2004_EUSKERA

2004. Urteko Txostena

Diseinua: SORTUZ© 653.729.308

Aurkibidea

1. Aurkezpena ……………………………………………………

3

2. Elkartearen antolamendua ……………………………………

4

3. HEGAN Elkartearen jardueren laburpena 3.1 Teknologiaren esparruko jarduerak …………………………

3.2 Kalitatearen esparruko jarduerak …………………………….

3.3 Internazionalizazioaren esparruko jarduerak ………………

3.4 Jarduera orokorrak …………………………………………

5 7 8 10

4. Enpresa elkartuen jardueren laburpena 4.1 Aire-egiturak 4.1.1 Aireontzi handiak ……………………………………

4.1.2 Eskualdeko hegazkinak ………………………………

4.1.3 Negozio-hegazkinak eta abiazio orokorra ……………

4.1.4 Defentsa-sektoreko hegazkinak ………………………

4.1.4 Helikopteroak …………………………………………

4.2 Motorrak 4.2.1 Sektore zibileko motorrak……………………………

4.2.2 Defentsa-sektoreko motorrak ………………………

4.3 Espazioa …………………………………………………………

4.4 Sistemak eta ekipoak ……………………………………………..

4.5 Mantenimendua 4.5.1 Mantenimendu zibila …………………………………

4.5.2 Defentsa sektoreko mantenimendua …………………

4.6 Entseguak 4.6.1 Egitura eta su-entseguak ………………….…………

4.6.2 Entsegu fluidodinamikoak ……………………………

4.7 I+G Proiektuak ……………………………………………………

5. 2004ko estatistikak ……………………………………………….

12 14 16 16 17 18 22 24 27 29 30 31 32 33 36

6. HEGANeko enpresen espezialitate aeroespazialak …..…………… 38 7. Esker onez…………………………………………………………… 40

HEGAN honakoaren bazkide atxikia da

HEGAN honakoaren kide da

HEGANek honako erakunde honek antolatutako eskualde mailako elkarteen bileretan parte hartzen du

HEGAN honako honen fundatzaile da

Argitalpen honen babesleak:

1- Aurkezpena

Ondoren, jarrera baikor honen arrazoiak laburtzen saiatuko naiz eta Euskadiko sektore aeroespaziala hobeto ezagutzera gonbidatu nahi dut irakurlea, hurrengo orrialdeetan jasotako sektore horretako jarduera, arrakasta eta datu garrantzitsuenen bitartez.

Bazkide guztiak kontuan hartuz gero, salmenten kopurua aurreko urtekoa baino % 6 handiagoa dela ikus dezakegu, eta ETEen kasuan kopuru hori % 8,2ra iritsi da. Salmenten gain I+G atalean egindako inbertsioen ehunekoa 2004. urtean % 16koa izan da, baina kopuru horrek ez du batez bestekoa aldatzen, % 20 ingurukoa. Enplegua ere % 14 hazi da, iaz baino gehiago, eta 5.000 langile inguru izatera iritsi gara; bazkide diren enpresek fakturazioaren gaineko esportazioen ehunekoari % 80an eutsi diote.

2004. urteko gertakari nagusienen artean, Klusterreko enpresa guztiek AIRBUS A380 proiektuan izandako parte-hartzeaz gain, ondokoak nabarmendu dira: ITPren kasuan, aireko motorren merkatuko kuota % 10 gainditu du, hau da, munduan fabrikatutako 100 turbinetatik, 10,6 ITPk egiten ditu; GAMESA AERONÁUTICA enpresak BOEING konpainiarekin egindako hitzarmena “747 Large Cargo Freighter” kargahegazkinaren egitura diseinatzeko ekipoarekin bat egiteko; sistemen eta ekipoen azpisektoreetan egindako ekarpena gero eta handiagoa da, eta jarduera espazialean sendotzen eta egonkortasuna lortzen ari gara.

Datu horiei guztiei eta nazioarteko proiektuetan eta merkatuko esparru berrietan izandako partaidetzari esker,Euskadiko sektore aeroespaziala hazten ari dela eta gero eta exijenteagoa den sektore honetan lehiatzeko gaitasunari eusten diola esan dezakegu; gainera, ETEek gero eta

nazioarteko bezero gehiagorekin lan egiten dutela ere kontuan hartu behar da.

Teknologia Aeronautikoen Zentroak (CTA) egiturazko entseguekin eta entsegu fluidodinamikoekin lotutako lan-bolumenean eta nazioarteko bezeroak bereganatzeko orduan gertatutako hazkundeak ere azpimarratu behar dira; A380 programako egiturazko zazpi entsegu berri egin dira, edo entsegu fluidodinamikoen bankuan muntatzeko eta tresneria ezartzeko jardueren integrazioa lortu da, hala, entsegu horien epeak laburtzeko.

HEGANeko enpresak Bilboko Goi Mailako Ingeniaritza Eskolarekin lankidetzan ari dira etengabe, Aeronautikako Teknologiatan Sakontzeko Ikastaroko promozio berriko ikasleek elkarteko enpresetan egiten baitituzte praktikak; gainera, HEGANek ikastaro horren sorrera bultzatu zuen.

HEGAN elkarteak, 2004. urtean ere lorpen horiek guztiak errealitate bihurtzeko lanean jardun du, eta ahalegin apalaren bidez, gero eta eraginkorragoa izan nahi duen laguntza eskaini du.

Hala, bada, 2004. urtea izan da HEGAN elkarteak ATECMAren (Asociación Española de Fabricantes de Material Aeroespacial) bazkide gisa osorik egin duen lehena; bestalde, EAQGko (European Aerospace Quality Group) kide den heinean, ohiko batzarra egiteko Bilbon elkartzea lortu du –lehen aldiz egin da Espainian. Estatu mailan, ECARE proiektuaren jardueretan HEGANek duen lidergoa azpimarratu nahi dut berriro, eta eskualdeen arteko lankidetza-proiektuetan parte hartzen jarraitzen du -INTERREG-; horrez gain, gure presentzia gero eta handiagoa da nazioarteko ekitaldietan (FARNBOROUGH, ILA eta AEROMART). Bilbon egindako AEROTRENDS 2004 Kongresuaren antolamenduak ere ahalegin handia eskatu digu, eta elkarteak sektoreko erronka estrategikoei erantzuteko etorkizunean izan behar dituen jarduketa-ildoak ezartzeko egin dugun gogoeta estrategiko sakona ere kontuan hartu behar da.

Euskadiko aeronautikako eta espazioko sektoreetan lan egiten duten erakundeetako profesionalekin batera lan egiteak asebete egin gaitu eta, horrek guztiak, urtez urte, HEGAN Elkarteari jarduera honi balio erantsi handiagoa eskaintzeko ilusio handiz lan egiteko indarra ematen dio.

Jorge Unda HEGANeko Lehendakaria

3

Aurten ere, atsegin handiz, HEGAN Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkartearen memoria aurkeztu nahi dizuet, elkarte horren lehendakari naizen neurrian. 2004. urteak albiste onak eman dizkio Euskadiko industria aeroespazialari, nazioarteko sektoreak izan duen suspertzeko gaitasun berbera izan baitu, azken urteetan krisia gertatu den arren eta petrolioupelaren prezioak 2004an % 50eko igoera izan duen arren. Baina aire-trafikoa % 10 inguru hazi da eta, horrez gain, erreaktore handien eskaerak ere hazkundea izan du; horrek guztiak munduko sektore aeroespazialaren suspertzea eta hazkundea ekarri du.

2 - Elkartearen antolamendua HELBURUAK Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkartearen helburua honako hau da: merkatu aeroespaziala ondasunez, produktuez eta zerbitzuez hornitu ahal izateko ehun industrial, profesional, teknologiko eta ikertzaile baten garapena sustatuko eta indartuko duten ekintzak aurrera eramatea, bertan parte hartzen duten gizarte eragile eta eragile instituzionalen artean ahalik eta koordinazio eta sinergia handiena lortuz, nazioartean euskal azpisektore estrategiko aeroespaziala indartuz, gure ekonomia sustatuz eta espezializazio handiko lanpostuen sorrera, gure gizartearen garapen zientifikoa eta teknikoa eta gure industriaren birmoldaketa areagotuz, etorkizun hobeko eta balio erantsi handiagoko jarduerak biltzeko.

ANTOLAMENDUA BATZAR NAGUSIA Horixe da elkartearen erakunde gorena, eta bazki- - Ángel Alonso, NOVALTI deek osatzen dute; hauxe da, beraz, bazkideen gogo - Alberto Fernández, SPRI eta asmoak adierazteko gune egokiena.

- Juan Pedro Vela / Idurre Sáez de Ocáriz, CTA - Itziar Uribe, EITE ZUZENDARITZA BATZORDEA - Estibalitz Erauzkin, EITE-INASMET Administrazio eta Zuzendaritzako Organo - José Antonio Tárrago, UPV-EHU Kolegiatua. Bertako kideak Batzar Nagusiak auke- HEGANen ordezkaria ratzen ditu.

• 2004ko kideak KALITATE BATZORDEA (CECAL) - Jorge Unda (Lehendakaria), SENER 1998ko uztailean sortutako batzorde honen - José Luis Osoro (Lehendakariordea), GAMESA helburua elkarrekin Klusterreko enpresen produkAERONÁUTICA tuen kalitatea eta kudeaketa etengabe hobetzea da.

- Plácido Márquez (Idazkaria), ITP • 2004ko kideak - José IgnacioTellechea (Batzordekidea), - Iñaki Cortijo, EUSKO JAURLARITZA EUSKO JAURLARITZA - Jesús Murga (Idazkaria), ITP - Javier Hernando (Batzordekidea), EUSKO - José Ramón Muro, GAMESA JAURLARITZA AERONÁUTICA - Román Arrasate (Batzordekidea), AEROSPACE - Pedro María Mugarra, SENER ENGINEERING GROUP - José Antonio Castaño, MESIMA - Francisco Larrea (Batzordekidea), - José María Ruiz, NUTER TECNICHAPA - Juan José Urrutia, BURULAN - José Juez (Zuzendari Gerentea), HEGAN - HEGANen ordezkaria

4

TEKNOLOGIA BATZORDEA (COMTEC) Elkartearen ernamuina den batzorde hau 1993tik ari da lanean eta bere helburu nagusia Zuzendaritza Batzordeak garapen teknologikoaren inguruan definitutako helburuak gauzatzea da; sektorearen lehiakortasuna areagotzeko asmo sendoa du, batez ere honako arlo hauetan: - Inguru teknologiko aeronautikoaren etengabeko behaketa.

- Inguruko baldintzen sustapena.

- Inguru horren proiekzioa kanpora begira.

• 2004ko kideak - Juan Miguel López Uria, EUSKO JAURLARITZA - Juan Ignacio Burgaleta / Javier Viñals (Idazkariak), SENER - Plácido Márquez / José Luis Encinas, ITP - Rafael Pax / Iñaki Alti / Pedro Rey, GAMESA AERONÁUTICA - Iñaki Manero, Tratamientos Superficiales IONTECH

INTERNAZIONALIZAZIO BATZORDEA (COMINTER) 2003an sortutako batzorde honen helburua elkarteko enpresek elkarrekin lan eginez internazionalizazioaren esparruan garatzen dituzten ekintzak sustatzea eta ebaluatzea da.

• 2004ko kideak - Enpresa elkartu guztiak - HEGANen ordezkaria GIZA BALIABIDEEN BATZORDEA Batzorde honen helburua enpresa elkartuetako pertsonen kudeaketa hobetzeko jarduerak definitzea eta sustatzea da.

• 2004ko kideak - Garbiñe Urrutikoetxea, GAMESA AERONÁUTICA - Arantza Hallet, ITP - Julián Rodrigo, SENER - HEGANen ordezkaria

3 - HEGAN Elkartearen jardueren laburpena Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkarteak –HEGAN– 2002-2004 urteetarako Plan Estrategikoan zehaztutako jarduerak egin zituen 2004. urtean, eta eguneroko lanean jarduera ugari txertatzen joan zen, sektorearentzat interesgarritzat jotzen diren neurrian. Hala, bada, elkarteak –Autonomia Erkidegoko gainerako Klusterren kasuan bezalaxe– gogoeta estrategikorako prozesu bat garatu du 2015. urtera begira, eta Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Sailak bultzatutako “2015 Lehiakortasun Foroa” ekimena bereganatu du; horrek sektorearen eta elkartearen 2005-2008 urteetarako plan estrategikoa prestatzeko aukera eman digu.

3.1 TEKNOLOGIAREN ESPARRUKO JARDUERAK ECARE proiektua Teknologiaren esparruan, HEGANek ECARE proiektu europarrean gauzatutako jarduera nabarmendu da, proiektuaren sustatzaile den partzuergoko kide eta espainiar Estatuko lider den neurrian. V. Programa Markoan laguntzeko neurri hori VI.erako esperientzia pilotua da, horrela, ETEek Proiektu Integratu (IP) aeronautikoetan parte hartzeko, Europako eskualde izaerako beste elkarte batzuekin batera. ECARE proiektua tresna praktikoa eta erabilgarria da eta Europako Batzordearen gorespena jaso du, VI. Programa Markoaren bigarren deialdiaren ondorengo emaitzen ondorioz. Proiektu horretan, HEGANek eskatuta, BAIE (Barcelona Aeronáutica y del Espacio) elkarteak parte hartzen du; elkarte hori lan bikaina egiten ari da Kataluniako ETEen artean, eta HEGANekin eta ECARE proiektuarekin ere lan ona egiten ari da.

Gainera, HEGANek lanean jarraitu du SCRATCH eta AEROSME proiektuetako ordezkari espainiar eta europarrekin, lankidetza eta koordinazioaren esparruetan; Programa Marko Europarreko beste bi neurri osagarri dira horiek, ETEak I+G ataleko Europar Proiektuetan sar daitezen osatu direnak.

5

Proiektua hedatzeko ahalegina egiteaz gain, ECARE proiektuaren jarduera nagusia proiektu integratuetako liderrek ETEetatik jasotzen dituzten eskariak homogeneizatzeko diseinatutako inprimaki bat (Mapping Questionaire) lantzea da, horrela, partaideak aukeratzeko modu eraginkor bat lortzeko. Urte honetan, VI. Programa Markoaren hirugarren deialdirako mapping horiek lantzen jarraituko du HEGANek, eta ETEak proiektu integratuetan parte hartzera bultzatzeaz gain, proiektua nola doan aurrera kontrolatu eta ebaluatuko du.

AEROTRENDS 2004 2004. urtean HEGANek egindako ekintza nabarmenen artean, AEROTRENDS 2004 Industria Aeronautikorako Fabrikazio Joera Berrien Nazioarteko Kongresuaren antolamendua azpimarratu behar da. Antolamenduak hirugarren edizio honetarako beharrezkoak ziren alderdi guztiak barne hartu ditu: lan logistikoa, administratiboa, promoziozkoa, operatiboa eta teknikoa.

Oraingo honetan HEGAN Batzorde Teknikoaren Idazkaritzaz arduratu da, eta bertan elkarte ugarik hartu dute parte gaiak eta hizlariak aukeratzeko orduan: INASMET –lehenengo ediziotik–, AEROTEAM, CTA, FATRONIK, GAMESA AERONÁUTICA, IDEKO, ITP, SENER eta TEKNIKER. Horien laguntzarik gabe ezinezkoa izango zatekeen kongresuan izan direnek eta sektore espainiarrak eta europarrak egin duten balioespen positiboa lortzea.

Ezin ditugu ahaztu diru-laguntza eman diguten erakunde guztiak: EUSKO JAURLARITZA, HEZKUNTZA ETA ZIENTZIA MINISTERIOA, BIZKAIKO FORU ALDUNDIA eta BILBOKO UDALA; Kongresuaren hedapenean eta promozioan ATECMAk (Asociación Española de Fabricantes de Material Aeroespacial) eta ASDk (Elkarte Europarra) eskainitako laguntza ere azpimarratu behar da.

