R E G E N BO O G GRO E P
124
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
Kwalitatieve zorg voor mensen met chronisch psychiatrische en verslavingsproblemen die geen aansluiting weten te vinden bij de reguliere zorg. Het is de kerncompetentie van de Regenboog Groep. De organisatie is er goed in geslaagd vrijwilligers te binden aan een doelgroep die niet zo ‘aaibaar’ is als bejaarden, kinderen of gehandicapten. Een doelgroep waar veel vooroordelen over bestaan.
Informele zorgverlener Van harddrugs naar zingeving
Oorspronkelijk was het aanbod van De Regenboog Groep zorg specifieker, met ondersteuning en opvang voor harddrugsgebruikers. De nadruk lag daarbij op ‘harm reduction’ en niet op afkicken. In de afgelopen 10 jaar is het onderscheid tussen verslavingszorg en psychiatrie steeds meer aan het verdwijnen. De cliënten waren niet langer alleen de typische harddrugs verslaafden, maar in toenemende mate mensen met sociale en psychische problemen. In 2004 heeft de organisatie daarom besloten haar werkterrein te verbreden. In dezelfde periode hadden steeds meer kleinere organisaties problemen het hoofd boven water te houden als gevolg van de strengere wet- en regelgeving. Dat leidde in 2005 tot een eerste fusie met een kleine organisatie die een drietal inloophuizen in stand hield; in de jaren daarna zijn in totaal 10 inloophuizen aangehaakt. Eenheid naast eigen identiteit
Vanaf het begin was het streven niet om te komen tot één grote organisatie, maar de eigenheid en identiteit van de verschillende locaties in stand te houden; wel werd gestreefd naar eenheid op het terrein van financiën, veiligheid, Arbo en dergelijke. Door het in stand houden van de verscheidenheid aan identiteiten wordt er voor gezorgd dat de mensen die
hulp zoeken nog echt kunnen kiezen en wordt voorkomen dat er een eenheidsworst ontstaat. De inloophuizen van De Regenboog zijn ieder verankerd in hun eigen buurt, ze hebben hun eigen netwerken, richten zich op een eigen identiteit en kennen hun eigen particuliere financiers en fondsen die zich gecommitteerd hebben aan de specifieke organisatie. Ook de zogenaamde ‘buddyzorg’ – informele zorg gericht op begeleiding van zieke harddrugsgebruikers – wilde De Regenboog in het verlengde van de strategische herorientatie versterken en verbreden tot begeleiding gericht op het versterken van de sociale netwerken voor de mensen met chronisch psychiatrische en armoede problematiek. Dit heeft in 2008 geleid tot een fusie met de Amsterdamse Vriendendiensten en in de jaren daarna is een groot aantal nieuwe informele zorgconcepten ontwikkeld, resulterend in een breed scala aan mogelijkheden voor de verschillende doelgroepen. Focus
Eenheid wordt verkregen doordat iedereen vanuit één missie en één visie werkt. Dit kan bij tijd en wijlen wringen: medewerkers voelen zich over het algemeen meer verbonden met hun eigen locatie en identiteit en hun eigen werkzaamheden dan met de overkoepelende
“We hebben een grote groep vrijwilligers met succes aan onze organisatie weten te binden.” Brigit Nieuwburg, regiomanager en Hans Wijnands, directeur van De Regenboog Groep
KOPLOPERS IN DE ZORG
125
R E G E N BO O G GRO E P
organisatie. De missie dient dan ook vooral om focus te geven binnen het brede spectrum aan ondersteuningsmogelijkheden. Deze focus ligt in ieder geval bij mensen die nog niet in staat zijn aan te haken aan de reguliere zorgketen én op mensen die het niet lukt om optimaal zelfstandig te functioneren nadat de reguliere zorg is gestopt en daarom hun hele leven lang ondersteuning nodig hebben. Eenzaamheid en sociaal isolement zijn belangrijke thema’s bij deze groep. De wijze waarop de Regenboog groep de organisatie heeft ingericht, speelt hierop in: zo hebben de inloophuizen een rol aan de voorkant – het voorportaal – van de zorgketen; de informele zorg zit aan de achterkant van de keten. De kracht van De Regenboog Groep is dat
126
KOPLOPERS IN DE ZORG
deze altijd is blijven kijken naar wat de klant echt wil. Het is uit den boze om zaken aan mensen op te dringen. Uitgangspunt is de persoon achter de problemen. Het gaat daarbij altijd om de mogelijkheden – en niet om de onmogelijkheden – van de klant. Ook het tempo van de behandeling hoort daarbij. De kern: vrijwilligers
Zo’n 700 vrijwilligers staan aan de basis voor het succes van de groep. Ze hebben een cruciale brugfunctie naar de samenleving en spelen een belangrijke rol bij het wegnemen van vooroordelen ten opzichte van de doelgroep. Ook zijn ze medebepalend voor de beeldvorming die over verslaafden en mensen met chronisch psychiatrische problemen ontstaat. De vrijwilligers hebben veel eigen verant-
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
“Projecten worden gestart op basis van intuïtie, enthousiasme en draagvlak bij de klant of de medewerker. Pas daarna kijken we of de problematiek niet te groot is en of we het wel aankunnen.”
