H2O oktober 2017

10

26 oktober 2017 50ste jaargang

Vakblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk

h2owaternetwerk.nl

AMSTERDAM INTERNATIONAL WATER WEEK Roelof Kruize: ‘We willen doorbraken’ Megasteden vechten tegen water EIB: geld genoeg, weinig projecten

BEZOEK XYLEM OP AQUATECH STAND 01-410

’S WERELDS EERSTE AFVALWATER POMPSYSTEEM MET GEÏNTEGREERDE INTELLIGENTIE Met dit revolutionaire systeem bent u gegarandeerd van optimale pompprestaties, terwijl de totale kosten gedurende de gehele levensduur van uw pompinstallatie (LCC / TCO) aanzienlijk worden verminderd. Het biedt ook een ongeëvenaarde flexibiliteit en eenvoud op een geheel nieuw niveau. U zou zelfs kunnen zeggen dat het voor zichzelf denkt. Met Flygt Concertor nodigen wij u uit in het nieuwe tijdperk van afvalwater pomptechnologie te treden.

Eén oplossing. Onbegrensde mogelijkheden.

Tel 078 654 84 00 | overheidnl@xyleminc.com | www.xylem.nl

3

H2O NR10 OKTOBER 2017

Vakblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW)

INHOUD 4

AIWW: One stop shop voor inspiratie

18. IN THE PICTURE Dax Boot: ‘Water was altijd dichtbij’ 26. EUROPESE INVESTERINGSBANK ‘Er is geld genoeg, maar te weinig geschikte projecten’ 34. WATERTECHNIEK • Bouw heeft onvoldoende oog voor legionellagevaar’ • Nieuwe Movitec-pomp geschikt voor horizontale opstelling • Oasen test op afstand bestuurbare afsluiters • EnviroChemie ontwikkelt zuivering voor Tata Steel 36. HOOGSTANDJE Verkoeling op Amsterdams dak 38. NEW BUSINESS • Nederlandse baanbrekende innovaties op Aquatech • Een staalkaart van vernieuwingen op Dutch Innovation Avenue

20

42. WATERWETENSCHAP Landbouw en drinkwater kunnen goed samengaan

Batten: steden moeten in actie komen

28 Nieuwe iconen Nederlandse Watersector

NR10-OKTOBER 2017

12. FLOODEX Grensoverschrijdende samenwerking 13. AQUATECH Vakbeurs breekt record met 900 exposanten

Kruize wil Amsterdam Agreements

9

EN VERDER

44. WATERNETWERK ‘Olympische’ Wetskills in voorbereiding 46. H2OWATERNETWERK.NL Overzicht van nieuwe vakartikelen COLOFON Vakblad H2O, H2O-Online, Water Matters en H2O Video zijn uitgaven van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) UITGEVER Monique­­Bekkenutte (KNW) HOOFD­REDACTEUR Bert Westenbrink ­REDACTIE Loes Elshof, Marloes Hooimeijer, Mirjam Jochemsen, Dorine van Kesteren, Charlotte Leenaers, Hans Oerlemans, ­ ­Barbara Schilperoort, Dorien ter Veld, Martien Versteegh van Wijk, Nico van der Wel REDACTIEADRES Koningskade 40, 2596 AA Den Haag, e-mail: r­ edactie@vakbladh2o.nl WEBREDACTIE Berber B ­ijma, Jaap Hoeve, Kees Jan van Kesteren, Hans Klip ­REDACTIERAAD René A ­rninkhof, M ­ atthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Henk­ Dekker, ­ ­ Henriëtte van Ekert, Alice Fermont, ­ Roberta Hofman-­ Caris, Joost Icke, Warry M ­ ­ euleman, Johan van Mourik, Jos Peters, Jan Post, Jan Roelsma, Joris Schaap, ­Peter Schipper, Marlies Verhoeven, Marie-José van de Vondervoort, Jason Zondag ­ VORMGEVER Ronald Koopmans BLADMANAGEMENT Monique Bekkenutte ADVERTENTIE/MEDIAVERKOOP: Cross Media Nederland, Bart de Wilde en Nick ­Konings, Nieuwe Haven 133, 3116 AC Schiedam, 010-7421020, e-mail: bart@cross medianederland.com en nick@cross medianederland.com DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ABONNEMENTEN Secretariaat@vakbladh2o.nl

4

ROELOF KRUIZE, LID AIWW MANAGING BOARD:

‘WE WILLEN MET COALITIES VOOR DOORBRAKEN ZORGEN’ Tekst Hans Klip Fotografie Marcel Molle

I

INTERVIEW

‘ Er staan vier uitdagingen centraal: waterefficiëntie, watermanagement, innovaties en besturing’

Het creëren van een internationale community voor stedelijke en industriële wateroplossingen. Dat is de ambitie tijdens de Amsterdam International Water Week. Roelof Kruize streeft naar coalities van waterbedrijven die voor vergelijkbare uitdagingen staan. Deze coalities moeten zorgen voor doorbraken.

R

oelof Kruize heeft merkbaar al veel zin in de Amsterdam International Water Week (AIWW), wanneer H2O hem twee maanden van tevoren interviewt. Op een gegeven moment gaat het gesprek over de toekomst van de AIWW. Kruize is daarover zeer stellig. “Ik wil dat de AIWW wereldwijd wordt erkend als hét ­evenement voor circulaire en robuuste wateroplossingen. Ondanks de stevige internationale concurrentie zijn we goed op weg.”

Volgens Kruize zijn de juiste ingrediënten aanwezig. “Ons land is een toonaangevend land in de watersector en Amsterdam een aantrekkelijke stad om te bezoeken. Ook is Aquatech een gerenommeerde vakbeurs. De toppers uit de watersector komen graag. We mikken op ­vijftienhonderd deelnemers aan de grote conferentie.”

De Amsterdam International Water Week wordt gehouden van maandag 30 oktober tot en met vrijdag 3 november. Het tweejaarlijkse evenement vindt voor de vierde keer plaats. Kruize, lid van het AIWW-bestuur en algemeen directeur van het Amsterdamse watercyclusbedrijf ­Waternet, stond aan de wieg van de eerste editie in 2011. “Onze bedoeling was om naast de beurs Aquatech een platform voor wateroplossingen in dichtbevolkte gebieden te c­ reëren.

Dat is gelukt met een aantrekkelijk tweedaags conferentieprogramma in combinatie met ­excursies en nevenactiviteiten.”

Wat is het doel van de AIWW? “Wij brengen vraag en aanbod bij elkaar. Het vertrekpunt is dat mensen naar Amsterdam komen omdat het iets oplevert. Andere deelnemers kunnen je een stapje verder helpen. Ons grote netwerk is het goud van de AIWW. In het internationale programmacomité zitten zo’n 35 prominenten.”

Wie komen naar de conferentie?

“Vooral vertegenwoordigers van steden, waterbedrijven, industriële ondernemingen en onderzoeksinstellingen. De deelnemers komen uit de hele wereld. Er zijn veel hoge gasten: captains of industry van onder andere AkzoNobel, Dow Chemical, L’Oréal en Shell, ceo’s van > NR10-OKTOBER 2017

5

6

‘ Onze ambitie is om een internationale community te creëren, waarbij partijen ook tussentijds elkaar opzoeken’ waterbedrijven en burgemeesters van grote steden als Beijing, Kopenhagen, Parijs en ­Warschau. De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb houdt een toespraak bij de ­opening van de AIWW op maandag. De Amsterdamse wethouder Udo Kock spreekt bij de ­opening van de conferentie op ­dinsdag. Ook minister-president Mark Rutte komt naar de AIWW, evenals de ministers Gajda van P ­ olen, Masagos van Singapore en Mokonyane van Zuid-Afrika.”

De titel van de conferentie is ‘Water… and 9 billion people’.

Waarom hebben jullie hiervoor gekozen?

“Omdat de toename van de wereldbevolking bepalend is voor de watersector. In 2050 w ­ onen negen miljard mensen op de aarde voor wie de beschikbaarheid van water vaak niet vanzelfsprekend is. Deze ontwikkeling wordt nog versterkt door verstedelijking en klimaatverandering. Het gevoel van urgentie is aanwezig. Dat blijkt wel uit het feit dat de staats- en regeringsleiders in 2015 duurzame ontwikkelingsdoelen hebben vastgesteld, waaronder toegang tot schoon drinkwater en sanitatie voor iedereen. Ook de publieke bewustwording groeit. ­Tijdens de AIWW staan vier hoofduitdagingen voor steden, waterbedrijven en ­industrie centraal: waterefficiëntie, watermanagement, innovaties en besturing. We verbinden hun ­uitdagingen met oplossingen.”

Hoe ziet het programma eruit?

“Ditmaal is er geen standaardprogramma met veel lezingen zoals twee jaar geleden. De ­focus ligt sterk op de praktijk. Steden, waterbedrijven en industrie brengen concrete situaties in waarvoor zij een oplossing zoeken. Ook is de conferentie niet meer opgedeeld in aparte sessies voor deze drie partijen. Door een geïntegreerd programma kunnen zij met elkaar in ­discussie gaan en van elkaar leren.”

‘Ons grote netwerk is het goud van de AIWW’

Jullie streven naar Amsterdam Agreements. Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

“Onze ambitie is om een internationale community te creëren, waarbij partijen ook tussentijds elkaar opzoeken. Dat willen we stimuleren met de Amsterdam Agreements. Het gaat om coalities tussen partijen die samen onderzoek uitvoeren of aan wateroplossingen werken. Dat moet zorgen voor doorbraken die ze bij de volgende AIWW toelichten.”

Zijn de coalities al bekend?

“Nee, het moet tijdens de conferentie klikken tussen de topmensen. De drie fora voor leiders op dinsdag zijn de broedplaatsen voor de coalities. Wij hebben wel een aantal ideeën over de richting, omdat we zicht hebben op de cases van partijen en hun oplossingen. We zien diverse kansen voor matches. Het zou mooi zijn als er een stuk of tien Amsterdam Agreements worden afgesloten.”

Aan wat voor soort coalities denkt u zelf?

“Dan noem ik twee voorbeelden waarbij Waternet betrokken is. Wij zoeken de samenwerking met PUB, het waterbedrijf van Singapore. Deze stadsstaat wil voor zijn watervoorziening onafhankelijk zijn van buurland Maleisië, onder meer door zeewater te ontzilten en drinkwater uit afvalwater te maken. Van de ervaringen in Singapore kunnen we veel leren. Ik streef ook naar samenwerking met Berliner Wasserbetriebe en nog een of twee vergelijkbare water­

INTERVIEW

WIE IS ROELOF KRUIZE? Een leven lang water, zo kun je de loopbaan van Roelof Kruize (1956) gerust typeren.

Het begint al vroeg, want zijn opa is binnenschipper en de jonge Kruize vaart af en toe mee.

Na de studie Milieuhygiëne in Wageningen wordt hij afvalwatertechnoloog in Amsterdam en groeit vervolgens door naar leidinggevende functies. In 2003 is hij gekozen tot overheidsmanager van het jaar. Kruize staat sinds de oprichting in 2006 aan het roer van het watercyclusbedrijf Waternet, waarin de gemeente Amsterdam en Waterschap Amstel, Gooi en Vecht samenwerken. Hij participeert in veel internationale organisaties, waaronder het bestuur van de International Water Association.

cyclusbedrijven rondom drie thema’s: de rainproof-aanpak voor hoosbuien, verwijdering van microverontreinigingen en assetmanagement. Denk bij dat laatste aan innovaties voor het rioolstelsel, zoals decentrale sanitatie en het gebruik van big data en sensoren.”

Waterefficiëntie wordt genoemd als een hoofduitdaging. Waar doelen jullie op?

“De rode draad is financiering. De watertechnologie en het geld zijn er over het algemeen wel, maar het is lastig om ze bij elkaar te krijgen. Water wordt vaak niet als een economisch goed beschouwd, terwijl het voor een efficiënt gebruik ongelooflijk belangrijk is dat water wel een waarde heeft. Ook schrikken investeerders vanwege het gebrek aan consistentie van de De Zeeuw Helle vanvoor der Roest fiets volgend jaar naar Nepal. ”Ik zal mijn overheid terug langetermijninvesteringen.” thuis en gezin moeten loslaten; heel eng, maar ik ga het wel doen.”

Hoe gaan financiële instellingen om met deze problematiek?

“Aan de conferentie doen onder andere de Wereldbank, de ING, de Rabobank en het pensioen­NR10-OKTOBER 2017

‘Het moet tijdens de conferentie klikken tussen de topmensen’

7

8

INTERVIEW fonds PGGM mee. Zij brengen eigen cases in. De instellingen zijn op zoek naar hoe ze verantwoord kunnen investeren in de voor hen op zich erg interessante waterinfrastructuur. Hoe voorkom je grote risico’s en hoe zorg je voor een redelijk rendement? Wat vraagt dat van ­steden en waterbedrijven? De overheden spelen een cruciale rol. Zij kunnen investeringen ­stimuleren door zelf een deel van de risico’s op zich te nemen. Onder meer de s­ nelgroeiende steden in China en India hebben geld nodig. We brengen deze steden in contact met ­geïnteresseerde investeerders.”

‘ De focus ligt sterk op de praktijk’

Wat zijn andere belangrijke onderwerpen?

“Heel interessant is de terugwinning van energie en grondstoffen uit water, vanuit de gedachte van de circulaire economie. Daarvan worden allerlei fantastische voorbeelden gepresenteerd.

Zo houdt Mark van Loosdrecht, hoogleraar aan de TU Delft en winnaar van de Spinozaprijs, een keynote lezing. Hij heeft het idee om onbrandbaar plastic uit afvalwater te maken. Dat is haast niet voor te stellen! Ook komt een aantal industriële bedrijven met voorbeelden, zoals AkzoNobel en Dow Chemical. Een ander thema tijdens de AIWW is: hoe gaan steden, waterbedrijven en industriële ondernemingen om met droogte, hevige regenval en overstromingen tegen de achtergrond van de klimaatverandering? Het ondergronds bufferen van water is een slimme maatregel tegen het hitte-eilandeffect in de stad. Nederland heeft hiermee veel ervaring en daarin zijn andere landen erg geïnteresseerd. Zo werkt Waternet mee aan een aantal projecten van Chinese steden.”

Een thema tijdens de conferentie is governance ofwel besturing. Wat speelt er zoal?

“Water zal deze eeuw een bron van veel internationale conflicten zijn. Dat zie je aan de ­enorme dam die Ethiopië in de Nijl bouwt en waar Egypte fel tegen is. Bij de NAVO vragen ze zich af: hoe spelen we in op het risico van grote vluchtelingenstromen als de verdroging van Noord-Afrika zich doorzet? Dergelijke vraagstukken komen tijdens de conferentie uitgebreid aan bod. Een interessante kwestie is hoe de watersector de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties vertaalt in programma’s. Hierbij spelen partnerships tussen publieke waterbedrijven uit ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden een belangrijke rol.

De tien Nederlandse drinkwaterbedrijven, met Vitens Evides International als aanspreekpunt, hebben hun krachten gebundeld in het internationale programma WaterWorX. Tijdens de ­conferentie vertellen ze over hun ervaringen, samen met hun buitenlandse partners. Ook de ­onafhankelijke dochterorganisatie Wereld Waternet heeft vijf partnerships die worden toegelicht.”

Nog meer belangwekkende ontwikkelingen bij governance?

“Veel steden willen weer meer zelf in de hand houden. Zij komen terug op de privatisering van grote delen van de drink- en rioolwatervoorziening, omdat tarieven te hoog zijn en de kwaliteit van de dienstverlening te laag. Tijdens de conferentie is ook aandacht voor nieuwe klantconcepten, publieke participatie en de invloed van sociale media.”

Wat wilt u nog over de andere onderdelen van de AIWW zeggen?

