P A R NAS S I A GRO E P
118
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
De Parnassia Groep begeleidt en ondersteunt cliënten opdat zij zich beter staande kunnen houden in de maatschappij. De organisatie zet een breed scala aan middelen (ook niet-medisch) in en innoveert voortdurend in samenwerking met de eigen en met andere organisaties om het beoogde resultaat te bereiken.
Herstelkracht De aanpak van Brijder
Als onderdeel van de Parnassia Groep, de grootste GGZ instelling van Nederland, biedt Brijder verslavingszorg aan in de Randstad tot in de kop van Noord-Holland. Naast de juiste medicatie en toepassing van evidence based behandelprotocollen, weet Brijder dat 50% van de effectiviteit van het herstelproces wordt bepaald door aspecifieke factoren zoals de juiste bejegening van klanten en andere relationele, mensgerichte aspecten. Brijder leert haar klanten omgaan met hun beperkingen en te vertrouwen op hun talenten, potentie en individuele kracht. De zorginstelling heeft de doelstellingen van het zogenaamde Handvest van Maastricht als uitgangspunt genomen voor haar strategie die in 2010 werd afgestemd tussen alle stakeholders: t Herstel wordt leidend in de verslavingszorg. t Ervaringsdeskundigheid wordt erkend als derde kennisbron naast wetenschappelijke en professionele kennis. t Nieuwe herstelconcepten worden in proeftuinen uitgeprobeerd en bij succes geïmplementeerd. Functioneel georiënteerde professionals moesten zich met deze keuzes leren opstellen als klantgerichte behandelaren terwijl het management zich moest ontwikkelen naar meer dienstverlenend leiderschap.
De eerste stap hierin is de switch van functioneel naar klantgericht. Weg van de eenzijdige professionele oriëntatie en de daaraan gekoppelde organisatiestructuren. Gert Jan Tupker, destijds net aangesteld als bestuurder van Brijder, geeft antwoord op de vraag: Wat zoeken klanten bij Brijder? “Vooral oprechte persoonlijke aandacht! Die kan alleen ontstaan wanneer zorgprofessionals zich werkelijk interesseren voor de persoon en diens situatie. Dit vergt inlevingsvermogen. De klant verwacht ook een veilige omgeving. Dit impliceert dat de cliënt ruimte houdt om zelf beslissingen te nemen, regie kan uitoefenen over zijn eigen leven.” Tupker geeft aan dat de gevraagde empathie voor zowel management als hulpverleners de start betekent van een zoektocht naar effectievere vormen van invullen van ieders beroepsmatige rol. En dat geldt vooral voor de directie. In dit veranderproces hoef je volgens Tupker niet alles weg te doen: “Het grote gevaar is om als directie je af te zetten tegen de oude gewoonten en werkpatronen. Ook oude werkwijzen moet je leren waarderen, om vast te stellen welke elementen je in tact wil laten en die je zelfs nodig hebt om de nieuwe werkwijzen te helpen ondersteunen.” Onder begeleiding van de verandercoaches van een extern adviesbureau stonden managers en medewerkers stil bij hun eigen drijfveren, zij
“Het grote gevaar is om als directie je af te zetten tegen de oude gewoonten en werkpatronen.” Frank Verhoef, directeur Parnassia Participaties, Gert Jan Tupker, bestuurder van Brijder en Elsbeth de Ruijter, directeur Zorg van Brijder
KOPLOPERS IN DE ZORG
119
P A R NAS S I A GR O E P
EHEALTH Reeds sinds 2006 is Brijder actief op het gebied van e-health behandelingen. Nanda den Hollander is programmamanager ehealth. “Brijder wil mensen zo vroeg mogelijk bereiken, voordat ze (ernstige) verslavingsproblemen krijgen met goedkope, laagdrempelige en tegelijk hoogwaardige producten.” Om die reden werden 100% online behandelingen ontwikkeld. De eerste vier – alcohol/ cannabis/roken/pokeren onder controle – ontvingen direct de NIMA prijs. “Daarna ontwikkelden we combiprogramma’s, dus onlinebehandelcontacten gecombineerd met face-tot-face behandelcontacten”, vervolgt Nanda den Hollander. Deze combinatie bleek effectief in zogenaamde cognitieve gedragstherapieën toegepast in leefstijltrainingen. Het grote voordeel is dat cliënten ieder moment kunnen inloggen, waardoor hun gevoel voor regie wordt versterkt. Zij werken aan opdrachten en geven een impuls wanneer de zorgprofessional moet reageren. Andersom ervaart de professional meer regie op het behandelproces die de effectiviteit van de behandeling ten goede komt. Bovendien wordt het contact tussen cliënt en professionals beter geapprecieerd. Met E-Health behandelprogramma’s kan je ook verschillende doelgroepen bedienen. Bijvoorbeeld door in plaats van talige content meer met illustraties en korte zinnen te werken. Eenmaal ontwikkeld kunnen verschillende groepen op een effectieve en efficiënte wijze gebruik maken van online methoden. Nu al merkt Brijder dat het aantal dropouts daalt en dat de therapietrouw toeneemt.
