S i v i l
H a v a c ı l ı k
Ç a l ı fl a n l a r ı n ı n
S e s i
Mayıs - Haziran 2006 ÖZEL DERG‹ EK‹D‹R Türkiye Sivil Havacılık Sendikası Aylık Yayın Organı
Venezüella’dan bir havayolu özellefltirme hikayesi:
önce özellefltirildi, sonra sat›n alan Iberia taraf›ndan kapat›ld›
TÜRK -‹fi ve ITF üyesi HAVA-‹fi
‹DAR‹ YER : HAVA-‹fi SEND‹KASI ‹ncirli Cad. 68/1 Bak›rköy-‹ST. Tel: 0.212.660 20 95 Faks: 0.212.571 90 51 www.havais.org.tr havais@havais.org.tr
Türkiye Sivil Havac›l›k Sendikas› Ayl›k Yay›n Organ› Ad›na SAH‹B‹ Genel Baflkan AT‹LAY AYÇ‹N
SORUMLU YAZI‹fiLER‹ MÜDÜRÜ Genel Baflkan Yard›mc›s› EYLEM ATEfi
TASARIM ve OFSET HAZIRLIK Mavi Kare Reklamc›l›k 0.212.266 55 31 www.mavikarereklam.com
BASKI ...
Bask› Tarihi: ... 2006
Venezüella’dan bir havayolu özellefltirme hikayesi:
VIASA önce özellefltirildi, sonra sat›n alan Iberia taraf›ndan kapat›ldı Venezüella Uluslararas› Havayolu VIASA kapat›ld›¤› tarihte 37 y›ld›r hizmet veriyordu. 1991 y›l›nda Latin Amerika’da devletin iflletti¤i tüm flirketlerde özellefltirme dalgas›n› bafllatm›fllard›. Bu Latin Amerika’ya neo-liberal küreselleflmenin enjeksiyonuydu. VIASA da 1991 y›l›nda özellefltirildi. Ama özellefltirme süreci 1991’den ikiüç y›l öncesinde ve çok güçlü bir medya kampanyas› ile bafllad›. ‘VIASA zarar ediyor, iyi yönetilmiyor, böyle bir idare bir havayolunu yönetemez’ deniyordu.
Venezüella’n›n özellefltirilen milli havayolu VIASA’n›n özellefltirilme sürecini, öncesini ve sonras›n› VIASA bünyesindeki befl sendikan›n üst örgütü olan federasyonun ve pilotlar sendikas›n›n Genel Sekreteri Alejandro Rodrigez ile konufltuk. Bizlerle çok önemli deneyimlerini paylaflan ve “E¤er baflka bir havayolu THY’yi al›rsa çok dikkat etmelisiniz. Diyelim ki British Airways. Çünkü herfleyi British’e aktarmaya ve THY’yi küçültmeye çal›flacaklard›r, Iberia’n›n bize yapt›¤› gibi.” diyen Rodrigez bizlere bu mücadelede çok güçlü olmam›z gerekti¤ini söylüyor.
VIASA nas›l özellefltirildi, yabanc›lara m› sat›ld›, blok olarak m› sat›ld›? Size tüm sürecin nas›l yafland›¤›n› aç›klamaya çal›flaca¤›m. Böylece önemli noktalar› aktarm›fl olaca¤›m. Siz de özellefltirmeye karfl› kendi savunman›z› ya da karfl› ata¤›n›z› haz›rlayacaks›n›z. Bu mücadelede çok güçlü olman›z gerekiyor. Herfleyden önce özellefltirme propagandalar› kamuoyunun bilincine kaz›nd›. ‘VIASA’l›lar’ diye and›klar› VIASA çal›flanlar› aleyhinde bir kamuoyu oluflturuldu. VIASA’l›lar›n birçok ayr›cal›klar› vard›. Hükümet buradan para kazanam›yordu. Bu medya kampanyas› çok çok güçlüydü, bu nokta çok önemli. Tabi ayr›ca flirket içerisinde yarat›lan kampanya da öylesine iflliyordu ki bazen siz kendiniz bile iyi bir ifl yapmad›¤›n›za ve olumsuzluklar›n sizin hatan›z oldu¤una inan›yordunuz. Bu sizde de olacak, emin olun ve bu çok önemli. Kendi kendinize belki de özellefltirmenin iyi oldu¤unu düflünmeye bafllayacaks›n›z. Sonra özellefltirmeyi yasal hale getirmek için Kongre’de yeni özellefltirme yasalar›n› geçirdiler. Ama VIASA’y› ve telefon flirketini özellefltirdiklerinde bu halen yasad›fl›yd›. Çünkü yasa henüz geçmemiflti.
