BUSINESS EDITION
Relatiemagazine van HAS Den Bosch HAS KennisTransfer Anton Jurgens Institute Jaargang 1 Nummer 2, november 2011
One Health
Inaugurele rede Paul Overgaauw
MariĂŤlle van Heeswijk
Thuis bij Bakkerij van Heeswijk Planten wollemi pine
Opening studiejaar 2011-2012
Inhoudsopgave Verslag Tijdens de opening van het studiejaar 2011-2012 werd een zeldzame oerboom geplant in de nieuwe schooltuin, die op deze dag officieel gepresenteerd werd. Pagina 9
Interview Hoe wordt een oudstudent advocaat? Lees het interview met Waldi van Slagmaat, oprichter van SBM Advocaten. Pagina 6 Achtergrond HAS is klaar voor Venlo. Hoezo dan? In Limburg liggen veel mogelijkheden voor HAS Den Bosch. Een projectgroep onderzoekt op dit moment wat die mogelijkheden zijn. Pagina 18
Interview Harry van Delft is de nieuwe lector AgroFoodMarketing van HAS Den Bosch. “Inzicht in je klant is noodzakelijk om onderscheidend te zijn.” Pagina 14
Interview Mariëlle van Heeswijk kwam door de liefde bij Bakkerij van Heeswijk terecht. Afgelopen jaar deed zij de bedrijfsopleiding Food Innovation. Wat zijn haar ervaringen? Pagin 26
Achtergrond HAS KennisTransfer ontwikkelde een verduurzamingsscan. Dit najaar komt de scan online en is gratis beschikbaar. Voor wie is zo’n scan eigenlijk interessant? Pagina 22
En verder... • Het laatste nieuws over hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en Anton Jurgens Institute ..........................2 • Op buitenlandstage: Angela Bartels liep stage bij Natuurpunt in Mechelen........................................................................20 • Afstudeeronderzoek naar de afzetmarkt van likstenen.........24 • Event: Paul Overgaauw in zijn inaugurele rede op de bres voor One Health.......................................................................30 • Luuk van Dijk deed afstudeeronderzoek naar parasitair onkruid in rijst in Dar es Salaam .....................................................36
Achtergrond Voor kinderen en volwassenen met een koemelkeiwitallergie zou paarden- of kamelenmelk een gezond alternatief kunnen zijn. Om dit aan te tonen, is wetenschappelijk onderzoek nodig. Pagina 32 Colofon HAS Beats business edition Jaargang 1 - nummer 2november 2011 HAS Beats business edition is het relatiemagazine van hogeschool HAS Den Bosch, HAS KennisTransfer en het Anton Jurgens Institute.
Het verschijnt drie keer per jaar. Redactie: Florieke Koers en Marieke Ellenbroek. Aan dit nummer werkte mee: Conny van Hout Fotografie: Margriet Hoffmans Tekstcorrectie: Twittekst Vormgeving: Bureau Ponjée Drukwerk: Drukkerij Tielen
Vragen en/ of opmerkingen? hasbeats@hasdb.nl Website: www.hasdenbosch.nl/hasbeats
Editorial
Naar Unilever voor de uitreiking van de iPad2 Een beetje overweldigd waren we wel door alle reacties. Meer dan honderd lezers hadden gereageerd op de prijsvraag in de eerste HAS Beats business edition. Uit alle goede inzendingen trokken we Liselotte Damen als gelukkige winnares van de iPad2. Om die te overhandigen brachten we op donderdag 8 september een bezoek aan het hoofdkantoor van Unilever Benelux in Rotterdam. Ook wilden we wel wat meer weten over de functie en werkzaamheden van Liselotte. Liselotte: “Momenteel ben ik werkzaam op de afdeling Technical Management voor de productgroepen ijs en dranken die verkocht worden in de Benelux. De Technical Manager is de technische partner van marketing en is in feite de interface tussen de regionale R&D centra in Europa en de lokale marketingafdelingen. Je wilt de consument natuurlijk verleiden, maar je moet je ook aan de feiten houden.” De Technical Manager zorgt ervoor dat alle producten voldoen aan de geldende wet- en regelgeving. “Mijn werk bestaat voornamelijk uit het controleren en vertalen van internationale technische informatie (claims, ingrediëntenlijsten etc.) in voor de consument begrijpelijke lokale taal.” Jaarlijks controleert het team van Liselotte honderden verschillende SKU’s (Selling Key Units). “Verder werk ik samen met de R&D centra om concepten en ideeën te bespreken en met collega’s uit andere EU-landen om ervoor te zorgen dat de informatie in de verschillende talen op deze internationale verpakkingen consistent blijft. Het merendeel van onze producten worden door regionale R&D centra ontwikkeld. Ze worden gelanceerd in meerdere landen binnen Europa. Naast deze internationale producten hebben we ook nog lokale producten in ons assortiment die we zelf ontwikkelen binnen het lokale projectteam waar ik deel van uitmaak. Voorbeeld van een lokaal ijsproduct is de OLA-ijsjestrommel in Nederland en België.” Liselotte werkt nu bijna twee jaar op de afdeling Technical Management. Daarvoor heeft ze bij Unilever in Vlaardingen gewerkt als productontwikkelaar. Dankzij die achtergrond kan ze het ontwikkelingsproces vanuit verschillende invalshoeken bekijken. “Het proces van idee tot marktintroductie kan wel één tot twee jaar (of langer) duren. Deze zomer zijn we druk geweest met alle ijsjes voor de zomer van volgend jaar en proeven deze ook regelmatig met marketing om de juiste marketingtekst en technische vertaling te maken voor de consument.” Liselotte kent HAS Den Bosch vanwege haar belangstelling voor de opleiding Business Creation in Food & Health van het Anton Jurgens Institute. “Ik zou de opleiding graag volgen, maar op dit moment ontbreekt het mij aan tijd. Ik blijf de HAS wel in de gaten houden.” Deze keer geen wedstrijd in de HAS Beats business edition. Maar wel weer veel interessante artikelen over hoe wij ons verbinden aan onze contacten in het werkveld. Want zonder die contacten geen goed onderwijs en geen kennisontwikkeling en -uitwisseling. Heeft u opmerkingen over deze uitgave, ideeën of suggesties? Mail naar hasbeats@hasdb.nl
Marieke Ellenbroek en Florieke Koers
1
hasbeats
BUSINESS EDITION
1 Nieuws
Uniek versconcept succesvol gelanceerd
3e Voorronde i-Battle Greenport Venlo: finale komt in zicht
Hoe realiseer je binnen drie maanden een
partij met een geheel eigen
Donderdag 13 oktober namen studenten van
geheel nieuw versconcept? Hard werken,
kijk op het innovatieproces. Een partij die
verschillende instellingen deel aan de derde
dat staat voorop. Daarnaast is het zaak om
ideeën kon vertalen naar een commercieel
voorronde van de Greenport Venlo i-Battle.
diverse aspecten van het innovatieproces
product, naar toegevoegde waarde. Dit vond
Per voorronde leggen twee ondernemers uit
te overzien. Onno Knoppert, directeur Huis
ik bij Anton Jurgens Institute in de persoon
de regio een concrete vraag voor aan een
van Beleg, initieerde samen met het Anton
van Petra Buijs.” Zowel beursbezoekers als
studentenpanel, die uiteindelijk een van de
Jurgens Institute het project ‘Kill de por-
vakgenoten waren erg enthousiast over het
twee cases kiezen om uit te werken en te pre-
tieverpakking’. Hieruit ontstond het geheel
versconcept van de Tourmalijn. Tijdens de
senteren tijdens de finale. Tijdens de derde
nieuwe versconcept ‘De Tourmalijn’, dat op
lancering op de Deli XL beurs te Apeldoorn
Greenport Venlo i-Day won Van Enckevort
12 september werd gelanceerd op de Deli
werd er met bewondering naar de uitvoering
Aardbeien uit Kronenberg. Het studentenpa-
XL-beurs Food Service Fair. Met nog twee
gekeken. Het product werd zowel authentiek
nel, met onder meer Niels Jacobs van HAS
partners, WeLL Design en Simone Deckers®
als modern gevonden. Voor de projectgroep,
Den Bosch, gaf bij het bekendmaken van
marketing en communicatie, ging het project
die er de afgelopen maanden keihard aan
de winnaar aan dat het een moeilijke keuze
van start met als doel binnen drie maanden
gewerkt heeft, een beoordeling om trots op
was geweest. Zowel Jos Tholen van Horatia
van een idee tot volledig marktrijp verscon-
te zijn.
als Rob van Enckevort van Van Enckevort
cept te komen.
www.antonjurgens.nl
Aardbeien legden hen een uitdagende case
Onno Knoppert is zeer te spreken over de sa-
voor. De finale van de i-Battle vindt plaats op
menwerking. “De goede dingen doen op het
donderdag 8 december tijdens het Greenport
juiste moment, daar gaat het om bij innovatie.
Venlo Jaarcongres waar de drie studentenpa-
En daar waren we mee bezig.” Zijn keuze voor
nels hun uitwerking aan een deskundige jury
het Anton Jurgens Institute was eenvoudig.
zullen presenteren. De i-Battle is te volgen
“Ik heb met meerdere partijen projecten ge-
op www.ibattle.blogspot.com
daan, maar dit keer was ik op zoek naar een
hasbeats BUSINESS EDITION
2
HAS Den Bosch neemt via Nederland Bloeit deel aan Floriade 2012
Jaarverslag BPOC 2011: productontwikkeling krijgt brede navolging
Nederland Bloeit neemt volgend jaar met
“HAS Den Bosch is niet in staat om zelfstan-
De belangstelling voor biobased producten
een eigen paviljoen deel aan Floriade 2012 in
dig een halfjaar een stand te bemannen op
vanuit de maatschappij en het bedrijfsleven is
Venlo. Sven Stimac, directeur Projecten van
de Floriade, maar als hogeschool en ken-
in het afgelopen jaar flink gestegen. Dit geeft
Floriade 2012 en Noud Janssen, voorzitter van
niscentrum in het agrofooddomein kunnen
het bestuur van de Biobased Productontwik-
de LLTB tekenden op 31 augustus in Venlo de
we ook niet ontbreken op een dergelijk groot
kelingscoöperatie (BPOC) aan in het jaarver-
deelnemersovereenkomst. HAS Den Bosch
evenement”, stelt Lindsay Kemps-Saitch,
slag van BPOC over 2010. “Dit betekent dat er
zal ook een bedrage leveren aan het pavil-
hoofd van de afdeling Communicatie &
zowel in de publieke als in de private sector
joen van Nederland Bloeit. De inzending van
Internationalisering. “Door samen te werken
steeds meer vraag ontstaat naar producten
Nederland Bloeit is een transparant en gast-
met partners waar wij toch al veel contact
zoals die door de BPOC worden ontwikkeld,”
vrij paviljoen, waar de bezoeker letterlijk en
mee hebben, kunnen we een groot paviljoen
aldus het bestuur. Een heel positieve ontwik-
figuurlijk ‘proeft’ van de brede variëteit aan
neerzetten en tegelijkertijd onszelf laten zien
keling. “De Biobased Productontwikkelings-
producten en diensten die de agro-sector
via de amuses en de filmpjes die de komende
coöperatie (BPOC) is al opgericht voordat
voortbrengt. Fraai vormgeven amuses trek-
maanden ontwikkeld gaan worden.” Deelne-
de biobased economy zo veel aandacht uit
ken als in een defilé aan de bezoeker voorbij,
mers in het Paviljoen Nederland Bloeit zijn
de samenleving kreeg. De weg die enkele
ontwikkeld door de verschillende partners
naast HAS Den Bosch ook de intiatiefnemers
jaren geleden door de HAS is gekozen - uit in-
van Nederland Bloeit, onder wie HAS Den
LLTB, ZLTO en LTO Noord, alsmede Fries-
houdsstoffen van planten industriële produc-
Bosch. Filmische verhalen ontsluiten zich op
landCampina, ZON Fruit & Vegetables, Jan
ten ontwikkelen - blijkt nu op bredere schaal
de beeldschermen aan het Verhalenbuffet.