120
KOPLOPERS IN DE ZORG
“Oprechte persoonlijke aandacht kan alleen ontstaan wanneer zorgprofessionals zich werkelijk interesseren voor de persoon en diens situatie. Dit vergt inlevingsvermogen.” Gert Jan Tupker, bestuurder van Brijder
werden bewust gemaakt van hun regelruimte en konden beter aangeven welke ondersteuning nodig is om de gewenste transitie tot stand te brengen. Het is een bekend gegeven dat transities van organisaties impliceert dat individuele professionals oude patronen en werkwijzen moeten loslaten om ruimte te creëren voor nieuwe ideeën en nieuw gedrag. Ook voor directeur Zorg, Elsbeth de Ruijter, van origine psychiater vergde de transitie een nieuwe meer dienstbare leiderschapstijl: “Dat was niet altijd gemakkelijk, ik verkeerde dikwijls buiten mijn comfortzone en ik voelde mij wel eens onbegrepen. Maar als mens ben ik gegroeid en in mijn werkomgeving waardeerde ik ieder teken van verandering in de gewenste richting. Die kwamen gelukkig snel genoeg.”
van tijd ‘uit de kast kwamen’ door publiek te maken dat zij ook over ervaringsdeskundigheid beschikken… Het stigma naar verslaafden lag ineens bloot op tafel. Dit stigma hield het oude, afstandelijke zorgmodel in stand. In het nieuwe meer wederkerige model zijn meer constructieve en verbindende beelden nodig.” De transitie van Brijder heeft het belang aangetoond van ‘lef ’, stelt Elsbeth de Ruijter: “Zonder lef is er geen afstemming met de klant, kom je niet uit de kast en steek je je nek niet uit om het werk onder elkaar anders te willen organiseren. Het zijn juist de ervaringsdeskundigen die de aanjagers zijn van dit soort processen omdat zij vanuit het lef om kwetsbaar te durven zijn, ons (management en hulpverlener) uitnodigen om dit ook te doen. Van de eerste successen werden andere teams nieuwsgierig en begon ook daar het balletje te rollen.”
Ervaringsdeskundigheid
Het kernthema ‘herstel’ is de beoogde uitkomst van een nauwe samenwerking tussen cliënt en begeleider. In dit nieuwe model bleken andere eigenschappen cruciaal. Zo was naast medische expertise, wetenschappelijke kennis en professionele ervaring een herwaardering nodig voor ervaringsdeskundigheid. Gert Jan Tupker benadrukt de rol van de vrijplaats waarin goed opgeleide mensen met verslavingsproblematiek, gevraagd en ongevraagd en los van de structuren, zich mogen bemoeien met het wel en wee binnen Brijder. Dit viel veel oudgedienden zwaar: “Opvallend was dat sommige professionals na verloop
Parnassia Participaties: Innovatie en ondernemerschap
Het is de ambitie van Parnassia Groep om ondernemerschap intern te versterken, zodat mensen meer denken in kansen, potenties en mogelijkheden; dat professionals meer kostenbewust worden en meer klantgericht. Een deel van het innovatiebudget van de Parnassia Groep is bestemd voor investeringen in innovatieve nieuwe bedrijven. Parnassia Groep heeft inmiddels zo’n vijftien deelnemingen die bij elkaar zijn gebracht in een aparte BV, Parnassia Participaties. Het vergt specifieke aandacht en sturing om van
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
deelnemingen een succes te maken. Naast financieel rendement moeten ze toegevoegde waarde hebben voor de ambities van de Parnassia Groep. Directeur Parnassia Participaties Frank Verhoef ziet toe dat dit ook echt gebeurt. Er zijn volgens Verhoef verschillende redenen om actief te zijn met deelnemingen.: “Ten eerste kan een deelneming een middel zijn om beter mee te liften op technische innovaties of nieuwe zorgconcepten die verderop in de zorg plaatsvinden. Daarnaast kan Participaties veelbelovende initiatieven binnen de Parnassia Groep ondersteunen waardoor het ondernemend karakter sneller wordt benut en de doorontwikkeling professioneel plaatsvindt.” Tenslotte geeft Verhoef aan dat een participatie een tussenstation kan zijn voor zorgondernemingen die de Parnassia Groep overneemt: “Binnen Participaties kan zo’n bedrijf zich dan zonodig geherstructureerd worden en zich doorontwikkelen tot het niveau dat de deelneming een volle dochter wordt in de groep.” De investeringen in Careway, Eforis, Mentalshare en Nederlandse Obesitas Kliniek geven volgens Verhoef technololisch innovatieve impulsen: t Careway – Een ICT ondernemer ontwikkelde slimme software waarmee verborgen processen in de GGZ kunnen worden blootgelegd. Declaraties voor labkosten worden geaggregeerd en collectief gefactureerd bij verzekeraars, waardoor grote bedragen aan niet ingediende onkosten alsnog kunnen worden geclaimd.
