Koplopers in de zorg - Arq

Ar q

20

Koplopers in de zorg

Gehandicaptenzorg

GGZ

Jeugdzorg

Maatschappelijke Ondersteuning

Ouderenzorg

Ziekenhuizen en klinieken

Ondersteunende organisaties

De gespecialiseerde vraag naar zorg en diensten bij schokkende gebeurtenissen en psychotrauma is beperkt en incidenteel en vereist een relatief dure aanpak die veelal door solitair opererende organisaties wordt geleverd.

Arq Psychotrauma Expert Groep toont zich een echte koploper in de zorg en neemt de maatschappelijke verantwoordelijkheid door ervoor te zorgen dat de versnippering in de zorgverlening rond psychotrauma afneemt.

Krachtige bundeling van zorg rond psychotrauma Oorlog, vervolging en geweld

Arq Psychotrauma Expert Groep is ontstaan door de bundeling van verschillende in psychotrauma gespecialiseerde organisaties.

De kern van deze groep wordt gevormd door Stichting Centrum ’45: hét landelijk expertise centrum voor diagnostiek en behandeling van mensen met complexe psychotraumaklachten als gevolg van oorlog, vervolging en geweld.

De oorsprong van deze gespecialiseerde organisatie ligt in de jaren na de Tweede Wereldoorlog toen het besef ontstond dat niet verwerkte oorlogstrauma’s op langere termijn het leven van betrokkenen ernstig kunnen verstoren. Direct na de oprichting van Stichting Centrum ’45 in 1971 richtte de dienstverlening van de organisatie zich voornamelijk op de leden van het verzet en slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en hun familie. Na enkele jaren verbreedde de doelgroep zich naar burgerslachtoffers, mensen die getraumatiseerd waren geraakt in Nederlands-Indië, concentratiekampslachtoffers en dwangarbeiders. Vanaf 1991 worden ook veteranen, vluchtelingen en mensen die bij de uitoefening van hun beroep zijn getraumatiseerd behandeld. In recente jaren worden ook kinderen in toenemende mate behandeld bij Stichting Centrum ’45.

Naar een ketenbenadering

Stichting Centrum ’45 is sinds 2005 partner in Arq Psychotrauma Expert Groep, een overkoepelende organisatie waarvan ook het Instituut voor Psychotrauma (IVP), het Psychotrauma Diagnose Centrum (PDC), de Equator Foundation, Cogis, de War Trauma Foundation (WTF) en Impact partner van zijn. Ieder van deze organisaties heeft zijn eigen rol. Zo is het PDC een makkelijk toegankelijk loket voor psychotrauma, richt het IVP zich vooral op doelgroepen als zorg- en hulpverleners zoals politie en brandweer, is Cogis het kennisinstituut voor de sociale en psychische gevolgen van oorlog, vervolging en geweld, is Impact het kennis- en adviescentrum psychosociale zorg na rampen en behandelt de Equator Foundation getraumatiseerde vluchtelingen en slachtoffers van mensenhandel. WTF ten slotte biedt psychosociale hulp aan getraumatiseerde slachtoffers van oorlog en systematisch geweld.

De ketenzorg die door de partners in Arq geboden wordt, bestrijkt een breed palet van zogenaamde eerstelijnszorg – dichtbij de patiënt middels maatschappelijk werk en psychologische hulp – tot aan zeer gespecialiseerde derdelijns zorg.

Arq zelf heeft als doel de expertise en ervaring op het gebied van psychotrauma die in de afgelopen 30 jaar in Nederland is opgebouwd, te

“Het is in het belang van de maatschappij dat de psychotraumazorg beter geregeld wordt en de kennis daaromtrent wordt behouden, doorontwikkeld en gedeeld.”

Jan-Wilke Reerds, voorzitter Raad van Bestuur Arq

Koplopers in de zorg

21

arq

Behandeling van psychotrauma Mensen die in levensbedreigende omstandigheden verkeren of andere onverwachte en schokkende gebeurtenissen meemaken, worden geconfronteerd met intense gevoelens van angst, onmacht, kwetsbaarheid en hulpeloosheid.

