2005_EUS

2005.URTEKO

TXOSTENA

AURKIBIDEA

1. Aurkezpena

3

2. Elkartearen antolamendua

4

3. HEGAN Elkarteko jardueren laburpena 3.1 Barne eremua 3.2 Kanpo eremua 3.3 Eremu orokorra

6 8 9

Diseinua: SORTUZŠ Amaia Elgezabal - 653 729 308

4. Enpresa elkartuen jardueren laburpena 4.1 Aire egiturak 4.1.1 Aireontzi handiak 4.1.2 Eskualdeko hegazkinak 4.1.3 Negozio hegazkinak eta abiazio orokorra 4.1.4 Defentsa sektoreko hegazkinak 4.1.5 Helikopteroak

12 16 18 18 19

4.2 Motorrak 4.2.1 Sektore zibileko motorrak 4.2.2 Defentsa sektoreko motorrak

20 23

4.3 Sistemak eta ekipoak

27

4.4 Mantentze lanak 4.4.1 Sektore zibileko mantentze lanak 4.4.2 Defentsa sektoreko mantentzen lanak

30 31

4.5 Espazioa

32

4.6 I+G proiektuak

36

5. 2005eko estatistikak

44

6. Espezialitateak eta bezero aeroespazial nagusiak

46

7. Esker onez

48

HEGAN honako elkarte honen bazkide atxikia da ........................................

HEGAN elkarte honetako kide da ..............

HEGANek erakunde honek antolatutako eskualde mailako elkarteen bileretan parte hartzen du .........

HEGAN honako elkarte honen kide fundatzaile da .............................................

HEGAN partzuergo honetako kide da ......

Argitalpen honen babesleak:

INTERREG IIIA

2. 2005.Urteko Txostena, HEGAN

1- AURKEZPENA Aurtengo honetan ere, atseginez, Urteko Txostena aurkeztu nahi dizuet, 2005. urtean Euskal Herrian industria aeroespazialak bildu duen uzta mardula eta zabaltzen zaizkion aukerak ezagutarazteko asmoz.

Upel petrolioaren prezioa oso garestia izan da, eta horrek hegazkin eta motor eraginkorragoak, euroaren eta dolarraren arteko parekatze berezi bat eta lehengai konplexuak kudeatzea eskatu du; horregatik guztiagatik, behartuta gaude gure enpresen lehiakortasuna etengabe zaintzera. Dena den, nazioarteko egoera zaila izan bada ere, 2005ean aire-zirkulazioak izan duen hazkundeak –ehuneko 7,6 ingurukoa– hegazkinen salmenten aurreikuspenetan iragarritako etengabeko hazkundea berretsi baino ez du egin.

2005. urteak izan duen bilakaerari begiratuta, asko izan dira pozteko arrazoiak, eta horien artean, Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkartean, HEGANen, txertatuta dauden enpresen multzoan erregistratutako salmenten zifra dugu, 756 milioi eurora iritsi baita; hazkundea ia ehuneko 8koa izan da, eta ETEen multzoan ehuneko 24,30era iritsi da. Industria aeroespazialean lanpostuek ere gora egin dute etengabe, ehuneko 7, hain zuzen, eta 5.350 lanpostu izatera iritsi da.

Euskadiko industria aeronautiko eta espazialean esportazioen zifra ez da aldatu iazko urtearekin alderatuta, eta 525 milioi euroko zifrari eutsi dio. I + G atalean, fakturazioaren gaineko ehunekoa % 10 jaitsi bada ere, urteko batezbesteko ehunekoa enpresen fakturazioen ehuneko 19ra iritsi da 1992tik.

2005eko mugarri nagusien artean, A380 hegazkinaren produkzioari ekin zaiola esan behar da, eta honen lehenengo entregak 2006. urtearen amaieran egingo dira; A350 hegazkinaren garapenerako lanak ere nabarmendu dira, nahiz eta programa honek bere irteera ofizialari dagokionez atzerapen bat izan duen. Ohore handiz, adierazi nahi dut gure enpresa elkartuek zuzen-zuzenean Airbus etxearen dibisio guztietan esku hartzen dutela (Frantzian, Erresuma Batuan, Alemanian eta Espainian), beronen programa gehienei dagozkien lan paketeetan.

Esanguratsuak izan dira hainbat programa berritan lortu diren kontratuak ere, besteak beste: Boeing 787 ereduan, eta eredu honetarako, ITPk Trent 1000 motorrean parte hartuko du, arrisku eta etekin partekatuko bazkide gisa; edota Boeing 747-LCF ereduan, eta bertan GAMESA AERONÁUTICA aktiboki esku hartzen ari da jada, hegazkin honen fuselajeko sekziorik kritikoenetariko bat, irekitze eta zama gunea, garatzeko lanetan.

Gertakari esanguratsuenekin amaitzeko, esan dezagun espazioarekin lotutako zereginetan SENER etxeak Nazioarteko Estazio Espazialean jardungo duen ibilgailu automatizatuaren gidatze, nabigazio eta kontrol azpisistemaren diseinua osatu duela; ibilgailu horrek lagunduko die astronautei mantentze, konpontze eta erreskate lanetan. Jarduera esanguratsu hauei guztiei gure ETE elkartuen bilakaera ona erantsi behar zaie; izan ere, bezeroen zerrenda gehixeago dibertsifikatzeaz gain, horrek guztiak Euskal Herriko ehun aeroespazialari helduago eta sendoago izaten lagundu baitio.

2005ean, hainbat teknologia zentro batu zaizkio elkarteari, eta gaur egun, 32 bazkide ditu. Beraz, gure ongi etorria CTAri, HEGANeko lehen bazkide izan zirenen “semeari”, FATRONIK etxeari eta TECNALIA AEROSPACERI, klusterraren hasierako uneetatik INASMETen bidez oso aktibo ibili denari. Erabaki hori hartuz geroztik, elkartea inoiz baino “klusterrago” bihurtu da.

Elkarteko kideen multzoa gai da ia azpisektore aeroespazial guztietan lan egiteko eta produktu eta zerbitzuen garapenerako ia ziklo osoa bere gain hartzeko, I+G eta diseinu faseetatik abiatu eta fabrikazio, integrazio, entsegu, egiaztapen eta produktuen euskarri faseetara heldu arte.

Orrialde hauen bidez, dei bat egin nahi diet finantza elkarteei eta erakundeei, eragile horiek ere Espainiako eta Europako beste eskualde batzuetan bezala esku har dezaten. Helburua sektore osoa eta batez ere ETEak sustatuko lituzkeen finantzaketa baliabide egoki bat lortzea da, RRSP kontratu berriak –‘Risk Revenue Sharing Partnership’- egiteko modua emango lukeena, horixe baita epe luzera enpresak hazi eta egonkorrago bihurtzeko oinarria.

2005ean, 2005-2015. urteetarako Gogoeta Estrategikoan aurreikusitako zereginak eta jarduerak ezartzen hasi zen HEGAN Elkartea, eta bere eguneroko lanean pixkana Euskadiko sektore aeroespazialerako oso interesgarritzat jotzen diren jarduerak txertatu ditu.

Hortaz, HEGAN Elkarteak bere eskumenekoak diren esparruetan hainbat jarduera egiten jarraitu du: teknologian, kalitatean, nazioartekotzeko arloan, ordezkaritzan eta sustapenean. Horien barnean, zera azpimarratu beharra dago: espainiar Estatuan lider lekua bete du ECARE proiektu europarrean (VI. Programa Markoan Integratutako Proiektuetan ETEei parte hartzen laguntzeko Europako tresna), eta beroni eutsi egin zaio VII.ean ere, ECARE+ programarekin; gainera, taldearen bidez azoketan ere parte hartu du, eta horien artean, Paris Air Show erakustazokan parte hartzea eta, lehengo aldiz baina jarraitzeko asmoz, ATECMAren (Asociación Española de Fabricantes de Material Aeroespacial) Batzorde Delegatuan izaera iraunkorrez parte hartzeko jaso duen gonbita azpimarratu behar dira.

Bestalde, HEGANentzat ohore handia adierazi du 2005eko udazkenean Europako Batzordeak Estatu Kide berrien ordezkariei elkartearen esperientzia zabaltzeko egin dion gonbitak, eta esperientzia errepikatu egin da Vienako AERODAYS ekitaldian; zehaztutako noranzkoan ilusio handiagoz lan egiten jarraitzeko indarra ematen digu horrek.

Agur esan behar dizuet orain eta, bide batez, hurrengo lehendakariari ilusio-sortzaile den proiektu bat uzten diot: HEGANetik Euskadiko sektore aeroespaziala sustatzea. Sektore hori gero eta entzutetsuagoa da nazioartean, bertan lan egiten duten pertsona guztiei esker, eta sektore horretan lehendakari lekua betetzeko ohorea eta zoriona izan dut.

Jorge Unda

HEGANeko Lehendakaria

2 - ELKARTEAREN HELBURUAK

Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkarteak –HEGAN– honako helburu hau du: merkatu aeroespaziala ondasunez, produktuez eta zerbitzuez hornitu ahal izateko ehun industrial, profesional, teknologiko eta ikertzaile baten garapena sustatuko eta indartuko duten ekintzak aurrera eramatea. Bertan parte hartzen duten gizarte eragile eta eragile instituzionalen artean ahalik eta koordinazio eta sinergia handiena lortu nahi du, eta nazioartean euskal azpisektore estrategiko aeroespaziala indartu nahi du, gure ekonomia sustatuz eta espezializazio handiko lanpostuen sorrera, gure gizartearen garapen zientifiko eta teknikoa eta gure industriaren birmoldaketa areagotuz, etorkizun hobea izango duten eta balio erantsi handiagoa ekarriko duten jardueretara jotzeko.

ANTOLAMENDUA

BILTZAR NAGUSIA Hauxe da elkarteko organo gorena, bazkide guztiek osatzen dute, eta bazkideen asmo eta gogoak adierazteko foroa da.

ZUZENDARITZA Administrazioko eta Zuzendaritzako Taldeko Organoa da.

Bertako kideak Biltzar Nagusiak izendatzen ditu: • 2005eko kideak - Jorge Unda (Lehendakaria), SENER - José Luis Osoro (Lehendakariordea), GAMESA AERONÁUTICA - Plácido Márquez (Idazkaria), ITP - José Ignacio Tellechea (Batzordekidea), EUSKO JAURLARITZA - Javier Hernando (Batzordekidea), EUSKO JAURLARITZA - Román Arrasate (Batzordekidea), AEROSPACE ENGINEERING GROUP - Luis Urkidi (Batzordekidea), TECNICHAPA - José Juez (Zuzendari Gerentea), HEGAN

BATZORDE BETEARAZLEA 2005an sortu zen Batzorde Betearazlea. Zuzendaritza Batzordearen ordezkari den talde hau organo betearazlea da klusterraren jardueretan, bi hilean behin batzen da, eta hauek ditu kide: -

Juan Ignacio Burgaleta, SENER Alfredo Esquisabel, GAMESA AERONÁUTICA Plácido Márquez, ITP Juan Miguel López Uria, EUSKO JAURLARITZA Román Arrasate, AEROSPACE ENGINEERING GROUP Joseba Cano, AEROTEAM Eduardo Junkera, DMP Luis Urkidi, TECNICHAPA José Juez, HEGAN

Urte honetatik aurrera, HEGANeko batzorde finkoak berregituratu egin dira, 2005-2008-2015. urteetako gogoeta estrategikoaren prozesuaren ondorioz. Batzorde horiek behi-behineko lan taldea malguak dira orain, jarduera zehatzetan aritzen dira, eta Batzorde Betearazleari laguntzen diote. Lan talde horiek bazkideen borondatez sortzen eta desagertzen dira.

4. 2005.Urteko Txostena, HEGAN

ANTOLAMENDUA

3 - HEGAN ELKARTEKO J

Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Kluster Elkarteak (HEGAN) 2005. urtean `2005-08-15eko Gogoeta Estrategikoan’ aurreikusitako zereginak eta jarduerak ezarri zituen, eta bere eguneroko lanean pixkana Euskadiko sektore aeroespazialerako interesgarritzat jotzen ziren jarduerak txertatu zituen. Elkartean 2005ean gauzatutako jarduera garrantzitsuenen laburpenena duzue ondoren.

3.1 BARNE EREMUA 3.1.1 LEHIAKORTASUNA: TEKNOLOGIA

ECARE / ECARE+ proiektuak Esparru horretan, HEGANek ECARE proiektu europarrean egindako jarduera nabarmendu da, proiektuaren sustatzaile den partzuergoko kide eta espainiar Estatuko lider den neurrian; bi urteko lanen ondoren, 2005. urtean amaitu da berau. V. Programa Markoan (5PM) laguntzeko neurri bat izan zen proiektu hori, eta 6PMrako esperientzia pilotu modura hasi zen, ETEek Proiektu Integratu (IP) aeronautikoetan izan zezaketen parte hartzea sustatzeko asmoz –Europako eskualde izaerako beste elkarte batzuekin batera–. ECARE proiektua tresna praktiko eta erabilgarri bihurtu da, eta Europako Batzordearen gorespena jaso du, 6PMren bigarren deialdiaren ondorengo emaitzen ondorioz. 2005. urtearen amaieran, tresna honek jarraitu egingo zuela egiaztatu ahal izan zen, Europako Batzordeak ECARE+ proiektua onartu zuela jakin baitzen; ETEei laguntzeko eskualde izaerako elkarteek betetzen duten funtzioa begi onez ikusten duela EBk egiaztatu da horrela.

AEROSFIN proiektua 2005ean, AEROSFIN (AEROnautical Spanish and French INterregional network) europar proiektua onartu zen, Interreg IIIA laguntzen markoan. Marko hori eskualdeen arteko lankidetza indartzen eta ondoko eskualdeen arteko kohesio ekonomiko eta soziala sustatzen ahalegintzen da. Mekanizatu aeronautikoa hobetzeko lankidetza tekniko eta zientifikoko proiektu bat da AEROSFIN. Proiektu horretako bazkideak Tarbesko eta Bilboko Ingeniaritza Eskolak, FATRONIK euskal teknologia zentroa, ESTIA Innovation (Frantzia) eta HEGAN Elkartea dira. Lehenengo hirurek bazkide ikertzaile modura parte hartzen dute, eta azken biak industriarekiko zubi lana egiten dute, ikerketaren esparruan egiten diren aurrerapenak benetan eraginkorrak izan daitezen eta industriak dituen arazo praktikoei irtenbidea aurki diezaioten.

6. 2005.Urteko Txostena, HEGAN

2005ean, ikerketa, koordinazio eta hedatze lanez gain (www.aerosfin.org) “AERODEMO” bat egin zen FATRONIK elkartearen instalazioetan: produkzio sistemen erakustaldi praktikoak egin ziren (thin wall machining, friction stir welding, incremental sheet metal forming, etab.), eta 25 erakundetako 60 lagun inguru bildu ziren bertan.

Teknologia eta Berrikuntza arloetako koordinazioa Esparru teknologiko aeroespazialean koordinatzaile lekua betetzen ahalegintzen da HEGAN, eta sektoreko informazioa kudeatzen eta zabaltzen du, maila guztietan: I+G arloko laguntzei buruzko informazioa, lankidetzan oinarrituta proiektuak abiarazteko akuilatze-lanak etab.

Esparru honetan, SCRATCH eta AEROSME proiektuetako espainiar eta europar ordezkariekin lanean jarraitu du HEGANek; I+G arloko europar proiektuetan ETEen parte hartzea bultzatzeko Europako Programa Markoko beste bi neurri dira aipatutako proiektuak, ECARE bezala; jardunaldi teknologikoetan parte hartu du; kolaboratzaile izan daitezkeen enpresetarako bisitak antolatu ditu, eta urte horretan ere sektoreko Zaintza Teknologikorako Buletina hedatzeaz arduratu da.

JARDUEREN LABURPENA

3.1 BARNE EREMUA 3.1.2 LEHIAKORTASUNA: KUDEAKETAREN KALITATEA ETA BERRIKUNTZA, ETA FAKTOREAK

EN9100 araua EN9100 egiaztapena sustatzeko azken urteetan egin diren lanekin lotuta, arau horren bidez egiaztapena lor zezaketen enpresa guztiak homologatuta zeuden egiaztapen aeroespazial horretan 2005eko udarako. Bertako kalitate arau baten garapena sustatzeko 1999an hasi zen prozesu baten goren puntua adierazi du 2005. urteak; eta arau horrek, alde batetik ISO 9000:94 arauen irizpideak eta, bestetik, HEGAN 9000 izendapenaren bidez, Europako eta Amerikako industria aeroespazialaren irizpideak elkartu ditu. Prozesu horrek guztiak Euskal Herriko sektore aeroespaziala lehen lekuetan kokatu du, Europako arau aeroespazial honek egiaztatutako enpresen kopuruari dagokionez, eta kalitatea gure enpresen kulturaren osagai izan dadin lortu du.

PRI/NADCAP egiaztapena Derion (Bizkaia) ITPk eta HEGANek antolatutako jardunaldietan estatuko fabrikatzaile aeroespazial nagusien hornitzaileei prozesu berezien NADCAP eskemaren ezarpena aurkeztu ondoren, euskal sektoreak konpromiso sendoari eutsi dio PRI/NADCAP xedapen berri horiekin.

Urtebetean, bertan egiten ari diren prozesu berezien % 50 egiaztatuta zeuden 2005ean, eta gainerakoen egiaztapena 2006. urterako planifikatuta dago.

IAQG/EAQG Euskadiko industria aeroespazialak kalitaterik onena lortzeko duen konpromisoa modu esanguratsuan adierazten du HEGANek EAQG taldean (European Aeroespace Quality Group) eskubide osoko kide gisa parte hartzeak, eta baita talde horrek bi urtean behin egiten duen bilera 2005eko otsailerako Bilboko Sheraton Hotelean antolatzeak ere. Bilera horiek Europako hainbat hiritan egiten dira, eta Bilboko bilera honek errekorra hautsi zuen parte hartzaileen aldetik, sektoreko europar enpresa guztietako ordezkariak bildu baitzituen kasik, 50 guztira; batzorde horrek egin izan dituen bileretako parte hartzearen batez bestekoaren oso gainetik dago kopuru hori, batez beste 35 lagun inguru biltzen baitira. Bilera horren antolatzaileak HEGAN eta ITP izan ziren – azken hori Euskadiko industria aeroespazialaren ordezkari da EAQG kalitate taldean–. Bilera horren helburua, alde batetik, Europako sektorearen estrategia lantzen hastea da eta, bestetik, IAQGren hurrengo bilerari begira martxan jarri-

tako ekimenen aurrerapen-maila aztertzea; bilera hori 2005eko apirilean egin zen Amsterdamen.

IAQG taldearen (Internacional Aeroespace Quality Group) bilera horietan 1998. urtean sortutako erakunde hori osatzen duten hiru sektoreek parte hartzen dute; Europako kideak EAQGren bidez ordezkatuta daude, eta Amerikakoek (AAQG) eta Asia eta Ozeano Barekoek (APAQG) ere hartzen dute parte. Guztira, IAQG taldean mundu osoko 60 enpresa aeroespazialek hartzen dute parte; eta helburua kalitatearen eta segurtasunaren hobekuntza esanguratsua ekarriko duten ekimenak martxan jartzea eta hornikuntza katean kostuak murriztea da; horretarako, lankidetza jarduerak ezartzen dira, nazioarteko enpresa aeroespazialen artean konfiantza lortzeko helburuarekin.

Eta arau eta baldintza komunak, hornikuntza kate osoan produktuetarako eta prozesurako etengabeko hobekuntzako prozesuak eta emaitzak partekatzeko metodoak ezartzen dira, eta ezarpen planak abiarazten dira, sortzen diren ekimenak aurrera eramateko.