Hainbat nazionalitateko 30 hizlarik baino gehiagok hartu dute parte eta, horri esker, industria aeroespazialari, prestakuntza lehiakorra lortzeko, fabrikazio aeronautikoaren esparruan azken joerak ezagutzeko eta ezagutarazteko aukera eman zaio.

Bestalde, jarduera honen bitartez, HEGANek nazioarte mailako sektoreko agenteen arteko lankidetza sustatzen du eta, bestalde, Euskal Autonomia Erkidegoa nazioarteko aeronautikako sektorearen zerbitzura dagoen elkargunea izatea bultzatu du.

COMTECen X. urtemuga 2004. urtean elkarteak COMTECen –Klusterreko Teknologia Batzordea– X. urtemuga ospatu du; 1993. urteko ekainean sektorea bultzatzeko eratutako lehenengo batzordea izan zen, eta HEGANen sorrera bultzatu zuen. Elkartearen sorreran funtsezkoak izan ziren pertsonek parte hartu zuten ospakizunean, horien artean Joseba Jaureguizar jaunak, Eusko Jaurlaritzako Teknologiaren eta Informazio Gizartearen Zuzendaritzako buruak, eta egindako lanaren bidez Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkartearen errealitatea posible egin duten guztiak gogoratu ziren.

6

Horrez gain, teknologiaren esparruan beste hainbat ekintza ere gauzatu dira 2004. urtean: Europako proiektuen prestakuntza (AEROSFIN), jardunaldi teknologikoak, enpresen bisitak etorkizuneko lankidetzak ezartzeko, merkatu-azterketak edo enpresa-taldeak bultzatzeko lan-taldeak osatzea, eta sektoreko Zaintza Teknologikorako Buletinaren prestakuntza eta argitalpena.

3.2 KALITATEAREN ESPARRUKO JARDUERAK Hasiera-hasieratik, HEGANek Kalitate Batzordea eratu zuen, eta batzorde horren helburua Klusterreko enpresak produktuen eta zerbitzuen kalitatearekin eta kudeaketa onenarekin lotutako gaietan orientatzea izan da.

Euskadiko sektore aeroespazialak kalitatezko erantzuna emateko zuen ardura horren ondorioz, eta estandar eta egiaztagiri ugari zeudenez, 1999. urtean kalitate-arau berezia garatu zuen, alde batetik ISO 9000:94 arauen irizpideak eta, bestetik, Europako eta Amerikako industria aeroespazialaren irizpideak elkartuz. Arauaren izendapena HEGAN 9000 da, eta Klusterraren baitan sortu zen, bazkide diren enpresen lankidetzaren ondorioz; arau hori erreferentzia bihurtu da euskal industria aeronautikoaren egiaztagiriak egiteko, eta abiapuntu pribilegiatua eskaini du nazioarteko industria aeronautikoak sortutako EN 9100 nazioarteko erreferentzia, derrigorrez bete behar dena, garatzeko. EN 9100 arauak berariazko 80 baldintza aeroespazial gehitzen dizkio ISO 9000:2000 nazioarteko arauari, eta ISO 9001:2000 arauaren 18 paragrafo osatu ditu.

2003. urtean finkatu zen EN 9100 kalitate aeroespazialeko araua. 2004. urtearen bukaeran, HEGANeko enpresen % 84k ziurtagiria zuten, eta gainerakoek 2005eko ekaina baino lehenago lortzea espero dute. Datu horiek argi eta garbi erakusten dute HEGAN elkarteko enpresak punta-puntan daudela estatu-mailan nahiz nazioarte-mailan.

Kalitatea sustatzeko estrategiaren baitan, joan den azaroaren 10ean, HEGANek eta ITPk –Kalitate Batzordearen Idazkaritza duen enpresa– bilera bat antolatu zuten Derion (Bilboko aireportuaren ondoan), Estatuko fabrikatzaile aeroespazial nagusien hornitzaileei prozesu berezien NADCAP eskemaren ezarpena aurkezteko.

Euskadiko industria aeroespazialak kalitaterik onena lortzeko duen konpromisoa modu esanguratsuan adierazten du EAQG (European Aeroespace Quality Group) taldean eskubide osoko kide gisa parte hartzeak, eta talde horren bilera Bilbon antolatzeak; bilera 2005eko otsailean egin da.

taldean. Bilera horren helburua, alde batetik, Europako sektorearen estrategia lantzea da eta, bestetik, IAQGren hurrengo bilerara begira martxan jarritako ekimenen aurrerapen-maila aztertzea; bilera hori 2005eko apirilean egin zen Amsterdamen.

IAQG (Internacional Aeroespace Quality Group) taldearen bilera horietan 1998. urtean sortutako erakunde hori osatzen duten hiru sektoreek parte hartzen dute; Europako kideak EAQGren bidez ordezkatuta daude, eta Amerikakoek (AAQG) eta Asia eta Ozeano Barekoek (APAQG) ere hartzen dute parte. Guztira, IAQG taldean mundu osoko 60 enpresa aeroespazialek hartzen dute parte, eta jardueraren esparru guztietan garatzen dute beren zeregina.

IAQGren bilera horien helburua kalitatearen eta segurtasunaren hobekuntza esanguratsua ekarriko duten ekimenak martxan jartzea eta hornikuntzakatean kostuak murriztea da; horretarako, lankidetzazko jarduerak ezartzen dira, nazioarteko enpresa aeroespazialen artean konfiantza lortzeko helburuarekin. Horretarako: • Arau eta baldintza komunak ezartzen dira.

• Hornikuntza-kate osoan produktuetarako eta prozesurako etengabeko hobekuntzako prozesuak ezartzen dira.

• Emaitzak partekatzeko metodoak ezartzen dira.

• Ezarpen-planak ezartzen dira, sortzen diren ekimenak aurrera eramateko.

EAQGren bilerak urtean bitan egiten dira Europako hainbat tokitan, eta Bilbon egindako bilerak izan ditu orain arteko parte hartzaile gehien, izan ere, sektoreko Europako enpresa gehienetako 50 ordezkari izan baitira bertan; kopuru horrek batzorde horren bileretako batez besteko parte hartzea gainditzen du, batez bestekoa 35 pertsonakoa baita.

7

Gertaera horren gidariak HEGAN eta ITP izan ziren; azken hori Euskadiko industria aeroespazialaren ordezkari da EAQG kalitate-

3.3 INTERNAZIONALIZAZIOAREN ESPARRUKO JARDUERAK

Bazkideek erakutsi duten nahiari erantzunez, HEGANek denbora luzea eskaini dio internazionalizazioaren esparruko ekintzak sustatzeari, eta aeronautikako euskal sektorearen jarduera sendotzeko lagungarri izan da hori.

Hala, bada, HEGANek azoketan parte hartzen du, sektorearen promozioa egiten du eta harremanak sendotzen ditu bileren, misioen eta bisiten bitartez nahiz topaketen eta nazioarteko ekitaldien bitartez. Lan-taldeak sortu dira eta harreman instituzionalak ezarri dira, sektorearentzat funtsezkoak diren eskualdeekiko harremanak bultzatu dira eta ASDk (sektorearekin lotutako Europako elkartea) antolatutako Europako eskualdeetako elkarte aeroespazialen bileretan parte hartu da.

hauetara HEGAN gonbidatu zuten, gure Klusterrari buruz hitz egiteko; parte hartu zutenek oso iritzi ona adierazi zuten hitzaldiari buruz.

7E7 JARDUNALDIA. BOEING konpainiako arduradunen bisita (Bilbo). HEGANek BOEING konpainiako ordezkarien bisita antolatu zuen Euskal Herrira, 7E7 (gaur egungo 787) programan hornitzaile gisa dugun potentziala erakusteko. Gure industriako instalazio nagusiak bisitatu ondoren, BOEINGekoek hitzaldia eskaini zuten hornitzaileekiko duten politikari buruz, eta orduan (2004ko urtarrila) berria zen 7E7 hegazkinaren programa aurkeztu zuen.

AZOKAK ETA JARDUNALDIAK AIRCARGO FORUM 2004 (Bilbo). Garraio, logistika eta aireko kargari buruzko nazioarteko azoka; bi urtetik behin egiten da eta 2004. urtean Espainian egin zen lehen aldiz, VIASen (Gasteizko Aireportuko Promoziorako Elkartea) eskutik.

Mundu-mailan aireko kargari buruz egiten den nazioarteko azoka da, eta HEGANek eta elkarte horretako enpresek promozioan parte hartu dute; gainera, HEGANek eta ITPk erakustoki berezia jarri zuten.

FARNBOROUGH 2004, Aeronautikako Nazioarteko Azoka (Farnborough-Londres).

Bi urtetik behin egiten da eta Europako aeronautikako azokarik garrantzitsuenetakoa da.

HEGANek Galesko industria aeronautikoko erakustokian parte hartu zuen, WALES AEROSPACErekin duen harreman onaren ondorioz. Elkarte britainiarrak proiektuan bazkide dituen elkarteei, COAST, HEGAN eta ADOUR COMPETITIVITÉ elkarteei, tokia utzi zien erakustokian eta bilera-mahaiak erabiltzeko aukera ere eman zien.

ILA 2004. Aeronautikako Nazioarteko Azoka (Berlin). HEGANek erakustoki propioa jarri zuen bi urtetik behin egiten den azoka honetan.

Aurreko bi edizioetan ere parte hartu zuen.

8

IRCs JARDUNALDIA (Pescara). IRC-IRE (Innovation Relay Centre - Innovation Regions in Europe) zentroen unitate nagusiak antolatutako workshop-a. Eskualde-mailan berritzeko klusterrak eratzeak duen garrantziari buruzkoa. Jardunaldi

ATLANTIC LOGISTICS FORUM, Euskadi eta Akitaniako Logistika Azoka (Bilbo). Arku Atlantikoaren proiektuaren baitan, HEGANek azoka honetan parte hartu zuen eta erakustokia jarri zuen.

DEFENTSAREN SEKTOREKO I. TOPAKETAK, GARAPEN TEKNOLOGIKOKO II. TOPAKETAK ETA INDUSTRIA AERONAUTIKOKO I. TOPAKETAK. Sektore Aeroespazialeko jardunaldiak, RECOLETOSek eta Enpresa Sustapeneko Institutuak antolatutakoak (Madril). HEGANek sektoreko topaketa hauetan parte hartu zuen, eta horietako batean Eusko Jaurlaritzako Industria Sailaren ordezkari izan zen.

PROFESIONALEN TOPAGUNEAK ETA MISIOAK QUEBEC-eko JARDUNALDIAK. Quebec-eko eta Midi-Pyrénées (Tolosa) eskualdeko enpresen arteko topaketa profesionalak. HEGANek Kanadako eta Quebec-eko eskualdeko merkataritza-bulegoarekin duen harreman bikainaren ondorioz,

AEROLINK 2004. WALES AEROSPACE-k Galesen antolatutako topaketa profesionalak (Cardiff).

HEGANek bazkide dituen hiru enpresei lagundu zien Galesko kontratistekin eta hornitzaileekin eta Frantziako hornitzaile batzuekin hitz egitera.

Besteak beste, AIRBUS UK eta BRITISH AIRWAYS konpainietako instalazioak ere bisitatu zituzten.

AEROMART 2004. Europako enpresa aeronautikoen topaketa profesionalak (Tolosa). Bi egunetan, HEGANen erakustokian 70 elkarrizketa hitzartu ziren elkarteko bazkide diren enpresen eta Europa osoko kontratista aeronautikoen artean.

CESA Misioa. CESAko arduradunen bisita (Bilbo).

HEGANek CESAko arduradunen aurkezpen-saio bat antolatu zuen, enpresa horren erosketa-politikari buruzkoa. CESA enpresak hegazkinetarako sistemen eta ekipoen fabrikazioan eta integrazioan

lan egiten du; 14 erakundek bezero horrekin bilerak egin zituzten beren gaitasunak erakusteko.

Guztira, aurreko ekitaldi guztietan bazkide diren enpresa gehienek eta Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkartea osatzen duten erakunde gehienek hartu dute parte. 70 erakundek baino gehiagok lagundu diote HEGANi ekitaldietan, eta merkataritzako eta negozioetako ehun bat bilera egin dira guztira.

COAST PROIEKTUA 2004. urtean ere, Klusterrak espazio atlantikoaren programan, INTERREG IIIB-k finantzatutako COAST Proiektuan, parte hartu du. Proiektu honetan parte hartzen duten eskualdeko elkarteek (ADOUR COMPETITIVITÉ, WALES AEROSPACE eta HEGAN) Europako hiru eskualde horietako enpresa aeroespazialen artean merkataritza eta lankidetza harremanak sustatu nahi dituzte.

Proiektu horren baitan, lehenago zehaztutako topaketez gain, tratamentista frantziarren misio bat gauzatu zen, horien eta sektoreko euskal enpresen arteko lankidetza bilatzeko.

www.coastsharing.org

9

bulego horrek Quebec-eko kontratistei eta Tolosa inguruko hornitzaileei zuzendutako topaketa profesional esklusiboan parte hartzera gonbidatu zituen Klusterreko enpresak.

3.4 JARDUERA OROKORRAK 2004. urtean Klusterraren web orrialdeak (www. hegan.com) garrantzi, eraginkortasun eta eduki sendoagoa izan dezan lan egiten jarraitu da; hala, bada, Klusterreko web orrian ‘foroak’ edo berritaldeak aktibatu dira. Sistema horren bidez, sartzeko zenbait maila egituraturen bitartez, hainbat arlo eta gaiekin lotutako erakundeek aldi berean parte har dezakete.

2004. urtea izan da HEGAN elkarteak ATECMAren (Asociación Española de Fabricantes de Material Aeroespacial) bazkide gisa osorik egin duen lehena eta, horrez gain, BAIE (Barcelona Aeronáutica y Espacio) erakundearekin harreman etengabea eta bikaina dugu. Bi erakunde horiekin lankidetza gero eta handiagoa da eta emaitzak ikusten ari dira.

Sektorearen barnean funtsezkoak diren erakundeekin harremanetan jarraitu da, bai estatu mailan, besteak beste, ISDEFErekin (Lankidetza Industrialerako Gerentzia) eta AFARMADErekin (Asociación Española de Fabricantes de Armamento y Material de Defensa y Seguridad) eta bai Europan, esate baterako ASDrekin (Aerospace and Defence Industries Association of Europe) eta Europako Ministerioekin nahiz Europako Batzordearekin. Bestalde, Autonomia Erkidegoaren baitan, Industria Sailarekin (SPRI), gainerako Klusterrekin eta tokiko administrazioekin genituen harreman onak hobetu egin dira.

2004. urtean, HEGANek hedapen-elementuen (baliabideen aukeraketa, prestakuntza grafikoa, prentsa-oharrak eta elkarrizketak) operatibitatea optimizatu du eta LOPD (Datuak Babesteko Lege Organikoa) legera egokitzeko zereginari ekin dio.

10

Prestakuntzaren atalean, 2004. urtean ere, gure enpresek, Bilboko Ingeniaritzako Goi Mailako Eskolak ematen duen Aeronautikako Teknologiatan Sakontzeko Ikastaroan parte hartu dute ikasleen praktiketarako programen bitartez eta ikastaroaren balioespenaren bidez. Ikastaro hori sektoreko euskal enpresek eta Bilboko Ingeniaritza Eskolak diseinatu zuten Ingeniari Aeronautikoen Goi Mailako Eskolarekin (ETSIA) –orduan bakarra– batera; Eskola hori 2003an 75 urte bete zituen Madrilgo Unibertsitate Politeknikoaren baitan txertatzen da. Ikastaro horren bitartez sektoreko behar bereziei erantzun akademikoa, baina, batez ere, enpresen errealitatetik hurbil dagoena, eman nahi zaie. 2004. urtean, aurreko urteetan bezalaxe, diplomak emateko ekitaldian parte hartu genuen.

Memoria honen amaieran biltzen diren HEGANen baitako enpresen logotipoen artean bi berri jaso ditugu, PCB eta MICROFUSIÓN DE ALUMINIO enpresenak hain zuzen ere, 2004. urtean elkarte honetako kide bihurtu baitira.

