HAS Hogeschool Opleidingsgids by HAS green academy

Password: Toekomst

Eigenwijs

Bevlogen

Innovatief

Ondernemend

Den Bosch

J O U W T O E K O M S T

Welkom

Omda t brugge ik n k bouw an en tusse n men sen Password: Diplomatiek

ik weet t a d m O al nationa r e t n i t wa oen zaken d t inhoud

Password: Professioneel

at ik d m O este b t he zelf e m uit alen wil h Password: Gedreven

Omdat ik gewoon buiteng ewoon ben

Password: Uniek

Omdat ik een bre de horizon heb

Password: Open

ik me Omdat t niet laa n door e k k i h c afs daging een uit

Password: Stoer

ik Omdat zoek p o d j i t al nieuwe r a a n ben gen uitdagin

Password: Dynamisch

Omdat ik nu al weet wat ik wil worde n

Password: Doelgericht

Inhoudsopgave Algemeen

Bedrijfskunde en agribusiness

Dier- en veehouderij

International Food & Agribusiness

Landscape Design

Milieukunde

Tuin- en landschapsmanagement

Voedingsmiddelentechnologie

44 50 56

80 86

Topklas Ondernemen/ Innovatieklas

Food Design & Innovation

Geo Media & Design

Horticulture & Business Management

26 32 38 Stad en streekontwikkeling

Toegepaste Biologie

Toelatingseisen/ Agenda

Waar moet je aan denken

Tuinbouw en akkerbouw

62 68 74

III V VII

Wie, wat, waar

Wij zijn zo breed als de horizon

De HAS is geen eiland. Als je bij ons studeert, sta je midden in de maatschappij. Want theorie en praktijk verbinden we sterk met elkaar. Regelmatig ga je op pad. Je bezoekt bedrijven en organisaties. Je spreekt mensen. Je doet onderzoek en experimenteert. Onze Expeditie Nieuwsgierigheid duurt vier jaar. In die tijd ontwikkel je je eigen kijk op groen en groei. Dat is nodig. Want de wereld stelt vragen. Over voedsel, ruimte, milieu, plant en dier. Help jij ze mee oplossen? Wij bieden je volop steun om antwoorden te vinden. De HAS staat bekend om de betrokkenheid van haar docenten. Ook werken we intensief samen met het bedrijfsleven. Bovendien bieden we talloze faciliteiten. Van eigentijdse ict-voorzieningen tot aan kassen, food design centres en laboratoria. Kun je de HAS in vijf woorden vangen? Ja. Samen vormen zij de kern van wat wij zijn: innovatief, ondernemend, resultaatgericht, betrokken, eigenwijs.

Groen en groei. Dat zijn onze favoriete woorden. Bovendien zijn wij zo breed als de horizon. Op onze hogeschool, met vestigingen in Den Bosch en Venlo, vind je maar liefst 10 opleidingen. Ze wijzen je de weg in de wereld van agro, food en groene ruimte.

Maar er is nog iets wat de HAS sterk maakt. Iets ongrijpbaars. Het heeft geen lengte, breedte of hoogte. Maar je voelt het meteen: de sfeer. Wij hebben de reputatie dat we een sociale, open en gemoedelijke school zijn. Een sterke troef, waar we trots op zijn.

Kom je dat delen met ons? 8

Eigenwijs

Bevlogen

Innovatief

Ondernemend

Den Bosch

Af en toe ruik je zilverpoets in Den Bosch. Dat is niet zo raar. Want de Brabantse hoofdstad heeft de laatste jaren talloze bekers en medailles gewonnen.

Enkele eretitels: Vestingstad van Europa, Groenste Stad van Nederland, Hoofdstad van de Smaak en Sportstad van het Jaar. Als je ‘van buiten de stad’ komt, is één prijs het allerbelangrijkste: Meest Gastvrije Stad van Nederland. Nog twee keer gewonnen ook! Het zal helder zijn: je bent een dief van je eigen geluk als je 073 links laat liggen. Den Bosch ontwijken is sowieso een kunst, want het ligt strategisch. Vlakbij Tilburg en Eindhoven, maar ook Utrecht en Amsterdam.

Voor de statistici: de stad telt 142.045 inwoners, van wie 48.106 single. Bijna 19.000 inwoners zijn tussen de 20 en 29 jaar. In Den Bosch vind je 10.812 bedrijven, 1132 monumenten, 401 horecazaken en één Sint-Jan. Haar Bourgondische reputatie dankt de hertogstad vooral aan het accent op eten, drinken en feesten. Maar ook cultuur is sterk vertegenwoordigd. Die vind je onder meer in Theater aan de Parade, de Verkadefabriek, poppodium W2 en het Museumkwartier. Tot de vele festivals behoren Jazz in Duketown, Theaterfestival Boulevard en Bevrijdingsfestival. Grote dance events laten regelmatig de Brabanthallen schudden. Uiteraard vieren ze in Oeteldonk ook carnaval. Mocht je even aan rust toe zijn: rond Den Bosch liggen veel natuurgebieden. Op takworpafstand van HAS Hogeschool vind je de Moerputten en het Bossche Broek.

sch Den Bo

ENTER Bedrijfskunde en agribusiness

Niels

Omdat ik mijn eigen visie wil ontwikkelen. Password: Eigenwijs

Hij lacht. Nee, hij stemt geen SP. Maar hij is wel in de ban van tomaten. Welke soorten? You name it: van cherry’s en roma’s tot safari- en gevlekte tomaten. Dat zit in z’n bloed: Niels komt uit het Westland, de glazen stad. Daar kweken zijn vader en twee compagnons trostomaten. Totale oppervlakte: 14 hectaren oftewel 13,6 voetbalvelden groot. Een rare vergelijking? Nee. Ooit was Niels een fanatieke middenspeler bij Feijenoord en Westlandia. Zijn droom: de MBO-opleiding Sport & Bewegen. Maar twee dagen voor de testdag schoot zijn knieschijf uit de kom. Au. Einde van een droom. “Ga toch de MBO Horti Technics and Management doen”, moedigde zijn vader hem aan. Niels zette de stap – in het gips. Tijdens een stage tussen fresia’s bloeide plotsklaps zijn liefde voor tuinbouw op. Voordat hij naar de HAS opklom, beleefde Niels een stage bij Thanet Earth in Minister, het grootste high-tech kassencomplex van Engeland. “Ik wilde m’n Engels opkrikken. Volgend jaar ga ik voor m’n buitenlandstage naar Amerika of Australië, hoogstwaarschijnlijk de tomatensector. Ik wil mijn eigen visie ontwikkelen. Dat kan alleen als je je ogen en oren de kost geeft. Die grondhouding heb ik van m’n vader. Hij is nu zestig, maar hij blijft innoveren. ‘Kijk bij anderen’, zegt hij vaak. Dat doe ik.” Want Feyenoordrood of tomatenrood: Niels wil scoren. Dat gaat hem lukken.

Bedrijfskunde en agribusiness 15

ENTER Bedrijfskunde en agribusiness

Annet

Omdat ik nog veel wil bereiken. Password: Ambitieus

Rosé-kalveren. Die bestaan. Nee, ze sjokken niet dronken rond. Ze drinken gewoon water. Annet uit het Brabantse Mill kan er alles over vertellen. Haar vader houdt 120 van zulke kalveren. Daarnaast is hij makelaar. “Toen ik tien was, dacht ik echt niet dat ik iets agrarisch zou gaan doen. Vastgoed trok me evenmin.” Uiteindelijk koos ze Bedrijfskunde en agribusiness. Waarom? “De veelzijdigheid. Van de drie richtingen binnen die studie – marketing, financiën en logistiek – heb ik de laatste gekozen. Dat ligt me: het optimaal regelen van goederenstromen, het liefst in de retail.” Op de HAS ontdekte ze ook dat niet alle studenten op klompen liepen of met de tractor naar school kwamen. “Integendeel. Het is een moderne school. Tegelijkertijd is er een keukentafelsfeer. Het volk hier past bij me. De sfeer en mentaliteit zijn gemoedelijk. Bij elke docent staat de deur letterlijk open. Je mag altijd binnenlopen.” Logistiek heeft niet alleen met in- en uitvoer van doen, maar ook met opslag. Wat in ieder geval niet het koelhuis in hoeft, is Annets geestdrift. Die komt haar elke dag van pas. “Ik wil nog veel. Wat ik na de HAS ga doen? De studie Bedrijfs- en consumentenwetenschappen in Wageningen, de Master Logistiek of werken. Ik kan alle kanten op. Want de wereld is groter dan Mill.”

Bedrijfskunde en agribusiness 17

FACTS & FIGURES Bedrijfskunde en agribusiness

Ben je geïnteresseerd in de agrarische sector en de voedingsindustrie? Maar wil je vooral weten hoe het er bedrijfsmatig is geregeld – van productie tot distributie, van verwerking tot handel? Wil je cijfers en gevoel combineren, hoofd en hart? Dan is Bedrijfskunde en agribusiness jouw opleiding. Denken en doen. Dat kenmerkt de opleiding Bedrijfskunde en agribusiness. Hier ontdek je hoe het er zakelijk aan toe gaat in kwekerijen en veilingen, bij toeleveringsbedrijven en accountantskantoren, adviesbureaus of keuringsinstanties. Je leert bedrijfsvraagstukken analyseren en oplossen en financiële zaken regelen. Maar ook marketingconcepten ontwikkelen en logistieke problemen oplossen. Of een eigen bedrijf runnen. Praktisch en doelgericht ontwikkel je met Bedrijfskunde en agribusiness je talenten om later succesvol aan de slag te kunnen bij uiteenlopende bedrijven en instellingen in de agrarische sector en (semi-) overheid. Als agrarisch bedrijfskundig ingenieur bijvoorbeeld of als logistiek manager bij een veiling of kwekerij, waar je de productie, opslag en transport optimaliseert en adviseert over investeringen. Als kwaliteitsmanager: zorgsystemen en meetprocedures opzetten en uitvoeren. Of internationaal, als commercieel manager de inkoop en afzet, import en export bewaken. Maar ook marketingmanager is mogelijk: vragen uit de markt vertalen naar (nieuwe) producten. En financieel adviseur: adviseren over kredieten en relatiebeheer, financiering en begrotingen, belastingen en verzekeringen. En natuurlijk biedt Bedrijfskunde en agribusiness je ook alle kennis om je eigen zaak te beginnen, in het midden- en kleinbedrijf in de agribusiness. Studieadviseur Sandra Aslan E-mail S.Aslan@has.nl Telefoon 073 - 692 36 75

Oriëntatiedagen Woensdag 11 december 2013 • Donderdag 27 maart 2014 18

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht Modulen

Economie en markt, Ondernemerschap, Logistiek, FinanciĂŤn en recht, HRM en leidinggeven, Strategie en beleid, Marktonderzoek, Marketingplanning (keuzemodule), Logistiek en optimalisatie (keuzemodule) en Bedrijfsadministratie (keuzemodule) Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/bedrijfskunde

Beroepsvelden Financieel Economisch Management Marketing Logistiek Studioâ&#x20AC;&#x2122;s, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Marktonderzoek bij verwerker van melkproducten (b.v. FrieslandCampina), optimaliseren van voorraadbeheer bij een drankenproducent (b.v. Heineken) of doorrekenen van financiĂŤle gevolgen van investeringen voor een agrarisch ondernemer (b.v. als manager bedrijvenadvies bij de Rabobank)

Beroepen

Agrarisch bedrijfskundig ingenieur, logistiek manager, kwaliteitsmanager, commercieel manager, marketingmanager, financieel adviseur, zelfstandig ondernemer

Bedrijfskunde en agribusiness

Faciliteiten

Omdat ik het beste uit mezelf wil halen. Password: Gedreven

Ze heeft er geen kostbaar en tijdrovend DNA-onderzoek voor nodig. “Het zit in m’n genen”, lacht Paulien. Toen ze veertien was, verhuisde ze met haar ouders naar een woonboerderij in Groot-Ammers, waar later een zorgboerderij werd gestart voor ouderen en autistische kinderen. Mooie plek, paradijsje aan de Lek. “Van kinds af was ik ook al dol op dieren. Ik heb twee grote paarden en twee Shetlanders, die ik heb opgelapt – ze waren mishandeld. Maar ik dacht: als ik met dieren wil werken, blijf ik op MBO-niveau steken.” Ze koos de PABO, maakte na een jaar toch de overstap naar Dier en veehouderij op de HAS. “Ik vond het zo zonde om onder m’n kunnen te studeren.” Eén struikelblokje: haar kennis van scheikunde en andere was iets te mager. Dankzij thuisstudie wist Paulien dat stevig op te halen.

Dier- en veehouderij

Wat haar vooral in de studie trekt, is de combinatie van dier en mens, “en dan heb ik het niet over 15.000 nertsen in een fokkerij.” Ze ziet zich wel specialiseren in de therapeutische combinatie van mens en dier, zoals blindengeleidehonden en paarden. “Er bestaan zelfs ‘bedden’, waarmee je zieken op een paard kunt laten rijden.” Haar stage liep ze bij Zorgboeren Zuid-Holland. Maar of ze het bedrijf thuis gaat overnemen? “Mwah. Er zijn ook wel wat nadelen aan”, zegt Paulien. “Het liefst wil ik werk en wonen scheiden. Maar eerst studeren.”