Ingurumen Hitzarmena 2005. urtearen amaieran, HEGANek ingurumenarekin konpromiso sendoa hartua duela erakutsi zuen, sektore aeronautikorako Ingurumen Hitzarmenaren sinadura abiarazten lagundu baitzuen, euskal erakundeak ingurumena industriako azpisektore nagusietan txertatzeko garatzen ari diren estrategien barnean.

Ingurumen kalitateari ekarpen handia egingo dio hitzarmen horrek, Administrazioak babes teknikoa, ekonomikoa eta administratiboa emateaz gain. Ikuspegi zabalago batetik begiratuta, Ingurumen Hitzarmenak aplikatzeak barne merkatua eta lehiakortasun arauak suspertuko ditu, kalitatezko ondasun eta zerbitzuak lortzeko.

IHOBEk, Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoak, antolatutako informazio saioak ere izan ziren, eta saio horiek HEGANek enpresei helarazten dien informazioa osatzen lagundu zuten; saio horien ondoren, enpresa horietako askok prozesu hori babestu zuten, konpromiso gutuna sinatuz. 2006an Ingurumen eta Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu Sailaren eta enpresa horien ordezkarien arteko hitzarmena formalizatzea aurreikusten da.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 7

3 - HEGAN ELKARTEKO J

3.2 KANPO EREMUA

3.2.1 AZOKAK, MISIOAK ETA PROFESIONALEN TOPAGUNEAK

Aeronautikako Teknologietan Sakontzeko Ikastaroa Bilboko Ingeniaritzako Goi Mailako Eskolak ematen duen Aeronautikako Teknologiatan Sakontzeko Ikastaroan laguntzen jarraitu du HEGANek, eta urte horretako taldeari diplomak emateko ekitaldian parte hartu zuen. Ikastaro honen ezaugarri garrantzitsu bat enpresen errealitatetik gertukoa izatea da, sektoreko euskal enpresek eta Bilboko Ingeniaritza Eskolak diseinatu baitzuten Ingeniari Aeronautikoen Goi Mailako Eskolarekin (ETSIA, Madrilgo Unibertsitate Politeknikoa) batera, eta gure klusterreko kide entzutetsuenek ere bertan parte hartzen baitute, ikasleei eskaintzen zaizkien praktiketako programen bitartez; gainera, karrera amaierako proiektua egiteko aukera ere ematen zaie.

Beste batzuk Klusterrak bertako kideei negozio aukerak identifikatzeko bidea erraztu die, merkatu azterketak sustatzen dituzten lan taldeen edota enpresa taldeen prestakuntzan lagunduz eta, horrez gain, industria eta kudeaketa prozesuak hobetzeko osatutako taldeen lanak bateratuz.

Le Bourget 2005 Urte bakoiti guztietan bezala, Paris Air Show erakustazoka egin zen 2005ean, eta HEGANek ahalegin berezia egin zuen parte hartzeko; Paristik gertu, Le Borugeteko airedromoan, egiten den azoka hau nazioartean egiten den azoka aeroespazial garrantzitsuenetarikoa da. Bertan, 50 m2-ko erakusmahai izan zuten klusterreko bazkideek.

Zenbait urtetik hona, Euskal Autonomia Erkidegoa estatuko bigarren polo aeroespazial bihurtu da, Madrilen atzetik eta Andaluziarekin parekatuta. Hiru autonomia erkidego horiek Espainiako industria aeroespazialaren fakturazioaren eta lanpostuen % 90 biltzen dute. Duen garrantzia argi eta garbi nabarmendu da 2005eko Le Bourgeteko azokan ere: Espainiako pabiloiko 25 erakusmahaien artean, heren bat euskal erakundeei egokitu zitzaien, eta pabiloi horretako lurzoruaren % 40 hartu zuten guztira.

Azoka horretan, HEGANen jarduera nagusiak hauek izan ziren: erakusmahaiak eta bertako bazkideek piztu zuten interesa (konpainien, erakundeen eta agintarien artean 200 bisita izan zituzten guztira); enpresen arteko bileren antolamendua, beste erakunde eta eskualdeetako elkarte batzuen bidez; eta ECARE proiektuaren amaierako saioan hizlarien artean parte hartzea; EADS etxearen auditoriumean izan zen ekitaldi hori, eta Europako Batzordeko ordezkariak, 4 Europako hainbat kluster eta elkartetakoak eta IMG -koak izan ziren bertan.

2005eko Azpikontratazioa 2005. urtean, 2005eko Industriako eta Teknologiako Goi Bileraren esparruan, Bilbon izan zen Azpikontratazio azokan parte hartu zuen lehen aldiz.

Antolatzaileekin hitzarmen bat egin ondoren, BEC-en (Bilbao Exhibition Centre), HEGANen eta bertako 4 bazkideren artean etorkizunean pabiloiaren barnean euskal uharte bat izatea espero dena osatu zen.Tarteka-marteka garrantzi handiko bisitariak hurbildu zitzaizkien, eta beraz, parte hartze honek arrakasta pixka bat izan duela erakutsi du horrek, eta hurrengo edizioetarako antolatzaileekin hitzarmenak egiteko aukera izan daitekeela iragartzen du.

Aerosolutions 2005 HEGANek Bordeleko negozioen topagune honetan parte hartu du taldean, oraingo honetan 9 bazkiderekin. Topagune horrek arrakasta izan du, eta arrazoi bat hauxe da: aurrez kontratistekin eta sektoreko bezeroekin egin beharreko bileren agenda baten kontratazio bidez parte hartzen da bertan. HEGANeko kideentzat jarduera horrek emaitzak onak izan ditu: hauen –azpikontratisten funtzioa betez– eta bezero aeroespazialen artean egin diren elkarrizketak eta bilerak ugari izan dira, 71 guztira.

8. 2005.Urteko Txostena, HEGAN

JARDUEREN LABURPENA

3.3 EREMU OROKORRA

3.3.1 INFORMAZIOA ETA KUDEAKETA

COAST proiektua 2005. urtea, klusterrak “Espazio Atlantikoa” programan, INTERREG IIIB-k finantzatutako COAST Proiektuan parte hartu duen azken urtea izan da. Proiektu honetan parte hartzen duten eskualdeko elkarteek (ADOUR COMPETITIVITÉ, WALES AEROSPACE eta HEGAN) Europako hiru eskualde horietako enpresa aeroespazialen artean merkataritza eta lankidetza harremanak sustatu nahi dituzte. Hiru eskualdeen artean konfiantzazko plataforma bat ezartzen ahalegintzeko bidea egiten jarraitu da proiektu honetan, horrela, eskualde horietako konpainien artean negozioak egitea bultzatzeko eta beste eskualde batzuekin batera proiektu berrietan parte hartzeko aukera bultzatzeko. Proiektu horretan egin den lanak eta ECAREn ere egin duen bideak eman du fruiturik: COAST jarduera eta lankidetza esparruari jarraituz beste eskualde batzuk sustatzen ari diren proiektu batzuetan parte hartzera gonbidatu dute HEGAN, TECINNOV edo SIDEREUS proiektuetan, adibidez.

Merkatua eta aukerak zaintzea HEGAN sektorearen presentzia indartzen ahalegindu da, bilera, misio eta bisiten bidez; nazioarteko topaketa eta ekitaldietan parte hartzen du, hainbat iturritatik jasotzen duen informazio kopuru handi bat kudeatzen du, eta bere web orrialdean bazkideen zerbitzura jartzen du, intranet sarearen bidez.

2005ean, HEGANek denboraldi luze bat bertako intranet zerbitzuko foroetako barne sistema hobetzera, mantentze lanak egitera, eta sistema hori eduki praktiko eta erabilgarriz hornitzera zuzendu du. HEGANen web orrialdeko foroa sarbide maila egituratu ugariko sistema bat da, eta, alde batetik, aldi berean hainbat erakundek parte har dezakete bertan hainbat gai eta eremuri buruz eztabaidatzeko; eta bestetik, bazkideek sektoreko enpresa munduari buruzko informazioa lortzeko baliabide bikaina dute bertan. Informazioaren kudeaketa horrekin lotuta, 2005ean HEGAN Elkarteak Datuak Babesteko Lege Organikora (LOPD) moldatu du bere jarduera.

Aurreko ekitaldian, beste 7 bazkide berri onartu dira: lau industria mundukoak, ADS, AERODLTOOLS, TALLERES AIBE eta ELECTROHILO; CTA teknologia zentroak, HEGANeko lehen bazkideen “seme”; eta FATRONIK eta TECNALIA AEROSPACE korporazioa, azken hau INASMETen bidez klusterra hasi zenetik oso aktibo ibili dena. Oro har hartuta, 32 erakunde horiek azpisektore aeroespazial guztietan lan egiten dute, eta gai dira produktuen eta zerbitzuen garapenerako ziklo osoa gauzatzeko: I+G, diseinua, fabrikazioa, integrazioa, entsegua, egiaztapena eta produktuaren euskarria.

3.3.2 ORDEZKARITZA ETA SUSTAPENA

2005. urtean hainbat jarduera egin dira ordezkaritzaren, komunikazioaren, sustapenaren eta erakundeen arteko erlazioen esparruetan; hauen helburua Euskal Herriko sektore aeroespazialaren irudia sendotzea, sektorean ezinbesteko tokia betetzen duten eragileekin harreman estuak izatea, eta munduko inguru aeroespazialari eta gizarteko gainerako taldeei honen guztiaren berri ematea da.

Sektorean funtsezko tokia betetzen duten erakundeekin, bai publikoekin eta bai pribatuekin, harremanak izaten jarraitu da. Horrekin lotuta, ATECMAren (Asociación Española de Fabricantes de Material Aeroespacial) Batzorde Delegatuan izaera iraunkorrez parte hartzeko jaso duen gonbita azpimarratu behar da).

2005eko irailean, Europako Batzordeak HEGAN “Developing new Member States, capabilities in Aeronautics research’’ jardunaldietan parte hartzera gonbidatu zuen, Europako Batasuneko estatu kide berrietako ordezkariei HEGANen esperientzien berri emateko.

Hedapen bideei dagokienez, elkarteak komunikazio plan berezi bat abiarazi du, arlo horretan aditua den agentzia bat kontratatuz horretarako; gizarte komunikabideetan gure klusterrari buruz ematen diren informazioetarako zehaztasun handiagoa eskaintzea da helburua.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 9

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.1 AIRE EGITURAK 4.1.1 Aireontzi handiak 4.1.2 Eskualdeko hegazkinak

4.1 AIRE EGITURAK 4.1.3 Negozio hegazkinak eta abiazio orokorra 4.1.4 Defentsa sektoreko hegazkinak 4.1.5 Helikopteroak

4.2 MOTORRAK 4.2.1 Sektore zibileko motorrak 4.2.2 Defentsa sektoreko motorrak

JARDUEREN LABURPENA

4.3 SISTEMAK ETA EKIPOAK

4.4 MANTENTZE LANAK 4.4.1 Sektore zibileko mantentze lanak 4.4.2 Defentsa sektoreko mantentze lanak

4.5 ESPAZIOA

4.6 I+G PROIEKTUAK 4.6.1 Aireontzien ingeniaritza eta espazioa 4.6.2 Prozesuak eta materialak 4.6.3 Entseguak 4.6.4 I + G baliabideak

4 - ENPRESA ELKARTUEN JAR

4.1 AIRE EGITURAK 4.1.1 AIREONTZI HANDIAK

AIRBUS – A380 GAMESA AERONÁUTICA Airbus A 380 hegazkinaren fuselajerako eta eraso eta irteerako ertzetarako 19. sekzioaren diseinuaz, prototipoak egitez eta egitura metalikoa lantzeaz arduratu da, eta baita egonkorgailu horizontaleko kaxak elkartzeko elementuez ere, Toledoko ICSA filialaren bidez.

2005. urtean, GAMESA AERONÁUTICAk produkzioa sendotu zuen; hegazkinak bere lehen hegaldia apirilean egin zuen, eta egiaztapena lortzeko egin beharreko entseguetan aritu zen, egiaztapen hori 2006ko azken hiruhilekoan lortzea aurreikusten bada ere. Bezeroari 24 hegazkinetarako osagaiak entregatu zaizkio. Bidaiarien bertsioan, “Full scale” entsegu estatikoen kanpainan ere lan egin da.

GAMESA AERONÁUTICA

2005ean, AIRBUSekin honako proiektu hauetan parte hartu du: A350 ereduaren 19. sekzioaren kontzeptuzko diseinurako laguntza teknikoa, Getafeko instalazioetan; A380-800F garraio hegazkinaren bertsio berrien garapena, 2006. urtearen erdialdera arte luzatuko den lana; EADS-CASArekin A380 hegazkinaren “Belly Fairing” sekzioa egiaztatzeko dokumentazioa prestatzen jardun du; eta ICSA filialaren bidez, A380 ereduaren 19. sekzioko zurrungarri eta angularretan lan egin du.

2005eko martxoan, GAMESA AERONÁUTICAri, bere filiala den EASA DEL SUR (Sevilla) enpresaren bidez, Airbus A300/A310 familiarako kargarako atearen muntaketa esleitu zaio, eta urte osoan 15 entregatu ditu eskura. Beste filial batek, ICSAk, A320 eredurako oinarrizko pieza metalikoak fabrikatzen jarraitu du.

AEROMEC

TECNICHAPA etxeak, bere lehentasunekin jarraituz eta txaparen eraldatze bideen eta multzoen integrazioaren esparruetan, fabrikazio prozesu berrietan inbertitzeko planei ekin die, eta 2006an martxan izango dira. Jarduera aeronautikoaren garapenerako konpromiso estrategikoaren ildotik, TECNICHAPA negozio handiagoa eta dibertsifikatuagoa lortzeko aurrerapen handiak egiten ari da (bezero berriak, aplikazio eremu berriak eta programa gehiago). 2005ean, TECNICHAPAk jarduera berriei ekin die egituren arloan; zehazki, egiturazko piezak berriak garatu eta fabrikatu ditu, eta honen aplikazioa A380 programaren barnean, 19.1 Sekzioan biltzen da.

2005ean, AEROMEC enpresak, titaniozko mekanizazioetan eta beste aleazio berezi batzuetan aditua den etxe horrek, aireontzi handien esparru horretan esku hartu du, eta Airbus A380 eredurako aluminiozko egiturazko piezak fabrikatu ditu, besteak beste, A380 hegazkinaren hegoko egiturazko diafragmak.

Horrez gain, NOVALTI etxeak Airbus A380 hegazkin horren beraren “Belly Fairing” sekzioko 5. zonako zati metalikoen multzoaren fabrikazio ingeniaritza garatu zuen, eta serierako planifikatutako hegazkinen kopuruari zegozkion osagaiak, azpimultzoak eta muntaiak entregatu zizkion EADS-CASAri.

12.2005.Urteko Txostena, HEGAN

NOVALTI

RDUEREN LABURPENA

4.1 AIRE EGITURAK

BURULAN enpresak, osagaien mekanizazioaz eta fabrikazioaz arduratzen den enpresa horrek, 2005ean makineria parkea zabaldu zuen, 5 ardatz gehiagotako zentro bat eginez, eta, A380 programaren barnean eta GAMESA AERONÁUTICAren azpikontratatzaile modura, proiektu aeronautikoetan ibili da.

2005ean, EN9100 egiaztapena eta bere prozesu berezietarako NADCAP egiaztapen aeronautikoa lortu dituelako nabarmendu da TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT; tratamendu termikoen azpikontratazio enpresen artean hori lortu duen lehena izan da, eta zenbait bezerori dagokionez (CESA, Messier-Dowty edo EADS-CASA) homologazio fasean dago. A380 programan jarraitu du TTTk. Gainazalen tratamenduan lan egiten duen beste enpresa elkartu bat, aleazio-altzairuen tratamendu termikoetan espezializatua eta erresistentzia mekanikoan eta errendimenduan aparteko ezaugarriak lortzea ahalbidetzen duena, TEY da, eta etxe honek ere hegazkin horretan parte hartzen du, TTP-Wing programaren barnean.

SPASA enpresak gero eta soluzio integratuagoak eskaintzen dizkio aeronautikaren sektoreari, eta egiturazko osagaien produkziorako duen gaitasuna goren mailara eraman du, bere ingeniaritza eta muntaia sistema sustatuz.

A380 programaren barnean, “Belly Fairing” ataleko 2. zonarako piezak mekanizatu ditu.

Mecanizados ASTORKIAk, osagai aeronautikoen mekanizazioan aditua den enpresa horrek, parte hartu du A380 hegazkinean, egiturazko osagaiak eginez; eta NUTER-ek ere parte hartu du, 19. sekzioko piezak fabrikatuz.

ASTORKIA

METRALTEC enpresak sektore aeronautikoarekin zituen harremanei eutsi die, programa honetarako CNC bidez mekanizatutako prozesuetan eta abiadura handikoetan eta txaparen konformazioan, pinturan eta tratamendu termikoetan lan eginez, eta bere eskaintzari gero eta integrazio maila handiagoko azpimuntaia aeronautikoak erantsi dizkio.

Aeronautikako tresnak eta mihiztatze eta muntatze-prozesuen automatizazioa gauzatzeko proiektuetan (“eskuratzeko prest” proiektuetan) oinarritzen dira BURDINBERRI enpresaren jarduerak. Dituen baliabideei esker, neurri handietako tresnak egin ditzake, eta oso epe motzean neurri handiko proiektuak eta serie handiak landu eta kudeatu ditzake; ildo horretatik, A380 programan parte hartu du, berau harmaila automatikoez, ontzeko mahaiez eta moldeen tresneriaz hornituz.

MESIMA enpresa ebaketa berezietan eta materialen kudeaketan eta harrera kualitatiboan espezializatuta dago eta, beraz, lehengaien eta aluminio, titanio eta altzairuzko aurreformen horniduraz arduratzen da; A380 programan, azpikontratatzaileak aurreformatutako edo aurremekanizatutako lehengaiez hornitzeaz arduratzen da.

SIEGELek sektore aeroespazialeko hainbat programatarako osagai mekanizatuen fabrikaziora zuzendu ditu bere jarduerak; besteak beste, AIRBUS A380 hegazkinerako egiturazko osagaiak egin ditu, kalitate aeroespazialari lotuta egiaztapen gorenak eta sektoreko hainbat bezero garrantzitsuren homologazioak lortzeko egin duen ahaleginari esker.

ARATZek sektore aeronautikoan lanean jarraitu du, tresneria, makineria eta pieza bereziak eginez, CAD-CAM bidez 5 ardatz arteko mekanizazio prozesuak erabiliz; askotariko esparruetan jardun du, esate baterako, prototipoen fabrikazioan, konpositeetarako moldeetan, muntaietarako tresnerian; A380 programan ere parte hartu du.

SENER-ek aeronautikako europar programa nagusietan parte hartzen du.

Material konposatuko elementuen diseinuan eta egiaztapenean esperientzia handia izateaz gain, neke handiak jasaten dituzten material metalikoetako elementu konplexuen ingeniaritzan esku hartzen du, eta eremu horretan SENER-ek esperientzia handia du. 2005ean, A380 programaren barnean, SENER-ek arrakasta handiz amaitu du “Belly Fairing” ataleko panelen doitzea,

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 13

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.1 AIRE EGITURAK

eta lurreratzeko trenaren tranpen eta egonkorgailu horizontalaren kaxaren egiaztapen lanei ekin die. Osagai horiek Espainiako AIRBUSen diseinuak dira, eta SENER-en zeregina diseinu hori hegaldietako entseguetan lortzen diren karga berriekin egiaztatzea da. Gainera, Espainiako AIRBUSekin lankidetzan, A380 hegazkinaren garraio hegazkinaren bertsioari (“Freighter”) dagokion egonkorgailu horizontalaren diseinuan lan egin du.

Hegazkin horretarako bertarako, AEROTEAM etxeak ertzak lantzeko tresnak, Rudder eta Elevator ataletarako piezak eta 19. sekziorako errefortzuak egin ditu.

