H2O oktober 2015

10

Maandblad van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) 29 oktober 2015

www.vakbladh2o.nl

THEMA

WATER& EXPORT

KUNNEN WE EEN POTJE BREKEN OVER DE GRENS? WATERSCHAPPEN HELPEN DE HANDEL EXTRA!

ALLE INFORMATIE OVER AQUATECH AMSTERDAM

HENK OVINK:

SOMS IS NEDERLAND ECHT STEENGOED

I

2

3

ACHTER DE

COVER

MAANDBLAD H2O IS EEN UITGAVE VAN KONINKLIJK NEDERLANDS WATERNETWERK (KNW)

NHOUD 8

WATER& EXPORT

Tekst Barbara Schilperoort Fotografie Kees Hummel

WAAR? Langs de Lek. Bij één van die dertig plekken waar na de bijna-overstromingen in de jaren negentig ruimte voor de rivier wordt gemaakt. “Onze vier rivieren zijn onze zwakte en onze kracht. Twee derde van de Europese binnenvaart is in Nederlandse handen. Dus moet er altijd voldoende water door die beddingen stromen. Maar we moesten ook een robuuster systeem bedenken om sterke fluctuaties aan te kunnen. Buitenlandse delegaties neem ik vaak mee naar deze baanbrekende voorbeelden van onze cultuur van leven met water.”

WAT? “Water moet je integraal aanpakken. Niet alleen kijken naar overstromingen vanuit zee maar ook naar de kwetsbaarheid van je riviersysteem. Naar de kwaliteit van je drinkwater, van water voor landbouw en natuur. Niet alleen naar het teveel maar ook naar droogte en schaarste.

Water heeft te maken met voedselproductie, energie, stedelijke ontwikkeling, geopolitieke en ecologische systemen. Water verbindt dit alles aan en met elkaar. Dat is lastig. Maar dat is ook waar wij in Nederland steengoed in zijn. Om doorbraken te bedenken in die complexiteit werken overheden, bedrijfsleven en kennisinstituten samen. Er zijn weinig plaatsen op de wereld waar ze dat ook kunnen. Overigens kun je onze oplossingen niet één op één ergens anders toepassen. Onze kennis, expertise en manier van werken kunnen we wél aanbieden.

Nu al heeft 90 procent van alle rampen te maken met water: overstromingen, droogte, slecht drinkwater, vervuiling. Miljarden wereldbewoners zijn daarvan het slachtoffer. Het oplossen van waterveiligheidsproblemen biedt ons kansen én is onze plicht.”

28

4

THEMA

WIE? Henk Ovink (47), die als 10-jarig jongetje een spreekbeurt hield over de waterwerken van Lely.

Toentertijd wist hij niet dat je van water ook je werk kunt maken. Daarom koos hij na de middelbare school achtereenvolgens voor wiskunde (“pure ­poëzie”), ­monumentale vormgeving, landschaps­ architectuur en bouwkunde. Vervolgens belandde hij in de stedenbouw en kreeg hij alsnog met water te maken. Dit voorjaar werd hij Nederlands eerste Watergezant. Een economisch diplomaat “om Nederlandse kennis en kunde internationaal nog beter te vermarkten”.

Deze editie van maandblad H2O is voor een groot deel gewijd aan ‘Water & export’. Reden is de Amsterdam International Water Week en de vakbeurs Aquatech Amsterdam die in de week van 2 tot en met 6 november worden gehouden.

4 PROGRAMMA AQUATECH EN WATER WEEK 8 KUNNEN WE OVER DE GRENS EEN POTJE BREKEN? 20 WATERSCHAPPEN ALS EXPORT-HULP 28 LENNART SILVIS: SAMENWERKEN, SAMENWERKEN! 46 AQUAFARM: BOEREN OP RIOOLWATER

En daarmee past de Watergezant in de eveneens Nederlandse traditie van koopman én dominee. Eerder adviseerde hij de regering-Obama bij de wederopbouw en het klimaatbestendig maken van de regio’s New Jersey en New York na de overstromingen als gevolg van orkaan Sandy. Hij bedacht ‘Rebuild by Design’, een ontwerpwedstrijd die zich gaandeweg ontwikkelde tot een project waarin hij honderden partijen (inclusief vele Nederlandse) en duizenden mensen bij elkaar bracht. “Want het begint met mensen. Niet met techniek.”

NR10 / OKTOBER 2015

20 VASTE RUBRIEKEN 33 Hoog water De watertoren van Meppel 35 Waternetwerk • Vlaanderen en Nederland samen voor hergebruik • De mening van Piet Jonker over Engeland • Wetskills viert eerste lustrum 50 Watertechniek • Nieuw type oeverbekleding van beton • Monteurs Brabant Water direct verbonden • Nieuwe apparatuur meet onzichtbaar waterverlies

46 NR 10 OKTOBER 2015 48STE JAARGANG

56 Hoogstandje Kampen rukt uit om eigen stad te beschermen 58 Waterwetenschap • Lessen van het waterplein in ’s-Hertogenbosch • 45 steden voor waterbeheer langs de meetlat 62 Verder op H2O-Online Overzicht van nieuwe vakartikelen op www.vakbladh2o.nl

MET BI

JLAGE

WATER

MATTER

COLOFON Maandblad H2O, H2O-Online en Water Matters zijn uitgaven van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) UITGEVER Monique­­Bekkenutte (KNW) HOOFD­REDACTEUR Roel Smit ­REDACTIE Peter Boorsma, Jaap Hoeve, Marloes ­Hooimeijer, Dorine van Kesteren, Charlotte Leenaers, Hans Oerlemans, Sander Peters, ­Barbara ­ Schilperoort, Dorien ter Veld, M ­ artien Versteegh van Wijk, Nico van der Wel ­ REDACTIEADRES Binckhorstlaan 36, M420, 2516 BE Den Haag, e-mail: Redactie@­vakbladh2o.nl ­ WEBREDACTIE Jaap Hoeve ­ REDACTIERAAD René ­ Arninkhof, ­ Matthijs van den Brink, Erwin de Bruin, Henk ­Dekker, ­Henriëtte van Ekert, ­Alice Fermont, Roberta Hofman-­Caris, Joost Icke, ­Warry Meuleman, Johan van ­Mourik, Jos P ­ eters, Jan Post, Jan R ­ oelsma, J­ oris Schaap, Peter Schipper, Marlies V ­ ­erhoeven, ­ Marie-José van de V ­ondervoort, Jason Z ­ondag ­ VORMGEVER ­Ronald ­Koopmans ­BLADMANAGEMENT ­ Gerrit ­ Holtman P ­RODUCTIE Hoeksjan ­ Redactie en ­Communicatie ­ADVERTENTIEVERKOOP PSH M ­ edia ­ Sales, Shahin Habbah, Postbus 68, 7000 AB Doetinchem, 0314-355834, e-mail:shahin.habbah@­psh mediasales.nl DRUK ­Senefelder Misset, Doetinchem ­ABONNEMENTEN Secretariaat@vakbladh2o.nl

S!

4

Voor de derde keer wordt in de Amsterdam RAI volgende week (2–6 november) de Amsterdam International Water Week gehouden. Het evenement start maandagmiddag met een openings­ceremonie. Dezelfde week is daar ook Aquatech Amsterdam (3-6 november), de internationale vakbeurs voor technologie en apparatuur voor bewerking van drinkwater en afvalwater.

AMSTERDAM INTERNATIONAL WATER WEEK (AIWW) Het thema van de Amsterdam International Water Week luidt Integrated solutions for a circular economy and resilient cities. Een groot aantal sprekers uit binnen- en buitenland zal dit thema vanuit zijn eigen perspectief benaderen.

Melanie Schultz van Haegen (Minister)

Karmenu Vella (Eurocommissaris)

Jan Willem Vosmeer (Heineken)

Tijdens de openingsbijeenkomst op maandagmiddag (16.00 uur) spreken onder anderen ­minister Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu), eurocommissaris K ­ armenu Vella (Milieu, Maritieme Zaken en Visserij), burgemeester Eberhard van der Laan van ­Amsterdam en Peter Holicki (Dow Chemical).

De Amsterdam International Water Week Conferentie biedt de volgend drie conferentietracks met veel keynotes.

1. Urban utilities and the circular economy Hoe zien onze (publieke) drinkwaterbedrijven en afvalwaterzuiveringen er over tien jaar uit? Zijn het grondstoffenfabrieken geworden? Utility leaders en experts komen naar de AIWW om samen de transitie naar de circulaire economie in te zetten. Daarnaast zijn er vele workshops, waar de allerlaatste inzichten voor utility professionals worden gedeeld: ­waterzuivering, hergebruik, terugwinnen van grondstoffen, benchmarking. Voor dit deel van de conferentie worden bijdragen geleverd door onder anderen: • Paul Joel Derian (Suez Environnement) • Mark van Loosdrecht (hoogleraar milieubiotechnologie TU Delft) • Walter van der Meer (Oasen en hoogleraar innovatieve waterzuiveringsprocessen TU Delft) • Peter Joo Hee Ng (PUB Singapore’s national water agency) 2. Sustainable production & industrial response: reduce, reuse and recover Hoe kunnen industrieën water-risico’s veranderen in water-kansen? Deze speciale ‘track’ is van en voor industriële watergebruikers. Met een industry leaders forum waarin kopstukken samen bespreken wat de toekomstige stappen op dit gebied zijn en workshops over watergebruik voor textiel in Bangladesh, de havens van de toekomst, en de challenge ‘Securing Water for Food’.

Voor dit deel van de conferentie worden bijdragen geleverd door onder anderen: • Andre Fourie (SAB Miller) • Jan Willem Vosmeer (Heineken) • Piet Klop (PGGM investments) • Karin Krchan (Wereld Natuur Fonds WWF) • Annette Ottolini (Evides Waterbedrijf)

A

ACHTERGROND

3. Urban resilience and adaptation to climate change Meer dan de helft van de bevolking woont binnenkort in steden. Hoe zorgen we dat deze steden leefbaar blijven bij een veranderend klimaat en een groeiende bevolking? Veertien steden komen bij elkaar in het Resilient Cities Leaders forum om best practices te bespreken: van city planner tot burgemeester, van investeerder tot projectontwikkelaar. Daarnaast biedt AIWW de laatste inzichten en cases op het gebied van resilience: van Schiphol tot Storm­ water Management, van Urban Quality tot Reusability of water in cities.

Voor dit deel van de conferentie worden bijdragen geleverd door onder anderen: • Lykke Leonardsen (stad Kopenhagen) • John Batten (ARCADIS) • Wim Kuijken (Deltacommissaris in Nederland) • Janusz Zaleski (Wereldbank Polen) Tijdens de Amsterdam International Water Week worden verder de Sarphati Sanitation Awards uitgereikt door de Amsterdamse burgemeester Van der Laan. De prijzen zijn bestemd voor initiatieven op het gebied van sanitatie en gezondheidszorg.

Voor meer informatie over het programma van de Amsterdam International Water Week, zie de website. www.internationalwaterweek.com

AQUATECH AMSTERDAM Van dinsdag 3 tot en met vrijdag 6 november zullen een kleine 20.000 waterprofessionals vanuit de hele wereld Amsterdam aandoen. Gedurende deze vier dagen wordt voor de 25ste keer Aquatech Amsterdam gehouden met maar liefst ruim 800 exposanten. Op dinsdag tot en met donderdag is de beurs geopend van 10.00 tot 18.00 uur, op vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur.

Aquatech Amsterdam biedt een compleet productenoverzicht op het gebied van proces-, drink- en afvalwater op één locatie. Geheel nieuw is deze keer de zogeheten Industrial User Experience. Op dit deel van de beursvloer staan industrieel watergebruik en de ­mogelijkheden om hiermee efficiency- en duurzaamheidswinst te boeken, centraal. Een prima plaats om te netwerken. Nieuw is ook het Blue Tech Innovation Pavillion, waar speciaal innovaties op het gebied van water en industrie aandacht krijgen. Het derde nieuwe element op Aquatech ­Amsterdam is het Storm Water Pavilion. Zoals de naam al zegt, staan op dit deel van de beurs de gevolgen van hoogwater en de mogelijke oplossingen centraal. > NR10 / OKTOBER 2015

THEMA

WATER& EXPORT

Lykke Leonardsen (Kopenhagen)

5

6

ACHTERGROND ’s Werelds meest toonaangevende vakbeurs voor proces-, drink- en afvalwater KNW EN H2O OOK OP AQUATECH AMSTERDAM Koninklijk Nederlands Waternetwerk en H2O zijn ook van de partij op Aquatech Amsterdam.

H2O is mediapartner van het evenement. Bezoek ons op de beurs op stand 07.357.

A MST E RDA M • N L

Ook tijdens de vorige editie van Aquatech Amsterdam was er belangstelling uit alle windstreken

EXHIBITION 3 - 6 NOVEMBER

2015

VOLOP INSPIRATIE EN INNOVATIE VOOR WATERPROFESSIONALS De Nederlandse watersector is prominent aanwezig met het Holland Business Pavilion ­Tijdens de beurs worden verder de Aquatech Innovation Awards voor de meest innovatieve producten. Zij worden door een jury onder leiding van Cees Buisman (Wetsus) beoordeeld op originaliteit, praktische toepassingsmogelijkheden en duurzaamheid.

De genomineerden zijn: • Categorie ‘not-yet-to-market’: BiAqua Phosphate Removal Technology (BiAqua BV), CAGIS: Real-time Customer Alert GIS (Vitens), PearlAqua (Aquisense Technologies).

• Categorie ‘Process control technology Process Automation’: Biotrack AquaMonitor (Biotrack), FATHOM Meter Data Management (FATHOM Water Management LLC, Hach Prognosys predictive diagnostic system (Hach Lange).

• Categorie ‘Transport Storage’: AQS-SYS (Aquarius Spectrum Ltd), SL-RAT Sewer Line Rapid Assessment Tool (InfoSense Inc) • Categorie ‘Water supply/water treatment’: Grundfos BACMON Bacteria Monitoring (Grundfos A/S), Metalmembranes (Metalmembranes.com BV), MPC-Buoy: Monitor, Predict Control Algal Blooms (LG Sonic BV) • Categorie ‘Wastewater treatment’: Arvia ODC (Arvia Technology Ltd), DyVaR OG ZLD (Salttech BV), Keratox (ATG UV technology)

Ontdek de laatste trends en innovaties op het gebied van watertechnologie  Meer dan 750 exposanten waaronder marktleiders en pioniers  Onderdeel van Amsterdam International Water Week  Veelzijdig conferentie- en seminarprogramma 

KNW HOUDT FITTERIJ­ WEDSTRIJDEN 2015 In hal 7 (stand 500) worden tijdens Aquatech Amsterdam van 3 tot en met 6 november de tweejaarlijkse fitterijwedstrijden gehouden. Het ziet er naar uit dat tijdens die evenement, georganiseerd door Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) voor het eerst alle tien Nederlandse

Registreer uw gratis bezoek op aquatechtrade.com!

drinkwaterbedrijven hun krachten gaan meten in de fitterij-arena.

Waterprofessionals hebben gratis toegang tot Aquatech Amsterdam, mits ze zich voor 3 november registreren. Tijdens de beurs zijn de entreekosten 70 euro. Bij registratie kunt u tevens een voordelig NS-dagretour bestellen voor 9 euro.

De wedstrijden worden gehouden voor de volgende

Organisatie

teams: monteurs, dames, leerlingmonteurs, directies

Meer informatie over het programma van dag tot dag?

Klik hier

(woensdag 4 november).

Dit jaar zijn er ook internationale wedstrijden.

Onderdeel van

Ondersteund door

A

8

, WATER, WODA, CHINA, VS, POLEN EN BANGLADESH: WERELDWIJDE WATEROPGAVEN, NEDERLANDSE OPLOSSINGEN

ACHTERGROND

9

THEMA

WATER& EXPORT

‘IN CHINA IS GENOEG TE DOEN, MAAR LATEN ZE HET ONS OOK DOEN?’ De Nederlandse watersector vaart wel bij allerhande wateropgaven wereldwijd. De export van de sector vertegenwoordigde afgelopen jaar een bedrag van maar liefst 7,8 miljard euro. Vier kansrijke landen onder de loep: China, VS, Polen en Bangladesh.

Wat zijn daar de belangrijkste waterproblemen, wat moet en gaat er gebeuren, en wat biedt Nederland hierin – of zou het kúnnen bieden?

Tekst Marloes Hooimeijer Beeld Hollandse Hoogte / iStockphoto

“De dijken in China zijn verouderd. Eigenlijk zouden ze alle­ maal opnieuw doorberekend moeten worden”, zegt Frans van den Berg, dijkenexpert van Deltares. Er is inmiddels een begin gemaakt, maar het land telt maar liefst 275.000 kilo­meter (!) dijk. In combinatie met massale verhuizing van het platteland naar de stad, lopen grote aantallen mensen ­risico. Van den Berg: “Er worden overal flatgebouwen neergezet zonder te kijken wat dit waterhuishoudkundig ­betekent. Afwateringsriviertjes moeten wijken voor de plannen van een architect. Iedereen heeft zijn eigen toko.”

Eind mei reisde een Nederlandse delegatie van onder meer Rijkswaterstaat en Deltares naar China om tachtig jaar ­waterkennisuitwisseling te vieren en een samenwerkingsovereenkomst te tekenen met waterkennisinstituut NHRI. “Als er eenmaal contacten zijn, kun je daarop voortbouwen”, zegt Van den Berg. “Soms doen we dat met gesloten beurzen, een andere keer sturen we gewoon een factuur.”

NR10 / OKTOBER 2015

AFVALWATERZUIVERING Een ander thema is de vervuiling van rivieren, bij gebrek aan afvalwaterzuivering voor huishoudens en industrie. Maar druk van buitenaf – van multinationals die zich in ­China vestigen – en vanuit de bevolking brengt daar ­verandering in. Royal HaskoningDHV doet op dit vlak goede zaken.

Tim Jeanné, director water technology South East Asia: “­Twintig jaar geleden bouwden we er met ORET-subsidie een ­ eerste afvalwaterzuiveringsinstallatie, op basis van onze ­Carrousel®-technologie: een kostenbesparende, betrouwbare en efficiënte methode voor biologische zuivering van municipaal en industrieel afvalwater. Inmiddels zijn er daarvan in China 82 gerealiseerd en vier in aanbouw, zowel in opdracht van bedrijven (met name de papierindustrie) als van overheden, goed voor de behandeling van afvalwater van 10 miljoen mensen.”

Dit ‘trackrecord’ maakt volgens Jeanné dat zijn bedrijf nog altijd goed in beeld is. Maar China zou China niet zijn als er geen copycats aan het werk waren. “Daarom passen we wel op met het introduceren van onze nieuwste afvalwaterzuiveringstechnologieën. We doen ook niet mee met de strijd tussen de prijsvechters; we gaan voor kwaliteit, niet voor de bulk.” >

Foto iStockphoto

DIJKANALYSE Vorig jaar werd Deltares’ Dijksterkte Analyse Module (DAM) ingezet voor de Xinyi River, die de snelgroeiende stad Shuyang moet beschermen. “Voor volgend jaar staat er een koppeling tussen DAM en ons Flood Early Warning System op stapel. Dat deden we ook al voor de Yellow River; de ­immense dijken krijgen er regelmatig grote waterpieken vanuit de bergen te verstouwen.”

Bij de Yellow River kreeg Deltares bij hoge uitzondering toestemming de DAM-stresstest met moderne sensortech­ nieken uit te voeren. “Meestal zijn de Chinezen – ten onrechte – bang dat de dijk bezwijkt als er gaten geboord moeten worden voor de sensoren. Het valt sowieso niet altijd mee de juiste analysegegevens te verkrijgen, zoals gegevens van hun geografisch informatiesysteem (GIS), die onder militaire

geheimhouding vallen. En zelfs waterpeilgegevens, waaruit het Westen geometrische data zou kunnen opmaken.”

Er is in China volgens Van den Berg genoeg te doen. “Maar de vraag is: laten ze het ons ook doen? Dijken versterken bijvoorbeeld doen ze het liefst zelf – een soort Chinese eigen­ wijsheid. Wij geven wel aan dat het beter kan, want waar wij onze dijken helemaal ‘uit-engineeren’ op de specifieke ­situatie, hanteren zij één ontwerp voor alle dijken: groot, sterk en robuust. Het maakt ze ook niet uit hoe ze eruitzien.”

ACHTERGROND

10 Foto René Clement / Hollandse Hoogte

‘Beheer en onderhoud laten ze in Amerika vaak enorm versloffen’ men. We zorgen dat de metro droog blijft (in opdracht van de transportautoriteit MTA), en we maken grote ziekenhuizen en waterzuiveringsinstallaties hoogwaterbestendig.”

NEDERLANDSE WATERKARAVAAN TREKT DOOR AMERIKA Tien jaar geleden maakte orkaan Katrina veel slachtoffers in New Orleans en richtte er enorme schade aan. “In no time is daar vervolgens met hulp van Nederlandse p ­ artijen een deltaplan bedacht en uitgevoerd”, zegt Piet Dircke, water management global leader bij ARCADIS. “De grote vraag is nu of het lukt het beheer en onderhoud op niveau te houden.

Dat laten ze in Amerika vaak enorm versloffen. Door de lage belastingen hebben lokale overheden weinig geld.”

De focus is inmiddels verschoven naar New York. In 2012 legde orkaan Sandy die wereldstad tot Wall Street aan toe plat. Piet Dircke had in 2009 al voorgesteld er een stormvloedkering te bouwen, tevergeefs. Ook l­ andschapsarchitect Adriaan Geuze van West 8 (afgelopen seizoen VPRO-Zomer­ gast) werd vreemd aangekeken toen hij jaren terug met een storm- en hoogwaterbestendig herinrichtingsplan voor Governor’s Island kwam. “We stelden voor het park ver b ­ oven

New York, 2012. Orkaan Sandy heeft ervoor gezorgd dat de metro van New York niet meer kan rijden. Half Manhattan zit zonder elektriciteit en een groot deel van het financiële district (Lower Manhattan) is overstroomd geraakt

MISSISSIPPI-DELTA VERDRINKT En de Nederlandse waterkaravaan trekt verder. Naar de Mississippi-delta bijvoorbeeld, die dreigt te verdrinken als gevolg van kanalisatie van de Mississippi, waardoor de sedi­ mentatie er de zeespiegelstijging niet kan bijbenen.

“Er moet weer verbinding tussen rivier en delta gemaakt ­worden”, aldus Dircke. In een consortium met onder meer Deltares mocht West 8 daartoe een aanzet geven. ­Geuze: “Het is een immense opgave, met heel veel betrokken ­partijen en ­verschillende agenda’s. De Mississippi is heel belangrijk voor de handel, die moet door kunnen gaan.”

Ook voor Houston, Amerika’s centrum voor olie- en gaswinning, is inmiddels een deltaplan in de maak (zie ook:­ bit.ly/ddd-rapport). ARCADIS werkt er aan de haalbaarheidsstudie voor de ‘Ike Dike’, die Houston en ­Galveston moet beschermen, en West 8 aan een botanische tuin die bestand is tegen vloedproblemen vanuit de rivier. Wat ­betreft de westkust denkt ARCADIS mee over een plan voor de California Bay Delta. Dircke: “Maar een nog veel groter probleem in Californië is het watertekort, zoals in Las Vegas en Los Angeles. We proberen ons daarin te p ­ ositioneren, maar dat is lastiger: Nederland staat bekend als deltaexpert, niet als droogte-expert.”

zeeniveau aan te leggen, ook het wortelniveau van de ­bomen: als wortels in zout water komen te staan, gaat het park dood”, aldus Geuze.