ENTER Dier- en veehouderij

Paulien

Omdat ik graag de boer op ga. Password: Ondernemend

Holstein-Friesian vindt ie een mooi ras. Amerikaans zwartbont. Maar de melkveehouderij van zijn ouders in Brandwijk? Die neemt z’n oudere broer over. Niet Martijn. Niet dat hij een zoöfobie heeft. De koe is zijn lievelingsdier. Wat hem trekt in de koe, zijn de rust en de ondoorgrondelijkheid. Of zoals de beroemde dichter K. Schippers al schreef: “Een koe is een merkwaardig beest wat er ook in haar geest moge zijn haar laatste woord is altijd boe.” Van afkeuring? Nee, als aanmoediging. Om verder te kijken dan de horizon. Dat doet Martijn: “In 2014 ga ik stage lopen op een melkveehouderij in Alberta, vlakbij Calgary. Veel zin in.” Zijn andere fascinatie is duurzaamheid. “Zoals een weidebak waarin een vlotter de watertoevoer stopt, zodra de bak op peil is. De benodigde stroom? Die komt via een zonnepaneel.” Hij gaat ook nog op stage bij PPP Agro Advies in Zegveld. Daar gaat hij een opdracht doen over de kringloopwijzer.

Dier- en veehouderij

Straks, na de HAS. Wat dan? De advieswereld trekt hem. Martijn ziet het al voor zich. Bij een bedrijf in veevoer of huisvestingssystemen werken. De boer op. Met raad en daad. En af en toe herkauwen wat hij op de HAS heeft geleerd: veel.

ENTER Dier- en veehouderij

Martijn

FACTS & FIGURES Dier- en veehouderij

Een passie voor dieren? Dan is de opleiding Dier- en veehouderij echt iets voor jou! Maar de drive om met die passie voor dieren een salaris te verdienen is net zo belangrijk. Deze toegepaste opleiding richt zich op het bedrijfsmatig houden van dieren voor productie, natuurbeheer, gezelschap, sport of hobby. Zowel de biologische, technische als bedrijfskundige aspecten van de dieren veehouderij komen aan bod. Zo leer je van alles over voeding en fokkerij, diergezondheid en welzijn, bodem, plant, techniek, bedrijfskunde en marketing. Geen stampwerk uit boeken, maar praktijk- en vakgericht: je verzamelt en verwerkt kennis en past je inzichten toe. Je gaat projectmatig aan de slag of je werkt vaak samen met je medestudenten. Grote aandacht is er voor de drie P’s: People (sociale omgeving), Planet (ecologie) en Profit (economie). Je leert de balans zoeken – en vinden – tussen die drie. Want hoe meer evenwicht, hoe duurzamer je onderneming. Na de opleiding kun je in tal van sectoren aan de slag: rundvee-, geiten-, pluimvee-, varkens-, paarden- en/of gezelschapsdierenhouderij. Mogelijke functies: (commercieel) adviseur in de bedrijfseconomie, voeding, techniek, automatisering, gezondheid, voortplanting en/of welzijn. Maar je kennis en kunde komt ook van pas bij overheden en/of controlerende instanties op de beleidsterreinen milieu, dierwelzijn, communicatie en PR. Natuurlijk kun je ook zelfstandig ondernemer worden. Studieadviseur Annemarie Kerkhof E-mail A.Kerkhof@has.nl Telefoon 073 - 692 36 59

Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Woensdag 26 maart 2014 24

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Houden van dieren, Dier en gezondheid, Bedrijfsanalyse, Ondernemen, Bedrijf en omgeving, Bedrijfsbegeleiding Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/dierenveehouderij Rundvee-, Melkvee-, Geitenhouderij - Varkens-, Pluimveehouderij Dierhouderij (vooral gezelschapsdieren) - Paardenhouderij

Faciliteiten

Techniekhal, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Onderzoek naar melkvervangers voor jonge geiten (b.v. Nutrifeed B.V. / Friesland Campina Dairy Feed). Doorontwikkeling van onderdelen van het nieuw varkenshouderijconcept â&#x20AC;&#x2DC;Mee- groeihuisâ&#x20AC;&#x2122;. Data verzamelen, observeren en vanuit resultaten verdere ontwikkelingen door voeren/aanbevelen (b.v. Varkens Innovatie Centrum Sterksel van Wageningen Universiteit). Onderzoek glutenallergie bij het paard (b.v. Faculteit Diergeneeskunde aan de Universiteit Utrecht)

Beroepen

Rundvee-, varkens-, pluimveehouder, verkoper of vertegenwoordiger melkmachines, journalist vakblad, bedrijfsbegeleider, dierwelzijnsmedewerker, eigenaar hondenpension, manegehouder, bedrijfsadviseur voeding/huisvesting/voortplanting/welzijn/ techniek, onderzoeker op het gebied van vruchtbaarheid en voortplanting, commercieel/technisch medewerker op een KI-bedrijf, voorlichter bij een petfood-bedrijf

Dier- en veehouderij

Sectoren

ENTER Food Design & Innovation

Pleun

Omdat ik altijd op zoek ben naar nieuwe uitdagingen. Password: Dynamisch

Lííííeeeef! Zelfgemaakte poppenkleertjes! Die maakte Pleun vroeger bij de vleet. Modeontwerper wilde ze worden. Het liep anders. Nu kleedt ze voedingsmiddelen aan: Pleun koos Food Packaging, één van de drie mogelijkheden binnen Food Design & Innovation. Why Packaging? Pleun pakt meteen uit: “Het is creatief, want het raakt aan design, beeld, kleur, typografie en materiaal. Er is ook veel werk in te vinden. Omdat de voedingsen verpakkingsindustrie altijd in beweging is, zullen verpakkingen blijven veranderen. Maar het is ook een kick om consumenten met packaging te verleiden. Het uiterlijk blijkt de grootste beslissingsfactor bij aankoop.” Mocht je Pleun uren in de Albert Heijn zien lopen: ze is de uitgang niet kwijt. Ze kijkt nu eenmaal graag naar de verpakkingen. “Het is echt een wereld op zich. Neem nou kinderverpakkingen: vaak zetten ze er dieren op, waar ze grafisch omheen bouwen.” Extra aandacht schonk ze de laatste weken aan de kunststoffen pet en polypropeen. Reden? “Voor een grote producent van hagelslag, ben ik een hagelstift aan het ontwikkelen. Je kunt er mee strooien, maar ook schrijven.” Ooit gaat ze in Wageningen verder met Packaging. Of toch de voedingshoek in. Maar eerst gaat ze glunderen boven een boterham. Met haar hagelstift, die ongetwijfeld een succes wordt. Wedden dat ze een uitroepteken van geluk gaat strooien?

Food Design & Innovation 27

ENTER Food Design & Innovation

Thijs

Omdat ik met mijn ideeën de wereld wil verbeteren. Password: Betrokken

Da’s pech. Van z’n huisarts heeft Thijs pas te horen gekregen dat hij Pfeiffer heeft. Eén troost: van zijn studie Food Design & Innovation krijgt hij energie. Op de middelbare school waren biologie en beeldende vorming zijn favoriete vakken. Die mix vindt hij terug in Food Design & Innovation: “Kennis van alles wat eetbaar is plus creativiteit.” Op tafel ligt zijn aantekeningen- en agendaboekje, dat hij altijd bij zich heeft. Thijs bladert, leest op verzoek hardop wat trefwoorden: “Detox, gebakken kwarktaart, Lowlands, design stamppot, Van Abbemuseum.” Dat wonderlijke rijtje illustreert zijn veelzijdigheid, maar ook die van de opleiding. “Ik ben bijvoorbeeld niet zo’n ‘kookmens’. Verhalen, concepten en beleving vind ik interessanter.” Dat blijkt. Want Pfeiffer of niet: Thijs werkt onvermoeibaar aan vele projecten. “Het klinkt cliché, maar ik wil de wereld verbeteren. Duurzaamheid vind ik belangrijk. Dat integreer ik in mijn concepten. Zo heb ik Tuble ontwikkeld. Ondertitel: ‘Don’t waste your komkommerkontjes.’ Het is een tube waarin je snijafval kunt mixen met water. Resultaat: gezonde, lekkere drankjes.” Thijs werkt ook mee aan de socialmedia van PlantLab. Dat is een jonge onderneming die wereldwijd groenten en kruiden wil kweken in gesloten klimaatkamers. Led-licht, CO2 en watertoevoer worden gereguleerd. Vooral in landen met ondermaatse voedselkwaliteit kunnen zulke innovatieve kweekhallen uitkomst bieden. “Van zoiets word ik gelukkig: het zet zoden aan de dijk.”

Food Design & Innovation 29

FACTS & FIGURES Food Design & Innovation

Ben jij creatief, weet jij precies waar de consument op zit te wachten en heb je een passie voor alles wat met eten te maken heeft? Dan is de opleiding Food Design & Innovation iets voor jou. Want hier leer je alles over het bedenken, ontwerpen, produceren en verkopen van nieuwe voedingsen genotsmiddelen en concepten. Bij de opleiding Food Design & Innovation leer je op een creatieve manier nieuwe voedingsmiddelen en concepten ontwikkelen. Heel praktisch. En heel avontuurlijk. Na een gezamenlijk eerste jaar, kies je een van de drie specialisaties: Creative Food Marketing, Food Packaging of Food Design. Heb je interesse in marketing en verkoop, media en reclame, retail en supermarkten, merken en levensmiddelen? Wil je weten wat consumenten lekker vinden en waar commerciële kansen liggen? Ontdekken waar een merk voor staat en waar het gat in de markt zich bevindt? Dan is Creative Food Marketing je op het lijf geschreven. Want daar leer je alles over marketingstrategieën, media en reclame, conceptontwikkeling, voeding, marktintroducties en consumenten. Ontferm jij je liever over een verrassende verpakking? Kies dan voor Food Packaging. Dan gebruik jij je creativiteit om voedingsmiddelen op een innovatieve manier te presenteren. Je wordt namelijk opgeleid tot verpakkingskundige. Je gebruikt jouw kennis van materialen, markttrends, consumentenbehoeftes en grafische vormgeving om uiteindelijk een nieuwe en innovatieve verpakking in de markt te zetten. Wil je een lekker én gezond nieuw snoepconcept ontwikkelen? Vanuit de laatste trends een nieuw product creëren, dat later in de supermarkt komt te liggen? Of op de productontwikkelingsafdeling van een groot voedingsmiddelenbedrijf gaan werken? Dan is Food Design jouw richting. Daar leer je toveren met vormen, kleuren, geuren en smaken, ontdek je alles over voedingswaren, grond- en hulpstoffen en bereidingstechnieken. Studieadviseur Caroline Kesselaer E-mail C.Kesselaer@has.nl Telefoon 073 - 692 37 20

Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Donderdag 16 januari 2014 • Dinsdag 25 maart 2014 30

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Consumentengedrag, Voedsel en veiligheid, Marketing, Verpakking en design, Ontwikkeling en productie, Zuivel en vlees, Granen en groente Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/fooddesigninnovation Creatieve Food Marketing Food Packaging Food Design

Faciliteiten

Food Design Centre, Voedingsmiddelentechnologiehal, Atelier, fotostudio, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Conceptontwikkeling van nieuwe desserts bij Campina, ontwikkeling van een nieuw horeca concept voor de Efteling, onderzoek naar de mogelijkheden van een uitbreiding van het merk Tsjakka! assortiment voor kinderen, voor de supermarktformules van Superunie een aantrekkelijke groenteverpakking voor kinderen bedenken.

Beroepen

Creative Food Marketing: food marketeer, marketingmanager, innovatiemanager, marktonderzoeker. Food Packaging: verpakkingsontwerper, verpakkingsdeskundige, kwaliteitsdeskundige. Food Design: Food designer, conceptontwikkelaar, creatieve productontwikkelaar, productmanager.

Food Design & Innovation

Specialisaties

Omdat ik een brede horizon heb. Password: Open

Waar zijn liefde voor Geo Media & Design vandaan komt? “Op het VWO had ik een aardrijkskundeleraar die m’n fascinatie voor zijn vak aanwakkerde. Ik was dol op themakaarten – van de populatie van Mongolië tot de regenwouddichtheid van Brazilië.” De liefde voor ict heeft langzaam moeten groeien, geeft hij toe. “Maar het was een grote ontdekking wat je met een grafisch programma als Adobe Illustrator of een kaartenprogramma als ArcGIS kunt. Ook apps bedenken vind ik een uitdaging.” Zo ontwikkelde hij er eentje voor boeren die – omwille van een goede waterhuishouding op hun land – geulen beter willen beheren. “Die app heeft vier grote knoppen, waar forse werkhanden mee overweg kunnen, en is makkelijk te bedienen. Bij alles wat je ontwikkelt, houd je rekening met je doelgroep.” Van de drie onderwerpen – sociale geografie, fysische geografie en geo-ICT – kiest Reinier de eerste. Na zijn studie wil hij verder kijken dan de roestige slagbomen aan de Belgische en Duitse grens. “Mijn horizon is breed waarbij Canada zeker behoort tot de opties. Met deze studie kan ik overal aan de slag.”

Geo Media & Design

Tot die tijd bevalt het leven in de Brabantse hoofdstad hem uitstekend. Ook buitenschools. Want al doet hij Geo Media & Design: de terrassen van Den Bosch weet hij ook zonder plattegrond of TomTom te vinden. “Ik kom zelf uit Gouda. Hier is het gastvrijer, minder gehaast. En er is meer sociale controle – in de goeie betekenis.”

