Fernando Pessoa - Ο Αναρχικός Τραπεζίτης by Gutenberg Books

Fernando Pessoa

Ο ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΗ ΕΚΔΟΣΗ

Εἰσαγωγὴ -Μετάϕραση-Σημειώσεις

Μαρία Παπαδήμα

GUTENBERG

᾽Α θήνα 2016

Ο ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ

ΕΙΧΑΜΕ μόλις τελειώσει τὸ δεῖπνο μας. ᾽Απέναντί μου ὁ ϕίλος μου ὁ τραπεζίτης, μεγαλέμπορος καὶ γνωστὸς σπεκουλαδόρος, κάπνιζε ἀϕηρημένα. ῾Η συζήτηση εἶχε σιγὰ σιγὰ ἀτονήσει ὥσπου νέκρωσε ἐντελῶς. Προσπάθησα ὅπως ὅπως νὰ τὴ ζωντανέψω μὲ τὴν πρώτη ἰδέα ποὺ μοῦ πέρασε ἀπὸ τὸν νοῦ. Στράϕηκα πρὸς τὸ μέρος του χαμογελώντας. «᾽Αλήθεια, δὲν πᾶνε πολλὲς μέρες ποὺ ἔμαθα ὅτι παλιότερα ἤσασταν ἀναρχικός…» «Δὲν ἤμουν. ῎Ημουν καὶ ἐξακολουθῶ νὰ εἶμαι. Δὲν ἄλλαξα διόλου. Εἶμαι ἀναρχικός». «Καλὸ κι αὐτό! ᾽Εσεῖς ἀναρχικός! Καὶ ὡς πρὸς τί ἤσασταν ἀναρχικός; ᾽Εκτὸς κι ἂν δίνετε στὴ λέξη αὐτὴ ἄλλη ἔννοια…» «᾽Απὸ τὴ συνηθισμένη; Καθόλου. Χρησιμοποιῶ τὴ λέξη μὲ τὴ συνηθισμένη της ἔννοια». «Θέλετε νὰ πεῖτε δηλαδὴ ὅτι εἶστε ἀναρχικὸς μὲ τὴν ἔννοια ποὺ εἶναι ἀναρχικοὶ αὐτοὶ οἱ τύποι

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

τῶν ἐργατικῶν ὀργανώσεων; Δηλαδὴ δὲν ὑπάρχει καμιὰ διαϕορὰ ἀνάμεσα σ ᾽ἐσᾶς καὶ σ ᾽αὐτοὺς τοὺς τύπους ποὺ ἀνακατεύονται μὲ βόμβες καὶ συνδικάτα;» «Διαϕορά, διαϕορά, ὑπάρχει… Προϕανῶς καὶ ὑπάρχει διαϕορά… ᾽Αλλὰ δὲν εἶναι αὐτὴ ποὺ νομίζετε… Μᾶλλον δὲν πιστεύετε ὅτι οἱ κοινωνικές μου θεωρίες εἶναι ἴδιες μὲ τὶς δικές τους…» « ῎Α, τώρα καταλαβαίνω! Εἶστε ἀναρχικὸς στὴ θεωρία, ἀλλὰ στὴν πράξη…» «Εἶμαι ἀναρχικὸς τόσο στὴν πράξη ὅσο καὶ στὴ θεωρία… Καὶ μάλιστα στὴν πράξη εἶμαι πολὺ περισσότερο ἀναρχικὸς ἀπ ᾽ αὐτοὺς τοὺς τύπους ποὺ ἀναϕέρατε. ῞Ολη μου ἡ ζωὴ τὸ ἀποδεικνύει». «Πῶς εἴπατε;» « ῞Ολη μου ἡ ζωὴ τὸ ἀποδεικνύει, ἀγαπητέ μου. ᾽Εσεῖς δὲν ἀντιμετωπίσατε ποτὲ αὐτὰ τὰ πράγματα μὲ ὀξυδέρκεια. Γι᾽αὐτὸ νομίζετε ὅτι λέω ἀνοησίες ἢ ὅτι σᾶς κοροϊδεύω». « ῎Ανθρωπέ μου, δὲν καταλαβαίνω τίποτα! ᾽Εκτός... ἐκτὸς κι ἂν πιστεύετε ὅτι ἡ ζωή σας εἶναι ἐνάντια στὸ κατεστημένο καὶ τὴν κοινωνία, καὶ συνεπῶς δίνετε στὸν ἀναρχισμὸ αὐτὴ τὴν ἔννοια...» «Σᾶς εἶπα ἤδη ὄχι, σᾶς εἶπα ἤδη πὼς δὲν δίνω στὴ λέξη ἀναρχισμὸς ἄλλη ἔννοια ἀπὸ τὴ συνηθισμένη». «Σύμϕωνοι… ᾽Αλλὰ ἐξακολουθῶ νὰ μὴν κατα-

