H2O februari 2016

Maandblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk

2

3 maart 2016 49ste jaargang

www.vakbladh2o.nl

RIOLERINGS VAKDAGEN

15-17 maart Gorinchem: een must voor waterprofessionals DIRKSE (ENVAQUA):

Topsector Water gaat doel niet realiseren WAT BRENGT 2026?

KWR EN WETSUS KIJKEN IN DE GLAZEN BOL

MIRIAM DRIEMAN

EN DE KUNST VAN HET AANDACHT TREKKEN

ACHTER DE

COVER

2

Tekst Barbara Schilperoort Fotografie Kees Hummel

WIE? Miriam Drieman (47), een echt bèta-meisje, dat koos voor een laboratoriumopleiding, maar tijdens haar stage ontdekte dat ze niet dagenlang in een lab wilde doorbrengen. Ze switchte naar commerciële chemie, haalde haar hbo-diploma en ging aan de slag bij een bedrijf in haar woonplaats Apeldoorn als verkoper van chemicaliën voor waterzuiveringen en zwembaden. Later stapte ze over naar het internationale Hach, dat wereldwijd handelt in “alles wat nodig is bij het analyseren van waterkwaliteit”. Na twaalf jaar sales doet ze nu – als communicatie support ­engineer – de marketing voor de Nederlandse vestiging.

WAAR? In de Evenementenhal in Gorinchem, al tien jaar lang gedurende drie maartse dagen het epicentrum van de Nederlandse waterbranche. Hier worden de Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen gehouden. “Het is een soort reünie. Iedereen die er toe doet, is er dan bij.” Op het moment dat de foto’s voor deze editie van H2O worden genomen, is nog niets merkbaar van de nerveuze drukte en hectiek ,waarmee de opbouw en inrichting van de beurs gepaard gaan. Die voorbereidingen beginnen pas kort tevoren.

WAT? “Hach was er tien jaar geleden, bij de eerste Aqua Nederland Vakbeurs ook al bij. Heel bescheiden. Met een paar stoelen, een tafel en een poster aan de muur. Deelnemen aan ­beurzen is duur. Daarom wilde Hach het eerst eens aanzien en niet meteen grote investeringen doen. Maar juist omdat de héle watersector hier aanwezig is, mag Hach niet ontbreken.

De complete stand die we nu inrichten borduurt voort op onze presentatie tijdens de laatste Aquatech-beurs, afgelopen november in de RAI. En natuurlijk spelen we in op het thema van de komende Nationale Watertechnologieweek, die samenvalt: De waarde van water, nu en later.”

“Vanuit mijn werk bij de afdeling Sales was ik altijd al betrokken bij beurzen en evenementen.

Want Sales en Marketing hebben alles met elkaar te maken. Zodoende werk ik nog steeds nauw samen met mijn vroegere sales-collega’s. Maar nu ben ik de spin in het web bij de hele organisatie. Met een heel team bedenken we welke producten we laten zien. Hoe we de meeste aandacht kunnen trekken. Hoe we de communicatie er omheen moeten organiseren.

Enzovoort. De opening is natuurlijk hèt spannende hoogtepunt. Tijdens de beursdagen loop ik ook rond. Om te kijken hoe het gaat, om reacties te peilen. En om bij te praten met al die bekenden uit mijn sales-netwerk.”

3

INHOUD NR2 FEBRUARI 2016

Maandblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW)

4 20 28

VASTE RUBRIEKEN 4 WANDEL MEE LANGS OUDE WATERWERKEN 20 ERWIN DIRKSE WIL VEEL MEER ONDERNEMERSCHAP 28 DE GLAZEN BOL: WATERTECHNOLOGIE OVER TIEN JAAR 54 MOET EEN WATERSCHAP MINIMA BESCHERMEN?

13

COMPLEET PROGRAMMA AQUA NEDERLAND VAKBEURS

54

NR2 -FEBRUARI 2016

42 WATERNETWERK • KNW houdt voorjaarscongres over Omgevingswet • Watersector niet voorbereid op personeelstekorten • Jong talent naar VS, Zuid-Afrika en Taiwan 53 HOOG WATER Een dinertje in de watertoren van Utrecht 61 WATERTECHNIEK • Gemaal gaat pas draaien als de energieprijs laag is • Hollandse Delta monitort gevolgen van ‘Kierbesluit’ • Noord-Nederland benut sensoren in rioolwater 66 HOOGSTANDJE Vitens maakt duurzaam drinkwater in Dalfsen 68 WATERWETENSCHAP Wat zit er precies in het grondwater van Utrecht?

70 VERDER OP H2O-ONLINE Overzicht van nieuwe vakartikelen op www.vakbladh2o.nl

COLOFON Maandblad H2O, H2O-Online en Water Matters zijn uitgaven van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) UITGEVER Monique­­Bekkenutte (KNW) HOOFD­REDACTEUR Roel Smit ­REDACTIE Peter Boorsma, Jaap Hoeve, Marloes ­Hooimeijer, Dorine van Kesteren, Charlotte Leenaers, Hans Oerlemans, Sander Peters, ­Barbara S ­chilperoort, Dorien ter Veld, ­ Martien Versteegh van Wijk, Nico van der Wel ­ REDACTIEADRES Binckhorstlaan 36, M420, 2516 BE Den Haag, e-mail: Redactie@­vakbladh2o.nl W ­ EBREDACTIE Jaap Hoeve ­ REDACTIERAAD René ­ Arninkhof, ­ Matthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Henk ­Dekker, ­Henriëtte van Ekert, ­Alice Fermont, Roberta Hofman-­Caris, Joost Icke, ­Warry Meuleman, Johan van ­Mourik, Jos ­Peters, Jan Post, Jan ­Roelsma, ­Joris Schaap, Peter Schipper, Marlies V ­ ­erhoeven, M ­ arie-José van de V ­ondervoort, Jason Z ­ondag ­ VORMGEVER ­Ronald ­Koopmans ­BLADMANAGEMENT ­ Gerrit ­ Holtman P ­RODUCTIE Hoeksjan ­ Redactie en ­Communicatie ­ADVERTENTIEVERKOOP PSH ­ Media ­ Sales, Shahin Habbah, Postbus 68, 7000 AB Doetinchem, 0314-355834, e-mail:shahin.habbah@­psh mediasales.nl DRUK ­Senefelder Misset, Doetinchem ­ABONNEMENTEN Secretariaat@vakbladh2o.nl

4

WANDELEN LANGS OUDE WATERWERKEN Tekst Roel Smit Beeld Hollandse Hoogte e.a.

Nederland waterland barst er van. Restanten van oude waterwerken. Erfenissen van een verleden, waarin Nederlanders het water ook al naar hun hand zetten.

De moeite waard om eens beter te bekijken.

WATERLOOPBOS MODELLEN VAN WERELD足 HAVENS IN EEN NEDERLANDSE POLDER

D

it laboratorium in de open lucht was vele jaren heel belangrijk voor de deltatechnologie in Nederland. Het is niet meer in gebruik, maar wel zijn verschillende schaalmodellen van wereldhavens nog steeds in het Waterloopbos bij Marknesse te bekijken.

In de kersverse Noordoostpolder werd net na de Tweede Wereldoorlog het Voorsterbos aangelegd. In eerste instantie als productiebos, dus om bomen te laten groeien tot ze geschikt zijn voor bijvoorbeeld de papierfabricage of de meubelindustrie. Het bleek echter ook een prima plek voor onderzoek naar waterstaatkundige werken. Er was ruimte, beschutting en weinig wind.

Juist in die tijd was het toenmalige Waterloopkundig Laboratorium in Delft (een van de voorlopers van Deltares) op zoek zocht naar een locatie voor een nevenvestiging om de 足effecten van eb, vloed en golfwerking te kunnen nabootsen. Het laboratorium deed al sinds 1927 onderzoek met behulp van kleine schaalmodellen, maar de projecten in de wereld 足werden steeds groter, dus ook de schaalmodellen. Omdat de bodem van het bos ongeveer vijf meter lager ligt dan het peil van het nabijgelegen Vollenhovermeer, was het 足eenvoudig om waterlopen na te bootsen met gegraven sloten en kanalen. ( Lees verder op pagina 6 )

A

De modellen zijn altijd gebleven, ook na het vertrek van het laboratorium

NR2 -FEBRUARI 2016

5 Foto Marcel van den Bergh / Hollandse Hoogte

A

ACHTERGROND

6 Foto Stichting MaakJeRoute

Zo ontstond – als onderdeel van het Voorsterbos – het Waterloopbos.

De onderzoekers bootsten met water, stuwen, dammen en golfmachines de werkelijkheid na om de loop van het water te kunnen voorspellen. In dit unieke stuk bos zijn ruim 30 schaalmodellen te vinden van grote waterwerken uit de hele wereld, zoals de havens van Bangkok, Lagos, ­Rotterdam, ­Istanbul, de Deltawerken en vele andere.

Die modellen zijn altijd gebleven, ook na het vertrek van het l­aboratorium, dat andere methoden (waaronder computermodellen) vond om zijn ideeën te testen.

Veel schaalmodellen raakten in het bos overwoekerd en waren niet meer herkenbaar. Inmiddels zijn met veel inspanningen enkele modellen weer opgeknapt en vrijgemaakt van b ­ egroeiing.

Het Waterloopbos zelf is inmiddels ­eigendom van ­Natuurmonumenten, die het toegankelijk heeft gemaakt voor bezoekers. Mede dankzij het stromende water kan men hier nu genieten van prachtige natuur met ­ bijzondere flora en fauna. Vorig jaar kreeg het Waterloopbos zelfs de status van Rijksmonument, wat voor een bos nogal bijzonder is. www.natuurmonumenten.nl/ bezoekerscentrum-waterloopbos Restanten van de proefmodellen van het voormalige Waterloopkundig Laboratorium

SPRENGBEKEN KOEL EN SCHOON WATER SINDS DE MIDDELEEUWEN

D

enk je aan de Veluwe, dan denk je aan bossen, heuvels, heide en zandgrond.

Minder bekend zijn de beken van de Veluwe, maar ze zijn wel een karakteristiek onderdeel van het landschap. Sommige beken zijn op natuurlijke wijze ontstaan. Andere zijn door mensen gegraven, zoals de Heelsumse beek, de Renkumse beek, de Soerense beek, de Loenense beek en de Tongerense beek. We noemen die sprengbeken. In totaal zijn er op de Veluwe circa vijftig sprengbeken. Ze zijn voor Nederland uniek, ja zelfs voor heel Europa.

Voor het aanleggen van een sprengbeek werd een gat gegraven in de helling van een heuvel. Heuvels zijn er genoeg op de Veluwe, ze zijn zo’n 150.000 jaar geleden tijden een van de IJstijden ontstaan. Men groef het gat net zo diep tot de grondwaterspiegel werd bereikt op een plek waar voldoende waterdruk was.

Uit de sprengkop stroomde dan het bronwater eerst naar de oppervlakte en vervolgens door een kanalenstelsel naar de gewenste plek. En zo kreeg men schoon, stromend water op de plek waar daaraan behoefte was.

Het gebruiken van water voor ‘economische’ bedrijvigheid is geen Nederlands idee. Wat dat betreft waren de Romeinen ons al voor. Zij gebruikten al stromend water om een waterrad aan te drijven. De eerste sprengbeken op Nederlands grondgebied dateren uit de elfde eeuw. Ze werden aangelegd voor het aandrijven van olie- of graanmolens. De meeste stammen echter uit de zestiende en zeventiende eeuw en waren destijds bedoeld voor de watermolens van de papierindustrie.

De huidige papierfabriek Parenco in Renkum is daarvan een afstammeling.

Deze is al in 1598 ontstaan als papiermolen ‘De Bock’. De papiermolen maakte gebruik van het water van een sprengbeek.

Sake Elzinga Photography / Hollandse Hoogte

Tegenwoordig worden sprengbeken niet meer gebruikt voor de p ­ apierproductie.

Toch bestaat voor het beheer van de sprengbeken sinds eind jaren zeventig de Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken. Ze leveren namelijk nog steeds helder, koel, schoon en zuurstofrijk zoet water. Daarmee vormen ze een goed milieu voor zeldzame flora (paarbladig goudveil en mijtertje) en fauna (ijsvogel, grote gele kwikstaart, waterspreeuw). Mede hierdoor zijn de beek­ dalen van de Veluwe nu een prachtig wandelgebied met een voor Nederland uniek en gevarieerd landschap.

Een wandelroute door het dal van de Renkumse beek is te vinden op de website www.wandeleninrenkum.nl

ACHTERGROND

Sprengbeken leveren nog steeds helder, koel, schoon en zuurstofrijk water

NR2 -FEBRUARI 2016

7

8 Foto Alwin Slomp / Waternet

De Oranjekom uit 1853, genoemd naar toenmalig kroonprins Willem van Oranje-Nassau

Foto Jan Dirk Bol / Waternet

SLAPERDIJK EN GROEPERKADE EEN DIJK ACHTER EEN DIJK: TEGEN DE VIJAND EN NATTE VOETEN Foto utrechtseheuvelrug.punt.nl

T

ussen Amerongen en Renswoude ligt een merkwaardige dijk: de Slaperdijk. Vanaf het dijk­ lichaam is er nauwelijks water te zien. En zolang de Grebbedijk niet doorbreekt, kan de Slaperdijk ook gerust blijven ‘slapen’. Waarom dan toch een dijk achter een dijk?

In 1595, na de zoveelste doorbraak van de Grebbedijk, werd deze verzwaard in de buurt van Rhenen. Dit hielp wel even, maar door de ontbossing in Duitsland bleef het gebied toch overstromen. En toen in 1651 de Grebbedijk weer eens bezweek onder de waterdruk van de Rijn en een groot deel van de Gelderse Vallei weer onder water kwam te staan, besliste men dat het zo niet langer kon. Er moest nog een dijk komen.

Een soort reservedijk, die het water moest tegenhouden als de hoofddijk was doorgebroken.

ACHTERGROND ORANJEKOM 160 JAAR DRINKWATER VOOR AMSTERDAM UIT DE DUINEN

T

weederde van het drinkwater voor Amsterdam wordt voorgezuiverd in de Amsterdamse Waterleidingduinen, het oudste waterwingebied van Nederland. Het gebied is 3.400 hectare groot en te vinden tussen Zandvoort en Noordwijk. Waterzuivering vindt er al ruim 160 jaar plaats, vanaf het moment dat kroonprins Willem in 1853 als 11-jarig knulletje de handen uit de mouwen stak om een beginnetje van de Oranjekom te graven met een versierde spade.

Tot halverwege de negentiende eeuw werd het drinkwater in Amsterdam rechtstreeks uit grachten en sloten gehaald.

Omdat daar ook de riolering op uit kwam, werd de stad om de haverklap getroffen door epidemieën van cholera en ­tyfus.

Jacob van Lennep, schrijver en politicus, opperde het idee om zoetwater uit de duinen te betrekken en dit naar ­Amsterdam te vervoeren. Met hulp van Engelse knowhow en geldschieters kon een pompstation gebouwd worden in Vogelenzang. Het water werd daar uit de duinen opgepompt en door gietijzeren leidingen naar de Willemspoort in ­Amsterdam (tegenwoordig Haarlemmerpoort) gebracht.

Daar konden de Amsterdammers water kopen voor een cent per emmer. Maximaal twee emmers per gezin. ‘Twee emmertjes water halen…’, misschien is het kinderliedje ­daaraan wel ontleend.

Vandaar de Slaperdijk. Maar ­afspraken maken, was in die tijd niet zo gemakkelijk, want Gelderland en Utrecht ­leefden op gespannen voet. Het was daarom niet mogelijk het ­project in één keer uit te voeren. Pas in 1664 kon de dijk doorgetrokken worden naar de hoger gelegen gebieden.

De Slaperdijk was eerst alleen een c­ iviele waterkering tegen wateroverlast. Later kreeg de dijk ook een mili­taire betekenis, als onderdeel van de Grebbelinie. In 1745 begon de Republiek der Zeven Verenigde ­ Nederlanden, Holland te ­beschermen tegen de inval van vijanden. Er werd een kade aangelegd, de zogeheten Groeperkade, die bestond uit een aarden wal als steunkade voor de i­nundaties (het onder ­water zetten van lage gronden om de vijand te verdrijven) en als verdedigingswal. Waar de Slaperdijk samenkomt met de G ­ roeperkade, werd in 1799 Fort Daatselaar gebouwd om invallen van de Pruisen tegen te gaan.

NR2 -FEBRUARI 2016

De Oranjekom is de verzamelvijver bij het bezoekerscentrum Kennemerduinen, het centrum waar je terecht kunt voor de plattegrond, de wandelroutes en meer. De vijver was aanvankelijk groot genoeg voor de drinkwatervoorziening voor heel Amsterdam, maar al snel moest de waterwinning grootschaliger aangepakt worden. Tegenwoordig wordt er per jaar minstens 70 miljoen kubieke meter water uit de ­rivieren het duin in gepompt, waar het door het duinzand in ongeveer drie maanden op een natuurlijke manier wordt gezuiverd. Daarna stroomt het naar een zuiveringsinstallatie op Leiduin waar het verder wordt opgewerkt tot drinkwater.

Eigenaar van het gebied is niet de gemeente Zandvoort of Noordwijk, maar de gemeente Amsterdam die de grond van de familie Van Lennep had gekregen.

Door het hele gebied lopen nu prachtige wandelroutes, die in lengte variëren van twee tot 30 kilometer. Een mooie, educatieve wandelroute is de Blauwe route Oranjekom. Een wandeling van zes kilometer, die voert langs het voorgezuiverde water uit het Lekkanaal, een pad door een naaldbos, een duinlandschap, het Vliegermonument (ter nagedachtenis aan de zes geallieerde vliegers die hier in 1945 zijn neergestort), het Vogeleiland, een bunker uit de Tweede ­Wereldoorlog en de Oranjekom. www.awd.waternet.nl

In later eeuwen raakte het fort in onbruik, sloeg het verval toe en groeiden de grachten dicht. Er volgde echter een restauratie en de plek waar de ­kanonnen met paarden omhoog werden ­getrokken en de plaats waar 625 militairen sliepen in hun tenten, werden in ere hersteld. Evenals het kruitmagazijn, dat nog te zien is aan de aarden uitstulping van de dijk en de schietsleuven in de borstwering voor de k ­ anonnen. En sinds ruim tien jaar stroomt er na allerlei baggerwerkzaamheden ook weer water door de grachten van dit bijzondere verdedigingswerk.

De Grebbelinie is het best bewaarde verdedigingswerk uit de Frans-­Bataafse periode en nog steeds een extra ­beveiliging voor de Gelderse V ­ allei bij een mogelijke overstroming.

Wandelroutes zijn verkrijgbaar bij de lokale VVV’s in de omgeving.

9

10

ACHTERGROND Foto museum Kaap Skil

WEZENPUTTEN VOC HAALDE SCHOON DRINKWATER OP TEXEL

O

p Texel zijn twee enorme, monumentale waterputten te vinden. Ze waren ooit eigendom van een wees­ huis; vandaar de naam Wezenputten.

De putten liggen bij het dorp Oudeschild. In de tijd van de Verenigde Oostindische Compagnie (1602-1799) konden schepen hier hun drinkwater inslaan.

De VOC had in die tijd handelsbetrekkingen met Azië, waar je natuurlijk alleen kon komen via zee. Dus moest er veel proviand mee, maar vooral ook veel ­water. Voor de kust van Oudeschild op de Rede van Texel lagen die schepen altijd te wachten op de juiste wind, lading en/of bemanning om uit te varen en om op het laatste moment drinkwater in te nemen.

Het drinkwater in die tijd was al niet schoon, maar het grootste probleem was dat het niet lang houdbaar was.

Het water uit de Wezenputten op Texel was wel lang houdbaar als gevolg van het hoge ijzergehalte.

In 2002 is dat onderzocht in het labo­ ratorium van het Noord-Hollandse waterbedrijf PWN. In een museum werd de situatie nagebootst zoals in de vroegere VOC-schepen. Een aantal vaten werd gevuld met 21ste eeuws leidingwater en een aantal met water uit de Wezenputten.

De vaten stonden vervolgens zes weken in een donkere ruimte. Uit de proef bleek dat het water uit de w ­ ezenputten aanmerkelijk meer ijzer bevatte dan l­eidingwater. Daarnaast bleken er in het water uit de putten na zes weken ­minder bacteriën te zitten dan in gewoon leidingwater.

Voor zeelui was die houdbaarheid belangrijk, want voor veel schepen was de volgende stop pas bij Kaap de Goede Hoop. Het water dat werd ingenomen ging in leggers (vaten van 400 of 563 liter) en werd per praam vervoerd naar de grote schepen, waar de leggers werden opgeslagen in het scheepsruim. Een schip met een bemanning van 250 man, nam al gauw 100.000 liter water mee.

De Wezenputten zijn nu een gemeentemonument

Pas in 1627 werd overigens de eerste put geslagen. Voor die tijd haalde men het water uit de plassen onder de Hoge Berg, een heuvel van vijftien meter tussen Den Burg en Oude Schild, het hoogste punt van Texel. De putten werden op enig moment in eigendom gegeven aan de regenten van het weeshuis in Den Burg. Op die manier kwam het weeshuis aan inkomsten. In 1676 werd vastgelegd, dat ook de b ­ ewoners van Texel voor water uit de putten moesten ­betalen.

Van de vijf putten die er ooit waren, zijn er nu nog twee over.

Ze zijn een gemeentemonument en werden enkele jaren geleden gerestaureerd. De putten zijn opgenomen in prachtige fiets- en wandelroutes. www.texel.net

Vloeiend geperfectioneerd.

Digitale sensoren

Meerkanaals meetinstrument voor vloeistofanalyse

Elektromagnetische flowsensoren

Oplossingen voor de water en afvalwaterbranche Optimale waterkwaliteit vraagt om betrouwbare technologie. Sluit u geen compromis waar het aankomt op nauwkeurigheid en veilige meet- en regeltechniek speciaal voor de vloeistofanalyse.

Vertrouwt u op 60 jaar kwaliteit, hoge betrokkenheid en excellente branche expertise: www.jumo.nl

Welkom bij JUMO.

Voldoet uw installatie aan de normen?

Water is onmisbaar voor uw bedrijfsactiviteiten. Het water moet voldoen aan hoge kwaliteitseisen als u het in uw proces gebruikt.

Ook het afvalwater dat u loost, moet aan strenge normen voldoen.