ENTER Geo Media & Design

Reinier

Omdat ik graag met nieuwe technologieën bezig ben. Password: Toekomstgericht

Spoorlijnzwart, stedenrood, bergenbruin. Het zijn kleuren die Merel in haar jeugd ontdekte. Urenlang neusde ze in atlassen. Stapels, want haar oma kocht bij elke druk een nieuwe. Ook op vakanties in Kroatië, Spanje en Frankrijk droomde Merel vaak boven de landkaarten. Haar toekomst? Die heeft ze nog níet in kaart gebracht. Maar de schaal ervan is 1 op 1. Kortom: levensgroot, dankzij Geo Media Design. Dat is de studie die aardrijkskunde, design en informatietechnologie [ict] met elkaar verbindt. “Het is een visuele studie. Je leert infographics, animaties en kaarten ontwikkelen. Maar ook websites en apps. Zo hebben we bijvoorbeeld een kaart gemaakt waar de papegaaienduiker voorkomt – Groenland en IJsland. Verder hebben we geïnventariseerd hoe je met QR-codes een boswandeling leuker en leerzamer kunt maken. Maar het leukste tot nu toe vond ik eigenlijk onze excursie naar Duitsland, waar we vulkanische kraters in het Eifel gebergte en meteorietkraters in Beieren hebben bestudeerd.” Mijn eerste stage ga ik lopen bij het provinciehuis, waar ik kaarten ga verwerken in infographics. Voor haar buitenlandstage heeft ze contact gezocht met een Turks bedrijf. “Maar liever ga ik nog verder weg.”

Geo Media & Design

Eén zekerheid, na al dat ijskapwit, steppengroen en woestijngeel. Met het diploma Geo Media Design op zak komt voor Merel blauw in zicht: de zee van mogelijkheden.

ENTER Geo Media & Design

Merel

FACTS & FIGURES Geo Media & Design

Apps en aardrijkskunde. Augmented reality en geografische vraagstukken. Tablets en wereldsystemen. Als jij begrijpt dat dit de combinaties van de toekomst zijn, dan is Geo Media & Design jouw opleiding! In deze vernieuwende opleiding komen de drie disciplines geo (aardrijkskunde), media en design op een innovatieve manier samen: je leert geografisch te denken en complexe politieke, economische, duurzame en sociale vraagstukken inzichtelijk te maken voor diverse doelgroepen, in binnen- en buitenland. Hoe? Door deze geo-informatie uitdagend en creatief vorm te geven. En gebruik te maken van nieuwe media als smartphones, apps en tablets. Geo Media & Design gaat dus over voelen en vertalen, begrijpen en uitleggen. Wat heb je daarvoor nodig? Nieuwsgierigheid en inzicht. Creativiteit en interesse in communicatie en ICT. En natuurlijk affiniteit met aardrijkskunde. Je wordt opgeleid als intermediair: je bent de vertaler tussen de klant met een ruimtelijk vraagstuk en de ICT-er met de tools. Je doel: nieuwe producten en diensten ontwikkelen die passen bij de doelgroep. En waar kom je dan terecht? Als GIS-specialist, grafisch adviseur/ontwerper, specialist nieuwe media of trendwatcher. Op de meest uitdagende en vooruitstrevende plekken, bij overheden of (grote, internationale) adviesbureaus en infra- of vervoersbedrijven, geo-bedrijven en grafische bureaus. Studieadviseur Tom van Duijnhoven E-mail T.vanDuijnhoven@has.nl Telefoon 073 - 752 02 13

Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Woensdag 26 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014 36

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Leermethoden Projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, (internationale) excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht Modulen

Virtuele excursie NL, Graphic Design, Weer en Klimaat, Nieuwe Media, Marketing, Virtual Reality & Animation, Global and Local. Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/geomediadesign

Faciliteiten

Geolab, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Ontwikkelen van een route-app voor shoppen in Den Bosch, infographics ontwerpen voor een groot landelijk dagblad, ontwikkelen van een serious game over een wereldvoedselvraagstuk, inzet van social media om het fileprobleem aan te pakken

Beroepen

Geo informatie-specialist/consultant, grafisch adviseur/ontwerper, specialist nieuwe media, trendwatcher, geo-marketeer, cross-mediaal redacteur

Geo Media & Design 37

ENTER Horticulture & Business Management

Lisa

Omdat ik een baan wil waarin ik kan reizen. Password: Internationaal

Mexico! Het staat op haar verlanglijstje. Net zoals Brazilië en Canada. Lisa: “Het zijn voor mij onbekende landen, maar tegelijkertijd is de tuinbouw er redelijk ontwikkeld. Die mix trekt me.” Haar hart gaat vooral uit naar groente en fruit – meer dan bloemen. Lisa, met auberginekleurige ogen: “Ik zou het liefst werk hebben waarin ik kan reizen, veel onder de mensen en vaak buiten ben. De hele dag in een laboratorium onderzoek naar plantenziekten doen – mwah.” De keuze voor de HAS? In de vrolijke zin van het woord lijkt het genetische belasting. Haar vader zat op de HAS. Haar neef ook. Dat Lisa geen Tuinbouw en akkerbouw maar Horticulture & Business Management volgt – de Engelse variant – heeft alles met haar internationale ambities te maken. Kort voor ze de HAS begon, leefde ze ook al drie maanden in Bristol. Over haar studie: “Die is zo breed dat ik er alle kanten mee op kan. Wat ik er vooral sterk aan vind, is de aandacht voor de economische kanten van tuinbouw. Maar je leert ook intensief samenwerken.” Ze zit in Den Bosch op kamers, want home sweet home is vooral home away from home: Voerendaal bij Maastricht. Met glimlach: “Nee, Den Bosch is geen straf. Sfeervol, vriendelijk en gemoedelijk.” Lisa, we won’t deny it.

Horticulture & Business Management 39

ENTER Horticulture & Business Management

Teun

Omdat ik gewoon buitengewoon ben. Password: Uniek

Voor een dertien-in-een-dozijn-leven is Teun niet in de wieg gelegd. Hij zat op de vrije school, werkte in de staalbouw, had een bedrijfje in druivenranken en zwoegde van 2008 en 2010 in Toscane. Zijn opdracht: het opzetten van biologische landbouw op een herbestemd landgoed – een hotel met appartementen plus 500 hectaren jachtterrein. Eerdere avonturen: in Zuid-Engeland werkte hij bij zijn broer, die fruitteler is. Dat beviel Teun. Zo besloot hij de stap te maken naar het Biodynamic Agriculture College. Letterlijk: de opleiding ligt naast de boerderij van zijn broer. Toch kiest Teun niet voor louter biologische landbouw: “Ten dele vind ik het een conservatief-radicaal wereldje, waarin het gangbare systeem al snel als een vondst van de duivel wordt gezien.” Maar achter de reguliere landbouw aanhobbelen wil hij evenmin. Zijn droom: het beste van de kennis en inzichten uit die twee werelden verenigen. Zijn hart ligt vooral bij plantfysiologie. Oftewel: wat is de relatie tussen plant, bodem, klimaat en voedingsstoffen? Met name klein fruit trekt zijn belangstelling. Zo deed hij bij The Greenery in Breda onderzoek naar 24 rassen herfstframbozen. De toekomst ziet hij zonnig in. Een tikje minder avontuurlijk: “Ik heb een zoontje van zes. Dat maakt je wat bedaarder.” Alhoewel. “Van de opa van mijn vrouw kunnen we vijftien hectare grond in Chili overnemen. Lijkt me geweldig voor groene asperges, fruit of een truffelboomgaard.”

Horticulture & Business Management 41

FACTS & FIGURES Horticulture & Business Management

Een internationale opleiding met een Hollandse vlag, dat is Horticulture & Business Management, de Engelstalige variant van de opleiding Tuinbouw en akkerbouw. Een opleiding voor iedereen die carrière wil maken in één van de meest vooruitstrevende sectoren van de Nederlandse economie. Voor iedereen die de wereld wil zien en mensen uit andere culturen wil leren kennen. Wist jij dat ons klein kikkerlandje de op één na grootse exporteur van agrarische producten in de hele wereld is? Dat mensen van over de hele wereld naar Nederland komen om van onze ervaring gebruik te maken? Dat Nederlandse tuinbouwers de aarde rondreizen om hun kennis en expertise te delen? Bij Horticulture & Business Management kijk je achter de schermen van de Nederlandse tuinbouw en ontdek je wat deze sector zo ontzettend succesvol maakt. Je maakt kennis met de hele keten van producent tot consument, en alle technische innovaties die de tuinbouw te bieden heeft. Daarnaast leer je alles over bedrijfsvoering, (internationale) handel, marketing en verkoop. Maar wat net zo belangrijk is, in deze opleiding komen je medestudenten uit de hele wereld: van Duitsland tot Kenia, van Amerika tot China. Zo leer je vloeiend Engels spreken en beleef je hoe het is om in een internationaal team te werken. Kortom: je bent klaar voor een internationale carrière. Na deze opleiding ben je dan ook verzekerd van een leuke en uitdagende baan. En niet alleen hier in Nederland want onze internationaal opgeleide tuinbouw experts zijn overal ter wereld erg gewild. Studieadviseur Geertje van der Beele E-mail G.vdBeele@has.nl Telefoon 073 - 692 37 89

Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Dinsdag 25 maart 2014 42

Taal

Engels

Studieduur

4 jaar (incl. stages) Studenten met een VWO diploma kunnen eventueel in het tweede jaar starten. Vraag een adviesgesprek aan met de studieadviseur en verken de mogelijkheden.

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

International Horticulture, Plant Sciences, Cultivation Techniques, Soil Science & Plant Nutrition, Business & Economics, Marketing & Communication, Supply Chain Management, Entrepreneurship Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/horticulture Business Management Agro Technology Research & Innovation

Faciliteiten

Schooltuin met de nieuwste teeltsystemen, practica ruimten, techniekhal, kas met hightech klimaatkamers, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Onderzoek naar verschillende productiemethodes van leliebollen, onderzoek naar de kwaliteit van tomaten- en paprikazaden bij een kweker in Guatemala, een online marketingplan schrijven voor een Duitse boomkweker

Beroepen

Ondernemer, bedrijfsleider, accountmanager, marketingmanager, inkoper, teeltadviseur, teeltmanager, export- of importmanager, veredelaar Horticulture & Business Management is onderdeel van de opleiding Tuinbouw en akkerbouw.

Horticulture & Business Management

Specialisaties

Omdat ik eigen inbreng belangrijk vind. Password: Uitgesproken

Volgens Wikipedia heeft IFA maar liefst 31 betekenissen. Van de Irish Farmers’Association tot aan de Iraanse voetbalbond. Maar bij één afkorting opent de deur naar de hele wereld: International Food & Agribusiness. Dat is de jongste opleiding aan de HAS. Eerstejaars Rik opgewekt: “Het is met geen enkele andere opleiding te vergelijken.” Als kind zag Rik op de geitenhouderij van zijn vader veel HAS-stagiaires voorbijkomen. Dat wekte zijn belangstelling. “Drie jaren op rij ben ik naar de Open Dag van de HAS geweest. Toen wist ik het zeker: IFA. Want de opleiding is enorm divers en breed. Je leert van alles wat.” IFA kent vier zogeheten werelden, van Animal tot Crop Production. Rik kiest Food & Health. Voor zijn meewerkstage kwam hij in de fruitteelt terecht. “Ik ben aan de slag gegaan bij een frambozen- en rodebessenteler in Haaren en een bewerker en handelaar in onbewerkt fruit in Udenhout. Leerzaam.” In het derde jaar wil hij naar Zuid-Amerika. “In ieder geval een land dat opkomt, want een gebrekkige of oude economie vind ik minder boeiend.”

International Food & Agribusiness

Maar eerst kennis opdoen. “Dat lukt prima, want de HAS is een fijne school. Geen ‘meneer’ of ‘u’, geen grote collegezalen of hiërarchie. Wel veel eigen inbreng. Precies wat ik wil.”

ENTER International Food & Agribusiness

Rik

Omdat ik weet wat internationaal zaken doen inhoudt. Password: Professioneel

Culinair journaliste. Schrijven met een servet om: dat leek haar wel wat. Maar het leven is een meerkeuzemenu. Het werd International Food & Agribusiness op de HAS. “Om de uitdaging. Je leert er op honderd manieren naar de voedingswereld kijken. Telkens zie je iets anders. Maar ook de economische kant ervan trekt me.” Ooit hield Nederland op bij het Drielandenpunt. Maar dat is veranderd: in een Drielandenkomma. “Bij deze studie kijk je over grenzen. Internationalisering gaat verder dan les krijgen in het Engels.” Afgelopen jaar onderzocht ze onder meer de invloed van cultuur op business. “Als je zonder enige kennis in Azië of Afrika zaken wil doen, loop je al snel in zeven sloten tegelijk. Ik heb me verdiept in Vietnam. Erg harde werkers, gevoelige sociale verhoudingen, maar er is ook corruptie.”

