<ς της Μετατροπ<ς 261 ΑιτιολογJα Sλλων ΣωµατBµορφων ∆ιαταραχRν εκτBς της ∆ιαταραχ<ς της Μετατροπ<ς 264 ΘεραπεJα των ΣωµατBµορφων ∆ιαταραχRν 267 ∆ιασχιστικLς ∆ιαταραχLς 272 ∆ιGσχιση και Μν<µη 273 ∆ιασχιστικ< ΑµνησJα 275 ∆ιασχιστικ< Φυγ< 278 ∆ιαταραχ< της ΑποπροσωποποJησης 279 ∆ιασχιστικ< ∆ιαταραχ< της ΤαυτBτητας 279 ΠερJληψη 289
¶ÂÚȯfiÌÂÓ·
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
7
Στρες και ΥγεJα 291 Τι εJναι το Στρες; 294 ΑντιµετRπιση του Στρες και ΥγεJα 295 Κοινωνικ< Υποστ<ριξη και ΥγεJα 298 ΘεωρJες για τον ΤρBπο µε τον ΟποJο ΣυνδLεται το Στρες µε την ΥγεJα 301 ΘεωρJες που ΕστιGζονται σε ΒιολογικοEς ΠαρGγοντες 302 ΘεωρJες που ΕστιGζονται σε ΨυχολογικοEς ΠαρGγοντες 307 ΚαρδιαγγειακLς ∆ιαταραχLς 309 Ιδιοπαθ<ς ΥπLρταση 309 ΣτεφανιαJα ΝBσος 314 Sσθµα 319 Κλινικ< Περιγραφ< 319 ΑιτιολογJα 321 AIDS: ΜJα ΠρBκληση για τις ΣυµπεριφορικLς
Επιστ<µες 324 Κλινικ< Περιγραφ< 325 ∆ιGδοση της ΑσθLνειας 326 ΠροσπGθειες ΠρBληψης του AIDS 327 ΠιθανLς ΑρνητικLς ΣυνLπειες της Υπερ-ΠληροφBρησης για το AIDS 330 ΦEλο και ΥγεJα 332 ΚοινωνικοοικονοµικB ΕπJπεδο, ΕθνBτητα και ΥγεJα 336 ΘεραπεJα των ΨυχοφυσιολογικRν ∆ιαταραχRν 339 ΘεραπεJα της ΥπLρτασης και ΜεJωση του ΚινδEνου της ΣτεφανιαJας ΝBσου 340 ΒιοανατροφοδBτηση 341 ΠροσπGθειες για τη ΜεJωση του ΘυµοE και της ΕχθρBτητας, της ΚατGθλιψης και της Κοινωνικ<ς ΑποµBνωσης 344 ∆ιαχεJριση του Στρες 345 ΓνωστικLς-ΣυµπεριφορικLς ΠαρεµβGσεις 346 ΠερJληψη 349
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
8
∆ιαταραχLς της ∆ιGθεσης 351 Κλινικ< Περιγραφ< και ΕπιδηµιολογJα των ∆ιαταραχRν της ∆ιGθεσης 352 ΚαταθλιπτικLς ∆ιαταραχLς 352 ∆ιπολικLς ∆ιαταραχLς 357 ΕπιµLρους ΤEποι των ΚαταθλιπτικRν ∆ιαταραχRν και των ∆ιπολικRν ∆ιαταραχRν 360 ΑιτιολογJα των ∆ιαταραχRν της ∆ιGθεσης 363
11
ΝευροβιολογικοJ ΠαρGγοντες στις ∆ιαταραχLς της ∆ιGθεσης 363 ΚοινωνικοJ ΠαρGγοντες στην ΚατGθλιψη: ΓεγονBτα Ζω<ς και ∆ιαπροσωπικLς ∆υσκολJες 372 ΨυχολογικοJ ΠαρGγοντες στην ΚατGθλιψη 375 ΣEνθεση των ΑιτιολογικRν ΠαραγBντων των ΚαταθλιπτικRν ∆ιαταραχRν 382 ΚοινωνικοJ και ΨυχολογικοJ ΠαρGγοντες στη ∆ιπολικ< ∆ιαταραχ< 383 ΘεραπεJα των ∆ιαταραχRν της ∆ιGθεσης 385 Ψυχολογικ< ΘεραπεJα της ΚατGθλιψης 385 Ψυχολογικ< ΘεραπεJα της ∆ιπολικ<ς ∆ιαταραχ<ς 390 Βιολογικ< ΘεραπεJα των ∆ιαταραχRν της ∆ιGθεσης 390 ΚατGθλιψη και ΠρωτοβGθµια ΠερJθαλψη 397 Qνα ΤελευταJο ΣχBλιο για τη ΘεραπεJα της ΚατGθλιψης 397 ΑυτοκτονJα 398 ΕπιδηµιολογJα της ΑυτοκτονJας και της ΑπBπειρας ΑυτοκτονJας 399 ΜοντLλα για την ΑυτοκτονJα 400 ΠρBληψη της ΑυτοκτονJας 406 ΠερJληψη 409
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
9
∆ιαταραχLς στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 412 Κλινικ< Περιγραφ< των ∆ιαταραχRν στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 413 Ψυχογεν<ς ΑνορεξJα 413 Ψυχογεν<ς ΒουλιµJα 417 ∆ιαταραχ< της ΥπερφαγJας 421
ΑιτιολογJα των ∆ιαταραχRν στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 424 ΓενετικοJ ΠαρGγοντες 424 ΝευροβιολογικοJ ΠαρGγοντες 425 ΚοινωνικοπολιτισµικοJ ΠαρGγοντες 428 ΨυχοδυναµικLς Θεωρ<σεις 435 ΠροσωπικBτητα και ∆ιαταραχLς στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 435 ΧαρακτηριστικG των ΟικογενειRν 437 ΚακοποJηση κατG την Παιδικ< ΗλικJα και ∆ιαταραχLς στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 439 ΓνωστικLς-ΣυµπεριφορικLς Θεωρ<σεις 439 ΘεραπεJα των ∆ιαταραχRν στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 443 Φαρµακευτικ< ΘεραπεJα 444 Ψυχολογικ< ΘεραπεJα της ΨυγογενοEς ΑνορεξJας 445 Ψυχολογικ< ΘεραπεJα της ΨυχογενοEς ΒουλιµJας 446 ΠαρεµβGσεις ΠρBληψης των ∆ιαταραχRν στην ΠρBσληψη Τροφ<ς 449 ΠερJληψη 450
12
¶ÂÚȯfiÌÂÓ·
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
12
∆ιαταραχ.ς που Σχετ5ζονται µε Ουσ5ες 452
∆ιαταραχ.ς της Προσωπικ?τητας 585
Κλινικ; Περιγραφ;, Επιπολασµ?ς και Επιπτ@σεις των ∆ιαταραχ@ν που Σχετ5ζονται µε Ουσ5ες 452
Ταξιν?µηση των ∆ιαταραχ@ν της Προσωπικ?τητας 588
ΚατBχρηση του Αλκο?λ και ΕξBρτηση απ? το Αλκο?λ 455 Νικοτ5νη και ΚBπνισµα 463 ΜαριχουBνα 466 Οπιοειδ; 472 ∆ιεγερτικB 477 Ψευδαισθησιογ?να, Ecstasy και PCP 483
Αιτιολογ5α των ∆ιαταραχ@ν που Σχετ5ζονται µε Ουσ5ες 489 Κοινωνικοπολιτισµικο5 ΠαρBγοντες 490 Ψυχολογικο5 ΠαρBγοντες 494 Γενετικο5 ΠαρBγοντες 499 Νευροβιολογικο5 ΠαρBγοντες 501
Θεραπε5α των ∆ιαταραχ@ν που Σχετ5ζονται µε Ουσ5ες 503 Θεραπε5α της ΚατBχρησης και της ΕξBρτησης απ? το Αλκο?λ 503 Θεραπε5α της ΕξBρτησης απ? τη Νικοτ5νη 513 Θεραπε5α της ΚατBχρησης και της ΕξBρτησης απ? ΠαρBνοµα ΝαρκωτικB 517 Πρ?ληψη των ∆ιαταραχ@ν που Σχετ5ζονται µε Ουσ5ες 523 Πρ?ληψη της Υποτροπ;ς 525 Περ5ληψη 527 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
11
Σχιζοφρ.νεια 529 Κλινικ; Περιγραφ; της Σχιζοφρ.νειας 531 ΘετικB Συµπτ@µατα 532 ΑρνητικB Συµπτ@µατα 535 Συµπτ@µατα ΑποδιοργBνωσης 536 Oλλα Συµπτ@µατα 538 Η Σχιζοφρ.νεια στο DSM-IV-TR 539 Oλλες Ψυχωτικ.ς ∆ιαταραχ.ς στο DSM-IV-TR 542 Αιτιολογ5α της Σχιζοφρ.νειας 544 Γενετικο5 Παραγ?ντες 544 Νευροδιαβιβαστ.ς 550 ∆οµ; και Λειτουργ5α του ΕγκεφBλου 553 Ψυχολογικ? Στρες 558 Αναπτυξιακ.ς Qρευνες 562 Θεραπε5α της Σχιζοφρ.νειας 565 Φαρµακευτικ; Θεραπε5α 568 Ψυχολογικ; Θεραπε5α 572 Ζητ;µατα στη Θεραπε5α της Σχιζοφρ.νειας 581 Περ5ληψη 583
Η Προσ.γγιση του DSM στην Ταξιν?µηση 588 Προσ.γγιση στην Προσωπικ?τητα ΒBσει ∆ιαστBσεων: Το Μοντ.λο των Π.ντε Παραγ?ντων 591
ΟµBδα A: Oτοµα που Qχουν ΠαρBξενη/Εκκεντρικ; Παρουσ5α 593 Παρανοειδ;ς ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 593 Σχιζοειδ;ς ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 594 Σχιζ?τυπη ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 595 ∆ιαταραχ.ς της Προσωπικ?τητας που ΑφοροUν Oτοµα που .χουν ΠαρBξενη/Εκκεντρικ; Παρουσ5α: Αιτιολογ5α 596
ΟµBδα Β: Oτοµα που Qχουν ∆ραµατικ;/Ασταθ; Παρουσ5α 597 Μεταιχµιακ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 597 ∆ραµατικ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 602 Ναρκισσιστικ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 603 Αντικοινωνικ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας και ΨυχοπBθεια 606
ΟµBδα Γ: Oτοµα που Qχουν Αγχ@δη/Φοβισµ.νη Παρουσ5α 613 Αποφευκτικ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 614 Εξαρτησιακ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 615 Ψυχαναγκαστικ;-Καταναγκαστικ; ∆ιαταραχ; της Προσωπικ?τητας 616 Αιτιολογ5α των ∆ιαταραχ@ν της Προσωπικ?τητας της ΟµBδας Γ 616 Θεραπε5α των ∆ιαταραχ@ν της Προσωπικ?τητας 618 Θεραπε5α της Μεταιχµιακ;ς ∆ιαταραχ;ς της Προσωπικ?τητας 621 Θεραπε5α της ΨυχοπBθειας 625 Περ5ληψη 626 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
13
Σεξουαλικ.ς ∆ιαταραχ.ς και ∆ιαταραχ.ς της Ταυτ?τητας ΦUλου 628 Ν?ρµες VΟσον ΑφορB τη Σεξουαλικ?τητα και τη Σεξουαλικ; ΣυµπεριφορB 629 ΦUλο και Σεξουαλικ?τητα 630 Ο ΚUκλος της Σεξουαλικ;ς ΑπBντησης 633 Σεξουαλικ.ς ∆υσλειτουργ5ες 635 Κλινικ; Περιγραφ; των Σεξουαλικ@ν ∆υσλειτουργι@ν 636 Αιτιολογ5α των Σεξουαλικ@ν ∆υσλειτουργι@ν 641 Θεραπε5α των Σεξουαλικ@ν ∆υσλειτουργι@ν 646 ∆ιαταραχ; της Ταυτ?τητας ΦUλου 652
¶ÂÚȯfiÌÂÓ·
Κλινικ& Περιγραφ& της ∆ιαταραχ&ς της Ταυτ4τητας Φ6λου 652 Αιτιολογ9α της ∆ιαταραχ&ς της Ταυτ4τητας Φ6λου 654 Θεραπε9α της ∆ιαταραχ&ς της Ταυτ4τητας Φ6λου 656 Οι Παραφιλ9ες 659 Φετιχισµ4ς 661 Παρενδυσιακ4ς & Τρανσβεστικ4ς Φετιχισµ4ς 662 Παιδοφιλ9α και Αιµοµιξ9α 662 Ηδονοβλεψ9α 665 Επιδειξιοµαν9α 668 Εφαψιοµαν9α 669 Σεξουαλικ4ς Σαδισµ4ς και Σεξουαλικ4ς Μαζοχισµ4ς 669 Αιτιολογ9α των ΠαραφιλιHν 672 Θεραπε9α των ΠαραφιλιHν 673 Βιασµ4ς 678 Το Jγκληµα 680 Ο Βιαστ&ς: ΚατανοHντας την Αιτιολογ9α του Βιασµο6 681 Ψυχολογικ& Θεραπε9α των ΒιαστHν 682 Μεταρρ6θµιση του Νοµικο6 Συστ&µατος 683 Περ9ληψη 684
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
14
∆ιαταραχPς της Παιδικ&ς Ηλικ9ας 687 Ταξιν4µηση και ∆ιQγνωση των ∆ιαταραχHν της Παιδικ&ς Ηλικ9ας 689 ∆ιαταραχ& Ελλειµµατικ&ς Προσοχ&ς/ Υπερκινητικ4τητας 691 Κλινικ& Περιγραφ&, Επιπολασµ4ς και Πρ4γνωση της ∆ΕΠΥ 691 Αιτιολογ9α της ∆ΕΠΥ 696 Θεραπε9α της ∆ΕΠΥ 699 ∆ιαταραχ& της ∆ιαγωγ&ς 704 Κλινικ& Περιγραφ&, Επιπολασµ4ς και Πρ4γνωση της ∆ιαταραχ&ς της ∆ιαγωγ&ς 705 Αιτιολογ9α της ∆ιαταραχ&ς της ∆ιαγωγ&ς 707 Θεραπε9α της ∆ιαταραχ&ς της ∆ιαγωγ&ς 712
ΚατQθλιψη και Sγχος στα ΠαιδιQ και στους Εφ&βους 716 ΚατQθλιψη 716 Sγχος 719
ΕιδικPς ΜαθησιακPς ∆υσκολ9ες 723 Κλινικ& Περιγραφ& 724 Αιτιολογ9α των ΕιδικHν ΜαθησιακHν ∆υσκολιHν 726 Θεραπε9α των ΕιδικHν ΜαθησιακHν ∆υσκολιHν 728 Νοητικ& ΚαθυστPρηση 730 ∆ιQγνωση και Αξιολ4γηση της Νοητικ&ς ΚαθυστPρησης 730
13
Αιτιολογ9α της Νοητικ&ς ΚαθυστPρησης 734 Θεραπε9α της Νοητικ&ς ΚαθυστPρησης 737 Αυτιστικ& ∆ιαταραχ& 741 Κλινικ& Περιγραφ& 741 Αιτιολογ9α της Αυτιστικ&ς ∆ιαταραχ&ς 747 Θεραπε9α της Αυτιστικ&ς ∆ιαταραχ&ς 752 Περ9ληψη 755 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
15
Τρ9τη Ηλικ9α και ΨυχικPς ∆ιαταραχPς 757 Γ&ρανση: ΣχετικQ Ζητ&µατα και ΜPθοδοι Jρευνας 758 Μ6θοι για την Τρ9τη Ηλικ9α 759 Τα Προβλ&µατα της Τρ9της Ηλικ9ας 761 ΜPθοδοι Jρευνας στη ΜελPτη της Γ&ρανσης 763 ΓνωστικPς ∆ιαταραχPς στην Τρ9τη Ηλικ9α 765 Sνοια 766 Παραλ&ρηµα 777 ΨυχικPς ∆ιαταραχPς στην Τρ9τη Ηλικ9α 781 Επιπολασµ4ς: Π4σο ΣυχνPς ε9ναι οι ΨυχικPς ∆ιαταραχPς στην Τρ9τη Ηλικ9α; 781 ΙατρικQ Ζητ&µατα στη ∆ιQγνωση των ΨυχικHν ∆ιαταραχHν 784 Με9ζων Καταθλιπτικ& ∆ιαταραχ& 784 ΑγχHδεις ∆ιαταραχPς 789 ΠαραληρητικPς (ΠαρανοϊκPς) ∆ιαταραχPς 790 ΚατQχρηση ΟυσιHν και ΕξQρτηση απ4 Ουσ9ες 791
Προσαρµογ& της Θεραπε9ας στα Sτοµα Τρ9της Ηλικ9ας 793 Πλα9σια ∆ιαβ9ωσης: ∆ιαβ9ωση στην Κοιν4τητα, Ο9κοι Ευγηρ9ας και ΕναλλακτικQ Πλα9σια ∆ιαβ9ωσης 795 Ο9κοι Ευγηρ9ας 797 ΕναλλακτικQ Πλα9σια ∆ιαβ9ωσης 801 Περ9ληψη 802 ΚΕΦΑΛΑΙΟ
16
Ψυχολογικ& Θεραπε9α 804 ∆υσκολ9ες στην Αξιολ4γηση της Jκβασης της Θεραπε9ας 805 Η Χρ&ση ΘεραπευτικHν Εγχειριδ9ων στις ΤυχαιοποιηµPνες ΜελPτες µε ΟµQδα ΕλPγχου 807 Ορισµ4ς του ∆ε9γµατος 809 ΑντιµετHπιση των ∆ιαταραχHν στην Καθηµεριν& Κλινικ& ΠρQξη 810
Η Σηµασ9α του Πολιτισµικο6 Πλαισ9ου και της Εθν4τητας στην Ψυχολογικ& Θεραπε9α 813 Ψυχολογικ& Θεραπε9α και Αφροαµερικανο9 814 Ψυχολογικ& Θεραπε9α και Λατ9νοι 814
14
¶ÂÚȯfiÌÂÓ·
Ψυχολογικ< ΘεραπεJα, ΑµερικανοJ Ασιατικ<ς Καταγωγ<ς και ΑµερικανοJ των ΝησιRν του ΕιρηνικοE ΩκεανοE 815 Ψυχολογικ< ΘεραπεJα, ΑµερικανοJ ΙνδιGνοι και ΑυτBχθονες της ΑλGσκας 816 ΜελLτες για την Qκβαση της ΨυχοθεραπεJας σε ΠληθυσµοEς ΕθνοτικRν Μειονοτ<των 817
ΣυγκεκριµLνες ΘεραπευτικLς ΠροσεγγJσεις: ΜελLτες για την Qκβαση της ΘεραπεJας και ΣχετικG Ζητ<µατα 819 Ψυχαναλυτικ< ΘεραπεJα 819 Βιωµατικ< ΘεραπεJα 821 Συµπεριφορικ< ΘεραπεJα 826 Γνωστικ<-Συµπεριφορικ< ΘεραπεJα 827 ΘεραπεJα ΖεEγους 834 Οικογενειακ< ΘεραπεJα 838
Η Συνθετικ< ΘεRρηση στην ΨυχοθεραπεJα 841 ΤεχνικBς ΕκλεκτικισµBς 842 Θεωρητικ< ΣEνθεση 842 ΚοινοJ ΠαρGγοντες και ΜελLτες για τη ∆ιεργασJα της ΘεραπεJας 844
Η Κοινοτικ< ΨυχολογJα και η Επιστ<µη της ΠρBληψης 848 ΑξιολBγηση των ΠρογραµµGτων της Κοινοτικ<ς ΨυχολογJας 848 ΠολιτικοJ ΠαρGγοντες στην Κοινοτικ< ΨυχολογJα 849 ΠερJληψη 850
των ΠνευµατικRν ΛειτουργιRν < ∆ιατGραξης της ΣυνεJδησης 856 ΙκανBτητα του ΑτBµου να ΠαραστεJ στο ∆ικαστ<ριο 869 Qλλειψη ΙκανBτητας για ΚαταλογισµB, Νοητικ< ΚαθυστLρηση και Θανατικ< Ποιν< 874 ΑναγκαστικBς ΕγκλεισµBς 879 Προληπτικ< ΚρGτηση και Προβλ<µατα στην ΠρBβλεψη της ΕπικινδυνBτητας 880 Προς ΜεγαλEτερη ΠροστασJα των ∆ικαιωµGτων των ΑσθενRν 883 ΑποϊδρυµατοποJηση, ΑτοµικLς ΕλευθερJες και Ψυχικ< ΥγεJα 896
∆εοντολογικG ∆ιλ<µµατα στη ΘεραπεJα και στην Qρευνα 899 ∆εοντολογικοJ ΠεριορισµοJ στην Qρευνα 900 ΣυγκατGθεση ΚατBπιν ΕνηµLρωσης 903 ΕχεµEθεια και ΕπαγγελµατικB ΑπBρρητο 904 Ποιος εJναι ο ΠελGτης < ο Ασθεν<ς; 905 Επιλογ< ΣτBχων 906 ΑνακληθεJσες Αναµν<σεις: ΝοµικLς και ∆εοντολογικLς ∆ιαστGσεις 906 ΚατακλεJδα 909 ΠερJληψη 909
Παρ6ρτηµα (ΠJνακες DSM-IV-TR) 911 Γλωσσ6ριο 917
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
17
ΝοµικG και ∆εοντολογικG Ζητ<µατα 853 ΠοινικBς ΕγκλεισµBς 855 Η ΥπερGσπιση που ΒασJζεται στην Qλλειψη ΙκανBτητας για ΚαταλογισµB λBγω Νοσηρ<ς ∆ιατGραξης
ΒιβλιογραφBα 955 Ευρετ)ριο Ονοµ6των 1049 Ευρετ)ριο Θεµατικ-ν Dρων 1071 Βιογραφικ6 ΣυγγραφFων 1095
ΠρBλογος στην Ελληνικ< Qκδοση
Π
αρουσιGζουµε µε ιδιαJτερη ικανοποJηση τη µετGφραση στα ελληνικG της δLκατης Lκδοσης του εγχειριδJου µε τον τJτλο Abnormal Psychology των Kring, Davison, Neale και Johnson. Το βιβλJο αυτB, που Lχει τροφοδοτ<σει γενιLς ειδικRν σε θLµατα ψυχικ<ς υγεJας επJ τριGντα περJπου χρBνια, θεωρεJται πλLον κλασικB εγχειρJδιο ΨυχοπαθολογJας. ΑπευθEνεται σε σπουδαστLς και σε επαγγελµατJες που ασχολοEνται µε το χRρο της ψυχικ<ς υγεJας σε πεδJα Bπως εJναι η ψυχολογJα, η ψυχιατρικ<, η κοινωνικ< εργασJα, η νοσηλευτικ< και η παιδαγωγικ<. Το εγχειρJδιο αυτB αποτελεJ Lνα πετυχηµLνο παρGδειγµα της τGσης που υπGρχει στην κλινικ< ψυχολογJα τα τελευταJα χρBνια προς µια σEνθεση της Lρευνας µε την κλινικ< πρακτικ<. Η τGση αυτ< εJναι εµφαν<ς στη λεπτοµερ< παρουσJαση ερευνRν απB διαφορετικG πεδJα που σχετJζονται µε τη µελLτη της ψυχοπαθολογJας, Bπως για παρGδειγµα Lρευνα της µοριακ<ς γενετικ<ς, της νευροεπιστ<µης, της γνωστικ<ς επιστ<µης και της ψυχοθεραπεJας, και τη σEνδεση των ερευνητικRν ευρηµGτων µε ψυχολογικLς και κοινωνικLς θεωρ<σεις. Οι συγγραφεJς υιοθετοEν και προGγουν µια βιοψυχοκοινωνικ< οπτικ<, Bπου οι ψυχικLς δυσκολJες µελετRνται ως απBρροια σEνθετων αλληλεπιδρGσεων ανGµεσα σε βιολογικοEς, ψυχολογικοEς και κοινωνικοπολιτισµικοEς παρGγοντες. ∆ιατυπRνουν επJσης µε σαφ<νεια τις θεωρητικLς, επιστηµολογικLς και µεθοδολογικLς παραδοχLς της κGθε προσLγγισης που παρουσιGζουν και συζητοEν τις δυνατBτητες αλλG και τους περιορισµοEς του κGθε επιστηµονικοE παραδεJγµατος. ΠιστεEουµε Bτι το βιβλJο αυτB µπορεJ να προσφLρει στον αναγνRστη µια στLρεη βGση, για να προσεγγJσει και να αρχJσει να µελετG το σEνθετο πεδJο της αποκλJνουσας συµπεριφορGς, λαµβGνοντας υπBψη τη σηµαντικ< επJδραση που Lχει το κοινωνικοπολιτισµικB πλαJσιο στην εµφGνιση, στη διGγνωση και στην αντιµετRπισ< της. Η επιµLλεια της παροEσας Lκδοσης υπ<ρξε ιδιαJτερα απαιτητικ<, καθRς το βιβλJο καλEπτει Lνα µεγGλο εEρος γνRσης απB διαφορετικLς επιστηµονικLς περιοχLς και µGλιστα εκθLτει σEγχρονα δεδοµLνα απB την τρLχουσα θεωρJα και Lρευνα. ΕπιπλLον, µε δεδοµLνο Bτι το βιβλJο αποτελεJ κατεξοχ<ν διδακτικB εγχειρJδιο, απαραJτητο απαιτοEµενο ως προς τη γλωσσικ< επεξεργασJα <ταν η σαφ<νεια και η ακρJβεια στη µετGφραση, Rστε να αποδοθεJ µε εEληπτο τρBπο το σEνθετο υλικB που πραγµατεEονται οι συγγραφεJς. Για τους παραπGνω λBγους, η απBδοση Bρων στα ελληνικG αλλG και η επιµLλεια της µετGφρασης στο σEνολB της υπ<ρξε µια επJπονη διεργασJα, στην οποJα µας βο<θησε ιδιαJτερα ο συνεχ<ς διGλογος µεταξE µας και µε συναδLλφους απB συναφ< πεδJα. Η µεταφραστικ< πρBταση της ΘεοδRρας ΚαραµπG αποτLλεσε βLβαια πολE καλ< βGση για την απBδοση του κειµLνου και ειδικBτερα της ορολογJας, η οποJα διευκBλυνε το Lργο µας. Σε πολλG σηµεJα ακολουθ<σαµε τις προτGσεις για την ορολογJα που Lχουν <δη διατυπωθεJ στην υπGρχουσα βιβλιογραφJα, αλλG προτεJναµε επJσης και νLους Bρους, Bπου θεωρ<σαµε Bτι αυτB <ταν αναγκαJο. ΕλπJζουµε Bτι αυτ< η προσπGθεια θα συµβGλει στη σταδιακ< εδραJωση της ορολογJας που αφορG την επιστ<µη της ψυχολογJας στην ελληνικ< γλRσσα. ΠρLπει να σηµειRσουµε Bτι µας προβληµGτισε ιδιαJτερα η χρ<ση του γLνους στην ελληνικ< µετGφραση. Οδηγηθ<καµε τελικG στην επιλογ< του αρσενικοE γLνους µε βασικB κριτ<ριο την οικονοµJα του κειµLνου, παρBτι αναγνωρJζουµε τις συνLπειες της επιλογ<ς µας, κυρJως Bσον αφορG την αποσιRπηση του παρGγοντα του φEλου. ΕυχαριστοEµε θερµG τη ΘεοδRρα ΚαραµπG, της οποJας η συµβολ< υπερβαJνει αυτ<ν της απλ<ς µετGφρασης. ΕυχαριστοEµε επJσης ιδιαJτερα την Sβρα Αυδ<, για την καθοριστικ<ς ση-
16
¶ÚfiÏÔÁÔ˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏËÓÈ΋ ŒÎ‰ÔÛË
µασJας συµβολ< της σε ζητ<µατα ορολογJας αλλG και σε γενικBτερα ζητ<µατα γλRσσας και απBδοσης του κειµLνου στα ελληνικG, τη ΜαρJνα ΟικονBµου για τη βο<θειG της ειδικG στα µLρη του κειµLνου που αφοροEν ιατρικG ζητ<µατα και το ΓιRργο ΡοδBπουλο για την υποστ<ριξ< του σε νοµικG ζητ<µατα που θJγονται στο βιβλJο. ΕυχαριστοEµε ακBµη τον ΑπBστολο ΛυκοEργο για την ενθουσιRδη υποστ<ριξη της Lκδοσης του εγχειριδJου στα ελληνικG, Bπως και το Χρ<στο ΣταυρBπουλο και τα υπBλοιπα µLλη του εκδοτικοE οJκου Gutenberg-Τυπωθ<τω για τη βο<θειG τους στα διGφορα στGδια υλοποJησης της Lκδοσης. ΕυχαριστοEµε τLλος τους παρακGτω συναδLλφους για τη συνεργασJα τους σε ζητ<µατα ορολογJας και γενικBτερα απBδοσης του κειµLνου στην ελληνικ< γλRσσα: ΚοEλα ΑδαλBγλου, ΒJκυ ΑρβανιτJδου, ΝJκο ΒλGχο, ΕυγενJα ΓεωργGκα, ΕλευθερJα ΓωνJδα, ΚαJτη ∆αµασκηνJδου, ΜανBλη ∆αφLρµο, ΑναστασJα ΕυκλεJδη, ΘLµη ΚατριB, ΠαναγιRτη ΚορδοEτη, ΜαJρη ΚοσµJδου, ΕλβJρα ΜασοEρα, ΘεRνη ΜαυρBγιαννη, ΦρBσσω Μουρελ<, Ειρ<νη ΜπBνη, ΑθηνG ΞενικοE, ΣουζGννα ΠαντελιGδου, ΚατερJνα ΠLτκου, ΑριGδνη ΣτογιαννJδου και ∆Lσποινα ΤατG. ΠιστεEουµε Bτι η µετGφραση του σηµαντικοE αυτοE εγχειριδJου θα εµπλουτJσει τη βιβλιογραφJα που <δη υπGρχει στην ελληνικ< γλRσσα και ελπJζουµε Bτι θα προαγGγει τη συστηµατικ< και την πολιτισµικG ευαισθητοποιηµLνη µελLτη στο πεδJο της αποκλJνουσας συµπεριφορGς.
Ευρυν%µη Αυδ) και Παγ-να Ρο0σση ΥπεEθυνες Επιστηµονικ<ς ΕπιµLλειας
ΠρBλογος
Ε
χουν περGσει περισσBτερα απB τριGντα χρBνια απB την πρRτη Lκδοση αυτοE του βιβλJου. Η πρRτη Lκδοση του εγχειριδJου προLκυψε απB τις συζητ<σεις του Davison και του Neale, οι οποJοι τBτε <ταν νLα µLλη του διδακτικοE προσωπικοE στο πανεπιστ<µιο Stony Brook, σχετικG µε τη διδασκαλJα της ψυχοπαθολογJας. Το εγχειρJδιο αυτB διLφερε απB τα διαθLσιµα εγχειρJδια της εποχ<ς στο Bτι συνLδεε την Lρευνα µε την κλινικ< εφαρµογ< και διατηροEσε µJα ισορροπJα ανGµεσG τους, χρησιµοποιοEσε τα επιστηµονικG παραδεJγµατα ως οργανωτικ< αρχ< και προσπαθοEσε να εµπλLξει τον αναγνRστη στην προσπGθεια εEρεσης απαντ<σεων σε προβλ<µατα που απασχολοEν τους κλινικοEς και τους ερευνητLς. Τα χαρακτηριστικG αυτG εξακολοEθησαν να αποτελοEν τον ακρογωνιαJο λJθο και των επBµενων εκδBσεων του βιβλJου. ΑισθανBµαστε Lκπληξη αλλG και χαρG για την ευνοϊκ< αποδοχ< του βιβλJου και, ακBµη περισσBτερο, για τον αντJκτυπο που εJχε στη ζω< τBσων πολλRν φοιτητRν της ψυχοπαθολογJας, Bλα αυτG τα χρBνια. Στην παροEσα, τη δLκατη, Lκδοση του βιβλJου, συνεχJζουµε να δJνουµε Lµφαση στην εκτεν< κGλυψη των πρBσφατων ερευνRν, η οποJα αποτελεJ χαρακτηριστικB γνRρισµα του βιβλJου, αλλG παρGλληλα Lχουµε εµπλουτJσει σε µεγGλο βαθµB τα παιδαγωγικG στοιχεJα του, προσθLτοντας κλινικLς περιπτRσεις, εικBνες και πJνακες, και κGνοντας το κεJµενο πιο σαφLς, προκειµLνου να απευθEνεται σε Lνα ευρE κοινB. ΣυνεχJζουµε να δJνουµε Lµφαση σε µJα συνθετικ< προσLγγιση, δεJχνοντας Bτι ο καλEτερος τρBπος να κατανο<σει κανεJς την ψυχοπαθολογJα εJναι να λαµβGνει υπBψη πολλαπλLς οπτικLς και τονJζοντας Bτι αυτ< η ποικιλJα προσεγγJσεων µπορεJ να µας βοηθ<σει να κατανο<σουµε καλEτερα τις αιτJες των διαταραχRν καθRς και τις καλEτερες δυνατLς θεραπεJες. Ο λBγος που επιλLξαµε τα διαµGντια ως εικBνα και θLµα του εξωφEλλου αυτ<ς της Lκδο1 σης <ταν για να αναδεJξουµε το γεγονBς Bτι το βιβλJο περιLχει τις πιο σEγχρονες, καινοτBµες, οξυδερκεJς και σαφεJς παρουσιGσεις των θεωριRν και των ερευνRν για την περιγραφ<, τις αιτJες και τη θεραπεJα της ψυχοπαθολογJας. Τα διαµGντια συµβολJζουν, επιπλLον, την Gποψ< µας Bτι ο καλEτερος τρBπος να κατανο<σει κανεJς την ψυχοπαθολογJα εJναι να υιοθετ<σει τις διαφορετικLς οπτικLς < προσεγγJσεις που υπGρχουν για κGθε κλινικB πρBβληµα. Η συµµετοχ< της Ann Kring στο βιβλJο ξεκJνησε στην Lνατη Lκδοση και η συνεισφορG της διευρEνθηκε στην παροEσα Lκδοση. ΕκφρGζουµε τη µεγGλη µας χαρG, που στη νLα αυτ< Lκδοση συµµετLχει και η Sheri Johnson, η οποJα εµπλουτJζει τη συνεργασJα µας µε το ενδιαφLρον και την εξειδικευµLνη γνRση που διαθLτει σχετικG µε τις διαταραχLς της διGθεσης και ειδικBτερα σχετικG µε τη διπολικ< διαταραχ< και τη µεJζονα κατGθλιψη. Στην LρευνG της χρησιµοποιεJ τα ευρ<µατα βασικRν εργαστηριακRν ερευνRν, Rστε να αναπτEξει ψυχολογικLς παρεµβGσεις. Στην LρευνG της για τη µανJα, για παρGδειγµα, ενσωµατRνει ερευνητικG και θεωρητικG στοιχεJα απB τη βασικ< Lρευνα για το συναJσθηµα και τον τρBπο σκLψης, και Lχει µεταφLρει Bλη αυτ< τη γνRση σε µJα ψυχοκοινωνικ< παρLµβαση που δJνει Lµφαση στον προσδιορισµB στBχων για τα Gτοµα µε διπολικLς διαταραχLς. Αυτ< η προσLγγιση που προωθεJ τη µετGφραση των ερευνRν σε παρεµβGσεις αντανακλG, κατG την Gποψ< µας, µJα απB τις ιδιαJτερα υποσχBµενες προσεγγJσεις στη µελLτη της ψυχοπαθολογJας. ΕJναι µεγGλη µας χαρG που η προσLγγιση αυτ< παρουσιGζεται εκτενRς σε αυτB το βιβλJο. 1. Σ.τ.Ε.: Το εξRφυλλο της πρωτBτυπης 10ης Lκδοσης του βιβλJου απεικονJζει διαµGντια.
18
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
ΣτBχοι του ΒιβλJου Με κGθε νLα Lκδοση εκσυγχρονJζουµε, αλλGζουµε και οργανRνουµε τα διGφορα στοιχεJα του βιβλJου, Lτσι Rστε να βελτιRσουµε τBσο τα επιστηµονικG Bσο και τα παιδαγωγικG του χαρακτηριστικG. ΕπενδEουµε, επJσης, σηµαντικ< προσπGθεια στο να διατυπRσουµε σEνθετες Lννοιες µε λBγο ακριβ<, σαφ< και ζωντανB. Τα τελευταJα τριGντα χρBνια τα πεδJα της ψυχοπαθολογJας και της παρLµβασης γJνονται ολοLνα και πιο πολEπλευρα και εστιGζονται ολοLνα και περισσBτερο σε τεχνικLς. Qνα καλB εγχειρJδιο ψυχοπαθολογJας πρLπει, εποµLνως, να προGγει την προσεκτικ< και εστιασµLνη µελLτη, Lτσι Rστε ο φοιτητ<ς να µπορLσει να αποκτ<σει κριτικ< κατανBηση, σε βGθος, των θεµGτων και του υλικοE. ΚGποιες απB τις πιο συναρπαστικLς επαναστατικLς ανακαλEψεις στην Lρευνα και στη θεραπεJα της ψυχοπαθολογJας που παρουσιGζουµε σε αυτB το βιβλJο Lχουν λGβει χRρα σε σEνθετους τοµεJς, Bπως εJναι η µοριακ< γενετικ<, η νευροεπιστ<µη και η γνωστικ< επιστ<µη. ΑντJ να υπεραπλουστεEσουµε αυτG τα σEνθετα θLµατα, Lχουµε προσθLσει µJα σειρG νLων παιδαγωγικRν χαρακτηριστικRν που Lχουν στBχο να ενισχEσουν την κατανBηση του σηµαντικοE αυτοE υλικοE. Οι στBχοι µας, Bταν γρGφαµε αυτB το εγχειρJδιο, δεν <ταν να παρουσιGσουµε απλRς τις σEγχρονες θεωρJες και την Lρευνα για την ψυχοπαθολογJα και τις παρεµβGσεις, αλλG και να µεταφLρουµε µLρος του διανοητικοE ενθουσιασµοE που συνδLεται µε την αναζ<τηση απαντ<σεων σε κGποια απB τα πιο δυσαπGντητα ερωτ<µατα που αντιµετωπJζουµε. Qνας κριτ<ς προηγοEµενης Lκδοσης του βιβλJου σχολJασε κGποτε Bτι το βιβλJο µας θυµJζει αστυνοµικB δι<γηµα, καθRς δεν περιοριζBµαστε στο να δηλRνουµε το πρBβληµα και στη συνLχεια τη λEση του. ΑντJθετα, προσπαθοEµε να εµπλLξουµε το φοιτητ< σε διεργασJες που αποτελοEν αναπBσπαστο κοµµGτι της επιστ<µης και της τLχνης του κλGδου, Bπως να αναζητG ενδεJξεις, να ακολουθεJ τη διαJσθησ< του και να αξιολογεJ τα ερευνητικG δεδοµLνα. ΠροσπαθοEµε να ενθαρρEνουµε το φοιτητ< να συµµετGσχει µαζJ µας σε µJα διεργασJα ανακGλυψης, καθRς εξετGζουµε σχολαστικG τα διαθLσιµα στοιχεJα σχετικG µε την προLλευση της ψυχοπαθολογJας και την αποτελεσµατικBτητα συγκεκριµLνων παρεµβGσεων. Σε αυτ<ν την Lκδοση δJνουµε Lµφαση, επJσης, στους τρBπους µε τους οποJους µποροEµε να αποµακρEνουµε το στJγµα που συνεχJζει δυστυχRς να συνοδεEει τις διGφορες µορφLς ψυχικ<ς ασθLνειας. Η ψυχοπαθολογJα εJναι κGτι που επηρεGζει Bλους µας µε τον Lναν < τον Gλλον τρBπο. ΠερJπου οι µισοJ απB εµGς µπορεJ κGποια στιγµ< να βιRσουµε συµπτRµατα µJας διαταραχ<ς και οι περισσBτεροι γνωρJζουµε ανθρRπους που Lχουν εµφανJσει κGποια διαταραχ<. ΠαρG την πανταχοE παρουσJα της ψυχοπαθολογJας, το στJγµα που συνδLεται µε αυτ<ν µπορεJ να εµποδJσει µερικοEς να αναζητ<σουν θεραπεJα, να αναστεJλει την επαρκ< χρηµατοδBτηση της θεραπεJας και της Lρευνας απB κυβερνητικοEς φορεJς, και µπορεJ να νοµιµοποιεJ τη χρ<ση αρνητικRν Bρων (π.χ. «τρελBς», «παλαβBς», «ψυχGκιας») στην καθοµιλουµLνη. ΕποµLνως, Gλλος Lνας απB τους στBχους µας στο βιβλJο αυτB εJναι να καταπολεµ<σουµε αυτB το στJγµα και να παρουσιGσουµε µJα θετικ< και αισιBδοξη εικBνα για τις αιτJες και τη θεραπεJα της ψυχικ<ς ασθLνειας.