SENER

AIRBUSeko beste programa batzuetan, A340 eta A330/340 familietan, adibidez, parte hartu duten klusterreko beste enpresa elkartu batzuk BURULAN, TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT, SPASA (kabinako elementuen mekanizazioa), ASTORKIA, BURDINBERRI, MICROFUSIÓN DE ALUMINIO, METRALTEC, ARATZ, MESIMA eta SIEGEL izan dira.

1997an sortu zenetik, CTAk (Teknologia Aeronautikoen Zentroa) industria aeroespazialari bere zerbitzuak eskaini dizkio, eta 2005ean, Miñaoko (Araba) egoitzatik A380 programaren barnean egitura entseguak egiten jarraitu du hainbat bezerorentzat, besteak beste, Frantziako AIRBUSentzat, Espainiako AIRBUSentzat, Socata etxearentzat, GAMESA AERONÁUTICArentzat eta CESArentzat; programa honetarako, gainera, Alemaniako AIRBUSekin hegoko osagai baterako entseguak egiteko kontratua egin du. Halaber, Erresuma Batuko AIRBUS enpresarako entseguak egitea negoziatu du, eta beraz, AIRBUSen parte hartzen duten herrialde guztiekin ari da lanean.

Bestalde, TECNALIA AEROSPACE etxeak –2005ean sartu zen klusterrean– garapen programetan hainbat jarduera egin ditu zenbait azpisektoretako bezero aeroespazialentzat. Egituren atal honetan, eta ingurumenari hobeto moldatutako prozesuak lortzeko sektoreak erakutsi duen kezkan oinarrituta, hainbat programatan kontratuen gidaritzapean aritu da TECNALIA AEROSPACE, eta kontratu horiek kromorik gabeko babes sistemen garapenean, eta nanomaterialen txertaketan, egiturazko ezaugarrien ikuspegitik edota izotz eta tximistari aurre egiteko moduen ikuspegitik egituren prestazioak hobetzean oinarritu dira, besteak beste. Ingurumenarekin lotutako kezka hori aintzat hartuta, kalitate aeronautikoko material konposatuak birziklatzeko sistema bat garatu du, gero, horren zorrotzak ez diren sektoreetan erabiltzeko. Europaren esparruan, TECNALIA AEROSPACEk material konposatuen fabrikazioan lan egin du, autoklabearen alternatiba diren prozesuen bidez, aplikazioetarako nahikoa diren prestazioak kostu txikiagoan eskaintzeko. Esparru horretan bertan, nanomaterialek bibrazioen kontrolean elementu aktibo modura lan egiteko duten gaitasunean ari da lanean, egituren esparru horretan aplikatzeko.

BURULAN

METRALTEC

CTA 14.2005.Urteko Txostena, HEGAN

JARDUEREN LABURPENA

4.1 AIRE EGITURAK

BOEING 2005ean, GAMESA AERONÁUTICAk Boeing etxearen 747 “Large Cargo Freighter” (Edukiera Handiko Garraio Hegazkina) ereduaren egituraren diseinua lantzen jarraitu zuen. Bidaiarien 747-400 eredu aldatuta da, BOEING 787 Dreamliner berriaren egitura handien garraiorako erabiliko dena. Edukiera Handiko Garraio Hegazkin honen perimetro handiari esker, gaur egun zerbitzu erregularretan erabiltzen den karga hegazkin handienak (747-400 eredua) baino askoz karga handiagoa (% 300) eraman ahal izango du bizkar nagusiaren gainean.

Edukiera Handiko Garraio Hegazkin honen egiaztapena 2006. urtean lortzea espero da.

2005. urte hasieran sinatutako kontratuari esker, GAMESA AERONÁUTICA etxea 787 Dreamliner programa babestuko duen lehen hornitzaile espainiarra izango da, eta Boeing etxearekin lan egingo du “swing zone” edo Edukiera Handiko Garraio Hegazkinaren sekzio kritikoaren ingeniaritzaren azterketan eta garapenean.

“Swing zone” hori oso egitura konplexua da, eta honen bidez, atzeko fuselajea zabaldu egiten da, 787 ereduaren material konposatuko egitura handien karga lanetarako (besteak beste, hegoak edo fuselajea). Boeing etxearen proiektu handi honetan parte hartzeak argi eta garbi erakusten du GAMESA AERONÁUTICA etxeak ingeniaritzaren arloan duen gaitasuna eta ahalmen teknologikoa.

AEROTEAM

Klusterreko AEROTEAM enpresa elkartua, sortu zenetik sektore aeroespazialean lan egiten duen enpresa hau, pieza aeronautikoen, tresnen, muntaiarako gailuen eta hegazkinetako piezen diseinuan, programazioan eta mekanizazioan aritzen da, eta Boeing etxearen 787 programan lanean sendo hasi da. “Dreamliner” izena daraman hegazkin horretan, AEROTEAM etxea FanCowls, Spars, Skins, RMT eta ateen Drapage ataletarako tresnen diseinuaz eta frabrikazioaz arduratu da.

BURDINBERRI

Azkenik, aireontzi handietarako eta, zehazki, BOEING eredurako, BURDINBERRI enpresa elkartua 2005. urtean marka estatubatuarreko 737 ereduaren lemaren estaldura moldekatzeko tresneria emateaz arduratu da.

SIEGEL

MESIMA

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 15

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.1 AIRE EGITURAK 4.1.2 ESKUALDEKO HEGAZKINAK

EMBRAER Aurreko urtean bezala, Embraer-en ERJ 145 familiaren joeran salmenten moteltzea nabarmendu da, programak izan duen bizitzari begira honen gainbehera logikoaren ondorioz, batik bat; dena den, programa honek hasieran aurreikusi ziren merkatu itxaropen guztiak ondo baino hobeto gainditu ditu, eta 2005eko otsailean 900. hegazkina entregatu zela (ERJ135 eredukoa) nabarmendu behar da.

Programa horrek GAMESA AERONÁUTICAri sendotzen eta eskualdeko hegazkinen merkatuan lider lekua hartzen lagundu dio, bai estatuan eta bai nazioartean. Familia hori ERJ 135, 140, 145 LR/XR eta Legacy ereduek osatzen dute. GAMESA AERONÁUTICAk proiektu honetan arrisku bazkide gisa parte hartu du, eta hegoen, kontrol gainazalen, motorren estalkien, aire sarreren eta bultzada-errebertsoreen garapen eta egiaztapen lanetan jardun du; gaur egun, pieza horien fabrikazioaz eta mantentze lanez arduratzen da, familiako eredu guztietan, guztiak dagozkien sistemekin ekipatuta eta aireontzian txertatzeko prest.

GAMESA AERONÁUTICA

2005. urtean, GAMESA AERONÁUTICAk Embraer etxeari 56 hegazkinetarako multzoak entregatu zizkion, eta horrek GAMESA AERONÁUTICAk guztira 952 aparatu eman zituela adierazteko du, ordezko piezak kontuan hartu gabe.

Embraer etxeak duela urtebetetik Txinan duen plantari (J-V HARBIN) beste 5 hegazkinetarako osagaiak egin dizkiola ere azpimarratu behar da. Embraer-ek XR ereduaren serie amaiera 2006ko ekainerako iragarri du eta, beraz, GAMESA AERONÁUTICAk serie horretako azken produktua 2006ko martxorako entregatuko du. Produktu linea horretan aktibo geldituko diren bakarrak Legacy ereduak, goian adierazitako bi bertsioak, eta defentsakoak dira.

GAMESA AERONÁUTICAk 170/190 familiako hainbat programatan ere parte hartu du, beronen bizialdian esleitutako egituren hornitzaile esklusibo modura. Besteak beste, fuselajearen atzeko zatia eta egonkorgailu horizontala eta bertikala dira egitura horiek, bakoitza dagozkion igogailuekin eta norabidelemarekin; eta hauen garapenaz (diseinua eta kalkulua) eta egiaztapenaz arduratu da.

Hegazkin mota honen familiak 70 bidaiaritik 114ra bitartekoak biltzen ditu, eta EMB170, 175, 190 eta 195 ereduek osatzen dute; goren puntuetariko bat EMB190 hegazkinak 2005eko abuztuaren 30ean lortu zuen egiaztapena izan da, eta JETBLUE operadoreari lehen unitateak eman dizkio; hegazkin horiek sendotu eta hazteko funtseko bi gertakari izan dira biak. Urte hasieran, EMB190 eta EMB195 ereduetarako 2 bertsio berri (Advance Range –AR-) iragarri ziren, eta operazioetan irismen eta malgutasun handiagoa ahalbidetuko dute hauek. 108 bidaiari arteko edukiera duen familiako kideak, EMB195 hegazkinak, egiaztapena 2006ko bigarren hiruhilekoan lortzea aurreikusten da, eta horrela, merkatuan familia osoa finkatzea lortuko da, eskabide irmo hauek adierazten dutenez: EMB170 ereduko 202 hegazkin, EMB175 ereduko

16.2005.Urteko Txostena, HEGAN

GAMESA AERONÁUTICA

ARATZ

JARDUEREN LABURPENA

4.1 AIRE EGITURAK

26, EMB190 ereduko 234, eta EMB195 ereduko 29; horrek guztiak hegazkin honi etorkizun oparoa iragartzen dio.

2005ean, GAMESA AERONÁUTICAk 52 hegazkinetarako multzoak entregatu zituen; eta guztira EMB170 ereduko 140 hegazkin osatu dira; eta EMB190 35 hegazkinetarako 28 multzo entregatu ditu jada. Lan horiek Arabako GAMESA PRODUCCIONES AERONÁUTICAS, FUASA eta MOASA instalazioetan egin dira.

Berrikuntzen atalean, Brasilen muntaia planta berri bat abiarazi dela nabarmendu behar da (GAMESA Do BRASIL), eta bertan, Embraer 190/195 ereduetako egonkorgailu horizontalen fabrikazioari eta muntaiari ekin zaio; 2005ean bezeroari 24 eman zaizkio guztira.

EMBRAER programa hauetan parte hartu duten HEGAN Klusterreko beste enpresa elkartu batzuk hauek izan dira: BURULAN, TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT, ASTORKIA, METRALTEC, ARATZ eta MESIMA. AEROMEC etxeak Embraer 170/190 programetarako aluminiozko egiturazko piezak egin ditu; NUTER etxeak 170 eta 190 ereduetarako enpenaje horizontalak eta bertikalak eta 145 ereduko hegoetarako piezak egin ditu; eta SPASAk EMBRAER programa askotarako (135, 145, 170 eta 190) azpimultzoak eta oinarrizko piezak egin ditu.

BOMBARDIER GAMESA AERONÁUTICAk aireontzien familia horretako enpenaje horizontalak eta bertikalak garatu zituen, eta gaur egun berorien fabrikazioaz arduratzen da, sakonera-lemak ere barne hartuta. Bezeroa eta integratzailea Kanadako BOMBARDIER enpresa da. GAMESA AERONÁUTICAk produktu horiek erabat amaituta entregatu ditu, proba funtzionalak eta honen pieza osagarriak ere kontuan hartuta eta ondo muntatuko direla bermatuz.

TEY

2005ean, GAMESA AERONÁUTICAk 56 hegazkin entregatu ditu. GAMESA AERONÁUTICAk, bere sozietate den Sevillako EASA del Sur enpresaren bidez, entregen plana gero eta hobeto betetzen du, aurreko urtearekin alderatuta.

Amaitzeko, CRJ700 eta CRJ900 programetarako 2005. urtea ere positiboa izan dela esan behar dugu, eta berriro ere bezeroa oso pozik azaldu da GAMESA AERONÁUTICAk hainbat arlotan garatu dituen jarduerekin.

Horrez gain, GAMESA AERONÁUTICAk ingeniaritzaren arloan karbonozko egitura handien garapenean parte hartu du eta laguntza eman du, besteak beste, atzeko fuselajean, egonkorgailu bertikalean eta belly fairing atalean, Bombardier produktuen sail berrirako (C seriea), honek Kanadan dituen instalazioetan lan eginez.

BOMBARDIER-en programa hauetan esku hartu duten klusterreko beste enpresa elkartu batzuk TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT eta ARATZ izan dira.

TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 17

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.1 4.1 AIRE EGITURAK 4.1.3 NEGOZIO HEGAZKINAK ETA ABIAZIO OROKORRA

4.1.4 DEFENTSA SEKTOREKO HEGAZKINAK

EMBRAER Brasilgo etxeko ERJ 146 familiako LEGACY Executive eta LEGACY Shuttle serietan, GAMESA AERONÁUTICAk arrisku bazkide gisa parte hartu du, eta hegoen, kontrol gainazalen, motorren estalkien, aire sarreren eta bultzada-errebertsoreen garapen eta egiaztapen lanetan jardun du, eta gaur egun, pieza horien fabrikazio eta mantentze lanen arduradun da, familiako eredu guztietan; guztiak dagozkien sistemekin ekipatuta eta aireontzian txertatzeko prest. Lehen ere adierazi denez, eredu horien bereizgarri nagusia hauxe da: defentsako bertsioekin batera, datozen urteetan salmenten katalogoan parte hartuko duten ERJ familiako eredu bakarrak izango dira. SPASA serie horietarako hornitzailea da, azpimultzoak eta oinarrizko piezak egiten baititu.

AIRBUS 400M 2005ean, GAMESA AERONAUTICAk, Galizian duen COASA plantan, Alemaniako AIRBUSek etorkizuneko A-400 garraio hegazkin militarraren hegoetarako kontratatutako karbono zuntzezko osagaiak garatzen, diseinatzen eta fabrikatzen jarraitu du. Programa hori nabarmendu egin da, bere eduki teknologiko gorenagatik. Lehenengo entrega abenduan egin zen, uztailean diseinuan zenbait aldaketa egin ondoren. 2006. urterako prototipoen 7 entrega egitea aurreikusten da. Toledoko beste plantan (ICSA), hegazkin horren TIP saihetsak fabrikatu dira, eta FORMA A400M (EADS CASA) (ICSA).

DASSAULT Dassault Aviation eraikitzaile aeronautikoaren negozio hegazkinen maila altuko azken ereduak, Falcon 7X hegazkinak, 2005ean probako lehen hegaldia egin zuen, Bordeaux-Mérignac aireportutik. Falcon 7X hegazkinaren probako lehen hegaldi horren helburua hegazkinaren sistema guztiek, batez ere hegaldiko agingailu elektrikoek, ondo lan egiten zutela egiaztatzea izan zen, negozio hegazkin batean erabiltzen ziren lehen aldia baitzen.

Ofizialki 2005eko otsailean aurkeztu zen eredu hau, Falcon 7X eredua, luxuzko erreaktore hirukoitz bat da, gehienez ere 19 bidaiari har ditzakeena, eta datozen 15 edo 20 urteetan 300 aletik 400era bitartean saltzea espero da; jada 50 egiteko enkargua eginda dago, eta bi urteko produkzioa adierazten du horrek. Egiaztapena eta lehenengo entregak 2006. urte amaieran egingo dira.

Hegazkinak egiten dituen Frantziako etxe hau sektoreko liderra da: salmenten % 40 dagokio etxe honi, eta bere bi lehiakideren aurretik, Gulfstream estatubatuarraren eta Bombardier kanadarraren aurretik, kokatzen du horrek. Dassault etxeak duela hiru urte Mystere 20 ereduaren lehen hegaldiaren 40. urtemuga ospatu zuen, eta horixe izan zen Falcon negozio hegazkinak garatzen hasteko abiapuntua.

A400M garraio hegazkin militarraren programaren barnean, eta konpositeen fabrikaitzaile ingelesarentzat, BROOKHOUSE, etxearentzat, SENER hegoaren diseinua egiten hasi da, Erresuma Batuko AIRBUSekin eta Alemaniako AIRBUSekin batera.

Material konposatuaren arloan erabat berritzailea den diseinu bat da, izan ere, orain arte berau material metalikoekin proiektatu baita.

Espainiako AIRBUSekin batera, SENER egonkorgailu kaxaren diseinuan eta egonkorgailu horretan ezarritako sistemen euskarrietan aritu da. Askotariko neke lanetan lehen mailako aholkularitza lanak betetzeko ARIESekin lanean jarraitu da, bai A380 programan eta bai A400M programan.

AEROTEAM etxeak hegazkin horretan lanean jarraitu du, Stringers

AEROTEAM etxeak programa horretan parte hartzen du, saihetsetarako tresneria eta egiturarako errefortzuak eginez. DASSAULTen programa honetan parte hartu duten klusterreko beste enpresa elkartu batzuk TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT, ARATZ –fabrikatzaile frantziar honen programa honetan eta beste batzuetan, muntaia kaxak eta ertzak lantzeko tresnak egiten ditu– eta CTA izan dira; azken honek negozio hegazkin honetarako “Fan Blade Burstout” inpaktu entseguak egin ditu (CTAk EADSSOCATAren hainbat programatan ere egiten ditu horrelako inpaktu entseguak).

18.2005.Urteko Txostena, HEGAN

ARATZ

AEROTEAM

JARDUEREN LABURPENA

4.1 AIRE EGITURAK 4.1.5 HELIKOPTEROAK

etxearentzat tresneria eginez eta Main Fitting atala mekanizatuz; ARATZ edota BURDINBERRI ere programa horretan parte hartu duten enpresa elkartuak dira.

CASA C101/212/235/295 GAMESA AERONÁUTICAk, bere ICSA sozietatearen bidez, garraiorako hegazkin horren motorraren kapotak fabrikatzen eta muntatzen ditu; eta bere EASA DEL SUR sozietatearen bidez, EADS CASArekin lankidetzan, Working Party deritzonean ari da (CN295 eta 235 ereduen fuselajea txertatzeko fasea); San Pabloko lantokian ari dira zeregin horretan.

SPASAk 235 eta 295 ereduetarako azpimultzoak eta egiturazko oinarrizko piezak egiten ditu; eta AEROTEAMek, berriz, 295 eredurako egiturazko hainbat pieza.

EADS-CASAren programa hauetarikoren batean parte hartu duten HEGAN Klusterreko beste enpresa elkartu batzuk hau izan dira: TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT, TEY, ASTORKIA, MICROFUSIÓN DE ALUMINIO eta SIEGEL. BESTE BATZUK SPASA etxeak defentsa sektoreko hainbat programatarako azpimultzoak eta egiturazko oinarrizko piezak egin ditu: MRTT programan –bertan partaide da SIEGEL ere–, AWACS programan, P3B programan eta EUROFIGHTER programan –hemen partaide dira METRALTEC, MESIMA edota ARATZ ere–; AEROTEAMek F18rako piezak egin ditu, eta DASSAULT etxearen defentsa hegazkinetarako ari da lanean ARATZ.

SIKORSKY S-92 S-92 hainbat konfiguraziotan eskura daitekeen helikopteroa da, operazio ugaritarako erabil daitekeena, bai hegaldi komertzialak egiteko eta bai VIP erakoak egiteko, eta baita operazio militarrak eta erreskatekoak egiteko ere, petrolio-plataformen garraiorako erabilera berezia ahaztu gabe. Erakutsi duen gaitasunari esker, merkatuko beste helikoptero batzuen belaunaldia baino aurrerago doala frogatu da. GAMESA AERONÁUTICAk eredu horren garapenerako eta produkziorako osatutako nazioarteko partzuergoan parte hartzen du. Honen parte hartzea turbinaren euskarri izango den egituraren, su hormen, fuselajearen goiko egituraren, fuselajearen trantsizio sekzioaren, akaberako konoaren eta egonkorgailu horizontalaren edota barnekoen diseinura, egiaztaketara eta fabrikaziora zuzentzen da. 2005ean, GAMESA AERONÁUTICAk serieko produkzioa sendotu du etengabe, eta urte amaierarako 20 helikopterotara iritsi da; aurtengo urterako salmentetan ere oso aurreikuspen onak egin dira, eta orain arte eman dituenak 39 izan dira. Gure bezeroak, Sikorsky etxeak, zorionak eman dizkigu H-92 berrian (S-92aren bertsioa, isats zatitukoa) aurretiazko diseinu fasean egindako lanengatik; Kanadari salmentak egin zaizkio eredu honetan, eta hasierako aurreikuspenen arabera 28 helikoptero egingo dira.