Linders, Nunhems en de Van Drie Group.
navolging te hebben. De BPOC kan daarom
Het paviljoen biedt de bezoeker daarnaast
www.nederlandbloeit.nl
als voorloper worden beschouwd.”
ook volop gelegenheid om in gesprek te ko-
Op www.hasdenbosch.nl is het
men met ondernemers uit de agrosector.
volledige jaarverslag in te zien.
3
hasbeats BUSINESS EDITION
1 Nieuws
HAS Den Bosch haalt groot Kenia-project binnen
HAS Den Bosch derde in Studenten voeren onKeuzegids Hbo 2012 dernemersmonitor uit op Horse Event
In november 2011 gaat HAS Den Bosch, samen
Hogeschool HAS Den Bosch is in de nieuwe
Acht HAS-studenten namen onder de bezoe-
met Q-point (adviesbureau gericht op kwali-
Keuzegids Hbo Voltijd 2012 gekozen als derde
kers van het ondernemerscongres van Horse
teitsmanegement in de agro- en foodketen),
beste middelgrote hogeschool van Neder-
Event met behulp van een Ipad een enquète
DVL Plant (advies- en onderzoeksbureau voor
land. Volgens de keuzegids is hogeschool
af: de ondernemersmonitor, een kort onder-
de plantaardige sector), Radboud Universiteit
HAS Den Bosch, net als in voorgaande jaren,
zoek voor hippische ondernemingen. De stu-
Nijmegen en de Keniaanse Egerton Univer-
altijd een goede keuze.“In agribusiness, plat-
denten hadden twee momenten om de onder-
sity, een door de Nuffic gefinancierd vierjarig
telandsvernieuwing en dier- en veehouderij
nemersmonitor uit te voeren, op Horse Event
project in Kenia starten. Doel van het project
biedt deze hogeschool verreweg de beste
begin september en op het Hippisch Onder-
is, om de Dairy en Horticulture program-
opleidingen”, aldus de redactie van de Keu-
nemerscafé dat in oktober plaats vond. Horse
mes van het Keniaanse Bukura Agricultural
zegids. De opleidingen Toegepaste Biologie,
Event was ideaal voor dit onderzoek, omdat
College (BAC) zodanig te verbeteren, dat de
Voedingsmiddelentechnologie, Milieukunde,
hier veel ondernemers bij elkaar komen. In
opleidingen beter aansluiten op de Keniaanse
en Bedrijfskunde en agribusiness scoorden
de ondernemersmonitor werd onder andere
arbeidsmarkt. Ook wordt bekeken of de sec-
erg goed. De redactie van Keuzegids zet per
onderzocht of de verkoop van paarden ten
tor verder gecommercialiseerd kan worden.
vakgebied alle opleidingen van de verschil-
opzichte van 2010 was gestegen. Het blijkt
De partners dragen met dit project ook bij
lende onderwijsinstellingen op een rij
dat de verkoop van paarden lager ligt ten op
aan het verbeteren van de voedselveiligheid.
en vergelijkt de kwaliteit ervan. Dat levert dui-
zich ten opzichte van vorig jaar. De resultaten
Namens HAS Den Bosch zullen een aantal
delijke verschillen op, die in veel gevallen ook
werden door studente Marcella Merkelbach
docenten van de opleidingen Tuinbouw en ak-
meerdere jaren blijven bestaan. Bij de grotere
gepresenteerd tijdens de bekendmaking
kerbouw en Dier- en veehouderij de komende
hogescholen scoren de zuidelijke instellingen
van de Hippische Ondernemer van het Jaar.
vier jaar diverse malen naar Kenia afreizen om
net als vorig jaar weer relatief sterk. Als de
Marcella studeert dit jaar af als Kennismaker
hun expertise in te zetten ten behoeve van het
resultaten van alle opleidingen bij elkaar ge-
Paard. De Kennismaker Paard is de schakel
behalen van de doelstellingen. Voor HAS Den
nomen worden, is Avans in Brabant nummer
tussen de hippische sector en het onderwijs,
Bosch sluit deelname goed aan bij de speer-
één, gevolgd door Hogeschool Zeeland en
een samenwerking tussen Hogeschool HAS
punten die zijn uitgewerkt in de Beleidsnotitie
Hogeschool Zuyd in Limburg.
Den Bosch, FNRS en ZLTO.
Internationalisering 2011-2014. Meer weten
www.keuzegids.org
over dit project? www.hasdenbosch.nl
hasbeats BUSINESS EDITION
4
Battle of Trees: boost voor initiatieven in boomkwekerijsector
Agenda
Op 27 oktober, in de voorochtend van het
In totaal werden er negen projectideeën
24 november
jaarlijkse Greenportcongres, vond bij ho-
gepresenteerd, waarin thema’s als logis-
HAS Ondernemend Café
geschool HAS Den Bosch de aftrap plaats
tiek, duurzaamheid, ketensamenwerking en
van het Centre of Expertise Boomteelt. Ter
kennisontwikkeling vaak naar voren kwa-
30 november, 7 en 14 december
gelegenheid van het feit dat HAS Den Bosch
men. Na afloop van de presentaties kregen
Oriëntatiedagen alle voltijdopleidingen
en Hogeschool InHolland van het Ministerie
de ongeveer vijftig aanwezige gasten de
van EL&I opdracht gekregen hadden om een
gelegenheid om zelf hun stem uit te brengen
8 december
centrale rol te vervullen bij boomteeltken-
op het project van hun keuze. Vervolgens was
Orchideeënsymposium
nisvragen, werd de ‘Battle of Trees’ geor-
het de beurt aan de vakjury, die een model
(door studenten georganiseerd)
ganiseerd. Onder het motto ‘Handen uit de
hanteerde waarin de eindgebruiker centraal
mouwen en aan de slag’, presenteerden
stond. De gelukkige winnaars waren: ‘Bat-
15 december
ondernemers en andere vertegenwoordigers
tle of Logistics’, van Peter Vriens namens
Chocoladebeurs (door studenten
uit de boomteeltsector negen actuele onder-
Treeport Zundert en Greenport Midden Bra-
georganiseerd)
werpen of onderzoeksvragen, die door een
bant, de ‘Bio afbreekbare transporttray’ , van
vak- en publieksjury worden beoordeeld. De
Vincent van Rijsewijk, en ‘Risicomanagement’
26 december-6 januari
drie beste initiatieven maakten kans op een
van Henk Raaijmakers namens de boom-
Kerstvakantie
onderzoeksvoucher ter waarde van
kwekerijsector. Als verrassing werd en door
€ 30.000,-. Een mooi bedrag om het onder-
Dick Pouwels, voorzitter van het college van
31 januari
zoek direct op te starten. Kennis vinden en
bestuur van Hogeschool HAS Den Bosch een
Food Design Experience
verbinden, daar draait het om bij het Centre
aanmoedigingsprijs ter waarde van € 10.000,-
of Expertise Boomteelt. Kennis moet gecen-
uitgereikt. De gelukkige winnaar was Ton
traliseerd worden en krachten gebundeld, om
Hermanussen van Pro Boom met zijn project
samen belangrijke speerpunten in de sector
‘Nieuwe kijk op bomen’.
op te pakken. Er was belangstelling genoeg.
www.haskennistransfer.nl
5
hasbeats BUSINESS EDITION
2 Interview
Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans
Hoe een oud-student advocaat werd
Interview Waldi van Slagmaat, oprichter SBM Advocaten
hasbeats BUSINESS EDITION
6
“Goed dat er een apart afstudeerjaar is dat een student voorbereidt op het ondernemerschap” Hogeschool HAS Den Bosch heeft overal in Nederland en ook daarbuiten contacten. In iedere uitgave een persoonlijk verhaal van een van die mensen met wie de instelling een warme relatie onderhoudt. Deze keer praten we met Waldi van Slagmaat, oprichter van advocatenkantoor SBM Advocaten en oud-voorzitter van studentenvereniging Gremio Unio: hij hielp de vereniging aan hun mooie studentensoos middenin het centrum van ’s-Hertogenbosch. Op een prachtige najaarsdag togen we met schrijfblok en fotocamera naar Het Spoor in Houten. Er is geen spoor te zien, maar wel het mooie advocatenkantoor van SBM Advocaten. We worden er hartelijk ontvangen. Met een prachtige kast vol met wetboeken op de achtergrond waar we onze ogen maar niet vanaf kunnen houden, vertelt Waldi kort daarna gepassioneerd over zijn werk als advocaat. Een bijzonder beroep om als HAS-afgestudeerde in terecht te komen. Hoe wordt een oud-student van HAS Den Bosch advocaat? “De ouders van mijn moeder hadden een boerenbedrijf. Wij gingen er als kind altijd logeren. Dat vond ik heerlijk, ik was er helemaal gek van. Zodoende vatte ik het idee op om zelf ook een agrarische onderneming te starten. Ik heb eerst mbo gedaan en ben daarna zowel bij HAS Den Bosch als bij CAH Dronten gaan kijken. HAS Den Bosch had mijn voorkeur. Ik ging aan de landbouwopleiding studeren en studeerde in 1984 af. Dat was een roerige tijd voor de agrarische sector. Een eigen agrarische onderneming bleek geen optie. Ik ging toen werken voor het Landbouwschap, een voorloper van LTO Nederland. Ik had veel affiniteit met milieu en op dat moment kwam het de aandacht voor milieuaspecten net op gang. Ik heb tien jaar de belangen van boeren behartigd met een focus op het milieu. In die tijd merkte ik al dat juridische aspecten vaak werden aangevoerd als argument waarom zaken niet zouden kunnen. Dit vond ik vreemd. Ik wilde hier graag iets mee doen. Ik ben naast mijn baan rechten gaan studeren in Leiden en het voordeel van deeltijd studeren vond ik dat je wat je leert meteen kunt toepassen in de praktijk. Toen ik mijn bul had, ging het kriebelen: ik wilde
7
hasbeats BUSINESS EDITION
iets anders gaan doen. Omdat ik net vader was geworden
ondernemerschap. Er gaat bij een beginnende ondernemer
en Yvonne, mijn echtgenote, een goede job had bij een
vaak zoveel mis. Dat kun je met zo’n jaar in goede banen
groot accountantskantoor, besloot ik te solliciteren naar een
leiden. Zo hebben ze meteen al een voorsprong als ze van
parttime baan. Toen bleek dat dit nauwelijks mogelijk was,
school komen.”