woordelijkheden, zeker gezien het bijzondere karakter van de doelgroep. Zo bepalen de vrijwilligers samen met de deelnemers de tijdstippen waarop ze elkaar zien. Dit kan overdag zijn, maar ook ’s avonds, met een flexibele inzet aan uren. Vrijwilligers runnen ook samen met de bezoekers de inloophuizen. Voordat iemand bij De Regenboog Groep als vrijwilliger aan de slag kan, doorloopt deze een intensief traject. Er wordt flink geïnvesteerd in opleidingen zoals coachingstrainingen, er zijn tweemaandelijkse intervisiebijeenkomsten en er is een speciale Vrijwilligersacademie Amsterdam voor onder andere vervolgcursussen en verdiepingsbijeenkomsten. Dit heeft twee hoofddoelen: het garandeert een minimaal kwaliteitsniveau en daarnaast creëert het een verbinding tussen de vrijwilligers en de organisatie. Hiervoor vraagt de Regenboog Groep commitment van vrijwilliger en deelnemer in de vorm van een contract voor een jaar tussen beide partijen. Binnen de afgesproken kaders vullen beide partijen het contract zelf in. In de praktijk blijken er weinig afvallers te zijn en in principe stopt het contract na dat jaar. Aan het einde van het jaar vindt er een evaluatiegesprek plaats met de deelnemer en de vrijwilliger. Soms continueren vrijwilliger en deelnemer hun contact, maar dat valt dan niet langer onder de verantwoordelijkheid van De Regenboog Groep. Deze wijze van werken levert een grote mate van betrokkenheid van
alle partijen op en veel vrijwilligers spannen zich in op allerlei andere terreinen voor de organisatie in als het inzamelen van geld en het opbouwen van het netwerk. “Als je zo’n grote groep mensen aan je organisatie weet te binden, dan doe je het goed.” Brigit Nieuwburg, regiomanager. Meer zingeving en eigen verantwoordelijkheid De afgelopen jaren is de groep die daadwerkelijk op straat leeft gelukkig steeds kleiner geworden. Een aantal primaire levensbehoeften is beter gedekt en mensen stellen daardoor andere vragen. De Regenboog Groep probeert op deze veranderende vraag in te spelen door de groeimogelijkheden van de mensen te versterken. Hans Wijnands, directeur De Regenboog Groep, geeft aan dat de bezoekers met ondersteuning van een beperkt aantal betaalde medewerkers, vrijwilligers en stagiaires zélf verantwoordelijk zijn voor de dagelijkse gang van zaken in de inloophuizen: “Onze medewerkers moeten vooral ondersteunen en niet overnemen. Het punt is dat ze dit juist niet in hun opleiding leren.” Hierdoor is de rol van de medewerker aan het veranderen naar een gericht op ondersteuning en loslaten. Hoewel het natuurlijk wel eens misgaat, blijken de bezoekers in de praktijk goed met hun verantwoordelijkheden om te
kunnen gaan en aanmerkelijk strenger naar elkaar toe te zijn dan de reguliere medewerkers. Op dit ogenblik loopt er een experiment waarbij het managen van een inloophuis geheel aan de bezoekers wordt overgelaten. Mensen met problemen blijken lang niet altijd gebruik te maken van het integraal aanbod, waar ze op zouden kunnen terugvallen. De Regenboog Groep wil daarom het hulpaanbod in de toekomst meer aan elkaar gaan knopen. Een andere vraag die steeds belangrijker wordt, is hoe deelnemers die al jarenlang door professionele begeleiders in ambulante trajecten worden begeleid, een stap verder kunnen komen. Steeds vaker stellen mensen vragen als ‘waar zou ik andere mensen kunnen ontmoeten’ en ‘hoe kan ik me verder ontwikkelen’. De professionele begeleider heeft meestal geen tijd om goed op dergelijke vragen te kunnen inspelen. Een speciale functie die hiervoor is gecreëerd is de Netwerkcoach. Deze vrijwilliger kijkt wie er nog actief zijn in het netwerk van de deelnemer en hoe deze zijn te activeren. Op deze wijze wordt de deelnemers begeleid naar een andere fase in zijn of haar leven. Eigen projecten
Een bijzonder vrijwilligersproject is de ‘Talent Coach’: hier investeren coaches in het talent en de kracht van mensen die financieel arm zijn. De gedachte is dat deelnemers misschien KOPLOPERS IN DE ZORG
127
R E G E N BO O G GRO E P