Sandy bracht New York een wake-up-call. Het project van West 8 is gerealiseerd en ARCADIS wist er “voor ­tientallen miljoenen” extra werk binnen te halen. Dircke: “We zijn ­ingehuurd door het telecombedrijf dat internet levert aan Wall Street, om zijn gebouwen tegen hoogwater te bescher-

DANSEN OP VULKAAN Dircke’s handen jeuken om ook in Miami aan de slag te gaan. “Daar is het echt dansen op een vulkaan. De stad heeft nauwelijks hoogwaterbescherming en bouwt de kustlijn ­helemaal vol met peperdure hotels en appartementen. Bijkomend probleem is de kalksteenondergrond: je kunt een dijk bouwen, maar het water loopt gewoon onder de stad door. Maar de geesten zijn er nog niet rijp: de bouwlobby wil geen onrust zaaien en de conservatieve gouverneur meent dat de mens niets kan doen aan klimaatverandering.” >

NR10 / OKTOBER 2015

11

ACHTERGROND

12

13

HOLLANDSE HULP BIJ POOLSE INHAALSLAG WATERVEILIGHEID De afgelopen decennia ontwikkelde Polen zich in sneltreinvaart: de economie groeide en groeide (had geen last van de crisis), de urbanisatie nam een vlucht, het ­welzijnsniveau steeg en de infrastructuur kreeg een boost. “Maar het aanpakken van de gigantische ­wateropgaven bleef in deze ontwikkeling achter”, zegt Edyta Wisniewska van Netherlands Water Partnership (NWP).

Vooral waterveiligheid en klimaatverandering zijn er belangrijke thema’s. Polen had al dikwijls te maken met overstromingen. Zoals in 2010, toen de Vistula door ernstige ­regenval op veel plaatsen buiten zijn oevers trad, ook bij de hoofdstad Warschau. “De Oder en de Warta lopen net als de Vistula dwars door grote Poolse steden. De sterke urbanisatie maakt die steden alsmaar kwetsbaarder. Er is noodzaak tot betere hoogwaterbescherming en klimaatadaptatie. Dat laatste overigens niet alleen om zich te wapenen tegen ­extreme regenval: Polen heeft ook steeds vaker te maken met extreem droge periodes.”

‘Polen voelt steeds meer de hijgende adem van Brussel’

DRUK UIT BRUSSEL De uitdagingen zijn volgens Wisniewska niet anders dan in veel andere Europese landen, maar Polen voelt wel steeds meer de hijgende adem van Brussel in zijn nek om te ­voldoen aan de Europese Hoogwaterrichtlijn en aan Europees beleid ten aanzien van ­klimaatadaptatie.

“De Poolse regering heeft een groot bedrag beschikbaar gesteld om voor steden met meer dan 100.000 inwoners (dat zijn er veertig, waarvan ­zeven met meer dan een half miljoen inwoners) klimaatadaptatieplannen te ontwikkelen. In mei was er nog een Poolse delegatie in Nederland om te zien hoe wij hiermee omgaan. Ze bezocht bijvoorbeeld het Waterplein in Rotterdam (dat dienst doet als waterbekken bij extreme regenval, red.).”

Voor de periode 2016-2022 is bovendien 1,2 miljard euro b ­ eschikbaar, onder meer via de Wereldbank, om het overstromingsrisico rond de Vistula en Oder aan te pakken. Z ­ owel de Poolse vestiging van ARCADIS als van Grontmij zijn bij de masterplanvorming betrokken.

Frank ­Goossensen, ­director Water van ARCADIS Europe: “De Nederlandse collega’s namen hun expertise op het gebied van hoogwaterbescherming, ruimte voor de rivier en zwakke schakels mee naar de Poolse collega’s. Dat werkte heel goed. De Polen zijn heel leergierig.”

Het plan is volgens Goossensen “op een haar na klaar” en inmiddels geaccepteerd door de regionale ­waterautoriteiten. “Het laat zien waar de zwakke schakels zitten – ­vooral bij de ­steden, zo blijkt – en welke beschermingsniveaus en maatregelen daar nodig zijn. Door bovenstrooms meer ­water te bergen bijvoorbeeld, kun je benedenstrooms de pieken er ­afhalen. In de loop van volgend jaar moet de uitvoering starten. Wij gaan zeker meedoen aan de tenders en zijn vrij hoopvol dat er werk uit voortkomt. Het is Polen nu menens.”

Wisniewska: “Er moet in korte tijd heel veel gebeuren om de inhaalslag te maken. Dat is ­interessant voor de Nederlandse watersector. Maar partijen zullen wel eerst een goede ­relatie met de Polen moeten opbouwen voor ze hun vertrouwen krijgen.” Goossensen: “Dat wij een Poolse vestiging hebben, is cruciaal gebleken. Water is in Polen net als bij ons heel verweven met het land. Alleen door lokaal aanwezig te zijn, kun je goed advies geven.“ >

Kostrzyn (Polen), 2009. Hoog water en overstromingen in Nationaal Park Warta Monding, waar de rivier de Warta in de Oder stroomt Foto Sijmen Hendriks / Hollandse Hoogte

NR10 / OKTOBER 2015

ACHTERGROND

14

Urbanisatie en industrialisatie leiden in ­Bangladesh tot grote watervraagstukken: huishoudens en ­ bedrijven lozen vrijwel allemaal zonder zuivering op het oppervlaktewater. “Verfbaden van ­textielfabrieken komen recht­streeks in de rivier terecht”, vertelt Jaap de Heer, partner bij Twynstra Gudde.

Hij werkt als projectdirecteur van een groot consortium aan het Bangladesh Delta Plan 2100 (www.bandudeltas.org), een overeenkomst tussen Bangladesh en Nederland.

Gerard Soppe, regiodirecteur Azië van Vitens Evides ­International (VEI), vult aan: “Als we over de afwateringskanalen van Dhaka varen, zie je de methaangassen ­omhoog ­borrelen.” VEI heeft al sinds 2012 een partnerschap met Dhaka WASA, het waterbedrijf in de hoofdstad – die net ­zoveel inwoners telt als heel Nederland. Het bestaat uit een project gericht op drinkwatervoorzieningen (betere ­diepwaterputten, solide waternetwerk, aansluitingen voor

arme bevolking) en uit het urban dredging demonstration project, baggeren van dichtgeslibde afwateringskanalen om overstromingsrisico’s en wateroverlast te verkleinen.

OVERSTROMINGEN In Bangladesh vallen wekelijks doden door o ­ verstromingen.

De waterovervloed van de moessonregens wordt via de enorme rivier Brahmaputra, en ook via de Ganges en ­ ­Meghna, afgevoerd. Oevers eroderen en dijken worden aangetast. Maar er spelen nog meer problemen, zegt De Heer.

“Het kustgebied is heel kwetsbaar voor cyclonen en stormen vanuit zee, terwijl de mensen daar vrijwel onbeschermd wonen. De ‘zouttong’ vanuit zee komt steeds verder het land in, waardoor landbouwgewassen als rijst er niet goed meer groeien. In het noordwesten zorgen droogteperiodes juist voor een gebrek aan goed water. Een te hoog zoutgehalte bedreigt de mangrovebossen in het zuidwesten. En het

2015, Dhaka (Bangladesh). De moesson is nog maar net begonnen en het heeft enkele uren zeer hevig geregend. Overstromingen en grote problemen voor het verkeer zijn onmiddellijk het gevolg

­ euvelachtige gebied in het zuidoosten kent landslides door h ontbossing, met bijbehorende watervraagstukken.”

De ‘water governance en strategische planvorming’ waar het consortium en Twynstra Gudde aan werken, oogsten belangstelling. De Heer: “Hier gaat veel werk uit v­ oortkomen.

Nederland kan helpen bij onder meer de opgaven rond hoogwaterbescherming, erosievraagstukken langs de rivieren en landaanwinnings- en landontwikkelingsprojecten langs de kust. Dat is genoegzaam bekend bij de Nederlandse ambassade en bedrijven, die met enige regelmaat met de Bengaalse waterminister aan tafel zitten. Euroconsult voert inmiddels al de vierde fase van een landaanwinnings­ opdracht uit en Royal HaskoningDHV won recent een grote kustbeschermingsopdracht (een contract van 10,5 miljoen euro voor drie waterbeschermingswerken in totaal zeventien polders, red.).”

Nederland staat er in Bangladesh goed op qua kwaliteit en NR10 / OKTOBER 2015

Foto SK HASAN ALI / Demotix

‘OPEREREN IN BANGLADESH IS ALS EEN MARATHON LOPEN’

betrouwbaarheid, maar is volgens de projectdirecteur wel relatief duur. “Landen als China, Japan, Korea, maar ook Scandinavische landen brengen vaak zelf financiering tegen aantrekkelijke voorwaarden in, waardoor ze een heel andere startpositie hebben. Een oplossing is om in tenders samen te werken met lokale partijen, waardoor een gemixt (lager) tarief mogelijk is.”

Samenwerken met een lokale partner, “die de regels van het spel kent”, is volgens Soppe sowieso aan te raden. Zelf nam VEI twintig Nederlandse bedrijven in zijn kielzog mee voor beide projecten. “Zo leren ze de Bengaalse markt kennen.

De een ziet het zitten er meer te gaan doen, de ander vindt het te complex.” Die complexiteit zit ‘m hoofdzakelijk in de bestuurscultuur, waarin bureaucratie en corruptie gemeengoed zijn. Daarin moet je je niet verliezen, aldus De Heer.

“Opereren in Bangladesh is als een marathon lopen.” |

15

PRODUCTNIEUWS

16

AQUATECH 2015

PRODUCTNIEUWS AQUATECH 2015

ALBERS ALLIGATOR BESTAAT 111 JAAR EN PRODUCEERT SINDS 35 JAAR MET VEEL SUCCES DUURZAME AFDEKKINGEN, BASSINS EN FLEXIBELE TANKS VOOR DE OPSLAG VAN GAS, WATER EN SLIB Ook maatwerk in het bekleden van uw bestaande tanks en kelders vormt geen enkel probleem voor de specialisten van het bedrijf.

hoefte van online instrumenten, zodat u altijd kunt vertrouwen op het meetsignaal.

PROGNOSYS analyseert diverse instrumentgegevens en geeft visueel de toestand van elke sensor weer en biedt daarmee de mogelijkheid proactief onderhoud uit te voeren en daarnaast wordt de betrouwbaarheid van het signaal weergegeven. Met PROGNOSYS kunt u te alle tijde vertrouwen op het meetsignaal.

- Alligator Bagtanks, flexibele tanks voor permanente opslag van vloeistoffen en slib tot 7000 m3.

- Alligator Winbags, flexibele tanks voor snel verplaatsbare opslag van vloeistoffen en slib tot 350 m3.

- Alligator L-tanks, flexibele tanks voor opslag van vloeistoffen tot 2000 m3.

-G as- dome’s en -houders, voor de opslag van biogas.

-F olie- en doek-bekledingen voor nieuwe en bestaande bassins, tanks en kelders.

DIAGNOSESOFTWARE VAN HACH VOOR ON-LINE APPARATUUR: SERVICE EN BESCHIKBAARHEID KRIJGT EEN GEHEEL NIEUWE DIMENSIE! De voorspellende diagnose software “PROGNOSYS”, van Hach biedt de mogelijkheid om vroegtijdig inzicht te hebben in de meetbetrouwbaarheid en servicebe-

draadloos en is onbeperkt geschikt voor 90° bochten, zinkers etc. Hierdoor zijn complete visuele inspecties met exacte lengtemeting in leidingtrajecten tot 50 km lengte mogelijk. De Pipe-Inspector® kan ongeacht het medium en buismateriaal in leidingen tussen DN100 en DN3000 worden ingezet.

systemen met een doorstroomcapaciteit van 1,5 m3/u tot en met grote systemen bestemd voor bijvoorbeeld gemeenten en industrieën. De installaties kunnen parallel geschakeld worden toegepast.

PROGNOSYS is genomineerd voor de Aquatech Innovation Award. Bezoek ons op stand 02.100

IMBEMA DENSO B.V. PRESENTEERT HAWLE-UVWATER­DESINFECTIE­SYSTEMEN TIJDENS AQUATECH 2015

Enkele voordelen: - tast de smaak, geur en kleur van het water niet aan - geen chemische behandelingstechnieken - hoge bedrijfszekerheid - milieuvriendelijk - lage operationele kosten Imbema Denso B.V. verwelkomt u graag op de Aquatech, stand 01.308

LOGISTICON TOONT MOBIELE ULTRAFILTRATIE VAN 200 M3/H VOOR VERHUUR Voor de hoofdingang van de Rai toont Logisticon Verhuur een 40ft-container type UF2880 met daarin een mobiele ultrafiltratie. Deze verhuurinstallatie heeft een capaciteit tot 200 m3/h en is uitgerust met 48 INGE Dizzer XL0,9MB 60W membranen met een porie grootte van 0,02µm.

Mogelijke toepassingen - zuivering van oppervlakte water - hergebruik van afvalwater en andere processtromen - productie en zuivering van koelwater - voorzuivering voor omgekeerde osmose of demi installatie.

- noodvoorziening voor alternatieve waterlevering - verwijdering van zwevende stof - verwijdering van Legionella, Clostridium, Cryptosporidium en sporen.

BETROUWBARE PRESTATIES OP KLEINE OPPERVLAKTE: DYNADRUM BY NORDIC WATER

De Pipe-Inspector® is bovendien perfect toepasbaar in moeilijk te bereiken leidingen zoals bij zinkers, vliegvelden, snel­ wegen etc. Door een drukbestendigheid van 100 bar kan de Pipe-Inspector® ook voor de inspectie van industrieleidingen worden gebruikt.

Voor applicaties zo als rivierwaterinname, effluent polishing en andere applicaties in de fijnfiltratie tussen 10 en 100 micro­ meters presenteert Nordic Water de modelreeks DynaDrum.

SIBELCO’S WERELDWIJDE BRONNEN – LOKALE OPLOSSINGEN: MINERALEN VOOR EEN OPTIMALE WATERBEHANDELING

Deze filter is gebaseerd ob de bekende en betrouwbare DynaDisc fijnfilter van Nordic Water en rondt de modelreeks van mechanische filters na beneden af.

DynaDrum filters zijn uitstekend geschikt voor een brede reeks van applicaties, welke ook onder zware bedrijfsomstandigheden een betrouwbaar procesresultat eisen.

Bent u benieuwd, wat wij voor u kunnen betekenen?

U vindt ons in hal 7, stand 415 of online onder www.nordicwater.com.

NOVOTEC PRESENTEERT PIPE INSPECTOR®

Water dat niet aan de microbiologische eisen voldoet kan met UV-licht worden behandeld in plaats van met conventionele technieken om bacteriën en virussen te doden.

Met de Pipe-Inspector® kan voor het eerst een volledige HD video-inspectie met akoestische lekdetectie, zonder bedrijfsonderbreking, in transport en distributieleidingen, compleet materiaalonafhankelijk, worden uitgevoerd.

Het assortiment HAWLE-UV-­water­ desinfectiesystemen varieert van kleine

In vergelijking met bekabelde video-inspectie-systemen werkt deze methode

NR10 / OKTOBER 2015

men vormen geen probleem voor deze unit. ­Contacteer Novotec voor meer info.

VOLUTE – INNOVATIEVE SLIBONTWATERING Novotec NV verdeelt in de Benelux de gepatenteerde Volute slibontwateringsysteem. Door gebruik te maken van een zelfreinigende filter met traagdraaiende schroef, een verstelbare eindplaat en een geïntegreerde flocculator, kan quasi elke slibstroom verwerkt worden tot een hoog droge stof­gehalte bij een bijzonder laag energieverbruik. Het onderhoud van de installatie is minimaal, waardoor een continue werking gegarandeerd kan worden. Een voorindikkingsstap is niet nodig.

De Volute wordt ingezet in een brede waaier van sectoren en verwerkt zowel primair, fysicochemisch als bio­logisch slib. Zelfs vetrijke slibstro-

Sibelco kan met haar uitgebreide multimineralen portfolio aan een breed scala van eindgebruikers leveren. Binnen de waterbehandelingssector spelen onze onder strenge eisen geproduceerde minerale filtermedia een toon­aangevende rol.

De branches waarin onze filter­materialen worden toegepast zijn o.a. drinkwater, afvalwater, proceswater, recreatie, in beregeningsinstallaties voor land- en tuinbouw, energieopslagsystemen en bij de reiniging van vervuild grond- en oppervlaktewater.

Wilt u meer weten bezoek ons dan op onze stand 07.355 tijdens Aquatech of stel uw vraag via sales.filcom@sibelco.com.

17

19 ( ADVERTORIAL )

PIPE INSPECTOR®

Draadloze video-inspectie van pijpleidingen met geïntegreerde lekdetectie

Vertrouw op uw meetsignaal met

DE VELE VOORDELEN VAN DE

HAWLE-DUBBELEXCENTRISCHE VLINDERKLEPPEN MET INGELASTE, GEPOLIJSTE ZITTING

Bezoek ons op stand 01.100 voor de nieuwe Pipe-Inspector ®

Predictive Diagnostics System

Alligator wateropslag Opslag afvalwater Opslag biogas

ADVERTEREN IN DIT MAGAZINE?

Adv 88x56 ‘Vertrouw op uw Meetsignaal’.indd 1

Albers Alligator levert al meer dan 30 jaar kwaliteitsproducten voor (tijdelijke) opslag van WATER, AFVALWATER, BIOGAS en industriële vloeistoffen. Degelijk, duurzaam en bedrijfszeker. Kortom, zorgeloze producten.

Bel met: Shahin Habbah T 0314-35 58 34 E shahin.habbah@pshmediasales.nl I www.pshmediasales.nl

Wageningen, T 0317 419 144, www.albersalligator.com

ALS PRECISIE VAN BELANG IS Met 214 productie locaties in 43 landen en een team van meer dan 10.000 mensen zijn wij de perfecte partij om aan uw wensen op het gebied van mineralen te voldoen. Met ons multimineralen portfolio kunnen wij aan een breed scala van eindgebruikers leveren, waarbij de door Filcom geproduceerde minerale filtermedia en innovatieve logistieke oplossingen een toonaangevende rol spelen binnen de waterbehandelingssector.

Al onze productievestigingen hanteren strenge kwaliteitseisen in ieder stadium van het productieproces die voortdurend de hoge kwaliteit van onze producten moeten waarborgen zodat de beste resultaten door onze klanten kunnen worden behaald.

WWW.SIBELCO.EU

Bezoek ons tijdens

Aquatech 2015

WHEN PRECISION MATTERS With 214 production sites in 43 countries and a team of over 10,000 people, we are perfectly placed to meet your mineral needs. Our multi-mineral portfolio serves customers in a broad range of end markets, including our Filcom range of specialist processed mineral products and innovative solutions for water treatment.

All of our production units employ rigorous quality control procedures at each and every stage of the production process, ensuring consistently high quality products that deliver the best results for our customers.

WIJ VERWELKOMEN U GRAAG OP DE AQUATECH, STAND 01.308

08-10-15 12:54

Imbema Denso B.V. presenteert HAWLE-UV-waterdesinfectie­ systemen tijdens Aquatech 2015 Water dat niet aan de microbiologische eisen voldoet kan met UV-licht worden behandeld in plaats van met conventionele technieken om ­bacteriën en virussen te doden.

Het assortiment HAWLE-UV-waterdesinfectiesystemen varieert van kleine systemen met een doorstroomcapaciteit van 1,5 m3/u tot en met grote systemen bestemd voor bijvoorbeeld gemeenten en ­industrieën. De installaties kunnen parallel geschakeld worden toegepast.

Enkele voordelen: • tast de smaak, geur en kleur van het water niet aan • geen chemische behandelingstechnieken • hoge bedrijfszekerheid • milieuvriendelijk • lage operationele kosten

Imbema Denso B.V. Nijverheidsweg 5-7 Postbus 160 NL-2000 AD Haarlem Tel.: +31 (0)23-517 24 24 Fax: +31 (0)23-531 74 33 E-mail: info@imbemadenso.nl www.imbemadenso.nl

Stand : 07.355

NR10 / OKTOBER 2015

De zitting - het afdichtingsvlak - mag geen invloed hebben op de druk in de leiding. Drukverlies en turbulentie kunnen veroorzaakt worden door een slecht ontwerp van het huis en de zitting van de vlinderklep. Turbulentie heeft een negatieve invloed op de prestatie en opbrengst van de leiding.

Om deze reden hecht Hawle veel waarde aan een gestroomlijnd ontwerp en een robuuste en gladde klepzitting om de perfecte flow van de vloeistofstroom te garanderen. Verder zorgt dit ontwerp - en de aandacht voor de zitting - voor een lange levensduur en een gegarandeerde lekdichtheid.

Cavitatie voorkomen Gedurende het openen en sluiten van de vlinderklep zal de snelheid van het medium in dat gebied aanzienlijk toenemen. Deze beweging van het klepblad veroorzaakt turbulentie die van invloed kan zijn op het gebied rond de zitting. Deze turbulentie kan zelfs de vorm van cavitatie aannemen en het gebied rond de zitting beschadigen. Dat is de reden waarom Hawle kiest voor een gladde gelaste en daarna gepolijste zitting zonder enige obstakels.

Volledig lekdicht en geen corrosie De zitting van de Hawle GJS 400 dubbelexcentrische vlinderklep wordt met speciaal gereedschap voorbewerkt, zodat de las kan worden aangebracht.

Dit gebeurt volgens een unieke methode, zodat het mogelijk is om RVS te lassen op gietijzer. Er ontstaat een 100% zuiver RVS oppervlak. Daarna wordt het oppervlak van de zitting gepolijst. Hierdoor wordt deze zeer glad en in de juiste vorm gebracht. Dit is belangrijk, omdat daardoor de r­ ubberen afdichtingsring gelijkmatig belast wordt bij het sluiten en openen van de vlinderklep. In gesloten toestand is de vlinderklep volledig lekdicht. Na deze bewerking wordt het huis van binnen en van buiten, met uitzondering van de RVS klepzitting, voorzien van een epoxy coating. Ook dit gaat volgens een speciaal procédé waarbij de coating nauw aansluit aan de RVS zitting, zodat de kans op corrosie is uitgesloten.

Door het gebruik van de RVS zitting in de Hawle dubbelexcentrische vlinderkleppen worden de meest voorkomende problemen bij vlinderkleppen, in het algemeen, voorkomen.

Deze vlinderklep is voorzien van het KIWA-ATA keurmerk.

Imbema Denso B.V. uit Haarlem bijna 70 jaar hét adres voor de waterindustrie U kunt bij ons terecht voor oplossingen op het gebied van waterfiltratie, ­waterzuivering, leidingbescherming, afsluiters, leidinghulpstukken, leidingtoebehoren, kunststof verbindingsstukken en nog veel meer!