Als gevolg daarvan kunnen mensen klachten ontwikkelen. Soms verdwijnen die vanzelf, maar niet bij iedereen. Een aantal mensen dat een psychotrauma heeft meegemaakt, ontwikkelt als gevolg daarvan een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Daar is sprake van wanneer er

22

Koplopers in de zorg

meerdere klachten zijn die langdurig aanhouden en het normaal functioneren verstoren.

Stichting Centrum ’45 richt zich op de behandeling van complexe psychotrauma’s. Hieronder wordt verstaan een combinatie van meerdere psychische problemen en stoornissen, ontstaan door herhaalde en/of langer durende traumatisering. Andere partners binnen de Arq-groep hebben ieder hun eigen expertisegebied bij de behandeling van specifieke klachten als gevolg van verschillende traumatische ervaringen. Een voorbeeld hiervan is de Politiepoli van het PDC

die fungeert als hét landelijk verwijsadres voor politiemedewerkers met mogelijk traumagerelateerde klachten. Uit heel Nederland komen politiemedewerkers voor diagnostiek en behandeling van posttraumatische stress-stoornis (PTSS) naar de PDC Politiepoli.

Het doel van de behandeling is vooral mensen leren om te gaan met hun traumatische ervaringen zodat hun huidige leven hier minder sterk door wordt beïnvloed. Contact met lotgenoten wordt in dat kader gezien als een belangrijk onderdeel van de behandeling, evenals ‘elkaar aandacht geven’.

Gehandicaptenzorg

GGZ

Jeugdzorg

Maatschappelijke Ondersteuning

Ouderenzorg

Ziekenhuizen en klinieken

Ondersteunende organisaties

“Bij dit soort ontwikkelingstrajecten is het van groot belang dat je elkaar binnen de Raad van Bestuur de ruimte voor ontwikkeling geeft.”

borgen en optimaal te benutten. Arq heeft als ondersteunende holding zelf geen zorgtaken, maar zij verbindt en faciliteert gespecialiseerde partners rondom het thema complexe psychotraumata. Arq is door haar omvang een generalist met specialistische kennis. De naam Stichting Centrum ’45 is – net als de namen van de overige partners in Arq – binnen het geheel behouden gebleven omdat het een sterk en herkenbaar ‘merk’ is én omdat de naam sterk verbonden is met de ziel en de cultuur van de organisatie.

Fuzzy management en cross overs

Bij de oprichting van Arq stond de vraag centraal hoe de dynamiek van de verschillende partners binnen het groter geheel van de nieuwe constellatie te behouden en de aanwezige expertisegebieden te versterken en beter te benutten. Om dit te bereiken is Arq dusdanig ingericht dat cross overs tussen de verschillende ‘merken’ en expertisegebieden zoveel mogelijk worden gestimuleerd. Arq kent maar één managementlaag en de interne coördinatie wordt zoveel mogelijk overgelaten aan de (hoog opgeleide) medewerkers zelf; Arq heeft daardoor alle kenmerken van een ‘fuzzy organisation’. Het idee is dat de medewerkers van de verschillende ‘merken’ elkaar voor hun projecten opzoeken, de verbinding aangaan en gebruik maken van elkaars expertise. Om deze ontmoetingen te garanderen zijn behalve Stichting Centrum ’45, dat grotendeels elders is gelokaliseerd, de andere partners in Arq in

één gebouw gehuisvest. Jan-Wilke Reerds is er ook heilig van overtuigd dat de maximale omvang van de organisatie nooit groter zal kunnen zijn dan zo’n 300 fte’s: “Bij een grotere organisatie worden medewerkers anoniem, is onduidelijk wie welke expertise heeft en kunnen de noodzakelijke ontmoetingen niet meer plaatsvinden.”

Een aantal research- en opleidingsprogramma’s loopt als verbindende schakel door alle expertisevelden heen: ook deze zorgen voor samenhang en afstemming.

Zo brengt het Arq Educatie Programma kennis van de partners samen, ontwikkelt nieuwe kennis, creëert synergie en zorgt voor kruisbestuiving. Het programma ontwikkelt en verzorgt ook trainingen en cursussen voor organisaties die te maken hebben met agressie en geweld zoals vervoersbedrijven, supermarkten en lagere overheden.