Lhoist biedt een hoogwaardig gamma van waterreagentia voor optimale resultaten. Daarnaast adviseren wij u de beste oplossing voor de behandeling van uw proces- en afvalwater.

Het is tijd om uw installatie te evalueren. Analyseren we samen of u nog aan de normen voldoet?

Lhoist Western Europe Tel.: +31(0)318 754166 verkoop@lhoist.com www.lhoist.com

Behandeling van drinkwater en proceswater

Behandeling van afvalwater en slib voor biogasproductie

www.akdolit.com

www.neutralac.com

Akdolit® en Neutralac® zijn merknamen van Lhoist Recherche et Développement S.A.

Vanzelfsprekend moeten de reagentia voor waterfiltratie en afvalwaterbehandeling aan hoge eisen voldoen.

THE FILTRATION PROFESSIONALS

Avedko voor al uw behuizingen

+ 31 (0)78 633 34 44 | WWW.AVEDKO.NL

•

Een uniek pakket van top producten gecombineerd met scheikundig/technische expertise geeft onze partners garantie voor een professioneel filterontwerp en optimale resultaten.

•

Van het Verre Oosten tot en met Zuid-Amerika beleveren wij de grootste installaties ter wereld, maar ook de lokale filterbouwer voor kleine en middelgrote installaties.

www.aqua-techniek.com

Aquatechniek88x117.indd 1

Nordic Water: uw betrouwbare partner Nordic Water is al ruim 40 jaar toonaangevend in de scheidings- , filtratie- en separatie techniek voor de waterbehandeling met grote en kleine installaties wereldwijd. Onze technieken zijn toepasbaar voor een groot scala water- en afvalwaterbehandeling in de industrie, drinkwater bereiding en gemeentelijke afvalwaterbehandeling.

Met onze uitgebreide range van producten kunnen we vaste stof scheiden en behandelen in allerlei facetten van waterbehandeling.

Het is onze kracht om klantgerichte oplossingen te bieden, die aan de hoogste technische eisen en economische efficiëntie voldoen.

Nordic Water Benelux BV De Scheysloot 47 2201 GN Noordwijk Nederland Tel: +31(0)71 7630621 Fax: +31(0)71 7630622 Email: info.nl@nordicwater.com Website: www.nordicwater.com

09-02-16 12:13

BEURSSPECIAL Welkom, waterprofessionals! van 15 –17 maart in Gorinchem

Aqua Nederland Vakbeurs RioleringsVakdagen Nationale Watertechnologieweek Dit is de beursspecial van maandblad H2O. Een speciale ­editie ter gelegenheid van de drie evenementen die in maart in ­Gorinchem gehouden worden. Een themanummer waarin de redactie ook uitgebreid aandacht besteed aan de toekomst van de watertechnologie in Nederland en aan de kunst van het zakendoen in de watertechnologie.

Laat u hierdoor inspireren.

En kom vervolgens naar de Evenementenhal Gorinchem.

U bent van harte welkom!

Van dinsdag 15 tot en met donderdag 17 maart worden daar gehouden: Aqua Nederland Vakbeurs 2016, RioleringsVakdagen 2016 en de Nationale Watertechnologieweek 2016.

De drie evenementen vormen gezamenlijk hét moment om ­nieuwe kennis op te doen, kennis uit te wisselen en te spreken over de oplossing van vraagstukken in de watersector. V ­ ergeleken met vorig jaar zijn de openingstijden iets gewijzigd. ’s Ochtends (van 9.00 tot 12.30 uur) zijn de seminars van de Nationale Watertechnologieweek. Deze heeft als centraal thema ‘De waarde van water, nu en later’ en biedt seminars over de volgende onderwerpen: Industry & food, Afvalwater & drinkwater en MKB & Oost-Europa. ’s Middags en ’s avonds (van 12.00 tot 20.00 uur) is de beursvloer geopend van Aqua Nederland Vakbeurs en van RioleringsVak­ dagen. Bijzonder is dat dit jaar ook het buitenterrein van de beurs wordt benut. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor exposanten om ook technieken die eerder niet of moeilijk zichtbaar waren, nu groots te presenteren en te demonstreren aan het publiek.

Voor een uitgebreid programma, zie de volgende pagina’s.

Zoals u gewend bent, ontbreekt het u aan niets in de Evenementenhal Gorinchem. Onze medewerkers staan voor u klaar om u te voorzien van een lekker hapje en een drankje, zodat u zich als bezoeker volledig kunt richten op netwerken, zaken doen en kennis delen.

In maart is een bezoek aan Gorinchem voor waterprofessionals een must.

Esther Rodenburg Aqua Nederland Vakbeurs & RioleringsVakdagen Moniek Muskee Nationale Watertechnologieweek NR2 -FEBRUARI 2016

Informatie en aanmelding Aqua Nederland Vakbeurs www.evenementenhal.nl/aqua RioleringsVakdagen www.evenementenhal.nl/rioleringsvakdagen Nationale Watertechnologieweek www.nationalewatertechnologieweek.nl

13

14

Dinsdag 15 maart t/m donderdag 17 maart Elke ochtend van 9.00 – 12.30 uur

PROGRAMMA

De Nationale Watertechnologieweek vindt voor de tweede keer plaats en sluit naadloos aan bij de Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen. Het zijn drie ochtenden met inspirerende seminars en workshops. Deze beginnen elke ochtend om 9.00 uur en duren tot 12.30 uur en dan is de beursvloer net open. Prima te combineren dus. Op vertoon van een ­registratie voor de vakbeurs is deelname aan de seminars gratis.

‘De waarde van water, nu en later’ is het thema van de Nationale Watertechnologie­ week 2016, die wordt georganiseerd door brancheorganisatie ENVAQUA, het ­Netherlands Water Partnership (NWP) en de Water Alliance.

De beschikbare hoeveelheid water van voldoende kwaliteit neemt wereldwijd af.

Met duurzame en innovatieve oplossingen probeert de Nederlandse watertechnologiesector op een efficiënte manier met water om te gaan, in de industrie, in het milieu en in de land- en tuinbouw.

Raak geïnspireerd tijdens de Nationale Watertechnologieweek 2016. Elke dag staat een ander watertechnologie-thema centraal: Industrie & food, Afvalwater & drinkwater en MKB & Oost-Europa.

Bezoekers kunnen meepraten over innovatieve technieken en oplossingen voor duurzaam water(her)gebruik.

Dinsdag 15 maart: INDUSTRY & FOOD

Water stroomt door ontelbare industriële processen. Tijdens dit seminar wordt getoond hoe innovatieve ontwikkelingen kunnen bijdragen aan economische vitaliteit. Onderwerpen als efficiënter watergebruik, energiebesparing en het

s­ luiten van de waterkringloop worden ­gebracht vanuit het perspectief van de ­industrie. Het voorlopige programma luidt: Welkom door dagvoorzitter Alex Berhitu (Water Alliance) Puur waterfabriek, filosofie bij IOI Loders Joost van der Heijde (IOI Loders) Circulaire watervoorziening in de glastuinbouw Marcel Paalman (KWR Watercycle Research in samenwerking met LTO Glaskracht) MIT-regeling Topsector Water Maurice Luyten (RVO) Online TOC verbetert DAF unit bij slachterij Eddie Broeders (Nijhuis Water Technology in samenwerking met EKRO Apeldoorn) Afvalwaterzuivering en Slibbehandeling in slachterij van Westfort Vleesproducten Emiel Nijenhuis (RWB) en Gerben van ­Ommeren (Royal HaskoningDHV)

Woensdag 16 maart: AFVALWATER & DRINKWATER

Dit seminar bestaat uit een plenair gedeelte tussen 9.00 en 9.30 uur onder leiding van Jos Broeren (KWR Water­ cycle Research Institute). Hij bespreekt ­onderzoeken en innovaties op het gebied van afvalwater en drinkwater. Daarna worden twee groepen gevormd: DRINKWATER Dagvoorzitter: Joost Aloserij (Xylem watersolutions)

BEURSSPECIAL

PROGRAMMA

Waterhuishouding Dierentuin Emmen Simon Dost (Waterleidingsmaatschappij Drenthe)

Introductie tot de w ­ atersector in Centraalen Oost-Europa Edyta Wisniewska (Netherlands Water ­Partnership) Ervaringen in Centraal- en Oost-Europa Berson UV

Risico based assetmanagement Aad van Duyvenvoorde (Royal HaskoningDHV) Edwin Blaauwgeers (Vitens)

Economische ontwikkelingen en kansen voor het MKB ING Bank

Vitens Evides International; projecten Afrika & Azië Vitens Evides International

Interactieve matchmaking via Enterprise Europe Network Janine Kaya en Matthijs Plijnaar

AFVALWATER Dagvoorzitter : Hilde Prummel (Water­ laboratorium Noord)

Lessons learned in Roemenië en Oekraïne Emil Koster (Nijhuis Water Technology)

Ketenaanpak legionella Vitens Solutions Marcel Mulder (Vitens Solutions)

Afvalwater Vion Boxtel Joost Smetsers (Hydrobusiness) Joop Colsen (Colsen) Meer zicht op slib door labonderzoek Carien ten Cate (Royal HaskoningDHV) ICEAS – RWZI Alblasserdam Wobke Gerritse (waterschap Rivierenland) Vergaande biologische afbraak microverontreiniging Michiel Schöller (Trion Puritec) EssDe®: deammonificatie in de waterlijn Annette Buunen (Grontmij) Harm Baten (hoogheemraadschap van Rijnland) Demosite bij de RWZI Leeuwarden Yede van der Kooij (Wetterskip Fryslan)

Donderdag 17 maart: MKB & OOST-EUROPA

Tijdens dit seminar krijgt de bezoeker een beeld van de mogelijkheden voor de Nederlandse watersector in Middenen Oost-­Europa.

NR2 -FEBRUARI 2016

Praktijkvoorbeeld Balkan-regio

RIOLERINGS VAKDAGEN Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen vinden gelijktijdig plaats. Er worden een kleine 10.000 bezoekers verwacht. Voor waterprofessionals zijn beide evenementen een prima gelegenheid om hun netwerk te vergroten en nieuwe kennis op te doen. Met ruim 300 exposanten zijn Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen dit jaar weer met 5 procent gegroeid ten opzichte van vorige edities.

AQUA NEDERLAND VAKBEURS 2016 Tijdens de 10e editie van Aqua Nederland Vakbeurs worden de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehan­ deling, -management en -technologie gepresenteerd. Tijdens de beurs kan de > bezoeker op de beursvloer ervaren welke innovaties de waterwereld te bieden heeft.

Exposanten presenteren en demonstreren hun producten en/of diensten op het gebied van waterbehandeling, -management en -technologie.

Dinsdag 15 maart t/m donderdag 17 maart Elke middag en avond van 12.00 – 20.00 uur

15

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur

BEURSSPECIAL

PROGRAMMA

Deelnemers aan de beurs zijn onder ­andere: Kemper & van Twist Diesel, Aerzen Nederland, Askové Milieutechniek, Caldic Nederland, Endress+Hauser, Haus Europe en Kirloskar Pompen. Ook Xylem Water Solutions Nederland is als exposant op de beursvloer te vinden.

Belgische exposanten zullen ook goed vertegenwoordigd zijn: Watts ­Industries, ­Hansen Industrial Transmissions, ­Carmeuse SA, Novotec, Packo Inox, PMT Benelux, Snoek Technology en Task ­Industriële Milieutechnieken.

Elders in dit nummer van H2O vindt u een uitgebreid overzicht van exposanten. Kijk daarvoor ook op de website van Aqua ­Nederland Vakbeurs (www.evenementenhal.nl/aqua).

De Aqua Nederland Vakbeurs wordt dit jaar voor de tiende keer gehouden en is een initiatief van Evenementenhal Gorinchem en ENVAQUA, de brancheorganisatie voor water- en milieutechnologiebedrijven.

Aqua Lounge Ook wordt tijdens de beurs de Aqua Lounge ingericht, waar waterprofessionals hun netwerk kunnen uitbreiden en de basis kunnen leggen voor nieuwe samenwerkingen. De Aqua Lounge wordt verzorgd door ­ENVAQUA, het Netherlands Water Partnership (NWP) en de Water Alliance. Kom voor een drankje naar de Aqua Lounge.

RIOLERINGSVAKDAGEN 2016 Veel exposanten keren ieder jaar terug op de beursvloer van ­RioleringsVakdagen. In 2016 zijn dit onder andere Sulzer Pumps Wastewater Netherlands, Van der Linden Pomptechniek, Groeneveld ­Riooltechniek, Aannemings- en Installatiebedrijf ­Kwakernaak, Grundfos Nederland en ­Teeuwissen Rioolreiniging Huizen.

De volledige deelnemerslijst is te vinden op de website (www.evenementenhal.nl/ rioleringsvakdagen).

De RioleringsVakdagen zijn dit jaar overiNR2 -FEBRUARI 2016

gens groter dan ooit. Dit jaar wordt voor de eerste keer ook het buitenterrein benut tijdens de beurs. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor exposanten om ook technieken die eerder niet of moeilijk zichtbaar waren, te demonstreren. Denk daarbij aan rioolbuizen, machines en voertuigen die gebruikt worden in de riooltechniek.

De Mol Groep is één van de exposanten die gebruik gaat maken van het buitenterrein.

Het bedrijf laat de nieuwste technieken op het gebied van relining zien, een m ­ ethode waarmee riolen worden gerenoveerd zonder ze open te breken. De Mol Groep demonstreert hierbij een kleine waterjet robot, een kleine kousrenovatie en een luchtfreesrobot.

Van de Pol Voertuigtechniek laat producten zien op het gebied van rioolreiniging en rioolrenovatie, zoals live demonstraties met robotfrezen, inspectiecamera’s en spuit­ koppen. |

17

18

PRODUCTNIEUWS AAQUA via haar gepatenteerde BLUE TOWER condensatietoren, die de bevuilde stoom beregend, en zo’n 1,8 MWh overdraagt. De opwarming van typisch 60 tot 95 °C bespaart een bedrijf per uur gemiddeld de kost van 3 ton stoom. Stoom bevat gigantisch veel energie ten opzichte van andere warmtebronnen! www.AAQUA.be Bezoek ons op stand 117 van de Aqua Nederland Vakbeurs.

SYNERGIE IN WATERPROJECTEN ADS Water Solutions, een divisie binnen Aan de Stegge Bouw & Werktuigbouw, is gespecialiseerd in oplossingen in de communale en industriële waterketen. Dankzij jarenlange expertise en realisatie van vele vooraanstaande (afval) waterprojecten heeft ADS Water Solutions zich ontwikkeld tot turn-key partner bij uitstek.

Uw gesprekspartner en totaaloplosser in het gehele waterspoor; van ontwerp en bouw van integrale afvalwaterzuiveringsconcepten, inzet van diverse zuiveringstechnologieën tot en met slibbehandeling- en vergistingsinstallaties alsook service en onderhoud.

Dankzij de constructieve en duurzame samenwerking met diverse ‘state of art’ technologiepartners uit de gehele wereld zijn wij de solide waterspecialist voor u.

Aqua Nederland Vakbeurs (stand 232)

AAQUA AAQUA is een ingenieursbureau die totaaloplossingen levert in de afvalwaterzuivering op maat van de klant, mooie industriële referenties in z­ owel chemie/tank cleaning/slachthuizen als voedingsnijverheid. De meeste geïmplementeerde machines zijn eigen makelij, die ­competitiviteit, betrouwbaarheid, inventieve processturing van de afvalstromen, lager verbruik, gebruiksgemak en service verzekert. Energie recupereren uit afvalstoom doet

AERZEN, DE EXPERTS Aerzen Nederland BV geldt binnen de waterzuivering als de expert voor beluchting. Onze blowers en compressoren worden wereldwijd toegepast. De innovatieve Aerzen technologie

komt voort uit meer dan 150 jaar ervaring als machinefabriek. Vooruitstrevend en kwalitatief hoogwaardig; daar staat Aerzen om bekend.

Onze machines zijn getest en gecertificeerd conform DIN EN ISO 9001. Naast een omvangrijke lijn high-efficiency draaizuigerblowers, turboblowers, schroefblowers en schroefcompressoren ontwikkelt Aerzen klantspecifieke ‘special solutions’. Als de expert binnen de waterzuivering beschikken wij over waardevolle applicatiekennis. Ook tijdens onderhoud, reparaties en revisies garandeert Aerzen 100% inzetbaarheid van beluchtingsstations; dankzij een ervaren aftersales service en onmiddellijk inzetbare huuraggregaten.

Aqua Nederland: stand nummer 218

AQUA-TECHNIEK Een compleet pakket van filtermaterialen + expertise gratis meegeleverd!

Inert filtermateriaal voor filtratie van zwevende deeltjes • Antraciet = Aqua-cite® • Filterzand = Aqua-sand • Grind = Aqua-gravel • Garnet = Aqua-garco • Puimsteen = Aqua-volcano

Filtermateriaal voor ontzuring, pH verhoging, re-mineralisatie • Calcium carbonaat = Aqua-juraperle • Half gebrande Dolomiet = Aqua-semidol Filtermateriaal voor katalytische ijzer- en mangaanverwijdering vanaf de 1e minuut: Mangaan dioxide = Aqua-mandix.

Voor geur-, smaakverbetering en ontchloring • Actief kool = Aqua-carb Pool Inorganisch filtermateriaal voor ammonium­ verwijdering • Clinoptiloliet = Aqua-multolite Entmateriaal voor centrale ontharding • Granaatzand = Aqua-garfine, • Marmer = Aqua-calcite • Zand = Aqua-sand • Gebroken pellets Bezoek onze stand 283 op de Aqua Nederland vakbeurs!

AVEDKO WATERKASTEN In Nederland zijn duizenden drukrioleringssystemen, eindgemalen, pompgemalen en afvalpompinstallaties actief. Het is van cruciaal belang dat deze probleemloos functioneren en het water correct verplaatsen. De installaties die dit mogelijk maken moeten goed beschermd worden tegen alle omstandigheden. Avedko BV heeft hiervoor speciaal een drietal standaard roestvast stalen behuizingen ontwikkeld met een grotere diepte maat.

De AS 435W (dochter)kast is bestemt voor de besturing van de pompen en in de A 800W en A 1100W (moeder)kasten kunnen de besturingssystemen en eventuele (kWh)meters gemonteerd worden. Kom ze bekijken op Stand 440.

BEURSSPECIAL

AQUA NEDERLAND VAKBEURS 2016 PRODUCTNIEUWS

BERMAD UVAR Holland introduceert het 6Matic filter Uvar introduceert het 6Matic automatisch filter welke een doorontwikkeling is van het succesvolle filter 863R. De 6Matic is een uitstekende oplossing voor situaties waarin van 10 – 400 micron en 10 – 1600 m³/h gefilterd moet worden.

Door toepassing van een meervoudig RVS filter­ element, automatisch omkeermechanisme en hoogwaardige materialen is een robuust product verkregen. Enkele belangrijke eigenschappen zijn; continue service, laag drukverlies, laag spoelwaterverbruik.

Bezoek onze stand 275 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

BRAY Bray, een van de grootste producenten van vlinderkleppen en kogelkranen in Noord-­Amerika heeft productiefaciliteiten in de USA, Canada, Mexico, Duitsland, Australië, UK en China. Over de gehele wereld heeft Bray een uitgebreid distributienetwerk met meer dan 300 voorraadhoudende verkoopeenheden.

Op basis van jarenlange praktijkervaring en ­innovatief onderzoek heeft Bray verschillende productlijnen ontwikkeld die allen voldoen aan de zeer strenge voorwaarden die de procestechniek heden ten dage stelt. Bray biedt een complete lijn vlinderkleppen met zachte dichtingen en metaaldichtend (Tri-Lok), met een temperatuurbereik van -253° C tot +538° C. Alle Bray handbedieningen, pneumatische en elektrische aandrijvingen zijn direct te monteren op de Bray vlinderkleppen.

Bezoek ons op stand 329 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

ENDRESS+HAUSER BV Garandeer optimale effluentkwaliteit dankzij nieuwe ortho-fosfaatanalyser van Endress +Hauser De lozingseisen voor afvalwater worden steeds

strenger. Om aan de fosfaat effluenteisen te kunnen voldoen, is een ortho-fosfaat analyser nodig die in het lage bereik zeer nauwkeurig meet. Endress+Hauser introduceert hiervoor een nieuwe colorimetrische analyser: Liquiline System CA80PH. Dankzij de ‘Molybdeen blauw’ meetmethode is de totale onnauwkeurigheid ±0,05 mg/l in het bereik van 0,05-2,5 mg/l terwijl het reagentiaverbruik minimaal is! Het bijbehorende robuuste keramische filter van het Liquiline System CAT820 filtratiesysteem is ideaal om het afvalwaterslib te filteren om zo kraakhelder filtraat te maken. www.nl.endress.com/ca80ph Bezoek ons op stand142.

van online instrumenten, zodat u altijd kunt vertrouwen op het meetsignaal.

PROGNOSYS analyseert diverse instrument­ gegevens en geeft visueel de toestand van elke sensor weer en biedt daarmee de mogelijkheid proactief onderhoud uit te voeren en daarnaast wordt de betrouwbaarheid van het signaal weergegeven. Met PROGNOSYS kunt u te alle tijde vertrouwen op het meetsignaal.

Meer weten? Bezoek ons dan op stand 208.

ENVIROCHEMIE EnviroChemie- 40 jaar performance in water- en afvalwatertechniek Dit jaar viert EnviroChemie haar 40 jarig bestaan. Als het in de industrie om proceswaterbereiding, waterrecycling en afvalwaterzuivering gaat is EnviroChemie bedrijf uw partner.

EnviroChemie is een leidende Europese ­installatiebouwer op het gebied van i­ndustriële afvalwaterzuivering, proceswaterbereiding en energiewinning uit industrieel afvalwater.

Gedurende jarenlang onderzoek en ontwikkeling hebben wij onze eigen technologie lijn ontworpen, welke wij in grote getale wereldwijd hebben geleverd. Ons leveringspakket bestaat uit chemisch-fysische flocculatie installaties, (o.a.

Split-O-Mat) flotatie installaties (o.a. Lugan), biologische zuiveringsinstallaties en verschillende membraanfiltratie installaties.

Bezoek onze stand 318 op de Aqua Nederland Vakbeurs

HACH Diagnosesoftware van Hach voor on-line apparatuur: service en beschikbaarheid krijgt een geheel nieuwe dimensie!