Τα ΕπιστηµονικG ΠαραδεJγµατα ως Οργανωτικ< Αρχ< Qνα θLµα που επανLρχεται συχνG σε αυτB το βιβλJο εJναι η σηµασJα που Lχουν οι βασικοJ τρBποι θεRρησης, οι προσεγγJσεις, <, για να χρησιµοποι<σουµε τη φρGση του Kuhn (1962), τα επιστηµονικG παραδεJγµατα. Η εµπειρJα µας απB τη διδασκαλJα προπτυχιακRν φοιτητRν µGς Lχει κGνει να συνειδητοποι<σουµε πολE καθαρG τη σηµασJα που Lχει να γJνονται σαφεJς οι Gδηλες παραδοχLς που βρJσκονται στη βGση κGθε απBπειρας για αναζ<τηση της γνRσης. Στο βιβλJο αυτB προσπαθοEµε να κGνουµε σαφεJς τις βασικLς παραδοχLς του κGθε επιστηµονικοE παραδεJγµατος στο οποJο αναφερBµαστε. ΕλπJζουµε Bτι ο φοιτητ<ς, ακBµη και αφοE ξεχGσει συγκε-
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
κριµLνα δεδοµLνα, θα Lχει, για πολE καιρB µετG, µJα καλ< κατανBηση των βασικRν προβληµGτων του κλGδου της ψυχοπαθολογJας και θα γνωρJζει Bτι οι απαντ<σεις στις οποJες καταλ<γει κανεJς περιορJζονται, µε σηµαντικB αλλG συχνG Lµµεσο τρBπο, απB τα ερωτ<µατα που θLτει και απB τις µεθBδους που χρησιµοποιεJ, για να θLσει τα ερωτ<µατα αυτG. Στο βιβλJο αυτB συζητοEµε τLσσερα βασικG επιστηµονικG παραδεJγµατα: το γενετικB παρGδειγµα, το παρGδειγµα της νευροεπιστ<µης, το ψυχαναλυτικB παρGδειγµα και το γνωστικBσυµπεριφορικB παρGδειγµα. ΕπJσης, τονJζουµε τη σηµασJα παραγBντων που εµπλLκονται σηµαντικG σε Bλα τα επιστηµονικG παραδεJγµατα, παρGγοντες Bπως εJναι το συναJσθηµα, το φEλο, το πολιτισµικB πλαJσιο, η εθνBτητα και το κοινωνικοοικονοµικB επJπεδο. Qνα σχετικB θLµα εJναι η χρ<ση περισσBτερων απB Lνα επιστηµονικRν παραδειγµGτων στη µελLτη της ψυχοπαθολογJας. ΑντJ να προσπαθοEµε να εντGξουµε Lναν ολBκληρο κλGδο σε Lνα επιστηµονικB παρGδειγµα (π.χ. στο γνωστικB-συµπεριφορικB), υποστηρJζουµε, µε βGση τις διαθLσιµες πληροφορJες, Bτι τα διGφορα προβλ<µατα της ψυχοπαθολογJας µποροEν να αναλυθοEν απB διαφορετικG πλαJσια αναφορGς. Οι γενετικοJ παρGγοντες, για παρGδειγµα, παJζουν σηµαντικB ρBλο στις διπολικLς διαταραχLς και στη διαταραχ< ελλειµµατικ<ς προσοχ<ς/υπερκινητικBτητας, αλλG τα γονJδια ασκοEν την επιρρο< τους µLσω του περιβGλλοντος. Σε διαταραχLς Bπως η κατGθλιψη, οι γνωστικοJ παρGγοντες παJζουν θεµελιRδη ρBλο, αλλG οι νευροδιαβιβαστLς παJζουν επJσης ρBλο. Στην περJπτωση Gλλων διαταραχRν, Bπως για παρGδειγµα στις διασχιστικLς διαταραχLς, οι ψυχαναλυτικLς θεωρJες µποροEν να ενισχEσουν την κατανBησ< µας, αλλG πρLπει επJσης να συνεκτιµηθοEν οι γνωστικοJ παρGγοντες που σχετJζονται µε τη συνεJδηση. ΓJνεται, επιπλLον, Bλο και πιο εµφαν<ς η σηµασJα της προσLγγισης που στηρJζεται στο συνδυασµB προδιGθεσηςστρες. Τα ερευνητικG δεδοµLνα δεJχνουν Bτι πολλLς διαταραχLς, Jσως οι περισσBτερες, προκEπτουν απB την αδιBρατη αλληλεπJδραση γενετικRν < ψυχολογικRν παραγBντων προδιGθεσης µε στρεσογBνα γεγονBτα ζω<ς. Ο τρBπος που καλEπτουµε το υλικB συνεχJζει να αντανακλG αυτLς τις υποθLσεις και ευρ<µατα, ενισχEοντας τη βασικ< θLση που υιοθετ<σαµε στην πρRτη Lκδοση του βιβλJου, δηλαδ< Bτι για την κατανBηση των περισσBτερων ψυχικRν διαταραχRν απαιτεJται Lνα επιστηµονικB παρGδειγµα που βασJζεται στο συνδυασµB προδιGθεσης-στρες.
Η ΟργGνωση της ∆Lκατης Qκδοσης Στα ΚεφGλαια 1 Lως 4 εξετGζουµε τον κλGδο στο ιστορικB του πλαJσιο, παρουσιGζουµε την Lννοια του επιστηµονικοE παραδεJγµατος, περιγρGφουµε τα κEρια επιστηµονικG παραδεJγµατα στην ψυχοπαθολογJα, ανασκοποEµε το ∆ιαγνωστικB και ΣτατιστικB ΕγχειρJδιο των ΨυχικRν ∆ιαταραχRν, ΤLταρτη Qκδοση, ΑναθεωρηµLνο ΚεJµενο (DSM-IV-TR), παρουσιGζουµε κριτικG τα στοιχεJα για την εγκυρBτητα και την αξιοπιστJα του, παρLχουµε µJα γενικ< επισκBπηση των βασικRν προσεγγJσεων και των τεχνικRν που χρησιµοποιοEνται στην κλινικ< αξιολBγηση και, στη συνLχεια, περιγρGφουµε τις κEριες ερευνητικLς µεθBδους του κλGδου. Τα κεφGλαια αυτG αποτελοEν τα θεµLλια µε βGση τα οποJα µπορεJ κανεJς να προσεγγJσει και να κατανο<σει τα επBµενα κεφGλαια. [πως και στις προηγοEµενες εκδBσεις, στα ΚεφGλαια 5 Lως 14 παρουσιGζουµε συγκεκριµLνες διαταραχLς και τη θεραπεJα τους. Στο ΚεφGλαιο 15 συνεχJζουµε την παρουσJαση των σEγχρονων δεδοµLνων για την τρJτη ηλικJα και τις ψυχικLς διαταραχLς που εµφανJζονται κατG την περJοδο αυτ<ν. Στο ΚεφGλαιο 16 συζητοEµε τις Lρευνες τBσο για τη διεργασJα Bσο και για την Lκβαση της θεραπεJας και διGφορα αµφιλεγBµενα ζητ<µατα που αφοροEν το θεραπευτικB εγχεJρηµα. Στο ΚεφGλαιο 17 εκσυγχρονJσαµε και εµπλουτJσαµε το υλικB σχετικG µε τα νοµικG και τα δεοντολογικG ζητ<µατα. Qχουµε συµπεριλGβει αρκετB υλικB, σε Bλη την Lκταση του βιβλJου, σχετικG µε τη σηµασJα του πολιτισµοE και της εθνBτητας στη µελLτη της ψυχοπαθολογJας και της παρLµβασης, καθRς και συζ<τηση για τους διαφορετικοEς τρBπους µε τους οποJους αντιλαµβGνονται την αποκλJνουσα συµπεριφορG πολιτισµοJ διαφορετικοJ απB το δικB µας. Στο ΚεφGλαιο 2 παρουσιGζουµε
19
20
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
µJα ξεχωριστ< ενBτητα που υπογραµµJζει τη σηµασJα του πολιτισµοE και της εθνBτητας σε Bλα τα επιστηµονικG παραδεJγµατα. Ο σηµαντικBς ρBλος που παJζει ο πολιτισµBς και η εθνBτητα στην ψυχοπαθολογJα επισηµαJνεται και στα υπBλοιπα κεφGλαια. Για παρGδειγµα, στο κεφGλαιο που αφορG τη ∆ιGγνωση και ΑξιολBγηση (ΚεφGλαιο 3) Lχουµε επεκτεJνει τη συζ<τηση που παρουσιαζBταν σε παλαιBτερες εκδBσεις σχετικG µε την προκατGληψη που µπορεJ να εµφανιστεJ στην αξιολBγηση λBγω πολιτισµικRν διαφορRν και σχετικG µε τρBπους που υπGρχουν να αποφEγουµε αυτ<ν την προκατGληψη. Στο ΚεφGλαιο 7 Lχουµε εµπλουτJσει και εκσυγχρονJσει τις πληροφορJες σχετικG µε το ρBλο της εθνBτητας στον τρBπο µε τον οποJο επιδρG το στρες στην υγεJα, ενR στο ΚεφGλαιο 11 Lχουµε προσθLσει νεBτερα δεδοµLνα σχετικG µε το ρBλο του πολιτισµοE και της εθνBτητας στη σχιζοφρLνεια. ΤLλος, στο ΚεφGλαιο 16 Lχουµε επεκτεJνει τη συζ<τησ< µας σχετικG µε τους πολιτισµικοEς και εθνοτικοEς παρGγοντες στις ψυχολογικLς παρεµβGσεις. ΠαρGλληλα, Lχουµε προσθLσει εκτενεJς συζητ<σεις, µε Bλα τα πρBσφατα δεδοµLνα, για το ρBλο της γενετικ<ς στην ψυχοπαθολογJα, σε Bλη την Lκταση του βιβλJου. ΥπογραµµJζουµε συνεχRς Bτι ο καλEτερος τρBπος να κατανο<σει κανεJς την ψυχοπαθολογJα εJναι να εξετGσει τον τρBπο µε τον οποJο δρουν τα γονJδια µLσω του περιβGλλοντος. ΕποµLνως, αντJ να ρωτοEµε εGν για µJα συγκεκριµLνη διαταραχ< εJναι πιο σηµαντικG τα γονJδια < το περιβGλλον, τονJζουµε Bτι και οι δEο αυτοJ παρGγοντες Lχουν σηµασJα. ΕνδιαφLρουσες νLες ανακαλEψεις Lχουν καταστ<σει σαφLς Bτι γονJδια (φEση) και περιβGλλον (ανατροφ<) αλληλεπιδροEν. ΧωρJς τα γονJδια µJα συµπεριφορG µπορεJ να µην <ταν δυνατ<. ΑπB την Gλλη πλευρG, χωρJς το περιβGλλον η Lκφραση των γονιδJων δε θα <ταν εφικτ< και Lτσι δε θα µποροEσαν να συµβGλουν στη συµπεριφορG. Τα γονJδια εµφανJζουν µJα αξιοσηµεJωτη ευελιξJα στην ανταπBκρισ< τους στους διαφορετικοEς τEπους περιβGλλοντος. Οι Gνθρωποι εJναι αρκετG ευLλικτοι, µε τη σειρG τους, στο να προσαρµBζονται σε διαφορετικG περιβGλλοντα.
Τα ΝLα ΣτοιχεJα Αυτ<ς της Qκδοσης Στη δLκατη Lκδοση Lχει γJνει σηµαντικ< αναθεRρηση. Τα κεφGλαια που καλEπτουν τις διGφορες διαταραχLς Lχουν Bλα την Jδια οργGνωση, στην οποJα περιλαµβGνονται χωριστLς ενBτητες για την κλινικ< περιγραφ<, την αιτιολογJα και τη θεραπεJα των διαφBρων διαταραχRν. Το βιβλJο Lχει πλLον 17 κεφGλαια και Lχουµε εξοµοιRσει τη δοµ< σε Bλα τα κεφGλαια, προκειµLνου η παρουσJαση των διαταραχRν να γJνει πιο σαφ<ς και να υπογραµµιστοEν τα βασικG ζητ<µατα του κλGδου. ΕπιπλLον, Lχουµε δRσει ιδιαJτερη Lµφαση στις νεBτερες θεωρJες και Lρευνες σχετικG µε το ρBλο που παJζουν η γενετικ<, η νευροεπιστ<µη, ο τρBπος σκLψης, το φEλο, οι κοινωνικοπολιτισµικοJ παρGγοντες και τα γεγονBτα ζω<ς στην ψυχοπαθολογJα. Qχοντας ακοEσει τBσο απB φοιτητLς Bσο και απB διδGσκοντες Bτι υπGρχει ανGγκη για επιπρBσθετα παιδαγωγικG στοιχεJα, Lχουµε προσθLσει µJα σειρG τLτοιων χαρακτηριστικRν, προκειµLνου να βοηθ<σουµε τον αναγνRστη αυτ<ς της Lκδοσης. ΕιδικBτερα, Lχουµε προσθLσει στο βιβλJο σαρGντα ενBτητες Κλινικ<ς ΠερJπτωσης, προκειµLνου να αναδεJξουµε πRς εµφανJζονται οι διGφορες διαταραχLς στο πλαJσιο της ζω<ς των ανθρRπων. Σε διGφορα σηµεJα κGθε κεφαλαJου Lχει προστεθεJ η ενBτητα «ΣEντοµη ΠερJληψη», στην οποJα συνοψJζονται κGποια απB τα πιο σEνθετα θLµατα. ΕπιπλLον, σε διGφορα σηµεJα κGθε κεφαλαJου Lχει προστεθεJ µJα ενBτητα ερωτ<σεων µε τον τJτλο «ΕλLγξτε τις ΓνRσεις σας», οι οποJες επιτρLπουν στο φοιτητ< να κGνει Lνα γρ<γορο Lλεγχο εGν Lχει κατανο<σει και αφοµοιRσει το υλικB. ΥπGρχουν περισσBτερες απB 75 νLες φωτογραφJες, που Lχουν στBχο να προσφLρουν στο φοιτητ< επιπρBσθετα παραδεJγµατα και εφαρµογLς της ψυχοπαθολογJας απB την καθηµεριν< ζω<. ΕπιπλLον, Lχουµε προσθLσει περισσBτερες απB 35 Lγχρωµες εικBνες και περισσBτερους απB 40 νLους πJνακες, Rστε να διευκρινιστεJ και να επεξηγηθεJ το πιο σEνθετο υλικB και οπτικG. Το γλωσσGριο Lχει αναθεωρηθεJ και εκσυγχρονιστεJ σηµαντικG. Οι περιλ<ψεις στο τLλος των κεφαλαJων ακολουθοEν την Jδια δοµ<
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
σε Bλα τα κεφGλαια: το κεJµενο οργανRνεται σε λJστα µε κουκκJδες, Bπου συνοψJζονται η περιγραφ<, οι αιτJες και η θεραπεJα των διαταραχRν που καλEπτονται σε κGθε κεφGλαιο. ΤLλος, ο δικτυακBς τBπος του βιβλJου Lχει εκσυγχρονιστεJ σηµαντικG, Rστε να αποτελεJ επιπλLον πηγ< σχετικοE υλικοE για τους φοιτητLς. Qνα απB τα δυνατG σηµεJα του βιβλJου <ταν, εξαρχ<ς, η κGλυψη της τρLχουσας ερευνητικ<ς δραστηριBτητας και των νLων ερευνητικRν τGσεων σχετικG µε την περιγραφ<, τις αιτJες και τη θεραπεJα της ψυχοπαθολογJας. Η παρGδοση αυτ< διατηρεJται σε αυτ<ν την Lκδοση µε την προσθ<κη περισσBτερων απB 1000 νLων βιβλιογραφικRν παραποµπRν.
π‰È·›ÙÂÚ· ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο Ô˘ ∞¢ı‡ÓÔÓÙ·È ÛÙÔ ºÔÈÙËÙ‹-∞Ó·ÁÓÒÛÙË ΑρκετG νLα χαρακτηριστικG αυτοE του βιβλJου Lχουν σχεδιαστεJ, µε στBχο να διευκολEνουν το φοιτητ< να χειριστεJ κατGλληλα και να απολαEσει το υλικB. Τα στοιχεJα αυτG Lχουν απRτερο στBχο να κGνουν το βιβλJο φιλικB, κατG το δEνατον, προς τον αναγνRστη. Η Παρ%θεση Κλινικ/ν Περιπτ/σεων Σε Bλη την Lκταση του βιβλJου Lχουµε επεκτεJνει τις κλινικLς περιπτRσεις, προσθLτοντας µGλιστα και κGποιες καινοEριες, Rστε να προσφLρουµε Lνα κλινικB πλαJσιο για τις θεωρJες και τις Lρευνες στις οποJες επικεντρωνBµαστε στα σχετικG κεφGλαια, και να αποδRσουµε πιο ζωντανG την εφαρµογ< που Lχει στην καθηµεριν< κλινικ< πρGξη το ερευνητικB Lργο των ψυχοπαθολBγων και των κλινικRν. Η Παρ%θεση της Εν5τητας «Εστ6αση και ∆ιερε8νηση» ΥπGρχουν πολλLς παρουσιGσεις, σε βGθος, σχετικG µε επιλεγµLνα θLµατα, οι οποJες εµφανJζονται σε διGφορα µLρη του βιβλJου κGτω απB τον τJτλο «ΕστJαση και ∆ιερεEνηση». Το στοιχεJο αυτB επιτρLπει στον αναγνRστη να εµβαθEνει σε ειδικG θLµατα µε τρBπο που δεν του αποσπG την προσοχ< απB τη ρο< τοE κυρJως κειµLνου. ΜερικLς φορLς η ενBτητα αυτ< παρουσιGζει εκτενLστερα κGποιο θLµα που τLθηκε στο κεJµενο. Sλλοτε ασχολεJται µε Lνα εντελRς διαφορετικB αλλG σχετικB θLµα, που συχνG εJναι αµφιλεγBµενο. Στην παροEσα Lκδοση Lχουµε προσθLσει νLες τLτοιες παρουσιGσεις, αντικαθιστRντας ορισµLνες απB αυτLς που υπ<ρχαν στις προηγοEµενες εκδBσεις. Σ8ντοµες Περιλ;ψεις Σε διGφορα σηµεJα των κεφαλαJων Lχουµε προσθLσει σEντοµες περιλ<ψεις, Rστε να µπορεJ ο φοιτητ<ς να κGνει µJα µικρ< παEση και να αφοµοιRσει το υλικB. Οι περιλ<ψεις αυτLς Lχουν στBχο να βοηθ<σουν το φοιτητ< να παρακολουθ<σει τα πολEπλευρα και σEνθετα ζητ<µατα που εµπλLκονται στη µελLτη της ψυχοπαθολογJας. Περιλ;ψεις στο Τ>λος των Κεφαλα6ων Οι περιλ<ψεις στο τLλος κGθε κεφαλαJου Lχουν γραφτεJ µε τη µορφ< λJστας µε κουκJδες. Στα ΚεφGλαια 5 Lως 14 Lχουµε οργανRσει τις περιλ<ψεις αυτLς µε βGση την κλινικ< περιγραφ<, την αιτιολογJα και τη θεραπεJα, οι οποJες αποτελοEν τις βασικLς ενBτητες Bλων των κεφαλαJων που καλEπτουν τις διαταραχLς. ΘεωροEµε Bτι η δοµ< αυτ< θα διευκολEνει τον αναγνRστη στην ανασκBπηση και ανGκληση του υλικοE. ΠροτεJνουµε, µGλιστα, στο φοιτητ< να διαβGσει την περJληψη πριν το σχετικB κεφGλαιο, προκειµLνου να αποκτ<σει µJα αJσθηση για το περιεχBµενο του κεφαλαJου. ΕφBσον ο φοιτητ<ς ξαναδιαβGσει την περJληψη µετG το τLλος του κεφαλαJου, θα µπορLσει να το κατανο<σει καλEτερα και θα αποκτ<σει την αJσθηση των Bσων Lχει µGθει µε µJα µBνον ανGγνωση του κεφαλαJου. Οι Ερωτ;σεις της Εν5τητας «Ελ>γξτε τις Γν/σεις σας» Σε διGφορα σηµεJα των κεφαλαJων υπGρχουν απB τρJα Lως Lξι πλαJσια που θLτουν ερωτ<σεις σχετικG µε το υλικB που καλEφθηκε στο κεφGλαιο. Οι ερωτ<σεις αυτLς Lχουν στBχο να βοηθ<σουν το φοιτητ< να αξιολογ<σει κατG πBσον κατανBησε και συγκρGτησε το υλικB, καθRς και να του προσφLρει δεJγµατα των ερωτ<σεων που ενδLχεται να συναντ<σει στην τελικ< εξLταση του µαθ<µατος. Οι απαντ<σεις στις ερωτ<-
21
22
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
σεις αυτLς βρJσκονται στο τLλος του κGθε κεφαλαJου, ακριβRς πριν απB τη λJστα µε τους Bρους κλειδιG. ΕλπJζουµε Bτι οι ερωτ<σεις αυτLς θα αποδειχτοEν χρ<σιµα βοηθ<µατα για το φοιτητ<, καθRς θα µελετG τα κεφGλαια Lνα Lνα. Γλωσσ%ριο [ταν εισGγεται στο κεJµενο Lνας σηµαντικBς Bρος, εµφανJζεται µε Lντονη γραφ< και αµLσως µετG εJτε ακολουθεJ ο ορισµBς του Bρου εJτε συζητGται το νBηµG του. Οι περισσBτεροι απB αυτοEς τους Bρους εµφανJζονται πGλι σε επBµενες σελJδες του βιβλJου, αλλG δεν εµφανJζονται µε Lντονη γραφ< στα σηµεJα αυτG. [λοι αυτοJ οι Bροι συµπεριλαµβGνονται σε µJα λJστα στο τLλος κGθε κεφαλαJου και οι ορισµοJ τους υπGρχουν σε Lνα γλωσσGριο στο τLλος του βιβλJου. Στην παροEσα Lκδοση το γλωσσGριο Lχει αναθεωρηθεJ και εκσυγχρονιστεJ σε σηµαντικB βαθµB. Π6νακας του DSM-IV-TR Το ΠαρGρτηµα στις σελJδες 911-915 του βιβλJου περιLχει µJα περJληψη της σEγχρονης ψυχιατρικ<ς ορολογJας που χρησιµοποιεJται στην τLταρτη Lκδοση του ∆ιαγνωστικοE και ΣτατιστικοE ΕγχειριδJου των ΨυχικRν ∆ιαταραχRν µε αναθεωρηµLνο κεJµενο, που εJναι γνωστ< ως DSM-IV-TR. Η περJληψη αυτ< παρLχει Lναν εEχρηστο οδηγB σχετικG µε το ποE εντοπJζεται η κGθε διαταραχ< σEµφωνα µε την «επJσηµη» ταξινBµηση. Στο βιβλJο αυτB χρησιµοποιοEµε αρκετG το DSM-IV-TR, αν και µε επιλεκτικB και ενJοτε κριτικB τρBπο. ΜερικLς φορLς θεωροEµε Bτι εJναι πιο αποτελεσµατικB να συζητ<σουµε τη θεωρJα και την Lρευνα γEρω απB Lνα συγκεκριµLνο πρBβληµα µε τρBπο που διαφLρει απB τη σEλληψη του προβλ<µατος σEµφωνα µε το DSM.
ΕυχαριστJες Στην παροEσα δLκατη Lκδοση του βιβλJου συνLβαλαν αρκετοJ συνGδελφοJ µας, τους οποJους εJναι χαρG µας να ευχαριστ<σουµε. Τα βαθυστBχαστα σχBλιG τους και η ανατροφοδBτηση που µας Lδωσαν µε βGση τις ειδικLς γνRσεις τους µας βο<θησαν να γJνουµε πιο ακριβεJς και να βελτιRσουµε το βιβλJο. ΕυχαριστοEµε ιδιαJτερα τους ακBλουθους συναδLλφους: Ted Beauchaine, University of Washington Allison Harvey, University of California, Berkeley Jutta Joormann, University of Miami Janice Kiecolt-Glaser, Ohio State University Richard McNally, Harvard University Jack Nitzcke, University of Wisconsin ΠαρGλληλα, ευχαριστοEµε τους ακBλουθους κριτικοEς των προηγοEµενων εκδBσεων, καθRς, µε τη δικ< τους βο<θεια, η δLκατη Lκδοση εJχε µJα ισχυρ< βGση να στηριχτεJ: David Arnold, University of Massachusetts, Jack J. Blanchard, University of Maryland, John Burns, Chicago Medical School, Laura Heatherington, Williams College, John Kassel, University of Illinois at Chicago, Joni Mihura, University of Toledo, Judith Moskowitz, University of California, San Francisco, Brady Phelps, South Dakota State University, Kathleen M. Pike, Columbia University, Judy Rauenzahn, Kutztown University, Melanie Domenech Rodriguez, Utah State University, Randall Salekin, University of Alabama, Carol Terry, University of Oklahoma, Mary Pat Kelly, University of California-Irvine, Judith LeMaster, Scripps College, David Greenway, University of Southwestern Louisiana, Drew Gouvier, Louisiana State UniversityBaton Rouge, Michael R. Hufford, University of Montana, C. Chrisman Wilson, Tulane University, Kathy Hoff, Utah State University, Jose M. Lafosse, University of Colorado-Denver, Kent Hutchinson, University of Colorado, Tibor Palfai, Boston University, Daniel L. Segal, University of
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
Colorado-Colorado Springs, Ann Rosen Spector, Rutgers University, William T. McReynolds, University of Tampa, Kristine Lynn Brady, California School of Professional Psychology, San Diego, Debra Hollister, Valencia Community College, Gay Melville, Trident Technical College, Joseph Lowman, University of North Carolina at Chapel Hill, Mitchell Earleywine, University of Southern California, Thomas Bradbury, University of California, Los Angeles, Frances K. Grossman, Boston University, Brad Schmidt, Ohio State University, Cooper Holmes, Emporia State University, Christopher Layne, University of Toledo, Robert D. Coursey, University of Maryland, Larry Jamner, University of California-Irvine, Kelly Champion, Gustavus Adolphus College, D. Growe, Oakland Community College, Robert Higgins, Oakland University, Mike Connor, California State University-Long Beach, James Linder, California State University-Long Beach, Paul Rokke, North Dakota State University, William G. Iacono, University of Minnesota, J. Tate, Middle Tennessee State University, Joanne Lindoerfer, University of Texas, John Hall, LaSalle University, Benjamin Blanding, Rowan University, John Suler, Rider University, Christine Gayda, Stockton College, Herbert Rappaport, Temple University, Davis Burdick, Stockton College, Michael Zinser, University of Colorado, Denver, Scott Hamilton, Colorado State University, Charles Gelso, University of Maryland, Donald Strassberg-Carson, University of Utah, James Alexander-Carson, University of Utah, Melissa Alderfer, University of Utah, Jennifer Skeem, University of Utah, Gretchen Gimpel, Utah State University, L. Dennis Madrid, University of Southern Colorado, James Cameron, University of Southern Colorado, Bob Coursey, University of Southern Colorado, Gordon D. Atlas, Alfred University. Θα θLλαµε επJσης να ευχαριστ<σουµε θερµG τον Asher Davison για τη συνεισφορG του στην ουσιαστικ< αναθεRρηση και εκσυγχρBνιση του γλωσσαρJου. ΕυχαριστοEµε επJσης τις Amy Hansford και Stephanie McMurrich, που βο<θησαν στην Lρευνα και στην αναζ<τηση βιβλιογραφJας. ΕJµαστε, επιπλLον, εξαιρετικG ευγνRµονες στον Charles Carver για τη σοφJα του και την καθοδ<γηση που µας παρεJχε σε Bλη την πορεJα της συγγραφ<ς του βιβλJου. [λα αυτG τα χρBνια µας <ταν επJσης ιδιαJτερα πολEτιµες οι δεξιBτητες και η αφοσJωση των ανθρRπων του εκδοτικοE οJκου Wiley. Για την παροEσα Lκδοση υπGρχουν πολλG Gτοµα που θLλουµε να ευχαριστ<σουµε. ΣυγκεκριµLνα, ευχαριστοEµε τους ΕκτελεστικοEς ΕκδBτες Chris Johnson, ο οποJος συνεργGστηκε µαζJ µας ως το τLλος, και Ryan Flahive, ο οποJος <ταν δJπλα µας στην αρχ<, τον ΕκτελεστικB ∆ιευθυντ< του Τµ<µατος ΜGρκετινγκ, Jeffrey Rucker, τη ∆ιευθEντρια Παραγωγ<ς Jeanine Furino, την ΥπεEθυνη Φωτογραφικ<ς \λης Hillary Newman, την ΥπεEθυνη ΕικονογρGφησης Anna Melhorn και την ΥπεEθυνη ΥπηρεσιRν Εξωτερικ<ς Παραγωγ<ς Suzanne Ingrao της εταιρεJας Ingrao Associates. ΑπευθEνουµε, επJσης, ειδικ< ευχαριστJα στην Jessica Bartelt, ΑναπληρRτρια ΕκδBτρια για την ΨυχολογJα, για τη γενναιBδωρη και Lγκαιρη βο<θεια που µας προσLφερε. Η αποδοτικBτητα και ο ενθουσιασµBς της βο<θησαν να διατηρηθεJ το ηθικB µας υψηλB, Bταν υπ<ρχε χρονικ< πJεση, ενR Bλα Lδειχναν να κυλοEν πιο οµαλG και πιο θετικG, Bποτε εµπλεκBταν σε κGτι. ΤLλος, ευχαριστοEµε την Anne Smith για τις συµβουλLς και την καθοδ<γησ< της σχετικG µε την κυκλοφορJα αυτ<ς της Lκδοσης, καθRς και για τη σταθερ< υποστ<ριξ< της στις προηγοEµενες εκδBσεις. Qνα στοιχεJο του εγχειριδJου µας που εJχε απ<χηση στους αναγνRστες των προηγοEµενων εκδBσεων εJναι η ευκολJα µε την οποJα διαβGζεται και το χαρακτηριστικB που Lχει Bτι εµπλLκει τον αναγνRστη σε µJα κοιν< αναζ<τηση απαντ<σεων µαζJ µε τους συγγραφεJς για µερικG απB τα πιο πολEπλοκα προβλ<µατα που αντιµετωπJζει η ψυχολογJα. Στην παροEσα Lκδοση κGναµε µεγGλη προσπGθεια, προκειµLνου να παρουσιGσουµε τα σEνθετα θLµατα του κλGδου µε ελκυστικB και κατανοητB τρBπο. Οι προσπGθειLς µας αυτLς θα εJχαν αποτEχει χωρJς τη συνδροµ< δEο καταπληκτικRν εκδοτριRν, υπεEθυνων για την προRθηση και την παρακολοEθηση της πορεJας Lκδοσης, της Joanne Tinsley και της Len Neufeld. ΕJµαστε εξαιρετικG ευγνRµονες για την ιδιαJτερη προσοχ< και την αφοσJωση που Lδειξαν στο Bλο εγχεJρηµα και εJµαστε πεπεισµLνοι Bτι το βιβλJο εJναι πολE πιο καλB, σαφLς, ενδιαφLρον και στLρεο χGρη στις προσπGθειLς τους.
23
24
¶ÚfiÏÔÁÔ˜
ΚGποιες φορLς φοιτητLς και συνGδελφοι διδGσκοντες µας Lχουν γρGψει σχBλια για το βιβλJο. Η επικοινωνJα αυτοE του εJδους εJναι πGντα ευπρBσδεκτη. Οι αναγνRστες του βιβλJου µποροEν να επικοινων<σουν µαζJ µας µLσω ηλεκτρονικοE ταχυδροµεJου στις ακBλουθες διευθEνσεις: akring@berkeley.edu, gdaviso@rcf.usc.edu, sjohnson@miami.edu. Η τελευταJα και σηµαντικBτερη εγκGρδια ευχαριστJα µας απευθEνεται στα πιο σηµαντικG πρBσωπα της ζω<ς µας για τη συνεχ< υποστ<ριξη και ενθGρρυνση που µας παρεJχαν σε Bλη τη διαδροµ<. Qνα µεγGλο ευχαριστR στους: Angela Hawk (AMK), Kathleen Chambers, Eve και Asher Davison (GCD), Gail και Sean Neale (JMN), και Richard White (SLJ), στους οποJους αφιερRνεται αυτB το βιβλJο µε αγGπη και ευγνωµοσEνη. ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2005
Ann M. Kring, Berkeley, CA Gerald C. Davison, Los Angeles, CA John M. Neale, Hilton Head, SC Sheri L. Johnson, Miami, FL
1
Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
ª·ıËÛÈ·ÎÔ› ™Ùfi¯ÔÈ Στ/χος του κεφαλα9ου ε9ναι να προσφ:ρει τις απαρα9τητες πληροφορ9ες, ;στε να µπορε9τε: 1. Να εξηγ'σετε το ν/ηµα του στ9γµατος που συνοδε?ει τα @τοµα µε ψυχικ' ασθ:νεια 2. Να περιγρ@ψετε και να συγκρ9νετε τους διαφορετικο?ς ορισµο?ς για την ψυχοπαθολογ9α 3. Να εξηγ'σετε µε ποιον τρ/πο :χουν αλλ@ξει οι αιτ9ες και οι θεραπε9ες της ψυχικ'ς ασθ:νειας στην πορε9α του χρ/νου 4. Να περιγρ@ψετε τους παρ@γοντες που συν:βαλαν στη διαµ/ρφωση της σ?γχρονης θε;ρησης για την ψυχικ' ασθ:νεια, η οπο9α περιλαµβ@νει βιολογικ:ς, ψυχαναλυτικ:ς και συµπεριφορικ:ς απ/ψεις, µε β@ση την ιστορικ' εξ:λιξη του επαγγ:λµατος 5. Να περιγρ@ψετε τα δι@φορα επαγγ:λµατα ψυχικ'ς υγε9ας, συµπεριλαµβ@νοντας την εκπα9δευση που απαιτο?ν και την εξειδικευµ:νη γν;ση που καλλιεργο?ν
∫ÏÈÓÈ΋ ¶ÂÚ›ÙˆÛË: O ∆˙·Î
O
∆˙·Î ¤ÙÚÂÌ ÙȘ ÔÈÎÔÁÂÓÂȷΤ˜ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂȘ. ∆Ô Û›ÙÈ ÙˆÓ ÁÔÓÈÒÓ ÙÔ˘ Á¤ÌÈ˙ Ì ٷ ·‰¤ÏÊÈ· ÙÔ˘ Î·È ÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȤ˜ ÙÔ˘˜ Î·È fiÏ· Ù· ·È‰¿ÎÈ· ¤ÙÚ¯·Ó ¿Óˆ οو οÓÔÓÙ·˜ ÔÏÏ‹ Ê·Û·Ú›·. OÈ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘ ÙÔÓ ›Â˙·Ó Ó· Â›Ó·È «ÎÔÈÓˆÓÈÎfi˜» Î·È Ó· ÂÚÓ¿ÂÈ ¯ÚfiÓÔ Ì ÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ·ÚfiÙÈ Ô ∆˙·Î ÚÔÙÈÌÔ‡Û ӷ Â›Ó·È ÌfiÓÔ˜. ◊ÍÂÚ fiÙÈ Ù· ·È‰È¿ ÙÔÓ ·ÔηÏÔ‡Û·Ó «Ô ÙÚÂÏfi˜ ı›Ԙ ∆˙·Î». ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ›¯Â ·ÎÔ‡ÛÂÈ Ì¤¯ÚÈ Î·È ÙÔ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ ·‰ÂÏÊfi ÙÔ˘, ÙÔÓ ∫¤‚ÈÓ, Ó· ÙÔÓ ·ÔηÏ› «ÙÚÂÏÔ-∆˙·Î», fiÙ·Ó ¤Ú·Û ӷ ‰ÂÈ ÙË ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘˜ ÙȘ ÚÔ¿ÏϘ. ∏ ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘˜ ¤ÏËÍ ÙÔÓ ∫¤‚ÈÓ, ı˘Ì›˙ÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘ fiÙÈ Ô ∆˙·Î Ù· ‹Á·ÈÓ Ôχ ηϿ Ì ÙË Ó¤· Ê·Ú̷΢ÙÈ΋ ·ÁˆÁ‹. «∏ Û¯È˙ÔÊÚ¤ÓÂÈ· Â›Ó·È ·Ûı¤ÓÂÈ·», ›¯Â ÂÈ Ë ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘. O ∆˙·Î ›¯Â Ó· ÓÔÛËÏ¢Ù› Ì Ô͇ ÂÂÈÛfi‰ÈÔ Û¯È˙ÔÊÚ¤ÓÂÈ·˜ ¿Óˆ ·fi ‰‡Ô ¯ÚfiÓÈ·. ¶·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Û˘Ó¤¯È˙ ӷ ·ÎÔ‡ÂÈ ÊˆÓ¤˜, ¤Ì·ı ӷ ÌË ÌÈÏ¿ ÁÈ· ·˘Ù¤˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙË ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘, ÂÂȉ‹ ı· ¿Ú¯È˙ ÌÂÙ¿ Ó· ÙÔ˘ ÁÎÚÈÓÈ¿˙ÂÈ Ó· ·›ÚÓÂÈ Ù· Ê¿Ú̷ο ÙÔ˘ ‹ ı· ÙÔÓ Î·Ù¤ÎÏ˘˙ Ì ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ·Ó Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛÙÚ¤„ÂÈ ÛÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌ›Ô. ◊ÏÈ˙ fiÙÈ Û‡ÓÙÔÌ· ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ʇÁÂÈ ·fi ÙÔ Û›ÙÈ ÙˆÓ ÁÔÓÈÒÓ ÙÔ˘ Î·È Ó· ÌÂÙ·ÎÔÌ›ÛÂÈ Û ‰ÈÎfi ÙÔ˘ ‰È·Ì¤ÚÈÛÌ·. O ȉÈÔÎÙ‹Ù˘ ÙÔ˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘ ‰È·ÌÂÚ›ÛÌ·ÙÔ˜ Ô˘ ÚÔÛ¿ıËÛ ӷ ÓÔÈÎÈ¿ÛÂÈ, ÌfiÏȘ ¤Ì·ı fiÙÈ Ô ∆˙·Î ‹Ù·Ó „˘¯Èο ·ÛıÂÓ‹˜, ·¤ÚÚÈ„Â ÙËÓ ·›ÙËÛ‹ ÙÔ˘. ∏ ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘ Î·È Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ¤Ú ӷ Û˘Ó˘ÔÁÚ¿„Ô˘Ó ÙË Ì›ÛıˆÛË Î·È Â›·Ó ηٿ Ï¿ıÔ˜ fiÙÈ Ô ∆˙·Î ‹Ù·Ó Û Ôχ ηϋ Ê¿ÛË fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙËÓ ·Ûı¤ÓÂÈ¿ ÙÔ˘. O ȉÈÔÎÙ‹Ù˘ ÚÒÙËÛ ÁÈ· ÙËÓ ·Ûı¤ÓÂÈ· ηÈ, ÌfiÏȘ ÔÈ ÁÔÓ›˜ ÙÔ˘ ∆˙·Î ·Ó¤ÊÂÚ·Ó ÙÔÓ fiÚÔ Û¯È˙ÔÊÚ¤ÓÂÈ·, ‹Ù·Ó ÂÌÊ·Ó¤˜ fiÙÈ ·ÈÛı¿ÓıËΠ¿‚ÔÏ·. ∞ÚÁfiÙÂÚ· ÙÔ ›‰ÈÔ ‚Ú¿‰˘, ÙÔ˘˜ ÙËÏÂÊÒÓËÛÂ Î·È ÙÔ˘˜ › fiÙÈ ÙÔ ‰È·Ì¤ÚÈÛÌ· ›¯Â ‹‰Ë ÂÓÔÈÎÈ·ÛÙ›. ŸÙ·Ó Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ∆˙·Î ÙÔÓ ›ÂÛÂ, ·Ú·‰¤¯ÙËΠfiÙÈ «‰ÂÓ ‹ıÂÏ ÌÂÏ¿‰Â˜» Î·È fiÙÈ ·ÓËÛ˘¯Ô‡Û ˆ˜ ¿ÙÔÌ· fiˆ˜ Ô ∆˙·Î Â›Ó·È ‚›·È·.