2004. urtean HEGANen garapenean funtsezko urratsa eman da, 2005-2008 Gogoeta Estrategikorako prozesu bat garatu baita 2015. urtera begira; gogoeta horrek etorkizuneko lanoinarriak finkatu ditu, bai elkarteari dagokionez, bai euskal sektoreari dagokionez ere. Gogoeta hori euskal sektore aeroespazialak aurrean dituen erronkak eta etorkizunean arrakasta izateko sektorean parte hartzen duten agente guztiek hartu beharreko neurriak identifikatzeko egokia izan da. Gogoeta egiteko garaian, Telekomunikazioen Klusterrarekiko (GAIA) harremanak estutu dira, eta horixe adierazten du bi elkarteek elkarrekin egindako analisiak eta gure enpresak abionikaren azpisektorean txertatzeko erabaki bateratuak.

Azkenik, HEGANeko eta SOCINTECeko pertsonekin batera lan egin duten Batzorde Estrategikoko kideek egindako ahalegina bihotzez aitortu eta eskertu nahi dugu, horien lana ezinbestekoa izan baita sektorearen eta elkartearen gogoeta estrategikoa egiteko. Pertsona eta enpresa hauek eskaini dute laguntza: Joseba Cano, AEROTEAM Juan Pedro Vela, CTA Eduardo Junkera, DMP Pedro Rey, GAMESA AERONÁUTICA Plácido Márquez, ITP Alberto Ortiz de Mendibil, METRALTEC Alberto Badiola, MICR. DE ALUMINIO Juan Ignacio Burgaleta/Javier Viñals, SENER Juan José Ayo, UPM Bihoakie gure esker ona horiei guztiei eta, elkarrizketen eta bileren bitartez, gogoetan parte hartu duten enpresa eta erakunde guztiei.

11

Bestalde, 2004. urtean, SENERekin eta INASMET teknologia zentroarekin batera, “El Espacio” izenburua duen liburuaren argitalpena bultzatu da.

Liburu horren hitzaurrea Pedro Duque astronauta espainiarrak idatzi du eta espainiar Estatuan industria horretan adituak diren pertsonek parte hartu dute; Mª Ángeles Rabadán kazetariak idatzi du liburua eta, galderen bidez, jarduera espazialak munduan eta, zehazki, industria espainiarrean duen errealitatea eta bilakaera azaltzen du.

4 - Enpresa elkartuen jardueren laburpena 4.1 AIRE-EGITURAK 4.1.1 Aireontzi handiak AIRBUS Ondoren, HEGANeko enpresek Europako fabrikatzaile nagusiarekin egindako lana deskribatzen da.

garatu zuen, eta eta EADS-CASAri 1etik 7ra arteko serieetako hegazkinei dagozkien osagaiak eta azpimultzoak entregatu zizkion.

GAMESA AERONÁUTICA Airbus A 380 hegazkinaren fuselajerako eta eraso eta irteerako ertzetarako 19. sekzioaren diseinuaz, prototipoak egitez eta egitura metalikoa lantzeaz arduratu da, eta baita egonkorgailu horizontaleko kaxoiak elkartzeko elementuez ere.

Mekanizazio, xafla, pintura eta tratamendu termikoko prozesuekin jarraitzeaz gain, METRALTEC-ek bere eskaintza zabaldu du, zenbait muntaketa txikiren bidez eta mikroplasma bidezko robotizatutako soldadurarekin. METRALTEC etxea AIRBUS, A310/320/340 eta 380 programetarako hornitzailea da.

2004. urtean, GAMESA AERONÁUTICA etxeak egituraren zati bat berriro diseinatu zuen, eta nabarmen arindu zuen pisua; horrekin batera, karga berrien ondorioz aldaketak txertatu zitzaizkion. Produkzio-linea 5 zenbakiko hegazkina eraikitzeko prest gelditu zen, eta 2004ko urte hasieran entregatu zen berau, AIRBUSen Espainiako instalazioetan.

Bestalde, eta hegazkin horrentzat berorrentzat, GAMESA AERONÁUTICAk egonkorgailu horizontalari dagozkion multzoen garapenerako entseguak egin zituen, eta emaitza onak lortu zituen, azken karga hautsi gabe.

AEROTEAMetxeak, pieza eta tresna aeroespazialen diseinuaz, programazioaz eta mekanizazioaz arduratzen den etxe horrek, A380 programarako hainbat pieza egin ditu, Rudder eta Elevator ataletarako, eta 19. sekziorako errefortzuak ere egin ditu. Tresneriari dagokionez, ertzak lantzeko eta zulatzeko tresnak nabarmendu behar dira, eta baita material konposatuetarako moldeak ere.

GAMESA AERONÁUTICA etxeak ordutik 19. sekziorako metalezko 8 egitura entregatu ditu, programaren hasieratik bi hegazkin osatuz, horrela; horrez gain, bost egonkorgailu horizontaletarako multzoak entregatu ditu.

ARATZ enpresak sektorearekin lotuta jarraitu du, karbono-altzairua, aluminioa eta invarra lantzeko tresneria eginez AIRBUS A320, A340 eta A380 ereduetarako.

SENER etxeak A380 hegazkinaren “Belly Fairing”aren —karina bentrala— aurreko eta atzeko zatietarako panelen diseinua amaitu du, material konposatuan; SACESAk fabrikatutako osagai hori arrakasta osoz instalatu da AIRBUSen amaierako mihiztatzean, Tolosan (Frantzian).

BURULAN enpresa, CNC tornuetako eta 5 ardatz arteko mekanizaziozentroetako osagaien mekanizazioaz eta fabrikazioaz arduratzen da, eta GAMESA AERONÁUTICAk azpikontratatutako enpresa gisa, AIRBUS A320/380 programetan parte hartu du; azken proiektu horretarako zehazki, BURULANek makinen parkea zabaldu du 2004. urtean bost ardatzeko beste bi mekanizazio-zentro bereganatuz.

NOVALTI etxeak, A380 hegazkinaren lurreratzeko trenaren tranpetarako mekanismoetarako metalezko zatien fabrikazioko ingeniaritza garatu zuen, eta EADS-CASAri 2 eta 7 serieetako hegazkinei dagozkien osagaiak eta azpimultzoak entregatu zizkion. Halaber, pieza berrien diseinurako aldaketak garatu zituen, eta baita entregatutako ereduen retrofitting-ari dagozkionak ere.

12

Modu berean, NOVALTI etxeak Airbus A380 hegazkinaren ‘Belly Fairing’ ataleko 5. zonaren zati metalikoen multzoaren Frabrikazio Ingeniaritza

Mecanizados ASTORKIA enpresa pieza konplexu eta zehatzen fabrikazioan espezializatutako enpresa da, eta sektoreari bere ekarpena egin dio honek ere, AIRBUS A380 programarako egiturazko piezak mekanizatuz.

1

AIRBUS A380

Bestalde, NUTER etxeak 2004. urtean AIRBUS A310/320 programetan lurreratzeko trenen tranpetarako piezak egiten jarraitu du.

SIEGELek AIRBUS A318/320/380 ereduetarako doitasun handiko osagaien fabrikazioan bere jarduera sendotu egin du 2004. urtean.

BURDINBERRI enpresaren jarduerak aeronautikako tresnetarako, oinarrizko egitura metalikoetarako eta mihiztatze eta muntatze-prozesuen automatizazio eta robotizaziorako proiektuak gauzatzera zuzentzen dira, eta neurri handietako tresnak nabarmentzen dira bertan; hauek zuzenean AIRBUSentzat egiten ditu, A320/330/340 eta 380 programetarako, zehazki.

3

Tratamendu termikoen eta azalekoen arloko azpikontratazioen merkatu nazionalean lider tokietan dabilen Tratamientos Térmicos TTT etxeak sektore aeronautikoan hazkunde handia izan du 2004. urtean, 2003. urtearekin alderatuta, eta AIRBUSen programa zibili guztietan parte hartzen jarraitu du, A300, 318, 319, 320, 321, 330, 340 eta 380 programetan, hain zuzen.

Azken programa horretan, A380 programan, SPASAk aluminiozko pieza mekanizatuak egin ditu, karina bentralerako. Enpresa horrek soluzio integralak eskaintzen dizkio aeronautikaren sektoreari, eta egiturazko osagaien produkziorako duen gaitasuna goren mailara eraman du, bere ingeniaritza eta muntaia-sistema sustatuz.

4

MESIMA enpresa ebaketa berezietan eta materialen kudeaketan eta harrera kualitatiboan espezializatuta dago eta, beraz, hainbat azpikontratistarentzat lehengaien horniduraz (eta aurre-formez) arduratzen da, aluminio, titanio eta altzairuaren kasuan batik bat. 2004an GAMESA AERONÁUTICArentzat lehengaia kudeatzeaz arduratu da, honen A380 eredurako, hain zuzen, eta EADSentzat A340 eta A380 ereduen piezetarako ur bidezko ebaketak egin ditu (2Dn eta 3Dn).

AEROMEC enpresak, titaniozko mekanizazioetan eta beste aleazio batzuetan aditua den etxe horrek, energiaren sorkuntzari lotutako sektorean duen esperientziaz baliatu da (gas-turbinetarako konpresore zentrifugoen fabrikazioan edo hortz

sabelduen ertzak lantzerakoan) A320 eta A380 ereduetan bere eskaintza aeroespaziala sustatzeko.

MICROFUSIÓN DE ALUMINIO etxea, argizari galduko prozeduren bidez aluminiozko piezen eta superaleaziozkoen galdaketak egitera zuzentzen den enpresa honek (horrek diseinuan askatasun handiz jokatzeko aukera ematen du), AIRBUS A300/310/320/340 eta 380 ereduetan lan egiteko aukera izan du, prototipo azkarrak, mikrofusioa, mekanizazioa, tratamendua eta pintura-lanak eskainiz, eta horrek erabat bukatuta dauden piezak entregatzeko aukera eman dio.

BOEING Urtez urte, HEGANeko enpresek Ameriketako fabrikatzaile nagusiarekin gero eta lan handiagoa egiten dute.

GAMESA AERONÁUTICA 2004an Large Cargo Freighter 747 ereduaren egitura (Edukiera Handiko Karga Ontzia) diseinatzeko BOEINGeko diseinu-taldearekin lanean hasi zen; bidaiaren 747400 eredu aldatuta da, BOEING 787 Dreamliner berriaren egitura handien garraiorako erabiliko dena. Etorkizuneko Edukiera Handiko Karga Ontzi honen perimetro handiari esker, gaur egun zerbitzu erregularretan erabiltzen den kargahegazkin handienak (747-400 eredua) baino askoz zama handiagoa (% 300) eraman ahal izango du bizkar nagusiaren gainean. “Large Cargo Freighter” ereduaren ziurtagiria 2006. urtean lortzea espero da.

Horrela, GAMESA AERONÁUTICA etxea 787 Dreamliner programa babestuko duen lehen hornitzaile espainiarra izango da, eta Boeing etxearekin lan egingo du “swing zone” edo Edukiera Handiko Karga Ontziaren sekzio kritikoaren ingeniaritzaren azterketan eta garapenean. “Swing zone” hori oso egitura konplexua da, eta honen bidez, atzeko fuselajea zabaldu egiten da, 787 ereduaren material konposatuko egitura handien zama-lanetarako (besteak beste, hegoak edo fuselajea).

BURDINBERRI enpresak ere parte hartu du BOEING etxearen 737 programan, tresneria aeronautikoa eginez.

1 AEROTEAM, 2 BURDINBERRI, 3 GAMESA AERONÁUTICA, 4 UPM 13

2

4.1 AIRE-EGITURAK 4.1.2 Eskualdeko hegazkinak EMBRAER ERJ 145 FAMILIA Egiaztagiria lortu zuenetik zortzi urte pasatu ondoren, programa hau bere heldutasunera iritsi dela esan daiteke, eta salmentenak moteldu egin dira apur bat; Embraer-eko hegazkin hauen familian egin diren eskaera irmoak eta aukerak 2004an 1.340 unitatekoak izan ziren guztira, eta horietatik Embraer etxeak 878 aireontzi entregatu dizkie mundu osoko aire-lineei.

Familia hori bidaiaren garraio komertzialeko ERJ 135/140/145 LR eta 145 XR ereduek, garraio exekutiboko “Legacy Executive” eta “Legacy Shuttle” ereduek eta defentsa-jardueretara zuzentzen diren beste batzuek osatzen dute.

GAMESA AERONÁUTICAk arrisku-bazkide gisa parte hartu du proiektu horretan, hegalen, kontrolgainazalen, motorren estalkien, aire-sarreren eta bultzada-errebertsoreen garapenean eta egiaztaketan lan egin du eta, gaur egun, berorien fabrikazioaz eta mantenimenduaz arduratzen da. Guztiak dagozkien sistemekin ekipatuta eta aireontzian txertatzeko prest utzi arte. 2004. urtean, GAMESA AERONÁUTICAk EMBRAER etxeari 103 hegazkinetarako multzoak entregatu dizkio; bederatzi urtean guztira 896 aparatutarako sortak eman ditu, ordezko piezak kontuan hartu gabe.

3

1

4

2

5

6

7

EMBRAER 170/190 FAMILIA EMBRAER 170 eredua 170/175/190 eta 195 ereduek osatzen duten familia horretako lehenengoa da, eta 70 bidaiaritik 110era bitarteko merkatu-txokoetara hedatzen den eredua da. Familia berri honetako lehen kideak bere egiaztagiria 2004ko otsailean jaso zuen, berehala hasi zen zerbitzuak eskaintzen, eta aire-lineei entregak egiten hasi ziren.

Aldi berean, familia honetako ziurtatze-kanpainak aurrera jarraitu du: esate baterako, 2004ko martxoan EMBRAER 190 ereduak, 98 bidaiarirentzako edukiera duen eredu horrek, lehen hegaldia egin zuen, roll-out ekitaldia egin zenetik hilabetera. Handik bi hilabetera, 2004an, eredu horren bigarren aparatua egiaztaketaentseguetarako kanpainan sartu zen, eta 2005ko hirugarren hiruhilekorako aurreikusi da berori. Familia horretan, lehen hegaldia egin zuen hurrengo kidea EMBRAER 195 hegazkina izan zen; 108 bidaiariko edukiera duen hegazkin honen lehen hegaldia 2004ko uztailean izan zen, eta dagokion ziurtagiria 2006ko

14

1 2 GAMESA AERONÁUTICA, 3 CRJ 900, 4 FAMILIA ERJ 170-190, 5 NUTER, 6 ASTORKIA, 7 METRALTEC

bigarren hiruhilekorako aurreikusi da. Bestalde, EMBRAER 175 ereduak 2004. urtean egiaztaketa-kanpaina sakona egin du, eta tokiko agintariek pasa den abenduan eman zioten egiaztagiria azkenean.

1

EMBRAER 170-en kasuan, salmentei dagokienez 158 eskaera irmo egin ziren, EMBRAER 190-en kasuan 155, EMBRAER 195-en kasuan 15, eta EMBRAER 175-en kasuan beste 15; eta erosteko aukerak 177, 230 eta 20 izan dira, hurrenez hurren; ziurtagiria duela gutxi eskuratu duen hegazkin honen hasiera horrek itxaropen handiak sortu ditu. Embraer 170 ereduaren lehenengo 46 unitateak operadoreei 2004an entregatu zaizkie.

GAMESA AERONÁUTICAk programan hasieratik parte hartu du, eta fuselajearen atzeko zatiaren eta egonkorgailu horizontal eta bertikalen garapenaz (diseinua, kalkulua eta egiaztatzea) arduratu da, bakoitza dagozkion igogailuekin eta norabide-lemarekin. Ildo horretatik, GAMESA AERONÁUTICAk familia osatzen duten ereduen garapenean lanean jarraitu zuen, horien ziurtagirien lorpena barne hartuta.

