H2O februari 2019 by H2O magazine

12 maart 2019 52ste jaargang

GS N I R E RIOLKDAGEN VA

h2owaternetwerk.nl

ENERGIEFABRIEK

Top of flop?

MAARTEN VAN DER WEIJDEN over zwemmen in vies water DE AMBITIES VAN IGNAZ WORM (ENVAQUA) actieve bijdrage leveren aan circulaire economie

Vakblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk

REDACTIONEEL

De optimale energiefabriek Waterschappen kondigden ze met de nodige tamtam aan: energiefabrieken. Het is een benaming die verwachtingen wekt, een framewoord. Volgens de definitie is een energiefabriek ‘een rwzi die energieneutraal is of energieleverend werkt’. Dat is bij lang niet alle ‘energiefabrieken’ het geval, het zijn in feite slibvergistingsinstallaties en leveren nog altijd minder energie dan de rioolwaterzuivering zelf verbruikt. Potentie hebben ze genoeg. Een geoptimaliseerde rwzi kan naar verwachting 1,5 keer meer energie produceren dan de installatie zelf nodig heeft voor het zuiveringsproces, schrijft kenniscentrum Stowa in het document ‘Energie en waterbeheer’. En nog een uit dat boekje: ‘Als alle rwzi’s worden omgebouwd tot Energiefabrieken kunnen de waterschappen in theorie uiteindelijk zo’n 100.000 huishoudens van biogas voorzien’. Dat is een flinke stad. Maar ja, het is theorie. De praktijk is nog niet zover, want die is weerbarstig. Dat blijkt in een gesprek over de energiefabriek dat H2O organiseerde. Aan tafel drie deskundigen die uit eigen ervaringen de ontwikkeling van rwzi tot energiefabriek schetsen en duiden. De afspraak is: het eerlijke verhaal. Het levert een relaas op over de uitdagingen die het lastig maken om van een rwzi een energiefabriek te maken. De druk staat op de ketel, want waterschappen zetten in hun circulaire ambities - in 2020 40 procent van de benodigde energie zelf opwekken - nadrukkelijk in op de energiefabriek. Er wordt onderzoek gedaan, er komen nieuwe technologieën, er zijn pilots. Alle met de focus op optimalisering van het proces om energie te produceren. Allemaal prima, maar hoe zit met het energieverbruik op de zuiveringen. Siert Wiersema, manager van Aerzen, producent van blowers en compressoren, weet het antwoord wel: die is te hoog. Hij verwijst daarbij naar Duitsland, waar met slimme aansturing in de waterzuivering een flinke daling van het energieverbruik wordt gerealiseerd. Die slimme aansturing heeft een naam: Water 4.0, gebaseerd op het begrip ‘Industrie 4.0’, de vierde industriële revolutie. Op basis van een vloed aan data wordt het energievretende beluchtingsproces in de Duitse waterzuivering precies en real time aangestuurd, een optimaliseringsslag die een energie-efficiëntie oplevert tot wel 55 procent. Water 4.0, die slag moeten de duurzaam gedreven waterschappen in Nederland maken, betoogt Wiersema in deze H2O, want regel 1 in het door TU Delft ontwikkelde duurzaamheidsprincipe Trias Energetica luidt: gebruik zo min mogelijk energie. Met dit beginsel kom je uit bij de optimale energiefabriek: met zo weinig mogelijk energieverbruik zo veel mogelijk energie produceren. Bert Westenbrink

NR2 MAART 2019

INHOUD H2O NR2 MAART 2019

Vakblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW)

Zwemmen in vies water: eerst een handje norit

Inhoud

14 Energiefabriek, is er wel toekomst?

26 30 Veel kennis (en actie) op de vakbeurs

NR2 MAART 2019

Zuivering slim aansturen met Water 4.0

KOLIBRI Cloud WebApp

KOLIBRI Cloud Backend

KOLIBRI Cloud API

KELLER unlimited!

Al uw druk- en nivometingen beschikbaar in de KELLER Cloud

Stand M122

Gestructureerde data op elk moment veilig opgeslagen en toegankelijk vanaf elk apparaat met een browser en internetverbinding

Data is toegankelijk voor meerdere gebruikers op hetzelfde moment

„State of the Art“ beveiliging

Visualiseer en bekijk opgeslagen data in KOLIBRI Cloud

LoRa & ARC-1 data direct opgeslagen in de KOLIBRI Cloud. PC software (Datamanager) niet meer nodig en onderhoudsvrij

Flexibele toegang via standaard interfaces tot uw eigen cloud services of lokale databases

Gebruik KELLER KOLIBRI Cloud als opslaglocatie

LoRa & ARC1 systemen geleverd. Datatoegang zonder instellingen

Compatible met diverse KELLER IoT producten en IoT protocollen: GSM, ARC, LoRa, KOLIBRI Mobile App en Desktop App.

Open source programma‘s en tools met gedetailleerde documentatie

Programmeer en ontvang sensor en systeem alarmmeldingen

«ONE SOFTWARE» Geen installatie noodzakelijk data wordt getoond in browser

kolibricloud.com

INHOUD

Met meer stroming drijfvuil te lijf

Inhoud 32

Ignaz Worm over downscaling en vakmensen

En verder 3. REDACTIONEEL

De optimale energiefabriek

12. IN THE PICTURE

Floor van der Heijden: ‘Ik wil bijdragen aan een w aterveiliger én mooier Nederland’

20. HOOGSTANDJE

Vijfduizend loofbomen voor natuur én drinkwater

23. BEURSSPECIAL Voorwoord

50. NEW BUSINESS

• Dé beurs weer beter dan vorige keer • Innovatiestraat: wegens succes herhaald • Steeds meer ziekenhuizen installeren Pharmafilter • SAM4: slimme conditiemonitoring COLOFON Vakblad H2O, H2O Online en kennismagazine Water Matters zijn uitgaven van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). UITGEVER/BLADMANAGEMENT Monique Bekkenutte (KNW). HOOFDREDACTEUR Bert Westenbrink. Redactieadres: Koningskade 40, 2596 AA Den Haag, mail: redactie@vakbladh2o.nl. Aan dit nummer werkten mee: Dorine van Kesteren, Hans Klip, Barbara Schilperoort, Jan van den Berg, Nico van der Wel, Martien Versteegh. Bijdragen aan H2O Online: Hans Klip, Pauline van Kempen, Kees Jan van Kesteren, Nico van der Wel, Jaap Hoeve. REDACTIEADVIESRAAD Mathijs van den Brink, Erwin de Bruin, Henk Dekker, Henriëtte van Ekert, Alice Fermont, Roberta Hofman-Caris, Hans Gehrels, Warry Meuleman, Johan van Mourik, Leon Korving, Jos Peters, Jan Roelsma, Joris Schaap, Peter Schipper, Marlies Verhoeven, Marie-José van de Vondervoort, Tea de Vries, Jason Zondag VORMGEVING Ronald Koopmans WEBBEHEER Tim Koorn ADVERTENTIEVERKOOP Daan Mooijman, h2o@mooijmanmarketing.nl, 070-3234070. DRUK Veldhuis Media, Raalte ABONNEMENTEN Secretariaat@vakbladh2o.nl

NR2 MAART 2019

54. DRINKWATERCODES KWR 56. WATERWETENSCHAP

• Grindbedden goed voor waterdieren in een Brabantse beek • Essenburgpark: waar participatie, natuur en klimaatadaptatie samenkomen

60. H2O ONLINE 63. WATERNETWERK

• ‘Meer vrouwen in openbaar bestuur nodig’ • Symposium: Sleutels voor succes bij Klimaatadaptatie • Waterstress en de kansen bij bedrijven

MAARTEN VAN DER WEIJDEN OVER ZWEMMEN IN VIES WATER

‘ Voor de start een handje Norit’

TEKST DORINE VAN KESTEREN BEELD CASPER VAN AGGELEN

MAARTEN VAN DER WEIJDEN

Hoe fantastisch het eindresultaat ook was, de Elfstedentocht van Maarten van der Weijden had afgelopen zomer een valse start. Vanwege de hoge concentratie bacteriën in het water mochten recreanten niet meezwemmen. Reden voor de langeafstandszwemmer en Olym pisch kampioen om aandacht te vragen voor de kwaliteit van het oppervlaktewater.

wemmen in natuurwater, het mooiste wat er is. Maarten van der Weijden, die in 2008 in Peking Olympisch goud haalde op de 10 kilometer in open water, praat met liefde en enthousiasme over zijn sport. “Buiten zwemmen geeft een gevoel van vrijheid. Nederland kent zoveel prachtige wateren. Terwijl ik rustig door het water zwem, zie ik het landschap aan me voorbijtrekken. Weilanden, akkers, industrieterreinen, huizen, tuinen. Ik zie dorpen en steden ontwaken, mensen koffie drinken en zich klaarmaken om naar hun werk te gaan.” En dan te bedenken dat de overweging om ooit de stap van het zwembad naar het open water te maken, wat minder inhoudelijk van aard was. “In 2000 ben ik ermee begonnen omdat er toen een WK O penwaterzwemmen in Hawaï was, en dat leek me wel een leuk reisje”, lacht hij. “Toen bleek dat het wel bij

NR2 MAART 2019

mij past om langere afstanden te zwemmen. De wedstrijdsport is een tactisch spel, dat draait om strategie en gebruikmaken van de wind en de stroming. Net als bij wielrennen: ga je zo hard mogelijk of probeer je, zoals ik, energie te sparen, ‘in het wiel’ van je tegenstanders te blijven en daarna de eindsprint te winnen?” Norit Een goede waterkwaliteit is natuurlijk een essentiële voorwaarde voor deze sport. Een die afgelopen zomer roet in het eten gooide bij de Elfstedenzwemtocht die Van der Weijden organiseerde om geld op te halen voor kankeronderzoek. Zo’n 1.600 mensen waren van plan om delen van de tocht mee te zwemmen, maar dat ging niet door. Het waterschap Friesland had een te hoge concentratie poepbacteriën gemeten in het water. In eerste instantie wilde Van der Weijden er toen zelf ook de brui aan geven.>

‘HET BELANG VAN SCHOON OPPERVLAKTEWATER IS MIJ MEER DAN OOIT DUIDELIJK GEWORDEN’

heb geen buikgriep gekregen.” Maar het had ook anders kunnen lopen, realiseert hij zich. De voorlichtingscampagne van het waterschap voor de w aterrecreatiesector (zie kader) heeft hij dan ook van harte ondersteund. “Het belang van schoon oppervlaktewater is mij deze zomer meer dan ooit duidelijk geworden.” In Nederland is de waterkwaliteit overigens relatief goed, aldus de man die overal ter wereld in natuurwater zwom. “In China heb ik weleens een wedstrijd gezwommen in water waarin een fabriek een paar kilometer verderop zijn afvalwater loosde. Die lozingen zagen we gewoon gebeuren. En in Argentinië lagen we in een rivier met kadavers van dode dieren. Hoe we dat oplosten? Voor de start een handje Norit, en wat meer cola drinken dan normaal.”

‘ HET EVENEMENT MOEST NIET OM MIJ DRAAIEN, MAAR OM DE MEE ZWEMMERS’

“Het evenement moest niet om mij draaien, maar om de meezwemmers. Zij hadden ook maanden getraind en donateurs geworven. Dat was het concept. Uit een soort solidari teit wilde ik toen ook afhaken. Maar later dacht ik: daar hebben kankerpatiënten helemáál niets aan.” Hij vervolgt: “Ik realiseerde mij dat de kans groot was dat ik buikgriep zou oplopen. Voor mezelf kon ik dat risico wel nemen, maar voor de deelnemers lag dat anders. De vergunning voor de City Swims was afgegeven onder de voorwaarde dat het zwemwater voldeed aan de normen.” Eerlijk gezegd heeft hij zelf weinig gemerkt van de slechte waterkwaliteit, blikt hij terug. “Ik heb 55 uur gezwommen in water dat niet aan de kwaliteitseisen voldeed en

Overlevingsschuld Miljoenen mensen volgden de barre tocht van Van der Weijden in Friesland op de voet, zowel fysiek als op afstand. De topsporter haalde meer dan 5 miljoen euro op, ondanks dat hij niet de totale 200 kilometer volmaakte. Na 163 kilometer, in Burdaard, was het op. Ziek en uitgeput werd hij uit het water getild. “Van tevoren zei ik: ik heb er alles voor over om het te halen. Maar hoe ver en hoe diep kan je daarbij gaan? Nog niet eens halverwege had ik al zóveel pijn. Uiteindelijk heeft mijn arts bepaald wanneer ik moest stoppen, op het moment dat het niet langer medisch verantwoord was. Die keuze had ik bewust bij hem neergelegd; dat was voor mij het enige eindscenario waarin ik zeker wist dat ik letterlijk alles had gegeven.” De drijfveer van Van der Weijden ligt in

MAARTEN VAN DER WEIJDEN

zijn verleden. Op zijn negentiende had hij leukemie. Na vier chemokuren en een stamceltransplantatie werd hij volledig genezen verklaard. Later kreeg hij last van, zoals hij het noemt, overlevingsschuld: waarom herstelde hij wel, en andere kankerpatiënten niet? “Het voelt oneerlijk dat zoveel anderen niet het geluk hebben om beter te worden. Dát is de bestaans reden van de Maarten van der Weijden Foundation, mijn stichting die de financiering steunt van twaalf onderzoeken naar nieuwe kankertherapieën en -medicijnen.” Wilskracht Met zijn Elfsteden Theatertour heeft de zwemmer de afgelopen maanden een vervolg gegeven aan de zwemtocht. Ook dit was een manier om geld in te zamelen: van elk verkocht kaartje ging 11 euro naar zijn stichting. De voorstelling was een persoonlijke terugblik op de voorbereidingen en op hoe hij de tocht heeft beleefd. “Ik vertelde bijvoorbeeld dat ik heel slecht tegen kou kan. Ook in augustus, tijdens die hete zomer van 2018, was het water maar 22 graden. Hoe voorkom je nu dat je te veel afkoelt? Ik vertelde dus over de thermometerpil die ik had ingeslikt en het kastje op mijn rug dat mijn team permanent voorzag van informatie over mijn lichaamstemperatuur. Ik vertelde ook over wilskracht, over doorgaan toen ik écht niet meer kon. Zo nam ik het publiek mee in mijn gedachten. Ik beleefde de hele tocht dan zelf ook weer opnieuw. Daarom deden we ook maar elf voorstellingen; het moest wel echt blijven.” Rest de vraag of er ooit nog een tweede Elfstedentocht komt, maar dan mét meezwemmers. Van der Weijden, peinzend: “Er zijn dagen dat ik blij ben dat het hele project erop zit. Het was natuurlijk een zware belasting, niet alleen voor mijzelf, maar zeker ook voor m’n gezin. Maar er zijn ook dagen dat ik denk: het was zo mooi, het kan zoveel opleveren voor kankeronderzoek, we doen het nog een keer. Voor mij is het drie dagen lijden, maar dat is natuurlijk niet te vergelijken met het lijden van kankerpatiënten. Kortom: ik twijfel.”• NR2 MAART 2019

Jan Roelsma

WETTERSKIP FRYSLÂN:

‘ Waterkwaliteit is maatschappelijke verantwoordelijkheid’

‘ FRIESLAND WIL OP TERMIJN ÁL HET RECREATIE WATER BENOEMEN TOT ZWEMWATER’

an bootjes geen gebrek in Friesland. Hartstikke mooi voor de provincie die zich profileert als het mekka voor de pleziervaart, maar er is ook een keerzijde. Een deel van die boten loost zijn toiletwater nog steeds rechtstreeks in de meren, kanalen en sloten – met alle gevolgen van dien voor de waterkwaliteit. “Het doorspoelen van het toilet brengt bacteriën zoals E.coli in het vaar- en zwemwater. Sinds 2009 geldt er een wettelijk loosverbod, maar dit is heel moeilijk te controleren en te handhaven. In de praktijk gebeurt het dus nog steeds”, zegt Jan Roelsma, coördinator waterkwaliteit bij Wetterskip Fryslân. Het vuilwater van watersporters was een van de oorzaken van de gebrekkige zwemwaterkwaliteit bij de Elfstedentocht van Maarten van der Weijden. Zeker omdat het toen vanwege ‘Leeuwarden C ulturele Hoofdstad van Europa’ nog eens extra druk was met pleziervaartuigen. Daarnaast speelde de droogte een rol. “Daardoor konden wij het oppervlaktewater minder vaak doorspoelen met vers water dan gebruikelijk. Ook was het vlak voor de tocht flink gaan regenen, waardoor al het vuil van de straten het water instroomde.” Natuurlijk, het water waar Van der Weijden in zwom, is officieel geen zwemwater, erkent Roelsma. Toch vindt hij het van >

MAARTEN VAN DER WEIJDEN

belang dat de kwaliteit hiervan goed is.“De realiteit is dat hier toch wordt gezwommen, zeker op mooie, drukke zomerdagen. Bovendien heeft de provincie Friesland de ambitie om op termijn ál het recreatiewater te benoemen tot zwemwater.”

‘ MENSEN REDENEREN: WAT MAAKT DIE ENE TOILETLOZING VAN MIJ NOU UIT?’

Opvangen In het verleden bestond er geen systeem om het toiletwater van de recreatievaart in te zamelen, maar nu zijn er volgens Roelsma voldoende alternatieven. “Mensen kunnen gebruikmaken van toiletvoorzieningen op de wal. Daarnaast kunnen zij hun toiletwater opvangen, bijvoorbeeld in chemisch toilet, vacuüm toilet of vuilwater tank. Het opgevangen water kunnen ze vervolgens afgeven bij een uitpompstation. Jachthavens met meer dan vijftig ligplaatsen zijn verplicht om zo’n faciliteit aan te bieden. Ook elders in de vaargebieden zijn er voldoende uitpompstations.” Met een ‘Schoonwatercampagne’ willen Wetterskip Fryslân, Recreatieschap De Marrekrite, Watersportverbond regio Noord, de Friese Milieu Federatie en de provincie het belang van schoon water benadrukken en het gebruik van vuilwaterinnamesystemen promoten onder recreatieschippers. Aanvankelijk met vrij beperkt resultaat, aldus Roelsma. “Mensen redeneren: wat maakt die ene toiletlozing van mij nou uit? Maar zij realiseren zich niet dat tienduizenden kleine lozingen één hele grote maken.”

Afgelopen zomer, voorafgaand aan de Elfstedenzwemtocht, committeerden Maarten van der Weijden en zijn stichting zich aan de campagne. En dat maakte verschil, aldus Roelsma. “De boodschap landde veel beter toen de organisatie van Maarten de folders uitdeelde. Het maakt gewoon meer indruk als een Bekende Nederlander de afzender is.” Gezondheid Voor de zomer van 2019 maken deskundigen zich nu al zorgen over de kwaliteit van het open water. Door de droogte nemen de gewassen nog steeds veel minder mest op. Bij de eerste grote regenbuien spoelt die mest uit naar de sloten, plassen en meren. En dat bevordert de groei van kroos en algen. Roelsma: “Ons waterschap werkt intensief samen met de landbouwsector. De bedoeling is dat de boeren veel meer specifiek gaan bemesten, waardoor er minder mest uitspoelt. Dit is onontbeerlijk om op middellange termijn te zorgen voor vermindering van vooral blauwalg. Uiteindelijk is de kwaliteit van het oppervlaktewater een maatschappelijke verantwoordelijkheid: van de overheid, de landbouw én de recreatie sector. Het gaat om de gezondheid van zwemmers en surfers, duurzame kwaliteit van het watermilieu en de verplichting om te voldoen aan Nederlandse en Europese wetgeving, zoals de Zwemwaterrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water.”•

13 TEKST BARBARA SCHILPEROORT

YOUNG WATERPROFESSIONALS

THE

Floor van der Heijden (28), adviseur Hoogwaterbeschermingsprogramma bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Locatie: ‘Ruimte voor de Waal’ bij Nijmegen

PICTURE

‘ IK WIL BIJDRAGEN AAN EEN WATERVEILIGER ÉN MOOIER NEDERLAND’ WIE Floor van der Heijden groeide op in Ugchelen, een idyllisch dorpje aan de rand van de Veluwe, vlakbij Apeldoorn. Na haar gymnasiumopleiding koos ze voor een studie planologie in Nijmegen. Vanwege haar ruimtelijk inzicht en uit interesse voor de ruimte om zich heen. Vanaf het tweede studiejaar ging het over de inrichting van Nederland, over gebiedsvisies, over stedelijke regio’s. En dus over water. ‘Ruimtelijke ordening en watermanagement’ werd haar specialisatie. Tijdens haar afstudeerstage bij Deltares solli citeerde ze bij de Unie van Waterschappen. “In één week tijd rondde ik mijn studie af, verhuisde naar Den Haag en begon op mijn nieuwe werkplek!” Via de Unie belandde ze bij het Nationaal Watertraineeship, voerde in dat kader ook een trainee-opdracht uit voor Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) en trad daar in vaste dienst.

WAAR ‘Ruimte voor de Waal’ bij Nijmegen. “Als student reisde ik in de weekeinden vaak op het traject Nijmegen-Apeldoorn. Met eigen ogen zag ik hoe het project Ruimte voor de Rivier hier vorm kreeg. De oorspronkelijke dijk is verlegd, er kwam een nevengeul, er is een rivierpark ingericht. Tijdens die treinreizen is het zaadje van mijn interesse in water geplant. Ik raakte gefascineerd hoe je waterkwesties en ruimtelijke ordening kunt combineren tot iets moois. Maar ik ontdekte ook hoe die werelden in Nederland gescheiden zijn.” NR2 MAART 2019

“Waterveiligheid is al 800 jaar zaak van de waterschappen: ‘gaat u maar rustig slapen, wij zorgen ervoor dat u droge voeten houdt.’ Maar waterveiligheid betekent meer dan hoge dijken. Je moet ook het land slim inrichten. Adaptief, rekening houdend met hoge waterstanden en overstromingen. Evacuatieroutes uitstippelen. Daarbij vele partijen betrekken: landeigenaren, gemeenten, natuurorganisaties, omwonenden. Mensen zijn mondiger geworden, willen medezeggenschap. Je kúnt het als waterschappen ook niet meer alleen, hoewel we dat soms nog moeilijk kunnen toegeven.” Hoe kun je dijkversterkingen beter positioneren in de ruimtelijke ordening? Koppelen aan gebiedsontwikkelingen? Daarvoor een strategie ontwikkelen? Dat is de crux van de ‘handreiking trajectaanpak’ waar ze sinds haar trainee ship bij HHNK aan werkt. Inmiddels is ze trekker van een landelijke werkgroep over dit onderwerp waarin o.a. andere waterschappen, Deltares en het ministerie van Infrastructuur en Milieu meedoen. Via de stichting Wetskills is ze ook internationaal actief. ‘Omdat ik wil leren van wat er in andere landen gebeurt.’

(TOEKOMST)DROOM “Ons land wordt mooier en veiliger als je elkaars taal leert spreken. Kijk maar naar ‘Ruimte voor de Waal’. Mijn toekomstdroom heeft daar alles mee te maken. Ooit, terugkijkend op mijn leven, wil ik kunnen zeggen dat ik heb bijgedragen aan een waterveiliger én mooier Nederland.”•

ENERGIEFABRIEK: TOP OF FLOP?