26
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Κλινικ' Περ9πτωση: H Φελ9σια ∏ ºÂÏ›ÛÈ· ‰ÂÓ ‹ıÂÏ ӷ ÛΤÊÙÂÙ·È Ù· ÚÒÙ· Ù˘ Û¯ÔÏÈο ¯ÚfiÓÈ·. ∆Ô ‰ËÌÔÙÈÎfi Û¯ÔÏÂ›Ô ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ôχ ¢¯¿ÚÈÛÙË ÂÚ›Ô‰Ô˜. ∆˘ ‹Ù·Ó ·‰‡Ó·ÙÔÓ Ó· ηı›ÛÂÈ ‹Û˘¯· ‹ Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÈÛÙ¿ ÙȘ Ô‰ËÁ›Â˜ Ô˘ Ù˘ ¤‰ÈÓ·Ó. ™˘¯Ó¿ «ÂÙÔ‡Û» ·ÂÚ›ÛÎÂÙ˜ ··ÓÙ‹ÛÂȘ, ÂÓÒ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Ë ÛÂÈÚ¿ Ù˘ Ó· ÌÈÏ‹ÛÂÈ, Î·È ÔÙ¤ ‰ÂÓ Î·Ù¿ÊÂÚÓ ӷ ÙÂÏÂÈÒÛÂÈ ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔ˘ Û¯ÔÏ›Ԣ, ¯ˆÚ›˜ Ó· οÓÂÈ ÔÏÏ¿ Ï¿ıË. ™·Ó Ó· ÌËÓ ¤ÊÙ·Ó ·˘Ùfi, Ù· ¿ÏÏ· ÎÔÚ›ÙÛÈ· Û˘¯Ó¿ ÁÂÏÔ‡Û·Ó Ì·˙› Ù˘ Î·È ÙËÓ ÎÔÚfiÈ‰Â˘·Ó. ∞ÎfiÌË ı˘Ì¿Ù·È ÙË ÊÔÚ¿ Ô˘ ÚÔÛ¿ıËÛ ӷ ÌÂÈ ÛÙËÓ ·Ú¤· ÌÈ·˜ ÔÌ¿‰·˜ ÎÔÚÈÙÛÈÒÓ Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÂÓfi˜ ‰È·Ï›ÌÌ·ÙÔ˜. ∂ΛӘ ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓıËηÓ, „Èı˘Ú›˙ÔÓÙ·˜ Ë Ì›· ÛÙËÓ ¿ÏÏË Î·È ¯·¯·Ó›˙ÔÓÙ·˜. ŸÙ·Ó Ë ºÂÏ›ÛÈ· ÚÒÙËÛ ÙÈ ¤‚ÚÈÛÎ·Ó ÙfiÛÔ ·ÛÙ›Ô, ¤Ó· ·fi Ù· ÎÔÚ›ÙÛÈ· Á¤Ï·ÛÂ Î·È Ù˘ ›Â: «∂›Û·È Û·ÏÙ·ÚÈṲ̂ÓË ÎÔÚ›ÙÛÈ ÌÔ˘! ∫ÈÓÂ›Û·È ÙfiÛÔ Ó¢ÚÈο ̤۷ ÛÙËÓ Ù¿ÍË! ª˘ÚÌ‹ÁÎÈ· ¤¯ÂȘ ÛÙÔ ·ÓÙÂÏfiÓÈ ÛÔ˘;». ŸÙ·Ó Ë ºÂÏ›ÛÈ· ÍÂΛÓËÛ ÙËÓ ÙÂÙ¿ÚÙË ‰ËÌÔÙÈÎÔ‡, ÔÈ ÁÔÓ›˜ Ù˘ ÙËÓ ‹Á·Ó Û „˘¯ÔÏfiÁÔ. ÀÔ‚Ï‹ıËΠ̛۠· ÛÂÈÚ¿ ·fi ‰ÔÎÈ̷ۛ˜ Î·È ·¿ÓÙËÛ ¤Ó· ÛˆÚfi ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ. ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂͤٷÛ˘, Ô „˘¯ÔÏfiÁÔ˜ ‰È¤ÁÓˆÛ ÛÙË ºÂÏ›ÛÈ· ‰È·-
Ο
Ù·Ú·¯‹ ÂÏÏÂÈÌÌ·ÙÈ΋˜ ÚÔÛÔ¯‹˜/˘ÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ·˜ (¢∂¶À). ∏ ºÂÏ›ÛÈ· ¿Ú¯ÈÛ ӷ ËÁ·›ÓÂÈ Û ¿ÏÏÔÓ „˘¯ÔÏfiÁÔ Î·È Ë ·È‰›·ÙÚfi˜ Ù˘ Ù‹˜ ˙‹ÙËÛ ӷ ·›ÚÓÂÈ Ritalin. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ‹Á·ÈÓ Û „˘¯ÔÏfiÁÔ Ù˘ ¿ÚÂÛÂ, ÁÈ·Ù› ÙË ‚ÔËıÔ‡Û ӷ Ì¿ıÂÈ Ò˜ Ó· ¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙȘ ÎÔÚÔ˚‰›Â˜ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ·È‰ÈÒÓ Î·È Ò˜ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ Î·Ï‡ÙÂÚ· ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ˘ Ô˘ ›¯Â. ∆ËÓ ‚Ô‹ıËÛ ›Û˘ Î·È Ë Ê·Ú̷΢ÙÈ΋ ıÂڷ›·, ηıÒ˜ ÌÔÚÔ‡Û ӷ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÙ·È Î·Ï‡ÙÂÚ· Î·È ‰ÂÓ ÍÂÛÙfiÌÈ˙ ϤÔÓ ÙfiÛ˜ ÔÏϤ˜ ·ÂÚÈÛ΄›Â˜. ∆ÒÚ· È· ÛÙÔ Á˘ÌÓ¿ÛÈÔ, Ë ºÂÏ›ÛÈ· Â›Ó·È Ôχ ÈÔ Â˘Ù˘¯ÈṲ̂ÓË. Œ¯ÂÈ Ì›· ηϋ ÔÌ¿‰· ÛÙÂÓÒÓ Ê›ÏˆÓ Î·È ÔÈ ‚·ıÌÔ› Ù˘ Â›Ó·È Î·Ï‡ÙÂÚÔÈ ·fi ÔÙ¤. ∞Ó Î·È ‰˘ÛÎÔχÂÙ·È ·ÎfiÌË ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ó· Û˘ÁÎÂÓÙÚˆı›, ¤¯ÂÈ Ì¿ıÂÈ ·ÚÎÂÙÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ÙËÓ Ù¿ÛË ‰È¿Û·Û˘ Ù˘ ÚÔÛÔ¯‹˜ Ô˘ ¤¯ÂÈ. ¶ÂÚÈ̤ÓÂÈ Ì ·Ó˘ÔÌÔÓËÛ›· ÙÔ ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ, ÂÏ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ ı· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ó· ÂÈÛ·¯ı› ÛÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ Ù˘ ÔÏÈÙ›·˜. O Û¯ÔÏÈÎfi˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙËÓ ¤¯ÂÈ ÂÓı·ÚÚ‡ÓÂÈ, ıˆÚÒÓÙ·˜ fiÙÈ ÔÈ ‚·ıÌÔ› Ù˘ Î·È ÔÈ Â͈ۯÔÏÈΤ˜ Ù˘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ı· Ô‰ËÁ‹ÛÔ˘Ó Û ¤Ó·Ó Ôχ ηÏfi Ê¿ÎÂÏÔ ÁÈ· ÙËÓ ·›ÙËÛ‹ Ù˘.
λοι προσπαθο?µε να κατανο'σουµε τους @λλους. ∆εν ε9ναι ε?κολο να προσδιορ9σει κανε9ς γιατ9 κ@ποιος κ@νει ' αισθ@νεται κ@τι. Πρ@γµατι, δεν κατανοο?µε π@ντοτε ο?τε καν τα δικ@ µας συναισθ'µατα και συµπεριφορ:ς. Ε9ναι 'δη αρκετ@ δ?σκολο να προσδιορ9σει κανε9ς γιατ9 οι @νθρωποι συµπεριφ:ρονται /πως συµπεριφ:ρονται, ακ/µη και /ταν η συµπεριφορ@ τους ε9ναι φυσιολογικ' και αναµεν/µενη. Μπορε9 /µως να ε9ναι ακ/µη πιο δ?σκολο να κατανο'σει κανε9ς την αποκλ9νουσα ανθρ;πινη συµπεριφορ@, /πως ε9ναι η συµπεριφορ@ του Τζακ, της Φελ9σια και του Χοζ:. Το βιβλ9ο αυτ/ αναφ:ρεται σε /λο το φ@σµα της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς που χαρακτηρ9ζει τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Εδ; λοιπ/ν θα µελετ'σουµε την περιγραφ', τις αιτ9ες και τις θεραπε9ες µιας σειρ@ς διαφορετικ;ν διαταραχ;ν. Επιπλ:ον, θα παρουσι@σουµε τις πολυ@ριθµες προκλ'σεις που αντιµετωπ9ζουν οι επαγγελµατ9ες αυτο? του χ;ρου. Για παρ@δειγµα, συχν@ πρ:πει να ε9µαστε ανεκτικο9 απ:ναντι στα αντιφατικ@ δεδοµ:να και στα µη οριστικ@ συµπερ@σµατα. Lπειτα, πρ:πει να :χουµε την αντοχ' να δουλε?ουµε µε :να τ/σο αβ:βαιο υλικ/. Καθ;ς προσεγγ9ζετε τη µελ:τη της ψυχοπαθολογ*ας, του κλ@δου που ασχολε9ται µε τη φ?ση, την εµφ@νιση και τη θεραπε9α των ψυχικ;ν διαταραχ;ν, πρ:πει να :χετε κατ@ νου /τι στο χ;ρο αυτ/ν υπ@ρχουν λ9γες σαφε9ς και ε?κολες απαντ'σεις. Παρ’ /λα αυτ@, /σο προχωρ@µε, θα δε9τε /τι αυτ:ς οι αβεβαι/τητες δε µει;νουν το ενδιαφ:ρον και τη σηµαντικ/τητα του κλ@δου. Nλλη µ9α πρ/κληση που αντιµετωπ9ζουµε στη µελ:τη της ψυχολογ9ας της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς ε9ναι να παραµ:νουµε αντικειµενικο9. Το θ:µα που µελετ@µε, η ανθρ;πινη συµπεριφορ@, ε9ναι πολ? προσωπικ/ και προκαλε9 :ντονα συναισθ'µατα, γεγον/ς που καθιστ@ την αντικειµενικ/τητα δ?σκολη. Η παρουσ9α της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς ε9ναι δι@χυτη και οι συν:πει:ς της παρεισφρ?ουν στην 9δια τη ζω' µας, την οπο9α µπορο?ν να αναστατ;σουν. Ποιος δεν :χει βι;σει παρ@λογες σκ:ψεις, φαντασι;σεις και συναι-
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
σθ'µατα; Οι περισσ/τεροι απ/ εµ@ς γνωρ9ζουµε κ@ποιον, φ9λο ' συγγεν', του οπο9ου η συµπεριφορ@ ε9ναι ανησυχητικ' και εντελ;ς ακαταν/ητη, και αναγνωρ9ζουµε π/ση µατα9ωση και τρ/µο µπορε9 να βι;σουµε, /ταν προσπαθ'σουµε να κατανο'σουµε και να βοηθ'σουµε κ@ποιον που υποφ:ρει απ/ ψυχολογικ:ς δυσκολ9ες. Ε9ναι φανερ/ /τι η επ9δραση που :χει σε προσωπικ/ επ9πεδο το θ:µα που µελετ@µε απαιτε9 απ/ εµ@ς συνειδητ' :ντονη προσπ@θεια, προκειµ:νου να παραµε9νουµε αντικειµενικο9. Η @λλη /ψη αυτο? του νοµ9σµατος ε9ναι /τι η εµπλοκ' που :χουµε µε το υπ/ µελ:τη θ:µα ενισχ?ει τη γοητε9α που :χει απ/ τη φ?ση του. Τα προπτυχιακ@ µαθ'µατα της ψυχοπαθολογ9ας ε9ναι απ/ τα πιο δηµοφιλ' µαθ'µατα του προγρ@µµατος σπουδ;ν /λου του πανεπιστηµ9ου, /χι µ/νον απ/ τα µαθ'µατα που γ9νονται στα τµ'µατα ψυχολογ9ας. Η α9σθηση οικει/τητας που :χουµε µε το θ:µα µ@ς ωθε9 προς τη µελ:τη της ψυχοπαθολογ9ας αλλ@ :χει επ9σης και :να ιδια9τερο µειον:κτηµα: µεταφ:ρουµε στη µελ:τη µας τις προκαταλ'ψεις που :χουµε για το τι ε9ναι η αποκλ9νουσα συµπεριφορ@. Qλοι µας :χουµε αναπτ?ξει συγκεκριµ:νους τρ/πους να σκεφτ/µαστε και να µιλ@µε για την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@, χρησιµοποιο?µε συγκεκριµ:νες λ:ξεις και :ννοιες που µας δ9νουν την εντ?πωση /τι ε9ναι σωστ:ς. Καθ;ς θα διαβ@ζετε αυτ/ το βιβλ9ο και θα προσπαθε9τε να κατανο'σετε τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς που περιγρ@φει, ενδ:χεται να σας ζητο?µε να υιοθετ'σετε διαφορετικο?ς τρ/πους σκ:ψης και περιγραφ'ς απ/ εκε9νους µε τους οπο9ους ε9στε εξοικειωµ:νοι. Στην πραγµατικ/τητα, µπορε9 να διαφ:ρουν ακ/µη και απ/ εκε9νους που χρησιµοποιο?µε και εµε9ς οι 9διοι, /ταν δε φορο?µε τον επαγγελµατικ/ µας µανδ?α. Rσως η µεγαλ?τερη πρ/κληση απ/ /λες ε9ναι το /τι δεν πρ:πει απλ;ς να αναγνωρ9ζουµε τις προκαταλ'ψεις µας σχετικ@ µε την ψυχικ' διαταραχ' και την απ/κλιση, αλλ@ και να αντιµετωπ9σουµε το στ9γµα που συχν@ σχετ9ζουµε µε αυτ@ τα προβλ'µατα και να προσπαθ'σουµε να το αλλ@ξουµε. Το στ*γµα αναφ:ρεται σε εκε9νες τις επικ9νδυνες πεποιθ'σεις και στ@σεις που υιοθετε9 µ9α κοινων9α, τις οπο9ες αποδ9δει σε οµ@δες που θεωρο?νται µε κ@ποιον τρ/πο αποκλ9νουσες, /πως ε9ναι οι ψυχικ@ ασθενε9ς. Πιο συγκεκριµ:να, το στ9γµα :χει τ:σσερα χαρακτηριστικ@ (βλ:πε την Εικ/να 1.1):
∆· ∆¤ÛÛÂÚ· ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ™Ù›ÁÌ·ÙÔ˜ ÃÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ì›· «ÂÙÈΤٷ» ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛ˘
∏ «ÂÙÈΤٷ» ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ÌË ÂÈı˘ÌËÙ¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο
∆· ¿ÙÔÌ· Ì ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË «ÂÙÈΤٷ» ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·È ˆ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο
∆· ¿ÙÔÌ· Ì ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË «ÂÙÈΤٷ» ˘Ê›ÛÙ·ÓÙ·È ‰È·ÎÚ›ÛÂȘ ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ ÙÔ˘˜
™Ù›ÁÌ·
∂ÈÎfiÓ· 1.1 ∆· Ù¤ÛÛÂÚ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ÛÙ›ÁÌ·ÙÔ˜
27
28
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
1. Χρησιµοποιε9ται µ9α «ετικ:τα» για µ9α οµ@δα ατ/µων, ;στε διαχωρ9ζονται τα @τοµα αυτ@ απ/ τους @λλους (π.χ. «τρελο9»). 2. Η «ετικ:τα» συνδ:εται µε αποκλ9νοντα ' ανεπιθ?µητα απ/ την κοινων9α χαρακτηριστικ@ (π.χ. οι τρελο9 ε9ναι επικ9νδυνοι). 3. Τα @τοµα µε τη συγκεκριµ:νη «ετικ:τα» θεωρο?νται απ/ τη φ?ση τους διαφορετικ@ απ/ εκε9να που δεν την :χουν, γεγον/ς που συµβ@λλει σε µ9α νοοτροπ9α του «εµε9ς» σε αντιπαρ@θεση µε «εκε9νους» (π.χ. εµε9ς δεν ε9µαστε σαν εκε9νους τους τρελο?ς). 4. Τα @τοµα µε τη συγκεκριµ:νη «ετικ:τα» υφ9στανται @δικες διακρ9σεις εις β@ρος τους (π.χ. δεν µπορε9 να χτιστε9 στη γειτονι@ µας :να κ:ντρο για τρελο?ς). Η περ9πτωση του Τζακ δε9χνει µε ποιον τρ/πο το στ9γµα µπορε9 να οδηγ'σει σε διακρ9σεις. Ο ιδιοκτ'της του διαµερ9σµατος που 'θελε να νοικι@σει αρν'θηκε να το νοικι@σει στον Τζακ, λ/γω της ψυχικ'ς του ασθ:νειας. Ο σπιτονοικοκ?ρης θεωρο?σε /τι η ψυχικ' ασθ:νεια του Τζακ σ'µαινε /τι ε9ναι β9αιος. Ωστ/σο, η πεπο9θηση αυτ' βασ9ζεται περισσ/τερο στη φαντασ9α, παρ@ σε πραγµατικ@ στοιχε9α. Lνα @τοµο µε ψυχικ' ασθ:νεια δεν :χει αναγκαστικ@ περισσ/τερες πιθαν/τητες να ε9ναι β9αιο απ/ /,τι κ@ποιος που δεν :χει ψυχικ' ασθ:νεια (Steadman et al., 1998T Swanson et al., 1990). Qπως θα δο?µε παρακ@τω, σε /λη την καταγεγραµµ:νη ιστορ9α, η αντιµετ;πιση των ατ/µων µε ψυχικ' ασθ:νεια σε γενικ:ς γραµµ:ς δεν 'ταν καλ' και αυτ/ :χει συµβ@λει στο στιγµατισµ/ τους, µε συν:πεια να :χουν δεχτε9, συχν@, β@ναυση αντιµετ;πιση και αποκλεισµ/ απ/ την κοινων9α. Βασανιστικ:ς θεραπε9ες :χουν περιγραφε9 στο κοιν/ ως θαυµατουργ:ς και, ακ/µη και σ'µερα, /ροι /πως «τρελ/ς», «παρ@φρων», «καθυστερηµ:νος» και «ψυχ@κιας» χρησιµοποιο?νται, χωρ9ς να σκεφτ/µαστε τα @τοµα που πρ@γµατι υποφ:ρουν απ/ ψυχικ:ς ασθ:νειες και για τα οπο9α, η :ντονη δυσφορ9α που /ντως βι;νουν αποτελε9 πραγµατικ/τητα της καθηµεριν'ς τους ζω'ς. Οι περιπτ;σεις του Τζακ και της Φελ9σια δε9χνουν π/σο επ;δυνη µπορε9 να ε9ναι η απερ9σκεπτη χρ'ση τ:τοιων κακοπροα9ρετων χαρακτηρισµ;ν. Στη δεκαετ9α του 1970 :γιναν προσπ@θειες να βελτιωθο?ν οι συνθ'κες οικτρο? συνωστισµο? που επικρατο?σαν στα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α και πολλο9 απ/ τους ασθενε9ς π'ραν εξιτ'ριο. Ωστ/σο, η κ9νηση αυτ' :γινε χωρ9ς να υπ@ρχουν διαθ:σιµα κατ@λληλα προγρ@µµατα µετανοσοκοµειακ'ς περ9θαλψης. Αυτ/ ε9χε ως αποτ:λεσµα µεγαλ?τερο απ/ το :να τρ9το του @στεγου πληθυσµο? των Ηνωµ:νων Πολιτει;ν να πληρο9 τα κριτ'ρια για τη δι@γνωση µ9ας ψυχικ'ς ασθ:νειας (βλ:πε το Κεφ@λαιο 17). ∆υστυχ;ς, η ψυχικ' ασθ:νεια παραµ:νει :να απ/ τα µεγαλ?τερα στ9γµατα του 21ου αι;να, παρ/τι το κοιν/ γνωρ9ζει ολο:να και περισσ/τερα για την προ:λευση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν (Hinshaw, 2006). Το 1999, ο David Satcher, ο τ/τε Κυβερνητικ/ς Υπε?θυνος για Θ:µατα Υγε9ας, :γραψε σε µ9α πρωτοποριακ' αναφορ@ σχετικ@ µε την ψυχικ' ασθ:νεια /τι το στ9γµα αποτελε9 «το πιο σοβαρ/ εµπ/διο για την πρ/οδο στο πεδ9ο της ψυχικ'ς ασθ:νειας και της ψυχικ'ς υγε9ας» (U.S. Department of Health and Human Services, 1999). Ελπ9ζουµε να καταπολεµ'σουµε αυτ/ το στ9γµα σε /λη την :κταση αυτο? του βιβλ9ου, παρουσι@ζοντ@ς σας τα πιο πρ/σφατα δεδοµ:να για τη φ?ση, τις αιτ9ες και τις θεραπε9ες των διαταραχ;ν αυτ;ν, :τσι ;στε, καθ;ς θα προχωρο?µε, να διαλ?ουµε µ?θους και να αµµφισβητο?µε @λλες παρανο'σεις. Θα πρ:πει, /µως, να βοηθ'σετε και εσε9ς σε αυτ'ν τη µ@χη, καθ;ς µ/νον η απ/κτηση γν;σης δε διασφαλ9ζει το τ:λος του στιγµατισµο? (Penn, Chamberlin, & Mueser, 2003). Στο πλα9σιο αυτ'ς της προσπ@θειας, θα προσπαθ'σουµε να παρουσι@σουµε το ανθρ;πινο πρ/σωπο των ψυχικ;ν διαταραχ;ν, συµπεριλαµβ@νοντας στα κεφ@λαια που ακολουθο?ν περιγραφ:ς ατ/µων που :χουν πρ@γµατι αυτ:ς τις διαταραχ:ς. Σε αυτ/ το κεφ@λαιο, συζητ@µε αρχικ@ τι εννοο?µε µε τον /ρο αποκλ&νουσα συµπεριφορ.. Στη συν:χεια, βλ:πουµε εν συντοµ9α µε ποιον τρ/πο η εικ/να για την απ/κλιση και
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
29
την ψυχικ' ασθ:νεια :χει εξελιχθε9 στην πορε9α της ιστορ9ας, ;στε να φτ@σει στις πιο επιστηµονικ:ς προσεγγ9σεις του σ'µερα. Το κεφ@λαιο θα κλε9σει µε µ9α συζ'τηση για τα σ?γχρονα επαγγ:λµατα ψυχικ'ς υγε9ας.
Τι Ε9ναι Αποκλ9νουσα Συµπεριφορ@; Lνα δ?σκολο αλλ@ θεµελι;δες πρ/βληµα, που αντιµετωπ9ζουν /σοι ασχολο?νται µε την ψυχολογ9α της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς, ε9ναι ο ορισµ/ς της αποκλ*νουσας συµπεριφορ4ς, επειδ' η :ννοια αυτ' :χει κεντρικ' θ:ση στο σ?γχρονο τρ/πο σκ:ψης για τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Ο καλ?τερος σ?γχρονος ορισµ/ς για την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ και, κατ’ επ:κταση, για την ψυχικ' διαταραχ' ε9ναι :νας ορισµ/ς που περι:χει αρκετ@ χαρακτηριστικ@. Ο ορισµ/ς των ψυχικ;ν διαταραχ;ν που παρουσι@ζεται στο σ?γχρονο αµερικανικ/ διαγνωστικ/ εγχειρ9διο, το ∆ιαγνωστικ3 και Στατιστικ3 Εγχειρ&διο των Ψυχικ9ν ∆ιαταραχ9ν, Τ:ταρτη Lκδοση, Αναθεωρηµ:νο Κε9µενο (DSM-IV-TR), περιλαµβ@νει µ9α σειρ@ χαρακτηριστικ;ν που ε9ναι απαρα9τητα για την εννοιολογικ' σ?λληψη της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς. Στο DSM-IV-TR η ψυχικ' διαταραχ' ορ9ζεται ως εξ'ς: :να κλινικ. σηµαντικ3 συµπεριφορικ3 < ψυχολογικ3 σ>νδροµο < µοτ&βο που εµφαν&ζει κ.ποιος, το οπο&ο συνδBεται µε δυσφορ&α (π.χ. Bνα επ9δυνο σ>µπτωµα) < µε αναπηρ&α (δηλαδ< µε&ωση της λειτουργικ3τητας σε Bναν < περισσ3τερους σηµαντικο>ς τοµε&ς της ζω<ς του ατ3µου) < µε σηµαντικ. αυξηµBνο κ&νδυνο οδ>νης, θαν.του, π3νου, αναπηρ&ας < µε σηµαντικ< µε&ωση της ελευθερ&ας του ατ3µου. ΕπιπλBον, το συγκεκριµBνο σ>νδροµο < µοτ&βο δεν πρBπει να αποτελε& απλ9ς µ&α αναµεν3µενη και πολιτισµικ. αποδε-
Κλινικ' Περ9πτωση: Ο Χοζ: O ÃÔ˙¤ ‰ÂÓ ‹ÍÂÚ ÙÈ Ó· ÛÎÂÊÙ› ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÊÈ¿ÏÙ˜ ÙÔ˘. ∞fi ÙfiÙ Ԣ Á‡ÚÈÛ ·fi ÙÔÓ fiÏÂÌÔ, ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‚Á¿ÏÂÈ ·fi ÙÔ Ì˘·Ïfi ÙÔ˘ ÙȘ ·ÈÌ·ÙÔ‚·Ì̤Ó˜ ÂÈÎfiÓ˜. ™¯Â‰fiÓ Î¿ı Ӈ¯Ù· ͢ÓÔ‡Û ·fi ÂÊÈ¿ÏÙ˜ Û¯ÂÙÈÎÔ‡˜ Ì ÙË ÛÊ·Á‹ Ô˘ ›‰Â Ì ٷ Ì¿ÙÈ· ÙÔ˘, fiÙ·Ó ˘ËÚÂÙÔ‡Û ÛÙË º·ÏÏÔ‡˙·. ∞ÎfiÌ· Î·È Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ Ë̤ڷ˜, ›¯Â ÌÓËÌÔÓÈΤ˜ ·Ó·‰ÚÔ̤˜ ÛÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÙÔ Ã¿Ì‚È 1 ÛÙÔ ÔÔ›Ô Â¤‚·ÈÓ ÎfiËΠۯ‰fiÓ ÛÙ· ‰‡Ô ·fi Ì›· ˘Ú·˘ÏÔΛÓËÙË ¯ÂÈÚÔ‚ÔÌ‚›‰·. ∆Ô ÈÔ ÂÒ‰˘ÓÔ Û ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÌÂÈÚ›· ‹Ù·Ó Ó· ‚ϤÂÈ ÙÔ Ê›ÏÔ ÙÔ˘ Ó· Âı·›ÓÂÈ, ÂÓÒ Ô ›‰ÈÔ˜ ηıfiÙ·Ó ‰›Ï· ÙÔ˘. ÃÂÈÚfiÙÂÚ· Î·È ·fi ÙÔÓ ÂÚÈÛÙ·ÛÈ·Îfi fiÓÔ ·fi ÙÔ ‚Ï‹Ì· Ô˘ ‹Ù·Ó ·ÎfiÌË ÛÊËӈ̤ÓÔ ÛÙÔÓ ÒÌÔ ÙÔ˘, ‹Ù·Ó Ù· ·ӷϷ̂·ÓfiÌÂÓ· fiÓÂÈÚ· Î·È ÔÈ ÌÓËÌÔÓÈΤ˜ ·Ó·‰ÚÔ̤˜. ¶Ï¤ÔÓ, ‹Ù·Ó ‰È·ÚÎÒ˜ ȉڈ̤ÓÔ˜ Î·È ÂÙ·ÁfiÙ·Ó ·fi ÙËÓ Î·Ú¤ÎÏ· ÙÔ˘, fiÔÙ ¿ÎÔ˘Á οÔÈÔ ‰˘Ó·Ùfi ıfiÚ˘‚Ô. ªfiÏȘ ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË Ë̤ڷ, Ë ÁÈ·ÁÈ¿ ÙÔ˘ ¿ÙËÛÂ Î·È ¤Û·Û ¤Ó· Ì·ÏfiÓÈ Ô˘ ›¯Â Ì›ÓÂÈ ·fi ÙÔ ¿ÚÙÈ Ô˘ ¤ÁÈÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹
1. Σ.τ.Μ.: Το Χ@µβι (Humvee) ε9ναι τ?πος στρατιωτικο? οχ'µατος.
ÙÔ˘. O ÃÔ˙¤ ÓfiÌÈÛ fiÙÈ Â›Ó·È ‚ÔÏ‹ fiÏÔ˘ Î·È ·Ì¤Ûˆ˜ ¤ÂÛ ÛÙÔ ¤‰·ÊÔ˜. ∏ ÁÈ·ÁÈ¿ ÙÔ˘ ·ÓËÛ˘¯Ô‡Û ÁÈ· ·˘ÙfiÓ. ™ÎÂÊÙfiÙ·Ó fiÙÈ Ì¿ÏÏÔÓ Â›¯Â ·Ù¿Î ÓÙ ӤڂÈÔ˜ (ataque de nervios/ Ó¢ÚÈ΋ ÎÚ›ÛË), fiˆ˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘Ó¤‚Ë Î·È Ì ÙÔÓ ·Ù¤Ú· Ù˘ ÛÙËÓ ·ÙÚ›‰· Ù˘, ÙÔ ¶fiÚÙÔ ƒ›ÎÔ. ∞Ó¤ÊÂÚ fiÙÈ Ô ·Ù¤Ú·˜ Ù˘ ‹Ù·Ó ‰È·ÚÎÒ˜ ÊÔ‚ÈṲ̂ÓÔ˜ Î·È fiÙÈ ¤ÓȈı fiÙÈ ı· ÙÚÂÏ·ÈÓfiÙ·Ó. ¶‹Á·ÈÓÂ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÛÙË £Â›· §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Î·È ÚÔÛ¢¯fiÙ·Ó ÁÈ· ÙÔÓ ÃÔ˙¤, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ÂΛÓÔ˜ ÂÎÙÈÌÔ‡ÛÂ. O ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi˜ ÁÈ·ÙÚfi˜ › fiÙÈ Ô ÃÔ˙¤ ›¯Â ‰È·Ù·Ú·¯‹ ÌÂÙ¿ ·fi „˘¯ÔÙÚ·˘Ì·ÙÈÎfi ÛÙÚ˜ (¢ªæ™). O ÃÔ˙¤ ˘ÔÙ›ıÂÙ·È fiÙÈ ı· ‹Á·ÈÓ ÛÙÔ ∂ȉÈÎfi ¡ÔÛÔÎÔÌÂ›Ô ÁÈ· µÂÙÂÚ¿ÓÔ˘˜ ÁÈ· Ó· ÂÚ¿ÛÂÈ ·fi ·ÍÈÔÏfiÁËÛË, ·ÏÏ¿ ‚·ÛÈο ‰Â ıˆÚÔ‡Û fiÙÈ Â›¯Â Úfi‚ÏËÌ·. øÛÙfiÛÔ, Ô Ê›ÏÔ˜ ÙÔ˘ Ô Ãfiگ ›¯Â ¿ÂÈ Û ̛· ÔÌ·‰È΋ Û˘Ó‰ڛ· ÛÙÔ ÓÔÛÔÎÔÌÂ›Ô ·˘Ùfi Î·È ÙÔ˘ › fiÙÈ ÙÔÓ ¤Î·Ó ӷ ·ÈÛı·Óı› ηχÙÂÚ·. ÿÛˆ˜ Ô ÃÔ˙¤ Ó· ÙÔ ‰ÔΛ̷˙Â. ◊ıÂÏ ӷ ʇÁÔ˘Ó ·˘Ù¤˜ ÔÈ ÂÈÎfiÓ˜ ·fi ÙÔ Ì˘·Ïfi ÙÔ˘.
30
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
κτ< αντ&δραση σε Bνα γεγον3ς, 3πως, για παρ.δειγµα, στο θ.νατο εν3ς αγαπηµBνου προσ9που. Eποια και αν ε&ναι η αρχικ< του αιτ&α, πρBπει στην παρο>σα φ.ση να θεωρε&ται εκδ<λωση συµπεριφορικ<ς, ψυχολογικ<ς < βιολογικ<ς δυσλειτουργ&ας του ατ3µου (Αµερικανικ3ς Ψυχολογικ3ς Σ>λλογος, APA, 2000, σ. xxxi).
Στις εν/τητες που ακολουθο?ν, εξετ@ζουµε λεπτοµερ:στερα µερικ@ απ/ τα βασικ@ χαρακτηριστικ@ που υπογραµµ9ζονται στον ορισµ/ του DSM-IV-TR, /πως ε9ναι η αναπηρ9α, η δυσφορ9α, η παραβ9αση κοινωνικ;ν νορµ;ν και η δυσλειτουργ9α. Θα δο?µε /τι καν:να µεµονωµ:νο χαρακτηριστικ/ δεν µπορε9 να ορ9σει πλ'ρως την :ννοια της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς, αν και το καθ:να :χει τη σηµασ9α του και καλ?πτει µ:ρος του πλ'ρους ορισµο?. Κατ@ συν:πεια, η απ/κλιση συν'θως προσδιορ9ζεται µε β@ση την ταυτ/χρονη παρουσ9α διαφ/ρων χαρακτηριστικ;ν, /πως διασαφην9ζει ο ορισµ/ς του DSM-IV-TR.
¶ÚÔÛˆÈ΋ ¢˘ÛÊÔÚ›· Lνα απ/ τα χαρακτηριστικ@ που χρησιµοποιε9ται, για να οριστο?ν ορισµ:νες µορφ:ς αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς ε9ναι η δυσφορ9α του ατ/µου, που σηµα9νει /τι η συµπεριφορ@ εν/ς ατ/µου µπορε9 να ταξινοµηθε9 ως αποκλ9νουσα, εφ/σον του προκαλε9 µεγ@λη δυσφορ9α. Η Φελ9σια αισθαν/ταν δυσφορ9α για τη δυσκολ9α συγκ:ντρωσης που ε9χε και για τις κοινωνικ:ς συν:πειες αυτ'ς της δυσκολ9ας, δηλαδ' το γεγον/ς /τι τα @λλα κορ9τσια στο σχολε9ο την κορ/ιδευαν. Η προσωπικ' δυσφορ9α χαρακτηρ9ζει πολλ:ς απ/ τις µορφ:ς αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς που εξετ@ζονται σε αυτ/ το βιβλ9ο. Για παρ@δειγµα, τα @τοµα που βι;νουν αγχ;δεις διαταραχ:ς και κατ@θλιψη υποφ:ρουν :ντονα. Ωστ/σο, δεν προκαλο?ν δυσφορ9α /λες οι µορφ:ς αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς. Για παρ@δειγµα, :να @τοµο µε αντικοινωνικ' διαταραχ' της προσωπικ/τητας µπορε9 να αντιµετωπ9ζει τους @λλους ψυχρ@ και να παραβι@ζει τους ν/µους, χωρ9ς να βι;νει ενοχ:ς, µετ@νοια, @γχος ' κ@ποιο @λλο ε9δος δυσφορ9ας. Ο?τε ε9ναι αποκλ9νουσες /λες οι συµπεριφορ:ς που προκαλο?ν δυσφορ9α. Παραδε9γµατα αποτελο?ν η δυσφορ9α απ/ την πε9να που προκαλε9 η νηστε9α για θρησκευτικο?ς λ/γους ' ο π/νος της γ:ννας.
∞Ó·ËÚ›· Η αναπηρ9α, δηλαδ', η µε9ωση της λειτουργικ/τητας του ατ/µου σε :να σηµαντικ/ τοµ:α της ζω'ς του (π.χ. στην εργασ9α ' στις διαπροσωπικ:ς σχ:σεις) µπορε9 επ9σης να χρησιµοποιηθε9, για να χαρακτηριστε9 µ9α συµπεριφορ@ αποκλ9νουσα. Για παρ@δειγµα, οι διαταραχ:ς που σχετ9ζονται µε ουσ9ες ορ9ζονται, εν µ:ρει, απ/ την κοινωνικ' ' επαγγελµατικ' αναπηρ9α που προκαλε9 στο @τοµο η κατ@χρηση ουσι;ν (π.χ. σοβαρ:ς διαφων9ες του ατ/µου µε τον ' τη σ?ζυγο του ' φτωχ' επαγγελµατικ' επ9δοση). Η απ/ρριψη του ατ/µου απ/ τους συνοµηλ9κους του, /πως στην περ9πτωση της Φελ9σια, αποτελε9 @λλο :να παρ@δειγµα αυτο? του χαρακτηριστικο?. Οι φοβ9ες µπορε9 να προκαλ:σουν τ/σο δυσφορ9α /σο και αναπηρ9α. για παρ@δειγµα, /ταν ο :ντονος φ/βος των πτ'σεων εµποδ9ζει :να @τοµο που ζει στην Καλιφ/ρνια να αναλ@βει µ9α δουλει@ στη Ν:α Υ/ρκη. Εντο?τοις, /πως και η δυσφορ9α, η αναπηρ9α δεν µπορε9 να χρησιµοποιηθε9 απ/ µ/νη της για να ορ9σει την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@, επειδ' αποτελε9 χαρακτηριστικ/ µερικ;ν διαταραχ;ν αλλ@ /χι /λων. Για παρ@δειγµα, η ψυχογεν'ς βουλιµ9α περιλαµβ@νει επεισ/δια υπερφαγ9ας και αντισταθµιστικ' κ@θαρση (π.χ. εµετο?ς), στην προσπ@θεια του ατ/µου να ελ:γξει την α?ξηση του β@ρους του, αλλ@ δεν περιλαµβ@νει αναγκαστικ@ µε9ωση στη λειτουργικ/τητα. Τα περισσ/τερα @τοµα µε βουλιµ9α ζουν τη ζω' τους, χωρ9ς να παρουσι@ζουν µε9ωση στη
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
λειτουργικ/τητ@ τους, εν; συνεχ9ζουν να :χουν επεισ/δια υπερφαγ9ας και κ@θαρσης κρυφ@. Επ9σης, @λλα χαρακτηριστικ@ που µπορε9 σε κ@ποιες περιστ@σεις να θεωρο?νταν µορφ:ς αναπηρ9ας, /πως το να ε9ναι κανε9ς κοντ/ς εν; θ:λει να γ9νει επαγγελµατ9ας καλαθοσφαιριστ'ς, δεν εµπ9πτουν στο πεδ9ο της ψυχολογ9ας της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς. Qπως συµβα9νει και µε το χαρακτηριστικ/ της στατιστικ'ς σπανι/τητας, δεν :χουµε κ@ποιον καν/να που καθορ9ζει ποιες µορφ:ς αναπηρ9ας εµπ9πτουν στο πεδ9ο µελ:της της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς και ποιες /χι.
¶·Ú·‚›·ÛË Ù˘ ∫ÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¡fiÚÌ·˜ Στο πεδ9ο της συµπεριφορ@ς, οι κοινωνικ:ς ν/ρµες ε9ναι τα ευρ:ως αποδεκτ@ κριτ'ρια (πεποιθ'σεις και στ@σεις) που χρησιµοποιο?ν οι @νθρωποι συνειδητ@ ' διαισθητικ@, για να κρ9νουν πο? τοποθετε9ται µ9α συµπεριφορ@ σε σχ:ση µε το καλ/-κακ/, το σωστ/-λ@θος, το δικαιολογηµ:νο-αδικαιολ/γητο και το αποδεκτ/-µη αποδεκτ/. Οι συµπεριφορ:ς που παραβι@ζουν τις κοινωνικ:ς ν/ρµες ενδ:χεται να ταξινοµηθο?ν ως αποκλ9νουσες. Για παρ@δειγµα, τα επαναλαµβαν/µενα τελετουργικ@ που εκτελο?ν τα @τοµα µε ψυχαναγκαστικ'καταναγκαστικ' διαταραχ' (βλ:πε το Κεφ@λαιο 5) και οι συζητ'σεις µε φανταστικ:ς φων:ς στις οπο9ες εµπλ:κονται @τοµα µε σχιζοφρ:νεια ε9ναι συµπεριφορ:ς που παραβι@ζουν κοινωνικ:ς ν/ρµες. Η πτ;ση του Χοζ: στο π@τωµα, /ταν @κουσε τον 'χο εν/ς µπαλονιο? που :σκασε δεν ε9ναι συµβατ' µε τις περισσ/τερες κοινωνικ:ς ν/ρµες. Ωστ/σο, ο συγκεκριµ:νος τρ/πος ορισµο? της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς ε9ναι ταυτ/χρονα υπερβολικ@ ευρ?ς αλλ@ και υπερβολικ@ στεν/ς. Για παρ@δειγµα, ε9ναι υπερβολικ@ ευρ?ς µε την :ννοια /τι οι εγκληµατ9ες και οι π/ρνες παραβι@ζουν κοινωνικ:ς ν/ρµες, αλλ@ συν'θως δεν µελετ;νται απ/ τον κλ@δο της ψυχοπαθολογ9ας. Απ/ την @λλη, ε9ναι υπερβολικ@ στεν/ς µε την :ννοια /τι τα @τοµα που βι;νουν :ντονο @γχος δεν παραβι@ζουν συν'θως κοινωνικ:ς ν/ρµες, αλλ@ παρ’ /λα αυτ@ µελετ;νται απ/ τους ψυχοπαθολ/γους. Επιπλ:ον, σαφ;ς οι κοινωνικ:ς ν/ρµες ποικ9λλουν σε µεγ@λο βαθµ/ µεταξ? των διαφ/ρων πολιτισµ;ν και των διαφ/ρων εθνοτικ;ν οµ@δων, οπ/τε η συµπεριφορ@ που παραβι@ζει µ9α κοινωνικ' ν/ρµα σε µ9α οµ@δα µπορε9 να µην την παραβι@ζει σε κ@ποια @λλη. Για παρ@δειγµα, το να διαφων'σει κανε9ς µε :να @λλο @τοµο, παραβι@ζει µ9α κοινωνικ' ν/ρµα σε κ@ποιους πολιτισµο?ς, εν; αυτ/ δεν ισχ?ει σε @λλους. Στο Π/ρτο Ρ9κο, η συµπεριφορ@ του Χοζ: κατ@ π@σα πιθαν/τητα δε θα ε9χε ερµηνευτε9 µε τον 9διο τρ/πο που ερµηνε?τηκε στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες. Σε /λη την :κταση του βιβλ9ου αναφερ/µαστε συχν@ στο σηµαντικ/ αυτ/ ζ'τηµα της πολιτισµικ'ς και εθνοτικ'ς ποικιλοµορφ9ας, /πως αυτ/ προκ?πτει στην περιγραφ', στις αιτ9ες και στις θεραπε9ες των ψυχικ;ν διαταραχ;ν.