VIASA özellefltirme öncesinde % 100 devlet mülkiyetinde miydi? Evet % 100. Venezüella’da üç havayolu vard›. VIASA uluslararas› rotalarda uçma izni olan tek havayoluydu, ancak biz de iç hatlarda uçmuyorduk. Venezüella hükümetinin havayolu olan Aeropostal isimli iç hatlar havayolu vard›. Ve bir de özel havayolu vard›, % 100 özel. Bu özel havayolunun sahibi ülkedeki çok güçlü bir aileydi. Bu aile Ulaflt›rma Bakanl›¤›n› kontrol ediyordu. Her dönem Ulaflt›rma Bakan›n› belirliyordu. Bu özel havayolu VIASA’dan da eskiydi. Son derece kârl›yd›. Ama neden? VIASA tüm teknik kurallara, herfleye uymak durumundayd› ama onlar de¤ildi. VIASA ve Aeropostal olarak bizler Venezüella’n›n ücra köflelerine de hizmet götürmek durumundayd›k. Özel sektör ise oraya gitmez çünkü para kazanamaz. Onlar tüm iyi rotalara uçarlard›. Ama bu sürecin sonunda o özel havayolu da batt›. VIASA’n›n özellefltirilmesinden de önce iç hatlardaki devlet havayolunu kapatt›lar. Özellefltirme bile de¤il, kapatt›lar. Ayn› dönemde Venezüella denizcilik filosuna da ayn›s›n› yapt›lar. Hükümet iflas etti¤ini söyledi ve kapatt›. Özellefltirme iflte budur; ülkenin parça parça sat›lmas›. Devleti çok güçsüz duruma düflürüyorlar, denetledi¤i
VIASA’n›n özellefltirilmesinden de önce iç hatlardaki devlet havayolu Aeropostal’ı kapatt›lar. -4-
% 40’›n yar›s›n›, % 20’yi çal›flanlara vermeyi önerdiler. Ancak böyle bir % 20 hisse sadece bofl bir laft›r. Havayolu üzerinde etkili olabilmenin tek yolu veto hakk›na sahip olmakt›r. hiçbir fley kalmamas›na çal›fl›yorlar. Fikir bu. Burada da yaflanacak olan bu. Özellefltirme yapacaklar› zaman sendikalara geldiler ve uzun uzun anlatt›lar. Havayolunu sürdürecek param›z kalmad› dediler. Dünyada petrol fiyatlar› düfltü, Venezüella’n›n gelirleri düfltü dediler. Bu flekilde özellefltirmeleri bafllatt›lar, ihaleler açt›lar. “Sat›fl turu” diyorlar, sat›fl turuna ç›kt›lar. Bunun için Avrupa’ya gittiler. VIASA’n›n bafllang›çtan itibaren KLM ile güçlü ba¤lar› vard›. VIASA daha kurulurken KLM ile kardefl flirket gibi bafllam›flt›, teknik destek anlam›nda, operasyonel destek anlam›nda. Kabin ekiplerinin, pilotlar›n ve teknisyenlerin tüm e¤itimleri Hollanda’da yap›l›rd›. Teknik bak›m Hollanda standartlar›ndayd›. Bizler KLM uça¤›n› onlar da bizim uça¤›m›z› kullanabilirdi. KLM’den bahsediyorum çünkü VIASA’n›n özellefltirilmesine karar verildi¤inde ilk ilgilenen KLM oldu. Elbette onlar teknisyenlerin, personelin
profesyonelli¤ini biliyorlard›, ayr›ca da bu piyasay› biliyorlard›. VIASA Latin Amerika’ya ve ABD’ye tüm hatlar› elinde bulunduruyordu. Bu nedenle KLM ilgilendi, ayr›ca Iberia ilgilendi. Bu dönemde ‹spanya’da Felipe González baflbakand› ve Venezüella’da ise devlet baflkan› Carlos Andrés Péres’di ve ikisi çok iyi arkadaflt›. Daha sonra Chavez ve tüm bu hareket neticesinde Péres devlet baflkanl›¤›n› terk etmek zorunda kald›. Her neyse, o günlerde ikisi iyi arkadafllard›. Iberia tüm Latin Amerika havayollar›n› almak yönünde bir plan yapm›flt›. Özellefltirme için görüflmeler bafllad›¤›nda esas›nda Iberia el alt›ndan çoktan VIASA’y› alm›flt› bile. KLM de almaya çal›flt› ama baflaramad›. Biz sendikalar olarak özellefltirmeye karfl› mücadele etmeye çal›flt›k. Ama gücümüz yetmedi ve o noktada da “Peki. Hiç de¤ilse KLM als›n” dedik. Ama nihayetinde VIASA’y› Iberia ald›. Iberia ile çok güçlü bir ‹spanyol bankas› bir konsorsiyum oluflturdular. Bu
-5-
konsorsiyum VIASA’n›n % 60’›n› ald› ve % 40 da hükümette kald›. Bu % 40’›n yar›s›n›, % 20’yi çal›flanlara vermeyi önerdiler. Ancak böyle bir % 20 hisse sadece propagandad›r, gerçek bir fley de¤il, sadece bofl bir laft›r. Havayolu üzerinde etkili olabilmenin tek yolu veto hakk›na sahip olmakt›r. Bunu ö¤rendik, çünkü IFALPA’ya, United Airlines’a gittik, onlar›n avukatlar›n› bize aç›klama yapmalar› için ABD’den Venezüella’ya getirdik. Çünkü United Ailines çal›flanlar› taraf›ndan sat›n al›nm›flt›, onlara bunun nas›l iflledi¤ini sorduk. Çal›flanlar olarak size hisse verdiklerinde bunu kabul etmenizin tek yolu size veto hakk› vermeleri. Veto hakk›n›z oldu¤unda az›nl›k hisseniz bile olsa önemli kararlarda veto hakk›n›z› kullanabilirsiniz. Veto hakk›n› elde etmek çok zor bir fley ama bir etki sahibi olman›n tek yolu da bu. Biliyorsunuz Iberia’da da benzer bir süreç var. Iberia da ufak ufak özellefltirildi. Ama pilotlar havayolunun slotlar›n› ellerinde tutuyorlar. Iberia’n›n slotlar›n›n sahibi pilotlar sendikas›. Bu nedenle de çok güçlüler. Yani elinizde güçlü bir fleyi
tutman›z laz›m. Tabi bu flekilde en kötü senaryodan bahsetmifl oluyorum. Çünkü en kötü senaryo özellefltirmeyi engelleyememenizdir. Bu durumda bir güç sahibi olmaya çal›flman›z gerekecektir. Çünkü flirketi yok edeceklerdir. Herfleyi yok edeceklerdir. fiimdi bizim yaflad›¤›m›z sürece geri dönece¤im. VIASA özellefltirildi ve bizler bir fley yapamad›k. Kongreye gittik, siyasi partilere gittik; bir y›l boyunca her gün, her sabah bir yerleri ziyaret ettik. Biz sendikada görevli olanlar bir y›l boyunca uçufl yapmad›k. Sadece lisans›m›z› korumak için ayda bir veya iki kere uçufl yapt›k. Sadece sendikadan yolluk al›yorduk, maafl›m›z yoktu, hiçbir gelirimiz yoktu. Biz para kazanamad›¤›m›z için pilotlar ücretlerinin bir k›sm›n› bizlere aktarmak için karar ald›lar. Mücadele edebilmek için. Her fleyimizle mücadele etmeye çal›fl›yorduk ama çat›flarak de¤il, çözüm bulmaya çal›flarak. Bafllang›çta kötü niyet aram›yorduk, iyi niyetli bak›yorduk. Ama siz öyle yapamazs›n›z. Çünkü daha önce yaflananlar› biliyor olacaks›n›z.