De voorspellende diagnose software “PROGNOSYS”, van Hach biedt de mogelijkheid om vroegtijdig inzicht te hebben in de betrouwbaarheid van de meetwaarde en servicebehoefte

NR2 -FEBRUARI 2016

I-REAL Nieuwe multifunctionele RealSense dataloggers I-Real introduceert de RealSense 1 en ­RealSense 4 datalogger. Deze telemetrische loggers zijn flexibel inzetbaar voor vrijwel elke meettoepassing in de watersector, waaronder overstortmonitoring, grondwatermetingen, debietmetingen, neerslagmetingen en kwali­ teitsmetingen. De RealSense 1 en 4 hebben ­respectievelijk 1 of 4 vrij te configureren ingangen. De dataloggers communiceren via 3G en/of via een mesh-netwerk en hebben de mogelijkheid om een zonnepaneel en/of GPS toe te passen. De RealSense 1 en 4 zijn leverbaar in verschillende behuizingen en uitstekend te combineren met de RealSense 10 logger.

Informeer naar de overige uitgebreide ­mogelijkheden op de Aqua Nederland Vakbeurs, standnummer 230!

19

20

O

H2

HOOFDROLSPELERS

ERWIN DIRKSE (ENVAQUA)

‘ TE WEINIG ONDERNEMERS IN WATERSECTOR’ Tekst Roel Smit | Fotografie Gabby Louwhoff

BEURSSPECIAL

De bedrijven in de watertechnologie groeien te langzaam. Er is te weinig ondernemerschap.

Erwin Dirkse, zelf ondernemer met DMT Environmental Technology en voorzitter van branchevereniging ENVAQUA, heeft een harde boodschap.

De Nederlandse watersector doet veel mooie uitvindingen.

We profiteren er als land echter te weinig van. De zestiende aflevering met hoofdrolspelers in de watersector.

E

ven met beide benen op de grond. Dat past goed bij Erwin Dirkse. Prima, zegt hij, we mogen ons best even op de borst kloppen. “Nederland heeft een ­goede naam in watertechnologie. We hebben veel mooie dingen bedacht: anaerobe waterzuivering, anammox-bacteriën om stikstof uit afvalwater te verwijderen, de ­Nereda-zuiveringstechnologie, en zo kan ik nog wel even doorgaan. Maar hebben we daar in zakelijk opzicht het optimale uitgehaald? Ik betwijfel het, ik denk eerlijk gezegd van niet. Er is te weinig ondernemerschap.”

De toon voor het gesprek is gezet. “De Topsector Water heeft zich ten doel gesteld de toegevoegde waarde van de Nederlandse watertechnologie in een jaar of vijf te verdubbelen. Wel, dat zal ons echt niet lukken. Daarvoor gaat de groei veel te langzaam. In de watersector heeft slechts een handjevol commerciële bedrijven meer dan vijftig werknemers. Ze stuiteren als het ware tegen een glazen plafond. Boem!”

Het is begin januari. Erwin Dirkse ontvangt ons in het sobere hoofdkantoor van zijn bedrijf DMT Environmental Technology in het Friese Joure. We praten over het bedrijf, dat een explosieve groei doormaakt: van een jaaromzet van 3 miljoen euro enige jaren geleden naar 27 miljoen in 2016. Daarvan wordt 98 procent gerealiseerd in het buitenland. Het aantal werknemers groeit volgend jaar tot boven de 60 en dat is nog niet het einde.

Op dit moment haalt de onderneming 80 procent van haar omzet uit de verkoop van installaties die biogas opwerken tot aardgas. Dat gebeurt bij nutsbedrijven, bij boeren, maar vooral ook bij de industrie. Het accent verschuift in de loop der jaren echter nog wel eens. Aan de >

NR2 -FEBRUARI 2016

21

22

wand hangen bijvoorbeeld foto’s van de vele installaties voor grondwaterzuivering die DMT in het verleden heeft ontwikkeld.

We praten ook over de rol van ENVAQUA, de brancheorganisatie van water- en milieu­ technologiebedrijven. Natuurlijk doet die aan belangenbehartiging en natuurlijk voorziet ze haar leden van informatie die essentieel is voor de bedrijfsvoering. Maar die ene vraag, hoe stimuleer je het ondernemerschap, is maar moeilijk te beantwoorden.

“We helpen bij het organiseren van missies naar het buitenland. Maar de ene ondernemer haalt daar veel meer business uit dan de andere. Wat dat betreft kun je ondernemerschap niet leren. Je kunt ondernemers wel helpen, maar ze moeten het uiteindelijk zelf doen.”

‘ We zijn veel te welvarend.

De jeugd heeft zoiets van: niet teveel je nek uitsteken!

Waarom zouden we grote risico’s nemen? Dat hoeft toch helemaal niet?’

Twee mannen Erwin Dirkse heeft een emotionele tijd achter de rug. Zijn vader Rob is vlak voor Kerst bij een verkeersongeval om het leven g ­ ekomen.

Rob was meer dan alleen een v­ ader, hij heeft het bedrijf in 1987 opgericht en ze hebben vele jaren samengewerkt. Erwin nam in 1999 het roer over in de onderneming.

Twee totaal verschillende mannen. Rob Dirkse werkte jarenlang bij Koninklijke Smilde in Heerenveen, destijds vetsmelterij, nu noemt het zich producent van voedingsmiddelen. Rob Dirkse was in een tijd van opkomende milieueisen verantwoordelijk voor vele nieuwbouw- en verbouwplannen.

Toen daar een beetje de klad in kwam, koos hij, “misschien wel een beetje tegen wil en dank”, zoals Erwin het verwoordt, voor het ondernemerschap. Met een kleine onderbreking kwam DMT tot stand.

“Mijn vader was meer van de oude stempel: goede relaties opbouwen met opdrachtgevers, prachtige technische oplossingen bedenken, klanten tevreden maken. M ­ aatwerk, u vraagt, wij draaien. Zo was de markt destijds, maar zo was ook zijn stijl. En als ik dan zei ‘pa, hier verdienen we misschien niet zoveel aan’, dan zei hij al gauw ‘ach jongen, zeur toch niet’. Hij had een heel andere b ­ enadering en hij was op zijn manier ook heel succesvol. Zijn manier van werken

was alleen geen goede basis om veel verder te groeien, maar dat vond hij ook niet het ­belangrijkste.”

Erwin Dirkse deed zelf hts weg- en waterbouw en volgde daarna nog een opleiding bedrijfskunde. Vanaf het begin was hij veel minder een techneut en veel meer een ­zakenman. Hij deed van alles in het bedrijf van zijn vader: tekenaar, projectleider, verkoper, directeur van een productiebedrijf dat DMT nog enkele jaren heeft gehad, d ­ irecteur van een joint-venture in België. Hij kreeg ook de ruimte om het op zijn eigen m ­ anier te doen, zijn eigen fouten te maken. “Dat heb ik enorm gewaardeerd. Ik heb veel ­dingen gedaan en niet alles pakte goed uit.

Dat heeft ook geld gekost. Ik denk dat mijn vader dat bewust heeft toegelaten. Hij wist: uiteindelijk zou ik het toch alleen moeten doen. En misschien was hij ook wel niet zo geïnteresseerd in het hele bedrijfsproces. ­ Onderhandelen met het mes op tafel, de hele juridisering van het zakendoen, daar was hij niet zo van.”

> Wat is de kunst van groeien?

Hoe doe je dat?

Dirkse: “Je moet iets ontwikkelen waar je goed in bent en dat uitrollen. Focus! Dus niet van project naar project hollen, maar een oplossing bedenken voor een probleem waar meer dan één klant mee te maken heeft.

Die oplossing moet schaalbaar zijn, je moet kunnen standaardiseren, maar ook kunnen ­samenwerken met veel partijen in binnenen buitenland. En je moet je ­afvragen: hoe groot is de markt? Vijftig potentiële klanten?

Honderd? Wat doet de concurrentie? Wat zijn de kosten van ontwikkeling en productie? Hoe snel kun je die terugverdienen? Wat is dan het rendement?”

“We hebben in Nederland genoeg zelfstandigen zonder personeel, we hebben ook veel start-ups, maar het ontbreekt – zeker in de watersector – aan bedrijven die ­doorgroeien.

Groei verandert je bedrijf dan ook fundamenteel. Er moet anders gewerkt worden op een zeker moment. Je krijgt afdelingen, je moet afstemmen, je gaat vergaderen, je moet mensen anders gaan aansturen en wat

BEURSSPECIAL heel belangrijk is: je moet veel meer gaan delegeren.”

“Groei zit hem niet in nieuwe uitvindingen.

Dat is belangrijk, maar niet zaligmakend, zoals vaak wordt gedacht. Je kunt wel veel nieuwe technologie ontwikkelen, maar wordt die ook verkocht? Ik heb de mensen aan de TU Delft, bij Wetsus en aan de Universiteit Wageningen vaak zien glimmen: kijk eens, wat voor iets moois we hebben uitgevonden.

Maar zit de wereld erop te wachten? Weten we dat eigenlijk wel? Onze onderneming heeft geen enkel patent; wat wij doen mag een ander ook doen. Maar blijkbaar doen we het slim genoeg en goed genoeg. Innovatie zit vaak in kleine dingen, kleine verbeteringen van het bestaande.”

> U ziet te weinig ondernemerschap in de watersector?

“Dat klopt. Aan de ene kant is dat een algemeen verschijnsel in Nederland. Het heeft te maken met de tijd waarin we leven. We zijn veel te welvarend. De jeugd heeft zoiets van: niet teveel je nek uitsteken, niet alleen maar met je werk bezig zijn, ook denken aan een goede balans tussen werk en privé. Waarom zouden we grote risico’s nemen? Dat hoeft toch helemaal niet? Nog maar heel weinig kinderen van ondernemers zijn bereid het familiebedrijf over te nemen. Vergelijk dat eens met omringende landen of bijvoorbeeld met opkomende landen in Azië. Daar zetten ze alles op het spel, nemen ze risico’s en werken ze dag en nacht.”

“Het kleeft ook wel meer aan de w ­ atersector dan aan andere sectoren. De watersector heeft veel publieke afnemers. Er is vaak politieke invloed op de besluitvorming, er ­ zijn langdurige aanbestedingsprocedures, het denken is vaak conservatief, wordt geleid door normen en certificaten, dingen moeten voor de eeuwigheid gebouwd worden, zo lijkt het wel eens. De watersector is ook wel een moeilijke sector om snel in te groeien.”

“Ze is bovendien heel technisch gedreven.

Veel directeuren en salesmensen van bedrijven zijn techneuten. Voor ondernemerschap komt meer kijken; management, bedrijfskunde, iets naar de markt kunnen brengen.

NR2 -FEBRUARI 2016

Ik merk dat hier intern ook. Beide groepen spreken verschillende talen. Marktonderzoek, klantbehoeften, waardenproposities; je hoort de technisch georiënteerde mensen denken ‘wat is dat allemaal voor gedoe?’”

> Cees Buisman (Wetsus) zei vorig jaar in H2O dat b ­ edrijven in de ­watersector die groeien, te snel verkocht worden aan buitenlandse investeerders.

“Dat heb ik gelezen; ik ben het er niet mee eens. Een ondernemer die zijn tent verkoopt, dat kan natuurlijk altijd. Dat is ook niet zo erg. Hadden we maar véél meer ondernemers, want goede ondernemers ­ kunnen ook weer iets nieuws beginnen of een bedrijf overnemen. Probeer dat niet ­tegen te houden. Onzin! Daar kan ik me boos over maken. Probeer niet krampachtig alles in Nederland te houden. Creëer echte toegevoegde waarde, dan komt het vanzelf goed.”

> Het midden- en kleinbedrijf heeft anders wel p ­ roblemen om aan geld te komen om groei mogelijk te ­maken.

“Het is inderdaad minder makkelijk om aan bankkrediet te komen, maar daar moet je niet over blijven zeuren. Dan krijg je die Jan Saliegeest, waar Ruud Lubbers het vroeger over had. Bedrijven in onze sector leunen ook wel erg sterk op de banken, terwijl er steeds meer alternatieven komen. Kruip niet in die slachtofferrol. Voor een goed plan is altijd geld te vinden. Ik ben zelf tien jaar geleden naar de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij gestapt. Daar kreeg ik risicodragend kapitaal en daarmee was ik weer welkom bij de bank. Geen financieringsproblemen. De NOM is nu 35 procent aandeelhouder. Dat vind ik prima, maar ik weet dat zoiets veel ondernemers een beetje ­afschrikt.”

> Waarom doet Erwin Dirkse wat veel andere ondernemers niet kunnen of niet willen?

“Omdat ik misschien een beetje gek ben. En omdat ik niet genoegen neem met minder.”|

ERWIN DIRKSE (1960) ­studeerde hts weg- en waterbouw en deed daarna een ­opleiding bedrijfskunde.

Sinds 1987 vervulde hij een groot aantal functies in het bedrijf van zijn vader (DMT Environmental Technology).

In 1999 werd hij directeur en sinds 2015 is hij tevens voorzitter van ENVAQUA, de organisatie van milieu- en watertechnologiebedrijven.

Erwin Dirkse neemt als ondernemer deel aan het programma Groeiversneller, een initiatief van het ministerie van Economische Zaken, dat erop gericht is ondernemers te helpen bij de groei van hun bedrijf. Dit is een vijfjarige training, waaraan hij jaarlijks twintig tot dertig dagen besteedt.

23

24

PRODUCTNIEUWS

JUMO KLAAR VOOR INDUSTRIE 4.0 JUMO realiseert zich dat het Internet of Things aanstaande is. Met JUMO digiLine sensoren zetten wij de eerste stap. Door integratie van microprocessoren in de sensor transformeert de analoge meetsensor naar de “smart-­ sensor”. Technisch bezien vergemakkelijkt dit de ingebruikname, het kalibratieproces en het programmeren. DigiLine heeft alles in huis om automatisch de randapparatuur te voorzien van alle meetsignalen binnen de vloeistofanalyse.

Het meerkanalen meetinstrument JUMO AQUIStouch is bij uitstek geschikt voor het verder verwerken van deze informatie.. Daarnaast introduceren wij nieuwe flowsensoren uit de flowTRANS MAG-serie. Bezoek onze stand (280) op de Aqua Nederland Vakbeurs.

LUTZ JESCO Nieuwe serie Stappenmotor-membraandoseerpompen met digitaal display van Lutz-Jesco De stappenmotor-membraandoseerpompen zijn op basis van hun ontwerp bijzonder geschikt, wanneer het om zeer nauwkeurige en reproduceerbare industriële doseertaken gaat. De stappenmotor, met een slijtarme tandriemaandrijving, zorgt voor een bijzonder homogene en rustige dosering. De nieuwe MEMDOS SMART serie valt niet alleen op vanwege het elegante ontwerp maar ook door het grafische display met meertalig keuzemenu met daardoor een eenvoudige bediening.

De doseerpompserie is in verschillende capaciteit bereiken (tot 19,7 l/uur) en in vier materiaalvarianten, voor vele vloeistoffen, beschikbaar.

Bezoek onze stand 256 op de Aqua Nederland Vakbeurs

SPECTROFOTOMETER NANOCOLOR®VIS II Wij zijn er trots op u onze gloednieuwe spectro­ fotometer NANOCOLOR® VIS II te kunnen presenteren. Dankzij het 10,1“ HD ­touchscreen is de analyse van de MACHEREY-NAGEL NANOCOLOR®-tests met ronde en rechthoekige cuvettes nu nog intuïtiever en eenvoudiger dan ooit! Geheel automatische troebelheidscontrole tijdens de meting (NTU-check), de CIE-conforme kleurmeting en de toekomstbestendige ­interfaces zijn slechts een kleine selectie van de talrijke highlights van onze nieuwe spectrofotometer. Overtuig uzelf van de top performance en de gebruikersvriendelijkheid van de NANO­ COLOR® VIS II en geef uw dagelijkse laborato­ riumwerkzaamheden een compleet nieuw gevoel.

Bezoek ons op stand 175 van de Aqua Nederland Vakbeurs.

BESPAAR OP UW WATERZUIVERING Neutralac® SLS45 van Lhoist is een gestabiliseerde kalkmelk voor behandeling van ­afvalwater en slib. Het is veilig in gebruik en ­financieel aantrekkelijk. Het vormt een uitstekend alternatief voor natronloog in uw waterzuivering. Neutralac® SLS45 wordt ingezet bij pH correctie, metaal precipitatie, fosfaat/sulfaat verwijdering en CZV behandeling.

Of u nu Neutralac® SLS45 in bulk of met IBC wilt inzetten in uw proces, wij bieden u technische ondersteuning en nazorg. Hiermee bent u gegarandeerd van een probleemloze implementatie terwijl u kosten bespaard op uw chemicaliën.

Meer weten? Bezoek Lhoist op stand 274 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

MITSUBISHI ELECTRIC MAPS het SCADA platform van de toekomst!

Mitsubishi Adroit Process Suite (MAPS) is één van de meest moderne, open, geavanceerde en schaalbare SCADA oplossingen. Het besturen van processen vraagt vandaag de dag om meer dan alleen het aan- en uitschakelen van apparatuur. Naast het bedienen en visualiseren is de vraag naar hoger gelegen functionaliteiten enorm gestegen. MAPS is ontwikkeld om aan deze eisen te voldoen zonder bijkomende licentiekosten. Dit zijn immers de nieuwe functionaliteiten die standaard in een moderne SCADA oplossing horen te zitten.

Bezoek ons op de Aqua Nederland Vakbeurs standnummer 341 en overtuig u zelf!

BEURSSPECIAL

AQUA NEDERLAND VAKBEURS 2016 PRODUCTNIEUWS

mum beperken. Dankzij de unieke opstelling en de eenvoud van het ontwerp is de ROBOX screw vanaf de voorzijde uitstekend toegankelijk voor alle onderhoudswerkzaamheden. worden uitgevoerd in onze werkplaats te ­Spankeren.

Bezoek ons op stand 183 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

OOGMERK OP BETROUWBAARHEID: DYNADRUM BY NORDIC WATER Voor applicaties zo als rivierwaterinname , effluent polishing en andere applicaties in de fijnfiltratie tussen 10 en 100 micrometers presenteert Nordic Water de modelreeks DynaDrum.

Deze filter is gebaseerd ob de bekende en ­betrouwbare DynaDisc fijnfilter van Nordic Water en rondt de modelreeks van mechanische filters na beneden af.

DynaDrum filters zijn uitstekend geschikt voor een brede reeks van applicaties, welke ook onder zware bedrijfsomstandigheden een ­betrouwbaar procesresultat eisen.

Bent U benieuwd, wat wij voor U kunnen betekenen?

U vindt ons op stand 125 of online onder www.nordicwater.com.

MODERNE VERHUUR VLOOT WATERSLAG B.V. De jonge VERHUUR vloot van waterslag is modern en innovatief op alle vlakken. Op zowel mechanisch, elektrotechnisch als software­ matig vlak is goed nagedacht over efficiëntie en energiebesparing. Zo gaan we samen met onze klanten GROEN de toekomst in !

- Mobiele zandfiltratie / ontijzeringen - Mobiele actief kool filters (snelwisselsysteem) - Mobiele Triotank buffers (200 m3 vloeistof opslag in 1 transport !!)

- Besturingssystemen (modulair) met volledige Telemetrie - Pompsets, slangen, debietmeters etcetera - Leverantie van actiefkool en andere filtermedia Voor meer info: www.waterslag.nl of bel op 0575-450421.

Kom ons bezoeken op stand nr. 220

ROBUSCHI BENELUX B.V. ROBOX screw: de efficiënte “olievrije” schroefblower Fluisterstille compressor combineert uitstekende prestaties aan laag energieverbruik ROBOX screw levert tot 2,5 bar (g) druk, maximale capaciteit tot 10.000 m³/uur ROBOX screw is een compacte, stille en complete eenheid. De stille werking (<70 dB(A)) is het resultaat van de permanente werking van de RSW en het lage toerental. Het frame omvat een geïntegreerde demper en filter en de geluiddichte omkasting beschikt over u ­ itgekiende luchtopeningen die het pulseren tot het mini-

NR2 -FEBRUARI 2016

FERROTECH BV, DE LEVERANCIER VAN DE: GMS 759 WERO accuspindersleutel • Zeer sterk, 750Nm standaard • Zeer mobiel, direct klaar voor gebruik • Zeer eenvoudige bediening, 1 knop • Zeer ARBO vriendelijk • Zeer licht, slechts 10kg in totaal • Door 1-man te bedienen • Geen reactiekrachten op armen, pols, schouders en rug!

Op de stand is de zeer praktische werking van de GMS 750 op een video-animatie te zien.

Bezoek onze stand 149 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

AQUALITY BV. AL 25 JAAR EEN BEGRIP IN DE WATERBEHANDELING Aquality is actief op het gebied van water- en brandstofbehandeling in de industriële en ­maritieme markt. Aquality ontwerpt en bouwt doseerinstallaties, waterbehandelingsapparatuur alsmede apparatuur voor ultrasone reinigings- en desinfectietechiek. Aquality levert additieven voor water- en brandstofbehandeling.

Het juiste gebruik van de benodigde additieven voor waterbehandeling of brandstofbehandeling in combinatie met een nauwkeurige dosering en sturing geeft een lager productverbruik, minder afvalstoffen, een beter rendement en bovenal een lange levensduur.

Aquality staat bekend om haar probleemoplossend vermogen, haar chemisch/technische kennis en service.

Bezoek onze stand (115A) op de Aqua ­Nederland Vakbeurs

25

26

MGUARD SECURE CLOUD Phoenix Contact introduceert veilige cloudoplossing voor remote access: mGuard Secure Cloud.

De focus voor wat betreft remote access, ligt op security en niet op gemak, daarom vergt de in­ bedrijfname enige kennis omtrent o.a. routering, het aanmaken van certificaten en IP adressen.

Om deze reden bieden we een geautomatiseerde, Cloudgebaseerde oplossing aan. Met deze oplossing kan men op eenvoudig wijze de configuratiebestanden voor de hardware genereren.

Bijzonder: Je kunt beginnen met een systeem in de Cloud en na enkele jaren alsnog besluiten om het systeem lokaal, in eigen beheer te nemen. Dat is uniek in de markt. www.phoenixcontact.nl Bezoek onze stand 111 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

SCHMIDT WATERTECHNIEK DRAADLOZE VIDEO-INSPECTIE MET ­GEÏNTEGREERDE LEKDETECTIE Met de Pipe-Inspector® kan voor het eerst zonder bedrijfsonderbreking en compleet materiaalonafhankelijk een visuele HD-inspectie met akoestische lekdetectie in ­transporten distributieleidingen worden uitgevoerd.