2

2004an GAMESA AERONÁUTICAk 67 hegazkinetarako multzoak entregatu zituen, eta familia horretako 99 hegazkin osatu ditu jada. Lanak GAMESA PRODUCCIONES AERONÁUTICAS (Gasteiz), FUASA (Berantevilla, Araba) eta MOASA (Gasteiz) instalazioetan garatu ziren.

3

4

6

2004an, GAMESA AERONÁUTICAk 50 hegazkin entregatu ditu, hilabeteko 4 hegazkinetako kadentziari eutsiz; horrela, guztira 52 CRJ700 eta 15 CRJ900 entregatu zizkien aurreko ekitaldian airelineei. Bai GAMESA AERONÁUTICAk, Sevillan kokatutako EASA del Sur sozietatearen bidez, eta bai azken integratzaileak, BOMBARDIER-ek, entregen plana betetzeak argi adierazten du programaren industrializazio sendoa, bitartekoei dagokienez nahiz produkzio-metodoei dagokienez; horregatik, BOMBARDIER-ek zorionak eman dizkie, kalitatean ez ezik epeak betetzerakoan lortu dituzten puntuazio altuengatik.

Aireontzi horien salmentari dagokionez, CRJ700 ereduak 267 eskaera irmo izan ditu, eta CRJ900 ereduak 45; aire-lineei jada 178 eta 25 hegazkin entregatu dizkie, hurrenez hurren.

AEROMEC, ARATZ, BURDINBERRI, BURULAN, MECANIZADOS ASTORKIA, MESIMA, METRALTEC,MICROFUSIÓN DE ALUMINIO,NUTER,SPASA etaTratamientosTérmicos TTT enpresek 2004an EMBRAER-en eta BOMBARDIER-en programa horietan parte hartu dute, GAMESA AERONÁUTICAri tresnak, mekanizazio eta txapa osagaiak eta tratamenduak eskainiz.

1 2 GAMESA AERONÁUTICA, 3 CRJ 700, 4 SPASA, 5 ERJ 135, 6 SIEGEL

15

5

BOMBARDIER CRJ700/900 GAMESA AERONÁUTICAk aireontzien familia horretako enpenaje horizontalak eta bertikalak garatu eta egin zituen, sakonera-lemak ere barne hartuta.

Bezeroa eta integratzailea Kanadako BOMBARDIER enpresa da.GAMESA AERONÁUTICAk produktu horiek erabat amaituta entregatu ditu, proba funtzionalak eta honen pieza osagarriak ere kontuan hartuta eta ondo muntatuko direla bermatuz.

4.1 AIRE-EGITURAK 4.1.3 Negozio-hegazkinak eta abiazio orokorra Negozio-hegazkinei dagokienez, euskal enpresak jada DASSAULT FALCON 7X eredurako lanean ari dira; berau zerbitzuak eskaintzen 2006. urte amaieran hasiko dela espero da, aurrez etapa guztiak gainditu behar baditu ere: lehen hegaldia, entseguak eta egiaztaketak. Esate baterako, SIEGEL etxea egiturazko osagaiak egiten ari da, AEROTEAMenpresak PEAU tresneria egiten dihardu, eta BURDINBERRI ere tresneriaz arduratu da.

ARATZ enpresak ere material konplexuetako tresneria egin du, EADS-SOCATA enpresaren abiazio orokorreko aparatuetarako; enpresa hori Morane-Saulnier etxearen oinordekoa da.

1

4.1.4 Defentsa-sektoreko hegazkinak

2

3

A400M 2004ko martxoan, GAMESA AERONÁUTICAk A400M eredurako langaluze txikiak garatzeko eta egiteko kontratua sinatu du. Erabat material konposatuetan diseinatu eta fabrikatuko ditu GAMESA AERONÁUTICA etxeak, Ourensen duen COASA filialaren bidez; beraz, programa honetan parte hartuko du, bere aukeren artean eduki teknologiko handiko produktu berri bat txertatuz.

Duela gutxi programa honetan sartu den beste enpresetako bat UPM da, tresneria aeronautikoa garatzeko goi mailako ingeniaritzan oinarritutako produktuak eta zerbitzuak eskaintzen dituena.

EADS CASA C-212 GAMESA AERONÁUTICAk

C-212 hegazkinaren fuselaje osoa muntatzeko egindako akordio komertzialarekin jarraitu zuen 2004. urtean EADS-CASArekin.

Multzo handien muntaia nagusia GAMESA AERONÁUTICAk egingo du, bere filiala den Sevillako EASA del Sur enpresaren bidez.

Ildo horretatik, 2004an 3 fuselaje entregatu ziren San Pabloko instalazioetan, eta bertan EADS-CASA enpresak osatuko du hegazkinaren muntaketa; entrega ere berak egingo du. Konpainia honek hainbat alditan adierazi du EASA del Sur etxearen jardueren egokitasuna, eta fuselajeen muntaketarekin gustura dagoela ere azaldu du.

EADS CASA C-295 GAMESA AERONÁUTICAk, bere ICSA sozietatearen bidez, garraiorako hegazkin horren motorraren kapotak fabrikatzen eta muntatzen ditu; AEROTEAMek

16

1 ARATZ, 2 SPASA, 3 AEROTEAM

konpositeetarako moldeak eta errematxaketetarako tresneria egin ditu, eta SPASAk, berriz, arrapalarako eta aterako piezak.

EADS-CASAren programa horretan esku hartu duten beste bazkide batzuk hauek dira: MICROFUSIÓN DE ALUMINIO, NUTER, SIEGEL eta Tratamientos Térmicos TTT. BESTE BATZUK Izan dira defentsako beste programa batzuk ere, eta 2004an programa horietan HEGANeko beste konpainia elkartu batzuek ere hartu dute parte. Hauek dira: EF2000 programarako lan egin dute BURDINBERRI, NUTER, SPASA, Tratamientos Térmicos TTT eta MESIMA etxeek; MRTT programarako AEROTEAM, SIEGEL, Tratamientos Térmicos TTT eta SPASA enpresek lan egin dute; P3B Orion eta BOEING AWACS programetarako lanean ari da SPASA; eta ARATZ enpresa DASSAULT AVIATIONeko defentsahegazkinetarako lanean ari da.

4.1.5 Helikopteroak SIKORSKY S-92 2004an Sikorsky Aircraft Coorporation enpresak bere salmenten kanpainarekin jarraitu zuen. S-92 hainbat konfigurazioetan eskura daitekeen helikopteroa da, operazio ugaritarako erabil daitekeena, bai hegaldi komertzialak egiteko eta bai VIP erakoak egiteko, eta baita operazio militarrak eta erreskatekoak egiteko ere, petrolio-plataformen garraiorako erabilera berezia ahaztu gabe. Erakutsi duen gaitasunari esker, merkatuko beste helikoptero batzuen belaunaldia baino aurrerago doala frogatu da.

GAMESA AERONÁUTICAk eredu horren garapenerako eta produkziorako osatutako nazioarteko partzuergoan parte hartzen du; GAMESA AERONÁUTICAren parte hartzea turbinaren euskarri izango diren egituren, su-hormen, fuselajearen goiko egituraren, fuselajearen trantsizio-sekzioaren, akaberako konoaren eta egonkorgailu horizontalaren edota barnekoen diseinura, egiaztaketara eta fabrikaziora zuzentzen da. 2004an GAMESA AERONÁUTICAren hainbat plantatan 10 helikopteroren egiturak entregatu dira.

BURDINBERRI, BURULAN, MESIMA, METRALTEC, NUTER,TratamientosTérmicos TTT eta SPASA enpresek ere SIKORSKY programa horretan parte hartzen jarraitu dute.

Azken enpresa horrek, SPASAk, BOEING helikopteroen zenbait programatan lanean jarraitu du.

1

2

3

17

1 SIKORSKY S92, 2 BURULAN, 3 BURDINBERRI

4.2 MOTORRAK 4.2.1 Sektore zibileko motorrak 2004an egindako erreaktore handien eskaerak —ITPk esparru horretan du bere bezero-zorroko zatirik handiena— 2003koak baino % 21 gehiago izan ziren, eta gaur egun gaitasun industriala eskarien azpitik dago.

Motorren fabrikatzaileei dagokienez, ez dira guztiak berdin hazi; mozkin gehienak lortu dituztenak CFM, IAE eta Rolls Royce izan dira, eta kopuru garrantzitsuak lortu dituzte TRENT 700, 500 eta 1000 ereduetan; ITPk eredu horietan parte hartzen du, hain zuzen. Konpainia horren bezero-zorroari dagokionez, TRENT 500 eta 900 motorrei esker hazi da batik bat hurrengo urteetako karga.

Hori guztia aintzat hartuta, 2004an eta ITPren historian lehendabiziko aldiz, honen merkatukuotak % 10 gainditu du, hau da, munduan saltzen diren 100 turbinetatik 10,6 ITPk egindakoak dira; eta zalantzarik gabe, hori izugarrizko lorpena da Europako aireko motorren sektorearen % 1,8 ordezkatzen duen konpainia honentzat.

ROLLS ROYCE Motorren esparruko sektore zibilean, garrantzi handia izan du ITPk Rolls Royce-ren TRENT motorren familian parte hartzeak. Familia horretako motorretan hasieratik esku hartuz (TRENT 700 eta 800) lortutako arrakastari esker, ITP izugarri sendotu da behe-presioko turbinen hornitzaile modura, bai arlo teknologikoan eta bai arlo komertzialean. Horrela, karkasen fabrikaziotik eta moduluen akaberako muntaiatatik hasita (TRENT 700 eta 800) behe-presioko turbina osoaren modulua diseinatzeko eta banatzeko ardura hartu arte (TRENT 500, 900 eta 1000) izugarrizko bilakaera izan du, abiazioko motorretan Europako lehen fabrikatzailea eta munduko bigarrena den Rolls Royce etxearekin harremanak estutuz, arrisku-bazkide eta etekindun bazkide modura.

ITP behe-presioko eta presio ertaineko turbinen moduluak muntatzeaz arduratzen da. Iazko urtean 70 modulu entregatu ziren TRENT 700 eredurako, eta 38 modulu TRENT 800 eredurako. Gainera, konpresore-karkasak egin ditu, eta 2004an jarduera horrek halako gorakada bat izan du TRENT 700en kasuan, Airbus A330 hegazkinaren propultsio-planta modura motor horrek izan duen arrakasta komertzialari esker.

18

1 IAE v2500, 2 ROLLS ROYCE TRENT 500

1 ITP etxeak TRENT 500 proiektuan % 10eko parte hartzea du, eta behe-presioko turbinamoduluaren diseinuaz eta fabrikazioaz arduratzen da. Motor hori darabilte Airbus A340-500 eta 600 ereduek, eta motorraren EP bertsio berrian (Enhanced Performance) —honen behe-presioko turbinak erabat ITPk garatutako teknologia darama txertatuta—, erregaien kontsumoan egin den hobekuntzari esker, Airbus A340-500 eredua da merkatuan operazio-maila handiena duena, zuzeneko hegaldian egin baititzake Singapur eta Los Angeles artean.

2004. urtean —urte horretan sartu da betebetean produkzioan EP bertsioa— ITPk 82 unitate entregatu ditu, eta fabrikazioaren arloan eskariak aurreikusitakoa baino % 6 handiagoak izan dira.

2

TRENT 900 motorrak hornituko du Airbus A380 hegazkina, eta berau Singapore Airlines konpainian 2006ko urte hasieran hasiko dela lanean aurreikusten da. Gaur egun, seriean ekoizteko ikaskuntza fasean daude, horrela, hitzartutako entregen programa betetzeko.

ITPk % 16,7ko parte-hartzea du, eta motor horren behe-presioko turbina eta beronen errodamenduen egiturari eusten dion egitura erradiala diseinatzeaz, fabrikatzeaz eta muntatzeaz arduratzen da (Turbine Bearing Housing – TBH); 2004an beronekin hainbat proba egin dira bankuan. ITPk garapen-motorrei dagozkien moduluak entregatu ditu, behe-turbinako 10 modulu guztira. Horrez gain, programaren hasieran aurreikusi zenarekiko inolako atzerapenik gabe osatu da motorraren egiaztaketa, eta xede horretarako prestatutako Airbus A340 hegazkin batean egindako lehen hegaldia arrakasta osoz egin da. Hegaldiko entsegu-motorretarako, ITPk 11 modulu eman ditu guztira.

1

eraginkortasunari eta zaratari begira ezarritako parametro zorrotzak betez. Zeregin horretan funtsezkoak izan dira ITPk estatuko nahiz Europar Batasuneko I+G programen barnean garatu dituen teknologiak. Teknikoki oso kontuan hartzekoa da ITPk berak diseinatutako tresneria erabiltzeko egin duen aurreikuspena, eta zarata, garreztatzea eta aerodinamika ez ortogonala ere irizpide berritzaileak izan dira.

ITPk Rolls Royce Deutschland etxearen BR715 motorrerako ihesbideak ere egiten ditu, eta Boeing 717 hegazkina hornitzen duen motorra da hori.

TRENT 1000 programak Boeing 787 hegazkina hornituko du.

Hasieran egin diren itunen arabera, ITPk programa horretan % 11ko zatiarekin parte hartuko du gutxi gorabehera, behepresioko turbinaren diseinuaz, fabrikazioaz eta muntaiaz arduratuz, kasu honetan ere arrisku-bazkide eta etekindun bazkide gisa.

Boeing 787 hegazkina lanean 2008 urtean hastea aurreikusten da, eta horrek, motorraren Total Care Agreement modalitatearekin lotuta (fabrikatzailea arduratzen da motor horren mantenimenduaz, motorraren jardueraren arabera tasa bat kobratuz) dema garrantzitsua adierazten du, diseinu eta garapen-programaren nahiz fabrikazioaren eraginkortasuna hobetzeari eta epeak eta kostuak murrizteari dagokienez.

2 Hegazkin horren arrakasta komertzial mugatua aintzat hartuta —honen produkzioa 2005ean amaitzea aurreikusita dago—, lan-karga oso txikia izan da 2004an, programa hau amaitzear baitago.

2004. urtean ingeniaritza-lanak egin dira behepresioko turbinaren diseinu kontzeptualerako, pisuari, unitateko eta zerbitzuko kostuari,

PCB (Precicast Bilbao), nikel eta kobalto baseko altzairu herdoilgaitzen eta superaleazioen argizari galduzko galdaketan eta doitasun-moldeaketan lan

19

1 ITP, 2 ROLLS ROYCE TRENT 900

egiten duen enpresa hori, arduratu da TRENT 500 eta 900 motorretarako turbinek behar dituzten besoak, baoak eta egiturazko osagaiak eskaintzeaz.

HEGANeko kide diren zenbait konpainiak, AEROMEC, ARATZ, MICROFUSIÓN DE ALUMINIO, NUTER, SIEGEL, SPASA eta TECNICHAPA konpainiek zehazki, TRENT 500/700/800/900 motorretarako osagaiak egiten jarraitu dute, eta JR. NOVALTIk 2004. urtean TRENT 900 motorrerako serie aurreko osagaiak egiten jarraitu du. Tratamientos Térmicos TTT enpresak motor horietarako hainbat piezaren gainazaleko tratamenduak egiten ditu, eta 2004an nitrurazio-prozesu berritzaile bat abiarazi du, AMS2759/10 arau aeronautikoaren arabera.

MESIMAk ITP etxearentzat 2D eta ·Dko ur bidezko ebaketa-lanak egiten jarraitu du, TRENT 500 programaren barnean,eta AEROTEAMetxeak TRENT 900 motorraren karkasetarako ertzak ateratzeko tresnak egin ditu. Tratamientos Superficiales IONTECH enpresak Rolls Royce motorren, TRENT 500/700/800/900 motorren eta RB211 eta V2500 motorren karkasetan, kanpaietan eta beste osagai batzuetan proiekzio termikoekin estaldura metalikoak egin ditu, eta plasma bidezko proiekzioekin estaldura abradagarriak ere egin ditu.