International Food & Agribusiness

Haar hart gaat uit naar planten en dieren. “Ik vind productieprocessen verbeteren interessant. Vooral verduurzaming. Hoe kun je afvalstoffen bij bierproductie verder gebruiken? Of wat zijn de consequenties van weten regelgeving als je duurzaam 60.000 kippen wil houden?” Stage liep ze bij een biologische dierveehouderij met eigen slachterij en winkel. Haar buitenlandstage? Die wil ze in tweeën knippen. Dat kan. Een deel Zuid-Amerika, een deel Zuid-Afrika. “Het liefst advisering in de dierproductie. Maar geen varkens of koeien. Liever iets aparts. Struisvogel. Of hert.”

ENTER International Food & Agribusiness

Janneke

FACTS & FIGURES International Food & Agribusiness

Applied science for a better world Internationaal duurzaam ondernemen, dat is waar de opleiding International Food & Agribusiness in een notendop om draait. Dat wil zeggen internationaal zaken doen met respect voor mens en milieu. Het is een opleiding voor iedereen met een brede interesse in de wereld en andere culturen. Voel jij je betrokken bij de uitdaging van het wereldvoedselvraagstuk? Ben je gedreven, creatief maar ook zakelijk? Dan is International Food & Agribusiness je op het lijf geschreven. Tijdens deze opleiding leer je alles over hoe in verschillende landen en culturen voedsel geproduceerd en verwerkt wordt en hoe je deze ketens kunt verduurzamen. Je werkt mee aan slimme oplossingen die het mogelijk maken om nu en in de toekomst voldoende en gezond voedsel te produceren én tegelijkertijd zuinig om te gaan met natuurlijke grondstoffen. Je maakt kennis met de keten van producent tot consument en alle aspecten die daarbij horen: planten, dieren, gezondheid en non-food toepassingen van agrarische grondstoffen. Maar naast de technische kennis die je opdoet, leer je ook alles over internationaal samenwerken en ondernemerschap. Je neemt een kijkje in de werelden van het (internationale) bedrijfsleven en non-profit organisaties. Daardoor ontdek je hoe je bruggen bouwt tussen verschillende belangen en hoe je samen écht duurzaam zaken kunt doet in de wereld van food- en agribusiness. Studieadviseur Esther van Lieshout E-mail E.vLieshout@has.nl Telefoon 073 - 752 03 99

Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Dinsdag 25 maart 2014 48

Taal

Engels

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Global Food Systems, Food & Health, Biobased Economy, Crop Production Systems, Animal Production Systems, Sustainable Market Development, Food Governance, Business Analysis, Sustainable Sourcing, Intercultural Business Communication, International Business Development, Management & Leadership Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/internationalfood Food & Health Crop Production Animal Production Biobased Economy

Faciliteiten

Schooltuin, klimaatcellen, kassen, milieuhal, voedingsmiddelentechnologiehal, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Je loopt stage in Nederland en in het buitenland. Het type bedrijf of organisatie is afhankelijk van de door jou gekozen specialisatie.

Beroepen

(Internationaal) ondernemer, projectmanager of technisch specialist in de voedsel- en agrarische industrie, accountmanager, beleidsmedewerker, business ontwikkelaar, adviseur maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid, inkoper van agrarische grondstoffen, export regiomanager, business consultant

International Food & Agribusiness

Specialisaties

ENTER Landscape Design

RenĂŠe

Omdat ik denk dat een ontwerp altijd beter kan. Password: Fanatiek

Een slaapkamer met heuvels en weilanden. Dat herinnert Renée zich van vroeger. Had ze zo’n fris landschapsbehangetje? Nee, het was echt. Vanuit haar slaapkamerraam in Bocholtz zag ze Zuid-Limburg liggen. Grote kans, zegt ze, dat de keuze voor Landscape Design al in haar jeugd is gaan kiemen. Het ouderlijk melkveebedrijf overnemen? Dat was niet aan de orde. Dat gaat haar jongere broer doen. Vroeger was ze vaak in de tuin te vinden en knutselde ze veel. Nu weer. Op de HAS: “Het is vooral de combinatie van groen en creativiteit die me in de opleiding trekt. Wat me fascineert is dat je ontwerp ook wordt uitgevoerd.” Al tijdens haar stages bij landschapsarchitecten beleefde ze die kick. Voor een wooncomplex in Hoensbroek ontwierp ze een buitenruimte. In Hamburg was ze bij de totstandkoming van volkstuinen betrokken. Enerzijds wil ze zich op grotere landschappen richten. Vooral in stedelijke gebieden en op bedrijventerreinen vallen nog wonderen te verrichten. Anderzijds zoekt Renée de uitdaging van de beperking: “Verticale tuinen en daktuinen trekken me.” Ze heeft wel een waarschuwing: “Zonder passie red je deze opleiding niet. Een ontwerp kan altijd beter, sterker. Daar gaat veel tijd in zitten. Maar dat is het waard. Kijk maar naar Nederland: zoveel verschillende landschappen op zo’n klein stukje wereld.”

Landscape Design 51

ENTER Landscape Design

Yvo

Omdat ik graag nadenk over innovatieve en praktische designs. Password: Creativiteit

Aan een doodlopende straat in de Eindhovense binnenstad. Bij een groot grasveld. Daar woonde Yvo. Op dat veld stond een speelboom. Of Yvo vanuit de kruin Den Bosch al zag liggen? Kan niet missen. Toch was de HAS niet zijn enige uitzicht. “Ik twijfelde tussen landschapsarchitect en anesthesist.” Narcotiseur vond hij uiteindelijk slaapverwekkend saai. Maar de HAS? Die houdt hem klaarwakker: “Het leuke van Landscape Design is dat je de opzet en inrichting van stedelijke omgevingen, landgoederen, parken en tuinen mag bedenken. Zo heb ik voor een Hilversums plangebied een zorgboerderij, kinderopvang en begeleidwonen-complex ontworpen.” Yvo prijst vooral de veelzijdigheid van zijn studie. “Vorige week hadden we een gastspreker over pretparken. Maar we zijn ook gaan fietsen in het Gooi om foto’s te maken in het kader van dorpsuitbreiding.” Voor zijn buitenlandstage wil hij afreizen naar Dubai, waar ze niet terugschrikken voor Landscape Design: de aangelegde wooneilanden in de vorm van een palmboom – in totaal 95 voetbalvelden – zijn spraakmakend. Yvo gaat er aan de slag bij een tuinen landschapsarchitect, die onder meer tuinen voor sultans ontwerpt en aanlegt. “Ik sprak een vierdejaars die er ook stage heeft gelopen. Die vloog doodleuk voor een ontwerpklus met een privéjet van de opdrachtgever naar buurland Oman.” Ja, heel vervelend zo’n stage.

Landscape Design 53

FACTS & FIGURES Landscape Design

Gevoel voor vormgeving en groene vingers? Oog voor detail en verlangen naar buiten? Dan is de studie Landscape Design iets voor jou. Bij deze studie leer je hoe je tuinen, parken, pleinen, landgoederen en landschappen een nieuw uiterlijk geeft. Hiervoor maak je een nieuw ontwerp. Je denkt hierbij na over een optimale inrichting, met een haviksoog voor vormgeving en gebruik. Het moet er immers goed uitzien, maar ook optimaal functioneren. Landscape Design is een vierjarige studie waarbij de zeven ontwerpateliers centraal staan. In elk atelier ga je met een andere locatie, schaal en uitdaging aan de slag. Zo werk je bijvoorbeeld aan tuinen, de publieke ruimte in een stad, een object in het landelijk gebied, een stedenbouwkundig plan voor een dorp en een ontwerpend onderzoek. Bij ontwerpen is verbeelden een belangrijk aandachtspunt. Je doet dit zowel handmatig (tekeningen) als met behulp van computerprogramma’s. Naast ontwerptechnieken, besteden we aandacht aan kennis van de natuur, waterhuishouding, ecologie, landschap, materialen, civiele techniek, overheidsbeleid, communicatie en projectmatig werken. Als afgestudeerde Landscape Designer kun je bij bureaus voor tuinen landschapsarchitectuur aan de slag. Of bij gemeenten en provincies, als beleidsmedewerker bijvoorbeeld. Of als adviseur bij stedenbouwkundige bureaus, maar je kunt ook journalist of bureauredacteur van een vakblad worden. Of je eigen ontwerpbureau beginnen. Studieadviseur Monique Huberts E-mail M.Huberts@has.nl Telefoon 073 – 692 38 22

Oriëntatiedagen Woensdag 27 november 2013 • Dinsdag 25 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014 54

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Leermethoden Ateliers, projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-)lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht Modulen

Groen en landschap, Ontwerpatelier 1 t/m 7, Ontwerpanalyses, Vernieuwen, Beleid landelijk gebied, Stad en groen. Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/landscapedesign

Accenten

Landelijk gebied, Gastdocentschappen, Internationalisering, Interactieve planontwikkeling

Faciliteiten

GIS lokalen, schooltuin, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop, ontwerp atelierruimte

Stages

Ontwerpen van een daktuin, het maken van een herinrichtingsplan voor een camping, het opstellen van een gebiedsvisie, het opstellen van een beplantingsplan, ontwerpen van een natuurspeel-leertuin

Beroepen

Ontwerper bij bureaus voor tuinen landschapsarchitectuur, adviseur bij stedenbouwkundige bureaus, beleidsmedewerker bij gemeenten of provincies of een eigen ontwerpbureau Landscape Design

Landscape Design is onderdeel van de opleiding Plattelandsvernieuwing

Omdat ik me niet laat afschikken door een uitdaging. Password: Stoer

Loop het HAS-gebouw in Den Bosch uit. Linksaf. Alsmaar rechtdoor. Op een bevroren moment ben je er: hartje Noordpool. Op de kop af 4275 kilometer. Dat is ook exact de lengte van Karins moederland: “Ik kom uit Chili en heb een dubbele nationaliteit. Mijn vader is Nederlander, mijn moeder Chileense.” Op haar achttiende besloot ze op de HAS te gaan studeren. “Ik had de kans, al sprak ik nog geen woord Nederlands.” Milieukunde is geen vertrouwd fenomeen in Chili. De omgang met natuur is er nogal onverschillig, weet Karin. Spijtig voor het fraaie landschap en de 4275 kilometer kust. “Chili dankt veel aan de zee. Vis en zeevruchten zijn een belangrijke bron van inkomsten. Maar de verstoring van de ecosystemen is fors, mede als gevolg van onverantwoordelijke productie. Chili kent ook nauwelijks een goed duurzaamheidsbeleid.” Dat tij zou Karin graag willen helpen keren.

Milieukunde

Stage liep ze bij microLAN, waar ze zich bezighield met de toxicologie van rioolwater. Voor hetzelfde bedrijf kon ze ook in Zuid-Korea aan de slag. Ze is krap twee dagen terug uit Seoel: “Het land heeft nogal wat problemen met zout oppervlaktewater. Ik heb er een apparaat voor een watersysteem gevalideerd.” Haar jetlag is ze nog niet volledig te boven, maar haar toekomst heeft vleugels. Na de HAS wil Karin in Wageningen verder. “Met biotechnologie of milieukunde met toxicologie als specialiteit.”

ENTER Milieukunde

Karin

Omdat ik wil zorgen voor een leefbare aarde voor nu en later. Password: Bevlogen

“Water is overal en het is altijd een uitdaging: er is óf te weinig óf te veel van.” Wijze woorden van een student Milieukunde die het aan spraakwater niet ontbreekt. Toch is Onno geen pessimist. Eerder een realist. “Het is noodzakelijk om veel aandacht aan de aarde te besteden. Kwaliteit van lucht, bodem en water; efficiëntie in de omgang met grondstoffen; duurzame bebossing; de wereldvoedselvoorziening.” In Oss deed hij MBO Laboratorium. “Toen ik klaar was, wilde ik verder. Milieukunde leek me een brede studie. Die verwachting is uitgekomen.” Vooral van ecologie en waterzuivering gaat zijn pols sneller kloppen. “Hoe krijg je rioolwater schoon? Hoe win je goed drinkwater? Dat daagt me uit. Schoon water in 2015 is ook een van de zeven millenniumdoelen die 189 landen met elkaar hebben afgesproken.” In Leuven, de zusterstad van Den Bosch, wil hij stage lopen. Daar werken de universiteit en de Vlaamse milieudienst nauw samen. Zijn droom: in dienst van grotere adviesbureaus regelmatig voor enkele weken naar het buitenland. “Niet alleen om waterzuiveringsinstallaties neer te zetten, maar ook om de zelfredzaamheid en bewustwording van de gebruikers te vergroten.”

Milieukunde

Onvermijdelijke vraag: drinkt Onno zelf veel water? Elke mens bestaat immers voor circa 67% uit H2O. “Nee, water vind ik niks aan. Maar met wat graan, hop en gist erbij wordt het al stukken aangenamer.”