besloot ik om mijn eigen praktijk te beginnen.” Hoe kijk je terug op je opleiding bij HAS Den Bosch? Toch een eigen onderneming dus, ook al was het geen
“Met een goed gevoel. Ik heb veel geleerd van alle vakken
agrarisch bedrijf.
die ik tijdens mijn studie heb gevolgd, maar ook van alles
“Klopt. Ik begon met één dossier: de Landelijke Mestbank. En
eromheen. Ik heb twee jaar in het bestuur gezeten van stu-
daarna ging het vanzelf lopen. Inmiddels zijn we uitgegroeid
dentenvereniging Gremio Unio en we hebben in die tijd veel
tot een kantoor met zeven advocaten. Ik heb niet veel meer
bereikt, waaronder een nieuwe studentensoos in het centrum
met de agrarische wereld te maken. Ik doe vooral arbeids-
van ’s-Hertogenbosch. Ik heb begrepen dat deze soos on-
recht en bestuursrecht: ik heb veel te maken met bijvoor-
langs helemaal verbouwd is, en ik vind het leuk om te horen
beeld bouwvergunningen, bestemmingsplannen en milieu-
dat het nog steeds zo goed gaat met de vereniging. HAS Den
eisen. Ik dacht dat het agrarisch recht een nichemarkt was,
Bosch is vrij zuidelijk georiënteerd en een aantal docenten
maar dat bleek niet zo te zijn. Ik had wel in mijn bedrijfsplan
moest wel even wennen aan mij, de mondige noorderling. En
staan om me daarop te focussen, maar uiteindelijk is het
in het begin verstond ik echt niets van dat Brabantse dialect.
anders gelopen. Ik heb nooit spijt gehad dat ik voor mezelf
Maar we hadden een leuke klas. Sterker nog, we gaan nog
ben begonnen. Ik heb altijd graag mijn eigen tijd ingevuld
steeds ieder jaar met een aantal oud studenten van La84 en
en mijn eigen verantwoordelijkheden genomen. Ik ben nog
partners een weekend, al 27 jaar. Erg leuk, vooral omdat ik
nooit met tegenzin naar mijn werk gegaan. En zo hoort het:
niet meer zoveel met de agrarische sector te maken heb. In
je moet doen wat je leuk vindt, anders zit je jezelf in de weg.
een weekend weet ik dan weer precies wat er allemaal in de
Een paar jaar geleden heb ik bij HAS Den Bosch een paar
sector speelt. Zo blijf ik er toch altijd een beetje bij betrok-
Topklas-studenten gecoacht bij het opzetten van een ei-
ken. En je weet het: uit het oog betekent niet meteen uit het
gen bedrijf. Ik vind het goed dat er een apart afstudeerjaar
hart.”
(Topklas Ondernemen) is dat een student voorbereidt op het
www.sbmadvocaten.nl
hasbeats BUSINESS EDITION
8
3 Verslag
Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans
Opening studiejaar 2011-2012
9
hasbeats BUSINESS EDITION
We moeten blijven wie we zijn, maar dan wel met de blik vooruit. Dat was de algemene boodschap die collegevoorzitter Dick Pouwels meegaf aan de aanwezige medewerkers bij de opening van het studiejaar 2011-2012 op 6 september. De opening was druk bezocht: zo’n 250 mensen waren gekomen voor de openingsspeech van Dick, maar ook voor de uitreiking van een bijzonder schilderij door wethouder Bart Eigeman, de presentatie van de nieuwe schooltuin en de opening daarvan door wethouder Bart Eigeman en collegelid Stef Valk.
Het filmpje over de nieuwe schooltuin kunt u bekijken op de website van HAS Den Bosch: www.hasdenbosch.nl/hasbeats of scan de QR-code op deze pagina met uw mobiel. Ook kunt u hier een fotogallery bekijken van de opening van het studiejaar.
hasbeats BUSINESS EDITION
10
11
hasbeats BUSINESS EDITION
Het was voor het eerst dat de nieuwe bestuursvoorzitter
behoefte is aan opleidingen met een dergelijke inhoud.”
het studiejaar opende. En door de veranderingen waar HAS Den Bosch mee te maken heeft, waren de verwachtingen
Natuurprojecten
hooggespannen. Dick prees de activiteiten van HAS Den
Vervolgens kwam Bart Eigeman van de Gemeente ’s-
Bosch. Zo verwees hij naar de 325 studenten die vorig
Hertogenbosch aan het woord. Hij overhandigde HAS Den
studiejaar hun diploma behaalden, de aanstelling van zes
Bosch een enorm schilderij, bestaande uit twee panelen. ”De
nieuwe lectoren en de goede resultaten die de hogeschool
Gemeente ‘s-Hertogenbosch is sinds enkele jaren in en rond
heeft behaald in verschillende onderzoeken, waaronder
de stad bezig met de uitvoering van projecten op het gebied
de HBO-Monitor en de Keuzegids Hoger Onderwijs. Verder
van natuur, landschap, recreatie, landbouw, water en cul-
legde hij de nadruk op de drive van studenten en mede-
tuurhistorie”, lichtte de wethouder toe. “Wij hebben daarvoor
werkers: hun ambitie in het groene domein is volgens hem
veel contact gehad met diverse docenten en studenten van
enorm groot. “We hebben de groei vast weten te houden”,
HAS Den Bosch. We zijn erg blij met de kennisuitwisseling en
stelde hij tevreden vast. “We hebben nu zo’n 2100 studen-
inbreng vanuit HAS Den Bosch en willen daarom graag een
ten in huis. Bijzonder is dat komend jaar de eerste studen-
schilderij aanbieden. Het kleurrijke schilderij is gemaakt door
ten Toegepaste Biologie zullen gaan afstuderen.” Hij wees
kunstenares Maria Kemps en is vervolgens door bezoekers
iedereen op alle plannen die er liggen voor de toekomst.
en bewoners van
“Hogeschool en kennistransfer moeten samen de schou-
‘s-Hertogenbosch voorzien van allerlei natuurelementen.
ders eronder zetten. Over twee jaar hoop ik nog steeds
De Moerputtenbrug heeft oude pijlers die lang geleden
het studiejaar te kunnen openen, maar dan met een live-
gefundeerd zijn. Ze zijn nu aangepast aan de moderne tijd
verbinding tussen Venlo en Den Bosch. En met nog twee nieuwe opleidingen: International Food & Agribusiness en Geo Media & Design. Want ook al is Den Haag voorzichtig, de beroepspraktijk geeft duide-
en hebben daarmee weer toekomstperspectief gekregen. In projecten als deze komen de gemeente en HAS Den Bosch elkaar tegen, maar tot voor kort gebeurde dit veel ad hoc. Hier willen we in de toekomst vaste afspraken over ma-
lijk
ken. Dit
aan
schil-
dat
derij
er
laat
hasbeats BUSINESS EDITION
12
zien wat voor rijkdom aan natuur er in Den Bosch is. We wil-
Het filmpje over de nieuwe schooltuin kun je bekijken op
len mensen graag laten genieten van deze rijkdom, zo dicht-
de website van HAS Den Bosch: www.hasdenbosch.nl/
bij de stad. Natuur waar ook HAS Den Bosch aan meewerkt.”
hasbeats. Ook kun je hier een fotogallery bekijken van de opening van het studiejaar.
Openingshandeling Daarna werd er een filmpje vertoond over de heringerichte schooltuin die in september in gebruik is genomen. De deelnemers kregen op een beeldende manier wat te zien over de achtergronden van dit enorme project. Projectleider Martijn Bekkers en ontwerper Eric van der Velden van BTL Advies kwamen tijdens het filmpje kort aan het woord. Vervolgens toog iedereen met HAS-paraplu’s richting de schooltuin voor het planten van de Wollemi Pine, een bijzondere Australische oerboom. Een van de nieuwe bestuursleden van Gremio Unio groef het gat, waarna Stef Valk en Bart Eigeman het boompje van amper een halve meter hoog in de grond zetten. En met deze symbolische handeling was de tuin, maar ook het studiejaar officieel geopend.
11 13
hasbeats hasbeats BUSINESS BUSINESS EDITION EDITION
“Bijzonder is dat komend jaar de eerste studenten Toegepaste Biologie zullen gaan afstuderen”
4 Interview
Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Margriet Hoffmans
Harry van Delft nieuwe lector AgroFood Marketing Sinds deze zomer is Harry van Delft lector AgroFood Marketing bij Hogeschool HAS Den Bosch en het Anton Jurgens Institute. Het lectoraat AgroFood Marketing richt zich vooral op het ontwikkelen van kennis, inzichten en netwerken op het terrein van customer centric marketing van AgroFood. Hierin staat het ontwikkelen van meerwaarde in de keten centraal. Speerpunten zijn de marktgerichtheid van aanbieders, innovatie van producten, merken en distributieconcepten en nieuwe samenwerkingsvormen met andere partners in de keten. “Makkelijk is het niet, toch zijn er volop kansen voor de sector.”