Ο ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ

λαβαίνω... Θέλετε δηλαδὴ νὰ πεῖτε ὅτι δὲν ὑπάρχει διαϕορὰ μεταξὺ τῶν πραγματικὰ ἀναρχικῶν θεωριῶν σας καὶ τῆς ζωῆς σας στὴν πράξη – τῆς ζωῆς σας ὅπως ἔχει ἀκριβῶς σήμερα; Θέλετε νὰ πιστέψω ὅτι ἡ ζωή σας εἶναι ἀκριβῶς ἴδια μὲ τὴ ζωὴ τῶν κοινῶς ἀποκαλούμενων ἀναρχικῶν;» « ῎Οχι· δὲν ἐννοῶ αὐτό. Αὐτὸ ποὺ θέλω νὰ πῶ εἶναι πὼς μεταξὺ τῶν θεωριῶν μου καὶ τῶν πράξεών μου δὲν ὑπάρχει καμιὰ ἀπόκλιση ἀλλά, ἀντιθέτως, ἀπόλυτη συμβατότητα. Τὸ ὅτι ἡ ζωή μου δὲν εἶναι ἴδια μὲ τὴ ζωὴ αὐτῶν ποὺ ἀνακατεύονται μὲ συνδικάτα καὶ βόμβες, εἶναι ἀλήθεια. ῾Ωστόσο ἡ δική τους ἡ ζωὴ εἶναι ἀντίθετη μὲ τὸν ἀναρχισμὸ καὶ τὰ ἰδανικά τους κι ὄχι ἡ δική μου. Σ ᾽ ἐμένα –ναί, σ ᾽ἐμένα, τραπεζίτη, μεγαλέμπορο, σπεκουλαδόρο ἂν τὸ ἐπιθυμεῖτε–, σ ᾽ ἐμένα ἡ θεωρία καὶ ἡ πρακτικὴ τοῦ ἀναρχισμοῦ ταυτίζονται ἀπολύτως. Μὲ συγκρίνατε μὲ αὐτοὺς τοὺς ἀνόητους τύπους ποὺ ἀνακατεύονται μὲ συνδικάτα καὶ βόμβες γιὰ νὰ ἀποδείξετε ὅτι εἶμαι διαϕορετικὸς ἀπὸ αὐτούς. Εἶμαι διαϕορετικός, ἀλλὰ ἡ διαϕορὰ εἶναι ἡ ἑξῆς: αὐτοὶ (ναί, αὐτοὶ καὶ ὄχι ἐγὼ) εἶναι ἀναρχικοὶ μόνο στὴ θεωρία. ᾽Εγὼ εἶμαι ἀναρχικὸς καὶ στὴ θεωρία καὶ στὴν πράξη. Αὐτοὶ εἶναι ἀναρχικοὶ καὶ ἠλίθιοι, ἐγὼ εἶμαι ἀναρχικὸς καὶ ἔξυπνος. Αὐτοὶ –μὲ τὰ συνδικάτα καὶ τὶς βόμβες (ἤμουν κι ἐγὼ μαζί τους καὶ ἔϕυγα ἀκριβῶς ἐπειδὴ πρεσβεύω τὸν πραγματικὸ