ENTER Milieukunde

Onno

ENTER Milieukunde

Zijn scheikunde en biologie jouw favoriete vakken? En wil je later een interessante en afwisselende baan waarin je bijdraagt aan een leefbare aarde voor nu ĂŠn later? Dan is de opleiding Milieukunde iets voor jou! Tijdens de opleiding Milieukunde pas je vakken als scheikunde en biologie toe om na je studie bedrijven te helpen om te produceren zonder afval, grondstoffen niet op te maken en bij te dragen aan welvaart en gezondheid. Met jouw hulp kunnen ze duurzaam produceren voor een gezonde leefomgeving. Je leert bij Milieukunde creatieve en vernieuwende oplossingen bedenken om het gebruik van grondstoffen, energie en water terug te dringen. Dit doe je in de klas, maar ook in projecten waarin je samenwerkt met het bedrijfsleven. Dit kun je niet alleen met technische kennis. We leren je ook om management- en milieuzorgsystemen op te zetten en te werken binnen de grenzen van het (milieu) recht en de geldende vergunningen. Ook een internationale blik op de milieuvraagstukken is belangrijk. Daarom ga je zowel op stage in Nederland, als in het buitenland. Tijdens de praktijkgerichte opleiding Milieukunde leer je dus hoe je de wereld vanuit allerlei invalshoeken duurzaam inricht. Milieukunde maakt de puzzel compleet! Studieadviseur Pauline Spitters E-mail P.Spitters@has.nl Telefoon 073 - 692 36 30

OriĂŤntatiedagen Woensdag 27 november 2013 â&#x20AC;˘ Dinsdag 25 maart 2014 60

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

In je element met Milieukunde, Water in bedrijf, (Bio)energie en bedrijf, Bedrijf en omgeving Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/milieukunde Milieuadvies, Milieuonderzoek, Milieuprocesmanagement Je kunt je specialiseren door keuzes te maken voor technologie en/of voor management en/of voor effecten op de leefomgeving. Je doet dat binnen projecten, tijdens je stage(s) en tijdens het afstudeerproject.

Faciliteiten

Milieuhal, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Onderzoek waterzuivering (bij bijvoorbeeld Corus), haalbaarheidsstudie naar biomassavergassing in Zweden, onderzoek luchtkwaliteit (bijvoorbeeld op het Bureau Milieubeheer provincie Noord-Brabant), inventariseren van de energieverbruikers van verschillende bedrijfsonderdelen (bijvoorbeeld bij de Sligro), inventariseren 贸f en w谩t mbo-scholen doen aan duurzame ontwikkeling, onderzoek waterzuivering (bijvoorbeeld van de stad Matagalpa in Nicaragua)

Beroepen

Projectleider bij een milieuadviesbureau, adviseur bodem bij een bouwbedrijf, teamleider milieustrategie, projectingenieur milieumanagement, medewerker ruimte en wonen of vergunningverlener bij een gemeente, specialist lucht en geluid, procestechnoloog afvalwater, adviseur water en bodem bij waterschap, adviseur duurzame ontwikkelingen bij een ingenieursbureau

Milieukunde

Profielen

ENTER Stad en streekontwikkeling

Daan

Omdat ik bruggen kan bouwen tussen mensen. Password: Diplomatiek

Mensen zijn net oevers. De kunst is om ze met elkaar te verbinden. Hoe? Met een brug. Een levende brug. Zoals Daan. “Bij Stad en streekontwikkeling zit je vaak aan tafel met uiteenlopende partijen. Provincie, gemeente, waterschappen, natuurorganisaties, landbouwers, particulieren. Jij hebt de regie. De kunst is om eventuele conflicten op te lossen en de gemeenschappelijke winst te ontdekken.” Eventjes heeft hij nog Tuin- en landschapsmanagement overwogen. “Maar ik kan niet tekenen. Ik heb de fijne motoriek van een glasbak. Laat mij maar praten. Dat gaat me vlotter af.” In Oirschot kwam zijn sociale en verbale lenigheid al van pas. Voor die gemeente leidde Daan een project in het buitengebied: de aanleg van een fietspad. Met Brabants Landschap, Natuurmonumenten en landeigenaren kwam hij tot een constructieve aanpak. Ook zette hij een steenuilenproject op. Het actieplan: geschikte locaties en bereidwillige huizen- en grondbezitters inventariseren, een persbericht en folder maken, overleg voeren, knopen hakken. But there is more to develop. Voor zijn buitenlandstage werkte hij in Liverpool. Opdracht: hoe kun je het percentage bos in een landschap van 12% nu naar 30% in 2020 laten groeien, met oog voor een belangrijke snelweg die er loopt? Wat in ieder geval groeit, is Daans toekomstperspectief. Hij wil ambtenaar worden. “Die zijn vaak veel ambitieuzer dan de buitenwereld denkt. Een sterke werkmentaliteit. Dat spreekt me aan.”

Stad en streekontwikkeling 63

ENTER Stad en streekontwikkeling

Lise

Omdat ik van het buitenleven houd. Password: Groen

Haar vooroordelen over de HAS heeft ze al lang geleden op Marktplaats gezet. Gratis af te halen. Maar niemand wil ze! Zou Nederland het onderhand in de gaten hebben? Dat je op de HAS aanzienlijk meer leert dan eigen boontjes telen en doppen? “Ik dacht dat het een ‘boerenschool’ was. Het tegendeel is waar”, lacht Lise. De studiekeuze bleek nog lastig. Landscape Design? “Dat vond ik uiteindelijk toch te veel tekenen en computerwerk.” Tuin- en landschapsmanagement? Dat was het ook niet. Lise kijkt graag ver over de heg. Ze liep stage in de Noord-Spaanse kustprovincie Galicië. Ze was er betrokken bij een universitair onderzoek naar de keuze van veel landeigenaren om hun grond braak te laten liggen. “Hun redenen? De grond is slecht, percelen vaak te klein, velen geven de voorkeur aan een maatschappelijk interessantere baan.” In Nederland liep ze stage bij de coöperatie Aa-land, die ruim twintig bedrijven en organisaties in het stroomgebied van de rivier de Aa verenigt. “Van boomkweker tot restaurant. Ik ontwikkelde hun gezamenlijke communicatieplan. Mijn kantoor was op kasteel Heeswijk.” What the future will bring? Lise wacht het vrolijk af. “Maar het liefst werk ik aan streekontwikkeling. Dat vind ik breder dan stad. Ik houd niet zo van het nauwe en aangelegde.”

Stad en streekontwikkeling 65

FACTS & FIGURES Stad en streekontwikkeling

Nederland is een klein en dichtbevolkt land. Onze ruimte is beperkt en moet voor veel doeleinden gebruikt worden: om te wonen, te werken, te recreëren, voor de aanleg van wegen en spoorwegen, maar ook om voedsel te verbouwen. Vaak hebben gebieden meer dan één doel. In de stad kun je wonen, maar ook je eigen voedsel verbouwen (stadslandbouw). Ooit gehoord van boerengolf of boerencampings? Mooie voorbeelden waarbij landbouwgrond voor recreatie wordt gebruikt. Een mooi natuurgebied leent zich vaak ook prima voor sport en recreatie. Hoe kun je optimaal gebruik maken van de ruimte die je tot je beschikking hebt? Dat is precies waar de studie Stad en streekontwikkeling zich mee bezig houdt. Enerzijds ontwikkel je kennis over natuur, landbouw, water en recreatie. Anderzijds werk je aan je communicatieve vaardigheden: je hebt immers met veel partijen te maken, die allemaal hun eigen belangen en wensen hebben. Op basis van al die wensen en eisen ontwikkel je uitvoerbare, multifunctionele plannen, waarin alle betrokkenen zich thuis voelen. Het kan om een recreatiegebied gaan, maar ook om agrarisch natuurbeheer of dorpsontwikkelingsplannen. Eigenlijk alle plekken waar mens en natuur elkaar tegenkomen. En dat zijn er nogal wat! Studieadviseur Monique Huberts E-mail M.Huberts@has.nl Telefoon 073 - 692 38 22

Oriëntatiedagen Woensdag 11 december 2013 • Donderdag 27 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014 66

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Groen en landschap, Ondernemerschap, Gebied en informatie, Watersystemen, Recreatie, Stad en imago Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/stadenstreekontwikkeling

Faciliteiten

Geolab, laboratoria, practicaruimten, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Een communicatieadvies opstellen (bijvoorbeeld voor Natuurmonumenten), onderzoek doen naar de leefbaarheid van dorpen samen met burgers, een recreatieplan maken (bijvoorbeeld voor een gemeente), een inrichtingsplan opstellen (bijvoorbeeld voor de Loonse en Drunense Duinen), het vermarkten van streekproducten via het web

Beroepen

Planoloog landelijk gebied, gebiedscoรถrdinator, technisch medewerker inrichting, specialist agrotoerisme, projectleider plattelandsvernieuwing, adviseur natuur en landschap, beleidsmedewerker ruimtelijke ordening of zelfstandig ondernemer Stad en streekontwikkeling

Stad en streekontwikkeling is onderdeel van de opleiding Plattelandsvernieuwing.

Omdat ik mijn eigen weg ga. Password: Onafhankelijk

Twee jaar oud was ze. Toen zag ze ‘Free Willy’, de film over de vriendschap tussen een jongen en een orka in gevangenschap. Naomi was verkocht. Voortaan tekende ze louter orka’s en droomde ervan deze grootste leden van de dolfijnenfamilie te trainen. “Nu denk ik: laat ze lekker in het wild leven.” Na de middelbare school twijfelde ze. Fotograaf of bioloog worden? Tijdens een walvistocht in Canada wist ze het antwoord. Zo kwam ze bij Toegepaste Biologie terecht. “Vooral ecologie spreekt me aan. Momenteel is er weinig geld voor het verbeteren van de wisselwerking tussen organismen, populaties en levensgemeenschappen. Maar tegelijkertijd maakt dat ook creatief. Een voorbeeld. Voor waterschap Aa & Maas hebben we in de Snelle Loop, een beek bij Millheeze, de invloed van dood hout op beekherstel onderzocht. Zo’n aanpak met dood hout kost nauwelijks geld, maar werkt wel.”

Toegepaste Biologie

Van beek naar zee: Naomi gaat op Texel stage lopen. Bij het maritieme onderzoekscentrum NIOZ zal ze onderzoek doen naar kanoeten – een vogelsoort. Van zee naar oceaan: haar buitenlandstage wil Naomi aan de Canadese westkust doen. Aan de universiteit in Vancouver is een hoogleraar verbonden die wereldwijd de autoriteit op het gebied van orka’s is. Naomi wil de populatie en migratie van deze dieren onderzoeken. Niet op film, maar in het echt. Even weg uit Nederland: Free Naomi!

ENTER Toegepaste Biologie

Naomi

Omdat ik nu al weet wat ik wil worden. Password: Doelgericht

De enorme datura, dat is zijn lievelingsplant. Indianen en sjamanen – magische priesters – gebruiken delen van de zoetgeurende datura om hallucinaties op te wekken. Maar Arjan kan zonder: zijn studie Toegepaste Biologie ís al één vrolijke trip: “Ik leer hier gi-ga-veel.” Als kind had hij een eigen siertuin van 10 x 6 meter in Schoonrewoerd bij Leerdam. Plus een zelfgegraven vijver, met waterval, fontein en bruggetje. Maar er ontbrak iets in zijn paradijsje: dieren. “Die vind ik leuker dan planten. Ik wil interactie.” Toch sloeg de twijfel toe. Want een HBO-functie in een dierentuin leek hem geweldig, maar hoe vaak zie je vacatures van Artis of Burgers’ Zoo? De kans dat je een ontsnapte cobra tegenkomt lijkt groter te zijn. Om die reden koos Arjan bij Toegepaste Biologie uiteindelijk voor de studierichting Plant. Bij een groot zaadveredelingsbedrijf in West-Brabant gaat hij onderzoek doen naar de verwerkingseigenschappen van veldsla. Zijn buitenlandstage zal in Engeland zijn. “Die taal is erg belangrijk in de plantenwereld. Ik wil m’n kennis en spreekvaardigheid verbeteren.”

Toegepaste Biologie

De toekomst? Veredelaar, zegt Arjan. Of selecteur. “Het liefst in combinatie met acht à tien keer per jaar naar het buitenland reizen. Tijdens mijn Nederlandse stage ga ik al drie dagen naar Frankrijk om proefvelden met gewassen te bekijken. Keileuk!”

ENTER Toegepaste Biologie

Arjan

FACTS & FIGURES Toegepaste Biologie

Hoe zorg je dat de purperreiger kan broeden in Nederland? Hoe verhoog je de melkproductie zonder dat het ten koste gaat van het dierenwelzijn? Hoe bestrijd je plantenziekten bij de teelt van biologische paprika’s? Alledaagse vragen bij Toegepaste Biologie. Want daar onderzoek je niet alleen plant, dier en ecologie, maar vertaal je ook jouw resultaten naar praktische oplossingen. Precies dat is het ‘toegepaste’ in deze opleiding: op basis van jouw onderzoek maak je diervoeding gezond, produceer je bloemen op een milieuvriendelijke wijze, houd je dieren op een manier die recht doet aan hun welzijn, ontwerp je fokprogramma´s voor sportpaarden en maak je natuur ‘natuurlijk’. Dat doe je na een opleiding waarin theorie, praktijk, cases en projecten mooi samenvallen. Als student Toegepaste Biologie drijft jouw nieuwsgierigheid je naar buiten waar je in de kas, het dierenverblijf of in het veld gegevens verzamelt. Vervolgens verwerk je nauwkeurig je ontdekkingen en presenteer jij je advies aan jouw opdrachtgever. Op die manier ontwikkel je jezelf én een duurzame, innovatieve biodiversiteit en leefomgeving. Na een opleiding Toegepaste Biologie kun je in allerlei banen terechtkomen: van adviseur ecologie, onderzoeker dierenwelzijn en plantenveredelaar tot aan ontwikkelaar zaadproductvormen en visserijonderzoeker. Je werkt dan bij onderzoeksinstituten, ecologische adviesbureaus, dierentuinen, plantveredelingsbedrijven of bij de overheid. Studieadviseur Pauline Spitters E-mail P.Spitter.@has.nl Telefoon 073 - 692 36 30

Oriëntatiedagen Woensdag 18 december 2013 • Donderdag 27 maart 2014 72

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Leermethoden PGO, projecten, praktijkopdrachten, vaardigheidstrainingen, workshops, (gast-) lezingen, hoorcolleges, practica, excursies, werkcolleges, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht Modulen

Ecologie en adaptatie, Diergedrag en â&#x20AC;&#x201C;fysiologie, Levenscyclus, van Genen tot Populaties, van Populaties tot Ecosystemen, Advies- en onderzoeksvaardigheden Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/toegepastebiologie Dier Plant Ecologie

Faciliteiten

Schooltuin met de nieuwste teeltsystemen, biolab, practicaruimten, kas met hightech klimaatkamers, laboratoria, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Onderzoek naar populatieomvang van vlinders in het regenwoud in BraziliĂŤ, ontwikkeling en identiteit van mesheften in de Nederlandse Waddenzee, onderzoek naar sociale structuren bij Hooglanders (gedragsonderzoek), ontwikkelen van resistentietoetsen voor trips in prei, ontwikkeling en innovatie van systemen voor varkenshouderij, houdbaarheid van kersen in TasmaniĂŤ.