GAMESA AERONÁUTICA

Helikoptero honetarako barruko nahiz kanpoko egiturazko piezak egiten ari da NUTER; AEROTEAMek hainbat mekanizazio lanekin eta ateetarako moldekatze tresnekin parte hartu du, eta BURDINBERRI muntaiarako eta ertzak lantzeko tresnen horniduraz arduratu da.

SIKORSKYren programa horretan parte hartu duten klusterreko beste enpresa batzuk hauek izan dira: BURULAN, TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT, SPASA, ASTORKIA, MICROFUSIÓN DE ALUMINIO, METRALTEC, ARATZ eta MESIMA. EUROCOPTER TIGRE GAMESA AERONÁUTICAren filialak, ICSA etxeak, EUROCOPTER-en programa honetan parte hartu du, helikoptero honen atzeko enpenajearen panelak eta egonkorgailua eginez.

BURDINBERRI

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 19

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.2

MOTORRAK

4.2.1 SEKTORE ZIBILEKO MOTORRAK

ROLLS ROYCE TRENT 1000 motorrak Boeing 787 hegazkina hornituko du, eta hegazkin hau lanean 2008. urtean hastea aurreikusten da.

2005ean, ITPk eta Rolls Roycek hitzarmena egin zuten, eta honen bidez ITP arrisku eta etekin partekatuko bazkide bihurtu da programa honetan, eta behe presioko turbinaren hornitzaile da; horrela, 35.000 libratik gorako bultzada duten motorretan, Rolls Roycerentzat behe presioko turbinen oinarrizko hornitzaile bihurtu da. TRENT1000 programan ITPren parte hartzea % 12 ingurukoa izango zela zehaztu zen. Kontratu horretan zehaztutakoaren arabera, ITP turbinaren diseinu osoaz, fabrikazioaz eta behe presioko turbinaren modulu osoa mihiztatzeaz arduratu da. Motor honen garapen programa 8 hilabete murriztu da, programa tipikoarekin alderatuta.

Programa estu horren barnean, 2005ean programaren diseinuaren aurre-azterketak eta azterketa kritikoak egin dira (PDR eta CDR), eta turbinaren lehen prototipoa egin da; abenduan Rolls Roycera igorri zen, eta 2006an motorraren lehen proba egingo da bertan.

ITPren filiala, ITA, motor horren kanpoko tutu guztien garapenaz eta horniduraz arduratu da.

Proiektu honetan PCBk ITPri urtuzko piezak eginez parte hartzen du (Hub Tail, atzeko errodamenduaren ahokalekua, estatorearen osagaiak eta zigilatze segmentuak).

Rolls Royceri ere egiten dizkio piezak, HPBH altuko turbinaren errodamenduaren ahokalekua, adibidez.

TRENT900 motorra Airbus380 hegazkina motorrez hornitzeko bi aukeretariko bat da. Motor horretan, ITPk % 16,5eko parte hartzea du, eta behe presioko turbinen eta motorrari eusten dioten egituren arduradun da. Proiektu horretan ITAk ere parte hartzen du, motorraren kanpoko tutu guztiez arduratzen baita.

Urte honetan jarduera gehien diseinua optimizatzera zuzendu dira, bai motorrean eta bai modulu esperimentaleITP tan abiapuntutzat bankuko

20.2005.Urteko Txostena, HEGAN

probetan lortu diren datuak hartuta. Jarduera horiek egiten ari baziren ere, aldi beran hegaldien entseguen kanpainari ekin zaio, berariaz prestatutako A340 eredua hartuta, eta halaxe egin da A380 hegazkinean ere; TRENT900 motako 4 motorrekin hornitutako eredu honen lehen hegaldia 2005eko apirilean izan zen. Fase horiek gainditu ondoren, lehen unitateak egiteari ekin zitzaion, horrela, hegazkin hau 2006ko lehen hilabeteetan bere zerbitzuak eskaintzen has dadin.

PCBk turbinaren hiru etapen estatore alabeak galdatzen ditu (NGVak), eta 2005ean goren puntua ITPri lehen unitateak emateak adierazi du. ITPrentzat estatorearen beste osagai batzuk ere egiten ditu, Hub Tail atzeko errodamenduaren ahokalekua eta zigilatze segmentua, adibidez, eta Rolls Royce etxeari HPBH altuko turbinaren errodamenduaren ahokalekua.

TRENT500 motorrak, modu esklusiboan, A340-600 hegazkina hornitzen du, eta hauxe da gaur egun Airbusek lanean duen hegazkinik handiena.ITPk % 10,1eko parte hartzea du, eta behe presioko turbinaren moduluaz arduratzen da. 2002ko abuztuan lanean hasi zenetik, 372 turbina baino gehiago egin dira. Motor honetan honen filialak, ITAk, ere parte hartzen du, motorraren kanpoaldeko tutuen % 50 baino gehiago eginez; eta PCBk ere parte hartzen du, beste TRENT motor batzuetarako piezen gama bera eginez (baoak, HPBH, segmentuak, etab.).

Etengabe ITPren produktuak hobetzeko asmoz, 2005an prestazioak eta, bereziki, kontsumo espezifikoa hobetzeko aukera ematen duten jarduerak garatu ziren. Ekitaldi honetan, PCBk estatore alabeen berringeniaritzaz arduratuz hartu du parte bertan.

2005ean, ITPk Ajalvirren duen lantokitik TRENT800 motorraren 2.000. turbina entregatu ditu. TRENT 700/800 motorretan, Airbus A330 eta Boeing 777 hegazkinak hornitzen dituzten motor horietan, ITPk izan duen parte hartzeak motore zibiletan sartzea adierazi zuen, eta % 3,5eko parte hartze mailara iritsi zen. ITAk ere parte hartu du TRENT800 motorrean, motorraren kanpoaldeko tutu guztien horniduraz arduratu baita.

ITPren filiala den ITA enpresak kontratua sinatu du Rolls Royce etxearekin, V2500 motorraren tutu guztien horni-

JARDUEREN LABURPENA

4.2

duraz arduratzeko. Fabrikazio lanak ITR filial mexikarrarekin elkarlanean egingo ditu, eta Querétaroko plantatik (Mexiko) AEBko Pratt & Whitney etxeari emango zaizkio zuzenean.

Rolls Royce britainiar etxeko motor zibilei dagokienez, klusterreko enpresa elkartuek egindako jarduerak nabarmendu ditugu ondoren.

TECNICHAPAk negozio aukera berriak zehaztu ditu ITP Taldearen barnean, bai esparru zibilean eta bai defentsan. ITP etxearentzat TRENT1000 motorraren ‘external’ ataletarako bracket berriak egin ditu. Horrekin batera, TECNICHAPAk TRENT familiako hainbat programatarako (500, 700 eta 900) bracket erako piezen fabrikazioarekin jarraitu du.

MOTORRAK

eta ia bere jarduera osoa arlo horretara zuzentzen da. Batez ere TRENT 900 eta 1000 motor zibiletarako egindako lanak nabarmendu dira, eta bertan Top Core Vanes, LE, TE eta Bottom Core Vanes lantzen ditu, HUB TAIL kanpaia mekanizatzen du eta multzoen soldadurarako askotariko ertzak lantzen ditu.

Prozesu berezietarako NADCAP egiaztapenak edozein programatan lan egiteko aukera ematen dio, eta horri esker, ELECTROHILO eten-

NGVak, karkasak eta Rolls Royceren TREN motorretarako (500, 900 eta 1000) beste prozesu komun batzuk egiteko tresnak egiten ditu AIBEk. NUTER-ek BR-715 motorretarako eta TRENT 500, 800, 900 eta 1000 motorretarako piezak egiten ditu.

Egituren atalean bezalatsu, NOVALTIk 2005ean serieko hainbat osagai egiten jarraitu du, osagaiak ematen jarraitzeko, eta TRENT900 motorrerako azpimultzoak ere egin ditu.

AIBE

IONTECHek, gainazalen tratamenduaz arduratzen den enpresak horrek (HFPD, PLASMA, HVOF, etab.), TRENT 500, 700, 800, 900, 1000 eta RB 211 motorren karkasetan eta kanpaietan plasma bidezko proiekzioekin estaldura abradagarriak egin ditu, eta baita V2500 motorraren beste osagai batzuetan ere. Enpresa honetan garrantzi handia izan du 2005ean NADCAP egiaztapena lortzeak.

SPASAk Rolls Royce motorren hainbat programatan parte hartu du, eraztunen eta karkasen mekanizazioaz arduratuz.

IONTECH

ELECTROHILOren jarduera nagusia, industria aeronautikoan, elektrohigadura bidez (bai hari bidez eta bai sarpenen bidez) edo ohiko mekanizazio bidez piezak mekanizatzea da,

ELECTROHILO

gabe hazten joan da, sektorearen erritmo berean: lantaldea bikoiztu du, eta makinen parkea indartu du (mekanizazio zentroak eta egiaztapen dimentsionalerako 3D erako makina bat).

TECNALIA AEROSPACEk haizebideen zigiluen higadurari eta estankotasunari begira entseguen sistema bat garatzen eta abiarazten lan egin du, ITPk egindako diseinuen balidaziorako.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 21

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.2

MOTORRAK

TECNALIA AEROSPACE neke konbinatuaren (goi eta behe zikloak) eta tenperatura altuaren ikuspegitik behe turbinaren alabeen entseguak modu fidagarriagoan egiteko sistema berri bat ikertzen ere ari da. Teknologia zentro hau entsegu garaian materialen jokabidea aurresateko aukera emango duen eredu matematiko bat egiten ari da, gainera. Entsegu sistemaren eta datuak eskuratzeko sistemaren konplexutasunaren ondorioz, diziplina anitzeko lanak egin beharko dituzte TECNALIA AEROSPACEn integratuko diren unitateen diseinu, azterketa eta entsegu taldeek.

Rolls Royceren programetan parte hartu dute klusterreko beste enpresa elkartu batzuk hauek dira: TRATAMIENTOS TÉRMICOS TTT, ARATZ, MESIMA eta SIEGEL.

ITP

GENERAL ELECTRIC, GOODRICH/LUCAS, HONEYWELL eta SNECMA GE 90 motorra General Electric etxeak Boeing 777 hegazkinerako egin duen aukera da eta, beraz, TRENT800 ereduaren barnean sartzen da. Dena den, ITPk eskaintzen dituen teknologia eta kalitatea kontuan hartuta, konpainia honek Zamudioko instalazioetan motor horren oinarrizko hainbat osagai egiteko kontratuak bereganatu ditu, besteak beste, GE 90-115 motorraren TRFa eta GE 90-94 motorraren Dove Tail-a.

Motorren azken fabrikatzaile honekin, General Electric etxearekin, ITPk arrisku partekatuko bazkide gisa parte hartzeko kontratua sinatu zuen, % 5,8ko kuotarekin, General Electric etxearen LMS100 turbina egiteko; horrela, motor honetan General Electric etxearen bazkide indibidual bihurtu da. LMS100 motorra merkatuko turbina eraginkorren bihurtzea lortu nahi da, egungo eraginkortasun tipikoarekin alderatuta % 50eko jauzia lortuz; izan ere, 100MW-ko potentziarekin ziklo bakunean % 46ko errendimendua du, eta maila bereko turbinen multzoa aise gainditzen du, beraz. General Electric etxearentzat, elkarte horren balio nagusia honetan oinarritzen da: jatorri aeronautikoa duen teknologia generazio energetikoko turbinei aplikatzen die, eta berorietan, fuelaren prezio handiaren ondorioz, teknologia aeronautikoak abantaila handiak ditu, a priori industrializazio kostu handiagoak baditu ere. Bestalde, ITPrentzat merkatu eta bezero berrietara zabaltzea adierazten du, eta horrek bezero zorro egonkorragoa izateari begira zer esan nahi duen hartu behar dugu kontuan. Kontratu horren bidez, ITPk General Electric etxearen osagai bat, TRF edo Turbine Real Frame deritzona, diseinatu, garatu eta fabrikatzeko ardura du lehen aldiz, eta baita modulu oso bat, potentzia turbinari dagokiona, kudeatzeko ardura era. ITPk parte hartu duen motorren artean potentzia handienekoa da LMS100 motorra, eta dituen neurriak kontuan hartuta, ezinbestekoa izango da Zamudioko lantegirako makineria berria erostea; beraz, aurrerantzean parte har dezakeen motorren maila askoz zabalagoa da. General Electric etxearen LM2500 motorrari dagokionez –hau ere aeroderibatua eta 25MW-ko potentzia mailakoa–, ITPk balio teknologiko handiko piezen horniduraz arduratuz parte hartzen du, besteak beste, ardatzak, zigilu birakariak, mekanizatu elektrokimikoa eta abar eginez. Horrez gain, ingeniaritza lanak egin dira, oinarrizko osagaiek, berriek nahiz eraldatuek, izan dezaketen bizitzari buruzko kalkuluak, adibidez, eta motorraren bizi zikloaren kostuak optimizatzeko modua ematen duten metodo aeronautikoak erabili dira.

Klusterreko NUTER eta AEROMEC enpresa elkartuek ere motor SPASA

22.2005.Urteko Txostena, HEGAN

JARDUEREN LABURPENA

4.2

MOTORRAK

4.2.2 DEFENTSA SEKTOREKO MOTORRAK

Defentsa sektorean, ITP enpresa elkartuak lehen mailako bazkide gisa Europako hiru programa nagusietan motorizazio lanetan parte hartuko duela nabarmendu nahi dugu. Hauek dira: Typhoon ehiza hegazkina –Eurofighter-, A400M garraio hegazkina -Airbus-, eta Tiger helikopteroa –Eurocopter-; gainera, Joint Strike Fighter -JSF- programa amerikarrean azpikontratatzaile gisa parte hartzen du.

NUTER

aeronautiko zibilen esparruan lan egin dute, Goodrich-Lucas konpainiaren motorretarako piezak eginez lehenengoak, eta korporazio hegazkinetarako Honeywell motorren karkasak eginez, bigarrenak.

Nacelle eta Thrust-Reverser deritzenen esparru berrian, TECNICHAPAk doitasunezko galdaragintzako pieza berriak garatzeko eta egiteko hitzarmena egin du AIRCELLErekin –SAFRAM Taldea. AIRCELLE etxeak TECNICHAPA aukeratu du A380 programaren esparruan bere Nacelle-etan eta Thrust Reverser sistemetan txertatuko diren piezak egiteko.

2005ean, Snecma Moteurs etxeak eta PCBk garrantzi handiko kontratua sinatu zuten, epe luzera CFM56 aireko propultsio motorretara zuzendutako mikrofusio osagaiak egiteko. Snecma Moteurs Frantzian sektoreak duen enpresa nagusitzat har daiteke, eta motor aeronautikoen merkatuan ere nazioarteko lidertzat har daiteke; beraz, PCBrentzat datozen urteetarako fakturazio garrantzitsua ziurtatzea eta nazioartean duen presentzia sendotzea adierazi du.

EJ200 Eurofighter hegazkina propultsatzen duen motor hau EUROJET partzuergoak fabrikatzen du, eta bertan ITPk %18ko parte hartzea dauka; geometria aldakorreko toberaren euskarri logistikoa, deribazio tutuaren eta erregailu ondokoaren karkasak, turbina irteerako konoa eta kanpoko elementuak (tutuak eta kableen mazoak) diseinatzeaz, egiteaz eta garatzeaz arduratu da. 2005eko apirilaren 15ean, EUROFIGHTER-en eta EUROJETen artean EJ200 motorra esportatzeko lehen kontratua sinatu zen. Kontratu horren barnean, Austriako Aireko Indarretarako instalatutako 36 motor, ordezko bi motor eta zerbitzuan den garaiko euskarri izaerako hasierako pakete bat sartzen dira. Entregen programa 2006ko uztailean hasiko da, eta azken entregak 2008ko irailean egitea aurreikusten da.

AEROMECek, gas turbinetarako konpresore zentrifugoetan edo titanio, inconell eta bestelako piezetan –blisk-ak, konpresoreak, diskoak– edozein diametroko hortz sabeldunetan duen gaitasuna eta esperientzia kontuan hartuta, Eurofighter hegazkinaren motor honen osagaiak egiten ditu, inconell eta titaniozko eraztunak, adibidez, egiten ditu, eta gasak kanporatzeko toberetan kokatzen dira hauek.

AEROMEC

2005ean, EJ200 motorra seriean egitera zuzendutako osagai metalikoak egiten, optimizatzen eta ematen jarraitu du NOVALTIk, eta TECNICHAPAk bracket eta petaloen produkzioari eutsi dio.

IONTECHek, EJ200 motorrerako osagaietan, proiekzio termikoaren bidez estaldura metalikoak egin ditu, eta TEYk ere motorreko piezen tratamendu termikoan parte hartu du.

ELECTROHILO ere programa honetan ibili da –TECaren semisegmentazioa– , eta baita NUTER eta SIEGEL ere.

TP400 TP400-D6 motorra Europrop International (EPI) partzuergoak diseinatu eta fabrikatu du, eta Rolls Royce, SNECMA, MTU eta ITP biltzen dira bertan.

Partzuergo honen bulego nagusiak San Fernando de Henaresen (Madril) daude.

Turbohelize motor horrexek propultsatuko du Airbus Military –AMSL– A400M hegazkina, lau motorreko etorkizuneko garraio hegazkin militar europarra.

Motor hori orain arte mendebaldean eraiki den potentzia handieneko propultsio planta da, gutxi gorabehera 11.000 zaldi potentzia duena.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 23

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.2

MOTORRRAK

2005. urtea aireontzi honen esportazio fasea sustatuko duen urtetzat hartu daiteke, eta honen bultzatzailea esklusiboki TP400-D6 motorra da, bai Hegoafrikako Errepublikarekin eta bai Malaysiarekin sinatu dituen kontratuen ondorioz.

Motor honetan, berau egiten duen partzuergoko bazkide gisa parte hartu du ITPk, % 21eko partaidetzarekin, eta behe presioko turbina, aurreko errodamenduari eutsiko dion egitura, turbinaren irteerako konoa, gasen ihesbidea eta kanpoko elementuak (tutuak eta kableatuak) diseinatzeaz, garatzeaz eta egiteaz arduratu da. TEI enpresa turkiarrak ITPrekin batera zenbait osagai diseinatzen parte hartu du, baina ITPk ordezkatzen du enpresa hori eta honen gain dago diseinuaITP ren ardura. ITP arduratzen da mantentze lanez, lehenengo mailako mantentze lanetarako laguntza logistikoa garatzeaz eta helize-motorraren multzo osorako kanpoko entseguen banku bat diseinatzeaz eta eraikitzeaz.

2005eko jarduerak batez ere Diseinuaren Azterketa Kritikoa egitera zuzendu dira, eta baita turbinaren lehen modulua egitera eta ematera ere; halaber, ITPk muntatutako motorraren lehen prototipoa entregatu da (TP3 deritzona), eta motor hori goi mailako tresneria duen TP400-D6 erako garapen motor bat da; berau, oso-osorik Ajalvirko lantokian mihiztatu zen. Ezin ahatz dezakegu diseinua, materialak eta produkzioa ITPren beraren jarraibideen arabera egin direla: egiaztapen autoritatearekin alderatua, diseinu eta ardura autoritatea goragoko maila batean kokatu dela adierazten du horrek, eta etorkizunean beste motor batzuk lantzen hasteko autonomia handia ematen dio horrek konpainiari.

24.2005.Urteko Txostena, HEGAN

ITP

N JARDUEREN LABURPENA

4.2

Balidazio faseari dagokionez, osagaien esparruko balidazioaz gain, ITPren 5 zenbakiko entsegu bankua ere aldatu egin da, neurri horietako turboardatz baten entseguak egiteko, eta Morón de la Fronteran egiten ari diren Zeru Zabaleko Entsegu Bankuko obra zibila ere amaitu da. Banku horren zereginetariko bat motorraren igorpen akustikoen azterketa egitea da, eta horrek tresneriaren aldetik ekipo aurreratuak instalatzea eta azpiegitura zehazki horretara moldatzea eskatzen du.

