Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce

ŻYWA BIBLIOTE K A POLS K A HUMAN LIBRARY POLAND Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce i standardy organizacji Żywej Biblioteki

Żywa biblioteka Żywa Biblioteka działa tak, jak zwykła biblioteka. Czytelnik może przyjść, wybrać interesującą go książkę z katalogu, a następnie ją wypożyczyć. Jednak w tej bibliotece książkami są prawdziwi ludzie, autentyczni reprezentanci mniejszości i grup społecznych, które nie są w społeczeństwie akceptowane, które stykają się z wykluczeniem i uprzedzeniami ze względu na religię, pochodzenie, narodowość, orientację seksualną, styl życia, wygląd, zawód. Czytelnik, wypożyczając taką Żywą Książkę, wchodzi z nią w dialog. Dzięki takiej interakcji obie strony mają możliwość skonfrontowania swoich wyobrażeń na temat danej grupy z rzeczywistością, mogą przekonać się osobiście, jak jest naprawdę i w konsekwencji dowiedzieć się czegoś nowego, zmienić swoje postrzeganie i nastawienie.

Jest to wyjątkowa okazja poznania osób, których się na co dzień nie spotyka. Taka rozmowa trwa zazwyczaj 30 minut.

Czytelnik może zadać Żywej Książce pytania, których nie miałby możliwości postawić w normalnych warunkach. Może poznać osobiste doświadczenia Żywej Książki oraz problemy, na jakie jest narażona. Każda z zaangażowanych osób może się czegoś nowego nauczyć o drugim człowieku, przełamać swoje uprzedzenia lub krytycznie na nie spojrzeć. Po przeczytaniu Żywej Książki czytelnik może wypożyczyć następną.

Żywa biblioteka na świecie Jak wiele społecznych inicjatyw, tak i Żywa Biblioteka powstała trochę przypadkiem, a można nawet powiedzieć „wypadkiem”.

W 1993 roku przyjaciel kilku młodych ludzi z Danii został napadnięty. W reakcji na to wydarzenie, ci młodzi ludzie założyli w Kopenhadze stowarzyszenie “Stop Volden” – przeciwko przemocy, aby rozpocząć działania wśród swoich równieśników, mające na celu zapobieganie takim sytuacjom. Ich lokalne akcje były niezwykle udane i w krótkim czasie zyskali bardzo liczne grono sympatyków. W 2000 roku zostali poproszeni o przygotowanie eventu, który przyciągnąłby uczestników festiwalu muzycznego Roskilde. Wśród kilku pomysłów, które się pojawiły – padł ten, aby ludzie mogli się nawzajem wypożyczać i w ten sposób poznawać, redukując jednocześnie dystans i uprzedzenia. Pomysłodawcami metody Żywej Biblioteki byli: Tobias Rosenberg Jørgensen, Sune Bang, Asma Mouna, Dany Abergel, Philip Lipski Einstein, Christoffer Erichsen i Ronni Abergel.

Pierwsza Żywa Biblioteka została więc zorganizowana podczas festiwalu w Roskilde [Dania]. Wzięło w niej udział 75 Żywych Książek, m.in: Policjant, Polityk, Feministka, Grafficiarz, Kibic. Jej celem było postawienie wyzwania uczestniczącym w niej czytelnikom, aby zmierzyli się twarzą w twarz ze stereotypami i własnymi uprzedzeniami. Dosłownie. Takie spotkanie z człowiekiem pełniącym rolę Żywej Książki miało inicjować dialog między, czasem bardzo różnymi od siebie, ludźmi i budować zrozumienie dla inności, redukując w ten sposób niechęć i nienawiść wobec tego, co obce.

Od pierwszej Żywej Biblioteki minęło prawie 15 lat. Metoda ta rozprzestrzeniła się po całym świecie i jest realizowana w ponad 60 krajach. Organizacją, która czuwa nad Żywą Biblioteką i dba o jej jakość, jest Human Library Organization.

4

Żywa biblioteka w polsce Żywa Biblioteka w Polsce pojawiła się w marcu 2007 w Warszawie. Zorganizowana była jako jedno z wydarzeń w ramach „Globalnej Wioski – Święta Różnorodności” przez Stowarzyszenie Lambda Warszawa. Trwała 8 godzin. Drugą Żywą Biblioteką w Polsce i pierwszą, która była zorganizowana jako samodzielny event była Żywa Biblioteka Wrocław zorganizowana w czerwcu 2007 i trwała dwa dni. Po Warszawie i Wrocławiu projekt ten pojawił się także w innych miastach Polski m.in. w Krakowie, Bydgoszczy, Opolu, Białymstoku, Rzeszowie, Rudzie Śląskiej, Toruniu, Poznaniu, Grudziądzu, Głogowie, Gdańsku, Włocławku, Koszalinie, Jeleniej Górze, Radomiu, Zielonej Górze, Słupsku. W latach 2009-2013 działała strona www.zywabiblioteka.org, która informowała o Żywych Bibliotekach odbywających się w różnych miastach i była administrowana przez Stowarzyszenie Lambda Warszawa. W ramach standaryzacji planowane jest wznowienie funkcjonowania tej strony.

Do tej pory ok. 50 podmiotów w Polsce ma za sobą zorganizowanie Żywej Biblioteki. Są one bardzo różnorodne: od kilkugodzinnych eventów, podczas których można wypożyczyć do 5 Żywych Książek, po kilkudniowe projekty z ponad 30 tytułami i wieloma wydarzeniami towarzyszącymi. Aby ujednolicić zasady organizowania Żywych Bibliotek i zapewnić im jakość potrzebną projektom edukacyjnym, Human Library Organization zaprosiła do współpracy Stowarzyszenie Diversja – organizatora Żywej Biblioteki Wrocław, aby wdrożyć proces standaryzacji Żywej Biblioteki.

Seminarium “Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce” Stowarzyszenie Diversja – organizator Żywej Biblioteki Wrocław, zrealizowało seminarium „Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce” w dniach 11-15 czerwca 2014 roku we Wrocławiu. W seminarium wzięło udział 20 organizatorek i organizatorów Żywej Biblioteki z takich miast jak: Łazy, Strzelin, Chełm, Radom, Kraków, Poznań, Koszalin, Łódź, Białystok, Słupsk, Warszawa, Piastów, Suwałki, Jawor, Toruń, Katowice, Rzeszów, Zgorzelec. Osiem osób miało już doświadczenie w organizowaniu Żywej Biblioteki, a pozostali przyjechali z motywacją, by takie wydarzenie zrealizować po powrocie.