¢˘ÛÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Σε :να σηµαντικ/ κε9µενο το οπο9ο :χει συζητηθε9 εκτεν;ς, ο Wakefield (1992) προτε9νει /τι οι ψυχικ:ς διαταραχ:ς θα µπορο?σαν να οριστο?ν ως επιζ6µια δυσλειτουργ*α. Ε9ναι σηµαντικ/ να σηµειωθε9 /τι ο ορισµ/ς αυτ/ς :χει δ?ο µ:ρη: µ9α αξιολογικ' κρ9ση («επιζ'µια») και :να αντικειµενικ/, επιστηµονικ/ στοιχε9ο, τη «δυσλειτουργ9α». Το συµπ:ρασµα /τι µ9α συµπεριφορ@ ε9ναι επιζ'µια απαιτε9 κ@ποιο κριτ'ριο και το κριτ'ριο αυτ/ ε9ναι πιθαν/ να εξαρτ@ται απ/ τις κοινωνικ:ς ν/ρµες και αξ9ες, το χαρακτηριστικ/ που µ/λις περιγρ@ψαµε. Οι δυσλειτουργ9ες θεωρε9ται /τι προκ?πτουν /ταν :νας εσωτερικ/ς µηχανισµ/ς δεν µπορε9 να εκτελ:σει τη φυσικ' του λειτουργ9α, δηλαδ' τη λειτουργ9α για την εκτ:λεση της οπο9ας :χει εξελιχθε9. Βασ9ζοντας αυτ/ το µ:ρος του ορισµο? στην εξελικτικ' θεωρ9α, ο Wakefield 'λπιζε να προσδ;σει στον ορισµ/ επιστηµονικ' αντικειµενικ/τητα.
31
32
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Πολυ@ριθµες κριτικ:ς υποστηρ9ζουν /τι η δι@σταση της δυσλειτουργ9ας στον ορισµ/ του Wakefield δεν µπορε9 να προσδιοριστε9 τ/σο ε?κολα και αντικειµενικ@ στην περ9πτωση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν (π.χ. Houts, 2001T Lilienfeld & Marino, 1999). Μ9α δυσκολ9α αφορ@ το /τι οι εσωτερικο9 µηχανισµο9 που εµπλ:κονται στις ψυχικ:ς διαταραχ:ς µ@ς ε9ναι στην πλειοψηφ9α τους @γνωστοι. Εποµ:νως, δεν µπορο?µε να πο?µε τι ακριβ;ς µπορε9 να ε9ναι αυτ/ που δε λειτουργε9 σωστ@. Ο Wakefield (1999) :χει προσπαθ'σει να αντικρο?σει αυτ'ν την αντ9ρρηση, εν µ:ρει, µε το να αναφ:ρεται σε πιθαν:ς αλλ@ /χι αποδεδειγµ:νες δυσλειτουργ9ες. Στην περ9πτωση του Τζακ, για παρ@δειγµα, οι ψευδαισθ'σεις (το γεγον/ς δηλαδ' /τι @κουγε φων:ς) θα µπορο?σαν να ερµηνευτο?ν ως αποτυχ9α του νου να «κλε9σει το διακ/πτη» στους ανεπιθ?µητους 'χους. Παρ’ /λα αυτ@, στη συγκεκριµ:νη περ9πτωση, εµε9ς κρ9νουµε /τι µ9α συµπεριφορ@ ε9ναι επιζ'µια ' :να σ?νολο συµπεριφορ;ν ε9ναι επιζ'µιο και στη συν:χεια αποφασ9ζουµε /τι η συµπεριφορ@ αντανακλ@ κ@ποια ψυχικ' διαταραχ', επειδ' θεωρο?µε /τι προκαλε9ται απ/ τη δυσλειτουργ9α εν/ς @γνωστου εσωτερικο? µηχανισµο?. Ε9ναι σαφ:ς /τι, /πως και οι @λλοι ορισµο9 της απ/κλισης, η :ννοια της επιζ'µιας δυσλειτουργ9ας του Wakefield :χει περιορισµο?ς. Η πιο ευρε9α :ννοια της δυσλειτουργ9ας, /πως φα9νεται στον ορισµ/ της ψυχικ'ς διαταραχ'ς στο DSM-IV-TR, αναφ:ρεται σε συµπεριφορικ:ς, ψυχολογικ:ς ' βιολογικ:ς δυσλειτουργ9ες που υποστηρ9ζονται απ/ τα ερευνητικ@ στοιχε9α που διαθ:τουµε µ:χρι στιγµ'ς. Αυτ' η διε?ρυνση του ορισµο? δεν αποφε?γει πλ'ρως τα προβλ'µατα που υπ@ρχουν στον ορισµ/ του Wakefield, αλλ@ αποτελε9 µ9α προσπ@θεια στην οπο9α αναγνωρ9ζονται οι περιορισµο9 που υπ@ρχουν στη µ:χρι στιγµ'ς καταν/ησ' µας. Πρ@γµατι, ε9ναι πολ? σηµαντικ/ να θυµ@στε /τι αυτ/ το εγχειρ9διο παρουσι@ζει ανθρ;πινα προβλ'µατα που στις ηµ:ρες µας θεωρο?νται αποκλ9νοντα και, κατ@ συν:πεια, χαρακτηρ9ζονται ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Με την π@ροδο του χρ/νου, επειδ' ο κλ@δος εξελ9σσεται, οι διαταραχ:ς τις οπο9ες περιγρ@φουν βιβλ9α /πως αυτ/ θα αλλ@ξουν αναµφ9βολα /πως θα αλλ@ξει και ο ορισµ/ς της 9διας της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς. Ε9ναι, επιπλ:ον, αρκετ@ πιθαν/ να µην µπορ:σουµε ποτ: να φτ@σουµε σε :ναν ορισµ/ που καλ?πτει την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ οριστικ@ και σε /λο το ε?ρος της. Παρ’ /λα αυτ@, τα χαρακτηριστικ@ που περιλαµβ@νονται αυτ' τη στιγµ' στον ορισµ/ του DSM-IV-TR συνθ:τουν :να χρ'σιµο µερικ/ ορισµ/, αν και πρ:πει να λ@βετε υπ/ψη σας /τι δεν µπορο?ν να εφαρµοστο?ν στον 9διο βαθµ/ ' µε τον 9διο τρ/πο σε κ@θε δι@γνωση. Η Εικ/να 1.2 απεικον9ζει τα δι@φορα χαρακτηριστικ@ του ορισµο? της ψυχικ'ς διαταραχ'ς.
OÚ›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ æ˘¯È΋ ¢È·Ù·Ú·¯‹ ¶·Ú·‚›·ÛË ∫ÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¡fiÚÌ·˜
¶ÚÔÛˆÈ΋ ¢˘ÛÊÔÚ›· æ˘¯È΋ ¢È·Ù·Ú·¯‹ ∞Ó·ËÚ›·
¢˘ÛÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·
∂ÈÎfiÓ· 1.2 µ·ÛÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÙÔ˘ ÔÚÈÛÌÔ‡ Ù˘ „˘¯È΋˜ ‰È·Ù·Ú·¯‹˜ Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ DSM-IV-TR
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
33
Σ?ντοµη Περ9ληψη Το βιβλ9ο αυτ/ θα επικεντρωθε9 στην περιγραφ', στις αιτ9ες και στη θεραπε9α διαφ/ρων ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Ε9ναι σηµαντικ/ να σηµει;σουµε εξαρχ'ς /τι η :ντονη επ9δραση που :χει σε προσωπικ/ επ9πεδο το θ:µα που µελετ@µε απαιτε9 να κ@νουµε µ9α συνειδητ', :ντονη προσπ@θεια να παραµ:νουµε αντικειµενικο9. Το στ9γµα παραµ:νει :να βασικ/ πρ/βληµα στο χ;ρο της ψυχολογ9ας της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς και των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Το στ9γµα :χει τ:σσερα χαρακτηριστικ@, στα οπο9α εµπλ:κονται οι «ετικ:τες» για την ψυχικ' ασθ:νεια και ο τρ/πος µε τον οπο9ο χρησιµοποιο?νται. Ακ/µη και η χρ'ση καθηµεριν;ν /ρων της γλ;σσας, /πως «τρελ/ς» ' «ψυχ@κιας», µπορε9 να συµβ@λλει στο στιγµατισµ/ του ψυχικ@ ασθεν'. Η αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ αποτελε9 το κεντρικ/ στοιχε9ο των ψυχικ;ν διαταραχ;ν, αλλ@ ο ορισµ/ς της απ/κλισης παραµ:νει δ?σκολος. Lχουν προταθε9 αρκετο9 διαφορετικο9 ορισµο9, αλλ@ καν:νας δεν µπορε9 να εξηγ'σει πλ'ρως /λο το ε?ρος της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς. Lνα απ/ τα χαρακτηριστικ@ της απ/κλισης µπορε9 να ε9ναι το κατ@ π/σον η συµπεριφορ@ προκαλε9 ' /χι δυσφορ9α στο
@τοµο. Ωστ/σο, δεν προκαλο?ν δυσφορ9α /λες οι αποκλ9νουσες συµπεριφορ:ς που θεωρο?µε µ:ρος των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Συµπεριφορ:ς που προκαλο?ν κ@ποια αναπηρ9α ' που δεν ε9ναι αναµεν/µενες µπορε9 επ9σης να θεωρηθο?ν αποκλ9νουσες. Εντο?τοις, ορισµ:νες αποκλ9νουσες συµπεριφορ:ς δεν προκαλο?ν αναπηρ9α ο?τε ε9ναι απρ/σµενες. Οι συµπεριφορ:ς που παραβι@ζουν τις κοινωνικ:ς ν/ρµες επ9σης θεωρο?νται αποκλ9νουσες. Ωστ/σο, υποστηρ9ζεται /τι /λες οι συµπεριφορ:ς αυτο? του ε9δους αποτελο?ν µ:ρος κ@ποιας ψυχικ'ς διαταραχ'ς, εν; ορισµ:νες συµπεριφορ:ς που αποτελο?ν στοιχε9α ψυχικ;ν διαταραχ;ν δεν παραβι@ζουν απαρα9τητα τις κοινωνικ:ς ν/ρµες. Ο ορισµ/ς της επιζ'µιας δυσλειτουργ9ας περιλαµβ@νει ταυτ/χρονα :να αξιολογικ/ και :να επιστηµονικ/ στοιχε9ο. Ωστ/σο, /πως και οι @λλοι ορισµο9, δεν µπορε9 να ερµηνε?σει πλ'ρως /σα µελετο?µε στην ψυχοπαθολογ9α. Αν λ@βει κανε9ς υπ/ψη του /λους τους ορισµο?ς της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς, ο καθ:νας :χει κ@τι χρ'σιµο να προσφ:ρει στη µελ:τη της ψυχοπαθολογ9ας.
Ελ:γξτε τις Γν;σεις σας 1.1 (οι απαντ'σεις βρ9σκονται στο τ:λος του κεφαλα9ου) 1. Το στ9γµα :χει /λα τα παρακ@τω χαρακτηριστικ@ εκτ3ς απ3 Bνα: α. Η «ετικ:τα» αναφ:ρεται σε επιθυµητ@ χαρακτηριστικ@. β. ∆ιακρ9σεις σε β@ρος των ατ/µων που φ:ρουν την «ετικ:τα». γ. Εστ9αση στις διαφορ:ς αν@µεσα σε εκε9νους που φ:ρουν και σε εκε9νους που δε φ:ρουν την «ετικ:τα». δ. Απ/δοση µιας «ετικ:τας» σε µ9α οµ@δα ατ/µων που ε9ναι διαφορετικ@. 2. Ποιος απ/ τους παρακ@τω ορισµο?ς της απ/κλισης θεωρε9ται σωστ/ς στις ηµ:ρες µας; α. Στατιστικ' σπανι/τητα. β. Επιζ'µια δυσλειτουργ9α. γ. Παραβ9αση κοινωνικ'ς ν/ρµας.
δ. Καν:νας απ/ τους παραπ@νω. 3. Ο ορισµ/ς της ψυχικ'ς διαταραχ'ς που δ9νεται στο DSM-IV-TR ε9ναι 9σως ο καλ?τερος ορισµ/ς προς το παρ/ν, επειδ': α. περιλαµβ@νει πληροφορ9ες τ/σο για την παραβ9αση κοινωνικ;ν νορµ;ν /σο και για την ?παρξη δυσλειτουργ9ας. β. περιλαµβ@νει πολλ@ συστατικ@ µ:ρη, καν:να απ/ τα οπο9α δεν µπορε9 να ερµηνε?σει απ/ µ/νο του την ψυχικ' διαταραχ'. γ. αποτελε9 µ:ρος του σ?γχρονου διαγνωστικο? συστ'µατος. δ. αναγνωρ9ζει τους περιορισµο?ς που υπ@ρχουν στη µ:χρι τ;ρα καταν/ησ' µας.
Ιστορ9α της Ψυχοπαθολογ9ας Πολλ@ εγχειρ9δια ξεκινο?ν µε :να κεφ@λαιο σχετικ/ µε την ιστορ9α του πεδ9ου. Γιατ9; Επειδ' ε9ναι σηµαντικ/ να εξετ@σουµε µε ποιον τρ/πο :χουν αλλ@ξει (' /χι) µε την π@ροδο του χρ/νου οι :ννοιες και ο τρ/πος προσ:γγισης του πεδ9ου, εφ/σον :τσι µπορο?µε να αποφ?γουµε τα λ@θη που :γιναν στο παρελθ/ν και να αναγνωρ9σουµε /τι οι :ννοιες και ο τρ/πος προσ:γγισης που χρησιµοποιο?µε ε9ναι πιθαν/ /τι θα αλλ@ξουν στο µ:λλον.
34
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Ως ψυχοπαθολ/γοι ενδιαφερ/µαστε για τις αιτ9ες των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Αυτ' η αναζ'τηση αιτι;ν συντελε9ται εδ; και πολλ@ χρ/νια. Σε διαφορετικ:ς περι/δους της ιστορ9ας, δ/θηκαν υπερφυσικ:ς, βιολογικ:ς και ψυχολογικ:ς ερµηνε9ες για τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Κατ@ τη δι@ρκεια της σ?ντοµης αναδροµ'ς µας στις διαφορετικ:ς περι/δους, σκεφτε9τε ποιο επ9πεδο ερµηνε9ας λειτουργο?σε στις δι@φορες χρονικ:ς στιγµ:ς.
¶ÚÒÈÌË ¢·ÈÌÔÓÔÏÔÁ›· Πριν απ/ την εποχ' της επιστηµονικ'ς :ρευνας, /λες οι καλ:ς και κακ:ς εκφ@νσεις δυν@µεων που υπερβα9νουν τον ανθρ;πινο :λεγχο, /πως ε9ναι οι εκλε9ψεις, οι σεισµο9, οι καταιγ9δες, οι φωτι:ς, οι ασθ:νειες και η εναλλαγ' των εποχ;ν θεωρο?νταν υπερφυσικ:ς. Οι συµπεριφορ:ς που φαιν/ταν να βρ9σκονται π:ρα απ/ τον :λεγχο του ατ/µου αποδ9δονταν επ9σης σε υπερφυσικ:ς αιτ9ες. Πολλο9 πρ;ιµοι φιλ/σοφοι, θεολ/γοι και γιατρο9, που µελετο?σαν τον ταραγµ:νο νου, π9στευαν /τι η διαταραγµ:νη συµπεριφορ@ αντανακλο?σε τη δυσαρ:σκεια των θε;ν ' την κατοχ' του ατ/µου απ/ δα9µονες. Η πεπο9θηση /τι κ@ποιο κακ/ ον ' πνε?µα µπορε9 να κατοικε9 στο εσωτερικ/ εν/ς ατ/µου και να ελ:γχει το νου και το σ;µα του ονοµ@ζεται δαιµονολογ*α. Παραδε9γµατα δαιµονολογικ'ς σκ:ψης εντοπ9ζονται σε :γγραφα των αρχα9ων Κιν:ζων, Αιγυπτ9ων, Βαβυλων9ων και Ελλ'νων. Οι Εβρα9οι απ:διδαν την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ στην κατοχ' του ατ/µου απ/ κακ@ πνε?µατα, /ταν ο Θε/ς, λ/γω της οργ'ς του, αποµ@κρυνε την προστασ9α του. Η Καιν' ∆ιαθ'κη περιλαµβ@νει την ιστορ9α στην οπο9α ο Χριστ/ς θερ@πευσε :ναν @ντρα µε ακ@θαρτο πνε?µα, αποβ@λλοντας τους δα9µονες απ/ µ:σα του και πετ;ντας τους σε :να κοπ@δι χο9ρων (Κατ@ Μ@ρκον 5:8-13). Η πεπο9θηση /τι η αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ προκαλε9ται απ/ την κατοχ' του ατ/µου απ/ πνε?µατα οδ'γησε στον εξορκισµ9, δηλαδ' στην αντιµετ;πιση µε τελετουργικ' αποποµπ' των κακ;ν πνευµ@των. Ο εξορκισµ/ς συν'θως γιν/ταν µε περ9πλοκα τελετουργικ@ προσευχ'ς, πρ/κληση θορ?βων, εξαναγκασµ/ του π@σχοντος να πιει ροφ'µατα µε απα9σια γε?ση και, περιστασιακ@, µε πιο ακρα9α µ:τρα, /πως µε το µαστ9γωµα και την ασιτ9α, ;στε το σ;µα να γ9νει αφιλ/ξενο για τους δα9µονες.
¶ÚÒÈ̘ µÈÔÏÔÁÈΤ˜ ∂ÚÌËÓ›˜ Κατ@ τον 5ο αι;να π.Χ., ο Ιπποκρ@της (460;-377; π.Χ.), που συχν@ αποκαλε9ται πατ:ρας της σ?γχρονης ιατρικ'ς, διαχ;ρισε την ιατρικ' απ/ τη θρησκε9α, απ/ τη µαγε9α και απ/ τη δεισιδαιµον9α. Απ:ρριψε την επικρατο?σα ελληνικ' πεπο9θηση /τι οι θεο9 :στελναν σοβαρ:ς σωµατικ:ς ασθ:νειες και ψυχικ:ς διαταραχ:ς ως τιµωρ9α, εν; αντ9θετα επ:µενε /τι οι ασθ:νειες αυτο? του ε9δους :χουν φυσικ:ς αιτ9ες και εποµ:νως πρ:πει να αντιµετωπ9ζονται /πως @λλες πιο συνηθισµ:νες ασθ:νειες, /πως ε9ναι τα κρυολογ'µατα και η δυσκοιλι/τητα. Ο Ιπποκρ@της θεωρο?σε τον εγκ:φαλο /ργανο της συνε9δησης, της νοητικ'ς ζω'ς και των συναισθηµ@των. Συνεπ;ς, π9στευε /τι οι αποκλ9σεις στη σκ:ψη και στη συµπεριφορ@ αποτελο?ν ενδε9ξεις εν/ς ε9δους παθολογ9ας του εγκεφ@λου. Ο Ιπποκρ@της θεωρε9ται συχν@ :νας απ/ τους πρ;τους υποστηρικτ:ς της ιδ:ας /τι, /ταν κ@τι δε λειτουργε9 καλ@ στο σ;µα, διαταρ@σσεται η σκ:ψη και η συµπεριφορ@. Ο Ιπποκρ@της ταξιν/µησε τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς σε τρεις κατηγορ9ες: τη µαν9α, τη µελαγχολ9α και τη φρεν9τιδα ' αλλι;ς τον εγκεφαλικ/ πυρετ/. Π9στευε, επιπλ:ον, /τι η φυσιολογικ' λειτουργ9α του εγκεφ@λου, και κατ’ επ:κταση η ψυχικ' υγε9α, εξαρτ@ται απ/ τη λεπτ' ισορροπ9α αν@µεσα σε τ:σσερις χυµο?ς ' υγρ@ του σ;µατος και συγκεκριµ:να το α9µα, τη µα?ρη χολ', την κ9τρινη χολ' και το φλ:γµα. Θεωρο?σε /τι η :λλειψη ισορροπ9ας
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
αν@µεσα σε αυτο?ς τους χυµο?ς προκαλε9 διαταραχ'. Αν, για παρ@δειγµα, κ@ποιος 'ταν νωθρ/ς και @τονος, θεωρο?σε /τι στο σ;µα του υπ@ρχει πλε/νασµα φλ:γµατος. Θεωρο?σε /τι το πλε/νασµα µα?ρης χολ'ς αποτελε9 το α9τιο της µελαγχολ9ας, απ:διδε την ευερεθιστ/τητα και το @γχος σε υπερβολικ' ποσ/τητα κ9τρινης χολ'ς και, τ:λος, θεωρο?σε την υπερβολικ' ποσ/τητα α9µατος υπε?θυνη για την ευµετ@βλητη ιδιοσυγκρασ9α. Μ:σα απ/ τις διδασκαλ9ες του τα φαιν/µενα που σχετ9ζονται µε τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς π:ρασαν στη δικαιοδοσ9α των γιατρ;ν και /χι των ιερ:ων. Οι θεραπε9ες που πρ/τεινε ο Ιπποκρ@της 'ταν τελε9ως διαφορετικ:ς απ/ τον εξορκισµ/. Για παρ@δειγµα, για τη µελαγχολ9α συνιστο?σε ηρεµ9α, νηφαλι/τητα, προσεκτικ' επιλογ' φαγητ;ν και ποτ;ν και αποχ' απ/ τη σεξουαλικ' δραστηρι/τητα. Επειδ' ο Ιπποκρ@της π9στευε σε φυσικ:ς και /χι σε υπερφυσικ:ς αιτ9ες, στηριζ/ταν στις δικ:ς του διορατικ:ς παρατηρ'σεις και :τσι η κλινικ' του συνεισφορ@ 'ταν πολ?τιµη. Nφησε, επιπλ:ον, π9σω του εξαιρετικ@ λεπτοµερε9ς καταγραφ:ς που περιγρ@φουν µε σαφ'νεια πολλ@ απ/ τα συµπτ;µατα που εντοπ9ζονται σ'µερα στην επιληψ9α, στο αλκοολικ/ παραλ'ρηµα, στο εγκεφαλικ/ επεισ/διο και στην παρ@νοια. Β:βαια, οι ιδ:ες του Ιπποκρ@τη δεν @ντεξαν στη µεταγεν:στερη επιστηµονικ' διερε?νηση. Παρ’ /λα αυτ@, η βασικ' του παραδοχ', δηλαδ' /τι η ανθρ;πινη συµπεριφορ@ επηρε@ζεται σηµαντικ@ απ/ δοµ:ς ' ουσ9ες του σ;µατος και /τι η αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ προκαλε9ται απ/ :να ε9δος σωµατικ'ς ανισορροπ9ας ' ακ/µη και βλ@βης, αποτ:λεσε προ@γγελο κ@ποιων /ψεων της σ?γχρονης σκ:ψης. Στους επ/µενους επτ@ αι;νες η νατουραλιστικ' προσ:γγιση του Ιπποκρ@τη στην ασθ:νεια και στη διαταραχ' :γινε αποδεκτ' σε γενικ:ς γραµµ:ς απ/ @λλους Lλληνες, καθ;ς και απ/ τους Ρωµα9ους, οι οπο9οι υιοθ:τησαν την ιατρικ' των Ελλ'νων, /ταν η αυτοκρατορ9α τους :γινε η µεγαλ?τερη δ?ναµη στον αρχα9ο ευρωπαϊκ/ κ/σµο.
ªÂÛ·›ˆÓ·˜ Î·È ¢·ÈÌÔÓÔÏÔÁ›· Οι ιστορικο9 αρκετ:ς φορ:ς παρουσι@ζουν το θ@νατο του Γαληνο? (130-200 µ.Χ.), του Lλληνα που :ζησε κατ@ το 2ο αι;να και που θεωρε9ται ο τελευτα9ος µεγ@λος γιατρ/ς της κλασικ'ς περι/δου, ως το σηµε9ο :ναρξης του λεγ/µενου σκοταδισµο? του Μεσα9ωνα στη δυτικοευρωπαϊκ' ιατρικ' και στη θεραπε9α και διερε?νηση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Στη δι@ρκεια αρκετ;ν αι;νων παρακµ'ς ο ελληνικ/ς και ο ρωµαϊκ/ς πολιτισµ/ς :παψαν να υπ@ρχουν. Οι εκκλησ9ες απ:κτησαν µεγαλ?τερη επιρρο' και ο παπισµ/ς ανακηρ?χτηκε ανεξ@ρτητος απ/ το κρ@τος. Τα χριστιανικ@ µοναστ'ρια, µ:σα απ/ το ιεραποστολικ/ και το εκπαιδευτικ/ τους :ργο, αντικατ:στησαν τους γιατρο?ς ως θεραπευτ:ς και ως αυθεντ9ες στην ψυχικ' διαταραχ'.2 Οι µοναχο9 στα µοναστ'ρια φρ/ντιζαν τους αρρ;στους και τους παρε9χαν νοσηλε9α, εν; ορισµ:να απ/ τα µοναστ'ρια αποτελο?σαν χ;ρους αποθ'κευσης των κλασικ;ν ελληνικ;ν ιατρικ;ν χειρογρ@φων, παρ/τι οι µοναχο9 µπορε9 να µην αξιοποιο?σαν τη γν;ση που εµπεριε9χαν τα :ργα αυτ@. Οι µοναχο9 φρ/ντιζαν τους ψυχικ@ διαταραγµ:νους προσευχ/µενοι επ@νω απ/ το κεφ@λι τους και αγγ9ζοντ@ς τους µε λε9ψανα. Επ9σης, παρασκε?αζαν «µαγικ@ φ9λτρα» και τα :διναν στους ασθενε9ς να τα πιουν στη φ@ση της χ@σης του φεγγαριο?. Πολλο9 απ/ τους ψυχικ@ ασθενε9ς περιπλανο?νταν στην επαρχ9α, /ντας @ποροι και παρουσι@ζοντας προοδευτικ' επιδε9νωση. Κατ@ τη δι@ρκεια αυτ'ς της περι/δου, υπ'ρξε επιστροφ' στην @ποψη /τι οι ψυχικ:ς διαταραχ:ς οφε9λονται σε υπερφυσικ:ς αιτ9ες. 2. Οι διδασκαλ9ες του Γαληνο? συν:χισαν να ασκο?ν επιρρο' στον ισλαµικ/ κ/σµο. Για παρ@δειγµα, ο Π:ρσης γιατρ/ς al-Razi (865-925) 9δρυσε :να κ:ντρο για τη θεραπε9α των ψυχικ@ ασθεν;ν στη Βαγδ@τη και 'ταν :νας απ/ τους πρ;τους ψυχοθεραπευτ:ς.
35
36
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Η ∆*ωξη των Μαγισσ?ν Στις αρχ:ς του 13ου αι;να ως αντ9δραση στην εξ@πλωση του κοινωνικο? αναβρασµο?, στους συνεχε9ς λιµο?ς και στις λοιµ;δεις ασθ:νειες, οι @νθρωποι στην Ευρ;πη επ:στρεψαν στη δαιµονολογ9α, προκειµ:νου να εξηγ'σουν αυτ:ς τις καταστροφ:ς. Απ:κτησαν µ9α εµµον' µε το δι@βολο. Η µαγε9α @ρχισε να θεωρε9ται /τι υποκινε9ται απ/ το Σαταν@ και γιν/ταν αντιληπτ' ως α9ρεση και ως @ρνηση του Θεο?. Την εποχ' εκε9νη, /πως και σ'µερα, /ταν οι @νθρωποι :ρχονταν αντιµ:τωποι µε ανεξ'γητα και τροµακτικ@ συµβ@ντα, :τειναν να καταφε?γουν σε /ποια εξ'γηση τους φαιν/ταν πιο ε?λογη. Η εποχ' ευνοο?σε τη συσσ;ρευση υπερβολικ;ν κατηγορι;ν σε β@ρος των φερ/µενων ως µαγισσ;ν και τα @τοµα αυτ@ δι;κονταν µε µεγ@λο ζ'λο. Το 1484 ο Π@πας Ιννοκ:ντιος Η[ προ:τρεψε τον κλ'ρο της Ευρ;πης να αναζητ'σει τις µ@γισσες «χωρ9ς να αφ'σει ο?τε π:τρα στη θ:ση της». Lστειλε δ?ο ∆οµινικανο?ς µοναχο?ς στη β/ρεια Γερµαν9α ως µ:λη της Ιερ@ς Εξ:τασης. ∆?ο χρ/νια αργ/τερα οι µοναχο9 αυτο9 εξ:δωσαν :να περιεκτικ/ και λεπτοµερ:ς εγχειρ9διο, το Malleus Maleficarum («Το σφυρ9 των µαγισσ;ν»), προκειµ:νου να καθοδηγ'σουν τις σχετικ:ς δι;ξεις. Το συγκεκριµ:νο νοµικ/ και θεολογικ/ :γγραφο :φτασε να θεωρε9ται τ/σο απ/ τους Καθολικο?ς /σο και απ/ τους Προτεστ@ντες το εγχειρ9διο της µαγε9ας. Qσοι κατηγορο?νταν για µαγε9α, αν δεν οµολογο?σαν, :πρεπε να βασανιστο?ν. Qσοι καταδικ@ζονταν και µετανοο?σαν, φυλακ9ζονταν για /λη τους τη ζω'. Τ:λος, /σοι καταδικ@ζονταν και δε µετανοο?σαν, παραδ9δονταν στο ν/µο, για να εκτελεστο?ν. Το εγχειρ9διο διευκρ9νιζε /τι η ξαφνικ' απ;λεια της λογικ'ς 'ταν σ?µπτωµα κατοχ'ς του ατ/µου απ/ δα9µονες και /τι η συνηθισµ:νη µ:θοδος για την αποποµπ' του υποτιθ:µενου δα9µονα 'ταν το κ@ψιµο. Οι καταγραφ:ς απ/ εκε9νη την περ9οδο δε θεωρο?νται αξι/πιστες, αλλ@ υποστηρ9ζεται /τι κατ@ τη δι@ρκεια των επ/µενων αι;νων εκατοντ@δες χιλι@δες @τοµα, ιδια9τερα γυνα9κες και παιδι@, κατηγορ'θηκαν, βασαν9στηκαν και θανατ;θηκαν. Οι ερευνητ:ς αρχικ@ θε;ρησαν /τι πολλ@ απ/ τα @τοµα που κατηγορ'θηκαν για µαγε9α κατ@ τον ?στερο Μεσα9ωνα 'ταν ψυχικ@ ασθεν' (Zilboorg & Henry, 1941). Η @ποψη αυτ' βασ9στηκε στις εξοµολογ'σεις των κατηγορουµ:νων, οι οπο9οι µερικ:ς φορ:ς αν:φεραν /τι ε9χαν επαφ' µε το ∆ι@βολο και /τι ε9χαν πετ@ξει σε παγανιστικ:ς τελετ:ς, δηλαδ' στις µυστικ:ς συναντ'σεις που περιλ@µβανε η λατρε9α τους. Ορισµ:νοι ερευνητ:ς :χουν ερ-
™Â ·˘Ù‹ ÙË ‰ÔÎÈÌ·Û›·, Â¿Ó Ë Á˘Ó·›Î· ‰ÂÓ ÓÈÁfiÙ·Ó, ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó fiÙÈ ¤¯ÂÈ Û˘ÌÌ·¯‹ÛÂÈ Ì ÙÔ ¢È¿‚ÔÏÔ Î·È ÙÈ̈ÚÔ‡ÓÙ·Ó ·Ó¿ÏÔÁ·.
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
µηνε?σει αυτ:ς τις οµολογ9ες ως παραληρητικ:ς ιδ:ες ' ψευδαισθ'σεις, υπονο;ντας /τι τα @τοµα που κατηγορ'θηκαν για µαγε9α 'ταν ψυχικ@ ασθεν'. Παρ’ /λα αυτ@, πιο λεπτοµερ'ς :ρευνα στη συγκεκριµ:νη ιστορικ' περ9οδο δε9χνει /τι πολλο9 απ/ τους κατηγορο?µενους δεν 'ταν ψυχικ@ ασθενε9ς παρ@ τις οµολογ9ες αυτο? του ε9δους. Προσεκτικ:ς αναλ?σεις των δι;ξεων των µαγισσ;ν αποκαλ?πτουν /τι δικ@στηκαν περισσ/τεροι @νθρωποι που ε9χαν σ;ας τας φρ:νας απ/ /,τι παρ@φρονες. Οµολογ9ες /πως αυτ:ς που περιγρ@ψαµε πιο π@νω, συν'θως προ:κυπταν κατ@ τη δι@ρκεια σκληρ;ν βασανιστηρ9ων. Τ/σο οι κατ'γοροι /σο και οι κυρ9αρχες αντιλ'ψεις της εποχ'ς υπ:βαλαν κατ@ κ@ποιον τρ/πο αυτ:ς τις οµολογ9ες στα @τοµα που κατηγορο?νταιν για µαγε9α. Πρ@γµατι, στην Αγγλ9α, /που δεν επιτρ:πονταν τα βασανιστ'ρια, οι οµολογ9ες συν'θως δεν περιε9χαν περιγραφ:ς που θυµ9ζουν παραληρητικ:ς ιδ:ες ' ψευδαισθ'σεις (Schoeneman, 1977). Οι ∆*κες περ* ΣεληνιασµοB Η αξιολ/γηση πληροφορι;ν απ/ @λλες πηγ:ς δε9χνει επ9σης /τι η ψυχικ' ασθ:νεια δεν αποδιδ/ταν κατ@ κ?ριο λ/γο στη µαγε9α. Απ/ τον 13ο αι;να και µετ@, καθ;ς οι ευρωπαϊκ:ς π/λεις µεγ@λωναν, τα νοσοκοµε9α @ρχισαν να περνο?ν στην κοσµικ' δικαιοδοσ9α. Οι κοινοτικ:ς αρχ:ς, αποκτ;ντας µεγαλ?τερη δ?ναµη, :τειναν να συµπληρ;νουν ' να αναλαµβ@νουν ορισµ:νες απ/ τις δραστηρι/τητες της εκκλησ9ας, µ9α απ/ τις οπο9ες 'ταν και η φροντ9δα των ψυχικ@ ασθεν;ν. Η ιδρυτικ' πρ@ξη του νοσοκοµε9ου Holly Trinity Hospital στο Σ@λσµπουρι της Αγγλ9ας, που χρονολογε9ται στα µ:σα του 14ου αι;να, συγκεκριµενοπο9ησε τους σκοπο?ς του νοσοκοµε9ου, αν@µεσα στους οπο9ους 'ταν και το /τι «οι τρελο9 πρ:πει να διατηρο?νται ασφαλε9ς µ:χρι την αποκατ@σταση της λογικ'ς τους». Κατ@ την περ9οδο αυτ'ν, οι αγγλικο9 ν/µοι επ:τρεπαν να κρατο?νται στο νοσοκοµε9ο τ/σο οι παρ@φρονες που 'ταν επικ9νδυνοι /σο και αυτο9 που 'ταν αν9κανοι να φροντ9σουν τον εαυτ/ τους. Ε9ναι αξιοσηµε9ωτο /τι οι :γκλειστοι δεν περιγρ@φονταν ως @τοµα που βρ9σκονται υπ/ την κατοχ' πνευµ@των (Allderidge, 1979). Στις αρχ:ς του 13ου αι;να, @ρχισαν να διεξ@γονται στην Αγγλ9α οι δ9κες περ9 σεληνιασµο?, που ε9χαν στ/χο να προσδιορ9σουν την ψυχικ' υγε9α των ατ/µων. Οι δ9κες διεξ@γονταν µε β@ση το δικα9ωµα του Στ:µµατος να προστατε?ει τα @τοµα που παρουσ9αζαν πνευµατικ' µειονεξ9α και η δικαστικ' επικ?ρωση ?παρξης παραφροσ?νης επ:τρεπε στο Στ:µµα να αναλ@βει την κηδεµον9α της περιουσ9ας του σεληνιασµ:νου (Neugebauer, 1979). Η δ9κη εξ:ταζε τον προσανατολισµ/, τη µν'µη, τη νοηµοσ?νη, την καθηµεριν/τητα και τις συν'θειες του κατηγορουµ:νου. H παρ@ξενη συµπεριφορ@ συν'θως αποδιδ/ταν σε σωµατικ' ασθ:νεια, σε τραυµατισµ/ ' σε κ@ποιο συναισθηµατικ/ σοκ. Απ/ /λες τις περιπτ;σεις που εξ:τασε ο Neugebauer, µ9α µ/νο αναφερ/ταν σε κατοχ' του ατ/µου απ/ δα9µονες. Lχει ενδιαφ:ρον /τι ο /ρος σεληνιασµ3ς προ:ρχεται απ/ µ9α θεωρ9α του Ελβετο? γιατρο? Paracelsus (1493-1541), ο οπο9ος απ:διδε την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ στην κακ' ευθυγρ@µµιση της σελ'νης και των @στρων. Αυτ' η σεληνιακ' ερµηνε9α, αν και δεν ε9χε κ@ποια β@ση, 'ταν µ9α ευπρ/σδεκτη εναλλακτικ' στις ερµηνε9ες που βασ9ζονταν σε δα9µονες ' µ@γισσες. Ακ/µη και σ'µερα πολλο9 πιστε?ουν /τι η πανσ:ληνος συνδ:εται µε την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@. ∆εν υπ@ρχουν, ωστ/σο, επιστηµονικ@ στοιχε9α που στηρ9ζουν αυτ'ν την πεπο9θηση.
∞Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ∞Û‡ÏˆÓ Μ:χρι το τ:λος των Σταυροφορι;ν το 15o αι;να υπ'ρχαν ελ@χιστα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α στην Ευρ;πη. Παρ’ /λα αυτ@, υπ'ρχαν πολλ@ νοσοκοµε9α για λεπρο?ς. Για παρ@δειγµα, το 12ο αι;να η Αγγλ9α και η Σκοτ9α ε9χαν 220 λεπροκοµε9α, τα οπο9α εξυπηρετο?-
37
38
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
σαν συνολικ/ πληθυσµ/ εν@µισι εκατοµµυρ9ου ατ/µων. Μετ@ τις µεγ@λες Σταυροφορ9ες η λ:πρα σταδιακ@ εξαφαν9στηκε απ/ την Ευρ;πη, πιθαν;ς επειδ' µε το τ:λος των πολ:µων σταµ@τησε η επαφ' µε τις πηγ:ς µ/λυνσης στην Ανατολ'. Καθ;ς τα νοσοκοµε9α @ρχισαν να χρησιµοποιο?νται λιγ/τερο για τους λεπρο?ς, η προσοχ' φα9νεται να στρ@φηκε στους ψυχικ@ ασθενε9ς. Ο εγκλεισµ/ς των ψυχικ@ ασθεν;ν ξεκ9νησε συστηµατικ@ το 15ο και το 16ο αι;να. Τα λεπροκοµε9α µετατρ@πηκαν σε 4συλα, δηλαδ' σε καταφ?για για τον εγκλεισµ/ και τη φροντ9δα των ψυχικ@ ασθεν;ν. Πολλ@ απ/ αυτ@ τα @συλα φιλοξενο?σαν :να συνδυασµ/ ψυχικ@ διαταραγµ:νων ατ/µων και ζητι@νων. Την εποχ' εκε9νη, οι ζητι@νοι θεωρο?νταν µεγ@λο κοινωνικ/ πρ/βληµα. Στο Παρ9σι του 16ου αι;να, σε πληθυσµ/ µικρ/τερο των 100.000 υπ'ρχαν 30.000 ζητι@νοι (Foucault, 1965). Τα @συλα αυτ@ δε δι:θεταν κ@ποια συγκεκριµ:νη αγωγ' για τους τροφ9µους τους, π:ρα απ/ το να τους να τους β@ζουν να δουλε?ουν. Την 9δια χρονικ' περ9οδο, εµφαν9στηκαν ωστ/σο, και νοσοκοµε9α που 'ταν πιο εξειδικευµ:να στον εγκλεισµ/ των ψυχικ@ ασθεν;ν.