U kunt op ons rekenen. Klanttevredenheid is voor ons de kern van het bestaan.

20

WATERSCHAPPEN ALS EXPORT-HULPEN

A N

ACHTERGROND

ederlandse Nereda®-waterzuiveringsinstallaties gaan de hele wereld over. ­Inmiddels zijn er dertien in bedrijf, acht in aanbouw, acht in ontwerp en volgend jaar komen er weer vijf tot tien bij. Deze installaties maken gebruik van een door advies- en ingenieursbureau Royal HaskoningDHV gepatenteerde zuiveringstechniek. Daarbij wordt afvalwater behandeld met zuiverende bacteriën die groeien in compacte, snel bezinkende korrels. Nereda®-installaties zijn niet alleen goedkoper en milieuvriendelijker dan de traditionele, maar ook aanzienlijk kleiner: het zuiveringsproces kan plaatsvinden in één tank. Een technologie met een enorm exportpotentieel dus. Het succes is echter niet alleen toe te schrijven aan Royal HaskoningDHV, maar ook aan de Nederlandse waterschappen, die de ingebruikname van de installaties in het buitenland begeleiden.

Het is voor het eerst dat de waterschappen in deze omvang deel uitmaken van een commercieel exportcontract, aldus Peter van den Horn, programmamanager Internationaal bij Netherlands Water Partnership (NWP). “De Nederlandse waterschappen trekken in het buitenland al langer op met private bedrijven, maar dan op wat kleinere schaal. Er zijn bijvoorbeeld projecten waarbij zij samen met Nederlandse adviesbureaus en technologiebedrijven plaatselijke waterschappen in Mozambique en Zuid-Afrika ondersteunen op het gebied van water en ict.”

ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Eerdere internationale activiteiten van de waterschappen hadden vooral te maken met ontwikkelingssamenwerking. Gerard Doornbos, bestuurslid van de Unie van Waterschappen en dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Rijnland: “Voorheen waren wij over de grens ­vooral actief in non-profit-projecten die werden gefinancierd met ontwikkelingsgeld, bijvoorbeeld op het gebied van sanitatie en duurzaam beheer van watersystemen. Soms werd ook een deel bekostigd uit een speciaal fonds van de Nederlandse waterschapsbank, dat is opgezet vanuit het oogpunt van maatschappelijk verantwoord ondernemen.”

De kennis van de Nederlandse waterschappen is geld waard over de grens.

Daarom gaan ze hun expertise nu structureel internationaal vermarkten, samen met het Nederlandse bedrijfsleven. Maar zijn de publieke waterschappen wel op aarde om de BV Nederland te ondersteunen?

Tekst Dorine van Kesteren | Beeld iStockphoto

Daarnaast ontvangen de Nederlandse waterschappen al jaren regelmatig buitenlandse delegaties. Doornbos: “In het buitenland is al heel lang veel vraag naar de expertise van de Nederlandse waterschappen. Dan gaat het niet alleen om nieuwe watertechnologieën, maar ook om onze governance: de (bestuurlijke) organisatie van het waterbeheer. Denk bijvoorbeeld aan het Nederlandse programma Ruimte voor de Rivier of, uit mijn eigen keuken: de manier waarop het hoogheemraadschap van Rijnland heeft samengewerkt met de g ­ emeente Katwijk bij de aanleg van het kustwerk.” Rijk worden de waterschappen hier niet van: de ­delegaties hoeven doorgaans niet te betalen voor de kennis, informatie en kunde die zij ­krijgen aangeleverd. Doornbos: “Internationale samenwerking is ook in ons eigen belang.

We leren ervan en bovendien bestaat er ook nog zoiets als gastvrijheid.”

DUTCH WATER AUTHORITIES Maar nu willen de waterschappen hun kennis structureel internationaal gaan vermarkten. Net zoals de drinkwaterbedrijven, die al langer deel uitmaken van publiek-private > NR10 / OKTOBER 2015

21

THEMA

WATER& EXPORT

René Noppeney (Royal HaskoningDHV):

‘De praktische kennis over de bedrijfsvoering, is niet te vinden in het bedrijfsleven. Alleen waterschappen hebben ervaring met het dagelijks beheer en onderhoud van Neredainstallaties’

ACHTERGROND

22

s­amenwerkingsverbanden in het buitenland. Vitens Evides International bijvoorbeeld zet ­ samen met Nederlandse adviesbureaus drinkwatervoorzieningen op in landen als ­Mozambique en Vietnam. Met dat doel voor ogen hebben de waterschappen in 2014 een internationaal loket opgericht: Dutch Water Authorities. Doornbos: “Dit is één aanspreekpunt, één adres voor internationale vragen. Dutch Water Authorities beschikken over een database met de kennis en kunde van alle waterschapsmedewerkers. Zowel commerciële als niet-commerciële partijen kunnen deze expertise inhuren. Deze ontwikkeling past bij het kabinetsbeleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking: van hulp naar handel.”

­ xploitatie en beheer zitten van oudsher bij de waterschapE pen, en in veel mindere mate bij het bedrijfsleven. Ook in het Nereda®-project zijn er geen private partijen die kunnen wat wij kunnen.” Noppeney beaamt dat. “De praktische kennis over de bedrijfsvoering die wij zoeken, is niet te vinden in het bedrijfsleven. De waterschappen zijn namelijk de enige instanties die ervaring hebben met het dagelijks beheer en onderhoud van Nereda-installaties.”

De plannen van publieke waterbedrijven om buiten Nederland hun expertise te gelde te ­maken, hebben tot flinke maatschappelijke discussie geleid. Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu stond er in principe positief tegenover, omdat dit de positie van Nederland én het bedrijfsleven in de internationale watermarkt versterkt. Ook Hans de Boer, voorzitter van ondernemingsorganisatie VNO-NCW, zei dat de waterschappen als export­ ondernemers de boer op moeten gaan met hun waterkennis (zie kader VNO-NCW vraagt ­ondernemerschap van waterschappen).

Geld verdienen is ook niet het primaire doel van de export­ activiteiten van de waterschappen, aldus Doornbos. ­Belangrijker is dat zij in het buitenland kennis, e ­ rvaring en ­ contacten opdoen, die ook weer nuttig zijn voor de ­wateropgave in Nederland. Doornbos: “Jarenlang dachten we dat wij in N ­ ederland voorlopers waren op het gebied van waterbeheer, maar dat betekent niet dat je altijd de beste blíjft. Landen als Turkije en India bijvoorbeeld investeren in technologieën voor waterzuivering die voor ons nieuw zijn. Een andere overweging is dat waterschappen op deze ­manier een aantrekkelijke werkgever zijn. Het is immers een mooie kans voor onze medewerkers om ervaring op te doen in het buitenland.”

VNO-NCW VRAAGT ONDERNEMERSCHAP VAN WATERSCHAPPEN Waterschappen moeten ondernemender worden, vindt VNO-NCW, de grootste werkgeversorganisatie van Nederland. Zij zouden hun expertise, waar weinig men-

Gerard Doornbos (Rijnland):

‘Internationale samenwerking: we leren ervan en bovendien bestaat er ook nog zoiets als gastvrijheid’

Tegenstanders wezen op het spanningsveld tussen geld verdienen en publieke taken. Uiteindelijk heeft de stuurgroep Rembrandt Water, met daarin vertegenwoordigers van overheid en bedrijfsleven, in 2013 strikte voorwaarden geformuleerd waaraan de commerciële activiteiten van waterschappen en drinkwaterbedrijven moeten voldoen: de publieke kerntaak – de levering van schoon drinkwater, waterzuivering en waterveiligheid – mag niet in gevaar komen en financiële risico’s zijn uit den boze.

MARKTCONFORM TARIEF Het Nereda®-project voldoet aan die voorwaarden, aldus René Noppeney, global director Water, Products & Innovation bij Royal HaskoningDHV. “Wij ontwerpen de Nereda®-installaties en laten deze bouwen door een aannemer. Vervolgens huren wij operators van de ­waterschappen in om te helpen bij de inbedrijfstelling. Wij betalen daarvoor een marktconform uurtarief. De financiële risico’s zijn voor ons; de waterschappen krijgen ­áltijd betaald, hoe het project ook afloopt. Zij doen ook niet mee in het acquisitietraject in het b ­ uitenland, maar stappen in een bestaande opdracht. Iets anders is natuurlijk dat we voor onze acquisitie wel steun hebben van de waterschappen, omdat ze veel buitenlandse ­bezoekers ­ontvangen bij de Nereda®-installaties in Nederland.”

Bij de start van iedere installatie gaat een operator van de waterschappen mee met het team van Royal HaskoningDHV. Noppeney: “Deze missies duren een week en plannen we al maanden van tevoren in. Daar heeft de publieke kerntaak van de waterschappen niet onder te lijden. Ik kan me voorstellen dat dit anders zou zijn als tientallen waterschapsmedewerkers jarenlang naar het buitenland zouden gaan. Maar dat is niet aan de orde.”

Volgens Van den Horn van het NWP spreekt het vanzelf dat de waterschappen een commercieel tarief rekenen voor hun diensten – juist vanwege de publieke kerntaak. “Als de waterschappen hun kennis gratis beschikbaar zouden stellen aan Royal HaskoningDHV, betaalt de burger daar indirect aan mee.”

ONEERLIJKE CONCURRENTIE Een andere vraag is of de economische activiteiten van de waterschappen geen o ­ neerlijke concurrentie veroorzaken voor private partijen in de watersector. “Nee”, zegt dijkgraaf Doornbos beslist. “Dat kan helemaal niet, omdat wij ons op een heel ander pad begeven.

sen weet van hebben, nog beter kunnen benutten. Met meer aandacht voor innovatie Hans de Boer

zijn er internationaal meer kansen te benutten, aldus

Hans de Boer, voorzitter van VNO-NCW eerder dit jaar tijdens een bijeenkomst van de Unie van Waterschappen.

“Onze innovaties op watergebied, het veilig maken en drooghouden van kustzones en onze governance kunnen ‘all over the world’ vermarkt worden’. Als ergens water­ ellende opspeelt, is ‘Bring in the Dutch’ al een mondiaal gevleugeld spreekwoord geworden. Maar Nederland kan zich nog bewuster worden van de rol als wereldwijde

ONVOLDOENDE UITMUNTEN De stuurgroep Rembrandt Water concludeerde dat Neder­land zijn exportpositie als waterland nog onvoldoende uitmunt.

Ons internationale marktaandeel is, met a ­ ndere woorden, klein in vergelijking met onze naam en faam. ­Structurele samenwerking tussen private en publieke ­ partijen in de ­watersector vergroot de marktkansen, aldus ­Noppeney. “In het buitenland vraagt men vaak om geïntegreerde contracten: design, build & operate. Het bedrijfs­leven zorgt zelf voor de eerste twee onderdelen, maar met de exploitatiekennis van de publieke sector kunnen we ook het operate-gedeelte invullen. En waarom zouden de waterschappen hun unieke kennis niet inzetten in het buitenland, als dat op een verantwoorde en risicoloze manier kan?”

Nereda® is hét voorbeeld van de toekomst die de waterschappen voor zich zien. Doornbos vat het als volgt samen: “Wij delen wereldwijd waterkennis en geven en passant het Nederlandse bedrijfsleven een steuntje in de rug.” Ook relatieve buitenstaander Van den Horn (NWP) is te spreken over de nieuwe rol van de waterschappen als ­internationale leverancier van kennis en kunde. “De expertise van de ­waterschappen op het gebied van afvalwater, waterbeheer en ­waterveiligheid, is waardevol. Het is goed dat zij die nu zoveel mogelijk ontsluiten via de Dutch Water Autorities.

Vanuit sociaal-maatschappelijk oogpunt; om een bijdrage te leveren aan de oplossing van mondiale watervraagstukken.

NR10 / OKTOBER 2015

‘partner in solutions’, stelt hij. Waterschappen moeten zichzelf voortaan tot doel stellen dat elke aanbesteding iets vernieuwends heeft en bovendien ook op internationale ­belangstelling mag rekenen. Hij daagde de 23 waterschappen uit het komende jaar 23 innovatieve projecten met exportpotentieel te ontwikkelen.

Maar het is ook logisch dat de waterschappen hun kennis beschikbaar stellen aan private partijen, omdat deze nu eenmaal niet commercieel beschikbaar is.”

SLIBVERWERKING De komende maanden vergezellen waterschapsmedewer­ kers Royal HaskoningDHV naar de opening van Nereda®-­ installaties in Brazilië, Zuid-Afrika en Zwitserland. Noppeney sluit echter niet uit dat zijn bedrijf in de nabije toekomst ook bij andere projecten een beroep doet op de waterschappen. “Wij hebben samen met de waterschappen een slibverwerkingsproject opgezet. Het doel hiervan is om het slib dat vrijkomt bij het zuiveren van afvalwater, op alternatieve manieren of zuiniger te verwerken en de reststoffen n ­ uttiger in te zetten. Net als bij Nereda® bouwen we eerst een proef­ installatie in Nederland, maar daarna gaan we die kennis proberen te exporteren. Als dat net zo succesvol wordt als Nereda®, vragen we de waterschappen zeker weer om mee te doen.” |

23

DEELNEMERSLIJST

24

AQUATECH 2015

OVERZICHT AQUATECH 3-6 NOVEMBER 2015, RAI AMSTERDAM OVERZICHT DEELNEMERS AQUATECH 3-6 NOVEMBER 2015, RAI AMSTERDAM 02.314 07.371 07.535 01.208

07.509

A. Hak Infranet B.V. Advaqua B.V. AkaNova Akatherm B.V.

Albers Alligator Projekten B.V. Postbus 44 6700 AA WAGENINGEN Tel: 0317 419 144 Website: www.albersalligator.com Email: info@albersalligator.com Nude 37B 6702 DK WAGENINGEN

Gewoon weg briljant die flexibele en duurzame oplossingen voor tijdelijke en permanente opslag van gas, water en slib. In de vorm van Domes, Bagtanks, Winbags, L-tanks met capaciteiten van 1 - 7000 m3. Tevens leverancier van maatwerk voor het afdekken en bekleden van uw ronde en of rechthoekige tanks, kelders en bassins.

07.540 Andritz B.V. 07.539C “Aqana; Sharing Wastewater Solutions” 07.245A AqSep 03.500 Aqua Jobs 02.226 Aquastage 2 07.374 Aquastill B.V. 01.201 Aquatech Amsterdam 2015 01.126 Aqua-Techniek B.V. 01.108 BBA Pumps B.V. 07.525 Benten Water Solutions 01.110 Berson UV 02.228 BEST Instruments 03.314 BestUV 07.443 Biaqua B.V. 07.441 BIOROCK B.V. 07.539A Biotrack 07.660 BLUE-tec B.V. 07.552 Bluetech Innovation Pavilion 01.312 Börger Benelux 07.440 Bosman Watermanagement B.V. 07.534 Bright Spark B.V.

07.523A Bucon Industries B.V. 07.520 BWA B.V. 01.328 Cabot Norit Ned 01.335 Colubris Environment B.V. 01.628 Convergence Industry B.V. 07.425 De Nieuwe afsluitdijk 07.140 Delta Water Softeners Nederland (DEWASON) 07.352 Dexerials Europe B.V. 01.108 Distrimex Pompen & Service B.V. 01.436 DL Plastics B.V. 07.346 DMT Environmental Technology B.V. 07.442 Dow Water & Process Solutions 07.523B Dutch Water Partners B.V. 03.122G Dutchdam B.V. 07.623 Dutrion 07.502 Echologics 07.426 Econvert Water & Energy 07.331 Eijkelkamp Soil & Water 07.536 Elemental Water Makers 07.214 ERIKS B.V. 01.140 EWS International 03.119 Fiber Filtration B.V. 07.375 Filmoor 07.275 Fulusco B.V. 07.451 GEA Westfalia Separator 07.335 Genap B.V. 01.512 Griffon ( Divisie van Bison International) 02.100

Hach Lange Laan van Westroyen 2a 4003 AZ Tiel Website: www.nl.hach.com

Hach is toonaangevend op het gebied van wateranalysetechnologie voor gebruik in het veld, in het laboratorium of in het proces, aangevuld met een uniek pakket aan services en ondersteuning op locatie.

Hach biedt oplossingen op maat voor betrouw­ bare bewaking van afvalwater, drinkwater en proceswater evenals systemen voor procesoptimalisatie.

07.326 HAUS Centrifuge Technologies 07.537 Holland Water 01.112 HUWA International Pipeline ­Products B.V.

01.532 Hydranautics B.V. 07.626 HYDROROCK INTERNATIONAL B.V. 07.536 Hydrowashr

01.308

Imbema Denso B.V. Nijverheidsweg 5-7 Postbus 160 2000 AD Haarlem Tel: +31 (0)23-517 24 24 Fax: +31 (0)23-531 74 33 E-mail: info@imbemadenso.nl Website: www.imbemadenso.nl

Imbema Denso B.V. uit Haarlem bijna 70 jaar hét adres voor de waterindustrie.

U kunt bij ons terecht voor oplossingen op het gebied van waterfiltratie, waterzuivering, leidingbescherming, afsluiters, leidinghulpstukken, leidingtoebehoren, kunststof verbindingsstukken en nog veel meer!

U kunt op ons rekenen. Klanttevredenheid is voor ons de kern van het bestaan.

02.401 01.120 07.444 07.330 03.113 02.114

Interline Systems B.V. IPCO B.V. IRC I-REAL B.V. IWA (International Water Association) Jumo Meet- en Regeltechniek B.V.

07.512

KELLER Nederland Postbus 59 2810AB REEUWIJK Tel: 0182399840 Fax: 0182399841 Email: sales@keller-holland.nl

01.335 07.370 02.318 07.322 07.522 07.420 07.340 01.136 03.206

K-Pack Water Technology B.V. Kremer Speciaal Zand en Grind B.V. Krohne KWT Group Landustrie Sneek B.V. Leiderdorp Instruments B.V. Lenntech B.V. LG Sound B.V. LIT UV

01.116

Logisticon Verhuur B.V. (buiten bij de hoofdingang) Energieweg 2 2964LE Groot-Ammers Tel: +31 184 608260 Website: www.logisticon.com

Logisticon Verhuur: Europa’s grootste verhuurder van waterzuiveringen.

Door de modulaire opbouw van onze systemen kunnen wij elke gewenste zuivering leveren voor korte en lange termijn verhuur, met capaciteiten tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up; - Proefneming; - Kwaliteitsverbetering.

Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen

07.422 02.109 07.321 07.335 07.336 05.415 03.213 02.119

Memsys B.V. Metrohm Applikon microLAN B.V. MSE MTD International B.V. Natural Choice Europe Nedap Netherlands Society for Trenchless Technologies 07.430 Netherlands Water Partnership (NWP) 07.229 Nijhuis Industries 07.575

Novotec N.V. Fraterstraat 45 b19 9820 Merelbeke België Tel: +32 9 219 06 03 Fax: +32 9 219 06 05 Email: info@novotec.be Website: www.novotec.be

Novotec NV ontwerpt, construeert en realiseert zuiveringsinstallaties voor het behandelen van industrieel afvalwater. Ons gamma omvat fysische, fysico-chemische en biologische behandelingstechnieken. Aansluitend bieden we polishing- en slibontwateringssystemen aan.

Novotec bouwt eveneens sturingskasten met bijhorende programmatie, inclusief overname op afstand en datalogging. We leveren van component tot turn-key oplossing.

NR10 / OKTOBER 2015

07.415

Nordic Water Benelux B.V. De Scheysloot 47 2201 GN Noordwijk Tel: +31( 0)717630621 Fax: +31 (0)717630622 Website: www.nordicwater.com

Nordic Water is al ruim 40 jaar international toonaangevend in scheidingstechnieken voor de waterbehandeling met grote en kleine installaties wereldwijd. De door Nordic Water geleverden technieken zijn toepasbaar in een groot scala van water en afvalwater behandeling in de industrie, drinkwater bereiding en openbare nuts bedrijven.

07.460 NRO Fusion 02.103 Optiqua Technologies 07.505 Paavo International 07.445 Paques 01.332 Pentair 01.432 Philips Lighting B.V. 01.216 Pure Water Group 07.201 QM Environmental Services Ltd. 01.335 Redox Water Technology B.V. 01.510 REKO Industrial Equipment B.V. 01.330 Royal HaskoningDHV 06.102 RWB Water Services B.V. 01.430 SABIC 07.502 Saint-Gobain Pipe Systems 07.539B “Salttech; Responsible Brine ­Processing” 01.100

Schmidt Watertechniek B.V. Stoofweg 18-20 3253 MA Ouddorp Postbus 25 3248 ZG Melissant Tel: +31 187-605200, Fax: +31 187-60517 Email: info@schmidt.nl Website: www.schmidt.nl

Schmidt Watertechniek B.V. is een technische handelsonderneming en gespecialiseerde dienstverlener.

Buizen en leidingsystemen voor drinkwater, afvalwater, bluswater en gas zijn ons verbindend element. Levering van alle componenten, gereedschappen en serviceoplossingen voor leidingsystemen staan bij ons centraal. Als dienstverlening bieden wij lekdetectieonderzoek, capaciteitsmetingen, onderhoud aan blussystemen en buisinspecties.

01.335 Schneider B.V.

07.355

Sibelco Europe / Filcom B.V. Noordhoek 7 3350 AA Papendrecht Tel: + 31 78 6158122 Email: sales.filcom@sibelco.com Website: www.sibelco.eu

Geavanceerde techniek & strategie Sibelco Europe heeft in Nederland 2 volledig geautomatiseerde productielocaties, waar uitsluitend streng geselecteerde hoogwaardige grondstoffen worden gebruikt, die d.m.v. een geavanceerd industrieel proces een uitgebreide reeks van nauwkeurige zandfracties leveren.

Als Kiwa en ATAplus gecertificeerde leverancier wordt door Filcom wereldwijd aan drinkwaterproducenten de beste kwaliteit filtermineralen geleverd.

01.607 07.526 07.521 01.206 03.122 07.421 AS 07.320 02.115 01.121 01.404 07.538 01.620 02.214 07.341 07.524 07.527 01.508 07.536 07.500

Sjerp & Jongeneel B.V. Solteq Energy Somut Speck Pompen Nederland B.V. Storm Water Pavilion Sustec Tribune TU Delft, Valorisation Centre Valves & Motion Control Specialism Van de Lande B.V. Van den Borne Valkenswaard B.V. Van Remmen UV Techniek B.V. VGE B.V. Vitens N.V. Voltea Wafilin Systems B.V. WaterCampus Leeuwarden Watts Industries Netherlands B.V. WLN World Championships Pipefitting

Wijzigingen voorbehouden.

25

LOGISTICON VERHUUR EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Nordic Water Benelux BV De Scheysloot 47 2201 GN Noordwijk Nederland Tel: +31(0)71 7630621 Fax: +31(0)71 7630622 Email: info.nl@nordicwater.com Website: www.nordicwater.com

Opslag en dosering

Nordic Water is al ruim 40 jaar toonaangevend in de scheidings- , filtratie- en separatie techniek voor de waterbehandeling met grote en kleine installaties wereldwijd. Onze technieken zijn toepasbaar voor een groot scala water- en afvalwaterbehandeling in de industrie, drinkwater bereiding en gemeentelijke afvalwaterbehandeling.

