Alexander Search (Fernando Pessoa)
Ενα Πολυ ΠρωτοτυΠο ΔΕιΠνο Πρόλογος-Μετάϕραση -᾽Επίμετρο
Κωνσταντίνος ᾽Αρμάος ΠαραρτΗΜα
K. David Jackson
GUTENBERG
᾽Α θήνα 2014
ΙΙ
῎ Εϕτασε σύντομα ἡ μέρα στὴν ὁποία ἀϕοροῦσε ἡ πρόσκληση τοῦ Πρόζιτ. Τὸ δεῖπνο παρατέθηκε στὸ σπίτι τοῦ Πρόζιτ στὶς ἕξι καὶ μισὴ τὸ ἀπόγευμα. Τὸ σπίτι –ἐκεῖνο γιὰ τὸ ὁποῖο εἶχε κάνει λόγο ὁ Πρόζιτ, λέγοντας πὼς βρίσκεται στὴν πλατεία– δὲν ἦταν, γιὰ νὰ εἴμαστε ἀκριβεῖς, ἡ κατοικία του. ᾽Ανῆκε σ’ ἕναν παλιὸ ϕίλο του ποὺ ζοῦσε ἔξω ἀπὸ τὸ Βερολίνο καὶ παραχωροῦσε τὸ σπίτι στὸν Πρόζιτ ὅποτε τὸ ἐπιθυμοῦσε ὁ Πρόεδρος. ῏ Ηταν πάντα στὴ διάθεσή του. ᾽ Εντούτοις, σπάνια τὸ χρειαζόταν. Κάποιες ἀπὸ τὶς πρῶτες συναντήσεις τῆς Γαστρονομικῆς Κοινότητας εἶχαν πραγματοποιηθεῖ ἐκεῖ, μέχρις ὅτου οἱ ἀνώτερες παροχὲς ποὺ προσέϕερε τὸ ξενοδοχεῖο –ἄνεση, ἐμϕάνιση, τοποθεσία– πιστοποιήθηκαν. Στὸ ξενοδοχεῖο ἦταν γνωστὸ πὼς τὰ πιάτα ἑτοιμάζονταν ὑπὸ τὶς ὁδηγίες τοῦ Πρόζιτ. ῏ Ηταν ἐξίσου ἐλεύθερος ἐκεῖ, ὅπως καὶ στὸ σπίτι του, ν’ ἀναλάβει πρωτοβουλίες, μὲ μάγειρες δικούς
Ε ΝΑ ΠΟΛΥ ΠρωΤΟΤ ΥΠΟ Δ ΕΙΠΝΟ
41
του ἢ τῶν ἄλλων μελῶν, ἢ προερχόμενους ἀπὸ κάποιο ἑστιατόριο. Καὶ ὄχι μόνο ἀπολάμβανε τὴν ἴδια ἐλευθερία, ἀλλὰ ἡ ἐκτέλεση τῶν σχεδίων του ἦταν ἀμεσότερη, καὶ καλύτερη· τὰ πιάτα ἦταν πιὸ προσεγμένα καὶ μὲ μεγαλύτερη ἀκρίβεια ὁλοκληρωμένα. ῞ Οσο γιὰ τὸ σπίτι στὸ ὁποῖο ζοῦσε ὁ Πρόζιτ – κανεὶς δὲν τὸ γνώριζε, καὶ κανεὶς δὲν ἐνδιαϕερόταν νὰ τὸ μάθει. Γιὰ κάποιες συναθροίσεις χρησιμοποιεῖτο τὸ σπίτι ποὺ μόλις προανέϕερα, ἐνῶ γιὰ ἐρωτικὲς ὑποθέσεις διέθετε μιὰ μικρὴ σουίτα. Πήγαινε σ’ ἕνα, ἢ μᾶλλον σὲ δύο νυχτερινὰ κέντρα, καὶ συχνὰ μποροῦσε νὰ τὸν συναντήσει κανεὶς στὸ ξενοδοχεῖο. Τὴν οἰκία τοῦ Πρόζιτ, εἶπα, δὲν τὴ γνώριζε