MOTORRAK

Partzuergoko zenbait konpainiari urtuzko piezak eginez ere parte hartu du PCBk; besteak beste, ITPri (NGVen estatore alabeen hiru etapak) edo Rolls Royceri (doikuntza handiko eta ertaineko errodamenduen ahokalekua eta cast strut ring egiturazko eraztuna) eta MTUri (zigilatze segmentuak).

TECNICHAPArentzat, 2005. urteak TP400 programaren esparruan bracket erako pieza berriak garatzen eta egiten hastea adierazi du.

Hori guztia aintzat hartuta, 2005. urtean programen esparruan badira nabarmendu beharreko bi egun garrantzitsu: - 2005eko urriaren 8a: MTU konpainia alemaniarrak Berlinen, Ludwigsfelden (Alemania) dituen instalazioetan, proba bankuan (FETT – First Engine To Test) motorraren lehen errodajea egin zen. Orain arte, motorra potentzia gorenera iritsi da, eta errodajean 35 ordu baino gehiago egin ditu.

- 2006ko otsailaren 28a: Frantzian, Istresen aire zabaleko proba banku batean (OATB – Open Air Test Bed), TP400-D6 motorraren lehen errodajea, Ratier-Figeac etxearen FH386 helizearekin batera (FEPTT – First Engine plus Propeller To Test). Bigarren gertakari garrantzitsu hau ez dagokio soilik motorra garatzeko prozesuari; aitzitik, gure bezeroaren -AMSL- jarduera garrantzitsuenetariko bat da, 7 nazioen, azken bezeroen eta berauen operadoreen aurrean.

TECNICHAPA

AIBE etxeak TP400 motorrerako NGVak, karkasak eta beste prozesu komun batzuk egiteko tresnak eraiki ditu, eta IONTECHek estaldura abradagarriak egiten ditu plasma bidezko proiekzio termikoaren bidez, motor honen zigilu labirintoan.

AIBE

PCB

ELECTROHILO ere programa honetako partaide da (LUG Top Core Vane atalaren fabrikazioa), eta baita NUTER eta SIEGEL ere.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 25

4 - ENPRESA ELKARTUEN J

4.2

MOTORRAK

MTR390-Enhanced 2005eko azaro amaieran, MTR390E motorraren garapen programa gauzatzeko eta Espainiarako eta Frantziarako motorrak seriean egiteko kontratua sinatu zen. Urtean zehar, ITPk diseinuarekin eta garapenarekin jarraitu zuen, motorrak eginda emateko eskaerak betetzeko aurreikusitako planaren ildotik. Diseinu Azterketak gainditu ditu diseinuak, Kontzeptu eta Atariko azterketen atalean, eta hortik abiatuta, epe luzeagoan entregatu beharreko osagaiak erosten hasi dira. Motor honekin potentzian lortuko den hazkundeak lehenengo aldiz hotzeko turbina bat diseinatzea adierazi du, eta turbinen teknologian jauzi kualitatibo handia da hori; honen bidez, sektore zibilean eta militarrean produktu aurreratuagoak lortzeko oinarriak sendotzen ari da ITP. Partzuergoko konpainia batzuen osagaien fabrikazioa, MTUrena eta Turbomecarena, adibidez, ITPri eskualdatzeko prozesuarekin jarraitu da.

Helikopteroen propultsiorako gas turbina batean bizi ziklo osoan egiten duen lehen esperientzia adierazten du programa horrek.

ELECTROHILO (STRUTaren fabrikazioa) eta NUTER ere partzuergo horrek egindako motor horretan aritu dira.

ITP

26.2005.Urteko Txostena, HEGAN

F135 F135 motor turbofan militarra da, Joint Strike Fighter (JSF) hegazkina hornituko duena; aireratze bertikaleko borroka-hegazkinerako proiektu amerikarra da berau.

Proiektu horren barnean eta Rolls Royce etxearen azpikontratatzaile lanak betez, ITP etxea aireratze eta lurreratze bertikalerako maniobra garaiko kulunkak egonkortzeko azpisistemaren diseinuaz arduratuko da (Roll Post System) eta baita tresneriaz eta lift fan-aren dressing-az ere (Rolls Roycek Ipar Amerikan garatutakoa).

2005ean, egonkortze sistemaren 2 zenbakiko estandarra diseinatu eta fabrikatu da, eta baita 3 zenbakiko estandarra ere.

JARDUEREN LABURPENA

4.3 SISTEMAK ETA EKIPOAK

Atal honetan GAMESA AERONÁUTICAk “Flare Dispenser” bengala jaurtigailua garatzeko eta ekoizteko Eurofighter programan duen parte-hartzea sendotu dela azpimarratu behar da. Ekipo horren egitura funtsean material konposatuez eginda dago, eta sistema osoaren pisua murriztu egiten da horrela. “Magazine” deritzona oso-osorik material konposatu aurreratuetan eginda dago, eta ezaugarri hori duen munduko bakarra da. 2005. urteko daturik azpimarragarriena, GAMESA AERONÁUTICAk, osagai horien hornikuntzaren bitartez (255 bengala jaurtigailu guztira) parte hartzen duen programako bigarren produkzio eta fabrikazio lotearen onespena eta eskaintza izan zen.

NUTER enpresa bazkideak Eurofighter programarako piezak fabrikatu ditu ondoko elementuetarako: balazta sistema, 1.000 litroko tanga osagarriko eiekzio sistema, larrialdiko lurreratzeetarako sistema blokeatzeko gakoa eta hozteko sistema radarra.

GAMESA AERONÁUTICAren filial batek, ICSAk, IRIS-Tren edukiontzian parte hartzen du RTM teknologiarekin, DIEHL-BGT defentsa konpainiarako. Beste filial batek, AEROMACek, hegaldian hornitzeko hegazkinetarako – Airbusen modelo zibiletatik sortutako hegazkin militarrak– TAIL BOOM pertikaren zati bat fabrikatu du, eta pertika horren lehenengo muntaian lagundu eta parte hartu du. Bi ekipo horietarako, CTAk 2005ean ICSArekin kontratatu du IRIS-T programako edukiontzirako bibrazio eta tenperaturako entsegu konbinatuen garapena (bibrazio eta ingurumen entseguak), eta CESArekin, hegaldian hornitzeko pertika sistemaren osagaien entseguak. Bezero horrentzat baita ere, CTAk A400M programako hegazkinen lurreratzeko trenaren eragingailuen eta kargako arrapalaren garapen eta egiaztapen entseguak egin ditu.

AEROTEAMek sistemen eta ekipoen azpisektorean lan egiten du azken programa horretan, MLGD multzo hidraulikoko FTIren multzoak eta osagarriak fabrikatzen ditu; osagarri horiek erregai tangaren euskarriko piezen zatiak dira.

ITP taldeak, ITD eta ITA filialen bitartez, nagusiki hegazkinen hainbat programatan hartzen du parte, sistemen

esparruan. Hala, bada, 2005. urtean, Airbusen A380 Programa –ITDk 19.1 Sekzioko erregai sistema eta sistema hidraulikoa nahiz egonkorgailu horizontala (HPT) diseinatzen eta hornitzen du programa horretan– produkzioan sartu zen; muntai katean entregak hasi ziren eta “sustaining” fasean sartu ziren, ingeniaritza erlatibozko euskarria emanez sekzio horien egiaztapenean emandako laguntzatik ondorioztatutako aldaketei. Horrez gain, garapen programaren barnean, 19. Sekzioko sistema elektrikoaren pisua murrizteko paketeari dagozkion lanak egin dira; horretarako, kableen euskarri eta sorta guztiak berriro diseinatu ziren; lehen Alemaniako Airbusen ardura zen hori, eta orain Espainiako Airbusena.

A380 programaren barnean, Alemaniako Airbusen kabinako kable sortak Singapore Airlines GAMESA AERONÁUTICA konpainiak egindako eskaeren arabera egokitzeko lanak egin ziren; eta Airbusen A350 programa berriari dagokionez, egonkorgailu horizontalaren –HTP– sistemen eta 19/19.1 Sekzioaren –Espainiako Airbusen ardura– diseinu kontzeptualean parte hartu du. Bestalde, Frantziako Airbusekin eta Erresuma Batuko Airbusekin batera egindako lanekin jarraitu da, A350 eta A380 programetako hainbat paketetan.

SENER-ek esparru honetan aurrera egiten jarraitu du, aeronautikan, defentsan, propultsioan eta industriako makinerian nahiz elektromedikuntzan diseinuaren, garapenaren, serieko fabrikazioaren eta integrazioaren eremuetan, eta aplikatzeko jarduketa eta kontrol-sistemen probetan; SENER-ek 25 urteko esperientzia du ingeniaritzan, mekanismoen diseinuan, elektronikan eta kontrol sistemetan. 2005. urtea oparoa izan da Integrazio eta Entseguetarako Zentroari dagokionez, eta jarduketa eta kontrolerako hainbat sistemaren ekoizpenari ekin zaio. Horrez gain, SENER-ek A380 programan parte hartu du, eta hegazkin horren “Belly-Fairing” atalari lotutako sistemen prestakuntza modu arrakastatsuan amaitu du –“Emergency Ram Air” (ERA), “Low Pressure Ground Connector” (LPGC), “Suplemental Cooling System” (SCS) eta “AGU NACA” aire hartuneak–; ingeniaritzaren kontrola SACESAren esku gelditu da.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 27

4 - ENPRESA ELKARTUEN JAR

4.3 SISTEMAK ETA EKIPOAK

Defentsaren sektoreko aireontziekin lotutako beste programa batzuetan izandako parte-hartzeari dagokionez, ITDk RAFen NIMROD hegazkinaren modernizazio proiektuan izan duen parte-hartzea azpimarratu behar da. Programa horri dagokionez, 2005. urtean hegazkinaren garapenaren lanak amaitu ziren, eta aurrerantzean, hegaldiko probetarako 3 hegazkinak hegaldiko entsegu programa egiten ari dira. 2005eko otsailean BAe Systems etxearekin kontratua sinatu zen, 2009rako martxan jartzea espero den hegazkinaren produkziorako.

Hegaldian hornitzeko hegazkinei dagokienez, A330 MRTT RAAF hegazkinerako egiturazko aldaketak eta sistemarekin lotutakoak egiten hasi dira –EADS CASAren ardura–, eta baita hegaldiko probetarako instrumentazioa ere. A310 MRTT GAF programari dagokionez, diseinu lanak amaitu dira. A310 MRTT ARBS hegazkinaren diseinu lanak ere amaitu dira, eta ITDk atzeko fuselajearen egitura eta sistemak aldatu ditu, 2005. urtean hegazkinaren aldaketa amaituz.

ITP taldeak SASEMAR programan CN-235en egituren eta sistemen aldaketetan parte hartu du; hegazkin hori Espainiako Gobernuaren itsasoko patruila eta zaintza zerbitzuetarako hegazkina da. A400M hegazkinean, “Engine Build Up” -EBU- deritzonean egindako lanak azpimarratu behar dira, diseinu kontzeptualaren eta sistema elektrikoen nahiz fluidoen xehetasunetan, olioa hozteko hodiekin eta partikulen bereizgailuarekin -IPS- batera (EADS-CASAren ardura).

Azkenik, Frantziako Airbusekin batera lan egin da hegaldiko entseguetako instrumentazio lanen paketeetan, eta Erresuma Batuko Airbusekin A400M hegazkinaren hegoko sistema elektrikoen diseinuan.

DMPk ingeniaritzaren, diseinuaren eta fabrikazioaren esparruetan hazteko eta garatzeko asmoari eutsi dio, bere produktuetan integrazio handiagoa lortzeko, eta horretarako langile kualifikatu gehiago kontratatu ditu. 2005eko ekitaldian garatutako jardueraren zati garrantzitsu bat tripulatu gabeko aireontzietan –SENER-ek muntatutakoak– hegaldiaren kontrol sistemetarako osagaien ingeniaritzari eta fabrikazioari dagokio. 2005. urtean, DMPk Frantziako merkatura zuzendu du bere jarduera, eta hainbat programa garrantzitsutan parte hartzea lortu du, gaur egun lurreratzeko trenen fabrikatzaile nagusi den enpresarentzat (Messier Dowty). Messier Dowty-rekin batera, DMPk lurreratzeko tren nagusirako osagaien fabrikazioan parte hartzen du, AS332-Super Puma programaren barnean. FALCON 7X hegazkinerako eredu berriko aurreko trenerako piezen fabrikazioan ere hartu du parte, eta Hego Koreako T50 Golden Eagle borroka hegazkineko lurreratzeko trenerako osagaiak ere egin ditu.

DMP

28.2005.Urteko Txostena, HEGAN

Lurreratzeko trenetako osagaiak babesteko kadmioa erabiltzea normala eta eraginkorra izan da orain arte. Hala ere, ingurumenari buruzko legediak elementu horren erabilera debekatzen du, eta TECNALIA AEROSPACE prestazio maila berbera eskainiko duten eta indarrean dagoen legediak onartuko dituen estaldura alternatiboak ikertzen ari da, eta estaldura elektrolitikoetan nahiz pinturetan hainbat bide ikertzen ari da. Horrez gain, TECNALIA AEROSPACE, zirkuitu elektronikoetako solderretan erabiltzen den berunaren kasuan ere beste irtenbide batzuk ikertzen ari da.

NOVALTIk, AIRBUS A380 hegazkinaren garapenean egiten ari den bidean, A380 hegazkinaren lurreratzeko trenaren tranpetarako mekanismoen osagaien fabrikazioa optimizatzeko egin beharreko aldaketen inplementazioarekin jarraitu du, eta EADS-CASAren esku utzi ditu serieko hegazkinei dagozkien osagaiak eta azpimultzoak; aurreko urteko fabrikazioak gora egin du eta hurrengo urteetarako fabrikazio berriak prestatzen hasi dira.

Bestalde, pieza berrien diseinuan aldaketak garatu ditu, eta baita jada entregatutako ereduen retrofitting-eko aldaketak ere.

RDUEREN LABURPENA

4.3 SISTEMAK ETA EKIPOAK

MICROFUSIÓN DE ALUMINIO etxeak, argizari galduko galdaketan esperientzia handiko enpresak, aluminio, altzairu, nikel eta kobalto baseko superaleazioak erabiltzen dituenak, aeronautikaren eta defentsaren sektoreetan lan egiten du nagusiki. Hainbat elementu fabrikatzen ditu: txartelak ezartzeko eta osagai elektronikoetarako kutxak, lenteetarako euskarriak, abionikako kutxak, defentsako irrati komunikazioetarako kutxak, palankak, alabeak, euskarriak eta abionikako, elektronikako, irrati komunikazioetarako, optikako eta abarretako sistemetarako osagaiak. Ondoko programetan egiten du lan: A380, A400M, Eurofighter, F16, ATR42 eta 72. Hori guztia kalitatearen kontrolerako baliabideekin: ikusMICROFUSIÓN DE ALUMINIO espektometroak, kontrol dimentsionalerako ekipoak, isurkari sarkorrak eta X izpi propioak; osagai horiek guztiak CAD-CAM sistemaren bitartez diseinatzen eta fabrikatzen dira.

TECNASA enpresa, kautxu eta silikonazko pieza teknikoetan aditua den enpresa, proiektu aeroespazialen garapenean parte hartzeko sortu zen. Enpresa honek prozesu guztiak barne hartzen ditu: materialen garapena, tresneriaren diseinua etab., pieza amaitu arte; 2005. urtean eraztun torikoak, juntura lauak eta hainbat materialetako (kautxua, silikona, silikona fluorduna, bitoia...) moldeatutako piezak egiten jarraitu du, MARTIN-BAKER markako jaurti daitezkeen eserlekuen eraztunak integratzeko; hala, bada, TECNASA TECNASA mundu osora hedatu da eserleku mota horiek dituzten hegazkinen bitartez. Orain arte erabiltzen ziren materialen aurrean, TECNASAk hornitzen dituen material horiek honako abantaila hauek dituzte: malgutasun handiagoa tenperatura baxuetan, erresistentzia handiagoa erabilitako

lubrifikatzaileen aurrean, ozonoarekiko erresistentzia bikaina eta malgutasun-baldintza berberak elementu hauetan erabilitako segurtasunezko margoekin.

Integrazio maila handiagoa lortzeko, DMP eta TECNASA enpresek beren ahalmenak batu dituzte eta goian adierazitako eserlekuetarako eraztunak –“firing handles”– fabrikatzen dituzte. DMP arduratzen da terminalen fabrikazioaz eta horiek kableetan txertatzeaz, nahiz bukaeran egiten den karga unitarioko probaz.

TECNASAk kautxuzko estaldura egiten du, eskatutako parametroen eta gamen barnean, eta eraztunak muntatzeko prest uzten ditu. Bi enpresa bazkide horiek bide hori aukeratu dute bezeroek eskatzen duten integrazio handiagoari erantzuteko.

Kapitulu honekin amaitzeko, klusterreko enpresa batzuek programa horietan egiten dituzten hainbat lan aipatuko ditugu. Industrias TEY enpresak ekipoetako eta lurreratzeko trenen piezen tratamendu termikoetan parte hartu du, A340 eta C-295 programetan. SPASAk hainbat programatan parte hartu du: A380rako tanga hidraulikoaren mekanizatuan, edo C-295rako arrapaletan, eserlekuetan eta ateetan. NUTER-ek hainbat sistematarako piezak fabrikatu ditu, hala nola A340ren lurreratzeko trenaren blokeoa, A320rako eta 310erako lurreratzeko trenerako piezak eta A340rako eragingailuetarako elementuak.

AEROMECek C-295 hegazkinerako lurreratzeko aurreko trenerako osagaiak egiten ditu, eta TECNICHAPA Sistema eta Ekipoen lan esparruan txertatu da, HONEYWELL etxearekin egindako hitzarmenari esker; azken horri multzo konplexuak hornituko dizkio, gero eta irtenbide integratuagoak eskaini ahal izateko.

SPASA

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 29

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.4 MANTENTZE LANAK 4.4.1 SEKTORE ZIBILEKO MANTENTZE LANAK

TotalCare® mantentze zerbitzua Rolls Royce etxeak TRENT1000 programan eskainitako berrikuntza bat da; aireko lineei eskaini die zerbitzu hori, eta fabrikatzaile ingelesaren beste programa batzuetan ere txertatu da. Zerbitzu horren bidez, Rolls Royce-k motorraren mantentze lanetarako ardura bere gain hartzen du, eta hala, aireko lineak bere negozioaren muinaz baino ez du arduratu behar. Hegaldi ordu bakoitzeko aurrez hitzartutako diru kopuru bat ordainduta, TotalCare® zerbitzuak flotaren kudeaketan sor daitezkeen zalantzak baztertzeko aukera eskaintzen du, eta finantza fidagarritasun handiagoa ere eskaintzen du, izan ere, kudeaketa egiterakoan kostuak aurreikusten baitira.

ITPk produktuaren bizitza osoan duen parte-hartzea hedatzeko, negozioaren fase honetan ere parte hartuko du.

eskainitako zerbitzuak ere gero eta zabalagoak dira. 2005. urtean IKARUSek bere jarduera finkatu du, eta EMB170/190 eta S-92 programetarako materialen hornikuntzan sartzea edo bezeroen ugaritzea azpimarratu behar da. Bestalde, GAMESA AERONÁUTICAk eraikitakoak ez diren egiturazko elementuak konpontzen hasi dira operadoreentzat.