Met onze uitgebreide range van producten kunnen we vaste stof scheiden en behandelen in allerlei facetten van waterbehandeling.

Het is onze kracht om klantgerichte oplossingen te bieden, die aan de hoogste technische eisen en economische efficiëntie voldoen.

Zand- & koolfiltratie

Nordic Water: uw betrouwbare partner

Flotatie

Chemicaliën

Naamswijziging Schlumberger Water Services (Netherlands) B.V. naar Van Essen Instruments B.V.

SMART MONITORING NETWORK

connected devices & services Ultrafiltratie

Van Essen Instruments biedt een compleet scala aan technologie en advies op het gebied van grondwater management.

Betrouwbare en nauwkeurige sensoren worden gecombineerd met de laatste ontwikkelingen op het gebied van draadloze communicatie en data visualisatie.

Naast kwalitatief hoogwaardige grondwaterdata biedt Van Essen Instruments tevens oplossingen om een grondwatermeetnet effectiever en efficiënter te beheren.

Omgekeerde osmose

Data management & controle

Visualisatie

Diver datalogger

Grond- & oppervlaktewater monitoring

Communicatie

Waterkwantiteit & - kwaliteit

Van Essen Instruments 015 275 5000 sales-nl@vanessen.com www.vanessen.com

Bezoek ons op: Aquatech 2015 Hoofdingang RAI Amsterdam 3 - 6 november

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608266 www.logisticon.com/nl/verhuur

O

28

H2

THEMA

WATER& EXPORT

LENNART SILVIS (NWP):

HOOFDROLSPELERS

WATERSECTOR, STAP OVER JE EIGEN SCHADUW HEEN! Als Nederlandse waterbedrijven een stevige positie willen veroveren in complexe buitenlandse markten, moeten ze bereid zijn samen te werken. Dat zegt Lennart Silvis, chief enabling officer van NWP, een netwerk van 200 waterbedrijven, overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties die de waterexport willen bevorderen. De veertiende aflevering met hoofdrolspelers in de watersector.

“D

Tekst Peter Boorsma | Fotografie Gabby Louwhoff

e watermarkt is een enorme groeimarkt”, benadrukt Lennart Silvis nog eens als het interview eigenlijk al is afgelopen. “Klimaatverandering, bevolkingsgroei, ­ verstedelijking… Majeure ontwikkelingen die om slimme oplossingen vragen. Niemand kan ­ het ­alleen. Bedrijven moeten daarom bereid zijn over hun eigen ­schaduw heen te stappen en samenwerking te zoeken met andere bedrijven en organisaties.”

Precies daar is het hele gesprek over gegaan: s­ amenwerken.

Bedrijven onderling, met ngo’s, overheden met overheden, Nederlandse bedrijven met buitenlandse bedrijven. Cooperation is the next competion, aldus Silvis. “De uitdaging in de watersector is het vinden van de juiste samenwerkings­ partner.”

de deelnemers op te zoeken. Je moet goed luisteren en doorvragen om te weten wat er speelt. Alleen dan kun je het ­bedrijf verder helpen.”

Door goed te luisteren heeft het NWP vorig jaar Van Heck, het Friese bedrijf dat gigantische pompen verhuurt, aan een grote opdracht kunnen helpen. In Servië was door ­heftige regenval een dagmijn volledig onder water g ­ elopen. Een NWP-medewerker die Servisch spreekt, heeft contact ­gelegd en Van Heck heeft vervolgens de order ­binnengehaald om de mijn droog te pompen. “Ik beleef veel plezier aan ­dergelijke concrete successen.”

EXPORTVERDUBBELING Dat het goed gaat met de Nederlandse activiteiten in het buitenland, staat buiten kijf. Volgens de Watersector Export­ index (WEX) is de waarde van de export de afgelopen vijftien jaar verdubbeld.

Sinds 2011 is Silvis chief enabling officer van het Netherlands Water Partnership (NWP), een publiek-privaat netwerk dat Nederlandse waterbedrijven helpt om in het buitenland aan de bak te komen. Zijn kantoor is strategisch gelegen aan de > Maar wat is precies de bijdrage geweest van NWP? Bezuidenhoutseweg in Den Haag, direct naast de Malietoren “Uiteindelijk zijn het de organisaties zelf die de contracten van VNO-NCW, direct tegenover het ministerie van Buitenbinnenhalen”, zegt Silvis. “De kracht van NWP zit vooral in landse zaken en op een steenworp afstand van alle andere de voorfase. Achter de schermen helpt NWP bedrijven zich organisaties en ministeries die hij nodig kan hebben voor de te positioneren. Juist in die landen waar situaties complexer promotie van de Nederlandse watersector in den vreemde. zijn en de overheid een grote rol heeft, kunnen we door saDat is tegelijkertijd een valkuil. “Voor je het weet, word je menwerking de Nederlandse sector naar binnen brengen.” in allerlei bijeenkomsten en overleggen in Den Haag gezo‘Jakarta’ is volgens hem een goed voorbeeld van de i­mpact gen. Maar voor mij en mijn collega’s is het essentieel om van NWP. De Indonesische hoofdstad kampt met fikse >

NR10 / OKTOBER 2015

29

HOOFDROLSPELERS

30

­ odemdalingen en er moet veel gebeuren om te voorkomen b dat de stad regelmatig diep onder water staat. Daarvoor is door Nederlandse bedrijven samen met Indonesië een masterplan gemaakt voor de langere termijn, een heus miljardenproject. NWP heeft partijen zoals ingenieursbureaus, baggeraars en financiële partijen bijeengebracht en het proces begeleid om te komen tot een gezamenlijke propo­ sitie. “Je kunt nooit zeggen dat iets is binnengehaald dankzij NWP alleen, maar wel dankzij de gezamenlijke aanpak.”

> Kunnen individuele bedrijven bij NWP aankloppen?

“We hebben 200 deelnemende organisaties: naast overheidsinstellingen, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties, zijn dat vooral bedrijven. We zorgen dat we van de bedrijven weten wat ze willen, waar ze heen willen en wat hun belangen in het buitenland zijn. Soms kun je ­bedrijven direct helpen door ze te matchen met een buitenlandse opdrachtgever. Daarnaast zetten we vanuit NWP in op die thema’s en landen waar de grootste kansen liggen.

Met groepen van deelnemers zetten we thematische en ­landenplatforms op.”

Silvis noemt Polen, een land waar veel Europees geld naar toegaat. “Door het organiseren van bijeenkomsten hebben we daar de relatie opgebouwd met de potentiële counter parts; met gemeenten, waterschappen en een soort Rijkswaterstaat . Op den duur leer je de stakeholders kennen en ontstaat er een gevoel van ‘die Nederlanders hebben iets extra’s te bieden’.”

Alleen het overbrengen van technische kennis van concepten als ‘Ruimte voor de Rivier’ is echter niet genoeg, volgens Silvis. “Zo heeft Rijkswaterstaat in Polen ook kennis overgedragen over hoe ze omgaat met aanbesteding. Polen besteedt vooral aan op prijs, en dan zijn Nederlandse bedrijven al snel te duur. Ze maken meer kans als kwaliteit gaat meetellen. Uiteindelijk heeft een waterschap in Gdansk het aangedurfd aan te besteden op de combi prijs-kwaliteit. Prompt kwamen de drie Nederlandse indieners bovendrijven.”

> Is Rijkswaterstaat bereid bedrijven te helpen?

“Rijkswaterstaat heeft ruimte om af en toe een expert naar het buitenland te sturen om kennis en ervaring te delen. Om bedrijven te helpen, maar ook uit eigenbelang. Polen praat immers ook mee over Europese waterrichtlijnen. Dan helpt het als Polen je welgezind is.”

> Zijn we in Nederland echt zo goed in water als we

denken?

“Ja. Het is meer dan imago. Het is expertise die we in de eeuwen hebben opgebouwd. We weten de rivieren en de zee

‘De uitdaging in de water­sector is de juiste samenwerkings­partner te vinden’

goed te beheersen. Wij hebben de meest intensieve landbouw, industrie en transportsector van de wereld, dus een enorme vervuilingsdruk op het water. Daarom hebben we de meeste kennis van drinkwater en afvalwater.”

> Wie zijn onze belangrijkste concurrenten?

“In de waterbouw hebben Van Oord en Boskalis – samen goed voor 40 procent van de vrije wereldmarkt - te maken met twee grote Belgische baggeraars. Concurrenten van de ingenieursbureaus zitten in de VS, het Verenigd Koninkrijk, Japan en Zweden. De Nederlandse watertechnologie onder­scheidt zich door sterke niche players die concurrentie ondervinden van bijvoorbeeld watertechnologieclusters in Singapore, Amerika en Israël.”

Met grote bedrijven als Veolia en Suez Environment valt niet te concurreren. “Hun business model maakt het m ­ ogelijk om in één hand te ontwerpen, technologie te leveren, te financieren, aan te leggen en te onderhouden. Omdat de markt steeds meer vraagt om dit type ‘totaaloplossingen’ moeten Nederlandse bedrijven op zoek naar buitenlandse partijen waarmee een slim consortium kan worden g ­ evormd. Waar vinden we de financier die het risico wil dragen? Sowieso geldt voor veel buitenlandse projecten dat een bedrijf een goede lokale partner nodig heeft om opdrachten binnen te halen en uit te voeren.”

> Waarom focust NWP wel op Colombia en niet op zeg

Het Netherlands Water Partnership (NWP) is een netwerk van tweehonderd bedrijven, overheden, kennisinstellingen en NGO’s uit de watersector; van drinkwater tot waterbouw, sanitatie en satelliettechnologie. NWP - opgericht in 1999 - stimuleert samenwerking en afstemming tussen de verschillende partijen om zo de positie van Nederland op de internationale watermarkt te versterken. Niet alleen door handelsmissies te ­organiseren, maar ook individuele dienstverlening en het opzetten van landplatforms en netwerken binnen Nederland. Veel van deze activiteiten zijn mogelijk dankzij bijdragen van het Rijk. NWP is bijvoorbeeld, samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken, initiatiefnemer van het Young Expert Programma Water, waarin afgestudeerden de kans krijgen om voor een organisatie in het buitenland twee jaar ervaring op te doen.

eindelijk bleek het erg lastig substantiële opdrachten te verwerven: de hoeveelheid papierwerk is enorm. Daarbij lijkt het dat Amerikaanse opdrachtgevers het liefst zakendoen met een Amerikaanse bedrijf om de hoek.”

Het grootste deel van de export – ruim 50 procent - van de watersector komt nog steeds uit Europese landen, qua ­afstand en cultuur het dichtste bij. Kansen liggen vooral in landen die zich snel ontwikkelen, zoals in Oost-Europa en de Balkan, waar nog veel geïnvesteerd wordt door de landen zelf, de Europese Unie en de European Investment Bank. Landen als Indonesië en Colombia ontwikkelen zich snel waardoor er veel kansen ontstaan. “Als het welvaarts­ peil toeneemt gaan mensen ook meer eisen stellen aan hun leefomgeving.”

Brazilië?

“Momenteel groeit Colombia harder dan Brazilië. Bovendien wordt er in Colombia veel geïnvesteerd in infrastructuur.

Recent hebben we de landen in kaart gebracht die vanuit > Wat moet Nederland doen om de toppositie vast te marktperspectief het meest relevant zijn: naast Colombia houden? noemt de sector bijvoorbeeld Zuid-Afrika, India en de Golf- “Het is heel belangrijk dat we in Nederland zelf blijven instaten. Maar er zijn ook andere dan markteconomische vesteren in slimme, innovatieve oplossingen op het gebied ­redenen om naar een land te kijken. Zo zijn we in opdracht van waterveiligheid, drinkwater, afvalwater en industrievan het ministerie van Buitenlandse Zaken actief in negen water. We moeten state of the art blijven om onze positie te landen waarmee Nederland ontwikkelingssamenwerking behouden.” | heeft.”

> Hoe kan het dat de VS en Canada slechts 8 procent uitma-

ken van onze wateromzet in het buitenland?

“Baggeraars komen in de VS gewoon niet aan de bak, ­omdat de markt wordt afgeschermd. Ook voor leveranciers van watertechnologie is het moeilijk; er zijn veel Amerikaanse leveranciers die lokaal enorm sterk zijn. Je komt er moeilijk tussen.”

Silvis heeft het zelf ervaren na de orkaan Sandy in New York.

“We wisten ons daar fantastisch te positioneren met goede pitches, mooie ontwerpen en goede combinaties. Maar uit-

NR10 / OKTOBER 2015

Lennart Silvis (1973) studeerde civiele techniek in Delft. Hij liep stage op Mauritius, studeerde af in Phoenix, Arizona, en ging daarna aan de slag als consulting engineer in Sydney. In Nederland werkte hij zes jaar voor Delft Hydraulics, het huidige Deltares.

In 2011 werd Silvis directeur – chief enabling officer - van het Netherlands Water Partnership, sinds 2013 is hij ook voorzitter van de Amsterdam International Water Week.

31

GSM2 Modemlogger

KELLER

HOOG

grondwater en riooloverstort data draadloos beschikbaar

WATER

<

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

>

GEBOUWD: 1893 HOOGTE: 39,60 METER INHOUD: 230 M3

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E sales@keller-holland.nl

Watertorens: er werden er 260 gebouwd om druk te houden op het leidingnet en altijd te beschikken over schoon drinkwater. Vele hebben een andere bestemming gekregen; enkele wachten daar nog op. Zoals deze in het Drentse Meppel.

NU

Tekst en fotografie Roel Smit

KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

MEPPEL

VROEGER Drenthe was niet vlot met waterleiding, maar in 1893 was Meppel toch de eerste stad die daartoe overging. Er kwam een pompstation in Havelte en in Meppel (aan de Steenwijkerstraat) een watertoren. De toren, die op de provinciale monumentenlijst staat, is gebouwd in de zogeheten Waterstaatstijl.

Dat was destijds een bouwtechniek van het ministerie, waarbij goedkope bouwmate­ rialen als hout en baksteen werden afgedekt met duurdere materialen. Kostenbesparing én een imposante uitstraling; twee vliegen in één klap. In 1955 werd de toren voorzien van een nieuw reservoir, waardoor het bovenste deel zijn sierlijkheid kwijtraakte.

HOOGTE: 39,60 M

•

33

NR10 / OKTOBER 2015

Nadat de toren buiten gebruik was gesteld, werd deze in 2004 door drinkwater­ bedrijf Vitens voor 120.000 euro verkocht aan de gemeente Meppel, woningcorporatie Woonconcept en de stichting Het Drentse Landschap. Er kwamen plannen voor een theeschenkerij, een gemeentelijk informatiecentrum en zo meer.

Maar de crisis kwam en de toren bleef leeg staan. Voor wie hem wil hebben, hij staat nu bij een makelaar te koop voor 99.000 euro als bedrijfsruimte, horeca of kantoor. “Maar ook een leuk plan dat niet binnen de regels past, kan worden besproken”, zegt de makelaar. Een serieuze koper is er nog niet. Wel werd eerder dit jaar in de gemeenteraad gesproken over de bouwkundige staat van het gebouw (“Het lijken hier wel Zwitserse toe­ standen”), die naar voren komt uit het bordje dat waarschuwt voor vallend gesteente.

WATERNETWERK

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

NAJAARSCONGRES KNW 200 MILJARD: WAARDE VOOR JE GELD? tussen prestaties, risico’s en kosten. En dat allemaal uiteraard binnen de strategie van de organisatie.

Hoe zet die organisatie serieuze stappen op weg naar meer doelmatigheid, betere beheersing van risico’s en lagere kosten?

Hoe doen anderen dat? Wat kan de watersector leren van andere sectoren? Wat zijn de best practices? Die vragen vormen het ­onderwerp van dit KNW-najaarscongres.

Op 27 november opent het Gooiland theater in Hilversum de deuren voor het najaarscongres van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). Het thema is dit jaar ‘Managing assets’.

De beoogde doelgroep bestaat uit een mix van medewerkers van drinkwaterbedrijven, waterschappen, gemeenten, kennisinstellingen en adviesbureaus, oftewel asset owners, asset managers en service providers.

Pompen, rioolgemalen, zuiveringsinstallaties, leidingen, watersysteemobjecten: dat zijn een paar van de assets, de bedrijfsmiddelen, van de watersector. Deze bedrijfsmiddelen hebben een gezamenlijke waarde van naar schatting 200 miljard euro. Logisch dat het belangrijk is ze optimaal te benutten, te onderhouden en waar nodig te vervangen. Dat heet assetmanagement: het zodanig beheren van bedrijfsmiddelen dat een goede balans ontstaat

KORT

NIEUWS

Vier winnaars prijsvraag ‘Waar gaat het riool naartoe?’

Het Rotterdamse Waterblog van 7 juli 2050, ziektepreventie door analyse van de brown data in het riool en de film Van ­rioollasten naar rioollusten hebben met hun ideeën over het stedelijk ­waterbeheer van de toekomst een prijsvraag van Stichting ­Rioned gewonnen.

De jury kende daarnaast een speciale prijs toe aan groep 5a van basisschool De Gondelier in Amersfoort voor tekeningen over de toekomst van de riolering. De prijzen van 1.000 euro werden begin september uitgereikt tijdens de conferentie ‘Waar gaat het riool naartoe?’

Aanleiding voor de prijsvraag is de visie die Rioned wil opstellen over het waterbeheer in de stad op de lange termijn. Veel maatregelen die nu worden genomen, zijn bedoeld om 50 tot 100 jaar mee te gaan. De prijsvraag en de conferentie zijn de eerste stappen naar een visiedocument dat onder meer besproken zal worden op de Rioneddag op donderdag 4 februari.

Alle winnaars en nominaties staan op de website: www.riool.net/-/winnaars-waar-gaat-het-riool-naartoe.

NR10 / OKTOBER 2015

Opzet Met topsprekers van Schiphol en uit het Verenigd Koninkrijk en parallelsessies die voortkomen uit de ervaringen in de sector, is het congres zo opgezet dat het waardevol is voor bestuurders, managers en vakmensen. En interessant voor elke organisatie, hoe ver die ook is met assetmanagement. Iedereen kan namelijk leren van elkaar.

Naast een plenair programma met een aantal sprekers en drie rondes met in totaal zestien parallelle sessies worden er twee prijzen uitgereikt: de KNW-scriptieprijs en ‘De Uitdaging’ van Wateropleidingen. Ook komen drie waterprofessionals hun ideeën en ervaringen over assetmanagement pitchen.

Het congres wordt voorafgegaan door de algemene ledenvergadering van KNW. Kijk voor het hele programma een aanmelden op www.waternetwerk.nl of neem contact op via info@waternetwerk.nl

Crowdfunding voor film waterkwaliteit Om veel meer mensen bewust te maken van het belang van een goede waterkwaliteit, hebben Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) en Evariste Filmproducties de handen ineen geslagen. Doel is het produceren van een korte documentaire over waterkwaliteit. De crowdfunding (met het doel geld bijeen te brengen voor de film) is deze maand gestart tijdens het landelijk symposium ‘Waterkwaliteit op de kaart II’.

Nederland is wereldspeler op watergebied, alleen niet als het gaat om waterkwaliteit. Als het gaat om de bescherming van ­drinkwaterbronnen, natuurlijke zuivering en de belasting van het oppervlaktewater door de landbouw zijn er nog grote stappen te maken. Experts en beleidsmakers die zich bezig houden met de kwaliteit van ons water, en om water geven als geen ander, zijn ervan doordrongen hoe belangrijk dit is.

Maar in ons land is de afstand tussen deze professionals en de burgers groot. Dat is de reden waarom het plan voor de documentaire is ontstaan. In de film komen de oorzaken, de Europese richtlijnen en de oplossingen voorbij, verwoord door gepassioneerde mensen uit de waterwereld.

Wie het initiatief wil steunen vindt nadere informatie op de website. www.cinecrowd.com/waterkwaliteit

35

WATERNETWERK

36

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

AGENDA iStockphoto

Wilt u een activiteit voor waterprofessionals aangekondigd zien in deze agenda van maandblad H2O? Meld het dan aan onze redactie: redactie@vakbladh2o.nl

2-6 NOVEMBER, AMSTERDAM

19 NOVEMBER, AMERSFOORT

‘ Integrated solutions for a circular economy and resilient cities’.

Inclusief Congres, Aquatech vakbeurs, Wetskills en de fitterijwedstrijden. Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW)/International Water Conferences (IWC) in samenwerking met Netherlands Water Parnership (NWP), International Water Association (IWA) en Amsterdam RAI. www.internationalwaterweek.com

Themamiddag over de voor- en nadelen van regievoering door overheden. Organisatie: Nationaal Watertraineeship in samen­ werking met Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). www.waternetwerk.nl

Amsterdam International Water Week 2015

3 NOVEMBER, BREDA

‘Proef op de som’, Geotechniekdag 2015

Jaarlijkse geotechniekdag met als thema meten, testen en dataverzameling via digitale bronnen. Organisatie: Koninklijk Instituut voor Ingenieurs (KIVI), ie-net en SBRCURnet, in samenwerking met Betonvereniging en Nederlandse Vereniging voor Aannemers Funderingswerken (NVAF) www.sbrcurnet.nl

5 NOVEMBER, DEN BOSCH

Zesde Nationaal Deltacongres

Zesde editie van het nationaal congres, met de laatste stand van zaken ten aanzien van het Deltaprogramma. Organisatie: rijksoverheid in samenwerking met provincies, gemeenten en waterschappen. www.deltacommissaris.nl

12 NOVEMBER, AMSTERDAM

Koudewinning en kwaliteitsverbetering Ouderkerkerplas

Symposium met presentatie van de resultaten van een methode die de afgelopen jaren is toegepast om koudewinning mogelijk te maken en tegelijkertijd de eutrofiëring van deze plas terug te dringen. Organisatie: waterschap Amstel, Gooi en Vecht. innovatie.waternet.nl

16-18 NOVEMBER, OUWERKERK

Waterveiligheidscongres 2015

Internationaal waterveiligheidscongres, met als ­dagthema’s ­preventie, beleid en emergency response. Organisatie: ­Watersnoodmuseum in samenwerking met onder andere ­Rijkswaterstaat, Veiligheidsregio Zeeland en onderzoeks- en adviesbureau HKV. www.watersnoodmuseum.nl

Regie gemeenten - inhoud versus management

24-26 NOVEMBER, DEN BOSCH

Future Green City

‘Totaal event’ over de leefbare stad. Op de derde dag - ­ 26 november - is water het thema. Organisatie: Stadswerk. www.futuregreencity.nl

24-26 NOVEMBER, AMERSFOORT

Workshop Waterchemie voor Drinkwater

Driedaagse workshop voor chemische berekeningen, modellering en simulaties in drinkwater, waarin de deelnemers dit zelf leren ontwikkelen binnen PhreeqXcel (PHREEQC in Excel).

Organisatie: Omnisys. http://ac4e.omnisys.nl

27 NOVEMBER, HILVERSUM

PERSONALIA

IN MEMORIAM

De Amerikaanse National Academy of Engineering heeft Mark van Loosdrecht met ingang van 24 september als buitenlands lid geïnstalleerd. Van Loosdrecht is hoogleraar milieubiotechnologie en waterzuivering aan de TU Delft.