κανείς. Τὸ ὅτι εἶχε κάποιαν, πέρα ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα μέρη ποὺ ἀναϕέρθηκαν, ἦταν ἁπλῶς προϊὸν ἀγοραίας βεβαιότητας. ᾽Αλλὰ σχετικὰ μὲ τὸ ποῦ βρισκόταν τὸ σπίτι, κανεὶς δὲν εἶχε τὴν παραμικρὴ ὑποψία. Οἱ συγκάτοικοι μὲ τοὺς ὁποίους ζοῦσε ἐκεῖ μᾶς ἦταν ἐπίσης ἄγνωστοι. Ποιοί ἦταν οἱ σύντροϕοί του ἐκεῖ, στὴν ἀπομόνωσή του, ὁ Πρόζιτ δὲν μᾶς εἶχε δώσει ποτὲ νὰ καταλάβουμε. ῞ Οτι ὑπῆρχαν, οὔτε κι αὐτὸ τὸ εἶχε ξεκαθαρίσει. ᾽ Επρόκειτο γιὰ ἕνα συμπέρασμα τῆς δικῆς μας λογικῆς, ἁπλοϊκῆς καὶ ἀϕελοῦς περὶ τὸ ζήτημα. ῾ Ο Πρόζιτ γνωρίζαμε –ἂν καὶ δὲν θυμᾶμαι ἀπὸ ποιόν τὸ εἴχαμε ἀκούσει– πὼς εἶχε ζήσει στὶς ᾽Αποικίες, στὴν ᾽Αϕρικὴ ἢ στὴν ᾽ Ινδία ἢ ὅπου ἀλλοῦ – καὶ εἶχε δημιουργήσει ἐκεῖ πε-
42
ALEXANDER SEARCH (FERNANDO PESSOA)
ριουσία ἀπὸ τὴν ὁποία ζοῦσε τώρα πιά. Γνωρίζοντας αὐτά, θὰ ἦταν ἔργο ἀργίας καὶ μόνο ἡ ἔρευνα γιὰ τὰ ὑπόλοιπα. ῾ Ο ἀναγνώστης γνωρίζει πλέον ἀρκετὰ τὴν κατάσταση τῶν πραγμάτων, ὥστε νὰ μὴν ἔχει πλέον ἀνάγκη περαιτέρω παρατηρήσεών μου εἴτε σχετικὰ μὲ τὸν Πρόεδρο εἴτε σχετικὰ μὲ τὸ ἴδιο τὸ σπίτι. Περνάω λοιπὸν στὴ σκηνὴ τοῦ δείπνου. ῾ Η αἴθουσα στὴν ὁποία εἶχε τοποθετηθεῖ τὸ τραπέζι ἦταν μεγάλη καὶ μακρόστενη, ἀλλὰ ὄχι ψηλοτάβανη. Στὰ πλαϊνὰ δὲν ὑπῆρχαν παράθυρα, παρὰ μόνο πόρτες ποὺ ὁδηγοῦσαν σὲ ἀρκετὰ ἄλλα δωμάτια. Στὸ βάθος τῆς αἴθουσας, στὴν πλευρὰ ποὺ ἔβλεπε πρὸς τὸ δρόμο, ὑπῆρχε ἕνα μεγάλο καὶ πλατύ, μεγαλοπρεπὲς παράθυρο, τὸ ὁποῖο ἔμοιαζε νὰ ἀπορροϕᾶ ὅλο τὸν ἀέρα ποὺ ἄϕηνε νὰ περάσει μέσα. Καταλάμβανε τὴν ἴδια ἔκταση ποὺ θὰ ἔπιαναν τρία συνηθισμένα μεγάλα παράθυρα καὶ τὴν κάλυπτε γιὰ τὰ καλά. ῏ Ηταν χωρισμένο στὰ τρία, καταπῶς ἦταν διαμορϕωμένο καὶ τὸ κάσωμά του. ῍ Αν καὶ τὸ δωμάτιο ἦταν μεγάλο, τὸ παράθυρο