De ­­Pipe-Inspector® wordt via een sluis bij bestaande T-stukken, reservoirs of ontluchtingen ­gelanceerd en op het vooraf gedefinieerde eindpunt uit het leidingsysteem verwijderd.

Geschikt voor drinkwater-, afvalwater-, blus­ water-, koelwater-, olie-, gasleidingsystemen etc., DN50 tot DN3000, met een drukbestendigheid van 100 bar. De Pipe-Inspector® gaat op afstanden van max. 50 km ook door 90° bochten.

Bezoek onze stand 101 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

DIVER-NETZ: DRAADLOZE GRONDWATER MONITORING Diver-NETZ is een compleet draadloos systeem voor het effectief en efficiënt beheren van gronden oppervlaktewatermeetnetten. Diver-NETZ bestaat uit hoogwaardige en betrouwbare Diver drukopnemers, telemetrie en software. Via onze cloudoplossing Diver-HUB heeft u wereldwijd direct toegang tot al uw grondwater monitoring­ gegevens via een beveiligde webportal. Daarnaast biedt Diver-NETZ de mogelijkheid om in real-time uw monitoringsdata te bewaken en te controleren op uw desktop, smartphone of tablet. Diver-NETZ is dan ook een onmisbaar instrument voor elk water monitoringsproject.

Bezoek onze stand (nummer 241) op Aqua Nederland.

HG ULFIMA BV ULTRAFILTRATIE OP TAPPUNTNIVEAU Naast de traditionele Ulfima® poortwachtersystemen heeft HG Ulfima nu een Ultrafiltratie systeem in het assortiment welke in te zetten is op tappunt(en) niveau.

De Ulfima® Inline Module is eenvoudig in een leidingdeel in te bouwen waarmee het desbetreffende tappunt(en) veilig gesteld is van de Legionellabacterie.

Het systeem met een range van 0,6 tot maximaal 1,5m³/h is zelfreinigend uitgevoerd met een ­automatisch tijd gestuurde Forwardflush. Hiermee is het uitwisselen van losse filters beperkt.

HG Ulfima, een technisch vooruitstrevende partner die met de heersende wet- en regelgeving u voorziet van hoogst betrouwbare, uiterst praktische en zeer betaalbare totaal oplossingen!

Bezoek onze stand 295 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

BEURSSPECIAL

AQUA NEDERLAND VAKBEURS 2016 PRODUCTNIEUWS

LOGISTICON BREIDT VERHUURVLOOT UIT Logisticon Verhuur heeft haar verhuurvloot van mobiele waterzuiveringen enorm uitgebreid met o.a. extra zandfilters, actiefkoolfilters, flotatie-installaties, ultrafiltratie-installaties en omgekeerde osmose. Hiermee bieden we onze klanten nog betere en snellere korte, middellange en langetermijn oplossingen voor capaciteitsuitbreidingen, back-up, kwaliteitsverbeteringen of proefnemingen.

Onlangs werden middellange-termijn zandfiltratie verhuuroplossingen geleverd in het Rotterdamse havengebied en Roemenië met capaciteiten tot 800 m3/h en een 350 m3/h mobiele ultrafiltratie-installatie in Kazachstan.

Daarnaast werden meerdere mobiele flotatie installaties, actiefkoolfilters en omgekeerde ­osmose units bij voedingsmiddelen- en petrochemiebedrijven in heel Europa geplaatst.

Bezoek Europa’s grootste verhuurder op standnr. 155 van de Aqua Nederland Vakbeurs.

SPECIALIST IN PE-HD KUNSTSTOF LEIDINGSYSTEMEN De Jongh Pipesystems B.V. de specialist op het gebied van o.a. PE-HD kunststof leidingsystemen voor gas, water, vrijverval- en persriolering, industriële leidingen etc.

Voor het ontluchten van bijvoorbeeld drinkwaterleidingen en vrijverval- en persriolering levert De Jongh Pipesystems de ADPRON SK3 ont- en beluchter.

De Jongh Pipesystems B.V. heeft een eigen werkplaats waar prefab laswerkzaamheden verricht worden voor o.a. kunststof leidingsystemen en plaatmateriaal.

Verder beschikt De Jongh Pipesystems B.V. over een gevarieerd assortiment aan PE-HD kunststof hulpstukken tot en met 630 mm, zoals PE-HD elektrolas hulpstukken, PE-HD hulpstukken t.b.v. elektrolas- en spiegellas hulpstukken, PE-HD mechanische koppelingen, PE-HD kogelkranen – en afsluiters etc.

Bezoek ons op stand 108 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

HOE GROOT IS UW ECOLOGISCHE ­VOETAFDRUK? VOLG ONZE VOETSPOREN NAAR NULLOZING Alfa Laval heeft haar portfolio uitgebreid en biedt nu verschillende technologieën & innovatieve service oplossingen, voor de behandeling van zowel industrieel als gemeentelijk ­afvalwater en de productie van drinkwater, die u kunnen helpen met het verkleinen van uw ecologische voetafdruk.

Op de stand zijn o.a. aanwezig: • Iso-Disc doekfilter, die een statische filterdoek combineert met een “back-flush mechanisme” • Membraan proces simulatie unit, die de werking aantoont van een ondergedompelde membraanfiltratiemodule • Schroefpers voor slibontwatering • Vele service mogelijkheden.

Voor meer informatie volg onze voetsporen naar de Alfa Laval stand 254

FLEXIM FLOWMETERS FLEXIM is gespecialiseerd in clamp-on ultrasone flowmeters voor zowel permanente opstelling als voor ­tijdelijke inzet. De ontwikkeling van de flowmeters is ook gebaseerd op jarenlange applicatiekennis en de eisen van gebruikers in de water- en afvalwaterindustrie. Zo kunnen ook extreem lage flows - denk aan drinkwater ’s nachts - op een nauwkeurige en betrouwbare wijze worden gemeten.

Met deze flowmeting valt een procesoptimalisatie te bereiken met uiteenlopende aantrekkelijke resultaten: financiële besparingen, bepaling van gebruikersgedrag of de vaststelling van verborgen lekkages.

Meer informatie? Bezoek ons op standnr 253 van de Aqua Nederland Vakbeurs.

NR2 -FEBRUARI 2016

27

28

WATERTECHNOLOGIE

HOE VER ZIJN WE IN 2026?

Tekst Marloes Hooimeijer Beeld iStockphoto

Robotdolfijntjes zwemmen straks door onze leidingen.

Wormen en algen gaan los op ons afvalwater. Wat brengt watertechnologie ons de komende tien jaar nog meer? Ter gelegenheid van de Nationale Watertechnologieweek (15 â&#x20AC;&#x201C; 17 maart) vroeg maandblad H2O twee kenners hun glazen bol op te poetsen. Gertjan Medema (KWR) en Cees Buisman (Wetsus) namen de uitdaging met enthousiasme aan.

A

A

BEURSSPECIAL

WATER SCHOON MAKEN “De ontwikkeling naar high rate biotechnologie, dus nieuwe bioreactoren met veel meer zuiveringscapaciteit, nadert haar eindpunt”, zegt Cees Buisman (Wetsus). Het begon decennia terug met de innovatieve up-flow anaerobic sludge blanket ­reactor (UASB-technologie). Dit is een zuiveringsproces voor industrieel afvalwater waarbij bacteriën in afwezigheid van zuurstof organische stof in het water omzetten in biogas. Van latere datum is de baanbrekende Nereda-technologie voor rioolwaterzuiveringsinstallaties.

Door het gebruik van slibkorrels gebruiken die installaties minder ruimte en energie dan hun voorgangers, terwijl het water wel vergaand wordt gezuiverd.

De uitdaging in waterzuivering zit het komend decennium volgens Gertjan Medema (KWR) vooral in het feit dat die technologie “efficiënt en fit-for-purpose” moet zijn. Daarmee bedoelt hij dat de techniek tegen acceptabele kosten de gewenste stoffen uit het water moet kunnen filteren.

PWN had in Andijk al een wereldprimeur met de toepassing van keramische membranen in een ontwerp met lage investeringskosten, zegt hij. Keramische membranen hebben een hogere mechanische sterkte en chemische resistentie dan de conventionele polymeermembranen, waardoor ze meer water kunnen verwerken en langer meegaan. Nu de kostprijs van > NR2 -FEBRUARI 2016

29

30

deze membranen geleidelijk daalt, worden ze een nog aantrekkelijker alternatief. “We zullen hier nog meer van gaan zien”, aldus Medema.

“Ook de omgekeerde-osmose-techniek die Evides Industriewater toepast en die drinkwaterbedrijf Oasen voor zijn zuiveringsinstallaties ontwikkelt, en ook de nieuwe ontwikkeling van forward osmosis zie ik als belangrijke stappen.”

Omgekeerde osmose is de fijnste membraanfiltratie op het gebied van waterzuivering, waarmee Oasen verontreinigingen uit het water kan halen (en tevens zouten, handig gezien de verzilting). In tegenstelling tot omgekeerde osmose, waarbij een pomp het water door het halfdoorlatende membraan drukt en vervuilde en schone delen van een vloeistof van elkaar scheidt, maakt forward osmosis gebruik van het natuurlijke proces van osmose om de delen te scheiden, waardoor geen pomp nodig is. Het is daarmee een energiezuinige manier om industriewater te produceren uit afvalwater.

GERTJAN ­MEDEMA

Medema verwacht dat deze technieken nog verder ontwikkeld zullen worden. “Mede ingegeven door de chemiemaatschappij waarin we leven, met steeds meer chemische stoffen die in het water terechtkomen: drugs, medicijnen, nanodeeltjes en -plastics. De komende tien jaar wordt het in ons land alleen nog maar drukker, ook in de stroomgebieden van de Rijn en de Maas.”

Vooral polaire verbindingen als pyrazool (stof die wordt gebruikt bij de productie van onder andere geneesmiddelen en bestrijdingsmiddelen) en metformine (antidiabeticum) en het ­afbraakproduct guanylureum, zijn volgens Medema lastig voor de bestaande zuiveringen.

Want polaire - ofwel geladen - stoffen, lossen over het algemeen goed op in water en dringen makkelijk door de zuivering heen.

(1962) werkt sinds 1996 als chief s­ cience officer bij KWR Watercycle Research Institute in Nieuwegein. Daarnaast werd hij in 2009 benoemd tot deeltijdhoogleraar

Er zullen hoe dan ook prioriteiten gesteld moeten worden, verwacht Medema. “Als we steeds meer stoffen in het water weten te detecteren, zal ook vaker de vraag rijzen: hoever gaan we met het verwijderen ervan? Sommige stoffen zijn pas schadelijk in hoge concentraties, maar stoffen die bijvoorbeeld de hormoonhuishouding verstoren, hebben al effect bij lage concentraties. Het gaat erom efficiënte zuiveringstechnieken op de juiste plek in de waterketen in te zetten. Je kunt het huishoudelijk afvalwater wel zuiveren op antibiotica, maar de meeste antibiotica komt via de landbouw in het water terecht.”

water en gezondheid aan de TU Delft. Zelf studeerde hij micro-

GRONDSTOFFEN TERUGWINNEN

biologie in Leiden en promoveerde hij in de microbiologie aan de Universiteit Utrecht.

Hij werkte ook lange tijd bij het RIVM op het gebied van water en gezondheid.

De ontwikkeling van afvalwater als basis voor het produceren van grondstoffen zal de komende tien jaar verder doorzetten. Dat levert een bijdrage aan de circulaire economie. Buisman: “Er zullen nieuwe mogelijkheden ontstaan om iets anders te produceren uit afvalwater dan methaan of CO2. Denk aan caproaat (een stof die gebruikt wordt in verf) of bioplastic. Daarvoor zijn scheidingstechnieken nodig, waarbij de te verwijderen stoffen veilig zijn voor bacteriën die ze op willen eten. De technologie is er wel, er zijn ook al pilots gaande, maar de techniek zal verder ontwikkeld en geoptimaliseerd moeten worden. En dat kost tijd en geld.”

Volgens Buisman zal meer werk gemaakt worden van biologische behandeling van anorganische stoffen, zoals fosfaat, zwavel en metalen. Inclusief de biokristallisatie, waarbij componenten als seleen en arseen uit het water worden teruggewonnen door er onder invloed van bacteriën kristallen van te vormen.

“Ik verwacht ook dat het gebruik van hogere organismen, zoals algen en wormen, meer

BEURSSPECIAL mogelijkheden gaat bieden. Wageningen UR laat al algen groeien op pure urine, waardoor algenbiomassa ontstaat, die als organische mest kan worden gebruikt. Die algen moeten wel geoogst en gedroogd worden, maar in warme ontwikkelingslanden is dat makkelijker. Als ze daar urine apart inzamelen voor dit doel, scheelt dat veel op de waterzuivering. Wormen worden nu al toegepast om het afvalwaterslib van een aardappelzetmeelfabriek af te breken en om te zetten in visvoer.”

Medema: “We kunnen ook – hygiënisch betrouwbare – voedingseiwitten van hoge kwaliteit maken uit de reststoffen van de afvalwaterzuivering. Maar voordat die buiten laboratoria voet aan de grond krijgen, zal eerst aan de perceptie van mensen gewerkt moeten worden, want eiwitten uit het riool eten...”

“Ik zie verder ook kansen voor hergebruik van calciet en ijzer uit de drinkwaterzuivering.

Het kalk wordt nu al hergebruikt in de drinkwaterzuivering, maar ook in tapijttegels. De uitdaging voor de watersector is om tot goede business cases voor de diverse reststoffen te komen; om als relatief kleine speler de juiste nichemarkten te vinden.”

ENERGIE UIT WATER De vergaande ambities die regeringsleiders in december tijdens de Klimaattop van Parijs overeenkwamen voor een duurzame energievoorziening, ­zorgen ervoor dat komend decennium nog meer werk wordt gemaakt van energie uit water.

De technologie voor bodemenergiesystemen, via warmtewisseling met het grondwater, zal verfijnd worden. En er gaat veel gebeuren in concept- en technologieontwikkeling om een waterstofeconomie dichterbij te brengen, waarbij waterstof dient als brandstof. De watersector kan hierin straks een rol spelen door te zorgen voor de hoge kwaliteit water die voor de productie van de waterstof nodig is.

En wat te denken, zo voegt Buisman toe, van de mogelijkheden die bio-elektrochemie kan gaan bieden: bacteriën die componenten in het afvalwater afbreken en daarbij waterstof produceren.

CEES BUISMAN (1961) is sinds 2003 wetenschappelijk directeur bij Wetsus in ­Leeuwarden. Daarnaast is hij hoogleraar biologische kringlooptechnologie aan de

Ook de waterinfrastructuur zal meer benut moeten gaan worden, in die zin dat riolering en drinkwaterleiding gebruikt kunnen worden voor warmte- of koudewinning, waar bijvoorbeeld Waternet aan werkt. “Met ons huishoudelijk afvalwater van douche en wasmachine laten we nu nog heel veel energie via het riool het huis uit lopen”, zegt Medema.

Wageningen Universiteit, waar hij zelf ook heeft gestudeerd (waterzuivering) en promoveerde. Tot 2003

WATERWINNING EN -BERGING

was Buisman directeur business development and technology bij

De verstedelijking neemt toe. Dat vraagt om nieuwe manieren van waterwinning en waterberging. De slimme Freshkeeper-put bij Vitens bijvoorbeeld: een grondwaterput waarin naast zoet water ook brakwater wordt gewonnen. Dat kan via omgekeerde osmose ontzilt worden en als aanvullende bron voor drinkwater dienen. “Het ingedikte deel kunnen we terug stoppen in de ondergrond, in lagen die net zo zout zijn, zodat daarmee geen problemen ontstaan. Overigens moet de vergunningverlener nog wennen aan dit nieuwe idee van bodemgebruik”, zegt Medema.

“De bodem kan bovendien benut worden voor tijdelijke opslag van regenwater (het Freshmaker-concept). De uitdaging daarbij is, los van de vergunningverlening, hoe je het zoete water kunt terugtrekken uit de ondergrond zónder de zoute kwel mee te trekken. > NR2 -FEBRUARI 2016

Paques.

31

Uitmuntend in nivometing Swiss Quality dataloggers Zeer duurzame nivodataloggers, voor grondwater, afvalwater en riooloverstort met een uitstekende data zekerheid.

Nivo en geleidbaarheid datalogger CTD Nauwkeurigheid / Bereik geleidbaarheid ± 1% max. / 0,2...200 mS/cm Nauwkeurigheid / Bereik temperatuur ± 0,1 °C / -10…40 °C Nauwkeurigheid / Bereik waterstand ± 0,02 %FS max. / 5…200 m Toepassingen : Monitoring van waterstand en waterkwaliteit

GSM Modemlogger Multi parameter logger Data overdracht via E-Mail, FTP of SMS Multi functioneel Batterijlevensduur tot 10 jaar Eenvoudige installatie Gratis installatie- en datasoftware Geen serverabonnement nodig voor uw eigen data

Dataloggers voor waterstand en temperatuur Autonoom Eenvoudig in gebruik Batterijlevensduur tot 10 jaar Toepassingen: - Zoet water - Zout water - Afvalwater Leverbaar in RVS, hastelloy en titanium Ook beschikbaar met geïntegreerde luchtdrukcompensatie (DCX22AA)

keller-holland.nl

Ruimte voor een 1/4 pagina advertentie

Wero WMS 800 Elektrische Spindelsleutel.

De meest verkochte, ook leverbaar met koppel >2400 Nm.

www.FerroTech.nl

__

BEURSSPECIAL Diverse projecten, zoals de Freshkeeper-pilots die wij met ARCADIS uitvoeren in Florida, moeten meer zicht geven op de mogelijkheden en onmogelijkheden.”

ANDERE KIJK OP WATER Vorig jaar januari kondigde Cees Buisman (Wetsus) in een interview met H2O al aan te gaan publiceren over de ‘natuurkundige staat van het ­water’.

“We kijken altijd naar de chemische en de biologische kwaliteit van water,” zo zei hij destijds, “maar hebben ons er nooit om bekommerd dat zaken als straling en elektromagnetisme de natuurkundige staat van ons water behoorlijk kunnen verstoren. De grote vraag luidt: is het water dat wij in onze huizen gebruiken nog wel in zijn natuurlijke staat? Zo nee, dan kan dat wel eens minder gezond zijn.”

Die wetenschappelijke publicatie is nog niet door de ‘reviewmolen’ gekomen: het is een nieuw en controversieel onderwerp. Buisman: “In april verschijnt wel een proefschrift waarin wordt gesuggereerd dat water zich in levende organismen, dus ook in het menselijk lichaam, anders gedraagt dan daarbuiten. Het neemt een vergelijkbare vorm aan als water onder hoogspanning van 15.000 volt, waarbij de structuur meer op ijs begint te lijken. Ik voorspel dat dit soort ­aspecten van water de komende tien jaar steeds belang­ rijker worden en een effect op de watercyclus zullen hebben. We worden alerter op de manier waarop water wordt ingenomen. Misschien is het wel gezonder om daarbij meer aan te sluiten bij de structuur van water in het lichaam.”

WATER IN BEELD Ook de voortschrijdende ontwikkelingen in DNA-detectie geven nieuwe kansen. Tot op heden maakt de drinkwatersector vooral gebruik van kweektechnieken om het water te controleren op kwaliteit. Daarbij worden tal van watermonsters in het laboratorium op een voedingsbodem op kweek gezet om te zien of er bacteriën gaan groeien. Effectief maar tijdrovend.

Via DNA-analyse kan het water veel sneller en nauwgezetter op specifieke kenmerken worden geanalyseerd. Eén ­DNA-apparaat kan heel veel analyses tegelijk uitvoeren en een complete DNA-vingerafdruk vaststellen.

Met één monster kun je volgens Medema tegen beperkte kosten hele populaties in het water in beeld brengen. Je kunt precies bepalen welke kwalijke micro-organismen erin NR2 -FEBRUARI 2016

voorkomen, zoals legionella, EHEC en antibioticaresistentie-genen, die ontstaan doordat resistente bacteriën hun erfelijk materiaal verspreiden. Medema: “Die t­echnieken ­ gaan zo snel, heel fascinerend. De uitdaging is om ze te gaan benutten. We kunnen genomics gebruiken om biologische processen in de waterketen te leren begrijpen en beheersen. Je kunt DNA-gegevens ook gaan gebruiken om te zien hoe goed de zuivering werkt en voor waterkwaliteits­ beoordeling. Dit soort kennis zijn we nu aan het opdoen.

Maar de Drinkwaterwet loopt nog achter en schrijft de tijdrovende kweektechnieken voor, waardoor de technieken voor snelle DNA-detectie nog onvoldoende benut worden.”

PRESTATIE EN ONDERHOUD Voor een optimaal werkend watersysteem zal informatietechnologie verder benut worden. Medema: “Er moet bijvoorbeeld gezocht worden naar slimme combinaties met data van andere sectoren, zoals een koppeling van steeds gedetailleerdere regenvalvoorspellingen aan stedelijk waterbeheer of van ­ data over de bodem aan risicoberekening voor leidingbreuken. In de procesmodellen voor watersystemen zal verdere fine tuning plaatsvinden, wat betere sturing van waterwinning, zuivering, distributie en waterbeheer mogelijk maakt.”

Maar misschien wel het meest tot de verbeelding spreken de ‘robots’ die ingezet zullen gaan worden. “Denk aan ­drones voor dijkinspectie en aan robotdolfijntjes voor inspectie van ondergrondse leidingnetwerken. Daar, onder de grond, zit toch wel de grote black box van de watersector. Je weet nooit precies hoe het leidingnet eraan toe is. Er komen ­onderzoeksprojecten waarin robotdolfijntjes door de leidingen zwemmen, ook om kwaliteitsanalyses van het water te doen en misschien zelfs kleine reparaties uit te voeren.

We zitten nu in de fase van het ontwikkelen van prototypes.

Ze moeten wel in zo’n leidingnet kunnen rondbewegen, de juiste sensoren hebben, kunnen communiceren, energie krijgen (misschien via een dockingstation onderweg) en ­natuurlijk veilig zijn. Er mag geen olie uit zo’n robot de leidingen in lopen.” |

33

42

Op 8 januari is tijdens de 68e Vakantiecursus ‘Water in de Stad’ aan de TU Delft de Jaap van der Graaf-prijs uitgereikt aan André Marques Arsénio. De prijs wordt jaarlijks toegekend en bestaat uit een geldbedrag van 5.000 euro en een glasobject.