“Aquatech belooft weer een succes te worden met ruim negenhonderd exposanten en naar verwachting 25 duizend bezoekers. Ook zou voor het eerst de beurs Floodex Europe worden gehouden, maar die gaat niet door. In plaats daarvan organiseert Floodex tijdens de conferentie een grote bijeenkomst over het omgaan met overstromingen. Tot slot wil ik de n ­ egen excursies noemen. Je kunt onder meer naar de rioolwaterzuivering in Epe waar met de ­Nereda-technologie wordt gewerkt. Dat is toch wel dé Nederlandse uitvinding. Ik zie de AIWW gewoon als een mooi platform voor de watersector. De week draagt eraan bij dat de wereld op watergebied een beetje beter wordt.” |

PROGRAMMA AMSTERDAM INTERNATIONAL WATER WEEK 2017

‘ONE-STOPSHOP’ VOOR INSPIRATIE, INZICHTEN, OPLOSSINGEN EN NIEUWE CONTACTEN NR10-OKTOBER 2017

De tweejaarlijkse Amsterdam International Water Week (AIWW) Week bestaat uit de AIWW Conference, Aquatech Amsterdam, het Floodex Europe Launch Event, het Young Water Professionals-programma, de Sarphati Sanitation Awards en excursies naar ‘Living Lab’ Nederland.

Daarbij wordt ingezet op het sluiten van ‘Amsterdam Agreements’, zij vormen het fundament van nieuwe partnerschappen en oplossingen van vraagstukken.

9

10

iStockphoto

Naar verwachting 25.000 experts van over de hele ­wereld komen van 30 oktober tot 3 november samen tijdens de tweejaarlijkse Amsterdam International Water Week (AIWW) in de RAI in Amsterdam. De AIWW is een van de meest diverse en innovatieve waterevenementen in ­Europa. De unieke combinatie van Aquatech Amsterdam Exhibition en de AIWW Conference maakt dat het bedrijfsleven wordt gelinkt aan beleid en wetenschap. Daarbij wordt over een breed scala van onderwerpen het g ­ esprek aangegaan met het doel tot oplossingen te komen. De AIWW plaatst recente innovaties in de schijnwerpers, brengt leiders, beleidsbepalers en deskundigen samen, introduceert nieuwe platformen en pakt real-life vraagstukken op die zijn ingebracht door steden, nutsbedrijven en industrie.

OPENINGSCEREMONIE AIWW Op maandag 30 oktober wordt met de ­openingsceremonie van de Amsterdam International Water Week het startschot gegeven voor een week van inspiratie met deskundigen, aansprekende cases & oplossingen, nieuwe ­producten & technieken, netwerkmogelijkheden en meer.

De ­ openingsceremonie biedt een podium voor keynote sprekers die belangrijke ontwikkelingen op het gebied van water zullen uitlichten, afgewisseld met entertainment en bekroonde innovaties.

Bevestigde sprekers tijdens de opening van de AIWW zijn onder andere mevrouw Laura Tuck, Vice President van de World Bank Group en de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb.

De openingsceremonie van AIWW is ook het decor voor de Sarphati Sanitation Awards 2017, in de categorieën ­Lifetime Achievement (voor het creëren van vraag naar sanitaire voorzieningen) en Young Entrepreneurs, en de Aquatech Innovation Awards. De winnaars worden tijdens de ope­ ningsceremonie bekendgemaakt.

De AIWW bestaat uit een meerdere evenementen: AIWW CONFERENCE Dit jaar is het thema van de AIWW Conference: ‘Water... and 9 billion people: creating a circular en resilient water environment in high density living areas.’ In 2050 zal de wereldbevolking naar schatting bestaan uit negen miljard mensen. Onze voornaamste uitdagingen in dit kader ­worden

waterschaarste enerzijds, en hoogwaterbestendigheid van steden anderzijds. Tijdens de Amsterdam International ­Water Week-conferentie 2017 wordt een nieuwe benadering gepresenteerd om deze uitdagingen meteen bij de hoorns te vatten. Steden, bedrijven en internationale instellingen zijn gevraagd hun vraagstukken op watergebied te delen. Deze worden gekoppeld aan de beste, slimste en meest innovatieve oplossingen. De Amsterdam International Water Week beoogt alle benodigde ingrediënten samen te brengen en werk van deze cases te maken.

Het doel is om tijdens de AIWW te komen tot een reeks ‘­Amsterdam Agreements’, waarin eigenaars van cases en deskundigen, leveranciers en investeerders zich committeren aan het voortzetten van hun werk en behalen van ­gestelde doelen. Om de overgang naar een veerkrachtige en circulaire watercyclus te versnellen, is actie noodzakelijk.

De ­‘Amsterdam Agreements’ vormen het fundament van nieuwe partnerschappen en faciliteren schaalvergroting van nieuwe oplossingen. De ‘Akkoorden van Amsterdam’ richten zich op 1) onderzoek, 2) publiek-privaat, en 3) publiek-private samenwerking.

Ga voor het meest recente programmaoverzicht naar www.internationalwaterweek.com/programme/ aiww-conference/

AIWW CONFERENCE SPECIAL: HET LEADERS FORUM Het AIWW Leaders Forum draait om de vertaalslag van gedeelde kennis naar actie. Leiders uit steden, de industrie en het nutswezen leggen hun watercases en oplossingen op tafel. Het gaat hier om reële watervraagstukken, die w ­ orden gekoppeld aan relevante stakeholders en ­ deskundigen.

Met het ‘Mix, Meet & Match’-concept – afbakenen van de case, samenbrengen van leden van de gemeenschap op hoog ­niveau, zoeken naar implementatiemogelijkheden en schaalvergroting – moeten werkelijke doorbraken worden gerealiseerd.

Om de dialoog een niveau hoger te tillen, hebben de wereld­ wijde waterleiders het niet alleen over de uitdagingen, maar maken zij ook de koppeling met klimaat en dus met energie, voedsel, verstedelijking en globalisering. Leiders worden samengebracht tijdens inspirerende sessies om zo te ­komen tot oplossingen, ideeën en innovaties die zowel de theorie als praktijk van waterrisico’s kunnen transformeren.

PROGRAMMA AIWW faciliteert vervolgstappen om de ideeën van het ­Leaders Forum te realiseren. Het Leaders Forum creëert een inspirerende omgeving waar wereldwijde waterleiders worden gestimuleerd om afspraken te maken gericht op het daadwerkelijk zetten van stappen die bijdragen aan een circulaire en veerkrachtige wateromgeving in dichtbevolkte gebieden. Ook zal er een visie voor de lange termijn worden ontwikkeld om daarmee vervolg te geven aan de resultaten van het AIWW 2015 Leaders Forum. www.internationalwaterweek.com/programme/ aiww-conference/ AQUATECH AMSTERDAM Aquatech Amsterdam is ‘s w ­ erelds meest toonaangevende beurs op het gebied van proces-, drink- en afvalwater. Maak tijdens Aquatech Amsterdam 2017 persoonlijk kennis met 21.000 bezoekers uit meer dan 140 landen en 900 exposanten. Alle deskundigen in het veld zijn van de partij om de nieuwste oplossingen voor de uitdagingen van vandaag de dag te presenteren. Tijdens vier enerverende dagen maakt u kennis met de nieuwste trends en kunt u winstgevende nieuwe zakenrelaties opbouwen, ideeën uitwisselen en knowhow verbeteren. De nadruk ligt op innovatie met onder andere de Aquatech Innovation Award en de Innovation Avenue. www.aquatechtrade.com/amsterdam FLOODEX EUROPE LAUNCH EVENT Op dinsdag 31 oktober organiseert RAI Amsterdam, als onderdeel van de Amsterdam International Water Week en in combinatie met Aquatech Amsterdam, een evenement gericht op hoogwaterbescherming, peilbeheer, preventie, inperking en drainage. Het evenement is vrij toegankelijk en zal plaatsvinden in de Europa-hal van RAI Amsterdam. www.floodexworld.com YOUNG WATER PROFESSIONALS (YWP)-PROGRAMMA Inspiratie van de volgende generatie. Dat is waar het Young Water Professionals-programma om draait. Dit speciale programma, georganiseerd door en voor jonge waterprofessionals, omvat workshops, debatten en nog vele andere activiteiten om jonge vakgenoten te helpen een netwerk op te bouwen en nieuwe vaardigheden en kennis op te doen.

Nieuwsgierig geworden? Ga naar www.young-iww.com voor meer informatie. Ook de innovatie stimulerende Wetskills-wedstrijd heeft plaats tijdens de Amsterdam ­ ­International Water Week als onderdeel van het YWP-programma.

NR10-OKTOBER 2017

SARPHATI SANITATION AWARDS Dit jaar worden de Sarphati Sanitation Awards voor de derde keer uitgereikt tijdens de openingsceremonie van de Amsterdam International Water Week op 30 oktober.

De tweejaarlijkse Sarphati Sanitation Awards (SSA) eren ­onderscheidende bijdragen van individuen en organisaties aan wereldwijde hygiëne en volksgezondheid door middel van ondernemerschap. Deze awards zijn geïnspireerd door het werk van dr. Samuel Sarphati, een arts die heeft bijgedragen aan de choleravrije status van de stad Amsterdam aan het einde van de negentiende eeuw. Ontmoet de prijswinnaars van 2017 tijdens AIWW. Meer info op: www.internationalwaterweek.com/programme/ sarphati-sanitation-awards-2017/ EXCURSIES NAAR ‘LIVING LAB’ NEDERLAND Ervaar de Nederlandse delta als een ‘living lab’ voor geïntegreerde oplossingen gericht op een circulaire economie en veerkrachtige steden. Maak uw bezoek aan AIWW 2017 compleet door deel te nemen aan een of meerdere excursies. Zie voor meer informatie de website www.internationalwaterweek.com/programme/ excursions/.

SIDE-EVENTS zijn een bonus binnen het AIWW programma waarin de uitwisseling van kennis en inspiratie nog ­breder wordt getrokken. Veel organisaties grijpen de kans om ­tijdens de Amsterdam International Water Week hun eigen evenement te organiseren en deelnemers de gelegenheid te bieden zich onder de 25.000 waterexperts te begeven. De AIWW is gastheer voor meerdere side-events op maandag 30 oktober en donderdag 2 en vrijdag 3 november. www.internationalwaterweek.com/programme/ side-events/ PUBLIC EVENT DESIGNATHON Tijdens de Amsterdam International Water Week vindt een speciale Amsterdam Water Designathon plaats op 29 ­oktober voor kinderen in de leeftijd van 7 tot 11 jaar.

Deze ­ speciale editie loopt vooruit op het wereldwijde ­Designathon Works-evenement dat gebruikmaakt van een unieke ­ontwerpmethode om de creativiteit van kinderen de vrije loop te laten en met behulp van nieuwe technologieën een betere wereld te ontwerpen. Kinderen kunnen met hun out-of-the-box denken een inspiratie zijn voor waterprofessionals en gemeenschappen over de hele wereld.

Ga voor actuele informatie naar de website van AIWW www.internationalwaterweek.com.

11

12

NIEUW CONCEPT FLOODEX EUROPE

GRENSOVERSCHRIJDENDE SAMENWERKING

Tekst Hans Klip

Tijdens de AIWW wordt op 31 oktober het nieuwe kennisevenement Floodex Europe gelanceerd.

In het middelpunt staat de internationale samenwerking bij de aanpak van overstromingen.

H

et is een primeur voor het Europese vasteland, na twee evenementen in Groot-Brittannië. Floodex Europe richt zich op het inperken en voorkomen van overstromingen die samenhangen met hevige regenval en klimaatverandering. Het centrale thema bij het ‘launch event’ op de AIWW is grensoverschrijdende samenwerking, vertelt Marieke Leenhouts, Exhibition Manager van Aquatech en verantwoordelijk voor Floodex Europe. “De insteek is: waar liggen de internationale uitdagingen?”

BELEID EN PRAKTIJK Overstromingsbeheersing is volgens Leenhouts een zeer relevant onderwerp voor een deel van de deelnemers aan de AIWW-conferentie. “Maar andere belangstellenden zijn ook welkom. Je kunt gratis meedoen aan Floodex.” Leenhouts verwacht zo’n honderd tot honderdvijftig beleidsmakers en praktijkmensen. “Zij komen onder meer van de ­Nederlandse waterschappen en hun buitenlandse equivalenten en van bedrijven die oplossingen en technologieën aanbieden. Zo zijn twintig mensen van de Britse Association of Drainage Authorities aanwezig.”

Oorspronkelijk was het de bedoeling om een aparte vakbeurs naast Aquatech te houden. Dat idee is verlaten, aldus Leenhouts. “Er was veel interesse, maar wij kwamen net te laat voor een aantal bedrijven die we als exposanten erbij wilden hebben. In overleg met de partijen die zich al hadden gecommitteerd aan Floodex is besloten tot het nieuwe concept.”

DAGVULLEND De deelnemers krijgen op dinsdag 31 oktober een dagvullend programma aangeboden. In de middag vindt binnen de AIWW-conferentie een kennissessie plaats. Experts

van het Chartered Institution of Water and Environmental ­Management en de European Union of Water Management ­Associations houden lezingen over aspecten van interna­ tionale samenwerking en ook de Unie van Waterschappen is uitgenodigd om te spreken. Verder is er een paneldiscussie.

Daarnaast wordt nog een aantal andere activiteiten georganiseerd. Deelnemers kunnen zich ’s ochtends verdiepen in overstromingsoplossingen op de beursvloer van Aquatech en ’s middags meedoen aan een bustoer langs het watersysteem in Amsterdam en omgeving. Tevens is er gelegenheid om te netwerken. Leenhouts: “Een leuk aspect is dat je een-op-een een match met een aanbieder of bezoeker kunt maken. Dit gaat via de app van Aquatech.”

Leenhouts ziet het lanceringsevenement van Floodex Europe als de opmaat naar een groter evenement tijdens de AIWW in 2019. “Dan streven wij naar een beurs en nog meer kennis­ uitwisseling. Ook kijken we of het mogelijk is om Floodex bij andere Aquatech-beurzen te introduceren, met name in China en Mexico.” |

VAKBEURS

VAKBEURS BREEKT RECORD MET 900 EXPOSANTEN Een uitgebreid inhoudelijke programma, nieuwe paviljoens en aandacht voor actuele onderwerpen als circulaire economie zorgen voor meer belangstelling dan ooit.

D

e internationaal toonaangevende vakbeurs op het gebied van water, Aquatech Amsterdam, opent eind oktober haar deuren. Met een reeks nieuwe, actuele en sterk inhoudelijke programmaonderdelen ziet het ernaar uit dat de beurs op alle fronten nieuwe records gaat vestigen. De exposantenlijst bevat meer dan 900 namen, het hoogste ooit voor het evenement. Het aantal bezoekersregistraties, de omvang van de beursvloer en het aantal inzendingen voor de prestigieuze Aquatech Innovation Awards zijn allemaal op recordniveau, waardoor de beurs afkoerst op een recordeditie.

De 2017 editie van de show besteedt nog meer dan in voorgaande jaren aandacht aan innovatie. Het uitgebreide inhoudelijke programma benadrukt naast alles op het gebied van watertechnologie de laatste ontwikkelingen in belangrijke segmenten zoals ontzilting en smart water networks.

AQUATECH INNOVATION AWARD 2017 Veertien innovatieve technologieën, waaronder wereldprimeurs, zijn uit een recordaantal inzendingen door een professionele jury geselecteerd voor de laatste ronde in de strijd om de Aquatech Innovation Award. De internationale jury wijst, naast een ‘overall’ winnaar, een winnaar aan in elke categorie. Deze worden bekend gemaakt op 30 oktober tijdens de openingsceremonie van de Amsterdam International Water Week en de 26e editie van de internationale vakbeurs Aquatech Amsterdam.