Danny Traksel

Hans Rooze

EEN RONDETAFEL GESPREK OVER DE VRAAG:

Energiefabriek: top of flop? Waterschappen geven vaak hoog op van het succes van de energiefabrieken. In de praktijk vallen de resultaten echter nogal eens tegen. Is er eigenlijk wel toekomst voor de energiefabriek? TEKST TEKST HANS KLIP FOTO’S BLUEICE, WBL, VECHTSTROMEN ILLUSTRATIE RONALD KOOPMANS

NR2 MAART 2019

Ad de Man

iet alle energiefabrieken presteren zoals aanvankelijk is voorgespiegeld. Danny Traksel stelt dan ook: blijf realistisch en beloof geen gouden b ergen. Hij komt met zijn constatering tijdens een rondetafelgesprek over de ervaringen met de energiefabrieken, dat H2O bij ingenieursen adviesbureau Royal HaskoningDHV organiseerde. Traksel is sinds anderhalf jaar directeur business development Ephyra en Themista bij Royal HaskoningDHV en werkte daarvoor bij technologieleverancier Sustec. De andere deelnemers zijn Hans Rooze, projectleider bij waterschap Vechtstromen, en Ad de Man, strategisch adviseur bij Waterschapsbedrijf Limburg (WBL). De gespreksleiding is in handen van hoofdredacteur Bert Westenbrink van H2O. Rooze houdt zich bezig met de Energie fabriek Hengelo, die vanaf volgend jaar volledig in bedrijf is (zie kader Praktijkvoorbeeld: Energiefabriek Hengelo). De Man was nauw betrokken bij de voorbereiding en realisatie van de Energiefabriek Venlo (zie kader Praktijkvoorbeeld: Energiefabriek Venlo). Hun uiteenlopende ervaringen >

DANNY TRAKSEL:

‘JE KUNT TUSSEN DE TIEN EN VIJFTIEN RIOOLWATER ZUIVERINGEN ECHTE ENERGIE FABRIEKEN NOEMEN’

vormen de basis voor een levendige discussie over de vele uitdagingen bij de energiefabrieken. Het rondetafelgesprek begint met de simpele vraag: wat is een energiefabriek? Op de website www.efgf.nl van de energieen grondstoffenfabrieken staat de definitie: ‘een energiefabriek is een rwzi die energieneutraal of energieleverend werkt’. Tevens wordt aangegeven dat twaalf energiefabrieken operationeel zijn, elf in voorbereiding en twee in onderzoek. “Je kunt tussen de tien en vijftien rioolwaterzuiveringen echte energiefabrieken noemen”, zegt Traksel. “Ik zie de energie fabriek als een centrale rwzi waar extern slib naartoe wordt gebracht. Hier kan dan meer slib worden verwerkt en dus meer biogas worden opgewekt. Op deze manier genereer je extra energie en houd je netto meer energie over dan je verbruikt op de rwzi. Hengelo is een mooi voorbeeld van een goed functionerende energiefabriek.” Hoog ambitieniveau

Volgens Traksel ligt het ambitieniveau voor de energiefabriek hoog. “Blijf realistisch en beloof geen gouden bergen. De business case wordt

rotendeels bepaald door de toename van g de slibreductie. Dat er meer energie wordt geproduceerd, is een extra voordeel.” Rooze noemt als voorbeelden van energie fabrieken de rwzi’s in Amersfoort, Apeldoorn, Hengelo, Tilburg en Venlo. “Het gaat om waterzuiveringen waar spe ciale technieken voor de slibverwerking worden toegepast. Dan heb je het vooral over de techniek van thermische drukhydrolyse, afgekort TDH. Dit proces leidt tot een betere afbraak van slib en extra opbrengst aan biogas.” De Man vertelt dat WBL als eerste in Nederland startte met een full-scale TDHinstallatie inclusief vergisting. De installatie staat sinds 2012 op rwzi Venlo en wordt geëxploiteerd door het bedrijf GMB. “Hier wordt ongeveer een vierde van het slib van WBL verwerkt. De volumereductie is

al lange tijd 45 procent. Het energetisch rendement blijft wel wat achter bij de verwachting.” Centrale slibverwerking

De energiefabriek verwerkt naast het eigen slib ook het slib van andere rwzi’s, soms uit het hele gebied van een waterschap. Volgens sommige waterschappen

komen de kosten van centrale slibverwerking er niet uit, merkt Westenbrink op. Hij vraagt hoe dat in Hengelo zit. “Wij trekken hiervoor 30 miljoen euro uit”, antwoordt Rooze. “Daar zitten ook investeringen bij die niet direct met de energiefabriek te maken hebben. Als in 2020 de TDH-installatie volledig draait, is er een jaarlijks exploitatievoordeel van 1,5 miljoen euro. De terugverdientijd van de meerkosten door deze installatie is zeven tot acht jaar.” Waarom doet elk waterschap zijn eigen ding, zegt Westenbrink. “Is het niet mogelijk om het slib centraal te verwerken op vier grote locaties in Nederland?” Traksel vindt het op zich een interessante gedachte, want daarmee wordt eerder een bepaalde schaalgrootte bereikt. “De oplossing is echter te duur vanwege de kosten om slib over de weg of via leidingen aan te voeren. Ook moet je onder meer rekening houden met weerstand bij omwonenden in verband met de vele transportbewegingen.” De Man valt hem bij. “Het is niet: hoe groter, hoe beter. Dan krijg je te maken met hoge transportkosten en lastige vergunnings situaties. Daarom zouden we in Limburg bij verdere centralisatie uitkomen op drie tot vijf locaties waar slib wordt verwerkt. Nu vergisten we op negen locaties.” Kennis en expertise bij waterschap

De ervaringen in Hengelo en Venlo lopen sterk uiteen. Dus komt de vraag ter tafel: welke lessen zijn te trekken uit het verschil in aanpak? Volgens Traksel is een sterk punt van de Hengelose aanpak dat direct met kennishouders wordt

ENERGIEFABRIEK: TOP OF FLOP?

gesproken en dat zij alleen verantwoordelijk zijn voor het eigen deel. “Ik ben hiervan een voorstander. Als alle risico’s bij de hoofdaannemer worden neergelegd, plust die de risico’s vaak op. Je kunt daardoor een veel duurdere energiefabriek krijgen.” Heeft ieder waterschap voor zo’n procedure wel voldoende kennis en expertise in huis? Dat moet het waterschap organiseren, zegt Rooze. “We zijn trots op de eigen kennis en Witteveen+Bos heeft ons geholpen bij het voeren van de regie. In beide fasen van het bouwproces in Hengelo zitten we bewust met de kennishouders om tafel.” Westenbrink stelt De Man een gewetensvraag. “Als jullie het opnieuw en wat later in de tijd hadden kunnen doen, zou je dan een traject zoals in Hengelo hebben gevolgd?” Nee, antwoordt De Man. “De procedure van Vechtstromen past niet goed bij de situatie in Limburg. Ik vraag me af of wij zoveel geduld hebben. We constateren wel dat de ontwikkelingen snel gaan. Daarom pleiten we voor een modulaire opzet ofwel de door WBL ontwikkelde Verdygo-bouwwijze. Wanneer je onderdelen kunt vervangen of bijplaatsen, ben je vaak beter in staat om de installatie up-to-date te houden.” Rooze beaamt dat de ontwikkeling van de Energiefabriek Hengelo relatief lang duurt. Het voordeel is volgens hem wel dat Vechtstromen in de tweede fase nog aanpassingen kan doen op basis van voortschrijdend inzicht uit de bedrijfsvoering en resultaten >

HANS ROOZE:

‘SPREEK MET DE KENNIS HOUDERS EN KIJK GOED WAAR JE DE RISICO’S NEERLEGT’

NR2 MAART 2019

HENGELO: DE RISICO’S ZIJN VERDEELD Waterschap Vechtstromen centraliseert de slibverwerking van vrijwel het gehele beheergebied bij de rioolwaterzuivering Hengelo. Er is een contract afgesloten met het bedrijf Cambi, wereldleider voor thermische drukhydrolyse. Het traject is in 2014 gestart en de energiefabriek draait vanaf volgend jaar op volle kracht. In de projectaanpak staan volgens Hans Rooze drie zaken voorop: fasering, organisatie van deelprojecten en overleg met kennishouders. “In de eerste fase is een Cambi-installatie gebouwd die vrijwel al het slib aankan. Deze installatie is in de z omer van 2017 full-scale met succes getest. In de nu lopende tweede fase wordt de slibverwerking gecentrali seerd, zodat vrijwel al het slib van Vechtstromen kan worden behandeld in Hengelo.” De Energiefabriek Hengelo zet jaarlijks het biogas om in 16 miljoen kilowattuur (kWh) aan stroom. De

rwzi gebruikt zelf rond de 6 miljoen kWh en 10 miljoen kWh gaat naar het stroomnet. Hiermee kunnen 3.500 huishoudens worden voorzien van stroom. Waterschap Vechtstromen heeft voor de eerste fase een speciaal aanbestedingstraject met een ‘concurrentiegerichte dialoog’ georganiseerd. Zo’n dialoog biedt de ruimte voor marktpartijen om verschillende oplossingen aan te dragen die in de behoefte van de aanbesteder kunnen voorzien. Rooze: “Om zo goed mogelijke resultaten te bereiken, zaten we met kennishouders als Cambi om tafel en niet met een grote aannemer die overal iets inkoopt. Ook zijn de risico’s verdeeld. Cambi is alleen verantwoordelijk voor het koken van slib op een bepaalde temperatuur en met een bepaalde tijdsduur. Wat in de gisting gebeurt, is ons eigen risico. Logisch want Cambi heeft daarop geen invloed.”

VENLO: OPSCHALING TE GROOT GEWEEST Op rwzi Venlo van Waterschaps bedrijf Limburg zijn in 2012 een continue thermische drukhydrolyse en een slibvergisting in bedrijf gegaan. Het proces is ontwikkeld door Sustec. Eerst is een langdurige pilot van negen maanden uitgevoerd, vertelt Ad de Man. “Wij vonden de uitkomsten zo goed dat we het proces hebben opgeschaald tot een capaciteit van zevenduizend ton droge stof slib per jaar. Dat komt overeen met een kwart van de totale slibhoeveelheid van WBL. Vanwege het innovatieve karakter van het project besloten we om de bouw, de bediening en het onderhoud te laten uitvoeren door de aannemer. Het gaat om GMB.” Na een half jaar bleek dat de full-scale installatie minder goed functioneerde dan de p ilotinstallatie. Het probleem lag vooral bij het opwarmen van het ingedikte slib dat wordt gevoed naar de TDH. De Man: “Terugkijkend is de opschaling te groot geweest om zo’n effect te kunnen voorspellen. GMB heeft toen de installatie aangepast met een terugmengsysteem. De jaren daarna zijn er op onderdelen nog wijzigingen aangebracht, zoals een thermofiele bedrijfsvoering van de gisting en een ijzerdosering in de slibontwatering om het polymeerverbruik te verminderen. Energetisch blijft het rendement wel wat achter.” De rioolwaterzuivering in Venlo produceert jaarlijks rond 2,3 miljoen

kWh en gebruikt zo’n 11 miljoen kWh. De Man: “Er wordt eigenlijk niet voldaan aan de definitie van de energiefabriek. De balans zou beter uitkomen, als er meer slib van andere zuiveringen verwerkt zou worden. Maar de volumereductie van 45 procent ten opzichte van de situatie zonder vergisting van vóór 2012 is indrukwekkend.” WBL heeft het project in Venlo op een gunstig moment kunnen aanbesteden, zegt De Man. “GMB heeft bij nadere beschouwing een aanbieding gedaan, die met de kennis van nu bijzonder laag was. Het was een tijd dat bedrijven hun nek uitstaken om in beeld te komen voor daaropvolgende projecten. In Venlo is in die jaren de noodzakelijke praktijkervaring opgedaan. Toen de resultaten na de ombouw in 2014 sterk verbeterden, was dat voor andere waterschappen het sein om hun eigen TDH-projecten door te zetten.” De overeenkomst met GMB is afgesloten voor zes jaar, met de mogelijkheid van een verlenging van twee keer twee jaar. Inmiddels is de eerste verlenging een feit. “Het contract loopt eind 2022 af. In technische zin kan de TDH-installatie nog geruime tijd mee. We kijken nu samen met GMB naar de toekomst hiervan. Het is denkbaar dat de huidige installatie in Venlo langer in bedrijf blijft, maar daarover nemen we bij WBL de komende tijd nog een beslissing.”

van de eerste fase. “Mijn tip is om goed te kijken naar waar je risico’s neerlegt en hoe je het project faseert. Ook hebben het met de kennishouders om tafel zitten en het organiseren van deelprojecten veel winst opgeleverd.” De Man is positief over het advies van Rooze om het traject te faseren. “Zorg eerst voor een stevige basis en doe speciale dingen daarna. In Venlo was de overgang van pilot naar meteen full-scale te groot. Het was beter geweest als we eerst nog een grotere schaalgrootte hadden getest.” Bijdrage aan duurzaamheidsambities

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat de waterschappen in 2020 40 procent van de zelf benodigde energie duurzaam opwekken. Wat is het aandeel van slibvergisting? Traksel: “Door

maximaal vergisten kun je een significante bijdrage leveren aan de duurzame energiedoelen. Het laatste stuk wordt bijvoorbeeld bereikt door het plaatsen van zonne panelen.” Dat gebeurt ook bij waterschap Vechtstromen, aldus Rooze. “Wij hebben al veel bereikt door het centraliseren van de slibverwerking in Hengelo. Daarnaast ligt bij het algemeen bestuur een voorstel van het dagelijks bestuur om 10 miljoen euro te investeren in tien hectare aan zonne parken.” De duurzaamheidsambities van de waterschapsbesturen zijn volgens Westenbrink erg groot.“Hoe kijken jullie hiertegen aan?” Nederland is wereldwijd koploper met het opwekken van duurzame energie in energiefabrieken, zegt Traksel. “Daar kunnen we erg trots op zijn. In Noord-Amerika wordt het biogas bij de rioolwaterzuiveringen nog regelmatig afgefakkeld en dus niet aangewend voor de opwekking van duur zame energie.” De Man vindt dat duurzaamheid bijna dezelfde lading krijgt als het bereiken van effluentkwaliteit. Hij wijst erop dat het slib maximaal wordt vergist en ontwaterd. “De waterstromen die vrijkomen bij de indikking en ontwatering, worden rejectiewater-

ENERGIEFABRIEK: TOP OF FLOP?

stromen genoemd. Zij bevatten hoge concentraties aan stikstof en fosfaat en bieden tegelijkertijd een kans om deze componenten terug te winnen. Dergelijke stappen vragen weer om specifieke technieken. Dit alles moet goed op elkaar worden afgestemd.” Er kan van alles maar bedenk wel dat verschillende technieken achter elkaar worden geschakeld, voegt De Man eraan toe. “Het proces wordt steeds complexer. Dat is ook een mooie uitdaging voor ontwerpers, technologen en operators.” Belang van bypassmogelijkheden

De Man brengt nog een ander punt in: zorg voor voldoende bypassmogelijkheden. “Het is dan altijd mogelijk

om slib uit de waterzuivering af te voeren, dus ook bij een storing of onderhoud van kritische procesonderdelen van de TDH. De rwzi ondervindt op deze manier geen hinder.” Rooze vertelt dat hiervoor in Hengelo is gezorgd. “Als koken in de TDH even niet mogelijk is, kan het niet-gekookte slib zo door de ontwateringsmachine worden gestuurd.” De business case wordt bij een bypass volgens Traksel wel tijdelijk slechter. “Je krijgt echter geen operationele problemen.” Een belangrijk thema is de inbreng van de werkvloer. Er wordt wel gezegd dat de afstand van project tot beheer groot is, aldus Westenbrink. Klopt dat? Rooze: “Het projectteam moet ervoor zorgen dat de stem van de beheerders voldoende meeweegt in de afwegingen. Wij hechten bij waterschap Vechtstromen veel waarde aan de kennis van de mensen die met de voeten in het slib staan. Daarom hebben de operators al in een vroeg stadium in ons project meegedacht.” De technieken bij de energiefabriek zoals TDH en deelstroombehandelingen zijn volgens Traksel echt complexe en vaak innovatieve technieken. NR2 MAART 2019

“Het is hiervoor nodig om operators en technologen op te leiden en te trainen.” Ook De Man benadrukt dit aspect. “De impact van slibverwerking met TDH op de totale zuivering is erg groot. Het vraagt om specifieke kennis en vaardigheden bij operators. Laat hen goed kijken naar hoe het bij andere energiefabrieken toegaat.” Er is ook een andere mindset nodig dan bij waterzuivering, stelt Rooze. “De medewerkers bij de TDH en vergisting moeten er 24/7 voor zorgen dat de boel goed draait, want bij een onderbreking wordt geen geld verdiend. Ons team van TDH-operators is zich daarvan sterk bewust.” Traksel gaat nog in op de kennisdeling tussen waterschappen. Die kan worden verbeterd, zeker op operationeel niveau. Het is in zijn ogen belangrijk dat waterschappen niet alleen leren van situaties waarin het goed gaat, maar juist ook van situaties waarin het niet goed gaat. De Man vertelt dat in Venlo alle kennis nu bij GMB zit. Daarin komt mogelijk verandering. “Wij willen dit jaar duidelijk krijgen of we in de toekomst langer doorgaan met de huidige installatie. Zo ja, dan starten we een programma van kennis- en ervaringsoverdracht voor onze eigen medewerkers.” Toekomstperspectief van energie fabriek

De praktijk bij de energiefabrieken is uitdagend, zoveel is tijdens het rondetafelgesprek wel duidelijk geworden. Dan wordt de glazen bol tevoorschijn gehaald. Welke toekomst is weggelegd voor de energiefabriek? Traksel ziet er nog een aantal energiefabrieken bijkomen. “Zo zijn Waterschap Rivierland en Wetterskip Fryslân hiermee bezig. Ook is een aantal waterschappen van plan om meer slib te vergisten.

AD DE MAN:

‘DE TDHTECHNIEK VRAAGT OM SPECIFIE KE KENNIS EN VAARDIG HEDEN BIJ OPERATORS’

” Voor het gebied van waterschap Vechtstromen is het klaar, vertelt Rooze. “We zetten naast de installatie in Hengelo er niet nog eentje bij, want het slib is gewoon op.” Dan komt Westenbrink met zijn laatste vraag: “Waar staan we over tien jaar met de energiefabriek?” De Man verwacht dat de waterschappen dan al het slib vergisten. “Het vrijkomende biogas zal waarschijnlijk niet meer in een warmtekrachtkoppeling worden verwerkt, maar als biogas of groen gas aan derden worden geleverd.” Traksel denkt dat er in 2030 overal energiefabrieken staan waar ze zouden kunnen staan in Nederland. “Door steeds meer gedeelde inzichten wordt de kans op slagen van de energiefabrieken groter.” Hij werpt nog een blik over de grens. “De grootste kansen voor de energiefabriek liggen in het buitenland. Daar is men veel minder ver met duurzaamheid. We kunnen mooi alle kennis van BV Nederland exporteren.”•

Hoogstandje

VIJFDUIZEND LOOFBOMEN VOOR NATUUR Ã&#x2030;N DRINKWATER TEKST BERT WESTENBRINK | FOTOGRAFIE MARCEL MOLLE

Vijfduizend bomen plant Evides Waterbedrijf in de waterwingebieden van H uijbergen en Ossendrecht. De gebieden zijn onderdeel van de Brabantse Wal, een natuurgebied dat zich tot in België uitstrekt. In veel delen van het gebied staat van oorsprong productiebos, veelal naaldbomen. Dat geldt ook voor de terreinen die Evides beheert, zegt Jeroen Willemsen, coördinator terreinen bij het waterbedrijf. Beheerders van de Brabantse Wal, aange wezen als Natura-2000 gebied, willen af van de eenzijdige bebossing en de soortenrijkdom vergroten, vertelt Willemsen. “Door meer biodiversiteit krijg je meer planten en dieren en een betere ondergroei.” Om de gevarieerde opbouw van het gebied te stimuleren plant Evides op open plekken inheemse loofboomsoorten, zoals eiken, lindes en beuken. Daarmee verbetert de leefomgeving in het gebied, zoals van de zwarte specht. En ook de beleving van de natuur door recreanten krijgt een stevige impuls door vergroting van de biodiversiteit. “Als drinkwater bedrijf hebben we ook een maatschappelijke rol. Daarom proberen we met name ook de natuurgebieden aantrekkelijk te maken voor bezoekers.” Maar vooral draagt het nieuwe beheer bij aan de drinkwaterbescherming, v ertelt Willemsen. “Wij zien natuur als een belangrijk instrument om drinkwatergebieden te beschermen. Daar komt bij: naaldbomen verdampen meer water dan loofbomen. Dus draagt de vervanging van het naaldbos tevens bij aan het herstel van het hydrologische systeem, hoe klein dat verschil ook is.”

NR2 MAART 2019

(ADVERTENTIES)

ON-LINE WATER ANALYZERS VOOR HET BESTE RESULTAAT!

On-line analyzers voor: ammonium, arseen, benzeen, BOD, cadmium, chloor, chloordioxide, chroom, COD, E.coli, fosfaat, geleidbaarheid, H2S, hydrazine, koper, lood, molybdeen, natrium, nikkel, nitraat, nitriet, olie in water, ozon, pH, redox, SAC, silica, slibniveau, sulfide, TOC, toxiciteit, troebelheid, TSS, UV toepassingen, VOC, waterstof, ijzer, zink en (opgelost) zuurstof. Hoofdstraat 104, 9355 TB MIDWOLDE The Netherlands | info@bestinstruments.nl | T. +31 (0)594 513373 | www.bestinstruments.nl

Bezoek ons op AquaNederland Vakbeurs en Rioleringsvakdagen Gorinchem, Nederland 19-21/03/2019, Brenntag stand nr. J.111

WATER IS LIFE – THAT’S WHY WE CARE Brenntag Nederland BV Brenntag Water Treatment Donker Duyvisweg 44 3316 BM Dordrecht Nederland Tel. +31 35 58 89 261 e-mail: friso.okken@brenntag.nl

De afdeling Brenntag Water Treatment van Brenntag Nederland BV maakt deel uit van Brenntag Benelux, die marktleider is in de distributie van zowel industrie- als specialiteiten chemicaliën. Onze technische specialisten en verkoopmedewerkers van Brenntag Water Treatment bieden producten en oplossingen aan voor diverse waterbehandelingstoepassingen. Ons productengamma bestaat onder meer uit flocculanten, coagulanten, ontschuimers, bio-addtieven, aktief kool, filtermedia, hars voor ionenwisselaars, desinfectantia, klantspecifieke mengsels, koolstofbronnen, ...

www.brenntag.nl

22563_BT_Benelux_WT_181x117mm_Dutch.indd 1

21.02.19 14:34

BEURSSPECIAL

Van harte welkom!