Przez 5 dni uczestnicy wymieniali się doświadczeniami, uczyli się organizować Żywą Bibliotekę i dyskutowali o dylematach związanych z metodą. Przeprowadzili też wspólnie otwartą, dziesiątą edycję Żywej Biblioteki Wrocław. Gościem specjalnym seminarium był Ronni Abergel z Human Library Organization.

Ronni Abergel obserwował nasze działania i odpowiadał na pytania i wątpliwości uczestników seminarium związane ze stosowaniem metody Żywej Biblioteki. Jego refleksje nad metodą były bazą do wypracowania standardów i zasad w zakresie celów, organizacji, współpracy i doboru Żywych Książek, według których Żywe Biblioteki będą organizowane w Polsce.

Seminarium służyło również stworzeniu sieci organizacji, które chcą pracować metodą Żywej Biblioteki, która będzie wspierać organizatorów na różnych płaszczyznach. Sieć ma charakter otwarty i każdy organizator Żywej Biblioteki w Polsce może do niej dołączyć.

6

Seminarium było współfinansowane przez Europejską Fundację Młodzieży przy Radzie Europy.

Dalszy etap rozwoju Żywych Bibliotek w Polsce i rozpowszechniania standardów organizowania Żywej Biblioteki Stowarzyszenie Diversja będzie przeprowadzać we współpracy ze Stowarzyszeniem Lambda Warszawa, pod patronatem Human Library Organization. Planowane są szkolenia i konsultacje dla organizatorów Żywej Biblioteki, nowa strona internetowa oraz coaching dla przyszłych organizatorów.

Doświadczenia z organizacji Żywych Bibliotek w Polsce

Białystok organizator: Centrum im. Ludwika Zamenhofa (CLZ) Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku jest miejską instytucją kultury. Punktem wyjścia naszych działań jest historia i kultura miasta i regionu. Obszar ten, nazywany często „tyglem kultur”, charakteryzuje się wielokulturowością i wielowyznaniowością. Zamieszkują go ludzie wychowani w odmiennych tradycjach, religiach, reprezentujący różne, często skrajnie odmienne światopoglądy. Wszędzie tam, gdzie występują wyraźne różnice, często dochodzi do sytuacji konfliktowych, powstają uprzedzenia, rodzi się wzajemna niechęć.

Wychodząc z założenia, że różnorodność jest wartością, dążymy do tego, by CLZ było miejscem spotkania i dialogu. Zespół CLZ odzwierciedla różnorodność otoczenia, w którym funkcjonujemy – jako osoby indywidualne jesteśmy reprezentantami różnych kultur i wyznań, mamy odmienne poglądy polityczne i społeczne. Jednoczy nas przekonanie, że przyczyną konfliktów jest obawa przed innością wynikająca z niewiedzy, z budowania obrazu Innego w oparciu o stereotyp. Dlatego jako instytucja nie opowiadamy się za żadną z „opcji” – koncentrujemy swoje wysiłki na edukacji. Odbiorcę staramy się wyposażyć w wiedzę i doświadczenie pozwalające na samodzielne wyciąganie wniosków i podejmowanie decyzji.

CLZ przyjmuje rolę mediatora na polu kultury – w skali lokalnej i uniwersalnej. U podstaw Żywej Biblioteki leży przekonanie, że bezpośrednie spotkanie z Innym jest najlepszą metodą poznania odmienności, najskuteczniejszym sposobem pokonywania barier uprzedzeń i negatywnych stereotypów. To doskonały sposób kształtowania postaw otwartości na Innego, 10

opartych na osobistym doświadczeniu, zrozumieniu i szacunku.

Dlatego postanowiliśmy zrealizować Żywą Bibliotekę w CLZ. Przy doborze Tytułów opieraliśmy się na diagnozie społecznej. Bardzo istotny był dla nas kontekst lokalny i lokalne problemy. Żywą Bibliotekę traktowaliśmy (i w dalszym ciągu tak ją rozumiemy) jako pewien „format” edukacyjny – nie cel sam w sobie, lecz narzędzie, metodę.

Metoda ta ma kilka atutów. Po pierwsze jest prosta i transparentna. Dzięki temu łatwo ją promować w mediach.

Po drugie mobilność: projekt można zrealizować właściwie w każdych warunkach, nie wymaga ani specjalistycznego sprzętu, ani adaptowania pomieszczeń. Po trzecie niskie koszty: w wersji oszczędnościowej wystarczą podstawowe materiały „biurowe” i zaangażowanie wolontariuszy. I tu dochodzimy do sedna Żywej Biblioteki, czyli ludzi. Żywe Książki i Bibliotekarzy, choć z założenia są to osoby bardzo różniące się między sobą, jednoczy wspólny cel. Żywa Biblioteka w naturalny sposób zaciera różnice pomiędzy „organizatorami”, „bohaterami” i „odbiorcami” – powodzenie projektu w równej mierze zależy od Bibliotekarzy, Żywych Książek i Czytelników.

Edycja I 15-16.10.2011 (sobota, niedziela), godz. 12.00-17.00

Edycja iI 23.04.2012 (poniedziałek), godz. 11.00-18.00

Księgozbiór:

Księgozbiór:

Muzułmanka, Białorusin, Osoba

Feministka, Psycholog, Amazonka,

wychodząca z bezdomności, Trzeź-

Konwertytka, Osoba czarnoskóra,

wiejący alkoholik, Osoba niewidoma,

Osoba z zaburzeniami jedzenia,

Osoba na wózku, Czeczen, Tatar,

Więzień, Muzułmanka, Niepiją-

Osoba czarnoskóra, Były Narkoman,

cy alkoholik, Osoba niewidoma,

Osoba z zaburzeniem jedzenia,

Osoba wychodząca z bezdomności,

Konwertytka, Rom, Osoba niesłyszą-

Syryjczyk, Więziennik/penitencja-

ca, Kibic

rysta, Czeczen/Uchodźca, Głucha, Ksiądz protestancki, Rodzic dziecka

Partnerzy:

niepełnosprawnego, Osoba na wóz-

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Pol-

ku, Tatar Polski, Białorusin, Siostra

skich, Oddział w Białymstoku

zakonna

Muzułmański Związek Religijny w RP Liczba Czytelników: 191 Wydarzenia towarzyszące: Wystawa „Przeciwdziałaj dyskryminacji” wypożyczona od Stowarzyszenia Lambda (Warszawa) Liczba Czytelników: 40

12

Dodatkowe informacje: Czytelnicy mogli zarezerwować Żywą Książkę telefonicznie. Dzięki zaangażowaniu Bibliotekarzy wszystkie Tytuły były wypożyczane systematycznie.