VIASA’da neredeyse 30 y›ll›k bir çal›flma bar›fl› vard›. Yani grev yaflanmam›flt›. Özellefltirmeden sonra ise bir ay içinde grev yafland›. -6-
ondan sonra ne dediler: “Bak›n flunlara! Biz Venezüella’ya yat›r›m getiriyoruz, para getiriyoruz. Bunlar ise bu yat›r›m› istemiyorlar.” Durumu flu flekilde özetleyebilirim: E¤er bir baflka havayolu THY’yi al›rsa çok dikkat etmelisiniz. Diyelim ki British Airways. Çünkü herfleyi British’e aktarmaya ve THY’yi küçültmeye çal›flacaklard›r; Iberia’n›n bize yapt›¤› gibi. Art›k flirket özellefltirilmiflti. Ve ne oldu? Bunun öncesinde VIASA’da neredeyse 30 VIASA’daki uçaklar havayoluna m› aitti, yoksa leasing miydi? Ve kaç uça¤› vard›? y›ll›k bir çal›flma bar›fl› vard›. Yani grev yaflanmam›flt›. Özellefltirmeden sonra ise 15 uça¤›m›z vard›. Hepsi de kendi uçaklar›m›zd›. Venezüella 20 milyon bir ay içinde grev yafland›. Yani çal›flma nüfuslu küçük bir ülke. Di¤er devlet bar›fl› sadece bir ay sürdü. Çünkü havayolunun, iç hatlar havayolunun da ‹spanyollar Venezüella vatandafl› bir ‹spanyolu flirketin bafl›na getirdiler. ‹kinci 15 uça¤› vard›. Yani 30 uçak vard› ama iki farkl› flirkette. VIASA Venezüella için baflkanl›¤a ise bir ‹spanyol vatandafl› getirdiler. Mali ifllerden sorumlu yönetici çok önemliydi. Aynen THY’nin Türkiye yine ‹spanyoldu. ‹nsan kaynaklar› yöneticisi için oldu¤u gibi. Diyelim ki Londra’da yasa gere¤i Venezüellal› olmas› gerekti¤i için öyleydi. Durumu flu flekilde Yönetimi bu flekilde özetleyebilirim: E¤er bir oluflturdular. Göreve geldiler ve ilk söyledikleri fley “Bu baflka havayolu THY’yi toplu sözleflmeyi al›rsa çok dikkat be¤enmiyoruz” oldu. Mesela etmelisiniz. Diyelim ki “Size art›k çay yok” gibi uygulamalara gittiler. Ya da British Airways. Çünkü bir baflka fleye el att›lar ve herfleyi British’e “Size art›k bu ödeme yok” aktarmaya ve THY’yi dediler. “‹ster mahkemeye küçültmeye gidin, istedi¤inizi yap›n, ödemiyoruz” dediler. Bu çal›flacaklard›r; Iberia’n›n durumda ne yapars›n›z, tabi bize yapt›¤› gibi. eyleme yönelirsiniz. Ve -7-
veya ‹stanbul’da veya Paris’te, ilk baflta gelen Venezüella konsoloslu¤u ise ikinci gelen VIASA bürosu idi. Ülkeyi temsil ederdi. Her gün uçaklar›m›z elçiliklerimize dokümanlar tafl›rd›. Türkiye’yi bildi¤im kadar›yla sizler son derece milliyetçi insanlars›n›z, oldukça güçlüsünüz. Ama bizler o zaman zay›ft›k. Son derece Amerikanc›yd›k. Kamuoyu böyle flekillenmiflti. “VIASA kapansa da ne olacak, American Airlines ile uçar›z, Iberia ile uçar›z” diyordu insanlar. Ama VIASA kapand›ktan sonra herkes a¤lad›. Ancak çok geçti. Piyasan›n mant›¤› bu biliyorsunuz. Sen zay›fs›n. O zaman seni kapat›r›m. Uçufl haklar›n›n da di¤er havayollar›na veririm. Enjekte edilen mant›k bu. Bizim bir havayoluna ihtiyac›m›z olmad›¤›. Ama bu ç›lg›nl›k. Her ülkenin bir havayoluna ihtiyac› vard›r. Özellefltirmeye yöneldiklerinde sendikalara gelecekler. Ve sizi k›flk›rtacaklar, çok k›flk›rtacaklar.