2005. urtean, ITP ondoko esparruetan nabarmendu da: motor zibilen mantentze lanetan eta Rolls-Royce M250 motorraren mantentze lanetarako bezero berrien lorpenean eta lehengoak finkatzean. US Army-rekin motor eredu horren mantentze lanak egiteko sinatutako hitzarmen batek bultzatuta, Arganda del Rey (Madril) herrian mantentze lanak egiteko instalazio berriak ireki dituelako gertatu da hori; ITP horren ondorioz, motor lerro horren segregazioa gertatu da, eta defentsaren esparrutik kanpoko bezeroak erakarri ditu: Buenos Airesko Polizia, Skytech, EADS-SECA, Mexikoko PGR, Italiako O&S, etab. Mexikoko Errepublikako Prokuradoretza Nagusiarekin –PGR– merkataritza harremana sendotu dela azpimarratu behar da, M-250 turboardatzen eta horien osagarrien mantentze lanak egiteko hitzarmen baten bitartez; bestalde, Buenos Airesko Probintziako Gobernuarekin eta Segurtasun Ministerioarekin ere hitzarmen bat sinatu du, bezero berri gisa.

AEROSPACE ENGINEERING GROUP, sorkuntza elektrikoko osagaien –IDG, CSD, abiarazleen dinamoa, alternadoreak, APU sorgailuak, APU abiarazleak, motor abiarazleak eta barneko osagaien birbobinaketa (estatorrak, errotoreak eta induzituak)– mantentze lanak eta berrikuspen orokorra egiteaz arduratzen den enpresak aireko hainbat konpainiatarako, eta hainbat operadore eta fabrikatzailerentzako egin du lan, aireontzi askotan: AIRBUS A300, 320, 330/340 familiak; BOEING 737, 747, 757 eta 767; BAE 146; MD 80 eta ATRs 42 eta 72.

2005. urtean ITPk Air Nostrum konpainiako hegazkinen Pratt & Whitney PW100 turbohelizeen mantentze lanak egiten jarraitu du, eta CASA, Eurocopter eta Binter etxeekin dituen kontratuei ere eutsi die.

Bere aldetik, GAMESA AERONÁUTICAk, IKARUS Aircraft Services filialaren bitartez, bere produktuak erabiltzen dituzten konpainia guztiei bezeroei zuzendutako 24 orduko zerbitzu integratuak eskaintzen dizkie laguntza materialetarako, laguntza teknikorako, bertatik bertarako zerbitzuetarako eta garatzen ari diren programetarako balio erantsirako. Enpresa horrek aireko lineen zuzeneko mantentze lanak eskaintzen eta egiten ditu.

Gaur egun, jarduketa eremua GAMESA AERONÁUTICAk berak diseinatutako produktuena da, baina beste produktu batzuetara hedatzen ari da, eta

30.2005.Urteko Txostena, HEGAN

ITP

N JARDUEREN LABURPENA

4.4 MANTENTZE LANAK 4.4.2 DEFENTSA SEKTOREKO MANTENTZE LANAK

2005eko otsailean, ITPk helikopteroen motorren mantentze lanak egiteko zentro berri bat jarri zuen martxan Arganda del Rey (Madril) herrian: Ajalvirren dituen instalazioen laguntza izan dute osagaiak eta elementu osagarriak konpontzeko. Lantegian 40 pertsonek lan egiten dute, eta 2500 m2-ko azalera du. Zentro honetan Rolls Royce M-250 turboardatzen motorrak desmuntatzeko, garbitzeko, entsegu ez suntsigarriak egiteko, ikuskatzeko, multzo birakariak orekatzeko eta azken muntaketa egiteko baliabideak eta instalazioak dituzte. Instalazio hau irekitzea US-Army armadak Kiowa helikopteroen 144 motorren mantentze lanak egiteko deitutako lehiaketaren esleipenaren ondorio izan da, 2006. urterako beste 126 motorren mantentze lanak egiteko aukerarekin. Beraz, ITPk toki gehiago eman dio motor lerro honi eta bere produkzioa laukoiztu egin zuen, 85 motor gehi motorren 100 modulu egin baitzituzten.

Bestalde, ITPk Espainiako Defentsa Ministerioarekin zituen harremanekin aurrera jarraitu du. Jarduera hau Snecma-ren ATAR motorrari dagokio nagusiki, Aireko Armadaren Mirage F1 flotaren bizialdia luzatzetik eratorritakoari, eta Lehorreko Armadako HUEY eta Chinook helikopteroen flotaren jarduera txikiaren ondorioz Honeywell T53 eta T55 motorren lerroetan beherakada gertatu bada ere, Defentsa Ministerioa da oraindik ere ITPk Ajalvirren duen zentroaren bakarkako bezero nagusia. Testuinguru horretan, EJ200 motorraren (Eurofighter Typhoon) laguntza teknikorako eta mantentze lanetarako kontratuak nahiz F-18 hegazkina motorizatzen duen F404 motorraren mantentze lanetarako kontratua azpimarratu behar dira.

Kontratu garrantzitsuei dagokienez, Snecma-rekin ATAR motorren nazioarteko flotaren mantentze lanak egiteko sinatutakoa nabarmendu behar da. Ekintza lerro horretan, ATAR motorrerako honako hitzarmenak sinatu ziren: Brasilgo Aireko Armadarako (FAB) pieza osagarrien konponketa, Egiptoko Aireko Armadaren mantentze lanetarako kontratuaren berrikuntza (ITPren bezeroak ziren lehendik); bestalde, Peruko Itsas Armadari lehenengo aldiz saldu zioten. Horrez gain, ITPk eta Snecma-k behin betiko hitzarmen bat sinatu zuten, eta hitzarmen horren bidez ITPk Ajalvirren duen lantegia pieza osagarriak nahiz ATAR 9C/9K motorrak konpontzeko zentro nagusi

bihurtu zen; une honetan Snecmak du esleipen hori, Frantziako Aireko Armadaren kasuan izan ezik.

2005eko abenduaren 20an, NETMAk eta EJk “ILS PC11 Bigarren Fase Operazionala” kontratua sinatu zuten; kontratu horrek martxan dauden EJ200 motorren euskarri jarduerak estaltzen ditu 2006ko urtarriletik 2008ko abendura bitartean. Kontratu horrekin batera, PC11 kontratuaren eranskin bat sinatu zen, “Complementary Engine Logistic Services (CELS)” deritzona, eta kontratu horrek Aireko Armadaren eta ITPren arteko jarduerak estaltzen ditu EJ200 motor espainiarretarako.

ITP 2005. urtean baita ere, ITPk beste kontratu bat sinatu zuen Portugalgo Aireko Armadarekin TFE731 motorren mantentze lanak egiteko, eta Royal Maroc Air Force-rekin General Electric CT7, Honeywell T55 eta T53 eta General Electric CF700 motorren mantentze lanak egiteko lehendik sinatutako kontratua berritu zuen. ITPk Mexikoko eta Argentinako Armadetarako lan egiten jarraitzen du, EADS-CASArekin sinatutako kontratuaren bitartez.

Azkenik, Royal Air Force-rekin Tucano entrenatzaileen flotako motorren mantentze lanak egiteko kontratua 2010. urtera arte luzatu da, 2014. urtera arte luzatzeko aukerarekin. Mantentze lanen lehenengo eta bigarren urratsak ITPk York-en (Erresuma Batua) dituen instalazioetan egiten dira, eta hirugarren urratsa ITPk Ajalvirren duen lantegian egiten da.

ITPk turbohelizeen eta 5.000 SHP arteko helikopteroen motorren probak egiteko turboardatzen 4. zenbakiko gelatxoaren modernizazioa azpimarratu du; urtean 150 proba baino gehiago egiten dira, eta datuak eskuratzeko sistemetan eta probaren kontrolean bere teknologia erabiltzen duela azpimarratu behar da.

AEROSPACE ENGINEERING GROUP, arlo zibilean bezalaxe, aireko hainbat armadetarako eta fabrikatzailerentzat egin du lan aireontzi eta programa askotan: F16 eta 18, P3; C 101, 130, 212, 235 eta 295; CL215; etab., osagai eta sistema elektrikoen mantentze lanetan.

AEROSPACE ENGINEERING GROUP

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.5 ESPAZIOA

SENER Espazioaren azpisektorean lan egin duen lehenengo euskal enpresa da, eta zeregin garrantzitsuak bete ditu orbita eta jarreraren konponbiderako sistemen, mekanismoen, kontrol elektroniken eta esplorazio zientifikorako zunda eta sateliteen egitura konplexuen hornitzaile modura. Horrez gain, Nazioarteko Estazio Espazialerako ekipoak ere egin ditu.

XTAR 2005. urtea XTAR satelitearen jaurtiketarekin hasi zen; Spainsat satelitearen osagarria da hau, eta duela gutxi jarri zen orbitan. SENER-ek zabaltzeko eta X bandako antenak zuzentzeko hamar mekanismo jarri zituen Loral-en esku, eta guztiak martxan daude une honetan.

METEOSAT-9 Urte horretan bertan Meteosat-9 ere jaurti zen, eta horrek duen SEVIRI erradiometroan –satelitearen arima– SENER-ek parte-hartze nabarmena izan du. Zehazki, Kalibrazio Unitatean lan egin du, hozte sistemaren estalki jaurtigarrian, ikus-sistemaren pantaila optikoan eta horren estalkian nahiz Eragingailu Linealean edo Drive Unit-ean.

SENER

HERSCHEL - PLANCK Nazioarteko programarik garrantzitsuenetako batean, HerschelPlanck satelite zientifikoen programan, SENER-ek Planck-en AOCS zuzentzen du eta Dutch Space-rekin batera lan egiten du Herschel-enean; programa horrekin amaitu da garapen fasea, QSR kalifikazioa lortu baitu, eta programa hau azken fasean sartzen da 2006an, hau da, onartzeko eta hegaldirako eredua emateko fasean.

Nazioarteko Estazio Espaziala Nazioarteko Estazio Espazialean, SENER-ek ASVIS (Automatic Servicing Vehicle for ISS Surveying) ikuskatzeko ibilgailu automatizatuaren GNCren azpisistemaren diseinua osatu zuen; ibilgailu horrek hainbat zerbitzu eskainiko dizkio Estazioari: mantentze lanak, konponketa lanak, astronautentzako laguntza eta erreskate lanak. Proiektu horretan SENER da kontratista nagusia eta ISSko (STEP) Ikerketa eta Garapen Teknologikoetarako Programako fondoak erabili dira. Erreminta automatikoki aldatzeko gailu baten garapena eta azterketa mekanikoa egiteari ekin zitzaion, ibilgailutik kanpoko jarduera konplexuak saihesteko, hala, tripulazioaren segurtasuna handitzeko eta honelako ekintzen denborak eta kostuak murrizteko. SENER ondoko enpresa hauekin batera aritu da jarduera honetan: Galileo Avionica enpresa italiarrarekin –kontratista nagusia– eta Tecnomare enpresarekin.

32.2005.Urteko Txostena, HEGAN

GAIA Misioa Etorkizuneko misio honetan duen garrantzia kontuan hartuta, ESTECen GAIA misio zientifikorako mekanismoen bi ikerketa programa garrantzitsu amaitu eta aurkeztu dira (TRP’s): eguzkitakoa zabaltzeko sistema, eta tresnaren bigarren mailako ispiluaren mekanismoa, 5 graduko doikuntza askatasuna duena (M2M); biek emaitza bikainak izan dituzte. 2010. urterako jaurtitzea espero den ESAren misio honen helburua gure galaxiaren mapa zehatzagoa egitea da, eta horretarako mila milioi izar baino gehiago ikertuko dira.

Behaketako Satelite Nazionala SENER-ek zuzendu zuen tresna optikoak erabili zituen Behaketako Satelite Nazionalaren lehenengo ikerketa. Urtearen bigarren zatian, SENER-ek teleskopioaren eta karga erabilgarriko gainerako elementuen azterketa egin zuen, eta urte bukaeran, Industri Ministroak programaren onespena iragarri zuen.

IBDM, CONEXPRESS, OBEFONE, TEMSEN-4 SENER-ek IBDM-ren (International Berthing and Docking Mechanism) “softdocking”-aren elektronika eta mekanismoa garatzeko eta fabrikatzeko kontratu garrantzitsua lortu zuen 2005ean. Proiektu hori Verhaert-ekin egingo du ESArentzat, eta etorkizunera begira frogak egiteko misio bat programatzen ari dira azken horrekin.

N JARDUEREN LABURPENA

4.5 ESPAZIOA

ConeXpress proiektuak, orbita geoestazionarioan dauden sateliteen bizitza luzatzeko merkataritza proiektu berritzaileak, B fasea arrakastaz amaitu zuen PDR dokumentazioa emanez.

OBEFONE (Optical BEam FOrming NEtworks) ESAk finantzatutako proiektua da; SENER da kontratista nagusia proiektu horretan, eta Valentziako Unibertsitate Politeknikoa eta Kataluniako Unibertsitate Politeknikoa azpikontratistak dira.

Proiektu horren helburua OBFN frogatuko duen tresna bat garatzea da, True Time Delay (TTD) delakoan oinarritutakoa, eta dagozkien testak egitea. Aldi berean, espazioko sistemetan integratzeko etorkizunean egin daitezkeen garapenak ere identifikatuko dira, eta emaitzen arabera, jarraitu beharreko bidea definitzearekin batera, aplikazio erreal baten (SAR antena adibidez) beharren arabera mailakatutako sistema baten garapenarekin aurrera jarraitu nahi da.

2005. urtean baita ere, SENER-ek TEMSEN-4 modulua amaitu du; modulu horrek muga geruzan erreketaren propietateak aztertuko eta neurtuko ditu, eta horren jaurtiketa 2006ko maiatzerako aurreikusita dago Kirunan (Suedia).

SIEGEL, osagai metalikoen fabrikatzailea, ARATZ, tresnen eta piezen fabrikatzailea, eta MESIMA, lehengaiaren hornitzailea, SENER-en hornitzaile dira programa espazial horietan.

DEXARM, SNAPDRAGON, SMOS eta PLEIADES NUTER-ek ondoko proiektuetarako elementuen fabrikazioan parte hartu du: DEXARM JOINT (Dextrous Robot System): beso robot baten garapena da (DEXARM izenekoa); robot hori robotika espazialeko aplikazioetan erabili ahal izango da, hasiera batean pertsonek egiteko pentsatutako zereginak eginez. Aplikazio nagusia espazioan plataformak manipulatzea eta planeten ikerketarako robotika izango lirateke.

SNAPDRAGON (Deployment Hinge Mechanism); SMOS PLM Hold-down and Deployment mechanism: honen misioa lurzoruaren hezetasunari eta ozeanoen gazitasunari buruzko mapak egitea da, eta kriosferaren egituran sakontzen lagunduko duten datuak ere ematen ditu.

PLEIADES HR (Shutter mechanism); programa honek Eguzkiarekiko orbita sinkronikoan konstelazio bat osatuko duten bi satelite ditu, eta SPOT serieak emandako lurreko irudien zerbitzuaren jarraitutasuna bermatuko dute. Fabrikatutako elementuak teleskopioaren irteeran kokatutako diafragma irekitzen eta ixten duen sistemaren zati dira. Diafragmak, larrialdia gertatuz gero, eguzkiak detekzioko ekipoak argitzea eta berotzea saihesten du.

SENER

NOVALTI, SA enpresak sektore espazialean duen jarduera finkatu egin du aurreko urteko hazkundearen ondoren, eta fabrikazio instalazioetan espazioko ekipoen integraziorako bi gela zuri ditu.

STAR ONE NOVALTI enpresak hainbat programa espazialetan parte hartzen du, adibidez, STAR ONE C2 proiektuan; proiektu hori 2005. urte amaieran hasi zen eta STAR ONE C1 proiektuaren anaia bikia da. Azken hori 2003. urtean garatu eta entregatu zen, eta laster jaurtiko da Hego eta Erdialdeko Amerikarako komunikazio satelitea; “Embratel� operadore brasildarrak kudeatuko du. Bigarren satelite honetan, orbita geoestazionarioan STAR ONE C2 sateliteak Ku, C eta X bandatan daramatzan 45 transpondedoreei eusteko karga erabilgarriaren mikrouhin ekipo gehienen diseinua, garapena, prozesua eta muntaia egin du NOVALTIk. 2007. urtean jaurti ondoren, satelite honek honako zerbitzu hauek eskainiko ditu Ariane V.aren plataformaren gainean: telebistaren eta tokiko edo estaldura duen zonako herrialdeen arteko telefono komunikazioen seinalearen emisioa, Brasilen eta Mexikon nagusiki.

ICO & P21 ICO & P21 programarako NOVALTIk ICO (Intermediate Circular Orbit) operadore amerikarraren satelite berriaren hainbat ekipo eta osagai entregatu zituen iaz; satelite hori Teledesic-ekin egindako fusioaren emaitza da eta kontratista nagusia Loral da.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 33

4 - ENPRESA ELKARTUEN J

4.5 ESPAZIOA

FCC lizentzia duen satelite honek satelite bidezko komunikazio mugikorretarako zerbitzuak eskainiko ditu ATC teknologiarekin 2 GHz-ko maiztasun bandan eta kokapen geoestazionarioan. Satelite honetan osagaien diseinu berriak txertatu dira, eta diseinu horiek belaunaldi berriko ahots eta datu komunikazioak egiteko aukera eskaintzen dute, estaldura integrala eskainiz, erabiltzailea edozein tokitan dagoela ere. Estaldura AEBrako izango da soilik.

ASTRA 1M ASTRA 1M sateliterako NOVALTI, 2005eko bigarren seihilekoan, beharrezko ekipoen –iragazkiak, ekualizadoreak, multiplexoreak, etab.– diseinua eta garapena egiten hasi da, satelitearen bizitzan kudeatuko diren 32 kanal digitalei euskarria emateko. Bestalde, hasierako maketak fabrikatu, egiaztatu, estali eta muntatu ditu, eta hegaldiko ekipo horien azken balidazioa eta fabrikazioa 2006. urtean egingo da.

egiteko. Jaurtiketa 2007. urteko abendurako aurreikusita dago.

AMOS 1 –1996. urtetik martxan– satelitea ordezkatuko du, eta SPACECOMen (Tel Aviv-eko enpresa) bezero zerrenda luzeari eskainiko dio zerbitzua. Satelite hau aurrekoak baino sofistikatuagoa izango da, eta ahalmen handiagoa izango du. Satelite berriak bi antenen bidez kudeatutako bi maiztasuneko 15 transpondedore ditu, eta horien emisio ahalmena lurretik kontrolatu ahal izango da, diseinu eta teknologia berriei esker. Satelite berri honek 11 urteko bizitza izango du eta Europari, Afrikari eta Ekialde Ertainari eta Amerikako zati bati eskainiko die zerbitzua.

Satelite honek ASTRA 1H ordeztuko du, eta ASTRA sateliteen flota handiari ahalmen osagarria emango dio; Ku bandako 32 transpondedore eramango ditu, eta kontratista nagusia EADS-Astrium da. Merkatu britainiarrari eta irlandarrari (telebistako emisiorako nahiz banda zabal handiko komunikazioetarako, HDYV barne) FSS eta BSS bandetan estaldura eskaintzea da helburua, oraindik saturazio arazoak baitituzte, ASTRA 1KR eta ASTRA 1L ereduen zerbitzua izan arren, izan ere, merkatu horietan zerbitzuen eskaera asko handitu baita. Lehenengo aldiz 5 urteko bizitza mugatua izango duten 4 kate txertatuko dira, merkatu afrikarrera begira teknologia berriak probatzeko, eta gainerako ekipoek 15 urteko bizitza izango dute.

SUPERBIRD 7 Asiarako proiektuei dagokienez, 2005. urtean NOVALTIk SUPERBIRD 7 satelite japoniarrerako Ku bandako sarrerako 8 multiplexoreen (IMUX) multzoetarako osagai mekanikoak diseinatu, garatu eta fabrikatu ditu; multzo horiek Alcatel Alenia Space enpresak muntatuko ditu gero; satelite honek 56 kanaletarako zerbitzua eskainiko du (antenen noranzkoa aldatu ahal izango du inguruko beste zona batzuk hartzeko, eta Ozeaniaraino iritsi ahal izango da). Merkatu japoniarraren zerbitzura egongo da satelite komertzial hau, eta Space Communications Corp.