Ze wordt jaarlijks toegekend aan de student of onderzoeker die in het voorgaande jaar het beste Engelstalige artikel over de ­stedelijke w ­ atercyclus schreef. Het winnende artikel van Arsénio en mede­auteurs, getiteld ‘Pipe failure predictions in drinking water systems using satellite observations’, is gepubliceerd in het blad ‘Structure and Infrastructure Engineering’.

Arsénio heeft zijn mastertitel behaald in Biological Engineering aan het Instituto Superior Técnico in Lissabon (Portugal) en promoveerde aan de TU Delft, sectie Sanitary engineering, in 2013 op het proefschrift ‘Lifetime prediction of PVC push-fit joints.’

De jury beoordeelde in totaal 52 artikelen. Tijdens de Vakantiecursus werden de drie genomineerden en de winnaar bekendgemaakt. Bij de beoordeling is gelet op vijf criteria: maatschappelijke bijdrage, innovatie, toepasbaarheid op korte/middellange termijn, wetenschap en taal. De jury koos het artikel van Arsénio als winnaar, met name gezien de maatschappelijke relevantie van leidingonderhoud en het voorspellen van leidingbreuken.

De Jaap van der Graaf-prijs is op initiatief van ingenieurs- en adviesbureau Witteveen+Bos ingesteld in 2009 toen Jaap van der Graaf terugtrad als hoogleraar in de behandeling van afvalwater aan de TU Delft. De onafhankelijke jury bestond dit jaar uit Jules van Lier (TU Delft/Unesco-IHE), Gertjan Medema (TU Delft/KWR), Jelle Roorda (Evides), Jasper Verberk (Evides), Ad de Man (Water­ schapsbedrijf Limburg), Fred de Bruijn (Witteveen+Bos), Arjen van Nieuwenhuijzen (Witteveen+Bos) en Hardy Temmink (WUR/ Wetsus).

André Marques Arsénio met Jaap van der Graaf

iStockphpto

JAAP VAN DER GRAAF-PRIJS VOOR ANDRÉ MARQUES ARSÉNIO

KNW-VOORJAARSCONGRES: VAARWEL WATERWET, WELKOM OMGEVINGSWET?!

Het Voorjaarscongres 2016 van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) op vrijdag 22 april in hotel Lumen in Zwolle, staat in het teken van de nieuwe Omgevingswet. Het is voor het eerst dat speciaal voor de watersector een dag wordt georganiseerd over deze wet, die naar verwachting in 2018 van kracht wordt.

Vragen die veel omgevingsmanagers, projectleiders en beleids­ makers bezighouden, zijn: hoe kun je nu al werken in de geest van de Omgevingswet? Op welke manier kan ik mijn afdeling voorbereiden? Hoe ga ik als professional om met die ‘integrale aanpak’?

Wordt het allemaal niet te ingewikkeld? En hoe komen we tot duidelijk beleid?

Tijdens het KNW-Voorjaarscongres kunnen waterprofessionals beginnen hun kennis op peil te brengen rondom waterveiligheid, waterkwaliteit en stedelijk water. Ook voor persoonlijke ontwikkeling is in dit kader ruime aandacht. Een van de sprekers is hoogleraar waterrecht Marleen van Rijswick.

Foto Frank Auperlé/TU Delft

De nieuwe wet Nederland duurzaam ontwikkelen met samenhangende, doelmatige en vereenvoudigde regels, die gaan over het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving. Dat is het doel van de ­Omgevingswet. Een ambitieuze doelstelling, net als het samenvoegen van tientallen wetten en honderden regelingen voor ­ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water.

De nieuwe Omgevingswet vraagt een werkwijze van de overheid die past in de huidige tijdgeest: integraal denken en meer vrijheid voor bestuurlijke afwegingen. Via de Omgevingswet worden de ­regels daarop aangepast. Wie die zich daaraan niet wil conformeren, krijgt het straks lastig bij ruimtelijke projecten.

Welke impact heeft de Omgevingswet op de watersector en wat gaan we hiermee doen? Er is een spanningsveld tussen rechts­ zekerheid en beleidsvrijheid. Waar staan we nu, wat gaat er gebeuren en wat is hier voor nodig?

Tijdens het congres zal in samenwerking met de deelnemers een zogeheten Water Wet Wijzer uitgewerkt worden, waarin duidelijk wordt hoe om te gaan met de nieuwe Omgevingswet.

Op het Voorjaarscongres zal verder ook de H2O-prijs worden ­uitgereikt voor het beste artikel dat in 2015 op H2O-Online (www.vakbladh2o.nl) is gepubliceerd. Voorafgaand aan het ­congres is de algemene ledenvergadering van KNW. Meer informatie en aanmelden via de website. www.waternetwerk.nl

WATERNETWERK

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

iStockphpto

KORT

NIEUWS

Alex Noordstrand (in het midden met de oorkonde), oprichter van Fleet Cleaner, omringd door de bezoekers van WaterLink

WATERSECTOR NIET VOORBEREID OP KOMENDE PERSONEELSTEKORTEN De watertechnologiesector moet de komende jaren rekenen met een tekort aan medewerkers. In totaal zijn tot 2020 bijna 5.000 vacatures te verwachten (2.335 vanwege vervanging van huidige medewerkers en 2.600 vanwege uitbreiding). In de praktijk blijken diverse (specialistische) functies nu al moeilijk te vervullen.

Toch werken maar weinig organisaties in de sector met een strategische personeelsplanning. Hierdoor heeft het merendeel van de organisaties een beperkt inzicht in de toekomstige personeelsbehoefte. Dit is een van de conclusies uit het onderzoek Vraag en aanbod watertechnologiesector, een initiatief van verschillende partijen in de Friese watersector.

Het rapport werd kort geleden gepresenteerd tijdens het jaarlijkse symposium Waterlink in Leeuwarden. Doel van het onderzoek was inzicht te krijgen in te verwachten tekorten en de benodigde kennis en vaardigheden bij huidig en toekomstig personeel.

De sector watertechnologie heeft een andere personeelsopbouw dan veel andere sectoren.

Van de 27.500 medewerkers (uitgedrukt in fte’s) is ruim driekwart man en 61 procent ouder dan 45 jaar. Het aandeel jonge medewerkers ligt met 3 procent ruim onder het landelijk gemiddelde van 16 procent. Alleen al deze vergrijzing zorgt de komende jaren voor een aanzienlijke vervangingsvraag.

Organisaties zien het eigen netwerk als de belangrijkste bron voor het vinden van personeel. Ze hebben vooral problemen met het vinden van mensen met vijf tot tien jaar werkervaring. Er vindt bovendien een verschuiving plaats: in plaats van mensen met een mbo-opleiding is steeds meer behoefte aan kandidaten met een hogere opleiding (dus hbo of wetenschappelijk onderwijs). Dit wordt

NR2 -FEBRUARI 2016

toegeschreven aan het complexer worden van werkzaamheden en aan de ICT. Opvallend is volgens het onderzoeksrapport dat organisaties een toenemende behoefte hebben aan hbo-geschoolde medewerkers met een breder scala kennis en ­vaardigheden.

Naast technologisch inhoudelijke kennis is vaak ook een commerciële drive nodig en moeten medewerkers aan business develop­ ment kunnen doen. Omdat strategische ­samenwerkingen steeds belangrijker zijn, wordt van medewerkers gevraagd niet alleen het belang van de eigen organisatie te zien, maar ook dat van de omgeving en de context.

Bovendien moeten de medewerkers vaak ervaring hebben met projectmanagement.

Voor mbo’ers geldt dat zij meer ­klantgericht moeten leren denken. Waren zij eerder verantwoordelijk voor de uitvoering van een deeltaak, nu hebben zij ook taken die hun eigen vak overstijgen. Bij mbo-functies ligt de nadruk daarnaast veel meer op de ontwikkeling van communicatieve vaardigheden en klantgericht handelen.

In het onderzoeksrapport wordt geconcludeerd dat dringend behoefte is aan ­strategische personeelsplanning. Dat wil zeggen: inzicht krijgen in de vraag naar personeel op zowel korte als lange termijn. Daarnaast is het van belang zoveel mogelijk afgestudeerde waterprofessionals voor de sector te behouden en meer in te zetten op een ‘leven lang leren’.

Het onderzoek is een initiatief van Centrum voor Innovatief Vakmanschap Water (CIV Water), Centre of Expertise Water ­Technology (CEW), Empower People, Wetsus, Water ­Alliance, de gemeente Leeuwarden en de provincie Friesland. Het rapport is te downloaden via: www.watercampus.nl/menselijk-kapitaal

WATER ALLIANCEPRIJS VOOR SCHOONMAAKROBOT Het bedrijf Fleet Cleaner is winnaar geworden van de Water Alliance Innovation Stimulation Award (WIS) 2016. Fleet Cleaner

is een schoonmaak­robot die aangroei van de scheepshuid (zoals slijm, algen en mosselen) verwijdert en opvangt.

Dat maakt dat het schoonmaakproces tijdens het laden en lossen kan plaatsvinden.

Daarmee worden tijd, geld en brandstof bespaard en wordt de milieu-impact van de schepen verminderd.

De WIS Award werd uitgereikt tijdens WaterLink, het jaarlijkse symposium van Water Alliance in Leeuwarden. Het evenement stond dit jaar in het teken van ‘Verder kijken’.

De entree-opbrengst van de dag wordt gedoneerd aan het project Schoon water voor ­Mozambique, een project van provincie, gemeenten, Wetterskip Fryslân, Vitens en Omrin, dat de sanitatie in ­Mozambique, onder andere op scholen, wil verbeteren.

43

ENVAQUA is de krachtige vertegenwoordiger van Nederlandse ondernemingen uit de sector van water- en milieutechnologieën en hét aanspreekpunt voor opdrachtgevers en overige stakeholders in binnen- en buitenland.

Zichtbaarheid o.a. Aqua Nederland Vakbeurs | Holland Paviljoens op Aquatech Op weg naar huis bijeenkomsten

(Inter-)Nationale samenwerking verbreden marktbenadering | partnerships | coalities

Kennis informatieportals | innovatie | seminars

Invloed overheid | kennisinstellingen | bedrijfsleven

Lid worden? de ! o c R Q e d n a c S info@envaqua.nl  www.envaqua.nl  +31(0)88-400 8545

WATERNETWERK

45

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

Wetskills India 2015; de complete groep

KORT

NIEUWS

Dit jaar staan er weer verschillende Wetskills Water Challenges in de planning: Boston (VS), Durban (Zuid-Afrika) en Taipei (Taiwan). Young professionals (tot vijf jaar werkervaring) en ­studenten kunnen zich vanaf nu aanmelden.

Wetskills is het programma waarbij Nederlandse studenten en young professionals samen met collega’s uit het bezochte land samenwerken aan watervraagstukken. De challenges duren twee weken, altijd parallel aan een groot internationaal waterevenement. De oplossingen die de deelnemers voor de cases hebben bedacht, worden tijdens deze evenementen gepresenteerd en beoordeeld.

6 - 19 mei: Water Challenge Zuid-Afrika De Water Challenge in Zuid-Afrika vindt plaats in Durban, als onderdeel van de jaarlijkse conferentie van het Water Institute of Southern Africa (WISA). Deze Wetskills Challenge wordt net als de voorgaande edities in Zuid-Afrika georganiseerd in nauwe samenwerking met de Nederlandse delegatie die aanwezig is tijdens de conferentie. Deelnemers uit Zuid-Afrika, Mozambique en Nederland zijn van harte welkom om zich aan te melden.

12 - 24 juni: Water Challenge Boston De editie in Boston heeft als thema ‘Resilient Cities’. Tijdens deze challenge werken Nederlandse studenten en young professionals samen met Amerikaanse, Mexicaanse en Canadese masterstudenten, promovendi en young professionals. De challenge wordt georganiseerd in samenwerking met Northeastern University. Aansluitend houdt de Nederlandse ambassade een workshop over dit thema voor deelnemers en bedrijven.

10 - 23 juli: Water Challenge Taiwan Komende zomer zal Wetskills voor het eerst Taiwan aandoen. Op uitnodiging van de Water Resource Agency kunnen deelnemers twee weken meedenken over oplossingen voor lokale waterproblematiek. In de eerste week van het programma worden verschillende stuwdammen bezocht, maar ook diverse projectlocaties rondom drijvend bouwen. Daarna werken de deelnemers op de campus van de National Taiwan University in Taipei aan verschillende study cases.

Studenten (WO/HBO) en young professionals die zich willen aanmelden voor een van deze drie Wetskills-edities, kunnen dat doen via www.wetskills.com, of rechtstreeks via Johan Oost: johan.oost@wetskills.com of 06 – 2678 5402.

NR2 -FEBRUARI 2016

Tijdens de reis wordt een bezoek gebracht aan de Flygtfabriek van Xylem, waar in 2015 de viermiljoenste Flygt-pomp de band verliet. In deze fabriek worden ook mixers, voortstuwers en vlotters gefabriceerd.

Naast een bezoek aan de Flygt-fabrieken en het Flygt Museum staan ook een rondleiding op een rioolwaterzuivering in Malmö en een bezoek aan glasfabriek Kosta op het programma. ‘s Avonds overnacht de groep in het Zweedse havenplaatsje Kalmar.

Er waren twintig plaatsen beschikbaar, maar inmiddels is de belangstelling zo groot, dat bij het ter perse gaan van dit magazine KNW de inschrijving heeft moeten sluiten.

iStockphpto

KANSEN VOOR JONG TALENT IN VS, ZUID-AFRIKA EN TAIWAN

MET KNW NAAR ZWEDEN Op 6 en 7 april 2016 ­­organiseert de thema­ groep Water en Praktijk van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) in samenwerking met Xylem WaterSolu­ tions Nederland een tweedaagse studiereis naar Zweden.

46

iStockphpto

AGENDA

Wilt u een activiteit voor waterprofessionals aangekondigd zien in deze agenda van maandblad H2O? Meld het dan aan onze redactie: redactie@vakbladh2o.nl

15 MAART, VEGHEL

31 MAART, DEN BOSCH

Onderweg-naar-huis-bijeenkomst bij Brabant Water. Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW), themagroep Asset Management. www.waternetwerk.nl

Jaarlijkse netwerkdag over informatievoorziening in de water­ sector. Organisatie: Sense in samenwerking met overheden, bedrijven en kennisorganisaties. www.waterinfodag.nl

Kosten, risico’s en prestaties

Waterinfodag 2016

15-17 MAART, GORINCHEM

6-7 APRIL, ZWEDEN

Tiende editie van deze inspiratiebron voor de hele ­waterbranche met de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, -management en –technologie en riolering.

Organisatie: Evenementenhal Gorinchem in samenwerking met branchevereniging ENVAQUA. booking.evenementenhal.nl

Op het programma staan een bezoek aan de rioolwaterzuivering van Malmö, glasfabriek Kosta en de productiefabriek van Flygt. ­Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW), themagroep Water en Praktijk in samenwerking met Xylem Water­ Solutions ­Nederland. www.waternetwerk.nl

Aqua Nederland Vakbeurs/RioleringsVakdagen

Studiereis Zweden

15-17 MAART, GORINCHEM

7 APRIL, ARNHEM

Driedaagse serie seminars met elke dag een ander thema op het gebied van watertechnologie en netwerkgelegenheid in de Aqua Lounge. Organisatie: Netherlands Water Partnership (NWP) in ­samenwerking met Water Alliance en branchevereniging ­ENVAQUA. www.nationalewatertechnologieweek.nl

Derde kennisdag met verhalen over dieren in de dijk, zorgplicht, remote inspecties, data en informatie en de ‘flower power-dijk’.

Organisatie: Rijkswaterstaat in samenwerking met Stichting ­Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA). www.inspectiewaterkeringen.nl

Nationale Watertechnologieweek

Kennisdag Inspectie Waterkeringen

22 APRIL, ZWOLLE

Emissiesymposium

KNW-Voorjaarscongres: Vaarwel Waterwet, welkom Omgevingswet?!

24 MAART, UTRECHT

21 MEI, WERELDWIJD

Cursussen van één of twee dagdelen met praktijkinformatie voor rioleringsmedewerkers. Keuze uit twintig cursussen op het gebied van techniek, beheer, beleid en regelgeving. Organisatie: Stichting RIONED. www.riool.net/minicursussen

De tweede editie van dit wereldwijde evenement vraagt aandacht voor het belang van migrerende vissen en gezonde rivieren.

Op ruim 300 locaties vinden evenementen plaats en meer dan 1.000 organisaties doen mee. Organisatie: World Fish Migration ­Platform. www.worldfishmigrationday.com

24 MAART, UTRECHT

Voor de tiende keer wordt dit evenement gehouden. Locatie: Grand Hotel Karel V. Zie voor het programma de website. Organisatie: STOWA, Deltares, Rijkswaterstaat, Alterra Wageningen UR en Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). www.emissieregistratie.nl

RIONED minicursussen

Voorjaarscongres van KNW met als thema de nieuwe Omgevings­ wet en de gevolgen voor de watersector. Voorafgaand de algemene ledenvergadering. Organisatie: Koninklijk Nederlands ­Waternetwerk (KNW). www.waternetwerk.nl

Wereld Vismigratiedag

WATERNETWERK

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

iStockphpto

PERSONALIA Directeur Karst Hoogsteen van Waterleiding­ maatschappij Drenthe (WMD), gaat dit voorjaar met pensioen.

Hoogsteen (1950) heeft een lange staat van dienst in de wereld van het drinkwater. Na zijn opleiding Civiele Techniek aan de Technische Universiteit in Delft ging hij aan de slag bij Waterleidingmaatschappij Zuidwest Nederland (WMZ).

In 1980 kwam hij in dienst als hoofdingenieur bij WMD, waar hij sinds 1996 is directeur is.

Richard Andringa, ­directeur beleid en uitvoering van provincie Utrecht, wordt per 1 mei de nieuwe secretaris-directeur van waterschap Vechtstromen.

Hij volgt Oenze Dijkstra op, die dan met pensioen gaat.

Het algemeen bestuur van het waterschap heeft, op voorstel van het dagelijks bestuur en met een positief advies van de ondernemingsraad, unaniem ingestemd met zijn benoeming.

De raad van bestuur van Wageningen UR heeft ­Albrecht Weerts ­benoemd tot buitengewoon hoogleraar Hydrologische Voorspelbaarheid aan ­Wageningen University.

Weerts (1971) is Expert

NR2 -FEBRUARI 2016

­ ydrology and Forecasting bij H Deltares te Delft. De nieuwe ­leerstoel in Wageningen wordt ­gefinancierd door Deltares en is ondergebracht bij de leerstoelgroep Hydrologie en kwantitatief waterbeheer.

Ria Doedel, directeur van Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) is benoemd tot vice-voorzitter van de Water Taskforce van het Centre of Employers and Enterprises providing Public Services (CEEP). Doedel (1956) volgt voormalig directeur van drinkwaterbedrijf Dunea Piet Jonker op, die deze positie vervulde sinds 2014. Zij is naast directeur van WML actief in diverse bestuursfuncties. CEEP is een brede Europese belangen­ organisatie die werkgevers en managers van de publieke diensten vertegenwoordigt en onder zijn leden veel verenigingen telt.

Per 1 februari is Erik ­Driessen (1981) ‘head of industrial ­water’ bij het Europese kantoor van Isle Utilities.

Driessen was tot dan innovatiemanager bij Vitens. Hij sluit zich aan bij Ignaz Worm die in 2015 dit kantoor opzette en eveneens afkomstig was van een drinkwwaterbedrijf (PWN).

Na zijn studie chemische technologie is Driessen actief geweest in de watersector geweest bij de Voltea, Filtrix (Norit) en Royal HaskoningDHV.

DOE MEE AAN DE WATERNETWERK SCRIPTIEPRIJS 2016 Hbo- en wo-studenten die in 2015-1016 afstuderen op een onderwerp dat aan water is gerelateerd kunnen in aanmerking komen voor de Waternetwerk scriptieprijs. In zowel de bachelor(BSc)- als de mastercategorie (MSc) worden de drie beste scripties genomineerd en worden de afstudeerders uitgenodigd om een korte pitch te houden tijdens het KNW-Najaarscongres op 25 november.

Alle genomineerden krijgen een lidmaatschap van KNW (inclusief abonnement op maandblad H2O).

De winnaars krijgen bovendien een geldprijs. De ervaring leert dat een nominatie voor de Waternetwerk scriptieprijs niet alleen goed op je cv staat, maar daadwerkelijk je carrièrekansen vergroot.

Inschrijven kan tot 1 augustus. Stuur je scriptie in pdf naar info@waternetwerk.nl.

Jury en deelnemers Scriptieprijs 2015, na de prijsuitreiking in november. Vanaf links: Ingrid Schröders (jury/ Wateropleidingen), Monique Bekkenutte (KNW), Jurre Kuijper (genomineerd), Martin Volgers (genomineerd), Arno Rozing (jury/Deltares) Erik van Berchem (winnaar BSc), Erik de Bruine (jury/PAO) Rutger Blok (winnaar MSc), Heleen de Fooij (genomineerd), Bart van der Lee (genomineerd), Alex van der Helm (scriptiebegeleider/ Waternet en TUDelft), Peter Kelderman (begeleider/ UNECO-IHE namens Minhet Sankura Getahun) en Jelle Roorda (juryvoorzitter/Evides)

47

Draadloze video-inspectie van pijpleidingen

met geintegreerde lekdetectie PIPE INSPECTOR®

Serie 32/36

Bezoek ons op stand 101 voor meer informatie over de Pipe-Inspector ®

SCHMIDT WATERTECHNIEK B.V. Tools • Materials • Services

Stoofweg 18-20 3253 MA Ouddorp ZH Telefoon + 31 (0)187 - 60 52 00 info@schmidt.nl

Vertrouw op uw meetsignaal met

Bray Vlinderkleppen Resilient Seated Bray Controls Benelux Joulestraat 8 1704 PK Heerhugowaard

T: +31 72 572 1410 bcbe.sales@bray.com www.bray.com

Predictive Diagnostics System

Adv 88x56 ‘Vertrouw op uw Meetsignaal’.indd 1

Betaalt u nog voor een Historian?

Niet bij MAPS (Mitsubishi Adroit Process Suite) Een moderne SCADA oplossing kan niet zonder deze en meer geavanceerde functionaliteiten. MAPS is één van de meest moderne, open, geavanceerde en schaalbare SCADA oplossingen.

Nieuwsgierig naar de vele mogelijkheden?

Neem contact met ons op of bezoek ons op de Aqua Nederland Vakbeurs standnummer 341 en laat u informeren wat Mitsubishi Electric voor u kan betekenen.