Yorulacaks›n›z. Çok yorulacaks›n›z. Güçlü olmak zorundas›n›z. Savafla haz›rlanmal›s›n›z. Sendikada güçlü, bir arada olmal›s›n›z. Medya ile iyi iliflkileriniz olmal›. Kendinizi iyi anlatmal›s›n›z. ‹nsanlara havayolunu kaybetmenin vücudunuzun bir parças›n› kaybetmek, kalbinizi kaybetmek gibi bir fley oldu¤unu anlatabilmelisiniz. Milliyetçi olmak zorundas›n›z. O gün Venezüella bugün oldu¤undan çok farkl›yd›. 1991’de insanlar çok farkl› düflünüyorlard›. McDonalds kültürü vard›. ‹nsanlar “VIASA’ya ihtiyac›m›z yok” diyorlard›. “American Airlines var, Delta var” diyorlard›. Bunlar önemli çünkü kamuoyu görüflünü etkilemek için mücadele edeceksiniz. VIASA özellefltirildi¤i zaman Venezüella’da baflka flirketler de özellefltiriliyordu. Büyük çelik flirketi örne¤in. Çünkü Venezüella’da çok demir madeni var. Çelik flirketi, alüminyum flirketi, hepsi özellefltirilmeye çal›fl›l›yordu. Buralarda örgütlü olan sendikalar beni konuflmak için davet ediyorlard›. Çünkü
O gün Venezüella bugün oldu¤undan çok farkl›yd›. 1991’de insanlar çok farkl› düflünüyorlard›. McDonalds kültürü vard›. ‹nsanlar “VIASA’ya ihtiyac›m›z yok” diyorlard›. “American Airlines var, Delta var” diyorlard›. Bunlar önemli çünkü kamuoyu görüflünü etkilemek için mücadele edeceksiniz. -8-
onlar neler olaca¤›n› bilmiyorlard›. Venezüella çelik flirketini Arjantin’in çelik flirketine satt›lar. Arjantin’in flirketinin zaten Latin Amerika’daki tek rakibi bizdeki flirketti. Böylece flirketi rakibine sat›yorlar ve onlar da gelip flirketi kapat›yorlar ve 50 bin kifli iflsiz kal›yor. ‹flte ben bu dönemde sürekli sendikalara gidiyor ve anlat›yordum. Hükümet benim seyahat etmemi engellemeye çal›flt›, siyasi polis evimi arad›. Çünkü çok büyük bir konuya el atm›fl oluyordum. VIASA di¤erlerine göre çok küçük bir flirketti. Çelik flirketi ise çok büyüktü! Sonuçta VIASA sadece 140 milyon dolara sat›ld›. VIASA tüm Latin Amerika rotalar›na sahipti. Çelik madenlerinin de¤eri belki 7 milyar dolard›. Onu da 1.5 milyar dolara satt›lar. Alüminyumu satmad›lar, orada bizi dinlemek zorunda kald›lar. Erken
davranamam›fllard›. fiimdi Chavez devlet mülkiyetine geri dönüyor. Herfleyi sat›n almaya çal›fl›yor. fiimdi yeni Venezüella uluslararas› havayolunu açt›lar: ConViasa. Henüz sadece 1 yafl›nda ve çok küçük. 2 ya da 3 uça¤› var. Sizleri bu yeni havayoluna davet etmiyorlar m›? Hay›r, flu anda de¤il. Bunun bir sebebi flu ki, bir arkadafl›m›n da sürekli söyledi¤i gibi, bizden korkuyorlar. Çünkü bu yeni flirketin bafl›ndakiler, devrimci taraftaki kifliler de¤il. Bunlar eski özel flirketten gelen kifliler. ConViasa’n›n eflbaflkan› eski özel havayolundan. VIASA’dan de¤il. fiimdiye kadar hiçbir VIASA pilotu ça¤›r›lmad›.