“Dit jaar waren er 78 inzendingen, meer dan ooit,” vertelt juryvoorzitter professor Cees ­Buisman, wetenschappelijk directeur van Wetsus, European centre of e ­ xcellence for sustainable water technology in Leeuwarden. “Aquatech Amsterdam zelf groeit en het is fantastisch om te zien dat de Awards meegroeien,” voegt hij toe.

“Er was dit jaar veel discussie om tot een selectie te komen. De beste twintig procent van de inzendingen waren uitzonderlijk sterk,’’ aldus Buisman.

Onder de inzendingen zitten steeds meer en verder uiteenlopende technologieën.

“Het veld rondom watertechnologie richt zich van oudsher op gebieden als biologie en chemie maar dat verschuift,” zegt Buisman. “Eén exposant gebruikt ruimtetechnologie om waterlekkage op aarde te zoeken - dat verraste ons als jury. We zagen ook meer inzendingen rondom big data en IT, trends die langzaam maar heel zeker de sector binnenkomen”.

Hij noemt ook de trend om tot duurzamere oplossingen te komen door de reductie van het gebruik van chemicaliën in afvalwater. |

NR10-OKTOBER 2017

13

14

XYLEM NORDIC WATER DynaSand by Nordic Water Het Dynasand filter is al sinds jaren een betrouwbare techniek in de moder­ ne waterzuivering en in andere toepassingen.

Nordic Water is de uitvinder van deze techniek; toonaangevend op de markt in een breed spectrum van applicaties.

Mechanische filtratie (effluent polishing), Nitrificatie, Denitrificatie zijn met het Dynasand filter eenvoudig en betrouwbaar te realiseren.

Het toepassingsgebied van het standaard Dynasand filter is tevens uitgebreid met het DynaCarbon filter waarbij microscopisch schadelijke stoffen zoals medicijnresten worden verwijderd.

Wij informeren u graag over de mogelijkheden tijdens de Aquatech 2017 en zien uw bezoek aan onze stand 07.415 met belangstelling tegemoet.

STANDNR. 07.415

STANDNR. 01-410 Tijdens Aquatech Amsterdam 2017 is Xylem te vinden op de Pumps & Process Plaza.

Xylem staat u graag te woord over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van het transport en de behandeling van proces-, drink- en afvalwater.

Op onze stand kunt u ’s werelds eerste afvalwaterpomp met geïntegreerde intelligentie zien. U komt alles te weten over de nieuwste serie industriële UV-desinfectie systemen van Wedeco voor de voedingsmiddelen- en drankindustrie en farmaceutische en micro-elektronische processen en ook over de volgende generatie hoog-efficiënte e-MP meertrapspompen van Lowara voor o.a. drukverhogingsinstallaties, HVAC en filterinstallaties kunnen wij u ook genoeg vertellen.

Meer info: www.xylem.nl

HACH NEDERLAND BETROUWBARE INFORMATIE LEIDT TOT DE JUISTE BESLISSING

Mobile Sensor Management van Hach® zorgt voor transparantie. Op basis van deze informatie kunt u pro-actief uw proces beheren en onderhoud ­plannen.

Altijd en overal toegang tot sensorinformatie Meetgegevens en meldingen zijn toegankelijk via uw smartphone, tablet of pc.

Afstemmen van online en laboratoriummetingen Verifieer de meetwaarden van online instrumenten en justeer deze met laboratorium referentiewaarden Pro-actieve waarschuwingen voor onderhoud Borg beschikbaarheid en verlaag uw onderhouds­ kosten met pro-actieve waarschuwingen, voordat een storing optreedt.

Eenvoudige onderhoudsinstructies in één oogopslag Snel en nauwkeurig onderhoud uitvoeren door de instructies op uw mobiele apparaat te volgen.

STANDNR. 02.100

PRODUCTNIEUWS

AQUA-TECHNIEK B.V. Een compleet pakket van filtermaterialen + expertise gratis meegeleverd!

Inert filtermateriaal voor filtratie van zwevende deeltjes • Antraciet = Aqua-cite® • Filterzand = Aqua-sand • Grind = Aqua-gravel • Garnet = Aqua-garco • Puimsteen = Aqua-volcano Filtermateriaal voor ontzuring, pH verhoging, re-mineralisatie • Calcium carbonaat = Aqua-juraperle • Half gebrande Dolomiet = Aqua-semidol Filtermateriaal voor katalytische ijzer- en mangaan­ verwijdering vanaf de 1e minuut • Mangaan dioxide = Aqua-mandix Voor geur-, smaakverbetering en ontchloring • Actief kool = Aqua-carb Pool Inorganisch filtermateriaal voor ammoniumverwijdering • Clinoptiloliet = Aqua-multolite Entmateriaal voor centrale ontharding • Granaatzand = Aqua-garfine, • Marmer = Aqua-calcite • Zand = Aqua-sand • Gebroken pellets Bezoek onze stand!

STANDNR. 01.126

Alligator wateropslag Opslag afvalwater Opslag biogas

Albers Alligator levert al meer dan 30 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van WATER, AFVALWATER, BIOGAS en industriële vloeistoffen. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten.

Wageningen, T 0317 419 144, www.albersalligator.com

NR10-OKTOBER 2017

DMT ENVIRONMENTAL TECHNOLOGY TurboTec® Hydrolyse van afval geactiveerd slib resulteert in een verbeterde definitieve ontwatering terwijl de verbeterde ­ontwatering meer dan 30% en maximaal 35% meer biogas in de digester behaalt. Door gebruik te maken van TurboTec®THP kan de ­capaciteit van bestaande vergisters worden verhoogd of ­kleinere vergister kunnen worden geïnstalleerd voor nieuwe behandelinstallaties.

Het TurboTec®THP proces behandelt organisch materiaal bij een standaarddruk van 4 - 6 bar en een temperatuur van 140 160 ° C. Dit proces zorgt ervoor dat de ´biomass cake´ wordt gehygeniseerd. Het voor verdikken van de biomassa door een beltpress tot 10-12% TS minimaliseert het gebruik van polymeer. TurboTec® biedt, vergeleken met conventionele systemen, een aanzienlijk kleinere footprint en lagere operationele kosten.

STANDNR. 07.520R

15

16

Entrance Entrance

SEGMENTS n Transport and Storage /

Water Treatment n Process Control & Process Automation n UV Treatment / Desalination pavilion n Point of Use n Water Treatment

n Balcony

Water Treatment / Point Of Use

n Europa Foyer

Smart Water Network Pavilion

AQUATECH PLATTEGROND Segments on Floor Plan Segments Floorwater Plantreatment Wateron & waste Point Waterof& use waste water treatment Transport & Storage Point of use Process control technology Transport & Storage & proces automation

Process control technology Brand Zone & proces automation Brand Zone

Pavilions

Pavilions Ace Pavilion Bayern Pavilion Ace Pavilion Bluetech Research Bayern Pavilion Innovation Pavilion Bluetech Research British Pavilion Innovation Pavilion China Pavilion British Pavilion Danish Pavilion China Pavilion Desalination Pavilion Danish Pavilion Japan Hiroshima Pavilion Desalination Pavilion Netherlands Water Pavilion Japan Hiroshima Pavilion

Pipefitting Championships

Young Water Professionals

InnovationLAB

Pipefitting Championships Innovation Avenue

Innovation Avenue

Innovation Avenue

Innovation Avenue

Innovation Avenue

Innovation Avenue

InnovationLAB

Innovation Avenue

Stairs to R-rooms

Young Water Professionals

Stairs to R-rooms

Innovation Avenue

Industrial User Experience

Pump & Proces Plaza Netherlands Water Pavilion Sachsen PavilionPlaza Pump & Proces

Industrial User Experience

Scottish SachsenPavilion Pavilion Smart Water Networks Pavilion Scottish Pavilion Swiss Smart Pavilion Water Networks Pavilion Taiwan Pavilion Swiss Pavilion WEF Pavilion Taiwan Pavilion WQA Pavilion WEF Pavilion

@ GRUPPE

WQA Pavilion

@ GRUPPE

AquaStage

ELEVATOR

AquaStage

FIRST AID ELEVATOR CATERING POINT FIRST AID WARDROBE

€

CATERING POINT CASH POINT

€

CASH POINT DISABLED TOILET

GRUPPE

WARDROBE TOILET

GRUPPE

TOILET INFORMATION DESK

P @

DISABLED TOILET ENTRANCE PARKING GARAGE

P @

ENTRANCE PARKING GARAGE SCHIPHOL DESK

INFORMATION DESK INTERNET CAFÉ

INTERNET CAFÉ SCHIPHOL DESK

Conference in G-rooms (1st floor) Conference in G-rooms (1st floor)

AquaMatch Floodex Europe Launch event AquaMatch Floodex Europe Launch event

DOC Challenge Floodex Europe Launch Event DOC Challenge Floodex Europe Launch Event

AquaConnect

AquaConnect

Circular Economy Expo Circular Economy Expo

GRUPPE GRUPPE

Aquatech Rebook Office

Stairs to D-rooms Stairs to D-rooms

Escalator to AIWW congress

Aquatech Rebook Office

Escalator to AIWW congress

Entrance Entrance

Press Room (1st floor)

Hall 1 Balcony

L-rooms (1st floor)

Hall 1 Balcony

Entrance

Organisers Office (1st floor) Taxistop

Taxistop

NR10-OKTOBER 2017

Escalator to L-rooms (1st floor)

Entrance Escalator to

Organisers Office Press Room (1st(1st floor) floor)

17

18

IN THE PICTURE

Dax Boot (25) - Rijkstrainee bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu - Locatie: Washington DC

Tekst Barbara Schilperoort

‘Water was altijd dichtbij’ WIE

Dax Boot groeide op in Zeeland, op Schouwen-Duiveland.

Vanuit zijn slaapkamerraam keek hij uit over de dijk. De boerderij van zijn grootouders werd getroffen door de Watersnoodramp (1953). De latere watersnoodkering ­ grenst pal aan hun land. “Water was dus altijd dichtbij.”

Na zijn VWO (profiel economie en maatschappij) koos hij voor een studie aan het Amsterdam University College, een ­brede, internationaal georiënteerde driejarige ­universitaire opleiding. Vanuit zijn specialisatie aardwetenschappen schreef hij zijn bachelor-scriptie over de rivier de Mississipi. “Toen realiseerde ik me dat ik – inhoudelijk – méér over ­water wilde weten.” Om die reden stapte hij over naar de studie ‘coastal dynamics and fluvial systems’ aan de Universiteit van Utrecht.

WAAR Sinds 1 september woont en werkt hij aan de overkant van de oceaan, Washington DC. De komende zes maanden gaat hij daar aan de slag op de Nederlandse ambassade in de Amerikaanse hoofdstad. Na het behalen van zijn ­master solliciteerde hij als rijkstrainee. “Tijdens een speciaal ontwikkeld programma krijgen pas afgestudeerden

twee jaar lang de gelegenheid om kennis te maken met de vele b ­ eleidsterreinen van de Rijksoverheid. Vanwege mijn achter­grond kwam ik bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu terecht. Elk half jaar beland je op een andere plek bínnen het ministerie en één keer daarbuiten. Dat kan dus ook bij een ambassade zijn. Wat het werk hier anders maakt vergeleken met een Haags ministerie? Alles wat je doet is dienstbaar aan de positie van Nederland in het buitenland.

In het kader van een soort uitwisselingsprogramma volgde ik aan de Universiteit van Florida gedurende vier maanden colleges ‘physical geography and wetland ecology’. Daarom wilde ik graag weer naar Amerika.”

Voor de Amsterdam International Water Week komt hij over naar Nederland. Net als twee jaar geleden is hij ook nu weer als vrijwilliger betrokken bij het voorbereiden van het j­ongerenprogramma. “Speciaal onderdeel is dit jaar een ­escaperoom ‘climate migration’ waar je kunt ervaren hoe het is om te moeten vluchten voor het water.”

TOEKOMST(DROOM) “Klimaat en water, economie en maatschappij zijn de gebieden waar mijn belangstelling ligt. Slim met ruimte en techno­ logie omgaan. Daar gaat het in de toekomst om en daar wil ik aan meewerken. Dat kan prima binnen een ­ministerie. In de korte tijd dat ik er rondkijk zie ik zoveel verschillende functies waar zoveel verschillende mensen aan het werk zijn. Samen met andere partijen aan tafel zitten om oplossingen te bedenken voor maatschappelijke problemen.

Dat is het interessante van een functie als beleidsmedewerker bij de rijksoverheid.”

Inn o vATI o n f o R n ATu Re

®

T he h YP eRCL A S S IC MIx Ing And A eRAT Ion S Y S TeM ... works even then reliably, most efficiently, and safely without wear and tear, increasing pressure loss or clogging where other conventional aeration systems fail already. The HYPerCLAssIC ® - Mixing and Aeration System is particularly suitable for heavy-duty applications for highly polluted wastewater in the industrial and municipal sector.

I nV e n T Umwelt- und Verfahrenstechnik AG

WATer And WAs TeWATer Tr e ATm e nT

Am Pestalozziring 21 91058 Erlangen Germany

Mixers Mixing and Aeration Systems

Tel +49 9131 690 98-0 Fax +49 9131 690 98-99

Membrane Aeration Systems

WWW.InVenT-UV.de

System Solutions Engineering

20

JOHN BATTEN OVER STEDELIJK WATERMANAGEMENT EN KLIMAATVERANDERING

‘STEDEN DIE NIET IN ACTIE KOMEN SCHADEN HUN ECONOMIE EN UITEINDELIJK OOK KWALITEIT VAN LEVEN’ Tekst Bert Westenbrink | Beeld iStockphoto

‘Water... and nine billion people’ is het motto van de komende Amsterdam ­International Water Week. Als gevolg van bevolkingsgroei en klimaatverandering worden deskundigen geconfronteerd met gecompliceerde vraagstukken.

John Batten, Global Director of Water van Arcadis VS, is de moderator van de AIWW-sessie ‘Resilient cities & utilities and climate change adaptation’.

John Batten

D

e inleiding van de sessie luidt als volgt: “Er zijn enorme verschillen in de maatregelen voor resilience; deze zijn gericht op voortdurend extremere regenval en tegelijkertijd op extreme droogte wereldwijd. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, moeten steden zich aanpassen aan klimaatverandering door middel van veranderingen in de infrastructuur. Daarbij moeten kritische deltagebieden wereldwijd ­belangrijke aandachtspunten worden.”

H2O vroeg John Batten naar de grote uitdagingen.

In een artikel op Arcadis.com schreef u: “Factoren als groei van de wereldbevolking, verstedelijking en klimaatverandering zorgen ervoor dat watermanagement één van de belangrijke vraagstukken is waarmee de samenleving op dit moment worden geconfronteerd.” Over de hele wereld groeien steden snel; de veranderingen in het klimaat zorgen voor steeds extremere weersomstandigheden (zoals zware regenval en droogte). Zijn steden überhaupt wel in staat om deze uitdagingen het hoofd te bieden?

“Steden kunnen deze uitdagingen wel degelijk het hoofd bieden. Daarvoor is echter een ­sterke betrokkenheid vereist van stadsbesturen. De beste oplossingen komen vaak tot stand door samenwerking met andere steden waarbij wordt gekeken naar best practices. Om tot een win-winoplossing te komen, moet de particuliere sector er zoveel mogelijk bij worden

I

betrokken als gesprekspartner. Uiteindelijk moeten steden er meer naar streven om water door te laten en wateroverlast te beschouwen als een hulpbron in plaats van een last.

Regenwater zou bijvoorbeeld ook kunnen worden gebruikt voor irrigatie en voor het koelen van de stad.”