™Â ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ›Ó·Î· ÙÔ˘ Hogarth ·fi ÙÔ 18Ô ·ÈÒÓ·, ‰‡Ô Á˘Ó·›Î˜ Ù˘ ·ÓÒÙÂÚ˘ Ù¿Í˘ ‰È·ÛΉ¿˙Ô˘Ó Î·Ù¿ ÙËÓ Â›Û΄‹ ÙÔ˘˜ ÛÙÔ ¿Û˘ÏÔ St. Mary Ù˘ Bethlehem (¶·Ó·Á›· Ù˘ µËıϤÌ) (Bedlam).
Το Bethlehem και Dλλα Πρ?ιµα Dσυλα Το µοναστ'ρι Priory of St. Mary της Bethlehem ιδρ?θηκε το 1243. Αρχε9α δε9χνουν /τι το 1403 πρ/σφερε στ:γη σε :ξι @νδρες µε ψυχικ' ασθ:νεια. Το 1547, ο βασιλι@ς Ερρ9κος Η[ το παρ:δωσε στην π/λη του Λονδ9νου, για να γ9νει στη συν:χεια :να νοσοκοµε9ο αποκλειστικ@ για τον εγκλεισµ/ των ψυχικ@ ασθεν;ν. Οι συνθ'κες που επικρατο?σαν στο Bethlehem 'ταν οικτρ:ς. Με τον καιρ/, η λ:ξη Bedlam, το /νοµα µε το οπο9ο :γινε γνωστ/ αυτ/ το νοσοκοµε9ο, κατ:ληξε να σηµα9νει χ;ρος ' σκηνικ/ παραφροσ?νης και σ?γχυσης (τρελοκοµε9ο). Το Bethlehem µετατρ@πηκε τελικ@ σε :να απ/ τα µεγαλ?τερα τουριστικ@ αξιοθ:ατα του Λονδ9νου, καθ;ς µ:χρι το 18ο αι;να ε9χε φτ@σει να ανταγων9ζεται τ/σο το Αββαε9ο του Ου:στµινστερ /σο και τον Π?ργο του Λονδ9νου. Ακ/µη και πιο πρ/σφατα, κατ@ το 19ο αι;να, η παρατ'ρηση των β9αιων ασθεν;ν θεωρο?νταν διασκ:δαση και ο κ/σµος αγ/ραζε εισιτ'ρια για να τους δει. Κατ@ παρ/µοιο
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
τρ/πο, στον Π?ργο των Σεληνιασµ:νων που κατασκευ@στηκε στη Βι:ννη το 1784, οι ασθενε9ς 'ταν κλεισµ:νοι στο χ;ρο αν@µεσα στα εσωτερικ@ τετρ@γωνα δωµ@τια και στους εξωτερικο?ς το9χους, απ/ /που µπορο?σαν να τους βλ:πουν οι περαστικο9. Ε9ναι φανερ/ /τι ο εγκλεισµ/ς των ψυχικ@ ασθεν;ν σε νοσοκοµε9α και το γεγον/ς /τι η αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ :γινε αντικε9µενο µελ:της της ιατρικ'ς δεν οδ'γησαν αναγκαστικ@ σε πιο ανθρωπιστικ' και αποτελεσµατικ' θεραπε9α. Οι ιατρικ:ς θεραπε9ες 'ταν συχν@ σκληρ:ς και επ;δυνες. Για παρ@δειγµα, ο Benjamin Rush (1745-1813) @ρχισε να ασκε9 την ιατρικ' το 1769 στη Φιλαδ:λφεια και θεωρε9ται ο πατ:ρας της αµερικανικ'ς ψυχιατρικ'ς. Π9στευε, παρ’ /λα αυτ@, /τι οι ψυχικ:ς διαταραχ:ς προκαλο?νται απ/ πλε/νασµα α9µατος στον εγκ:φαλο και η θεραπε9α που προτιµο?σε 'ταν να αντλε9 απ/ τα διαταραγµ:να @τοµα µεγ@λες ποσ/τητες α9µατος (Farina, 1976). Ο Rush θεωρο?σε επ9σης /τι πολλο9 «σεληνιασµ:νοι» µπορο?σαν να θεραπευτο?ν, ε@ν κ@ποιος τους τρ/µαζε. Lτσι, µ9α απ/ τις διαδικασ9ες που πρ/τεινε 'ταν ο γιατρ/ς να πε9θει τον ασθεν' /τι πλησι@ζει ο θ@νατ/ς του! Lνας γιατρ/ς της Ν:ας Αγγλ9ας του 19ου αι;να εφ@ρµοζε αυτ'ν τη διαδικασ9α µε ευφυ' τρ/πο: «Στο εργαστ'ρι/ του υπ'ρχε µ9α δεξαµεν' µε νερ/ µ:σα στην οπο9α β?θιζε τον ασθεν', χωµ:νο σε :να κουτ9 γεµ@το τρ?πες που θ?µιζε φ:ρετρο. Τον κρατο?σε κ@τω απ/ το νερ/, µ:χρι να σταµατ'σουν οι φυσαλ9δες να ανεβα9νουν και τ/τε τον τραβο?σε :ξω, τον :τριβε και τον επαν:φερε στη ζω' – αν δεν 'ταν 'δη αργ@ για να συν:λθει!» (Deutsch, 1949, σ. 82). Οι Μεταρρυθµ*σεις του Pinel Ο Philippe Pinel (1745-1826) συχν@ θεωρε9ται εξ:χουσα φυσιογνωµ9α στο κ9νηµα για την ανθρωπιστικ' αντιµετ;πιση των ψυχικ@ ασθεν;ν στα @συλα. Το 1793, και εν; η Γαλλικ' Επαν@σταση µαιν/ταν, αν:λαβε την ευθ?νη εν/ς µεγ@λου ασ?λου στο Παρ9σι, γνωστο? ως La Bicêtre. Lνας ιστορικ/ς περιγρ@φει τις συνθ'κες που επικρατο?σαν στο συγκεκριµ:νο νοσοκοµε9ο: [Οι ασθενε&ς <ταν] αλυσοδεµBνοι στους το&χους των κελι9ν τους, µε σιδερBνια κολ.ρα που τους κρατο>σαν κολληµBνους στον το&χο και τους επBτρεπαν ελ.χιστη κ&νηση. Κατ. καν3να, δεν µπορο>σαν να ξαπλ9σουν κ.τω τη ν>χτα. ΠολλBς φορBς ε&χαν Bνα σιδερBνιο στεφ.νι γ>ρω απ3 τη µBση τους και, επιπλBον, ε&χαν αλυσ&δες και στα χBρια και στα π3δια. Οι αλυσ&δες αυτBς [<ταν] αρκετ. µακριBς, 9στε να επιτρBπουν στον ασθεν< να φ.ει µ3νος του απ3 Bνα κ>πελλο, και το φαγητ3 <ταν συν<θως Bνας .νοστος χυλ3ς απ3 ψωµ& µουλιασµBνο µBσα σε µ&α αραι< σο>πα. Οι γν9σεις διαιτολογ&ας <ταν ελ.χιστες, οπ3τε δε διν3ταν καµ&α προσοχ< στο ε&δος της διατροφ<ς που προσφερ3ταν στους ασθενε&ς. Οι ασθενε&ς θεωρο>νταν ζ9α, που δε νοι.ζονται ε.ν το φαγητ3 ε&ναι καλ3 < κακ3 (Selling, 1940, σ. 54).
Πολλ@ κε9µενα υποστηρ9ζουν /τι ο Pinel αφα9ρεσε τις αλυσ9δες των φυλακισµ:νων στο νοσοκοµε9ο La Bicêtre, γεγον/ς το οπο9ο µνηµ/νευσαν και δι@σηµοι π9νακες. Λ:γεται /τι ο Pinel @ρχισε να αντιµετωπ9ζει τους τροφ9µους ως ασθενε9ς, παρ@ ως κτ'νη. Πολλ@ @τοµα που 'ταν τελε9ως ανεξ:λεγκτα ηρ:µησαν. Ασθενε9ς που µ:χρι τ/τε θεωρο?νταν επικ9νδυνοι περιφ:ρονταν πλ:ον στο νοσοκοµε9ο και στον περ9βολο, χωρ9ς να προκαλο?ν αναταραχ:ς ' να βλ@πτουν καν:ναν. Τα µπουντρο?µια αντικαταστ@θηκαν απ/ ευ'λια και ευ@ερα δωµ@τια. Ασθενε9ς που 'ταν για χρ/νια φυλακισµ:νοι φ@νηκε να ανακτο?ν την υγε9α τους και τελικ@ :φυγαν απ/ το νοσοκοµε9ο. Ιστορικ:ς :ρευνες υποδεικν?ουν, ωστ/σο, /τι εκε9νος που απελευθ:ρωσε τους ασθενε9ς απ/ τις αλυσ9δες τους δεν 'ταν ο Pinel αλλ@ :νας πρ;ην ασθεν'ς, ο Jean-Baptist Pussin, που πλ:ον εργαζ/ταν στο νοσοκοµε9ο ως βοηθ/ς νοσοκ/µου. Στην πραγµατικ/τητα, ο Pinel δεν 'ταν καν παρ;ν /ταν αφ:θηκαν ελε?θεροι οι ασθενε9ς (Weiner, 1994). Lπειτα απ/ αρκετ@ χρ/νια, παρ’ /λα αυτ@, ο Pinel επιδοκ9µασε τις προσπ@θειες του Pussin και @ρχισε να ακολουθε9 τις 9διες πρακτικ:ς.
39
40
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Συνεπ'ς προς την ισ/τητα που προωθο?σε η ν:α Γαλλικ' ∆ηµοκρατ9α, ο Pinel κατ:ληξε να πιστε?ει /τι οι ψυχικ@ ασθενε9ς που ε9χε υπ/ την φροντ9δα του 'ταν κατ@ β@ση φυσιολογικ@ @τοµα, τα οπο9α :πρεπε να προσεγγ9ζονται µε συµπ/νια και καταν/ηση και να αντιµετωπ9ζονται µε αξιοπρ:πεια ως ανθρ;πινα /ντα. Υπ:θετε /τι η λογικ' τους, εφ/σον το?ς ε9χε εγκαταλε9ψει εξαιτ9ας σοβαρ;ν προσωπικ;ν και κοινωνικ;ν προβληµ@των, θα µπορο?σε να αποκατασταθε9 µε υποστηρικτικ:ς συµβουλ:ς και µε δραστηρι/τητες που θα ε9χαν κ@ποιο ν/ηµα για τους ασθενε9ς. Ο Pinel ωφ:λησε σε µεγ@λο βαθµ/ τα @τοµα µε ψυχικ' ασθ:νεια, αλλ@ δεν 'ταν υπ/δειγµα διαφωτισµο? και ισ/τητας. Κρ@τησε την πιο ανθρωπιστικ' θεραπε9α για τις αν;τερες τ@ξεις, εν; οι ασθενε9ς των χαµηλ/τερων τ@ξεων εξακολουθο?σαν να υφ9στανται τρ/µο και εξαναγκασµ/ ως µ:σα ελ:γχου, :χοντας αντικαταστ'σει τις αλυσ9δες µε ζουρλοµανδ?ες. Ηθικ6 Θεραπε*α Για :να δι@στηµα τα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α που ιδρ?ονταν στην Ευρ;πη και στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες 'ταν σχετικ@ µικρ@, µε ιδιωτικ' στ'ριξη και λειτουργο?σαν σ?µφωνα µε τις αρχ:ς των ανθρωπιστικ;ν αλλαγ;ν που ε9χαν γ9νει στο νοσοκοµε9ο La Bicêtre. Στην Αγγλ9α :νας διαπρεπ'ς :µπορος και Κου@κερος, ο William Tuke (1732-1822), συγκλονισµ:νος απ/ τις συνθ'κες που επικρατο?σαν στο @συλο York Asylum, πρ/τεινε στη θρησκευτικ' οργ@νωση The Society of Friends να δηµιουργ'σει το δικ/ της 9δρυµα. Το 1796 ιδρ?θηκε σε :να εξοχικ/ κτ'µα το @συλο York Retreat. Το @συλο αυτ/ πρ/σφερε στους ψυχικ@ ασθενε9ς µ9α 'συχη, θρησκευτικ' ατµ/σφαιρα, στην οπο9α µπορο?σαν να ζουν, να εργ@ζονται και να ξεκουρ@ζονται. Οι ασθενε9ς συζητο?σαν τις δυσκολ9ες τους µε τους συνοδο?ς, δο?λευαν στον κ'πο και :καναν β/λτες στην εξοχ'. Στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες, το @συλο Friend’s Asylum, που ιδρ?θηκε το 1817 στην Πενσυλβαν9α, και το @συλο Hartford Retreat, που ιδρ?θηκε το 1824 στο Κονν:κτικατ, ακολο?θησαν το πρ/τυπο του ασ?λου York Retreat. Nλλα νοσοκοµε9α των Η.Π.Α. δ:χτηκαν επιρρο:ς απ/ τη θεραπε9α που παρε9χαν ο Pinel και ο Tuke, η οπο9α βασιζ/ταν στη συµπ/νια και στη φροντ9δα. Σ?µφωνα µε αυτ'ν την προσ:γγιση, που :γινε γνωστ' ως ηθικ6 θεραπε*α, οι ασθενε9ς ε9χαν στεν' επαφ' µε τους συνοδο?ς, οι οπο9οι τους µιλο?σαν, τους δι@βαζαν και τους ενθ@ρρυναν να εµπλ:κονται σε δραστηρι/τητες που ε9χαν κ@ποιο στ/χο. Οι τρ/φιµοι ζο?σαν τη ζω' τους /σο πιο φυσιολογικ@ µπορο?σαν και γενικ@ αναλ@µβαναν την ευθ?νη της ζω'ς τους στο βαθµ/ που επ:τρεπαν κ@τι τ:τοιο οι δυσκολ9ες τους. Επιπλ:ον, δεν επιτρεπ/ταν :να νοσοκοµε9ο να :χει περισσ/τερους απ/ 250 ασθενε9ς (Whitaker, 2002). Παρ@ τα φαινοµενικ@ θετικ@ χαρακτηριστικ@, απ/ µ9α ανασκ/πηση λεπτοµερ;ν καταγραφ;ν περιπτ;σεων του ασ?λου York Retreat απ/ το 1880 :ως το 1884 (Renvoize & Beveridge, 1989) προ:κυψαν δ?ο λιγ/τερο ευνοϊκ@ ευρ'µατα. Πρ;τον, η πιο διαδεδοµ:νη θεραπε9α 'ταν τα φ@ρµακα, συµπεριλαµβανοµ:νων του αλκο/λ, της κ@νναβης, του οπ9ου και του υδροξειδ9ου της χλωρ@λης (που ε9ναι αναισθητικ/). ∆ε?τερον, τα αποτελ:σµατα των θεραπει;ν δεν 'ταν ιδια9τερα θετικ@: απ/ τους ασθνε9ς που βγ'καν απ/ το @συλο λιγ/τεροι απ/ το :να τρ9το ε9χαν παρουσι@σει βελτ9ωση ' αν@ρρωση. Η ηθικ' θεραπε9α εγκαταλε9φθηκε σχεδ/ν στα τ:λη του 19ου αι;να. Κατ@ παρ@δοξο τρ/πο, στην αλλαγ' αυτ' βο'θησαν οι προσπ@θειες της Dorothea Dix (1802-1887), µιας σταυροφ/ρου για τη βελτ9ωση των συνθηκ;ν ζω'ς των ατ/µων µε ψυχικ' ασθ:νεια, η οπο9α αγων9στηκε, ;στε να δηµιουργηθο?ν νοσοκοµε9α για τη φροντ9δα των ψυχικ@ ασθεν;ν. Η Dix, που 'ταν δασκ@λα στη Βοστ/νη, δ9δασκε στο κατηχητικ/ της τοπικ'ς φυλακ'ς και συγκλον9στηκε απ/ τις οικτρ:ς συνθ'κες στις οπο9ες ζο?σαν οι τρ/φιµοι. Το ενδιαφ:ρον της επεκτ@θηκε στις συνθ'κες των ψυχιατρικ;ν νοσοκοµε9ων και στους ψυχικ@ ασθενε9ς που δεν ε9χαν πο? να απευθυνθο?ν για θεραπε9α. Αγων9στηκε σθεναρ@ για τη βελτ9ωση των συνθηκ;ν ζω'ς πολυ@ριθµων ατ/µων µε ψυχικ' ασθ:νεια και βο'θησε προσωπικ@
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
41
να υλοποιηθε9 η αν:γερση 32 κρατικ;ν νοσοκοµε9ων. Αυτ@ τα µεγ@λα δηµ/σια νοσοκοµε9α δ:χτηκαν πολλο?ς ασθενε9ς που δεν µπορο?σαν να φιλοξενηθο?ν στα ιδιωτικ@ νοσοκοµε9α. Το περιορισµ:νο προσωπικ/ των ν:ων αυτ;ν νοσοκοµε9ων δεν µπορο?σε, δυστυχ;ς, να προσφ:ρει την εξατοµικευµ:νη φροντ9δα που αποτελο?σε το βασικ/ χαρακτηριστικ/ της ηθικ'ς θεραπε9ας (Bockhoven, 1963). Επιπλ:ον, τα νοσοκοµε9α κατ:ληξαν να διοικο?νται απ/ γιατρο?ς, οι περισσ/τεροι απ/ τους οπο9ους ενδιαφ:ρονταν για τις βιολογικ:ς πτυχ:ς της ασθ:νειας και για τη σωµατικ', παρ@ για την ψυχολογικ', ευηµερ9α των ψυχικ@ ασθεν;ν. Τα χρ'µατα που κ@ποτε κ@λυπταν τους µισθο?ς των προσωπικ;ν συνοδ;ν τ;ρα ξοδε?ονταν για ιατρικ/ εξοπλισµ/ και εργαστ'ρια (η εν/τητα Εστ9αση και ∆ιερε?νηση 1.1 εξετ@ζει κατ@ π/σον οι συνθ'κες στα σ?γχρονα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α :χουν βελτιωθε9).
∂ÛÙ›·ÛË Î·È ¢ÈÂÚ‡ÓËÛË 1.1
Το Ψυχιατρικ/ Νοσοκοµε9ο Σ'µερα Κατ@ τη δεκαετ9α του 1970, οι ανησυχ9ες που υπ'ρχαν για την περιοριστικ' φ?ση του εγκλεισµο? στα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α οδ'γησαν στη λεγ/µενη αποϊδρυµατοπο9ηση εν/ς µεγ@λου αριθµο? ασθεν;ν µε ψυχικ' ασθ:νεια. Οι περικοπ:ς του προϋπολογισµο? που ξεκ9νησαν στη δεκαετ9α του 1980 και συνεχ9ζονται µ:χρι σ'µερα οδηγο?ν στη συν:χιση αυτ'ς της τ@σης. Ωστ/σο, τα προβλ'µατα των χρ/νιων ασθεν;ν που δεν µπορο?ν να αποϊδρυµατοποιηθο?ν δεν :χουν ακ/µη αντιµετωπιστε9 επαρκ;ς (/πως θα συζητ'σουµε λεπτοµερ:στερα στο Κεφ@λαιο 17). Η θεραπε9α στα δηµ/σια ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α πα9ρνει, κατ@ κ?ριο λ/γο, τη µορφ' επ9βλεψης και περιορισµο?. Οι ασθενε9ς ζουν µεν σε :να προστατευµ:νο περιβ@λλον, αλλ@ µπορε9 να µην τους παρ:χεται παρ@ ελ@χιστη θεραπε9α. Η ζω' τους ε9ναι ως επ9 το πλε9στον µον/τονη και καθιστικ'. Στις ηµ:ρες µας, τα δηµ/σια νοσοκοµε9α στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες συν'θως χρηµατοδοτο?νται ε9τε απ/ την οµοσπονδιακ' κυβ:ρνηση ε9τε απ/ την πολιτε9α στην οπο9α βρ9σκονται. Πολλ@ Ειδικ@ Νοσοκοµε9α για Βετερ@νους και γενικ@ νοσοκοµε9α περιλαµβ@νουν, επ9σης, και ψυχιατρικ:ς πτ:ρυγες. Υπ@ρχουν, επιπλ:ον, ιδιωτικ@ ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α. Τα νοσοκοµε9α Sheppard και Enoch Pratt κοντ@ στη Βαλτιµ/ρη, στην Πολιτε9α Μ:ριλαντ, και το νοσοκοµε9ο McLean, στο Μπελµ/ντ της Μασσαχουσ:της, ε9ναι δ?ο απ/ τα πιο γνωστ@. Η υλικ' υποδοµ' και η επαγγελµατικ' φροντ9δα που παρ:χεται στα ιδιωτικ@ νοσοκοµε9α τε9νουν να ε9ναι αν;τερης ποι/τητας απ/ των δηµ/σιων νοσοκοµε9ων για :να λ/γο: τα ιδιωτικ@ νοσοκοµε9α :χουν περισσ/τερα χρ'µατα. Το κ/στος για τους ασθενε9ς σε αυτ@ τα ιδιωτικ@ ιδρ?µατα µπορε9 να ξεπερν@ τα 1.000 δολ@ρια ηµερησ9ως, εν; οι ατοµικ:ς θεραπευτικ:ς συνεδρ9ες µε κ@ποιον επαγγελµατ9α θεραπευτ' :χουν επιπλ:ον κ/στος! Αν και πολλο9 ασθενε9ς :χουν ιατρικ' ασφ@λεια, αυτ' :χει συν'θως
:να /ριο παραµον'ς 90 ηµερ;ν στο νοσοκοµε9ο, οπ/τε το κ/στος των νοσοκοµε9ων αυτ;ν σαφ;ς υπερβα9νει το εισ/δηµα των περισσ/τερων ατ/µων µε ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Lνα κατ@ κ@ποιον τρ/πο εξειδικευµ:νο ψυχιατρικ/ νοσοκοµε9ο, που ορισµ:νες φορ:ς ονοµ@ζεται δικαστικ/ νοσοκοµε9ο (ψυχιατρικ/ νοσοκοµε9ο ασφ@λειας), προορ9ζεται για @τοµα που :χουν συλληφθε9 και :χουν κριθε9 αν9κανα να παρακολουθ'σουν τις διαδικασ9ες του δικαστηρ9ου, καθ;ς και για εκε9νους που απαλλ@σσονται απ/ κ@ποιο :γκληµα λ/γω :λλειψης ικαν/τητας για καταλογισµ/ (βλ:πε τις σσ. 856-857). Παρ@ το γεγον/ς /τι οι ασθενε9ς αυτο9 δεν οδηγο?νται στη φυλακ', η ζω' τους ελ:γχεται απ/ :νοπλους φ?λακες και αυστηρ@ µ:τρα ασφ@λειας. Κατ@ τη δι@ρκεια της φυλ@κισ'ς τους υποτ9θεται /τι τους προσφ:ρεται κ@ποια µορφ' θεραπε9ας. Τα περισσ/τερα νοσοκοµε9α απαιτο?ν απ/ τους ασθενε9ς να συµµετ:χουν σε οµαδικ' θεραπε9α. Στο συγκεκριµ:νο πλα9σιο, η οµαδικ' θεραπε9α χρησιµοποιε9ται ως γενικ/ς /ρος που σηµα9νει απλ;ς /τι τουλ@χιστον δ?ο ασθενε9ς αναµ:νεται να αλληλεπιδρο?ν µεταξ? τους και µε το συντονιστ' της οµ@δας µ:σα σε :να χ;ρο για καθορισµ:νο χρονικ/ δι@στηµα. Ορισµ:νοι ασθενε9ς :χουν ατοµικ:ς συνεδρ9ες µε κ@ποιον επαγγελµατ9α θεραπευτ'. Ωστ/σο, τα τελευτα9α 40 χρ/νια, η παραδοσιακ' νοσοκοµειακ' φροντ9δα, κατ@ κ?ριο λ/γο, προσανατολ9ζεται στη χορ'γηση φαρµ@κων, και /χι στην παροχ' ψυχοθεραπε9ας. Το 9διο το ιδρυµατικ/ πλα9σιο χρησιµοποιε9ται για να προσφ:ρει υποστηρικτικ' φροντ9δα, να προσπαθ'σει να διασφαλ9σει /τι οι ασθενε9ς πα9ρνουν τα φ@ρµακ@ τους, /πως και να προστατε?σει και να φροντ9σει ασθενε9ς που, λ/γω της κατ@στασ'ς τους, ε9ναι βασικ@ αν9κανοι να φροντ9σουν τον εαυτ/ τους ' αποτελο?ν υπερβολικ/ φορτ9ο ' απειλ' για τους @λλους (Paul & Menditto, 1992).
42
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Σ?ντοµη Περ9ληψη Οι πρ;ιµοι τρ/ποι καταν/ησης της ψυχικ'ς ασθ:νειας βασιζ/ταν στη δαιµονολογ9α (δηλαδ' την κατοχ' του ατ/µου απ/ δα9µονες) αλλ@ και σε βιολογικ:ς ερµηνε9ες, /πως µαρτυρο?ν οι ιδ:ες του Ιπποκρ@τη. Κατ@ τη δι@ρκεια του Μεσα9ωνα, τα µοναστ'ρια φρ/ντιζαν @τοµα µε ψυχικ' ασθ:νεια, αλλ@ πολλο9 ασθενε9ς απλ;ς περιπλανο?νταν @σκοπα στην επαρχ9α. Ορισµ:νοι δι;χθηκαν για µαγε9α, αλλ@ αυτ/ 'ταν σχετικ@ σπ@νιο (µεταγεν:στερες αναλ?σεις :δειξαν /τι πολλ@ απ/ τα @τοµα που κατηγορ'θηκαν για µαγε9α δεν
'ταν ψυχικ@ ασθεν'). Οι θεραπε9ες για τους ψυχικ@ ασθενε9ς @λλαζαν µε την π@ροδο του χρ/νου. Οι εξορκισµο9 δε βοηθο?σαν ιδια9τερα. Οι θεραπε9ες στα @συλα µπορε9 να 'ταν επ9σης σκληρ:ς και δεν 'ταν βοηθητικ:ς, αλλ@ το πρωτοποριακ/ :ργο του Pinel, της Dix και @λλων :κανε τα @συλα πιο ανθρ;πινους χ;ρους θεραπε9ας. Οι καλ:ς ιδ:ες τους δεν ε9χαν δυστυχ;ς δι@ρκεια, επειδ' στα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α συνωστ9ζονταν πολλο9 ασθενε9ς χωρ9ς επαρκ:ς προσωπικ/.
Ελ:γξτε τις Γν;σεις σας 1.2 Σωστ/ ' λ@θος; 1. Η :ναρξη της ηθικ'ς θεραπε9ας στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες αποδ9δεται στο Benjamin Rush. 2. Οι πιο πρ/σφατες ιστορικ:ς :ρευνες :χουν διαπιστ;σει /τι σχεδ/ν /λοι /σοι δι;χθηκαν για µαγε9α 'ταν ψυχικ@ ασθενε9ς.
3. Ο Ιπποκρ@της 'ταν :νας απ/ τους πρ;τους που πρ/τειναν /τι η ψυχικ' ασθ:νεια :χει βιολογικ' β@ση. 4. Ο /ρος «σεληνιασµ:νος» προ:ρχεται απ/ τις ιδ:ες του Paracelsus.
Η Εξ:λιξη της Σ?γχρονης Σκ:ψης Οι σ?γχρονες εξελ9ξεις στις βιολογικ:ς και στις ψυχολογικ:ς προσεγγ9σεις /σον αφορ@ τις αιτ9ες και τις θεραπε9ες των ψυχικ;ν διαταραχ;ν επηρε@στηκαν :ντονα απ/ θεωρητικο?ς και επιστ'µονες που εργ@στηκαν στα τ:λη του 19ου και στις αρχ:ς του 20ο? αι;να. Θα παρουσι@σουµε, θα συγκρ9νουµε µεταξ? τους και θα αξιολογ'σουµε αυτ:ς τις προσεγγ9σεις λεπτοµερ:στερα στο Κεφ@λαιο 2. Στην εν/τητα αυτ'ν, κ@νουµε µ9α ιστορικ' αναδροµ' στις προσεγγ9σεις που προηγ'θηκαν των σ?γχρονων προσεγγ9σεων, ξεκιν;ντας µε τις σηµαντικ:ς προ/δους που :γιναν στην ταξιν/µηση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Θυµηθε9τε /τι στη ∆?ση ο θ@νατος του Γαληνο? και η παρακµ' του ελληνορωµαϊκο? πολιτισµο? σταµ@τησαν προσωριν@ τις :ρευνες για τη φ?ση τ/σο της σωµατικ'ς /σο και της ψυχικ'ς ασθ:νειας. Μ/λις στα τ:λη του Μεσα9ωνα @ρχισαν να προκ?πτουν ν:α δεδοµ:να, χ@ρη σε µ9α ανερχ/µενη εµπειρικ' προσ:γγιση στην ιατρικ' επιστ'µη, η οπο9α συγκ:ντρωνε γν;σεις µ:σα απ/ την @µεση παρατ'ρηση. Για παρ@δειγµα, ο Φλαµανδ/ς ανατ/µος και γιατρ/ς Vesalius (1514-1564) ανακ@λυψε /τι πολλ@ στοιχε9α της περιγραφ'ς του Γαληνο? για την ανθρ;πινη ανατοµ9α 'ταν εσφαλµ:να. Ο Γαλην/ς ε9χε θεωρ'σει /τι η ανθρ;πινη φυσιολογ9α 'ταν αντ9στοιχη µε εκε9νη των µαϊµο?δων τις οπο9ες µελετο?σε. Χρει@στηκαν π@νω απ/ 1.000 χρ/νια, προκειµ:νου οι νεκροτοµικ:ς µελ:τες σε ανθρ;πους, που δεν επιτρ:πονταν στην εποχ' του Γαληνο?, να αρχ9σουν να εντοπ9ζουν τα σηµε9α στα οπο9α :σφαλε. Οι προσπ@θειες του Nγγλου γιατρο? Thomas Sydenham (1624-1689) οδ'γησαν σε περαιτ:ρω πρ/οδο. O Sydenham κατ@φερε να καταστ'σει αποδεκτ' τη σηµασ9α της προσ:γγισης στην ταξιν/µηση και στη δι@γνωση µε β@ση εµπειρικ@ δεδοµ:να και η προσ:γγιση αυτ' επηρ:ασε στη συν:χεια /σους ενδιαφ:ρονταν για τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς.
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
ŒÓ· ¶ÚÒÈÌÔ ™‡ÛÙËÌ· ∆·ÍÈÓfiÌËÛ˘ Lνας απ/ εκε9νους που εντυπωσι@στηκαν απ/ την προσ:γγιση του Sydenham 'ταν ο Γερµαν/ς γιατρ/ς Wilhelm Griesinger, ο οπο9ος επ:µενε /τι για κ@θε δι@γνωση ψυχικ'ς διαταραχ'ς θα πρ:πει να προσδιορ9ζεται µ9α βιολογικ' αιτ9α, @ποψη που αποτελε9 σαφ;ς επιστροφ' στις βιολογικ:ς απ/ψεις που πρ;τος υιοθ:τησε ο Ιπποκρ@της. Lνα εγχειρ9διο ψυχιατρικ'ς που γρ@φτηκε απ/ το δι@σηµο οπαδ/ το? Griesinger, Emil Kraepelin (1856-1926), και δηµοσιε?τηκε για πρ;τη φορ@ το 1883, περιλ@µβανε :να σ?στηµα ταξιν/µησης που προσπαθο?σε να εδραι;σει τη βιολογικ' φ?ση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Ο Kraepelin δι:κρινε στις ψυχικ:ς διαταραχ:ς την τ@ση συγκεκριµ:νων οµ@δων συµπτωµ@των, που στο σ?νολ/ τους ονοµ@ζονται σ>νδροµο, να εµφαν9ζονται µαζ9 µε αρκετ@ συστηµατικ/ τρ/πο, ;στε να µπορε9 να θεωρηθε9 /τι :χουν βιολογικ' αιτ9α, µε τον 9διο ακριβ;ς τρ/πο /πως µ9α συγκεκριµ:νη σωµατικ' ασθ:νεια µπορε9 να :χει :να σ?νολο συµπτωµ@των που σχετ9ζονται µε αυτ'ν και µπορε9 να αποδοθε9 σε κ@ποια βιολογικ' δυσλειτουργ9α. Θεωρο?σε /τι κ@θε τ?πος ψυχικ'ς ασθ:νειας ε9ναι διακριτ/ς απ/ τους υπ/λοιπους και /τι :χει τις δικ:ς του αιτ9ες, τα δικ@ του συµπτ;µατα, τη δικ' του πορε9α και τη δικ' του :κβαση. Αν και δεν ε9χαν ανακαλυφθε9 θεραπε9ες, τουλ@χιστον µπορο?σε να προβλεφθε9 η πορε9α της ασθ:νειας. Ο Kraepelin πρ/τεινε δ?ο βασικ:ς οµ@δες σοβαρ;ν ψυχικ;ν ασθενει;ν: την πρ;ιµη @νοια (dementia praecox / παλαι/τερος /ρος για τη σχιζοφρ:νεια) και τη µανιοκαταθλιπτικ' ψ?χωση (παλαι/τερος /ρος για τη διπολικ' διαταραχ'). Θεωρο?σε /τι η πρ;ιµη @νοια οφε9λεται σε χηµικ' διαταραχ' και /τι η µανιοκαταθλιπτικ' ψ?χωση οφε9λεται σε ανωµαλ9α του µεταβολισµο?. Το σχ'µα ταξιν/µησης του Kraepelin επηρ:ασε τις σ?γχρονες διαγνωστικ:ς κατηγορ9ες, οι οπο9ες περιγρ@φονται µε περισσ/τερες λεπτοµ:ρειες στο Κεφ@λαιο 3.
µÈÔÏÔÁÈΤ˜ ¶ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ ΑνακαλBπτοντας τη Βιολογικ6 ΠροIλευση της Γενικ6ς Π4ρεσης και της ΣBφιλης Η ανατοµ9α και η λειτουργ9α του νευρικο? συστ'µατος 'ταν εν µ:ρει κατανοητ:ς απ/ τα µ:σα του 19ου αι;να, αλλ@ δεν υπ'ρχαν επαρκε9ς γν;σεις που θα επ:τρεπαν στους ερευνητ:ς να αποσαφην9σουν ε@ν /ντως υπ@ρχουν οι δοµικ:ς ανωµαλ9ες, που θεωρο?σαν /τι προκαλο?ν τις δι@φορες ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Οι ερευνητ:ς ε9χαν, ωστ/σο, εντοπ9σει εκφυλιστικ:ς αλλαγ:ς σε εγκεφαλικ@ κ?τταρα, τις οπο9ες συν:δεσαν µε γεροντικ:ς και προγεροντικ:ς ψυχ;σεις, καθ;ς και δοµικ:ς ανωµαλ9ες που συνοδε?ουν τη νοητικ' καθυστ:ρηση. Η πιο εντυπωσιακ', πιθαν@, ιατρικ' επιτυχ9α 'ταν /τι διασαφην9στηκε η φ?ση και η προ:λευση της σ?φιλης, εν/ς αφροδ9σιου νοσ'µατος που ε9χε αναγνωριστε9 'δη αρκετο?ς αι;νες νωρ9τερα. Η ιστορ9α αυτ'ς της ανακ@λυψης προσφ:ρει :να καλ/ παρ@δειγµα για το π;ς λειτουργε9 η εµπειρικ' προσ:γγιση, που αποτελε9 τη β@ση της σ?γχρονης επιστ'µης. Απ/ το 1798 'ταν γνωστ/ /τι ορισµ:νοι ψυχικ@ ασθενε9ς παρουσ9αζαν :να σ?νδροµο που χαρακτηριζ/ταν απ/ σταθερ' επιδε9νωση των σωµατικ;ν και των πνευµατικ;ν τους ικανοτ'των, µε συµπτ;µατα /πως ε9ναι οι παραληρητικ:ς ιδ:ες µεγαλε9ου και η προοδευτικ' παρ@λυση. Λ9γο καιρ/ µετ@ την αναγν;ριση αυτ;ν των συµπτωµ@των, οι ερευνητ:ς διαπ9στωσαν /τι οι ασθενε9ς αυτο9 δε θεραπε?ονταν ποτ:. Το 1825 η ασθ:νεια που θεωρ'θηκε /τι συνδε/ταν µε αυτ/ το σ?νδροµο ονοµ@στηκε γενικ6 π4ρεση. Το 1857, αποδε9χτηκε /τι ορισµ:νοι ασθενε9ς µε γενικ' π@ρεση ε9χαν παλαι/τερα σ?φιλη, αλλ@ υπ'ρχαν και πολλ:ς @λλες προτ@σεις για την πιθαν' προ:λευση της π@ρεσης. Σε µ9α προσπ@θεια να εξηγ'σουν το υψηλ/ ποσοστ/ της διαταραχ'ς αυτ'ς στους ναυτικο?ς, για παρ@δειγµα, ορισµ:νοι
43
44
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
ερευνητ:ς υπ:θεσαν /τι η αιτ9α 9σως 'ταν το θαλασσιν/ νερ/. Ο Griesinger, προσπαθ;ντας να εξηγ'σει την υψηλ/τερη συχν/τητα στους @ντρες, υπ:θεσε /τι τα οινοπνευµατ;δη, ο καπν/ς και ο καφ:ς µπορε9 να πα9ζουν κ@ποιο ρ/λο. Στις δεκαετ9ες του 1860 και του 1870 ο Louis Pasteur τεκµηρ9ωσε τη µικροβιακ' θεωρ9α της ασθ:νειας, η οπο9α :φερε στο προσκ'νιο την @ποψη /τι η ασθ:νεια προκαλε9ται απ/ λο9µωξη του σ;µατος απ/ µικροοργανισµο?ς. Αυτ' η θεωρ9α :θεσε τα θεµ:λια για την αν@δειξη της σχ:σης αν@µεσα στη σ?φιλη και στη γενικ' π@ρεση. Το 1897 ο Richard von Krafft-Ebing εµβολ9ασε ασθενε9ς που ε9χαν π@ρεση µε π?ον απ/ συφιλιδικ@ :λκη και οι ασθενε9ς δεν αν:πτυξαν σ?φιλη, κ@τι που δε9χνει /τι ε9χαν 'δη προσβληθε9. Εντ:λει, το 1905 ανακαλ?φθηκε ο συγκεκριµ:νος µικροοργανισµ/ς που προκαλε9 τη σ?φιλη. Για πρ;τη φορ@ ε9χε αποδειχτε9 µ9α αιτι;δης σ?νδεση αν@µεσα στη λο9µωξη, στην καταστροφ' συγκεκριµ:νων περιοχ;ν του εγκεφ@λου και σε µ9α µορφ' ψυχοπαθολογ9ας (τη γενικ' π@ρεση). Αν :νας τ?πος ψυχοπαθολογ9ας :χει βιολογικ' αιτ9α, γιατ9 να µην ισχ?ει το 9διο και για τους @λλους; Οι βιολογικ:ς προσεγγ9σεις απ:κτησαν αξιοπιστ9α και η :ρευνα για περισσ/τερες βιολογικ:ς ερµηνε9ες @ρχισε να αναπτ?σσεται µε ταχ?τατους ρυθµο?ς. Γενετικ6 Στις αρχ:ς του 20ο? αι;να η πρ/ταση /τι η ψυχικ' ασθ:νεια µπορε9 να εµφαν9ζεται στα µ:λη της 9διας οικογ:νειας προσ:λκυσε :ντονα το ενδιαφ:ρον των ερευνητ;ν και, ξεκιν;ντας απ/ εκε9νη τη χρονικ' περ9οδο, διεξ@χθηκαν πολλ:ς :ρευνες που τεκµηρ9ωσαν την κληρονοµικ' β@ση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν, /πως ε9ναι η σχιζοφρ:νεια, η διπολικ' διαταραχ' και η κατ@θλιψη. Οι :ρευνες αυτ:ς :θεσαν τη β@ση για τις µεταγεν:στερες θεωρ9ες σχετικ@ µε τις αιτ9ες της ψυχικ'ς ασθ:νειας. (Η γενετικ6 της συµπεριφορ4ς, δηλαδ' η µελ:τη των ατοµικ;ν διαφορ;ν στη συµπεριφορ@ που µπορο?ν εν µ:ρει να αποδοθο?ν σε διαφορ:ς των ατ/µων ως προς τη γενετικ' τους σ?νθεση, συζητι:ται στο Κεφ@λαιο 2.) Πολλ:ς απ/ τις πρ;ιµες προσπ@θειες που :γιναν στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες για να προσδιοριστε9 ε@ν η ψυχικ' ασθ:νεια µπορε9 να κληρονοµηθε9, δυστυχ;ς συνδ:θηκαν µε το κ9νηµα της ευγονικ'ς, οι υποστηρικτ:ς της οπο9ας επιχειρο?σαν να εξαλε9ψουν τα ανεπιθ?µητα χαρακτηριστικ@ του πληθυσµο?, περιορ9ζοντας την ικαν/τητα τεκνοπο9ησης συγκεκριµ:νων οµ@δων (π.χ. µ:σω υποχρεωτικ'ς στε9ρωσης). Αν@µεσα σε αυτ@ τα «ανεπιθ?µητα χαρακτηριστικ@» 'ταν και η ψυχικ' ασθ:νεια και, σε µ9α θλιβερ' στιγµ' της ιστορ9ας των Η.Π.Α. στα τ:λη του 19ου και στις αρχ:ς του 20ο? αι;να, συντ@χθηκαν πολιτειακο9 ν/µοι που απαγ/ρευαν το γ@µο µεταξ? ψυχικ@ ασθεν;ν και τους επ:βαλαν τη στε9ρωση, προκειµ:νου να αποτρ:ψουν τη «δι@δοση» της ασθ:νει@ς τους. Τ:τοιοι ν/µοι εγκρ9θηκαν απ/ το Αν;τατο ∆ικαστ'ριο των Ηνωµ:νων Πολιτει;ν το 1927 (Chase, 1980), εν; αυτ:ς οι αποτρ/παιες πρακτικ:ς σταµ@τησαν µετ@ τα µ:σα του 20ο? αι;να. Ε9χε, ωστ/σο, 'δη γ9νει µεγ@λη ζηµι@: µ:χρι το 1945 περισσ/τεροι απ/ 45.000 ψυχικ@ ασθενε9ς στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες ε9χαν στειρωθε9 δια της β9ας (Whitaker, 2002). ΒιολογικIς Θεραπε*ες Η γενικ' αποµ/νωση των ασθεν;ν στα ψυχιατρικ@ νοσοκοµε9α στις αρχ:ς του 20ο? αι;να, σε συνδυασµ/ µε την :λλειψη επαγγελµατικο? προσωπικο?, δηµιο?ργησε :να κλ9µα που επ:τρεπε, 9σως και :µµεσα να ενθ@ρρυνε, τον πειραµατισµ/ µε ακρα9ες παρεµβ@σεις. Στις αρχ:ς της δεκαετ9ας του 1930 ο Sakel (1938) εισ'γαγε την πρακτικ' της πρ/κλησης κ;µατος µε µεγ@λες δ/σεις ινσουλ9νης, υποστηρ9ζοντας /τι :ως και τα τρ9α τ:ταρτα των ασθεν;ν µε σχιζοφρ:νεια στους οπο9ους προκ@λεσε ινσουλινικ/ κ;µα παρουσ9ασαν σηµαντικ' βελτ9ωση. Μεταγεν:στερα ευρ'µατα @λλων ερευνητ;ν 'ταν λιγ/τερο ενθαρρυντικ@ και η θεραπε9α µ:σω του ινσουλινικο? κ;µατος, η οπο9α επιφ?λασσε σοβαρο?ς κινδ?νους για την υγε9α, /πως µη αναστρ:ψιµο κ;µα και θ@νατο, σταδιακ@ εγκαταλε9φθηκε.