Meer informatie nl3a.mitsubishielectric.com Telefoon +31 297 250 350

08-10-15 12:54

WATERNETWERK

49

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

DUURZAAMHEID

RISICOMANAGEMENT

SOCIALE INNOVATIE

KLANT EN NETWERK

Henk Ardesch

Vrijwilligerswerk, geen omkijken naar!

Samen leren en verbeteren. Dat is het doel van het netwerk ‘Leerkringen’, dat is opgezet in samenwerking met Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW).

In 2016 publiceert H2O enkele blogs van direct betrokkenen. Aflevering 1: Henk Ardesch (Tevreden.nl, voorheen Oasen).

Achter iedere werkelijkheid schuilt een referentiekader. Voor een blik op het leerkringen-initiatief kies ik het perspectief van extrinsieke motivatie versus intrinsieke motivatie. Voor de geïnteresseerden: de onderzoekers Deci en Ryan hebben hierover mooie inzichten gepubliceerd.

Het onderscheid tussen beide motivatie­ soorten is gemakkelijk te duiden. In het ene geval bepaalt de externe omgeving wat je doet, in het andere geval is dat een innerlijke drijfveer. Als extrinsieke motivatie en intrinsieke motivatie voldoende overlap vertonen, doe je dingen met plezier. Echte ‘bevlogenheid’, het werken op een hoog energieniveau, ontstaat als intrinsieke motivatie de overhand krijgt. Wie hier even bij stil staat, kan dit verschil bij zichzelf vaak wel adresseren.

Eén van de drijfveren achter het initiatief van de Leerkringen had te maken met het verschil tussen extrinsieke en intrin-

NR2 -FEBRUARI 2016

sieks motivatie. De ooit vrijwillig gestarte benchmark (voor drinkwaterbedrijven) was intrinsieke gemotiveerd met kennis­ uitwisseling en leren als drijfveer. Toen de benchmark een wettelijk kader kreeg, werd hieraan een extrinsiek motivatie-element toegevoegd. De match met intrinsieke motivatie is dan per definitie niet meer vanzelfsprekend.

Het Leerkringen-initiatief gaat 100 procent over intrinsieke motivatie. De onderwerpkeuze heeft een intrinsieke oorsprong. Die motivatie geldt ook voor de mensen die bij het collectief aanhaken. Deelname is vanzelfsprekend vrijwillig. De gekozen onderwerpen ontstaan autonoom en krijgen autonoom vorm, autonomie gekoppeld aan en ontstaan uit intrinsiek gemotiveerde mensen.

Intrinsiek gemotiveerde mensen kunnen veel, heel veel. Een collectief van intrinsiek gemotiveerde mensen heeft impact, veel impact. Het is eigenlijk een vorm van vrijwilligerswerk, je doet mee vanuit intuïtie, omdat het ‘goed voelt’, omdat het leuk is. Bevlogenheid en wilskracht zijn de maat. Dit werkt aanstekelijk of niet. Een tussenvorm is er eigenlijk niet.

Op dit moment lopen er initiatieven rond de volgende onderwerpen: duurzaamheid,

klant, risicomanagement, sociale innovatie en assetmanagement. De eerste vier onderwerpen zijn in beweging gekomen, ieder met een eigen dynamiek. En zo hoort het ook! Assetmanagement bleek al op verschillende andere plaatsen binnen de sector te zijn belegd, waardoor toegevoegde waarde van dit initiatief vooralsnog lijkt te ontbreken. Een klein groepje faciliteert het initiatief en zorgt dat de verbinding met de netwerkorganisatie KNW wordt gemaakt om daarmee een zo groot mogelijk bereik te creëren. Intrinsieke motivatie zorgt voor de rest, geen omkijken naar!

Wat betekent dit nu allemaal concreet?

Ik draag het stokje over aan de Klantgroep met de vraag een aan te geven wat daar op de agenda staat en wat het meer concreet oplevert. Een volgende keer meer daarover.

Henk Ardesch

Meer informatie over de Leerkringen? Zelf eens kijken of deze aanpak iets voor jou is? Neem dan contact op met Ingrid Heemskerk: ingrid.heemskerk@waternet.nl.

iStockphoto

BLOG Leren in kringen

50

O

H2

OP PAD MET...

Tekst Dorien ter Veld Fotografie Joris Schaap

SIEBE VRIESWIJK Een techniek die vervuilingen in het water – letterlijk – aan het licht brengt. IMD onderzoekt onder andere samen met waterschap Vallei en Veluwe hoe lichtsensoren ingezet kunnen worden bij het opsporen en in kaart brengen van verontreinigingen. Siebe Vrieswijk (31) is sensorspecialist waterketen bij IMD. “Rioolwater is voor de waterschappen doorgaans nog een behoorlijke black box.”

Waterschappen meten nu de mate van vervuiling door monsters van rioolwater op verschillende parameters te analyseren. Een van die parameters is het chemisch zuurstof verbruik (CZV); hoe meer zuurstof nodig is om de vervuiling in monsters af te breken, hoe vervuilder het water is. Met dergelijke analyses ontstaat achteraf een beeld van de waterkwaliteit, maar wat er precies in het water zit, of er sprake is van een piek of van een continue stroom, en waar deze vandaan komt, dát is meestal niet duidelijk.

‘SENSOREN BRENGEN VERVUILING LETTERLIJK AAN HET LICHT’

Bij veel waterschappen staat de hoeveelheid vervuiling in het water niet in verhouding tot wat er betaald wordt aan heffingen. De gemiddelde discrepantie in Nederland is zo’n 15 procent. Bij waterschap Vallei en Veluwe was dit een aantal jaar geleden zelfs ruim 30 procent. Dit was een reden om te gaan werken met sensoren. Het vermoeden bestaat dat een deel van de discrepantie wordt veroorzaakt door Siebe Vreeswijk doet onderhoud aan een van de sensoren

illegale lozingen.

51 Controle van de metingen

Om lichtabsorptie te meten kan de sensor op verschillende afstanden ingesteld worden; bij schoon water is die afstand klein, bij vervuild water groot

O VINGERAFDRUK VAN DE WATERKWALITEIT

vaak druk met het analyseren en inter-

“Om meer informatie te verkrijgen,

gegevens uit monsters met meetgegevens

onderzoeken we nu met verschillende

van sensoren. Dat kan, want de sensoren

waterschappen de meerwaarde van UV-

hebben een modem en ze versturen elke

VIS sensoren. De sensoren sturen licht

minuut nieuwe gegevens. Ik kan ze zo op

weg en meten vervolgens hoeveel licht er

mijn telefoon bekijken. Voor de rest ben

terugkomt. Licht dat niet terugkomt is ge-

ik veel in het veld. Ik zorg namelijk ook

absorbeerd. Hoe meer licht geabsorbeerd

voor het plaatsen en onderhouden van de

wordt, hoe groter de vervuiling. We meten

­sensoren.”

UV-gedeelte) als in het zichtbare bereik

O

zowel in het onzichtbare lichtbereik (het

preteren van gegevens. Ik vergelijk ook de

(het ‘visible’, of VIS-gedeelte). De senso-

SLIMME TOEPASSINGEN

ren plaatsen we vooral in het influent van

De techniek van deze sensoren bestaat al

rioolwaterzuiveringen, in rioolgemalen en

langer, maar de toepassing voor riolen en

op andere plekken waar we via een put het

waterzuiveringen is nieuw. “We hebben

riool kunnen bereiken.”

er de afgelopen jaren volop ervaring mee

“Tijdens mijn veldwerk heb ik geregeld contact met handhavers zoals Ronald Smallenburg van waterschap Vallei en Veluwe. We stemmen samen af waar de sensoren komen en waar we in – combinatie met sensormetingen – monsters willen nemen. Als we sensoren koppelen aan een monsternamekast, gaat de kast bij bepaalde waarden automatisch monsters nemen. Bijvoorbeeld als de sensoren een pieklozing registreren.

De monsters gaan daarna naar het lab voor aanvullende analyses.”

opgedaan. Waterschap Vallei en Veluwe is er als eerste op grote schaal mee aan de

komen terecht in een grafiek. Verschil-

slag gegaan. De sensoren helpen de hand-

lende stoffen absorberen verschillende

havers bij de waterschappen om afvalstro-

golflengtes. Hoe de grafieken eruit zien,

men te interpreteren en te lokaliseren.

hangt dus af van het type vervuiling. Door

Deze techniek betekent zeker een sprong

de grafieken te vergelijken met infor-

vooruit, want uit labmonsters kunnen we

matie uit labmonsters, zien we steeds

alleen achteraf informatie analyseren, ter-

beter welke stoffen er in het water zitten.

wijl de sensoren continu gegevens doorge-

Zo fungeren de meetgegevens echt als

ven. We kunnen nu de waterkwaliteit live

­vingerafdrukken.”

volgen. Dit maakt ook dat zuiveringsbeheerders de zuiveringen slimmer kunnen gaan aansturen. Als er een vervuilde

MEETSPECIALIST

afvalwaterstroom aankomt, kunnen ze

Siebe Vrieswijk studeerde milieutechno-

deze bijvoorbeeld tijdelijk ­bufferen. Of ze

logie aan het Saxion in Deventer. “Ik werk

kunnen de beluchting ­opschroeven zodat

nu twee jaar bij IMD, een bedrijf gespe-

de zuivering de vervuiling beter aankan.”

cialiseerd in metingen aan water, met name aan afvalwater. Ik houd me vooral

Over dit onderwerp staat ook een artikel in

bezig met sensoren. Op kantoor ben ik

de rubriek Watertechniek (pagina 64)

NR2 -FEBRUARI 2016

O

O

“De gegevens die de sensoren verzamelen

r Baer IEUW D

N

De ultieme Legionellapoortwachter

Electrofl

otatie

De leverancier van uw water- en/of afvalwaterzuiveringsinstallatie

www.envirochemie.com

EnviroChemie BV - Waarderweg 52c

-

2031 BP -

Haarlem

-

tel: +31 (0)23 5345405

-

info@enviro-chemie.nl

Snel en efficiënt alle aspecten van legionellabestrijding onder controle.

• Ultrafiltratie • Poortwachtersconcept volgens BRL 14010 certificering • Onsite & Online integriteitscontrole • Duurzaam & kostenreducerend • Complete ontzorging • Inline module op tappunt niveau • Mobiele skid Bezoek ons op de Aqua Nederland Vakbeurs in Gorinchem op stand 295.

KIWA TOX-ATA

Hegelsom, The Netherlands www.hg-ulfima.com

FLEXIM Instruments Benelux BV is gevestigd in Berkel en Rodenrijs. De onderneming maakt onderdeel uit van FLEXIM GmbH in Berlijn, dat 26 jaar geleden werd opgericht.

De clamp on flowmeters van Flexim werken met ultrasoon geluid,waarbij een nauwkeurige meting van minimale drinkwatersnelheid (0,01 m/s) in de nacht gerealiseerd kan worden.

De oplossing van Flexim zorgt ervoor dat er geen besmettingsgevaar is voor drinkwater doordat er geen procesonderbreking nodig is en zorgt tevens voor lage installatiekosten doordat mechanische werkzaamheden(het snijden, lassen en spoelen van leidingen) achterwege blijven.

U kunt besparingen realiseren met een tijdelijke of permanente flowmeting door procesoptimalisatie waarbij gebruikersgedrag en lekkages bepaald kunnen worden.

Het bepalen van pompcapaciteiten zonder uw proces te onderbreken en zonder dat de sensoren in contact komen met het medium. Dit is zelfs mogelijk tot 10% vaste stoffen in uw afvalwater.

FLEXIM Instruments Benelux B.V.

Berkelse Poort 127 T +31 10 24 92 333 e-mail: benelux@flexim.com 2651 JX Berkel en Rodenrijs F +31 10 24 92 339 website: www.flexim.com

In Berkel en Rodenrijs voegt FLEXIM Instruments daar nog de menselijke maat aan toe. Die bestaat uit een team met een hands on-mentaliteit, een klantgerichte instelling en de wil om topservice te verlenen. Dat geeft de marktleider zonder twijfel een ijzersterk product.

HOOG <

WATER

53

UTRECHT Watertorens: er werden er 260 gebouwd om druk te houden op het leidingnet en altijd te beschikken over schoon drinkwater. De meeste zijn buiten gebruik, maar sommige kregen een prachtige herbestemming. Zoals deze toren in de Utrechtse wijk Rotsoord.

HOOGTE: 37 M

VROEGER Eind negentiende eeuw kreeg de stad Utrecht leidingwater. Dit werd via een leiding aangevoerd vanuit Soestduinen. Voor opslag en distributie werden op verschillende plaatsen in de stad watertorens gebouwd. Watertoren Heuveloord (in neo-Hollandse renaissancestijl gebouwd aan de Vaartse Rijn) was de derde toren van de ­Utrechtse Waterleiding Maatschappij. In de loop der jaren begon het reservoir zo te roesten dat het ­metselwerk werd aangetast. In 1977 volgde een ingrijpende renovatie, waarbij de toren een ­nieuwe, ­stalen behuizing kreeg van blauwe en witte panelen. Niet iedereen was daar blij mee.

Bij een tweede renovatie in 1998 werd de toren weer in oude luister hersteld.

Eten bovenin de toren (met uitzicht op Utrecht) achter de (groenstalen) restanten van wat eens het waterreservoir was

GEBOUWD: 1907 HOOGTE: 37 METER INHOUD: 1.000 M3

> Tekst en fotografie Roel Smit

NR2 -FEBRUARI 2016

NU In 2005 werd de toren buiten gebruik gesteld, gevolgd door overdracht aan de gemeente vijf jaar later. Een prijsvraag, gewonnen door architectenbureau Sluijmer en Van Leeuwen, gaf de aanzet tot de herbestemming. De watertoren (met verdiepingen en een liftschacht) is nu een bedrijfsverzamelgebouw voor kleine ondernemers.

“Doel is om van de watertoren een bruisende plek in de culturele hotspot Rotsoord te maken”, aldus de gemeente. Op de begane grond zit nu een gezellige kroeg. Vorig jaar oktober werd bovenin de toren een restaurant geopend: WT Urban Café & Kitchen. Dat heeft twee verdiepingen (waaronder het nieuwe panoramadak). Tijdig reserveren is aan te raden; de zaak zit elke avond bomvol.

54

DELFLAND ZET MES IN KWIJTSCHELDING

ARMOEDE BELEID IS DAT IETS VOOR EEN WATERSCHAP?

Tekst Hans Oerlemans | Beeld iStockphoto

A

A

ACHTERGROND

AWP: ‘Het is een verkeerd signaal als mensen denken dat waterveiligheid en waterzuivering gratis voorzieningen zijn’ Met uitgerekend een besluit dat niets met water te maken heeft, ontketende het hoogheemraadschap van Delfland afgelopen najaar een fel publiek debat.

Woedende wethouders, boze brieven van maatschappelijke organisaties en veel media-aandacht. Centrale vraag: is armoedebeleid een verantwoordelijkheid van het waterschap? Nee, zegt de huidige coalitie in Delfland.

O

p 19 november 2015 besloot de verenigde vergadering van het hoogheemraadschap van Delfland de kwijtschelding van de zuiveringsheffing te schrappen. Met 22 stemmen vóór en acht tegen kreeg het voorstel een ruime meerderheid. In 2016 wordt de kwijtschelding gehalveerd en vanaf 2017 betalen de 50.000 ingezetenen met de laagste inkomens het volle tarief. Dat betekent: 94 euro voor een alleenstaande en 283 euro voor een huishouden met kinderen. De kwijtschelding van de watersysteemheffing (voor stevige dijken en droge voeten) staat niet ter discussie.

VERVUILER BETAALT Directe aanleiding voor het besluit zijn de snel oplopende kosten. In 2014 heeft Delfland 15,3 miljoen euro kwijtgescholden, waarvan 9,3 miljoen aan zuiveringsheffing en 6 miljoen aan watersysteemheffing. In 2005 ging het nog om 2 miljoen euro. Bij ongewijzigd beleid zou het bedrag verder oplopen tot 19 miljoen in 2019.

Die sterke stijging valt te verklaren uit de toegenomen armoede in het werkgebied met steden als Delft, Den Haag en Rotterdam (gedeeltelijk) én de forse verhoging van de tarieven.

Delfland heeft veruit het hoogste zuiveringstarief van het land en heeft als eerste en tot nu toe enige waterschap besloten de kwijtschelding af te schaffen.

Na de verkiezingen in maart 2015 kwam een brede coalitie tot stand van VVD, Algemene ­Waterschapspartij (AWP), CDA, Water Natuurlijk en de twee geborgde categorieën Bedrijven en Ongebouwd. Een kernpunt uit het beleidsprogramma is versobering van de k ­ wijtschelding.

De coalitie hanteert het principe ‘de vervuiler betaalt’. Alle ingezetenen vervuilen water, dan moeten ze ook allemaal in gelijke mate meebetalen aan de zuivering, ongeacht hun inkomen.

SOLIDAIR OF NIET Hoogheemraad Ries Smits (VVD), met financiën in zijn portefeuille, stelt in Het Waterschap (het magazine van de Unie van Waterschappen) dat de maatregel noodzakelijk is om de > NR2 -FEBRUARI 2016

55

56

­ wijtschelding van de watersysteemheffing voor de toekomst veilig te stellen. Door de opk lopende kosten is kwijtschelding van alle lasten onhoudbaar geworden. Het zou leiden tot onacceptabel hoge tarieven voor degenen die wel betalen.

Fractielid Guido van der Wedden van AWP Delfland voert nog een ander argument aan: “Het is een verkeerd signaal als mensen denken dat waterveiligheid en waterzuivering gratis voorzieningen zijn. Voor vergelijkbare diensten als gas, drinkwater en elektriciteit kun je ook geen kwijtschelding krijgen.” Hij noemt het een kwestie van solidariteit: allemaal samen de lasten dragen.

De verdedigers van kwijtschelding spreken ook over solidariteit, maar vanuit een geheel andere invalshoek. “Het waterschap is geen bedrijf, maar een overheid”, zegt Leon ­Hombergen, fractievoorzitter van de PvdA. “Onze verantwoordelijkheid voor de burgers gaat verder dan alleen waterveiligheid en schoon water. We moeten oog hebben voor het feit dat 50.000 mensen van een inkomen op de armoedegrens moeten leven. Velen kunnen daar niet of ­nauwelijks van rondkomen. Wie een goed inkomen heeft, kan best iets meer betalen om de allerarmsten te ontzien.”

PvdA: ‘Onze verantwoordelijkheid voor de burgers gaat verder dan alleen waterveiligheid en schoon water’

Hoogheemraad Hans Middendorp (AWP) stelt daar tegenover: “Armoedebeleid is door het kabinet gedelegeerd naar de gemeenten. Zij krijgen daar geld voor. Het waterschap is als functionele overheid – naar onze mening – niet het sluitstuk van het gemeentelijke armoede­ beleid.” Als er iets gedaan moet worden voor de allerarmsten dan is het kabinet aan zet en niet het waterschap.

ACHTER VERVUILERS AAN Hombergen ziet dat anders: “Gemeenten en rijk doen er alles aan om de koopkracht van de laagste inkomens op peil te houden. We hebben ons als waterschap daar altijd bij aangesloten. Die samenwerking wordt nu eenzijdig en zonder overleg vooraf opgezegd. Delfland stelt zich op tegenover de gemeenten bij een kwestie die niets met water te maken heeft. Ik vind dat we met mate de confrontatie moeten opzoeken en alleen op punten die met onze kerntaken te maken hebben. Deze kwestie heeft de positie van Delfland verzwakt, terwijl bestuurlijke samenwerking essentieel is voor goed waterbeheer.”

Hoe reageert Hombergen op het argument dat waterzuivering een product is, vergelijkbaar met gas, elektra en drinkwater? “De baten zijn niet individueel maar collectief. We zorgen voor schoon water in grachten en sloten, bescherming van de volksgezondheid en bescherming van waterflora en -fauna. Daar zou de discussie over moeten gaan: Hoe kan het dat in grote delen van ons werkgebied het oppervlaktewater nog steeds verre van schoon is? Laten we achter de vervuilers aangaan in plaats van achter huishoudens met lage inkomens. Ook wij vinden de tarieven erg hoog, maar er zijn andere middelen om de kosten te beheersen.”

“DOE DIT NIET” Wethouder Rabin Baldewsingh van Sociale Zaken van Den Haag en collega-wethouders spraken het algemeen bestuur van het hoogheemraadschap van Delfland toe ­voorafgaande aan de beslissende vergadering. “Doe dit niet”, zei hij. “In ons vangnet voor de minima ontstaan scheuren. Belasting verlagen ten koste van de allerarmsten is een politieke keuze.

Asociaal en ondoordacht.”

Het mocht niet baten, net zo min als protesten van kerkelijke instellingen en andere maatschappelijke organisaties. Een grote meerderheid steunde het voorstel. De gemeente Den Haag onderzoekt nu de mogelijkheid inwoners met een minimuminkomen te compenseren voor het wegvallen van de kwijtschelding.

ACHTERGROND

Minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) kreeg in september 2015 Kamervragen over het voorne­ men van Delfland. Hij antwoordde ­onder meer dat geen enkel ander ­waterschap de kwijtschelding heeft afgeschaft of voornemens is dat te doen. “Wel is het zo dat waterschappen, gegeven de omvang van de kwijtschelding (voor 2015 naar verwachting ruim 83 miljoen euro) nadenken over mogelijkheden om de kwijtschelding in de toekomst beheersbaar te houden.” De minister ziet daarbij voor zichzelf geen rol weggelegd. Kwijtschelding is een zaak waarover waterschappen als ­democratisch gekozen besturen zelfstandig beslissingen nemen.

WAT GAAT HET OPLEVEREN? Naast principiële, sociale en bestuurlijke ­aspecten heeft de kwestie van de kwijtschelding ook nog een praktische kant. Wat levert het op?

Betekent 9,3 miljoen euro minder kwijtschelding 9,3 miljoen extra inkomsten voor het hoogheemraadschap van Delfland? Voor- en tegenstanders gaan ervan uit dat de opbrengst veel lager zal zijn. In huishoudens op bijstandsniveau belandt de nota van het waterschap vermoedelijk op een geduldige stapel nog te betalen rekeningen of erger: in de prullenbak. Wie al jaren op de armoedegrens leeft, heeft veelal schulden en zit vast aan afbetalingsverplichtingen.

