FINANSREGNSKAP MED ANALYSE gir en oversiktlig innføring i • • • •
presentasjon av årsregnskap og årsberetning analyse av årsregnskapet de viktigste forskjellene mellom skattereglene og regnskapsreglene regnskapslovens vurderingsregler med kort omtale av de internasjonale regnskapsreglene i IFRS og høringsutkast til ny NRS
Boka dekker emnet finansregnskap med analyse i det treårige bachelorstudiet i økonomi og administrasjon. Den er også aktuell for andre tilsvarende kurs på høgskolenivå. Finansregnskap med analyse har en logisk og ryddig struktur med sammendrag, kontrollspørsmål, oppgaver og løsningsforslag til hvert kapittel. Kontoplan med de mest brukte kontoene og eksempel på årsregnskap (med noter) er tatt med som vedlegg. Boka har egne nettsider: www.gyldendal.no/finansregnskap. Her finner du komplette løsningsforslag og en elektronisk arbeidsbok samt en egen nettside med aktuelt stoff for forelesere.
KJELL MAGNE BAKSAAS er statsautorisert revisor og førstelektor ved Høgskolen i Buskerud og Vestfold. I tillegg har han en bistilling hos Grant Thornton Revisjon AS. Han har dessuten lang praksis fra revisjon og konsulentvirksomhet.
MED ANALYSE
ØYSTEIN HANSEN er førstelektor ved Høgskolen i Buskerud og Vestfold. Han har lang undervisningserfaring i økonomiske fag ved ulike høgskoler. Han har dessuten lang praktisk erfaring med regnskapsarbeid.
FINANSREGNSKAP MED ANALYSE 2. utgave
540175.book Page 7 Tuesday, December 16, 2014 10:37 AM
Innhold Del 1 Teori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1 Finansregnskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1 Hva er et finansregnskap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Formület med finansregnskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3 Finansregnskapet som informasjonskilde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4 Regler om finansregnskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5 Bokføringsloven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6 Regnskapsloven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7 IFRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13 13 13 14 16 20 21 24
2 Prinsipper og kvalitetskrav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1 Rettvisende bilde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2 Grunnleggende regler for bokføringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3 Grunnleggende regnskapsprinsipper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27 27 28 30
Del 2 Vurderinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 3 Vurderingsregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1 Grunnleggende vurderingsprinsipper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Generelle vurderingsregler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Varige driftsmidler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Immaterielle eiendeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5 Finansielle anleggsmidler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6 Varelager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7 Kortsiktige fordringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8 Kortsiktige investeringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9 Likvider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10 Gjeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.11 Endring av regnskapsprinsipp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39 39 44 46 56 61 63 72 77 82 83 87
4 Regnskap og skatt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 4.1 Innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
7
540175.book Page 8 Tuesday, December 16, 2014 10:37 AM
INNHOLD
4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9
Skatteposter i regnskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Varige driftsmidler og immaterielle eiendeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Verdipapirer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Varelager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Fordringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Gjeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Underskudd til fremføring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Skatteposter – en oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5 Egenkapital og utbytte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1 Egenkapitalen i aksjeselskaper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Utbytte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Dekning av årsunderskudd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Egenkapital i andre foretak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
127 127 131 136 136
Del 3 Presentasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 6 Resultat- og balanseoppstilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1 Regler for klassifisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2 Resultatregnskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3 Balansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
141 142 145 148
7 Noter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 7.1 Notekrav . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 7.2 Notekrav for små foretak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 8 Kontantstrømoppstilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1 Hva er en kontantstrømoppstilling? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2 Årsoppgjør (et eksempel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3 Den direkte metoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4 Den indirekte metoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.5 Hva kan vi lese ut av en kontantstrømoppstilling? . . . . . . . . . . . . . . . .
162 162 167 169 176 180
9 Årsberetningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 9.1 Samfunnsansvar (samfunnsregnskap) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 9.2 Årsberetningen i små foretak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 10 Konsernregnskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1 Hva er et konsern? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2 Konsernregnskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3 Konsernbalanse – åpningsbalanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4 Konsernregnskap etterfølgende perioder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
190 190 191 192 194
540175.book Page 9 Tuesday, December 16, 2014 10:37 AM
INNHOLD
Del 4 Analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 11 Regnskapsanalyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1 Innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2 Gruppering av regnskapstallene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3 Korrigering av regnskapet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4 Analyse av nøkkeltall – innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.5 Finansiering og soliditet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.6 Likviditet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.7 Lønnsomhet og inntjening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.8 Rentabilitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.9 Bedrifter i ulike situasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.10 Tolkning og konklusjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
201 201 202 205 215 217 224 237 247 258 260
12 Foretaksverdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.1 Hva er virkelig verdi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2 Hvordan finne virkelig verdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.3 Markedsbaserte verdsettingsmetoder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.4 Inntektsbaserte verdsettingsmetoder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.5 Kostbaserte verdsettingsmetoder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.6 Substansverdi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.7 Goodwill . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
267 267 269 270 271 273 274 276
Oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgaver til kapittel 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
281 281 283 286 312 329 331 336 338 350 355 357 374
Løsningsforslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
379 379 381 384 409 425
9
540175.book Page 10 Tuesday, December 16, 2014 10:37 AM
INNHOLD
Løsningsforslag kapittel 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Løsningsforslag kapittel 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
429 432 435 455 462 464 491
Vedlegg 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Årsregnskap og kontoplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495 Vedlegg 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499 Notekrav øvrige foretak (mellomstore) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 499 Vedlegg 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503 Eksempel: Årsoppgjør små foretak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503 Referanser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 Lovregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511 Litteratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512 Stikkord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
10