In Aquatech magazine zei u: “Er is een resilience-beweging ontstaan.” En verder: “Het momentum neemt toe, vooral in NoordEuropa (Rotterdam, Amsterdam, Londen, Bristol, K ­ openhagen en Vejle).” Wat gebeurt er in steden in andere ­delen van de wereld?

“De afgelopen anderhalf tot twee jaar hebben we over de hele wereld een enorme groei gezien van de resilience-­ beweging. Programma’s en stichtingen, zoals 100 Resilient Cities, opgezet door de Rockefeller Foundation en de Cities Climate Leadership Group (C40), zijn erin geslaagd vele ­steden te betrekken in de veerkracht-discussie. Ze brengen steden in contact met de organisatie, hun partners, consultants, investeerders en andere partijen om hen te helpen de resilience-oplossingen daadwerkelijk te ­implementeren.

Een goed voorbeeld hiervan is Miami waar Miami-Dade County en de steden Miami en Miami Beach — gezamenlijk Greater Miami en the Beaches — zijn toegetreden tot de definitieve 100 Resilient Cities. Met elkaar werken zij op een veel hoger overlegniveau en bepalen zij hoe het gebied zich moet voorbereiden op zeespiegelstijging en schadelijke stormvloed.”

Maar er zijn nog steeds fundamentele belemmeringen, zoals een gebrek aan politieke wil of economische middelen. Wat is de oorzaak hiervan?

“De politieke realiteit is dat veel steden wachten tot er een ramp plaatsheeft om politieke en economische middelen te genereren. Dat is jammer. Deze realiteit kan het best worden verklaard met het feit dat we middelen meer inzetten voor het bestrijden van rampen dan voor het klimaatbestendig maken van de steden. De steden die echter nu niet in actie komen, zullen niet alleen hun concurrentievoordeel verliezen, maar zullen mogelijk ook hun economie en uiteindelijk de kwaliteit van leven van hun inwoners schade aandoen.”

NR10-OKTOBER 2017

INTERVIEW

In het voorwoord van de Sustainable Cities Water Index schreef u: “Steden die hun water op een zorgvuldige en creatieve w ­ ijze gebruiken voor strategisch stedelijk voordeel zullen uiteindelijk leefbaarder, veiliger en concurrerender zijn. Steden die zich werkelijk onderscheiden door een dynamische inpassing van de waterinfrastructuur kunnen een enorme bijdrage leveren aan de kwaliteit van leven van hun inwoners en kunnen toerisme en investeringen aantrekken.” Dus goed stedelijk ­watermanagement is meer dan zorgen voor de veiligheid van drinkwater en het voorkomen van extreme overstromingen?

“Ja, dat is het zeker! Goed stedelijk watermanagement is belangrijk in het dagelijkse leven van een stad en niet a ­ lleen bij extreme weersomstandigheden of overbelasting. Hoe proactiever een initiatief is (versus reactief), hoe meer het doorgaans holistische voordelen biedt aan het leven in een stad. Singapore is daar een goed voorbeeld van: de stad is vastbesloten om ‘de keten te sluiten’ en honderd procent van haar water op te vangen en opnieuw te gebruiken. ­Ongeveer twee derde van het land in Singapore wordt ­gebruikt als waterwingebied. De stad heeft drie hoofdstrategieën: de aanleg van toereikende afwatering voordat nieuwe plannen worden ontwikkeld, de implementatie van maatregelen ­tegen overstromingen en voortdurende verbetering van bestaande afwatering.”

In een recente studie door de Europese Unie, gepubliceerd in The Lancet Planetary Health, schatten onderzoekers dat het aantal slachtoffers als gevolg van extreem hoge of lage temperaturen, stormen, bosbranden en overstromingen in het jaar 2100 mogelijk vijftig keer hoger zal zijn dan in de periode 1981 - 2010. De oorzaken: klimaatverandering, bevolkingsgroei en verstedelijking. Een tekortkoming van deze Europese studie is dat er in het onderzoek geen rekening werd ­gehouden met technologische ontwikkelingen. Kunnen we vertrouwen op deze innovaties?

“We kunnen daar niet blindelings op vertrouwen, maar we moeten wel erkennen dat ze belangrijk zijn en dat we erin moeten investeren. Maar technologische en digitale ontwikkelingen zullen een aantal van onze meer uitdagende problemen niet oplossen zoals politieke wil of financiering. “ |

21

22

EXTREME WEERSOMSTANDIGHEDEN VRAGEN OM UITGEBREIDE AANPASSINGEN

WERELDWIJD STAAN MEGASTEDEN VOOR ENORME UITDAGINGEN

Over de hele wereld worden steden geconfronteerd met enorme uitdagingen als gevolg van extreme weersomstandigheden. Op de AIWW wordt er uitgebreid over gepraat. Wat zijn de problemen en ­oplossingen?

J Ondergelopen straat in New York City

ohn Batten beschikt dankzij meer dan dertig jaar ervaring binnen zijn vakgebied over een schat aan kennis over het beheer van drinkwater, afvalwater-voorzieningen, industrieel water, w ­ aterkwaliteit en volksgezondheid. Batten is Global Director of Cities bij het wereldwijde ontwerp & adviesbureau ­Arcadis in New York.

Op ons verzoek geeft Batten enkele voorbeelden van ­steden die naar zijn mening worden geconfronteerd met ­enorme en specifieke uitdagingen als het gaat om stedelijk ­watermanagement. Meer specifiek: met welke problemen worden steden geconfronteerd en wat is hun plan van aanpak daarvoor?

ACHTERGROND

NEW YORK CITY wordt geconfronteerd met unieke maar tegelijkertijd herkenbare uitdagingen op het gebied van water. Aangezien de stad kwetsbaar is voor stijgingen van de zeespiegel, stormvloeden en de effecten van klimaatverandering, moet er een manier worden gevonden om de inwoners van de stad en haar economie - die goed is voor 1,5 biljoen dollar - te beschermen.

De kwetsbaarheid van de stad werd in 2012 zoals duidelijk door orkaan Sandy.

New York is momenteel een van de meest proactieve steden wat betreft weerbaarheid en veerkracht, met een volledige afdeling ‘Resiliency’ die in het leven werd geroepen onder burgemeester Bill de Blasio, een Chief Resilience Officer en vele lopende projecten op dit gebied. Het East Side Coastal Resiliency-project vormt de eerste fase van het Big U-project en zal ongeveer 200.000 inwoners beschermen met multifunctionele waterkeringen, zoals parken en recreatieve ruimten.

Het ontwerp is gebaseerd op placemaking (gemeenschappen creëren, red) en ontwikkelt een bestemming voor bewoners, zoals een promenade in een park, met daaronder de kritieke infrastructuur om de stad te versterken tegen stormvloeden en stijgingen van de zeespiegel. Het is een drieledige aanpak — New York City creëert een recreatieve ruimte, een gebied voor economische ontwikkeling en bescherming tegen overstromingen — alles in het kader van weerbaarheid en veerkracht.

Deze aanpak omvat drie elementen van resilience: de economie, toekomstbestendigheid en maatschappelijke voordelen.

NR10-OKTOBER 2017

Het SAN FRANCISCO BAY-GEBIED is gevoelig voor zeespiegelstijging, vooral tijdens een springvloed.

Omdat de gebieden voor de ontwikkeling van topvastgoed aan de kust liggen, moeten deze projectontwikkelingen gelijktijdig plaatsvinden met resilience-oplossingen. Daarnaast heeft de stad veel laaggelegen gebieden zoals Mission Creek, een populair en snelgroeiend stadsdeel.

De stad heeft zeven uitgebreide plannen om de weerbaarheid en veerkracht te verbeteren en de openbare voorzieningen in dit stadsdeel uit te breiden.

Om beter te kunnen omgaan met stormvloedwater, heeft de stad ook een verordening voor het beheer van stormvloedwater. Dat ­betekent dat het gebruik van de groene infrastructuur voor de opvang van stormvloedwater is vastgelegd als garantie, in de gevallen dat er toestemming voor nieuwbouw wordt gegeven.

In tegenstelling tot sommige andere steden die ik heb genoemd, wordt LOS ANGELES geconfronteerd met aanzienlijke uitdagingen op het gebied van watervoorziening in plaats van problemen met overstromingen.

Een groot deel van het water voor Los Angeles wordt geïmporteerd uit twee bronnen - de Sacramento Bay-delta en de Colorado-rivier die beide honderden kilometers verwijderd liggen van de stad en gevoelig zijn voor aardschokken waardoor tekorten en uitval kunnen ontstaan in de stad.

Burgemeester Garcetti heeft een One Water-verordening geïnitieerd met als doel de import van water door de stad in de periode tot 2025 te verlagen met vijftig procent en meer lokale bronnen te produceren. Een van deze bronnen is het ­beschadigde waterbassin van San Fernando dat wordt hersteld om te dienen als drinkwatervoorziening. Een andere aanpak is de lokale zuivering van afvalwater. Deze aanpak voorkomt dat water wordt afgevoerd naar de Stille Oceaan en zorgt ervoor dat het in stadswijken wordt gebruikt voor ­irrigatie en andere toepassingen voor teruggewonnen water.

23

24

ACHTERGROND

Ook DOHA wordt geconfronteerd met uitdagingen op het gebied van watervoorziening. Deze zijn groten­ deels het gevolg van de snelle groei van de stad en de geografische locatie ervan als woestijnstad in een land dat de vorm heeft van een schiereiland. De stad haalt water uit de Perzische Golf dat volledig moet worden ontzilt. Dit brengt unieke uitdagingen met zich mee qua productie en distributie.

Een zeer uitzonderlijk project waaraan momenteel in Doha wordt gebouwd, is een mega-opslagoplossing. Gekoppelde mega-reservoirs gaan de productie van schoon water verhogen van een huidige voorraad voor iets minder dan twee dagen naar een duurzame voorraad voor zeven tot dertig dagen.

HONGKONG, één van de mega-­ steden in de wereld, wordt geconfronteerd met een unieke situatie waarin de vraag naar water mogelijk de toevoer overtreft, omdat de stad afhankelijk is van de invoer van water vanaf het vasteland van China.

Momenteel wordt op het eiland ontzilting onderzocht als middel om de watervoorziening te diversifiëren, worden bestaande reservoirs verdiept en worden ook ondergrondse reservoirs geïnstalleerd.

De afdeling Watervoorziening van de stad installeert op dit moment een ontziltingsinstallatie en heeft al plannen om deze uit te breiden om te kunnen voldoen aan vijf tot tien procent van de vraag naar zoet water in Hongkong1.

De water-tariefstructuur van Hongkong is niet goed genoeg gestructureerd om beheer van de vraag te bevorderen. Dit is een aspect dat de stad zou moeten overwegen.

Natuurlijk wordt ook Hongkong geconfronteerd met uitdagingen op het gebied van ­stormvloedmanagement en zeespiegelstijging. De stad heeft hiervoor ontwerpoplossingen opgesteld en tevens groene ­gebieden ­uitgebreid. Hongkong ontvangt waarschuwingen voor zware regen, maar de stad beschikt op dit moment niet over het juiste afvoersysteem om die regenval te kunnen opvangen.

1) http://www.hk2030plus.hk/document/ Hong%20Kong%202030+%20A%20SGR%20 City%20Strategy_Eng.pdf

PARIJS werd in 2016 getroffen door de ergste overstroming sinds 1910.

De overstroming werd vooral toegeschreven aan de intense regenval en een verouderde infrastructuur voor de bescherming tegen rivieroverstromingen.

Het resilience-plan van de stad, ­ontwikkeld als onderdeel van het 100 Resilient Cities netwerk, bevat een volledig programma gebaseerd op de Seine, waaronder bescherming tegen overstromingen, water­ schaarste en verbetering van de waterkwaliteit.

THE FILTRATION PROFESSIONALS



+31 181 404600 info@aqua-techniek.com www.aqua-techniek.com

• Een uniek pakket van top producten gecombineerd met scheikundig/ technische expertise geeft onze partners garantie voor een professioneel filterontwerp en optimale resultaten.

• Van het Verre Oosten tot en met Zuid-Amerika beleveren wij de grootste installaties ter wereld, maar ook de lokale filterbouwer voor kleine en middelgrote installaties.

Bezoek onze stand

01.126

op de Aquatech beurs in Amsterdam

40 jaar continuïteit op hoog niveau!

Ad H2O_Aquatech NL_181x125mm.indd 1

22/09/17 6:23 pm

26

iStockphoto

THOMAS VAN GILST VAN DE EUROPESE INVESTERINGSBANK:

‘ER IS GELD GENOEG, MAAR TE WEINIG GESCHIKTE PROJECTEN’ Tekst Kees Jan van Kesteren

Om het Europese drinkwater schoon en de verwerking van het afvalwater op peil te houden, zijn de komende jaren vele miljarden euro’s nodig. Daar komen nog de investeringen bij om de verwachte gevolgen van de klimaatverandering op te vangen. Dat geld moet ergens vandaan komen.

D Thomas van Gilst

e Europese Investeringsbank is een van de grootste financiers op watergebied ter wereld. De EIB, met hoofdkantoor in Luxemburg, investeerde de afgelopen jaren een kleine vier miljard euro per jaar in waterprojecten. Negentig procent daarvan gaat in projecten binnen de Europese Unie. De Nederlander Thomas van Gilst geeft leiding aan de projectdivisie Water, onderdeel van het projectendirectoraat van de EIB. “De bank is een publieke instelling. Wij hebben geen winstoogmerk, maar financieren projecten om de beleidsdoelstellingen van de Europese Unie te ondersteunen.”

En de onderwerpen klimaatverandering en waterbeheer staan hoog op de agenda in Europa.

Per jaar honoreert de EIB circa 35 leningen voor waterprojecten, met gemiddeld rond de honderd miljoen euro per project. Maar er is ruimte voor meer. “Ieder jaar wijzen we toch ongeveer tien projecten af. Dat zijn aanvragen waarvan al in een heel vroeg stadium duidelijk is dat ze niet goed verantwoord of voorbereid zijn.”

NIET GENOEG (GOEDE) PROJECTVOORSTELLEN De EIB wijst dus zelden waterprojecten af omdat er geen financieringsruimte meer beschikbaar is. Sterker nog: de bank, en dus ook de projectdivisie Water, hanteert harde doelen over de bedragen die ze wil investeren om klimaatverandering tegen te gaan of de effecten ervan verzachten. De targets zijn gebaseerd op de (klimaat)doelstellingen van de Europese Unie en goedgekeurd door de lidstaten en de Commissie, de aandeelhouders van de bank.

“Hoewel de doelen dus breed gedragen worden,” zegt Van Gilst, “hebben we moeite ze te ­halen.” Er worden niet genoeg goede projecten ingediend, terwijl de watersector een g ­ rote rol kan spelen bij het halen van de klimaatdoelstellingen, en in het verlengde daarvan de ­targets van de bank. “Juist door gebruik te maken van de kennis van waterspecialisten, ­kunnen we projecten inhoudelijk versterken en dus het aantal projecten vergroten.”

MEER PROJECTEN VAN NEDERLANDS NIVEAU Van Gilst weet ook dat het meten van de klimaatbijdrage – vooral aan klimaatadaptatie – een lastige taak is. Er bestaat immers geen universele methodologie voor. Hij noemt Ne-

A

A

ACHTERGROND

‘ Start-ups komen moeilijk in aanmerking voor een lening’

derland vooruitstrevend op klimaatgebied, vooral overheid en waterschappen. “Hoe je het ook meet, leveren vooral de waterschappen een grote bijdrage aan klimaatadaptatie. ­ Van zulke projecten mogen er best meer zijn!”

