LU M C
252
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
Binnen het Willem-Alexanderkinderziekenhuis ( WAKZ) wordt veel aandacht besteed aan de invloed van de fysieke omgeving op de beleving van de patiënt en van de professionals die in deze omgeving werken. Het vernieuwde WAKZ, onderdeel van het LUMC, wil zoveel mogelijk nieuwe ideeën rond een helende omgeving voor kinderen in de praktijk realiseren.
Een helende omgeving Binnen de muren van het LUMC biedt het Kinderziekenhuis een moderne, vriendelijke en comfortabele omgeving voor kinderen in de leeftijd van 0 tot 18 jaar. Met de voordelen van de directe nabijheid van de benodigde andere specialismen. Met 80 tot 100 bedden vervult het WAKZ een bovenregionale functie. Er zijn vier belangrijke speerpunten te noemen, te weten: t kindercardiologie t beenmergtransplantaties/stamceltherapie t endocrinologie t neonatologie Liaan Jansen is directeur van het Willem Alexander Kinderfonds (WAKF), de fondsenwervende organisatie voor het vernieuwde Kinderziekenhuis. Haar doel is om grensverleggend te zijn met het creëren van een helende omgeving voor kinderen: “Het is de grote ambitie van het WAKF om de belangrijke ideeën op het terrein van healing environment hier in Leiden in de praktijk te brengen.” Aandacht voor mensen
In een goed werkende healing environment kijken organisaties en mensen in de meest brede zin (onder andere de fysieke omgeving, werkwijze en de bejegening) naar de wensen van kind, ouder, familie en medewerker en houden daar zo veel mogelijk rekening mee.
Deze vraaggerichte benadering vereist dat men zich realiseert dat elke ontwerpbeslissing consequenties heeft voor het welzijn van alle gebruikers: kind, ouder, familie en personeel. “Op dit ogenblik onderkent men de consequenties vaak niet, waardoor zeker tijdens de bouwfase de nadruk ligt op functionele en technische eisen. Er is te weinig aandacht voor en inzicht in het gedrag, de beleving en de wensen van kinderen, ouders, familie en verpleging.”, zegt Fiona de Vos, omgevingspsycholoog met ziekenhuizen als bijzonder werkgebied en gepromoveerd op Healing Environments. “Als men zich in deze fase beter bewust zou zijn van de consequenties van ontwerpkeuzes, zouden gebouwen heel anders worden ontworpen.” Een chronische ziekte is zowel voor kind als ouders bijzonder belastend. Uit onderzoek blijkt dat een chronisch ziek kind in 40% van de gevallen leidt tot het uit elkaar gaan van de ouders en ook in 40% van de gevallen verliest een van de ouders zijn of haar baan. “De omgeving kan hierin een wezenlijke ondersteunende rol spelen door niet alleen het zieke kind, maar ook het systeem rondom het kind (ouders, werk, school, familie) optimaal te ondersteunen. Daarnaast moet de omgeving kinderen uitnodigen om kind te zijn, passend bij hun fysieke en emotionele vaardigheden en behoeften,” aldus De Vos.