Harry van Delft
hasbeats BUSINESS EDITION
14
Slimme combinaties
Roomboteradvertentie 1952: een dialoog met de
Volgens Harry van Delft is het vinden van slimme combinaties
consument is nog ver weg.
vaak de sleutel tot innovatie. “Je moet beginnen bij de drijfveren van klanten en consumenten. Die zijn niet altijd meteen
sector”, aldus Van Delft. “Het creëren van een band met de
helder. Inzicht hierin krijg je niet alleen door het vergaren van
eindgebruiker door het voeren van herkenbare concepten of
kennis, je moet ook goed kunnen luisteren en om je heen
merken kan de eigen regie over je prijs en marge versterken.
kijken. Het is de kunst om als producent, op basis van dat in-
Of door samen te werken met retailers bijvoorbeeld. Dat is
zicht, een relevant en onderscheidend voordeel te bieden. In mijn tijd bij Friesland Coberco werd het product ‘Milk & Fruit’ bedacht. Door twee bestaande dranken, vruchtensap en zuivel, met elkaar te combineren ontstond een nieuwe lekkere drank,die bovendien vers, puur en gezond was. Geen wereldschokkende innovatie, maar consumenten zagen het wel als een andere categorie dan de op dat moment bestaande yoghurtdrinks. Het was iets nieuws, waarvoor consumenten bereid waren meer te betalen.” AgroFood Marketing dus. Het creëren van meerwaarde is met name voor producenten in de agrofood sector een belangrijk instrument om meer regie te krijgen over de eigen afzet en prijs. “Producenten van generieke producten hebben vaak last van het feit dat ze geen onderscheidende propositie hebben. Daardoor zijn ze overgeleverd aan de grillen van de
15
hasbeats BUSINESS EDITION
“Inzicht in je klant is noodzakelijk om onderscheidend te zijn”
In de oriëntatiefase voor het lectoraat sprak Harry met gedeputeerde Bert Pauli op het Provinciehuis in Den Bosch. geen gemakkelijke weg, maar wel een keuze die kan leiden
Food&Nutrition zegt hij daarover: “Midden jaren negentig
tot structurele verbeteringen.”
maakten zuivelbedrijven een transitie door van productiegericht naar marktgericht. Uiteindelijk was dit voor de zuivel-
Ook in de samenwerking tussen technologen en marketeers
sector de enige manier om haar omzet en winstgevendheid
ziet Van Delft nog kansen voor innovaties. “Doordat beide
te vergroten. Hadden ze dat niet gedaan, dan zouden ze tot
disciplines vanuit een andere invalshoek naar de materie kij-
private label-productie zijn ‘verdoemd’.” Die marktgerichtheid
ken, spreken ze vaak een andere taal. Zo ontstaan er gemak-
begint volgens Van Delft vaak gewoon bij praten en luiste-
kelijk misverstanden. Als je ze samen naar oplossingen laat
ren naar je klant. “Toen ik begon bij Coberco had ik weinig
zoeken, leidt het soms tot verrassende nieuwe ideeën, die
kennis van de zuivelsector. Ik heb interne cursussen gevolgd,
uitvoerbaar zijn én aansluiten op de behoefte van de markt.”
maar ben ook gaan praten met boeren, productontwikkelaars, techneuten én de klant.” De gesprekken leverden
Van productiegericht naar marktgericht
waardevolle informatie op. “Vaak leven er goede ideeën bij
Om als producent onderscheidend te worden, is marktge-
boeren of ontwikkelaars, maar is er nooit iets mee gebeurd.
richtheid noodzakelijk. Van Delft heeft in zijn carrière gewerkt
Een andere interessante invalshoek zijn de (kleine) ergernis-
in zeer competitieve markten. In een interview met het blad
sen bij klanten. Een verpakking die moeilijk open gaat, ma-
hasbeats BUSINESS EDITION
16
“Ook de antwoorden op de moeilijke vragen zullen we moeten vinden…”
tige service in het logistieke proces, een product dat je niet mee kunt nemen, de doseerbaarheid die niet op maat is, etc. Juist daar zitten kansen voor productinnovaties.” In beweging Het marketinglandschap is in de loop der jaren veranderd. Waar de communicatie vroeger vooral zendergeoriënteerd was, zien we nu dat we in dialoog moeten met de eindgebruiker. “Het simpelste voorbeeld is misschien wel een advertentie uit 1952 waarin een producent van roomboter volstond met de simpele boodschap ‘koop een pakje!’. Het is bijna een dienstmededeling aan de consument. Tegenwoordig is het aanbod van producten zo groot en zijn er zoveel merken, varianten en smaken dat je als producent een beter verhaal moet hebben om boven het maaiveld uit te steken. De klant wordt in sterkere mate bepalend voor je suc-
CV HARRY VAN DELFT
ces. Producenten zullen hun klanten dus nog beter moeten begrijpen.”
2011
Lector AgroFoodMarketing, Hogeschool
Genoeg te doen dus in de agrofoodsector, want het vakge-
HAS Den Bosch en Anton Jurgens Institute
bied is meer dan ooit in beweging. “Binnen Nederland zien
2010–heden Managing Partner, Oranjemund
we toenemende vergrijzing, een groeiend aantal eenper-
2007-2010
Algemeen Directeur,
groep die de boodschappen doet is veranderd, net zoals de
Colgate Palmolive Nederland
gezinssamenstelling. Op mondiaal niveau gaan het wereld-
2005-2009
Country Manager, Gaba Benelux
1997-2004
Marketing Director, Gaba/
er in 2050 bijna 10 miljard mensen op de wereld. De vraag
Johnson & Johnson Benelux
hoe we al die mensen op een verantwoorde en duurzame
1994-1997
Divisie Marketing Manager,
Friesland Coberco Dairy Foods
1981-1993
Marketing Manager, Redband Venco
soonshuishoudens en steeds meer werkende vrouwen. De
voedselvraagstuk en duurzaamheid een steeds belangrijkere rol spelen. Als de bevolkingsgroei in dit tempo doorzet, zijn
manier van gezonde voeding gaan voorzien, leeft nu al op veel niveaus in de foodsector. Ook aan de antwoorden op die vragen zullen we met nieuwe kennis moeten bijdragen.”
17
hasbeats BUSINESS EDITION
5 Achtergrond
Tekst en foto: Florieke Koers
HAS is klaar voor Venlo Zomaar een groepje mensen in vergadering in een lokaaltje op de derde verdieping van hogeschool HAS Den Bosch. Er is koffie en vlaai. Er is hier iets bijzonders aan de hand. Het is de installatievergadering van de projectgroep HAS Venlo. Een groep mensen die zich de komende tijd met hart en ziel gaat inzetten om te onderzoeken welke mogelijkheden er voor de HAS liggen in het Limburgse. De dames en heren hebben er zin in. Het is een inspirerende vergadering. Het enthousiasme spat er nu al vanaf!
hasbeats BUSINESS EDITION
18
Waarom gaan we naar Limburg? Stef Valk is er helder over.
Concrete opdracht projectgroep
“Vijf jaar geleden stelde HAS Den Bosch vast dat de instroom
Inmiddels zijn de contacten in Limburg versterkt en is HAS
van het groene hoger onderwijs achterbleef bij de rest van
KennisTransfer al stevig actief in de regio Venlo. Nu is het
het onderwijs. En dat terwijl de roep vanuit het werkveld om
tijd voor de volgende stap. De opdracht van de projectgroep
afgestudeerden juist groter werd. Toen rees logischerwijs de
luidt: selecteer een aantal opleidingsprogramma’s uit ons
vraag: hoe krijgen we meer studenten? Een van de moge-
palet, uit te voeren in het Venlose, volgens het HAS-concept
lijkheden was ons meer te richten op Limburg. Scholieren
van talent based learning en verbonden aan kennistrans-
uit Limburg kiezen minder vaak voor het groene hbo. Het is
feractiviteiten en de beroepspraktijk. De opleidingspro-
bekend dat hbo’ers graag in de buurt van hun woonplaats
gramma’s worden opgebouwd uit de CROHO-geregistreerde
willen gaan studeren en de Limburgse studenten komen dus
HAS-opleidingen, waarbij rekening wordt gehouden met de
minder snel richting Den Bosch. En wij vinden dat er zo’n
economische activiteiten en ontwikkelingen in de regio Venlo
potentie ligt in die regio dat als zij niet naar ons komen, wij
en, nog belangrijker, met de interesses, talenten en ambities
naar hen toe gaan.” Maar waarom nu juist Limburg? “Wij zijn
van toekomstige studenten in de regio. De HAS-opleidingen
zuidelijk georiënteerd, dus we kijken waar in deze omgeving
die er aangeboden worden, moeten zo’n aantrekkingskracht
mogelijkheden liggen. In Zeeland wonen minder mensen en
uitoefenen op de jonge mensen in de regio, dat er een on-
in Limburg hadden we al contacten. We hebben voor Venlo
afhankelijke instroom in de regio Venlo ontstaat die leidt tot
gekozen omdat dit een dynamische regio is die vlakbij de
circa 900 studenten in 2018.
grens ligt. We hebben inmiddels ontdekt wat de potentie van Europa is: scholieren gaan makkelijk de grens over om
Oriënteren op Venlo
te studeren. En dus kunnen we vanuit Venlo zowel de Lim-
Frans van Leijden is projectleider. Wat is zijn motivatie om
burgse als de Duitse doelgroep bereiken. We zien het als
met dit project aan de slag te gaan? “Het is geen geringe
onze maatschappelijke verantwoordelijkheid om de toekom-
klus, dat geef ik toe. Het is voor het eerst in de geschiedenis
stige studenten die daar wonen zoveel mogelijke kansen te
van HAS Den Bosch dat we zoiets doen en het is een enorme
bieden.” Stef benadrukt dat de HAS-cultuur behouden moet
uitdaging om opleidingen aan te gaan bieden daar waar de
blijven. “Aan ons de taak om onze typische HAS-cultuur over
student het wil, in plaats van ze alleen maar naar Den Bosch
te brengen naar een HAS-vestiging in Venlo.”
te willen halen. We hebben er enorm veel zin in en we denken dat het niet kan mislukken. De vraag is niet óf we naar
DE PROJECTGROEP HAS VENLO Frans van Leijden (projectleider): “Ik werk al wat langer bij HAS Den Bosch, dus de HAS-cultuur zit er bij mij ingebakken. Nu het nog overbrengen naar Venlo!” Chantal Vrijhof: “Ik merk dat ik energie krijg van het opzetten van nieuwe dingen, daarom is dit een erg leuke uitdaging. Ik ben nog vrij blanco, maar heb daardoor juist een open en praktische kijk op dingen. Daarnaast breng ik een goede dosis creativiteit en enthousiasme mee.” Koen Verhoeven: “Ik hou ervan nieuwe dingen te ontwikkelen en kijk graag met een brede blik naar zowel het onderwijs als naar de hele organisatie.”
Venlo gaan, maar op welke manier. En dat is ook de insteek van de projectgroep. We hebben een flinke opdracht op ons bord gekregen. Aan mij de taak om een werkbare vorm te ontwikkelen die tot de juiste resultaten zal leiden. Daar ga ik de komende tijd mee aan de slag. Daarnaast gaan wij ons vast oriënteren op Venlo. Wat is het voor stad waar de HAS straks gesitueerd is? Hoe beleeft een student deze stad? Wat is aantrekkelijk voor hem of haar? We gaan onderzoek doen naar de doelgroep. Fontys Hogescholen zit al in Venlo met 3500 studenten, waarvan de helft van over de grens komt. Dit is voor ons een inspiratiebron. Ook willen we contact hebben met de ondernemers in Venlo en omgeving. Waar hebben zij precies behoefte aan? Zo ho-
Esther Vennekens: “Ik kom uit Limburg en weet hoeveel kansen
pen we te ontdekken in welke opleidingshoek we het straks
daar liggen. Er is zoveel te doen daar. Ik ben echt superblij dat
moeten zoeken. Alles ligt wat dat betreft nog open. Dat de
we die kansen nu eindelijk gaan grijpen!”