Om meer geschikte aanvragen binnen te krijgen, staat de EIB indieners van projectvoorstellen al in de planfase bij. Zowel buiten Europa, waar de behoefte het grootst is, maar ook binnen de EU, kan het bijvoorbeeld haalbaarheidsstudies of milieu-effectrapportages financieren. “Ook binnen Europa kampen sommige klanten met capaciteitsproblemen of een gebrek aan ervaring. Kleinere gemeenten of waterbeheerders hebben niet de expertise in huis om grote projecten op te stellen. Voor Europa als geheel is het natuurlijk wel van belang dat het waterbeheer ook daar op orde is.”

BREDE MEETLAT Ingediende waterprojecten worden niet alleen op hun financiële en technische merites beoordeeld, maar ook langs een bredere meetlat gelegd om te bepalen welke impact een project heeft op de samenleving. “We kijken niet alleen naar de financiële haalbaarheid van een project, maar ook naar de economische kosten en baten voor de maatschappij als geheel. Hierin onderscheiden wij ons, als publieke instelling, normaliter van private instellingen die de winstdoelstellingen voorop plaatsen.”

De circa 35 waterprojecten die het EIB jaarlijks honoreert, zijn verdeeld over drink- en afvalwaterprojecten en, in iets mindere mate, maatregelen tegen overstromingen. “De afgelopen tien jaar zagen we een toename in investeringen in afvalwaterzuivering, dit om tijdig aan de steeds stringenter wordende normen te voldoen. Maar er blijft in Europa behoefte aan investeringen in de vernieuwing en vervanging van onze basisvoorzieningen. Wij hebben geen voorkeur voor een onderwerp, ze hebben allemaal onze prioriteit.”

WATERVEILIGHEID Dat zal in de nabije toekomst waarschijnlijk ook niet veranderen. De EIB heeft aangekondigd later dit jaar met een ­update van de eigen watersectorstrategie te komen. Water­ veiligheid zal daarbij het kernthema zijn. Dat thema is NR10-OKTOBER 2017

­ ewust zo breed opgezet, legt Van Gilst uit: “Als EIB willen b we in het hele waterspectrum een aanjager van maatschappelijk belangrijke investeringen blijven.”

Behalve naar ‘klimaatprojecten’, is de EIB daarbij ook op zoek naar manieren om innovatie in de watersector te bevorderen en te investeren in de industriële sector. “­Grotere technologiebedrijven hebben niet veel drempels, maar voor de kleinere start-ups is dit anders. De watersector is noodzakelijkerwijs conservatief en ook gefragmenteerd. ­Start-ups kunnen dus moeilijk snel genoeg volume draaien om hun ontwikkelingskosten en groei te financieren en ­komen dus moeilijk in aanmerking voor een lening.”

De EIB probeert innovaties op meerdere manieren te onder­ steunen. Onder andere via fondsen waarin de EIB participeert en door het contact met de industriële sector te ­zoeken. “We willen dat de Europese watersector haar ­leidende rol behoudt. Daar zijn innovaties voor nodig. De ­industrie kan commercieel veel baat hebben bij geavanceerdere oplossingen voor hun industriële waterhuishouding en dus als een vliegwiel fungeren voor innovatie oplossingen van Europese bodem.” |

NOOIT MEER DAN VIJFTIG PROCENT FINANCIERING Het geld dat de Europese Investeringsbank uitleent, wordt niet opgebracht door de Europese belastingbetalers.

De EIB leent het op de kapitaalmarkt door obligaties uit te geven. Dankzij de Triple-A kredietstatus kan de bank dat goedkoop doen. De investeringen van de EIB kunnen echter niet overal op evenveel enthousiasme rekenen.

De Bank Nederlandse Gemeenten betichtte de EIB in haar onlangs verschenen halfjaarsbericht bijvoorbeeld van marktverstorend gedrag. Van Gilst zegt dat de EIB als publieke instelling nooit meer dan vijftig procent van een project financiert. “Dit doen we juist om de private sector aan te trekken of in ieder geval niet oneerlijk weg te concurreren. Anders gesteld, wij eisen van instellingen die bij ons lenen dat er ook andere financiers voor het project zijn. Niet alle publieke instellingen hebben deze zelfbeperking.”

27

A

28

Vismigratierivier

De Marker Wadden

NIEUWE ICONEN NEDERLANDSE WATERSECTOR In het IJssel- en Markermeer bouwt de Nederlandse watersector aan nieuwe en bijzondere projecten. De Marker Wadden is een nieuw voorbeeld van 足building with nature. De archipel is een uniek ontwerp met het doel om de waterkwaliteit in het Markermeer te verbeteren.

In de Afsluitdijk wordt een vismigratierivier aangelegd, een passage door de dijk die vissen als de zeeforel, prik en steur de mogelijkheid biedt om vanuit de Waddenzee zoet water te bereiken. Beide projecten zijn 足nieuwe iconen van de Nederlandse 足watersector die ook elders in de wereld kunnen worden ge足 realiseerd om vraagstukken op te lossen.

NIEUW LAND WEKT DOOD MARKERMEER WEER TOT LEVEN Tekst Marloes Hooimeijer Beeld Boskalis

Meestal dient nieuw land als antwoord op ruimtegebrek, maar dat geldt niet voor de Marker Wadden. De eilanden zijn bedoeld om de waterkwaliteit van het Markermeer te verbeteren, zodat de natuur er weer tot leven komt. Tijdens de Amsterdam International Water Week staat ook een bezoek aan de Marker Wadden gepland. Alvast een voorproefje.

A “W

e staan hier op nieuw land, vorig jaar lag dit er nog niet”, zegt projectdirecteur Marker Wadden Roel Posthoorn. We zijn zojuist na een kwartiertje varen vanuit Lelystad aangekomen op wat een archipel van vijf natuureilanden in het Markermeer moet worden. De zon schijnt, het water schittert, de sternen roepen in de lucht en een groep gakkende ganzen graast door een stukje kersverse vegetatie. Ondertussen wordt erop en om het nieuwe land volop gewerkt.

Een shovel rijdt voorbij en werkschepen zorgen dat er op diverse plaatsen in de archipel nieuw zand en klei kan worden opgespoten. Waar nu nog waarschuwingsborden ‘Pas op, drijfzand!’ staan, liggen straks slikken en moerassen die een waar vogelparadijs moeten vormen.

Het initiatief voor de Marker Wadden kwam van de vereniging Natuurmonumenten. Posthoorn is zelf het brein erachter: NR10-OKTOBER 2017

ACHTERGROND

Artist impression van de Marker Wadden

“Ik vond het onbegrijpelijk dat we het Markermeer er zo verstoft bij lieten liggen. Het is destijds afgesloten van het IJsselmeer om er land van te maken, maar dat is nooit gebeurd. Doordat er geen getijdenwerking meer is en het meer omgeven is door steile, harde oevers, kon zich een deken van een halve meter slib op de bodem vormen. Het water is troebel doordat wind en golven dit ‘dun slib’ naar boven halen uit het maar vier meter diepe meer. Door gebrek aan voedsel voor vissen en vogels was de natuurlijke activiteit er ver te zoeken.”

UNIEK ONTWERP De Marker Wadden-archipel is een gezamenlijk project van de rijksoverheid en Natuurmonumenten. Posthoorn is namens beide organisaties projectdirecteur. Aannemer Boskalis realiseert het project. Het is niet alleen een ­unieke >

29

30

Boskalis legt de Marker Wadden stap voor stap aan. Eerst een onderwaterdam en vervolgens ringdijken

samenwerking, maar ook een uniek ontwerp. Daarin wordt geen land gemaakt om mensen te huisvesten, maar om de waterkwaliteit te verbeteren. Dit land wordt bovendien voor een groot deel gebouwd met slap, kleiig materiaal, afkomstig uit de dikke Holocene klei-slib-veenlaag die zich onder de slibdeken op de Markermeerbodem bevindt. Het is een typisch voorbeeld van building with nature.

ONDERWATERDAM De eerste stap voor ieder eiland was het bouwen van een ­onderwaterdam van stevig zand, voor het overgrote deel Pleistoceenzand diep uit de Markermeerbodem. Bij het grootste en eerste eiland heeft die dam een omtrek van vijf kilometer. Ringdijken, eveneens van Pleistoceenzand, verdelen de eilanden in compartimenten. Boskalis legt die ringdijken (een soort ‘ribbenstructuur’) stap voor stap aan en vult de compartimenten ondertussen laagje voor laagje op met het kleiige materiaal. Het eerste stukje nieuw land kwam in mei 2016 boven water.

In de verte ligt de Edax, de snijkopzuiger van Boskalis, die een belangrijk deel van het werk verzet. Het gevaarte snijdt klei en zand los uit de Markermeerbodem, dat via een zuigbuis en pompen naar boven wordt gehaald. Twee zanddammen

(ook wel de luwtedammen genoemd) moeten de archipel tegen zuidwestenwind en noordwesterstorm beschermen.

Zij vormen straks duinenrijen en brede zandstranden. “Hier kun je de branding horen en kijk eens wat een prachtig weids uitzicht over het Markermeer”, zegt Posthoorn terwijl we op zo’n dam staan. “Heel in de verte zie je wat hoogbouw van Almere en als het heel helder is de Hemwegcentrale van Amsterdam, verder alleen maar water.”

De twee zanddammen sluiten aan op een stenen dam aan de westzijde van de Marker Wadden, waar de wind en de stroming het sterkst zijn. Dit zorgt voor een stevige verankering van het hoofdeiland in het Markermeer en voor b ­ escherming van de archipel. Direct achter de stenen dam bevindt zich tien hectare experimenteerruimte voor bodem­onderzoek.

Posthoorn: “Onderwerp van onderzoek is in ­ieder geval hoe we ook van dun slib land kunnen maken. Dat slib heeft geen enkele structuur, als je het laat opdrogen is het stof.”

SLIBGEUL Loodrecht op de stenen dam gaat Boskalis nog een slibgeul uitbaggeren. Het idee daarachter is dat dun slib, dat met de klok mee door het Markermeer beweegt, bezinkt in die geul. “Volgens berekeningen zou een vijfde van de hon-

ACHTERGROND

derd m ­ iljoen kubieke meter mobiel slib in het Markermeer hierdoor over tien jaar gedemobiliseerd moeten zijn”, aldus de projectdirecteur. Ook door de rustige stroming tussen de ­eilanden krijgt slib de kans om neer te dwarrelen. Dat werkt nu al. Posthoorn wijst ter illustratie naar de watertjes achter de luwtedam, die inderdaad erg helder zijn.

“De productie van kleine waterbeestjes kwam er direct op gang. De voedsel­keten herstelt zich. Daar verderop zit zelfs al een nest zwarte sterns, een bijzondere vogelsoort.

En hier in dit s­ teile zandwalletje zie je allemaal gaten van ­oeverzwaluwen.”

INTERNATIONALE KANSEN Tijdens de Amsterdam International Water Week kunnen deelnemers de Marker Wadden met eigen ogen bewonderen.

Het project biedt volgens Posthoorn ook ­internationaal kansen. “Er zijn meer metropooldelta’s die kampen met troebel water door slib. Het idee om land te maken van ‘waardeloos materiaal’ kan voor velen interessant zijn. Daarnaast experimenteren we hier met zandige waterkeringen, de luwtedammen. Misschien is zo’n goedkope vorm van waterkering ook inzetbaar in gebieden die weinig budget hebben maar wel gebaat zijn bij iets meer bescherming.”

NR10-OKTOBER 2017

De zandschoenen moeten uit, de boot vaart weer terug uit de haven. Volgend jaar zomer is die haven toegankelijk voor de pleziervaart en voor de excursieboot. Het hoofdeiland gaat dan open voor publiek (de andere eilanden zijn alleen voor de vogels). Het riet dat Boskalis in augustus nog met een hovercraft inzaaide op de drassige bodem, zal het eiland een heel ander uiterlijk geven. Er komen wandelpaden, een natuurspeeltuin, vogelkijkhutten en een uitkijktoren. ­Posthoorn: “Het Markermeer kampte lang met een gebrek aan liefde, maar dat zal snel verleden tijd zijn.” |

KOSTEN: 78 MILJOEN De aanleg van de vijf natuureilanden in het Markermeer kost in totaal 78 miljoen euro. Het eerste eiland (250 hectare) is het duurst: 50 miljoen euro. Dit geld komt van de Nationale Postcode Loterij, Natuurmonumenten, het Rijk en de provincie Flevoland. Diezelfde partijen plus de provincie Noord-Holland en nog enkele ngo’s en bedrijven bekostigen ook de overige vier eilanden (samen circa 450 hectare): 28 miljoen euro.

31

32 Tekst Corien Lambregtse | Illustratie De Nieuwe Afsluitdijk

NEDERLANDSE OPLOSSING VOOR WERELDVRAAGSTUK

WEER VAN ZOUT NAAR ZOET De Afsluitdijk is een van de iconen van Nederlands Delta Design. De vismigratierivier die straks dwars door de dijk gaat, wordt er ook een. Een nieuwe kans voor de Nederlandse watersector zich internationaal te profileren met unieke kennis op het gebied van waterbouw en vismigratie.

E

r gebeurt al veel om de kwaliteit van rivieren en het leven in die rivieren te verbeteren. G ­ ekanaliseerde beken worden weer meanderend gemaakt, hier en daar worden dammen doorgestoken, s­luizen ­worden voorzien van vispassages. Maar vergeleken bij de aanleg van de Vismigratierivier Afsluitdijk verbleken deze maatregelen haast een beetje. De aanleg van de vismigratie­ rivier vormt samen met het op een kier zetten van de Haringvlietsluizen het sluitstuk voor het Nederlandse ­ ­waterbeheer en de uitvoering van de Kader Richtlijn Water.

“De vismigratierivier is een grootse oplossing, passend bij de dimensie van de Afsluitdijk”, zegt Herman Wanningen trots.

Hij is directeur van de World Fish Migration F ­ oundation.

“Deze oplossing gaat echt een verschil maken, ook als zij elders in de wereld wordt toegepast.”

Hij was er vanaf het begin bij, in 2011, toen vertegenwoordigers van natuurorganisaties en organisaties van beroepsvissers en sportvissers aan tafel gingen om een oplossing

te bedenken voor het probleem van de trekvissen en de Afsluitdijk. “De Afsluitdijk vormt een onneembare barrière voor vissen die naar zoet water willen om te paaien. Met miljoenen tegelijk liggen ze te wachten tot de sluizen aan de west- en oostzijde van de Afsluitdijk opengaan om water van het IJsselmeer op de Waddenzee te spuien. Een deel van de vissen redt het om tegen de harde spuistroom in te zwemmen en het IJsselmeer te bereiken, de meeste niet.

Dat heeft dramatische gevolgen voor de kwaliteit en variatie van de visstand in het IJsselmeer en daarmee voor het hele ecologische systeem, ook verderop bovenstrooms.”

PERMANENTE DOORGANG Het idee van de vismigratierivier heeft iedereen e ­ nthousiast gemaakt, ook de betrokken overheden, wetenschappers, ingenieursbureaus en bouwers. Het gaat om een ­permanente doorgang door de Afsluitdijk die vissen als de fint, elft, zee­ forel, prik en steur de kans biedt om zoet water te bereiken

ACHTERGROND

iStockphoto

WERELDVISMIGRATIEDAG 21 APRIL 2018 De vismigratierivier is een van de voorbeeldprojecten die tijdens de internationale Wereldvismigratiedag, op 21 april 2018, centraal staan. Aan dit initiatief doen ruim 2.000 organisaties uit zestig landen mee. Ze vragen aandacht voor het belang van gezonde, open rivieren en trekvissen. Het thema voor 2018 is Happy Fish, een symbool bedacht in het kader van de vismigratierivier. Wie mee wil doen, kan zich aanmelden via www.worldfishmigrationday.com.

(zie kader ‘Een grootse oplossing’). De waterveiligheid blijft gegarandeerd door middel van schuiven aan beide kanten van de vismigratierivier. Die reguleren ook de stroomsnelheid en het zoet/zoutgehalte in de rivier, om een optimale situatie voor de trekvissen te creëren.