(SCC) hornitzaileak kudeatuko du; 1996. urtean jaurtitako SUPERBIRD-C satelitea ordezkatuko du. Jaurtitzeko unean 5 tonako pisua izango du eta 2008. urteko lehenengo hiruhilekoan jaurtiko da orbita geoestazionariora eta Ku bandako 28 transpondedore izango ditu.

Bezeroaren eskaerei erantzuteko, NOVALTIk teknologia eta diseinu berriak garatu ditu, eta kanaletako sarrerako seinalea komunikazio transpondedore desberdinetara igorri ahal izango da, erresonadore dielektrikoen bidez iragazteko teknologia erabiliz.

AMOS 3 2005. urte bukaeran, NOVALTI etxea AMOS 3 satelitearen karga erabilgarriak eramango dituen –15 transpondedore izango ditu– ekipo berrien diseinua eta garapena egiten hasi zen. Azken erabiltzailea Spacecom Satellite Communications enpresa da, eta enpresa horrek Israel Aircraft Industries (IAI) enpresarekin hitzarmena sinatu zuen kontratista israeldarrarentzat hirugarren satelitea

CHINASAT 9 Merkatu asiarrean jarraituz, NOVALTIk 2005eko bigarren seihilekoan CHINASAT 9 (Zhongxing 9, ZX 9) satelite txinatarrerako “proto-flight” ereduetako iragazkiak eta sistemak garatu eta prozesatu ditu; satelite honek Ku bandako 22 transpondedore ditu satelite bidezko emisio zerbitzuetarako (BSS), eta 36 M-Hz-rako 36 kanal eta 54 M-Hz-rako lau kanal ditu.

NOVALTI

34.2005.Urteko Txostena, HEGAN

JARDUEREN LABURPENA

4.5 ESPAZIOA

Hegaldirako ereduak eraiki eta 2006. urtean kalifikazio ereduak balidatu ondoren, NOVALTIren osagaiak satelitearen karga erabilgarrian txertatuko dira; 4.500 kiloko pisua hartuko du jaurtitzeko unean, eta 15 urteko bizitza izango du. Jaurtitzea CZ-3B (Long March) suziri txinatarrean egingo da 2008. urtean.

Helburu hori lortzeko, “China Satellite Communication Corporation (ChinaSat)” bezeroak diseinu berriak egitea eskatu du, emisio zuzeneko sateliteen belaunaldi berriari aurre egiteko, eta hala, Txinako merkatuan zerbitzu hau eskaini duen Txinako lehenengo konpainia estatala bihurtu da. NOVALTIk merkatu txinatarrean egindako lankidetza honek merkatu horretan duen tokia sendotzen du, hainbat urtetako esperientzia arrakastatsuei esker: SINOSAT 1 (1996) satelitetik hasita APSTAR VI (2003) satelitera iriti arte.

GALILEO Azkenik, GALILEO konstelazioari dagokionez, NOVALTIk entsegurako eta egiaztapenerako osagaiak garatzen jarraitu du 2005. urtean, duela gutxi jaurtitako GIOVE sateliteen emaitzen zain (ondo dauden edo aldaketaren bat behar duten esango dute). Ibilgailu horiek bere garaian garatu eta fabrikatu ziren, eta sistema orbitan balidatzeko egokiak dira. 2006. urtean, azpisistema bakoitzaren kalifikazio osagaiei dagozkien diseinuak eta fabrikazioak handituko dira, GIOVE ibilgailuek lortutako emaitzetan oinarrituta. Bigarren fase honetan –garapen fasea–, NOVALTIren parte-hartzea iragazkietarako, transpondedoreetarako eta ohiko gainerako ekipoetarako diseinuetan, garapenetan eta BreadBoards-etan gauzatu da.

MICROSAT 1 Advanced Dynamic Stystems (ADS) konpainia pribatuak lehorreko, itsasoko nahiz espazioko aplikazioetarako ekipoen eta sistema dinamikoen ikerketan, garapenean, industrializazioan eta merkaturatzean lan egiten du.

2005. urtean klusterrean bazkide gisa sartu zen, eta sektoreko enpresekin, teknologia zentroekin eta unibertsitateekin lan egiten du; ondoko esparruetako ingeniaritza eskaintzen du: sistemen ingeniaritza; kontrol sistemen diseinua eta garapena; software-aren garapena; entseguak; etab.

Enpresa hau 2004. urtean sortu zen, CDTIren NEOTEC proiektu batek bultzatuta; proiektu horretan sateliteen jarrera kontrolatzeko Eragingailu Giroskopiko Aurreratu (AGA) baten definizio faseari ekin zitzaion. Gaur egun eragingailu hori frogatzeko sistema teknologiko bat du, eta INTAren MICROSAT1 programarako ingeniaritza eredu baten diseinuan eta garapenean lanean ari da. ADSk berrikuntza teknologikorako Toribio Echevarria lehiakeADS tako lehen saria irabazi zuen 2005. urtean AGA proiektuarekin. SPRIk, BIC BERRILANek, EUSKO JAURLARITZAK eta EIBARKO UDALAK antolatutako sari hau Euskal Herriko enpresen sorkuntza eta berrikuntza teknologikoko proiektu onenari ematen zaio. Bestalde, 2005. urtean ADSk SAGAS-150 (150 kg-ko klaseko sateliteetarako Eragingailu Giroskopiko Aurreratua duen Sistema) proiektua abiatu zuen; proiektu horren helburua AGA 150 proiektuaren diseinu eta garapen fasea garatzea eta MICROSAT1 (INTAk zuzendutako proiektua) satelitean jarrera kontrolatzeko gailu gisa integratzea nahiz hegaldiko kalifikazioa egitea da.

ROSETTA eta beste batzuk AEROTEAMek azpisektore espazialean lan egiten du baita ere, eta ROSETTA zunda-satelitearen zuntzezko antena paraboliko baten tresneria fabrikatzen du.

Industrias TEY enpresak espazioko programen piezen eta elementuen tratamendu termikoan parte hartzen du, ERS-1, EUTELSAT II, CRSS 264 eta ARIANE 5 programetan (EADS-Espacio etxerako).

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 35

4 - ENPRESA ELKARTUEN J

4.6 I+G PROIEKTUAK 4.6.1 AIREONTZIEN INGENIARITZA ETA ESPAZIOA

CESAR, ADVICE, FRIENDCOPTER, TATEM, COCOMAT eta ARTIMA 2005. urtean, GAMESA AERONÁUTICAk VI. Programa Markorako (6PM) bigarren deialdian parte hartze handiagoa izan zuen, eta Europako fabrikatzaile eta ikerketa zentro nagusiekin batera sektoreko proiektu nagusietarako proposamenen prestakuntzan eta aurkezpenean parte hartu zuen. Hala, bada, GAMESA AERONÁUTICAk CESAR –Cost Effective Small AiRcraft–, eta ADVICE –Autonomous Damage Detection and Vibration Control Systems– proiektu integratuetan parte hartzen jarraitu zuen, eta baita aurreko urtean lortutako proiektutan ere: FRIENDCOPTER –The environmentally FRIENDly heliCOPTER–, TATEM –Technologies And Techniques for nEw Maintenance concepts–, COCOMAT –Increasing safety and MATerial exploitation of COmposite airframe structures by accurate simulation of Collapse– eta ARTIMA –Aircraft Reliability Through Intelligent Materials Application–; azken hori sustatzen duen partzuergoan liderra da gainera. Gaur egun, GAMESA AERONÁUTICAk lur-efektuko eta suaren aurkako babesarekin erlazionatutako bi patente ditu, eta tresneriarekin eta produkzio eta muntaketa prozesuekin erlazionatutako 4 eredu.

DART, TRISYD, NICE TRI eta AWIATOR DART eta TRISYD teknologia kritikoaren arloko zazpi proiektuetariko bi dira, eta horien bitartez, 6PM-aren barnean, TILT-ERROTOREA frogatzeko programa baten oinarriak ezarri nahi dira. DARTen –Eurocopter-Franciak zuzendutakoa– helburua, TILT-ERROTORRA frogatuko duen aireontzi batean ezartzeko (helizeek propultsatutako aireontzia, helikoptero modura edo ohiko hegazkin modura hegan egiteko gaitasuna duena) errotor aurreratu bat diseinatu, egin eta entseatzea da. Proiektuaren helburua, kanpoko zaraten, bibrazioen, segurtasunaren eta kostuaren egungo diseinua hobetzea da, lau pala dituen munduko lehen errotorra izango baita. TRISYD-en –AUGUSTAk zuzendutakoa– helburua, berriz, jarduketarako sistema integratua garatzea da. SENER arduratzen da osagaien xehetasunezko diseinuaz eta kalkuluaz; eta aurrekoa eta SPASA klusterreko kideak dira eta bi proiektu horietan parte hartzen dute; horrez gain, proiektu horiek IP Novel Innovative Competitive Effective Tilt Rotor Integrated Project-aren barnean daude baita ere; proiektu hori onartuta dago eta kontratua sinatzeko prozesua martxan da, NICE TRIP akronimoarekin; SENER eta GAMESA AERONÁUTICA enpresek ere parte hartzen dute bertan.

AWIATOR –Aircraft WIng with Advanced Technology OpeRation– 5PM-ren Plataforma Teknologikoa da, Europar Batasunarena, eta horren helburua hegazkin komertzialetako hegorako teknologia aurreratuak garatzea da, zarata eta turbulentziak murrizteko eta errekuntza gasen eraginkortasuna hobetzeko.

Proiektu honen aurrekontua 80 milioi eurokoa da, eta partzuergoan Alemaniako (liderra), Frantziako eta Erresuma Batuko AIRBUSko ekipoek parte hartzen dute, eta baita Europako eta Israelgo 20 bazkide industrialek ere. Proiektuan teknologiak balidatzeko hegaldiko probak sartzen dira, hegaldietan 100 ordu baino gehiago eginez. Entsegu horiek zeregin horretarako egokitutako A340 motako hegazkin batek egingo ditu. SENER-ek hainbat gailu eta mekanismoren

36.2005.Urteko Txostena, HEGAN

diseinua eta balidatzeko egin du: geldiarazteko aleroiak eta flapen irteerako ertz hobetuak. A 340 hegazkinean arrakastaz entseatzen ari dira gailu horiek; gainera, SPASAk ere parte hartzen du proiektu honetan.

SILENCER, BOSTOOLS, FULCODEM eta HELINOVI SILENCER programa –Significantly Lower Community Exposure to Aircraft Noise– V. Programa Markoko TP6 “Low External Noise Aircraft” plataforma teknologikoaren I+G proiektu bat da. Snecma da burua, eta Europako motor fabrikatzaile garrantzitsuenek –Snecma, Rolls Royce, MTU– eta hegazkin fabrikatzaile garrantzitsuenek –Airbus, Fokker, Dassault, Alenia– hartzen dute parte; klusterreko hiru bazkidek ere parte hartzen dute: SENER-ek, SPASAk eta TECNALIA AEROSPACEk. Proiektu horretarako, SENER-ek Rolls Roice-ren TRENT-500 motorraren bultzada erreserban zatigailu erradial akustikoen diseinua eta integrazioa egin du, eta baita gasen ihesbiderako bi konoren diseinu osoa (akustikoa, termo-mekanikoa eta abar), Snecma-ren CFM56-5B motorrean muntatzeko. Aldi berean, SENER HEGANeko enpresa elkartuen partzuergo bateko liderra da, eta osagai hauek fabrikatzeko ardura du partzuergo horrek: bi kono horiek eta zatigailu erradialak, eta horrez gain, balidazio akustikorako probetak. SENER-ek SILENCER proiektuan duen lana arrakastatsua izan da eta ezarritako epean amaitu da. Orain, motorren entseguetan, diseinu fasean azkenean

JARDUEREN LABURPENA

4.6 I+G PROIEKTUAK

fabrikatuko diren osagaietarako egindako igurikapenak berretsi behar dira. Bestalde, TECNALIA AEROSPACEk, barrunbe handietan oinarrituta, zarata murrizteko kontzeptu berri baten fabrikaziora zuzendutako lana egiten ari da.

SENER-ek, I+G esparru honetan bertan, aire egituretarako (sandwich panelak, egitura monolitikoak...) diseinu estokastikoko metodologia bat garatu du, diseinuen optimizaziorako eta pisuaren murrizketarako balio handikoa; bestalde, BOSTOOLS sistema informatikoa garatu du, metodologia horiek ezartzeko balio duena eta, aldi berean, aeronautikan gehien erabiltzen den MSC/PATRAN, MSC/ NASTRAN software komertzialarekin bateragarria dena. Bestalde, SENER-ek abaraskaren ohiko nukleoak ordezkatzeko aukerak ikertzen jarraitzen du, eta prestazioak hobetzeko eta kostuak eta pisua murrizteko irtenbideak zehaztu ditu. Azkenik, Espainiako AIRBUSekin batera eta INGENIAren bitartez, SENER FULCODEM -Full Composite Demostrator- proiektuan ere ari da lanean; proiektu horrek S19 oso baten frogagailua garatuko du material konposatuan.

Proiektu horren helburua etorkizuneko A320 ereduaren lehenengo prototipoak garatzea da. SENERek HELINOVI -Helicopter Noise and Vibration reduction- proiektuan lanean jarraitu du, helikopteroetan eszitazioen eta zatara murrizketen jarduera analitikoak eginez.

ANTLE, VIVACE eta DEEP ROUTER Teknologiaren garapenari dagokionez, ITPk aerodinamikaren, materialen eta prozesuen esparruetako jarduerarekin jarraitu du, kontsumoa, zarata, pisua eta kostua murrizteko helburuentzat irtenbideak bilatu nahian. 2005. urtean, Europako lau proiektu berritan parte hartzeko erabakia onartu da, eta beraz, ITPk 6PM-n izan duen partaidetza globala 11M€-koa izan da.

5PM-ko EBko EEFA proiektuarekin jarraituz, ANTLE probetarako motorra, ITPren turbina bat eta externalak dituena, INTAren instalazioetan probatu zen, eta horrekin batera, Rolls Royce-en eta CTAn DT74 eta PTB4 eskala ereduen entseguak ere egin dira; oinarrizko teknologien garapena esperimentalki frogatu dute.

Interesgarriak izan dira baita ere VIVACE proiektu integratuaren emaitzak; ITPk proiektu horretan parte hartu du, eta 2020. urtean martxan jarriko diren teknologiak ebaluatzen ari dira; ondorioztatutako bizitza korrelazio berriak etorkizun handikoak dira.

ITPk ahalegin handia egin du diseinu sistemetan, eta fenomenologia berria txertatu du, flutter-a adibidez, eta diseinu zikloa apur bat laburtu du. Iraganeko garapenen ondorioz, ITPk DEEP ROUTER –tutuen router elektronikoa– programaren kalifikazio fasea amaitu du; programa hori JSF hegazkinerako motorraren Lift Fan-aren routerrerako erabiltzen ari dira.

POA, IPU-EF, IPU-DL, HISAC SENER-ek POA programako (Power Optimised Aircraft) lanekin jarraitu du, eta programa honen helburua bidaiari hegazkin ertainetan energia elektrikoaren kudeaketa, sorrera eta kontsumoa optimizatzen lagunduko duten garapen berritzaileak identifikatzea, hobetzea eta balidatzea da. Proiektu honetan Europako enpresa aeronautiko nagusiak daude: Airbus, Alenia, Hispano-Suiza, LiebherrAerospace, Rolls-Royce, Snecma Moteurs, Thales eta TRW. SENER-ek ekipoen integrazioan, entseguen bankuan eta diseinuan lan egiten du.

Airearen araketarako Irudien Prozesaketaren esparruan, SENER honako programa hauek garatzen ari da: - IPU-EF: IPU txartela –Image processing Unit– ‘pod’ Litening deritzonera egokitzea; Eurofigther hegazkinean txertatuko da araketa gaitasunez hornitzeko. Programaren zeregina 4 txartel elektroniko egitea da. Bezero zuzenak Zeo eta Rafael dira, eta azken bezeroa, aireko armada britainiarra.

- IPU-DL: IPU txartelaren prestazioak areagotzea, batez ere Data Link-en –irratiko lotura– bidez komunikazio funtzioen hornikuntzan oinarrituz.

Programaren zeregina hasiera batean 4 txartel elektroniko egitea da, eta ondoren beste 16 txartel egitea. Bezero zuzenak Zeo eta Rafael dira, eta azken bezeroa, Holandako indar armatuak.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 37

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.6 I+G PROIEKTUAK

SENER-ek gaur egun Europako I+G motako beste programa batean ere aktiboki hartzen du parte: HISAC -Environmentally Friendly High Speed Aircraft- programan; programa horren helburua neurri txikiko garraioko hegazkin supersoniko baten bideragarritasuna ebaluatzea da; hegazkin horrek ingurumena errespetatzen du eta ekonomikoki bideragarria da. Hegazkin horren arazo nagusia ingurumeneko arautegiekin izan behar duen bateragarritasuna da. Araudi horiek sortutako zaratarekin, emisioekin (NOx, CO2, H2O, HCS), talka uhinekin eta hegaldiaren altuerarekin lotuta daude, eta arau horiek hegazkinaren bideragarritasuna baldintzatuko dute. Dassault Aviation da HISAC programaren koordinatzailea, eta 13 herrialdeko (Errusia barne) 37 konpainien partzuergo batek osatzen du; aurrekontu orokorra 26M€-koa da (14M€ Europako Batzordeak emandakoak). SENER da proiektu horretan parte hartzen duen konpainia espainiar bakarra, eta bi lan paketetan inplikatuta dago: batetik, ziklo aldagarriko motorren teknologian, non diseinua ikuspegi mekanikotik egingo den, baldintzen arabera motorraren zikloa aldatu ahal izateko; eta bestetik, haizebideetan zarata murrizteko teknologian, non SENER-ek, Volvo Aerorekin batera, irteera gasen zarata murrizteko nahasgailu-eiektore baten diseinua egingo duen.

OMUX 2005. urtean, NOVALTIk abian zituen bi ikerketa proiektu garrantzitsuenei zegozkien faseak eta zereginak burutu ditu, eta hasiera batean planifikatu ziren helburuak lortu ditu. OMUXen, NOVALTIk ekipo eta sistema desberdinei dagozkien diseinuak, aldaketak eta BreadBoard-ak egiten jarraitu du, etorkizuneko sateliteen belaunaldian erabiliko diren ekipoak zehazteko; 2003. urtean hasitako hiru urteko proiektua modu arrakastatsuan amaitu zen. Orain arte fabrikatzaileek inoiz erabili gabeko teknologiak erabili ditu “Ku” bandako irteerako multiplexoreen osagai berrien diseinuan, eta lorpen hori jauzi teknologiko garrantzitsua izan da. Ekipo berrietan eskaintzen hasi da teknologia hori, hala, azken bezeroak eskatzen duen unean berehala aplikatu ahal izateko.

MULFUN, HEGATEK, AISHA Industria aeroespazialean kostuak murrizteko beharra izan zen MULFUN Multifunctional Structures- proiektuaren abiapuntua. TECNALIA AEROSPACEk parte hartzen duen programa honen helburua ekipamendu arina, aurreratua eta guztiz integratua lortzeko hainbat funtzio integratu ahal izango dituzten egiturazko elementuak diseinatzea da. Proposatutako MFS karkasekin masa osoaren % 40 eta karkasa elektronikoek hartutako bolumenaren % 50 murriztea lortu nahi da, hegazkinetarako nahiz ontzi espazialetarako ekipamenduetan. Berrikuntza nagusiak hauek dira: material konposatuan egindako karkasa elektroniko integratu bat; eroankortasun termiko handiko karbonozko zuntzen erabileran oinarritutako sistema disipadore termiko pasibo bat; fluido zirkuituetan oinarritutako sistema termiko aktiboa, aparren barnean; diseinu multifuntzionaleko planteamendu berritzaile bat, eta konposatuen egituretan sistema elektroniko malguak integratzea.