De National Academy of Engineering (NAE) is een Amerikaanse vereniging van topingenieurs, die in 1964 is opge­ richt als zusterorganisatie van de National Academy of Sciences. De NAE heeft ongeveer 2.000 Amerikaanse en 200 buitenlandse leden. Van Loosdrecht werd verkozen vanwege zijn onderzoek naar het gebruik van bacteriën voor het verwijderen van nutriënten uit afvalwater.

HUGO MEIJER, VAN PIONIER TOT INTEGRAAL DENKER

De voorbereidingscommissie voor het nieuwe waterschap Drents Overijsselse Delta draagt Herman Dijk bij gedeputeerde staten van Overijssel en Drenthe voor als interim-dijkgraaf van het nieuwe waterschap, dat per 1 januari 2016 tot stand komt na fusie van de waterschappen Groot Salland en Reest en Wieden. Dijk is sinds 2010 dijkgraaf van waterschap Groot Salland.

Daarnaast heeft de voorbereidingscommissie besloten het nieuwe algemeen bestuur van nieuwe waterschap Drents Overijsselse Delta voor te stellen om Dijk voor te dragen voor benoeming door de Kroon tot dijkgraaf. Het algemeen bestuur van Drents Overijsselse Delta neemt op 4 januari een besluit over deze voordracht.

‘Waterbeheer in de lage landen’

Frits Verhees wordt de nieuwe directeur van de divisie Ruimte, Mobiliteit en Infra van ­Movares. Hij volgt daarmee Sander ­Eijgenraam op, die de nieuwe directievoorzitter wordt. Verhees is op dit moment bid director bij bouwbedrijf Heijmans. Daarnaast is hij actief als gastdocent Publiek Private Samenwerking (PPS) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn functie bij Movares zal hij zo snel mogelijk, maar uiterlijk 1 januari op zich nemen.

8 JANUARI, DELFT

Sinds 15 september is Natasja Fraters in dienst bij Royal HaskoningDHV bij de business line Watertechnology.

Binnen de adviesgroep Industry & International zal zij als junior afvalwatertechnoloog aan projecten meewerken die onderdeel uitmaken van het sluiten van industriële waterkringlopen. Fraters heeft een achtergrond in bioprocestechnologie met ervaring in afval- en drinkwaterzuivering.

ALV en Najaarscongres: Managing Assets

Najaarscongres over assetmanagement, voorafgegaan door de ­algemene ledenvergadering (ALV) van KNW. Organisatie: ­Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) in samenwerking met Wateropleidingen. www.waternetwerk.nl

4 DECEMBER, UTRECHT

Vlaams-Nederlands congres over juridische aspecten van de ­Europese Kaderrichtlijn water (KWR). Organisatie: Centre for ­Water, Oceans and Sustainability Law (Universiteit Utrecht), Centrum voor Milieurecht (Universiteit Gent), de ­Nederlandse Vereniging voor Milieurecht en de Vlaamse Vereniging voor ­Omgevingsrecht. www.milieurecht.nl

Water in de stad – vakantiecursus 2016

68ste editie van dit traditionele netwerkevenement, met een ­nieuwe aanpak. Organisatie: TU Delft. www.citg.tudelft.nl

NR10 / OKTOBER 2015

Op 8 augustus overleed in Den Haag na een langdurige ziekte Hugo Adrianus Meijer.

Hugo Meijer werd op 5 juni 1930 in Rotterdam geboren en studeerde na zijn hts-tijd scheikunde aan de ­ TU Delft. De eerste ervaring in de wereld van het water­ kwaliteitsbeheer deed hij op in 1965 met zijn aanstelling als hoofd chemie en technologie bij het hoogheemraadschap van Rijnland. In 1980 verruilde hij deze functie voor die van directeur van de technische dienst van het zuiveringsschap Hollandse Eilanden en Waarden.

Hugo Meijer heeft zich bijna 30 jaar ingezet voor de ver­ betering van het watermilieu in binnen- en buitenland.

Zijn brede interesse en grote kennis en deskundigheid, zijn praktisch inzicht en nuchtere kijk zorgden ervoor dat hij op veel terreinen baanbrekend werk heeft verricht.

De titel van zijn afscheidssymposium, op 17 mei 1994, karakteriseert Hugo: Van Pionier tot Integraal denker; 30 jaar waterkwaliteitszorg. Enkele wapenfeiten zijn de realisatie van de ondergrondse afvalwaterzuiverings­ inrichting Rotterdam-Dokhaven, de totstandkoming van het lozingenbeleid, de aanpak van de zuiveringsslib- en eutrofiëringsproblematiek en de vaststelling en u ­ itvoering van het waterkwaliteitsbeheersplan en het Integraal Waterbeheersplan Zuid-Holland-zuid. Ook in verenigingsverband was hij actief, onder andere als voorzitter van de NVA, een van de voorgangers van Koninklijk Nederlands Waternetwerk.

Hugo was een baas die veel vergde van zijn medewerkers.

We mochten vooral geen ‘ambtenaren’ worden. Hij was een perfectionist die weloverwogen en met veel inzet leiding gaf, niet altijd op de gemakkelijkste manier. Toch ben ik Hugo nog steeds erkentelijk voor deze sturing, die mede mijn verdere carrière heeft bepaald. De herinnering aan hem blijft voortbestaan.

Arie van der Vlies Hendrik-Ido-Ambacht

37

WATERNETWERK

39

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

VLAANDEREN EN NEDERLAND SAMEN VOOR HERGEBRUIK A N A LY S E S

MET

AANDACHT

EN

Bernard De Potter, administrateur-generaal van het Agentschap Ondernemen uit Vlaanderen, was een van de sprekers tijdens het Vlaams-Nederlands Watersymposium

ADVIES

• Geaccrediteerde monsterneming en analyse

de aanwezigen op de afhankelijkheid van Vlaanderen en Nederland op watergebied wees. Jules van Lier, hoogleraar Wastewater Treatment & Environmental Engineering aan de TU Delft, durfde de vraag te stellen: bestaat afvalwater eigenlijk nog? Of is het tegenwoordig alleen nog maar een bron van grondstoffen en ­energie? Zijn antwoord: helaas bestaat afvalwater gewoon nog.

Legionella, mijn zorg!

• Legionella preventie en advies • Volledige Legionella ontzorging met onze webapplicatie LEON • Uitgebreide analyse pakketten voor geneesmiddelen • Vervuilingsonderzoek HF Membranen • Onderzoek biologische stabiliteit met Flow Cytometrie

Circa 200 belangstellenden uit de hele waterwereld kwamen op donderdag 17 september naar de Avans Hogeschool in Breda voor het eerste Vlaams-Nederlands Watersymposium.

Het thema was efficiënt (her-)gebruik van water, energie en grondstoffen.

www.FerroTech.nl

__

Neem contact op met: Your partner in sludge and wastewater treatment • Drum screens • Flotations • Lamella separators • Physicochemical treatment

• Biological treatment • Sludge treatment • Study/optimisation/ realization/follow up

Fraterstraat 45 - B 9820 Merelbeke - T: +32 (0)9 219 06 03 - F: +32 (0)9 219 06 05 - info@novotec.be - WWW.NOVOTEC.BE

Shahin Habbah T 0314-35 58 34 E shahin.habbah@pshmediasales.nl I www.pshmediasales.nl

Een aantal conclusies van de dag: • Water wordt steeds meer een geopolitieke factor.

• Ook internationaal meer aandacht voor waterefficiency en waterkwaliteit.

• Zoek elkaar op en kijk verder dan je neus lang is.

• Nederland en België samen de wereld in!

• Breng prioriteiten aan in oplossingsrichtingen om investeringen specifieker te maken.

• Decentrale zuivering stimuleert innovatie en heeft meer milieuvoordelen.

• Brede inzet van gerecycled water, voor bijvoorbeeld drinkwatervoorziening, vergt mind shift bij eindgebruikers.

INSECTEN ETEN TIJDENS BIJEENKOMST PLATFORM WATER VALLEI EN EEM

NR10 / OKTOBER 2015

iStockphoto

Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het Platform Water Vallei en Eem begin september kregen de deelnemers onder andere krekels en meelwormen te eten. Dat gebeurde om het thema van de bijeenkomst te onderstrepen: out-of-the-box denken. Het programma van de bijeenkomst was geheim, tijdens de presentaties werd geen Powerpoint gebruikt en de pitches werden vooraf niet aangekondigd. Door de deelnemers op deze manier te verrassen wilde de organisatie ze uit hun comfortzone halen en de nadruk leggen op het belang van innovatie. Innovatie is volgens het Platform namelijk het antwoord op de groeiende uitdagingen waar de watersector mee te maken heeft. En innovatie bereik je door open te staan voor verandering, aldus de organisatie.

Het Platform Water Vallei en Eem is een samenwerkingsverband op het gebied van waterbeheer tussen waterschap Vallei en Veluwe en zestien gemeenten. Tijdens de bijeenkomst werd de aftrap gegeven voor een tweede gezamenlijk project: Klimaatverandering en vervanging. Charles Rijsbosch (gemeente Amersfoort) zal als projectleider dit onderwerp binnen het Platform op de kaart zetten.

Even wennen: krekels en meelwormen bij de borrel

Foto Benno Wonink

Wero WMS 800 Elektrische Spindelsleutel.

De meest verkochte, ook leverbaar met koppel >2400 Nm.

ZIET U WEL DAT ADVERTEREN IN H2O OPVALT?

Namens het Vlaamse ministerie van Werk, Economie, Innovatie en Sport benadrukte Bernard De Potter (administrateur-generaal van het Agentschap Ondernemen) het belang van het thema water, nu en in de toekomst. Dat is een gevolg van de vele functies die het ondersteunt: economisch, ecologisch en sociaal. Van groot belang zijn volgens De Potter verder de overheidsinstrumenten die een grensoverschrijdende samenwerking faciliteren.

Dit sloot aan bij de visie van dagvoorzitter Henk van Dongen, die

Tijdens het ochtendprogramma kwamen in zes rondetafelgesprekken de voornaamste grensoverschrijdende thema’s aan de orde: reuse water, resource recovery, koelwater, prioritaire stoffen en sensoring. ’s Middags was de zoektocht naar problemen en oplossingen meer branchegericht: aan de tafels zat een mix van Vlaamse en Nederlandse probleemeigenaren en -oplossers uit de sectoren chemie, agro & voeding, papier, tuinbouw, energie & elektriciteit.

WATERNETWERK

40

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

iStockphoto

WETSKILLS STAAT NA VIJF JAAR OP DE KAART Mijn mening

MARKTWERKING IN ENGELAND: ONS VOORLAND OF EEN DOODGEBOREN KINDJE? Piet Jonker

Anders dan veel andere nutssectoren, is drinkwater uitgezonderd van marktwerking in Europa. In Engeland blijft men echter experimenteren. Volgens Piet Jonker (voormalig ­directeur van Dunea) is er veel reden die ontwikkeling met argusogen te volgen.

Het Verenigd Koninkrijk is de bakermat van het Europese beleid voor marktwerking in de nutssector. Marktwerking is stapsgewijs ingevoerd in de elektriciteits- en gassector, bij het openbaar vervoer en in de telecom. De resultaten zijn niet onverdeeld positief. Uit een Europese studie blijkt dat de sociale welvaart door marktwerking niet is gestegen, maar is gedaald.

Water is tot dusver uitgezonderd van het Europese streven naar marktwerking. Zo niet in Engeland zelf. Daar werden de ­vroegere regionale waterbedrijven al in 1994 geprivatiseerd, maar de kosten van toezicht op deze monopolistische bedrijven zijn enorm. Dat is voor de Britten geen reden om terug te keren op het pad van de marktwerking, maar juist om méér marktwerking te willen.

Een van de middelen daarbij is het uitgeven van water ­supply licences, vergunningen om als tussenpersoon de levering aan grote klanten in de niet-huishoudelijke sector (met een verbruik van minstens 50.000 kubieke meter per jaar) te m ­ ogen verzorgen. Die mogelijkheid bestaat intussen, maar er is ­betrekkelijk weinig gebruik van gemaakt.

De regering wil dit systeem van water supply licences nu uitbreiden tot alle niet-huishoudelijke klanten. Het idee is dat drinkwaterbedrijven niet meer zelf mogen leveren aan deze klanten, maar dat ze dit moeten overlaten aan tussenpersonen. Ook zou er concurrentie moeten komen bij de waterwinning en –zuivering, de productiekant. Uit berekeningen van de regering blijkt dat de maatschappelijke kosten en baten van deze operatie de samenleving een voordeel opleveren van 190 miljoen Britse ponden.

Ik denk dat er reden is om deze berekening met scepsis te bekij-

ken. Ten eerste omdat het grootste deel van het maatschappe­ lijke voordeel ervaren moet worden door h ­ uishoudelijke klanten, terwijl er voor hen feitelijk niets verandert. De ­gedachte is dat zij zouden moeten profiteren van de aanstekelijke werking van de concurrentie bij de niet-huishoudens. Als dat ­verschijnsel uitblijft, wordt de operatie een verliesgevende zaak.

Je kunt echter ook meer principiële vragen stellen. Hoe passen private eigendomsrechten op waterwinning in een geïntegreerd waterbeleid? Heeft een eigenaar het recht om bij schaarste het water aan de meest biedende te verkopen of voor zichzelf te houden?

Ik begrijp waarom de Britse waterbedrijven niet enthousiast zijn. De kosten van een operatie als deze zijn enorm en hun grootste vrees is dat de nieuwe dienstverleners zich gaan ­beperken tot de meest lucratieve krenten in de pap en dat de huidige bedrijven met de verliesgevende delen blijven zitten.

De vraag rijst of het hele plan niet een doodgeboren kindje zal zijn. De marges in de sector zijn wellicht te klein om nieuwe organisaties op te tuigen met een duur gebruikersinformatiesysteem. Maar het kan even goed zijn dat die beperkte marges zullen leiden tot schaalvergroting en vorming van private ­monopolies. En dan wordt het hele systeem eerder duurder dan goedkoper.

Wetskills, de organisatie achter de interna­ tionale Wetskills Challenges voor studenten en young professionals in de water­sector, Johan Oost bestaat vijf jaar. Het gaat goed met Wetskills.

Mede-­oprichter Johan Oost: “We groeien uit ons jasje.”

Wat doet Wetskills?

Oost: “We zijn een Nederlandse organisatie die zo’n vier keer per jaar, een Wetskills Challenge organiseert, altijd parallel aan een groot internationaal waterevent. Sinds 2010 hebben we al vijftien evenementen georganiseerd in twaalf landen. Onder andere in Canada, de Verenigde Staten, Roemenië, Egypte, China, en Zuid-Afrika.”

Hoe zien de Wetskills Challenges eruit?

“Tijdens een Challenge werken Nederlandse studenten samen met studenten van het gastland aan actuele vraagstukken van ­bedrijven in de Nederlandse watersector. Elke Challenge start met de BrainHurricane, waar experts hun kennis delen. Na twee weken bikkelen, presenteren de groepjes hun oplossingen voor een jury van waterexperts. Het is mooi om te zien dat ze vaak echt met out of the box oplossingen komen.”

Wat betekent Wetskills voor de sector?

“Doel was om meer studenten in aanraking te brengen met de watersector als aantrekkelijke werkomgeving en het Nederlandse wateronderwijs internationaal op de kaart zetten. En dat lukt.

Er komen wereldwijd netwerken tot stand met andere waterprofessionals, bedrijven en universiteiten. Om een paar voorbeelden te geven: op basis van het Wetskills netwerk is er een roadshow ­geweest van Nederlandse hbo’s naar Roemenië. Verder ­hebben drie Chinese deelnemers van een Wetskills Challenge een vervolgstudie gedaan in Nederland en naar aanleiding van een ­andere Wetskills Challenge heeft de Riyerson University Nederland bezocht met 37 studenten.”

TWEE AMBASSADEURS Wetskills heeft twee ambassadeurs: kunstenaar Ap ­Verheggen, die met zijn klimaatkunst aandacht vraagt voor actuele watervraagstukken, en sinds kort ook Henk Ovink, Nederlandse eerste Watergezant. Ovink (zie cover van deze editie) zet zich als officieel boegbeeld van de N ­ ederlandse watersector in voor het versterken van de netwerken ­tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheden.

Wat zijn de toekomstplannen?

“Het concept Wetskills slaat aan. Steeds meer studenten en bedrijven willen meedoen. Onder andere Berson UV, VP Delta en Royal HaskoningDHV hebben al meegedaan. Er zijn steeds zoveel interessante case-oplossingen dat we het zonde vinden als die geen vervolg krijgen. Daarom willen we, onder de noemer WetsNext, onderwijsinstellingen, studenten en young professionals de mogelijkheid bieden om kansrijke oplossingen verder te ontwikkelen. Dit doen we opnieuw samen met het werkveld, als opdrachtgever. Enkele pilots zijn al gestart. In India en Israël loopt een pilot voor het maken van water vanuit waterdamp in droge gebieden, in Zuid-Afrika een pilot voor afvalwaterzuivering in stedelijke wetlands en in Toronto eentje voor de ontkoppeling van een gebouw van het riool.

De Wetskills events worden georganiseerd door een kernteam van enthousiastelingen uit de watersector. Om de organisatie een duur­ zame vorm te geven en het Wetskills-concept ook voor de toekomst te borgen, is Wetskills onlangs een stichting geworden. Het stichtingsbestuur bestaat uit voorzitter Jaap Feil (Nationaal Watertraineeship), Monique Bekkenutte (KNW) en Peter Jansen (Waternet). www.wetskills.com

WETSKILLS AGENDA

Er is hoe dan ook alle reden om dit experiment ook vanuit Nederland nauwgezet te volgen.

24 oktober – 6 november 2015 Wetskills Challenge Amsterdam

Piet Jonker (voormalig directeur Dunea Duin & Water)

5 november 2015 Lustrumfeest Amsterdam

Een uitgebreide versie van dit artikel heeft Piet Jonker geschreven voor H2O-Online. Het is te lezen door hier te klikken

28 november–11 december 2015 Wetskills Challenge India

2014: Wetskills in Zuid-Afrika, met Nederlandse, Mozambikaanse en Zuid-Afrikaanse deelnemers. Dit is in Kruger National Park tijdens teambuilding event

NR10 / OKTOBER 2015

2016 Wetskills Challenge in Zuid-Afrika (Durban) Wetskills Challenge VS (Boston) Wetskills Challenge Taiwan (Taipei)

41

WATERNETWERK

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

Remineralisation research towards customer satisfaction

KORT

NIEUWS

Workshop and Expert Meeting by Oasen Drinking Water Amsterdam International Water Week November 4th 2015

Post-treatment of RO permeate through remineralisation is common, yet not broadly researched and discussed. The number of peer-reviewed articles on this specific subject is limited. This workshop and expert meeting aims to gather technical experts, researchers and other professionals working on RO post-treatment remineralisation to share the newest ideas and research on the application of remineralisation. Not only does this workshop focus on process technology and engineering aspects, but also on a broader discussion about the benefits of remineralisation at all. Is it really necessary, when you look at it from economic, health or consumers expectation perspective?

FOR WHOM? Technical experts, researchers and other professionals working on RO post-treatment remineralisation.

PROGRAM

Workshop Remineralization 4 November 10.05 - 11.25 Expert Meeting 4 November 14:05 - 15:25

SPEAKERS

> Dr. Liat Birnhack (Tel Aviv University, Israel) > Dr. Martin Rygaard (Technical University of Denmark, Denmark) > Harmen van der Laan, Msc (Oasen Drinking Water) > Dr. Stefanie Kremer (Wageningen University) > Nicholas Nelson (Omya A.G. Swiss)

WHAT CAN YOU EXPECT? • The newest ideas and research on remineralisation; • Both technical and broader discussion on the remineralisation benefits; • Sharing knowledge and networking with an international group of specialists; • All at the well-organized AIWW event in Amsterdam RAI (near Schiphol airport).

SIGN IN! Contact us at AIWW2015@oasen.nl More information: http://aiww2015.oasen.nl and www.internationalwaterweek.com

WHO IS OASEN? Oasen is the drinking water company in the green heart of The Netherlands. Oasen produces drinking water for 750.000 people and 7.200 companies. Our desire: to supply our customers with drinking water in a better way than is possible. Our goal: to ensure that each and every drop that flows from the customers’ taps is pristine drinking water of impeccable quality.

Wetsus heeft meer dan honderd participanten. Zij gaven het onderzoeksinstituut bij gelegenheid van de opening van de nieuwbouw een vleugel

NIEUWBOUW KWR EN WETSUS OFFICIEEL GEOPEND Twee grote Nederlandse kennisinstellingen in de watersector hebben vorig maand hun ­nieuwe ­gebouw officieel geopend. KWR Watercycle Research Institute in Nieuwegein deed dat op 18 september, de nieuwbouw van Wetsus in Leeuwarden werd op 28 september officieel in gebruik genomen.

De openingshandeling bij Wetsus werd verricht door Margreeth de Boer, voormalig burgemeester van Leeuwarden en voormalig bestuursvoorzitter van Wetsus. Dat gebeurde tijdens het jaarlijkse twee dagen durende Wetsus Congress, dat door meer dan 600 belangstellenden uit de hele wereld werd bezocht. Tijdens het congres werd bekend gemaakt dat de Europese Commissie het onderzoeksprogramma van Wetsus gaat steunen met 3,3 miljoen euro vanuit het Marie Sklodowska Curie Actions (MSCA) COFUND programma. Hierdoor kan het ­instituut zijn onderzoeksprogramma in watertechnologie verder uitbreiden en met name excellente onderzoekers van buiten Nederland aantrekken.

Hiervoor is een speciaal programma ontwikkeld. Op een speciale website (phdpositionswetsus.eu) kunnen kandidaten de nieuwe PhD-vacatures vinden.

KWR had ter gelegenheid van de opening het minisymposium ‘De duurzame waterketen als a ­ anjager van de circulaire economie’ georganiseerd. Sprekers waren de architect van het gebouw, Jan Pesman, en europarlementariër Esther de Lange. Vervolgens mocht minister Melanie Schultz van Haegen het gebouw officieel openen.

“Ik weet niet of het toeval is, maar twee jaar geleden heb ik het nieuwe gebouw van Deltares ge­ opend’, sprak de minister. “En ook Wetsus heeft dit jaar nieuwe huisvesting geopend. Ik wil niet zeggen dat er een tsunami is aan nieuwe gebouwen in de watersector, maar we kunnen wel spreken van een van een golfje. Is dit toeval? Ik denk het niet. Het geeft aan dat de sector groeit, dat er meer behoefte is aan kennisdeling.”

“Nederland heeft niet alleen slimme mensen op de dijken en achter de ingenieurstafel nodig, maar ook in de laboratoria. Met dit nieuwe gebouw heeft u alles in huis om het brein van onze delta te ­blijven. Dat is hard nodig want we zullen nog veel nieuwe kennis nodig hebben”, aldus de minister.