-9-
Neden böyle oluyor? VIASA pilotlar› özellefltirmeye karfl› mücadele ettikleri için mi? Hay›r, asl›nda konu daha karmafl›k. Birçok VIASA pilotu Chavez’e karfl› tutum ald›. Darbede ve yap›lan yürüyüfllerde. Bu yürüyüfller döneminde bizler kabin memurlar› ile birlikte Chavez taraf›ndaki yürüyüflte yürüdük. Ama birçok pilot di¤er taraftayd›, Chavez’e karfl› yürüyüflteydiler. Ben yeni flirkete girmek istiyorum çünkü sendikay› yeniden yaflatmak istiyorum. VIASA ve Aeropostal bitti¤inde tüm Venezüella havac›l›k sendikalar› da bitti. Federasyonumuz flimdi sadece bofl bir bina. Binam›z var ama üyelerimiz yok. VIASA kapat›ld›¤›ndan bu yana bu d›fl hatlarda kimler uçuyor? Evet, güzel bir soru. VIASA kapat›ld›, herfley bitti ama hükümet Iberia’ya döndü ve “Rotalar senin elinde kalamaz. Rotalar› geri al›yorum” dedi. Dolay›s›yla flu anda hükümetin elinde tüm uçufl haklar› var ama havayolu yok. Küçük kimi özel havayollar› var. Iberia mahkemeye gitti. Bu konu ile ilgili bir sürü dava var. Ama on y›ld›r ‹spanya piyasas› onlar›n elinde. Bugün belki Aeroeuropa gibi baz› havayollar› da uçmaya bafllad› ama 10 y›l
boyunca ‹spanya Venezüella aras› hatlar Iberia’ya kald›. Di¤er ülkelere rotalar›n ço¤unda uçufllar durdu. Ülkemizde havac›l›k kalmad›. Ben neden Çin’de çal›fl›yorum ki? Sonuçta sizce Iberia neden VIASA’y› sat›n ald›? Kapatmak için! Ya da belki bafllang›çta tümüyle kapatmay› düflünmüyorlard›. Ama söyledi¤im gibi bu salt bir özellefltirme de¤ildi. Politika ile özellefltirme içiçeydi. Iberia VIASA’y› ald›¤›nda ‹spanya’da Felipe González, Venezüella’da da Carlos Andrés Péres iktidardayd›. VIASA kapand›¤›nda ise her ikisi de iktidardan uzaklaflm›flt›. Her iki ülkede de herfley de¤iflmiflti. Dolay›s›yla herkes kendi ç›kar›n› düflünüyordu. Caracas-Madrid en kârl› hatlardan birisidir. Eskilerde Iberia bu hatta haftada iki uçufl yapard›. Biz ise yedi uçufl yapard›k. VIASA kapand›ktan sonra onlar haftada yedi uçufl yapmaya bafllad›lar, flimdi ise dokuz uçufl yap›yorlar. Yani pazar› sat›n ald›lar. Miami’ye biz her yaz ayda 100 bin yolcu tafl›rd›k. Temmuz-A¤ustos 200 bin yolcu. fiimdi Miami’ye American Airlines ile uçuyoruz. ‹flte özellefltirme budur,
10 y›l boyunca ‹spanya Venezüella aras› hatlar Iberia’ya kald›. Di¤er ülkelere rotalar›n ço¤unda uçufllar durdu. Ülkemizde havac›l›k kalmad›. Ben neden Çin’de çal›fl›yorum ki? - 10 -
Özellefltirme siyasi nedenlerle son buldu. Biliyorsunuz Chavez önce darbe girifliminde bulundu. Hapse at›ld› ama bu durum siyaseti de¤ifltirdi. Özellefltirmeleri yavafllatt›. Sonra 1998’de Chavez seçimleri kazand›. Bir y›l daha dayansayd›k VIASA hiç kapanmam›fl olacakt›. küreselleflme budur. ‹nsanca de¤ildir, insanl›k bunun içinde yoktur. Biz 3.000 do¤rudan, 15.000 dolayl› çal›flan›n iflini kaybettik. Öncesinde Caracas’ta Simon Bolivar havaliman›ndan günde 2.500 yolcu tafl›yorduk. Peki havaliman› ne oldu, liman özellefltirilmifl miydi? Hay›r havaliman› hiç özellefltirilmedi. Asl›nda yaflanan fluydu. VIASA’n›n bafl›na gelenlerden sonra özellefltirme durdu. Çünkü bizler hiç susmuyoruz. Hep sokaklardayd›k. Tüm sendikalara gittik. ‹ki y›l daha faaldik. Hiç ücret almadan. Art›k iflimiz yoktu. Çünkü hiçbir kamu havayolu kalmam›flt› ve ben kara listede oldu¤um için Venezüella’da hiç.bir özel havayolunda uçamam. Hayat›m boyunca, asla. Özellefltirme siyasi nedenlerle son buldu. Çünkü biliyorsunuz Chavez önce darbe girifliminde bulundu. Hapse at›ld› ama bu durum siyaseti de¤ifltirdi. Özellefltirmeleri yavafllatt›. Sonra 1998’de Chavez seçimleri kazand›. Asl›nda bir y›l daha dayansayd›k VIASA hiç kapanmam›fl olacakt›. Çünkü Chavez Iberia’ya “O zaman çekin gidin” diyecekti. Ama bu olamad›.