Tratamientos Térmicos TTT, tratamendu termikoen eta azalekoen arloko azpikontratista da, hobekuntzan, zementazioan, goihustuketan, karbonitrurazioan, gatzen tenplenitrurazioan, nikel kimikoan eta beste hainbat esparrutan esperientzia handia duena.

ROLLS ROYCEren eta ITPren elementuetan ari da lanean. Azken bi enpresa horientzat, NUTER piezen produkzioa indartzen ari da, batez ere superaleazioetan.

Horrez gain, IONTECHek TRENT 500/700/800/900, RB-211 eta V2500 motorren osagaietan (karkasak eta kanpaiak) plasma bidezko proiekzio termikoekin estaldura abradagarriak egiten ditu.

HONEYWELL ITPk AS900 motorraren behe-presioko turbinaren diseinua egin du, eta motor horren aldaerak egiteko egin beharreko egokitzapenez ere arduratu da, arrisku-bazkide eta bazkide etekindun gisa, programa oso horretatik % 7,3ko parte-hartzeari eutsiz. Motorren familia horrek eskualdeko garraio-hegazkinak eta VIP Bombardier-Challenger 300 hornitu ditu; motor horrekiko lehen unitateak 2004an entregatu dira, hain zuzen.

Urte horretan turbina-moduluen produkzioarekin jarraitu du, eta Honeywell etxeari egindako eskariak aurreikusitakoaren bikoitzak izan dira bigarren seihilekoan. Programa horrek zabaltzeko dituen igurikapenak berretsi dira horrela, eta ITPk hobekuntza handiak lortu ditu programa horretan, kostuak murrizteari dagokionez.

1

2

3

20

1 MESIMA, 2 ROLLS ROYCE BR 715, 3 ITP, 4 IONTECH

4

GENERAL ELECTRIC, PRATT & WHITNEY y SNECMA ITPk azpikontratista modura General Electric etxearen GE90 motorrean parte hartu du, eta motor hori erabiliko du Boeing 777 hegazkinak.

Munduan bultzada handiena ematen duen motorra horixe da (569 KN). ITPk barruko eta atzeko konpresore-karkasak egingo ditu, eta fabrikatzaileak lehenengo aldiz iazko urtean eman zion egiaztagiria honi; jada 14 unitate eman ditu.

1

2

Gainera, LAZPIUR ere gogor aritu da lanean ITPrentzat, erantzukizun handiko piezetarako serie laburretako doitasunezko mekanizazioan (besoak, Allison konpresoreak, karkasak), motor zibiletako ia programa guztietan.

TECNICHAPAk, galdaragintza finean eta doitasunezkoan lan egiten duen enpresa horrek, CFM56 programan zuen parte-hartzea areagotu du SNECMA motorren fabrikatzailearekin; bracketen kopuru handiagoa eman dio, eta ihes-karterrerako piezak fabrikatzeko kontratu berri bat sinatu du. SNECMAren motor zibil horrek eta beronen bertsioek hornituko dituzte hainbat hegazkin, besteak beste: AIRBUS A318/319/320/321/340 edota BOEING 737-300/400/500/600/700.

Azken motor horretarako eta GP7000 motorrerako —AIRBUS A380 hegazkinari dagokiona— osagaien horniketarako garrantzi handiko kontratuak lortu ditu PCBk.

3

4

21

1 IAE v2500, 2 AEROTEAM, 3 TTT, 4 PCB

4.2 MOTORRAK 4.2.2 Defentsa-sektoreko motorrak EJ200 Typhoon hegazkina (Eurofighter) propultsatzen duen motor hau EUROJET partzuergoak fabrikatzen du, eta bertan ITPk %18ko parte-hartzea dauka; geometria aldakorreko toberaren euskarri logistikoa, deribazio-tutuaren eta erregailu ondokoaren karkasak, turbina-irteerako konoa eta kanpoko elementuak (tutuak eta kableen mazoak) diseinatzeaz, egiteaz eta garatzeaz arduratu da.

ITPk aldaketen eta hobekuntzen programarekin jarraitu du, eta garapen-prozesuaren amaierako Full Operational Clearance (FOC) mugarria eskuratzeko aurrerapauso izugarriak eman ditu. Aireontziaren operazio-entseguen kanpaina, muturreko hotz-egoeratan egindakoa (-30 ÂşC azpitik) nabarmendu behar da; entsegu horiek Vidseleko basean (Suedia) egin dira, eta argi gelditu da EJ200 motorrak baldintza horiek zeinen ondo jasan ditzakeen.

ITPko mekanikari eta ingeniarien talde bat kanpaina horretan izan zen, motorren euskarri modura.

Fabrikazioaren arloan, 2004. urtean ITPren moduluak gainerako bazkideei entregatzen jarraitu da, eta 11 motor muntatu dira osorik, Aireko Armadari entregatzeko. Nabarmentzekoa da titanio-aleazioen fresaketa kimikorako ITPren beraren prozesurako lortu den egiaztaketa. Horri esker, abenduan erabat ITPn egindako erregailu ondokoaren lehen karkasa unitatea entregatu ahal izan da.

Abenduan motorren Tranche 2 deritzona sinatu zen, eta bertan 519 motor sartzen dira, 2007. urtetik 2011 arte; motor horietarako moduluak egiteaz ITP arduratuko da, eta 72 motor muntatuko ditu osorik, Aireko Armadari entregatzeko.

Honako hauek guztiek ere EJ200 motorrerako lanean jarraitu dute: MESIMA etxeak materialez hornitu du, ARATZ, LAZPIUR, NOVALTI, NUTER eta SIEGEL etxeek metalezko piezak eta osagai egin dituzte, TECNICHAPAk bracket-ak eta petaloak egin ditu, AEROMEC etxeak titaniozko eraztunak eta inconell-a osatu ditu, motor horren gasak kanporatzeko toberarako, eta Industrias TEY, Tratamientos Superficiales IONTECH eta Tratamientos TĂŠrmicos TTT etxeek hainbat eratako tratamenduak egin dituzte.

22

TP400 TP400 motorra, Euro Propulsion International (EPI) partzuergoak diseinatutako eta fabrikatutako motorra da, eta Rolls Royce, SNECMA, MTU eta ITP biltzen dira beronen barnean; partzuergo honen bulego nagusiak Madrilen daude gainera. Turbohelize motor horrexek propultsatuko du Airbus A400M hegazkina, lau motorreko etorkizuneko garraio-hegazkin militar europarra. Hegazkin hau lbere zerbitzuak eskaintzen 2008an hasiko dela aurreikusi da, eta bankuan motorraren lehen errodajea 2005eko abuztuan egin nahi da. Motor horretan, orain arte mendebaldean garatu den potentzia handieneko turbohelize horrtan,

2004. urtean, ITPren osagaien diseinuaren atariko azterketa eta azterketa kritikoa egin dira, eta horretarako, lehenengo aldiz jakintza-arlo guztietako jarduerak bateratu behar izan dira, fabrikazioa ere barne hartuta; jarduera horretan SIEGEL etxeak ere parte hartu du, osagaiak eginez. Airbus Military-rekin batera interfazea eta motorra hegazkinean instalatzeko modua definitu dira. Gainera, kanpoko entsegu-bankuaren kontzeptuzko diseinua egin da, azpietiguraren proiektua gauzatu da eta honen kokapena aukeratu da.

MTR390Enhanced MTR390 turboardatzarekiko motor bat da, eta honen bertsio berriak, Enhanced bertsioak, oinarrizkoarekiko % 14 potentzia gehigarria du; Tiger-HAP erasoko helikopteroak erabiliko duen motorra horixe da; Eurocopter partzuergoak egingo du berau. Bertsio hori MTRI partzuergoak garatu eta egingo du, eta partzuergo horretako partaide dira MTU, Turbomeca, Rolls Royce eta ITP. Partzuergo horretan ITPk duen parte-hartzea % 25ekoa da, eta potentzia-turbinaren eta turbinen arteko difusorearen diseinuaz eta hornikuntzaz arduratuko da. Proiektu horrek halako dema teknologiko bat adierazten du, bai diseinuari dagokionez eta bai fabrikazioari dagokionez ere, eskatzen dituen prestakuntza altuen ondorioz ezinbestekoa baita turbinaren baoak hozteko sistema bat ezartzea; ITPren diseinu batean lehen aldiz egingo da hori.

3 2004an sinatu zen motorraren espezifikazioa, eta abenduan asmoen adostasun-ituna sinatu zen;

horri esker, garapen-programa gauzatzeko aukera izan zen. Atariko diseinu-jarduerak hasi dira, eta potentzia-turbinarako eta turbinen arteko difusorerako kontzeptuzko azterketak egin dira.

Partzuergoko konpainia batzuetatik, MTUtik eta Turbomeca-tik adibidez, ITPra osagarrien fabrikazioa bideratzeko prozesua ere hasi da. Osagaien fabrikazioak ere halako dema bat adierazten du ITPrentzat, hauek, horren txikiak direnez, konpainiaren produktuen gunetik kanpo gelditzen baitira.

F135 F135 motor turbofan militarra da, Joint Strike Fighter (JSF) hegazkina hornituko duena; aireratze bertikaleko borroka-hegazkinerako proiektu amerikarra da berau. Proiektu horren barnean eta Rolls Royce-ren azpikontratista lanak betez, ITP etxea aireratze eta lurreratze bertikalerako maniobra garaiko kulunkak egonkortzeko azpisistemaren diseinuaz arduratuko da (Roll Post System).

2004an ITPren jarduera nagusiak garapenaren egiaztaketa berrikustea eta IFR estandar berrirako aldaketen programa izan dira. Gertakari garrantzitsuenen artean, ITPk diseinatutako eta fabrikatutako Roll Post sistemarekin bankuan egindako motorraren lehen errodajea nabarmendu behar da, eta horrekin lotutako jarduera guztiak 2006. urtearen erdialdera motorraren egiaztaketarako ezarritako plangintzaren arabera garatutako dira.

Roll Post sistemaz gain, ITPk hegazkinak bertikalean eusteko daraman fanerako tutuak ere diseinatu ditu, eta osagai hori garatzeko tresneria egin du gainera.

GEM, RTM, MTR, SPEY, ADOUR, PEGASUS eta F414 Defentsarako erabiltzeko motorren azpisektorearekin jarraituz, ITPk ingeniaritza-lanak egin ditu Rolls Royce-rentzat turboardatzeko motorretan (GEM, RTM322, MTR390) eta turbofanetan (Spey 807, Adour, Pegasus), hainbat jarduera mota eginez, besteak beste, egiaztaketarako analisia, bizi-analisia, analisi dinamikoa, kostuak murrizteko azterketak, aire sistemen eta sistema termikoen diseinua etab.; eta General Electric etxearentzat eta F414 programaren barnean —F-18 hegazkina hornituko duen motorra— behe-presioko konpresorearen karkasa egin du; 2004. urtean 110 unitate entregatu ditu guztira.

1 EUROJET EJ 200, 2 EPI TP 400, 3 TECNICHAPA 23

1

ITPk motorra egingo duen partzuergoko bazkide gisa % 21eko partaidetza izango du, eta behepresioko turbina, aurreko errodamenduari eutsiko dion egitura, turbinaren irteerako konoa, gasen ihesbidea eta kanpoko elementuak (tutuak eta kableatuak) diseinatzeaz, garatzeaz eta egiteaz arduratuko da. TEI enpresa turkiarrak ITPrekin batera zenbait osagai diseinatzen parte hartu du, baina ITPk ordezkatzen du enpresa hori eta honen gain dago diseinuaren ardura. ITP arduratuko da mantenimenduaz, lehenengo mailako mantenimendurako laguntza logistikoa garatzeaz eta helize-motorraren multzo osorako kanpoko entseguen banku bat diseinatzeaz eta eraikitzeaz.

4.3 ESPAZIOA SENER-ek hasieratik zeregin garrantzitsuak bete ditu orbita eta jarreraren konponbiderako sistemen, mekanismoen, kontrol elektroniken eta esplorazio zientifikorako zunda eta sateliteen egitura konplexuen hornitzaile modura. Horrez gain, Nazioarteko Estazio Espazialerako ekipoak ere egin ditu.

Abenduan HELIOS 2 defentsa-satelitea jaurtiki zen, eta satelite horretarako tresneriaren panel babesgarriak zabaltzeko malguki bidezko artikulazioez arduratu da SENER. Panel horien hornikuntza EADS CASA Espacio etxeak egin du. Zabaltze-operazioak arrakasta osoa izan zuen.

2004. urte hasieran arrakastaz jaurtikitako ROSETTA zundarako, satelitearen kontrol termikorako hamabost pertsiana entregatu ziren, eta baita izarren sentsorea eta bi kamera babesteko pantailak ere. Gainera, orbitan esperimentuak hedatzeko bi beso desberdin ezarri ziren orbitan, inolako arazorik gabe. SENER-ek GIADA esperimentuaren kontrol-modulu elektronikoa ere kokatu zuen satelite horretan; Andaluziako Astrofisikako Institutuarekin batera garatutako lana izan da. Eta OSIRIS tresnarako unitate elektronikoa ere berak egin du.

METEOSAT satelite meteorologiko europarraren bigarren belaunaldiaren garapenean parte-hartze sendoa izan du SENER-ek. 2004an, laugarren MSG sateliterako pantaila babesgarri bat eta SEVIRI tresna nagusiaren bi tapa jaurtigarri entregatu ditu, eta baita tresna horren kalibrazio-mekanismoa ere.

X-Star sateliterako eusteko eta X banden antenak zuzentzeko lau unitateak, SENER etxeak 2003an Space Systems Loral-i entregatu zizkionak, satelitean txertatu ziren, eta 2005eko otsailean jaurtikitzeko prest gelditu ziren.

MIRAS erradiometroaren panelak zabaltzeko mekanismoen garapenarekin jarraitu du, eta honen kontratista nagusia EADS-CASA da; berau SMOS satelitean txertatuko da. 2004ko urrian eman ziren jada egiturazko ereduak.

24

PLEIADES programa bi satelitek osatzen dute; hauek, eguzkiaren orbita sinkronikoan ezarrita, konstelazio bat osatuko dute, eta SPOT serieak eskainitako lurreko irudien zerbitzuarekin jarraituko dela bermatuko du horrek.

SENER-ek programa horretan lanean jarraitu du, eta bereizmen handiko teleskopioa babesteko obturazio-mekanismoez eta detektagailurako egonkortasun handiko egituraz arduratuko da, bi behaketa-satelitetarako. Kontratista nagusia Frantziako Alcatel Espace da.

SENER astrometriako GAIA misioan parte hartzen ari da, bi garapenez arduratuz. Horietako bat hamaika metroko diametroa duen eguzkitako bat da, eta honek bere mekanismoak, egitura eta babes termikoa ditu; satelitea orbitan ezarri ondoren hedatu behar da, teleskopioari egonkortasun termikoa emateko. Beste garapena, teleskopioaren bigarren mailako ispiluaren kokapen zehatzerako mekanismoarekin lotuta dago. 2004an ereduen diseinua eta fabrikazioa amaitu da, ondoren proben kanpaina zorrotz bati ekiteko.

Programa teknologikoari dagokionez, ESA etxeak SENER-i eskaera egin dio, hainbat erabileratarako doitasun handiko eragingailu birakari trinko bat garatzeko. 2004. urtean lehenengo unitatearen diseinua eta aurrerapen-lanak egin dira, eta entsegu zorrotzak egingo zaizkio.

Gainera, ESAren AURORA programan sartu da SENER. Hau Eguzki Sistemaren esplorazioa sustatzen ahalegintzen da, bai hegaldi tripulatuen kasuan eta baita zunda automatikoen kasuan ere.

SENER Lurrera itzultzeko ibilgailuak laginen ontzia atzemateko behar dituen sistema eta mekanismoen definizioaz arduratuko da.

Bestalde, SENER-ek ConeXpress Orbital Life Extensión (CX OLEV) ibilgailu espazialaren Jarrera eta Orbita Kontrolerako Azpisistema garatzeaz gain —ibilgailu horren zeregina erregaia amaitu ondoren orbita geostazionarioan dauden telekomunikazio-sateliteen bizitza operatiboa luzatzea da—, akzioen bidez Orbital Recovery Limited konpainian, ibilgailua garatu duen enpresa horretan, parte hartzen du.