Floriade volgend jaar in Venlo wordt gehouden is extra gun-
Peter Scheer: “Ik werkte eerder al bij HAS Den Bosch en ben nu
stig. Dit zorgt voor veel dynamiek in de omgeving en daar
teruggekomen om HAS Venlo mee op te zetten. Mijn kracht? Ik
kunnen wij op meeliften.”
ben netwerker en bruggenbouwer.” Jan Denissen: “Als directeur bij HAS Den Bosch kan ik goed het overzicht bewaren en vanuit mijn functie breng ik al aardig wat inzichten mee. En verder ben ik gewoon heel erg enthousiast!”
19
hasbeats BUSINESS EDITION
6 Stage
Tekst en foto’s : Angela Bartels
Studente Angela Bartel ging op stage in België
Op stage naar het buitenland. Het is verplichte kost voor alle studenten van hogeschool HAS Den Bosch. Sommigen vinden het meteen al helemaal geweldig, anderen moeten wel even aan het idee wennen alleen een tijd in het buitenland te moeten werken en wonen. Australië en Nieuw-Zeeland zijn populair, maar ook ‘gewoon’ België en Duitsland. Angela Bartels is 4e jaars studente Toegepaste Biologie en zij liep stage in België: bij Natuurpunt in Mechelen.
hasbeats BUSINESS EDITION
20
OP BUITENLANDSE STAGE Het is voor iedere student van HAS Den Bosch verplicht: op stage naar het buitenland. Sinds 1999 gingen al steeds meer studenten naar het buitenland om daar werkervaring op te doen. Dit om de studenten voor te bereiden op de steeds internationaler wordende werksetting. Maar ook krijgen ze zo de kans zichzelf op een andere manier te ontplooien, en zichzelf
is toch anders dan in Nederland en daarnaast waren de mensen van het bedrijf uit diverse streken afkomstig en kwamen er verschillende dialecten voorbij. Maar dat maakte het ook wel weer bijzonder. Wat me ook opviel was dat er in België heel andere bussen en treinen rijden (waarbij het normaal is dat er minimaal vijf minuten vertraging is en ik als enige zat te mopperen
te leren redden in een vreemd land. De laatste jaren is de bui-
toen er niet direct werd gezegd waarom de trein stil bleef
tenlandse stage verplichte kost. Ieder jaar gaan meer dan 300
staan). En nog zo’n verschil: in Mechelen en Putte (waar ik
studenten op een of andere buitenlandse stage.
bij een gezin in huis zat), zijn geen rijtjeshuizen te vinden
België blijkt het meest favoriete land van de HAS-student, er
zoals in Nederland. Hier lijken hele wijken soms op elkaar.
zijn best veel studenten die toch graag wat dichter bij huis
Het grootste verschil met Nederland vond ik toch wel de
blijven. Daarna komen Australië en Nieuw-Zeeland. Degenen
opsplitsing van België in twee delen. Ik zat zelf alleen in
die wel graag ver weg gaan, maar wel een zo veilig mogelijk
Vlaanderen dus merkte niet zo heel veel van bijvoorbeeld het
oord zoeken, gaan hier graag naar toe. Maar er zijn natuurlijk
verschil in taal, maar ik voelde onderhuids wel aan dat er een
ook veel andere landen waar studenten naar toe gaan.
soort ‘strijd’ heerst tussen deze twee delen van België.” Vlinders tellen
“Natuurpunt is een organisatie die zich inzet voor de natuur
“Mijn stageopdracht was een data-analyse van
in België. De medewerkers van Natuurpunt zijn actief bezig
tuinvlindertelweekenden en maandelijkse tellingen die sinds
met natuurstudies, beheer en educatie. Ze streven ernaar om
2007 in België zijn verricht. Deze gegevens worden gebruikt
de natuurgebieden in Vlaanderen groot en robuust te maken,
om te bepalen of de soorten in aantal voor- of achteruit zijn
zodat zeldzame planten en dieren zich er kunnen handhaven.
gegaan in de loop van de jaren. Het is heel belangrijk om
Hiervoor is kennis van de natuurgebieden en van de planten-
dit in de gaten te houden. De voor- of achteruitgang van
en diersoorten nodig. Daarnaast proberen ze deze kennis
vlindersoorten vertelt namelijk veel over de toestand van de
zoveel mogelijk te delen met de inwoners van Vlaanderen,
natuur en de specifieke leefgebieden. Vlinders stellen veel
om hen zo te stimuleren zich ook in te zetten voor de natuur
eisen aan hun biotoop, dus als een vlinder in een bepaald
om hen heen. Ze organiseren allerlei activiteiten, voor jong
gebied kan gedijen dan kunnen veel insecten dit ook.
en oud. Ik ben dol op de natuur en dieren. Ik ben graag in
Het bleek best een moeilijke opdracht. De analyses waren
de natuur en kijk dan naar alles wat los- en vastzit. Overal is
dusdanig complex dat ik bij de maandelijkse tellingen niet
wel iets nieuws te ontdekken. Voor mij was deze stage vooral
in staat was de juiste statistische toetsen te bepalen, ook
oriënterend: ik wilde ontdekken welke afstudeerrichting
niet in samenwerking met medewerkers van Natuurpunt.
ik het beste zou kunnen kiezen. Ik ga nu afstuderen in de
Wel heb ik een beeld kunnen schetsen van het verloop van
specialisatie Dier.”
de tellingen door de jaren heen met duidelijke grafieken. En ook heb ik statistische analyses uitgevoerd omtrent de
Grote stap
tuinvlindertelweekenden zelf. Het was een flinke uitdaging
“Het was voor mij persoonlijk een grote stap om naar het
om te leren werken met het statistische computerprogramma
buitenland te gaan, vandaar ook de keuze voor België. Ik
Statistica in combinatie met MS Excel en MS Access, en ik
ben heel trots op mezelf dat ik dat toch maar gedaan heb!
ben er trots op dat ik hier heel erg in gegroeid ben. Ik vind
Ik vind België een leuk landje. Het werken in een Belgische
Natuurpunt een enorm mooie organisatie.
organisatie heb ik als heel positief ervaren, ik denk ook
De medewerkers zetten zich met zoveel passie in voor de
dat de structuur van zo’n Belgische organisatie niet zoveel
natuur, samen met een heel netwerk van vrijwilligers uit het
zal verschillen met de structuur van een organisatie in
hele land.Ze hebben heel veel kennis over de natuur en alles
Nederland. Wel had ik bijvoorbeeld wat moeite met het
wat daarbij komt kijken. Daar heb ik veel van geleerd.”
verstaan van de medewerkers. De woordkeuze in België Meer weten over stagiaires van HAS Den Bosch? www.hasdenbosch.nl/stages-en-afstudeeropdrachten
21
hasbeats BUSINESS EDITION
7 Achtergrond
Tekst en portretfoto: Florieke Koers Illustraties: Alex van Kuilenburg
HAS KennisTransfer ontwikkelt verduurzamingsscan Alex van Kuilenburg is vanuit HAS KennisTransfer betrokken bij de ontwikkeling van de verduurzamingsscan: een Kigoproject vanuit het ministerie van EL&I gesubsidieerd en geïnitieerd door HAS Den Bosch, in samenwerking met Syntens, Citaverde College en ZLTO. Het project wordt begeleid door het lectoraat Duurzame Wereldvoedselvoorziening. “De verduurzamingsscan is een scan waarmee een bedrijf, door het invullen van 66 vragen, kan onderzoeken hoe het met de duurzaamheid binnen het bedrijf gesteld is. Er zijn al veel scans op de markt, maar deze zijn vaak of op strategisch niveau óf juist heel specifiek. De scan die wij ontwikkeld hebben, is juist gericht op operationeel niveau en daardoor uniek. We hebben bewust voor de naam verduurzamingsscan gekozen omdat duurzaamheid geen absoluut gegeven is. Verduurzamen is juist een proces: het blijft veranderen en je bent er nooit klaar mee. De scan krijgt dan ook ieder jaar een update.” Alex van Kuilenburg Drie niveaus Afgelopen half jaar is HAS KennisTransfer samen met stu-
Een analyse van de ‘duurzaamheidssituatie’ en kansen op dit gebied identificeren voor een verdere verduurzaming. Dat is het primaire doel van de verduurzamingsscan die HAS KennisTransfer samen met studenten heeft ontwikkeld. Het bedrijfsleven heeft er ook wat aan: het is een eenvoudig middel om duurzaamheid inzichtelijk te maken voor het eigen bedrijf. De scan richt zich op de agrofood-sector.
denten druk geweest met de ontwikkeling van de scan. “We wilden niet het wiel opnieuw hoeven uitvinden en een aantal studenten heeft zich in een bedrijfsopdracht beziggehouden met de vraag wat er allemaal voor scans op de markt zijn en wat bruikbaar zou kunnen zijn voor onze scan. Een vragenlijst van Frederike Praasterink (lector Duurzame Wereldvoedselvoorziening) om te indentificeren waar duurzaamheid in het onderwijs speelt, bleek de geschikte basis te zijn. Ze hebben vervolgens 66 vragen opgesteld die inzicht geven in de verduurzaming van een bedrijf op drie niveaus. Het eerste niveau is het niveau van people, planet, profit: is er een balans tussen bijvoorbeeld milieufactoren, gezondheid, sociale voorzieningen, financiën en dergelijke. Het tweede niveau gaat over bedrijfsprocessen. Dan heb ik het bijvoorbeeld over het proces van inkoop: waar komen de grondstoffen van producten die ingekocht worden vandaan? Of over productie: wat is het energieverbruik? Maar ook heb ik het dan over algemenere zaken, als wat is het beleid op het gebied van personeel en duurzaamheid? Niveau drie is het meest specifieke niveau: dit niveau gaat echt in op bepaalde thema’s, als grondstoffen, water, afval, personeel, gebouw en omgeving, enzovoort.”
hasbeats BUSINESS EDITION
22
DE VERDUURZAMINGSSCAN IN DE PRAKTIJK Groentehof BV uit Helmond is een van de bedrijven die de scan heeft getest. Het bedrijf versnijdt verschillende kool- en slasoorten en maakt ze klaar voor de verkoop in supermarkten. Daarnaast maakt de Groentehof met deze groenten kant-enklare maaltijdsalades. “Wij hebben meegedaan aan de test om bewuster te leren nadenken over de milieuaspecten binnen ons bedrijf”, vertelt Stef Janssen. “De Groentehof voldoet aan alle milieueisen, maar toch hadden we het gevoel dat het nog beter kon. En dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee en de mensen die bij ons werken. Wij hebben bijvoorbeeld grote machines staan en deze maken natuurlijk flink veel geluid. Dit geluid valt binnen de norm van de wetgeving hierover, maar door de scan werden we aan het denken gezet om toch eens een geluidsmeting te laten uitvoeren. Wat bleek? De machines maakten eigenlijk nog steeds heel veel herrie en dit heeft ons ertoe aangezet om te bekijken of we hier nog meer aan konden doen. Beter voor het milieu, maar ook beter voor de oren van onze medewerkers!” Milieubewust denken
Optimalisatie
en handelen is iets wat in je systeem moet komen, vindt Stef.