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
t Eforis – De BPR-Toolbox van Eforis is
een online omgeving die medewerkers en organisaties helpt bij het verbeteren van Bevlogenheid, Productiviteit en weerbaarheid tegen (lifestyle) Risico’s in de werkomgeving. t Mentalshare biedt eerstelijns psychologische zorg via online zelfhulpprogramma’s. Dit zijn programma’s die zich richten op de preventie en behandeling van bijvoorbeeld depressie, angst, stress en burnout. t Nederlandse Obesitaskliniek – veel obese patiënten hebben ook psychologische stoornissen die eerst verholpen dienen te worden voordat klinische ingrepen plaatsvinden. Sinds de investering worden patiënten die zich bij de obesitaskliniek aanmelden hierop gescreend, en doorverwezen naar PsyQ als dat nodig is. Interne innovaties die door Parnassia Participaties worden gestimuleerd zijn bijvoorbeeld: t Context at Work maakt gebruik van de kennis en expertise van PsyQ, Brijder Verslavingszorg, het E-Health Warenhuis en Context Preventie en richt zich op organisaties die het belang zien van vroegtijdige interventies bij gezondheidsklachten zodat de vitaliteit en productiviteit van werknemers bevorderd worden. t Mirage Minnesota kliniek – een spinoff van Brijder Verslavingszorg – biedt een effectieve oplossing voor verslavingsproblemen door een combinatie van ge-
Life Science & Health
dragswetenschappelijke methodieken en het 12-stappenprogramma van de zelfhulp. De methode helpt deelnemers grip te krijgen op hun verslaving en weer zin in het leven te zien. I-psy (interculturele psychiatrie) is een goed voorbeeld van een overgenomen zorgonderneming die zich binnen de Parnassia Groep verder ontwikkelt. I-psy biedt psychische hulp voor allochtone mensen met problemen die samenhangen met de migratie. De organisatie is ontstaan door overname van een deel van de activiteiten van NOAGG, dat failliet was gegaan. Na sanering en ontwikkeling onder Participaties is I-psy als volle dochter binnen de groep gebracht. Vastgoed als strategisch instrument
Na drie grote fusies in korte tijd te hebben afgerond, besloot Parnassia Groep in 2008 tot een herstructurering van de ontwikkeling en het beheer van het vastgoed. Vooral om een voorsprong te nemen op veranderende wet- en regelgeving. Omdat gezondheidszorginstellingen inmiddels zelf verantwoordelijk zijn voor hun vastgoed, is dit een strategisch instrument geworden: de opbrengst ervan kan worden benut voor de zorg. Jos van Nieuwkoop is sinds 2008 directeur vastgoed bij de Parnassia Groep. Men koos toen om drie BV’s op te richten. Eén voor de gesubsidieerde bouw; één voor de panden die niet met subsidies zijn gerealiseerd en een BV waarin het beheer, het personeel en de contracten zijn ondergebracht. KOPLOPERS IN DE ZORG
121
P A R NAS S I A GR O E P
Het bijeenbrengen van de vastgoedportefeuille creëerde een kennispool aan ervaring en deskundigheid, leverde efficiency, een beter beheer van risico’s, en – het belangrijkste – draagt bij aan een hoge huisvestingskwaliteit. Vanwege de grote schaal van de Parnassia Groep zijn er altijd bouwprojecten in verschillende fase van oplevering. Daar waar kleine zorginstellingen een megaoperatie éénmalig meemaken als een nieuwbouwproject wordt gerealiseerd, is vastgoedontwikkeling binnen Parnassia Groep een kernproces dat direct toegevoegde waarde oplevert voor de zorg. Van Nieuwkoop: “Zo hebben we een externe omgevingspsycholoog (samenwerkingsverband) die in alle fase – van schets tot definitief ontwerp – beoordeelt of het aanstaande bouwproject een healing environment biedt aan patiënten.” Een voorbeeld is de separeerruimten: door een uitgekiende inrichting, waarbij lichtinval, geuren en muziek via een touchscreen zelf kan worden ingesteld krijgen patiënten een gevoel van regie en controle over hun omgeving en uiteindelijk over zichzelf, zodat ze sneller weer bij de groep kunnen worden toegelaten. Minder vierkante meters