Voor de diverse opleidingen binnen vakgebieden als psychotherapie, psychiatrie en sociotherapie bieden de partners in Arq opleidingsplaatsen en stagemogelijkheden voor studenten aan en interne opleidingen voor medewerkers die zich verder willen ontwikkelen. Ten slotte biedt Arq coaching en supervisie of intervisie.

De krachten op het terrein van onderzoek zijn gebundeld in het Arq Research Program.

Teams van medewerkers en hoogleraren van diverse universiteiten werken permanent aan het innoveren en ontwikkelen van betere en

meer volledige kennis, methoden en technieken ten behoeve van psychotraumatologie.

Door samenwerking op verschillende gebieden met universiteiten bundelt en coördineert Arq het versnipperde wetenschappelijk onderzoek op het gebied van psychotrauma in Nederland.

De inrichting van de organisatie bevordert in sterke mate de onderlinge uitwisseling en dynamiek, die van groot belang is voor de expertise-ontwikkeling voor de behandeling maar ook voor het wetenschappelijk onderzoek. Binnen dit geheel kan Arq worden gezien als de ondersteunende regisseur en de ‘merken’ als uitvoerders.

Ontwikkelen door te verbinden

Voor het hele ontwikkelingstraject van eigenstandige organisaties naar meerdere ‘merken’ binnen het groter geheel van Arq heeft men de tijd genomen. De Raad van Bestuur had een helder beeld van datgene wat men als stip op de horizon uiteindelijk wilde bereiken, maar het ontwikkelingstraject had niet de vorm van een klassiek implementatieplan met doelen en tijdspaden. De Raad van Bestuur koos er voor om met iedereen de dialoog aan te gaan en de visie op de richting en inrichting van de organisatie te delen: actief op zoek naar ontmoeting en verbinding. Op deze wijze ontstond een organisch traject waarbij voortdurend werd aangesloten op de zich ontwikkelende realiteit. Dit kostte aanvankelijk veel tijd, Koplopers in de zorg

23

arq

aandacht en inzet maar deze initiële investering betaalde zich later dubbel en dwars terug: toen de visie eenmaal aansloeg, de droom werd gedeeld, ontstond er een brede basis voor het besturingsconcept en een intrinsiek gemotiveerde organisatie. Voor de Raad van Bestuur zelf was het ontwikkelingstraject ook een voortdurend onderling afstemmen van visie, met ruimte voor eigen ideevorming en ontwikkeling. Vanaf het begin was duidelijk dat men zich de tijd moest gunnen voor dit interactieve proces, waarvan pas na 2 à 3 jaar de eerste resultaten zichtbaar zouden worden.

De Raad van Bestuur is er zich scherp van bewust dat het een uitdaging is om medewerkers blijvend te binden aan de organisatie en het besturingsconcept. “We zullen continue onze toegevoegde waarde aan onze medewerkers moeten bewijzen”, zegt Jan-Wilke Reerds , voorzitter Raad van Bestuur. Om dit te bereiken worden de medewerkers gevoed met voor hen interessante kennis, bestaat er de mogelijkheid te delen in de ambities van Arq op wetenschappelijk terrein in de vorm van promotieonderzoeken bij de aan Arq verbonden hoogleraren, kan men kiezen uit een variëteit aan doelgroepen en bestaat er de mogelijkheid werken en lesgeven te combineren.

Internationaal toonaangevend

Arq Psychotrauma Expert Groep is een belangrijke speler op internationaal gebied.

Mondiaal zijn er slechts twee met Stichting

Centrum ’45 vergelijkbare organisaties. De achterliggende reden is dat weliswaar veel organisaties zich richten op complexe psychotraumata veroorzaakt door oorlog of geweld, maar deze zich vaak te veel focussen op één nauw omschreven doelgroep, waar men zich mee overidentificeert. Stichting Centrum ’45 met haar achtergrond in de Tweede Wereldoorlog, is zich – niet zonder discussie – in de loop der tijd juist breder gaan positioneren en is hierdoor gegroeid, terwijl andere organisaties door het afnemen van de traditionele doelgroep juist in omvang afnamen. Om bij het relatief ontbreken van concurrentie de scherpte te behouden zal Arq elke paar jaar door 6 mondiaal vooraanstaande hoogleraren worden getoetst.