ἦταν ἐπαρκὲς γιὰ νὰ παρέχει ϕῶς καὶ ἀέρα παντοῦ – καμιὰ γωνιὰ δὲν ἦταν στερημένη τῶν θεμελιωδέστερων ἀγαθῶν τῆς Φύσης. Στὸ κέντρο τῆς τραπεζαρίας ἕνα μακρὺ τραπέζι εἶχε τοποθετηθεῖ γιὰ τὸ δεῖπνο. Στὴν κορυϕή του καθόταν ὁ Πρόεδρος, μὲ τὴν πλάτη γυρισμένη
Ε ΝΑ ΠΟΛΥ ΠρωΤΟΤ ΥΠΟ Δ ΕΙΠΝΟ
43
στὸ παράθυρο. ᾽ Εγώ, ὡς τὸ παλαιότερο μέλος, κάθισα στὰ δεξιά του. ῎ Αλλες λεπτομέρειες περιττεύουν ὡς ἐπουσιώδεις. Οἱ συνδαιτυμόνες ἦταν πενήντα δύο. Τὸ δωμάτιο ϕωτιζόταν ἀπὸ πολυελαίους τοποθετημένους πάνω ἀπὸ τὸ τραπέζι, τρεῖς τὸν ἀριθμό. Χάρη σὲ μιὰ πολὺ ἐπιδέξια διάταξη τῶν στολιδιῶν τους, οἱ πολυέλαιοι ἔριχναν τὸ ϕῶς τους μονάχα πάνω στὸ τραπέζι, ἀϕήνοντας μᾶλλον στὸ σκοτάδι τὸν χῶρο ἀνάμεσα σ’ αὐτὸ καὶ τοὺς τοίχους. ῾ Η κατανομὴ τοῦ ϕωτὸς θύμιζε τὸν ϕωτισμὸ τῶν τραπεζιῶν τοῦ μπιλιάρδου. ᾽ Ενῶ ἐκεῖ, ὅμως, ὁ σκοπὸς ἑνὸς τέτοιου ϕωτισμοῦ εἶναι προϕανής, δὲν συνέβαινε τὸ ἴδιο καὶ στὴ δική μας περίπτωση, γεγονὸς ποὺ ἐξερέθιζε, τουλάχιστον σὲ ὅ,τι ἀϕοροῦσε στὸν ϕωτισμὸ τῆς τραπεζαρίας, τὴν περιέργεια στὸ μυαλὸ τῶν παρευρισκομένων. ᾽ Εὰν ὑπῆρχαν παραπλεύρως κι ἄλλα τραπέζια, ἡ αἴσθηση τοῦ σκοταδιοῦ ἀνάμεσα στὰ τραπέζια θὰ ἦταν κάπως ἐνοχλητική. Καθότι, ὅμως, δὲν ὑπῆρχε παρὰ μόνο ἕνα τραπέζι, τίποτα τέτοιο δὲν συνέβαινε. ᾽ Εγὼ ὁ ἴδιος, τὸ παρατήρησα αὐτὸ πολὺ ἀργότερα, ὅπως θὰ δεῖ ὁ ἀναγνώστης. Παρότι κι ἐγώ, ὅπως ὅλοι ὅσοι ἦταν ἐκεῖ, ὅταν μπῆκα στὸ δωμάτιο, ἔψαξα παντοῦ γιὰ ὁτιδήποτε μυστηριῶδες, ὡστόσο αὐτὸ κατὰ κάποιον τρόπο διέϕυγε τῆς προσοχῆς μας. Τὸ πῶς εἶχε στρωθεῖ τὸ τραπέζι, μὲ τί διακοσμητικὰ καὶ σερβίτσια, οὔτε νὰ τὸ θυμηθῶ μπορῶ
44
ALEXANDER SEARCH (FERNANDO PESSOA)