Z Bibliotekarzami oraz Żywymi Książkami zostały podpisane umowy o wolontariacie, określające zasady współpracy. Wszyscy wolontariusze zostali ubezpieczeni na czas trwania wydarzenia.

W ramach podziękowania za udział w Żywej Bibliotece, Żywe Książki otrzymały wydawnictwa CLZ (kubki, koszulki, książki, gry edukacyjne).

Grafika użyta w materiałach promocyjnych i wydawnictwach została zaprojektowana przez Joannę Karpowicz.

Projekt Żywa Biblioteka zaowocował współpracą między CLZ a Żywymi Książkami przy realizacji innych projektów edukacyjnych, społecznych i artystycznych.

dane kontaktowe: W drugiej edycji Czytelnikami byli głównie uczniowie białostockich szkół gimnazjalnych i licealnych.

Centrum im. Ludwika Zamenhofa ul. Warszawska 19 15-062 Białystok www.centrumzamenhofa.pl E-mail: centrum@centrumzamenhofa.pl Koordynator projektu: Anna Talarczyk

koszalin organizator: Koszalińska Biblioteka Publiczna W Koszalinie odbyły się 3 edycje Żywej Biblioteki (2011, 2012, 2013). Zauważyliśmy w naszym środowisku potrzebę propagowania praw człowieka. Budujący jest fakt, że prezydent Miasta Koszalina udzielił nam wsparcia i objął patronatem Żywą Bibliotekę, a dwie radne Rady Miejskiej w Koszalinie wystąpiły w roli Żywych Książek, także przedstawiciele władz samorządowych przybyli na Żywą Bibliotekę, jak również na trwające wydarzenia towarzyszące. Żywej Bibliotece podczas każdej edycji towarzyszyły imprezy promujące ideę poszanowania praw człowieka i otwartości na inność, m.in. wystawa: „Świat bez dyskryminacji” (efekt ogłoszonego przez KBP konkursu na plakat); maraton filmowy; warsztat dla bibliotekarek „Od niechęci do zrozumienia – rola inteligencji emocjonalnej w rozwijaniu postaw tolerancji w obsłudze Klienta w Koszalińskiej Bibliotece Publicznej”; recital Genayja Iskhakowa; happening Teatru „Na Bosaka” nawiązujący do „Pamiętników” Anny Frank; wykład szkoleniowy o prawach człowieka, rasizmie, mowie nienawiści, przestępstwach z nienawiści, pt. „Człowiek człowiekowi…? Czyli świat bez rasizmu – czy to możliwe?”; spotkanie autorskie z Iykiem Nnaka, autorem BLACK FACTOR, ciemnoskórym pisarzem mieszkającym w Koszalinie; wykład o prawach człowieka oraz prezentacja filmów dokumentalnych o tej samej tematyce; warsztaty antydyskryminacyjne wrażliwości genderowej komplementarne z projektem Żywa Biblioteka; pecha kucha o 14

prawach człowieka; międzyszkolny turniej wiedzy dla gimnazjalistów o prawach człowieka; warsztaty dla gimnazjalistów „Droga do spotkania z „Innym” – czym jest dla mnie tolerancja?” Żywą Bibliotekę już dwukrotnie organizowaliśmy 21 marca przy Międzynarodowym Dniu Eliminacji Dyskryminacji Rasowej.

Przez te 3 lata księgozbiór zawierał łącznie następujące Tytuły: Aktywistka, Ateistka, Bezwyznaniowiec, Były więzień, Chory psychicznie, Feministka, Gej, Kobieta samotna, Lesbijka, Matka dziecka niepełnosprawnego, Osoba czarnoskóra, Osoba, która pokonała uzależnienia, Osoba niesłysząca, Osoba pochodzenia żydowskiego, Osoba z niepełnosprawnością, Osoba starsza, Rom, Syryjczyk, Ukrainiec, Weganka, Wegetarianka, Żyd.

Największą popularnością cieszyły się Żywe Książki: Ateistka, Bezwyznaniowiec, Chory psychicznie, Osoba, która pokonała uzależnienia, Gej, Feministka, Syryjczyk.

Każdego roku ponad 100 osób wypożyczało Żywe Książki.

Wydarzenie trwało jeden dzień, od 11.00 do 18.00 w budynku głównym Koszalińskiej Biblioteki Publicznej. Czytelnicy wyrazili zadowolenie z projektu, widząc jego sens i pozytywny wpływ na schematy i stereotypy, którymi się często kierujemy w ocenie innych. W ankietach zaznaczali konieczność poszerzenia katalogu o agnostyka, osobę z HIV, osobę otyłą, biseksualistę, oraz tzw. tęczowych rodziców, tęczowe rodziny.

Wiosną 2015 planujemy zorganizowanie 4-tej edycji Żywej Biblioteki.

dane kontaktowe: E-mail: magda.mlynarczyk@biblioteka.koszalin.pl Facebook: www.facebook.com/pages/Żywa-Biblioteka-Human -Library-Koszalin Aktualności dot. Żywej Biblioteki w trakcie trwania wydarzenia na www.biblioteka.koszalin.pl

łódź organizator: Centrum Dialogu im. Marka Edelmana i Fabrykę Równości Pierwsza edycja Żywej Biblioteki w Łodzi została zorganizowana przez Centrum Dialogu im. Marka Edelmana i Fabrykę Równości w ramach Międzynarodowego Dnia Tolerancji – 16 listopada 2013 roku. Odbyła się ona w Niebostanie – łódzkiej klubokawiarni połączonej z antykwariatem. Akcja zrealizowana została pod patronatem Human Library Organization.