Beroepen

Adviseur ecologie, visserijonderzoeker, onderzoeker plantenziekten, onderzoeker dierenwelzijn, zaadtechnoloog, assistent-veredelaar, specialist diervoeding/nutritionist of praktijkgericht onderzoeker op wetenschappelijke basis, trainee biologische bestrijding

Toegepaste Biologie

Specialisaties

ENTER Tuinbouw en akkerbouw

Roosmarijn

Omdat ik doe wat ik leuk vind en leuk vind wat ik doe. Password: Geïnspireerd

Flower power. In de sixties was dat het motto van de hippiebeweging. Een halve eeuw later geldt de kracht van bloemen nog altijd. Dat weet Roosmarijn – wat wil je ook met zo’n voornaam. Als kind was ze vaak met stekjes en potaarde in de weer. Haar opa was bloembollenkweker in Beverwijk. Nog meer groen en groei: de moeder van Roosmarijn zat op de HAS; haar vader gaf les op een agrarische school. ”Ik was op zoek naar een hogeschool met een goede tuinbouwopleiding en dus koos ik voor de HAS”. Haar motivatie is sterker dan schokbeton: elke dag reist ze vier uur. Roosmarijn woont in Hoorn. Sierteelt heeft haar hart gestolen. In de Beemster liep ze stage bij een kweker van alstroemeria’s, een vaste plant met lelieachtige bloemen. In de nazomer vertrekt ze naar Nieuw-Zeeland. Ze gaat onderzoek doen naar de gunstige effecten van micro-organismen in de teelt van gerbera’s. “Want je hebt ook goede bacteriën.” Waar Roosmarijn zelf mee besmet is? De fascinatie voor veredeling. “Ik vind het leuk om kruisingsschema’s te maken. Wat kun je in een volgende generatie van planten of bloemen verwachten? Dat is spannend.” Op haar kamer in Hoorn staan veertien planten. Maar zelf krijgt ze nog genoeg zuurstof, zegt Roosmarijn. Ze zet haar raam altijd open. Past ook bij haar: de wereld binnenlaten.

Tuinbouw en akkerbouw 75

ENTER Tuinbouw en akkerbouw

Donny

Omdat ik niet bang ben om een uitdaging aan te gaan. Password: Ondernemend

Donny is dol op snijbloemen. “Het zit in m’n bloed”, lacht hij. Maar voor langere houdbaarheid hoeft hij geen Chrysal te slikken. Zijn ambities verleppen niet. Die zijn groot en sterk, net zoals de Avalanche+ die zijn vader kweekt. Thuis in Berkel en Rodenrijs staat vrijwel altijd een vaas van zulke witte rozen op tafel. Uit eigen kas. Stage liep hij in Kenia. Op een 90 hectare grote rozenkwekerij onderzocht Donny gewasbescherming. Ook werkte hij mee aan een nieuwe kweeklocatie. Zijn binnenlandstage was in Aalsmeer. Momenteel studeert hij af bij een chrysantenkwekerij. Hij onderzoekt of je chrysanten op water kunt telen, zonder nadelen voor kwaliteit en kostprijs. Hij durft er een bos rozen om te verwedden dat de snijbloemensector in Nederland verder onder druk zal komen te staan. Belangrijkste oorzaak: de stijgende kosten. “Om die reden zit Kenia nog steeds in m’n achterhoofd. Misschien ga ik er wel voor langere tijd aan de slag.” Vooral kwaliteitsverbetering, zoals gewasonderhoud en voeding, is een item. Maar ook: betere transportcondities. “Veel Keniaanse rozen gaan naar de Nederlandse veiling voor de tussenhandel. Gekoeld, maar zonder water. Transport betaal je per kilo. Water is gewicht. Nee, da’s weinig romantiek.” Nog één gewetensvraag, voor iemand die tussen witte rozen is opgegroeid. Wat voor bloemen geeft hij een geliefde? Lachend: “Rozen. Maar dan wel rood.”

Tuinbouw en akkerbouw 77

FACTS & FIGURES Tuinbouw en akkerbouw

Hollandse groenten, bloemen en aardappelen, je vindt ze over de hele wereld. Dat is geen toeval, dat komt doordat wij hier in Nederland een enorme kennis en ervaring op het gebied van tuinbouw en akkerbouw hebben opgebouwd. Wij creëren nieuwe rassen en ontwikkelen technische innovaties. Wij werken aan duurzame productiemethoden en bedrijven handel met mensen over de hele wereld. De opleiding Tuinbouw en akkerbouw is jouw springplank naar deze dynamische, innovatieve en internationale sector! De opleiding Tuinbouw en akkerbouw biedt je alle kennis en vaardigheden voor een mooie toekomst in een mooie sector. Het is een brede opleiding waarin zowel technische als bedrijfskundige vakken aan bod komen. Je ontdekt dus de wereld van planten, met vakken zoals biologie, teelttechnieken en veredeling, maar ook de hele keten van producent tot consument, met vakken zoals bedrijfseconomie, management en marketing. In alle vakken komen actuele thema’s aan bod, zoals trends in smaak en afzet, veranderende kwaliteitseisen, duurzame productie en voedselveiligheid. Ook in de praktijklessen houd je je bezig met de nieuwste ontwikkelingen in de sector. Zo werk je bijvoorbeeld met de modernste apparatuur die op de markt verkrijgbaar is en experimenteer je met de meest vooruitstrevende technologieën. Doordat de markt altijd volop in beweging is, en bedrijven steeds groter, technischer en internationaler worden, vind je na je opleiding altijd wel een passende en uitdagende (internationale) baan. Of misschien wil je zelf wel ondernemer worden en je eigen bedrijf starten? Waar en hoe dan ook: na de opleiding Tuinbouw en akkerbouw ligt er een wereld voor je open! Studieadviseur Geertje van der Beele E-mail G.vdBeele@has.nl Telefoon 073 - 692 37 89

Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Dinsdag 25 maart 2014 78

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages) Studenten met een VWO diploma kunnen eventueel in het tweede jaar starten. Vraag een adviesgesprek aan met de studieadviseur en verken de mogelijkheden.

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Dwars door de keten, Plant en cel, Plant en groei, Teeltinnovatie, Toegepast onderzoek, Economie en bedrijf, Marketing en communicatie, Ketens en consumenten, Ondernemen Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/tuinbouwenakkerbouw Business Management Agro Technology Research & Innovation

Faciliteiten

Schooltuin met de nieuwste teeltsystemen, practica ruimten, techniekhal, kas met hightech klimaatkamers, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Onderzoek naar afzetmogelijkheden voor van een nieuw groenteras, opzetten van een registratiesysteem voor de komkommerteelt, onderzoek naar nieuwe vermeerderingstechnieken van aardappelen, teeltoptimalisatie met behulp van bodem- en gewassensoren

Beroepen

Ondernemer, bedrijfsleider of manager bij een teeltbedrijf, teeltadviseur, accountmanager, exportmanager, veredelaar, kwaliteitsmanager, marketing manager of inkoper

Tuinbouw en akkerbouw

Specialisaties

Omdat ik van aanpakken houd. Password: Resultaatgericht

U-li-co-ten? Let’s check: het bestaat! Mooi dorpje bij Baarle-Nassau. Dat mag je vergeten, haar woonplaats. Maar Janneke van den Brandt: onthoud die naam. Want ze heeft veel in haar mars. “Aanvankelijk wilde ik illustrator van kinderboeken worden. Totdat ik een studiekeuzetekst deed. De sleutelwoorden die eruit kwamen: groen, creatief, vormgeving.” Helder. Zo kwam Tuin- en landschapsmanagement in zicht. Even twijfelde ze nog over Landscape Design. “Maar dat is minder op het ondernemerschap gericht. Ik hou juist van aanpakken.” Van de vier pijlers onder haar studie – beleid, inrichting, ontwerp en management – spreken de laatste twee haar het meest aan. “Ik zie liever resultaten dan papierwerk.” Bij BTL, een groot groenbureau in Roosendaal, kon ze haar lol al flink op. Ze ontwierp een eetbare tuin, een schoolplein voor een basisschool en een particuliere tuin. Voor een tuinarchitect in België ging ze aan de slag met een buitenruimte voor een kinderopvang.

Tuin- en landschapsmanagement

Op een dag. Dan begint ze voor zichzelf. Maar eerst werkervaring opdoen en een eigen handtekening ontwikkelen. Qua ontwerp, qua keuzes in vormen, materialen, planten en bloemen. Zodat je ooit langs een tuin of park rijdt en meteen ziet: dat is van Janneke. Die uit Ulicoten? Ja, die!

ENTER Tuin- en landschapsmanagement

Janneke

Omdat ik out-of-the-box denk. Password: Anders

Toen hij dertien was, kreeg hij een bijbaantje. In de groenvoorziening. Loek snoeide en maaide, elke zaterdag. Maar zijn interesse voor tuinieren werd geen millimeter korter. Sterker nog: die groeide. Zo belandde hij na het VWO bij Tuin- en landschapsmanagement. “Een lekker brede opleiding, want ik wil me nog niet vastnagelen. Bovendien is het een praktische studie die m’n ondernemingszin aanwakkert.” Bij een Amsterdams bureau van terreininrichters en hoveniers werkte hij onder meer aan de aankleding van een Leidse parkeergarage. “Nee, niet wat begonia’s links en rechts. Maar verticaal groen. Ook daktuinen vind ik interessant. Ik hou van onorthodoxe en innovatieve ontwerpen.” Zijn buitenlandstage? Factor 25, qua zonnebrand: Loek ging naar Aruba. Hoe hij daar een stageplek vond? Laconiek: “Gewoon mailen.” Met veel plezier werkte hij bij Divi Aruba, dat vijf resorts en een nine-holes golfbaan exploiteert. Loek bereidde met name projecten voor rond de groen- en golfvoorziening. “Een goeie tijd. Erg leerzaam, ook om tegen cultuurverschillen aan te lopen. De mensen op Aruba maken zich nergens druk om. Maar ook op persoonlijk vlak was het zinvol. Lang van huis zijn heeft me zelfstandiger gemaakt.”

Tuin- en landschapsmanagement

Als hij klaar is met zijn opleiding, zal hij op een splitsing staan. Figuurlijk. Linksaf voor werk in de groenvoorziening? Of rechtsaf naar Wageningen voor de studie Landschapsarchitectuur en Ruimtelijke planning Eén zekerheid: hij komt er wel uit, op die T-splitsing. De T van Tuin- en landschapsmanagement.

ENTER Tuin- en landschapsmanagement

Loek

FACTS & FIGURES Tuin- en landschapsmanagement

Wil jij ontdekken hoe je het groen om je heen kunt ontwikkelen, inrichten, realiseren en beheren? Zie je jezelf als manager van de natuur? Dan is de studie Tuin- en landschapsmanagement iets voor jou! In deze studie verzamel je praktische kennis over water, bodem en vegetatie. Je krijgt les in stedelijk groen, sportvelden, landschap, marketing, communicatie, ondernemen en management. Je leert om de samenhang te zien tussen verschillende fasen van een project, van beleid tot uitvoering. Zo kun je problemen in het beheer van openbaar groen niet alleen analyseren, maar ook oplossen. Tijdens de studie Tuin- en landschapsmanagement ontwikkel je alle vaardigheden om de groene ruimte in stedelijke en landelijke gebieden in te richten en te beheren. Later kun je dan zowel op management- als op uitvoerend niveau aan de slag. Denk hierbij bijvoorbeeld aan hoofd van de afdeling Openbaar Groen, projectleider groenvoorzieningen, adviseur boombeheer natuurbeheer of beheer sportvelden bij de overheid, adviesbureaus en/of het bedrijfsleven. Met Tuin- en landschapsmanagement kun je overal terecht waar het groeit en bloeit. Studieadviseur Monique Huberts E-mail M.Huberts@has.nl Telefoon 073 - 692 38 22

Oriëntatiedagen Woensdag 4 december 2013 • Woensdag 26 maart 2014 • Vrijdag 13 juni 2014 84

Taal

Nederlands

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Leermethoden Probleemgestuurd onderwijs, projectonderwijs, hoor- en werkcolleges, practica, excursies, (internationale) stages, afstuderen via een bedrijfsopdracht Modulen

Groen en landschap, Ontwerp en werkomschrijving, Watersystemen, Ondernemen, Sportvelden en Beheer, Natuur en techniek, Stad en Integraal Beheer, Management en analyse Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/tuinenlandschapsmanagement GIS/Autocad lokalen, atelierruimten, schooltuin, laptopstations, practicumruimtes, studiepaleis, boekhandel, catering, printshop

Stages

Groenbeheerplan schrijven voor een gemeente, gebiedsinventarisatie uitvoeren voor de aanleg van een landschapspark, inrichtingsplan maken voor een sportcomplex, calculatie en werkvoorbereiding bij een groot groenvoorziening

Beroepen

Werkvoorbereider bij een groenvoorzieningsbedrijf, projectleider bij een gemeente, beleidsmedewerker bij de provincie, landschapsdeskundige bij een adviesbureau, hoofduitvoerder bij een aannemingsbedrijf of beheerder bij een natuurorganisatie Tuin- en landschapsmanagement is onderdeel van de opleiding Plattelandsvernieuwing.