οὔτε καὶ μεγάλη σημασία ἔχει. ῾ Η ὅποια διαϕορὰ ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα τραπέζια δείπνου βρισκόταν ἀκριβῶς μέσα στὴν ἴδια τὴν κανονικότητα, δὲν ὀϕειλόταν στὴν πρωτοτυπία. ῾ Η περιγραϕὴ στὴ δεδομένη περίπτωση θὰ ἦταν στείρα καὶ χωρὶς νόημα. Τὰ μέλη τῆς Γαστρονομικῆς Κοινότητας –πενήντα δύο, ὅπως ἀνέϕερα– ἔκαναν ἀρχὴ νὰ ἐμϕανίζονται στὶς ἕξι παρὰ τέταρτο. Γύρω στοὺς τρεῖς, θυμᾶμαι, ἔϕτασαν μόλις ἕνα λεπτὸ πρὶν ἀπὸ τὴν ὥρα τοῦ δείπνου. ῞ Ενας –ὁ τελευταῖος– ἐμϕανίστηκε τὴν ὥρα ποὺ καθόμασταν στὸ τραπέζι. Σ’ αὐτὰ τὰ πράγματα, σ’ αὐτὴ τὴ ϕάση τῆς συνάθροισης, ὡς εἴθισται μεταξὺ καλλιτεχνῶν, κάθε τελετουργικὸ ἀϕήνεται στὴν ἄκρη. ᾽Απὸ τὴν ἀργοπορία τούτη, λοιπόν, κανεὶς δὲν προσβλήθηκε. Καθίσαμε στὸ τραπέζι μὲ μιὰ πυρετώδη προσμονή, γεμάτοι ἐρωτηματικά, γεμάτοι ἀπὸ διανοητικὴ ὑποψία καὶ περιέργεια. Αὐτὸ ἀναμενόταν νὰ εἶναι, ὅπως ὁ κάθε παρευρισκόμενος θυμόταν, ἕ ν α π ο λ ὺ π ρ ω τ ό τ υ π ο δ ε ῖ π ν ο. Καθένας εἶχε προκληθεῖ νὰ ἀνακαλύψει σὲ τί ἔγκειτο ἡ πρωτοτυπία τοῦ δείπνου. ᾽ Εδῶ ἦταν τὸ δύσκολο σημεῖο. Νὰ ἦταν ἄραγε κάτι τὸ ἀπροσδιόριστο, ἢ μήπως κάτι τὸ παραπλανητικὰ προϕανές; Βρισκόταν σὲ κάποιο συγκεκριμένο πιάτο, σὲ κάποια γαρνιτούρα, σὲ κάποια ἰδιαιτερότητα στὴν παρουσίαση τοῦ πιάτου; Νὰ ἐνυπῆρχε σὲ καμιὰ κοινότοπη λεπτομέρεια
Ε ΝΑ ΠΟΛΥ ΠρωΤΟΤ ΥΠΟ Δ ΕΙΠΝΟ
45
τοῦ δείπνου; ῍ Η μήπως, τελικά, ἦταν τὸ ἴδιο τὸ δεῖπνο, ὁ γενικότερος χαρακτήρας του; ῞ Οπως ἦταν ϕυσικό, εὑρισκόμενοι ὅλοι στὴν ἴδια ἐξημμένη διανοητικὴ κατάσταση, ἐξετάζαμε ἐξονυχιστικὰ κάθε ἀντικείμενο, καθετὶ ἀσαϕές, καθετὶ λογικὰ ἀπίθανο ἢ πιθανό. ῾ Οτιδήποτε μέσα στὸ δωμάτιο ἀποτελοῦσε πηγὴ ὑποψίας καὶ στόχο διεξοδικῆς ἔρευνας. Νὰ κρυβόταν ἐκεῖ ἡ πρωτοτυπία; Μήπως σ’ αὐτὸ συνίστατο τὸ ἀστεῖο; ῾ ως ἐκτούτου, ὅλοι οἱ καλεσμένοι, πρὶν προλάβουμε