Om de scan optimaal geschikt te maken voor het bedrijfs-
“Uit de scan kwamen dingen naar boven die ons aan het den-
leven is deze uitgebreid getest. Dertien bedrijven uit de food-
ken hebben gezet. We zijn hierdoor kritischer naar onszelf gaan
sector hebben de scan uitgeprobeerd: van groentesnijder tot
kijken. Langzaamaan wordt het nu een automatisme om milieu-
zuivelverwerker. “In eerste instantie zou de scan geschikt zijn
aspecten mee te nemen in het bedrijfsproces.” De Groentehof
voor zowel de primaire als de verwerkende industrie. Voor
werkte graag mee aan het verbeteren en toepasbaar maken
de verwerkende industrie bleek dit ook zo te zijn. Voor de
van de scan. “Vanuit HAS KennisTransfer was er een bepaalde
primaire industrie komt er nog een aparte, enigszins aan-
visie en die hebben we tegenover onze visie gezet. Dat leverde
gepaste versie. Vanuit de bedrijven kwamen voornamelijk
flinke discussies op en daarmee hebben we de scan verder
positieve reacties. De scan bleek een eenvoudig hulpmid-
kunnen optimaliseren. Een interessant project waar we alle-
del om zowel breed als specifiek naar de eigen situatie te
maal slimmer van zijn geworden.”
kunnen kijken. De resultaten zijn direct toepasbaar op een
www.groentehof.nl
bestaand mvo-duurzaamheidsbeleid. De bedrijven hebben ons met hun feedback enorm geholpen om nog een flinke verbeteringsslag te maken. Je zou kunnen zeggen dat de scan theoretisch is onderbouwd door het projectteam met behulp van het onderwijs, en toepasbaar is gemaakt door de deelnemende bedrijven.” Ondersteuning Dit najaar komt de scan online en is dan gratis beschikbaar. “Met behulp van de resultaten van de scan is de stap naar het maken van een mvo-businessplan zo gemaakt. Ondersteuning in de vorm van advies van professionals is hierbij van toegevoegde waarde. Bedrijven die de scan willen doen en daar ondersteuning bij willen hebben, kunnen bij HAS KennisTransfer terecht.”
Meer weten? www.haskennistransfer.nl
23
hasbeats BUSINESS EDITION
“Uit de scan kwamen dingen naar boven die ons aan het denken hebben gezet”
8 Bedrijfsopdracht
Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Shutterstock
Afstudeeronderzoek naar de afzetmarkt van likstenen Akzo Nobel Salt Specialities ontwikkelt onder de merknaam KNZ likstenen voor de melkveehouderij. Om de afzet te vergroten, is er meer kennis nodig over de motivatie van melkveehouders voor het al dan niet aanschaffen van het product. Hiervoor was marktinformatie nodig. Daarom klopte Akzo aan bij de HAS, waar vier afstudeerders van de opleiding Bedrijfskunde en Agribusiness een bedrijfsopdracht uitvoerden, onder begeleiding van HAS KennisTransfer.
hasbeats BUSINESS EDITION
24
Voor het onderzoek, bestaande uit een desk- en een fieldresearch, interviewden de studenten meer dan 120 melkveehouders in Nederland. In die interviews werden onder meer het aankoopproces, de houding van melkveehouders, de argumenten van gebruikers en niet-gebruikers en de houding van voerfabrikanten onder de loep genomen. Een berg data om te verzamelen dus. William Nillesen over het onderzoek: “Wij hebben zelf een melkveehouderij thuis, dus we hadden al een vermoeden hoe de melkveehouders op de vragen zou-
“De resultaten geven mede aanleiding tot het uitvoeren van een Europees onderzoek ”
den reageren. Dat vermoeden bleek aardig te kloppen.” Sander Tierolf, marketing manager van Akzo Nobel Salt Specialties, over de samenwerking: “De studenten werkten erg zelfstandig. Ze maakten een helder plan van aanpak en zaten bovenop de timing. Het project werd keurig afgerond binnen
Er komen nog maar weinig nieuwe melkveebedrijven bij in
de gestelde termijn.” De resultaten uit het onderzoek geven
Nederland. Schaalvergroting is de trend die zich, zeker na
Akzo een helder beeld van de houding van Nederlandse
de afschaffing van het melkquotum, verder zal doorzetten.
melkveehouders ten opzichte van hun product. Sander: “De
De melkveehouderij werkt steeds efficiënter, de diervoeding
studenten hebben veel veehouders bereikt en een goede
wordt beter en de melkproductie per koe blijft stijgen. Een
analyse gedaan. De resultaten geven mede aanleiding om in
belangrijk onderdeel van de voeding van de koe is de hoe-
Europa een nieuw onderzoek naar het effect van likstenen uit
veelheid zouten en mineralen. Een zouttekort kan leiden tot
te voeren.”
een gebrek aan eetlust, gewichtsverlies en een lagere melkgift. Met behulp van de KNZ likstenen, kan een koe zelf de
Meer weten? www.haskennistransfer.nl
extra inname van zout en mineralen bepalen. Uit eerder onderzoek (uitgevoerd in China) blijkt dat koeien ruim 5% meer melk produceren wanneer zij worden voorzien van likstenen. Akzo is geen directe leverancier van het melkveebedrijf. De
BEDRIJFSOPDRACHTEN BIJ HAS KENNISTRANSFER
likstenen komen via de tussenhandel, meestal de voerleve-
Ieder jaar studeren ruim 300 studenten af bij
rancier, op het melkveebedrijf terecht. Voerleveranciers staan
hogeschool HAS Den Bosch. Dit doen ze door het uitvoeren
wel in direct contact met de melkveehouders, en hun sub-
van een bedrijfsopdracht bij HAS KennisTransfer. HAS Ken-
stituten (mineralen in poedervorm) zijn een directe concur-
nisTansfer is een kennisbedrijf binnen HAS Den Bosch dat
rent van de liksteen. Om de verkoop van de KNZ likstenen
zich richt op bedrijven in de sector. Die zijn ze van dienst door
te bevorderen, wil Akzo de communicatie met de eindge-
onderzoek, advies en opleidingen voor professionals.
bruiker verbeteren. Achterhaald moet worden waarom een
Bedrijfsopdrachten zijn betaalde opdrachten die via acquisitie
melkveehouder kiest voor aanschaf van een liksteen of een
worden binnengehaald. Het netwerk van bedrijven die zich
substituut-product. De beweegredenen hiervoorworden in
hebben verbonden aan HAS KennisTransfer is inmiddels heel
kaart gebracht door middel van een marktonderzoek onder
groot, maar de organisatie blijft altijd op zoek naar nieuwe
melkveehouders in heel Nederland. Onder begeleiding van
bedrijven om mee samen te werken.
HAS KennisTransfer studeerden Rob Geene, Koen van der Heijden, William Nillesen en Marcel van den Tillaart van de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness af op deze klus.
25
hasbeats BUSINESS EDITION
9 Interview
Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Margriet Hoffmans
Mariëlle van Heeswijk
hasbeats BUSINESS EDITION
26
Thuis bij Bakkerij van Heeswijk Voor professionals in de foodsector biedt HAS KennisTransfer de één jarige opleiding Food Innovation. Deze staat in het teken van drie thema’s: Food & Consumer, Food & Design en Food & Technology. Conceptontwikkeling en innovatie worden vanuit deze kennisgebieden behandeld. Mariëlle van Heeswijk startte in september 2010 met de cursus en behaalde in juni het jaar daarop haar diploma. Wij waren benieuwd naar haar ervaringen met de opleiding.
27
hasbeats BUSINESS EDITION
Hoe Mariëlle bij Bakkerij van Heeswijk terecht is gekomen?
Eye-opener
“Door de liefde”, zegt ze zelf. Voorheen werkte ze bij een
Om haar kennis op het gebied van food en marketing bij te
onderwijsinstelling, maar haar huwelijk met Peter van Hees-
spijkeren zocht Mariëlle naar een opleiding, die beide gebie-
wijk bracht haar naar de bakkerij. Ooit begonnen achter de
den integreerde. In september 2010 kwam ze bij HAS Kennis-
toonbank in Bergeijk, ontwikkelt en bewaakt ze nu het merk
Transfer terecht. De opleiding Food Innovation bleek precies
Bakkerij van Heeswijk. Deze functie is een combinatie van
de opleiding die ze zocht. Al tijdens de eerste lessen wist
taken op het gebied van in- en externe communicatie, mar-
ze dat ze de goede keuze had gemaakt. “We gingen met de
keting en productinnovatie. Vooral in marketing ziet Mariëlle
cursusgroep naar de AH to go om te kijken hoe de klant zich
kansen: “Wij maken alles zelf. Dat verhaal wil je zo goed
daar gedraagt. Dat was echt een eye-opener. De consument
mogelijk vertellen.”
van nu is druk en heeft meestal weinig tijd. Hij maakt dus snel zijn keuze.”
OPLEIDING FOOD INNOVATION De Nederlandse voedingsmiddelenindustrie is een snel ontwikkelende bedrijfstak. Met grote regelmaat worden nieuwe producten geïntroduceerd die meestal net zo snel weer uit de schappen verdwijnen. Een product moet tegenwoordig aan een scala van eisen voldoen. Allereerst is inzicht in de markt essentieel. Om een vaste plaats in het assortiment te krijgen, dient een product in een behoefte te voorzien. Vanuit procesmatig perspectief is kennis van grondstoffen, wetgeving en productiemethoden noodzakelijk. Ten slotte vraagt conceptontwikkeling om inspiratie en een stevige dosis creativiteit. In de éénjarige opleiding Food Innovation worden al deze ingrediënten geïntegreerd. We benaderen conceptontwikkeling vanuit de belangrijkste invalshoeken. Zo dagen we de cursisten uit om duurzame, innovatieve productinnovaties tot stand te brengen. De opleiding staat in het teken van drie thema’s: Food & Consumer, Food & Design en Food & Technology. Conceptontwikkeling en innovatie worden vanuit deze kennisgebieden behandeld. Binnen deze drie thema’s biedt Food Innovation een brede variatie aan onderwerpen die voor Food & Consumer en Food & Design ook per thema te volgen zijn. Zo hebben cursisten de mogelijkheid een studieprogramma op maat samen te stellen, afgestemd op de eigen behoefte aan kennis en vaardigheden. Meer weten over de opleiding Food Innovation? www.haskennistransfer.nl. Meer beelden zien van Bakkerij van Heeswijk? Bekijk de fotogallery op www.hasdenbosch.nl/hasbeats of scan de QR-code op uw mobiel.
hasbeats BUSINESS EDITION
28
Eén van de belangrijke thema’s binnen de opleiding Food
product dat al van oudsher door boeren uit de streek wordt
Innovation is het verkrijgen van inzicht in de doelgroep en
gemaakt. Dit product is speciaal gemaakt voor 50-plussers,
het keuzeproces. “Dus uit je vertrouwde wereld en kijken hoe
een belangrijke doelgroep van onze bakkerij. Zij komen hier
anderen het doen. Hierdoor kun je weer met een frisse, kriti-
om te fietsen en de sfeer van de Kempen te proeven.”
sche blik naar je eigen winkel kijken”, vertelt Mariëlle. “Is ons product wel zo bijzonder? Wat maakt het zo verschillend van
Kleine dingen
het brood dat in de supermarkt ligt? En maken we dat onze
Momenteel is Mariëlle druk bezig met de positionering van
klanten wel voldoende duidelijk?”