SIEGELek osagai mekanizatu konplexuak eginez, MESIMAk lehengaien hornikuntzaz arduratuz eta Industrias TEY-k tratamendu termikoekin halako balio erantsi bat eman diote SENER-ek hainbat programa espazialetan egindako lanari.

SPASA etxeak xehetasunezko diseinuak, egiturazko kalkuluak eta analisiak, testen protokoloen definizioak, fabrikako integrazio eta probak eta helmugako integrazio eta probak egiten ditu ELMER tresnarako —Kanarietako Teleskopio

NUTER etxea SENER-ekin batera ari da honako proiektu eta programa hauetan: ANTENA PHOENIX, ENTRY BAFLE COVER piezak –FM4 eredua-, OPTICAL BENCH ASSEMBLY, XEUS eta FSL SS. AEROTEAMetxeak THEOS sateliterako Launch Vehicle Adaptor eta Coupole MVS landu ditu, moldeak, tresneriak, muntaia-egiturak eta prototipoak eginez.

NOVALTI etxeak 2004. urtean fakturazioan goranzko bideari eutsi dio espazioaren azpisektorean, eta etxe honen produktu-lineen artean indartsuen bihurtu da, bai proiektu berriei dagokienez eta baita entregatutako ekipoei dagokienez ere; horrela, espazioaren azpisektorean erreferentzia izatera iritsi da NOVALTI. NOVALTIk laugarren belaunaldiko Arabsat 4-A eta B sateliteetarako karga erabilgarrirako osagaiak eta ekipoak garatu, fabrikatu, egiaztatu eta probatu ditu; satelite horiek Arabsat programaren barnekoak dira, eta honen kontratatzaile nagusia EADS Astrium da.

Bi sateliteak Ekialdeko noranzkoan 26º-ra ezarriko dira, gainerako Arabsat sateliteekin batera.

Telebistako, telefoniako eta datuen transmisioko zuzeneko emisio-gaitasuna zabaltzeko eta hobetzeko erabiliko dira, Liga Arabiarreko telekomunikazioen antolamenduaz baliatuz, eta Afrikako Iparraldea, Ekialde Ertaina eta Mendebaldeko Europako zati bat hartuko ditu.

Arabsat 4-A-rako, NOVALTI etxeak C eta Ku Bandetako 24 kanaletarako ekipoak entregatu ditu; gainera, Arabsat 4-B-rako 36 kanali dagozkienak entregatu ditu, guztiak Ku bandakoak eta Satelitearen Zerbitzu Finkoetara zuzentzen direnak. EADS Astrium buru duen talde europarrak lortutako kontratu horrek sendotu egin du NOVALTI etxeak Arabasat proiektuan orain arte egindako bide luzea. Lehenengo belaunaldiaren kasuan izan ezik —berau artean NOVALTIk bere jarduerari ekin aurretik garatu baitzen, 80ko urteetan—, enpresa honek parte hartu du, eta gero eta indar handiagoz gainera, bai bigarren belaunaldikoetan, Arabsat II egitasmoarekin 90eko lehen urteetan, eta baita hirugarren belaunaldikoetan ere, Arabsat III A eta B-ren kasuetan, aurreko hamarkadaren amaiera aldera.

Bestalde, NOVALTIk 2004an PanAmSat operadore amerikarraren satelite berriaren zenbait ekipo eta osagai bukatu ditu. Galaxy 17 izeneko satelite hori PanAmSat etxeko flota zabalean europarrek eraiki duten lehen satelitea da; etxe hori satelite bidezko komunikazio-zerbitzuen munduko hornitzailerik handienetarikoa da, eta hainbat esparru hartzen ditu, besteak beste, AEB, Latinoamerika, Afrika, Europa, Ekialde Ertaina eta Asia. 2004an, NOVALTI enpresak Galaxy 17k dituen Ku Bandako 24 kanalak eta C Bandako beste hainbeste osatzeko modua eman duten iragazki, ekualizadore eta beste sistema batzuk diseinatu, garatu, fabrikatu eta probatu ditu, 15 urtez telefonoko eta telebistako transmisio-zerbitzuak eskaintzeko Ipar Amerikari.

2004an NOVALTIk Koreasat 5 sateliterako hainbat hegaldi-ekipo amaitu ditu, KT Corporation-entzat (lehen Korea Telecom) eta Defentsa eta Garapenerako Koreako Agentziarentzat (ADD); Hego Koreako komunikazio zibiletarako lehengoa izango den satelitean txeratuko dira beroriek. Horretarako, banda zabalean eta karga erabilgarriari dagokionez azken belaunaldiko teknologiak eta diseinuak erabili ditu, programaren irizpideak betetzeko eta programa horren beharrak asetzeko. NOVALTI enpresak garatutako eta fabrikatutako karga erabilgarria, batez ere Ku eta C bandetako 36 kanaletarako ekipoekin osatzen da, eta horri esker, Asiako eta Ozeano Bareko eskualdeko operadoreei banda zabalean multimedia-edukietan eta telebista digitaleko zerbitzuetan sarbidea eskainiko zaie, komunikazio-zerbitzu tradizionalak emateaz gain.

Gainera, NOVALTIk 2003an RamStar satelite panafrikarraren bidezko zerbitzuaren operadorerako garatu eta diseinatutako hainbat ekipo eta osagai amaitu ditu 2004an; berau RASCOM partzuergoak (Regional African Satellite Communication Organization) sustatu du, Afrikako hainbat herrialdetako 44 operadore biltzen dituen partzuergoak, eta beronen helburu nagusia 2006an Afrikako kontinente osora iritsiko den telekomunikazioetako lehen satelite afrikarra martxan izatea da. NOVALTIk programa horretan duen parte-hartzea sistemako komunikazio-kanalei dagozkien osagai guztietara iristen da, eta Ku Banako 12k eta C Bandako 8k osatzen dute berau; hauen garapena eta lehen ereduak 2003an egin ziren. Sateliteak ahots finkoko komunikazioa (eguzki-energiarekin lan egiten duten terminalekin landa-inguruetan), Internet-eko sarbidea eta satelitearen zerbitzuetan banda zabalean sartzeko aukera eskainiko ditu.

25

Handian (GTC) dago berau—; helburu zientifikoaren arabera jarduera-modu desberdinekin zerua behatzeko eratutako tresna bat da.

1

2

HERSCHEL-PLANCK PROIEKTUA Herschel-Planck proiektua ESAren programa zientifiko handienetarikoa da, eta izendapen horren barnean bi satelite biltzen dira: Herschel eta Planck.

- Herschel satelitea 1995ean abiarazitako Behatoki Espazial Infragorriaren (Infrarred Space Observatory) jarraipen bat da. Herschel sateliteak astronomoei lehendabiziko aldiz unibertsoaren sorreratik galaxien eta izarren osaketa eta bilakaera aztertzeko aukera emango die, uhinen banda submilimetriko baten bidez. Horixe izango da inoiz eraikitako teleskopiorik handiena; 3 metro eta erdiko diametroko ispilu nagusia izango du - Planck sateliteak “Big Bang”-a gertatu ondoren gure unibertsoan sortutako egitura handien jatorria eta bilakaera hobetu ulertzen lagunduko du.

Espektro kosmologikoko tenperatura-fluktuazioak neurtuko ditu, aurrekaririk gabeko bereizmenez eta sentsibilitatez neurtu ere.

Herschel eta Planck sateliteak batera jaurtikiko dira, 2007an, Ariane 5-ekin. Hala ere, jaurtiki bezain pronto bereizi egingo dira, bakoitza bere aldetik gidatu ahal izateko. Puntu birtual baten inguruan orbita desberdinetan kokatuko dira, “Lagrange-ren Bigarren Puntu” deritzonaren inguruan, lurretik 1,5 milioi kilometrora, batez beste.

Bi satelite horien AOCSerako (jarrera neurtu eta kontrolatzeko azpisistema) ekipoen diseinu eta hornidura-faseak amaitu ondoren, SENER-ek azpisistema horietarako eskatzen ziren baldintza guztien AIT faseari (Assembly, Integration and Test) ekin zion.

SENER-ek Herschel sateliterako Optical Bench Assembly (OBA) ekipoaren bi ereduak (kalifikazioa eta hegaldia) entregatu ditu, eta tenperatura kriogentikoetarako ordainketa-kargarako euskarri estruktural-termikoko ekipo bat da. OBArako, ARATZ enpresak gogor lan egin du muntaiaaurrekoen, muntaia-tresneriaren eta 1,6 metroko diametroko egitura lauko piezen diseinuan eta fabrikazioan.

26

1 4 SENER, 2 3 NOVALTI

3

4

NOVALTI etxeak bi sateliteen karga erabilgarriko osagaiak entregatu dizkio programaren kontratatzaile nagusiari (Alcatel Space), eta horrez gain, bi multzo horien uhin-giden ekipoak babesteko aplikazio ugari egin dira. Satelite horiek teknologia handiko karga erabilgarriak eramango dituzte, bere zeregin nagusietarako.

GALILEO PROGRAMA Europako Batzordeak eta Espazioko Agentzia Europarrak kudeatzen dute ekonomikoki eta teknikoki GALILEO programa. Europa barrutik sortu den baina mundu osora zabaltzen den proiektu handi hau satelite bidezko nabigazio globaleko zerbitzua eskaintzeko ekimen europarra da. Programa definitzeko lehenengo fasean, parte hartzen duten herrialde nagusietako kontratatzaile nagusien artean itun bat lortzera zuzendu dira ahaleginik handienak, eta sistemaren gaitasunetarako oinarriak, garapen eta ustiaketa-kostuak, edota bakoitzaren gaitasunen arabera enpresak proiektuari eskain diezaiokeen dedikazioa zehaztu dira. Fase horretan, honako zeregin hauek bete dira: - Zerbitzu globalaren definizioa eta normalizazio eta frekuentzien definizioa.

- Atariko definizio zehatza egiteko fasea.

- Test-Bed-en (entsegu-bankua) garapena ekipoek diseinatutako algoritmoa eta sistema baliozkotzeko.

2004. urtean, NOVALTIk bigarren faseari ekin dio —garapenari dagokiona—, eta aurreko faseko datuak abiaburutzat hartuta, iragazkiei, transpondedoreen eta abarren diseinua, garapena eta Bread Board-ak egiten hasi dira.

SENER (eta akzioen bidez parte hartu GALILEO programan) Galileo Aviónica-rekin lanean hasi da, xede orokorreko beso roboterako mekanismoen garapenean, berau jarduera espazialetan erabiltzeko; eta Europako proiektu garrantzitsu horretan dagozkion jarduerak egiten jarraitu du.

4.4 SISTEMAK ETA EKIPOAK Urtez urte, HEGANeko enpresek atal honi eskainitako jarduera gero eta garrantzitsuagoa da.

Ondoren jarduera horietako garrantzitsuenak jaso ditugu.

GAMESA AERONÁUTICAk EUROFIGHTERTYPHOON programan parte hartu duela badakigu, zehazki, ontzi honek duen “Flare Dispenser” bengala jaurtigailuaren garapenean eta produkzioan.“Flare Dispenser” deritzonaren egitura funtsean material konposatuez eginda dago, eta sistema osoaren pisua murriztu egiten da horrela. “Magazine” deritzona oso-osorik material konposatu aurreratuetan eginda dago, eta ezaugarri hori duen munduko kargadore bakarra da.

2004. urtean, GAMESA AERONÁUTICAk produktuak eta serieko produkzioa hobetzeko kanpainarekin jarraitu zuen, eta Programak iraun zuen bitartean 140 hegazkinetarako multzoak egin zituen.

ITP taldeak, ITD eta ITA filialen bitartez, gero eta gehiago parte hartzen du hegazkin zibilen proiektuetan, hegazkin-sistemen esparruan nagusiki, baina ITDk egiturazko osagaietan ere parte hartzen du.

Airbus A380 proiektuari dagokionez, 2004. urtean 19.1 eta HTP sekzioetako lehenengo estandarra amaitu da; ITDk sistemak diseinatzen eta hornitzen ditu, produkzio-kateko entregekin hasteko. Gainera, garapen-programaren barnean, ITDk hegaldietan entseguak egiteko tresneria diseinatu eta hornitu du 19, 19.1, HTP eta Belly Fairing sekzioetan; horrez gain, 19. sekzioko sistemen euskarrietan ere parte hartu du.

1

lehen prototipoa ezartzeko egiturazko aldaketak eta sistemakoak egin dira. Azkenik, ITDk Airbus-ekin lan egin du A400M garraio-hegazkinean, hegoko sistemen diseinu kontzeptualean.

ITAk, ITPren filialak, kontratua itxi du 2004. urtean Rolls Royce konpainiarekin TRENT900 eta V2500 motor zibilen tutuak hornitzeko.

Mekanismoen ingeniaritzan eta diseinuan duen 25 urte baino gehiagoko esperientziari esker eta Integrazio eta Entseguetarako Zentro berriaren jarduera handiari esker, SENERek diseinuaren, garapenaren, serieko fabrikazioaren, eta aeronautikan, defentsan eta propultsioan aplikatzeko jarduketa eta kontrol-sistemen probetan lan egiten jarraitu du. 2004. urtean SENERek AIRBUS A380ren Belly Fairing deritzonarekin lotutako honako sistema hauen diseinua egin du: Emergency Ram Air, Low Pressure Ground Conector, Suplemental Cooling System eta airearen hartuneak (AGU NACA).

Tratamientos Superficiales IONTECH etxeak 2004. urtean cements erako estalduren prozesuarekin jarraitu du, A380 hegazkinaren lurreratzeko trenaren osagaietarako abiadura handiko proiekzio termikoaren bidez (HVOF). Hegazkin horrentzat baita ere, AEROTEAMek erregai-depositurako euskarriak eta MLGD multzo hidraulikoaren FTIren osagarriak fabrikatu ditu.

Tutuen fabrikazioaren esparruan, ITAk, Airbus A380 hegazkinaren egonkorgailu horizontalaren erregaiaren tutuak eta tutu hidraulikoak egin ditu eta lehenengo unitateak jada amaitu eta entregatu ditu; bestalde, A310, A320 eta A340 ereduetarako tutuak fabrikatzeko merkataritza-aurreikuspenak daude.

Defentsari dagokion sektoreko aireontziekin lotutako proiektuetan parte hartzeari dagokionez, ITDk RAFen NIMROD hegazkina modernizatzeko proiektuan parte hartu du; hegazkin horren lehenengo hegaldia abuztuan egin zuten, eta produkzio-programarekin hasi ziren gero. Airbusak hegaldian hornitzeko hegazkinei dagokienez, A310 MRTT hegazkinerako egiturazko aldaketak eta sistemarekin lotutakoak egin ziren jada, eta orain hegazkin-modelo berean, ARBS programaren barnean, BOOM-aren 1 SENER, 2 MICROFUSIÓN DE ALUMINIO, 3 SENER, 4 AEROMEC, 5 TECNASA

2

3

4

5

1

TECNASA enpresa, kautxu eta silikonazko pieza teknikoetan aditua den enpresa, 1999. urtean eratu zen proiektu aeroespazialen garapenean parte hartzeko. Enpresa honek prozesu guztiak barne hartzen ditu: materialen garapena, tresneriaren diseinua etab., pieza amaitu arte; 2004. urtean eraztun torikoak, juntura lauak eta hainbat materialetako (kautxua, silikona, silikona fluorduna, bitoia...) moldeatutako piezak egiten jarraitu du, EUROFIGHTER, NACES eta JSF nazioarteko programa aeroespazialen baitan jaurti daitezkeen eserlekuen eraztunak integratzeko beharrezkoak direnak. Hala, bada, TECNASA MARTIN BAKER markako eserlekuak dituzten munduko borrokarako hegazkin guztietan dago.