καλὰ-καλὰ νὰ καθίσουμε στὸ τραπέζι, ξεκινήσαμε ἀμέσως νὰ ἐλέγχουμε τὰ διακοσμητικὰ καὶ τὰ λουλούδια στὸ τραπέζι, καὶ ὄχι μόνο – τὰ μοτίβα στὰ πιάτα, τὴ διάταξη τῶν μαχαιροπίρουνων, τὰ ποτήρια, τὰ μπουκάλια μὲ τὸ κρασί. ᾽Αρκετοὶ ἐξέτασαν τὶς καρέκλες. Δὲν ἦταν λίγοι αὐτοὶ πού, μὲ τάχα ἀδιάϕορο ὕϕος, περπάτησαν διερευνητικὰ γύρω ἀπὸ τὸ τραπέζι, ἔϕεραν γύρω τὸ δωμάτιο. ῞ Ενας κοίταξε καὶ κάτω ἀπὸ τὸ τραπέζι, ἐνῶ ἕνας ἄλλος εἶχε ψηλαϕήσει μὲ τὰ δάχτυλά του, γρήγορα καὶ ἐπιδέξια, τὴν ἐπιϕάνεια κάτω ἀπὸ τὴν τάβλα. ῞ Ενα ἄλλο μέλος ἔριξε τὴν πετσέτα του καὶ ἔπεσε πολὺ χαμηλὰ γιὰ νὰ τὴ μαζέψει, πράγμα τὸ ὁποῖο ἔκανε δείχνοντας νὰ δυσκολεύεται ὑπερβολικά, σχεδὸν γελοῖα· εἶχε θελήσει νὰ δεῖ, μοῦ εἶπε ἀργότερα, μὴν τυχὸν ὑπῆρχε καμιὰ κρυμμένη καταπακτὴ ἡ ὁποία, σὲ κάποια δεδομένη στιγμὴ τοῦ δείπνου, θὰ κατά-
46
ALEXANDER SEARCH (FERNANDO PESSOA)
πινε ἐμᾶς ἢ τὸ τραπέζι μόνο ἢ ἐμᾶς καὶ τὸ τραπέζι ἀντάμα. Δὲν μπορῶ τώρα νὰ ἀνακαλέσω ἀκριβῶς ποιές ἦταν οἱ ὑποθέσεις ἢ οἱ ὑποψίες μου. Θυμᾶμαι ξεκάθαρα πάντως πὼς ἦταν ἐξίσου ἐπαρκῶς γελοῖες ὅπως καὶ τῶν ὑπολοίπων ποὺ περιέγραψα μέχρι ἐδῶ. Φανταστικὲς καὶ ἐξεζητημένες ἰδέες διαδέχονταν ἡ μιὰ τὴν ἄλλη μέσα στὸ μυαλό μου μέσ’ ἀπὸ καθαρὰ μηχανικοὺς συνειρμούς. Κάθε στοιχεῖο ἦταν ταυτόχρονα πρόσϕορο σὲ ἰδεασμοὺς καὶ μὴ ἱκανοποιητικό. ῞ Οσο τὸ σκεϕτόμουν, κάθε ἐπιμέρους ἀντικείμενο διακρινόταν ἀπὸ μοναδικότητα (ὅπως καὶ καθετὶ ὁπουδήποτε, κατὰ βάθος). Δὲν ὑπῆρχε, ὅμως, κάτι ποὺ νὰ παρουσιάζει ξεκάθαρα, ἀναμϕίβολα, τὸ σημάδι πὼς ἐπρόκειτο γιὰ τὸ κλειδὶ στὸ πρόβλημα, τὴ λέξη ποὺ θὰ ἔλυνε τὸ αἴνιγμα. ῾ Ο Πρόεδρος εἶχε προκαλέσει τὸν καθέναν μας ν’ ἀνακαλύψει ποῦ βρισκόταν ἡ πρωτοτυπία στὸ δεῖπνο. Δεδομένης τῆς πρόκλησης, τῆς