financieel arm zijn, maar wellicht rijk aan talent. De talent coach gaat op zoek naar iemands kracht, drijfveren en passie. Waar loopt iemand warm voor en wat kan de coach doen om dat te versterken zijn centrale thema’s. De talent coach denkt mee over wat iemand leuk vindt en hoe dat vervolgens in praktijk kan worden gebracht. Op deze manier kunnen deelnemers weer vertrouwen in zichzelf krijgen, op eigen kracht verder gaan en zelf de weg uit de armoede vinden. Een ander bijzonder eigen project is het buurthuis van de toekomst. Op dit ogenblik richt De Regenboog Groep zich op de verdere ontwikkeling van het buurthuiswerk. Ingewikkelde of kwetsbare doelgroepen die juist wat zouden hebben aan zo’n buurthuis, blijken er in de praktijk geen gebruik van te maken. Dit nieuwe concept moet wel aantrekkelijk zijn voor deze doelgroepen. De uitdaging is dat de verschillende betrokken organisaties ieder vanuit zijn eigen expertise een nieuw concept probeert op te zetten, op basis van meerdere financieringsstromen: de AWBZ en WMO, maar er moet ook ruimte zijn voor commerciële activiteiten. Samenwerking en innovatie
Er is de afgelopen decennia in Nederland ontzettend veel geïnvesteerd en de keten van politie justitie, GGZ, eerstelijnszorg, welzijnsorganisaties, schuldhulpverlening en opvang. De doelgroep leeft niet langer op straat en is
in toenemende mate gereguleerd en begeleid naar wonen. Dit leidt in de praktijk echter tot een andere type problematiek, namelijk problemen ‘achter de voordeur’, vaak minder zichtbaar voor de maatschappij en dus minder urgent voor de politiek. Dit type problematiek maakt dat de behoefte aan informele zorg naar verwachting verder zal toenemen. Hans Wijnands: “Samenwerking is een centraal thema bij ons; we doen bijna niets zonder derden. De Regenboog zit wat dat betreft echt tussen domeinen in: we zijn geen echte GGZorganisatie maar zijn wel onderdeel van de keten, we zijn geen welzijnsorganisatie maar spelen wel een rol in dat domein. Deze positie is ons op het lijf geschreven.” De Regenboog Groep is voortdurend aan het innoveren, kijkt naar kansen voor ontwikkelingen en zegt bijna altijd ja tegen nieuwe zaken. Wijnands is trots op de wijze waarop wordt gewerkt: “Projecten worden gestart op basis van intuïtie, enthousiasme en draagvlak bij de klant of de medewerker. Pas daarna kijken we of de problematiek niet te groot is en of we het wel aankunnen.” Hans Wijnands benadrukt dat innovatie en organisatieontwikkeling voor de Regenboog Groep een constante vormen, net als de dynamiek binnen de doelgroep: “Ik word zenuwachtig als we een half jaar niets nieuws hebben opgestart. Dan heb ik het idee dat we een ontwikkeling aan het missen zijn.”
“Onze medewerkers moeten vooral ondersteunen en niet overnemen. Het punt is dat ze dit juist niet in hun opleiding leren.”
128
KOPLOPERS IN DE ZORG
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
VVT
Ziekenhuizen en Klinieken
Life Science & Health
INFORMELE ZORG Het kernaanbod van de Regenboog Groep betreft ondersteuning in de vorm van inloophuizen en informele zorg aan verslaafden en daklozen, of mensen die het vanwege financiĂŤle of psychische problemen niet makkelijk hebben. Het belangrijkste doel is met de informele zorg de eenzaamheid en het sociale isolement van deze kwetsbare groep Amsterdammers te doorbreken. In de inloophuizen wordt contact onderhouden met mensen die voor andere hulpverleningsinstanties onvindbaar of onbereikbaar zijn. Het opbouwen van een vertrouwensband en het bieden van eten, een douche en vrijetijdsactiviteiten staat centraal. De inloophuizen zijn een onmisbare schakel tussen de straat en de reguliere zorg. Er zijn 10 inloophuizen, elk met een eigen geschiedenis en gebruiken. De informele zorg kent een breed scala aan diensten, variĂŤrend van het als vrijwilliger ondersteunen van mensen met psychische problemen, het ondersteunen van mantelzorgers, het helpen bij het herstellen of vergroten van het sociale netwerk van mensen met psychische problematiek, buddyzorg voor verslaafden op dak- en thuislozen en praktische en coachende ondersteuning op financieel gebied van klanten van de voedselbank of schuldhulpverlening.
KOPLOPERS IN DE ZORG
129