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

ἀναρχισμὸ)– εἶναι τὰ σκουπίδια τοῦ ἀναρχισμοῦ, οἱ πόρνες τῆς μεγάλης ἐλευθεριακῆς ἰδεολογίας». «Οὔτε ὁ διάβολος δὲν θὰ πίστευε στ ᾽αὐτιά του! Εἶναι ἀδιανόητο! ᾽Αλλὰ πῶς τὰ καταϕέρνετε νὰ συμβιβάζετε τὴ ζωή σας –ἐννοῶ τὴ ζωὴ τοῦ τραπεζίτη καὶ τοῦ ἐμπόρου– μὲ τὶς ἀναρχικὲς θεωρίες; Πῶς καταϕέρνετε νὰ τὰ συμβιβάζετε, ὅταν μάλιστα οἱ ἀναρχικὲς θεωρίες σημαίνουν γιὰ σᾶς τὰ ἴδια ἀκριβῶς ὅπως καὶ γιὰ τοὺς κοινῶς ἀποκαλούμενους ἀναρχικούς; Καὶ ἐπιπλέον, μοῦ λέτε ὅτι εἶστε διαϕορετικὸς ἀπ ᾽αὐτοὺς γιατὶ εἶστε πιὸ ἀναρχικὸς ἀπ ᾽ αὐτοὺς – ἔτσι δὲν εἴπατε;» «᾽Ακριβῶς». «᾽Εξακολουθῶ νὰ μὴν καταλαβαίνω». «Θέλετε τελικὰ νὰ καταλάβετε;» «Βεβαίως». ῎Εβγαλε ἀπὸ τὸ στόμα του τὸ ποῦρο ποὺ εἶχε σβήσει καὶ τὸ ξανάναψε ἀργά. Κοίταξε τὸ σπίρτο ποὺ ἔσβηνε καὶ τὸ ἀπόθεσε μὲ προσοχὴ στὸ σταχτοδοχεῖο. Κατόπιν σήκωσε τὸ κεϕάλι του, ποὺ τὸ κρατοῦσε σκυμμένο, καὶ εἶπε: «᾽Ακοῦστε. Εἶμαι γέννημα θρέμμα τοῦ λαοῦ καὶ τῆς ἐργατικῆς τάξης τῆς πόλης. ῞Οπως μπορεῖτε νὰ ϕανταστεῖτε, δὲν κληρονόμησα τίποτα σπουδαῖο, οὔτε καταγωγὴ οὔτε περιβάλλον. Τὸ μόνο ποὺ μοῦ ἔλαχε ἦταν μιὰ ϕυσικὴ ὀξυδέρκεια καὶ μιὰ ἀρκετὰ ἰσχυρὴ θέ-

Ο ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ

ληση. ᾽Επρόκειτο γιὰ ϕυσικὰ χαρίσματα ποὺ ἡ ταπεινή μου προέλευση δὲν μποροῦσε νὰ μοῦ τὰ ἀϕαιρέσει. »῾Υπῆρξα ἐργάτης, δούλεψα, ἔζησα μιὰ δύσκολη ζωή, ὅπως, ἐν ὀλίγοις, οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι αὐτῆς τῆς τάξης. Δὲν λέω πὼς γνώρισα πραγματικὰ τὴν πείνα, ἀλλὰ λίγο ἔλειψε. ῞Ομως καὶ αὐτὸ νὰ εἶχε συμβεῖ, δὲν θὰ ἄλλαζε τίποτα σὲ ὅ,τι ἐπακολούθησε, οὔτε σ ᾽αὐτὸ ποὺ πρόκειται νὰ σᾶς διηγηθῶ, οὔτε σ ᾽αὐτὸ ποὺ ὑπῆρξε ἡ ζωή μου, οὔτε σ ᾽αὐτὸ ποὺ εἶμαι τώρα. »Μὲ λίγα λόγια, ὑπῆρξα ἕνας κοινὸς ἐργάτης. Δούλευα ὅπως ὅλοι γιατὶ ἔπρεπε νὰ δουλεύω, καὶ δούλευα τὸ λιγότερο δυνατόν. ᾽Αλλὰ ἤμουν ἔξυπνος. Μόλις μοῦ παρουσιαζόταν ἡ εὐκαιρία, διάβαζα, συζητοῦσα καί, καθὼς δὲν ἤμουν ἀνόητος, ἄρχισα νὰ νιώθω ἀνικανοποίητος καὶ νὰ ἐπαναστατῶ ἐνάντια στὸ πεπρωμένο μου καὶ στὶς κοινωνικὲς συνθῆκες ποὺ τὸ καθόριζαν. Σᾶς εἶπα ἤδη ὅτι ἡ μοίρα μου θὰ μποροῦσε πράγματι νὰ εἶναι χειρότερη. ᾽Αλλὰ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ πίστευα ὅτι ἤμουν ἕνα πλάσμα ποὺ ἡ Τύχη εἶχε κατατρέξει μὲ ὅλες τὶς ἀδικίες μαζί, καὶ ὅτι ἐπιπλέον εἶχε χρησιμοποιήσει τὶς κοινωνικὲς συμβάσεις γιὰ νὰ μὲ κατατρέξει ἀκόμη περισσότερο. ῎Ημουν εἴκοσι –εἴκοσι ἑνὸς τὸ πολὺ– ὅταν ἔγινα ἀναρχικός». Σταμάτησε γιὰ ἕνα λεπτό. Γύρισε κι ἄλλο πρὸς τὸ μέρος μου καὶ συνέχισε σκύβοντας ἐλαϕρά.