GS N I R E L RIO DAGEN VAK

Dit is de beursspecial in het vakblad H2O. Een speciale e ditie ter gelegenheid van de evenementen die deze maand in Evenementenhal Gorinchem georganiseerd worden door Easyfairs in samenwerking met ENVAQUA. Van dinsdag 19 maart tot en met donderdag 21 maart verwelkomen wij u graag tijdens de 2019 editie van Aqua Nederland Vakbeurs, Riolerings Vakdagen en de Nationale Watertechnologie Week. Deze evenementen vormen gezamenlijk hét nationale moment voor de wateren rioleringssector om kennis op te doen en uit te wisselen, te netwerken en met elkaar te spreken over oplossingen van vraagstukken uit de branche. Deze editie ligt de nadruk op meer kennisdeling. We hebben een Aqua Nederland en RioleringsVakdagen Theater en net als voorgaande edities de seminars van de Nationale Watertechnologie Week (NWTW). De NWTW wordt vormgegeven door ENVAQUA in samenwerking met Water Alliance en NWP. Thema’s die hier worden behandeld, zijn op dinsdag waterkwaliteit en -veiligheid, op woensdag innovaties in technologie en op donderdag de klimaatadaptieve stad. In het RioleringsVakdagen Theater worden de riool beheerders bediend met op dinsdag: verwaarding van grondstoffen uit het riool, op woensdag: de toekomst van onderhoud en inspectie en op donderdag: rioleren in de klimaatadaptieve stad. Voor het uitgebreide programma van Aqua Nederland Vakbeurs, RioleringsVakdagen en Nationale Watertechnologie Week zie de volgende pagina’s. Zoals u van ons gewend bent, ontbreekt het u aan niets in Evenementenhal Gorinchem. Onze medewerkers staan voor u klaar om u te voorzien van een lekker hapje en drankje, zodat u zich volledig kunt richten op netwerken, zakendoen en kennisdelen. Kortom, 19, 20 en 21 maart is Evenementenhal Gorinchem voor wateren rioleringsprofessionals een must om te bezoeken! Met vriendelijke groet, Beursteam Aqua Nederland Vakbeurs en RioleringsVakdagen < Esther Rodenburg Account Manager

Robin Vissers > Marketeer

NR2 MAART 2019

(ADVERTENTIES)

Elke druppel telt De vraag naar water groeit ieder jaar en hiermee ook het belang van efficiënter watermanagement.

GEA heeft vele jaren ervaring als slibspecialist in de afvalwaterindustrie. Om deze uitdaging het hoofd te bieden, is er een nieuwe serie GEA decanters ontwikkeld voor behandeling van communaal en industrieel afvalwater. Deze machines leveren optimale resultaten in combinatie met de grootst mogelijke besparing van water en energie. Op deze wijze dragen ze significant bij aan een duurzame wereldwijde watervoorziening. Want, elke druppel telt.

Meer informatie? GEA Nederland: 0458 319 300 nederland@gea.com

Wat moet u doen om legionella te voorkomen? Als eigenaar van een collectieve drinkwaterinstallatie moet u maatregelen nemen. Om te voorkomen dat mensen besmet raken heeft de overheid regels opgesteld. Maar wat betekent dit voor u? Ben ik prioritair of zorgplichtig? Hoe geef ik invulling aan mijn zorgplicht? Wat zijn mijn risico’s? Heb ik invloed op het beheer? Bezoek onze stand (G.127) voor antwoorden op deze vragen én onze preventieve oplossing! Kom ook naar de presentatie van compliance adviseur Lennard van den Nieuwendijk. Woensdag 20 maart 14:00 uur in onze stand

HG Ulfima beurs advertentie 20190192 nr2.indd 1

25-02-19 09:14

AQUA NEDERLAND VAKBEURS EN RIOLERINGSVAKDAGEN

BEURSSPECIAL

Ruim 370 exposanten en (veel) meer kennissessies

De Nederlandse watersector lijkt in een stroomversnelling te zijn gekomen. Denk bijvoorbeeld aan de hogere eisen aan waterkwaliteit, energietransitie, circulaire doelstellingen en kansen met digitalisering. Om aan de expliciete wens van de bezoekers van Aqua Nederland Vakbeurs te voldoen, organiseert de beursorganisatie meer praktische kennissessies naast het platform van ruim 370 exposerende bedrijven. Gelijktijdig vindt het vijfde seminarprogramma van de Nationale Watertechnologie Week plaats en worden er kennissessies door onder andere RIONED, Deltares en KWR georganiseerd. Meteorologe Helga van Leur opent dit jaar de beurs. Met een keynote lezing zorgt ze voor een juiste mindset en actueel beeld van de klimaatveranderingen. Haar stelling: ‘Duurzaamheid is niet per definitie duur. Het gaat om toekomstbestendig ondernemen, zowel thuis als op het werk.’ THEMA’S NATIONALE WATERTECHNOLOGIE WEEK De seminars van de Nationale Watertechnologie Week worden vorm gegeven door ENVAQUA, NWP en Water Alliance. Actuele thema’s die van belang zijn in afvalwater- en drinkwaterzuivering worden deze beursdagen behandeld. Met op dinsdag 19 maart: waNR2 MAART 2019

Aqua Nederland Vakbeurs en de RioleringsVakdagen tellen 370 exposerende bedrijven, een straat vol innovaties, extra kennissessies en fitterijdemonstraties. Meteorologe Helga van Leur opent de beurs. terkwaliteit en -veiligheid, woensdag 20 maart: innovaties in technologie en donderdag 21 maart: de klimaatadaptieve stad. Tevens wordt de rioolsector bediend met thema’s als verwaarding van grondstoffen uit het riool, de toekomst van onderhoud en inspectie en rioleren in de klimaatadaptieve stad. NIEUW! FITTERIJDEMONSTRATIES

Deze editie worden voor het eerst fitterijdemonstraties gegeven door de fitterijteams van Waternet en Water bedrijf Groningen. De Commissie Fitterijwedstrijden (Koninklijk Nederlands Waternetwerk) werkt samen met beursorganisator Easyfairs en geeft de teams extra trainingsmoge lijkheden voor de tweejaarlijkse nationale kampioenschappen tijdens de Amsterdam International Water Week. Per beursdag worden er zes demonstraties gegeven. INNOVATIESTRAAT Voor de laatste ontwikkelingen in de branche kunnen bezoekers terecht in de Innovatiestraat, die in samenwer-

king met Water Alliance wordt opgezet. Deelnemers onder wie CirTec, ABB B.V. en Akanova zijn vertegenwoordigd en tonen hier hun innovaties aan het grote publiek. Ook geven zij tijdens de lunch een pitch over hun product op de Aqua Lounge. Over Aqua Nederland Vakbeurs Aqua Nederland Vakbeurs is hét toonaangevende evenement van de nationale waterbranche. Brancheprofessionals zien, voelen en ervaren de nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, watermanagement en watertechnologie. De beurs vindt net als voorgaande jaren gelijktijdig plaats met RioleringsVakdagen. Bezoekers kunnen beide beurzen gratis bezoeken op 19, 20 & 21 maart 2019 in Evenementenhal Gorinchem. Meer informatie: www.aqua-vakbeurs.nl en www.rioleringsvakdagen.nl VACATUREWAND Tijdens Aqua Nederland Vakbeurs & RioleringsVakdagen 2019 is de vacaturewand van Watervacatures. nl /H2O/KNW Waternetwerk weer aanwezig op de beursvloer. Bedrijven kunnen op de wand vacatures en ook een bedrijfspresentatie (opleiding/ arbeidsmarkt gerelateerd) onder de aandacht te brengen van de bezoekers en deelnemers van de beurzen. •

Eerste lustrumeditie Nationale Watertechnologie Week De Nationale Watertechnologie Week 2019 (NWTW) wordt gelijktijdig met Aqua Nederland Vakbeurs gehouden. Vertrouwd zijn de kennissessies ’s morgens en ook ‘s middags, nieuw is dat dagelijks guided tours worden gehouden langs exposanten met innovatieve toepassingen en ontwikkelingen passend bij de thema’s. De NWTW wordt voor de vijfde keer gehouden. De samenwerkende brancheverenigingen en netwerkorganisaties ENVAQUA, het Netherlands Water Partnership (NWP) en de Water Alliance tekenen voor de organisatie. Het programma van de NWTW bestaat uit korte interactieve lezingen en workshops, die ’s morgens en ’s middags worden gehouden. De Aqua Lounge, het gezamenlijke paviljoen van de kennispartners, wordt gebruikt voor netwerken. Tijdens de lunches worden in het paviljoen pitches gegeven door deelnemers uit de Innovatiestraat. Om theorie en praktijk met elkaar te verbinden houdt ENVAQUA-kennistours. Die worden elke middag tussen 13.00 - 14.00 uur gehouden en sluiten aan bij thema’s van de kennissessies. De dagthema’s zijn: ‘Is water nog wel zo veilig?’; ‘Technologie van de toekomst vergt geen onderhoud’; ‘De stad als zelfstandig ecosysteem’. Elke kennispartner verzorgt de inhoud van een dag.

Is water nog wel zo veilig?

Joke Cuperus

Erik Emke

ENVAQUA bijt dinsdag het spits af en stelt zich de vraag: Is water nog wel zo veilig? De drinkwatersector is continu op zoek naar nieuwe oplossingen om aan de zuiveringsnorm te voldoen. In de eerste plaats via nieuwe zuiveringstechnieken, maar ook door monitoring en analyses. Hoe kunnen sensoriek, remote monitoring en data-oplossingen de levensduur van de kapitaalgoederen verlengen en onderhoud voorspelbaarder maken? Toenemende grilligheid van het klimaat leidt tot meer wateroverlast én toenemende droogte. Hoe beïn-

iStockphoto

KENNIS GEKOPPELD AAN PRAKTIJK MET GUIDED TOURS

NATIONALE WATERTECHNOLOGIE WEEK

BEURSSPECIAL

vloedt dit de waterkwaliteit en hoe kunnen we de waterkwaliteit in Nederland verbeteren? Algemeen Directeur Joke Cuperus van drinkwaterbedrijf PWN bespreekt hoe een waterbedrijf kan en moet anticiperen op de effecten van klimaatverandering voor de kwaliteit in drinkwatervoorziening. Aan het woord komen onder andere KWR-onderzoekers Erik Emke en Anthony Verschoor. Zij delen resultaten, voorbeelden en de laatste inzichten uit recent onderzoek over rioolwaterepidemiologie en het voorkomen van legionella in zuiveringen. ’s Middags staan er drie lezingen (van elk 20 minuten) op het programma: Onderzoeker Erik Emke spreekt over rioolwaterepidemiologie. Joke Cuperus praat over de gevolgen van de klimaatverandering voor de waterkwaliteit en KWR-onderzoeker Anthony Verschoor over legionella in verschillende (deel)processen van de waterzuiveringsinstallaties.

Technologie van de toekomst vergt geen onderhoud

Water Alliance vult de kennissessies op woensdag met het prikkelende onderwerp: Technologie van de toekomst vergt geen onderhoud. Ook in de watersector is onderhoud een hot-topic. Eén van de sprekers is Lisa Brand van LG Sonic. De microbioloog en projectmanager praat over haar missie: chemicaliën vrije oplossingen voor water gerelateerde problemen met betrekking tot algenbloei. Daarnaast is er aandacht voor kunstmatige intelligentie die gaat helpen bij het signaleren van onderhoud bij pompen. Hoe deze toekomstvisie nu snel werkelijkheid is geworden voor slimme conditiemonitoring vertelt Thomas Reijners van Semiotic Labs. Voor de conditiebepaling van drinkwaterleidingen is een nieuw concept ontwikkeld door Brabant Water en Acquaint. Roel Diemel van Brabant Water en Rudy Dijkstra van Acquaint delen dit concept dat gebaseerd is op innovatieve inspectietechnieken, een unieke toepassing, data science en gezond verstand. ’s Middags drie lezingen: Lisa Brand over (LG Sonic) over MPC-Buoy, de toepassing om algenbloei effectief te bestrijden met real-time monitoring van de waterkwaliteit en ultrasone technologie. Senior consultant Arjen van Bruchem geeft tekst en uitleg over Asset Health Monitoring, een concept dat een belangrijke basis kan bieden voor korte en lange termijn asset planning. Applicatie architect Jeffrey Tromp vertelt over de gevolgen van het inzetten van moderne technologie.

Lisa Brand

Rudy Dijkstra

Mads Warming

Wilrik Kok

De stad als zelfstandig ecosysteem

De afsluitende dag is voor NWP en heeft als thema: De stad als zelfstandig ecosysteem. Met de groeiende steden en klimaatinvloeden stijgt zowel de vraag naar als de uitdaging van schoon en veilig drinkwater. Hier zijn oplossingen voor nodig. In een Engelstalige presentatie zoomt Mads Warming van Danfoss in op een baanbrekend voorbeeld van een volledig energie neutrale afvalwaterzuiveringsinstallatie van de tweede stad van Denemarken: Aarhus. Hij illustreert welke maatregelen in energiebesparing en energieproductie uit het water dit mogelijk hebben gemaakt. Verder neemt Toon Boonekamp van Arcadis de aanwezigen mee in zijn presentatie langs alternatieven voor wateroverlast in de stad, water als middel tegen hittestress en hoe stedelijk water past in nieuwe trends zoals Urban Farming. Diederik van Duuren, winnaar van de Maastrichtse scriptieprijs 2018, weet dat transities nodig zijn voor een gesloten waterkringloop. Aan de hand van het Super Local project bij 125 woningen in Kerkrade, laat hij de maatregelen zien die de waterkringloop zo volledig mogelijk laten sluiten. In de middagsessie opnieuw drie lezingen: over Nieuw Prinsenland Dinteloord, waarbij restwater van SuikerUnie wordt gezuiverd, ondergronds opgeslagen en via een distributie systeem wordt geleverd in droge perioden aan agro- en foodcluster Nieuw Prinsenland. Ecoloog Nikki Dijkstra praat over Aquafarm, de geschakelde inzet van flora en fauna om > NR2 MAART 2019

NATIONALE WATERTECHNOLOGIE WEEK

BEURSSPECIAL

het effluent schoner te maken, broeikasgasemissie te reduceren én hoogwaardige stoffen te produceren. Marcel Paalman (KWR) en Wilrik Kok (Field Factors) vertellen over Urban Waterbuffer.

Deltares en KWR

Tijdens Aqua Vakbeurs Nederland worden meer kennisbijeenkomsten gehouden. Zo houden de onderzoekinstituten Deltares en KWR beide seminars waar onderzoekers van de instituten thema’s uitdiepen.

Vervuiling rioolgemalen, hoe pak je het aan?

De vervuiling van rioolgemalen is een hardnekkig probleem. En er is er geen eenduidige oplossing om verstoppingen van rioolkelders en -pompen te voorkomen. Kennisinstituut Deltares houdt op de tweede dag van de beurs (20 maart) een themabijeenkomst over de vervuilingsproblematiek. Deze sessie is eveneens de jaarlijkse bijeenkomst van de CapWat Community of Practice (CoP). Het programma (van 10 tot 13 uur) bestaat uit twee delen. Allereerst komen meerdere beheerders aan het woord. Ze maken belangstellenden deelgenoot van de vervuilingsproblematiek in het ontwerp- en beheerstadium. Ook wordt er aandacht besteed aan wat er in de landen om ons heen gebeurt op dit gebied. Vervolgens geven verschillende pompleveranciers hun visie op de vervuilingsproblematiek. Vragen die behandeld worden zijn: Wat is het effect van het type waaier? Wat is de beste pompopstelling (nat/droog, horizontaal/verticaal)? Heeft de aanstroming van de pomp invloed op de problemen? Hoe om te gaan met het verschil tussen DWA en RWA? Wat betekent dat voor het ontwerp van het gemaal? De sessies: • Vervuiling te lijf in Amsterdam (Bas de Nijs, Waternet) • De ultieme uitvraag: lever mij een verstoppingsvrij gemaal (Frank van Zijl, Waterschap Brabantse Delta) • Het rioolgemaal als lab: vervuilingsproblematiek kelder voorkomen (Alex Duinmeijer, Gemeentewerken Rotterdam) • Visie op pompen, gemalen en energiebesparing vanuit een Europese invalshoek (Koos Moraal, Landustrie) • Forumdiscussie met pompleveranciers (Grundfos, KSB, Landustrie, Pentair-Nijhuis, Xylem)

Alex Duinmeijer

Distributienetwerken, stedelijke waterketen, CoRe Water

Kees van Leeuwen

Milou Dingemans

Wateronderzoeksinstituut KWR houdt donderdagmiddag 21 maart (van 14 tot 17 uur) een symposium, waar onderzoekers van het instituut ingaan op vragen als: Wat is de toegevoegde waarde van distributienetwerken die slim ontworpen zijn? Hoe diagnosticeer je de duurzaamheid van stedelijke waterketens? Peter van Thienen bespreekt het concept van slimme drinkwaternetwerken, Kees van Leeuwen gaat in op City Blueprint Scan, een quick-scan voor de beoordeling van de duurzaamheid van de stedelijke waterketen, Milou Dingemans licht het project Toxiciteit Kennisimpuls Waterkwaliteit toe, Kees Roest geeft tekst en uitleg over het vernieuwende zuiveringsconcept CoRe Water en Ruud Bartholomeus verzorgt een inleiding over het hergebruik van industrieel restwater voor de landbouw. Ook op de stand van KWR kan kennis worden opgedaan. Bezoekers krijgen de mogelijkheid hun vakkennis te testen. In de stand gaan onderzoekers in op thema’s en vragen, zoals: Is zuiveren moeilijk?, Is helder water schoon?, Zijn leidingnetten te duur?, Is er te veel of te weinig water in Nederland?, Heeft restwater nog waarde? •

HÉT TOONAANGEVENDE EVENEMENT VOOR DE NATIONALE WATERBRANCHE WWW.AQUA-VAKBEURS.NL #2b3990

#2b3990 80%

#2b3990 60%

#2b3990 40%

#2b3990 20%

#0082be

#05a5d8

#5cb3de

#87c2e5

#aed3ec

#d5e6f4

#006838

#0071b9

#594a42

#2a5698

#0199d6

#231f20

19, 20 & 21 MAART 2019 EVENEMENTENHAL GORINCHEM

GRATIS TICKET MET CODE

71957225

DÉ VERBINDENDE VAKBEURS VOOR DE RIOLERINGSBRANCHE

WWW.RIOLERINGSVAKDAGEN.NL

TWITTER.COM/AQUA_RIO_EH WWW.LINKEDIN.COM /COMPANY/AQUA-EN-RIO

SLIMME AANSTURING WATERZUIVERING

Aerzen: waterzuivering kan met slimme aansturing veel efficiënter

TEKST BERT WESTENBRINK

Waterzuivering in Nederland kan met slimme aansturing veel efficiënter, stelt Aerzen, de producent van blowers en compressors. Er kan fors op energie worden bespaard.

ptimalisering van het water zuiveringsproces leidt tot een substantiële energie besparing, een aspect dat in de duurzame energiestrategieën van de waterschappen onderbelicht blijft. Dat stelt Aerzen, de Duitse producent van blowers en compressors, in een whitepaper over de energieambities van de waterschappen. “Een energiebesparing van 30 procent heeft veel sneller meer impact, dan het zelf opwekken van 40 procent van de energiebehoefte.” Auteur van het document is Siert Wiersema, adjunct-directeur van Aerzen Nederland. De manager verwijst naar het whitepaper tijdens een persbijeenkomst, waarin hij

tekst en uitleg geeft over Water 4.0, de ‘toekomstgerichte procesoriëntatie’ in waterbeheer die, zo vertelt Wiersema, in Duitsland onder de naam ‘Wasser 4.0’ al op grote schaal wordt toegepast. Wiersema bepleit dat Nederland het voorbeeld volgt. Met het concept dat is geënt op het begrip Industrie 4.0, wordt met behulp van innovaties, digitalisering en automatisering het operationele proces flexibeler, duurzamer en efficiënter ingericht. In de kern komt het erop neer dat data van installaties worden omgezet in slimme informatie die wordt gebruikt om de aansturing van het proces te optimaliseren. Als waterschappen deze ‘revolutionaire stap’ maken, kunnen ze flink op energie besparen, stelt Aerzen. Die kan oplopen tot 40 tot 55 procent per zuivering, blijkt uit ervaringen in Duitsland. Grootste winst is te halen in de beluchtingstanks. Het gemiddelde energieverbruik van de beluchting

bedraagt tussen de 60 en 80 procent van de totale operationele kosten, aldus Aerzen. Met intelligente aansturing wordt de installatie real time afgestemd op de benodigde lucht, een optimaliseringsslag die al veel energie-efficiëntie oplevert, luidt de claim. Het concern heeft onder de naam AERwater een stappenplan o ntwikkeld om het afwaterzuiveringsproces volgens de principes van Water 4.0 in te richten en aan te sturen. Basis vormt een audit waarin op grond van metingen het beluchtingsproces met dal- en piekbelasting zeer precies in kaart wordt gebracht. De database (volumestroom, systeemdruk, temperatuur, hoeveelheid gebruikte e nergie) is de grondslag voor de analyse waarmee het besparingspotentieel van de bestaande b lowertechnologie in het zuiveringsproces wordt geanalyseerd. Van daaruit wordt in 6 volgende stappen de optimale configuratie van de zuiveringsinstallatie gerealiseerd. Het is een advies-op-maat. Het behelst de beste en meest efficiënte afstemming tussen technologieën in de installatie, optimalisatie van machinekamer (ventilatie, geluidsisolatie, warmteterugwinning) maar het kan ook betekenen dat er a ndere blowers (schroef, turbo) moeten worden geplaatst om tot een optimale zuivering te komen. “De h edendaagse installaties zijn vaak een mix van verschillende groottes of zelfs techno logieën”, schrijft Aerzen. De slimme aansturing van die mix levert de producent met AERsmart, een ‘innovatief machinebesturings systeem’ waarmee de werking van een installatie wordt geoptimaliseerd en het energieverbruik in de beluchting van een waterzuivering nog eens tot 15 procent extra vermindert. Daarmee komt het rendement zeer dicht bij het theoretisch maximum, aldus de producent. •

DRIJFVUIL IN RIOOLBASSINS

BEURSSPECIAL

ONDERZOEK GEEFT INZICHT IN DRIJFVUIL IN RIOOLBASSINS

Kleiner bassin bleek de oplossing Vaste stoffen geven veel problemen in riolen. Onderzoek van Alex Duinmeijer laat zien dat de problematiek van drijfvuil verminderd kan worden door de stroming in rioolbassins te vergroten.