Het nieuwe kantoor van KWR Watercycle Research Institute in Nieuwegein

NR10 / OKTOBER 2015

Samenwerking Rijnland Aquademie en Wateropleidingen Het hoogheemraadschap van Rijnland begon in 2014 met de Rijnland Aquademie, de centrale plek voor al het leeraanbod. De eerste prioriteit was het op orde brengen van de opleidingen en certificaten op het gebied van arbo en veiligheid. Het hoogheemraadschap klopte aan bij Wateropleidingen voor een compleet pakket.

“Voorheen hielden de afdelingen en de teams de stand van zaken zelf bij op hun eigen Excel-sheet. Het kwam regel­ matig voor dat de noodzake­ lijke vernieuwing van een certificaat aan de aandacht ontsnapte. Bovendien was er op centraal niveau geen overzicht”, aldus John Martens van de Rijnland Aquademie.

“Omdat de druk hoog was, hebben we ervoor gekozen om het hele pakket af te nemen bij Wateropleidingen. Daar nemen we op watergebied al heel veel af.”

Hanna Langerak van Wateropleidingen: “Wij kunnen een traject van A tot Z aanbieden, dus ook een volledig arbopakket. We hebben precies afgestemd wat er nodig was en wie wat ging doen. Dankzij de soepele samenwerking is het gelukt om deze opleidingen al in juli te laten starten.”

Meer weten? Het hele artikel is op de website terug te lezen: www.wateropleidingen.nl/ publicaties/ Of neem contact op met Hanna Langerak van Wateropleidingen, 030 - 6069424 of hanna.langerak@wateropleidingen.nl

43

WATERNETWERK

44

NIEUWS UIT HET NETWERK VAN WATERPROFESSIONALS

iStockphoto

MIJN IMPRESSIE

MEDIATION, HELPT DAT?

Economisch interessant Ook bij drinkwaterwinning heb je complexe gebiedsprocessen bij het voorkomen van diffuse verontreiniging. Hoe krijg je in gemeenten en bedrijven in Noord-Brabant zover dat ze méér doen dan wettelijk verplicht is (zoals het niet toepassen van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen die wettelijk wél zijn toegestaan)?

Waterbedrijf Dunea heeft er bij het project Afgedamde Maas nog een probleem bij: waarom zouden bedrijven in de Bommeler­ waard extra kosten maken voor het drinkwater van de bewoners van Den Haag? Maar het blijkt dat vooroplopen op – in de toekomst toch strengere – regelgeving ook economisch best interessant kan zijn voor bedrijven.

Het zijn stuk voor stuk interessante vraagstukken met vele, deels tegengestelde, belangen.

Lang niet in alle gevallen is daadwerkelijk mediation toegepast om tot oplossingen te komen. Mediation ís ook niet altijd de juiste weg. In de inleidende key note vertelde Ernest de Groot, bestuurslid van waterschap Aa en Maas, dat ook i­nstrumenten als juridische procedures of arbitrage (vooral bij financiële ­geschillen) niet geschuwd moeten worden. Bij alle gebiedsprocessen die op tafel kwamen was een ding duidelijk: goed overleg en opbouwen van vertrouwen zijn zaken die vooral tijd nodig hebben, veel tijd zelfs. Maar dat heb je bij juridische procedures net zo goed.

Eilard Jacobs

Overdiepse Polder Na tien jaar vergaderen en vijf jaar grond verslepen, is op 9 september het terpenplan in de Overdiepse polder voltooid met een feestelijke bijeenkomst op de terp van een van de (blijvende) boeren. Minister Melanie Schultz van Haegen ontving bij die gelegenheid het eerste ­exemplaar van het boek Overdiepse P ­ older. Beeldkroniek van een groot werk, over de gedaanteverandering van de polder. Het boek is samengesteld uit meer dan 22.000 foto’s, die fotograaf Henri Cormont de afgelopen vijf jaar tweemaal per maand in de polder maakte.

Overdiepse Polder Beeldkroniek van een groot werk Auteurs: Henri Cormont, Rob Bijnsdorp | 120 blz.

ISBN: 978-90-824-1320-5 Prijs: € 15,00 (+ € 1,95 verzendkosten) http://www.boekenbestellen.nl/boek/overdiepse-polder/14765

Fisk Atlas Fryslân Altijd al willen weten welke vissen er voorkomen in de Friese wateren?

Neem dan de Fisk Atlas Fryslân erbij.

Een kloek en zeer rijk geïllustreerd boekwerk dat op initiatief van het Wetterskip Fryslân tot stand gekomen is. Aan de atlas is meegewerkt door sport- en beroepsvissers, natuurbeheerders, de Waddenacademie en de provincie.

De basis van de atlas wordt gevormd door gegevens die in de periode 2011-2014 – samen met veel vrijwilligers – zijn verzameld door de ­adviesbureaus John Melis ecologie, Altenburg & Wymenga en Stichting Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland (RAVON). Om het gegevensbestand actueel te kunnen houden, is het ook via internet toegankelijk: www.friesland.vissenatlas.nl.

Fisk Atlas Fryslân (grotendeels in het Nederlands) Samenstelling en redactie: John Melis en Mark Koopmans | 240 blz.

ISBN: 978-90-5615-346-5 Uitgever: Bornmeer Prijs: € 25,00 Onder andere via www.bruna.nl en www.bol.com

NR10 / OKTOBER 2015

NIEUWS

iStockphoto

Veranderingen in het waterbeheer raken al gauw een flink gebied. In zo’n gebied zijn natuurlijk allerlei belangen en is niet iedereen zomaar blij met die veranderingen. Belangen afwegen en er al dan niet aan tegemoet komen in zo’n complex gebieds­ proces kan makkelijk leiden tot gespannen verhoudingen of ­juridische procedures.

In zo’n geval kan soms door mediation een oplossing bereikt worden. Carleen Mesters (stichting MRO, Mediation in Milieu en Ruimtelijke Ordening) legde uit dat het kenmerk van mediation is dat de oplossing door de partijen zelf wordt gekozen onder professionele begeleiding van een onafhankelijke mediator. Het is geen bindende afspraak van een rechter of arbiter. Zo mogelijk worden juridische procedures tijdens het mediation-traject opgeschort. Vertrouwen en vertrouwelijkheid zijn belangrijke elementen in het proces en het vinden van de juiste balans ­tussen geheimhouding en openbaarheid kan lastig zijn.

Op 7 en 9 september, tijdens twee, door Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) samen met stichting MRO georganiseerde, bijeenkomsten bogen waterbeheerders uit het hele land zich over de mogelijkheden van mediation. Je een uurtje verdiepen in de case die al jaren loopt is natuurlijk niet representatief voor echte mediation. Maar zo’n regionaal vraagstuk maakt wel lekker duidelijk wat er allemaal bij komt kijken.

Het gaat in het waterbeheer eigenlijk altijd om een algemeen belang versus individuele belangen. Zoals bijvoorbeeld: een ecologische zone en waterberging realiseren langs de Aa in Sint-Michielsgestel of in Veghel. Dat raakt eigenaren die grond moeten afstaan. Maar in Veghel lijkt het zelfs helemaal geen probleem. Eigenlijk is er daar zelfs (althans in het waterbeheer) geen probleem en kan de benodigde berging zo nodig ook elders gerealiseerd worden. Maar er liggen wel kansen om het water in het stadshart een aantrekkelijk stukje leefomgeving te maken.

Foto Eilard Jacobs

Welke rol kan mediation spelen bij het in overeenstemming brengen van uiteenlopende belangen? Die vraag stond centraal tijdens twee bijeen­ komsten die vorige maand werden gehouden onder de vlag van ­Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW). Een persoonlijke impressie van water­ professional Eilard Jacobs.

Alle belangen in kaart brengen, onderdeel van complexe afwegingen in de watersector

BOEKEN

KORT

Wat is het beste artikel over de stedelijke watercyclus van 2015?

Tijdens de traditionele vakantiecursus aan de TU Delft wordt op 8 ­januari 2016 wordt voor de zevende keer de Jaap van der Graaf-prijs uitgereikt. De prijs wordt toegekend aan de student of onderzoeker die in 2015 het beste Engelstalige artikel over de stedelijke watercyclus heeft geschreven. De onderscheiding bestaat uit een geldbedrag van 5.000 euro en een glasobject.

Jaap H.J.M. van der Graaf was van 1989 tot 2009 hoogleraar in de behandeling van afvalwater aan de faculteit Civiele Techniek van de Technische Universiteit Delft en van 1988 tot 2003 algemeen directeur van Witteveen+Bos. Ter ere van zijn afscheid als hoogleraar heeft Witteveen+Bos de Jaap van der Graaf-prijs ingesteld met als doel de Nederlandse expertise op het gebied van de stedelijke watercyclus verder te profileren. Het geldbedrag moet in het kader hiervan gebruikt worden. Een onafhankelijke jury bepaalt aan wie de prijs wordt toegekend. Deelname staat open voor auteurs van alle nationaliteiten. De uiterste inzenddatum is 2 november 2015.

Voor meer informatie en inzendingen kunnen deelnemers contact op nemen met de jurysecretaris Merle de Kreuk (m.k.dekreuk@tudelft.nl). Kijk voor de voorwaarden op www.witteveenbos.nl.

Prijs voor ketenpartners in grondstoffenterugwinning De Reststoffenunie, Waternet, Ardagh Glass en Desso hebben samen de tweejaarlijkse IWA-KWR Award for Best Practices on Resource Recovery from Water gewonnen voor het valoriseren en hoogwaardig inzetten van calcietkorrels. De korrels komen vrij bij het ontharden van drinkwater. Juryvoorzitter Willy ­Verstraete reikte de prijs uit tijdens de eerste IWA Resource ­Recovery Conference in Gent.

Het terugwinnen van grondstoffen uit water en afvalwater gaat naar verwachting een belangrijk alternatief vormen voor het ­winnen van primaire bronnen. Deze herwonnen grondstoffen uit de watercyclus zijn het water zelf, maar ook energie, nutriënten en metalen. De winnaars verdienden de Award omdat de jury hen op dit moment wereldwijd het beste voorbeeld vindt van het grootschalig en economisch haalbaar valoriseren en gebruiken van grondstoffen uit de waterketen.

Door vier ketenpartners samen de prijs te geven, onderstrepen IWA en KWR dat resource recovery alleen mogelijk is met eendrachtige samenwerking in de hele keten.

45

46

AQUAFARM

LUCRATIEF BOEREN OP DE WATERZUIVERING

A

ACHTERGROND

Innoveren en beter omgaan met beschikbare bronnen: het zijn hot topics bij de waterschappen. Nu veel waterzuiveringen getransformeerd zijn tot energie- en grondstoffenfabrieken, staat de volgende ontwikkeling op het gebied van biologische zuivering alweer voor de deur. Rioolwater gebruiken als voedingsbodem: de Aquafarm.

Tekst Dorien ter Veld | Beeld iStockphoto

A

na op de schappen dreigde te belanden heb ik het vanuit WaterWegen opgepakt, samen met een aantal andere partijen.”

Het consortium bestaat uit betrokkenen van Wageningen Universiteit, Radboud Universiteit Nijmegen, waterschap Rivierenland, hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en ­hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Projectmanagementbureau p2 is mede-­ initiatiefnemer en begeleidt het proces.

VAN ZUIVEREN NAAR OOGSTEN Dat is het idee. Vooralsnog bestaat de Aquafarm echter alleen op papier. Het concept kwam in 2014 als winnend idee uit de bus tijdens een bijeenkomst van WaterWegen, een club van waterschappers die in 2008 ook met het idee voor de energiefabriek kwam. De prijsvraag had betrekking op kansen die de waterschappen hebben voor meervoudig assetmanagement, dus voor het meervoudig gebruik van al aanwezige faciliteiten.

De gelegenheidsgroep die de prijsvraag won, vertaalde het idee onder begeleiding van projectmanagementbureau p2 in een tekening en een korte film. Prudon: “Omdat het idee daar-

Het Aquafarm-concept komt niet helemaal uit de lucht vallen. Zowel in Nijmegen als in ­Wageningen liepen al projecten waarbij gekeken werd naar nieuwe manieren van biologische zuivering, al dan niet met een element van productie. De Nijmeegse Radboud Universiteit deed interessante kennis op tijdens de ontwikkeling van de bio-cascade waterzuivering. Het effluent wordt hierbij in een cascade van biologische en geochemische stappen gezuiverd en biedt opties voor de productie van waterplanten ten bate van bio-based industries, zoals eiwitwinning uit kroos. De Wageningen UR onderzocht onder andere of oeverplanten meer capaciteit hebben om nutriënten op te nemen met hun wortels als ze drijven op afvalwaterstromen.

Het dichtst in de buurt van de Aquafarm komt het idee dat Alterra Wageningen UR slechts theoretisch, uitwerkte. Daarbij gaat het om een zoetwaterboerderij waar afvalwater op een biologische manier (met verschillende organismen) wordt gezuiverd, gecombineerd met >

quafarm is iets heel nieuws in de wereld van waterzuivering. Het concept is dat water op de zuivering gebruikt wordt als voedingsbron voor organismen.

Bjorn Prudon is beleidsadviseur waterkwaliteit van waterschap Rivierenland.

Hij is één van de initiatiefnemers en ‘kartrekker’ van het project. Prudon: “Orga­ nismen die op de Aquafarm groeien, hebben twee belangrijke eigenschappen.

Eén: ze zuiveren het water. Twee: we kunnen ze oogsten om er vervolgens bouwstoffen uit te winnen die veel waarde hebben voor bijvoorbeeld de farmaceutische, de c­ osmetische of de voedingsmiddelenindustrie. Zo benutten we het effluent als constante aanvoer van ­voedingsstoffen en kunnen de waterschappen een groot deel van hun zuiveringskosten terugverdienen.”

NR10 / OKTOBER 2015

Het concept is dat water op de zuivering gebruikt wordt als voedingsbron voor organismen

47

ACHTERGROND

48

­ mstandigheden voor het betreffende organisme zo gunstig o mogelijk. Bijvoorbeeld door de ­temperatuur te ­reguleren en te werken met led-verlichting. Hoe beter we de organismen kiezen en hoe beter de omstandigheden zijn, hoe e ­ fficiënter het ­zuiveringsproces en hoe hoger de opbrengsten uit de organismen.”

WATERWEGEN WaterWegen is een groep waterschappers die onder het motto ‘anders denken, anders doen’ nadenkt over de taakinvulling van waterschappen.

Jonas Heffels, gebiedsbeheerder bij waterschap Aa en Maas en voorzitter van WaterWegen: “De waterschappen

Het is nog koffiedik kijken wat de opbrengsten precies zullen zijn

KOFFIEDIK Hoewel de Aquafarm voor waterschappen een mogelijkheid biedt om een deel van de zuiveringskosten terug te winnen, is het nog koffiedik kijken wat de opbrengsten precies zullen zijn. Veel factoren spelen daarbij een rol, zoals de omvang van de zuivering en het type effluent. Onderzoek moet de komende twee jaar meer duidelijk maken en ook of er een goede business case uit dit initiatief rolt.

De initiatiefnemers maken zich geen zorgen. Elf van de ­drieëntwintig waterschappen hebben al aangegeven dat ze positief staan tegenover de Aquafarm. De drie waterschappen die het initiatief hebben genomen, hebben inmiddels geld toegezegd voor onderzoek en aansluitende demonstratieprojecten.

AQUAFARM EN DE ENERGIE- EN GRONDSTOFFENFABRIEK Het concept van de Aquafarm concurreert volgens Bjorn Prudon (waterschap Rivierenland) niet met de energie- en grondstoffenfabrieken. “Integendeel, het is een aanvulling. Dit wordt duidelijk aan de hand van de waarde-piramide voor bio-based economies. De grondstoffenen energiefabriek richt zich op de onderste twee segmenten van de piramide. Er zijn veel grondstoffen nodig om ze te produceren, maar de opbrengsten zijn relatief beperkt. Aquafarm is gericht op die bovenste twee segmenten: feed, food en farma. Er is relatief weinig biomassa nodig om de componenten uit te raffineren en de verkregen componenten zijn relatief veel waard. Hoe biomassa het beste ingezet kan worden, zal per zuivering verschillen.”

een element van productie van grondstoffen. Aquafarm bouwt voort op in al deze studies ­vergaarde kennis.

MONOCULTUREN “Aquafarm is geen verbetering van een bestaande technologie”, benadrukt Piet Verdonschot, zoetwaterecoloog bij Alterra Wageningen UR. “Het is een heel nieuwe visie op waterzuivering, waarbij we principes uit de natuur toepassen om onder gecontroleerde o ­ mstandigheden producten te laten groeien, met als restproduct schoon water. Daarbij werken we met een keten van monoculturen.”

“Voor effluentzuivering wordt al gewerkt met zuiveringsmoerassen, maar om water te zuiveren, heb je geen compleet moeras nodig. We denken dat we met slechts zo’n tien soorten organismen het effluentwater schoon kunnen krijgen. In de praktijk zal dat er bijvoorbeeld zo uitzien dat we in de eerste compartimenten mosselen en andere filtreerders plaatsen. Zij halen de zwevende deeltjes uit het water. Hun uitwerpselen kunnen in volgende compartimenten gebruikt worden als voeding voor planten. In weer volgende compartimenten zitten bijvoorbeeld wormen die plantenresten opeten.”

“Zo ontstaat een keten van organismen die steeds minder nodig hebben aan voeding, terwijl met elke schakel het water schoner wordt. In elk compartiment maken we de

Dat er draagvlak is voor het idee van Aquafarm blijkt ook uit het feit dat de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) het heeft opgenomen in een onderzoeksprogramma, waarvoor ze een Green Deal sloot met het Rijk. Green Deals zijn door het Rijk in het leven geroepen speciaal om barrières voor duurzame initiatieven weg te n ­ emen, bijvoorbeeld door wet- en regelgeving aan te passen of door subsidies te verstrekken.

Verdonschot: “Uiteindelijk bepalen de financiële middelen de omvang van het onderzoek, maar we zijn al een heel eind en we gaan in januari van start. We onderzoeken met name: wie levert stoffen aan waarmee we geld kunnen verdienen en welke organismen doen het ­ zuiveringsproces het beste? Na twee jaar verwachten we minimaal een korte cascade te kunnen bouwen als real life demo in een zuiveringsinstallatie. We betrekken ook het bedrijfsleven ­ bij het proces, want we willen weten welke componenten uit ­organismen marktwaarde hebben. In de onderzoeksfase verzorgen de ­Wageningen UR en de Universiteit van ­Nijmegen de raffinage van waardevolle stoffen uit de organismen. We gaan echter onderzoeken welke marktpartijen we uiteindelijk bij de bioraffinage kunnen betrekken.”

ENERGIE- EN GRONDSTOFFENFABRIEKEN De waterschappen onderzoeken al langer hoe ze b ­ estaande faciliteiten op meer manieren kunnen inzetten. ­Inmiddels zijn acht rioolwaterzuiveringen getransformeerd tot energiefabrieken en er zijn er nog negen in wording. E ­ nergie terugNR10 / OKTOBER 2015

plannen zelf al langere tijd vooruit, maar wij denken na over de dag van óvermorgen. We hebben daarin volledige vrijheid. We planten zaadjes bij de juiste partijen en laten weer los op het moment dat een initiatief wordt opgepakt.

WaterWegen is van alle waterschappen en valt direct onder de secretaris-directeuren van deze organisaties.”

winnen uit afvalwater gebeurt op verschillende ­manieren.

Bijvoorbeeld door vergisting van organische resten waarbij methaangas ontstaat. Door methaangas te verbranden kan via dynamo’s elektriciteit worden opgewekt. De volgende stap van de waterschappen was, om behalve energie, ook grondstoffen terug te winnen. Zo ontstonden de eerste grondstoffenfabrieken, waar fosfaat en andere ­waardevolle stoffen worden teruggewonnen uit het a ­ fvalwater. Inmiddels zijn er in ieder geval zeven locaties waar al fosfaat wordt teruggewonnen.

TOEKOMST Als het allemaal lukt met de Aquafarm zou het zuiveringsbeheer door de waterschappen er in de toekomst wel eens heel anders uit kunnen zien. Prudon: “In mijn ideale wereld zouden mensen hun organische afval via een soort blender in de gootsteen kunnen lozen en gaat het vanaf daar naar de zuivering. Dat kan ook een Aquafarm in de wijk zijn.” ­Verdonschot: “Mijn ideaal is dat dit systeem uiteindelijk de zuiveringsinstallaties vervangt en dat elke wijk zijn eigen zuiveringscascade heeft. Door kleinschaliger te werken en te voorkomen dat lozingen van industrieën gemengd ­worden met die van huishoudens, kun je veel doelgerichter z­ uiveren en produceren. Door de zuivering dichtbij de ­mensen te ­houden, begrijpen ze bovendien beter wat het totale proces is.”

Het consortium verwacht dat het concept Aquafarm binnen tien jaar op full scale kan functioneren. |

De film over Aquafarm is te zien door hier te klikken

49

WATERTECHNIEK

50

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

Foto Peter Lous

Gerard Doornbos, dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Rijnland (derde van links), en Joost Buntsma, directeur van STOWA (rechts) op werkbezoek bij de proef in de Leendert de Boerspolder

PRAKTIJKRICHTLIJNEN DRINKWATER GEACTUALISEERD

NIEUW TYPE OEVERBEKLEDING VAN BETON Waterschap Vechtstromen, Betoncentrale Twente en Negam werken samen aan de ontwikkeling van een speciale betonsoort voor toepassing in stuwen en taludbekledingen. Het materiaal wordt nu voor het eerst als grootschalige pilot (240 vierkante meter) toegepast bij een vispassage bij Bornerbroek.

Het gaat om het zogenoemde Talud Beton Met Open Structuur (TBMOS), waarin 100 procent gerecycled toeslagmateriaal wordt verwerkt. Het beton kan worden toegepast als alternatief voor normaal beton en breuksteen, dat vaker in oeverbekledingen wordt toegepast.

Breuksteen heeft voor oeverbekleding als nadeel dat het vaak wordt gelegd in lijmmortel en dat is gevoelig voor scheurvorming en algen. Bovendien is breuksteen niet altijd makkelijk aan te brengen, want dat moet vaak in verschillende lagen. Een alternatief is beton, maar dat is voor oeverbekleding erg glad.

TBMOS is een grove betonsoort met gebroken betonpuin als vulmiddel en een “ruige uitstraling” die volgens de betrokken partijen goed aansluit bij een natuurlijke omgeving. Bovendien kan het in een natte omgeving verwerkt worden, wat scheelt in de bronbemaling.

Een nadeel is de open structuur, waardoor het materiaal kan worden aangepast door wortelvorming. Om dat te voorkomen kan een sealmortel aangebracht worden.

De openingshandeling van het meetsysteem door bestuurders van het consortium. Vanaf links: Jelle Hannema (Vitens), Wim van Vierssen (KWR), Myriam van Rooij (KNMI), Seger van Voorst tot Voorst (Nationaal Park De Hoge Veluwe), Frank Tillmann (Eijkelkamp Soil & Water), Giliam Roolant (waterschap Vallei en Veluwe), Henk Wolfert (Wageningen UR), Margreet van Zanten (RIVM) en Joost Buntsma (STOWA)

RIJNLAND HIELD PROEF MET BEZWIJKEN ECHTE VEENDIJK Het hoogheemraadschap van Rijnland en de Stichting Toegepast Onderzoek Water­ beheer (STOWA) hebben deze en vorige maand een proef gedaan met het bezwijken van een veendijk in de Leendert de Boerspolder in de buurt van Schiphol. Een deel van de polderdijk werd stukje bij beetje verzwakt door hem te verzadigen met water en achter de dijk de bodem te ontgraven. De dijk bezweek na enkele weken onder gecontroleerde omstandigheden. Sensoren hebben gemonitord hoe het bezwijken plaatsvond.