Chavez iktidara geldi ve herfley de¤iflmeye bafllad›. Mahkemede biz davay› kaybediyorduk. Chavez geldi ve hakimi de¤ifltirdi. Bu hakim rüflvetçi dedi. Bu hakim de tüm paralar› al›p Miami’ye kaçt›, bizim bütün paralar›m›z› al›p kaçt›. Bu hikayenin bütününü anlat›yorum çünkü özellefltirme siyaset ile iç içe yaflan›yor. THY’nin de flimdiden Özellefltirme ‹daresine ba¤l› oldu¤unu ö¤rendim. Bizde de tüm devlet flirketlerini özellefltirecek bir özellefltirme kurumu vard›. Sanki ayn› kitaptan okuyorsunuz gibi. Tüm bunlar ayn› yerden kaynakl›, hepsi Chicago Üniversitesinden geliyor. VIASA ile ilgili dava halen devam ediyor. Bir ifl davas› açt›k. Çünkü alacaklar›m›z› alamad›k. Tazminat alamad›k. Tüm 20 y›l›m yanm›fl oldu. Arabam›, dairemi, her fleyimi satmam gerekti. Iberia hakimi sat›n ald› ve hakim de tüm haklar›m›z›n çok küçük bir bölümünü alabilece¤imize karar verdi. Bizler buna itiraz ettik. Üç y›l önce de ben ve di¤er genel sekreter, kendisi de flimdi Çin’de çal›fl›yor, bizler bir ceza davas› da açt›k. Iberia’ya, ‹spanyol bankas›na ve hükümete karfl› ceza davas› açt›k çünkü hileli iflas yap›ld›¤›n›
- 11 -
kan›tlad›k. Polisin VIASA bürolar›na girmesini ve kay›tlar› almas›n› sa¤lad›k. Ama bunlar da Chavez hükümeti döneminde oldu. Chavez bize do¤rudan olmasa da dolayl› destek veriyor. Devletteki tüm anlay›fl de¤iflti. Öncesinde tüm kap›lar yüzümüze kapan›yordu. Chavez hükümetinden sonra kap›lar aç›lmaya bafllad›. Bu nedenle art›k umudumuz var. Yine mahkemede havayolumuzun isim hakk›n› da istiyoruz; sendika VIASA’n›n isim hakk›n› istiyor. Bu farkl› bir proje. Bir detay daha anlatay›m. Bu rüflvetçi hakim Iberia’n›n tüm uçaklar› Venezüella d›fl›na ç›karabilece¤i yönünde de karar verdi. Bu yüzden geride hiçbir fley kalmad›. Tüm uçaklar ABD’ye götürüldü ve kesildi, kesildiler... fiirketi hiçbir flekilde yaflatmak istemedikleri için. VIASA’y› befl y›l boyunca yönettiler ve her y›l daha da bat›rd›lar. Yeni uçak almad›lar. 1991’den 1997’ye befl y›l boyunca hükümetin de halen havayolunda % 40 hissesi vard›. Dolay›s›yla flöyle yap›yorlard›, grev oldu diyorlard›, 40 milyon dolar zarar ettik diyorlard›. Hükümet de bunun % 40’›n›
ödemek zorunda kal›yordu. Dolay›s›yla özellefltirme olmufltu ama hükümet hala Iberia’ya para aktar›yordu. Özellefltirme oldu¤unda sat›n ald›¤›m›z iki yeni Embraer uça¤› montaj hatt›ndayd›. Bu uçaklar› getirmediler, satt›lar, bunlar›n yerine bize Iberia’dan iki eski 727 verdiler ve bu uçaklar› da flirket muhasebesinde her biri 2.8 milyar dolara sat›n al›nm›fl gösterdiler. Buna da sermaye art›r›m› dediler. Yedi eski uçak getirip hiç nakit para koymadan sermaye art›r›m› yapm›fl oldular. ‹spanyol bankas› ise ikinci y›lda “Çok kötü durumday›z, burada herfleyi kaybettik” demeye bafllad›. Dolay›s›yla özellefltirmeden üç y›l sonra bile hükümet hala VIASA’ya para koymaya devam ediyordu. Ayr›ca flu da önemli, havayolunun milliyetini yok etmeye çal›flt›lar. Çal›nan müzi¤i de¤ifltirdiler. Venezüella müzi¤i yerine, ‹spanyol müzi¤i. Rengi de de¤ifltirdiler, VIASA’n›n turuncu kuyru¤u yerine Iberia gibi çizgiler koydular. Ve Venezüella bayra¤›n› da küçük boyutta koydular. Bu konuda mahkemeye gittik. Çünkü yasal olarak uça¤›n üzerine bayra¤›
Rüflvetçi hakim Iberia’n›n tüm uçaklar› Venezüella d›fl›na ç›karabilece¤i yönünde de karar verdi. Bu yüzden geride hiçbir fley kalmad›. Tüm uçaklar ABD’ye götürüldü ve kesildi, kesildiler... - 12 -
de¤il, befl sendikan›n tümüne. Bunu kabul etmedik. Çünkü hiçbir yetkimiz olmayacakt›. Bu % 20 size tazminatlar›n›z karfl›l›¤›nda m› önerildi? Elbette, bedava olarak de¤il. Biz ise bedava olarak verseler bile veto hakk›m›z olmad›¤› sürece kabul etmeyiz dedik. Bu konuda benim hep yapt›¤›m bir flaka var. Tüm sendikalar, befl sendika olarak bizler Titanik’teki müzisyenler gibi öldük. Sonuna kadar ayaktayd›k, mücadele ettik. Son alt› ayda, diyelim Temmuz’dan VIASA’y› kapatt›klar› Mart’a kadar, sürekli “fiirket bat›yor” demeye bafllad›lar. Gerçekten de kötü durumda oldu¤unu biliyorduk. Pilotlar› toplad›m ve onlara haz›rl›k yapmalar›n› söyledik. Herfleyi sat›n dedik. Tek bir ev b›rak›n, bir araba b›rak›n, herfleyinizi sat›n dedik. Çünkü savafla haz›rlanmal›y›z dedik. Uzun sürecek bir savafla. Bizler hiçbir zaman Venezüella hükümetinin VIASA’n›n kapat›lmas›na izin verece¤ine inanm›yorduk, belki nahiftik. Bunun olaca¤›na hiç inanm›yorduk. Sonunda ‘E¤er toplu sözleflmelerinizden vazgeçerseniz flirket kapat›lmayacak’ demeye bafllad›lar. En son noktada çaresiz kendi kendimize flöyle söyledik: fiirketin kapanmamas› için neler yapaca¤›m›z› göstermeliyiz. ‹yi çocuk biz olacakt›k ve kurban›n bizler oldu¤unu gösterecektik. Yapt›¤›m›z tüm gösteriler bar›flç›ld›. Tüm radyo kanallar›na, TV kanallar›na
Son alt› ayda sürekli “fiirket bat›yor” demeye bafllad›lar. Pilotlar› toplad›m ve onlara haz›rl›k yapmalar›n› söyledik. Herfleyi sat›n dedik. Çünkü savafla haz›rlanmal›y›z dedik. Bizler hiçbir zaman Venezüella hükümetinin VIASA’n›n kapat›lmas›na izin verece¤ine inanm›yorduk, belki nahiftik. belirli boyutlarda koymak zorundas›n›z. Bu nedenle Venezüella bayra¤›n› yeniden boyamak zorunda kald›lar. Bu bir tuzak. Tüm bunlar havayolunun milliyetini yavafl yavafl yok etmek için yap›l›yor. Özellefltirme sonras›nda VIASA’n›n % 60’›n›n tümüne Iberia m› sahipti? Hay›r, Iberia % 45’ine, ‹spanyol bankas› da % 15’ine sahipti. Venezüella hükümeti ise söyledi¤im gibi % 40’›na. Bize de % 20 önerdiler. Sadece pilotlar sendikas›na
- 13 -
ç›k›yorduk ve hikayemizi anlat›yorduk. Bize çok destek geldi ama eylemli destek gelmedi. Bence halk da hükümetin VIASA’n›n kapanmas›na izin verece¤ine inanm›yordu. Ama o aflamada biz art›k bunun olaca¤›n› biliyorduk.