“Patiënten, familie en personeel zouden hun energie volledig moeten kunnen richten op herstel en genezing zonder belemmerd te worden door de omgeving.” Fiona de Vos, omgevingspsycholoog bij Studio dVO Links op de foto: Liaan Jansen, directeur WAKF en Ferry Breedveld, voorzitter raad van bestuur LUMC
KOPLOPERS IN DE ZORG
253
LU M C
Fiona de Vos wijst er verder op dat zodra een kind ernstig ziek wordt, de leefwereld verkleind wordt tot de patiëntkamer: “Alles wordt teruggebracht tot één ruimte. De school, spelen, de ouderkamer en de eigen kamer. Een healing environment speelt hierop in. De essentie is om dagelijkse activiteiten zo veel mogelijk door te laten gaan, eerst op de kamer en als het beter gaat, op de afdeling. Het gaat echt beter met een ziek kind als er ruimte is om te spelen, vriendjes te ontmoeten en te leren!” Daarnaast moeten de ouders gedurende het gehele verblijf de mogelijkheid hebben om in de buurt van hun kind te zijn. Zichtlijnen zijn volgens De Vos van groot belang: “Een ouderlounge die geen zicht biedt op de afdeling van het kind zal niet worden gebruikt omdat ouders dan gevoelsmatig te ver van hun kind zijn.” Ook de artsen en de verpleging krijgen aandacht binnen een healing environment. Voor deze gebruikersgroep moet de omgeving zo effectief en efficiënt mogelijk worden ingericht, bijvoorbeeld door de loopafstanden te minimaliseren. De eenheid waar men werkt moet daarom selfsupporting zijn: alle voorzieningen (zoals medicatie, vuile- en schone opslag) die men nodig heeft voor patiëntenzorg moeten binnen handbereik zijn. “Ook personeel heeft recht op privacy in een pauzeruimte backstage, zodat je echt even een moment voor jezelf kunt hebben”, aldus Fiona de Vos. Het concept van healing environment komt pas echt tot zijn recht als er een heldere visie, heldere doelstellingen zijn geformuleerd en goede vertaling hiervan heeft plaatsgevonden voor kind, ouders en verpleging. De top van de organisatie en de verschillende managementniveaus moeten leiderschap tonen en men moet medewerkers leren op een andere wijze naar het zorgproces en de omgeving te leren kijken. Samenhang tussen alle elementen – het zorgproces, de fysieke omgeving, de wijze van werken en bejegening – is van groot belang voor het slagen van dit concept. Om te voorkomen dat men eindeloos aanpassingen 254
KOPLOPERS IN DE ZORG
aan het gebouw moet doen is het belangrijk dat de verschillende gebruikersgroepen al in de ontwerpfase bij de bouw worden betrokken. En dat is lastig omdat de meeste medewerkers vooral aanbodgericht denken en met tijdshorizonnen werken die een stuk korter zijn dan die bij de bouw. Om een echte helende omgeving te realiseren is het cruciaal dat deze werelden met elkaar worden verbonden. Het concept
Een aantal ideeën over healing environment zal worden toegepast binnen het WillemAlexander Kinderziekenhuis. Ze passen goed binnen een ontwikkeling die al langer gaande is, namelijk het onderkennen van het belang van de fysieke omgeving voor het welbevinden van de patiënt. Ferry Breedveld, voorzitter raad van bestuur van het LUMC, wil binnen het WAKZ rondom de patiënt een totaalconcept ontwerpen waarbij de omgeving een centrale rol speelt: “Dit kan zijn in de vorm van architectuur, aandacht voor inrichting van ruimtes, de plaats van kunst en de wijze van waarop de patiënt ontvangen en begeleid wordt.” Patiëntervaring neemt volgens Breedveld een belangrijke plek in: “Vanzelfsprekend blijft medische kennis en technologie bepalend voor de genezing, maar de ervaring van de patiënt bepaalt voor een groot deel het welzijn.” Liaan Jansen benadrukt dat het niet verwonderlijk is dat juist het Kinderziekenhuis kiest voor het realiseren van een helende omgeving: “Kinderen zijn nog veel gevoeliger dan volwassenen voor de omgeving waarin ze verkeren.” Binnen het totaalconcept van een healing environment geldt het uitgangspunt dat de patiënt greep moet houden op zijn eigen genezingsproces, op zijn eigen omgeving. Dit betekent vooral dat de patiënt zijn ziekte en het ziekteproces moet begrijpen, de voornaamste beslispunten binnen het ziekte- en genezingsproces moet kennen en tevens onderkennen welke de consequenties daarvan kunnen zijn. Op deze wijze kan de patiënt daadwerkelijk
“Niet de agenda van de specialist, maar het ritme van het kind zou het tijdstip van de bezoeken van de specialist moeten bepalen.” Fiona de Vos, omgevingspsycholoog