Przez sześć godzin (od 12. do 18.) można było wypożyczyć 11 tytułów: Gej, Matka samodzielnie wychowująca dziecko, Niewidoma, Queer, Osoba ciemnoskóra, Matka dziecka niepełnosprawnego, Weganka, Lesbijka, Osoba głucha, Romka, Była narkomanka.

Wspierali nas wolontariusze, pozyskaliśmy też partnerów, m.in. Pizzę Hut w Łodzi, która zapewniła posiłek wszystkim zaangażowanym.

Powodzenie akcji zaskoczyło nas samych. Zarejestrowaliśmy 104 wypożyczenia, co oznacza, że Żywe Książki były praktycznie przez cały czas zajęte. Największym powodzeniem cieszyła się Książka Queer, która została wypożyczona aż 13 razy. Wysokiej frekwencji towarzyszył bardzo pozytywny odbiór wydarzenia.

Przebiegało ono w spokojnej, miłej atmosferze. Mieliśmy wsparcie łódzkiej Straży Miejskiej, która została powiadomiona o akcji i była pod telefonem. Na szczęście interwencja nie była w żadnym momencie potrzebna. Nasza Żywa Biblioteka miała zróżnicowanych Czytelników, przyszły osoby dorosłe, a także uczniowie, niektórzy wybierali się całymi rodzinami, była nawet grupa gimnazjalistów ze swoją nauczycielką.

16

Rozmowy z uczestnikami oraz ankiety ewaluacyjne, które wypełniali, wskazują na same pozytywne reakcje. Często padały pytania o kolejne edycje Żywej Biblioteki.

Akcja cieszyła się też zainteresowaniem lokalnych mediów.

Ukazało się sporo artykułów w prasie drukowanej i internetowej, relacje telewizyjne i reportaże radiowe.

Po tak pozytywnym odbiorze pierwszej edycji, planujemy już następne. Mamy nadzieję, że Żywa Biblioteka na stałe wpisze się do kalendarza łódzkich imprez. Będziemy starać się o wsparcie kolejnych partnerów, żeby z roku na rok zwiększał się zasięg wydarzenia. W planach mamy też organizację zamkniętych Żywych Bibliotek dla określonych grup zawodowych (pierwsza taka Żywa Biblioteka już za nami – zorganizowana w marcu 2014 roku dla Strażników Miejskich – odebrana też bardzo pozytywnie).

dane kontaktowe: Koordynatorka: Eliza Gaust (e.gaust@centrumdialogu.com) Facebook: www.facebook.com/zblodz Centrum Dialogu im. Marka Edelmana: www.centrumdialogu.com Fabryka Równości: www.fabrykarownosci.com

radom Pierwsza Żywa Biblioteka w Radomiu odbyła się 15 kwietnia 2011 roku. Towarzyszyło jej dużo emocji, niestety nie tylko pozytywnych, mimo to udało nam się!

Pomysł narodził się przy kawie. Siedząc z grupą przyjaciół rozmawialiśmy o naszym mieście, z którego pochodzimy i gdzie się poznaliśmy. Zafascynowała nas możliwość zrobienia w Radomiu Żywej Biblioteki, projektu o którym opowiedział nam znajomy. Pomyślałyśmy, że to jest właśnie to miejsce, ten moment. Tak się zaczęło.

Zorganizowaliśmy radomską Żywą Bibliotekę jako nieformalna grupa wolontariuszy, właściwie bez żadnych zewnętrznych funduszy. Jedynie wydruk materiałów promocyjnych sponsorowała nam lokalna drukarnia.

Zależało nam, by wszystkie Żywe Książki były mieszkańcami Radomia, bądź pochodziły z tego miasta. Utrudniło to i zdeterminowało ostateczny kształt księgozbioru. Przedstawicieli niektórych grup mniejszościowych ciężko było znaleźć bądź nakłonić do udziału w projekcie.

Samo wydarzenie poprzedzone było serią ankiet oraz krótkich prezentacji idei Żywej Biblioteki w kilku radomskich liceach. Odbyły się także warsztaty „Poznaj siłę Praw Człowieka” opierające się na aktywnych metodach pracy. Żywa Biblioteka miała początkowo odbyć się w Miejskim Ośrodku Kultury i Sztuki „Resursa Obywatelska” i być częścią odbywających się tam Dni Kultury Żydowskiej. Na tydzień przed planowym wydarzeniem prasa opublikowała jednak krytyczny głos jednego z radomskich radnych, który sprzeciwił się udziałowi w projekcie osoby homoseksualnej, uznając to za „promowanie postaw dewiacyjnych”. Dyrekcja Ośrodka Kultury pod naciskiem władz miasta postawiła nam ultimatum – Żywa Biblioteka mogła 18

odbyć się u nich, ale bez udziału geja. Wykluczenie z księgozbioru jakiejkolwiek z naszych Żywych Książek było nie do pomyślenia.

Wyjaśnienia kierowane do Prezydenta Miasta i radnych nie spotkały się z żadnym odzewem. Podobnie list otwarty, napisany przez koordynatorów i sympatyków projektu z całej Polski, podpisany przez ponad tysiąc osób.

Z pomocą przyszła nam jedna z radomskich kawiarni artystycznych „Czytelnia Kawy” i to właśnie tam, 15 kwietnia, odbyła się pierwsza radomska Żywa Biblioteka.

Ostatecznie w projekcie udział wzięło 10 Żywych Książek, dostępnych pod tytułami: Afrykanin, Ateistka, Cyganka, Feministka Walcząca, Gej, Niepełnosprawny/Sprawny?, Wegetarianin, Baptystka, Katolik oraz podręcznik, czyli Organizator Żywej Biblioteki. Część Żywych Książek, głównie te związane z mniejszościami religijnymi, wycofała się z projektu po jego medialnym nagłośnieniu, wywołanym sprzeciwem radnych. Łącznie Żywa Biblioteka w Radomiu umożliwiła 112 spotkań z Żywymi Książkami. Czytelnicy zazwyczaj nie poprzestawali na rozmowie z jedną osobą, średnio każda z przychodzących osób wypożyczyła dwie Żywe Książki. W ankietach ewaluacyjnych wszyscy Czytelnicy jednogłośnie opowiedzieli się za kontynuacją akcji oraz wskazywali na konieczność rozszerzenia księgozbioru.