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Στις αρχ:ς του 20ο? αι;να, δ?ο Ιταλο9 γιατρο9, ο Ugo Cerletti και ο Lucino Bini, εισ'γαγαν την ηλεκτροσπασµοθεραπε*α. Ο Cerletti ενδιαφερ/ταν για την επιληψ9α και αναζητο?σε :ναν τρ/πο πειραµατικ'ς πρ/κλησης επιληπτικ;ν κρ9σεων. Η λ?ση βρ:θηκε /ταν επισκ:φτηκε :να σφαγε9ο, /που ε9δε να προκαλο?νται επιληπτικ:ς κρ9σεις σε ζ;α µ:σω ηλεκτροσ/κ στο κεφ@λι. Λ9γο καιρ/ µετ@, ανακ@λυψε /τι µπορο?σε να προκαλ:σει γενικευµ:νες επιληπτικ:ς κρ9σεις µε τη χρ'ση ηλεκτροσ/κ στα πλαϊν@ τµ'µατα του ανθρ;πινου κραν9ου. Lτσι, το 1938 χρησιµοπο9ησε την τεχνικ' σε :ναν ασθεν' µε σχιζοφρ:νεια στη Ρ;µη. Στις δεκαετ9ες που ακολο?θησαν, η ηλεκτροσπασµοθεραπε9α παρεχ/ταν τ/σο σε ασθενε9ς µε σχιζοφρ:νεια /σο και σε ασθενε9ς µε σοβαρ' κατ@θλιψη, συν'θως στο πλα9σιο του νοσοκοµε9ου. Qπως θα συζητ'σουµε στο Κεφ@λαιο 8, στις ηµ:ρες µας εξακολουθε9 να χρησιµοποιε9ται σε σπ@νιες περιπτ;σεις σε ασθενε9ς µε πολ? σοβαρ' κατ@θλιψη. Το 1935, ο Egas Moniz, :νας Πορτογ@λος ψυχ9ατρος, εισ'γαγε την προµετωπια&α λοβοτοµ<, µ9α χειρουργικ' διαδικασ9α που καταστρ:φει τις οδο?ς που συνδ:ουν τους µετωπια9ους λοβο?ς µε τα χαµηλ/τερα κ:ντρα του εγκεφ@λου. Στις αρχικ:ς του αναφορ:ς :κανε λ/γο για υψηλ@ ποσοστ@ επιτυχ9ας (Moniz, 1936) και για τα επ/µενα ε9κοσι χρ/νια χιλι@δες ψυχικ@ ασθενε9ς υποβλ'θηκαν σε παραλλαγ:ς της ψυχοχειρουργικ'ς. Η διαδικασ9α αυτ' εφαρµοζ/ταν κυρ9ως σε /σους ε9χαν β9αιη συµπεριφορ@. Πολλο9 ασθενε9ς /ντως ηρ:µησαν µετ@ τη λοβοτοµ' και κατ@φεραν ακ/µη και να βγουν απ/ το νοσοκοµε9ο. Ωστ/σο, στη δεκαετ9α του 1950, η επ:µβαση αυτ' σταµ@τησε να χα9ρει ιδια9τερης εκτ9µησης για δι@φορους λ/γους. Μετ@ την εγχε9ρηση, πολλο9 ασθενε9ς γιν/ταν νωθρο9 και αποχαυνωµ:νοι και παρουσ9αζαν σοβαρ:ς απ;λειες των γνωστικ;ν τους ικανοτ'των. Για παρ@δειγµα, δεν µπορο?σαν να διατηρ'σουν µ9α συνεκτικ' συζ'τηση µε :να @λλο @τοµο, γεγον/ς που δεν προκαλε9 :κπληξη, αν σκεφτε9 κανε9ς /τι ε9χαν καταστραφε9 τµ'µατα του εγκεφ@λου που θεωρο?νται υπε?θυνα για τη σκ:ψη. Η εµφ@νιση φαρµ@κων µε λιγ/τερες παρεν:ργειες απ/ /,τι η ηλεκτροσπασµοθεραπε9α συν:βαλε στη µε9ωση της χρ'σης της. Παρ’ /λα αυτ@, η ηλεκτροσπασµοθεραπε9α µε ορισµ:νες βελτι;σεις (στη διαδικασ9α) :γινε λιγ/τερο προβληµατικ' και σ'µερα εξακολουθε9 να χρησιµοποιε9ται για τις σοβαρ:ς µορφ:ς της κατ@θλιψης που δεν ανταποκρ9νονται σε @λλους τ?πους θεραπε9ας (βλ:πε το Κεφ@λαιο 8).
æ˘¯ÔÏÔÁÈΤ˜ ¶ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Η αναζ'τηση βιολογικ;ν αιτι;ν κυρι@ρχησε στο πεδ9ο της ψυχοπαθολογ9ας µ:χρι και τον 20/ αι;να, αναµφ9βολα εν µ:ρει λ/γω των εκπληκτικ;ν ανακαλ?ψεων που :γιναν για τη γενικ' π@ρεση και τη γενετικ'. Παρ’ /λα αυτ@, απ/ τα τ:λη του 18ου αι;να @ρχισαν να εµφαν9ζονται δι@φορες ψυχολογικ:ς προσεγγ9σεις, οι οπο9ες απ:διδαν τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς σε ψυχολογικ:ς δυσλειτουργ9ες. Αυτ:ς οι θεωρ9ες αρχικ@ διαδ/θηκαν και επικρ@τησαν στη Γαλλ9α και στην Αυστρ9α και αργ/τερα στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες, οδηγ;ντας στην αν@πτυξη ψυχοθεραπευτικ;ν παρεµβ@σεων που βασ9ζονταν στις βασικ:ς αρχ:ς των διαφ/ρων θεωρι;ν. Ο Mesmer και ο Charcot Κατ@ τη δι@ρκεια του 18ου αι;να, βρ:θηκε /τι πολλ@ @τοµα στη δυτικ' Ευρ;πη παρουσ9αζαν υστερικ:ς καταστ@σεις, δηλαδ' υπ:φεραν απ/ σωµατικ:ς αναπηρ9ες, /πως ε9ναι η τ?φλωση ' η παρ@λυση, για τις οπο9ες δεν µπορο?σε να εντοπιστε9 κ@ποια οργανικ' αιτ9α. Ο Franz Anton Mesmer (1734-1815), :νας Αυστριακ/ς γιατρ/ς που ασκο?σε το επ@γγελµ@ του στη Βι:ννη και στο Παρ9σι στα τ:λη του 18ου αι;να, π9στευε /τι οι υστερικ:ς διαταραχ:ς προκαλο?νται απ/ µ9α συγκεκριµ:νη κατανοµ' εν/ς παγκ/σµιου µαγνητικο? υγρο? στο σ;µα του ατ/µου. Επιπλ:ον, θεωρο?σε /τι :να @τοµο µπορε9 να επηρε@σει το υγρ/ εν/ς @λλου, :τσι ;στε να προκαλ:σει αλλαγ' στη συµπεριφορ@ του.
45
46
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
O Mesmer οργ@νωνε συναντ'σεις που καλ?πτονταν απ/ :να π:πλο µυστηρ9ου και µυστικισµο?, στις οπο9ες οι π@σχοντες ασθενε9ς κ@θονταν γ?ρω απ/ :να ξ?λινο βαρ:λι. Σιδερ:νιες ρ@βδοι προεξε9χαν απ/ το σκ:πασµα του βαρελιο?, που κ@λυπτε µπουκ@λια τα οπο9α περιε9χαν δι@φορες χηµικ:ς ουσ9ες. O Mesmer :µπαινε στο χ;ρο, :παιρνε δι@φορες ρ@βδους απ/ το βαρ:λι και @γγιζε τα π@σχοντα µ:ρη του σ;µατος των ασθεν;ν του. Ο Mesmer θεωρο?σε /τι οι ρ@βδοι µετ:διδαν ζωικ/ µαγνητισµ/ και /τι προσ@ρµοζαν την κατανοµ' του παγκ/σµιου µαγνητικο? υγρο?, αποµακρ?νοντας µε αυτ/ν τον τρ/πο την υστερικ' διαταραχ'. Παρ@ τις ενδεχ/µενες επιφυλ@ξεις µας για αυτ'ν την αµφ9βολη ερµηνε9α και την παρ@ξενη διαδικασ9α, φα9νεται /τι ο Mesmer βο'θησε πολλ@ @τοµα να ξεπερ@σουν τα υστερικ@ τους προβλ'µατα. ™Â ·˘ÙfiÓ ÙÔ ‰È¿ÛËÌÔ ›Ó·Î·, Ô °¿ÏÏÔ˜ „˘¯›·ÙÚÔ˜ Αν και ο Mesmer θεωρο?σε /τι Jean Charcot ‰›ÓÂÈ ‰È¿ÏÂÍË ÁÈ· ÙËÓ ˘ÛÙÂÚ›· (·Ú·ÙËÚ‹ÛÙ οι υστερικ:ς διαταραχ:ς ε9χαν αυστηÙË Á˘Ó·›Î· Ô˘ ¤¯ÂÈ ˘ÛÙÂÚÈο Û˘ÌÙÒÌ·Ù·). ρ@ βιολογικ:ς αιτ9ες, ο λ/γος που περιγρ@φουµε το :ργο του στο σηµε9ο αυτ/ ε9ναι /τι γενικ@ θεωρε9ται :νας απ/ τους πρ;τους που @σκησαν τη σ?γχρονη ?πνωση (η λ:ξη µεσµερισµ3ς ε9ναι συν;νυµη του υπνωτισµο?. Το φαιν/µενο αυτ/ 'ταν γνωστ/ στις αρχα9ες φυλ:ς πολλ;ν πολιτισµ;ν ως µ:ρος της µαγε9ας, των τεχνασµ@των των ταχυδακτυλουργ;ν, των φακ9ρηδων και εκε9νων που θερ@πε?ουν µ:σω της π9στης). Ο Mesmer θεωρο?νταν απ/ τους συγχρ/νους του τσαρλατ@νος, αλλ@ η µελ:τη της ?πνωσης σταδιακ@ απ:κτησε κ?ρος. Ο µεγ@λος Παριζι@νος νευρολ/γος Jean Martin Charcot (1825-1893) µελ:τησε επ9σης υστερικ:ς καταστ@σεις, /πως ε9ναι η αναισθησ9α (απ;λεια της αισθητικ/τητας), η παρ@λυση, η τ?φλωση, η κ;φωση, οι κρ9σεις σπασµ;ν και τα κεν@ µν'µης. Ο Charcot αρχικ@ υιοθ:τησε µ9α βιολογικ' θε;ρηση. Ωστ/σο, µ9α ηµ:ρα, κ@ποιοι απ/ τους µαθητ:ς του υπν;τισαν µ9α φυσιολογικ' γυνα9κα και, µ:σω της υποβολ'ς, την οδ'γησαν να εκδηλ;σει συγκεκριµ:να υστερικ@ συµπτ;µατα. Ο Charcot παραπλαν'θηκε και π9στεψε /τι η γυνα9κα αυτ' 'ταν πραγµατικ@ υστερικ' ασθεν'ς. Qταν οι µαθητ:ς του το? :δειξαν π/σο ε?κολα µπορο?σαν να τερµατ9σουν τα συµπτ;µατα ξυπν;ντας τη γυνα9κα, ο Charcot @λλαξε γν;µη για την υστερ9α και @ρχισε να ενδιαφ:ρεται για τις µη βιολογικ:ς ερµηνε9ες αυτ;ν των ιδια9τερα παρ@ξενων φαινοµ:νων. Ο Breuer και η ΜIθοδος της Κ4θαρσης Το 19ο αι;να, :νας Βιενν:ζος γιατρ/ς, ο Josef Breuer (1842-1925), αν:λαβε τη θεραπε9α µιας νεαρ'ς γυνα9κας που παρουσ9αζε πολλ@ υστερικ@ συµπτ;µατα, /πως ε9ναι η µερικ' παρ@λυση, η :κπτωση στην /ραση και στην ακο' και, συχν@, οι δυσκολ9ες στην οµιλ9α. Μερικ:ς φορ:ς η νεαρ' γυνα9κα :µπαινε επ9σης σε µ9α υπνοειδ' κατ@σταση που :µοιαζε µε /νειρο ' «απουσ9α», κατ@ τη δι@ρκεια της οπο9ας µουρµο?ριζε στον εαυτ/ της, δε9χνοντας απορροφηµ:νη απ/ βασανιστικ:ς σκ:ψεις. Κατ@ τη δι@ρκεια µιας θεραπευτικ'ς συνεδρ9ας, ο Breuer την υπν;τισε και της επαν:λαβε κ@ποιες απ/ τις λ:ξεις που µουρµο?ριζε. Η ?πνωση την οδ'γησε να µιλ@ πιο ελε?θερα και σταδιακ@ να µιλ@ µε αρκετ/ συνα9σθηµα για γεγον/τα του παρελθ/ντος της που την ε9χαν
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
αναστατ;σει. Συχν@, /ταν ξυπνο?σε :πειτα απ/ µ9α συνεδρ9α ?πνωσης, αισθαν/ταν πολ? καλ?τερα. Ο Breuer ανακ@λυψε /τι η ανακο?φιση απ/ :να συγκεκριµ:νο σ?µπτωµα φαιν/ταν να διαρκε9 περισσ/τερο, ε@ν την ;ρα που η γυνα9κα βρισκ/ταν σε κατ@σταση ?πνωσης κατ@φερνε να ανακαλ:σει το γεγον/ς που συνδε/ταν µε την πρ;τη εµφ@νιση του συγκεκριµ:νου συµπτ;µατος και να εκφρ@σει το συνα9σθηµα που ε9χε αισθανθε9 τ/τε. Η επαναβ9ωση εν/ς προηγο?µενου συναισθηµατικο? τρα?µατος και η απελευθ:ρωση της συναισθηµατικ'ς :ντασης µ:σα απ/ την :κφραση των σκ:ψεων για το γεγον/ς, τις οπο9ες µ:χρι τ/τε το @τοµο δε θυµ/ταν, αποκαλ:στηκε κ@θαρση και η µ:θοδος του Breuer :γινε γνωστ' ως µIθοδος της κ4θαρσης. Το 1895, ο Breuer και :νας νε/τερος συνεργ@της του, ο Sigmund Freud (1856-1939), δηµοσ9ευσαν απ/ κοινο? τις ΜελBτες για την Υστερ&α (Εκδ/σεις Επ9κουρος, Αθ'να 2002), :να :ργο που βασιζ/ταν εν µ:ρει στην περ9πτωση αυτ'ς της νεαρ'ς γυνα9κας (η ταυτ/τητα της οπο9ας προστατευ/ταν π9σω απ/ το ψευδ;νυµο Nννα Ο.) και το οπο9ο στις ηµ:ρες µας θεωρε9ται ορ/σηµο στο χ;ρο της ψυχοπαθολογ9ας3. O Freud και η Ψυχαν4λυση Ο ισχυρ/ς ρ/λος που φ@νηκε να πα9ζουν παρ@γοντες που οι ασθενε9ς :δειχναν να αγνοο?ν οδ'γησε το Freud να προτε9νει /τι :να µεγ@λο µ:ρος της ανθρ;πινης συµπεριφορ@ς καθορ9ζεται απ/ δυν@µεις για τις οπο9ες το 9διο το @τοµο δεν :χει επ9γνωση. Βασικ' παραδοχ' στη θεωρ9α του Freud, η οπο9α συχν@ αποκαλε9ται και ψυχαναλυτικ6 θεωρ*α, ε9ναι /τι η ψυχοπαθολογ9α προ:ρχεται απ/ ασυνε9δητες συγκρο?σεις. Στις επ/µενες εν/τητες εξετ@ζουµε λεπτοµερ;ς τη θεωρ9α του Freud. Η ∆οµ$ της Ψυχικ$ς Ζω$ς Ο Freud χ;ρισε το νου, ' τον ψυχισµ9, σε τρ9α βασικ@ µ:ρη: το Αυτ/, το Εγ; και το Υπερεγ;. Σ?µφωνα µε το Freud, το Αυτ9 υπ@ρχει 'δη απ/ τη γ:ννηση του ατ/µου και αποτελε9 τη δεξαµεν' /λης της εν:ργειας που χρει@ζεται για τη λειτουργ9α του ψυO Sigmund Freud ·Ó¤Ù˘Í ÙËÓ „˘¯·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ıˆڛ· χισµο?, συµπεριλαµβανοµ:νων των βασιÙfiÛÔ ˆ˜ ıˆڛ· ÁÈ· ÙË ‰ÔÌ‹ Î·È ÙȘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ù˘ „˘¯È΋˜ ˙ˆ‹˜ fiÛÔ Î·È ˆ˜ Ì›· Ó¤· ̤ıÔ‰Ô ıÂڷ›·˜. κ;ν παρορµ'σεων για τροφ', νερ/, απ:κκριση, ζεστασι@, στοργ' και σεξ. Lχοντας εκπα9δευση νευρολ/γου, ο Freud θε;ρησε /τι η πηγ' της εν:ργειας του Αυτο? ε9ναι βιολογικ' και ον/µασε την εν:ργεια αυτ' λ*µπιντο. Το @τοµο δεν µπορε9 να αντιληφθε9 συνειδητ@ την εν:ργεια αυτ': ε9ναι ασυνε*δητη, δηλαδ' λειτουργε9 κ@τω απ/ το επ9πεδο της επ9γνωσης. Το Αυτ/ αναζητ@ την @µεση ικανοπο9ηση των παρορµ'σε;ν του, λειτουργ;ντας µε β@ση αυτ/ που ο Freud ον/µασε αρχ6 της ηδον6ς. Qταν το Αυτ/ δεν ικανοποιε9ται, παρ@3. Η περ9πτωση της Nννας Ο. ε9ναι µ9α απ/ τις πιο γνωστ:ς κλινικ:ς περιπτ;σεις σε /λη τη βιβλιογραφ9α της ψυχοθεραπε9ας. Παρ’ /λα αυτ@, υπ@ρχει διαφων9α ως προς το κατ@ π/σον ο Breuer και ο Freud περι:γραψαν σωστ@ την περ9πτωση αυτ'ν. Ιστορικ:ς :ρευνες του Henri Ellenberger (1972) δε9χνουν /τι η θεραπε9α µ:σω οµιλ9ας του Breuer βο'θησε τη νεαρ' γυνα9κα µ/νο προσωριν@. Αυτ/ υποστηρ9ζεται και απ/ τον Carl Jung, :να δι@σηµο συνεργ@τη του Freud, που φ:ρεται να ε9πε /τι, κατ@ τη δι@ρκεια εν/ς συνεδρ9ου το 1925, ο Freud του αποκ@λυψε /τι η Nννα Ο. δεν ε9χε θεραπευτε9 ποτ:. Νοσοκοµειακ@ αρχε9α που ανακαλ?φθηκαν απ/ τον Ellenberger επιβεβα9ωσαν /τι η Nννα Ο. συν:χισε να χρησιµοποιε9 µορφ9νη για την ανακο?φιση των «υστερικ;ν» προβληµ@των τα οπο9α θεωρε9ται /τι της «αφα9ρεσε» ο Breuer µ:σω της κ@θαρσης.
47
48
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
γεται :νταση και το Αυτ/ ωθε9 το @τοµο να αποβ@λει αυτ'ν την :νταση /σο το δυνατ/ν γρηγορ/τερα. Για παρ@δειγµα, το βρ:φος αισθ@νεται πε9να και νι;θει την παρ/ρµηση να κινηθε9, πιπιλ9ζοντας, σε µ9α προσπ@θεια να ελαττ;σει την :νταση που προκ?πτει απ/ την ανικανοπο9ητη εν/ρµηση. Το @τοµο µπορε9 επ9σης να προσπαθ'σει να επιτ?χει την ικανοπο9ηση, δηµιουργ;ντας νοερ:ς εικ/νες, δηλαδ' φαντασι;σεις, αυτο? που επιθυµε9. Για παρ@δειγµα, το πεινασµ:νο βρ:φος φαντ@ζεται /τι θηλ@ζει το στ'θος της µητ:ρας του και µε αυτ/ν τον τρ/πο αποκτ@ :να βαθµ/ υποκατ@στατης, βραχυπρ/θεσµης ικανοπο9ησης. Β:βαια, οι φαντασι;σεις δεν µπορο?ν να ικανοποι'σουν ουσιαστικ@ τ:τοιες παρορµ'σεις. Αυτ/ ε9ναι το σηµε9ο /που εµφαν9ζεται το Εγ;. Το Εγ? αρχ9ζει να αναπτ?σσεται απ/ το Αυτ/ κατ@ το δε?τερο εξ@µηνο της ζω'ς του ατ/µου. Σε αντ9θεση µε το περιεχ/µενο του Αυτο?, το περιεχ/µενο του Εγ; ε9ναι κατ@ κ?ριο λ/γο συνειδητ/. Εν; το Αυτ/ µπορε9 να καταφε?γει στις φαντασι;σεις αναζητ;ντας ικανοπο9ηση, η αποστολ' του Εγ; ε9ναι να διαχειρ9ζεται την πραγµατικ/τητα. Εποµ:νως, το Εγ; λειτουργε9 µε β@ση αυτ/ που ο Freud ον/µασε αρχ6 της πραγµατικ9τητας, καθ;ς µεσολαβε9 αν@µεσα στις απαιτ'σεις της πραγµατικ/τητας και στις απαιτ'σεις του Αυτο? για @µεση ικανοπο9ηση. Ωστ/σο, η αποστολ' του Εγ; περιπλ:κεται απ/ το γεγον/ς /τι αντλε9 /λη του την εν:ργεια απ/ το Αυτ/. Εποµ:νως, καλε9ται να κατευθ?νει αυτ/ απ/ το οπο9ο ε9ναι απ/λυτα εξαρτηµ:νο για την εξασφ@λιση εν:ργειας. Το Υπερεγ?, που ε9ναι το τρ9το µ:ρος του ψυχισµο? στη θεωρ9α του Freud, µπορε9 να γ9νει κατ@ προσ:γγιση αντιληπτ/ ως η συνε9δηση του ατ/µου. Ο Freud θεωρο?σε /τι το Υπερεγ; αναπτ?σσεται σε /λη τη δι@ρκεια της παιδικ'ς ηλικ9ας και /τι προκ?πτει απ/ το Εγ; µε τον 9διο τρ/πο που προκ?πτει το Εγ; απ/ το Αυτ/. Καθ;ς τα παιδι@ ανακαλ?πτουν /τι πολλ:ς απ/ τις παρορµ'σεις τους, /πως για παρ@δειγµα, το δ@γκωµα και η ενο?ρηση, δεν ε9ναι αποδεκτ:ς απ/ τους γονε9ς τους, αρχ9ζουν να ενσωµατ;νουν τις γονικ:ς αξ9ες ως δικ:ς τους, προκειµ:νου να εξασφαλ9σουν την ευχαρ9στηση της γονικ'ς αποδοχ'ς και να αποφ?γουν τον π/νο της αποδοκιµασ9ας. Η ανθρ;πινη συµπεριφορ@, /πως την αντιλαµβαν/ταν ο Freud, ε9ναι συν:πεια της σ?νθετης αλληλεπ9δρασης των τρι;ν αυτ;ν τµηµ@των του ψυχισµο?, το καθ:να απ/ τα οπο9α παλε?ει να πετ?χει το δικ/ του στ/χο, εν; οι στ/χοι αυτο9 ε9ναι εν9οτε ασυµβ9βαστοι µεταξ? τους. Η αλληλεπ9δραση µεταξ? αυτ;ν των δυν@µεων ονοµ@ζεται ψυχοδυναµικ' της προσωπικ/τητας. Κατ@ συν:πεια, οι θεωρητικο9 που ακολουθο?ν τις ιδ:ες του Freud (µε τον καιρ/ :χουν αναπτυχθε9 πολλ:ς διαφορετικ:ς παραλλαγ:ς της φροϋδικ'ς θεωρ9ας) ονοµ@ζονται ψυχοδυναµικο9 θεωρητικο9. Θα συζητ'σουµε περισσ/τερο για τις σ?γχρονες ψυχοδυναµικ:ς θεωρ9ες στο Κεφ@λαιο 2. Στ0δια της Ψυχοσεξουαλικ$ς Αν0πτυξης O Freud θεωρο?σε /τι η προσωπικ/τητα αναπτ?σσεται µ:σα απ/ µ9α σειρ@ τεσσ@ρων διακριτ;ν ψυχοσεξουαλικ;ν σταδ9ων. Χρησιµοπο9ησε τον /ρο «ψυχοσεξουαλικ/», επειδ' σε κ@θε στ@διο :να διαφορετικ/ µ:ρος του σ;µατος εκδηλ;νει τη µεγαλ?τερη ευαισθησ9α στη σεξουαλικ' δι:γερση και ε9ναι κατ@ συν:πεια πιο ικαν/ να ικανοποι'σει το Αυτ/. Το στοµατικ9 στ4διο ε9ναι το πρ;το στ@διο της ψυχοσεξουαλικ'ς αν@πτυξης. Απ/ τη γ:ννηση και για περ9που 18 µ'νες, οι απαιτ'σεις του Αυτο? του βρ:φους ικανοποιο?νται πρωταρχικ@ µ:σα απ/ το τ@ισµα και απ/ τις διαδικασ9ες της αποµ?ζησης και του δαγκ;µατος που σχετ9ζονται µε αυτ/. Τα µ:ρη του σ;µατος µ:σω των οπο9ων το βρ:φος αντλε9 ικανοπο9ηση σε αυτ/ το στ@διο ε9ναι τα χε9λη, το στ/µα, τα ο?λα και η γλ;σσα. Κατ@ τη δι@ρκεια του πρωκτικοB σταδ*ου, που διαρκε9 περ9που απ/ τους 18 µ'νες µ:χρι την ηλικ9α των τρι;ν ετ;ν, το παιδ9 πα9ρνει ικανοπο9ηση κυρ9ως µ:σω του πρωκτο?, µε την εκκ:νωση και τη συγκρ@τηση των κοπρ@νων του. Το φαλλικ9 στ4διο εκτε9νεται απ/ την ηλικ9α των
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
τρι;ν ετ;ν :ως τα π:ντε µε :ξι :τη. Κατ@ τη δι@ρκεια αυτο? του σταδ9ου, η µ:γιστη ικανοπο9ηση του Αυτο? αντλε9ται µ:σω της δι:γερσης των γεννητικ;ν οργ@νων. Απ/ την ηλικ9α των :ξι ετ;ν :ως και τα δ;δεκα, το παιδ9 διαν?ει τη λανθ4νουσα περ*οδο. Κατ@ τη δι@ρκεια αυτ;ν των χρ/νων, οι παρορµ'σεις του Αυτο? δεν πα9ζουν σηµαντικ/ ρ/λο στην κινητοπο9ηση της συµπεριφορ@ς. Το τελικ/ και εν'λικο στ@διο ε9ναι το γενετ6σιο στ4διο, κατ@ το οπο9ο κυριαρχο?ν τα ετεροφυλοφιλικ@ ενδιαφ:ροντα. Κατ@ τη δι@ρκεια κ@θε σταδ9ου, το αναπτυσσ/µενο @τοµο πρ:πει να λ?σει τις συγκρο?σεις αν@µεσα σε αυτ@ που επιθυµε9 το Αυτ/ και σε αυτ@ που προσφ:ρει το περιβ@λλον. Ο τρ/πος µε τον οπο9ον επιτυγχ@νεται αυτ/ θεωρε9ται /τι καθορ9ζει βασικ@ χαρακτηριστικ@ της προσωπικ/τητας, που παραµ:νουν σε /λη τη ζω' του ατ/µου. Τα @τοµα που βι;νουν ε9τε υπερβολικ' ε9τε ανεπαρκ' ικανοπο9ηση σε :να συγκεκριµ:νο στ@διο, καθηλ?νονται σε αυτ/ και ε9ναι πιθαν/ να παλινδροµ'σουν στο στ@διο αυτ/, /ταν αγχ;νονται. Μ9α απ/ τις κρ9σεις που χαρακτηρ9ζουν την πορε9α της αν@πτυξης εµφαν9ζεται κατ@ το φαλλικ/ στ@διο, περ9που στην ηλικ9α των τεσσ@ρων ετ;ν. Ο Freud ισχυριζ/ταν /τι το παιδ9 καταλαµβ@νεται απ/ την επιθυµ9α να λ@βει γενετ'σια ευχαρ9στηση απ/ το γον:α του αντ9θετου φ?λου. Ταυτ/χρονα, βλ:πει το γον:α του 9διου φ?λου ως αντ9ζηλο. Το παιδ9 βι;νει την 9δια στιγµ' επιθετικ:ς παρορµ'σεις απ:ναντι στο γον:α αυτ/ν, αλλ@ και φ/βο για τα αντ9ποινα. Η απειλ' της σκληρ'ς τιµωρ9ας απ/ το γον:α του 9διου φ?λου µπορε9 να κ@νει το παιδ9 να απωθ'σει την /λη σ?γκρουση, ωθ;ντας στο ασυνε9δητο τ/σο την επιθυµ9α του για ικανοπο9ηση /σο και τις επιθετικ:ς του παρορµ'σεις. Αυτ' η απωθηµ:νη σ?γκρουση στα αγ/ρια ονοµ@ζεται Οιδιπ9δειο σBµπλεγµα και στα κορ9τσια σBµπλεγµα της ΗλIκτρας. Το παιδ9 επιλ?ει τη σ?γκρουση συν'θως ταυτιζ/µενο περισσ/τερο µε το γον:α του 9διου φ?λου και υιοθετ;ντας τις ηθικ:ς αξ9ες της κοινων9ας, ιδια9τερα την απαγ/ρευση της σεξουαλικ'ς επαφ'ς µεταξ? παιδιο? και γον:α. Μηχανισµο; <µυνας Σ?µφωνα µε το Freud, και µε περαιτ:ρω επεξεργασ9α απ/ την κ/ρη του Anna (A. Freud, 1966), η οπο9α 'ταν και αυτ' σηµαντικ' ψυχαναλ?τρια, η δυσφορ9α που βι;νει το Εγ; στην προσπ@θει@ του να επιλ?σει συγκρο?σεις και να ικανοποι'σει τις απαιτ'σεις του Αυτο? και του Υπερεγ; µπορε9 να ελαττωθε9 µε δι@φορους τρ/πους. Ο µηχανισµ9ς 4µυνας ε9ναι µ9α στρατηγικ' που χρησιµοποιε9 το Εγ; για να προστατευθε9 απ/ το @γχος. Ο σηµαντικ/τερος 9σως µηχανισµ/ς @µυνας ε9ναι η απ?θηση, δηλαδ' η διεργασ9α µ:σω της οπο9ας παρορµ'σεις και σκ:ψεις που δεν ε9ναι αποδεκτ:ς απ/ το Εγ; ωθο?νται στο ασυνε9δητο. Β:βαια, για να ε9ναι αποτελεσµατικ' αυτ' η στρατηγικ', δηλαδ' για να συνεχ9σει το @τοµο να µην :χει επ9γνωση της ?παρξης αυτ;ν των µη αποδεκτ;ν εµπειρι;ν, πρ:πει και η 9δια η απ;θηση να λαµβ@νει χ;ρα σε ασυνε9δητο επ9πεδο, δηλαδ' χωρ9ς την επ9γνωση του ατ/µου. Παραδε9γµατα @λλων µηχανισµ;ν @µυνας παρουσι@ζονται στον Π9νακα 1.1. Ψυχαναλυτικ$ Θεραπε;α Η ψυχοθεραπε9α που βασ9ζεται στη θεωρ9α του Freud ονοµ@ζεται ψυχαν4λυση ' ψυχαναλυτικ' θεραπε9α. Στις ηµ:ρες µας εξακολουθε9 να ασκε9ται, αν και /χι τ/σο συχν@ /σο κ@ποτε. Στο Κεφ@λαιο 2 θα παρουσι@σουµε πιο πρ/σφατες θεραπε9ες που :χουν τις ρ9ζες τους στην κλασικ' ψυχαν@λυση. Εδ; παρουσι@ζουµε ορισµ:νες απ/ τις βασικ:ς :ννοιες της ψυχαν@λυσης, /πως αυτ:ς αναπτ?χθηκαν αρχικ@. Η ψυχαν@λυση προσπαθε9 να βοηθ'σει τους ασθενε9ς να αντιµετωπ9σουν τις συγκρο?σεις της παιδικ'ς ηλικ9ας, να αποκτ'σουν εν/ραση σχετικ@ µε αυτ:ς και να τις επιλ?σουν µε τα δεδοµ:να της εν'λικης πραγµατικ/τητας. Οι πρ;ιµες απωθ'σεις µπορε9 να εµποδ9ζουν το Εγ; να αναπτυχθε9 µε εν'λικο τρ/πο. Η αντιµετ;πιση και επ9λυση συγκεκριµ:νων απωθηµ:νων συγκρο?σεων θεωρε9ται /τι αναιρε9 την απ;θηση και επιτρ:πει τη συν:χιση της εν'λικης αν@πτυξης.
49
50
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
¶›Ó·Î·˜ 1.1 ∂ÈÏÂÎÙÈ΋ ¶·ÚÔ˘Û›·ÛË ªË¯·ÓÈÛÌÒÓ ÕÌ˘Ó·˜ ªË¯·ÓÈÛÌfi˜ ÕÌ˘Ó·˜
OÚÈÛÌfi˜
¶·Ú¿‰ÂÈÁÌ·
∞ÒıËÛË
¢È·Ù‹ÚËÛË ÙˆÓ ÌË ·Ô‰ÂÎÙÒÓ ·ÚÔÚÌ‹ÛÂˆÓ ‹ ÂÈı˘ÌÈÒÓ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ Ì·ÎÚÈ¿ ·fi ÙË Û˘ÓÂȉËÙ‹ ›ÁÓˆÛË
ª›· ηıËÁ‹ÙÚÈ· ÍÂÎÈÓ¿ Ì›· ‰È¿ÏÂÍË, ÙËÓ ÔÔ›· ÙÚ¤ÌÂÈ Ó· ‰ÒÛÂÈ, ϤÁÔÓÙ·˜ «∫Ï›ÓÔÓÙ·˜…».
ÕÚÓËÛË
¢È·Ù‹ÚËÛË ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÒÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Ì·ÎÚÈ¿ ·fi ÙË Û˘ÓÂȉËÙ‹ ›ÁÓˆÛË
ŒÓ· ¿ÙÔÌÔ Ô˘ ÛÙËÓ ·È‰È΋ ÙÔ˘ ËÏÈΛ· ˘‹ÚÍ ı‡Ì· ·ÈÌÔÌÈÍ›·˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·Ó·Î·Ï¤ÛÂÈ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ÛÙËÓ ÂÓ‹ÏÈÎË ˙ˆ‹ ÙÔ˘.
¶ÚÔ‚ÔÏ‹
∞fi‰ÔÛË ÙˆÓ ÌË ·Ô‰ÂÎÙÒÓ ÛΤ„ÂˆÓ Î·È Û˘Ó·ÈÛıËÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ Û οÔÈÔ ¿ÏÏÔ
ŒÓ·˜ ¿Ó‰Ú·˜ Ô˘ ÌÈÛ› Ù· ̤ÏË Ì›·˜ Ê˘ÏÂÙÈ΋˜ ÔÌ¿‰·˜ ÈÛÙ‡ÂÈ fiÙÈ ÂΛӷ ÙÔÓ ·ÓÙÈ·ıÔ‡Ó.
ªÂÙ¿ıÂÛË
ªÂÙ·ÛÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ Û˘Ó·ÈÛıËÌ·ÙÈÎÒÓ ·ÓÙȉڿÛÂˆÓ ·fi ÙÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô Û οÔÈÔÓ ¿ÏÏÔÓ
ŒÓ· ÎÔÚÈÙÛ¿ÎÈ ı˘ÌÒÓÂÈ Ì ÙÔÓ ·‰ÂÚÊfi Ù˘, ·ÏÏ¿ ʤÚÂÙ·È ı˘ÌˆÌ¤Ó· ÛÙË Ê›ÏË Ù˘.
™¯ËÌ·ÙÈÛÌfi˜ Ù˘ ·ÓÙ›ıÂÙ˘ ·ÓÙ›‰Ú·Û˘
ªÂÙ·ÙÚÔ‹ ÂÓfi˜ ÌË ·Ô‰ÂÎÙÔ‡ Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ ÛÙÔ ·ÓÙ›ıÂÙfi ÙÔ˘
ŒÓ· ¿ÙÔÌÔ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÛÂÍÔ˘·ÏÈο Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· ÚÔ˜ Ù· ·È‰È¿ ËÁÂ›Ù·È ÌÈ·˜ ÂÎÛÙÚ·Ù›·˜ ÂÓ¿ÓÙÈ· ÛÙËÓ ÛÂÍÔ˘·ÏÈ΋ ηÎÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ·È‰ÈÒÓ.
¶·ÏÈÓ‰ÚfiÌËÛË
∂ÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙ· ÌÔÙ›‚· Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜ Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó Û ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ·Ó¿Ù˘Í˘
ŒÓ·˜ ¤ÊË‚Ô˜ Ô˘ ‚ÈÒÓÂÈ ÌË ·Ô‰ÂÎÙ¿ Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· fiÙÈ Â›Ó·È ÎÔÈÓˆÓÈο ·Ó·Ú΋˜ ÌÔÚ› Ó· ÚÔÛ·ı‹ÛÂÈ Ó· Ù· Û˘Áηχ„ÂÈ ·Ó·˙ËÙÒÓÙ·˜ ÛÙÔÌ·ÙÈ΋ ÈηÓÔÔ›ËÛË.