Bakkerij van Heeswijk en het overbrengen van haar gedachtegoed bij de andere medewerkers. “Het kan ook om hele
Ladder
kleine dingen gaan. Wij sloten onze broodzakken bijvoor-
Met deze en vele andere nieuwe inzichten op zak ontwik-
beeld altijd af met een plakbandje. Voor de klant is het veel
kelde Mariëlle haar eindconcept: ‘De Ladder van Van Hees-
handiger als de sluiting open en dicht kan. Ook de recep-
wijk’. In deze eindopdracht wordt alle kennis en ervaring
turen neem ik opnieuw onder de loep. Welke ingrediënten
gebundeld én toegepast in de praktijk. “De Ladder is een
stoppen wij in ons notenvruchtenbrood? Kunnen we die
middel waarmee we al onze productgroepen opnieuw tegen
vervangen door producten uit de streek? Al die kleine en
het licht kunnen houden. Past het wel bij wat wij als bedrijf
grote veranderingen moeten er voor zorgen dat de klant zich
willen uitdragen? Past het bij wat onze klant wil? Het heeft
steeds meer thuis gaat voelen bij ons. Maar dat gaat niet
een brede scope: van productsamenstelling tot verpakking
vanzelf. Het is een continu proces.”
en marketing.” Bij theorie is het niet gebleven. “Het heeft inderdaad al nieuwe producten opgeleverd. We ontwikkelden bijvoorbeeld een chocolaatje met honing uit de Natuurtuin en caramelco, een
29
hasbeats BUSINESS EDITION
10 Event
Tekst: Florieke Koers Foto’s: Margriet Hoffmans
Paul Overgaauw in zijn inaugurele rede op de bres voor One Health Hogeschool HAS Den Bosch heeft inmiddels negen lectoren, waarvan er zes in de afgelopen twee jaar zijn benoemd. Vijf van de zes hebben inmiddels hun inaugurele rede gehouden. Een van hen was Paul Overgaauw, lector Diergezondheid en Dierenwelzijn. Hij hield zijn inaugurele rede net voor de zomer: op 21 juni 2011.
hasbeats BUSINESS EDITION
30
Gezonde dieren, gezonde mensen. Dat was het thema van de inaugurele rede van lector Paul Overgaauw op 21 juni bij hogeschool HAS Den Bosch. Paul, zelf een kattenliefhebber, sprak gepassioneerd over zijn nieuwe lectoraat Diergezondheid en Dierenwelzijn en maakte zich sterk voor het initiatief One Health. “Een lector is een soort praktijkprofessor”, stelde Paul in zijn rede. “Als leeropdracht verricht ik praktijk- en toepassingsgericht onderzoek op het gebied van infecties van dieren die de mens kunnen besmetten, de zoönosen, en onderzoek en onderwijs op het terrein van gezelschaps-
antibioticagebruik in de veehouderij. Door veelvuldig gebruik
dieren.” Paul noemde in dit kader het initiatief One Health.
van antibiotica in de veehouderij kunnen sommige bacteriën
“One Health is een wereldwijde samenwerking tussen artsen
resistent worden voor het medicijn en worden overgedragen
en dierenartsen. Deze samenwerking is ontstaan omdat er
op de mens. Voorbeelden hiervan zijn MRSA en ESBL.
belangrijke overeenkomsten zijn tussen mens, dier en leefomgeving. Het gaat hierbij om drie deelgebieden, namelijk
Relatie mens-dier
overeenkomstige infecties tussen mens en dier (zoönosen),
Tot slot houdt Paul zich bezig met de relatie tussen mens
overeenkomstige medicijnen en behandelingen (bijvoorbeeld
en dier. “Pas na de oorlog werden dieren echt als huisdier
antibioticaresistentie) en de relatie mens-dier.” Paul houdt
gehouden. Zij hebben een positieve invloed op mensen en
zich met alle drie bezig.
vooral op de ontwikkeling van kinderen. Maar er zijn ook gezondheidsrisico’s die voorkomen kunnen worden door de
Ziekte-uitbraken bij de mens, afkomstig van dieren
basisregels van hygiëne in acht te nemen. Ik werk dan ook
“Er zijn allerlei ziekten die dieren kunnen overdragen op
aan voorlichting over verantwoord huisdierbezit. Preventieve
mensen: zoönosen. De laatste decennia is men wereldwijd
gezondheidszorg voor dieren is daarbij heel belangrijk.”
geconfronteerd met een aantal belangrijke ziekte-uitbraken bij de mens die afkomstig zijn van dieren. Bekende voorbeel-
Eerste afstudeeronderzoek binnen het lectoraat
den zijn SARS, Mexicaanse griep, AIDS, Q-koorts en de Ziekte
Twee studenten, Nicole Schuurmans en Esther Steenbergh,
van Lyme. Maar denk ook eens verder terug: hoeveel mensen
hebben inmiddels als eerste hun afstudeeronderzoek bin-
stierven in de middeleeuwen al aan de door rattenvlooien
nen het lectoraat Diergezondheid en Dierenwelzijn gedaan.
overgebrachte zwarte dood oftewel de pest? Miljoenen. Na
Zij presenteerden voorafgaand aan de inaugurele rede een
de Tweede Wereldoorlog zijn dierziekten als tuberculose en
advies om honden- en kattenbeleid succesvol te maken en
brucellose op een georganiseerde manier bestreden en ze
daarmee overlast van honden- en kattenontlasting in het
zijn daardoor uit Nederland verdwenen. Een positieve ontwik-
kader van de volksgezondheid te verminderen. Prof. dr. Frans
keling! Om door dieren op mensen overgedragen ziekten te
van Knapen van de Universiteit Utrecht was uitgenodigd voor
bestrijden, moet continu gedegen onderzoek worden ge-
het houden van een inspirerende lezing en hield het publiek
daan. Een onderdeel binnen dit onderzoek zijn de transmis-
een spiegel voor over het verantwoord houden van huisdie-
sieroutes: hoe komt een infectie vaneen dier bij een mens
ren.
terecht? Rechtstreeks? Via voedsel, vectoren (bijvoorbeeld
Paul kijkt met veel plezier op zijn inaugurele rede terug. “Het
insecten) of de omgeving? Als we daar meer over weten,
was een grandioze dag, met interessante presentaties en
kunnen we de invloed op de samenleving proberen te be-
een groot en gevarieerd publiek. We kunnen er met veel
perken. Daarbij moeten er onderbouwde uitspraken kunnen
genoegen op terugkijken en ik bedank hogeschool HAS Den
worden gedaan over gezondheidsrisico’s voor mensen. Dat
Bosch en haar medewerkers voor het mogelijk maken van
noemen we risicoanalyse. Angst en onwetendheid worden zo
deze bijzondere bijeenkomst.”
voorkomen.” De inaugurele rede van Paul Overgaauw
Overeenkomstige medicijnen en behandelingen
is inmiddels in boekvorm verschenen.
Als je het hebt over overeenkomstige medicijnen en behan-
Meer weten? Kijk op
delingen, houdt Paul zich onder meer bezig met verantwoord
www.hasdenbosch.nl/hasbeats of scan de QR-code met uw mobiel.
31
hasbeats BUSINESS EDITION
11 Achtergrond
Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Margriet Hoffmans
Kamelenmelk als alternatief voor mensen met koemelkeiwitallergie Voor kinderen en volwassenen met een koemelkeiwitallergie zou paarden- of kamelenmelk (nichemelk) een gezond alternatief kunnen zijn. Om dit aan te tonen, is wetenschappelijk onderzoek nodig. Fhealinc (zie kader) doet binnen het Expertisecentrum voor Voeding Afweer en Allergie (EVAA) onderzoek naar nichemelk. De sector kijkt reikhalzend uit naar de resultaten. hasbeats BUSINESS EDITION
32
33
hasbeats BUSINESS EDITION
Eén van de participanten in het project is Kamelenmelkerij
kamelen rondlopen. Behalve melk verkoopt Frank ook zeep,
Smits uit het Brabantse Berlicum. Frank Smits, oud-student
bonbons, brood en melkpoeder. Zijn vader, dr. Marcel Smits,
Bedrijfskunde en agribusiness van hogeschool HAS Den
als neuroloog werkzaam in het Ziekenhuis de Gelderse Vallei
Bosch, runt dit bedrijf waar momenteel rond de twintig
in Ede, is coördinator van kamelen(melk)onderzoeken in Nederland en is als zodanig betrokken bij het onderzoek. “Er zijn nogal wat verschillen tussen een kamelenmelkerij en een gewoon melkveebedrijf”, vertelt Frank. “Zo worden kamelen traditioneel met de hand gemolken en waren er geen melkmachines. Toen ik machinaal wilde gaan melken, moest
FHEALINC
ik alles zelf uitzoeken.” Het melkproces van een kameel duurt
EVAA is één van de projecten binnen Fhealinc. Fhealinc is een
Dat heeft verschillende redenen. “Om te beginnen komt de
samenwerkingsverband tussen het Jeroen Bosch Ziekenhuis,
melk langzamer uit de uier, ook als je machinaal melkt. Daar-
hogeschool HAS Den Bosch, Avans Hogeschool, de ZLTO en de
naast moet het kalf eerst voordrinken en moet het geduren-
gemeente ‘s-Hertogenbosch. Fhealinc ondersteunt en stimu-
de het hele melkproces aanwezig blijven.
leert ondernemingen en kennisinstellingen bij het bedenken,
Dat zijn tijdrovende aspecten”, aldus Frank.
twee à drie keer zo lang als bij een koe.