Orain arte erabiltzen ziren materialen aurrean, TECNASAk hornitzen dituen material horiek honako abantaila hauek dituzte: malgutasun handiagoa tenperatura baxuetan, erresistentzia handiagoa erabilitako lubrifikatzaileen aurrean, ozonoarekiko erresistentzia bikaina eta malgutasun-baldintza berberak elementu hauetan erabilitako segurtasunezko margoekin.

DMP da 2004. urtean ingeniaritzan eta diseinuan, fabrikazioan –doitasun mekanizazio zilindrikoa eta kubikoa, elektrohigadura, mikro-akaberak– eta sistemen integrazioan jarduera gehientsuen egin dituen enpresa elkartua.

DMPk A380 hegazkinean duen parte hartzea handitu du, eta zama-lanak egiteko ate handien mekanismoekin lotutako kontratu berriak sinatu ditu; bestalde, Sikorsky-ren S92 helikopteroan ere osagaien hainbat kit fabrikatu ditu. 2004. urtean, bestalde, Eurocopter-en TIGRE helikopterorako osagaiak fabrikatzen hasi da baita ere, eta hegaldisistemetarako, gidatze-sistemetarako eta lurreratzeko trenetarako osagaiak eta mekanismoak fabrikatzen jarraitu du LATECOERE, MESSIER DOWTY, CESA, EADS-CASA, GOODRICH edo LIEBHERR konpainientzat.

Azken bezero horrentzat, NUTER-ek AIRBUS A340 hegazkinen lurreratzeko aurreko trenaren eragingailurako piezak hornitzen jarraitu du eta, eta beste enpresa batzuentzat AIRBUS A310 eta 320 hegazkinetarako lurreratzeko tranpetarako piezak egiten jarraitu du. NUTER enpresak, EUROFIGHTER programaren barnean, Anti-skid off valve (gurpil eta balazta sistemak), Arrestor-Hook (balazta blokeatzeko gakoa) eta Tank-Espector-Unic (erregai deposituaren jaurtitzailea) proiektuetan parte hartzen du.

AEROMECek EADS-CASA konpainiaren C235 eta 295 garraio-hegazkinen lurreratzeko trenetarako piezak egiten jarraitzen du.

Industrias TEY enpresak sektore aeroespazialeko mundu osoko enpresen homologazioa du osagai aeroespazialen aleazio-altzairuen tratamendu termikoetan. Tratamendu termiko horiek erresistentzia mekanikoko ezaugarri bikainak eta etekin handiak eskaintzen dizkiete osagai horiei.

Industrias TEY enpresak egiturazko transformazioko eta egonkortasun dimentsionaleko kalitateak dituzten tratamenduak eskaintzen ditu altzairuetan eta superaleazioetan, C212/235 eta Nurtiano programetako lurreratzeko trenen osagaietan eta aireko balazten osagaietan.

2004. urtean DMPk diseinuaren fasetik hartu du parte ingeniaritza konkurrenteko funtzioetan eta ondorengo mihiztatutako multzoen fabrikazioan, TAIL BOOM proiektuaren baitan, eta horien artean artikulazio-errotula nabarmendu behar da.

Hegaldian Erregaia Hornitzeko Sistemen sektorean AIRBUSek MRTT hegazkin zisterna aurkeztu du eta hegazkin berri horrek goian aipatutako sistema barne hartzen du. Orain arte BOEING konpainiak baino ez zituen egiten horrelako hegazkinak.

Proiektu honekin DMPk mihiztatze eta integrazioko jarduerak sendotu ditu eta teknologia berriak bereganatu ditu. Hornitzeko pertika honentzat (TAIL BOOM), SPASAk piezak mekanizatu ditu CESArentzat.

2

28

1 DMP, 2 TEY

4.5 MANTENIMENDUA 4.5.1 Mantenimendu zibila

GAMESA AERONÁUTICAk 2004an erabat mantenimendu-jardueretara zuzentzen den IKARUS Aircraft Services filialaren bidez arlo horretako negozioa gARATZen jarraitu zuen. Enpresa honek zuzenean aire-lineetarako mantenimendua eskaintzen eta ematen du. Gaur egun, GAMESA AERONÁUTICAk berak diseinatutako produktuekin lan egiten da, baina, hala ere, beste produktu batzuetara hedatzeko eta bere zerbitzuak zabaltzeko asmo sendoa du.

IKARUSek gaur egun munduko edozein tokitan konponketak eta mantenimendu-lanak egiteko gaitasuna du, eta urteko egun guztietan eta eguneko edozein ordutan etengabeko arreta-zerbitzua eskaintzen du. Gainera, IKARUSek ordezko piezak banatzeko 24 orduko zerbitzua du, eta mundu guztiko bezeroak ditu, bai aire lineetakoak eta baita hegazkin fabrikatzaileak ere.

1

2

3

4

5

Aireontzi komertzialetarako motorren mantenimenduaren azpisektorean ITPren jardueran azpimarratzekoa da 2004an Binter enpresari egin dion lehenengo turbohelize motorra. PW100 familiako motorren mantenimenduaren ildoan, 10 urterako mantenimendu-kontratua sinatuta duen Air Nostrum da bezero nagusia, Iran Aseman aire-linearekin mantenimendu-kontratua sinatu da eta honek, Pratt & Withney PW127 turbohelizeaz gain, Honeywell TPE331 ere badu.

2004an ITPk Kanadako Pratt & Withneyren eskutik PW200 familiako motorren azterketa orokorrak egiteko (“Designated Overhaul Facility – DOF”) baimendutako zentroaren ziurtagiria jaso zuen.

Mantenimendurako Zentro Baimendu modura (“Authorised Maintenance Centre – AMC”) hartu du Roll Roicek bere RR250 motorrarerako ere, eta motor horri dagokionez, Poloniako eta Alemaniako poliziekin mantenimendu-kontratuak sinatu ditu gainera.

Mantenimendu zibilaren esparru horretan, AEROSPACE ENGINEERING GROUP taldeak, 2004an bobinaketaren eta konponketaren esparruko fabrikazio eta mantenimendu espezializatuko jarduerekin jarraitu du, hainbat piezetan: statorrak, errotoreak, Armatures eta Fields CA/CCn sorgailuak, alderanzgailuak, erregaien ponpak eta motor elektrikoak potentzia sorgailuen osagai aeronautikoentzat, osagai aeronautiko hidraulikoentzat eta abionikako osagaientzat. AEROSPACE ENGINEERING GROUP taldearen bezero zibil garrantzitsuenak honako hauek dira: SABENA TECHNICS, SAS, LUFTHANSA TECHNICS, IBERIA, EADS SECA, EADS SOGERMA, FOKKER SERVICES, TAP, KLM eta abar...

6

29

1 2 3 4 5 ITP, 6 AEROSPACE ENGINEERING GROUP

4.5 MANTENIMENDUA 4.5.2 Defentsa sektoreko mantenimendua 2004. urtearen amaieran ITPk garrantzi handiko kontratua sinatu du US ARMYrekin, eta Kiowa helikopteroak hornitzen dituen T63-A-20 motorren (Rolls Royce M250 turboardatzaren bertsio militarra) mantenimenduaren ardura hartu du.

Kontratuan, 2005. urtean (apiriletik azarora bitartean), 144 motorren azterketa orokorra egitea eta 2006-2007 urteetan 126 motor gehiagoren azterketa egiteko aukera hitzartu da. Tamaina horretako lanari aurre egiteko muntaketalantegi berri bat zabaldu behar izan da, Ajalvirko fabrikan lekurik ez zegoenez, Arganda del Rey (Madril) herrian kokatu dena, eta motorraren onarpen entsegurako bi turboardatz egokitu behar izan dira.

2004an Aireko Armadako baseetan Typhoon programari hasiera eman zaio, Mor贸n aire-basean lehenik. Urtearen erdi aldera entregatu zitzaion lehendabiziko hegazkina base horri, eta urte amaierarako bost hegazkin entregatu ziren. ITPk giza baliabideez eta baliabide materialez hornitutako euskarri logistikoa

eskaintzen dio bai muntaketa-esparruari eta baita Aireko Armadari ere: operazioa eta motorren mantenimendua, ITPk aire basean diseinatu eta eraiki duen banku proben doikuntza, baseko motor lantegia martxan jartzeko laguntza eta, orokorrean, Aireko Armadak euskarri teknikoaren esparruan eskatu dituen jarduera guztiak.

Urte horretan bertan ITPk bere hornikuntza osatu du, eta Eurofighter hegazkina hornitzen duen EJ200 motorraren mantenimenduarekin hasi da. Gainera, Aireko Armadari Ajalvirko instalazioetan konpondutako lehenengo produkzio-motorra entregatu zaio.

SNECMAren ATAR motorrei dagokienez, aurre-akordio bat sinatu da gaur egun SNECMAk dituen motorren mantenimendua ITPren esku izango dela bermatzeko. Horrek guztiak, gaur egun Aireko Armadan zerbitzura dauden motorren eskasiaren eraginez, gainbehera doan mantenimendu-linea sustatuko du.

ITPk hainbat enpresaren mantenimenduaz arduratzeko kontratuak sinatu ditu, besteak beste, F.A. Argentina, Mexikoko Errepublikako Prokuradoretza Nagusia (PGR), Txilerako EADSCASA, Royal eta abar. Royal Maroc Air Forcekin General Electric CT7, Honeywell T55 eta T53, eta General Electric CF700 motorren mantenimendurako aurrez sinatuta zuen kontratua berritu da.

AEROSPACE ENGINEERING GROUPek, bere aldetik, 2004an AEBetako Aireko Armadarentzat, Holandako Aireko Armadarentzat, Espainiako Aireko Armadarentzat eta Belgikako Aireko Armadarentzat (SABCA agentziaren bidez azpikontratatuta) lan egiten jarraitu du.

30

EUROJET EJ 200

4.6 ENTSEGUAK 4.6.1 Egitura eta su-entseguak 1997an sortu zenetik Teknologia Aeronautikoen Zentroak (CTA) Miñaoko (Araba) egoitzatik egin dituen ekarpenei buruzkoa da atal hau. 2004. urtean, Miñaoko CTAren unitate horretan hainbat programatan eta ikerketa-ildotan lan egin da: ENTSEGUAK Airbus A-380 programari dagozkion zazpi entsegu berri egin dira, AIRBUS FRANTZIA, AIRBUS ESPAINIA, SOCATA, SOGEMASA, GAMESA AERONÁUTICA eta CESA enpresekin zuzenean kontratatutakoak. AIRBUS ESPAINIA enpresarentzat A-320 ereduaren sakonera-lemaren entseguak egin dira.

Dassault SOCATA eta DASSAULT enpresentzat egindako ‘Fan Blade Burstout’ entsegurako talkarako kanoia martxan jarri da, FALCON 7X programarako.

Suaren aurrean duten jokabidea Abiazio Zibileko Zuzendaritza Nagusiak, araudi amerikarrak eta europarrak kontuan hartuta, aireontzien material eta osagai guztiek suaren aurrean duten jokabidearen entsegu guztiak onartu ondoren, ziurtagiria lortzeko prozesua bizkortu egin da. Gainera, aireontzien barruak egiten dituztenentzat eta suhesi manparen garapeneko hainbat fabrikatzailerentzat ere egin dira entseguak.

I+G ILDOAK CTAren 2004ko ikerketa-ildoak zehaztuta, emaitza garrantzitsuak lortu dira, eta ondorioz, zenbait kasutan entseguak kontratatu dira edota garapen industrial berriak sortu dira.

Errekuntza Fuselajeko panel isolatzaileetan sugarraren propagazioaren entseguen kamera ziurtatu da eta prest dago merkatuari zerbitzua eskaintzeko. Aireontzien kabinetan suaren aurrean nola jokatzen duen ikusteko azterketa dimentsiogabearekin jarraitu da.

Egitura berriak SPASArekin lankidetzan erasoko ertzak hobetzeko apar metalikoen proiektuaren prestaketa.

Suntsikorrak ez diren entseguak 2004an, material konposatuen eta osagai metalikoen akatsak detektatzeko termografia infragorriaren erabilerara zuzendu dira lanak bereziki, ultrasoinuen bidezko ikuskapenaren osagarri modura, eta emaitza bikainak lortu dira. 20052006 urteetan fabrikazio ildoak eta muntaketak ikuskatzeko teknika garatzea erabaki da.

31

Eragingailu giroskopikoak Belaunaldi berriko eragingailu giroskopikoa egiteko proiektua abian da, bai sateliteen kontrol sistemarako eta baita entsegu estatikoen bankuaren doikuntzarako ere.

4.6 ENTSEGUAK 4.6.2 Entsegu fluidodinamikoak ezinbestekoak izan dira entseguetan lortu den arrakasta lortzeko.

Atal hau Zamudioko (Bizkaia) CTAren unitatearen jarduerei zuzenduta dago.

TURBINAREN ENTSEGU AERODINAMIKOAK 2004an PTB4 turbinaren prototipo esperimentalaren biraketa-entseguak garatu dira ITPrentzat, eta emaitzak bikainak izan dira. Hasieran zehaztu ziren epeak aintzat hartuta, entseguak oso epe laburrean egin direla azpimarratu behar da, aurreko entseguekin alderatuta %50 hobetu baita.

MUNTAKETA ETA INSTRUMENTAZIOA Epea hobetzen lagundu duen ekarpenik garrantzitsuenetarikoa Zamudioko CTAn muntaketaren eta instrumentazioaren jarduerak integratzea izan da.

Zentroari gehitu zaion gaitasun horri esker, entseguen bizi-zikloa betetzeko helburuan aurrerapauso esanguratsuak eman dira.

32

I+G ILDOAK Instrumentazio aurreratuak PTB4ren entseguetan erantzun azkarreko zundak erabili dira lehendabiziko aldiz, eta Traverse Arearen operazioak optimizatu egin dira, erabili beharreko denboran %50 aurreztu baita zunda pneumatikoak erabiltzearekin konparatuz gero; gainera, neurrietan doitasun-maila altua lortu da. Garapeneko jarduerak eta mota horretako neurrien prestaketa

Aeroakustika 2004an turbinaren prototipo batean zarataren neurriak aztertu ziren lehenengo aldiz. Zehazki ITPren PTB1 turbinaren espezimen esperimental birakaria erabili zen. Aeroakustikako ikerketek lehentasuna dute zentroarentzat, eta VI. Programa Markoaren barnean ondorengo urteetan VITAL programa integratuan parte hartzea horren adierazle da.

Azterlan Fluidodinamikoen Institutua Bilboko Ingeniaritza Eskolaren, EUVE teknologia zentroaren eta CTA-Zamudioren parte-hartzearekin IEF elkartea (Azterlan Fluidodinamikoen Institutua) sortu da. IEFren bidez unibertsitateko zientzialariei entsegu-bankuetako instalazioetara sartzeko aukera eman nahi zaie, fluidodinamikaren esparruan lan egiten duten agente zientifiko-teknologikoen indarrak elkartuz.

4.7 I+G PROIEKTUAK Ondoren, aeronautika sektorean eta sektore espazialean I+G proiektuetan parte hartzen duten HEGANeko enpresen datuak dituzue.

ANTLE

2004an GAMESA AERONÁUTICAk bere presentzia indartu zuen jada VI. Programa Markoan txertatutako erreminta berrien bidez. Horrela, Europako fabrikatzaile eta ikerketa-zentro nagusiekin batera proposamenak prestatzen eta aurkezten parte hartu zuen, sektoreko proiektu nagusietan.

Gaur egun, GAMESA AERONÁUTICAk bi patente eta onartutako eta erregistratutako 4 baliagarritasun-modelo ditu. Eskatutako beste 11 lortzeko bidean daude. Onartutako patenteak lur-efektuko eta suaren aurkako babesgailuekin erlazionatuta daude, eta baliagarritasun-modeloak, berriz, tresneriarekin eta produkzio eta muntaketa-prozesuekin.

Sortu zenetik ITPk I+G proiektuan ezarri zuen inbertsiopolitikarekin jarraituz, 2004. urtean esparru horretan ahalegin handiak egin dira.