Wanningen: “Deze oplossing is toepasbaar op alle plaatsen waar een dam een noodzakelijke, maar ook harde scheiding maakt tussen zoet en zout water.” Dat is niet altijd het geval.

De Haringvlietsluizen bijvoorbeeld zijn ook zo’n plek waar trekvissen vanuit de Noordzee het zoete water proberen te bereiken. “Maar op die locatie is ervoor gekozen de sluisdeuren bij gunstige weersomstandigheden op een kier te zetten. Daar mogen zoet en zout water wel wat mengen.”

Voor de kennis die de vismigratierivier oplevert op het ­gebied van waterbouw en vismigratie, is wereldwijd veel ­belangstelling. Volgens Meinard Bos, projectleider van de provincie Fryslân, kunnen de ingenieursbureaus de kennis die ze hier opdoen, zeker ook in andere projecten toepassen.

“Dan gaat het zowel over de vormgeving als over de techniek om de juiste stroomsnelheid te bepalen zodat vissen daartegenin kunnen zwemmen. Vanwege de zeespiegel­stijging zullen in de toekomst op veel plaatsen dammen en dijken worden aangelegd. Daar moet dan ook een oplossing komen voor trekvissen. Een vismigratierivier is de o ­ ptimale oplossing in situaties waarbij een zoetwaterbekken moet worden beschermd tegen zout water. Aangezien zoet water in grote delen van de wereld steeds kostbaarder wordt, zal deze oplossing vaker nodig zijn.”

GEDRAG TREKVISSEN De Vismigratierivier Afsluitdijk gaat ook een schat aan informatie opleveren over het gedrag van trekvissen. Onder leiding NR10-OKTOBER 2017

van de Waddenacademie wordt een o ­ nderzoeksprogramma opgezet. Bestuurslid Katja Philippart: “De Waddenacademie heeft als doel kennis over het Waddengebied te onderhouden en te versterken. Daaraan levert dit project een grote bijdrage.”

Bij de vismigratierivier komt een testfaciliteit om te onderzoeken wat de rivier voor het gedrag en de populatie van trekvissen betekent. In de spuikom, bij de ingang in de ­Waddenzee, worden vissen gevangen en voorzien van een zendertje. Tijdens hun tocht door de vismigratierivier worden ze intensief gevolgd, ook via onderwatercamera’s en kijkvensters. Philippart: “We willen weten wat ze precies doen, hoe ze de ingang vinden, de overgang van zoet naar zout maken en de stroming gebruiken om het IJsselmeer te bereiken. Als je dat allemaal weet, kun je daar rekening mee houden met de inrichting en het beheer van vismigratie­ rivieren. Daarom wordt dit een interessant onderzoek. Er is veel internationale, wetenschappelijke belangstelling voor, onder meer vanuit Engeland, Amerika en Azië. Want vismigratie is een onderwerp dat wereldwijd speelt. We moeten het samen aanpakken om verder te komen.” |

EEN GROOTSE OPLOSSING De Vismigratierivier Afsluitdijk is een vier kilometer lange, ­slingerende rivier in het IJsselmeer, die via een afsluitbare opening (vijftien meter breed, tien meter hoog) in de Afsluitdijk verbonden is met de Waddenzee. Bij eb stroomt er zoet water uit het IJsselmeer naar de Waddenzee.

Deze stroom lokt vissen naar de ingang van de rivier. De stroomsnelheid is zo laag dat zowel sterke als zwakkere vissen er tegenin kunnen zwemmen. Andere dieren, zoals botlarven, laten zich door de vloedstroom meedrijven naar het IJsselmeer. De slingerende rivier begeleidt de vissen van de zoute naar de zoete zone én voorkomt dat er zout water in het IJsselmeer stroomt.

Het project Vismigratierivier (kosten: 55 miljoen euro) is onderdeel van De Nieuwe Afsluitdijk, een breed programma van de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeenten Hollands Kroon, Súdwest-Fryslân en Harlingen.

Het programma heeft ambities op het gebied van natuur, duurzame energie, economie en recreatie en toerisme op en rond de Afsluitdijk. Bij Kornwerderzand wordt een bezoekerscentrum gebouwd dat in 2018 opengaat.

Bezoekers krijgen hier een totaalbeleving van de Afsluitdijk, waaronder het verhaal van de vismigratierivier. Het project moet in 2022 klaar zijn. (www.vismigratierivier.nl)

33

34

‘ BOUW HEEFT ONVOLDOENDE OOG VOOR LEGIONELLAGEVAAR’ De bouwsector doet te weinig om legionellabesmetting te voorkomen. Vooral bij installaties met koud water is het risico aanzienlijk.

Deze conclusie trekt ISSO in het onderzoek Drinkwaterveiligheid en legionella: waar en waarom gaat het mis?. Het kennisinstituut voor installatietechniek noemt legionella een bijna even groot gevaar als brand en wijst op cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, waaruit blijkt dat er jaarlijks tussen de drie- en vierhonderd meldingen van patiënten met een legionellalongontsteking zijn. Ongeveer twintig tot dertig mensen overlijden.

Bij het onderzoek zijn eigenaren, beheerders en andere partijen in de bouw naar hun ervaringen gevraagd. Bij driekwart van de gebouwen die als risicovol worden aangemerkt, is er een legionellabesmetting geweest. Verder blijkt dat installaties met koud water veel vaker besmet raken dan warmwaterinstallaties: respectievelijk 88 procent en 29 procent. ISSO vindt dit opvallend omdat de juiste groeitemperatuur van de legionellabacterie tussen 25 en 50 graden ligt. De belangrijkste oorzaken voor besmetting zijn onvoldoende verversing en ongewenste opwarming van koud water.

De bouw leeft volgens ISSO de praktijk­ richtlijnen voor het veilig aanleggen en beheren van leidingwaterinstallaties slecht na. In het ontwerp of bij de bouw van het casco worden nog cruciale fouten gemaakt. Het komt regelmatig voor dat koude en warme leidingen door dezelfde schacht lopen of elkaar kruisen. ISSO pleit ervoor dat gebouwen al in de ontwerpfase ‘legionellaproof’ zijn. Het instituut wil dat onder meer stimuleren met een online ­informatieplatform. Er bestaat een duidelijke behoefte aan onafhankelijk toezicht.

Zo vindt 38 procent van de ondervraagden dat meer controles door drinkwaterbedrijven nodig zijn.

NIEUWE MOVITEC-POMP GESCHIKT VOOR HORIZONTALE OPSTELLING Het leveringsprogramma hogedrukpompen van KSB is uitgebreid met de ­Movitec H(S)I. Dit nieuwe model in de Movitec-serie van compacte hoge-drukpompen ­onderscheidt zich van eerdere modellen door de horizontale opstelling.

“Deze pomp is aanvankelijk speciaal ontwikkeld voor een producent van flessenspoelmachines”, vertelt verkoopleider Jan Kamps van producent KSB. “De gewone verticale pomp konden zij niet goed kwijt in het apparaat. Een horizontaal opgestelde pomp onder in de machine zou beter passen. Dat was aanleiding voor ons om zo’n nieuwe pomp te gaan ontwikkelen. Maar we merken nu dat er meer belangstelling is. Diverse installatie- en apparatenbouwers zien de voordelen van de ­horizontale opstelling. Zo is de pomp heel geschikt voor industriële wasmachines en voor ­groentewasmachine. Daarom hebben we besloten om de nieuwe, horizontale pomp op te nemen in het leveringsprogramma van de Movitec-serie.”

De Movitec H(S)l biedt de aansluitingen die gangbaar zijn bij centrifugaalpompen in de procesindustrie. De drukaansluiting kan naar links of rechts of aan de ­onderzijde worden uitgevoerd. Alle pomponderdelen die met de te verpompen vloeistof in aanraking komen, zijn vervaardigd van hoogwaardig RVS. Deze nieuwe pomp wordt geleverd in vijf pompgroottes met een uiteenlopend aantal trappen. De maximale capaciteit bedraagt 26 kuub per uur en de maximale opvoerhoogte ligt op 195 meter.

De temperatuur van het te verpompen medium kan variëren van -20˚ tot +140˚C. Optioneel kunnen de pompen ook worden geleverd met hoog-efficiënte IE5-UltraPremium-motoren.

KSB produceert pompen, afsluiters en bijbehorende systemen voor industrie- en gebouwentechniek, voor water- en afvalwaterbeheer en voor energietechniek en mijnbouw. Het concern is met eigen verkooporganisaties, productie- en ­servicebedrijven op alle continenten vertegenwoordigd. De Nederlandse dochteronderneming KSB Nederland is gevestigd in Zwanenburg.

WATERTECHNIEK

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

OASEN TEST OP AFSTAND BESTUURBARE AFSLUITERS

ENVIROCHEMIE ­ONTWIKKELT ZUIVERING VOOR TATA STEEL EnviroChemie bouwt een afvalzuiveringsinstallatie voor een nieuw coatingsproces van Tata Steel.

Drinkwaterbedrijf Oasen test op afstand bestuurbare afsluiters.

De pilot voert het drinkwaterbedrijf uit in samenwerking met de Duitse fabrikant 3S. Het grote voordeel van deze afsluiters is, dat je sneller lekken kunt opsporen, stelt Oasen. De tijdswinst zorgt ervoor dat er minder water wegloopt bij een lekkage en het zo minder schade veroorzaakt. Oasen verwacht over vijf à tien jaar het grootste gedeelte van het netwerk te voorzien van deze nieuwe afsluiters.

De Duitse fabrikant maakt nu twintig afsluiters voor Oasen. In het voorjaar van 2018 plaatst het drinkwaterbedrijf elf stuks in leidingen van de wijk Goverwelle in Gouda. De negen andere afsluiters gaan waarschijnlijk naar een project in Nieuw-Lekkerland, meldt Oasen.

De risico’s van op afstand bestuurbare afsluiters zijn beperkt en beheersbaar, zegt Jurjen den Besten, medewerker assetmanagement in een persbericht: “We volgen de resultaten op de voet.

Zodra een afsluiter niet reageert, sluiten we de leiding wanneer nodig alsnog met de hand, zoals we tot nu toe hebben gedaan.”

Oasen gaat niet over een nacht ijs. Het bedrijf testte de ­afsluiters gedurende twee jaar in Vianen. Den Besten: “We testten de functionaliteit van het systeem en keken naar de levensduur van de batterij. Vanaf het begin heeft het systeem goed gewerkt. We hoefden maar een paar kleine aanpassingen te doen.”

Een belangrijke voorwaarde voor het in gebruik nemen van de afsluiters is een ­veilige ICT-omgeving, aldus Oasen. Het bedrijf werkt daar intensief aan.

Als de resultaten van de twintig afsluiters goed zijn, breidt Oasen in de tweede helft van 2018 het aantal uit over de rest van zijn verzorgingsgebied.

NR10-OKTOBER 2017

Onlangs is TataSteel van start gegaan met de productie van TCCT, een chroomhoudend verpakkingsmateriaal. TCCT vervangt het eveneens chroomhoudende verpakkingsmateriaal ECCS, waarvan de productie door het gebruik van chroom 6 sinds kort niet meer is toegestaan. Bij de productie van het nieuwe verpakkingsmateriaal TCCT wordt het ongevaarlijke chroom 3 gebruikt in combinatie met mierenzuur.

Na vele testen op laboratoriumschaal en vervolgens op pilotschaal is dit proces nu operationeel op één van de productielijnen van de fabriek in IJmuiden. Bij de productie komt afvalwater vrij dat chroom 3 en mierenzuur bevat. Beide stoffen dienen uit het afvalwater te worden verwijderd voor lozing op het oppervlaktewater. Tata Steel Europe heeft aan EnviroChemie gevraagd om een proces te ontwikkelen dat het mierenzuur en het chroom 3 verwijdert en waarbij geen chroom 6 wordt gevormd.

“De samenstelling van het afvalwater maakt de zuivering van het water erg lastig”, verklaart EnviroChemie sales manager Sicco Hilarius. “Bij oxidatie van het mierenzuur met ozon of waterstofperoxide zou chroom 3 omgezet worden in chroom 6 en dat is nou net niet de bedoeling”, legt Manager Process Technology Tata Steel Packaging Mark Litz uit. Hilarius: “Uiteindelijk zijn we uitgekomen op een redelijk standaard fysisch-chemisch proces dat uit twee zuiveringsstappen bestaat. De eerste stap is een volautomatisch vacuümbandfilter die het chroom 3 door middel van slibfiltratie uit het afvalwater verwijdert. Vervolgens wordt het mierenzuur afgebroken in de aerobe biologische afvalwaterzuiveringsinstallatie van Tata Steel Europe. De installatie kent een eenvoudige bediening die beperkt blijft tot de standaard procescontrole.”

De installatie is sinds eind maart in bedrijf. De chroom 3 concentratie na de chemisch-fysische zuivering bedraagt ongeveer 0,1 mg per liter en is daarmee lager dan de ­ lozingsgrens.

35

36

O

HOOGSTANDJE

H2

VERKOELING OP AMSTERDAMS DAK Tekst Charlotte Leenaers | Fotografie Marcel Molle

37

Het dak van gebouw 002 op het marine­ terrein in Amsterdam heeft een ingrijpende metamorfose ondergaan. Het bitumineuze zwarte dak is omgebouwd tot een begroeid onderzoeksdak waarin tientallen sensoren zijn geplaatst: Project Smartroof 2.0.

Groene daken zijn een oplossing om de zomerse opwarming van steden tegen te gaan. Door verdamping geven ze verkoeling aan gebouwen en aan de omgeving.

Bovendien beperken groene daken de afvoer van water naar het riool en zorgen ze voor een vochtige ondergrond voor de begroeiing.

Project Smartroof 2.0 is een zogenaamd groen-blauw dak waarbij onder het ­substraat een extra waterbergende drai­ nagelaag is aangebracht.

“Op ons onderzoeksdak onderzoeken wij hoeveel water er precies verdampt”, vertelt projectleider Joris Voeten van Urban Roofscapes. “Op het groen-blauwe dak hebben we onder de begroeiing een 85 millimeter hoge drainagelaag aangebracht, die zorgt voor tien keer meer opslag van water dan een gewoon groen dak. Daarmee zoeken we het optimum van een systeem dat zo weinig mogelijk weegt en zorgt voor zoveel mogelijk verdamping.”

NR10-OKTOBER 2017

38

NEW BUSINESS

Powered by Water Alliance | from idea to business

NIEUWE WATERTECHNOLOGIE VAN NEDERLANDSE BODEM VOORAF | Nederlandse baanbrekende innovaties op Aquatech Het Holland Business Pavillion op de Aquatech in Amsterdam zal ook deze keer weer veel internationaal bezoek trekken. Het Nederlandse paviljoen is een ­publiekstrekker geworden op de beurs. Dat is ook wel begrijpelijk, het is een mooie gelegenheid om nieuwe Nederlandse innovaties te zien en met de bedrijven erachter in contact te komen.

De bedrijven in het Holland Business Pavillion, een initiatief van NWP, Water Alliance en Envaqua, tonen het beste aan vernieuwingen in de Nederlandse watertechno­ logiesector. En het zijn interessante ontwikkelingen hoor, ook baanbrekende tech­ nologieën die er een paar jaar geleden nog niet waren: van ontzilten tot terugwin- en hergebruiktechnologieën. Van duurzame afvalwaterzuivering tot slimme sensoren. Van nieuwe monitoringstechnieken tot energiebesparende of energiegenererende technologieën.

Op de ‘Innovation Avenue’ in het Holland Business Pavillion, geïnitieerd door Water Alliance, staan ruim twintig Nederlandse bedrijven. De avenue liep snel vol. Bijzonder, want beurzen staan in het algemeen onder druk.