Bestuursvoorzitter Reerds heeft een aanvullende verklaring waarom in veel situaties psychotrauma organisaties zich na enige tijd niet blijven ontwikkelen: “Teveel empathie met de doelgroep is een vaak geziene valkuil in onze specifieke niche. Veel mensen voelen zich nauw bij het onderwerp en de slachtoffers betrokken. Hierdoor kunnen emoties rondom trauma en traumaverwerking hoog oplopen.

Te veel betrokkenheid en medelijden kan echter op termijn de strategische positie van een organisatie ondermijnen.”

In het verlengde daarvan leiden binnen het Arq International Program de partners in Arq verschillende internationale psychosociale projecten en faciliteren ze trainingen gericht

op het helpen van oorlogsgetroffenen en getroffenen van rampen. Daarnaast voorziet Arq Psychotrauma Expert Groep het management en personeel van humanitaire- en ontwikkelingsorganisaties van professionele tools die kunnen helpen bij het omgaan met de gevolgen van het werken in chaotische en levensbedreigende omstandigheden.

Innovatie powerhouse

Met alle ontmoetingen en verbindingen die binnen Arq dagelijks worden gelegd is het niet vreemd dat er nieuwe ideeën ontstaan. Arq ontwikkelt zich zo tot een ware ‘powerhouse’ van zorginnovatie. Wat daarbij opvalt is vooral de grote variatie aan nieuwe ideeën. Zo is er een mobiele softwareapplicatie ontwikkeld met een vragenlijst die gebruikt kan worden als iemand met geweld wordt geconfronteerd; er is een e-healthinstrument gericht op het zichtbaar maken van geweld binnen taal en ook een radioprogramma kwam uit de koker van Arq: via Uruzgan FM zorgde Arq in samenwerking met 3FM en de Wereldomroep ervoor dat Nederlandse militairen in Afghanistan werden gefaciliteerd om met elkaar in contact te komen.

Via Echoes Online ontwikkelt Arq kennis over psychosociale preventie na schokkende gebeurtenissen en maakt deze kennis toegankelijk op internet. In samenwerking met andere organi­saties ontwikkelt Echoes Online portals voor ­specifieke doelgroepen, zoals veteranen, medewerkers van de politie, verkeersslachtoffers, cliënten van Slachtofferhulp Nederland en medewerkers van bedrijven die een hoog risico lopen op (gewelds)incidenten.

Dit completeert het beeld van Arq als een veel­zijdige organisatie met een zeer brede portfolio en een geweldige drive op het terrein van innovatie.

24

Koplopers in de zorg

Gehandicaptenzorg

GGZ

Jeugdzorg

Maatschappelijke Ondersteuning

Ouderenzorg

Ziekenhuizen en klinieken

Ondersteunende organisaties

Expertgroep voor psychotrauma Arq Psychotrauma Expert Groep verbindt en ondersteunt gespecialiseerde organisaties rondom het thema psychotrauma met het doel dat deze organisaties elkaar wederzijds kunnen versterken en alle organisaties afzonderlijk hun werk op het gebied van psychotrauma beter kunnen doen. De volgende organisaties opereren vanuit deze groep: Stichting Centrum ’45 is het landelijk expertise centrum voor diagnostiek en behandeling van mensen met complexe psychotraumaklachten als gevolg van vervolging, oorlog en geweld.

Instituut voor Psychotrauma biedt organisaties en overheden ondersteuning bij het voorkomen en beperken van de gevolgen van schokkende gebeurtenissen Psychotrauma Diagnose Centrum is een onafhankelijk centrum voor diagnose en advies bij psychotraumaklachten.

Equator Foundation biedt getraumatiseerde vluchtelingen in Nederland en populaties in post-conflictgebieden hulp bij mentaal herstel en hervinden van sociale binding.

Cogis is het kennisinstituut voor de sociale en psychische gevolgen van oorlog, vervolging en geweld.

War Trauma Foundation biedt psychosociale hulp aan getraumatiseerde slachtoffers van oorlog en systematisch geweld.

Impact is het landelijk kennis & adviescentrum psychosociale zorg na rampen.

Arq Psychotrauma Onderzoek, bundelt van het onderzoek van de partners in Arq. Echoes Online ontwikkelt kennis over psychosociale preventie na schokkende gebeurtenissen en stelt deze kennis via webportals toegankelijk.

Koplopers in de zorg

25