Wydarzenie to dało nam dużo energii, ale także napełniło wątpliwościami. Dzięki wsparciu organizatorów wrocławskiej Żywej Biblioteki oraz powstającej sieci Żywych Bibliotek podnosimy jednak głowę do dalszych działań. Niedługo będzie więc można usłyszeć o kolejnej radomskiej edycji Żywej Biblioteki!

dane kontaktowe: E-mail: zywabiblioteka.radom@gmail.com Facebook: Żywa Biblioteka/Human Library Radom

słupsk organizator: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich

we współpracy z Miejską Biblioteką Publiczną, Słupskim Ośrodkiem Kultury, Stowarzyszeniem Użyteczności Publicznej Aktywne Pomorze W maju 2013 roku w Słupsku odbyła się Żywa Biblioteka, pierwsza tego typu akcja antydyskryminacyjna w naszym mieście.

Dużo obaw, więcej znaków zapytania niż wiadomych, mnóstwo emocji i przede wszystkim ogromna odpowiedzialność za ludzi, którzy przyłączyli się do zespołu. Żywa Biblioteka to hasło, które przyciąga nie tylko słupszczan, ale i przyjezdnych, zarówno wśród Żywych Książek (w naszym Księgozbiorze znajdują się Żywe Książki z Wrocławia, Koszalina i Gdańska), jak i czytelników. Fundusze udało nam się pozyskać z Urzędu Miasta. Grupę wolontariuszy przeszkoliliśmy w trakcie warsztatów antydyskryminacyjnych. Wśród tytułów Żywych Książek znaleźli się m.in.: Ateista, Aktywista, Ofiara przemocy domowej, Buddysta, Katolik, Gej, Punk, Osoba na wózku inwalidzkim, Osoba ze schizofrenią, Feministka, Aktywna 50 +, Weganka, Trzeźwy alkoholik, Osoba z modyfikacjami ciała, Para homoseksualna, Rodzic dziecka niepełnosprawnego, Osoba niewidoma, Ukrainka.

18 tytułów, 18 historii, 18 wspaniałych osób i 18 stereotypów, z którymi chcieliśmy powalczyć przez rozmowę i bezpośredni kontakt. Najczęściej wypożyczane tytuły to: Gej, Punk, Osoba ze schizofrenią, Osoba na wózku inwalidzkim.

Dla niektórych wypożyczających to był pierwszy kontakt z osobą reprezentującą dane środowisko i często wnioski były zaskakujące. W trakcie dwóch dni wypożyczeń przez bibliotekę przewinęło się ok. 150 osób. W drugiej edycji ponad 170.

Czytelnicy proszeni o wypełnienie ankiety po rozmowach pod20

kreślali potrzebę tego typu akcji i podsuwali nam pomysły na kolejne tytuły. Te najczęstsze to: Były Bezdomny, Były Więzień, Samotna Matka.

W trakcie pierwszej Żywej Biblioteki powstał hymn, stworzony przez Grzegorza Chwieduka oraz Tadeusza Picza (tekst dostępny jest na naszym fanpage’u). Centrum Kultury i Języka Rosyjskiego pokazało poprzez przedstawienie odegrane na scenie Sydkraftu, że tolerancji można uczyć od najmłodszych lat i że to my dorośli najczęściej mamy problem ze stereotypizacją.

Słupski Ośrodek Kultury w trakcie koncertu podsumowującego udowodnił, że muzyka może łączyć gatunki a przez to i ludzi.

Druga słupska Żywa Biblioteka również wiązała się z imprezami towarzyszącymi – m.in. odbyła się debata, uczestnicy próbowali odpowiedzieć na pytanie: Czy słupszczanie są tolerancyjni? W weekend odbyły się koncerty rockowe i punkrockowe. W trakcie Otwartej Sceny Słupskiego Ośrodka Kultury wystąpiły zespoły Glarepoint oraz Black Balloon.

A każdy kto miał ochotę sprawdzić ile wspólnego z rzeczywistością mają stereotypy mógł wypożyczyć Żywe Książki w dniach 9-10 maja między godziną 11:00 a 17:00 w Miejskiej Bibliotece Publicznej.

Akcję finansowało i w pierwszej, i w drugiej edycji Miasto Słupsk. Na wszystkie imprezy wstęp wolny

dane kontaktowe: Koordynatorka: Katarzyna Odrowska / k.odrowska@mbp.slupsk.pl Facebook: https://www.facebook.com/ZywaBibliotekaSlupsk

suwałki organizator: Stowarzyszenie Kulturalne „Bibliofil”

we współpracy z Biblioteką Publiczną im. Marii Konopnickiej w Suwałkach Akcja społeczno-edukacyjna Żywa Biblioteka została zorganizowana przez Stowarzyszenie Kulturalne „Bibliofil” we współpracy z Biblioteką Publiczną im. Marii Konopnickiej w Suwałkach dnia 18.11.2012 r. w ramach projektu „Jesteśmy braćmi jednej ziemi – Janusz Korczak” dofinansowanego przez UM w Suwałkach. Była to pierwsza tego typu akcja w tym mieście. W wydarzeniu wzięło udział ok. 100 osób (w tym w pełni zaangażowani wolontariusze). W naszej Żywej Bibliotece udało się zgromadzić 6 Żywych Książek. Dostępne tytuły: Osoba niewidoma, Były więzień-Samotny ojciec, Człowiek obraz, Trzeźwiejący alkoholik, Osoba po przeszczepach, Osoba na wózku. Można było z nimi porozmawiać o sprawach, których na ogół się nie porusza tj.: transplantacje, uzależnienie od narkotyków, alkoholizm, tatuaże, ślepota a niedowidzenie, niepełnosprawność. Można było również się dowiedzieć, jak samodzielnie zorganizować podobną akcję.

Inne działania w projekcie: konkurs recytatorski „Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat”, cykl wykładów „Korczakowska idea praw człowieka”, konkurs fotograficzny „Śladami suwalskich Żydów”, wystawa książek poświęconych życiu i twórczości Janusza Korczaka, wystawa fotograficzna poświęcona prawom człowieka pt. „Sudan: portret kobiet” (we współpracy z Polską Akcją Humanitarną) oraz kiermasz książki. Żywa Biblioteka w Suwałkach została przyjęta z pełnym entuzjazmem uczestników, przede wszystkim młodzieży. Największe zainteresowanie wzbudził „Były więzień” i „Człowiek-obraz” 22

(osoba wytatuowana).