birinci haberdi. Sadece Venezüella’da de¤il, örne¤in CNN Latin Amerika’da da her gün birinci haberdi. Ve tabi hükümette de birçok kifli VIASA ile ilgili birçok rüflvet olay›na kar›flm›flt›. Bu nedenle onlar da VIASA’y› gömmek istediler. Onlar da flirketi kurtarabilme olana¤›n› azaltm›fl oldular. Bizler ise yat›r›mc›lar bulduk. Elbette bu aflamadan sonra Iberia savunma konumuna geçmifl oldu.
Ne yapt›k; Paris Bankas›’n› getirttik. Paris Bankas› ile bir anlaflma yapt›k. Kendi cebimizden, herkesten 20-30 alarak 50.000 dolar toplad›k. Ve Paris Bankas›’n› Sonra bir gün Iberia yetkilileri ç›kt› ve Venezüella’ya getirdik. Onlara VIASA’y› flöyle dediler: kurtarma plan› “Operasyonlar› haz›rlamalar› için 50.000 Kendi cebimizden, dolar ödedik. Bunu herkesten 20-30 alarak durdurmak zorunday›z çünkü uçak bak›mlar› için karfl›m›zdakilere meydan 50.000 dolar toplad›k. param›z kalmad›. Uçaklar okuyabilmek için yapt›k. Ve Paris Bankas›’n› güvenli de¤il. Pilot Çünkü onlar VIASA sizin toplu sözleflmelerinizden Venezüella’ya getirdik. e¤itimleri yap›lam›yor. Ve iflas için mahkemeye dolay› para kaybediyor Onlara VIASA’y› baflvurdular. Anayasaya diyorlard›, hiçbir zaman kurtarma plan› göre böyle bir davada kötü idareden bahsetmiyorlard›, haz›rlamalar› için 50.000 hakimin kura ile belirlenmesi gerekir. Iberia’n›n yapt›¤› dolar ödedik. Bu plan› Ancak Iberia kendi kötülüklerden hiç onlar›n yalan söyledi¤ini hakimini kendisi seçti. Bu bahsetmiyorlard›. Biz de ispatlayabilmek için hakim de Venezüella’da banka ile birlikte bir bizim “gecikmeli iflas” kurtarma plan› haz›rlad›k. haz›rlatt›k. dedi¤imiz bir karar verdi. Biz pilotlar sendikas› Böylelikle her fleyi parça olarak kimi tavizleri de parça satabileceklerdi. Ayr›ca Iberia’n›n kabul ettik. Bu plan› onlar›n yalan söyledi¤ini ispatlayabilmek için haz›rlatt›k. tüm uçaklar› Venezüella d›fl›na ç›kartabilece¤ine karar verdi hakim. Zaten Ulaflt›rma sektöründen birçok flirket ile konferanslar organize ettik ve VIASA’n›n uçaklar para ediyordu. Bu uçaklar bizim tazminatlar›m›zd›, bizim emeklilik iyi durumda bir flirket oldu¤unu, para kazanabilece¤ini ve onu kapatman›n çok ikramiyelerimizdi. kötü olaca¤›n› anlatt›k. Paris Bankas› farkl› müflteriler buldu. Çünkü bizler Iberia’n›n Biz sürekli öneriler getirme takti¤ini amac›n›n kapatmak oldu¤unu biliyorduk. uygulam›flt›k. Hiç vazgeçmedik. Onlar operasyonlar› durdurmak istiyorlard›. fiu British Airways ilgilendi, KLM ilgilendi. da çok önemli. Dört ay boyunca Dört ay boyunca bu televizyonlardaki - 14 -
ücretlerimizi alamad›k. Kas›m, Aral›k, Ocak, fiubat maafllar›m›z› alamad›k. Bizim greve gitmemizi istiyorlard›. Sendikalar hay›r dedi. ‹ki kat› çal›flmaya bafllad›k. Japonlar›n takti¤ini uygulad›k. Sen ücretimi vermiyorsun, ben daha fazla çal›fl›yorum. Sürekli çal›fl›yorum. Çünkü onlar bizlerin kötü adamlar olmas›n› istiyorlard›. Sonra 17 Mart günü VIASA bitti ve dört ayl›k maafl›m›z› da hiç alamad›k. Onlar› bofla düflürmüfltük. Çünkü bu haberler sürekli medyadayd›. Çünkü biz sürekli çözümlerle ç›k›yorduk, uygulanabilecek çözümleri öneriyorduk. Sendikan›za kaç pilot üyeydi? 280 üyemiz vard›. 