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
RABOBANK ALS KOPLOPER IN DE ZORG Een bijzondere rol bij de ontwikkeling van het WAKZ is weggelegd voor Rabobank Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest. Als aanjager van lokale ontwikkeling en met een bijzondere aandacht voor het thema zorg is deze lokaal betrokken bank gespitst op het realiseren van innovaties in de zorg. Vooral als die in de omgeving van Leiden worden gerealiseerd. Interieurontwerp D/DOCK
Remko Jansen, directeur Bedrijven, wijst erop dat het verbinden van partijen een kerntaak van zijn bank is: “Als coöperatieve bank willen wij partijen met elkaar verbinden. Door dit te doen hebben wij de meeste toegevoegde waarde voor onze omgeving. En we vinden dat belangrijk omdat we geloven dat als het goed gaat met onze omgeving, dan gaat het ook goed met onze klanten, onze leden en uiteindelijk met onszelf. We hebben dus heel concreet bijgedragen aan het werven van middelen, het ter beschikking stellen van vrijwilligers en het inzetten van onze eigen netwerken.” Overigens staat dit initiatief niet op zichzelf. De lokale bank heeft ook een ondersteunende rol bij het tot stand komen van initiatieven binnen ‘Medical Delta’: een onderzoeksgedreven consortium van universiteiten, ziekenhuizen en life science bedrijven in Rotterdam, Leiden en Delft. Remko Jansen: “Ons motto is ‘Samen Sterker’! Hier uit dat zich in het gezamenlijk aanpakken van zorginnovaties. Wij hopen zo uiteindelijk een bijdrage te leveren aan betere zorg tegen lagere kosten.”
KOPLOPERS IN DE ZORG
255
LU M C
meedenken en meebeslissen over de eigen genezing. Deze op de bedrijfsprocessen gerichte aanpak wordt verder uitgewerkt in een aantal aanvullende eisen aan de organisatie, namelijk: t De inrichting van het ziekenhuis moet passen bij de andere benadering van de patiënten: ze worden als gasten in open ruimtes ontvangen door de medewerkers, loketten ontbreken. t De omgeving is ingericht om privacy te garanderen. t De patiënt kan dankzij de informatisering zonder enige restrictie op alle plaatsen bij zijn/haar gegevens. t De dokter is een coach die de patiënt begeleidt bij de ‘joint decision making’. Healing environment in de vorm van architectuur, kunst of anderszins kan nooit los gezien worden van het bovenstaande concept. “Je moet je voortdurend kunnen verplaatsen in de patiënt, dat is de uitdaging”, aldus Ferry Breedveld, “en dat heeft geweldige consequenties voor alle aspecten van de organisatie: niet alleen voor de systemen en structuren, maar vooral ook voor je bedrijfsprocessen, de wijze van werken, de wijze van bejegening, stijl van leidinggeven et cetera”. De focus op healing environment heeft gevolgen voor de organisatie. Zo verandert het integrale karakter van de informatie en dus van de ICT. Ook verandert de houding van mede-
“Ons motto is ‘Samen Sterker’! Hier uit dat zich in het gezamenlijk aanpakken van zorginnovaties. Wij hopen zo uiteindelijk een bijdrage te leveren aan betere zorg tegen lagere kosten.” Remko Jansen, directeur Bedrijven Rabobank Leiden, Leiderdorp en Oegstgeest 256
KOPLOPERS IN DE ZORG
werkers: van overnemen naar coachen, en de heldere beslispunten binnen het zorgproces. Men is met de introductie van het nieuwe concept begonnen bij de levensbedreigende ziekten en de oncologische diagnostiek op de kinderafdeling: beide zijn voor alle betrokkenen majeure ingrepen waarbij de snelheid van werken voorop dient te staan binnen helder gedefinieerde bedrijfsprocessen. Op basis van de ervaringen van het Kinderziekenhuis en het welslagen daarvan zal het concept mogelijk verder worden geïmplementeerd op andere terreinen. Fundamenteel onderzoek
Het nieuwe concept leidt ook tot een andere relatie met de patiënt bij het voor de vernieuwingskracht zo van belang zijnde fundamentele onderzoek: de patiënt zal partner worden binnen het onderzoek, goed geïnformeerd worden en voortdurend kunnen meedenken. Het idee hierachter is dat een respectvolle benadering en partnerschap de bereidheid van de patiënt om mee te doen aan dit type onderzoek zal vergroten. De introductie van fysieke elementen houdt uiteindelijk in dat de fysieke dimensies van de organisatie op de schop zullen gaan. Deze ingreep zal beginnen bij de balies, die allemaal zullen verdwijnen. De bedafdelingen zullen worden omgebouwd naar kleine kamers, gericht op de individuele patiënt en voorzien van alle moderne gemakken en technieken.