Prowadzimy działania w celu uzyskania środków do zorganizowania następnej edycji akcji.

dane kontaktowe: Jolanta Gąglewska bibliofilst@gmail.com

toruń organizator: Stowarzyszenie na rzecz Lesbijek, Gejów, Osób Biseksualnych, Transpłciowych oraz Osób Queer „Pracownia Różnorodności” Stowarzyszenie na rzecz Lesbijek, Gejów, Osób Biseksualnych, Transpłciowych oraz Osób Queer „Pracownia Różnorodności” zorganizowało do tej pory siedem Żywych Bibliotek - w Toruniu (cztery), Włocławku (dwie) i Grudziądzu (jedna). Żywe Biblioteki organizowane są od 2009 roku.

Żywe Biblioteki organizowane były we współpracy z kilkoma instytucjami – z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w ramach Festiwalu Nauki i Sztuki, z Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, Książnicą Kopernikańską w Toruniu, Wyższą Szkołą Humanistyczno-Ekonomiczną we Włocławku, Miejską Biblioteką Publiczną w Grudziądzu, Krytyką Polityczną.

W ramach Żywej Biblioteki można zwykle porozmawiać z ok.

10-12 Żywymi Książkami. Dotychczas w księgozbiorze znaleźli się: Osoba transseksualna, Osoba starsza, Osoba z niepełnosprawnością ruchową, Osoba z niewidoczną niepełnosprawnością, Gej, Lesbijka, Osoba biseksualna, Osoba bezpłodna, 24

Osoba z zaburzeniem psychicznym, Weganin, Osoba niewidoma, Osoba z piercingiem, Osoba niewierząca, Feministka, Anarchistka, Osoba pochodzenia afrykańskiego, Ortodoksyjna katoliczka, Osoba ruda i piegowata, Osoba leworęczna, Protestantka, Osoba pochodzenia azjatyckiego, Samotna matka, Buddystka, Osoba pochodzenia żydowskiego, Osoba pochodzenia wielokulturowego, Wegetarianka, Osoba gruba.

Część Żywych Bibliotek poprzedzonych zostało prelekcjami na temat dyskryminacji prowadzonymi przez specjalistów badań nad uprzedzeniami i trenerów antydyskryminacyjnych. Żywe Biblioteki skierowane są głównie do uczniów szkół średnich, choć otwarte dla wszystkich. W wydarzeniach bierze udział zwykle ok. 50-100 osób.

Jesienią 2014 roku SPR planuje zorganizować Żywą Bibliotekę we współpracy ze szkołą średnią na jej terenie.

dane kontaktowe: Facebook: https://www.facebook.com/ZywaBibliotekaTorun Strona Stowarzyszenia: www.spr.org.pl

wrocław organizator: stowarzyszenie diversja oraz miejska biblioteka publiczna mediateka Żywa Biblioteka pojawiła się we Wrocławiu jako druga Żywa Biblioteka w Polsce – w czerwcu 2007 i była to pierwsza w tamtym czasie zorganizowana na taką skalę, samodzielna Żywa Biblioteka. Udostępniliśmy 21 Żywych Książek: Były Bezdomny, Były Bezrobotny, Była Narkomanka, Były Więzień, Egzaminator na prawo jazdy, Feministka, Gej, Ksiądz, Lesbijka, Muzułmanka, Niemiec i Niemka, Osoba Niepełnosprawna, Rom, Strażnik Miejski, Trzeźwiejący Alkoholik, Żyd i Żydówka, Zakonnica.

Przyszło ponad 600 osób. Nie spodziewaliśmy się takiego sukcesu i tego, że rozpoczęliśmy tym samym tradycję corocznych spotkań Żywych Książek i czytelników.

We Wrocławiu projekt jest realizowany przez zespół składający się z osób reprezentujących Stowarzyszenie Diversja i Miejską Bibliotekę Publiczną w Wrocławiu – Mediatekę.

W 2014 roku świętowaliśmy dziesiątą edycję Żywej Biblioteki we Wrocławiu. Dziś tworzy ją zespół ponad 35 Żywych Książek, 10 wolontariuszy i 4 osobowy zespół organizujący eventy. Żywa Biblioteka Wrocław od 2007 roku zmieniała się, rosła, gościła w różnych miejsach i była organizowana dla różnorodnych grup Czytelników. W 2009 organizowaliśmy ten projekt w towarzystwie warsztatów o prawach człowieka, dla 1500 uczniów wrocławskich szkół ponadgimnazjalnych.

W 2011 roku przeprowadziliśmy Żywą Bibliotekę w dwóch wrocławskich bibliotekach: Mediatece i Filii nr 29 Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu jednocześnie. Na przełomie 2013 i 2014 przeprowadziliśmy pilotażowy projekt szkoleń 26

połączonych z Żywą Biblioteką dla ponad 100 przedstawicieli wrocławskich służb publicznych, głównie policjantów, strażników miejskich i urzędników.

Oprócz organizowania Żywej Biblioteki zajmujemy się również jej promowaniem i konsultacjami dla innych organizatorów z Polski i Europy. W 2010 przeprowadziliśmy szkolenie dla organizatorów Żywej Biblioteki z Polski, a w 2011 dla 20 organizatorów z różnych krajów europejskich. W 2014 roku zorganizowaliśmy seminarium „Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce” i zostaliśmy koordynatorami sieci Żywych Bibliotek w Polsce. Współpracujemy ściśle z Human Libary Organization nad rozwojem metody Żywej Biblioteki w Polsce i wdrażaniem standardów organizowania Żywej Biblioteki, wypracowanych podczas seminarium dla organizatorów.

dane kontaktowe: Koordynatorka: Dorota Mołodyńska – Küntzel dora.molodynska@gmail.com Strona projektu: www.zywabiblioteka.pl Facebook: https://www.facebook.com/ZywaBiblioteka

Podczas seminarium “Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce” uczestnicy rozmawiali z Ronnim Abergelem z Human Library Organization – współtwórcą metody Żywej Biblioteki, który odpowiadał na pytania i rozwiewał wątpliwości. Jego inspirujące odpowiedzi zamieszczamy w formie wywiadu: Żywa Biblioteka Polska: Jak mówić o Żywej Bibliotece?