TEKST JAN VAN DEN BERG

uinmeijer werkt bij het Ingenieursbureau Rotterdam en doet aan de TU Delft promotieonderzoek naar oplossingen voor de problemen met drijfvuil. Op 20 maart geeft hij tijdens de RioleringsVakdagen een presentatie over zijn onderzoek, dat betere ontwerprichtlijnen moet opleveren voor rioolbassins. “Drijfvuil is een groot probleem in rioolbassins”, zegt Duinmeijer. “In de eerste plaats is het zwaar en vuil werk om de dikke drijflagen te verwijderen. Uit het oogpunt van arbeidsomstandigheden moeten we daar eigenlijk vanaf. Verder zijn er grote kosten gemoeid met dit werk. In Rotterdam is dat zo’n 300.000 euro per jaar en in Nederland als geheel jaarlijks vele miljoenen. Bovendien kan drijfvuil voor verstopping van de pompen zorgen.” Duinmeijer is betrokken geweest bij het ombouwen van het rioolgemaal aan de Pretorialaan in Rotterdam. “Hierin zat een groot bassin, waarin het rioolwater werd verzameld om met tussenpozen te worden verpompt naar een rwzi. Doordat het bassin groot was, was de stroomsnelheid laag. Dit had tot gevolg dat het drijfvuil zich bleef ophopen en verspreid was over een groot deel van het wateroppervlak.” Het bassin is nu verkleind en heeft een veel grotere lengte-breedte verhouding, waardoor de stroomsnelheid groter is en het vaste vuil beter in suspensie blijft. Het NR2 MAART 2019

gevolg is dat het vaste vuil voor een groter deel onder water blijft en zich verzamelt aan het uiteinde van het bassin waar de pomp staat, die het water wegpompt. Hierdoor komt een groot deel van dit vuil in de pomp, waardoor het wordt afgevoerd naar het rwzi. “Dat is geen probleem”, zegt Duinmeijer, “want daar staan installaties die drijfvuil uit het water kunnen halen.” Een kleiner rioolbassin is overigens alleen toepasbaar, als de pompen worden gevoed via een frequentieregelaar. Deze maakt het mogelijk de pompen langzaam op te starten, waardoor de belasting geringer is. Daardoor kunnen zij vaker worden gestart zonder schade op te lopen. Hoe vaker het opstarten mogelijk is, hoe kleiner het rioolbassin kan zijn. Het gevolg van een kleiner bassin is wel, dat er meer drijfvuil in de a fvoerpompen komt. “We zien dat deze pompen nu sterker vervuild raken met het vaste vuil, dat vroeger als drijflaag op het water in het rioolbassin achterbleef. Er zijn dus andere pompen en andere waaiers nodig, om dit water goed te kunnen afvoeren. Wat voor pompen en waaiers dat zijn, is nu niet helemaal duidelijk. Daar moeten we onderzoek naar doen.” Duinmeijer denkt hiervoor aan een laboratoriumopstelling, waarin verschillende typen pompen getest kunnen worden. Voorlopig staat een dergelijke test nog niet op het programma. Eerst moet hiervoor de financiering geregeld worden. •

Op het water in een rioolbassin kan veel vast vuil drijven

Alex Duinmeijer

‘ER ZIJN ANDERE POMPEN EN ANDERE WAAIERS NODIG’

IGNAZ WORM, NIEUWE DIRECTEUR VAN ENVAQUA:

‘ We willen de motor zijn van de circulaire economie’ TEKST BERT WESTENBRINK BEELD BLUEICE, ISTOCKPHOTO

‘ALS JE EEN POSITIEVE UITSTRALING HEBT, DAN WILLEN MENSEN ERBIJ HOREN’

Aan het roer van ENVAQUA staat een nieuwe kapitein: Ignaz Worm. De directeur wil dat de brancheorganisatie een actieve bijdrage levert aan de ontwikkeling van de sector tot motor van de circulaire economie.

irculaire economie begint de norm te worden, zegt directeur Ignaz Worm van ENVAQUA. “We zitten nog niet op het tipping point, maar de ontwikkelingen gaan wel snel. In de transitie gaat het over energie, water. Daar heb je technologie voor nodig. En daar spelen onze leden een belangrijke rol in.” Worm is sinds 1 januari officieel de nieuwe directeur van ENVAQUA, de brancheorga nisatie voor wateren milieutechnologiebedrijven en inhoudelijk partner van de Aqua Nederland Vakbeurs. Worm is de opvolger van Frank Buijs, die augustus vorig jaar afzwaaide. De nieuwe ENVAQUA-directeur is ambi tieus. Hij wil het aantal leden van de brancheorganisatie flink zien groeien. De vereniging telt nu 110 leden, dat moeten er over drie jaar 200 zijn, zegt hij. “Als je een

positieve uitstraling hebt, dan willen mensen erbij horen. Daar wil ik naar toe.” Op de kick-off bijeenkomst van de Aqua Nederland Vakbeurs in januari spreekt Worm in een energieke presentatie zijn ambities uit. Nu Nederland aan de vooravond staat van een energietransitie, liggen er flinke uitdagingen. Hij zegt: “We willen de motor zijn van de circulaire economie.” Een paar weken later licht hij in een vraaggesprek zijn woorden toe. Nu circulaire economie de norm wordt, gaat er voor wateren technologiebedrijven het n odige veranderen. Niet alleen in omvang van werk, maar ook in de producten die worden geleverd. Worm: “Wat je ziet is een downscaling van techniek, dat is wel een trendbreuk. In onze werkgroep watercycle zie je bijvoorbeeld dat op verschillende plekken in Europa op wijkniveau projecten ontstaan waar water

wordt hergebruik en energie en nutriënten uit afvalwater worden gehaald. Deze projecten worden vervolgens nog niet herhaald, maar nieuwe pilotprojecten blijven ontstaan. Dat soort ontwikkelingen heeft effect op je businessmodel en het is voor onze leden goed om zich dat te realiseren.” Die ontwikkeling is een belangrijke reden om je innovatietrajecten op af te stemmen, zegt Worm. “Ik wil de leden triggeren en ze stimuleren om dit op te pakken.” En ook voor de koepelorganisatie ligt daar werk, door in te zetten op netwerken waar bedrijven en eindgebruikers elkaar treffen en initiatieven ontstaan voor onderzoek en innovatie. “Onze rol vergroten in de ontwikkeling van downscaling, dat is een belangrijke ambitie.” Ander aandachtspunt: het tekort aan vakmensen. Worm: “Ik dacht toen ik begon als directeur van ENVAQUA: ik moet inzetten op het vergroten van de verdienkracht van de bedrijven, maar ik kreeg iets anders terug van onze leden: doe iets aan het tekort aan techneuten!” Het is een serieus probleem, zegt hij, waar niet alleen de watersector mee te maken heeft. Er is behoefte aan mbo’ers en hbo’ers. Op de vraag hoe daar een oplossing voor te vinden, blijft het even stil. “Ik wil daarvoor een langjarig plan ontwikkelen”, zegt hij. Het ligt in de lijn van de aard van de

IGNAZ WORM

BEURSSPECIAL

‘JE ZIET EEN DOWNSCALING VAN TECHNIEK, DAT IS WEL EEN TRENDBREUK’

brancheorganisatie om in politiek Den Haag de lobby te richten op de aanpak van dit schurende tekort aan technologen. Maar Worm wil ook inzetten op samenwerking met onderwijs. Met het opzetten van stagetrajecten komen studenten in de bedrijven binnen, die met onderzoeken een bijdrage kunnen leveren aan onderzoek en innovatie, bijvoorbeeld in het traject van downscaling. Tegelijk ontstaat er een pool van potentiële werkkrachten. En het idee is dat een percentage van die studenten blijft als ze klaar zijn met hun studie. Daarbij, zo is het idee: een sector die zich ontwikkelt tot motor van de circulaire economie, is een interessante sector om in te werken. •

VERRIJKING VAN DE BEURS Op de Aqua Vakbeurs vormt ENVAQUA, grondlegger van het evenement, met Netherlands Water Partnership en Water Alliance de Water Coalitie. De drie partijen zorgen opnieuw voor de Nationale Water Technologie Week, de inhoudelijke component van de vakbeurs. Dat betekent drie dagen seminars over uiteenlopende onderwerpen: ‘Is water wel zo veilig?’, ‘Technologie van de toekomst vergt geen onderhoud’ en ‘De stad als zelfstandig ecosysteem’. Worm: “We steken met deze thema’s de thermometer in de sector: wat leeft er onder de beoogde klanten van onze leden? Het is een goed inhoudelijk programma en een verrijking van de beurs, interessant voor bezoekers en ook de ondernemers en standhouders die op de beurs staan. De ambitie is om dit deel van de beurs de komende jaren uit te bouwen.”

NR2 MAART 2019

DRINKWATERTECHNOLOOG Ignaz Worm is drinkwater technoloog en kent de watersector goed. Hij was werkzaam bij twee drinkwaterbedrijven, Dunea en PWN. Hij ontwikkelde The Human Sensor, een software tool die berichten op sociale media gebruikt om calamiteiten in het drinkwaternet op te sporen en de communicatie met klanten te verbeteren. Voots zette hij in Nederland een vestiging op van Isle Utilities, het Britse consul tancybureau, gericht op innovatieve wateren milieutechnologie. Sinds september vorig jaar is hij directeur van ENVAQUA, eerst tijdelijk, vanaf 1 januari definitief. Naast zijn werk voor ENVAQUA is Worm actief als o nafhankelijk adviseur onder de vlag van zijn bedrijf Worm Water Works.

(ADVERTENTIES)

DRIE WATERSCHAPPEN. ÉÉN SYSTEEM. KAN DAT? Absoluut! Benieuwd wat samenwerken oplevert?

Läckeby warmtewisselaars: recuperatie en hergebruik van water en energie

Teveel warmte gaat nog verloren in bedrijven. Zorgeloos warmte recupereren uit diverse slibstromen, maar ook uit andere hoog viskeuze vloeistofstromen. Onderhoudsvriendelijk, verstoppingsongevoelig, minimale footprint.

Roto-Sieve trommelzeven: verwijderen van vaste deeltjes en vezels uit afvalwater en proceswater

BEKIJK DE VIDEO

Roterende trommelzeven voor de verwijdering van vaste stoffen uit diverse afvalwater- en proceswaterstromen. Doeltreffend, duurzaam en onderhoudsvriendelijk.

AllSolutions laat waterschappen stromen

Task Industriële Milieutechnieken – Kerkhofstraat 33 - 2220 Heist-opden-Berg – België - +32 15 242115 - info@task.be – www.task.be Exclusief Benelux verdeler Roto-Sieve en Läckeby Zweden

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 PLATTEGROND

BEURSSPECIAL

PLATTEGROND BEURS E.141

D.141

F.129

C.133 F.134

D.139

E.137 F.132

G.132

E.136

C.131

G.137 H.135

F.131

D.132

EXPOSANTEN RESTAURANT

C.126

LIFT

Entree RioleringsVakdagen

A.123

C.124

D.133 E.132

E.130 D.131 A5x3

E.133 F.128 E.131 F.126

E.130

C.125

D.129 E.128

E.129

A.120

C.119

D.123

D.124 E.122

H.132

G.131

H.129 H.127

I.118O

I.118P

I.118O

I.118P

I.118M

H.126 I.118M

G.129

I.118K

G.127 G.125

I.118J

E.126

H.123 G.124

E.123 F.119

F.116

H.121 G.122

H.122 I.118E I.118E I.118C

G.121

TOILET

I.118N

L.135 M.135 M.134

K.129

L.133 M.133

K.130 L.132

J.133

J.131

L.130

L.129 M.131

J.129

K.126 L.128

L.127 M.129

K.124

L.125 M.126

I.118L J.128

I.118J

L.131 M.132

K.128

J.130

I.118L

H.120 I.118A

J.126

J.127 K.123

I.118H

I.118F

J.124

K.122 L.124

J.125

J.123

M.130

M.124 L.123

I.118D I.118B J.122

K.120 L.122

M.123 M.122 M.121

H.118 A.118

B.117

B.118

E.119

C.117

F.118

D.119 F.117 G.119

A.117

E.118

C.116 D.118 B.116

F.114

B.114 A.115

BINNENPLAATS

G.117

C.115 D.116

D.117 E.117

F.115

E.116

H.116

Aqua AQUA Lounge LOUNGE

I.117

Innovatie Straat

A.119

L.136 K.132

I.118I H.124 I.118I I.118G

E.123

I.118N

J.132

L.137 M.137

L.134 J.135

H.130

M.139

M.136

K.133

I.120 J.136

H.131

E.121 E.120

D.122

L.138

K.138

J.137

I.119

E.125

B.121 C.118

G.133

G.126

F.125

E.124 F.121 D.126

K.138

Fitterij Demonstraties

C.120

H.133

D.127

B.124 C.122

G.128

H.134

I.118K

C.121 D.128

B.125

F.127

G.135

Innovatie Straat

A.122

ROLTRAP

F.130

E.132

C.126 A

J.139

I.122 J.138

Innovatie Straat

BUSINESS LOUNGE

1e etage C.127 D.134

I.124

H.136 I.123

K.137

J.141

F.133

G.130A G.130B G.130C G.130D

D.137

C.128

J.140

G.138

IKN STRAAT

M.120

K.118

J.119

L.120 M.119 K.116 L.119

I.115 J.118

L.117

J.116 K.117

M.116 K.115

J.117

I.113

L.118 M.117

TOILET

L.116

A.116 A.113 B.113

B.112 C.112

A.114

C.113

E.114 F.111

F.112 G.115

G.114

H.114

I.111 J.114

J.115

D.114 B.111

A.112

A.111

A.110

A.108

B.110 C.110

C.111

B.108

C.109 D.110

L.113

L.114 M.113

M.112

L.111

L.112 M.111

M.110

K.112 E.113 F.109

F.110 G.113

E.111

F.108

I.109 G.112

H.112 I.108

G.111

H.110

J.112

J.113

K.111

TOILET B.109

D.111 E.112

I.107

J.111

K.110

K.109

L.109

L.110

M.109 M.108

A.107

A.103

RECEPTIE RECEPTIE

A.101

A.106 B.107

B.106 C.106

C.107 D.107

D.108 E.108

B.103 C.104

D.105 C.103

D.106A

F.106

G.109

E.105

C.101

F.103

E.103

D.104

F.104 G.105

ENTREE

NR2 MAART 2019

D.101

D.102

E.101

I.105 J.109

J.108 K.108

H.105 I.104

I.103

J.106 K.106

K.107

L.106

L.107 M.106 M.105

G.104 H.104

F.101

G.101

H.106

G.106

G.103

Entree Aqua Nederland Vakbeurs B.101

M.107

G.108 H.107

E.106

D.106 E.104

A.102 B.102 C.102

F.105

G.107

C.105

A.104 B.105

E.107

G.102

K.105

L.104

L.105 M.104 M.103

J.104 H.103 I.102

H.101

I.101

J.103

J.101

K.104

K.101

L.103 K.103

K.102

L.101

WWW.RIOLERINGSVAKDAGEN.NL WWW.AQUA-VAKBEURS.NL

OVERZICHT AQUA NEDERLAND VAKBEURS EN RIOLERINGSVAKDAGEN 2019, GORINCHEM EXPOSANTEN AQUA NEDERLAND VAKBEURS GORINCHEM 2019 D.123 E.123 H.112 D.119 F.104 I.118J L.138 J.128 C.111 I.101 D.141 J.130 G.133 I.118A J.112 C.105

( BPI) Buytenhek Pumps International B.V. * A.S. Zwaans B.V. * Aalp Benelux B.V. Aannemings- en Installatiebedrijf Kwakernaak B.V. * AAQUA N.V. ABB B.V. ABC Professionals ACN Chemical Water Treatment B.V. ADS Water Aerzen Nederland Afvalwatertechniek NB Milieu B.V. * Air Liquide Benelux Industries Airtechnic Solutions B.V. AkaNova Akatherm B.V. Akvola Technologies GmbH

Albers Alligator Projekten B.V. * standnummer E.128 Nude 37B 6702 DK Wageningen Nederland T: 0317 419144 E: info@albersalligator.com W: www.albersalligator.com Al bijna 120 jaar is Albers Alligator gespecialiseerd in de verwerking van flexibele materialen. Onze focus ligt op het produceren van flexibele opslagsystemen en doekconstructies. De nieuwste materialen en betrouwbaarste technieken worden gebruikt om bestaande producten te verbeteren en om nieuwe producten te ontwikkelen waarmee we U optimaal van dienst zijn. K.129 C.106 M.105 J.135 I.111 J.106 E.132 L.132 J.134 B.106 G.121

Alewijnse Industrie Almond Techniek Ambi Smeersystemen Apglos B.V. APT B.V. AQ Group B.V. –Divisie AQ waterAQA HydraSep B.V. * Aqua D&S B.V. Aqua Vision B.V. Aquador B.V. Aquafix Milieu B.V.

G.130C K.103 E.117 M.119 F.118 E.104 G.126

Aqualabo/microLAN aquen aqua-engineering GmbH Arveon B.V. Askové Milieutechniek B.V. Aspatec Holland B.V. * ASV-Services ATB Motors B.V.

ATB Nederland standnummer K.103 Westeinde 220 8351 HP Wapserveen Nederland T: 0521 – 38 39 00 E: atb@atbnederland.nl W: www.atbnederland.nl Bij ATB Nederland kunt u al sinds 1988 terecht voor alles op het gebied van doseren, roeren, mengen, pompen en filtreren. Ook verhuren wij en beschikken over een breed aanbod van occasions. ATB Nederland staat voor persoonlijke, enthousiaste en efficiënte service. Kom naar standnummer K103 en ervaar het zelf! B.108 D.128 C.117 G.130A G.131 C.112 B.116 M.116

AUMA Benelux B.V. Avedko B.V. * AVK Nederland B.V. * Ayyeka B.V. Eindhoven Balluff B.V. BAR Instruments Bauer Gear Motor GmbH Bcool Waterservice B.V.

Bermad Holland Kunst in afsluiters / Water Control Solutions standnummer J.119 Postbus 5130 3295 ZG ’S-GRAVENDEEL Nederland T: 078-6734761 E: info@bermad.nl W: www.bermad.nl BERMAD biedt oplossingen op maat voor

beheer en beheersing van waterdistributie in de drinkwater, utiliteit, brandpreventie en tuinbouw. Het BERMAD programma bestaat hoofdzakelijk uit medium-gestuurde afsluiters, met een of meerdere regelfuncties. De afsluiters zijn uitgevoerd in kunststof, messing, brons, gietijzer- en staal-gecoat of in speciale roestvaste legeringen verkrijgbaar. Van klein tot groot (¾”- 48”). I.109 E.105 J.109 A.106 F.103 I.118B J.124 A.116 K.101 C.107 C.101 G.125

Bertfelt Nederland BEST Instruments bestUV B.V. Beulco Holland Bimex B.V. Binder Engineering B.V. Biotec GmbH Boeg B.V. contructiewerken BÖRGER BENELUX Bosker Bosman Watermanagement B.V. Bray Controls Benelux BV

Brenntag Nederland BV standnummer J.111 Donker Duyvisweg 44 3316 BM Dordrecht Nederland T: +31 35 58 89 261 E: friso.okken@brenntag.nl W: www.brenntag.nl De afdeling Brenntag Water Treatment van Brenntag Nederland BV maakt deel uit van Brenntag Benelux, die marktleider is in de distributie van zowel industrie- als specialiteiten chemicaliën. Onze technische specialisten en verkoopmedewerkers van Brenntag Water Treatment bieden producten en oplossingen aan voor diverse waterbehandelingstoepassingen. Ons productengamma bestaat o.m.uit flocculanten, coagulanten, ontschuimers, bio-addtieven, aktief kool, filtermedia, hars voor ionenwisselaars, desinfectantia, klantspecifieke mengsels, koolstofbronnen, ...

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 DEELNEMERSLIJST BEURSSPECIAL I.118D J.118 & I.118O E.137 I.104

Brightwork B.V. Bürkert Contromatic B.V. Buro Schrab * Busch Vacuümpompen en Systemen

Buveco Gasdetection B.V. * standnummer E.129 Postbus 74 2665 ZH BLEISWIJK Nederland T: 0031 10521733 E: sales@buveco.com W: www.Buveco.com Buveco Gasdetection BV is een fabrikant en leverancier van gasdetectie-apparatuur. Buveco is gevestigd in Bleiswijk en zelfstandig actief in Nederland en België, in o.a. de volgende branches: scheepvaart, voedingsmiddelen, water, olie en gas, R&D-labs, technische universiteiten. Vanuit Bleiswijk adviseren wij u, verkopen, verhuren, produceren en doen wij onderhoud aan onze gasdetectie instrumenten en systemen. G.113 L.111 C.124 I.118 I.115 I.115

BYTECH Carbon Activated Europe Carmeuse Cellvation B.V. Centre of Expertise Water Technology Centrum voor Innovatief Vakmanschap Water (CIV Water) H.104 CG Emotron G.119 CGK group bvba I.118I CirTec B.V. F.104 Clarflok G.115 Colasit Holland B.V. D.111 Colsen B.V. B.109 Conval Nederland B.V. E.139A Copier Water B.V. * J.139 CRA BV - Maxx GmbH F.129 Croonwolterendros E.130 DAB Pumps B.V. * E.113 DAC Electric B.V. E.131 Dam Easy® Flood Barriers * H.101 Danfoss Drives D.133 Delta Pompen B.V. * D.122 Desman Pumps B.V. * K.108 Desotec Activated Carbon N.V. H.133 Diehl Metering C.125 Distrimex Pompen & Service B.V. * F .132 DL Plastics B.V. * I.119 Dräger Nederland B.V.

NR2 MAART 2019

I.103 B.114 D.101 K.102 G.130D H.127 M.111 C.118 L.124 F.105 D.117 D.102 J.126 D.114 F.127 H.101 B.101 & H.103 H.116

Dryden Aqua Nederland Duijvelaar Pompen Dutair Dutch Spiral B.V. Dutch Water Tech Econvert Water & Energy B.V. EDO PUMPS nv Eekels Pompen B.V. * Efcon® Water B.V. ELIQUO Water and Energy B.V. Elobau Elscolab B.V. EMEC Benelux B.V. Endress+Hauser Energie- en Grondstoffenfabriek Engie Electroproject B.V. Entec Holland B.V. Envaqua

EnviroChemie B.V. standnummer C.103 Waarderweg 52c 2031 BP Haarlem Nederland T: +31235345405 W: www.envirochemie.nl M: info@enviro-chemie.nl EnviroChemie BV is een leidende Europese installatiebouwer op het gebied van industriële afvalwaterzuivering, proceswaterbereiding en energiewinning uit afvalwater. Gedurende jarenlang onderzoek en ontwikkeling is er een eigen product-, chemie- en technologielijn ontworpen, welke wereldwijd in grote getalen geleverd worden. Het pakket van EnviroChemie BV bestaat uit chemisch-fysische flocculatie installaties (o.a. Split-O-Mat), flotatie installaties (o.a. Lugan), biologische zuiveringsinstallaties, membraanfilterinstallaties en Advanced Oxidation Processes. www.envirochemie.nl L.130 B.113 M.117 J.116 L.131 L.133 L.128 L.109A 000 K.107 H.124

Epimid Vorrink Kunststoffen B.V. ESEP Milieutechniek B.V. Euraqua Europe N.V. EURO-INDEX B.V. Europiren B.V. Evides Industriewater Evilim Industriewater B.V. Fabiton B.V. FCO Media Feralco Nederland B.V. FerroTech B.V.