Het doel is dat de patiënt niet langer het idee heeft uit het leven gerukt te worden door de ziekenhuisopname. De ambities van het Willem-Alexander Kinderziekenhuis zijn er op gericht deze paradigmashift de komende jaren in te zetten en met succes af te ronden. En dat zal gaan lukken, want zoals Ferry Breedveld zegt: “We werken immers aan een publieke zaak en we dienen allemaal een gemeenschappelijk doel.”
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
LUMC: TOPZORG EN ALGEMENE PATIËNTENZORG Door de samenvloeiing van ziekenhuis en faculteit in 1996 ontstond het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) dat vijf kerntaken meekreeg: patiëntenzorg, onderwijs, opleiding, bij- en nascholing en onderzoek. Met de opening van twee nieuwe gebouwen op 1 december 2006, werden al deze kerntaken fysiek verenigd op één plek. Het LUMC richt zich als centrum van medische vernieuwing op het verbeteren van de patiëntenzorg door wetenschappelijk onderzoek. Hiertoe werken wetenschappers en artsen binnen het LUMC nauw samen aan een beter begrip van ziekten en aan nieuwe behandelmethoden. Daarnaast leidt het LUMC artsen, gespecialiseerde zorgverleners en onderzoekers op. Naast algemene patiëntenzorg biedt het LUMC specialistische behandelingen die slechts in een beperkt aantal medische centra mogen worden uitgevoerd, de zogenaamde topklinische en topreferente zorg. Bij deze laatste vorm van topzorg fungeert het LUMC als last resort voor bepaalde ziekten waar geen pasklare antwoorden op zijn. Het LUMC onderscheidt zich vooral door zijn expertise op het terrein van harten vaatziekten, oncologie en neurologie. Op het terrein van hart- en vaatziekten speelt het LUMC een vooraanstaande rol bij regeneratieve therapieën waarbij bijvoorbeeld stamceltherapie wordt toegepast. De neurologie is toonaangevend bij degeneratieve neurologische aandoeningen, zoals de ziekte van Duchenne. Al het onderzoek binnen het LUMC vindt plaats op eigen kracht. Het onderzoek is zowel fundamenteel als patiëntgebonden van karakter en een aanzienlijk deel is gericht op de vertaling van fundamenteel onderzoek naar de dagelijkse patiëntenzorg, het zogenaamde translationele onderzoek. Daar zit volgens Ferry Breedveld een belangrijke uitdaging: “Fundamenteel onderzoek wordt breed gewaardeerd en heeft aanzien, terwijl translationeel onderzoek ondergewaardeerd en onderbeloond is.” Breedveld wijst op het belang van goede balans tussen fundamenteel onderzoek en translationeel onderzoek. Alleen op deze wijze kan men komen tot nieuwe diagnostische en therapeutische methoden die in de algemene patiëntenzorg breed kunnen worden toegepast.
KOPLOPERS IN DE ZORG
257