40 emekli pilot üyemiz vard›. fiimdi neler yap›yorsunuz? fiu anda ben Çin’de pilotluk yap›yorum. Her iki-üç ayda bir Venezüella’ya, evime gidiyorum. Buraya her gidiflimde iki-üç günü mahkemede veya parlamentoda geçiriyorum. Ama art›k kamuoyu önünde fazla bir çal›flma yapm›yoruz çünkü avukat›m›z bize böyle tavsiye etti. Chavez televizyondaki konuflmalar›nda bizim alacaklar›m›z›n % 40 olan hükümet pay›n› ödemeye haz›r oldu¤unu söyledi. On y›ll›k maafllar›m›z›n ve tüm alacaklar›m›z›n % 40’›n›. Chavez bizim davam›za do¤rudan müdahale etmiyor ama onun hükümeti döneminde olmam›z›n bize çok faydas› oluyor. Biz de VIASA’y› sürekli onun zihninde tutmaya, unutturmamaya çal›fl›yoruz. Bir avantaj›m›z var, Cumhurbaflkanl›¤› uça¤›nda eski VIASA ekipleri çal›fl›yor. Orada eski VIASA
Dört ay boyunca ücretlerimizi alamad›k. Bizim greve gitmemizi istiyorlard›. Sendikalar hay›r dedi. ‹ki kat› çal›flmaya bafllad›k. Japonlar›n takti¤ini uygulad›k. Sen ücretimi vermiyorsun, ben daha fazla çal›fl›yorum. Sürekli çal›fl›yorum. Sonra bir gün Iberia yetkilileri ç›kt› ve flöyle dediler: “Operasyonlar› durdurmak zorunday›z çünkü uçak bak›mlar› için param›z kalmad›. Uçaklar güvenli de¤il.” O gün ö¤leden sonra saat üçte Savunma Bakan› ve Ulaflt›rma Bakan› “Tamam, o zaman operasyonlar› biz sürdürürüz” diye aç›klama yapt›lar. Hükümette bir kriz do¤du ama sadece üç saat sürdü.
- 15 -
çal›flan› kabin ekiplerinden k›zlar her gün onu görüyor ve konufluyorlar. Biliyorsunuz Chavez her Pazar günü yedi saatlik bir televizyon program›nda halka konufluyor. Sürekli özellefltirilmifl olan telefon flirketinden ve VIASA’dan bahsediyor, özellefltirmeyle ilgili örnekler olarak sürekli bunlar› anlat›yor. Iberia o gün VIASA’n›n operasyonlar›n› durduracaklar›n› aç›klad›¤›nda, ö¤leden sonra saat üçte Savunma Bakan› ve Ulaflt›rma Bakan› “Tamam, o zaman operasyonlar› biz sürdürürüz” diye aç›klama yapt›lar. Hükümette bir kriz do¤du ama sadece üç saat sürdü. Sendikay› arad›lar ve bize sordular: “Operasyonu sürdürebilir misiniz?” Bizler de “Bir saat içinde uçufla haz›r oluruz” dedik. Sonra Cumhurbaflkan›ndan aç›klama geldi: “Uluslararas› toplumun yat›r›mlar›na karfl› bir hareket yapamay›z, vs., vs.” Biz de daha sonra Cumhurbaflkan› ile görüfltük
ama sonuç alamad›k. fiu anda davam›z› mahkemede kazanmak için mücadele ediyoruz. Ve genel kurulumuzda flöyle bir karar ald›k. Alaca¤›m›z ödemelerin yüzde birini örgütümüze aktaraca¤›z. Her pilottan yüzde bir toplam olarak büyük bir para ediyor. Bu flekilde yeniden bafllayacak param›z olacak. Ve bu 300 pilot da otomatik olarak örgütümüzde olacak. Biz inan›yoruz ki bu platform sendikay› Venezüella’daki gençlerle yeniden infla etmeye yard›mc› olacak. Çünkü 10 y›ld›r sendika yok. Yeni nesil pilotlar›n sendikan›n ne oldu¤u ile ilgili hiçbir fikri yok. Bebekler gibiler. Havac›l›¤›n tümünde sendikalar› yeniden infla etmek zor bir ifl ama ben ve arkadafllar›m inan›yoruz ki biz bunu yapabiliriz. Ve yapmal›y›z. ConViasa’da bunu yapabilece¤imize inan›yoruz. Ve umutluyuz.
Bize yaflanan özellefltirme sürecini ve ülkesindeki havacılık sektörünün tümden yok ediliflini tüm çarpıcı detaylarıyla anlatan Alejandro Rodrigez VIASA kartını ve sendika kartını asla atmıyor, hep yanında taflıyor ve ülkesinde yaflananları ve nasıl mücadele ettiklerini anlattı¤ı herkese gururla gösteriyor.