Ronni Abergel: Jeśli będziemy mówić o Żywej Bibliotece, że jest to projekt dotyczący uprzedzeń i stereotypów to Żywa Biblioteka będzie postrzegana jako konfrontacja. A konfrontacja powinna następować w momencie rozmowy z Żywą Książką, nie w momencie zetknięcia się z projektem. Jest niewielu ludzi, którzy dyskryminują lub tych, którzy czują, że dyskryminują.

Powinniśmy więc, jako organizatorzy, odnosić się do tych doświadczeń, które może mieć każdy i pytać: „Czy kiedykolwiek rozmawiałeś z osobą niewidomą lub z muzułmanką?” Żywa Biblioteka jest po to, by dawać przestrzeń, by oswajać z innością. ŻB Polska: Jakie są kryteria doboru Żywych Książek? Czy Żywa Książka musi być z grupy mniejszościowej?

R.A.: Żywa Książka nie musi być z grupy mniejszościowej. W Żywej Bibliotece mogą pojawić się grupy, które spotykają się ze stereotypami/uprzedzeniami, niezależnie, czy jest to grupa mniejszościowa czy większościowa. Każdy, kto jest stygmatyzowany, a jego działanie mieści się w granicach prawa, potencjalnie może zostać Żywą Książką. Organizator dobierając 28

Żywe Książki, powinien wziąć pod uwagę, co jest ważne dla społeczności. W przypadku tematów, które są kontrowersyjne – należy zaprosić dwie strony. Ważne jest aby pamiętać jednak, że w Żywej Bibliotece nie chodzi o prezentowanie ekstremów, potrzebne są też “tematy środka”. Żywa Biblioteka ma być taka, jak społeczeństwo – różnorodna, a nie tylko skoncentrowana na „ciężkich” tematach. To Czytelnik powinien móc wybrać, z jak “ciężkim” tematem chce się zmierzyć. ŻB Polska: Na ile organizator powinien/może opierać się na własnych opiniach/wrażliwości jeśli chodzi o dobór Żywych Książek a na ile powienien brać pod uwagę opinię publiczną?

R.A.: Organizator w doborze Żywych Książek powinien opierać się o nastroje społeczne w danej chwili i uwzględniać je w Żywej Bibliotece. Organizatorzy są niejako “strażnikami” aktualnych problemów – jeśli jakiegoś tytułu zabraknie w Żywej Bibliotece, to wysyłamy sygnał, że tego problemu nie ma w społeczeństwie. Katalog Żywych Ksiażek powinien być więc lustrem problemów społecznych. Wybór tematów powinien się zmieniać; nie opierajmy się też zawsze na tych samych ludziach w roli Żywych Książek, nawet jeśli bardzo ich lubimy. Pamiętajmy, że decyzja o tym, kogo zaprosimy do Żywej Biblioteki należy do nas, nie do Żywych Książek. ŻB Polska: Czy zespół organizujący Żywą Bibliotekę powinien być związany z instytucją reprezentującą problemy grup, które pojawiają się w Żywej Bibliotece?

R.A: Organizatorzy powinni być neutralni i wolni od nacisków ze wszystkich stron, aby uniknąć tworzenia lobby i grupy wpływów. Organizatorzy mogą pochodzić z grup mniejszościowych czy organizacji tematycznych, ale powinni zachować neutralność i zapewnić różnorodność Żywych Książek.

ŻB Polska: Czy mógłbyś podać konkretne przykłady nadużycia metody Żywej Biblioteki?

R.A.: Nadużyciem metody Żywej Biblioteki są Żywe Biblioteki tematyczne – np. tylko z udziałem mniejszości religijnych, seksualnych, z uchodźcami, z osobami niepełnosprawnymi. Również Żywe Biblioteki związane z jednym tematem: np. ochroną środowiska, chorobami, polityką, wolontariatem. Żywa Biblioteka ma być narzędziem zmiany społecznej; jeśli używamy jej tematycznie, nie konfrontujemy Czytelników z tym, co jest dla nich trudne i to spotkanie zamienia się w wymianę poglądów.

W dobrej Żywej Bibliotece nawet jeśli czytelnik wybiera jedną Żywą Książkę – widzi inne na liście i widzi powiązania między nimi – to pokazuje przesłanie projektu. Żywa Biblioteka powinna być jak prawdziwa biblioteka – być centrum informacji, gdzie ludzie sami decydują o tym, jaka informacja jest dla nich ważna.

Nadużyciem jest również nazywanie Żywą Biblioteką spotkań w formie wykładów, gdzie przekaz jest jednostronny; gdzie opowiada się historie. ŻB Polska: Czy są sankcje dla organizacji, które nie stosują się do standardów Human Library Organization?

R.A.: Human Library Organization posiada prawa autorskie do metody i w niektórych krajach nazwa jest zastrzeżona. Istnieją więc prawne konsekwencje w przypadku nadużywania metody.

Nam nie chodzi jednak o egzekwowanie prawa i ograniczanie stosowania metody, ale o to, by była wykorzystywana poprawnie. Stawiamy więc na dialog z organizacjami, które popełniają błędy w organizacji. Czasem nie wynikają one nawet ze złych intencji, ale bardziej z niewiedzy. Każda Żywa Biblioteka na świecie powinna być zgłoszona do Human Library Organiza30

tion, my doradzamy potem, z którym z lokalnych, doświadczonych organizatorów można się skontaktować, aby uzyskać wsparcie i informacje. ŻB Polska: Czy Żywa Biblioteka ma szansę zrealizować swój cel jeśli nie dotrze do osób, które mają prawdziwie stereotypy/ uprzedzenia?

R.A.: Wyobraźmy sobie społeczeństwo: na dwóch krańcach stoi ekstremalna mniejszość, a w środku – zdecydowana większość.

Tym, co powstrzymuje większość pośrodku, do pójścia w stronę radykalną, to ich wartości i opinie. Opinie te podlegają jednak naciskom – polityków, mediów, którzy starają się spolaryzować społeczeństwo. Żywa Biblioteka jest tym, co mówi ludziom, którzy mają umiarkowane poglądy, że lepiej zostać w środku, i że każde esktremum jest złe.