Tuin- en landschapsmanagement

Faciliteiten

ENTER Voedingsmiddelentechnologie

Marthe

Omdat ik nooit stil wil blijven staan. Password: Innovatief

Hoe maak je een schuimpje? Of aardappelpureepoeder? Het zijn niet direct quizvragen waar je vrijkaarten voor Lowlands mee kunnen winnen. Spijtig! Want Marthe kent de antwoorden. Met glimlach: “Als je over Voedingsmiddelentechnologie begint te vertellen, ben je sowieso niet snel uitgekletst. Ik zit nooit om een verhaal verlegen.” Haar hogeschoolkeuze is niet vreemd. De moeder van Marthe is teamleider op de Helicon [MAS], haar tante en neef zaten op de HAS. “Voeding boeit me. Vooral productontwikkeling en bakkerijtechnologie. Ik verdiep me graag in de functie van ingrediënten in voedingsmiddelen en hun onderlinge reacties. Stel dat je een cake light wil maken. Dan haal je vetten en suikers eruit. Maar zowel in structuur als in smaak zal het veel minder een cake zijn. Welke vervangers heb je dan nodig om toch van cake te kunnen spreken? Zulke puzzels. Dat vind ik leuk.” Ter geruststelling: haar aanrecht staat niet vol petrischaaltjes en retorten: “Nee jôh. Ik houd ook van koken en eten met vrienden. Tapas, chocola, honderd andere lekkere dingen.” Kiest ze de richting Food & Technology of Food & Health? Het eerste. Bij Heineken maakte Marthe al kennis met de wereld van het brouwen. Voor haar binnenlandstage wil ze een klein bedrijf zoeken. Stage in het buitenland? Australië lijkt Marthe wel iets. Straks nóg meer verhalen.

Voedingsmiddelentechnologie 87

ENTER Voedingsmiddelentechnologie

Remco

Omdat ik een echte bèta-student ben. Password: Technisch

Hij komt uit Werkendam, bij de Biesbosch. Zijn vader is schipper op de zeevaart. Eeuwen geleden aten zeelieden vooral scheepsbeschuit, pekelvlees, bonen en stokvis. Maar dankzij de grote sprongen voorwaarts in de voedingsmiddelentechnologie is ook het eten aan boord uitstekend. Remco weet er alles van. Zijn eigen lievelingsgerecht? Wilde zalm. De keuze voor zijn studie is logisch, legt hij uit. “Ik ben een bèta-student. In het begin dacht ik even dat je bij voedingsmiddelentechnologie vooral koken zou krijgen. Maar het accent ligt op de scheikundige processen. Dat bevalt me.” Voor zijn binnenlandstage wil hij bij Purac in Gorinchem aan de slag, de wereldspeler in melkzuur, melkzuurderivaten en lactiden. Zijn buitenlandstage? Vietnam lijkt hem wel wat. Maar ook Ethiopië gooit hoge ogen: “Lekker warm in de winter en een heel erg mooie natuur.” Voedingsmiddelentechnologie kent twee richtingen: Food, Technology en Food & Health. Remco, what are we gonna do? “Ik vind het een moeilijke keuze. Het is allebei leuk. De wereldvoedselvoorziening houdt me bezig, maar ook wat voeding in je lichaam doet.” Kornet. Dat is Remco’s achternaam. Een kornet is ook de naam van een blaasinstrument. Geen probleem voor Remco, lijkt ons. Een HAS-student met een lange adem. Let maar op.

Voedingsmiddelentechnologie 89

FACTS & FIGURES Voedingsmiddelentechnologie

Ooit dieper nagedacht over vruchtenyoghurt? Je afgevraagd hoe de smaak, kleur en dikte worden bepaald? Wel eens willen weten hoe ze de kwaliteit, veiligheid en houdbaarheid kunnen garanderen? En hoe voedingsmiddelen worden geproduceerd? Wil je weten welke wereld er achter een etiket zit? Dan is Voedingsmiddelentechnologie je op het lijf geschreven. Tijdens deze veelzijdige studie leer je alles over het ontwikkelen en produceren van nieuwe, betere en gezondere voedingsmiddelen of het aanpassen van bestaande. Je leert welke (nieuwe) ingrediënten je moet gebruiken en hoe je een product verantwoord en gezond kunt maken. Daarnaast leer je met welke procestechnologieën je deze producten kunt maken. Zo krijg je les over de verschillende productie- en conserveringsmethoden, voedselveiligheid en kwaliteit van voedingsmiddelen en wettelijke eisen wat betreft producten en processen. Ook de relatie tussen grondstoffen en bewerkingsprocessen komt aan bod. Als voedingsmiddelentechnoloog kun je op veel plaatsen aan de slag. Een baan in de productontwikkeling bijvoorbeeld, procestechnologie, productiemanagement, kwaliteit, commerciële technologie, research of management – zowel bij multinationals als in het midden- en kleinbedrijf. Je kunt bedrijven gaan adviseren die voedingsmiddelen maken of verpakken, maar ook machinebouwers en toeleveranciers van grond- en hulpstoffen zijn mogelijke werkgevers. Het overgrote deel van de afgestudeerden komt bij voedingsmiddelenproductiebedrijven terecht, maar onderzoeksinstituten, adviesbureaus of de Voedsel- en Warenautoriteit zijn ook mogelijk. Steeds meer afgestudeerden vinden een baan in het buitenland of hebben een internationaal georiënteerde baan. Studieadviseur Ron de Veld E-mail R.dVeld@has.nl Telefoon 073 - 692 37 11

Oriëntatiedagen Woensdag 11 december 2013 • Donderdag 9 januari 2014 (MAS) • Donderdag 27 maart 2014 90

Taal

Engels

Studieduur

4 jaar (incl. stages)

Stageduur

1 jaar (in totaal) in binnen- en buitenland

Productontwikkeling, Procestechnologie, Kwaliteitszorg, Productiemanagement, Voeding en Gezondheid, Consumentengedrag, Wereldvoedselvoorziening Wil je het volledige leerplan zien, scan de QR code of ga naar: www.hashogeschool.nl/voedingsmiddelentechnologie Voor je afstudeerjaar maak je de keuze voor een specialisatie. Bijvoorbeeld richting productontwikkeling of procestechnologie.

Faciliteiten

Voedingsmiddelentechnologiehal, productontwikkelingscentrum, laboratoria voor levensmiddelenmicrobiologie, levensmiddelenchemie en levensmiddelennatuurkunde, studiepaleis, laptopstations, computerlokalen, boekhandel, catering, printshop

Stages

Meewerken aan de ontwikkeling van nieuwe toetjes (b.v. Friesland Campina), testen van nieuwe verpakkingen voor ketchup (b.v. Heinz), kostenverlaging van de bierproductie (b.v. Heineken), plan voor het beheersen van veiligheid van producten maken (b.v. Pepsico), onderzoek naar het aanbrengen van nieuwe smaakjes bij chips (b.v. Givaudan)

Beroepen

Productontwikkelaar, procestechnoloog, productiemanager, applicatietechnoloog, kwaliteitsmanager, commercieel technoloog, adviseur op gebied van kwaliteit of gezonde voeding, controleur bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, eigen bedrijf bijvoorbeeld als bierbrouwer of als adviesbureau

Voedingsmiddelentechnologie

Specialisaties

Food Design Centre

Techniekhal

Kassen

Studiepaleis

Microbiologielab

Klimaatkamers

Milieuhal

Geolab

Tuin

Chemielab

Paviljoen

Voedingsmiddelentechnologiehal

Jouw toekomst

Omdat ik graag nadenk ove r innovatieve en praktische designs

Password: Creatief

ik Omdat til nooit s ven wil blij staan

at ik d m O veel nog wil iken bere Password: Ambitieus

Omdat ik out-of the-bo x denk

Password: Innovatief

Password: Anders

Omdat ik graag de boer op ga

Password: Ondernemend

ik doe t a d m O uk vind e l k i t wa vind en leuk e do wat ik

ik graag t a d m O uwe met nie eĂŤn logi techno en bezig b

Password: Toekomstgericht

Omda t zorgen ik wil vo leefba or een r voor n e aarde u en later 95

Password: GeĂŻnspireerd

Password: Bevlogen

Het succes van jouw jonge onderneming bepalen je klanten. Maar vooral jijzelf. Want of je nu kleine zelfstandige of CEO van een multinational wilt worden: ondernemerschap begint met een vonk. Bij Topklas Ondernemen blazen we die graag aan.

In het Topklas-jaar leer je om stevige antwoorden te vinden. Je visie ontwikkel je stap voor stap. Ook werk je planmatig je strategie uit. Zo leer je denken daadkracht met elkaar combineren. Ondersteuning krijg je van ondernemers uit de praktijk, docenten en coaches.

Vanzelfsprekend komt in het Topklas-jaar theorie aan bod. Maar nog belangrijker is de praktijk. Zie jij voldoende kansen in de markt? Ontdek je vroegtijdig de valkuilen en hindernissen? Kun jij slimme oplossingen bedenken? En de vraag der vragen: is jouw idee levensvatbaar?

Als je zonder aarzelen ja knikt, is Topklas Ondernemen iets voor jou. Bij deze afstudeervariant krijgt jouw ondernemende geest alle ruimte en zet je een eigen bedrijf op. Welke opleiding je aan HAS Hogeschool volgt, doet er niet toe.

Voor ons doet het er niet toe. Wat telt, is jouw antwoord op ĂŠĂŠn vraag: heb jij genoeg ondernemingszin?

Topklas Ondernemen

Een klein naamsplaatje bij de bel? Of neonletters aan de gevel? Een eenmanszaak, waar je je functioneringsgesprek lachend voor de spiegel voert? Of een bedrijf met een parkeerplaats zo groot als een voetbalveld?

Enkele projecten die in de Innovatieklas zijn ontstaan: • De Soepfabriek in Breda biedt catering, maar ook workshops gezonde, verse en zelfgemaakte soep aan schoolkinderen en anderen. • Koenovatie is een project dat innovatie onder jonge melkveehouders in Zuid-Limburg wil aanwakkeren. • Dogjog is een initiatief om te dikke honden in Vinkeveen – ja, die zijn er – actief, fit en gezond te krijgen. • Able2sustain werkt aan een duurzame week voor studenten.

Ook de werkstijl van de Innovatieklas doet recht aan de naam. Kennis deel je, bronnen zijn open en toegankelijk. Oftewel: crowdsourcing. Zo kan de vonk ook tussen verschillende sectoren overslaan. Je deelname aan de Innovatieklas levert zowel jou als de HAS en het bedrijfsleven veel op. Van zelfkennis en inspiratie tot realistische concepten voor producten die maatschappelijk beter zijn.

Twintig weken duurt deze klas. Wie in aanmerking komen? Gretige studenten, die de grenzen van groen wil verleggen. Het begint met een leeg A4’tje; je eindigt met genoeg verhalen voor een boek over vernieuwing. In de Innovatieklas richt je je vernieuwingsdrift altijd op iets concreets. Dat kan een product, technologie of productieproces zijn. Maar ook een organisatie, markt of de samenleving.

www.hasik.nl

Innovatieklas

Groen is de meest zeldzame oogkleur. Maar niet op de HAS. Wij wakkeren je groene blik op de wereld aan. Dat geldt zeker voor de Innovatieklas.