De Aquatech niet. Door de internationale opzet en de combinatie met de Amsterdam International Water Week heeft de beurs behoorlijke aantrekkingskracht weten te behouden.

Internationaal georiënteerde waterprofessionals uit vele tientallen landen over de hele wereld komen weer naar Amsterdam dit jaar. Nederlandse bedrijven staan uiteraard ook veel op de diverse buitenlandse beurzen, zoals de WEFTEC in Chicago afgelopen september, de belangrijkste water vakbeurs voor Noord Amerika of de IFAT in München, mei volgend jaar. Maar het Holland Pavillion op de Aquatech is tot wel het paradepaardje.

Daar komt nog eens bij dat je je in Amsterdam tijdens de AIWW ook kunt oriënteren op Nederlandse oplossingen voor de gevolgen van de klimaatverandering, het Delta programma. Daarbij wordt internationaal ook opgekeken naar Nederlandse expertise. Dat merk je als op andere internationale beurzen en congressen bent of als ik contact heb met bijv. het watercluster in Houston, waar de orkaan Harvey recent voor grote schade zorgde.

De Nederlandse innovaties op Aquatech zijn vooral gericht op waterkwaliteit. Die moet je zien, dus kom naar Amsterdam van 31 oktober tot 3 november. Veel internationale bezoekers zullen de week ook afsluiten met de Water Tech Tour vanuit Amsterdam naar WaterCampus Leeuwarden op 3 november, waar ze in een dag diverse innovatieve projecten en onderzoeksfaciliteiten zullen kunnen aanschouwen.

See you at the Aquatech Amsterdam.

Hein Molenkamp Managing director Water Alliance h.molenkamp@wateralliance.nl

Water Alliance is een samenwerkingsverband van overheid, kennisinstellingen én bedrijfsleven op het gebied van watertechnologie in Nederland. Water Alliance richt zich vooral op het midden- en kleinbedrijf in de innovatieve en duurzame watertechnologie die wereldwijd vermarkt kan worden. Water Alliance ondersteunt de bedrijven op het gebied van (internationale) matchmaking, netwerken en business development.

wateralliance Agora 4 8934 CJ Leeuwarden 058-2849044 www.wateralliance.nl

NEW BUSINESS

Powered by Water Alliance

EEN STAALKAART VAN VERNIEUWINGEN OP DUTCH INNOVATION AVENUE De Nederlandse watertechnologie­ sector pakt uit op de Aquatech ­Amsterdam, onderdeel van de Amsterdam International Water Week. Op Innovation Avenue kunnen bezoekers kennis maken met nieuwe en baanbrekende innovaties uit de Nederlandse watersector.

De avenue bevindt zich centraal in het Nederlandse Water Paviljoen, een gezamenlijk initiatief van Water ­Alliance, Netherlands Water Partnership en ENVAQUA. Het paviljoen heeft een prominente plaats op de beurs. ­Nederlandse bedrijven presenteren hun innovaties op The Innovation ­Avenue, de ‘straat’ tussen ‘Water Alliance eiland’ en Holland Lounge.

Welke bedrijven staan er en welke innovaties laten ze zien?

Onder de bedrijven zit een aantal prijswinnaars, zoals BW Products dat eerder dit jaar met partner Aquabio in Birmingham de Water Industry Achievement Award in de wacht sleepte. Ook Wafilin Systems was dit jaar prijswinnend. Met de innovatie ‘Concentrating Milk’ won het de WIS Award in Leeuwarden.

In vogelvlucht een samenvatting van de presentaties van de bedrijven zelf, een staalkaart van de vernieuwingen van de Nederlandse watertechnologie.

ADVANCED WATER RECLAIMERS hebben Hydraloop ontwikkeld. Hydra­ loop reinigt en desinfecteert bad en douchewater zodat dit gebruikt kan worden voor toiletspoeling, wasmachine en tuin. Met ­Hydraloop kan meer dan 50 procent water hergebruikt worden waardoor een NR10-OKTOBER 2017

AkaNova

­ uishouden een besparing kan realih seren in het gebruik van leidingwater van meer dan 50 procent.

overwint en daarmee breed inzetbaar is. De internationale belangstelling is groot.

AkaNova ontwikkelt kunstmatige intelligentie voor decentrale zuiveringsinstallaties.

Met sensor- en b ­ esturingstechniek wordt de verontreiniging in het afvalwater vastgesteld en het zuiveringsproces energiezuinig aanpast om de vereiste effluentkwaliteit te ­realiseren.

Het innovatieve in dit project is dat er een nieuw besturingssysteem wordt ontwikkeld, waarmee intelligent geanticipeerd kan worden op inkomend afvalwater (vracht en hoeveelheid).

SALTTECH, gelieerd aan BIOTRACK, heeft een technologie ontwikkeld om inorganische componenten zoals zouten in een stap volledig uit water te verwijderen. Salttech is de eerste ‘Zero Liquid Discharge’-technologie wereldwijd die flexibiliteit, laag onderhoud en continu operatie combineert.

AQANA/SALTTECH/BIOTRACK: AQANA heeft een revolutionaire technologie om organische componenten in industrieel afvalwater om te zetten in biogas. De Aqana DACS technologie is de ‘Next Generation’ anaerobe technologie die de nadelen van de e ­ erste generatie anaerobe technologie

BIOTHANE/VEOLIA: is gespecialiseerd in het ontwikkelen en toepassen van duurzame en rendabele technologieën om industrieel afvalwater te zuiveren en de aanwezige componenten optimaal te benutten. Een voorbeeld is het innovatieve Memthane proces, dat biogas produceert uit afvalwater en tegelijkertijd membraanfiltratie uitvoert, waardoor het effluent vrij is van zwevende stof en in veel gevallen een aerobe nazuivering overbodig maakt, of zelfs direct kan worden opgewerkt voor hergebruik in de fabriek.

39

40

NEW BUSINESS Powered by Water Alliance

BLUECON heeft een honderd procent fysische, compacte decentrale unit ontwikkeld, voor de zuivering van rioolafvalwater, voor dorpen van 1.000 tot 10.000 inwoners. De innovatie is gebaseerd op een doorontwikkelde DAF-technologie (Dissolved Air Flotation). Het water wordt zo ver gezuiverd dat het geloosd kan worden op het oppervlaktewater of hergebruikt in de omgeving.

BW PRODUCTS ontwikkelde SandCycle, een techniek waarmee water­ zuiveringsbedrijven, maar ook drinkwaterbedrijven hun zuiveringsprocessen beter kunnen monitoren.

Sand-Cycle is als eerste specifieke toepassing van de techniek in continue zandfilters gebruikt, voor afvalwaterzuiveringen, maar ook bij de spoelwaterbehandeling van drinkwaterbedrijven. Met deze innovatie introduceert BW Products de RFID technologie in de watersector voor het monitoren van zuiveringsprocessen.

DMT, Turbo Tec

DMT presenteert het TurboTec® Thermal Hydrolysis Process (THP).

Hiermee wordt slib op hoge temperatuur ‘gehydroliseerd’ (voor de kenners: we hebben het over een stoomexplosie van een celstructuurverbinding onder opname van water, red.). Met het Thermal Hydrolysis Process biedt DMT/Sustec met name

LevelLog, slimme meetsensor

waterzuiveringsbedrijven een combi­ natie van hydrolyse en ontwatering waarmee de verwerkingskosten van slib aanzienlijk lager uitvallen en ook het transport gemakkelijker en goedkoper wordt. Door het plaatsen van een TurboTec voor een vergister wordt tevens de capaciteit en het rendement van de vergister verhoogt en dat ­resulteert in een verhoging in de biogas productie tot 35 procent.

DWP (DUTCH WATER PARTNERS): laat op Aquatech een watertoren zien waarmee op duurzame wijze afvalwater gereinigd kan worden. Het bedrijf in Leeuwarden plaatst drinkwaterzuiveringsinstallaties volgens een eigen concept, genaamd PURELeau. Daarmee wil DWP een bijdrage leveren aan een betere drinkwaterzuivering, wateropslag en -distributie in ontwikkelingslanden en opkomende economieën.

LANDUSTRIE: toepassing van een vijzel als middel om energie te genereren met behulp van waterkracht.

Wanneer rivierwater door de vijzel naar beneden stroomt, start de rotatie van de vijzel. Met toepassing van de juiste aandrijving en aanpassing van het stortpunt, kan met deze roterende beweging energie worden opgewekt.

De kracht van water is zo 24 uur per dag beschikbaar. Bovendien kan de waterkrachtvijzel zowel wordt gebruikt als generator en als pomp.

LEVELLOG: een slimme meetsensor waarmee constant de wisselende waterstanden in peilbuizen e ­ fficiënt gemeten kunnen worden. ‘Door de eenvoudige ingebruikname en ­bediening, de heldere weergave van de data en de universele inzetbaarheid, onderscheidt de LevelLog zich duidelijk van de traditionele oplossingen’, aldus ondernemer John Klaver.

De innovatie biedt met name beheerders van bodemwaterniveaus veel efficiency-voordelen.

MICROLAN: presenteert de ­BACTcontrol online monitor. Het voordeel van deze BACTcontrol online monitor is dat de microbiologische waterkwaliteit permanent bewaakt wordt, waardoor het veelvuldig nemen van watermonsters en micro­ biologische laboratoriumanalyses met ­bijbehorende lange wachttijd ­vermeden kan worden.

Landustrie, vijzel

NEW BUSINESS

Powered by Water Alliance

PAQUES: presenteert de ­‘BIOPAQ®ICX’. Hiermee biedt het bedrijf naar eigen zeggen de stateof-the-art oplossing voor anaerobe afvalwaterbehandeling met een grote flexibiliteit ten aanzien van het tankdesign. Het compacte systeem is zelfs implementeerbaar in bestaande tanks, aldus Paques. Door de hoge ­concentratie biomassa kan de reactor hoge volumebelastingen hanteren. Het 2-traps retentiesysteem voorkomt uitspoeling van biomassa en de hoge vloeistofsnelheden garanderen uitstekende mengeigenschappen waardoor de BIOPAQ®ICX geschikt is voor de behandeling van een breed scala aan industrieel afvalwater.

Rainmaker, Air-to-Water

RAINMAKER: Rainmaker bouwt twee soorten energiezuinige, zoetwater-producerende technologieën: Air-to-Water, die vers water verzamelt uit vochtigheid in de atmosfeer en Water-to-Water, dat niet-drinkbaar water (afval, zout, vervuild, grijs of brak) omzet in drinkwater.

Paques, Biopaq ICX

PB INTERNATIONAL: presenteert een innovatieve ultrafiltratie oplossing, ontworpen en geproduceerd om het voedingswater van een kleinschalige luchtbevochtiger voor woningen te filteren. De zogenaamde ‘HomEvap’ verbetert comfort in huis en biedt een gezond binnenklimaat. Door ultrafiltratie toe te passen wordt het risico op legionella weggenomen.

PRO WATER presenteert een sensor om chloor te meten, zonder membraan.

NR10-OKTOBER 2017

SOLTEQ presenteert de Fresh Water Mill. Eén molen, waarmee tegelijkertijd water gezuiverd kan worden en energie opgewekt kan worden, met name in decentrale gebieden. De windmolen zet de wind om in hogedruk, die nodig is voor waterontzilting via omgekeerde osmose. Zo maakt de Fresh Water Mill drinkwater uit zeewater of uit brak water en zelfs afvalwater. Met de resterende energie wordt groene stroom geproduceerd.

WAFILIN SYSTEMS presenteert keramische nanofiltratie voor winning van water en energie uit w ­ armwater processtromen zoals waswater, CIP- stromen van voedsel- en drank­ industrie, blancheerwater uit de voedselverwerkende industrie,

condensaatstromen van industriële verdamping en droogprocessen. In de agrarische sector doet Wafilin succesvolle test met het indikken van melk op boerderijniveau. “Dit kan het volume van de melk met de helft terugbrengen”, aldus Jos van Dalfsen.

“En dat scheelt dus kosten voor zowel de boer als de zuivelfabriek; denk aan transportkosten en energiekosten.”

Jos van Dalfsen, Wafilin Systems

41

42

LANDBOUW EN DRINKWATER­ WINNING KUNNEN GOED SAMENGAAN Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn steeds meer mineralen en bestrijdingsmiddelen in het grondwater terechtgekomen. Ondanks de inzet van overheid, agrarische sector en drinkwater­ bedrijven om het gebruik – en daarmee ook de uitspoeling – van deze stoffen te verminderen, is de belasting van het grondwater nog steeds te hoog. Daarom is in Overijssel in 2010 ­afgesproken de belasting van de meest kwetsbare drinkwater­ winningen te verminderen met het project ­‘Boeren voor Drinkwater’.

In vijf intrekgebieden voor grondwater in Overijssel (Archemerberg, Hoge Hexel, Wierden, Espelose Broek en Herikerberg/Goor; alle gelegen nabij Nijverdal) zijn ­melkveehouders uitgenodigd deel te nemen aan het project. Van 2011 tot 2016 deden 16 agrariërs mee, in 2016 is de groep uitgebreid met 16 nieuwe deelnemers. Samen hebben deze 32 boeren ongeveer 30% van de vijf intrekgebieden in beheer. De ­gebieden bestaan vooral uit grasland en maïsakkers voor de productie van ruwvoer.

KRINGLOOPWIJZER ‘Boeren voor Drinkwater’ is gebaseerd op twee pijlers: vermindering van de belasting van het grondwater en gelijktijdig verbetering van het bedrijfsresultaat. Verbindende schakel is de mineralenkringloop. Inzicht in deze kringloop helpt verliezen te voorkomen, waardoor de uitspoeling vermindert; het efficiëntere gebruik van mineralen geeft een beter bedrijfsresultaat.

Op alle bedrijven is men vanaf 2011 gaan werken met de Kringloopwijzer, een instrument dat de hele mineralenkringloop van een bedrijf in beeld brengt en de effecten van verschillende maatregelen in de bedrijfsvoering snel duidelijk maakt.

Vele partners werken samen in dit project: drinkwaterbedrijf Vitens, provincie Overijssel, LTO Noord, Wageningen UR (kennis over bedrijfsvoering en milieu), Countus (landbouwaccountant), Stimuland (plattelandsprojecten), Royal HaskoningDHV (kennis over grondwaterbescherming) én de veehouders. Voorop staat de gedeelde noodzaak de milieuemissie te verminderen waarbij de melkveehouders tegelijkertijd hun bedrijfsrendement verbeteren. Daardoor, en door een intensieve begeleiding en uitwisseling van kennis en ervaring, is er veel draagvlak voor de maatregelen.

NITRAATNORM Voor de bedrijfsvoering is het verlies aan stikstof in de ­bodem de voornaamste indicator. Dit zogenaamde stikstof-­ bodemoverschot spoelt grotendeels uit naar het grondwater in de vorm van nitraat. Het bovenste grondwater mag maximaal 50 milligram nitraat per liter bevatten. Voor dit ­project is aangenomen dat deze nitraatnorm gehaald wordt bij een stikstof-bodemoverschot van 80 à 100 kilo stikstof per ­hectare. Deze aanname is gebaseerd op het j­arenlange ­onderzoek op proefbedrijf De Marke in Hengelo (­ Gelderland).

Dat is een veehouderijbedrijf op zand dat onder meer qua bodemtype en grondwaterstand vergelijkbaar is met de

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

­ edrijven van de deelnemers aan Boeren met Drinkwater. b Het gemiddelde stikstof-bodemoverschot van de deel­ nemers is in de loop van de projectperiode gedaald tot ­ongeveer 100 kilo stikstof per hectare. De overschotten zijn nog niet stabiel onder de 100 kilo stikstof per hectare, maar de trend is positief. Vergelijking van de prestaties in 2016 met de startperiode van het project laat zien dat de betere mineralenbenutting gemiddeld een financieel voordeel oplevert van € 4.745,- per bedrijf per jaar. De winst zit in een efficiëntere ruwvoerproductie, een hogere voerefficiëntie en een hogere melkproductie.