∂ÎÏÔÁ›Î¢ÛË
∏ ¯Ú‹ÛË ·Ô‰ÂÎÙÒÓ ÂȯÂÈÚËÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· οÔÈ· ÌË ·Ô‰ÂÎÙ‹ Ú¿ÍË ‹ ÛÙ¿ÛË
ŒÓ·˜ ·Ù¤Ú·˜ Ì·ÏÒÓÂÈ ÙÔ ·È‰› ÙÔ˘, ÂÂȉ‹ ¤¯·Û ÙËÓ ˘ÔÌÔÓ‹ ÙÔ˘, Î·È ÌÂÙ¿ ‰ËÏÒÓÂÈ fiÙÈ ÙÔ ¤Î·Ó ÁÈ· Ó· «‰˘Ó·ÌÒÛÂÈ ÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘».
ªÂÙÔ˘Û›ˆÛË
ªÂÙ·ÙÚÔ‹ ÌË ·Ô‰ÂÎÙÒÓ ÂÈıÂÙÈÎÒÓ ‹ ÛÂÍÔ˘·ÏÈÎÒÓ ÂÓÔÚÌ‹ÛÂˆÓ ÛÂ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¤˜ Ô˘ ¯·›ÚÔ˘Ó ÂÎÙ›ÌËÛ˘ ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·
ŒÓ· ¿ÙÔÌÔ Ô˘ ¤¯ÂÈ ÂÈıÂÙÈο Û˘Ó·ÈÛı‹Ì·Ù· ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙÔÓ ·Ù¤Ú· ÙÔ˘ Á›ÓÂÙ·È ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁfi˜.
Ο Freud, στην προσπ@θει@ του να βοηθ'σει τους ασθενε9ς να επιλ?σουν τις απωθηµ:νες συγκρο?σεις τους, αν:πτυξε µ9α σειρ@ απ/ τεχνικ:ς. Στην τεχνικ' του ελεBθερου συνειρµοB, ο ασθεν'ς ξ@πλωνε σε :να ντιβ@νι τοποθετηµ:νο κατ@ τ:τοιον τρ/πο, ;στε ο ασθεν'ς να µη βλ:πει τον αναλυτ', και ενθαρρυν/ταν να αφ'σει ελε?θερες τις σκ:ψεις του, εκφρ@ζοντας /,τι του ερχ/ταν στο νου, χωρ9ς να αυτολογοκρ9νεται. Καθ;ς ο ασθεν'ς αποκτο?σε σταδιακ@ αυτ'ν την ικαν/τητα, οι @µυνες που ε9χαν χτιστε9 επ9 σειρ@ ετ;ν τελικ@ παρακ@µπτονταν. Τα λεγ/µενα του ασθεν' σχετ9ζονταν /λο και πιο @µεσα µε το απωθηµ:νο υλικ/ και ο ασθεν'ς µ@θαινε να χρησιµοποιε9 αυτ:ς τις συσχετ9σεις για να αποκτ'σει εν/ραση σχετικ@ µε το ασυνε9δητο. Nλλο :να βασικ/ στοιχε9ο της ψυχαναλυτικ'ς θεραπε9ας ε9ναι η αν@λυση της µεταβ*βασης. Η µεταβ9βαση αναφ:ρεται στις αντιδρ@σεις του ασθεν' προς τον αναλυτ' του, οι οπο9ες φα9νεται να αντανακλο?ν στ@σεις και τρ/πους συµπεριφορ@ς του ασθεν' προς σηµαντικ@ πρ/σωπα απ/ το παρελθ/ν του και /χι πραγµατικ:ς /ψεις της σχ:σης αναλυτ'ασθεν'. Για παρ@δειγµα, :νας ασθεν'ς µπορε9 να αισθ@νεται /τι ο αναλυτ'ς γενικ@ πλ'ττει µε αυτ@ που του λ:ει και κατ@ συν:πεια να αγων9ζεται να ε9ναι διασκεδαστικ/ς. Αυτ/ το µοτ9βο αντ9δρασης ενδ:χεται να αντανακλ@ τη σχ:ση που ε9χε ο ασθεν'ς µε το γονι/ του στην παιδικ' ηλικ9α και /χι τα /σα πρ@γµατι συµβα9νουν αν@µεσα στον ασθεν' και στον αναλυτ'. Ο Freud ενθ@ρρυνε την αν@πτυξη της µεταβ9βασης µε το να παραµ:νει σκ/πιµα µ9α @γνωστη µορφ' που καθ/ταν π9σω απ/ τους ασθενε9ς και που αποκ@λυπτε ελ@χιστα πρ@γµατα για την προσωπικ' του ζω' και τα συναισθ'µατ@ του. Ο Freud π9στευε /τι ο αναλυτ'ς, µ:σα απ/ την προσεκτικ' παρατ'ρηση και αν@λυση της µεταβ9βασης, µπορε9 να αποκτ'σει εν/ραση σχετικ@ µε τις ρ9ζες των απωθηµ:νων συγκρο?σεων του ασθεν', οι οπο9ες εντοπ9ζονται στην παιδικ' ηλικ9α. Στο παραπ@νω παρ@δειγµα, ο αναλυτ'ς µπορε9
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
να ανακ@λυπτε /τι οι γονε9ς του ασθεν' τον :καναν να νι;θει /τι ε9ναι βαρετ/ς και ασ'µαντος ως παιδ9 και /τι ο µ/νος τρ/πος που µπορο?σε να κερδ9σει την προσοχ' των γονι;ν του 'ταν µ:σα απ/ το χιο?µορ. Καθ;ς αρχ9ζει να εµφαν9ζεται στη θεραπε9α το υλικ/ που µ:χρι τ/τε απωθο?νταν, χρησιµοποιε9ται η τεχνικ' της ερµηνε*ας στην οπο9α ο αναλυτ'ς επισηµα9νει στον ασθεν' το ν/ηµα συγκεκριµ:νων συµπεριφορ;ν του. Οι µηχανισµο9 @µυνας αποτελο?ν πρωταρχικ/ σηµε9ο εστ9ασης της ερµηνε9ας. Για παρ@δειγµα, :νας @ντρας που φα9νεται να :χει δυσκολ9ες µε τη συναισθηµατικ' εγγ?τητα µπορε9 να κοιτ@ :ξω απ/ το παρ@θυρο και να αλλ@ζει θ:µα, κ@θε φορ@ που θ9γεται το ζ'τηµα της εγγ?τητας στη δι@ρκεια µιας συνεδρ9ας. Ο αναλυτ'ς θα προσπαθ'σει κ@ποια στιγµ' να ερµηνε?σει τη συµπεριφορ@ του ασθεν', επισηµα9νοντας την αµυντικ' της φ?ση, µε την ελπ9δα να κινητοποι'σει τον ασθεν' να αναγνωρ9σει /τι ουσιαστικ@ αποφε?γει το θ:µα (για µ9α περ9ληψη των ψυχαναλυτικ;ν τεχνικ;ν, βλ:πε τον Π9νακα 1.2). ¶›Ó·Î·˜ 1.2 µ·ÛÈΤ˜ ∆¯ÓÈΤ˜ Ù˘ æ˘¯·Ó¿Ï˘Û˘ ∆¯ÓÈ΋
¶ÂÚÈÁÚ·Ê‹
∂χıÂÚÔ˜ Û˘ÓÂÈÚÌfi˜
O ·ÛıÂÓ‹˜ ÚÔÛ·ı› Ó· ÂÈ fi,ÙÈ ÙÔ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È ÛÙÔ ÓÔ˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· ·˘ÙÔÏÔÁÔÎÚ›ÓÂÙ·È.
∂ÚÌËÓ›·
O ·Ó·Ï˘Ù‹˜ ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ ÛÙÔÓ ·ÛıÂÓ‹ ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÓfiËÌ· Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚÒÓ ÙÔ˘.
∞Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ÌÂÙ·‚›‚·Û˘
O ·ÛıÂÓ‹˜ ·ÓÙȉڿ ÛÙÔÓ ·Ó·Ï˘Ù‹ fiˆ˜ ¤¯ÂÈ ·ÓÙȉڿÛÂÈ ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Û ¿ÏÏ· ÛËÌ·ÓÙÈο ÚfiÛˆ· Ù˘ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘ Î·È Ô ·Ó·Ï˘Ù‹˜ ‚ÔËı¿ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÂÈ Î·È Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÂÈ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ·ÓÙȉڿÛÂȘ.
ΝεοφροϋδικIς ΨυχοδυναµικIς Προσεγγ*σεις Αρκετο9 απ/ τους συγχρ/νους του Freud ε9χαν συναντ'σεις κατ@ περι/δους µαζ9 του, για να συζητ'σουν την ψυχαναλυτικ' θεωρ9α και θεραπε9α. Qπως συµβα9νει συχν@ /ταν :νας ευφυ'ς ηγ:της προσελκ?ει ευφυε9ς οπαδο?ς και συνεργ@τες, προ:κυψαν διαφων9ες για πολλ@ βασικ@ θ:µατα. Ποια ε9ναι η σχετικ' σηµασ9α του Αυτο? :ναντι του Εγ;, των βιολογικ;ν δυν@µεων :ναντι των κοινωνικοπολιτισµικ;ν δυν@µεων στην ψυχολογικ' αν@πτυξη, των ασυνε9δητων διεργασι;ν :ναντι των συνειδητ;ν και των εµπειρι;ν της παιδικ'ς ηλικ9ας :ναντι των εµπειρι;ν της εν'λικης ζω'ς; Καθοδηγο?ν οι σεξουαλικ:ς παρορµ'σεις συµπεριφορ:ς που δεν ε9ναι εµφαν;ς σεξουαλικ:ς και ποιος ε9ναι ο ρ/λος των σχεδ/ν αυτ/µατων παρορµ'σεων του Αυτο? σε αντιπαρ@θεση µε το ρ/λο της σκ/πιµης συµπεριφορ@ς που κατευθ?νεται απ/ τις συνειδητ:ς σκ:ψεις του Εγ;; Στο σηµε9ο αυτ/ παρουσι@ζουµε δ?ο σηµαντικ:ς ιστορικ:ς µορφ:ς: τον Carl Jung και τον Alfred Adler. O Jung και η Αναλυτικ$ Ψυχολογ;α O Carl Gustav Jung (1875-1961), :νας Ελβετ/ς ψυχ9ατρος που αρχικ@ θεωρ'θηκε επ9δοξος κληρον/µος του Freud, το 1914 'ρθε σε ρ'ξη µε το Freud για πολλ@ θ:µατα, µετ@ απ/ µ9α επταετ' περ9οδο εντατικ'ς αλληλογραφ9ας που αφορο?σε τις διαφων9ες τους. Ο Jung πρ/τεινε ιδ:ες ριζικ@ διαφορετικ:ς απ/ εκε9νες του Freud, καθιερ;νοντας τελικ@ την αναλυτικ6 ψυχολογ*α, :να συνδυασµ/ της φροϋδικ'ς και της ανθρωπιστικ'ς ψυχολογ9ας (για περισσ/τερα σχετικ@ µε την ανθρωπιστικ' ψυχολογ9α, βλ:πε το Κεφ@λαιο 16). Ο Jung υπ:θεσε /τι, εκτ/ς απ/ το προσωπικ/ ασυνε9δητο που ε9χε προταθε9 απ/ το Freud, υπ@ρχει το συλλογικ9 ασυνε*δητο, δηλαδ' το µ:ρος του ασυνε9δητου που ε9ναι κοι-
51
52
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
ν/ σε /λους τους ανθρ;πους και που αποτελε9ται κυρ9ως απ/ τα αρχBτυπα, δηλαδ' θεµελι;δεις κατηγορ9ες που χρησιµοποιο?ν /λοι οι @νθρωποι για να κατανο'σουν τον κ/σµο. Ο Jung ισχυρ9στηκε, επιπλ:ον, /τι /λοι :χουµε αρρενωπ@ και θηλυκ@ χαρακτηριστικ@ που συνδυ@ζονται και /τι οι πνευµατικ:ς και θρησκευτικ:ς παρορµ'σεις µας ε9ναι εξ9σου βασικ:ς µε τις παρορµ'σεις του Αυτο?. Ο Jung κατ:γραψε επ9σης δι@φορα χαρακτηριστικ@ της προσωπικ/τητας. Rσως τα σηµαντικ/τερα αν@µεσ@ τους ε9ναι η εξωστρ:φεια (προσανατολισµ/ς προς τον εξωτερικ/ κ/σµο) και το αντ9θετ/ της, η εσωστρ:φεια (προσανατολισµ/ς προς τον εσωτερικ/, υποκειµενικ/ κ/σµο). Αυτ' η δι@σταση της προσωπικ/τητας συνεχ9ζει να θεωρε9ται πολ? σηµαντικ' και θα τη συναντ'σουµε και π@λι στο Κεφ@λαιο 12, στην παρουσ9αση των διαταραχ;ν της προσωπικ/τητας. Ο Jung :γραψε, επιπλ:ον, πολλ@ για το θρηO Carl Jung ‹Ù·Ó Ô ıÂÌÂÏȈً˜ σκευτικ/ συµβολισµ/ και για το ν/ηµα της ζω'ς Ù˘ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜. και αυτ/ ε9χε ως αποτ:λεσµα να γ9νει δηµοφιλ'ς σε ορισµ:νους µυστικιστ:ς, µυθιστοριογρ@φους και ποιητ:ς. Τ:λος, εν; ο Freud θεωρο?σε /τι η τρ:χουσα και η µελλοντικ' συµπεριφορ@ καθορ9ζονται κυρ9ως απ/ το παρελθ/ν, ο Jung επικεντρ;θηκε στον εµπρ/θετο χαρακτ'ρα της συµπεριφορ@ς, στη λ'ψη αποφ@σεων και στον προσδιορισµ/ στ/χων. Σ?µφωνα µε το Jung, για να κατανο'σει κανε9ς τους ανθρ;πους, πρ:πει να λ@βει υπ/ψη του τις ελπ9δες και τις φιλοδοξ9ες τους και /χι µ/νο τις συν:πειες των προηγο?µενων εµπειρι;ν τους, /σο σηµαντικ:ς και αν ε9ναι αυτ:ς (Jung, 1935). O Adler και η Ατοµικ$ Ψυχολογ;α Ο Alfred Adler (1870-1937), @λλος :νας πρ;ιµος υποστηρικτ'ς των θεωρι;ν του Freud, κατ:ληξε να βασ9ζεται ακ/µη λιγ/τερο στις απ/ψεις του Freud απ/ /,τι ο Jung, µε αποτ:λεσµα ο Freud να παραµε9νει πικραµ:νος µαζ9 του µετ@ τη λ'ξη της σχ:σης τους. Ο Adler µεγ@λωσε στη Βι:ννη /ντας :να φιλ@σθενο παιδ9 και χρει@στηκε να αγωνιστε9 µε σθ:νος για να ξεπερ@σει τα αισθ'µατα κατωτερ/τητ@ς που τον διακατε9χαν. Η θεωρ9α του, η οπο9α :γινε γνωστ' ως ατοµικ6 ψυχολογ*α, :δωσε :µφαση στον αγ;να του ατ/µου για ανωτερ/τητα, αλλ@ /χι µε την :ννοια /τι παραβλ:πεται η σηµασ9α της κοινων9ας. Ο Adler θεωρο?σε, ουσιαστικ@, το @τοµο αδιαχ;ριστα συνδεδεµ:νο µε την ευρ?τερη κοινων9α, επειδ' π9στευε /τι η εκπλ'ρωση :ρχεται, /ταν το @τοµο κ@νει πρ@γµατα για το κοινωνικ/ σ?νολο. Qπως και ο Jung, τ/νισε τη σηµασ9α που :χει να προσπαθε9 κανε9ς να επιτ?χει στ/χους και, επ9σης /πως και στην περ9πτωση του Jung, πολλ:ς απ/ τις ιδ:ες του 'ταν πρ/δροµοι µεταγεν:στερων εξελ9ξεων στην ανθρωO Alfred Adler ‹Ù·Ó Ô ıÂÌÂÏȈً˜ πιστικ' θεραπε9α (Adler, 1930). Ù˘ ·ÙÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁ›·˜.
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
53
Κεντρικ/ στοιχε9ο στο :ργο του Adler 'ταν η εστ9ασ' του στο να βοηθ'σει τον κ@θε ασθεν' να αλλ@ξει τις παρ@λογες και εσφαλµ:νες ιδ:ες και προσδοκ9ες του. Ο Adler π9στευε /τι ο τρ/πος που αισθ@νεται και συµπεριφ:ρεται κανε9ς εξαρτ@ται απ/ το π/σο λογικ@ σκ:φτεται, µ9α προσ:γγιση που αποτ:λεσε προ@γγελο των σ?γχρονων εξελ9ξεων στη γνωστικ'-συµπεριφορικ' θεραπε9α (την οπο9α συζητ@µε στο Κεφ@λαιο 2). Το ενδιαφ:ρον του Adler για την προσωπικ' αν@πτυξη, την πρ/ληψη των προβληµ@των και τη βελτ9ωση της κοινων9ας συν:βαλε στην αν@πτυξη κ:ντρων για τη φροντ9δα των παιδι;ν και την εκπα9δευση των γον:ων.
Σ?ντοµη Περ9ληψη Κατ@ τη δι@ρκεια του 19ου και του 20ο? αι;να παρατηρ'θηκε µ9α επιστροφ' στις βιολογικ:ς ερµηνε9ες της ψυχικ'ς ασθ:νειας. Εξελ9ξεις που σηµει;θηκαν εκτ/ς του πεδ9ου της ψυχοπαθολογ9ας, /πως η µικροβιακ' θεωρ9α της ασθ:νειας και η ανακ@λυψη της αιτ9ας της σ?φιλης, :δειξαν /τι ο εγκ:φαλος και η συµπεριφορ@ συνδ:ονται. Οι πρ;ιµες :ρευνες στη γενετικ' της ψυχικ'ς ασθ:νειας οδ'γησαν στην ευγονικ' µε τραγικ:ς συν:πειες, /πως 'ταν η εξαναγκαστικ' στε9ρωση πολλ;ν χιλι@δων ψυχικ@ ασθεν;ν. Οι βιολογικ:ς προσεγγ9σεις στη θεραπε9α, /πως ε9ναι η πρ/κληση ινσουλινικο? κ;µατος, η ηλεκτροσπασµοθεραπε9α και η λοβοτοµ', τελικ@ παραχ;ρησαν τη θ:ση τους στις φαρµακευτικ:ς θεραπε9ες. Οι ψυχολογικ:ς προσεγγ9σεις στην ψυχοπαθολογ9α
εξελ9χθηκαν απ/ το χειρισµ/ του «ζωικο? µαγνητισµο?» που εφ@ρµοζε ο Mesmer για να αντιµετωπ9σει την υστερ9α (τ:λη του 18ου αι;να), στη σ?λληψη της µεθ/δου της κ@θαρσης απ/ τον Breuer κατ@ τη θεραπε9α της Nννας Ο. (τ:λη του 19ου αι;να) και :φτασαν στο αποκορ?φωµ@ τους µε τις ψυχαναλυτικ:ς θεωρ9ες και τις θεραπευτικ:ς τεχνικ:ς του Freud (αρχ:ς του 20ο? αι;να). Ο Jung και ο Adler αν:πτυξαν τις βασικ:ς ιδ:ες του Freud προς διαφορετικ:ς κατευθ?νσεις. Η θεωρ9α του Freud, παρ@ την κριτικ' που συχν@ υφ9σταται, εισ'γαγε αρκετ:ς :ννοιες που εξακολουθο?ν σ'µερα να αποτελο?ν αντικε9µενο συζ'τησης /πως ε9ναι οι µηχανισµο9 @µυνας και η σηµασ9α του πρ;ιµου περιβ@λλοντος για την εµφ@νιση των ψυχολογικ;ν προβληµ@των.
Ελ:γξτε τις Γν;σεις σας 1.3 Συµπληρ;στε τα κεν@. 1. Ο ——————— 'ταν :νας Γ@λλος νευρολ/γος που επηρε@στηκε απ/ το :ργο του ——————— . 2. Ο ——————— αν:πτυξε τη µ:θοδο της κ@θαρσης, στην οπο9α στηρ9χτηκε αργ/τερα ο ——————— για την αν@πτυξη της ψυχαν@λυσης. 3. Το ——————— λειτουργε9 σ?µφωνα µε την αρχ' της ηδον'ς, εν; το ——————— λειτουργε9 σ?µφωνα µε την αρχ' της πραγµατικ/τητας.
4. Στην ψυχαν@λυση, η ——————— αναφ:ρεται στην ερµηνε9α της σχ:σης αν@µεσα στο θεραπευτ' και στον πελ@τη ως :νδειξη των σχ:σεων του πελ@τη µε τους @λλους. 5. Ο ——————— αν:πτυξε την :ννοια του συλλογικο? ασυνε9δητου. Ο ——————— αν:πτυξε την τεχνικ' του ελε?θερου συνειρµο?. Ο ———————— συνδ:εται µε την ατοµικ' ψυχολογ9α.
Ανθρωπιστικ6 και Υπαρξιακ6 Ψυχολογ*α Οι ανθρωπιστικ:ς και οι υπαρξιακ:ς ψυχολογικ:ς θεωρ9ες εµφαν9στηκαν στα µ:σα του 20ο? αι;να. Lδωσαν µεγαλ?τερη :µφαση απ/ /,τι οι φροϋδικ:ς θεωρ9ες στην ελευθερ9α της επιλογ'ς, θεωρ;ντας την ελε?θερη βο?ληση ως το σηµαντικ/τερο χαρακτηριστικ/ του ανθρ;που, και δεν εστι@στηκαν στον τρ/πο µε τον οπο9ον δηµιουργο?νται τα ψυχολογικ@ προβλ'µατα παρ@ µ/νο σε σπ@νιες περιπτ;σεις. Το βασικ/ θ:µα στο οπο9ο επικεντρ;θηκαν 'ταν η θεραπευτικ' παρ:µβαση. Η συνεισφορ@ τους καλ?πτεται πληρ:στερα στο Κεφ@λαιο 16. Η Dνοδος του ΣυµπεριφορισµοB Qπως φ@νηκε απ/ το παρ@δειγµα του Freud και των υποστηρικτ;ν του, στις αρχ:ς του 20ο? αι;να κυρι@ρχησε στην ψυχολογ9α µ9α δοµικ' προ-
54
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
σ:γγιση που υποστ'ριζε /τι η ψυχικ' λειτουργ9α αποτελε9 το κατ@λληλο αντικε9µενο µελ:της της ψυχολογ9ας. Στ/χος της ψυχολογ9ας, η οπο9α τ/τε 'ταν :νας πολ? καινο?ριος κλ@δος, 'ταν η καλ?τερη καταν/ηση του τι συν:βαινε στο νου, αναλ?οντας τις στοιχει;δεις συνιστ;σες του. Μ:σα απ/ την προσεκτικ' ενδοσκ/πηση, την αυτοπαρατ'ρηση και τις αναφορ:ς σχετικ@ µε τις ψυχικ:ς διεργασ9ες, οι ψυχολ/γοι 'λπιζαν να ανακαλ?ψουν τη δοµ' της συνε9δησης. Μετ@ απ/ κ@ποια χρ/νια, πολλ@ @τοµα στο χ;ρο @ρχισαν να χ@νουν την π9στη τους σε αυτ'ν την προσ:γγιση. Το πρ/βληµα 'ταν /τι τα δι@φορα εργαστ'ρια απ:φεραν αντιφατικ@ δεδοµ:να. Η απογο'τευση αυτ' :φτασε σε :να κρ9σιµο σηµε9ο µε τον John Watson (1878-1958), ο οπο9ος το 1913 :φερε επαν@σταση στην ψυχολογ9α µε τις απ/ψεις του. Προκειµ:νου να αντικαταστ'σει την ενδοσκ/πηση, ο Watson στρ@φηκε στις πειραµατικ:ς διαδικασ9ες που χρησιµοποιο?σαν οι ψυχολ/γοι που διερευνο?σαν τη διεργασ9α της µ@θησης στα ζ;α. Εξαιτ9ας των προσπαθει;ν του, η ψυχολογ9α στρ@φηκε απ/ τη σκ:ψη στη µ@θηση. Ο συµπεριφορισµ9ς µπορε9 να οριστε9 ως η προσ:γγιση που µελεO John B. Watson, ¤Ó·˜ ∞ÌÂÚÈηÓfi˜ τ@ τη µ@θηση, εστι@ζοντας στη συµπεριφορ@ που „˘¯ÔÏfiÁÔ˜, ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙËÓ ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ÁÈ· ÙËÓ Â‰Ú·›ˆÛË µπορε9 να παρατηρηθε9 και /χι στη συνε9δηση. Θα ÙÔ˘ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚÈÛÌÔ‡. εξετ@σουµε τρεις τ?πους µ@θησης που επηρ:ασαν τη συµπεριφορικ' προσ:γγιση στις αρχ:ς και στα µ:σα του 20ο? αι;να και οι οπο9οι συνεχ9ζουν να ασκο?ν επιρρο' στις ηµ:ρες µας: την κλασικ' εξαρτηµ:νη µ@θηση, τη συντελεστικ' µ@θηση και τη µ9µηση προτ?που. Κλασικ$ ΕξαρτηµBνη Μ0θηση Περ9που στις απαρχ:ς του 20ο? αι;να ο Ρ;σος φυσιολ/γος και κ@τοχος του βραβε9ου Nobel, Ivan Pavlov (1849-1936), ανακ@λυψε τυχα9α την κλασικ6 εξαρτηµIνη µ4θηση. Στο πλα9σιο της µελ:της του για το πεπτικ/ σ?στηµα, ο Pavlov :δινε σε :να σκ?λο σκ/νη κρ:ατος, για να του προκαλ:σει :κκριση σ@λιου. Lπειτα απ/ λ9γο οι βοηθο9 του Pavlov διαπ9στωσαν /τι ο σκ?λος @ρχιζε να εκκρ9νει σ@λιο, µ/λις :βλεπε το @τοµο που τον τ@ιζε. Καθ;ς το πε9ραµα προχωρο?σε, ο σκ?λος @ρχισε να εκκρ9νει σ@λιο ακ/µη νωρ9τερα, µ/λις @κουγε τα β'µατα του ατ/µου που τον τ@ιζε. Τα ευρ'µατα αυτ@ δι'γειραν την περι:ργεια του Pavlov, που αποφ@σισε να µελετ'σει συστηµατικ@ τις αντιδρ@σεις του σκ?λου. Σε :να πε9ραµα, το πρ;το απ/ µια σειρ@ πολλ;ν πειραµ@των, τοποθετ'θηκε π9σω O Ivan P. Pavlov, ¤Ó·˜ ƒÒÛÔ˜ Ê˘ÛÈÔÏfiÁÔ˜ Î·È Î¿ÙÔ¯Ô˜ ÙÔ˘ απ/ το σκ?λο :να κουδο?νι που χτυ‚Ú·‚›Ԣ Nobel, ¤Î·Ó ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¤˜ ÛÙËÓ ¤Ú¢ӷ πο?σε και στη συν:χεια τοποθετο?Î·È ÛÙË ıˆڛ· Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ Ì¿ıËÛ˘.
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
νταν η σκ/νη κρ:ατος στο στ/µα του. Lπειτα απ/ αρκετ:ς επαναλ'ψεις αυτ'ς της διαδικασ9ας, ο σκ?λος @ρχισε να εκκρ9νει σ@λιο αµ:σως µ/λις @κουγε το κουδο?νι και πριν δεχτε9 τη σκ/νη κρ:ατος. Στο πε9ραµα αυτ/, επειδ' η σκ/νη κρ:ατος προκαλε9 αυτ/µατα την :κκριση σ@λιου, χωρ9ς να υπ@ρχει προηγο?µενη µ@θηση, η σκ/νη ονοµ@ζεται µη εξαρτηµIνο ερIθισµα (ΜΕΕ) και η αντ9δραση :κκρισης σ@λιου ονοµ@ζεται µη εξαρτηµIνη αντ*δραση (ΜΕΑ). Qταν προηγηθε9 :να ουδ:τερο ερ:θισµα, /πως το χτ?πηµα εν/ς κουδουνιο?, αρκετ:ς φορ:ς πριν απ/ την προσφορ@ της σκ/νης κρ:ατος, ο 'χος του κουδουνιο? (το εξαρτηµIνο ερIθισµα 6 ΕΕ) αρκε9 για να προκαλ:σει την αντ9δραση :κκρισης σ@λιου (την εξαρτηµIνη αντ*δραση 6 ΕΑ) (βλ:πε την Εικ/να 1.3). Η ΕΑ µπορε9 να διαφ:ρει κατ@ κ@ποιον τρ/πο απ/ τη ΜΕΑ (π.χ. Rescorla, 1988), αλλ@ οι διαφορ:ς αυτ:ς δε χρει@ζεται να µας απασχολ'σουν εδ;. Καθ;ς αυξ@νεται ο αριθµ/ς των δοκιµ;ν κατ@ τις οπο9ες συνδ:ονται το κουδο?νι και η σκ/νη κρ:ατος, αυξ@νεται και ο αριθµ/ς των περιστ@σεων /που το κουδο?νι αρκε9 για να προκαλ:σει την :κκριση σ@λιου. Τι συµβα9νει σε µ9α εδραιωµ:νη ΕΑ, ε@ν το ΕΕ σταµατ'σει να ακολουθε9ται απ/ το ΜΕΕ; Για παρ@δειγµα, τι συµβα9νει ε@ν οι επαναλαµβαν/µενοι 'χοι του κουδουνιο? δεν ακολουθηθο?ν απ/ τη σκ/νη κρ:ατος; Η απ@ντηση ε9ναι /τι προκαλο?νται /λο και λιγ/τερες ΕΑ (εκκρ9σεις σ@λιου) και σταδιακ@ η ΕΑ εξαλε9φεται. Το φαιν/µενο αυτ/ ονοµ@ζεται απ9σβεση. Η κλασικ' εξαρτηµ:νη µ@θηση µπορε9 να εδραι;σει ακ/µη και παθολογικ/ φ/βο. Lνα δι@σηµο αλλ@ δεοντολογικ@ αµφισβητο?µενο πε9ραµα, το οπο9ο διεξ'γαγαν ο John Watson και η Rosalie Rayner (1920), περιλ@µβανε την παρουσ9αση εν/ς λευκο? αρουρα9ου σε :να αγ/ρι ηλικ9ας 11 µην;ν, το Μικρ/ Albert. Το αγ/ρι δεν :δειχνε φ/βο για τον αρουρα9ο και φαιν/ταν να θ:λει να πα9ξει µαζ9 του. Ωστ/σο, κ@θε φορ@ που το αγ/ρι πλησ9αζε τον αρουρα9ο, ο ερευνητ'ς προκαλο?σε :να δυνατ/ θ/ρυβο (το ΜΕΕ), χτυπ;ντας µ9α ατσ@λινη ρ@βδο π9σω απ/ το κεφ@λι του Albert. Αυτ/ προκαλο?σε στο Μικρ/ Albert µεγ@λο τρ/µο (η ΜΕΑ). Lπειτα απ/ π:ντε τ:τοιες εµπειρ9ες, ο Albert @ρχισε να φοβ@ται πολ? (η ΕΑ) στη θ:α του λευκο? αρουρα9ου, ακ/µη και /ταν δε χτυπο?σε η ατσ@λινη ρ@βδος. Ο φ/βος, που συνδε/ταν αρχικ@ µε το δυνατ/ θ/ρυβο, κατ:ληξε να προκαλε9ται απ/ το ερ:θισµα που µ:χρι τ/τε 'ταν ουδ:τερο, το λευκ/ αρουρα9ο (ο οπο9ος πλ:ον αποτελο?σε το ΕΕ). Αυτ' η :ρευνα
∞Ú¯È΋ Û˘Óı‹ÎË
ÎÔ˘‰Ô‡ÓÈ (∂∂) ÛÎfiÓË ÎÚ¤·ÙÔ˜ (ª∂∂) (·)
·Ô˘Û›· ¤ÎÎÚÈÛ˘ Û¿ÏÈÔ˘ ¤ÎÎÚÈÛË Û¿ÏÈÔ˘ (ª∂∞)
¯ÚfiÓÔ˜ ÎÔ˘‰Ô‡ÓÈ (∂∂)
¢ÔÎÈÌ‹ Âη›‰Â˘Û˘
ÛÎfiÓË ÎÚ¤·ÙÔ˜ (ª∂∂) (‚) ∂‰Ú·›ˆÛË Ù˘ ÂÍ¿ÚÙËÛ˘
ÎÔ˘‰Ô‡ÓÈ (∂∂)
¤ÎÎÚÈÛË Û¿ÏÈÔ˘ (∂∞)
(Á)
∂ÈÎfiÓ· 1.3 ∏ ‰ÈÂÚÁ·Û›· Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ Ì¿ıËÛ˘. (·) ¶ÚÈÓ ·fi ÙË Ì¿ıËÛË, Ë ÛÎfiÓË ÎÚ¤·ÙÔ˜ (ª∂∂) ÚÔηÏ› ¤ÎÎÚÈÛË Û¿ÏÈÔ˘ (ª∂∞), ÂÓÒ ÙÔ ÎÔ˘‰Ô‡ÓÈ (∂∂) fi¯È. (‚) ª›· ‰ÔÎÈÌ‹ Ì¿ıËÛ˘ ‹ Âη›‰Â˘Û˘ ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ∂∂, ÙÔ ÔÔ›Ô ·ÎÔÏÔ˘ıÂ›Ù·È ·fi ÙÔ ª∂∂ ·Ì¤Ûˆ˜ ÌÂÙ¿. (Á) ∏ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÍ·ÚÙË̤ÓË Ì¿ıËÛË ¤¯ÂÈ ÂÈÙ¢¯ı›, fiÙ·Ó ÙÔ ÎÔ˘‰Ô‡ÓÈ Ô˘ ̤¯ÚÈ ÙfiÙ ‹Ù·Ó ¤Ó· Ô˘‰¤ÙÂÚÔ ÂÚ¤ıÈÛÌ· ÚÔηÏ› ÙËÓ ¤ÎÎÚÈÛË Û¿ÏÈÔ˘ (∂∞).
55
56
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
δε9χνει /τι µπορε9 να υπ@ρχει σχ:ση αν@µεσα στην κλασικ' εξαρτηµ:νη µ@θηση και στην εµφ@νιση συγκεκριµ:νων συναισθηµατικ;ν διαταραχ;ν, στην προκειµ:νη περ9πτωση µιας φοβ9ας. Ε9ναι σηµαντικ/ να σηµειωθε9 /τι αυτ/ς ο τ?πος :ρευνας δε θα µπορο?σε σε καµ9α περ9πτωση να γ9νει στις ηµ:ρες µας, επειδ' παραβι@ζει τις δεοντολογικ:ς αρχ:ς. Συντελεστικ$ Μ0θηση Στη δεκαετ9α του 1890, ο Edward Thorndike (1874-1949) ξεκ9νησε :να ερευνητικ/ :ργο που οδ'γησε στην ανακ@λυψη εν/ς @λλου βασικο? τ?που µ@θησης. Αντ9 να ερευν@ τη σ?νδεση αν@µεσα σε ερεθ9σµατα, /πως :κανε ο Pavlov, ο Thorndike µελ:τησε την επ9δραση που :χουν στη συµπεριφορ@ οι συν:πει:ς της. Παρατ'ρησε /τι οι αδ:σποτες γ@τες, /ταν βρ9σκονταν κλεισµ:νες σε κλουβι@, χτυπο?σαν κατ@ λ@θος το σ?ρτη που τις ελευθ:ρωνε, στην προσπ@θει@ τους να ξεφ?γουν. Lπειτα απ/ κ@ποιες επαναλ'ψεις, /που οι γ@τες τοποθετο?νταν ξαν@ και ξαν@ στα κλουβι@, σ?ντοµα :φταναν στο σηµε9ο να αγγ9ζουν το σ?ρτη αµ:σως και σκ/πιµα. Ο Thorndike διατ?πωσε κ@τι που :µελλε να αποτελ:σει µ9α εξαιρετικ@ σηµαντικ' αρχ', το ν9µο του αποτελIσµατος: η συµπεριφορ@ που ακολουθε9ται απ/ συν:πειες ικανοποιητικ:ς για τον οργανισµ/ θα επαναληφθε9, εν; η συµπεριφορ@ που ακολουθε9ται απ/ ενοχλητικ:ς ' δυσ@ρεστες συν:πειες θα µειωθε9. Ο B. F. Skinner (1904-1990) :κανε ορισµ:νες σηµαντικ:ς αλλαγ:ς σε αυτ'ν την αρχ'. Εισ'γαγε την :ννοια της συντελεστικ6ς µ4θησης, που ονοµ@ζεται :τσι, επειδ' αναφ:ρεται σε µ9α συµπεριφορ@ που συντελε9 στο περιβ@λλον. Επαναδιατ?πωσε το ν/µο του αποτελ:σµατος, µεταφ:ροντας την εστ9αση απ/ τη σ?νδεση ερεθισµ@των και αντιδρ@σεων στις σχ:σεις αν@µεσα στις αντιδρ@σεις και στις συν:πει:ς τους ' στις συν@φειες της αντ9δρασης. Η δι@κριση ε9ναι λεπτ', αλλ@ εκφρ@ζει τον ισχυρισµ/ του Skinner /τι αυτ/ που συµβα9νει δεν ε9ναι /τι τα ερεθ9σµατα συνδ:ονται µε τις αντιδρ@σεις, αλλ@ /τι τα ερεθ9σµατα γ9νονται περιστ@σεις στις οπο9ες εµφαν9ζονται οι αντιδρ@σεις, εφ/σον αυτ:ς :χουν ενισχυθε9 στο παρελθ/ν. Μετονοµ@ζοντας το «ν/µο του αποτελ:σµατος» του Thorndike σε «αρχ' της εν9σχυσης», ο Skinner διαχ;ρισε δ?ο τ?πους εν9σχυσης: η θετικ6 εν*σχυση αναφ:ρεται στην α?ξηση της τ@σης του ατ/µου να αντιδρ@ στην εµφ@νιση εν/ς ευχ@ριστου γεγον/τος, το οπο9ο λειτουργε9 ως µορφ' θετικ'ς εν9σχυσης. Για παρ@δειγµα, :να περιστ:ρι που :χει στερηθε9 το νερ/ τε9νει να επαναλαµβ@νει συµπεριφορ:ς (συντελεστ:ς) που ακολουθο?νται απ/ την πρ/σβαση στο νερ/. Η αρνητικ6 εν*σχυση επ9σης δυναµ;νει µ9α αντ9δραση, αλλ@
O B. F. Skinner ÍÂΛÓËÛ ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ Û˘ÓÙÂÏÂÛÙÈ΋˜ Ì¿ıËÛ˘ Î·È ÙȘ ÂÊ·ÚÌÔÁ¤˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ ÛÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË, ÛÙËÓ „˘¯ÔıÂڷ›· Î·È ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi Ù˘.