F.114 A.119 H.122 E.107 L.136 M.113 M.121

Festo B.V. Fibrwrap Nederland B.V. * Filternox Flexim Instruments Benelux B.V. Flottweg Nederland B.V. Flowserve B.V. FSM Frankenberger GmbH&Co.KG

Gardner Denver Nederland b.v. – Robuschi – Elmo Rietschle standnummer L.137 Barwoutswaarder 3 3449 HE Woerden Nederland T: 0313-415570 F: 0313-415433 E: info.nl@gardnerdenver.com W: www.gardnerdenver.nl De afdelingen Robuschi en Elmo-Rietschle, onderdeel van Gardner Denver, zijn verantwoordelijk voor verkoop, advies en service van Robuschi en Elmo Rietschle producten in Nederland, België en Luxemburg. Beide zijn gespecialiseerd op het gebied van olievrije lucht of gas- en vloeistofverplaatsing. Vanuit Woerden leveren Robuschi en Elmo-Rietschle een uitgebreide range aan blowers, schroefcompresssoren, vacuüm- en centrifugaalpompen, welke voldoen aan de strengste eisen van de huidige industriële normen. Montage van complete aggregaten en servicewerkzaamheden worden uitgevoerd in onze eigen moderne en volledig geoutilleerde werkplaats te Woerden of op locatie.

GEA Nederland standnummer K.128 Hoogveld 16 5431 NW Cuijk Nederland T: 0485 – 319 300 E: nederland@gea.com W: www.gea.com Ook energiezuinig uw afvalwater behandelen? Realiseer eenvoudig een besparing met GEA decanter centrifuges. GEA Group is een van de grootste leveranciers voor de voedselverwerkende industrie en een breed scala van andere verwerkende industrieën. Als internationale technologiegroep richt het bedrijf zich op procestechnologie en compo nenten voor geavanceerde productieprocessen voor verschillende markten.

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 DEELNEMERSLIJST

J.133 M.107 E.141 I.123 G.114 E.139B L.135 F.115 B.118 E.125 B.117 L.112 H.114 D.124 H.129 J.103 G.111

Gebr. van Leeuwen Boringen B.V. Gebuwin B.V. Geodirect * Geonwater B.V. Georg Fischer N.V. GEP Water B.V. * Global Water Engineering N.V. GMB Services B.V. Gorman-Rupp Europe B.V. Groeneveld Industriële Reiniging B.V. * Grundfos Nederland B.V. * H.P. Well Screen B.V. Hach Hailo-Werk Rudolf Loh GmbH & Co. KG * Hamilton Bonaduz AG Hanna Instruments B.V. Haskoning DHV Nederland B.V.

HAUS Centrifuge Technologies standnummer I.107 Oosterparkweg 35C 2985 SX Ridderkerk Nederland T: 085 – 48 91 190 E: info@hauseurope.com W: www.hauseurope.com HAUS verkoopt producten voor de behandeling van slib en (afval)water. Het assortiment bestaat o.a. uit decanteercentrifuges, separatoren, turboblowers, polymeerunits en pompen. Ons serviceteam zorgt voor de installatie en onderhoud van deze en andere producten en met ons professionele netwerk kunnen wij u zowel binnen als buiten Europa van dienst zijn. I.118P HC Waterbeheersing A.117 Heartfil B.V. E.139D Hendrikse Relinen *

HG Ulfima B.V. standnummer G.127 Stationsstraat 142 5963 AC Hegelsom Nederland T: +31(0)77 327 5090 E: info@hg-ulfima.com W: www.hg-ulfima.com HG Ulfima is gespecialiseerd in het ontwikkelen, leveren, installeren en onderhouden van Ultrafiltratie systemen voor het preventief bestrijden

van legionella bacteriën in o.a. drinkwater installaties. HG Ulfima, een technisch vooruit strevende partner die met de heersende weten regelgeving u voorziet van hoogst betrouwbare, uiterst praktische en toch zeer betaalbare totaal oplossingen! www.hg-ulfima.com F.108 E.106 M.132 H.135 K.110 D.127 D.108 K.122 I.118K D.110 K.104 E.124 D.111 E.108 J.117 C.104 H.131 D.116 G.137 D.139 M.124 D.126 J.108 G.106 L.117 A.123 C.122 G.138 G.122 E.122 A.104 A.107 F.116 L.109 L.110 J.123 C.102 F.116

Hidrostal B.V. Hiller GmbH Hofmeijer MP B.V. Holland Filter B.V. Hollander Techniek Homa Pompen B.V. * Hoppenbrouwers Techniek Hoyer Motors HSF B.V. Huba Control AG Hubert Stavoren B.V. Hucobi Benelux B.V. * HydroBusiness Hydrochemie-Conhag B.V. Hydrolink HydroThane-STP I2Motion Trade B.V. IA Groep B.V. IBMO Sealing Systems B.V. IE Systems B.V. * IFM Electronic B.V. IKT Nederland * Indaver Impex B.V. Induvac B.V. Infra-SCADA InRIO advies- en ingenieursbureau B.V. * Insituform * Inter Act B.V. Intermediair Beumer B.V. INVENT Umwelt- und Verfahrenstechnik AG * IPCO B.V. I-Real B.V. i-Sago * ISS Tanks B.V. Jotem Waterbehandeling JUMO Meet- en Regeltechniek B.V. Kaeser Compressoren B.V. Kanters B.V. *

Keller Meettechniek B.V. standnummer M.122 Leeghwaterstraat 25 2811DT REEUWIJK Nederland T: 0031-182-399840 E:sales@keller-holland.nl W: www.keller-holland.nl

“KELLER Meettechniek BV verzorgt verkoop, advies en support van alle KELLERproducten voor de BeNeLux landen. Het meest uitgebreide programma druk- en niveausensoren . KELLER Meettechniek BV is in 1997 van start gegaan. Sindsdien heeft het bedrijf een stormachtige groei doorgemaakt en verworden tot een zeer vooraanstaande deelnemer op de Nederlandse meeten regeltechnische markt. Onze producten zijn gebaseerd op capacitieveof piëzoresistieve meetcellen. KELLER AG für Druckmesstechnik is uitvinden en de grootste fabrikant ter wereld van piezoresistieve OEMdruksensoren.” L.120 H.110 K.117 C.113 C.131 A.113 K.129 D.105 G.101 M.136 K.112 E.111 G.103 F.101 J.141 H.118 K.123 E.119 K.118

Kemabo B.V. Kemeling Kunststoffen Kemeo B.V. Kemira Rotterdam B.V. Kennis van Pompen B.V. * Kersten Kunststofcoating B.V. KIM Apparatenbouw B.V. Kin Pompentechniek B.V. Kobato B.V. Koninklijk Nederlands Waternetwerk Kozegho KROHNE Nederland B.V. KSB Nederland B.V. Kuipers Electronic Engineering B.V. Kurstjens B.V. KWR Watercycle Research Institute KWT Waterbeheersing B.V. KZ * L. van Raak Milieutechniek B.V.

Lagersmit standnummer K.111 Nieuwland Parc 306 2952 DD Alblasserdam Nederland T: +31 88 0216 200 E: info@lagersmit.com W: www.lagersmit.com Onze missie? Gemoedsrust leveren door de beste afdichtingen te leveren voor pompen, schepen en getijdenturbines. Ons bedrijf bestaat sinds 1856 en tot de dag van vandaag bedient Lagersmit een trouwe grote klantengroep binnen de maritieme-, bagger-, industrie- en watermarkt. Aan al deze markten zijn tot op heden in totaal meer dan 45.000 afdichtingen geleverd.

(ADVERTENTIES)

Voldoet uw installatie aan de normen? Water is onmisbaar voor uw bedrijfsactiviteiten. Het water moet voldoen aan hoge kwaliteitseisen als u het in uw proces gebruikt. Ook het afvalwater dat u loost, moet aan strenge normen voldoen.

Lhoist biedt een hoogwaardig gamma van waterreagentia voor optimale resultaten. Daarnaast adviseren wij u de beste oplossing voor de behandeling van uw proces- en afvalwater. Het is tijd om uw installatie te evalueren. Analyseren we samen of u nog aan de normen voldoet?

Lhoist Western Europe Tel.: +31(0)318 754166 verkoop@lhoist.com www.lhoist.com

AMEX seals Het AMEX systeem is ideaal voor het inwendig afdichten van aansluitingen en lekkages in alle voorkomende type leidingen, zoals staal, gietijzer, PVC, AZ, GRP, PP en PE.

Behandeling van drinkwater en proceswater

Behandeling van afvalwater en slib voor biogasproductie

www.akdolit.com

www.neutralac.com

Bezoek Festo op de Aqua Nederland Vakbeurs! Van 19 t/m 21 maart 2019 Standnummer F. 114 – Evenementenhal Gorinchem

U BENT 65% WATER WIJ ZIJN 100% H2O Advertenties Advertorials Print & Online Benieuwd naar wat het AMEX systeem voor uw organisatie kan doen? Bezoek ons op standnummer: A.101!

Bel 070-3234-070 Annelies & Daan Mooijman

Akdolit® en Neutralac® zijn merknamen van Lhoist Recherche et Développement S.A.

Vanzelfsprekend moeten de reagentia voor waterfiltratie en afvalwaterbehandeling aan hoge eisen voldoen.

Landustrie Sneek B.V. standnummer L.103 Pieter Zeemanstraat 6 Postbus 199, 8600 AD Sneek Nederland T: 0515 486 888 E: info@landustrie.nl W: www.landustrie.nl Landustrie heeft meer dan 100 jaar ervaring op het gebied van watertechnologie. In dit vakgebied leveren wij wereldwijd een breed assortiment van producten. Deze worden in eigen huis ontworpen en gefabriceerd en zijn terug te vinden op AWZI’s, in gemalen en pompinstallaties. Daarnaast levert Landustrie de waterkrachtvijzel waarmee duurzame energie wordt opgewekt. L.134 H.136 F.130

Lanxess - Lewabrane Lechler SA/NV Leenders RVS

Leiderdorp Instruments B.V. standnummer G.107 Dijkgravenlaan 17 2352 RN LEIDERDORP T: 071-5415514 E: info@leiderdorpinstruments.nl W: www.leiderdorpinstruments.nl Leiderdorp Instruments ontwikkelt en produceert innovatieve meetinstrumenten. Onderdeel van het productengamma zijn telemetrische en stand-alone waterstandloggers. De loggers zijn voorzien van de modernste technieken, denk aan LoRa en NBIoT datacommunicatie. De LevelStick logger is een stand-alone logger. De LevelStick wordt bediend met een smartphone app (gratis). L.119 J.131 G.105

Leister Technologies Benelux B.V. Lek / Habo Groep B.V. Lenntech B.V.

Lhoist Western Europe standnummer J.129 Galvanistraat 1 6716 AE Ede Nederland T: +31 (0)318 754166 E: verkoop@lhoist.com W: www.lhoist.nl

De Lhoist Groep is met ruim 100 productielocaties in 25 landen één van de grootste producenten van kalk en dolomiet ter wereld. Onze producten worden in diverse industrieën toegepast. Voor drinkwaterbereiding, afval waterbehandeling, slib- en mestverwerking leveren wij een breed scala aan kalkproducten en bieden wij ondersteuning met industriële installaties.

tevens ook: Vat- en containerpompen, Flowmetersystemen, Luchtaangedreven-Dubbelmembraanpompen en Centrifugaalpompen.

F.125

MACHEREY-NAGEL GmbH & Co. KG standnummer F.106 Neumann-Neander-Str. 6-8 52355 Düren Germany W: www.mn-net.com

Lidering N.V. *

Logisticon Water Treatment b.v. & Logisticon Verhuur b.v. standnummer E.103 Energieweg 2 2968 LE Groot-Ammers Nederland T: +31 (0)184-608260 W: www.logisticon.com Met ruim 30 jaar ervaring bouwt Logisticon Water Treatment in eigen fabriek kwalitatief hoogstaande waterzuiveringsinstallaties. Deze worden verkocht of verhuurd met mogelijkheid tot uitbesteding van bediening en onderhoud. Logisticon Verhuur heeft Europa’s grootste verhuurvloot van mobiele waterbehandeling voor afvalwaterzuivering, effluent polishing, chemicaliënopslag en -dosering tot proces- en drinkwater bereiding. G.135

Lubrafil Filtration

Lutz-Jesco Nederland B.V. standnummer J.101 Postbus 26 2980 AA RIDDERKERK Nederland T: 0180 – 49 94 60 F: 0180 – 49 75 16 E: info@lutz-jesco.nl W: www.lutz-jesco.nl Lutz-Jesco heeft als fabrikant zeer ruime ervaring op het gebied van doseertechniek en het begeleiden van de producten bij toepassingen in de waterbehandeling- en zwembadsector. Leveringsprogramma: Doseerpompen, TOPAX meeten regelapparatuur, Drukhoud- en Overstortventielen, Injectiestukken, Zoutelectrolyse, Desinfectie-systemen, Doseercontainers en

I.105

M.M. SRL

Sinds 1911 staat MACHEREY-NAGEL garant voor hoge kwaliteit, innovatie en betrouwbaarheid in de moleculair-biologische en chemische analyse. Vriendelijk en deskundig advies en zorg voor onze klanten is even vanzelfsprekend als de voortreffelijke kwaliteit van onze producten. Ons portfolio bestaat uit de terreinen filtratie, sneltests, wateranalyse, chromatografie en bioanalyse, met meer dan 25.000 producten, die speciaal zijn afgestemd op de eisen van onze klanten. MACHEREY-NAGEL producten staan voor kwaliteit “100% made in Germany”. L.107 F.126 J.139 L.120 L.122 M.131 I.102 M.129 J.104 B.110 I.117 F.129

Makronyl B.V. Mavalma Valves Made B.V. * MAXX Mess und Probenahmetechnik MD-Square Projects B.V. Medir International B.V. MeetConsult B.V. Sokkia Nederland Melotte Pumptechnology B.V. Merrem & la Porte B.V. Messner Aeration Systems B.V. Metrohm Nederland Milder Holland B.V. Mobilis B.V.

Modderkolk Projects & Maintenance B.V. standnummer D.107 Nieuweweg 143 6603 BL Wijchen Nederland T: 024 – 648 64 00 E: info@modderkolk.nl W: www.modderkolk.nl Modderkolk is een toonaangevend bedrijf in industriële elektrotechniek. Technische installaties zijn voor onze opdrachtgevers geen doel op zich. Het zijn middelen om businessdoelstellingen te bereiken, zoals kosten besparen,

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 DEELNEMERSLIJST BEURSSPECIAL doorlooptijden verkorten en productieprocessen optimaliseren. Wij helpen organisaties hierbij, door projecten van ontwerp tot installatie en inspectie uit te voeren. H.123 D.104 M.109 E.121 H.121 D.118 A.115 I.118C D.132 B.107 C.109 L.116 B.103 A.108

Monostore B.V. Morselt Watertechniek B.V. Mosman Installatie & Kunststoftechniek B.V. Mous Waterbeheer * MPI Pumps Multi Instruments Analytical B.V. Multipomp Munisense B.V. Nering Bögel B.V. * Netzsch Pompen Nederland B.V. Nidec NKI Neede B.V. Nordic Water Benelux B.V. Novochem Water Treatment B.V.

Novotec N.V. standnummer L.119 Fraterstraat 45 bus 19 B-9820 Merelbeke België T: +32(0)9 219 06 03 F: +32 (0)9 219 06 05 W: www.novotec.be E: info@novotec.be Gewapend met een rijke ervaring in het behandelen van verschillende types waterstromen, biedt Novotec NV steeds oplossingen op maat aan. Afhankelijk van de samenstelling van het water worden fysische, fysico chemische of biologische technieken ingezet, vaak gecombineerd. Bijkomende behandeling van rest stromen zoals biologisch of fysicochemisch slib, behoren eveneens tot het gamma. H.116 J.125 M.104 H.130 M.110 F.121 B.125 L.118 L.106 K.126 J.136 L.127 L.129 A.114

NWP OC_Max B.V. Odour Balance B.V. - For natural clean air ODS Metering Systems B.V. Omicron Benelux BVBA Omnial Waterzuivering Techniek B.V. Opticon Benelux Naarden B.V. * OTT Hydromet GmbH Pantarein Water PB International B.V. PCA NV Pentair Fairbanks Nijhuis Pentair Jung Pumpen PHOENIX CONTACT B.V.

NR2 MAART 2019

G.124 E.133 F.110 H.126 M.130 G.112 I.118L M.112 A.102 J.117 E.118 M.120 C.128 C.116 D.129 L.114 L.132 B.111 B.121

Plasticon Composites PM Komponenten B.V. * PMT Benelux N.V. Poly Products B.V. Power Valves Pro Water B.V. PROCENTEC Profilplast B.V. ProMinent Verder B.V. Q-Flow QM Environmental Services Nederland Qsenz B.V. QUA-VAC B.V. * R.K.G. Technische Groothandel RAE Benelux B.V. * REKO Industrial Equipment B.V. Remon Waterbehandeling B.V. Remondis Aqua B.V. REMONDIS Dusseldorp Rioolservice B.V. * B.105 Rietland BVBA A.112 Rittal B.V. G.104 RLC Roosterreiniger B.V. J.117 Rook groep J.117 Rook Pijpleidingbouw J.117 Rook South America I.120 Rotary Trading Company D.106A Roxtec L.101 RWB Water Systems A.110 SAER Elettropompe SpA J.113 Safic-Alcan Necarbo B.V. F.119 Saint- Gobain Pipe Systems L.105 SAVECO Holland C.127 SCHENKgroep *

Schmidt Watertechniek B.V. Tools – Materials – Services standnummer A.101 Stoofweg 18-20 3253 MA Ouddorp Nederland T: +31-(0)187 – 605200 E: info@schmidt.nl W: www.schmidt.nl Schmidt Watertechniek B.V. is een technische handelsonderneming en gespecialiseerde dienstverlener. Het leveringsprogramma bestaat onder andere uit machines, materialen, gereedschappen en meetapparatuur voor alle soorten leidingsystemen. Daarnaast heeft het bedrijf een gespecialiseerd dienstenprogramma dat bestaat uit lekdetectieonderzoek, leidingdetectie, capaciteits-, flow- en drukmetingen en afsluiterbediening.

M.133 F.109 J.127 G.109 H.131 E.126 G.129 F.117 K.133 M.108 G.132 K.105 I.124 I.108 G.108 J.132 K.116 G.102 M.134 E.139 A.122 K.120 E.114 A.120 F.111 H.106

Schneider Electric Schwer Fittings B.V. SEEPEX GmbH SEM Waterbehandeling B.V. Semiotic Labs Sencon B.V. * Service in Separation B.V. Sika Nederland B.V. Skeletline B.V. Snoek Technology N.V. Sodeco Valves B.V. Solenis Industries NL B.V. SOLIS Group Spirac B.V. Spirofil B.V. SPM Instrument B.V. SPX Flow Technology Assen B.V. Staka Schakelkasten STC Trade B.V. Stichting IKN * Stork Pompen * Suez Water N.V. Sulteq Pompen & Revisie Sulzer Pumps Wastewater Netherlands B.V. * Talis BeNeLux TANECO B.V.

Task – Läckeby Task Industriële Milieutechnieken standnummer J.114 Kerkhofstraat 33 2220 Heist-op-den-Berg België T: +32 15 24 21 15 E: info@task.be W: www.task.be Task Industriële Milieutechnieken is gespecia liseerd in industriële luchtzuivering (emissie behandeling), geurbestrijdingsinstallaties, waterzuiverings- en waterbehandelings installaties. Ook renovatie en optimalisatie van bestaande installaties behoren tot ons vakgebied. Task levert tevens equipment voor wateren luchtzuiveringstoepassingen en is exclusief Benelux verdeler van de Roto-Sieve roterende trommelzeven en Läckeby slib-slib en slib-water warmtewisselaars voor energierecuperatie. L.113 F.128 K.137 F.112 I.118E

Tauw Group B.V. TBS Soest B.V. * Technische Alliantie Thyssenkrupp Plastics Nederland B.V. TKI Water & Maritiem / branche organisatie

(ADVERTENTIES)

Verhoeve Milieu & Water haalt het beste uit uw proceswater! Verhoeve Milieu & Water streeft naar het ontzorgen van haar klanten door met ze mee te denken en verantwoordelijkheden in het ontwerpproces over te nemen, waardoor minder risico ontstaat in de realisatie van het project. Wij ondersteunen en analyseren uw processen. Wij beschikken over een eigen testruimte voor ondersteuning in het ontwerp. Wij bouwen waterzuiveringsinstallaties en beschikken over een groot scala aan tijdelijke (mobiele) installaties.

www.verhoevemw.com

op an 00 s s v 2.2 n r o k eu d C oe a-b tan z Be aum ril, s B ap de 14 t to 8

Nauwkeurige, veelzijdige doseerpompen • Reduceert de kosten van chemicaliën door een hogere doseernauwkeurigheid • Gemakkelijk te installeren geen randapparatuur nodig Vervang uw pompkop in seconden zonder extra gereedschap REVOLUTIONAIRE POMPKOPTECHNOLOGIE

wmftg.com/qdos-pumps-nl +31 10 462 1688

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 DEELNEMERSLIJST BEURSSPECIAL F.101 J.139 K.130 J.137 M.137 E.112 C.120 K.136

TMX TriOS Mess- und Datentechnik GmbH Trojan Technologies Nederland TSE Turbin B.V. U-F-M B.V. Umwelttechnik Hoffmann GmbH * United Rentals B.V.

Uvar Holland BV Filtratie op maat / Customized Water Filtration standnummer J.119 Postbus 5169 3295 ZH ’S-GRAVENDEEL Nederland T: 078-6731477 E: info@uvar.nl W: www.uvar.nl UVAR holland biedt het UDI filter-programma welke zijn toepassing vindt in tal van watersystemen. Waterfilters ter verwijdering van vaste stoffen en als voorfiltratie van waterbehandeling; zeeffilters, zand-/mediafilters en automatische filters worden toegepast in saneringsprojecten, waterinname en distributie, irrigatie en re-circulatiesystemen. K.106 L.104 C.115 I.113 H.120 E.116 L.125 M.106 K.115 J.115 D.106 H.105 H.105

Van de Lande B.V. Van den Borne Van der Arend Installaties B.V. Van der Ende Groep Van Remmen UV Techniek Van Walraven B.V. Vanderkamp B.V. Vandezande BVBA VDH Watertechnology B.V. VEGA VeldBerg Engineering Veolia Biothane Veolia Water Technologies Netherlands B.V. E.139C VerAutomation Controls B.V. * B.102 Verder B.V.