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

«Ποτὲ δὲν μοῦ ἔλειψε ἡ ὀξυδέρκεια. ῎Ενιωθα ἐπαναστατημένος καὶ θέλησα νὰ καταλάβω τὸ γιατί. ῎Εγινα συνειδητὸς καὶ πεπεισμένος ἀναρχικὸς – ὁ συνειδητὸς καὶ πεπεισμένος ἀναρχικὸς ποὺ εἶμαι σήμερα». «Καὶ ἡ θεωρία ποὺ πρεσβεύετε σήμερα εἶναι ἡ ἴδια μ᾽ ἐκείνη ποὺ πρεσβεύατε τότε;» «῾Η ἴδια. ῾Η ἀναρχικὴ θεωρία, ἡ ἀληθινὴ θεωρία, εἶναι μία. Εἶναι αὐτὴ ποὺ ἀνέκαθεν πίστευα, ἀπὸ τότε ποὺ ἔγινα ἀναρχικός. Θὰ καταλάβετε ἀμέσως… Σᾶς ἔλεγα ὅτι, καθὼς ἀπὸ τὴ ϕύση μου διέθετα ὀξυδέρκεια πνεύματος, ἔγινα συνειδητὸς ἀναρχικός. Τί σημαίνει ὅμως ἀναρχικός; ᾽Αναρχικὸς στὴν οὐσία δὲν σημαίνει τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὸν ἐξεγερμένο ἐνάντια στὴν ἀδικία τῆς κοινωνικῆς ἀνισότητας ποὺ γνωρίζει κανεὶς ἀπὸ τὴ γέννησή του. ᾽Απὸ ἐκεῖ προκύπτει, εἶναι ἐμϕανές, ἡ ἐξέγερση ἐνάντια στὶς κοινωνικὲς συμβάσεις ποὺ καθιστοῦν δυνατὴ αὐτὴ τὴν ἀνισότητα. Αὐτὸ ποὺ προσπαθῶ νὰ σᾶς ἐξηγήσω εἶναι ἡ ψυχολογικὴ διεργασία, πῶς δηλαδὴ γίνεται κανεὶς ἀναρχικός. ῞Υστερα θὰ προχωρήσουμε στὸ θεωρητικὸ μέρος τοῦ προβλήματος. ᾽Επὶ τοῦ παρόντος, προσπαθῆστε νὰ καταλάβετε τὴν ἐξέγερση ἑνὸς εὐϕυοῦς ἀνθρώπου κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες. Τί βλέπει γύρω του; Κάποιος γεννιέται γιὸς ἑκατομμυριούχου, προστατευμένος ἀπ ᾽τὴν κούνια του ἀπὸ τὶς συμϕορὲς –καὶ δὲν εἶναι καὶ λί-