MINDER UITSPOELING De nitraatconcentraties in het bovenste grondwater bij de 16 deelnemers zijn gedaald van ongeveer 90 naar ongeveer 75 milligram nitraat per liter in 2015. De norm wordt nog niet gehaald maar de concentraties nemen sinds 2013 c­ ontinu af. In 2017 wordt opnieuw gemeten, en de verwachting is (gebaseerd op resultaten van De Marke) dat de nitraatconcentratie opnieuw gedaald zal zijn. De belangrijkste afname is gerealiseerd in de maïsteelt, door maatregelen als bijvoorbeeld rijenbemesting en grasonderzaai in de maïs.

In onbelaste gebieden zijn concentraties gemeten van 31 milligram nitraat per liter. Dit is vrij hoog vanwege de kwetsbare bodem en een relatief hoge ­achtergrondbelasting door atmosferische depositie. Het maakt duidelijk dat de deelnemende veehouders moeten werken binnen smalle marges.

BOEREN BINNEN MILIEUNORMEN Net als op De Marke blijkt het in deze vijf intrekgebieden mogelijk om op kwetsbare zandgronden te boeren binnen milieunormen. Verbetering van het mineralenmanagement geeft niet alleen een betere grondwaterkwaliteit, maar ­levert de deelnemers ook geld op. Dit vereist wel ­voortdurende aandacht voor de bedrijfsvoering, en de bereidheid om NR10-OKTOBER 2017

nieuwe maatregelen uit te proberen en kennis en ervaringen uit te wisselen.

Om in deze vijf intrekgebieden van Vitens de nitraatnorm te halen, is opschaling nodig. Het project krijgt dan ook een vervolg tot en met 2020, waarin wordt samengewerkt met het bestaande project Vruchtbare Kringloop Overijssel (VKO). Binnen VKO is ruimte voor 500 bedrijven. Een e ­ xtra stimulans ontstaat als de intrekgebieden de status van landbouwkundige innovatiegebieden krijgen. Een concrete eerste stap zou kunnen zijn om de boeren in deze gebieden via indicatoren op bedrijfsniveau te belonen voor ‘excellente bedrijfsvoering’.

Cors van den Brink (Royal HaskoningDHV), Koos Verloop (WUR), Jaap Gielen (Countus), Wilco Pasman (Stimuland) Een uitgebreide versie van dit artikel is te vinden op H2O-Online.

Het is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.h2owaternetwerk.nl (onder H2O-vakartikelen).

SAMENVATTING In het project ‘Boeren voor Drinkwater’ werken ­melkveehouders in de meest kwetsbare zandgebieden van Overijssel sinds 2010 aan een lagere uitspoeling van nitraat naar het grondwater, samen met onder andere de provincie Overijssel en drinkwaterbedrijf Vitens. Hoewel de doelstelling voor nitraatuitspoeling nog niet gehaald wordt, is al een aanzienlijke verbe­ tering bereikt. Een efficiëntere mineralenkringloop leidt tot minder milieubelasting, wat hand in hand blijkt te gaan met een verbeterd economisch rendement. Om de drinkwaterwinning veilig te stellen is het echter nodig het project op te schalen tot hele intrekgebieden.

43

WATERNETWERK

44

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

AGENDA

iStockphoto

‘OLYMPISCHE’ WETSKILLS IN VOORBEREIDING

2017

Wilt u een activiteit voor ­waterprofessionals aangekondigd zien in deze agenda van maandblad H2O? Meld het dan aan onze redactie: redactie@h2owater netwerk.nl

30 OKTOBER-3 NOVEMBER, AMSTERDAM

Amsterdam International Water Week – Water and 9 billion people Profiteer tot 1 september van de vroegboekkorting www.internationalwaterweek.com

10 NOVEMBER, LEIDEN

Werkplaats Participatie & Regisseren van Netwerken Meer info en aanmelden: www.h2owaternetwerk.nl

24 NOVEMBER, AMERSFOORT

De Waterprofessional en de digitale revolutie KNW najaarscongres en ALV www.h2owaternetwerk.nl

29 NOVEMBER, AMSTERDAM

Gala van de Wetenschap

Lezers van H2O en tevens lid van KNW kunnen het Gala met korting bijwonen. Ga naar: newscientist.nl/galaknw

29 NOVEMBER, EMMEN

Waterkringloopsluiting

De Wildlands Adventure Zoo biedt een inspirerend decor voor de nieuwste kennis en ervaringen over hergebruik effluent en het sluiten van waterkringlopen. www.h2owaternetwerk.nl

7 DECEMBER- ROTTERDAM BOTLEK

Koelwaterpraktijkdag door SKIW – save the date www.skiw.nl

8 DECEMBER, DEN BOSCH

Werkplaats Participatie & Regisseren van Netwerken Meer info en aanmelden: www.h2owaternetwerk.nl

25 JANUARI, UTRECHT

Waterkwaliteit op de kaart IV SAVE-THE-DATE

Wetskills organiseert een unieke Water Challenge rondom de Olympische Winterspelen 2018 in Zuid-Korea. Het evenement wordt in samenwerking met de Neder­ landse ambassade in Seoul, Korea Water Forum en Hongik University op poten gezet.

De Wetskills Water Challenge staat in het teken van de Olympische Winterspelen die worden gehouden in Pyeongchang en Gangneung, waar het voor Nederland belangrijke schaatstoernooi wordt afgewerkt en het Holland Heineken House staat. In het HHH worden de Wetskills finale en awarding gehouden.

De ambassade zet het Wetskills programma centraal in verschillende water-gerelateerde activiteiten zoals een business meeting en een alumni bijeenkomst. Wetskills begint eerst in Seoul, voordat wordt afgereisd naar het Olympische gebied. Het programma heeft plaats van 28 januari tot en met 12 februari 2018.

Wetskills zoekt enthousiaste Young Water Professionals (max. 5 jaar werkervaring) en studenten van verschillende Nederlandse HBO’s en universiteiten die mee willen gaan.

Kandidaten kunnen zich via de website www.wetskills. com aanmelden. De eerste deadline voor aanmeldingen staat op 25 oktober.

Daarnaast zoekt de organisatie instellingen in de watersector om een case te formuleren waaraan een team gaat werken om tot een out-of-the-box oplossing te komen, welke wordt gepresenteerd in Gangneung.

Wetskills-South Korea belooft een unieke gebeurtenis te worden. Ben je enthousiast? Voor meer informatie, mail Johan Oost (johan.oost@wetskills.com) of bezoek www.wetskills.com.

ODOR CONTROL WINT WETSKILLS IN ISRAËL Op Wetskills Israël 2017 ontwikkelde team Odor C ­ ontrol bestaande uit Rotem Rotshtein (Haifa Universiteit), Karst Oosterhuis (Rijksuniversiteit Groningen) Canwei Mao (Ben Gurion Universiteit van de Negev) en Christel ­Voncken (Hogeschool Rotterdam) het winnende concept om ongewenste stank uit het riool in Tel Aviv tegen te gaan. Het concept bestaat uit sensoren die in een vroeg stadium de stank detecteren en daarbij het afvalwater voeden met een kleine dosis nitraat. Case owner Mey Avivim, waterbedrijf van Tel Aviv, start een proef met het concept.

De finale en prijsuitreiking vond plaats op de residentie van de Nederlandse Ambassadeur in Israël. WetskillsIsrael 2017 was het tweede Wetskills evenement in Israël na 2013.

Kwaliteitstrainingen met uitstekende ondersteuning

Clarity Through Actionable Sensor Information Mobile Sensor Management gives you confidence in your water quality analysis.

Anytime. Anywhere. Providing clarity through easy access to crucial information.

Word een erkende Asset Management Professional met een IAM Diploma!

Learn more about the Power of Clarity

hach.com/msm

Unieke, 6-daagse training met oefensessies en examens, erkend door het Institute of Asset Management (IAM). Open voor deelnemers met en zonder IAM Certificate.

Extra pluspunten voor u!

Onze trainingen: • worden in het Engels gegeven • sluiten perfect aan op de internationaal erkende examens van het IAM • zijn uniek in Nederland, met QMA slagingsgarantie Data en locatie 7, 8, 9, 28, 29 en 30 November 2017, Hilversum.

Centraal gelegen in Nederland en goed bereikbaar met eigen en openbaar vervoer.

Speciale aanbieding voor H2O lezers!

Profiteer nú van een extra gunstige aanbieding voor H2O lezers en neem contact op met onze Asset Management Trainingsspecialist, Ronald van der Vegte. telefoon: +31 6 31 39 79 85 e-mail: qma@quasset.com of ronald.vandervegte@quasset.com Kijk ook op www.quasset.com voor ons uitgebreide programma met open en in-company cursussen in Nederland en Engeland. Zoals onze IAM-Certificate cursus in het voorjaar van 2018.

QMA is onderdeel van Quasset: slimme oplossingen voor geïntegreerd asset management.

Visit us at Aquatech Amsterdam, Booth 02.100

46

h2owaternetwerk.nl MEER WETEN?

KIJK OP DE WEBSITE VAN H2O! Pilotonderzoek: dynamische filtratie op actiefslib Binnen het DynaFil-projectonderdeel ­‘Dynamische filtratie op actiefslib’ is onderzoek gedaan naar een dynamisch membraan. Bij droogweeraanvoer werd een netto flux van 30 tot maximaal ongeveer 50 liter per m2 doekoppervlak per uur behaald, bij minder dan 5 mg/L onopgeloste stoffen in het filtraat. Tijdens regenweeraanvoercondities verstopte het doek, maar dit herstelde zich vanzelf.

Kees Roest (KWR Watercycle Research ­Institute), Bert Daamen (Bert Daamen Water en Energie), Mark van Loosdrecht (Technische Universiteit Delft & KWR Watercycle Research Institute)

Hoogbelaste voorzuivering afvalwater – inventarisatie en bouwstenen voor het A-trap-procesontwerp Het doel van het DynaFil-project ‘Efficiënte vergisting met dynamische filtratie’ is het substantieel verhogen van de hoeveelheid organische stof die naar de vergisting wordt gestuurd, zodat de biogasproductie en daarmee de energie-efficiëntie van een RWZI toeneemt. Bij dit onderzoek is uitgegaan van een tweetraps ‘AB-systeem’ met dynamische filtratie, in combinatie met een anaerobe vergister met dynamisch membraan.

Kees Roest, Tessa van den Brand (KWR Water­ cycle Research Institute), Marcel Zandvoort (Waternet), Marthe de Graaff (KWR Watercycle Research Institute, thans Evides Industrie­ water), Mark van Loosdrecht (Technische Universiteit Delft, KWR Watercycle Research institute)

Effect van stroombaanmaaien op de ­ecologische kwaliteit van de Lage Raam: een verkennend onderzoek Steeds vaker wordt gekozen voor stroombaanmaaien als extensieve beheersvorm voor beken. Of dit ook daadwerkelijk leidt tot een verandering in de ecologische

Naast vakblad H2O is er een complete website met het meest actuele (water)nieuws, watervacatures en H2O-vak­artikelen, voor wie de verdieping zoekt. Deze H2O- vakartikelen zijn geschreven door waterprofessionals. Op deze pagina een overzicht van de meest recente artikelen die op de site www.h2o-waternetwerk.nl zijn verschenen.

kwaliteit is niet goed gekwantificeerd.

Om hier meer inzicht in te krijgen zijn de macrofauna en vegetatie van een trajectwaar stroombaanmaaien wordt toegepast vergeleken met een vergelijkbaar traject dat regulier onderhouden wordt.

Ralf Verdonschot (Wageningen ­Environmental Research), Bart Brugmans & Mirja Kits ­(waterschap Aa en Maas), Mieke Moeleker (waterschap Aa en Maas, AQUON)

Landbouw en drinkwaterwinning kunnen goed samengaan In het project ‘Boeren voor Drinkwater’ werken melkveehouders sinds 2010 samen met onder andere de provincie Overijssel en Vitens aan het verminderen van de milieubelasting op het grondwater.

Het project laat zien dat een ­efficiëntere mineralenkringloop leidt tot minder ­milieubelasting en hand in hand gaat met een verbeterd economisch rendement.

Om de drinkwaterwinning veilig te stellen is het echter nodig de mineralenbenutting in (vrijwel) het gehele intrekgebied te optimaliseren.

Cors van den Brink (Royal HaskoningDHV), Koos Verloop (WUR), Jaap Gielen (Countus), Wilco Pasman (Stimuland)

Grondwateratlas voor bestrijdings­ middelen gepubliceerd De Grondwateratlas bevat meetresultaten van zowel waterbedrijven als provincies en geeft een beeld in ruimte en tijd van het voorkomen van residuen van bestrijdingsmiddelen in het grondwater in Nederland.

Doel van de Grondwateratlas is om monitoringgegevens te ontsluiten voor gebruik door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb).

Roel Kruijne (Wageningen Environmen­ tal R ­ esearch, Alterra), Ton van der Linden ­(Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), Hugo van den Berg (Brabant Water)

De relatie tussen beschaduwing en de groei van waterplanten in twee beken in Noord-Brabant Schaduw remt de groei van waterplanten in beken en kan zo helpen de onderhoudsfrequentie omlaag te brengen. Gekwanti­ ficeerde gegevens over de hoeveelheid benodigde schaduw ontbreken. Daarom is in trajecten van de Hooge Raam en de Keersop de vegetatiebedekking vastgesteld bij een verschillende hoeveelheid beschaduwing.

Ralf Verdonschot (Wageningen Environmental Research), Bart Brugmans (waterschap Aa en Maas), Ineke Barten & Mark Scheepens ­(waterschap De Dommel)

Paludicultuur houdt de polder schoon - zuiveren van oppervlaktewater en ­uitmijnen van fosfaatrijke bodems met riet- en lisdoddeteelt Door natte teelten (paludicultuur) in ­veenweidepolders kan een productief landschap gekoppeld worden aan groenblauwe diensten. Paludicultuur met lisdodde of riet kan op verschillende manieren bijdragen aan de verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater, vooral door snelle opname van nutriënten en de daaropvolgende afvoer van biomassa.

Jeroen Geurts, Christian Fritz, Leon Lamers (Radboud Universiteit Nijmegen), Ab Grootjans (Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniver­ siteit Groningen), Hans Joosten (Universiteit Greifswald

Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter: @vakbladh2o.

De ambitie om een H2O-vakartikel te schrijven?

Kijk op onze website voor de auteursinstructies.

En stuur uw artikel naar redactie@h2owaternetwerk.nl

ICT Group integreert Operationele Techniek met IT en creĂŤert daarmee nieuwe bedrijfsmodellen Bezoek onze stand op het KNW Najaarscongres op 24 november in Amersfoort en ontdek de impact van digitalisering in de waterwereld.

www.ict.nl

smarter solutions

The world’s leading trade event for process, drinking and waste water

A M ST E RDA M • N L

31 OCTOBER - 3 NOVEMBER

2017

LET'S TALK WATER TECHNOLOGY  Make new contacts and meet 21,000+ water professionals.  Visit thematic hotspots such as the Industrial User  Enrich your knowledge at the AquaStage with topics Experience, Smart Water Networks Pavilion and such as the circular economy, water and energy, Desalination Pavilion. climate change, contamination control, water scarcity  Review the latest developments and innovations in the and resilient cities.

InnovationLAB and the Bluetech Innovation Pavilion.

Please register via www.aquatechtrade.com/amsterdam to ensure free entry by using your registration code AQA810001 Organised by

Part of

Supporting partners

Co-located with:

www.aquatechtrade.com