ontwikkelen, implementeren en vermarkten van innovatieve producten en diensten op het snijvlak van voeding en gezondheid. www.fhealinc.nl
hasbeats BUSINESS EDITION
34
Ook de productie is lager. Frank: “Een kameel geeft zes
Gastcolumn
tot tien liter melk per dag, een koe tegenwoordig rond de veertig. Bovendien kan een koe bijna het hele jaar door melk blijven geven, terwijl een kameel na elke worp gemiddeld anderhalf jaar ‘droog’ staat.” Moedermelk Aan een liter kamelenmelk hangt dan ook een ander prijskaartje. Het kost rond de 6 euro per liter. Toch adviseerde de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties, de FAO, in 2006 om de productie van kamelenmelk op te voeren Wat maakt het dan zo bijzonder? “Van alle dierlijke melksoorten komt de samenstelling van kamelenmelk het meest overeen met die van moedermelk”, licht Marcel Smits toe. “Maar er zijn aanzienlijke verschillen.” Van kamelenmelk is van oudsher bekend dat het goed is voor de bestrijding van infecties, het bevat vitamines (driemaal zoveel vitamine C als koemelk, rijk aan ijzer, onverzadigde vetzuren en vitamine B) en is goed voor de stofwisseling. Ook bevat kamelenmelk mogelijk een eiwit met insuline-achtige werking. Dit verklaart resultaten van onderzoek waaruit blijkt dat kamelenmelk kan helpen bij de preventie en behandeling van suikerziekte. “Maar waar het in dit onderzoek om gaat, is dat kamelenmelk evenals humane melk geen beta-lactoglobuline bevat”, zegt Marcel. “Dit is het eiwit in koemelk, dat de belangrijkste veroorzaker is van koemelkeiwitallergie.” Momenteel is het EVAA in afwachting van de goedkeuring van het onderzoeksprotocol dat wordt beoordeeld door de medisch-ethische commissie. “Die hopen we uiterlijk in december te ontvangen”, vertelt Marcel. “In januari kunnen we dan van start met het onderzoek.” In het onderzoek wordt een onderzoekspopulatie van kinderen ouder dan twee jaar en volwassenen met een bewezen koemelkeiwitallergie gedurende een periode van vier maanden gemonitord. Zij krijgen paarden- en kamelenmelkmonsters te drinken en hun verdraagzaamheid op de lange termijn wordt getest. Het onderzoek wordt geleid door dr. Esther de Vries, verbonden aan het Jeroen Bosch Ziekenhuis en Nederlands deskundige op dit gebied. Momenteel is het EVAA nog op zoek naar mensen (met bewezen koemelkeiwitallergie) die aan dit onderzoek mee willen doen. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen met projectleider Lotte Rijksen via c.rijksen@crconsult.nl
Lancering GreenBrains: hét kennisloket voor Greenport ondernemers Conny van Hout is sinds een jaar verbonden aan het CITAVERDE College voor het (project)management van Greenportprojecten en CITAVERDE Bedrijfsopleidingen. Op 13 oktober, tijdens de derde I-Day van de Greenport Venlo, was het zover; de lancering van GreenBrains! Met een druk op de knop door Wouter Keij, directeur Greenport Innovation Center en Erik Gipmans namens de Greenport ondernemers, ging de GreenBrains-website live. Samen met Godfried Hijl van HAS KennisTransfer, Leon Weijs van Fontys Hogescholen Venlo en mijn collega Marcel Creemers van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen hebben we het afgelopen jaar als founding fathers van GreenBrains gewerkt aan het formuleren van een gezamenlijke visie en actieplan aangaande het realiseren van een kennistransferpunt en bedrijfsschool voor de regio Greenport Venlo. Deze constructieve én plezierige samenwerking heeft een gedegen fundament opgeleverd voor een effectief samenwerkingsverband van kennisinstellingen voor de ondernemers in de Greenport Venlo. Het samenwerkingsverband heeft als doel hét kennistransferpunt te vormen voor uiteenlopende vraagstukken van (internationale) ondernemingen in de regio Venlo op het gebied van fresh, food, flowers en aanverwante bedrijvigheid zoals agrologistiek, techniek en biobased productontwikkeling. GreenBrains bestaat uit één loket met twee pijlers, namelijk het transferpunt voor kennis- en innovatievragen en de GreenSchool voor opleidingen, cursussen en trainingen. GreenBrains wordt mede mogelijk gemaakt door het KIGOproject Greenport Venlo, Ketenkennis en Agrologistiek. KIGO staat voor Kennisverspreiding en Innovatie Groen Onderwijs. Binnen deze regeling ondersteunt het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie de groene onderwijsinstellingen bij het opstellen en uitvoeren van een gezamenlijke innovatieagenda. Tevens investeert Gemeente Venlo in de realisatie van GreenBrains. Jos van der Heijden, strategisch beleidsadviseur economie, ondersteunt ons hierbij. Vanaf oktober is ook het GreenBrains-accountteam actief in de regio Greenport Venlo. We zijn er trots op om dit enthousiaste team aan u te kunnen presenteren: Peter Scheer van hogeschool HAS Den Bosch/HAS KennisTransfer, Cynthia de Wilde van CITAVERDE Bedrijfsopleidingen, en Henk Donker van Fontys Hogescholen Venlo. Met ingang van januari 2012 versterken Wageningen UR, Universiteit Maastricht en Gilde Opleidingen het samenwerkingsverband. Binnen GreenBrains is dan de gehele groene en grijze onderwijskolom van mbo- tot en met wo-niveau vertegenwoordigd. Kortom, GreenBrains is een mooi voorbeeld van samenwerking tussen de groene en grijze onderwijsinstellingen voor en mét de ondernemers binnen de Greenport-regio. De komende tijd staat het verbinden met de ondernemers en de verdere uitbouw van de samenwerking tussen de kennisinstellingen centraal. En dat gáát lukken! www.greenbrains.nl
35
hasbeats BUSINESS EDITION
Tekst en foto: Conny van Hout
12 Bedrijfsopdracht
Tekst: Marieke Ellenbroek Foto’s: Luuk van Dijk
Luuk van Dijk deed onderzoek naar parasitair onkruid in rijst in Dar es Salaam (Tanzania) Bijna alle studenten van HAS Den Bosch studeren af in een bedrijfsopdracht van HAS KennisTransfer. Zo niet Tuin- en Akkerbouwstudent Luuk van Dijk. Omdat zijn derdejaarsstage in Oeganda niet doorging, wilde hij koste wat kost zijn afstudeerproject in Afrika doen. Dat was goed, op voorwaarde dat hij alles zelf regelde. Wat contacten raadplegen en rondmailen leverde hem uiteindelijk een afstudeerplek op in Dar es Salaam (Tanzania). Hier werkte hij van februari tot juli 2011 aan zijn afstudeeropdracht.
In Sub-Saharisch Afrika zijn meer dan 100 miljoen mensen
tionalisering volgden we met belangstelling zijn tweets (@
afhankelijk van de productie van rijst. De vraag naar rijst
lcmvandijk). Terug in Nederland was het tijd voor een offline
stijgt nog elke dag, door toename van de consumptie en be-
gesprek over zijn ervaringen.
volkingsaanwas. Door monocultuur (in de meeste gebieden wordt er nauwelijks aan gewasrotatie gedaan) ontstaan er
Hoe ben je aan deze afstudeeropdracht gekomen?
problemen met onkruiden, in het bijzonder parasitaire onkrui-
“Ik heb eerder stage gelopen bij Joordens Zaden en mijn
den. Deze planten gebruiken hun ‘gastheerplant’ voor water
begeleider daar had drie jaar voor AfricaRice in Senegal
en nutriënten. Gevolg is dat grote delen van de opbrengst
gewerkt. Omdat ik belangstelling had om daar af te studeren,
(tot soms wel 100%) verloren gaan.
gaf hij me zijn lijst met contacten. Ik ben toen zelf wat rond gaan mailen en zo kwam ik terecht bij AfricaRice in Tanzania.”
AfricaRice (voorheen West Africa Rice Development Association) heeft tot doel de productiviteit en effectiviteit van
Hoe zagen je dagen er uit?
de Afrikaanse rijstsector te vergroten. De organisatie heeft
“De dag begon meestal ’s ochtends vroeg op kantoor. Hier
vestigingen in Ivoorkust, Senegal en Tanzania. De locatie in
werkten studenten uit alle hoeken van de wereld. Ik was de
Dar es Salaam is verantwoordelijk voor Oost- en Zuid-Afrika.
eerste en enige hbo’er. Vanuit daar gingen we dan naar een
Luuk deed hier vijf maanden onderzoek naar de parasitaire
onderzoeksinstituut in de omgeving, waar velden lagen voor
onkruiden Striga asiatica en Rhampicarpa fistulosa en de
praktijkmetingen. Daar gingen we planten water geven, we-
bestrijding ervan. Bij de afdeling Communicatie & Interna-
gen en metingen doen. Mijn werkdagen waren van maandag
hasbeats BUSINESS EDITION
36
tot en met vrijdag. Hoewel ik niets verplicht was en vrij was
of een droge plek om te slapen als het regent. Maar ook
om mijn eigen tijd in te delen, heb ik bijna de helft van alle
de mensen die ik ontmoet heb, met veel meer geld dan de
weekenden gewerkt. Ik wilde gewoon dat het onderzoek zou
gemiddelde Europeaan, waren altijd erg vriendelijk en toe-
slagen.”
gankelijk. Ik heb geleerd hoe ik kan eten met de mensen op straat, hoe goed het Ethiopische eten smaakt en hoe het is
Wat is het leukste of meest bijzondere dat je hebt ervaren?
om je maaltijd te delen met iemand die je nooit eerder hebt
“Ik vond het lokale leven het leukst. Gewoon daar zijn, de
ontmoet. Ik heb gezien hoe de mensen omgaan met hun
stampvolle stadsbus nemen en eten met de mensen op
kleine en grotere problemen. De verkeersdrukte in de och-
straat. Als mensen aan het eten waren, zeiden ze ‘karibu’
tend, en hoe het soms uren kan duren om in of uit de stad te
oftewel welkom. Dit was een gebaar om je uit te nodigen
komen. Alle verkeersongelukken die er zijn, vanwege te hard
om aan te schuiven en een hapje mee te pikken. Er waren
rijden, rijden zonder licht, onder invloed of een combinatie
ontzettend veel feestdagen, zoals SabaSaba-dag. De 7e van
van die drie. Volwassenen en kinderen die malaria hebben of
de 7e. Ik heb nog nagevraagd wat er precies gevierd of her-
vaders die weer aan het werk moeten om geld te verdienen,
dacht werd, maar dat wist niemand. Het was gewoon feest.”
de dag nadat ze hun één jaar oude baby hebben verloren. Ik heb geleerd dat het hebben van een religie belangrijker
Wat heb je geleerd tijdens je verblijf in Tanzania?
is dan welke religie dat is. Ik heb de echte hoosbuien in het
“Ik heb natuurlijk veel geleerd over rijstproductie en de
regenseizoen gezien, maar ook hoe de zon weer terug kwam
bestrijding van onkruiden. Maar daarnaast zou ik nog wel
na 15 minuten. Samengevat blijft er voor mij maar één con-
een boek kunnen schrijven over al het andere dat ik geleerd
clusie over: Oost-Afrika is bijzonder. Ik kom er zeker nog een
heb in Afrika. De mensen daar zijn een stuk vriendelijker dan
keer terug.”
in Europa, zelfs als ze geen dak boven hun hoofd hebben
www.africarice.org
37
hasbeats BUSINESS EDITION
Jaargang 1 Nummer 2, november 2011