De inning zal gepaard gaan met extra voorlichting, veel telefoontjes naar het callcenter, aanmaningen en huisbezoeken. De Regionale

Het ‘beheersbaar houden’ speelt bij het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard. Het college heeft hierover een passage opgenomen in het coalitieakkoord: “We realiseren ons dat helemaal afschaffen nu geen reële optie is. Met oog voor de omgeving en partners willen wij op genuanceerde en besliste wijze in deze bestuursperiode concrete uitvoeringsstappen zetten in het inperken van de huidige kwijtscheldingsregeling.”

Belasting Groep (RBG) incasseert de waterschapsbelasting in opdracht van Delfland. RBG heeft op de begroting 2016 een extra kostenpost opgevoerd van 800.000 euro voor werkzaam­ heden als gevolg van de afschaffing van de ­zuiveringsheffing. Het gaat onder meer om 35.000 telefoongesprekken en 7.500 huisbezoeken. In 2017 zou eenzelfde bedrag nodig zijn.

VERRUIMING KWIJTSCHELDING Een heel ander geluid komt uit het hoogheemraadschap Hollands ­Noorderkwartier. Daar is sprake van het onverkort handhaven én zelfs verruiming van het beleid. Dit jaar komen voor het eerst ook AOWers zonder aanvullend pensioen in aanmerking. Wat meespeelt is dat de post ‘oninbaar en kwijtschelding’ relatief beperkt is met in totaal 7 miljoen euro, op een verwachte belastingopbrengst van 217 miljoen (2,6 procent). In Delfland zou de kwijtschelding bij ongewijzigd beleid ­oplopen tot 10 procent van de begroting.

“Ook wij houden de gederfde inkomsten door kwijtschelding scherp in de gaten”, zegt heemraad Jan Kramer (CDA) met Middelen en Organisatie in zijn portefeuille. “Maar daar ging de discussie in het algemeen bestuur niet over. Een grote meerderheid wil omzien naar mensen die echt in de knel zitten. Is dat inkomenspolitiek of armoedebeleid? Nee, zo wil ik het niet noemen. Maar mensen die al op het absolute minimum zitten, moet je niet verder in de financiële problemen brengen. Los nog van de vraag of de aanslag überhaupt wel te innen valt. Naast de verruiming voor AOW-ers was er ook een sterke roep om ondernemers met een minimuminkomen te ontzien. We doen daar nu onderzoek naar. Het punt zal terugkomen op de agenda als we praten over de kwijtschelding in 2017.” | NR2 -FEBRUARI 2016

Verder is er nog de garantie van het bestaansminimum. Een aanslag mag niet worden geïnd als het inkomen daarmee onder de belastingvrije voet zakt. Het college van Delfland zegt de meest schrijnende gevallen te willen ontzien, zoals huishoudens die in de schuldsanering zitten. Hoe dan ook betekent de maatregel veel nieuwe bureaucratie.

De inschattingen van de opbrengst lopen uiteen. Het college van Delfland gaat uit van een ­opbrengst in 2016 van circa 2 miljoen euro, terwijl de oppositie becijfert dat het hooguit zes ton zal zijn. De opbrengst wordt ingezet voor een verlaging of – bij tegenvallers – verminderde stijging van de tarieven. De ingezetenen van Delfland betalen door deze maatregel vanaf 2017 waarschijnlijk circa 10 euro minder aan belasting (30 euro voor een gezin).

57

GROUNDWATER IS OUR BUSINESS

Van Essen Instruments biedt een compleet scala aan technologie en advies op het gebied van grondwatermanagement.

Betrouwbare en nauwkeurige sensoren worden gecombineerd met de laatste ontwikkelingen op het gebied van draadloze communicatie en data visualisatie.

www.vanessen.com

Naast kwalitatief hoogwaardige grondwaterdata biedt Van Essen Instruments tevens oplossingen om een grondwatermeetnet effectiever en efficiĂŤnter te beheren.

SCHRIJF MEE OP H2O-ONLINE

DE KENNISBRON VOOR WATERPROFESSIONALS VAN KONINKLIJK NEDERLANDS WATERNETWERK H2O-Online (www.vakbladh2o.nl) publiceert technische en toegepast-wetenschappe­ lijke vakartikelen. Stuk voor stuk bijdragen afkomstig van waterprofessionals. Dus technologen, ict’ers, ecologen, beleidsmakers, kortom: iedereen die kennis wil delen.

H2O-ONLINE

• biedt artikelen prettig leesbaar aan (dus ook als pdf, voor wie dat op prijs stelt); • is vrij toegankelijk, dus geen betaalmuur of registratieverplichting;

HOE BLIJF JE OP DE HOOGTE?

• via onze attenderingsnieuwsbrief (e-mail); • via een RSS-feed per categorie artikelen; • via Twitter: @vakbladh2o; • via maandblad H2O, dat aan alle nieuwe publicaties op H2O-Online aandacht besteedt.

MEEDOEN?

Zelf meeschrijven kan ook. Goed leesbare artikelen van maximaal 2.800 woorden zijn van harte welkom bij de redactie. Download de auteursinstructies op wwwvakbladh2o.nl.

Vragen? Je kunt ons bereiken via redactie@vakbladh2o.nl

MC2016-002

Robuschi ROBOX Robuschi Schroefcompressoren ROBOX Schroefcompressoren voor olievrije voor luchtverplaatsing olievrije luchtverplaatsing Fluisterstille schroefblower/compressor Fluisterstille schroefblower/compressor combineert combineert uitstekende prestaties uitstekende aanprestaties een laag energieverbruik. aan een laag energieverbruik.

Bezoek onze stand 183 op de Aqua Nederland Vakbeurs.

BelangrijkeBelangrijke aspecten aspecten • • • • • •

Zeer laag energieverbruik • Zeer laag energieverbruik Fluisterstil <•70 Fluisterstil dB(A) < 70 dB(A) Unieke opstelling • Unieke i.v.m. opstelling ruimte en i.v.m. onderhoud ruimte en onderhoud Onderhoudsvriendelijk • Onderhoudsvriendelijk Maximaal drukverschil • Maximaal2,5 drukverschil bar 2,5 bar Aanzuigcapaciteit • Aanzuigcapaciteit tot 10.000 m3/h tot 10.000 m3/h

Betrouwbare flowmeting Proline Promag 400

Juiste flowmeting in drink- en afvalwater

Robuschi Benelux Robuschi B.V. • Kanaaldijk Benelux B.V. 100• •Kanaaldijk 6956 AX Spankeren 100 • 6956 AX Spankeren www.robuschi-benelux.nl www.robuschi-benelux.nl • tel. +31 (0)313.415.570 • tel. +31 (0)313.415.570

De Promag 400 flowmeter serie biedt elke gebruiker de benodigde functionaliteit. Enkele unieke opties per serie zijn: • D400-serie: instapmodel met compacte flensloze inbouw • L400-serie: PTFE liner tot 90°C, zeer lichte en flexibele flenzen • W400-serie: IP68 EN-ISO12944 coating voor montage direct in de grond Alle uitvoeringen zijn standaard voorzien van webserver, universele voedingsspanning (24 VDC/230VAC) en optioneel uit te voeren met gepatenteerde Heartbeat technologie voor eenvoudige jaarlijkse verificatie. www.nl.endress.com/ PromagL400

Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel: (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

WATERTECHNIEK

61

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

Foto Stichting RIONED / Michelle Muus

GEMAAL GAAT PAS DRAAIEN ALS DE ENERGIEPRIJS LAAG IS

André Pellis en Fernando Padmos van Xylem, winnaar van de RIONED-innovatieprijs 2016 met de Flygt SmartRun pomp

FLYGT SMARTRUN WINT INNOVATIEPRIJS RIONED

Doekjes, vet en textiel veroorzaken veel pompstoringen.

De SmartRun houdt voortdurend de prestaties van de pomp bij en signaleert (dreigende) verstoppingen. Bij een verstopping start de pomp meerdere keren en verandert de draairichting. Hierdoor wordt bespaard op het handmatig ontstoppen van pompen en op energie.

Volgens Xylem is in praktijk gebleken dat het aantal pompstoringen van 40 of 50 per jaar naar nul kan dalen en dat de energie­ kosten met 65 tot 70 procent kunnen afnemen.

De winnaar is door het publiek gekozen uit vijf ­genomineerden die hun innovatie begin februari presenteerden tijdens de ­RIONED-dag, een jaarlijks kennis- en netwerkevenement voor de rioleringssector, met dit jaar bijna 750 deelnemers.

Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier verbruikt jaarlijks bijna 30 miljoen kWh aan energie voor het peilbeheer. Dit is gelijk aan het energieverbruik van 8.000 huishoudens. Het waterschap heeft meerdere grotere gemalen, die geschikt zijn voor flexibele aansturing. De aansturing van de gemalen gebeurt met speciale software van ingenieurs- en adviesbureau Nelen & Schuurmans. Deze software communiceert met het handelsplatform van Eneco-dochter AgroEnergy.

GROOTSTE COMPOSIET SLUISDEUREN TER WERELD IN WILHELMINAKANAAL Begin januari werden de grootste kunststof-composietdeuren ter wereld geplaatst in de nieuwe sluis III van het Wilhelminakanaal in Tilburg. De deuren hebben een afmeting van 6,2 bij 12,5 ­meter en kunnen een verschil in waterstand van 7,90 meter keren.

Composiet is een vezelsterke kunststof, die sterk, licht en onderhoudsarm is.

De composiet sluisdeuren hebben een twee- tot driemaal langere levensduur

NR2 -FEBRUARI 2016

dan ­traditionele deuren van hout of staal.

Daarnaast is er minder slijtage op de draaipunten doordat composiet een zelfde soortelijk gewicht heeft als water.

Het gebruik van composiet voor de sluisdeuren is een gezamenlijke keuze van de provincie Noord-Brabant en Rijks­ waterstaat. Combinatie Heijmans/Boskalis heeft de werkzaamheden uitgevoerd. De sluisdeuren zijn geproduceerd door het Nederlandse bedrijf FiberCore Europe.

Constructiebedrijf Hillebrand zorgde voor

de montage van de deuren. In oktober vorig jaar werden in sluis III al de kleinere sluisdeuren geplaatst, van 5 bij 6,2 meter.

Het plaatsen van de nieuwe sluisdeuren is een onderdeel van project ter verbreding en verdieping van het Wilhelminakanaal bij Tilburg. Daarbij worden de eerdere sluizen II en III vervangen door één nieuwe sluis, worden nieuwe damwanden geplaatst en natuurvriendelijke oevers aangelegd. ­Verder komt er een zwaaikom waar schepen kunnen keren.

iStockphoto

De Flygt SmartRun van Xylem, een pomp die dreigende verstopping signaleert en zelf voorkomt, is door de bezoekers van de RIONED-dag uitgeroepen tot rioleringsinnovatie van 2016.

Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier wil gemalen meer gaan inschakelen op het moment dat de energieprijs relatief laag is. Dat gebeurde vorige maand voor het eerst bij het Beatrixgemaal in Schermerhorn en het gemaal De Waakzaamheid in Kolhorn.

Met een flexibele aansturing van gemalen verwacht het waterschap 20 procent te kunnen besparen op energiekosten. Dat is mogelijk door de veranderingen op de energiemarkt.

Centrale energieproductie door kolen- en gascentrales wordt zeer geleidelijk vervangen door decentrale opwekking van duurzame energie (zon en wind). De wind waait echter niet altijd en de opbrengst van zonnepanelen varieert van uur tot uur.

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en energieleverancier Eneco maken nu gebruik van deze onbalans door in te spelen op de fluctuaties in vraag en aanbod. Eneco realiseert hiermee meer balans in het energienetwerk doordat het energiebedrijf de opgewekte duurzame energie kan afzetten.

Voor het waterschap biedt ‘flex-sturing’ vooral kostenvoordelen. Gemalen worden ingeschakeld als een overschot aan elektriciteit dreigt (tegen een lage prijs). Met het oog op de veiligheid hanteert het waterschap één voorbehoud: als het waterpeil het kritische maximum bereikt, gaan de pompen aan, ongeacht of er goedkope stroom beschikbaar is.

62

iStockphoto

UT EN TWEE SPIN-OFFS DOEN PROJECT MET NANOFILTRATIE De Universiteit Twente en twee bedrijven die daaruit zijn voortgekomen (NX Filtration en ARTECS) gaan nieuwe polymeren ontwikkelen voor het filtreren van onder meer medicijnresten en pesticiden uit drinkwater.

Bestaande technieken om micro- en nanodeeltjes van medicijnresten, pesticiden en hormoonverstorende stoffen uit het water te halen, zijn kostbaar en verbruiken veel energie. Membranen met een ultradunne en selectieve polymeerlaag kennen deze nadelen niet: het water passeert deze laag, maar de schadelijke stoffen niet.

Aan de Universiteit Twente zijn op laboratoriumschaal nanofiltratiemembranen ontwikkeld. De UT spin-off NX Filtration moet de stap van het lab naar industriële productie en grootschalige toepassing mogelijk maken. Daarvoor werkt de onderneming nauw samen met de UT en met de spin-off ARTECS, die veel ervaring heeft met de verwerking van polymeren en met het aanpassen van die polymeren voor de gewenste toepassing. Ook de ­eindgebruiker is bij het project betrokken: drinkwaterleverancier Oasen in ZuidHolland.

Voor het project trekken de Europese Unie, het Rijk en de provincies Gelderland en Overijssel 1 miljoen euro uit, vanuit het ­Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.

NATUUR ZELF MOET BESCHERMING GEVEN AAN ZOETWATER­ INFILTRATIE PWN-directeur Joke Cuperus en hoogheemraad Kees Stam (Hollands Noorderkwartier) zetten tijdens de oplevering van het project samen de motoren aan van een drone. Via deze onbemande vliegtuigen wordt de komende jaren gecontroleerd of de natuur inderdaad voor extra duinontwikkeling zorgt ter bescherming van het zoetwaterinfiltratiegebied, het Kieftenvlak

Begin dit jaar hebben drinkwaterbedrijf PWN en hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier een bijzondere voorziening opgeleverd die een zoetwaterinfiltratiegebied van PWN – het ‘Kieftenvlak’ in Heemskerk – beter beschermt tegen zeewater. Er is een nieuw duin aangelegd en de wind krijgt vrij spel om de duinenrij verder te versterken. Dit leidt ook tot extra natuurontwikkeling.

Bij het Kieftenvlak pompt PWN voorgezuiverd water de duinen in. Na 30 dagen – na het natuurlijke zuiveringsproces – wordt dat water weer opgepompt. Bij een ­duindoorbraak zou echter zeewater in het infiltratiegebied terecht kunnen komen, waardoor de drinkwatervoorziening in gevaar zou kunnen komen. Daarom onderzochten PWN en het waterschap hoe het infiltratiegebied beter beschermd kon worden. De oplossing werd gevonden in ‘dynamisch kustbeheer’.

Aan de noordwestzijde van het infiltratiegebied werd een nieuw kunstmatig duin aangelegd. De 15.000 kubieke meter zand die hiervoor nodig was, werd in de omgeving gewonnen door van heel robuuste duinen een laag af te schrapen. Ook hebben het waterschap en het drinkwaterbedrijf op het buitenste duin direct aan het strand kleine groeven gemaakt, waardoor het zand van het strand kan aanwaaien, een vorm van building with nature. De waterleidingen op de plek van het nieuwe duin zijn vervangen door zwaardere exemplaren die de druk van de nieuwe waterkering aankunnen en die nauwelijks onderhoudsgevoelig zijn.

Volgens beide partijen zal ook de kwetsbare natuur in het gebied meeprofiteren.

Door stuivend kalkhoudend zand neemt het effect van de verzuring af en nemen de bloemrijke graslanden in kwaliteit toe. Dit heeft een positief effect op het insectenleven en daarmee op de vogels. Stuivend zand heeft ook een positief effect op de groei van helm, die het duinzand vasthoudt.

WATERTECHNIEK

63

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

HOLLANDSE DELTA MONITORT GEVOLGEN VAN ‘KIERBESLUIT’

Grondwatermeetpunt langs de zeedijk op Voorne-Putten

Specifiek voor het project Compenserende Maatregelen Kierbesluit is door waterschap Hollandse Delta een grondwatermeetnet ingericht waarmee de grondwaterstanden en de grondwaterkwaliteit worden gemeten. De grondwaterstanden worden gemeten met grondwater dataloggers, zogenaamde divers. De grondwaterkwaliteit wordt bepaald door bemonstering van de peilbuizen en laboratoriumanalyses.

Het meetnet bestaat uit meetpunten die geografisch gezien in lijnen liggen loodrecht op de oevers van het Haringvliet. Per meetpunt bevinden zich filters in het freatische (ondiepe) grondwater en in het diepere eerste watervoerend pakket.

In beide lagen worden de metingen uitgevoerd.

Naast het grondwatermeetnet is een oppervlaktewatermeetnet ingericht. Door een combinatie van continue zoutmeters en laboratoriumanalyses wordt de kwaliteit van het oppervlaktewater bewaakt. Het doel van de monitoring van grond- en oppervlaktewater is de effecten van het Kierbesluit op het oppervlaktewater op de eilanden in beeld te brengen, met name van chloride en voedingsstoffen.

Het meetnet en de resultaten van de chloridemetingen zijn online te raadplegen. www.kierharingvliet.nl

NR2 -FEBRUARI 2016

De NEN 3650-serie ‘Buisleidingen’ is uitgebreid met twee nieuwe delen: NEN 3655 ‘Veiligheidsbeheerssysteem (VBS)’ en NEN 3656 ‘Stalen buisleidingsystemen op zee’. De Nederlandse transportleidingensector voor transport van aardgas, olie en overige gassen en vloeistoffen, heeft sinds tientallen jaren via zelfregulering een normenstelsel waarin eigen verantwoordelijkheid centraal staat. De NEN 3650-serie is de basis hiervan en omvat de totale levenscyclus van buisleidingsystemen.

NEN is het centrum van normalisatie.

Het helpt bedrijven en andere partijen onderling heldere en toepasbare afspraken te maken. NEN vertegenwoordigt ook ­Nederlandse bedrijven en partijen om samen met centra in andere landen afspraken te maken.

iStockphoto

Waterschap Hollandse Delta is begonnen met het extra monitoren van het gronden oppervlaktewater op de eilanden Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee. Als beheerder van de Haringvlietsluizen zal Rijkswaterstaat tegelijkertijd het zoutgehalte in het Haringvliet continu monitoren. Beide acties zijn een gevolg van het zogeheten ‘Kierbesluit’.

Bij de invoering van het Kierbesluit in 2018 gaan de Haringvlietsluizen ook bij ­opgaand tij op een kier. Dat is belangrijk voor de vismigratie. Op deze manier kunnen trekvissen als zalm en zeeforel de sluizen passeren richting hun paaigebieden, die stroomopwaarts liggen. Het openzetten van de sluizen zorgt er ook voor dat zout water binnen kan stromen, waardoor het westelijk deel van het Haringvliet gaat verzilten. Evides Waterbedrijf en waterschap Hollandse Delta verleggen daarom de inlaatpunten voor zoet water in het gebied naar de locatie waar zoet water gegarandeerd blijft.

NIEUWE NEN-PUBLICATIE BUISLEIDINGEN

BRABANT WATER VINDT COMMERCIËLE PARTNER Brabant Water en Thermaflex, een leverancier van leidingen en isolatie­ systemen, hebben een intentieovereenkomst getekend. Doel is samen te werken aan het ontwikkelen van oplossingen om de bestaande waterleidingen slimmer en efficiënter te vervangen, zonder dat de kwaliteit van het drinkwater eronder lijdt.

Met enkele pilots worden nieuwe ­oplossingen in de praktijk getest. Waar ­mogelijk zullen inzichten en kennis die zijn opgedaan, gedeeld worden met externe ­partijen, zo is afgesproken.

64

WATERTECHNIEK

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

iStockphoto

NOORD-NEDERLAND BENUT SENSOREN IN RIOOLWATER In Assen, Groningen en Leeuwarden meten sensoren de kwaliteit van rioolwater. De metingen maken deel uit van een proef die moet aantonen welke winst kan worden behaald met het online monitoren en actief sturen van rioolwater. Hierbij kan gedacht worden aan: minder vuilemissie naar oppervlaktewater, minder overlast, minder energieverbruik en uiteindelijk: minder kosten.

Op veel locaties in de stedelijke omgeving wordt regenwater afgevoerd via een gemengd rioolstelsel. Bij langdurige regenval wordt het stelsel en de rioolwaterzuivering belast met sterk verdund rioolwater. Hierdoor wordt het zuiveringsrendement van de rioolwaterzuivering beperkt en neemt de vuilemissie naar oppervlaktewater onnodig toe. De verwachting is dat op dergelijke momenten gecontroleerde afvoer via overstort over de gehele waterketen tot lagere emissies leidt.

Door gecontroleerde overstort van sterk verdund ­rioolwater op bepaalde locaties kan ongecontroleerde overstort op andere, meer kwetsbare locaties worden voorkomen en kan de zuiveringscapaciteit van de rioolwaterzuivering optimaal worden benut. Op die manier wordt de netto capaciteit van de ­bestaande infrastructuur vergroot. De methode kan leiden tot lagere exploitatie- en investeringskosten.

Sensortechnologie voor slimme inzameling en transport rioolwater is een samenwerkingsproject van de gemeenten Assen, Leeuwarden en Groningen, de waterschappen Noorderzijlvest, Hunze en Aa’s, Wetterskip Fryslân en de waterbedrijven WMD en Waterbedrijf Groningen. De projectleiding is in handen van Waterlaboratorium Noord.

In de eerste fase, die nu loopt, wordt de kwaliteit van rioolwater en oppervlaktewater gemonitord op verschillende locaties in de drie provinciehoofdsteden. Onderzocht wordt of met online monitoring van onder andere troebelheid en geleidbaarheid een goed beeld kan worden verkregen van de kwaliteit van het rioolwater. Daarnaast wordt met berekeningen gekeken wat de winst kan zijn indien (in situaties van heftige regenval) bewust op bepaalde plekken wordt overgestort, om overstort en overlast elders te voorkomen. De resultaten moeten zicht geven op de potentie van deze innovatie, dat wil zeggen de verwachte winst in termen van reductie van vuilemissie en energiebesparing. Bij een positieve uitkomst zal in volgende projectfasen een meet- en besturingssysteem voor de stedelijke afvalwater­ keten worden ontwikkeld, en zal de winst in de praktijk worden onderzocht en gedemonstreerd.

Informatie over het inzetten van sensortechnologie in rioolwater is ook te vinden in de rubriek ‘Op pad met…’ op pagina 50.