Każdy, kto zarzuca Żywej Bibliotece, że nie działa, ponieważ nie przychodzą do niej ekstremiści, powinien się zastanowić, czy naprawdę chcemy, by esktremiści przyszli do Żywej Biblioteki i „porozmawiali” z Żywymi Książkami. Ekstremiści są ślepi i głusi na argumenty i dlatego niegotowi na dialog, niegotowi by zobaczyć wszystkie odcienie problemu.

STANDARDY ORGANIZOWANIA ŻYWEJ BIBLIOTEKI wypracowane przez sieć Żywych Bibliotek w Polsce podczas seminarium „Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce” w dniach 11-15 czerwca 2014, zorganizowanego przez Stowarzyszenie Diversja –organizatora Żywej Biblioteki Wrocław, we współpracy z Human Library Organization Standardy dotyczące celów Żywej Biblioteki: Celami Żywej Biblioteki są: 1. Tworzenie przestrzeni dialogu i porozumienia.

2. Działanie na rzecz poszanowania praw człowieka.

3. Przekazywanie wiedzy i doświadczenia osób narażonych na dyskryminację, stereotypizację, uprzedzenia, wykluczenie.

4. Kształtowanie postaw otwartości i akceptacji wobec inności.

Standardy dotyczące organizacji Żywej Biblioteki: 1. Żywą Bibliotekę może organizować: •

Instytucja publiczna

•

Organizacja pozarządowa

•

Grupa nieformalna

•

Osoba indywidualna która w całości akceptuje i realizuje cele Żywej Biblioteki [patrz: Cele Żywej Biblioteki]

2. Udział w Żywej Bibliotece jest bezpłatny.

3. Żywa Biblioteka nie jest nastawiona na zysk.

4. Żywa Biblioteka nie realizuje celów: • 34

Politycznych

•

Religijnych

•

Ideologicznych

•

Reklamowych/komercyjnych

•

Niezgodnych z prawem

5. Organizację Żywej Biblioteki należy zgłosić/zarejestrować do/u koordynatora sieci Żywych Bibliotek w Polsce [Stowarzyszenie Diversja – organizator Żywej Biblioteki Wrocław] i Human Library Organization.

6. Organizator Żywej Biblioteki ma obowiązek zapewnić równy dostęp do wydarzenia w szczególności dla osób z niepełnosprawnością. Ponadto organizator dołoży wszelkich starań, by zapewnić wsparcie tłumacza.

7. Organizator ma zapewnić [fizyczne i psychiczne] bezpieczeństwo osób uczestniczących w wydarzeniu.

8. Żywa Biblioteka nie skupia się na wybranej grupie, a jest głosem całego społeczeństwa.

9. Organizator reprezentujący konkretną grupę mniejszościową jest zobowiązany zapewnić: •

Równy udział innych mniejszości

•

Różnorodność tematów

10. Każdy organizator jest zobowiązany zapewnić różnorodność tytułów Żywych Książek odzwierciedlającą aktualne problemy społeczne.

11. Żywą Biblioteką nie są spotkania tematyczne z: •

Ciekawym człowiekiem

•

Jedną grupą mniejszościową

12. Organizator Żywej Biblioteki nie może wykluczyć pod wpływem nacisków zewnętrznych żadnej Żywej Książki.

Standardy dotyczące współpracy podczas organizacji Żywej Biblioteki: 1. Współpraca między partnerami a organizatorami Żywej Biblioteki opiera się na zasadzie dobrej woli i zaufania.

2. We współpracy z partnerami organizator Żywej Biblioteki

zachowuje niezależność i realizuje cele Żywej Biblioteki.

3. Organizator Żywej Biblioteki nie może podejmować współpracy, ani Żywa Biblioteka nie może być finansowana przez organizacje, których cele są sprzeczne z celami i wartościami Żywej Biblioteki.

4. Partnerzy nie mogą ingerować w przebieg i organizację Żywej Biblioteki.

5. Partnerzy nie są uprawnieni do reprezentowania organizatorów Żywej Biblioteki.

6. Partnerzy nie mogą działać na szkodę Żywej Biblioteki i jej uczestników.

Standardy Żywej Biblioteki dotyczące Żywych Książek: 1. Żywą Książką może zostać osoba pełnoletnia, mająca świadomość swojej roli w projekcie.

2. Cele i wartości Żywej Książki nie mogą być sprzeczne z celami Żywej Biblioteki.

3. Żywa Książka powinna być otwarta wobec innych Żywych Książek i czytelników, powinna cechować się komunikatywnością i uczciwością.

4. Tytuł Żywej Książki nadawany jest przez organizatora Żywej Biblioteki w porozumieniu z daną Żywą Książką i powinien być związany ze stereotypem, który tej Żywej Książki dotyczy. Język określający Żywą Książkę musi być językiem wrażliwym i nie stygmatyzującym.

5. Żywą Książkę określa się tytułem, ewentualnie z imieniem, natomiast pełne dane osobowe Żywej Książki są znane tylko organizatorom.

6. Żywa Książka ma prawo do poczucia komfortu i bezpieczeństwa, które powinien zapewnić organizator Żywej Biblioteki.

7. Żywą Książką może być osoba reprezentująca grupy mniejszościowe lub narażona na wykluczenie, dyskryminację, stereotypy i uprzedzenia.

36

8. Żywa Książka nie może do niczego namawiać, prowadzić rekrutacji, ani narzucać swoich przekonań.

9. Żywa Książka prowadzi rozmowę w swoim imieniu jako indywidualnej osoby, ale powinna mieć świadomość problemów grupy, którą reprezentuje.

10. O wyborze Żywej Książki decyduje organizator w oparciu o idee i metodologię Żywej Biblioteki.

11. Żywe Książki nie pobierają wynagrodzenia za udział w projekcie.

Kontakt: Dorota Mołodyńska – Küntzel Stowarzyszenie Diversja Koordynatorka sieci Żywych Bibliotek w Polsce: dkuentzel@zywabiblioteka.org www.zywabiblioteka.org Facebook: www.facebook.com/pages/Żywa-Biblioteka-Human-Library-Poland

Publikacja została sfinansowana przez Europejską Fundację Młodzieży przy Radzie Europy w ramach projektu “Budowanie sieci Żywych Bibliotek w Polsce”

design: haveasign studio www.haveasign.pl 38