De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar faalmechanismen van veendijken.

Aanleiding vormde onder meer de doorbraak van een veenkade bij Wilnis, in 2003. Er zijn echter nog steeds veel vragen over de werkelijke sterkte van dit soort dijken op venige ondergrond, die vaak al eeuwenlang in het landschap liggen.

Bij het berekenen of veendijken sterk genoeg zijn en voldoen aan de veiligheidsnorm, hanteren de waterschappen momenteel conservatieve aannames. Dat gebeurt omdat waterschappen het motto ‘safety first’ hanteren.

De proef kan er volgens de initiatiefnemers toe leiden dat toetsmodellen kunnen worden verbeterd, zodat kades minder snel worden afgekeurd en dat kosten gespaard kunnen worden, zonder dat de veiligheid in het geding komt. De analyse van de bezwijktest duurt overigens enkele maanden. Voorjaar 2016 wil men vaststellen of met de ontwikkelde ­kennis de stabiliteit van boezemkaden op veen op de juiste wijze wordt beoordeeld. www.leendertdeboerspolder.nl Een uitgebreid artikel over dijken op veen, die vaak sterker blijken dan aanvankelijk was gedacht, is te lezen in het kenniskatern Water Matters (zie pagina 8), de bijlage bij dit nummer van maandblad H2O.

NIEUWE APPARATUUR MEET ONZICHTBAAR WATERVERLIES Vorige maand is in het Nationale Park De Hoge Veluwe een nieuw, experimenteel systeem voor het meten van verdamping officieel in gebruik genomen. De apparatuur wordt ontwikkeld in het kader van een project onder de vlag van TKI Watertechnologie.

De opstelling bestaat uit zes lysimeters (aan maaiveld ingegraven grondkolommen op een weegsysteem).

Doel van het project is een commercieel aantrekkelijke veldopstelling te ontwikkelen voor het direct meten van de werkelijke verdamping. Dat is wenselijk omdat in waterbalansstudies verdamping vrijwel altijd de grootste verliespost is. Het merendeel van de neerslag in een gebied wordt verdampt door gewassen, bomen, natuurlijke vegetaties en de bodem.

Het meten van de werkelijke verdamping met lysimeters levert betrouwbare informatie op voor het schatten van de grondwateraanvulling, de bron van ons grondwater en de drijvende kracht achter de stroming van grondwater in het landschap. Nadelen van de tot nu toe schaars geproduceerde lysimeters zijn de grote omvang en de kosten voor ontwerp, installatie en onderhoud. Dit onderzoek richt zich primair op de ontwikkeling van een kleiner, goedkoper, en dus beter toepasbaar product. Ook wordt aandacht geschonken aan de opschaling van de metingen naar een grotere oppervlakte.

Om het project tot een goed einde te brengen werken onderzoeksinstellingen KWR, Alterra Wageningen UR en het KNMI, technologieontwikkelaar en -leverancier Eijkelkamp Agrisearch Equipment, drinkwaterbedrijf Vitens en de waterschappen (via de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer STOWA) samen.

Een artikel over onderzoek naar verdamping – in dit geval de verdamping van een stad – is te lezen in Water Matters, het kenniskatern dat is bijgevoegd bij deze editie van maandblad H2O. Zie pagina 34 van Water Matters.

NR10 / OKTOBER 2015

Kort geleden zijn enkele nieuwe ­Praktijkcodes Drinkwater vastgesteld en beschikbaar gekomen. Dit zijn ­richtlijnen, die drinkwaterbedrijven gebruiken als handvatten voor een efficiënte en kwalitatief hoogwaardige bedrijfsvoering.

Het Platform Bedrijfsvoering zorgt ervoor dat deze richtlijnen structureel worden geactualiseerd. Medewerkers van waterbedrijven hebben via Watnet (het KWR-­ intranet voor die bedrijven) toegang tot de richtlijnen.

Onlangs zijn de volgende Praktijkcodes Drinkwater (PCD’s) beschikbaar gekomen: • ‘Hygiënecode Drinkwater; Algemeen’ (PCD 1-1:2015) van juli 2015 Het uitgangspunt voor de eerste editie van deze praktijkcode werd gevormd door onder meer de al langer bestaande ‘Hygiënecode Drinkwater; Opslag, transport en distributie’ en de ‘Hygiënecode Drinkwaterbereiding’ van enkele jaren geleden. Ook zijn de laatste ontwikkelingen binnen de drinkwatersector en op het gebied van wet- en regelgeving voor producten in contact met drinkwater en voor producten met een biocidewerking in deze praktijkcode verdisconteerd.

• ‘Sediment in drinkwaterleidingen; Beoordelen en beheersen’ (PCD 2:2015) van juli 2015 De eerste editie van deze praktijkcode op het gebied van het schoonmaken van leidingen en het uitvoeren van ‘OpwervelingsPotentieMetingen’ (OPM) is tot stand gekomen op basis van bestaande documenten en huidige kennis, inzichten en ervaringen bij de drinkwaterbedrijven.

Een overzicht van ‘Praktijkrichtlijnen drinkwater’ met de onderliggende docu­ menten is in te zien na inloggen via de www.watnet.nl. Voor meer informatie: KWR Watercycle Research Institute, Martin Meerkerk, telefoon: 030 - 6069591

51

WATERTECHNIEK

53

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

Drie vacuümtoiletten en een voedselrestenvermaler. Met deze demonstratie-opstelling in het Apeldoornse wijkcentrum De Groene Hoven moeten bewoners, woningcorporaties en andere belangstellenden enthousiast gemaakt worden voor nieuwe vormen van sanitatie. De opstelling is een initiatief van waterschap Vallei en Veluwe, de gemeente Apeldoorn, advies- en ­ingenieursbureau Tauw en woningcorporatie de Woonmensen.

KENNIS OPDOEN, KENNIS DELEN Word ook lid van Koninklijk Nederlands Waternetwerk!

De gemeente Apeldoorn en waterschap Vallei en Veluwe willen samen met woningcorporaties en projectontwikkelaars een groot project met nieuwe sanitatie uitvoeren. “Het gaat erom hoe we woningcorporaties en burgers mee kunnen krijgen”, aldus Wim van Vilsteren van het waterschap. “De partijen die in dit project samen optrekken, zijn van mening dat hier het principe ‘zien is geloven’ geldt.”

linzameling. In hoogbouw komt nog veel groente- en fruitafval tussen het restafval terecht. Om technische redenen (nauwelijks plaats voor bijvoorbeeld containers) en omdat het lastig is, wordt door bewoners relatief weinig afval gescheiden, terwijl dat om financiële redenen wel ­aantrekkelijk kan zijn.

Een voedselrestenvermaler zou deze n ­ adelen kunnen ondervangen.

Voor laagbouw loopt nu een discussie of het gecombineerd Vacuümtoilet zorgt voor hoge concentratie waardevolle afvalstoffen inzamelen van groente/fruit en van tuinafval nog wel de juiste route is. Afval van groenten en fruit wordt tegenwoordig vergist. Het tuinafval kan beter gecomposteerd worden of als biomassa verwerkt. Ook daarom kan een vermaler wellicht een interessante optie zijn.

Minstens zo interessant voor de bewoners, zo zeggen de deelnemende partijen, is de relatie tussen nieuwe sanitatie en de afva-

Wie zelf wil komen kijken, kan zich aanmelden voor een rond­ leiding via communicatie@vallei-veluwe.nl.

De gedachte van nieuwe sanitatie is het zo geconcentreerd ­mogelijk verzamelen van afvalstoffen. Daardoor kunnen waarde­ volle stoffen (bijvoorbeeld fosfaat en stikstof) en energie (in de vorm van biogas) eenvoudiger worden teruggewonnen. Bovendien kost de zuivering van het afvalwater minder energie.

KNW maakt jou sterker in de watersector!

Wil jij weten wat er speelt op het gebied van water?

Wil jij weten wie je moet kennen?

Wil jij weten wat er toe doet?

Dan kan het Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) jou helpen.

KNW is hét onafhankelijke kennis(sen)netwerk voor en door professionals.

KNW deelt kennis en verbindt professionals in de watersector. Bij ons kun je terecht voor actualiteiten, boeiende congressen met inspirerende ­sprekers, workshops en trainingen, verbinding tussen generaties en specialisaties, theorie én praktijk, de juiste contacten, een uitgebreid ­professioneel netwerk, het maandblad H2O en nog veel meer.

WADDENFONDS VERLENGT BIJDRAGE AAN ‘SPAARWATER’ De locatie van Spaarwater in het Groningse Borgsweer, een gebied waar veel pootaardappelen worden geteeld. Door de aanwezigheid van Bruinrot in het oppervlaktewater geldt een beregeningsverbod. De verwachting is dat Bruinrot afsterft na verblijf in de ondergrond

Help mee een brug te slaan tussen diverse disciplines in het werkveld van de watersector.

Word nu lid van KNW Ben je al lid? Draag een kennis uit de watersector aan om ook van alle voordelen van ons netwerk te profiteren!

Lid worden kan via www.waternetwerk.nl

Het Waddenfonds heeft bekend gemaakt de financiering voor de tweede fase van het onderzoeksproject Spaarwater te verlengen tot en met 2018. Het Waddenfonds van de provincies Groningen, Friesland en Noord-Holland geeft bijdragen aan projecten die een “duurzame en kwalitatieve impuls” geven aan ecologie en economie in het Waddengebied.

Spaarwater onderzoekt sinds 2013 de combinatie van zoetwateroplossingen en agrarische maatregelen in de Waddenregio waar de zoetwatervoorziening onder druk staat. In Noord-Holland,

NR10 / OKTOBER 2015

Friesland en Groningen zijn vier pilotlocaties ingericht waar zes proeven worden uitgevoerd. Samen met de agrariërs, waterbeheerders en markpartijen wordt hier gezocht naar oplossingen om rendabel en duurzaam watergebruik in de agrarische sector mogelijk te maken.

De lopende proeven richten zich op de drie hoofdthema’s: ‘Eigen watervoorziening’ met ondergrondse opslag, ‘Zuinig met zoet­water’ met druppelirrigatie en ‘Versterken neerslaglens’ en bestrijden van verzilting met systeemgerichte drainage. Deze thema’s worden voortgezet en verdiept tijdens Spaarwater II. In samenwerking met universiteiten wordt bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de afbraak van schadelijke bacteriën in de ondergrond om zo de kans op verspreiding van ziektekiemen, en daarmee gewasschade, te verkleinen. Daarnaast wordt de economische haalbaarheid van de innovaties geanalyseerd.

Naast het Waddenfonds ondersteunt een grote groep financiers de realisatie van Spaarwater II.

Foto Paul Telkamp

PROEFOPSTELLING NIEUWE SANITATIE IN APELDOORN

WATERTECHNIEK

54

TECHNISCHE INFORMATIE UIT DE WATERSECTOR

DRINKWATERSECTOR KOMT MET TUSSENOPLOSSING KIWA-ATA De gezamenlijke Nederlandse drinkwaterbedrijven hebben een pragmatische tussenoplossing bedacht om te kunnen omgaan met materialen en chemicaliën, waarvoor nog geen Kiwa-ATA kwaliteitsverklaring is afgegeven. De individuele drinkwaterbedrijven hebben elk het ministerie van Infrastructuur en Milieu per brief geïnformeerd over deze tussenoplossing, die ze willen gaan hanteren. Het ministerie heeft nog niet inhoudelijk gereageerd, en heeft het ter toetsing voorgelegd aan de Commissie van Deskundigen Materialen en Chemicaliën, die vanuit de Drinkwaterwet formeel het ministerie adviseert op dit terrein.

ALLE MONTEURS BRABANT WATER DIRECT VERBONDEN VIA DE TABLET Monteurs van aannemingsbedrijf Gebroeders Van der Steen uit Berlicum aan het werk voor Brabant Water. Van der Steen was een van de eerste aannemers in Nederland die de schetsen van huisaansluitingen en de bijbehorende administratieve gegevens digitaal in het veld registreerde en vanaf de ‘sleuf’ direct opleverde aan de netbeheerders

De monteurs van de aannemers die voor Brabant Water werken, maken sinds enige tijd bij het aanleggen of wijzigen van ­drinkwateraansluitingen gebruik van een tablet. Hiermee sturen ze via XML (een formaat dat bruikbaar is voor het versturen van gegevens via internet) hun schetsen en bijbehorende administratieve informatie rechtstreeks vanaf de plaats waar gewerkt wordt naar het waterbedrijf. Het project begon twee jaar g ­ eleden met een pilot, inmiddels is het bedrijf zeer tevreden over de resultaten. Gegevens hoeven nog maar één keer in het systeem ingevoerd te worden.

Het principe van digitale uitwisseling van gegevens is opgenomen in het bestek van Synfra, het samenwerkingsverband van netwerkbedrijven en aannemers in Zuid-Nederland, waar Brabant Water deel van uitmaakt. Iedereen in het samenwerkingsverband was hierdoor verplicht om de diverse bedrijfseigen systemen en processen aan te passen aan de gewenste nieuwe situatie. Het gaat om acht aannemers die met drie verschillende software­ systemen werken en vier netwerkbedrijven met hun specifieke eigen systemen.

Hoe ziet de nieuwe werkwijze eruit? De monteurs gaan op pad met de tekening van de hoofdleiding op hun tablet. Deze ontvangen ze na het aanmelden van de graafwerkzaamheden; de zogenoemde digitale KLIC-melding bij het Kadaster. Op deze digitale tekeningen staan de hoofdleidingen aangegeven, inclusief de topografie volgens de GBKN (Grootschalige Basis Kaart van N ­ ederland) en/of BAG (De Basisregistraties Adressen en ­Gebouwen van de gemeenten).

De monteur tekent de aansluitleiding(en) erbij en geeft de maten aan, waarmee de software automatisch de coördinaten berekent en deze vastlegt. Het gevectoriseerde bestand kan rechtstreeks opgenomen worden in het bedrijfseigen GIS-systeem van Brabant Water. Tekenaars hoeven de schetsen daarvoor niet meer eerst opnieuw te tekenen.

“Deze aanpak brengt de hoeveelheid handelingen aanzienlijk naar beneden”, zegt Wilfried Martens, regiomanager bij Brabant Water, “en we leveren meteen een bijdrage aan het terugdringen van graafschade.”

Niet alleen de tekeningen worden rechtstreeks geüpload, maar ook de administratieve informatie die erbij hoort. Alle revisie­ gegevens in XML komen rechtstreeks terecht in de juiste ICT-­ systemen, voor correcte afhandeling op financieel, geografisch en ­administratief gebied. De digitale gegevens worden automatisch door deze systemen gecontroleerd en alleen de afwijkingen worden nog apart bekeken.

Bijkomend voordeel voor Brabant Water is de verdere standaardisering van data en werkwijzen over de verschillende regio’s heen.

Martens: ”Voorheen werkte iedereen met eigen work arounds om aangeleverde gegevens te kunnen omzetten naar de eigen systemen. Dit is niet langer nodig. Medewerkers waren daar weliswaar allemaal aan gewend, maar het blijft een vreemde manier van werken met grote risico’s voor de betrouwbaarheid van je data.”

De datakwaliteit is inmiddels met sprongen vooruit gegaan.

Brabant Water overweegt de nieuwe werkwijze ook te gebruiken voor infraprojecten en saneringen.

Op grond van de Drinkwaterwet moeten drinkwaterbedrijven aantonen dat alle materialen en chemicaliën die in contact komen met drinkwater onschadelijk zijn voor de volksgezondheid. Dit geldt van bron tot tap, dus van het ruwe water dat uiteindelijk drinkwater zal worden tot en met de huisaansluiting. Alleen een Kiwa-ATA (Attest Toxicologische Aspecten) kwaliteitsverklaring is een geldig bewijs van ‘onschuld’. In bepaalde gevallen kan deze strenge eis echter praktische problemen opleveren voor de drinkwatervoorziening.

Ruim vier jaar na de invoering van de Drinkwaterwet zijn namelijk nog niet alle toegepaste producten gecertificeerd met Kiwa-ATA. Enerzijds doordat de certificeringsprocedure kostbaar en langdurig kan zijn – jarenlange trajecten van tienduizenden euro’s zijn niet ondenkbaar, maar soms ook omdat leveranciers geen ATA-certificeringsprocedure wensen te doorlopen en er geen alternatieven zijn.

Wat te doen als er geen kwaliteitsverklaring is, of als je bij een calamiteit niet kan wachten op de complete certificeringsproce­ dure? De drinkwaterbedrijven hebben de handen in een geslagen in een werkgroep op initiatief van brancheorganisatie Vewin om

een zorgvuldig antwoord te vinden op deze vragen.

In geval van tijdnood hebben de drinkwaterbedrijven een praktische risicobeoordeling ontwikkeld voor toe te passen producten in geval er geen geschikt product bestaat met het vereiste Kiwa-ATA certificaat. Bestaat er wel een alternatief mét het Kiwa-ATA certificaat, dan moet dat worden toegepast. Door de uniforme procedure zijn de gemaakte afwegingen goed te herleiden en te vergelijken tussen de drinkwaterbedrijven. De risicobeoordeling bestaat uit een aantal open vragen, een beslisboom en een inventarisatieblad.

Via open vragen worden relevante gegevens van het product verzameld. Met deze informatie kan een beslisboom worden doorlopen om te bepalen of de toepasbaarheid direct duidelijk is, of dat nader onderzoek nodig is naar bijvoorbeeld uitlogingseigenschappen of (bacteriologische) nagroei-potentie.

Als het product mag worden toegepast moet onderzoek met gaschromatografie GC-MS (op uitloging) en microbiologische ­parameters (op nagroei) het gevelde oordeel verifiëren. En als geen sprake is van een eenmalige noodmaatregel waarbij het product is toegepast, moet alsnog door de leverancier het Kiwa-ATA certificeringstraject in gang gezet worden. In het inventarisatieblad worden de gemaakte beoordelingen verantwoord en ­overzichtelijk gepresenteerd.

Ingrid Bonnet Linda Riemer Herman Smit Geo Bakker Jan Bosch (namens de Contactgroep ATA Drinkwaterbedrijven)

ZEELAND VOLTOOIT VERSTERKING ZEEWERINGEN Het werk van het projectbureau Zeeweringen, namelijk het versterken van 325 kilometer zeedijken, is vorige maand officieel voltooid. Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) legde de symbolische laatste steen van het project, op een dijk in Kamperland.

Begin jaren negentig bleek dat de steenbekleding van veel dijken niet meer aan de veiligheidseisen voldeed. Tijdens een fikse storm met zware golfaanvallen konden de stenen of betonblokken losslaan; de steenbekleding was te licht. Dit was aanleiding om in 1997 projectbureau Zeeweringen op te richten, een samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen.

Bijna twintig jaar lang werd op verschillende plekken aan de Zeeuwse dijken gewerkt. De omvangrijke werkzaamheden waren zichtbaar en zorgden regelmatig voor overlast. Het project is binnen het budget (740 miljoen euro) gebleven en wordt volgens

NR10 / OKTOBER 2015

planning afgerond. Op dit moment wordt de hand gelegd aan de laatste dijkversterkingen. Deze zijn eind dit jaar klaar.

De laatste steen is een bijzonder exemplaar. Het is een betonzuil (Hydroblock) van 1 vierkante meter; een stuk groter dan de normale Hydroblocks die bij dijkversterkingen worden gebruikt. De steen is geschonken door Haringman Betonwaren uit Goes, een van de producenten van betonzuilen voor projectbureau Zeeweringen.

Haringman is al sinds de start van het project betrokken en heeft ook de andere betonzuilen voor de dijkversterking in Kamperland geleverd.

De laatste steen is voor het publiek vanaf november te bewonderen op de dijk aan het eind van de Strandhoekweg in Kamperland, omdat projectbureau Zeeweringen nog afrondende werkzaam­ heden moet uitvoeren in het werkgebied.

55

56

57

O

HOOGSTANDJE

H2

KAMPEN: VRIJWILLIGERS IN TOUW OM STAD TE BESCHERMEN De hoogwaterkering in het centrum van Kampen is heel bijzonder. Ze bestaat uit ruim tachtig beweegbare onderdelen. Bij dreigend hoogwater moeten deze schotbalken, kleppen en schuiven geplaatst of uitgeklapt worden. De vrijwilligers van de Hoogwaterbrigade staan paraat om bij nacht en ontij deze klus te klaren.

Medio september was de jaarlijkse oefening.

Tekst Charlotte Leenaers | Fotografie Marcel Molle

Een laatste blik op de situatiekaart; cijfers verwijzen naar de ploegen die een specifieke plek toebedeeld hebben gekregen

Boven en onder: voor de IJsselbrug ligt in het wegdek een grote wal die voor de gelegenheid wordt opgetrokken. Het verkeer wordt omgeleid

Een tijdelijke loopbrug om een even tijdelijke waterkering te kunnen passeren

Vrijwilligers melden zich in de hal van het waterschap voordat zij afreizen naar het ‘rampgebied’

In 1997 besloot waterschap Groot Salland de ­historische stadsmuur van Kampen onderdeel te maken van de twee kilometer lange waterkering. Waar deze ­stadsmuur onderbroken werd door stegen, straten of poorten zijn waterkerende elementen aangebracht. Zo zijn in de ­Koornmarktpoort en in het verlengde van de Botervatsteeg voorzieningen aanwezig voor schotbalken. In de Vloeddijk, in de Burgwal en in de IJsselkade aan weerszijden van de Stadsbrug bevinden zich klepkeringen in het wegdek. In de Meerminpoort, de Blauwehandpoort en de Lampetpoort zijn hefschuifkeringen aanwezig. Verder zijn enkele tientallen woningen uitgerust met waterkerende deuren. In totaal bevat de waterkering 84 beweegbare delen die voorafgaand aan hoogwater op de IJssel in stelling gebracht moeten worden.

De Hoogwaterbrigade is verantwoordelijk voor het sluiten en opbouwen van deze Kamper waterkering. ­Ongeveer tweehonderd vrijwillige brigadiers zijn dag en nacht oproepbaar om bij dreigend hoogwater de handen uit de mouwen de steken. Stuk voor stuk stoere mannen en vrouwen, die van actie houden en die graag meehelpen aan de waterveiligheid in hun stad. Bij dreigend hoogwater met soms barre weersomstandigheden, sjouwen zij met schotten en balken langs een kade die dreigt te overstromen.

Inspectie van een tijdelijke waterkering, die dwars door tuinen gaat

Ieder jaar in september wordt een grote oefening ­gehouden voor alle vrijwilligers. Het evenement is vooral bedoeld de samenwerking te oefenen, het teamgevoel te versterken en om nieuwe brigadiers wegwijs te maken. De teams die ieder verantwoordelijk zijn voor een eigen stukje van de kering, worden gefaseerd opgeroepen.