III

HAVO-proﬁel

WIA of WIB

exWI+SK

exWI

MBOniveau 4

International Food & Agribusiness

Landscape Design 3)

Milieukunde

Stad en streekontwikkeling 3)

Toegepaste Biologie

Tuinbouw en akkerbouw

Tuin- en landschapsmanagement 3)

Voedingsmiddelentechnologie

39281

34859

34284

34859

30009

34868

34859

34856

TT en SK

WIA of WIB

TT en WIA of WIB

WIA of WIB

exWI+SK

exWI

exWI+SK

exWI

exWI+SK

exWI

exWI+SK

exWI

1) studie valt onder opleiding Food Design & Innovation • 2) studie valt onder opleiding Tuinbouw en akkerbouw • 3) studie valt onder opleiding Plattelandsvernieuwing

advies- advies- advies- advies- advies- advies- advies- advies- adviesgesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek

Horticulture & Business Management 2)

FreshFood & Innovation 1)

34122

VWO-proﬁel

advies- advies- advies- advies- advies- advies- advies- advies- adviesgesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek gesprek

34868

Food Design & Innovation

34122

Dier- en veehouderij

34869

30033 Geo Media & (voorlopig) Design

Bedrijfskunde en agribusiness

34866

Opleidings- Opleiding / Studie code

Toelatingseisen 2014 - 2015

toelaatbaar met wiskunde A

toelaatbaar met wiskunde B

toelaatbaar met scheikunde

toelaatbaar met examenvak Engels 6 of hoger OF met vooropleiding in het Engels OF Engelse taaltoets (IELTS of TOEFL of Cambridge Certiﬁcate)

toelaatbaar indien examen afgelegd voor doorstromen wiskunde / wiskunde C1 of C2

toelaatbaar indien examen afgelegd voor doorstromen wiskunde en scheikunde / wiskunde C1 of C2 EN scheikunde C1 of C2

toelating alleen via een adviesgesprek

niet toelaatbaar

WIA

WIB

exWI

exWI+SK

adviesgesprek

Begin juni tot half juli

2 dagdelen per week (bijvoorbeeld maandag- en donderdagochtend)

HAS Hogeschool, locatie Den Bosch

Wiskunde en/of scheikunde

Na 5 weken krijg je een toets. De toets moet je met minimaal een 5,5 afronden om aan de toelatingseisen te voldoen.

Studentzaken: 073 - 692 36 03 / Studentzaken@has.nl

Wanneer?

Welke dagen?

Waar?

Wat?

Toets?

Meer info?

HAVO/VWO Geen wiskunde/scheikunde? Dan kun je voor deze vakken een “deficiëntiecursus” volgen.

Voldoe je niet aan de toelatingseisen?

toelaatbaar

Toelatingseisen 2014 - 2015

HAS Hogeschool, locatie Den Bosch of locatie Venlo Vakken Nederlands of Engels of wiskunde en/of scheikunde Er zijn 3 toetsmomenten. Op grond van de behaalde resultaten en je studiehouding krijg je een advies om wel of niet een studie aan HAS Hogeschool te beginnen. Om alsnog aan de toelatingseisen te voldoen, moet je, afhankelijk van de studie die je wilt gaan volgen, het vak wiskunde en/of scheikunde met minimaal een 5,5 afronden. Hanneke Masselink: 073 - 692 37 37 / H.Masselink@has.nl (aanwezig ma en do)

Waar? Wat? Toets?

Meer info?

Ouder dan 21 jaar? Als je 21 jaar of ouder bent en niet aan de toelatingseisen voldoet, kun je contact opnemen met de studieadviseur van de opleiding. Samen bekijken we dan je mogelijkheden.

20 vrijdagen

Begin februari tot eind juni

Welke dagen?

Wanneer?

MBO Geen wiskunde/scheikunde of je Nederlands of Engels bijspijkeren? Dan is het MBO/HAS-traject iets voor jou!

Verkeerd profiel? Als jouw profiel geen toelating biedt tot de opleiding van je keuze, neem dan contact op met de studieadviseur van die studie. De studieadviseur geeft je advies over het studietraject dat je kunt volgen. Zo kan het soms slim zijn om bijvoorbeeld eerst een mbo-opleiding niveau 4 te gaan volgen.

10.00 – 14.00 uur 10.00 – 14.00 uur 18.00 – 21.30 uur

Zaterdag 16 november 2013

Zaterdag 15 maart 2014

Donderdag 24 april 2014

Open dagen 2013-14 (locatie Den Bosch)

open dagen, oriëntatiedagen, beurzen en evenementen 2013-14

Agenda

Tuin- en landschapsmanagement Woensdag 4 december 2013 Woensdag 26 maart 2014 Vrijdag 13 juni 2014

International Food & Agribusiness Woensdag 27 november 2013 Dinsdag 25 maart 2014

Voedingsmiddelentechnologie Woensdag 11 december 2013 Donderdag 9 januari 2014 (MAS) Donderdag 27 maart 2014

Tuinbouw en akkerbouw Horticulture & Business Management Woensdag 4 december 2013 Dinsdag 25 maart 2014

Geo Media & Design Woensdag 4 december 2013 Woensdag 26 maart 2014 Vrijdag 13 juni 2014

Landscape Design Woensdag 27 november 2013 Dinsdag 25 maart 2014 Vrijdag 13 juni 2014

Toegepaste Biologie Woensdag 18 december 2013 Donderdag 27 maart 2014

Stad en streekontwikkeling Woensdag 11 december 2013 Donderdag 27 maart 2014 Vrijdag 13 juni 2014

Dier- en veehouderij Woensdag 4 december 2013 Woensdag 26 maart 2014 Food Design & Innovation Woensdag 27 november 2013 Donderdag 16 januari 2014 Dinsdag 25 maart 2014

Milieukunde Woensdag 27 november 2013 Dinsdag 25 maart 2014

Bedrijfskunde en agribusiness Woensdag 11 december 2013 Donderdag 27 maart 2014

Oriëntatiedagen 2013-14 (locatie Den Bosch)

Toegepaste Biologie Dinsdag 3 december 2013 Dinsdag 1 april 2014

FreshFood & Innovation Dinsdag 3 december 2013 Dinsdag 1 april 2014

Rundvee & Akkerbouw Vakdagen 19-21 november 2013 Gorinchem

Landbouwdagen Intensieve Veehouderij 25-27 februari 2014 Venray

Tuinbouw Contactdagen 2-3 oktober 2013 Rijswijk

Animal Event 2-5 mei 2014 Beekse Bergen Hilvarenbeek

Tuinbouw Relatiedagen 11-14 februari 2014 Gorinchem

Onderwijsbeurs Zuid-Nederland 27-28 september 2013 Beursgebouw Eindhoven

Bedrijfskunde en agribusiness Dinsdag 3 december 2013 Dinsdag 1 april 2014

18.00 – 21.30 uur

Donderdag 5 juni 2014

Studie Experience 12 december 2013 Goes

Horse Event 13-15 september 2013 Deurne

Jet-Net Career Day Zuid 12-13 november 2013 TU Eindhoven

10.00 – 14.00 uur

Zaterdag 22 maart 2014

Tuinbouw Relatiedagen 26-28 november 2013 Venray

HBO-introfestival 5 september 2013 ’s-Hertogenbosch

Beurzen en evenementen

Oriëntatiedagen 2013-14 (locatie Venlo)

10.00 – 14.00 uur

Zaterdag 23 november 2013

Open dagen 2013-14 (locatie Venlo)

VII

Meer informatie: www.hashogeschool.nl/aanmelden

Je aanmelding voor HAS Hogeschool moet vóór 1 juni 2014 binnen zijn!

De inschrijvingsprocedure voor een opleiding aan HAS Hogeschool verloopt via Studielink. Je vraagt een DigiD code aan en daarna kun je jouw gegevens gaan invoeren: naam, adres, vooropleiding en welke opleiding je bij HAS Hogeschool wilt gaan volgen. Jouw gegevens worden in het studentensysteem verwerkt en je ontvangt hierover bericht in je Studielink inbox.

In juni ontvang je informatie over de start van het studiejaar en de kennismakingsweek met de studentenvereniging Gremio Unio (de week voor de start van het studiejaar). Ook ontvang je informatie over het bestellen van boeken en dictaten. Je inschrijving wordt definitief als je aan de toelatingsvoorwaarden voldoet en het collegegeld betaald is.

Introductie

Aanmelden, studieﬁnanciering, kosten, op kamers

Waar moet je aan denken

Aanmelden

VIII

Venlo biedt genoeg studentenkamers, zowel bij particulieren als bij woningcoöperaties (Woonwenz en Antares). Op www.venloverwelkomt.nl vind je een actueel overzicht van alle beschikbare studentenwoonruimte in Venlo. Voor meer informatie mail naar: studeren@venloverwelkomt.nl

Meer informatie: www.woonservicedenbosch.nl • www.kamernet.nl • www.brabantwonen.nl

Woningcoöperatie Brabant Wonen beheert twee studentenflats in ‘s-Hertogenbosch. Ze staan aan de Wethouder Schuurmanslaan (Noord) en de Onderwijsboulevard (West). Om voor een kamer in aanmerking te komen, moet je ingeschreven staan bij Woonservice. De actuele woningadvertenties kun je via internet bekijken. Je moet zelf reageren als er een kamer is waarvoor je belangstelling hebt. Dit kan via internet, telefonisch of schriftelijk. Er wordt gecontroleerd of je aan alle voorwaarden voldoet (bijv. leeftijd, inkomen) en daarna wordt gekeken wie het langst ingeschreven staat en die krijgt als eerste de kamer aangeboden. Kamers zoeken kun je vanuit je luie stoel doen, maar je moet wel snel reageren!

Op kamers?

Elke jaar stelt de overheid de hoogte van het wettelijk collegegeld vast. Voor het studiejaar 2013-14 was dit € 1835. De jaarlijkse kosten voor boeken, dictaten en andere leermiddelen bedragen in totaal € 550 (afhankelijk van de gekozen studie). Verder zijn er nog bijkomende kosten voor o.a. excursies en praktijkscholen, die ook per studie kunnen verschillen. Voor studenten die al een bacheloropleiding hebben afgerond of waarvan de studie om een andere reden niet door de overheid bekostigd wordt, bedraagt het instellingscollegegeld € 6350.

Kosten van de studie

/ HAShogeschool

www.hashogeschool.nl

Dick Pouwels (voorzitter, lid Kennistransfer) Frederike Praasterink (lid Kennisontwikkeling) Jan Denissen (lid Onderwijs)

Tekst Eric Alink, ’s-Hertogenbosch Vormgeving Karin Jonkers, Yell & Yonkers, Sint-Michielsgestel Fotografie Margriet Hoffmans, Karin Jonkers, Jean Philipse, Venlo Partners, Visagie Chris Janssen, Mirjam van Wiggen Productie en redactie Afdeling Communicatie & Internationalisering HAS Hogeschool Druk Proost NV, Turnhout

Met dank aan alle studenten die hebben meegewerkt aan de fotoshoot.

College van Bestuur

073-392 36 99

Fax

073-692 36 00

Telefoon

HAS Hogeschool Postbus 90108, 5200 MA ‘s-Hertogenbosch

Correspondentieadres

HAS Hogeschool, locatie Venlo Onderwijsboulevard 221, 5223 DE ’s-Hertogenbosch

Colofon

Adressen, studieadviseurs en overige informatie

Wie, wat, waar HAS Hogeschool, locatie Den Bosch Onderwijsboulevard 221, 5223 DE ’s-Hertogenbosch

Bezoekadres

Frans van Leijden

Irma van den Tillaart-Schouten

Bedrijskunde en agribusiness/Toegepaste Biologie/ FreshFood & Innovation (allen locatie Venlo)

Stad en streekontwikkeling/Tuin- en landschapsmanagement/ Landscape Design/Geo Media & Design

Bedrijfskunde en agribusiness (Den Bosch) Bedrijfskunde en agribusiness (Venlo) Dier- en veehouderij Food Design & Innovation (Den Bosch) FreshFood & Innovation (Venlo) Geo Media & Design Horticulture & Business Management International Food & Agribusiness Landscape Design Milieukunde Stad en streekontwikkeling Toegepaste Biologie (Den Bosch) Toegepaste Biologie (Venlo) Tuinbouw en akkerbouw Tuin- en landschapsmanagement Voedingsmiddelentechnologie

073-692 36 75 06-53 74 40 06 073-692 36 59 073-692 37 20 06-21 58 23 66 073-752 02 13 073-692 37 89 073-752 03 99 073-692 38 22 073-692 36 30 073-692 38 22 073-692 36 30 06-41 14 95 90 073-692 37 89 073-692 38 22 073-692 37 11

Hans Hilbrands

Food Design & Innovation/Voedingsmiddelentechnologie

Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel:

Godfried Hijl

Kennistransfer en Bedrijfsopleidingen

S.Aslan@has.nl E.Vennekens@has.nl A.Kerkhof@has.nl C. Kesselaer@has.nl E. Arts@has.nl T.vanDuijnhoven@has.nl G.vdBeele@has.nl E.vLieshout@has.nl M.Huberts@has.nl P.Spitters@has.nl M.Huberts@has.nl P.Spitters@has.nl C.Vrijhof@has.nl G.vdBeele@has.nl M.Huberts@has.nl R.dVeld@has.nl

Toine Hattink

Tuinbouw en akkerbouw/Horticulture & Business Management/ International Food & Agribusiness

Sandra Aslan Esther Vennekens Annemarie Kerkhof Caroline Kesselaer Eva Arts Tom van Duijnhoven Geertje van der Beele Esther van Lieshout Monique Huberts Pauline Spitters Monique Huberts Pauline Spitters Chantal Vrijhof Geertje van der Beele Monique Huberts Ron de Veld

Joris Fiers

Bedrijfskunde en agribusiness (locatie Den Bosch)/Dier- en veehouderij

Studieadviseurs

Patricia de Cocq

Milieukunde/Toegepaste Biologie (locatie Den Bosch)

Opleidingsdirecteur