ἔκτασης στὴν ὁποία ἦταν γνωστὸ πὼς ὁ Πρόζιτ μποροῦσε νὰ τραβήξει ἕνα ἀστεῖο, κανεὶς δὲν μποροῦσε νὰ πεῖ πόσο μακριὰ ἔϕτανε ὁ μίτος τῆς ϕάρσας, ἂν ἡ πρωτοτυπία ἦταν, ἐπίτηδες, κάτι τὸ γελοιωδῶς ἀσήμαντο, ἂν κρυβόταν σὲ κάτι τὸ ὑπερβολικὰ ἀδιάκριτο ἢ ἄν (καὶ κάτι τέτοιο ἦταν ἐπίσης πιθανό) συνίστατο ἀκριβῶς στὴν πλήρη ἀπουσία πρωτοτυπίας. Αὐτὴ ἦταν ἡ διανοητικὴ κατάσταση στὴν ὁποία
Ε ΝΑ ΠΟΛΥ ΠρωΤΟΤ ΥΠΟ Δ ΕΙΠΝΟ
47
βρίσκονταν ὅλοι οἱ καλεσμένοι, μηδενὸς ἐξαιρουμένου –καὶ τὸ λέω αὐτὸ χωρὶς ὑπερβολή–, ὅταν κάθισαν γιὰ ν’ ἀπολαύσουν ἕ ν α π ο λ ὺ π ρ ω τ ότ υ π ο δ ε ῖ π ν ο. ῾ Η προσοχὴ ἔπεϕτε στὰ πάντα. Τὸ πρῶτο πράγμα ποὺ παρατηρήσαμε ἦταν πὼς τὸ σέρβις τὸ εἶχαν ἀναλάβει πέντε μαῦροι ὑπηρέτες. ῾ Η ὄψη τους δὲν μποροῦσε νὰ διακριθεῖ εὔκολα, ὄχι μόνο λόγω τῶν κάπως ἐξεζητημένων κουστουμιῶν μὲ τὰ ὁποῖα ἦταν ντυμένοι (καὶ τὰ ὁποῖα περιελάμβαναν ἕνα πολὺ ἰδιότροπο τουρμπάνι), ἀλλὰ κι ἐξαιτίας ἐκείνης τῆς ἰδιαιτερότητας στὴ διάταξη τῶν πολυελαίων, ὅπως προανέϕερα, πού, ὅπως στὶς αἴθουσες μπιλιάρδων –ἀλλ’ ὄχι μέσω τοῦ ἴδιου μηχανισμοῦ–, συγκέντρωνε τὸ ϕῶς πάνω στὸ τραπέζι καὶ ἄϕηνε σκοτεινὸ ὅλο τὸν περίγυρο. Οἱ πέντε μαῦροι ὑπηρέτες ἦταν καλὰ ἐκπαιδευμένοι· ὄχι τέλεια ἴσως, ἀλλὰ καλά. Τὸ πρόδιδαν αὐτὸ πολλὰ στοιχεῖα, ἰδιαιτέρως ἀντιληπτὰ σὲ ἄτομα ὅπως ἤμαστε ἐμεῖς, ποὺ ἐρχόμασταν σὲ ἐπαϕὴ καθημερινὰ μὲ ἀνθρώπους αὐτῆς τῆς ὁμάδας καὶ πολὺ σοβαρά, λόγω τῆς τέχνης μας. Φαινόταν νὰ εἶναι πολὺ καλὰ ἐκπαιδευμένοι, ἀλλοῦ, γιὰ ἕνα δεῖπνο τὸ ὁποῖο θὰ ἦταν τὸ πρῶτο ποὺ θὰ σερβίριζαν. Αὐτὴ ἦταν ἡ ἐντύπωση ποὺ ἄϕησε στὸ πεπειραμένο μου μυαλὸ ὁ τρόπος ποὺ σέρβιραν, ἀλλὰ δὲν τοῦ ἔδωσα ἰδιαίτερη προσοχή, κρίνοντάς τον ὡς ὅλως
Αναζητ'στε το εδ,
www.gutenbergbooks.gr /gutenbergbooks