Azpimarratzekoa da ITPn Zamudioko Materialen Laborategian lantzen den materialen karakterizazio-jarduera.

Horri esker, ITPren araudia eta diseinu estandarra egin ahal izango baita, etorkizuneko proie-

ktuak bereganatutako teknologiarekin lantzeko. Era berean, CTAn entsegu aerodinamikoen plana egin da PTB4 deritzonean, eta emaitzak beste proiektuetan erabiliko dira, TP400 eta TRENT1000 proiektuetan, adibidez.

ANTLE ANTLE proiektuan (hainbat enpresa europarrek parte hartzen duten motor erakuslearen proiektua), DT74 plataforman frogak hastea eta Rolls Royce-ri bankuan biratuko duen motor osoaren prototipoaren turbinamodulua entregatzea azpimarra daitezke. ITPk itzurkortasun infragorrien teknologiaren garapenerako azterlanak ere egin ditu; horien artean mundumailan puntakoa den frima infragorriko iragarpen-sistema baten garapena sartzen da, eta aerodinamikaren esparruan garraren kalkuluarentzat garatutako sistema ere halaxe da.

MMFCS eta MANHIRP Fabrikazio-teknologien esparruan, V. Programa Markoren barnean ITPk gidatutako MMFCS proiektua arrakasta handiz bukatu da. Proiektu horri esker, egitura erradialei aplikatutako “fabrikatzeko diseinuaren” erreminten ikaskuntza landu da. MANHIRP proiektuan —V. Programa Markoan hau ere eta ITPko ingeniaritza-arloak parte hartu du bertan—, pieza birakarien bizi-zikloan mekanizazioaren esparruko anomaliek duten eragina aztertu da. INTEK laguntzen arloan, ITPk parte hartu

duen proiektu aipagarrienak RENAMIL eta Mekanizazio Elektrokimikoko Instalazioetako Hondakinen Tratamendua proiektuak dira. Lehenengoan, Lidia buru dela eta CEITen laguntzarekin, titanio- aleazioen mekanizazio-prozesuetan errendimendua hobetzeko, fresen balidazio frogak estaldura nanoegituratuekin egiten dira. Bigarrenean, CIDETECekin batera, mekanizazio elektrokimikoko instalazioen ingurumen-inpaktua murriztu nahi da, hondakinen tratamenduaren bidez eta elektrolitoaren aprobetxamendua hobetuz.

Ingeniaritza-arloan ere ITPk motorraren estandar berrientzat hainbat lan egin ditu, besteak beste, errotoreen bizi-zikloaren analisia, egitura beroak eta hotzak, eta abar.

Mantenimenduaren esparruan, ITPk aeronautikako motorren piezetarako konponketaprozesu berriak garatu ditu: barrera termikoen aplikazioa, hortz zigiluen konponketak, metal pisutsuen bainu kimikoak proiekzio termikoko teknologiez ordezkatzea, txingarraren bidez zona beroko piezen konponketa eta abar. Teknologi horien ezarpena motorraren fabrikatzaileak onartu ondoren (ez da beti erraza izaten, babesteko joera izaten baitute). edo DER-eko (Designated Engine Representative) aeronautikako mandatariek onartu ondoren, mantenimenduaren gastuak eta epeak murriztuko dira.

33

FRIENDCOPTER, TATEM, COCOMAT ETA ARTIMA GAMESA AERONÁUTICAk honako proiektu integratuetan parte hartu du: FRIENDCOPTER (The environmentally FRIENDly heliCOPTER) eta TATEM (Technologies And Techniques for nEw Maintenance concepts), eta baita COCOMAT (Increasing safety and MATerial exploitation of COmposite airframe structures by accurate simulation of Collapse) eta ARTIMA (Aircraft Reliability Through Intelligent Materials Application) deritzenetan ere. Azken hori sustatzen duen partzuergoan liderra da gainera.

SILENCER ITPk motor eta hegazkinen zarataren ikerketa-proiektuan (SILENCER) parte hartzen jarraitzen du. SILENCER (Significantly Lower Community Exposure to Aircraft Noise) V. Programa Markoko TP6 “Low External Noise Aircraft” plataforma teknologikoaren I+Gko programa bat da. SNECMA da burua, eta Europako motor fabrikatzaile garrantzitsuenek, hau da, SNECMAk berak, Rolls Roycek, MTUk..., eta hegazkin fabrikatzaile garrantzitsuenek, AIRBUSek, FOKKER-ek, DASSAULTek, ALENIAk eta SENER-en ingeniaritzak parte hartu dute.

Proiektu horretarako, SENER TRENT-500 motorraren bultzada errebersan zatigailu erradial akustikoen integrazio-jarduerak egiten ari da, zehazki, gasen ihesbiderako bi konoren diseinu osoa (akustikoa, termo-mekanikoa eta abar); aldi berean, HEGANeko enpresa elkarturen partzuergo bateko liderra da, eta osagai hauek fabrikatzeko ardura du partzuergo horrek: bi kono horiek eta zatigailu erradialak, balidazio akustikorako probetak ere kontuan hartuta. SENERek Rolls Roycek zatigailu zirkunferentzial batzuen diseinua eta integrazio mekanikoa onartzea lortu du.

Besteak beste, hegazkin baten zarata 6dB-tan murrizteko V. Programa Markoaren proiektu europar honetan partaidetza sendoa izan dute CTA, INASMET, SIEGEL eta SPASA etxeek ere.

VITAL CTAk VITALen parte hartzen jarraitzen du –ITPrekin batera— Europako Onera, DLR edo

34

AWIATOR

antzeko zentro handien parte hartzearen pareko aurrekontuarekin, berea baita unibertsitateetarako eta ikerketa zentroetarako partaidetzarik handienetarikoa.

IMPRESS IONTECHek Europako VI. Programa Markoko IMPRESS Proiektu Integratuan parte hartu du, hegazkinetarako motorren osagaietarako proiekzio termikoen bidezko estaldura berezien aplikazioak gARATZeko. Proiektua 2004. urtearen amaieran jarri zen abian.

AEROESTALKI eta OMUX NOVALTIk abian zituen bi ikerkuntza-proiektu garrantzitsuenei zegozkien faseak eta zereginak burutu ditu, eta hasiera batean 2004. urterako planifikatu ziren helburuak lortu ditu.

Lehenengoak, AEROSTALKIk, estaldura aeroespazialen proiektuak, bi alderdi ditu. Gaur egun erabiltzen diren eta ekologiarentzat oso suntsigarriak direlako Europako gidalerroei jarraituz desagertzear dauden kadmioestaldurak poliki-poliki beste estaldura ekologikoago batzuez (zink-nikela, adibidez) ordezteko konposizio berri bat garatu eta optimizatu du. Gainera, magnesio-aleazio forjatuen gain estaldura elektrolitikoak lortzeko prozesu berri bat garatu eta industrializatu du, eta horri esker produktuaren azken pisuaren %30 baino gehiago murriztuko da maila espazialean, satelitearen jaurtiketa eta posizionamendu prozesua hobetuz.

OMUX proiektuari dagokionez, 2004an ekipo eta sistema desberdinei dagozkien diseinuak, aldaketak eta BreadBoard-ak egiten jarraitu da etorkizuneko sateliteen belaunaldian erabiliko diren ekipoak zehazteko asmoz.

Oraindik fabrikatzaileek aplikatu gabeko teknologiak erabili nahi ditu “Ku” bandako irteerako

multiplexoreen osagai berriak lortzeko, hori lortuz gero jauzi teknologiko garrantzitsua emango baita.

AISHA AISHA proiektua (Aircraft Integrated Structural Health Assesment) abian jarri da, VI. Programa Markoaren STREP proiektua, eta bertan CTAk partaidetza handia du.

NEWTIRAL Europar Batasuneko V. Programa Markoan txertatutako NEWTIRAL proiektua koordinatzen jarraitu du SENER-ek, eta honen helburu nagusia matrize konposatuko (titanioa) material metalikoen fabrikazio-prozesuak baliozkotzea da, aurkezpen berari eutsiz pisua murrizten duenez, sektore aeronautikoan aplikazio ugari baititu; horrek hegazkinarentzat bultzada handiagoa eta erregaien beharrak murriztea adierazten du eta, hortaz, gas kutsagarrien isurpena murriztu egingo da. SENER-ek koordinatzen duen partzuergoa hauek osatzen dute: NASMET, Bordeleko Unibertsitatea, QINETIQ, SETTAS, BODYCOTE, DONCASTERS, CESA, EADS CCR eta INASCO. DART, TRISYD eta AWIATOR DART eta TRISYD teknologia kritikoaren arloko zazpi proiektuetariko bi dira, eta beroriekin, Europar Batasuneko VI. Programa Markoko TILT-ERROTOREA frogatzeko programa baterako oinarriak finkatu nahi dira; azkena Europar Batasuneko V. Programa Markoko Plataforma Teknologikoa da, eta honako helburu hau du: hegazkin komertzialen hegaletarako teknologia aurreratuak gARATZea, horrela, zaraten eta turbulentzien maila murrizteko eta errekuntzako gasen eraginkortasuna hobetzeko.

SENER

DARTen helburua (Development of an Advanced Rotor for Tilt-rotor) TILT-ERROTORRA frogatuko duen aireontzi batean ezartzeko (helizeek propultsatutako aireontzia, helikoptero modura edo ohiko hegazkin modura HEGAN egiteko gaitasuna duena) errotor aurreratu bat diseinatu, egin eta entseatzea da. Kanpoko zaraten, bibrazioen, segurtasunaren eta kostuaren egungo diseinua hobetu nahi du, lau pala dituen munduko lehen errotorra izango baita. TRISYDen bidez (Tilt-Rotor Integrated Drive System Development), berriz, jarduketarako sistema integratua garatu nahi da. Bi jarduera horietan SENER arduratzen da osagaien xehetasunezko diseinuaz eta kalkuluaz.

AWIATOR, DART eta TRYDSID proiektuetara.

AWIATOR-en (Aircraft Wing with Advanced Technology Operation) aurrekontua 80 milioi eurokoa da, eta partzuergoan Alemaniako eta Erresuma Batuko AIRBUSeko ekipoek parte hartuko dute, eta baita Europako eta Israelgo 20 bazkide industrialek ere (ONERA, IAI...). Proiektuan teknologiak balioesteko hegaldiko probak sartzen dira, hegaldietan 100 ordu baino gehiago eginez.

Entsegu horiek A340 (MSN001) motako hegazkin batek egingo ditu, eta hegazkin hori aldatu egin da AWIATOR gARATZeko. SENER-ek hainbat gailu eta mekanismoren diseinua eta baliozkotzea egin du eta AIRBUS 340 hegazkin batean entseatuko dira: geldiarazteko aleroiak (2003. urteko azken hiruhilekoan egin ziren hauen entseguak, eta arrakasta lortu zen), eta gaur egun diseinu fasean dagoen flapen irteerako ertz hobetuak.

POA SENER-ek POA programako (Power Optimised Aircraft) jarraitu du, eta programa honen helburua bidaiari-hegazkin ertainetan energia elektrikoaren kudeaketa, sorrera eta kontsumoa optimizatzen lagunduko duten garapen berritzaileak identifikatzea, hobetzea eta balidatzea da. Lau urteko iraupena izango duen programa bat da, eta bertan daude Europako enpresa aeronautiko nagusiak: AIRBUS, ALENIA, HISPANOSUIZA, LIEBHERR-AEROSPACE, ROLLS ROYCE, SNECMA MOTEURS, THALES eta TRW. SENER-ek ekipoen integrazioan, entseguen bankuan eta diseinuan lan egingo du.

IPU-EF eta IPU-DL Airearen araketarako Irudien Prozesaketaren esparruan, SENER honako programa hauek garatzen ari da:

• IPU-DL: IPU txartelaren prestazioak areagotzea, batez ere Data Link-en (irratiko lotura) bidez komunikazio-funtzioen hornikuntzan oinarrituz. Programaren zeregina hasiera batean 4 txartel elektroniko egitea, eta ondoren, beste 16 txartel( Zeo eta Rafael izaerakoak) egitea da.

HELINOVI SENER-ek HELINOVI proiektuan (Helicopter Noise and Vibration reduction) lanean jarraitzen du: helikopteroetan eszitazioen eta zatara murrizketen jarduera analitikoak egiten ditu.

Bestalde, SENER-ek abaraskaren ohiko nukleoak ordezkatzeko aukerak ikertzen jarraitzen du, prestazioak hobetzeko eta kostuak eta pisua murrizteko irtenbideak zehaztuz.

Halaber, alde batetik aire-egituretarako (sandwich panelak, egitura monolitikoak...) diseinu estokastikoko metodologia bat garatu du, diseinuen optimizaziorako eta pisuaren murrizketarako balio handikoa, eta bestetik, BOSTOOLS sistema informatikoa garatu du, metodologia horiek ezartzeko balio duena eta, aldi berean, aeronautikan gehien erabiltzen den MSC/PATRAN, MSC/NASTRAN software komertzialarekin bateragarria dena.

• IPU-EF: IPU txartela (Image processing Unit) ‘pod’ Litening deritzonera egokitzea;Eurofigther

35

SPASA konpainiak baliabide ugari zuzendu ditu 2004. urtean

LUBRIJET eta AEROFIVE SPASA mikromekanizazioen eta nanomekanizazioen hobekuntza orokorretako proiektuetan parte hartzen ari da: LUBRIJET proiektuan —goipresioko lubrifikatzaile zorrotadaz lagundutako mekanizazio lehiakortasunaren frogapena, titaniozko oinarria duten aleazioen mekanizazioan—, eta AEROFIVE proiektuan —sektorerako abiadura handiko mekanizazio-teknologien garapena eta ezarpena eta aplikazio berrien bilaketa eta teknologia eta ekonomia arloan duen interesa aztertzeko test piezetan probak egitea—.

hegazkinean txertatuko da araketa-gaitasunez hornitzeko.

Programaren zeregina Zeo eta Rafael hornitzeko 4 txartel elektroniko egitea da.

5- 2004ko estatistikak 5.1 Fakturazioa Mâ‚Ź-tan

5.2 Enplegua

5.3 Esportazioa M€-tan

5.4 I+G-ko inbertsioa M€-tan

6 - HEGANeko enpresen espezialitate aeroespazialak

BAZKIDE SORTZAILEAK

BAZKIDEAK

39

TEKNOLOGIA ZENTROA

7- Esker onez

Bukatzeko gure eskerrik beroenak argitalpen hau eta HEGAN (EAEko Aeronautikako eta Espazioko Clusterra) elkartearen jarduera profesionalaren etengabeko garapena aurrera eramaten lagundu duten guztiei.

Gure Clusterrean, mundu mailako aeronautika sektorean txiki izanik ere, gaur egun erreferente dela esan dezakegun honetan, duten guztia -beren burua eta askotan beren bihotza ere bai -emango luketen pertsonak daude.

Ezinbestekoak dira, horiekin errazagoa baita gero eta globalagoa den lehiak sortzen dituen erronkei aurre egitea.

Elkartutako enpresek izan duten inplikazioa eta Clusterra osatzen duten guztien -Erakundeak, Unibertsitateak, Teknologia Zentroak, bazkide ez diren konpainiak eta abar- babesa eta laguntza ezinbestekoak izan dira beste urtebetez ilusio berriekin eguneroko lanari aurre egiteko.

Nire ustez, 2004. urtea inflexio-puntua izan da; argi ikusi da jarduera aeronautikoko enpresek eta lehen aipatutako agente guztiek begi onez begiratzen diotela elkarte honi, eta elkartearen sartzeak eta berorrekin lanean aritzeko apustuak merezi izan duela.

Eguneroko gora beheretan aurkitu ditugun profesional on horien zereginak -gure ekarpen xumeekin- EAE Cluster Aeroespazialaren garapenean eta, azken batean, gizarte osoaren garapenean, lagungarri izatea nahi dugu.

Eskerrik asko, berriz ere, zuen paregabeko, etengabeko eta ezinbesteko babesagatik.

40

JosĂŠ Juez Zuzendari Kudeatzailea