De laagstgelegen gedeeltes en de tijdrovende onderdelen zijn het eerst aan de beurt. Nadat een team zich gemeld heeft in het dijkmagazijn, volgt een korte instructie. ­ Daarna halen de teamleden de benodigde materialen uit het magazijn en brengen die met auto’s en vrachtwagens naar de kade. Daar begint het ene team met het ­stapelen van schotbalken in een poort, terwijl verderop een team een klepkering uit het wegdek omhoog draait of een ­hefkering uit de grond hijst. Weer een ander team sluit waterkerende deuren in woningen of plaatst afvoerpompen. Als alles volgens plan verloopt is zes uur na de eerste ­alarmering de hele waterkering opgebouwd. De inspecNR10 / OKTOBER 2015

teurs van het waterschap lopen een controlerondje om te kijken of alle onderdelen goed in elkaar zitten. Maar dan zit het werk voor de vrijwilligers er nog niet op. Na de inspectie halen de vrijwilligers alle onderdelen weer uit elkaar, tellen alles na en ruimen het weer netjes op.

Op woensdag 16 september vond de jaarlijkse oefening plaats. Behalve dat het weer niet helemaal representatief was – het was droog en windstil - is coördinator F ­ reddie Schutte erg tevreden over het verloop. “De opkomst was hoog. Tachtig procent van de brigadiers meldde zich in het dijkmagazijn en als een goed geoliede machine ­hebben zij de kering gesloten. Alleen bleek dat het team dat ­verantwoordelijk is voor het bovenstroomse deel van de IJsselkade, onderbezet was. De andere teams pakten dat soepel op en boden de helpende hand. Het is mooi om die saamhorigheid te zien, daar draait het om bij de ­Hoogwaterbrigade.”

WATERWETENSCHAP

58

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

LESSEN VAN HET WATERPLEIN IN ‘S-HERTOGENBOSCH Een waterplein kan helpen in de strijd tegen wateroverlast.

Er zijn wereldwijd nog maar weinig van dit soort ­pleinen in ­gebruik. Daardoor is er nog niet veel kennis beschikbaar over het ­functio­neren ervan.

Reden voor de g ­ emeente ­‘s-Hertogenbosch onderzoek te laten doen naar het waterplein op het Eikendonkplein.

Regen die op verhard oppervlak terecht komt, zoals daken, wegen of stoepen, kan niet ­makkelijk in de bodem wegzakken. Vroeger stroomde dat schone regenwater grotendeels met het afvalwater via de riolering naar de rioolwaterzuivering. Tegenwoordig worden vuil en schoon water waar mogelijk gescheiden. Het huidige rioolsysteem kan de hoeveelheid water van de steeds frequenter voorkomende hevige regenbuien vaak niet verwerken. ­Ondergrondse aanpassingen van dat systeem zijn duur. Het is kosteneffectiever om het overtollige water op te vangen in de openbare ruimte en vertraagd af te voeren. Dat kan onder meer met een waterplein.

De Waterwet stelt dat bij ieder bouwproject een plan nodig is voor het afvoeren van regenwater. In de Keur van het waterschap Aa en Maas is vastgelegd dat het regenwater in de woonwijk Eikendonk tijdelijk gebufferd moet worden, zodat niet al het water direct naar de rivier de Aa stroomt.

De reconstructie van Eikendonk bood de kans om van het aanwezige plein een innovatief ­waterplein te maken. De gemeente ontwierp samen met adviesbureaus een verdiept plein om voldoende ruimte te creëren voor de benodigde watercapaciteit. Het plein heeft een ­dubbele functie: onder normale omstandigheden is het een ‘gewoon’ plein waar mensen en kinderen kunnen zitten en spelen en tijdens hevige regenbuien fungeert het als waterbuffer.

WERKING Het waterplein werkt als volgt: ondergrondse leidingen verzamelen het regenwater. Bij ­kleine buien stroomt dit rechtstreeks naar de Aa. Een wervelventiel in de leiding beperkt de afvoercapaciteit. Dat betekent dat dit ventiel het water opstuwt als het hard regent, waardoor het via putten het plein in stroomt. Hier kan ongeveer veertig centimeter water komen te staan. Het plein is verdeeld in drie vakken, met steeds drie centimeter hoogteverschil.

Illustratie Mart Butzelaar

Het waterplein tijdens de full scale test

Schematische weergave van de regenwaterafvoer bij een zware of lichte regenbui

ontwerp was voorgeschreven. De gemeente wil de drempel verhogen tot het ontwerpniveau en het wervelventiel verder verkleinen om de afvoer meer te vertragen.

Eerst stroomt het laagste deel vol, bij aanhoudende regen ook het tweede en derde deel. Over de volle breedte is een overloop gemaakt onder de banken. Als het plein helemaal is ­volgelopen, stroomt het water naar de Aa.

Tijdens de realisatie van het plein en uitvoering van de test waren er discussies over de optimalisatie van de werking van het plein met diverse stakeholders. Dat heeft geleid tot verbeterpunten: bij de aanleg van een volgend waterplein heeft het de voorkeur de wateraanvoer bovengronds te ­ maken. Daarmee wordt het watersysteem zichtbaar.

Dat vergroot de bewustwording bij de omwonenden, het is ­bovendien goedkoper en beter bereikbaar voor beheer en onderhoud.

Voor de gemeente ’s-Hertogenbosch vormt de test van het Eikendonkplein het bewijs dat een waterplein op specifieke locaties een heel geschikte oplossing is om hemelwater te bufferen. Mogelijk verschijnen er in de stad op termijn meer waterpleinen.

ONDERZOEK Omdat er nog niet veel meetdata beschikbaar zijn en er nog weinig kennis is over de werking van waterpleinen, besloot de gemeente onderzoek te laten uitvoeren op het Eikendonkplein door onderzoeksbureau Tauw samen met ­studenten van de hogescholen van Groningen en ­Rotterdam.

Tijdens een proef werd het plein via de ondergrondse regenwaterleidingen gevuld. Automatische waterloggers ­ in de ­instroomputten hielden de snelheid van vol- en leeglopen bij. De studenten voerden bovendien handmatige metingen uit. De resultaten van beide metingen kwamen overeen. Daarnaast zorgden time lapse-opnamen met een ­onderwatercamera voor verificatie. Deze visuele opnamen zijn effectief voor het vastleggen van het hydraulisch functioneren van het waterplein en ook voor het uitwisselen van kennis van de onderzoeksresultaten.

Belangrijk bijkomend voordeel van dat materiaal was dat de gemeente het kon gebruiken om de werking van het plein duidelijk te maken aan omwonenden. De gemeente heeft de test hiermee gebruikt als natuurlijk ­communicatiemoment met de buurt. Tijdens die bewonersbijeenkomst ontstond ook het idee het plein in de winter om te toveren tot een schaatsbaan. De gemeente onderzoekt de haalbaarheid daarvan.

CONCLUSIES METINGEN De capaciteit is voldoende om ontwerpbuien van T=100 te bergen. Dat zijn buien die gemiddeld eens in de honderd jaar zullen voorkomen. De totale berging bovengronds van 225 kubieke meter kan zich in twee uur legen. De gemeente kan het plein sneller of langzamer laten leeglopen door het wervelventiel aan te passen.

De test zorgde voor meer inzicht in de werking van het ­waterplein. Het liep bijvoorbeeld sneller leeg dan verwacht.

De interne drempel bleek lager te zijn aangelegd dan in het NR10 / OKTOBER 2015

Floris Boogaard (hogeschool Groningen, Tauw, TU Delft) Freya Macke Sander Tax (gemeente ’s-Hertogenbosch) Jonathan Lekkerkerk (hogeschool Rotterdam) Een meer uitgebreide versie van dit artikel is geschreven voor H2O-Online. Het is te lezen door hier te klikken

SAMENVATTING Waterpleinen blijken een goede oplossing voor het bufferen en vertraagd afvoeren van regenwater.

Omdat er nog niet veel van dat soort pleinen zijn, was er ook nog niet veel bekend over de werking ervan.

Reden voor de gemeente ‘s-Hertogenbosch onderzoek te laten uitvoeren naar het nieuwe waterplein op het Eikendonkplein. De resultaten zijn dusdanig positief dat de gemeente overweegt meerdere waterpleinen aan te leggen. De gemeente heeft het beeldmateriaal dat voor de proef werd gemaakt ook ingezet voor communicatie met de omwonenden. Het onderzoek laat ook verbeterpunten zien. Zo krijgen nieuwe waterpleinen bij voorkeur een bovengrondse wateraanvoer.

59

WATERWETENSCHAP

60

TOEGEPASTE WETENSCHAP IN DE WATERSECTOR

iStockphoto

45 STEDEN LANGS DE MEETLAT VOOR STEDELIJK WATERBEHEER Het aantal mensen dat in steden woont, groeit volgens de Verenigde Naties van de huidige 4 miljard naar 6,3 miljard in 2050. En juist steden zijn kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering. Hoe staat het met het waterbeheer in s­ teden? In een wereldwijd onderzoek ondergingen 45 ­steden uit 27 landen, een quickscan voor hun waterbeheer. En ze kregen een cijfer, de Blue City Index.

De quickscan, City Blueprint geheten, bestaat uit 24 indicatoren (schaal van 0 tot 10) verdeeld over acht categorieën: waterzekerheid, waterkwaliteit, drinkwater, afvalwaterzuivering, ­waterinfrastructuur, klimaatrobuustheid, biodiversiteit en aantrekkelijkheid, en bestuur. Het ‘eindcijfer’, de Blue City Index (BCI), is het gemiddelde van de 24 scores.

De City Blueprint is vooral bestemd voor beleidsmakers, waterbeheerders en bestuurders.

De toegankelijke, integrale benadering maakt het stedelijk waterbeheer ook voor niet-­ experts inzichtelijk. De City Blueprint is een instrument voor bewustwording en nodigt uit tot kennisuitwisseling, doordat hij vergelijking tussen steden mogelijk maakt. Hij toont in één oogopslag de belangrijkste opties voor verbetering van watervoorziening, afvalverwerking, afvalwaterzuivering en klimaatadaptatie, en kan leiden tot een lange-termijnplan.

Ons onderzoek behoort tot het vrij nieuwe onderzoeksterrein ‘Integrated Water Resources Management’ (IWRM), en is uitgevoerd binnen het European Innovation Partnership on Water en het kennisnetwerk Watershare.

DORDRECHT EN DAR ES SALAAM Met een BCI van boven de 7,5 scoorden onder andere Malmö, Amsterdam, Helsinki, Berlijn, Jeruzalem, New York en Dordrecht hoog. Malta, Kilamba Kiaxi (Angola), Belém (Brazilië) en Dar es Salaam scoorden minder dan 5,0.

Data kwamen voornamelijk van de steden zelf, en zijn nauwkeurig gecontroleerd. Gaandeweg is de werkwijze verbeterd, mede met feedback van steden. De grootste beperking is gebrek aan lokale informatie. Voor zeven van de 24 indicatoren moesten nationale data worden gebruikt, bijvoorbeeld voor waterkwaliteit. Dat vertekent het beeld, omdat steden het leeuwendeel van de vervuiling in een land veroorzaken.

Een hoge Blue City Index blijkt samen te gaan met hoge scores voor andere indexen, onder andere voor ­effectiviteit van de overheid, publieke participatie, ambities voor ­stedelijk waterbeheer en ook het bruto nationaal product (bnp). W ­ ateruitdagingen kunnen blijkbaar opgelost w ­ orden wanneer een stadsbestuur ambitieus is en burgers en ­ bedrijven actief meedoen. Men moet kunnen investeren ­ (bnp) want waterinfrastructuur is duur. Daarnaast is goede wet- en r­ egelgeving inclusief handhaving belangrijk.

DROOGTE EN WATERTEKORT Door klimaatverandering komen lange perioden van ­droogte vaker voor, zoals de recente ‘Millenium Drought’ in A ­ ustralië.

In Queensland heeft (her)gebruik van grijs water en hemelwater het drinkwatergebruik van 130.000 inwoners met 80 procent verminderd. Door maatregelen als een gescheiden rioolstelsel, waterberging, benutting van regenwater en de aanleg van infiltratiesloten en vegetatie is de overstromingskans verminderd, wordt er meer water vastgehouden en is het oppervlaktewater schoner. Veel steden in ontwikkelingslanden en in Oost- en Zuid-Europa kunnen profiteren van deze technieken, onder meer omdat grondwaterbronnen uitgeput raken. Voor alle steden is het tegengaan van lekverliezen in leidingen – gemiddeld 20 procent – relevant.

OVERSTROMINGEN In Europa zijn overstromingen de meest voorkomende ­natuurrampen. Naar schatting hebben die van 2000 tot 2012 jaarlijks 4,9 miljard euro gekost. In 2050 zal dit een veelvoud zijn, vooral omdat grote overstromingen dan vaker zullen voorkomen.

Kopenhagen is een bekend voorbeeld. In de zomer van 2011 richtte een korte hoosbui (150 millimeter water in 2 uur) een schade aan van bijna 1 miljard euro.

De BCI van Kopenhagen is hoog; zwakke punten zijn de ­minimale scheiding van regenwater en afvalwater en de ­geringe mogelijkheden voor infiltratie van regenwater. Precies deze punten braken de stad in 2011 op.

Net als Kopenhagen, hebben ook bijna alle Nederlandse steden heen hoge BCI, maar een minimale scheiding van regenwater (minder dan 12 procent). Het gemiddelde over de 45 steden is minder dan 50 procent.

URGENTIE Stedelijke waterinfrastructuur kost meer dan alle overige infrastructuur – voor energie, wegen, sporen, luchtverkeer en havens – tezamen. Tot 2025 zullen investeringen voor water naar schatting met 60 procent omhoog moeten. In ontwikkelde landen komt dit jaarlijks uit op ongeveer 1 proNR10 / OKTOBER 2015

cent van het bnp; in ontwikkelingslanden tot soms meer dan 6 procent.

Technologie is niet de beperking. De oplossing ligt veeleer in een goede samenwerking tussen stadsbestuurders, ­burgers en bedrijfsleven. Uitstel leidt tot hogere kosten, meer ­schade en grotere risico’s voor burgers.

Ons werk laat zien dat kennisuitwisseling tussen steden grote besparingen kan opleveren. Dit is vooral relevant voor steden in ontwikkelingslanden, waar de situatie vaak kritiek is en de financiële slagkracht gering.

Ondertussen werken we verder aan de methode. Onlangs is op verzoek van de Europese Commissie ook afval meegenomen. De vernieuwde City Blueprint maakt verder een duidelijker onderscheid tussen indicatoren die prestaties meten en indicatoren die sociale, financiële en ecologische trends beschrijven, en die een stadsbestuur nauwelijks kan beïnvloeden.

Stef Koop (KWR Watercycle Research Institute) Luuk van Loosdrecht (Universiteit van Amsterdam) Kees van Leeuwen (KWR Watercycle Research Institute)

Een meer uitgebreide versie van dit artikel is geschreven voor H2O-Online. Het is te lezen door hier te klikken

SAMENVATTING Steeds meer mensen gaan in steden wonen, t­ erwijl juist steden kwetsbaar zijn voor de gevolgen van ­klimaatverandering. Veel steden kampen met ­droogte, overstromingen en watervervuiling en moeten hun waterbeheer aanpakken. De City Blueprint bestaat uit 24 indicatoren waarmee het waterbeheer van 45 steden en regio’s in 27 landen is beoordeeld. De Blue City Index (BCI), het gemiddelde van de 24 indicatoren, correleert met onder meer bruto nationaal product, governance-indicatoren van de Wereldbank en met publieke participatie. Integrale langetermijnplanning en kennisuitwisseling blijken cruciaal voor duurzame oplossingen.

61

62

VERDER OP H2O-ONLINE

Een winnaar die overal welkom is.

MEER WETEN? KIJK OP DE SITE VAN H2O!

Soms heb je van die uitvindingen waarvan iedereen meteen de potentie ziet. Neem de Hydrowashr. Binnen 15 seconden schone, droge handen. Zonder zeep. Zonder handdoeken. Zonder dat je maar iets aanraakt.

Met een minimum aan water. Bijna te mooi om te geloven.

Wie aan dit maandblad niet genoeg heeft en de verdieping zoekt, heeft de website H2O-Online: www.vakbladh2o.nl. Daar vindt u onder ­andere ­vakartikelen op het gebied van wetenschap en ­techniek. Op deze pagina enkele van de meest recente artikelen die op de site zijn verschenen.

DUURZAME (KOEL)WATERTECHNOLOGIE HELPT DE PAPIERBRANCHE De antiscalants die in de papierindustrie worden gebruikt om kalkvorming tegen te gaan, zijn meestal slecht afbreekbaar en komen bij lozing terecht in het grond- of oppervlaktewater. Met een product op ­basis van biopolymeren van ­Novochem Water Treatment heeft Huhtamaki ­Nederland een milieuvriendelijk alternatief gevonden dat ook nog eens beter blijkt te werken.

LEVENSCYCLUSANALYSE VAN EEN NIEUW DRINKWATERPRODUCTIEPROCES Naast experimenten met nieuwe drink­ waterproductietechnieken, experimenteren drinkwaterbedrijven ook met het gebruik van levenscyclusanalyses (LCA’s) voor het optimaliseren van een nieuw productieproces. Het RIVM en Oasen hebben een LCA uitgevoerd om inzicht te krijgen wáár in de levenscyclus van het drink­waterproductieproces de grootste milieu-impact plaatsvindt.

Irma Steemers-Rijkse, Richard Tersteeg, Micha Müller (Novochem Water Treatment BV), Benno Koopmans (Huhtamaki Nederland BV)

Michiel Zijp (RIVM), Harmen van der Laan (Oasen)

UITZETTEN VAN MACROFAUNA ALS BEEKHERSTELMAATREGEL Veel diersoorten die er van oorsprong thuishoren, keren niet vanzelf terug naar herstelde beken, omdat deze te ver weg liggen van hun huidige leefgebied. Om de natuur een handje te helpen werden ­kokerjuffers uitgezet in de Heelsumse beek. Was het project succesvol en wat betekent dit voor beekherstelprojecten?

Ralf Verdonschot (Alterra Wageningen UR), Piet Verdonschot (Alterra Waheneingen UR, Universiteit van Amsterdam)

KEUZE VAN KRW-DOELEN EN MAAT­ REGELEN: HET MOET EN KAN BETER Verkenningen laten zien dat met het huidige beleid de huidige doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water voor 2027 niet gehaald gaan worden. Bijstelling van doelen en/of maatregelen is daarom nodig.

Om gezamenlijke, goed onderbouwde keuzes mogelijk te maken stellen de auteurs voor om de al bestaande werkwijze uit de MEP/GEP-handreiking te optimaliseren.

Wim Twisk (hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard), Bas van der Wal (STOWA), Marcel van den Berg (ministerie van Infrastructuur en Milieu, Rijkswaterstaat), Marcel Klinge en Rob Nieuwkamer (Witteveen+Bos)

WAT IS DE BESTE BAGGERFREQUENTIE VOOR SLOTEN? In de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden zijn 24 vergelijkbare sloten onderzocht met een verschillende baggerhistorie.

Er werd geen relatie gevonden tussen de baggerhistorie en de ecologische kwaliteit.

Positieve effecten op de waterkwaliteit als gevolg van baggeren zullen pas zichtbaar zijn na het terugdringen van de voedselrijkdom en het aanpassen van de maai­ frequentie.

Ronald Gylstra, Anna Wegner (Waterschap Rivierenland), Moni Poelen, Roos Loeb (Onderzoekcentrum B-ware), Leon van den Berg (Unie van Bosgroepen)

METHAAN IN ONDIEP NEDERLANDS GRONDWATER: VERBINDING MET DE DIEPE ONDERGROND? Methaan in het grondwater wordt gezien als indicatie voor lekkage van gassen uit de diepe ondergrond. Methaan kan echter ook ondiep worden gevormd door bacteriën. Dit artikel geeft een overzicht van methaanconcentraties in het Nederlandse grondwater en presenteert een methode om de herkomst vast te stellen.

Gijsbert Cirkel, Niels Hartog, Beatriz de La Loma Gonzales, Pieter Stuyfzand (KWR)

Hoe het werkt? Een ultrasnelle luchtstroom, met miljarden microscopisch kleine waterdruppeltjes, reinigt je huid. Daarna worden je handen droog geblazen met warme lucht.

Zie hier, de onbetwiste winnaar van de WIS Award 2015.

ORGANISCHE STOFFEN IN HET DRINKWATERBESLUIT: 1. HOE GEVEN WE INVULLING AAN DE EISEN VOOR ‘OVERIGE’ ANTROPOGENE STOFFEN? Het Drinkwaterbesluit van 2011 stelt een signaleringsnorm voor van 1 µg/L voor niet nader gespecificeerde, zogenoemde ‘overige’, antropogene stoffen. In het eerste deel van een tweeluik wordt een meetstrategie gepresenteerd waarmee ­drinkwaterbedrijven kunnen bepalen ­welke antropogene stoffen voor hen relevant zijn en in het monitoringsprogramma opgenomen moeten worden.

Stel je voor, nooit meer geknoei met zeep, nooit meer rommel van papieren handdoeken, nooit meer dat gespetter met water. De vloer rond de Hydrowashr blijft schoon en droog. Super hygiënisch. Super effectief, want je bespaart ook nog ‘ns duizenden liters water per jaar. Je voelt dat zo’n apparaat overal ter wereld welkom is.

Water Alliance biedt daarbij ondersteuning.

Corine Houtman, Barry Pieters, Ilona Velzeboer, Jan Kroesbergen (Het Water­ laboratorium)

Als geen ander weten wij de weg binnen de watertechnologie. Wij helpen bedrijven hun weg te vinden. Openen deuren en weten barrières te overwinnen. Wij zijn thuis op alle continenten. Dus kijk niet raar op als u dit apparaat de komende jaren steeds meer tegen gaat komen op benzinestations, op luchthavens en in restaurants van Seattle tot Singapore.

ORGANISCHE STOFFEN IN HET DRINK­ WATERBESLUIT: 2. MONITORING VAN ‘OUDE’ STOFFEN Veel stoffen die de drinkwaterbedrijven volgens het Drinkwaterbesluit moeten monitoren, worden in de praktijk niet of nauwelijks aangetroffen in drinkwater of dirnkwaterbronnen. In het tweede deel van dit tweeluik wordt beoordeeld in hoeverre de organische parameters in Tabel II en IIIc van het Drinkwaterbesluit (nog) een risico vormen.

Corine J. Houtman, Ilona Velzeboer, Tineke Slootweg , Jan Kroesbergen (Het Waterlaboratorium)

Accelerating the process from product the to business Accelerating process from product to business

Van elk nieuw artikel op H2O-Online een melding krijgen? Volg ons dan op Twitter: @vakbladh2o.

U kunt ook elke maand onze nieuwsbrief met attenderingen ontvangen. Meld u aan via de website, www.vakbladH2O.nl, pagina H2O-Online/recente artikelen.

Zelf een artikel schrijven voor H2O-Online?

Kijk op onze website voor de a ­ uteursinstructies en/of neem contact op met de redactie via redactie@vakbladh2o.nl

Samenwerkingsverband Noord-Nederland. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.