MINDER MUSKUSRATTEN, MEER BEVERRATTEN In 2015 werden door de Nederlandse waterschappen 88.650 muskusratten gevangen. Dat is 6 procent minder dan het jaar daarvoor. Tegelijk is het aantal gevangen beverratten ­opgelopen tot 1.212. Dat is 16 procent meer dan in 2014. Muskus- en bever­ ratten worden gevangen omdat zij een risico vormen voor de veiligheid van waterkeringen.

Beverratten werden in 2015 vooral gevangen in het grensgebied met Duitsland. De beverrat, die van oorsprong uit Zuid-Amerika komt, heeft normaal in Europese winters een hoog sterftecijfer.

Door de zachte winters is de populatie in Duitsland en daarmee de instroom in Nederland sterk toegenomen.

Medio februari 2016 wordt de Europese lijst van invasieve soorten van kracht, de beverrat is opgenomen op deze lijst. In Duitsland wordt de beverrat nu nog niet consequent bestreden, de opname op de Europese lijst zal hier naar verwachting verandering in gaan brengen.

GEZOCHT: INNOVATIES VOOR STERKERE DIJKEN Marktpartijen en kennisinstellingen worden uitgedaagd om innovatieve maatregelen te bedenken voor sterkere dijken.

Waterschappen en Rijkswaterstaat, verenigd in de POV Piping, zoeken naar originele en effectieve manieren om het faalmechanisme piping bij dijken te voorkomen. De markt kan vernieuwende technieken en producten aandragen die de kosten en de maatschappelijke gevolgen van dijkversterking verminderen.

Bij piping stroomt water door of onder de dijk. Als daarbij zand meespoelt, verzwakt de dijk en dreigt een dijkdoorbraak. De POV Piping heeft de ambitie om de waterveiligheid te verbeteren tegen aanvaardbare kosten en met minder ingrijpende gevolgen voor natuur en inwoners.

Uit het eigen netwerk en via de methode ‘deep websearch’ (een slimme manier om via gekoppelde zoektermen en alternatieve zoekmachines databases door te zoeken) heeft de POV Piping inmiddels 27 ideeën verzameld. Deze lijst moet compleet worden door de inbreng van marktpartijen en kennisinstellingen.

Na een beoordeling van alle ideeën worden de meest kansrijke innovaties geselecteerd voor een vervolgtraject gericht op toepassing bij dijkversterkingen.

Meer informatie is te vinden op de website. www.pov-piping.nl

Introduceert:

Voorbehandeling • Fysisch/chemisch • Filtratie ADS Water Solutions staat voor synergie in waterprojecten

Totaaloplossingen in de industriële en communale waterketen www.adswatersolutions.com

Aerobe & anaerobe afvalwaterbehandeling • Granulair slib reactoren • MBR • Actief slibsystemen • MBBR Nabehandeling • Membraanfiltratie • Desinfectie Slibbehandeling • Ontwatering & drogen • Grondstofwinning Biogas • Vergisting • Biogasbehandeling Drinkwater Proceswater Waterbeheer

NIEUWENKAMPSMATEN 8 | 7472 DE GOOR | (0547) 28 63 86 | INFO@AANDESTEGGE.ORG | WWW.AANDESTEGGE.ORG

vrie n

lijk de

com p

ul

p

za

am

el

beh

• Grondwaterzuivering • Industriële (afval)waterzuivering • In-situ bodemsanering

MACHEREY-NAGEL

Uw sterke partner in Wateranalyses ent et

Verhuur en nieuwbouw van installaties voor

sn

MACHEREY-NAGEL GmbH & Co. KG

Neumann-Neander-Str. 6–8 52355 Düren · Duitsland info@mn-net.com

Uw contactpersoon in NL: Peter Claessens Tel./Fax: +31 47 85 61 200 pclaessens@mn-net.com

www.mn-net.com

Verhuur

Nieuwbouw

Creatief • Flexibel • Meedenkend Beekstraat 1b 7227 NC Toldijk www.waterslag.nl info@waterslag.nl Tel: (+)31 (0)575-45 04 21

ADVERTEREN IN DIT MAGAZINE? Bel met: Shahin Habbah T 0314-35 58 34 E shahin.habbah@pshmediasales.nl I www.pshmediasales.nl

66

O

HOOGSTANDJE

H2

ZACHTE MAKE-OVER VOOR BIJZONDERE ZEEDIJK

De Hondsbossche Zeewering heeft vorig jaar een ingrijpende metamorfose ondergaan. Daarbij verdween de karakteristieke harde glooiing helemaal achter het zand van een nieuw duingebied. In oktober werd de nieuwe naam onthuld: de Honds­ bossche Duinen.

Tekst Charlotte Leenaers Fotografie Marcel Molle

In 2003 werd al duidelijk dat de Hondsbossche Zeewering een van de tien zwakke schakels langs de Nederlandse kust was. Na jaren van voorbereiding werd in maart 2014 in opdracht van hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) en Rijkswaterstaat (RWS) begonnen met het opspuiten van 35 miljoen kuub zeezand op de vooroever van dit iconische stukje zeewering. Geen traditionele dijkverhoging dus, maar een vernieuwende methode om met zand deze zwakke schakel op te heffen. Maandenlang waren sleep­ hopperzuigers van aannemerscombinatie Van Oord-Boskalis dag en nacht in touw om het zand op te zuigen van de zeebodem en op de vooroever aan te brengen. Vervolgens werd met leidingen zand in het gebied tussen de verhoogde vooroever en de dijk geperst en met shovels in model gebracht. In maart 2015 zat het werk erop en had Noord-Holland er een nieuw duingebied bij: acht kilometer lang en driehonderd meter breed, compleet met lagune, duinvallei en zandstrand.

Bijzonder was de inbreng in het ontwerp door belangengroepen en natuurorganisaties. “Bij de aanbesteding zijn aannemers uitgedaagd om niet alleen de omgeving een boost te geven – een nadrukkelijke wens van de provincie Noord-Holland – maar om ook rekening te houden

67 Zwakke schakel verdwijnt zonder traditionele dijkverhoging

met wensen uit de omgeving”, vertelt Anita Willig, projectmanager Zwakke Schakels Noord-Holland van HHNK. “Bovendien moest de aannemer de nieuwe kustverdediging twintig jaar lang onderhouden.”

In het uiteindelijke ontwerp komen deze eisen en wensen bij elkaar. Zo zorgt een lagune met een toegangsgeul naar zee ervoor dat badgasten in Camperduin door een aantrekkelijk gebied naar de waterlijn kunnen lopen. De kilometerslange duinvallei komt tegemoet aan de vraag naar natuurontwikkeling en het panorama­ duin sluit aan bij de wens om van Petten in de toekomst een duindorp te maken.”

Voor de veiligheid maakt het niet uit of een strandprofiel de vorm heeft van een lagune of een duinvallei.

Bepalend is de hoeveelheid zand die aanwezig is. “Van dat inzicht heeft de aannemer dus gebruik gemaakt”, aldus Willig. ”Ook heeft de ­aannemer bij de aanleg bewust teveel aan zand aangebracht. Daardoor kan de natuur een paar jaar ongestoord zijn gang gaan en is de eerste jaren geen onderhoud nodig.“ Toch was er ook weerstand tegen de plannen met de Hondsbossche Zeewering. Natuurorganisaties maakten zich zorgen over het verdwijnen van de harde dammen onder het zand. Het harde substraat op de dammen bevat namelijk veel voedsel voor bijvoorNR2 -FEBRUARI 2016

beeld steenlopers en scholeksters.

“In goed overleg is besloten om iets ten noorden van het project bij ­Callantsoog, een aantal strandhoofden te voorzien van het poreuze ­elastocoast. Hierop groeit voedsel voor de vogels en zo ontstaat een vervangend foerageergebied.”

Het Burgercomité Kustveiligheid op zijn beurt had liever lange dammen gezien die het zand vasthouden in het gebied. Willig: “Maar die oplossing grijpt in op de natuurlijke ­zandrivier van zuid naar noord langs de ­Nederlandse kust. Studies die hiernaar gedaan zijn, leren dat dergelijke dammen geen effect hebben op het onderhoud op grote schaal. Om die reden is daar van afgezien.”

Al vanaf de aanleg worden de ­Hondsbossche Duinen intensief gemonitord door de aannemer.

“Niet alleen om de veiligheid van de kustversterking te beoordelen, maar ook om inzicht te krijgen in het gedrag van een met zand versterkte zeedijk”, vertelt Harold Hansen, omgevings­ manager van Rijkswaterstaat. ­Waterkwaliteit in de lagune, ontwikke­ ling van de geul, habitatontwikkeling, duinafslag tijdens stormen en duin­ aangroei door verstuiving worden allemaal ­nauwlettend in de gaten gehouden. “Hoewel het nog te vroeg is om echt harde conclusies te trekken, zien we wel dat de natuur zich veel sneller ontwikkelt dan gedacht.”

68

WAT ZIT ER PRECIES IN HET GRONDWATER VAN UTRECHT? ­ rinkwaterbedrijven waarschuwen al ­geruime tijd voor vervuiling van grondwater met geneesmiddelen D en nieuwe stoffen als weekmakers, brandvertragers en oplosmiddelen. Er zijn nog weinig gegevens, maar vorig jaar is in het hele land een begin gemaakt met systematische metingen. In de zomer van 2015 deed de provincie Utrecht een uitgebreide meet­ronde naar geneesmiddelen en nieuwe stoffen in het ondiepe grondwater (tien meter diep).

In het grondwateronderzoek in de provincie Utrecht is gebruik gemaakt van het verplichte meetnet voor de Kader­ richtlijn Water, het KRW-meetnet. Verspreid over het ­landelijk gebied van de provincie bevinden zich twintig vaste peilbuizen waaruit normaliter monsters worden genomen op 10 en 25 meter diepte. Daarnaast zijn ondiepe peilbuizen geplaatst nabij lozingspunten van ­ rioolwaterzuiveringen.

In de steden Utrecht en Amersfoort en op risico­locaties van drinkwaterbedrijven zijn bestaande ondiepe peilbuizen ­gebruikt. Daarmee kwam het totaal aantal peilbuizen op 60.

De ondiepe grondwatermonsters zijn behalve op geneesmiddelen en op nieuwe stoffen ook geanalyseerd op bestrijdingsmiddelen en bijvoorbeeld nitraat, fosfaat en zware metalen. Voor geneesmiddelen en nieuwe stoffen bestaan (nog) geen normen voor grondwater. Voor het gemak is voor al deze stoffen de KRW-grenswaarde voor bestrijdingsmiddelen van 0,1 microgram per liter als referentie gebruikt.

GENEESMIDDELEN Er is gezocht naar bijna 100 vooral humane g ­ eneesmiddelen (inclusief röntgencontrastmiddelen). Hiervan zijn er 27 aangetroffen, waarvan 9 met een concentratie hoger dan 0,1 microgram per liter. Het vaakst aangetroffen zijn mobiele en slecht afbreekbare geneesmiddelen (het anti-epilecticum carbamazepine als belangrijkste) en veel gebruikte ­middelen zoals de pijnstillers fenazon en paracetamol.

De meeste stoffen en de hoogste gehaltes zijn gevonden in grondwater nabij sloten in de buurt van rioolwaterzuiveringen (‘effluentwatergangen’). De concentraties zijn soms zo hoog dat het oppervlaktewater uit de sloot vrijwel onverdund de belangrijkste bron voor het grondwater moet zijn.

Ook op veel andere plekken blijkt infiltrerend oppervlaktewater de bron van de aangetroffen geneesmiddelen. In de stad geven lekkende riolen slechts incidenteel vervuiling van grondwater.

Op drie plekken is oxytetracycline aangetroffen, twee maal

in landelijk gebied. ­ Oxytetracycline is een veel gebruikt ­antibioticum in de veehouderij. Dit moet lokaal zijn geïnfiltreerd vanuit mest en/of urine op het land. Een ander diergeneesmiddel, sulfadimidine, wordt vaker aangetroffen; in de meeste gevallen zijn op die plekken ook humane geneesmiddelen gevonden, wat kan wijzen op een route via rioolwaterzuiveringen.

NIEUWE STOFFEN De monsters zijn op bijna 100 nieuwe stoffen onderzocht.

Daarvan zijn er 30 aangetroffen, 19 met een concentratie hoger dan 0,1 microgram per liter. Het vaakst gevonden zijn EDTA (uit wasmiddelen, driekwart van de locaties) en ­Bisfenol A (bestanddeel van veel kunststoffen, een derde van de locaties). Voor beide stoffen is er een duidelijke relatie met stedelijk gebied of met oppervlaktewater met invloed van de rioolwaterzuivering.

Ook opvallend zijn de fosfaatvlamvertragers en fosfaatweekmakers. In circa een kwart van de locaties werd meer dan 0,1 microgram per liter van één van deze stoffen gevonden, vaak nabij rioolwaterzuiveringen en in stedelijk gebied.

Eén fosfaatweekmaker, tributylfosfaat, duikt vooral op in landelijk gebied. Deze stof wordt toegepast als oplosmiddel in fungiciden en herbiciden (respectievelijk schimmel- en onkruidbestrijders).

Het oplosmiddel MTBE is vooral in de stad Utrecht aangetroffen, waarschijnlijk door lichte verontreiniging met b ­ enzine.

Veel andere stoffen zijn aangetroffen in patronen die niet gemakkelijk te verklaren zijn. Tetrahydrofuraan bijvoorbeeld, een oplosmiddel voor PUR en PVC, is in de nieuwbouwwijk Leidsche Rijn bij 3 van de 6 meetpunten aangetroffen, daarbuiten nauwelijks.

GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN Bestrijdingsmiddelen worden veelvuldig aangetroffen in het meetnet. Veel stoffen komen een enkele keer voor, maar

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

sommige ook vaker. Voor de meeste vormen van landgebruik vertoont ongeveer een kwart van het aantal putten een overschrijding. Vaak betreft dit slechts twee stoffen, BAM en DMS. BAM is een afbraakproduct van de onkruidverdelger dichlobenil, DMS van tolylfluanide, een fungicide. Beide ­middelen zijn inmiddels verboden, dus de gehaltes aan BAM en DMS zullen waarschijnlijk gaan dalen.

Naar verwachting zullen vooral gebieden met specifiekere teelten, zoals fruitteelt, overschrijdingen blijven vertonen.

Het oppervlak daarvan is beperkt, in het grootste deel van het landelijk gebied van Utrecht zal de situatie verbeteren.

NAAR EEN LANDELIJK BEELD Voor de nieuwe stoffen geldt dat met name EDTA en fosfaat­ vlamvertragers vaak en in hoge concentraties worden aangetroffen. De situatie voor geneesmiddelen is wellicht ­minder ernstig (minder vaak overschrijdingen van de offi­cieuze limiet van 0,1 microgram per liter), maar veel ­geneesmiddelen blijken algemener in grondwater voor te komen dan gewasbeschermingsmiddelen.

Voor veel stoffen zijn nog geen normen afgeleid en is het ­risico van de aangetroffen lage concentraties moeilijk te duiden. De eerstvolgende stap is de provincies hun gegevens samenvoegen tot een landelijk beeld van geneesmiddelen en nieuwe stoffen in grondwater.

Marc Vissers (Grontmij) Janco van Gelderen (provincie Utrecht) NR2 -FEBRUARI 2016

De drie diagrammen laten zien in welke mate geneesmiddelen of nieuwe stoffen (in percentages van het aantal genomen monsters) werden aangetroffen. Bij geneesmiddelen en nieuwe stoffen zijn de cijfers gebaseerd op 60 monsters, bij gewasbeschermingsmiddelen op 72 monsters. Geel = aangetroffen, rood = gehalte hoger dan 0,1 microgram per liter

Een meer uitgebreide versie van dit artikel is geschreven voor H2O-Online.

Het is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.vakbladh2o.nl

SAMENVATTING In 2015 heeft de provincie Utrecht voor het eerst ­gezocht naar nieuwe stoffen en geneesmiddelen in het Utrechtse grondwater. Het onderzoek moest een beeld geven van verspreidingsrisico’s in ­grondwater. Er is daarom behalve in het reguliere meetnet ook gemeten in de steden Utrecht en Amersfoort, op risicolocaties van de drinkwaterbedrijven en nabij rioolwaterzuiveringen, overal op tien meter ­diepte. Veel geneesmidde­ len en nieuwe stoffen worden vaak aangetroffen, soms in hoge concentraties. In de komende jaren zullen de provincies samen met de waterschappen en ­drinkwaterbedrijven werken aan een landelijk beeld van geneesmiddelen en nieuwe stoffen in grondwater, inclusief de herkomst (lokale bronnen, oppervlakte­ water, effluent van rioolwaterzuiveringen).

69

70

VERDER OP H2O-ONLINE

MEER WETEN? KIJK OP DE SITE VAN H2O!

Wie aan dit maandblad niet genoeg heeft en de verdieping zoekt, heeft de website H2O-Online: www.vakbladh2o.nl.

Daar vindt u onder a ­ ndere ­vakartikelen op het gebied van wetenschap en t­ echniek. Op deze pagina enkele van de meest recente artikelen die op de site zijn verschenen.

RUIMTE VOOR NATUUR BIJ ONDERHOUD AAN WATERGANGEN In een onderhoudsproef zijn met succes onderhoudsconcepten ontwikkeld en toegepast, gericht op peilbeheer, veilig werken én de leefomgeving van ­plantenen diersoorten. De insteek was het onder­ houd te richten op verbetering van de leefomgeving van soorten, in plaats van de bescherming van (individuele) soorten.

Paul Hendriks, Peter Paul Schollema ­(waterschap Hunze en Aa’s), Roelf Pot (Roelf Pot onderzoek- en adviesbureau), Henk Jan Ottens (Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief), Erik Querner (Querner consult), Ralf Verdonschot (Alterra).

VERSPREIDING VAN RIVIERKREEFTEN EN RISICO’S VOOR BAGGERAANWAS IN HET BEHEERGEBIED VAN WATERSCHAP RIVIERENLAND In vrijwel alle KRW-waterlichamen van waterschap Rivierenland zijn uitheemse rivierkreeftsoorten aangetroffen. Dat betekent dat op al die locaties rekening gehouden moet worden met risico’s voor waterkwaliteit- en waterkwantiteitbeheer.

In deze gebieden is er een extra risico op baggeraanwas, die kan oplopen tot meer dan 25 procent.

Ronald Gylstra (waterschap Rivierenland), Tjeerd du Bois (AQUON), Bram Koese ­(Naturalis Biodiversity Center), Menno Soes (Bureau Waardenburg).

SURPLUSSLIBINDIKKING MET CO2-FLOTATIE Surplusslib van rioolwaterzuiveringen kan worden ingedikt met behulp van flotatie.

De gesatureerde deelstroom wordt vervolgens bij het te behandelen surplusslib gemengd, waarbij de druk wordt verlaagd.

Hierdoor ontstaan gasbellen die het slib doen opdrijven. Dit artikel beschrijft de ­resultaten van testen met flotatie-indikking, die zijn uitgevoerd met puur CO2 en een mengsel van CO2 en lucht.

L. Peter Wessels (WE Consult Vianen), Han van de Griek (Evides Industriewater).

WAAR KOMEN DE GENEESMIDDELEN BIJ INNAMEPUNTEN VOOR DRINKWATERBEREIDING VANDAAN? EN WAT ZIJN EFFECTEN VAN KLIMAATVERANDERING? Geneesmiddelen zijn veel voorkomende probleemstoffen bij de innamepunten voor drinkwaterbereiding langs Rijn en Maas.

De herkomst blijkt sterk te verschillen.

In een zeer droog jaar in combinatie met snelle klimaatverandering kunnen de concentraties in 2050 met een factor twee à drie toenemen.

EERSTE RESULTAAT MET DMA BEHAALD: VERBORGEN LEKKAGE EFFICIËNT OPGESPOORD Drinkwaterbedrijf Oasen spoorde in ­Leimuiden de exacte locatie van een verborgen lekkage op door meetgegevens uit een District Metered Area (DMA) te bestuderen. Het is voor het eerst dat in ­Nederland met deze techniek wordt ingegrepen op een verstoring in het waterleidingnet.

Janneke Moors, Jurjen den Besten, Peter Mense (Oasen) Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter: @vakbladh2o.

U kunt ook elke maand onze nieuwsbrief met attenderingen ontvangen. Meld u aan via de website, www.vakbladH2O.nl, pagina H2O-Online/recente artikelen.

Monique van der Aa (RIVM), Erwin Meijers (Deltares)

PILOTONDERZOEK NAAR MOGELIJK­ HEDEN VOOR AANVULLENDE ZUIVERING BIJ WML IN POMPSTATION HEEL Aangezien de hoeveelheid organische microverontreinigingen in oppervlakte­ water voortdurend verandert en toeneemt, hebben drinkwaterbedrijf WML en onderzoeksinstituut KWR samen onderzocht wat de mogelijkheden zijn om een UV/ H2O2-proces toe te passen. Het blijkt dat dit proces bijzonder effectief is voor een breed scala aan organische microverontreinigingen. Bovendien blijkt het proces relatief weinig energie te kosten.

Roberta Hofman-Caris (KWR), Danny Harmsen (KWR), Bas Wols (KWR), Kaspar Groot Kormelinck (Van Remmen UV Techniek), Willem van Pol (WML)

Zelf een artikel schrijven voor H2O-Online?

Kijk op onze website voor de a ­ uteursinstructies en/of neem contact op met de redactie via redactie@vakbladh2o.nl

EVENEMENTENHAL GORINCHEM

15, 16 EN 17 MAART 2016

DÉ WATERBEURS VAN NEDERLAND

9935 BEZOEKERS 9935 water- en rioleringsprofessionals vonden hun weg naar de Gorinchemse beursvloer.

300 EXPOSANTEN We verwelkomen ieder jaar ruim 300 exposanten in Evenementenhal Gorinchem.

REDEN BEZOEK: NETWERKEN #1

RIOLERINGS VAKDAGEN

Met stip op één als bezoekersdoel: netwerken (40,3%). De rest vergaart het liefste kennis (30,6%), zoekt naar producten en/of diensten (17,1%) of oriënteert zich op branchenoviteiten (11,9%).

DÉ VERBINDENDE VAKBEURS VOOR DE TOTALE RIOLERINGSBRANCHE

MEER INFORMATIE EN TICKETS VIA EVENEMENTENHAL.NL/AQUA OF EVENEMENTENHAL.NL/RIOLERINGSVAKDAGEN Evenementenhal Gorinchem | Franklinweg 2 | 4207 HZ Gorinchem | 0183 680 680 |

Aqua_Rio_EH