Verhoeve Milieu & Water B.V. standnummer M.139 Aventurijn 600 Postbus 3073, 3301D Dordrecht Nederland T: 078-6520070

NR2 MAART 2019

E: info@verhoevemw.com W: www.verhoevemw.com Verhoeve Milieu & Water is een innovatief uitvoerend bedrijf op het vlak van waterbehandeling. Ontwerp & procesverbetering, circulaire concepten & laboratoriumtesten, pilottesten en bouw, verhuur en verkoop van (tijdelijke) waterzuiveringen en installaties voor proces- en afvalwater, drainwater, spuiwater, grondwater en koelwater. Verhuur, Bouw, Service, Onderhoud & Beheer. Vestigingen in Nederland en België. K.109 M.103 I.118P F.134 A.111 C.110 C.121

VGE International B.V. VINK Kunststoffen B.V. Vislift Vogelsang B.V. * Vopo Pompen- en machinefabriek B.V. VTA Austria GmbH VTN Veiligheidstechniek Nederland B.V.* D.134 WASYS BENELUX * H.116 Water Alliance G.130 Water Platform Brabant (WPB) G.130B Water2Energy I.115 WaterCampus

Watson-Marlow Fluid Technology Group standnummer A.103 Industrieweg 130a 3044 AT Rotterdam Nederland T: +31 10 462 1688 F: +31 10 462 3486 E: Info.nl@wmftg.com W: www.watson-marlow.nl Watson-Marlow Fluid Technology Group (WMFTG) is de wereldwijde marktleider in slangenpompen en aanverwante technologie op het gebied van vloeistoftransport voor de levensmiddelen-, farmaceutische-, chemische-, en waterzuiveringsmarkt. Wij bestaan uit tien gevestigde merken, elk met een eigen expertisegebied, maar samen bieden we onze klanten ongeëvenaarde oplossingen voor hun pompen vloeistoftransporttoepassingen. B.112 M.126 C.119 J.122 E.101 H.107 A.118 M.133 H.134

Watts Benelux WEG Benelux N.V. Wemeco Products B.V. * Wetlantec B.V. Wiefferink B.V. Wildkamp B.V. Wilo Nederland * Wonderware Benelux wsb-clean Nederland

M.123 WTA Luchttechniek B.V. I.118H XAxis Technologies B.V. G.117 Xylem Water Solutions Nederland B.V. E.120 YP Your Partner * H.132 ZF Services Nederland B.V. Koffietruck Ziggo Zakelijk * Exposanten RioleringsVakdagen

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 PRODUCTNIEUWS

ATB NEDERLAND De Alltech FKM-doseerpomp. Robuust en bewezen, nu met intelligente iReg besturing! Alltech Dosieranlagen GmbH en ATB Nederland presen teren met trots deze beurs dé innovatie op doseergebied. Door de klassieke FKM- doseerpomp te combineren met de nieuwste technologie op besturingsgebied zijn de mogelijkheden eindeloos.

AERZEN NEDERLAND AERwater: DE WEG NAAR WATER 4.0. Water 4.0 komt voort uit het begrip Industrie 4.0 en staat voor een toekomstgerichte procesoriëntatie in waterbeheer. De strategie is gericht op digitalisering en automatisering waardoor operationele procedures flexibeler, duurzamer en efficiënter kunnen worden. Water 4.0 betekent een betere onderkenning van de complexiteit van het plannen van waterbeheer om een doorslaggevende invloed uit te oefenen op vroegtijdige waarschuwing, besluitvorming en (productie)processen. Aerzen introduceert daarom nu AERwater: een geïntegreerde oplossing met op elkaar afgestemde modules van hardware, software en een uitgebreid serviceportfolio. Met als doel afvalwaterzuiveringsinstallaties zo energie-efficiënt, grondstofvriendelijk en vooruitdenkend mogelijk te maken. Aqua Nederland Standnummer I.101 www.aerzen.nl

Zo zorgt de nieuwe, intelligente besturing onder andere voor de bewaking van over-/onderdruk en een groot aantal prestatieparameters. Uniek is dat het iReg-systeem twee analoge ingangen kan gebruiken en de gewenste verhouding tussen twee media ingesteld en automatisch geregeld kan worden. Kortom: nog meer zekerheid, precisie en minder verspilling! Nieuwsgierig? Kom naar stand K103 en ontdek de mogelijkheden! ATB Nederland, Standnummer K103

UVAR HOLLAND / BERMAD HOLLAND Besparing filterspoelwater & Nieuwe regelafsluiter De nieuwe double-chamber regel afsluiter van Bermad Holland is inzetbaar voor veel control-functies binnen uw watersysteem. Dit type afsluiter opent volledig, met minimaal drukverlies, bij lage flows. Ook nieuw is het UDI Galileo-L filter van UVAR Holland, met vergroot filteroppervlak. Dit vermindert het aantal spoelbeurten en bespaart hiermee de hoeveelheid spoelwater. Ook de Galileo-L Air Assist wordt geleverd met vergroot filteroppervlak. Deze uitvoering van de Galileo-L filter wordt gespoeld met combinatie van water en gecomprimeerde lucht. Dit zorgt voor een extra besparing van ca. 80% op de reguliere hoeveelheid spoelwater. Meer info: UVAR HOLLAND / BERMAD HOLLAND Standnummer J.119

ALBERS ALLIGATOR PROJEKTEN B.V. Pieken in (riool-) water aanvoer op vangen? Albers Alligator heeft altijd de passende oplossing voor u. Een verplaats bare tijdelijke vloeistofopslag, de Winbag. Of een grote opslag, onderhoudsarm met een lange levensduur. Daarvoor maken wij de Rioolwaterbuffers en Bagtanks. Betontanks afdekken, een bio-gas opslag, of drijvende afdekkingen op uw drinkwaterbekken, Albers Alligator heeft de jarenlange ervaring en de beste materialen om u te helpen. Uw wens en de best passende oplossing is onze inspiratie, onze honderden referentie projecten het bewijs. Alle producten worden in ons familiebedrijf in Wageningen geproduceerd. Neem contact op voor een vrijblijvende afspraak. Tel: +31 (0)317-419144 Mail: info@albersalligator.com Standnummer E.128

BEST INSTRUMENTS SAC (UV-T 254nm) bepaling De AMI SAC (Spectrale Absorbtie Coëfficiënt) analyzer van Swan is begin dit jaar geïntroduceerd en kan worden toegepast in diverse soorten water. De analyzer meet de UV-absorptie bij 254 nm voor de bepaling van de organische belading. Meetrange is 0-300/m UV-A of 0-100% trans missie UV-T. De analyzer is drift-vrij door een uniek, en gepatenteerd meetsysteem waarbij gebruik wordt gemaakt van een variabele weglengtemeting bij elke analyse. Per analyse wordt het vloeistof-niveau 3x geva rieerd om de invloed van een eventueel vervuilde meetcel te elimineren. Verder is het mogelijk om koolstof gerelateerde parameters zoals DOC, TOC en BOD weer te geven. BEST Instruments (www.bestinstruments.nl) Standnummer E.105

BEURSSPECIAL BRENNTAG NEDERLAND B.V. Brenntag Waterbehandeling “chemie voor geurbestrijding” In elke sector (Industrie/Agro) zijn problemen met geur aan de orde van de dag. G elimiteerd door wet en regelgeving, maar ook als g evolg van k lachten uit de buurt, zijn er acties nodig om de geur te beperken. Brenntag heeft de juiste mensen die kunnen adviseren met een breed pakket aan produkten. --> Talon S3, scrubber installatie --> Clorious2-Air, kant en klaar chloordioxide 0,6% --> Metaalzouten, als ijzerchloride vloeibaar of Ferrosorp als vaste stof --> Norit ROZ4 actief kool, filtermedia effectief H2S binding luchtfase Meer informatie bij de stand van Brenntag, Standnummer J.111

FESTO OP DE AQUA NEDERLAND VAKBEURS 2019 Configurator voor procesklep besturingen Van handmatig bestuurde tot volledig geautomatiseerde proceskleppen – de nieuwe configurator maakt het selecteren van de juiste oplossing heel gemakkelijk. Stel de parameters in en de configurator geeft gelijk suggesties voor passende combinaties. Dit maakt het engineeringproces sneller, betrouwbaarder en simpeler! Ook kunt u op de beurs kennismaken met een uitgesproken revolutionair product op het gebied van pneumatisch besturen: de Festo Motion Terminal. Besturing-, regel en diagnosetechniek geïntegreerd in een intelligent platform. We zien u graag 19 t/m 21 maart in Gorinchem! Standnummer F.114

BUVECO GASDETECTION B.V. GAS-SENSOREN H2S, O2, CH4, CO2, O3 …….., BETTER SAFE THEN SORRY Uw afvalwaterzuivering, drinkwater productie locatie kan een stuk veiliger worden met de gasdetectoren, gasdetectie systemen van Buveco Gas detection BV. Robuust, bedrijfszeker, Explosieveilig ( ATEX en IECex ), kalibreren zonder special tools, zijn de eigenschappen van onze gasdetectie sensor / transmitters. Veel gassen zijn detecteerbaar, zoals H2S, O2, O3, Methaan, CO2, ClO2. Als fabrikant van gasdetectie systemen, adviseren en begeleiden wij u graag, van A tot Z, van aanvraag tot uitvoer en m.b.t. het preventief onderhoud.

GARDNER DENVER NEDERLAND B.V. Robuschi ROBOX ENERGY Schroefcompressor Op onze stand zal gardner Denver de Robuschi ROBOX ENERGY schroefblowerunit laten zien. Door de combinatie van de schroeftechnologie met een permanent magneetmotor en een geïntegreerde frequentieomvormer, is een energiebesparing tot 30 % mogelijk. De schroefblower reageert nauwkeurig op de juiste zuurstof behoefte in de verschillende stappen van het beluchtingsproces, zodat een optimaal rendement wordt bereikt en besparing van de stroomkosten.

Meer informatie; sales@buveco.com Standnummer E.129

Naast de Robox Energy zal Gardner Denver blowers en compressoren uit het Elmo Rietschle programma tentoonstellen. Deze hebben hun jaren lange betrouwbaarheid in de waterzuiveringen bewezen. Deze blowers en compressoren kunnen drukken bereiken tot 14 bar en zijn geschikt om lucht of biogas te comprimeren. Onderhoudskosten is tegenwoordig een veelbesproken onderwerp. De Elmo Rietschle producten bewijzen keer op keer dat wordt voldaan aan de wensen om de kosten voor onderhoud en energie te minimaliseren. Standnummer L.137

ENVIROCHEMIE B.V. EnviroChemie AOP oplossingen De door EnviroChemie op de Aqua Nederland gepresenteerde advanced oxidation technologie is uitermate geschikt voor de verwijdering van niet afbreekbare toxische stoffen, zoals vluchtige organische stoffen, uit afvalwater. De techniek kan tevens worden ingezet bij de behandeling van gefiltreerd afvalwater om chemische verontreinigingen verder te reduceren tot onder de lozingsnorm. De Envochem® AOP technieken zijn beschikbaar in drie series: • Envochem® AOP: behandeling met waterstof peroxide en UV bestraling • Envochem® AOP: behandeling met waterstof peroxide en 2-waardig ijzer • Envochem® AOP: behandeling met ozon Envochem® installaties worden veel toegepast voor chemisch-fysische zuivering in de farmaceutische industrie. www.envirochemie.nl Bezoek ons op stand nr C.103

GEA NEDERLAND Profiteer met de GEA waterMaster U profiteert met de GEA waterMaster van de beste resultaten in de ont watering en concentratie van zuiveringsslib, de behandeling van drinkwater en het terugwinnen van waardevolle stoffen. Talrijke technische innovaties in de waterMaster zorgen voor een energiezuinige oplossing en een zeer hoge scheidingsefficiëntie. Het energieverbruik van de waterMaster is zelfs teruggebracht met bijna 50% en door minder polymeerconsumptie resulteert dit in een duurzame wateren afvalwaterbehandeling en een gegarandeerde waardevastheid van uw investering. GEA.com/nederland Standnummer K.128 op de Aqua Nederland 2019 Vakbeurs

NR2 MAART 2019

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 PRODUCTNIEUWS BEURSSPECIAL

HAUS CENTRIFUGE TECHNOLOGIES Naast de beste r esultaten in slibontwatering en het terugwinnen van waarde volle stoffen met de inmiddels bewezen HAUS performance legt HAUS Europe BV een steeds sterkere focus op service. Met een groeiend team sterk toegewijde service engineers en onze voorraad van alle cruciale componenten, waaronder trommels schroeven en tandwielkasten in ons magazijn te Ridderkerk, wordt stilstand tijdens service of calamiteit tot een minimum beperkt. Op de beurs laten wij u graag zien wat volgens ons service is voor een duurzame en waardevaste afvalwaterbehandeling. HAUS Europe BV Standnummer I.107

HG ULFIMA B.V. Dé legionellapreventie specialist. “Voorkomen is beter dan genezen!” Waarom zou u de legionella-bacterie laten binnenkomen in u gebouw, als u deze ook kunt buiten sluiten? Door het plaatsen van een Ulfima® poortwachter-systeem zorgen wij ervoor dat de bacterie geen kans meer krijgt om binnen te komen. Voor élke locatie - groot en klein - denken wij met u mee naar een passende en veilige oplossing. Heeft u een specifieke vraag over de mogelijkheden op uw locatie? Dan zien we u graag terug op onze stand tijdens de Aqua Nederland. Bezoek onze stand G.127 www.hg-ulfima.com

LAGERSMIT SEALING SOLUTIONS BV Wij zijn pas tevreden als onze klanten zich bezig kunnen houden met de zaken die er voor hen echt toe doen. Om deze reden staat uw gemoedsrust bij ons centraal. Die gemoedsrust ontstaat door het leveren van kwaliteits diensten en -producten, de Liquidyne® pompasafdichting is daar één van. De Liquidyne biedt u een voorspelbare levensduur door 24/7 conditie monitoring, energiebesparingen door lage frictie, minimale hitteontwikkeling, een veilige werkplek en is makkelijk in onderhoud. Hoe? Kom langs bij onze stand (K.111) en we vertellen er graag meer over!

LEIDERDORP INSTRUMENTS B.V. Ooit waren stand-alone loggers modern. Het geknoei met kabeltjes en stekkertjes en laptops in de regen en technische imperfecties werden op de koop toegenomen. Toch kwam er alleen maar meer van hetzelfde. Tot nu! Met een frisse blik hebben we een innovatief systeem ontwikkeld dat veel van de ingesleten narigheid wegneemt. We noemen het de LevelStick. De LevelStick logger meet en registreert grondwaterstanden. Nauwkeurig en betrouwbaar. Luchtdrukgecompenseerd of absoluut. Tot 10 jaar op een verwisselbaar AA formaat batte rijtje. De LevelStick wordt bediend met een gratis smartphone App. De stand-alone logger is up-to-date – met de nieuwe standaard: de LevelStick! Leiderdorp Instruments BV Standnummer G.107

KELLER MEETTECHNIEK B.V. De Y-lijn niveautransmitters van Keller heeft een extreem kleine temperatuurafwijking. De transmitter beschikt hiervoor over een extra circuit met een temperatuursensor waardoor het mogelijk is om het temperatuurbereik in stappen (velden) van slechts 1,5K te verdelen. Dankzij de verticale opzet van de productielijn, het modulaire ontwerp en de programmeerbare elektronica is zelfs de klantspecifieke productie mogelijk tegen een lage investering. Zoals het Keller betaamt is de piëzoresistieve niveautransmitter onder gebracht in een waterdichte behuizing en geschikt voor onder meer niveau en waterspanningsmetingen. Het meetbereik kan tot maar liefst 2.000 mwk en zowel absoluut als relatief worden doorgegeven. De nauwkeurigheid is maar liefst < 0,5%FS. Het materiaal van de sensor is standaard RVS316L, maar andere materialen zijn op aanvraag mogelijk. Natuurlijk is er ook een Ex-uitvoering leverbaar en zijn standaard alle standaard communicatieprotocollen voorzien. Deze transmitter kan worden gekoppeld aan een LoRa-netwerk en de data kan via de Keller Kolibri-cloud of een API beschikbaar gemaakt worden voor monitoring en analyse.” Keller Standnummer M.122

LHOIST WESTERN EUROPE Akdolit® : Als alleen het beste water goed genoeg is U stelt hoge eisen aan uw water. Lhoist levert onder de merknaam Akdolit® een breed assortiment van filtermedia voor behandeling van drinken proceswater. Met onze jarenlange ervaring en technische ondersteuning zijn wij een betrouwbare partner. Of het nu filtratie, pH aanpassing, opharding of (re)mineralisatie van water betreft, wij leveren u het passende product. Een groot aantal van onze producten is KIWA-ATA gecertificeerd. Kwaliteit waar u op kunt vertrouwen! Meer informatie vindt u op onze vernieuwde website www.akdolit.com. Bezoek Lhoist op stand J.129 op de Aqua 2019 Vakbeurs!

(ADVERTENTIES)

Abcite® De ultieme bescherming tegen corrosie ► Uitstekende corrosiewering (C5-M en IM3 High) ► Zeer goede chemische resistentie ► In één laag aan te brengen, geen primer nodig ► Goede UV- en weersbestendigheid ► Oplosmiddelvrij ► Drinkwaterattest voor meerdere Europese landen www.eurolacke.nl/abcite

Water and Wastewater Treatment Plants, Operating Equipment & Services: A dynamic Partnership Water Recycling / Reuse Energy & Resource Recovery Plants: Individual & modular Process Water Treatment

GASDETECTIE VOOR UW VEILIGHEID

Biogas, alsmede explosieve, giftige en zuurstofverdringende gassen zijn potentiële risicobronnen bij en rondom waterzuiveringsinstallaties. Buveco is dé specialist in draagbare en vast opgestelde gasdetectiesystemen, waarmee u schadelijke gaswaardes op tijd detecteert. Ter bescherming van mens én milieu. U kunt bij Buveco terecht voor het totale

Discover new Developments!

gasdetectietraject; van advies, verhuur, verkoop tot en met het complete onderhoud. Ons motto is dan ook:

‘Better Safe than Sorry!

EnviroChemie BV Waarderweg 52c 2031 BP Haarlem Tel. +31 235345405

www.envirochemie.nl

CH4

H2S

Buveco Gasdetection BV P.O. Box 74, 2665 ZH Bleiswijk Tel.: +31 (0)10 521 73 44

CLO2

CO2

sales@buveco.com WWW.BUVECO.COM

AQUA NEDERLAND VAKBEURS | RIOLERINGSVAKDAGEN 2019 PRODUCTNIEUWS

LOGISTICON WATER TREATMENT B.V. & LOGISTICON VERHUUR B.V. Te huur: mobiele chemicaliën opslag met BRL K903 certificaat Logisticon Mobile Water S olutions’ verhuurvloot is uitgebreid met CHEMDOSE10 units. Mobiele chemicaliën opslag- en doseerinstallaties met 10m3 inhoud. De opslagtanks zijn te huur en worden toegepast als alternatieve opslag bij onderhoudswerkzaamheden, vervanging, afkeur oude opslaginstallaties of als tijdelijke maatregel voor bijvoorbeeld neutralisatie van afvalwater, opslag van coagulanten, flocculanten etc. De tanks en doseringen zijn in een stalen frame geplaatst, dubbelwandig en met lekkagedetectie en meerdere beveiligingen conform BRL K903 uitgevoerd. Bezoek onze stand E.103 op de Aqua Nederland Vakbeurs Voor meer informatie: www.logisticon.com/nieuws/verhuur-vanmobiele-chemicalien-opslag-en-doseerinstallaties

MACHERY-NAGEL GMBH & CO. KG Testmiddelcontrole eenvoudiger dan ooit tevoren! Met NANOCONTROL NANOCHECK 2.0 en de NANOCOLOR®-spectrofotometers Een interne kwaliteitscontrole (IKK) is een basisvoorwaarde voor correcte en geldige meetresultaten in de wateranalyse. Daarom heeft MACHEREY-NAGEL zijn productassortiment uitgebreid met nog een eenvoudig controlemiddel waarmee de fotometrische juistheid en lineariteit gecontroleerd kunnen worden. Met de nieuwe N ANOCONTROL NANOCHECK 2.0 is een secundaire standaard beschikbaar die een ongeëvenaard eenvoudige controle mogelijk maakt, Met NANOCONTROL NANOCHECK 2.0 kunnen alle golflengten van de NANOCOLOR®-rondecuvettest op fotometrische juistheid worden getest. Daarvoor worden twee kleuroplossingen gebruikt waarvan de testset drie concentraties van elk bevat. Meer informatie vindt u www.mn-net.com/NANOCHECK. MACHERY-NAGEL Standnummer F.106

LUTZ-JESCO NEDERLAND B.V. Uitgebreide serie Stappen motor- membraan-doseerpompen met digitaal kleurendisplay van Lutz-Jesco De stappenmotor- membraan doseerpompen zijn op basis van hun ontwerp bijzonder geschikt wanneer het om zeer nauwkeurige en reproduceerbare industriële doseertaken gaat. De stappenmotor, met een slijtarme tandriemaandrijving, zorgt voor een bijzonder homogene en rustige dosering. De nieuwe MEMDOS SMART serie valt niet alleen op vanwege het elegante ontwerp maar ook door het grafische kleurendisplay met meer talig keuzemenu met daardoor een eenvoudige bediening. De doseerpompserie is in verschillende capaciteit bereiken (tot 30 l/uur) en in vier materiaalvarianten, voor vele vloeistoffen, beschikbaar. Bezoek onze stand J.101 op de Aqua Nederland Vakbeurs

MODDERKOLK PROJECTS & MAINTENANCE B.V. Modderkolk is een toonaangevend installatiebedrijf in industriële elektrotechniek. Wij zijn ruim 95 jaar actief in de technische dienstverlening en streven naar een eeuwig florerend bedrijf. Dat vraagt om een duurzame filosofie, die wij ‘De kunst van techniek’ noemen. Kort samengevat houdt deze visie in dat mensen in hun werk optimaal gebruik maken van tijd, geld en energiebronnen. Het watermanagement is één van de drie branches waar wij ons op richten. Modderkolk helpt waterbedrijven, gemeentes, waterschappen en Rijkswaterstaat om hun taken op een verantwoorde én kostenefficiënte manier uit te voeren met oplossingen voor stuwen, gemalen, sluizen, bruggen, rioleringen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en drinkwaterinstallaties. Modderkolk Standnummer D.107

NOVOTEC N.V. Novotec’s slibontwateringssystemen type Squeez-R en Tumbl-R zijn ideaal voor het ontwateren van alle slibtypes en menig te ontwateren afvalproduct Voor mest en allerhande vezelrijke en grovere slibstromen introduceert Novotec de Manu-Rator. Voordelen • Laag energieverbruik • Minimale onderhouds- en operationele kost • Minimaal waterverbruik • Minimaal geluidsniveau • Bekomen DS-gehaltes tussen 15 – 26 % (biologisch slib)en tot 25-40 % (fysicochemisch en primair slib) • Lager polymeerverbruik • Geen indikking nodig, kan slib rechtstreeks ontwateren vanuit de beluchtingstank • Mogelijkheid tot 24h/7d werking Heeft een bedrijf niet voldoende ruimte, dan zijn onze kant-en-klare containers de oplossing. Pilootunits zijn tevens beschikbaar. Novotec, Standnummer L.123