Ο ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗΣ

γες– τὶς ὁποῖες τὸ χρῆμα μπορεῖ νὰ ἀποτρέψει ἢ νὰ ἀμβλύνει. ῎Αλλος γεννιέται μέσα στὴν ἐξαθλίωση, καταδικασμένος ἀπ ᾽ τὴν κούνια του νὰ εἶναι ἕνα στόμα παραπάνω σὲ μιὰ οἰκογένεια ποὺ ἤδη ἔχει περισσότερα στόματα ἀπὸ ὅσα μπορεῖ νὰ θρέψει. ῞Ενας τρίτος γεννιέται κόμης ἢ μαρκήσιος καὶ ὡς ἐκ τούτου χαίρει τῆς γενικῆς ἐκτίμησης ὅ,τι κι ἂν κάνει. ῞Ενας τέταρτος γεννιέται σὰν κι ἐμένα καὶ θὰ πρέπει νὰ καθίσει ϕρόνιμος, ἂν θέλει νὰ τοῦ ϕέρονται τουλάχιστον σὰν σὲ ἀνθρώπινο ὄν. Οἱ μὲν γεννιοῦνται σὲ συνθῆκες ποὺ τοὺς ἐπιτρέπουν νὰ σπουδάσουν, νὰ ταξιδέψουν, νὰ μορϕωθοῦν – νὰ γίνουν (γιατί ὄχι;) πιὸ ἔξυπνοι ἀπὸ ἄλλους ποὺ ἀπὸ τὴ ϕύση τους εἶναι εὐϕυέστεροι. Καὶ οὕτω καθεξῆς… »Οἱ ἀδικίες τῆς Φύσης, ἔχει καλῶς. Δὲν μποροῦμε νὰ τὶς ἀποϕύγουμε. ᾽Αλλὰ τὶς ἀδικίες τῆς κοινωνίας καὶ τῶν συμβάσεών της, αὐτὲς γιατί νὰ μὴν τὶς ἀποϕύγουμε; Δέχομαι –δὲν μπορῶ νὰ κάνω κι ἀλλιῶς– ὅτι κάποιος εἶναι ἀνώτερός μου γιατὶ ἡ Φύση τοῦ ἔδωσε τὸ ταλέντο, τὴ δύναμη, τὴν ἐνέργεια. Δὲν δέχομαι ὅτι εἶναι ἀνώτερός μου λόγω τεχνητῶν χαρισμάτων, ποὺ δὲν τὰ εἶχε βγαίνοντας ἀπὸ τὴν κοιλιὰ τῆς μάνας του, ἀλλὰ ποὺ ἡ τύχη τοῦ τὰ πρόσϕερε μόλις ἦρθε στὸν κόσμο, καὶ ἐννοῶ πλούτη, κοινωνικὴ θέση, εὔκολη ζωὴ κ.λπ. ᾽Απὸ αὐτὴ τὴν ἐξέγερση ποὺ σᾶς περιέγραψα παραπάνω γεν-

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ

νήθηκε ὁ τότε ἀναρχισμός μου – ὁ ἀναρχισμὸς στὸν ὁποῖο, σᾶς τὸ εἶπα ἤδη, παραμένω καὶ σήμερα ἀκόμη ἀπόλυτα πιστός». Σταμάτησε πάλι γιὰ μιὰ στιγμὴ σὰν νὰ σκεϕτόταν τὴ συνέχεια. Τράβηξε μιὰ ρουϕηξιὰ καὶ ϕύσηξε τὸν καπνὸ ἀργὰ ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά. Γύρισε πρὸς τὸ μέρος μου καὶ ἔκανε νὰ συνεχίσει. Τὸν διέκοψα. «Μιὰ ἐρώτηση, ἀπὸ ἁπλὴ περιέργεια… Γιατί διαλέξατε τελικὰ νὰ γίνετε ἀναρχικός; Θὰ μπορούσατε νὰ γίνετε σοσιαλιστὴς ἢ κάτι ἄλλο προοδευτικὸ ἀλλὰ ὄχι τόσο ἀκραῖο καὶ τὸ ὁποῖο θὰ μποροῦσε κάλλιστα νὰ ἐκϕράσει τὴν ἐξέγερσή σας… ᾽Απὸ ὅσα εἴπατε, συμπεραίνω ὅτι μὲ τὴ λέξη ἀναρχισμὸς ἐννοεῖτε (καὶ θεωρῶ ὅτι εἶναι ἕνας σωστὸς ὁρισμὸς) τὴν ἐξέγερση ἐνάντια σὲ ὅλες τὶς κοινωνικὲς συμβάσεις καὶ ἐκδηλώσεις, τὴν ἐπιθυμία καὶ τὴν προσπάθεια γιὰ τὴν κατάργησή τους…» «Γι᾽ αὐτὸ ἀκριβῶς πρόκειται». «Γιατί ὅμως διαλέξατε αὐτὴ τὴν ἀκραία μορϕὴ καὶ δὲν ἀρκεστήκατε σὲ κάποια ἄλλη… ἀπὸ τὶς ἐνδιάμεσες;» «Θὰ σᾶς ἀπαντήσω. Τὰ ἔχω σκεϕτεῖ ὅλα αὐτά. ᾽Ασϕαλῶς στὶς ϕυλλάδες ποὺ διάβαζα ὑπῆρχαν ὅλες αὐτὲς οἱ θεωρίες. ᾽Επέλεξα τὸν ἀναρχισμὸ –τὴν πιὸ ἀκραία θεωρία, ὅπως πολὺ σωστὰ εἴπατε– γιὰ τοὺς λόγους ποὺ θὰ σᾶς συνοψίσω ἀμέσως».

Αναζητ'στε το εδ,