Parnassia Groep heeft zich gecommitteerd het aantal vierkante meters terug te brengen. Een belangrijke bijdrage aan deze doelstelling werd gerealiseerd door invoering van ‘Het Nieuwe Werken’. Reeds 15 gebouwen zijn overgegaan op deze werkwijze die volgens van Nieuwkoop allereerst is ingegeven door overwegingen ten aanzien van goed werkgeverschap: “Als wij professionals dichter op de cliënt willen hebben, dan moeten zij meer invloed hebben op de tijd en de plaats, en zelfs de wijze waarop zij hun werk verrichten. Deze onafhankelijke wijze van werken vergt andere gebruik van de ruimten, maar ook de mogelijkheid je tijdschema flexibel te plannen, zodat je bijvoorbeeld eerst je kinderen van school haalt en ’s avonds reageert op de verzoeken van je cliënten of collega’s.” De nieuwe trend vergt herinrichting van ruimten, een flinke impuls qua ICT en online bereikbaarheid, maar 122
KOPLOPERS IN DE ZORG
bovenal een andere aansturing (output sturing) van managers. Er is vaak weerstand en terwijl veel professionals snel de voordelen ervaren, hebben de leidinggevenden echt ondersteuning nodig: “Sturen op aanwezigheid is voorbij maar vertrouwen op inzet kan niet iedereen.” Van Nieuwkoop “Wij beheren nu 460 panden in vijf provincies, in totaal 356.000 m2 BVO en wij komen van 413.000 m2 BVO. Daarmee zijn we goed op schema!” Door Het Nieuwe Werken neemt de waardering van de medewerkers toe, het verzuim af en de nieuwe werkwijzen sluiten aan op de strategische kanteling die nodig was. En, inderdaad, er zijn minder m2 nodig, zodat complete panden kunnen worden afgestoten. “Wees wel duidelijk naar het personeel”, tipt Jos van Nieuwkoop, clean desk policy of flexplekken zijn echt wat anders dan Het Nieuwe Werken.” Naast de kantooromgeving vinden ook vastgoedinnovaties plaats als gevolg van nieuwe zorgbehandelmethoden. Ook hier worden de m2 zo veel mogelijk ingedikt zonder te compromitteren op de kwaliteit. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen de meer courante (confectie) panden die zodanig worden ingericht én gelokaliseerd dat de panden ooit een woonbestemming kunnen krijgen en of verkoopbaar zijn. Daar waar leningen bij banken niet meer vanzelfsprekend is voor gezondheidzorg organisaties, lukt het de Parnassia Groep tot op heden wel waardoor zij haar bouwvolume op peil kan houden.
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
MINDER BEDDEN De Nederlandse zorg vertoont een relatief hoge ligduur in vergelijking met andere Europese landen. Dit beeld verandert. In ziekenhuizen vinden steeds vaker poliklinische ingrepen plaats die vroeger resulteerden in een langer verblijf, ook in de GGZ worden steeds meer behandelmethoden ambulant uitgevoerd. Bovendien is de Nederlandse overheid met de sector overeengekomen in de komende jaren 30% van het aantal GGZ bedden af te bouwen. Dit is een impuls voor de modernisering van de zorg. Jos van Nieuwkoop benadrukt: “Als wij geen kwalitatief hoogwaardige, veilige en betaalbare huisvesting weten te realiseren dan hebben wij als vastgoed afdeling van een GGZ instelling geen toegevoegde waarde ten opzicht van bijvoorbeeld woningbouwcorporatie. Wij kennen onze klanten en weten wat wij voor hen moeten bouwen/aanhuren om optimaal bij te dragen aan hun herstelproces.� Op de foto: Jos van Nieuwkoop, directeur vastgoed bij de Parnassia Groep.
KOPLOPERS IN DE ZORG
123