TASK-LÄCKEBY Task Industriële Milieutechnieken is gespecialiseerd in industriële luchtzuivering (emissiebehandeling), geurbestrijdingsinstallaties, waterzuiverings- en waterbehandelingsinstallaties. Ook renovatie en optimalisatie van bestaande installaties behoren tot ons vakgebied. Task levert tevens equipment voor wateren luchtzuiveringstoepassingen. Task is exclusief Benelux verdeler van de Roto-Sieve roterende trommel zeven en Läckeby slib-slib en slib-water warmtewisselaars. De ROTOSIEVE roterende trommelzeven verwijderen vaste deeltjes en vezels uit diverse vloeistof- en slibstromen. Bijna 5.000 toestellen wereldwijd in werking in tal van industrieën. Läckeby warmtewisselaars slib/slib, slib/water en lucht/water: de meest efficiënte weg naar energierecuperatie uit diverse slibstromen en andere hoog viskeuze vloeistoffen. Onderhoudsvriendelijk, verstoppingsongevoelig, minimaal ruimtebeslag (modulair en stapelbaar systeem). Task, Standnummer J.114

BEURSSPECIAL WATSON - MARLOW FLUID TECHNOLOGY GROUP Qdos-slangenpompen: nauwkeurige en veelzijdige doseerpompen Met opbrengsten die tot 7 bar constant blijven, bieden Qdos-slangenpompen gebruikers een uniek voordeel vergeleken met membraandoseerpompen. VERHOEVE MILIEU & WATER B.V. Verhoeve Milieu & Water voorziet in circulaire oplossingen binnen de waterbehandeling. Een voorbeeld hiervan is het ‘ZuNurec’ proefproject wat uitgevoerd wordt via het ‘Vlaanderen Circulair’ programma. Overtollig (spui-) water (in dit geval van tuinders) wordt omgezet in grondstoffen. Hiervoor worden twee technieken ingezet, in eerste instantie om het water te ontdoen van gewasbeschermingsmiddelen en pathogenen. Vervolgens worden uit het water de nutriënten verwijderd door deze te concentreren in een kleinere waterstroom. De nutriëntenstroom (welke in het project wordt getest op inzetbaarheid) en de schone waterstroom kunnen opnieuw worden ingezet in het bedrijfsproces. Hierdoor ontstaat een enorme milieuwinst door het overtollig water niet meer af te voeren of te lozen. Verhoeve Milieu & Water Standnummer M.139

• Qdos-slangenpompen zorgen voor: • Minder downtime • Minder onderhoud • Lagere kosten voor chemicaliën, dankzij een hogere nauwkeurigheid bij de dosering • Eenvoudige drop-in installatie maakt randapparatuur overbodig • Opbrengst van 0,1 tot 2000 ml/min bij tot 7 bar • Lagere cost of ownership i.v.m. membraandoseerpompen Qdos-slangenpompen zijn voorzien van ReNu-pompkoptechnologie. Deze pompkop vergt geen onderhoud en is gegarandeerd lekvrij. Maximale proces-uptime doordat de pompkoppen snel, veilig en eenvoudig te verwijderen en vervangen zijn zonder gereedschap, gespecialiseerde opleidingen of onderhoudstechnici. Watson-Marlow Standnummer A.103

(ADVERTENTIE)

NR2 MAART 2019

NEW BUSINESS

NIEUWE WATERTECHNOLOGIE VAN NEDERLANDSE BODEM VOORAF | Dé beurs weer beter dan vorige keer We maken ons op voor de Aqua Nederland Vakbeurs gecombineerd met de Nationale Watertechnologie Week. Ik zie er naar uit. Deze jaarlijkse watertechnologie vakbeurs voor de Nederlandse markt ervaar ik elke keer weer als het moment waarop we peilen hoe de sector ervoor staat in Nederland. Dat is voor ons als netwerkorganisatie belangrijk; we steken de thermometer in de sector en promoten de innovaties onder andere in de Innovatiestraat. En ook al blijft de beurs de beurs, wat het interessant maakt is de mix met de inhoudelijke sessies, de workshops en interactieve lezingen van de Nationale Watertechnologie Week, die we samen met de andere kennispartners van de beurs ENVAQUA en het NWP voor de vijfde keer organiseren. Als Water Alliance nemen we op woensdag de invulling van de lezingen voor onze rekening. We kiezen voor een prikkelend thema: Technologie van de toekomst vergt geen onderhoud. Een actueel onderwerp. En zoals het bij ons past betreden mensen uit het bedrijfsleven het podium om over hun ervaringen en technologieën te vertellen, zoals Lisa Brand van LG Sonic, Simon Jagers van Semiotic Labs en Rudy Dijkstra van Acquaint. De lezingensessies trekken vooral mensen die geïnteresseerd zijn in de nieuwe ontwikkelingen. Het mooie is dat ze na afloop ook over de beurs lopen, bedrijven bezoeken en innovaties zien. Zo breng je nieuwe contacten tot stand. Het zou goed zijn als we die mix van technologie, innovatie en inhoud verder versterken. Het maakt de beurs als hét jaarlijkse evenement voor de Nederlandse watertechnologiesector nog interessanter. Daar proberen we als Water Alliance elk keer iets aan toe te voegen. We richten opnieuw de Innovatiestraat in, die uitgroeit tot een exclusief onderdeel van de beurs. Uiteraard zijn we er ook met de WaterCampus vertegenwoordigd, met aandacht voor toegepast onderzoek waarmee we bedrijven verder kunnen helpen in hun innovaties. En we zijn er natuurlijk ook weer met ons gezamenlijke netwerkpaviljoen, de Aqua Lounge, met weer iets nieuws! De Wall of support wordt hier opgezet; een heuse fysieke muur waar vraag en aanbod direct en interactief samenkomen. Dat zorgt ervoor dat bedrijven en organisaties elkaar vinden in samenwerking, kennisoverdracht en business. Heel gewoon, met gewoon post it … back to basic, nieuw, grappig, efficiënt en vooral leuk! Vanuit het paviljoen worden elke dag guided tours gehouden langs exposanten die innovatieve toepassingen laten zien die aansluiten bij de thema’s van de Watertechnologie Week. Zo koppelen we actuele trends aan de laatste technische ontwikkelen en dat geeft de beurs weer meer waarde. Ik hoop u daar te zien! Hein Molenkamp Managing director Water Alliance h.molenkamp@wateralliance.nl

Water Alliance is een samenwerkingsverband van overheid, kennisinstellingen én bedrijfsleven op het gebied van watertechnologie in Nederland. Water Alliance richt zich vooral op het midden- en kleinbedrijf in de innovatieve en duurzame watertechnologie die wereldwijd vermarkt kan worden. Water Alliance ondersteunt de bedrijven op het gebied van (internationale) matchmaking, netwerken en business development.

wateralliance Agora 4 8934 CJ Leeuwarden 058-2849044 www.wateralliance.nl

NEW BUSINESS

INNOVATIESTRAAT: WEGENS SUCCES HERHAALD

Wegens succes geprolongeerd: de Innovatiestraat. Evenals vorig jaar zet Water Alliance tijdens Aqua Vakbeurs Nederland de schijnwerper op innovaties die door bedrijven zijn ontwikkeld en klaar zijn om op de markt te worden geïntroduceerd. De Innovatiestraat beleefde vorig jaar zijn primeur op de beurs in Gorinchem. Het concept sloeg aan. Ondernemers kregen extra aandacht, bezoekers wisten waar ze naar toe moesten om de belangrijkste innovaties te zien. Dit jaar zal dat weer zo zijn. Water Alliance past een selectieprocedure toe om er zeker van te zijn dat de Innovatiestraat zijn exclusiviteit behoudt. Tiemen Jousma van Water Alliance legt uit dat een innovatie aan een aantal voorwaarden moet voldoen wil ze kans maken om een plekje te krijgen op de Innovatiestraat. “De technologie mag niet ouder zijn dan vijf jaar en het moet een Nederlandse innovatie NR2 MAART 2019

zijn. Bovendien moet de techniek ‘marktklaar’ zijn, dat wil dus zeggen dat de innovatie fases als onderzoek en prototype heeft doorlopen en klaar is om de markt op te gaan of daar al is geïntroduceerd.” Naast de aandacht in de exclusieve innovatiestraat wordt de bedrijven de gelegenheid geboden om in het netwerkpaviljoen, de Aqua Lounge, tijdens de lunch hun innovatie te pitchen. Daar treffen ze een publiek dat zich voor een deel ’s ochtends tijdens de kennissessies op de beurs op de hoogte heeft gesteld van nieuwe ontwikkelingen en trends in de wereld van de watertechnologie. Die ontmoeting kan tot nieuwe contacten leiden, zo is de gedachte. Jousma: “Daarnaast zorgen we voor een gezamenlijke promotie. We brengen een informatiegids uit, waarin de bedrijven en hun innovaties worden getoond.” Er wordt naar gestreefd om in de Innovatiestraat 18 bedrijven een plek

te geven. Een van de ruimtes zal gevuld worden door de partners van de WaterCampus, Water Alliance, onderzoeksinstituut Wetsus, Centre of Expertise Water Technology (CEW) en het Centrum voor Innovatie Vakmanschap CIV Water. Zij zullen innovaties tonen die op de WaterCampus in Leeuwarden zijn ontwikkeld, vertelt Jousma. Ook zullen bezoekers van de stand de gelegenheid krijgen om zelf te ervaren hoe een innovatie op de campus tot stand komt. Zo krijgen ze zicht op de stappen die moeten worden doorlopen om een nieuw product te ontwikkelen en op de markt te brengen.

NEW BUSINESS Powered by Water Alliance

Een Pharmafilter is een complexe installatie

STEEDS MEER ZIEKENHUIZEN INSTALLEREN PHARMAFILTER Pharmafilter wordt in steeds meer ziekenhuizen geïnstalleerd. Ook in het buitenland is interesse in de installatie die medicijnresten uit afvalwater haalt. Ziekenhuizen vormen de bron van zo’n 10 procent van de medicijnresten die via het afvalwater terechtkomen bij rwzi’s. Het bedrijf Pharmafilter heeft de gelijknamige technologie ontwikkeld om medicijnresten en ander medisch afval uit het water te halen, voordat dit via het riool wordt afgevoerd. Het systeem verwerkt alle toiletspoelingen en een groot deel van het ziekenhuisafval. In iedere spoelkeuken staat een vermaler, Tonto genaamd, waar alle afval in gaat, die m edicijnen of resten daarvan bevatten of die daarmee in contact zijn geweest. Het gaat om onder andere infuuszakken, biologisch afbreekbare po’s en voedselresten. Alleen objecten van metaal en glas mogen niet in de Tonto. Via het rioolstelsel van het ziekenhuis komt het afvalwater in de Pharmafilter. Deze scheidt allereerst de vloeibare en vaste stoffen. In een bioreactor zorgt actief slib voor de verwijdering van zware metalen, nitrogenen en fosfaten uit de vloeibare substantie. In de volgende stap filteren membranen bacteriën en virussen uit de afvalstroom. Dan worden de

opgeloste verontreinigingen verbrand. Als laatste filtert actief kool de laatste sporen weg van medicijnen, röntgencontrastmiddel en hormoonverstorende stoffen. De vaste stoffen worden vergist, hetgeen biogas oplevert, die in ongeveer driekwart van de energiebehoefte van de installatie kan voorzien. Wat overblijft is water dat schoon genoeg is om te gebruiken voor toiletten en vermalers. Voorwaarde is dan wel dat het ziekenhuis beschikt over een leidingnet voor grijs water. Zo niet, dan kan het geloosd worden op het riool. Een en ander vereist een forse installatie. Het eerste exemplaar, dat bij het Reinier de Graaf Gasthuis in Delft staat, beslaat een terrein van 21 bij 18 meter. Daarnaast vergt een Pharmafilter een forse investering. Hoe groot deze is, hangt af van de capaciteit, maar er is al snel zo’n 3 miljoen euro mee gemoeid. Er is dan ook altijd subsidie nodig, bijvoorbeeld van een waterschap, wil een ziekenhuis besluiten een Pharmafilter te laten bouwen.

Er zijn echter ook kostenbesparingen. Die worden vooral behaald door een aanzienlijk lagere afvalstoffenheffing en de reductie van het waterverbruik. De ontwikkeling van Pharmafilter is in 2008 begonnen op initiatief van het Reinier de Graaf Gasthuis. Inmiddels maken diverse ziekenhuizen gebruik van een dergelijke installatie. Andere partners in het project zijn het Hoogheemraadschap van Delfland en de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA). Inmiddels hebben vier N ederlandse ziekenhuizen Pharmafilters in gebruik. Dit jaar volgt de vijfde, die wordt gebouwd bij het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Het Amphia ziekenhuis in Breda wil in 2020 een Pharmafilter laten bouwen, maar heeft de financiering nog niet helemaal rond. Intussen zijn er ook exportkansen voor de installatie. Het Britse Carbon and Energy Fund onderzoekt met ziekenhuizen van de National Health Service of Pharmafilters ook in het Verenigd Koninkrijk toegepast kunnen worden.

NEW BUSINESS

SAM4: SLIMME CONDITIE MONITORING Semiotic Labs detecteert met SAM4 aankomende storingen door analyse van het stroomgebruik. Het leidt tot efficiënt onderhoud van pompen en compressoren. Analyse van het stroomgebruik van elektromotoren is de kernactiviteit van het bedrijf Semiotic Labs. Door deze analyse spoort het bedrijf beginnende schade op aan zowel de elektromotor als de installaties die deze aandrijft, zoals pompen en compressoren. “Dit is een krachtig instrument om te voorspellen dat er schade gaat optreden”, zegt Simon Jagers, mede-oprichter van Semiotic Labs. “Hierdoor kan onderhoud gepleegd worden, voordat er daadwerkelijk een lager stuk gaat. Ook kan je bijvoorbeeld cavitatie van een pomp opmerken of onbalans in de waaier van een compressor.” De dienst die Semiotic Labs verkoopt is de interpretatie van afwijkingen in het stroomgebruik van een installatie ten opzichte van het stroomgebruik dat je mag verwachten van een installatie in een goede conditie. De installatie die Semiotic Labs hiervoor gebruikt, heet SAM4. SAM4 bestaat uit vier elementen. In de schakelkast van de installatie worden sensoren geplaatst, die het stroomgebruik meten. “Hoe nauwkeuriger de sensoren kunnen meten”, legt Jagers uit, “Hoe gedetailleerder de data zijn en hoe beter je voorspellingen kunt NR2 MAART 2019

Sensoren voor het systeem worden in schakelkasten geplaatst

doen over de conditie van de machine. We hebben eind vorig jaar een overeenkomst gesloten met Technolution om een nieuwe generatie sensoren te ontwikkelen.” Het tweede element bestaat uit telecomapparatuur, die de data via het 4G-netwerk naar externe servers stuurt, waarop de data worden bewaard en waarop de analysesoftware staat. De servers vormen het derde element van SAM4. Algoritmes die gebruik maken van kunstmatige intelligentie doen het eigenlijke werk, zegt Jagers. “Het gaat om het herkennen van patronen in het stroomgebruik, die afwijken van het normale. Iedere roterende installatie, of het nu een elektromotor, pomp of transportband is, heeft zijn eigen patronen, die variëren met bijvoorbeeld het opgenomen vermogen, het toerental en de belasting. Deze patro-

nen moeten we eerst leren kennen. Hoe meer verschillende installaties SAM4 kent, hoe nauwkeuriger het systeem afwijkingen kan herkennen.” Daarmee kan het systeem een belangrijke rol spelen op het gebied van predictive maintenance (voorspellend onderhoud) en dus bijdragen aan lagere onderhoudskosten. Een van de partners waar Semiotic Labs mee samenwerkt, is Facta. Dit bedrijf onderhoudt veel rioolgemalen en pompinstallaties in de industrie, waaronder Tata Steel. Dankzij de technologie van Semiotic Labs kan Facta het onderhoud effi ciënter uitvoeren. De kosten van het gebruik van SAM4 zijn nu dusdanig dat het systeem effectief is, wanneer de schade ten gevolge van uitval van de installatie meer dan 10.000 euro zou bedragen.

ACTUALISATIE PRAKTIJKCODES DRINKWATER

Actualisatie praktijkcodes drinkwater Waterbedrijven gebruiken praktijk codes als handvatten voor een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige bedrijfsvoering. Het Platform Bedrijfsvoering zorgt ervoor dat deze documenten structureel worden geactualiseerd. Medewerkers van waterbedrijven en ook andere geïnteresseerden hebben via een vrij toegankelijke website toegang tot de documenten, die worden aangeduid als ‘Praktijkcode Drinkwater’. Zo kunnen de bedrijven deze ‘PCD’s’ in hun eigen werk gebruiken en ook bijdragen aan het actueel houden ervan.

voor het lozen van afvalwater in de

praktijkcodes. In 2018 is de eerste editie

praktijkcode verwerkt en is een korte

van de praktijkcode opgesteld, met

beschrijving daarvan toegevoegd.

inbegrip van de implementatie van de

• ‘Reservoirs en andere constructies voor drinkwater(bereiding):

Deel 3: Metalen en kunststoffen’ (PCD 4-3:2018)

bijbehorende rekentool voor de berekening van de klimaatneutraliteit. • ‘Wet- en regelgeving in Nederland voor onderdelen van drinkwater

De belangrijkste wijzigingen die bij de

leiding(nett)en; Een toelichting op de

actualisatie zijn doorgevoerd, hebben

‘Regeling materialen en chemicaliën

betrekking op het van kracht worden

drinken warm tapwatervoorziening’

van een herziene editie van de ‘Regeling

(versie 1 juli 2017)’ (PCD 12:2018)

materialen en chemicaliën drinken

In 2013 is een toelichting geschreven op

warm tapwatervoorziening’ met ingang

de Ministeriële ‘Regeling materialen en

van 1 juli 2017. Voor metalen producten

chemicaliën drinken warm tapwater

Begin 2019 is een viertal nieuwe

en materialen wordt in de vigerende

voorziening’ voor onderdelen van

praktijkcodes vastgesteld en beschikbaar

editie van de Regeling uitsluitend

leiding(nett)en voor drinkwater. Het

gekomen:

verwezen naar de gemeenschappelijke

ging om een KWR-rapport dat was ge-

• ‘Reservoirs en andere constructies

regelgeving van een viertal Europese

baseerd op de Regeling van 2011.

voor drinkwater(bereiding):

lidstaten (‘4MS’), die in de praktijkcode

Met ingang van 1 juli 2017 is er een

Deel 1: Algemeen’ (PCD 4-1:2018)

PCD 12 (zie onder) gedetailleerd is be-

herziene Regeling voor materialen en

In 2017 is de derde editie van deze

schreven. Verder zijn ook in deze twee-

chemicaliën in contact met drinkwater

praktijkcode tot stand gekomen als

de editie van de praktijkcode inhoudelijk

of het daarvoor bestemde water van

opbrengst van de integratie van de

en tekstueel ‘de puntjes op de i gezet’

kracht geworden. Als gevolg daarvan is

praktijkcode uit 2016 en een tweetal

en is actuele regelgeving verwerkt.

het document inhoudelijk flink geactua-

Kiwa-richtlijnen op het gebied van betonnen drinkwaterconstructies. Bij die integratie is een overzicht met nog door te voeren inhoudelijke wijzigingen

• ‘Berekening CO2-voetafdruk van drink-

liseerd en dan met name op het gebied

waterbedrijven’ (PCD 11:2018)

van cementgebonden en metalen

Het streven naar klimaatneutraliteit of

producten en materialen. Tegelijk is het

het reduceren van de CO2-footprint is

document omgezet naar een praktijkcode.

opgesteld.

een steeds belangrijker onderdeel van

Dat overzicht vormde het uitgangspunt

de bedrijfsvoering van de drinkwater

voor de in 2018 uitgevoerde actualisatie,

bedrijven. In het kader van het geza-

De PCD 4 betreft een driedelige serie. Een

met deze vierde editie van de praktijk

menlijke onderzoeksprogramma (BTO)

geactualiseerde editie van de praktijkcode

code als resultaat. Inhoudelijk zijn

is in 2017 het rapport ‘Verkenning bere-

‘Reservoirs en andere constructies voor

voor enkele hoofdstukken de puntjes

keningsmethodiek klimaatneutraliteit

drinkwater(bereiding): Deel 2: Beton’ zal

op de i gezet. In het hoofdstuk met het

drinkwaterbedrijven’ en de bijbehoren-

naar verwachting in mei 2019 worden afge-

programma van eisen voor het ontwerp

de Excel rekentool met emissiefactoren

rond, vastgesteld en beschikbaar komen.

is de vigerende regelgeving op het

opgesteld.

gebied van luchtfiltratie ten behoeve

Die berekening was een eerste aanzet

‘Praktijkcodes drinkwater’ met de onder-

van de be- en ontluchting van reservoirs

om binnen de drinkwatersector tot een

liggende documenten zijn in te zien via de

opgenomen.

uniforme berekeningsmethodiek te

website www.PraktijkcodesDrinkwater.nl

Dat geldt ook voor diverse opties

komen. De implementatie en detaille-

Voor meer informatie: Martin Meerkerk

voor de aanzuigconstructie. Ten

ring van de ‘Code of Practice’ zijn uitge-

van KWR Watercycle Research Institute -

slotte is de vigerende regelgeving

voerd in het kader van het programma

(030) 60 69 591

Wateranalyses

(ADVERTENTIES)

Erkende resultaten door IKC n 2 in 1: test van fotometrische juistheid en lineariteit n Gemakkelijk: testrapport met één druk op de knop n Snel: test van uw spectrofotometer in slechts 4 minuten

der-Str. 6–8 · 52355 Düren · Deutschland

00 05 t.com

MACHEREY-NAGEL NANOCONTROL NANOCHECK 2.0 Eenvoudigste testmiddelcontrole

www.mn-net.com

FR: Tel.: +33 388 68 22 68 Fax: +33 388 51 76 88 E-Mail: sales-fr@mn-net.com

DE LIQUIDYNE® POMPASAFDICHTING HÈT ALTERNATIEF VOOR STOPBUSPAKKING EN MECHANICAL SEAL

Voordelen: • Voorspelbare levensduur • Energiebesparing • Veilige werkomgeving • Makkelijk in onderhoud WWW.LAGERSMIT.COM/WATERSCHAP

ESSENBURGPARK: WAAR PARTICIPATIE, NATUUR EN KLIMAATADAPTATIE SAMENKOMEN De grote waterberging die gerealiseerd wordt in het Essenburgpark is een belangrijke stap op weg naar meer klimaatbestendigheid in de directe omgeving en in Rotterdam als geheel. Een kans die ontstond dankzij een bewonersinitiatief.