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
αυτ/ επιτυγχ@νεται αποµακρ?νοντας :να γεγον/ς που προκαλε9 αποστροφ', για παρ@δειγµα, σταµατ;ντας το ηλεκτροσ/κ. Επεκτε9νοντας τα συµπερ@σµατα απ/ το εκτεν:ς :ργο του µε τα περιστ:ρια στη σ?νθετη ανθρ;πινη συµπεριφορ@ [το βιβλ9ο του Walden Two (Oυ/λντεν ∆?ο) ε9ναι :να απ/ τα πιο γνωστ@ ουτοπικ@ µυθιστορ'µατ@ του, /που περιγρ@φει µ9α ιδανικ' κοινων9α που κυβερν@ται απ/ τις αρχ:ς της εν9σχυσης που διατ?πωσε], ο Skinner υποστ'ριξε /τι η ελευθερ9α της επιλογ'ς ε9ναι µ?θος και /τι /λη η συµπεριφορ@ καθορ9ζεται απ/ τις ενισχ?σεις που παρ:χει το περιβ@λλον. Σε :να κλασικ/ πε9ραµα συντελεστικ'ς µ@θησης, :νας πεινασµ:νος αρουρα9ος τοποθετε9ται σε :να κουτ9, γνωστ/ ως κουτ9 του Skinner, στη µ9α @κρη του οπο9ου υπ@ρχει :νας µοχλ/ς. Ο αρουρα9ος θα εξερευν'σει το ν:ο περιβ@λλον του και θα πλησι@σει τυχα9α το µοχλ/. Ο ερευνητ'ς µπορε9 τ/τε να ρ9ξει :να σβ;λο τροφ'ς µ:σα σε :να δοχε9ο κοντ@ στο µοχλ/. Lπειτα απ/ µερικ:ς τ:τοιες αµοιβ:ς, το ζ;ο θα αρχ9σει να περν@ /λο και περισσ/τερο χρ/νο στην περιοχ' γ?ρω απ/ το µοχλ/. Αλλ@ τ;ρα ο ερευνητ'ς µπορε9 να ρ9ξει στο δοχε9ο τροφ', µ/νον /ποτε ο αρουρα9ος τ?χει να αγγ9ξει το µοχλ/. Αφο? εκµεταλλευτε9 µερικ@ τυχα9α αγγ9γµατα, ο αρουρα9ος αρχ9ζει να αγγ9ζει συχν@ το µοχλ/. Εφ/σον εδραιωθε9 το @γγιγµα του µοχλο?, ο ερευνητ'ς µπορε9 να κ@νει το κριτ'ριο για εν9σχυση πιο αυστηρ/: το ζ;ο θα πρ:πει τ;ρα να πι:σει τον 9διο το µοχλ/. Εποµ:νως, η επιθυµητ' συντελεστικ' συµπεριφορ@, η π9εση του µοχλο?, επιτυγχ@νεται σταδιακ@ µ:σα απ/ τη διαµ9ρφωση της συµπεριφορ4ς, δηλαδ', µ:σα απ/ την εν9σχυση µιας σειρ@ς αντιδρ@σεων, που ονοµ@ζονται διαδοχικ:ς προσεγγ9σεις, οι οπο9ες µοι@ζουν /λο και περισσ/τερο στην επιθυµητ' αντ9δραση. Ο αριθµ/ς των πι:σεων του µοχλο? αυξ@νεται, /ταν γ9νονται το κριτ'ριο για τη ρ9ψη σβ;λων τροφ'ς, και µει;νεται ' εξαφαν9ζεται, /ταν ο ερευνητ'ς π@ψει να ρ9χνει πλ:ον τροφ' στο δοχε9ο, παρ/τι ο αρουρα9ος πι:ζει το µοχλ/. Ως παρ@δειγµα του π;ς µπορε9 να συµβ@λει η συντελεστικ' µ@θηση στην εµφ@νιση της ψυχοπαθολογ9ας, ας εξετ@σουµε :να βασικ/ χαρακτηριστικ/ της διαταραχ'ς της διαγωγ'ς (βλ:πε το Κεφ@λαιο 14), που αναφ:ρεται στην υψηλ' συχν/τητα επιθετικ'ς συµπεριφορ@ς στα παιδι@. Η επιθετικ/τητα συχν@ ανταµε9βεται, /πως στην περ9πτωση που :να παιδ9 χτυπ@ :να @λλο για να διασφαλ9σει την κατοχ' εν/ς παιχνιδιο? (η κατοχ' του παιχνιδιο? ε9ναι η εν9σχυση). Οι γονε9ς ενδ:χεται επ9σης να ενισχ?ουν ασυνα9σθητα την επιθετικ/τητα µε το να υποχωρο?ν, /ταν το παιδ9 θυµ;νει ' απειλε9 µε β9α, προκειµ:νου να πετ?χει :να στ/χο, /πως για παρ@δειγµα να µε9νει ξ?πνιο ως αργ@ για να δει τηλε/ραση. Μ;µηση ΠροτEπου Η µ@θηση συχν@ λαµβ@νει χ;ρα ακ/µη και χωρ9ς την παρουσ9α εν9σχυσης. Qλοι µαθα9νουµε παρακολουθ;ντας και µιµο?µενοι @λλους, µ9α διεργασ9α που ονοµ@ζεται µ*µηση προτBπου. Στη δεκαετ9α του 1960 πειρ@µατα :δειξαν /τι η παρατ'ρηση εν/ς ατ/µου την ;ρα που εκτελε9 συγκεκριµ:νες δραστηρι/τητες µπορε9 να αυξ'σει ' να ελαττ;σει :να φ@σµα συµπεριφορ;ν, /πως ε9ναι το µο9ρασµα, η επιθετικ/τητα και ο φ/βος. Για παρ@δειγµα, οι Bandura και Menlove (1968) χρησιµοπο9ησαν τη θεραπε9α µ:σω της µ9µησης προτ?που, για να µει;σουν το φ/βο των σκ?λων στα παιδι@. Αφο? πρ;τα παρατ'ρησαν :να θαρραλ:ο πρ/τυπο να εµπλ:κεται σε δι@φορες δραστηρι/τητες µε :να σκ?λο, τα φοβισµ:να παιδι@ :δειξαν πολ? µεγαλ?τερη προθυµ9α να πλησι@σουν και να αγγ9ξουν το σκ?λο. Κατ@ παρ/µοιο τρ/πο, η µ9µηση προτ?που µπορε9 να εξηγ'σει την απ/κτηση αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς. Τα παιδι@ γον:ων µε φοβ9ες ' µε προβλ'µατα που σχετ9ζονται µε κατ@χρηση ουσι;ν µπορε9 να αποκτ'σουν παρ/µοια µοτ9βα συµπεριφορ@ς εν µ:ρει µ:σω της παρατ'ρησης. Συµπεριφορικ$ Θεραπε;α Η συµπεριφορικ6 θεραπε*α εµφαν9στηκε στη δεκαετ9α του 1950. Στην αρχικ' της µορφ', στη θεραπε9α αυτ' εφαρµ/ζονταν διαδικασ9ες που βασ9ζονται στην
57
58
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ& και Ιστορικ& Ανασκ:πηση
κλασικ& εξαρτηµ,νη και στη συντελεστικ& µ/θηση, προκειµ,νου να αλλ/ξουν συγκεκριµ,να κλινικ/ προβλ&µατα. Ορισµ,νες φορ,ς χρησιµοποιε9ται επ9σης ο :ρος τροποπο%ηση της συµπεριφορ-ς και οι θεραπευτ,ς που χρησιµοποιο;ν τη συντελεστικ& µ/θηση ως θεραπευτικ: µ,σο συχν/ προτιµο;ν αυτ:ν τον :ρο. Η συµπεριφορικ& θεραπε9α &ταν µ9α προσπ/θεια για την αλλαγ& συµπεριφορ>ν, σκ,ψεων και συναισθηµ/των που αποκλ9νουν, µ,σω της κλινικ&ς εφαρµογ&ς των µεθ:δων που χρησιµοποιο;σαν και των ανακαλ;ψεων που ,καναν οι πειραµατικο9 ψυχολ:γοι στις µελ,τες τους για τη φυσιολογικ& και για την αποκλ9νουσα συµπεριφορ/. Μ9α τεχνικ& της συµπεριφορικ&ς θεραπε9ας που αναπτ;χθηκε κατ/ την περ9οδο αυτ&ν ονοµ/ζεται αντενεργ1ς εξ-ρτηση και αναφ,ρεται στην πρ:κληση µιας ν,ας αντ9δρασης σε ,να συγκεκριµ,νο ερ,θισµα. Αυτ: σηµα9νει :τι η αντ9δραση (Α1) σε ,να συγκεκριµ,νο ερ,θισµα (Ε) µπορε9 να εξαλειφθε9, ε/ν προκληθε9 µ9α ν,α αντ9δραση (Α2) ∞Ú¯È΋ στο 9διο ερ,θισµα (βλ,πε την Εικ:να ∞1 ÚÔηÏ› ∂ Û˘Óı‹ÎË 1.4). Για παρ/δειγµα, σε µ9α πρ>ιµη και δι/σηµη πλ,ον πρακτικ& επ9δειξη, ªÂÙ¿ ÙËÓ η Mary Cover Jones θερ/πευσε απο·Ú¤Ì‚·ÛË ∞2 ÚÔηÏ› ∂ τελεσµατικ/ το φ:βο εν:ς µικρο; ÙÔ˘ ıÂÚ·Â˘Ù‹ αγοριο; για τα κουν,λια ταFζοντας το παιδ9 παρουσ9α του κουνελιο;. Το ∂ÈÎfiÓ· 1.4 ™¯ËÌ·ÙÈÎfi ‰È¿ÁÚ·ÌÌ· Ù˘ ·ÓÙÂÓÂÚÁÔ‡ ÂÍ¿ÚÙËζ>ο ε9χε αρχικ/ τοποθετηθε9 αρκετ/ Û˘, ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Ë ·Ú¯È΋ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË (∞1 ) Û ¤Ó· Û˘ÁÎÂβ&µατα µακρι/ απ: το παιδ9 και στη ÎÚÈ̤ÓÔ ÂÚ¤ıÈÛÌ· (∂) ÂÍ·Ï›ÊÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ÙËÓ ÚfiÎÏËÛË συν,χεια ερχ:ταν σταδιακ/ πιο κοÓ¤·˜ ·ÓÙ›‰Ú·Û˘ (∞2 ) ÛÙÔ ›‰ÈÔ ÂÚ¤ıÈÛÌ·. ντ/ σε διαδοχικ,ς φ/σεις. Με αυτ:ν τον τρ:πο, ο φ:βος (Α1) που προκαλο;σε στο παιδ9 το κουν,λι (Ε) αντικαταστ/θηκε απ: τα πιο ισχυρ/ θετικ/ συναισθ&µατα που του προκαλο;σε η τροφ& (Α2). Η αρχ& της αντενεργο; εξ/ρτησης βρ9σκεται π9σω απ: µ9α σηµαντικ& τεχνικ& της συµπεριφορικ&ς θεραπε9ας, που συνεχ9ζει να χρησιµοποιε9ται στις ηµ,ρες µας για την αντιµετ>πιση των φοβι>ν και του /γχους και ονοµ/ζεται συστηµατικ4 απευαισθητοπο%ηση. Η τεχνικ& αυτ& αναπτ;χθηκε απ: το Joseph Wolpe το 1958 και περιλαµβ/νει δ;ο συστατικ/ µ,ρη: (1) βαθι/ µυϊκ& χαλ/ρωση και (2) σταδιακ& ,κθεση του ατ:µου σε µ9α σειρ/ καταστ/σεων τις οπο9ες φοβ/ται, ξεκιν>ντας απ: εκε9νες που προκαλο;ν το λιγ:τερο /γχος και προχωρ>ντας στις πιο τροµακτικ,ς. Ο Wolpe υπ,θεσε :τι η δραστικ:τητα της απευαισθητοπο9ησης ε9ναι συν,πεια της αντενεργο; εξ/ρτησης: µ9α κατ/σταση & αντ9δραση ανταγωνιστικ& προς το /γχος υποκαθιστ/ το /γχος, εν> το /τοµο εκτ9θεται σταδιακ/ σε ερεθ9σµατα που του προκαλο;ν :λο και ισχυρ:τερο φ:βο. Θα καλ;ψουµε την τεχνικ& αυτ& µε περισσ:τερες λεπτοµ,ρειες στο Κεφ/λαιο 2, καθ>ς συνεχ9ζει να αποτελε9 σηµαντικ: µ,ρος των σ;γχρονων µορφ>ν συµπεριφορικ&ς θεραπε9ας. Kνας /λλος τ;πος αντενεργο; εξ/ρτησης, η µ-θηση µ6σω της αποστροφ4ς, ,παιξε επ9σης σηµαντικ: ρ:λο στην αν/πτυξη της συµπεριφορικ&ς θεραπε9ας. Στη µ/θηση µ,σω της αποστροφ&ς, ,να ερ,θισµα που ε9ναι ελκυστικ: για τον ασθεν& συνδυ/ζεται µε ,να δυσ/ρεστο γεγον:ς, :πως ε9ναι ,να φ/ρµακο που προκαλε9 ναυτ9α & η εφαρµογ& εν:ς επ>δυνου ηλεκτροσ:κ στο χ,ρι του ατ:µου, µε την ελπ9δα να του προσδ>σει αρνητικ,ς ιδι:τητες. Για παρ/δειγµα, µπορε9 να ζητηθε9 απ: κ/ποιον που ,χει πρ:βληµα µε το αλκο:λ, και θ,λει να σταµατ&σει να π9νει, να µυρ9σει αλκο:λ, καθ>ς του προκαλε9ται ναυτ9α µε τη βο&θεια εν:ς φαρµ/κου. Τεχνικ,ς που βασ9ζονται στην αποστροφ& ,χουν εφαρµοστε9 για να µει>σουν το κ/πνισµα, τη χρ&ση ουσι>ν και τις κοινωνικ/ αν/ρµοστες ροπ,ς, :πως ε9ναι η σεξουαλικ& δι,γερση που προκαλο;ν στους παιδ:φιλους τα παιδι/. Η θεραπε9α µ,σω της αποστροφ&ς ε9ναι αµφιλεγ:µενη για λ:γους δεοντολογ9ας, επειδ&
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
59
χρησιµοποιε9 την πρ/κληση π/νου και δυσφορ9ας. Στις ηµ:ρες µας σπ@νια χρησιµοποιε9ται ως η µ/νη θεραπε9α για κ@ποιο συγκεκριµ:νο πρ/βληµα. Για παρ@δειγµα, κατ@ τη θεραπε9α εν/ς ατ/µου που :χει πρ/βληµα µε το αλκο/λ, η θεραπε9α µ:σω της αποστροφ'ς µπορε9 να βοηθ'σει στην προσωριν' µε9ωση της προβληµατικ'ς συµπεριφορ@ς, εν; ο πελ@της διδ@σκεται, παρ@λληλα, ν:ους τρ/πους αντιµετ;πισης του στρες. Απ/ τις αρχ:ς της δεκαετ9ας του 1960 στη συµπεριφορικ' θεραπε9α χρησιµοποιε9ται και η µ9µηση προτ?που. Για παρ@δειγµα, @τοµα που φοβο?νταν τα φ9δια µε9ωσαν τους φ/βους τους παρακολουθ;ντας @λλα @τοµα να προσεγγ9ζουν σταδιακ@ φ9δια και να καταφ:ρνουν να τα αγγ9ξουν, καθ;ς και µαγνητοσκοπ'σεις τ:τοιων καταστ@σεων (Bandura, Blanchard, & Ritter, 1969). Με παρ/µοιο τρ/πο :χουν επ9σης αντιµετωπιστε9 οι φ/βοι των εγχειρ'σεων και των οδοντιατρικ;ν εργασι;ν (Melamed & Siegel, 1975).
Σ?ντοµη Περ9ληψη Ο συµπεριφορισµ/ς ξεκ9νησε την @νοδ/ του στη δεκαετ9α του 1920 και συνεχ9ζει να αποτελε9 σηµαντικ/ µ:ρος διαφ/ρων ψυχοθεραπει;ν. Ο John Watson στηρ9χτηκε στο :ργο του Ivan Pavlov και :δειξε τον τρ/πο µε τον οπο9ον κ@ποιες συµπεριφορ:ς µπορο?ν να µαθευτο?ν µ:σω της κλασικ'ς εξαρτηµ:νης µ@θησης. Ο B. F. Skinner, µε β@ση το :ργο του Edward Thorndike, :δωσε :µφαση στις συν@φειες των συµπεριφορ;ν, δε9χνοντας :τσι τον τρ/πο µε τον οπο9ον η θε-
τικ' και η αρνητικ' εν9σχυση µπορο?ν να διαµορφ;σουν τη συµπεριφορ@. Οι :ρευνες για τη µ9µηση προτ?που βο'θησαν να κατανο'σουµε π;ς κανε9ς µαθα9νει, ακ/µη και /ταν δεν υπ@ρχει εµφαν'ς εν9σχυση. Στις πρ;ιµες τεχνικ:ς της συµπεριφορικ'ς θεραπε9ας συµπεριλαµβ@νονταν τεχνικ:ς που βασ9ζονται στην αντενεργ/ εξ@ρτηση, /πως ε9ναι η συστηµατικ' απευαισθητοπο9ηση και η θεραπε9α µ:σω της αποστροφ'ς, καθ;ς επ9σης και στη µ9µηση προτ?που.
Ελ:γξτε τις Γν;σεις σας 1.4 Σωστ/ ' λ@θος; 1. Η θετικ' εν9σχυση αναφ:ρεται στην α?ξηση (της παρουσ9ας) της επιθυµητ'ς συµπεριφορ@ς, εν; η αρνητικ' εν9σχυση αναφ:ρεται στην εξ@λειψη της ανεπιθ?µητης συµπεριφορ@ς. 2. Απ/ τις δι@φορες τεχνικ:ς της συµπεριφορικ'ς θερα-
πε9ας, η θεραπε9α µ:σω της αποστροφ'ς ε9ναι εκε9νη που :χει δεχτε9 κριτικ' για λ/γους δεοντολογ9ας. 3. Lνας γ@τος :ρχεται τρ:χοντας µ/λις ακο?σει το θ/ρυβο που κ@νει /ταν ανο9γει :να β@ζο µε λιχουδι:ς και το αφεντικ/ του το? δ9νει µ9α. Το εξαρτηµ:νο ερ:θισµα στο παρ@δειγµα αυτ/ ε9ναι ο θ/ρυβος που κ@νει το β@ζο.
Τα Επαγγ:λµατα Ψυχικ'ς Υγε9ας4 Κατ@ τον 9διο τρ/πο που :χουν εξελιχθε9 οι απ/ψεις για τις ψυχικ:ς διαταραχ:ς και την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@, :χουν εξελιχθε9 και τα επαγγ:λµατα που σχετ9ζονται µε αυτ/ το πεδ9ο. Οι επαγγελµατ9ες που ε9ναι εξουσιοδοτηµ:νοι να παρ:χουν ψυχολογικ:ς υπηρεσ9ες ε9ναι οι κλινικο9 ψυχολ/γοι, οι συµβουλευτικο9 ψυχολ/γοι, οι ψυχ9ατροι, οι ψυχαναλυτ:ς και οι κοινωνικο9 λειτουργο9. Σε αυτ'ν την εν/τητα συζητ@µε αυτο?ς τους διαφορετικο?ς τ?πους κλινικ;ν, τα διαφορετικ@ ε9δη εκπα9δευσης που λαµβ@νουν και ορισµ:να ακ/µη σχετικ@ θ:µατα. 4. Σ.τ.Ε.: Qλα τα στοιχε9α στα οπο9α γ9νεται αναφορ@ και αφορο?ν την εκπα9δευση και τους τ9τλους των επαγγελµατι;ν ψυχικ'ς υγε9ας αναφ:ρονται στις Η.Π.Α. Στην Ελλ@δα δεν υπ@ρχουν νοµικ@ κατοχυρωµ:να κριτ'ρια για τις διαφορετικ:ς ειδικ/τητες των ψυχολ/γων, εν; τα κριτ'ρια σχετικ@ µε τα @λλα επαγγ:λµατα ψυχικ'ς υγε9ας διαφ:ρουν απ/ αυτ@ που περιγρ@φονται σε αυτ/ το κεφ@λαιο.
60
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
Οι κλινικο* ψυχολ9γοι (/πως ε9ναι οι συγγραφε9ς αυτο? του εγχειριδ9ου) πρ:πει να κατ:χουν τ9τλο διδ@κτορα φιλοσοφ9ας (PhD) ' διδ@κτορα ψυχολογ9ας (PsyD), που συνεπ@γεται τ:σσερα µε επτ@ χρ/νια µεταπτυχιακ;ν σπουδ;ν. Η εκπα9δευση για τον τ9τλο PhD στην κλινικ' ψυχολογ9α ε9ναι παρ/µοια µε την εκπα9δευση σε @λλες ειδικ/τητες της ψυχολογ9ας, /πως ε9ναι η αναπτυξιακ' ψυχολογ9α ' η γνωστικ' νευροεπιστ'µη. Απαιτε9 µεγ@λη :µφαση στην :ρευνα, στη στατιστικ', στη νευροεπιστ'µη και στην εµπειρικ@ τεκµηριωµ:νη µελ:τη της συµπεριφορ@ς των ανθρ;πων και των ζ;ων. Qπως και σε @λλους κλ@δους της ψυχολογ9ας, ο τ9τλος PhD ε9ναι βασικ@ :νας ακαδηµαϊκ/ς τ9τλος µε :µφαση στην εκπα9δευση στην :ρευνα και οι υποψ'φιοι καλο?νται να συγγρ@ψουν διδακτορικ' διατριβ' σε :να εξειδικευµ:νο θ:µα. Ωστ/σο, οι υποψ'φιοι της κλινικ'ς ψυχολογ9ας αποκτο?ν δεξι/τητες και σε δ?ο επιπλ:ον πεδ9α, γεγον/ς που τους διακρ9νει απ/ @λλους υποψ'φιους για τον τ9τλο PhD στην ψυχολογ9α. Πρ;τον, µαθα9νουν τεχνικ:ς για την αξιολ/γηση και τη δι@γνωση των ψυχικ;ν διαταραχ;ν. Μαθα9νουν, δηλαδ', τις απαρα9τητες δεξι/τητες ;στε να µπορο?ν να καθορ9σουν ε@ν τα συµπτ;µατα ' τα προβλ'µατα που παρουσι@ζει :να @τοµο υποδεικν?ουν µ9α συγκεκριµ:νη ψυχικ' διαταραχ'. ∆ε?τερον, µαθα9νουν π;ς να ασκο?ν την ψυχοθεραπε*α, :να µ:σο που βασ9ζεται, ως επ9 το πλε9στον, στη συζ'τηση και βοηθ@ τα @τοµα που αντιµετωπ9ζουν κ@ποιο πρ/βληµα να αλλ@ξουν τις σκ:ψεις, τα συναισθ'µατα και τη συµπεριφορ@ τους, ;στε να µει;σουν τη δυσφορ9α που βι;νουν και να αντλο?ν µεγαλ?τερη ικανοπο9ηση απ/ τη ζω' τους. Οι υποψ'φιοι παρακολουθο?ν µαθ'µατα στα οπο9α εµπεδ;νουν συγκεκριµ:νες τεχνικ:ς µε στεν' επαγγελµατικ' εποπτε9α. Στη συν:χεια, κατ@ τη δι@ρκεια της εντατικ'ς εκπα9δευσης στην ειδικ/τητα του κλινικο? ψυχολ/γου, αναλαµβ@νουν την ευθ?νη για τη φροντ9δα ασθεν;ν µε ολο:να και πιο αυξηµ:νη ευθ?νη. Nλλα µεταπτυχιακ@ προγρ@µµατα στο χ;ρο ε9ναι πιο εστιασµ:να στην κλινικ' πρακτικ' απ/ /,τι τα παραδοσιακ@ προγρ@µµατα για τον τ9τλο PhD. Lνα απ/ αυτ@ ε9ναι τα προγρ@µµατα εκπα9δευσης στη συµβουλευτικ6 ψυχολογ*α. Οι συµβουλευτικο9 ψυχολ/γοι αρχικ@ ασχολο?νταν κυρ9ως µε θ:µατα επαγγελµατικο? προσανατολισµο?, αλλ@ τα θ:µατα στα οπο9α επικεντρ;νονται στις ηµ:ρες µας ε9ναι συχν@ παρ/µοια µε εκε9να που απασχολο?ν τους κλινικο?ς ψυχολ/γους. Επιπλ:ον, υπ@ρχει ο σχετικ@ καινο?ριος τ9τλος PsyD (διδ@κτορας ψυχολογ9ας), για τον οπο9ον η ?λη ε9ναι παρ/µοια µε εκε9νη που απαιτε9ται απ/ τους φοιτητ:ς που ε9ναι υποψ'φιοι για τον τ9τλο PhD, αλλ@ δ9νεται µικρ/τερη :µφαση στην :ρευνα και µεγαλ?τερη στην κλινικ' εκπα9δευση. Το σκεπτικ/ στο οπο9ο βασ9ζονται αυτ@ τα προγρ@µµατα ε9ναι /τι η κλινικ' ψυχολογ9α :χει προχωρ'σει σε :να επ9πεδο γν;σης και βεβαι/τητας, ;στε δικαιολογε9ται ' ακ/µη και απαιτε9ται η εντατικ' εκπα9δευση σε συγκεκριµ:νες τεχνικ:ς αξιολ/γησης και θεραπευτικ'ς παρ:µβασης αντ9 να απαιτε9ται ο συνδυασµ/ς της πρακτικ'ς µε την :ρευνα. Οι ψυχ*ατροι κατ:χουν τον τ9τλο του ιατρο? (M.D.) και περνο?ν απ/ µεταπτυχιακ' εκπα9δευση, που ονοµ@ζεται ειδικ/τητα στην ψυχιατρικ', κατ@ τη δι@ρκεια της οπο9ας ασκο?νται στη δι@γνωση και στη φαρµακευτικ' θεραπε9α (χορ'γηση ψυχοδραστικ;ν φαρµ@κων) υπ/ εποπτε9α. Λ/γω του ιατρικο? τ9τλου τους, και σε αντ9θεση µε τους ψυχολ/γους, οι ψυχ9ατροι µπορο?ν να λειτουργ'σουν ως γιατρο9, προβα9νοντας σε σωµατικ:ς εξετ@σεις, διαγιγν;σκοντας ιατρικ@ προβλ'µατα και ο?τω καθεξ'ς. Παρ’ /λα αυτ@, τις περισσ/τερες φορ:ς, η µ/νη πλευρ@ της ιατρικ'ς πρακτικ'ς στην οπο9α εµπλ:κονται οι ψυχ9ατροι ε9ναι η συνταγογρ@φηση ψυχοδραστικ?ν φαρµ4κων, που ε9ναι χηµικ:ς εν;σεις που µπορο?ν να επηρε@σουν τα συναισθ'µατα και τη σκ:ψη. Οι ψυχ9ατροι µπορο?ν επ9σης να κ@νουν και κ@ποια εκπα9δευση στην ψυχοθεραπε9α, αν και στην εκπα9δευσ' τους δε δ9νεται µεγ@λη :µφαση σε αυτ/. Τα τελευτα9α χρ/νια :χει σηµειωθε9 µ9α :ντονη και µερικ:ς φορ:ς οξε9α διαµ@χη για το κατ@ π/σον θα πρ:πει να επιτραπε9 σε κλινικο?ς ψυχολ/γους, που :χουν την κατ@λληλη
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
61
εκπα9δευση, να συνταγογραφο?ν ψυχοδραστικ@ φ@ρµακα. Μ9α τ:τοια κ9νηση δε βρ9σκει αντ9θετους µ/νο τους ψυχι@τρους, οι οπο9οι θα δ:χονταν εισβολ' στην περιοχ' που ελ:γχουν, αλλ@ και πολλο?ς ψυχολ/γους, που θεωρο?ν /τι η απερ9σκεπτη αυτ' κ9νηση αποµακρ?νει τη βασικ' συµπεριφορικ' επιστ'µη απ/ το επ9κεντρο της κλινικ'ς ψυχολογ9ας. Παραµ:νει, επ9σης, ανοιχτ/ και το ερ;τηµα κατ@ π/σον κ@ποιος που δεν :χει πτυχ9ο ιατρικ'ς µπορε9 να µ@θει αρκετ@ σχετικ@ µε τη νευροβιολογ9α και τη νευροχηµε9α, ;στε να µπορε9 να παρακολουθε9 την επ9δραση που :χουν τα φ@ρµακα στο @τοµο και να προστατε?ει τους ασθενε9ς απ/ τυχ/ν δυσ@ρεστες παρεν:ργειες και απ/ τις συν:πειες που ενδ:χεται να προκ?ψουν απ/ την αλληλεπ9δραση των φαρµ@κων. Η διαµ@χη αυτ', αναµφ9βολα, θα συνεχιστε9 για κ@ποιο δι@στηµα, µ:χρι να δοθε9 µ9α οριστικ' απ@ντηση στο ζ'τηµα. Ο ψυχαναλυτ6ς λαµβ@νει εξειδικευµ:νη εκπα9δευση σε κ@ποιο ψυχαναλυτικ/ ινστιτο?το. Το εκπαιδευτικ/ πρ/γραµµα συν'θως περιλαµβ@νει αρκετ@ χρ/νια κλινικ'ς εκπα9δευσης, καθ;ς και τη σε β@θος ψυχαν@λυση του 9διου του εκπαιδευ/µενου. Μ:χρι πρ/σφατα τα περισσ/τερα ψυχαναλυτικ@ ινστιτο?τα στις Ηνωµ:νες Πολιτε9ες απαιτο?σαν απ/ τους εκπαιδευ/µενους να :χουν πτυχ9ο ιατρικ'ς και ψυχιατρικ' ειδικ/τητα. Στις ηµ:ρες µας, µπορε9 κανε9ς να γ9νει δεκτ/ς χωρ9ς καν να :χει διδακτορικ/ τ9τλο στην ψυχολογ9α. Για να γ9νει κ@ποιος ψυχαναλυτ'ς µπορε9 να χρειαστο?ν :ως και δ:κα χρ/νια µεταπτυχιακ'ς εργασ9ας. Οι κοινωνικο* λειτουργο* κατ:χουν τ9τλο MSW (δηλαδ' µεταπτυχιακ/ τ9τλο στην κοινωνικ' εργασ9α). Τα εκπαιδευτικ@ προγρ@µµατα στην κοινωνικ' εργασ9α ε9ναι πιο σ?ντοµα απ/ τα προγρ@µµατα για τον τ9τλο PhD, καθ;ς συν'θως απαιτο?ν δ?ο χρ/νια σπουδ;ν. Η εκπα9δευση επικεντρ;νεται στην ψυχοθεραπε9α. Αυτο9 που µετ:χουν σε µεταπτυχιακ@ προγρ@µµατα κοινωνικ'ς εργασ9ας δεν εκπαιδε?ονται στην ψυχολογικ' αξιολ/γηση. Ο /ρος ψυχοπαθολ/γος αναφ:ρεται σε µια αρκετ@ ανοµοιογεν' οµ@δα ατ/µων. Τα @τοµα αυτ@ διεξ@γουν :ρευνες σχετικ@ µε τη φ?ση και την εµφ@νιση των διαφ/ρων διαταραχ;ν, τις οπο9ες οι θεραπευτ:ς συν@δελφο9 τους προσπαθο?ν να διαγν;σουν και να αντιµετωπ9σουν θεραπευτικ@. Οι ψυχοπαθολ/γοι µπορε9 να προ:ρχονται απ/ πολλο?ς κλ@δους. Ορισµ:νοι ε9ναι κλινικο9 ψυχολ/γοι, εν; @λλοι :χουν βασικ' εκπα9δευση που κυµα9νεται απ/ τη νευροεπιστ'µη µ:χρι την αναπτυξιακ' ψυχολογ9α. Το κοιν/ τους σηµε9ο ε9ναι η µελ:τη του τρ/που µε τον οπο9ο δηµιουργο?νται οι ψυχικ:ς διαταραχ:ς. Με δεδοµ:νο /τι :χουµε πολλ@ να µ@θουµε ακ/µη για την ψυχοπαθολογ9α, η ανοµοιογ:νεια στο υπ/βαθρο και στα ενδιαφ:ροντα των ψυχοπαθολ/γων αποτελε9 πλεον:κτηµα, καθ;ς φα9νεται ξεκ@θαρα /τι θα σηµειωθε9 τερ@στια πρ/οδος σε πολλ@ πεδ9α.
Περ9ληψη • Η µελ:τη της ψυχοπαθολογ9ας ε9ναι η αναζ'τηση των λ/γων για τους οπο9ους οι @νθρωποι συµπεριφ:ρονται, σκ:φτονται και αισθ@νονται µε µη φυσιολογικο?ς τρ/πους, δηλαδ' µε απροσδ/κητους, εν9οτε παρ@ξενους, και πιθαν;ς αυτοκαταστροφικο?ς τρ/πους. ∆υστυχ;ς, τα @τοµα που εκδηλ;νουν αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ ' που :χουν κ@ποια ψυχικ' ασθ:νεια συχν@ στιγµατ9ζονται. Η µε9ωση του στ9γµατος που συνδ:εται µε την ψυχικ' ασθ:νεια συνεχ9ζει να αποτελε9 µεγ@λη πρ/κληση για το χ;ρο. • Προκειµ:νου να αξιολογ'σουν ε@ν κ@ποια συµπερι-
φορ@ ε9ναι αποκλ9νουσα, οι ψυχολ/γοι λαµβ@νουν υπ/ψη αρκετ@ διαφορετικ@ χαρακτηριστικ@, /πως ε9ναι η δυσφορ9α που βι;νει το @τοµο, ο βαθµ/ς αναπηρ9ας, η παραβ9αση κοινωνικ'ς ν/ρµας και η δυσλειτουργικ/τητα. Καθ:να απ/ αυτ@ τα χαρακτηριστικ@ µας δ9νει πληροφορ9ες σχετικ@ µε το τι µπορε9 να θεωρηθε9 µη φυσιολογικ/, αλλ@ καν:να δεν επαρκε9 για :ναν πλ'ρως ικανοποιητικ/ ορισµ/. Στον ορισµ/ της αποκλ9νουσας συµπεριφορ@ς σ?µφωνα µε το DSM-IV-TR συµπεριλαµβ@νονται /λα αυτ@ τα χαρακτηριστικ@.
62
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
• Απ/ τ/τε που ξεκ9νησε η επιστηµονικ' :ρευνα για την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ υπ@ρχει µια διαµ@χη αν@µεσα στις υπερφυσικ:ς, βιολογικ:ς και ψυχολογικ:ς ερµηνε9ες. Στις απ/ψεις που ερµ'νευαν την αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ µε υπερφυσικο?ς /ρους περιλαµβ@νεται η πρ;ιµη δαιµονολογ9α, που υποστ'ριζε /τι οι ψυχικ@ ασθενε9ς κατ:χονται απ/ δα9µονες ' κακ@ πνε?µατα, @ποψη που οδ'γησε σε θεραπε9ες /πως ε9ναι ο εξορκισµ/ς. Οι πρ;ιµες βιολογικ:ς απ/ψεις διατυπ;θηκαν στα γραπτ@ του Ιπποκρ@τη. Μετ@ την πτ;ση του ελληνορωµαϊκο? πολιτισµο? η βιολογικ' προσ:γγιση :γινε λιγ/τερο σηµαντικ' στη δυτικ' Ευρ;πη και υπερ9σχυσε η δαιµονολογ9α, /πως φα9νεται απ/ τη δ9ωξη των αποκαλο?µενων µαγισσ;ν. Απ/ το 15ο αι;να και µετ@ οι ψυχικ@ ασθενε9ς περιορ9ζονταν σε @συλα, /πως 'ταν το Bethlehem. Μ:χρι να καθιερωθο?ν οι δι@φορες ανθρωπιστικ:ς µεταρρυθµ9σεις, η θεραπε9α στα @συλα 'ταν γενικ@ πολ? περιορισµ:νη ' αν?παρκτη. Πρ;ιµα συστ'µατα ταξιν/µησης των ψυχικ;ν διαταραχ;ν οδ'γησαν στην επανεµφ@νιση της βιολογικ'ς προσ:γγισης κατ@ το 18ο και το 19ο αι;να. Κατ@ τον 20/ αι;να η σχ:ση αν@µεσα στη γενετικ' και στην ψυχικ' ασθ:νεια αποτ:λεσε σηµαντικ/ αντικε9µενο :ρευνας, αλλ@ τα ευρ'µατα των γενετικ;ν ερευν;ν χρησιµοποι'θηκαν εις β@ρος των ψυχικ@ ασθεν;ν κατ@ τη δι@ρκεια του κιν'µατος της ευγονικ'ς. • Οι ψυχολογικ:ς απ/ψεις αναδ?θηκαν κατ@ το 19ο αι;να απ/ το :ργο του Charcot και τα σηµαντικ@ γραπτ@ των Breuer και Freud. Η θεωρ9α του Freud τ/νισε τα στ@δια της ψυχοσεξουαλικ'ς αν@πτυξης και τη σηµασ9α των ασυνε9δητων διεργασι;ν, /πως ε9ναι η απ;θηση και οι
µηχανισµο9 @µυνας, οι απαρχ:ς των οπο9ων µπορο?ν να εντοπιστο?ν σε συγκρο?σεις της πρ;ιµης παιδικ'ς ηλικ9ας. Οι θεραπευτικ:ς παρεµβ@σεις που βασ9ζονται στην ψυχαναλυτικ' θεωρ9α χρησιµοποιο?ν τεχνικ:ς, /πως ε9ναι ο ελε?θερος συνειρµ/ς και η αν@λυση της µεταβ9βασης, προσπαθ;ντας να @ρουν την απ;θηση, :τσι ;στε οι ασθενε9ς να µπορ:σουν να :ρθουν αντιµ:τωποι µε τις συγκρο?σεις τους, να τις κατανο'σουν και να βρουν υγι:στερους τρ/πους να τις διαχειριστο?ν. Μεταγεν:στεροι θεωρητικο9, /πως ε9ναι ο Jung και ο Adler, :καναν δι@φορες τροποποι'σεις στις βασικ:ς ιδ:ες του Freud και τ/νισαν διαφορετικο?ς παρ@γοντες στις δικ:ς τους προσεγγ9σεις στην ψυχοθεραπε9α. • Ο συµπεριφορισµ/ς υποστ'ριξε /τι η συµπεριφορ@ διαµορφ;νεται µ:σω της κλασικ'ς εξαρτηµ:νης µ@θησης, της συντελεστικ'ς µ@θησης ' της µ9µησης προτ?που. Ο B. F. Skinner εισ'γαγε τις :ννοιες της θετικ'ς και της αρνητικ'ς εν9σχυσης και :δειξε /τι η συντελεστικ' µ@θηση µπορε9 να διαµορφ;σει τη συµπεριφορ@. Οι θεραπευτ:ς της συµπεριφορικ'ς προσ:γγισης προσπαθο?ν να εφαρµ/σουν αυτ:ς τις ιδ:ες, για να τροποποι'σουν ανεπιθ?µητες συµπεριφορ:ς, σκ:ψεις και συναισθ'µατα. • Υπ@ρχουν αρκετ@ διαφορετικ@ επαγγ:λµατα ψυχικ'ς υγε9ας, /πως ε9ναι η κλινικ' ψυχολογ9α, η συµβουλευτικ' ψυχολογ9α, η ψυχιατρικ', η ψυχαν@λυση, η κοινωνικ' εργασ9α και η ψυχοπαθολογ9α. Το καθ:να απ/ αυτ@ τα επαγγ:λµατα βασ9ζεται σε διαφορετικ@ προγρ@µµατα εκπα9δευσης µε διαφορετικ' δι@ρκεια και διαφορετικ/ βαθµ/ :µφασης στην :ρευνα, στην ψυχολογικ' αξιολ/γηση, στην ψυχοθεραπε9α και στην ψυχοφαρµακολογ9α.
Απαντ'σεις στις Ερωτ'σεις της Εν/τητας «Ελ:γξτε τις Γν;σεις σας» 1.1 1. α., 2. δ., 3. β 1.2 1. Λ, 2. Λ, 3. Σ, 4. Σ
1.3 1. Charcot, Mesmer, 2. Breuer, Freud, 3. Αυτ/, Εγ;, 4. µεταβ9βαση, 5. Jung, Freud, Adler 1.4 1. Λ, 2. Σ, 3. Σ
Qροι-Κλειδι@ αναλυτικ' ψυχολογ9α αντενεργ/ς εξ@ρτηση αποκλ9νουσα συµπεριφορ@ απ/σβεση απ;θηση αρνητικ' εν9σχυση αρχ' της πραγµατικ/τητας αρχ' της ηδον'ς
@συλα ασυνε9δητο ατοµικ' ψυχολογ9α Αυτ/ γενετικ' της συµπεριφορ@ς γενικ' π@ρεση γενετ'σιο στ@διο δαιµονολογ9α
διαµ/ρφωση της συµπεριφορ@ς Εγ; ελε?θερος συνειρµ/ς εξαρτηµ:νη αντ9δραση (ΕΑ) εξαρτηµ:νο ερ:θισµα (ΕΕ) εξορκισµ/ς επιζ'µια δυσλειτουργ9α ερµηνε9α
∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1 Εισαγωγ' και Ιστορικ' Ανασκ/πηση
ηθικ' θεραπε9α ηλεκτροσπασµοθεραπε9α θετικ' εν9σχυση καθ'λωση κλασικ' εξαρτηµ:νη µ@θηση κλινικ/ς ψυχολ/γος κοινωνικ/ς λειτουργ/ς λανθ@νουσα περ9οδος λ9µπιντο µ@θηση µ:σω της αποστροφ'ς µ:θοδος της κ@θαρσης µεταβ9βαση µη εξαρτηµ:νη αντ9δραση (ΜΕΑ)
µη εξαρτηµ:νο ερ:θισµα (ΜΕΕ) µηχανισµ/ς @µυνας µ9µηση προτ?που ν/µος του αποτελ:σµατος Οιδιπ/δειο σ?µπλεγµα πρωκτικ/ στ@διο στ9γµα στοµατικ/ στ@διο συλλογικ/ ασυνε9δητο συµβουλευτικ/ς ψυχολ/γος συµπεριφορικ' θεραπε9α συµπεριφορισµ/ς σ?µπλεγµα της Ηλ:κτρας
63
συντελεστικ' µ@θηση συστηµατικ' απευαισθητοπο9ηση Υπερεγ; φαλλικ/ στ@διο ψυχαν@λυση ψυχαναλυτ'ς ψυχαναλυτικ' θεωρ9α ψυχισµ/ς ψυχ9ατρος ψυχοδραστικ@ φ@ρµακα ψυχοθεραπε9α ψυχοπαθολογ9α ψυχοπαθολ/γος
Αναζητ'στε το εδ,
www.gutenbergbooks.gr /gutenbergbooks