In de afgelopen tien jaar zijn er diverse plannen geweest om dit laaggelegen stuk polder her in te richten, met bijvoorbeeld woningen. Deze plannen stuitten op weerstand van de omwonenden, die zich verzetten tegen de verharding van dit stuk groen in het druk bebouwde centrum van Rotterdam. In 2015 hebben drie groene buurtinitiatieven, Pluktuin, Spoortuin en Ieder Tuin, elkaar gevonden in de visie om van het gebied een openbaar toegankelijk park te maken. Groen en blauw De initiatiefnemers hebben vanaf het begin twee belangrijke argumenten gebruikt om het stadsbestuur te overtuigen. Enerzijds vormt het gebied langs het spoor een missing link in de zogeheten Groene Connectie, een 8 kilometer lang groen lint rondom Delfshaven, waar buurtbewoners sociale en gezonde activiteiten ontplooien. Anderzijds biedt het park door zijn lage ligging de kans om hier goedkope en natuur-inclusieve waterretentie te realiseren. Zo raakte ook het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard betrokken. Het hoogheemraadschap en de gemeente werken al tien jaar aan de stedelijke wateropgave voor de kern Rotterdam. In het druk bebouwde stedelijke gebied is weinig ruimte beschikbaar voor waterberging, terwijl de hoeveelheid te bergen water door de klimaatverandering zeker in het westen van Nederland snel toe neemt. Er blijft in Rotterdam ondanks alle initiatieven en innovatieve oplossingen die de afgelopen jaren al zijn ontwikkeld een grote opgave liggen. Een waterberging in het Essenburgpark biedt uitkomst. Doordat verschillende ruimtelijke vragen in één gebied samenkomen, wordt de uitvoering voor alle partijen aantrekkelijk én

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

financieel haalbaar door het delen van de kosten. Al voor de formele verkoop door Prorail van de grond aan de gemeente zijn de betrokken partijen begonnen met het opstellen van het inrichtingsplan onder leiding van de omwonenden. Watergebiedsplan Het watergebiedsplan is opgesteld op basis van de inrichtingsschetsen van landschapsarchitect en bewoner Catherine Visser en vormt input voor het definitieve inrichtingsplan. De projectgroep bestond uit de gemeente, het hoogheemraadschap en de omwonden. De inpassing van de waterberging en de waterkwaliteit zijn ingevuld door een maatregelenpakket op basis van een integrale analyse. De belangrijkste criteria voor de inrichting waren: • het behouden van de historie en de natuurlijke uit straling; • het minimaliseren van onderhoud en inrichtingsmaat regelen; • het realiseren van 5.000 m3 waterberging; • en een goede ecologische en (milieu)hygiënische waterkwaliteit. Waterkwaliteit De bedoeling is dat het watersysteem van het Essenburgpark bij hevige neerslag gevoed wordt met water uit de Essenburgsingel. Maar het water in die singel bestaat, zeker bij hevige neerslag, voor een groot deel uit overstortwater vanuit het rioolstelsel. De kwaliteit van het water in de Essenburgsingel is daarom niet altijd op orde. In het gebied is juist een goede waterkwaliteit gewenst. Er is immers dankzij de natuurlijke oevers en dynamische inrichting veel contact met het water mogelijk. Ook willen de betrokken partijen in het gebied de bestaande natuurwaarden behouden en versterken. De invulling van een gezond, helder en aantrekkelijk watersysteem is uitgewerkt en beoordeeld met behulp van de ecologische sleutelfactoren-methodiek (ESF-methodiek). Het hoogheemraadschap heeft gebruik gemaakt van het SOBEK-model, waarmee waterkwantiteitsberekeningen gesimuleerd kunnen worden. Dit model, de gehanteerde criteria en de ESF-methodiek bieden in deze complexe casus, waar niet alleen waterberging, maar ook gebruikswaarde, waterkwaliteit en behoud van landschappelijke elementen en erfgoed aan de orde zijn, een goed instruNR2 MAART 2019

mentarium. Op basis van dit model zijn de waterstanden bepaald, voor het huidige klimaat en voor een scenario met grotere neerslaghoeveelheden door klimaatsverandering. De meest kansrijke maatregel, zowel qua effecten als qua kosten en realiseerbaarheid, bleek het plaatsen van een stuw met een hogere kruinhoogte dan eerder aangenomen. De waterberging in het gebied is immers alleen bij extreme neerslag nodig. In de berekeningen is rekening gehouden met het effect van afkoppelen van woningen in de omgeving tussen nu en 2070 en is gekeken naar doorspoeling van het park na een overstort. Het afkoppelen heeft uiteraard een positief effect. Dat bleek niet te gelden voor doorspoelen, maar doorspoelen kan wel voor calamiteitenbeheersing worden ingezet na een extreme gebeurtenis. In de tweede helft van 2018 is begonnen met de inrichting. Via www.facebook.com/essenburgpark is de voortgang te volgen. Met het oog op kennisoverdracht naar bewoners zou het goed zijn een simpel model en uitleg van het systeem te maken, zodat alle betrokkenen zich bewust zijn van de werking, de risico’s en de kansen van het aan te leggen watersysteem. Marit Meier (Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard) Marieke Fennema (MFWater) Remmert Koch (gemeente Rotterdam) Catherine Visser (DaF Architecten/bewonersinitiatief) Een uitgebreide versie van dit artikel is te vinden op H2O-Online. Het is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.h2owaternetwerk.nl (onder H2O-vakartikelen).

SAMENVATTING Een bewonersinitiatief in Rotterdam werkt samen met gemeente en hoogheemraadschap aan Essenburgpark. Het wordt een natuurlijk park met een grote waterberging, waarmee het bijdraagt aan de vergroening en klimaatbestendigheid van de stad. De uitvoering is haalbaar dankzij het samenkomen van verschillende ruimtelijke vragen in één gebied.

GRINDBEDDEN GOED VOOR WATERDIEREN IN EEN BRABANTSE BEEK De Tongelreep nabij Aalst, de locatie waar grindbedden zijn aangelegd. Het grindbed is begroeid met stomphoekig sterrenkroos

In de Tongelreep, een beek in Brabant, zijn vijf kunstmatige grind bedden neergelegd. Vervolgens is drie jaar lang gekeken hoe die zich hielden én hoe het dierenleven op het grind zich ontwikkelde. Het resultaat was positief: de grindbedden bleven stabiel en de biodiversiteit nam toe.

Grindbedden in laaglandbeken herbergen veel kleine waterdieren (macrofauna). Ze bieden een groot en stabiel hard oppervlak met daartussen kleine ruimtes en luwten waar zuurstofrijk water passeert. Hier kunnen dieren leven of eieren worden afgezet zonder dat het water ze meesleurt. Veel natuurlijke grindbedden zijn verzand of volledig verdwenen, ook in de Tongelreep. Dat komt vooral doordat in de twintigste eeuw veel beken rechtgetrokken en verbreed zijn, om onder alle omstandigheden een snelle waterafvoer mogelijk te maken. Bij lage afvoeren is er daardoor weinig stroming. Bovendien ligt er nog maar zelden dood hout in de beek; er ontstaan geen kleine, lokale stroomversnellingen meer met spoelkommen waarin grind komt bloot te liggen. De ruimtes en luwe plekken tussen de korrels slaan dicht met zand en slib en de zuurstofvoorziening verslechtert. Ook kan massale aangroei van algen optreden. Dit komt door meststoffen in het water (eutrofiëring) en door te veel licht door het verdwijnen van bomen op de oevers. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten is de aanleg van grindbedden als paaisubstraat voor zalmachtigen een standaardmaatregel. In Nederland niet: de Tongelreep, een beek in het stroomgebied van de Dommel, is één van de weinige plekken in ons land waar grind is gesuppleerd. Vijf nieuwe grindbanken en de macrofauna zijn drie jaar lang gevolgd, als onderdeel van het project ‘Kleinschalige maatregelen in Brabantse beken’. Hierin werken de waterschappen Aa en Maas, De Dommel en Brabantse Delta en de provincie NoordBrabant samen. De Tongelreep in Aalst Op de plaats van het experiment, in Aalst, was de aanleg van grindbedden de enige optie. Een grootscheepse herinrichting van de beek was onmogelijk door de aanwezigheid van

WATERWETENSCHAP

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

een sportpark en restanten van een watermolen. In 2012 en 2015 zijn vijf langwerpige grindbedden aangebracht. De monitoring begon in 2015, toen waren de grindbedden gemiddeld 15 meter lang met een oppervlakte van gemiddeld 36 vierkante meter en een dikte van 10 tot 20 centimeter. De macrofauna werd jaarlijks twee keer bemonsterd (juni-juli en augustus-september) gedurende drie jaar. Behalve op de grindbedden gebeurde dit ter controle ook op vijf nabijgelegen bodems in de Tongelreep. Voor iedere locatie werd de soortenrijkdom bepaald én het aantal kenmerkende soorten voor KRW-watertype R5 (‘langzaam stromende middenloop / benedenloop op zand’). Positie en vorm van de grindbedden werden gevolgd met GPS. Stabiel Na drie jaar bestonden de grindbedden nog steeds voor circa 80 procent uit grind; de afzetting van zand bleef beperkt en ze bleven op hun plek. De grindbedden en de controles verschilden niet significant qua stroomsnelheid en qua diepte. De stroomsnelheid (gemiddeld 30 cm/s) bleek daarmee voldoende om de grindbedden te hand haven en hoog genoeg om bedekking met zand te voor komen. Biodiversiteit De grindbedden pakten positief uit voor de macrofauna. Zowel het totaal aantal soorten als het aantal kenmerkende soorten voor KRW-watertype R5 was duidelijk hoger: gemiddeld 13 (±2) soorten en 6 (±1) kenmerkende soorten, tegen 9 (±2) en 1 (±1) op de controlelocaties. In augustus 2016 vertoonde de soortenrijkdom een dip, waarschijnlijk door extreme beekafvoeren na hevige regenval in juni. Daardoor spoelden dieren of hun eieren weg. De meeste aangetroffen diertjes bleken een voorkeur te hebben voor grind en steen en voor snelstromend water. Omdat de stroomsnelheid op de controle- en grindbedmonsterpunten niet verschilde, is hun voorkomen volledig toe te schrijven aan de grindbedden. Op één soort na waren deze soorten al bekend uit de Tongelreep. Ook echte ‘steenspecialisten’ als de slak Ancyclus fluviatilis en de kokerjuffers Goera pilosa en Silo nigricornis bleken in staat om snel de nieuwe grindbedden te koloniseren. Grindbedden kunnen ook dienen als paaiplek voor vissen. Het voorkomen van zoveel kenmerkende waterdieren NR2 MAART 2019

is hiervoor een positieve indicatie. Zij hebben immers dezelfde omstandigheden nodig als bijvoorbeeld de eieren van de beekprik. Natuurlijke processen Bij de toepassing van grindbedden verdient een integrale aanpak van de beek op basis van natuurlijke processen (‘Bouwen-met-Natuur’) in principe de voorkeur. Kern hiervan is het creëren van voldoende plekken met hoge stroomsnelheden, zodat het grind in de bedding vrij kan spoelen. Dit kan door stuwen te verwijderen, omlegging en aanpassing van de beekbedding en het neerleggen van dood hout. Ook beschaduwing is belangrijk: om aangroei van algen te voorkomen en omdat veel dieren op grindbedden gebaat zijn bij lage watertemperaturen. Als zo’n aanpak niet mogelijk is, zoals bij de Tongelreep in Aalst, dan zijn kunstmatige grindbedden een uitstekende optie, getuige dit onderzoek. Mandy Velthuis, Annieke Borst en Ralf Verdonschot (Wageningen Environmental Research), Mark Scheepens en Ineke Barten (waterschap De Dommel), Albert Dees (AQUON), Mieke Moeleker (AQUON, waterschap Aa en Maas), Bart Brugmans (waterschap Aa en Maas)

Een uitgebreide versie van dit artikel is te vinden op H2O-Online. Het is te lezen door gebruik te maken van de QR-code of te kijken op www.h2owaternetwerk.nl (onder H2O-vakartikelen).

SAMENVATTING In de Tongelreep, een beek in Brabant, zijn vijf langwerpige grindbedden in de bedding gelegd. Drie jaar onderzoek leerde dat ze stabiel bleven en positief uitwerkten voor de macrofauna: de biodiversiteit nam toe. Hoewel Bouwen-met-Natuur eigenlijk de voorkeur verdient, zijn kunstmatige grindbedden soms een goed alternatief, bijvoorbeeld binnen de bebouwde kom.

h2owaternetwerk.nl

Naast vakblad H2O is er een complete website met het meest actuele (water) nieuws, watervacatures en H2Ovakartikelen, voor wie de verdieping zoekt. Deze H2O- vakartikelen zijn geschreven door waterprofessionals. Op deze pagina een overzicht van de meest recente artikelen die op de site www.h2o-waternetwerk.nl zijn verschenen.

De relatie tussen kalkafzetting, mangaan en klanttevredenheid In het algemeen zijn de klanten van Vitens erg tevreden over hun drinkwater. Toch zijn er verschillen. Het duidelijkst komt dit naar voren in de mate van kalkafzetting van het water. Uit de klantonderzoeken is duidelijk naar voren gekomen dat investeren in water kwaliteitsverbeteringen voor klantgerichte parameters leidt tot een hogere klant tevredenheid.

De ecologische meerwaarde van het aanbrengen van grindbedden in de Tongelreep Beekfauna kan profiteren van het aanbrengen van grindbedden in beken. Eén van de weinige beken in Nederland waarin grind is aangebracht is de Tongelreep in Noord-Brabant. Dit artikel beschrijft de ervaringen met deze maatregel, waarbij is gekeken naar de stabiliteit van de grindbedden en de aanwezigheid van macrofauna.

Martijn Tas, Marcel Lips (Vitens)

Mandy Velthuis, Annieke Borst ((Wageningen Environmental Research), Mark Scheepens, Ineke Barten (waterschap De Dommel), Albert Dees (AQUON), Mieke Moeleker (AQUON, waterschap Aa en Maas), Bart Brugmans (waterschap Aa en Maas), Ralf Verdonschot (Wageningen Environmental Research)

Kijk op de website van H2O!

Voorspellen van drinkwatertemperaturen aan de tap met sensoren en data science Om overschrijdingen van het maximum van 25oC te voorkomen is het belangrijk te weten waar, wanneer en waarom in het leidingnet (te) hoge temperaturen optreden. Met dataonderzoek is het KWR samen met Brabant Water en Nelen & Schuurmans gelukt om de temperatuur ‘aan de tap’ op 0,5oC nauwkeurig te voorspellen door een algoritme te trainen met actuele weergegevens en temperatuurmetingen op de taplocatie. Joost van Summeren, Dirk Vries (KWR Water cycle Research Institute), Johan van Erp (Brabant Water)

Drinkwaterbedrijven intensiveren aandacht voor normalisatie Normalisatie en certificatie spelen een belangrijke rol bij het leveren van voldoende en veilig drinkwater. Nieuwe ontwikkelingen maken het noodzakelijk dat drinkwaterbedrijven kennis houden en waar nodig invloed uitoefenen. De drinkwaterbedrijven hebben hiervoor de Contactgroep Normalisatie Drinkwater bedrijven (CND) opgericht. Edwin Blaauwgeers (Vitens), Ralph Beuken, Nellie Slaats, Martin Meerkerk (KWR Water cycle Research Institute)

Essenburgpark: een natuurlijk stadspark, bewonersinitiatief én invulling van een klimaatrobuust Rotterdam In een stuk onontwikkeld gebied in het centrum van Rotterdam wordt op initiatief van en door omwonenden een multifunctioneel, natuurlijk stadspark ontwikkeld. In een watergebiedsplan zijn de inpassing van de waterberging én waterkwaliteit ingevuld door een maatregelenpakket op basis van een integrale analyse. Jurgen Bals, Marit Meier (Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard), Marieke Fennema (MFWater, voorheen Witteveen+Bos), Remmert Koch (gemeente Rotterdam), Catherine Visser (DaF Architecten/ bewonersinitiatief)

Van stresstest naar risicodialoog: de visie van gemeenten Om lokale en regionale kwetsbaarheden voor klimaatveranderingen in beeld te brengen voeren lokale en regionale overheden klimaatstresstesten uit. Om de bewustwording te vergroten én concrete maatregelen te bespreken worden de

iStockphoto

Meer weten?

geïdentificeerde kwetsbaarheden vervolgens met gebiedspartners besproken in de risicodialoog. Sandy Hofland, Eva Boon (Stichting CAS)

Integrale analyse van milieurisico’s door microverontreinigingen Er zijn verschillende manieren om de milieurisico’s van microverontreinigingen te bepalen. In het beheergebied van water schap Amstel, Gooi en Vecht is met drie van deze methoden een milieurisico-analyse uitgevoerd en de resultaten zijn met elkaar vergeleken. Ron van der Oost, Laura Moria, Bie Bouckaert, René van der Aa (Waternet)

Landsdekkende, actuele informatie over grondwatertrappen digitaal beschikbaar De grondwatertrappen op de Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, geven niet overal de actuele situatie weer. Van hoog Nederland is daarom de grondwater dynamiek tussen 1997 en 2005 in kaart gebracht. De komende jaren zal ook de grondwaterdynamiek van laag Nederland worden gekarteerd. In afwachting van de afronding hiervan is een actuele, landsdekkende grondwatertrappenkaart afgeleid van twee inventarisaties van grondwaterstanden. Martin Knotters, Dennis Walvoort, Fokke Brouwer, Lodewijk Stuyt, Joop Okx (Wageningen Environmental Research)

Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter: @vakbladh2o. De ambitie om een H2O-vakartikel te schrijven? Kijk op onze website voor de auteursinstructies. En stuur uw artikel naar redactie@h2owaternetwerk.nl

(ADVERTENTIES)

Standnr. E128 | Aqua Nederland & RioleringsVakdagen

Alligator wateropslag

Mobiele vloeistofopslag

Alligator Bagtank

Biogas opslag

Albers Alligator levert al meer dan 35 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van WATER, AFVALWATER, BIOGAS en industriële vloeistoffen. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker.

SINDS 1901

Wageningen, T 0317 419 144, info@albersalligator.com, www.albersalligator.com

Tijd voor verandering … de nieuwe doseerpompengeneratie van Lutz-Jesco

Werken aan elektrotechnische installaties binnen een groeiend familiebedrijf?

Interesse? Bel, app of mail ons! Mobiel: 06-30260412 Telefoon:024-6486459 Email: pz@modderkolk.nl Website: www.modderkolk.nl Momenteel zijn wij op zoek naar: - Elektromonteurs - Hardware Engineer Eplan - Servicemonteur - Validatie engineer - Software Engineer

‘Like’ ons ook op Facebook en volg ons op Linkedin: @modderkolk Totaalpartner voor industriële elektrotechniek, watermanagement en de zorg.

DE SMART SERIE Stappenmotor membraan doseerpompen 2,4 – 30,7 l/uur tot 20 bar MEMDOS SMART LB, MEMDOS SMART LD, MEMDOS SMART LK, MEMDOS SMART LP Lutz-Jesco Nederland B.V. Nijverheidstraat 14 c 2984 AH Ridderkerk E-Mail: info@lutz-jesco.nl / www.lutz-jesco.nl

De Lutz-Jesco App is beschikbaar in de iTunes App Store

(ADVERTENTIES)

WATERNETWERK

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

Agenda@Waternetwerk KNW-activiteiten Meer info en aanmelden: www.h2owaternetwerk.nl tenzij anders vermeld. 21 MAART, VLAARDINGEN Lange termijn asset planning, “onderweg naar huis bijeenkomst”, georganiseerd door KNW themagroep Assetmanagement. 8 APRIL, PETTEN Excursie naar de Waterkering door KNW Themagroep Water en Ruimte. 10 MEI, AMERSFOORT Verwatert ons Brein? Maakt AI ons dommer of slimmer? KNW voorjaarscongres i.s.m. Wateropleidingen 23 MEI, AMERSFOORT Sleutels tot succes bij klimaatadaptatie – symposium. 23-27 JUNI, DELFT Anaerobic Digestion Conference AD2016 www.ad16conference.com 29 NOVEMBER Save the date: KNW Najaarscongres over Klimaat en Droogte

Wilt u een activiteit voor waterprofessionals aanmelden voor de H2O-agenda? Mail dan naar: info@waternetwerk.nl

Voorjaarscongres

Save the date: 10 mei. KNW Voorjaarscongres 2019 over Kunstmatige Intelligentie & Jubileum 10 jaar KNW VERWATERT ONS BREIN?

Maakt kunstmatige intelligentie ons dommer of slimmer? 10 MEI 2019 HET KLOOSTER, AMERSFOORT KNW CONGRES I.S.M. WATEROPLEIDINGEN

NR2 MAART 2019

‘Meer vrouwen in openbaar bestuur nodig’ Vrouwen kijken meer naar buiten en zijn betere luisteraars en verbinders. Meer vrouwen in het openbaar bestuur zijn daarom hard nodig. Dat was een van de conclusies tijdens het debat tussen vrouwelijke waterschapsbestuurders en -lijsttrekkers dat KNW Vrouwen Waternetwerk organiseerde in het kader van de waterschapsverkiezingen. Er werd gepraat over actuele thema’s als klimaatadaptatie, circulaire economie en de interactie tussen het waterschap en omgeving. Dijkgraaf Tanja Klip van Waterschap Vallei en Veluwe verzorgde de keynote.

Symposium: Sleutels voor succes bij Klimaatadaptatie Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) is een strategie uitgerold om vanuit het ‘weten, willen, werken’ principe toe te werken naar maatregelen die gevolgen van klimaatverandering aanpakken, en de samenleving weerbaarder maken voor die gevolgen. Op dit moment wordt op veel plaatsen de stresstest uitgevoerd, en vervolgens de risicodialoog, als opstap naar een strategie om maatregelen uit te voeren. Met dit symposium willen we vanuit reeds bewezen projecten samen zoeken naar wat de sleutels zijn tot succes. Wie moeten we betrekken? Welke kennis is nodig? Hoeveel tijd neem je voor de dialoog? Voorbeelden die onder meer aan de orde

komen zijn het Project “Burgerparti cipatie in Klimaatadaptatie” van 4 hogescholen en 5 gemeenten die samen met bewoners onderzoek uitvoeren en klimaatrobuuste wijkplannen maken. Ander project is de klimaatbestendige herinrichting van het Amstelstation gebied. En in Assen wordt bij de herinrichting van een straat gewerkt volgens een maatregelenpakket van gemeente én bewoners, waarbij burgers zelf maatregelen treffen op eigen terrein. Heb je nog een voorbeeld ter inspiratie? Stuur een mail naar info@waternet werk.nl. Op 23 mei wordt het symposium gehouden in Amersfoort.

Waterstress en de kansen bij bedrijven Op 29 januari 2019 gingen we in gesprek met diverse stakeholders in de waterketen over de benodigde focus en aanpak voor een zekere watervoorziening. En over hoe symbiose en samenwerking tussen alle actoren kan worden versterkt. De 40 deelnemers waren een gebalanceerde mix van mensen uit de industrie, van waterschappen en relevante kennisactoren. Een uitgebreid verslag van deze bijeenkomst van 29 januari jl. ‘Pompen of verdrogen: water en klimaat onlosmakelijk verbonden’ vind je op h2owaternetwerk.nl.

Hoe EFFICIËNT is uw bEluChTINg werkelijk?

lET’s Talk ben van Maanen, sales Engineer +31 683 077866 ben.van.maanen@aerzen.nl

echte efficiëntie betekent dat in de fluctuerende luchtbehoefte van waterzuiveringsinstallaties nauwkeurig wordt voorzien. Beluchting verbruikt tot 80% van de totale energiebehoefte. Het grootste besparingspotentieel is dus hier te vinden. Met onze Performance3-productportfolio, bestaande uit Blower, Hybrid en Turbo, vinden we altijd de meest efficiënte en op maat gemaakte oplossing voor u. Profiteer van tot 30% energiebesparing! leT’s Talk! we zullen u graag adviseren! www.aerzen.nl