38.2005.Urteko Txostena, HEGAN

CTAk STREP proiektuan lan egiten jarraitzen du –6PMren barnean–; METALogic-ek zuzendutako AISHA proiektuaren helburua egitura adimendunen metodologia bat garatzea da (kaltea antzemateko sistema txertatua), Lamb uhinetan oinarrituta. Aireko eragiketaren eta abionikaren segurtasunaren SEOP lerroaren barnean, HEGATEK Proiektu Estrategikoan egindako jarduerak nabarmentzen dira; Eusko Jaurlaritzak 2005eko ETORTEK deialdian onartu zuen hori. CTAk zuzentzen du abionikaren sektoreko goi mailako ezagueren, teknologiaren eta emaitzen babesaren eta ustiapenaren garapena bilatzen duen proiektu hau.

Proiektu horretan, gainera, EUVEk eta Bilboko Ingeniaritza Eskolako Elektronika eta Telekomunikazioen Departamentuak ere parte hartzen dute.

N JARDUEREN LABURPENA

4.6 I+G PROIEKTUAK

4.6.2 PROZESUAK ETA MATERIALAK

NEWTIRAL, INCOMEC, AEROBAKI, MAFFIX SENER eta TECNALIA AEROSPACE etxeek NEWTIRAL proiektuan parte hartzen dute; Europar Batasuneko 5FPko proiektu honen helburu nagusia sektore aeronautikoan aplika daitezkeen –lurreratzeko treneko elementuak eta pistoiak– matrize konposatuko (titanioa) material metalikoen fabrikazio prozesuak balioestea da, prestazio bera lortuz pisua murriztu ahal izateko. SENER-ek koordinatzen duen partzuergoan honako hauek daude: TECNALIA AEROSPACE, Bordeleko Unibertsitatea, QINETIQ, SETTAS, BODYCOTE, DONCASTERS, CESA, EADS CCR eta INASCO. Europa mailan NEWTIRAL proiektua amaitu zen. TECNALIA AEROSPACEk titaniozko aleazio indartu berri bat garatu du, eta elementu horrek 6-4 motako titaniozko aleazio konbentzional baten propietate mekanikoak eta tribologikoak modu nabarmenean hobetzeko aukera ematen du.

SPASAk hainbat proiektutan hartu du parte, adibidez, INCOMEC proiektuan, Inconel 78 aleazioko lubrifikazio minimoa duten mekanizaturako erreminta berrien proiektuan; Eusko Jaurlaritzak finantzatutakoa da eta Kenametalek zuzentzen du; bestalde, chatter-a aurreikusteko ereduen, tresneria mistoko sistemen eta on-lineko tentsioak askatzeko tratamenduen inplementazioaren bitartez pieza monolitikoen produkzio prozesuen optimizazioa egiten duen proiektuan, AEROBAKI deritzonean eta Eusko Jaurlaritzak finantzatutakoan; azken hori SPASAk berak zuzentzen du eta klusterreko beste bazkide batek ere hartzen du parte, ASTORKIAk hain zuzen ere. Europar Batasunak finantzatutako beste proiektu batean ere hartzen du parte, MAFFIX deritzonean; finkatzeko tresneria malguak eta berriro konfigura eta erabil daitezkeenak garatzen ditu, eta edozein osagai sendotasunez lotzeko modukoak dira, mekanizatuko eragiketak egiterakoan hartzen duen forma materiala edo zurruntasuna edozein izanik ere.

RENAMILL ITPk RENAMILL amaitu du; proiektu hori azkeneko urteetan garatu du beste zenbait enpresarekin eta RVCTren zentroekin batera; estaldura nanoegituratuekin egindako metal gogorreko fresak egiteko helburua zuen proiektu honek.

PRODUKZIO TEKNOLOGIAK Produkzio teknologien esparruari dagokionez, ITPren garapen eta berrikuntza jarduerak prozesu, geometria eta material zehatzekin lotuta daude normalean.

2005ean egindako jarduerak laburtzeko, mekanizatu eta ikuskapen arloa eta prozesu berezien arloa azpimarra daitezke. Lehenengo arloan honako hauek sartzen dira: ertzak robot bidez amaitzeko prozesuen ezarpena, bibrazio danborraren bidez bizarrak kentzea, hiru dimentsiotako neurketa etengabeko ukipenarekin.

Bigarrenari dagokionez –prozesu bereziak–, ITPk bideragarritasun azterketak egin ditu zenbait piezatan, gaur egungo prozesuen ordez, laser soldadura eta brazing-a erabiltzeko, eta plasma bidezko eta elektroi bonbardaketazko soldadura prozesuak garatu dira neurri handiko eta geometria konplexuko osagaietarako.

Fresaketa kimikoaren eta elektro-kimikoaren bidez egindako prozesuak hobe-

tu dira COVen emisiorik gabeko maskaren bideragarritasun azterketen bitartez, eragiketen automatizazioaren bitartez eta elektrolitoak lurruntzeko sistemen azterketaren bitartez.

KONPONTZEKO TEKNOLOGIA Konponketen arloan, ITPk motorren osagaiak konpontzeko teknologia berriak garatzen jarraitu du, ordeztu beharrean konpontzea hobe dela dioen estrategiaren baitan. Horixe da berrikuntza teknologikorako ildo nagusia konponketa zentro independenteetan. 2005. urtean, Hastelloy X eta Inconel gaineko zona beroko piezen konponketarako Wide Gap Brazing soldadura garatu da; bestalde, aurreko urteetan martxan jarritako konpontzeko zenbait teknologia konponketa zehatzak egiteko erabili dira, eta horien onespena fabrikatzailearen bidez -OEM-, edo FAAren -DERbidez gertatu da; horien artean honakoak aipatu behar dira: horzdun zigiluen konponketa TIG soldadura automatikoaren bidez, turbinako banatzaileetan hesi termikoak -TBC- aplikatzea etab.

SPASAK egitura berriekin lotuta esparru honetan garatu duen beste proiektu bat, CTMk zuzendutakoa, hauxe da: “Aireontzien fabrikazioan egiturazko osagaietarako aluminiozko aparren loturetan egiturazko itsasgarriak aplikatzeko bideragarritasun teknikoaren eta ingurumenarekin lotutako bideragarritasunaren azterketa”; CTAk ere parte hartzen du proiektu honetan.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 39

4 - ENPRESA ELKARTUEN

4.6 I+G PROIEKTUAK

NANOMATERIALAK ETA BESTE MATERIAL BATZUK TECNALIA AEROSPACE aitzindaria izan da Espainian aplikazio espazialetarako eta biomedikoetarako nanomaterialak garatzeko lerro estrategian, duela sei urte baino gehiago hasi baitzen zeregin horretan. HEGANeko bazkide honek teknologia hauen garapenean egiten du lan: azaleko tratamenduak eta funtzionalizazioak, nanoestaldurak, polimeroetan oinarritutako nanocompositeak, zeramika edo matrize metalikoak, CVD bidezko karbonozko nanotutuen sintesia, garbiketa eta funtzionaltasuna, eta zeramikazko nanopartikulen aglomerazioaren sintesia metodo kimikoak eta hidro-termikoak erabiliz.

Azkenik, materialen arloan, ITPk hiru esparrutan egiten ditu ikerketak: turbinako diskoen bizitza kalkulatzeko metodologia hobetzea, soldadura prozesuen simulazioa eta tenperatura altuan ahalmen handiagoa duten material berriak edo egun erabiltzen diren tenperaturetarako material arinagoak lortzea.

AHEAD, HERA eta AEROSFIN FATRONIK aeronautikaren sektorean aplikazio praktikoa duten I+G motako hainbat proiektutako partaide eta zuzendari izan da. 2005. urtean amaitu da FATRONIKek zuzendutako AHEAD proiektu europarra; 3 urteko iraupena izan du eta 5,7 milioiko aurrekontua. Proiektu horren helburua aeronautikaren AEROSFIN esparruko elementuak fabrikatzeko automatizazio malgua eta mailakatua izango duten sistemak egituratzea ahalbidetuko duten teknologiak garatzea da. Proiektu honen baitan, FATRONIKek robot igokari autonomo bat garatu eta patentatu du, multzo aeronautikoak, hegoak edo fuselajeak adibidez, automatikoki josteko. Robot hori hegoak eta fuselajeak aluminioan edo karbonozko zuntzean modu automatizatuan lotzeko erabiliko litzateke, izan ere, produktu horiek zulo eta errematxatze asko egitea eskatzen baitute, eta prozesu hori gaur egun ez dago oso automatizatuta. Robot igokaria eragiketa horiek automatizatzeko irtenbide malgua, sendoa eta nahiko ekonomikoa da. Abantaila nagusiak hauek lira-

40.2005.Urteko Txostena, HEGAN

teke: makinerian egin beharreko inbertsioa murriztea, produkzio sistema balioanizdunak eta malguak izatea, eta produkzioaren automatizazio maila handitzea.

FATRONIKek zinematika paraleloan oinarritutako hainbat industri garapen egin ditu orain arte, eta horien artean berriena 5 ardatzeko abiadura handiko mekanizazio zentro bat da, zulaketa eta fresaketa automatizaturako.

Makinak Hermes modulua du, hiru askatasun maila dituen zinematika paraleloko modulu bakarra, FATRONIKek garatutakoa eta patentatutakoa, serieko bi ardatzen (X eta Y) gainean muntatutakoa makinaren lan bolumena ekoiztu beharreko piezetara egokitzeko. Zinematika paraleloko Hermes modulua mekanizazio zentro honetan martxan jartzea izan da berrikuntza, egituraketa berritzailea eta bakarra baita, eta horren ezaugarri nagusiak zamatzeko gaitasun handia, zurruntasuna, prestazio dinamikoak eta fabrikazio kostu txikiagoa (prestazio berberetarako zinematika konbentzional bidezko irtenbide batek izango lukeenarekin konparatuta) dira. Zinematika paraleloaren aplikazioa, ikerketa asko egin diren arren, oso mugatua da oraindik. FATRONIK izan da teknologia hau garatzen eta industriako hainbat aplikaziotan erabiltzen lehenengoetakoa. Makina hau aeronautikan zulaketak eta fresaketak egiteko pentsatuta dago, baina dituen ezaugarri berezien ondorioz –zamatzeko gaitasuna eta zurruntasuna–, beste eragiketa batzuk ere egin ditzake, esate baterako, marruskadura bidezko soldadura.

FATRONIK

JARDUEREN LABURPENA

4.6 I+G PROIEKTUAK

FATRONIK liderra da mugan zeharko aeronautikako sektoreko lankidetza proiektu batean, AEROSFIN proiektuan, Interreg III A ildo europarraren barnean.

Proiektu honen helburua aeronautikako teknologia eta produkzio teknika berriak garatzea eta aplikatzea da. AEROSFIN proiektuan, FATRONIKek produkzio aeronautikoan aplika daitezkeen teknika eta produkzio teknologia berrien erakustaldi bat antolatu zuen, sektore horretako enpresetara bere esperientzia eta proiektuko gainerako bazkideena hurbiltzeko. Fabrikatzeko teknologia berriak edo une honetan daudenetan egindako hobekuntzak, euren produkzio sistemetan aplika daitezkeenak, zuzenean ikusi ahal izan zituzten: marruskadura bidezko soldadura -Friction Stir Welding-, zurruntasun txikiko piezen mekanizatua, zulaketa aeronautikoa, plasma bidez lagundutako mekanizatua, konformazio inkrementala -Incremental Sheet Forming- eta leunketa.

NOESIS, FESTIP, IMPRESS, HORTIA eta OPTISPRAY SENER-ek Europako Batzordeko 6FPren proiektu berrian -NOESIS- parte hartu du; proiektu honek karbonozko nanotutuekin konposatutako materiala garatzen du, hala, materialak gaitasun sentsoriala eta bakarrik jarduteko gaitasuna izateko aplikazio aeronautikoetan. INASCOk zuzendutako proiektu honetan Europako ikerketa zentro garrantzitsuek hartzen dute parte, CNRSk edo Hanburgoko Unibertsitateak, eta baita aeronautikako industriek ere, IAI enpresak adibidez.

SENER-ek karbonozko nanotutu horien eredu mesoskopikoak egiteko prozesuak eta metodologiak garatuko ditu.

TECNALIA AEROSPACEk hainbat garapen egin ditu: g-TiAl baseko aleazio arinak, FESTIPerako; goi tenperaturako titaniozko aleazioen karakterizazioa eta babesa HORTIA proiekturako -2005ean amaitu zen proiektu hori eta helikopteroko motorren zarata murriztea zuen helburu-; edo ESAk kofinantzatutako IMPRESS proiektuko jarduerak; azken horretan IONTECHek ere hartzen du parte, Proiekzio Termikoaren bidez estaldura berezietako aplikazioak garatuz hegazkinetako motorren osagaietan. OPTISPRAY proiektua ere amaitu da, eta proiektu horretan TECANALIAk spray forming-aren simulazio prozesu bat garatu du, forjaketa prozesua aldatzeko eta lortutako materialaren karakterizazioa egiteko.

EXPERT, FLPP eta SMART TPS TECNALIA AEROSPACEk aleazio intermetaliko indartuak garatzeko egindako apustua (Ti2AlNb/SiC) izango da hainbat programatan, esate baterako EXPERT (berrabiatzeko kapsula esperimentala) edo FLPP -Future Launcher Preparatory Program- programetan parte hartzeko oinarria.

Azpisistemak integratzeko ahalmena finkatzea eta teknologia berriak garatzea, hala nola nanomaterialak edo erabilera bikoitzeko aplikazioak, dira TECNALIA AEROSPACEk 2005. urtean eta hurrengo urteetarako ezarritako jarraibideetako batzuk. Berriro erabil daitezkeen ibilgailu espazialen -RLV- babes termikorako

sistemak -TPS- funtsezkoak dira aireontziaren segurtasunerako, eta prestazio termomekaniko handiko material arinak diseinu zehatzarekin konbinatzen dira; horri esker, aireontziak oso baldintza gogorrak jasan ditzake, bereziki atmosferan sartzeko unean, 30.000 km/h-ko abiadurak edo handiagoak hartzen baitira, eta tenperaturak 1.700ยบCkoak edo handiagoak izan baitaitezke. Ildo horretatik, TECNALIA AEROSPACEk material berriak eta babes termikoko sistema berriak garatzeko lan handia egin du azken urteetan. Horren adierazle da hainbat proiektutan izan duen parte-hartzea, ESAk finantzatutako SMART TPS proiektuan adibidez; proiektu horretan EADS ST eta CENTROSPAZIO guneekin batera, TPS-ko kontzeptu berriak garatu dira, etorkizuneko anezken funtzionaltasuna eta fidagarritasuna hobetzeko.

TECNALIA AEROSPACE

UHIN GIDAK NOVALTIk 2005. urtean UHIN GIDAK deritzon beste proiektu batean egin du lan, hasieran

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 41

4 - ENPRESA ELKARTUEN J

4.6 I+G PROIEKTUAK 4.6.3 ENTSEGUAK

planteatutako helburuak lortuz.

Hasi berri duen proiektu honetan, NOVALTI toki zailetan kokatutako tutuen estaldura homogeneorako teknologia berria garatzen ari da.

Proiektua “Erreaktore Tubularren” teknikan oinarritzen da; polimeroen esparruan garatutako teknika da, baina aluminio gaineko estaldura metalikoen gainean lehen aldiz aplikatu da. Proiektu honen azken helburua estaldura hori sateliteen karga erabilgarrirako “Uhin Giden” gainean egitea lortzea da.

Metodologia honek prozesuaren ingurumen inpaktua murrizten du, eta geruzaren banaketa egokia eta homogeneoa bermatzen du, geometria konplexua izateagatik edo anodo osagarrietara sartzeko aukera mugatzen duen sekzio estua izategatik iristea zaila den tokietan ere bai.

Entsegu fluidodinamikoak Ikuspuntu aerodinamikotik, ITPk Trent 1000 motorraren teknologia irudikatzen duen turbinaren maila baten entsegu banku baten definizioan egin du lan, turbinaren eraginkortasunarekin lotuta sor daitezkeen zalantzak murrizteko.

Entsegu horiek hurrengo urtera arte luzatuko dira, teknologia horren hobekuntzak ziurtatzeko. Ikerketak turbinaren simulazio errealistagoa lortzera zuzendu dira, etapa anitzeko efektuak, diseinuz kanpoko jokaera, barrunbeen eragina, zigiluak, azaleko akabera etab. barne.

Zamudion kokatutako eta entsegu fluidodinamikoetan lan egiten duen CTAko unitateak aurrera egin du 2005. urtean ITPrako egindako PTB4 turbinaren prototipo esperimentalaren kontzeptu honetan, ez soilik TRENT1000 motorrean aplikatutako teknologia balidatzeko ibilgailu gisa, baizik eta etorkizunera begira industriako hainbat aplikaziotan abiapuntutzat erabil daitekeen oinarrizko eredu gisa.

CTAk lorratzen sortzaile modura, errotorrarekin etapa bat eratu du, eta horrekin batera, rig-a irekitzeko eta piezak modu azkar eta errazean aldatzeko aukera ematen duen muntaketa mekanismo bat ere garatu du; horri guztiari esker, epe laburrean entsegu osagarriak egin daitezke, baina batez ere, emaitzak modu zehatzean konparatu ahal izango dira. Gainera, beste egituraketa batzuekin alderatuta, honek motor inguru batean eremu fluidoaren egonkortasun ezaren ebaluazio esperimentala ahalbidetzen du, eta hori funtsezkoa da turbinaren fluidodinamika ulertzeko eta horren prestazioen karakterizazioa egiteko. Rig kontzeptu berritzaile honek oinarritzat PTB4 erabiltzen duten esperimentu asko egiteko aukera ematen du. Filosofia konbentzionalaren arabera, entsegu horietako bakoitzak rig oso berria egitea suposatuko luke, eta horrek epean eta kostuan eragina izango luke, baina batez ere zehatzak ez diren emaitzak lortzeko arriskua handia litzateke, rig desberdinak konparatzean sortzen diren zalantzen ondorioz.

CTA

42.2005.Urteko Txostena, HEGAN

ITPren kasuan, azpiegitura esperimentalaren ikuspegitik, motorren 4. zenbakiko entsegu gela (Ajalvirren) aldatzeko jarduerak azpimarratu behar dira, eta baita Zeru Zabaleko Entsegu Bankuko obra zibilaren amaiera ere; azken hori nagusi-

JARDUEREN LABURPENA

4.6 I+G PROIEKTUAK

ki aeroakustikako egiaztapenak egiteko prestatu da MorĂłn de la Fronterako Aire Basean.

TI termoinduktiboa eta ultrasonikoa (bibrotermografia barne) ikertzeko adibidez. Proiektu horrekin, CTAk aeronautikako industriak eskaintzen duen TI motako tekniken multzoa osatuko du.

AGA, HALT entseguak eta tresneria aurreratua CTAk sateliteen kontrol sistemarako eta ardatz bateko entsegu bankuaren doikuntzarako belaunaldi berriko eragingailu giroskopikoaren -AGA- proiektuan parte hartzen jarraitzen du; horrez gain, 2005. urtean aireontzien kabinetan suaren aurrean dagoen jokabidea aztertzeko kamera dimentsiogabea fabrikatu du; azken hori simulazioan eta Virtual Testing moduan lan egiteko egokia izango da, eta lan hori EUVErekin eta Kantabriako Unibertsitateko GIDAI taldearekin batera egingo da.

Bestalde, aireontzietan erabiltzen diren oihalen eta moketen jokabide elektroestatikoa aztertzeko entsegu bankua garatu du.

2005. urtean, Bizkaiko Foru Aldundiaren babesarekin, CTAk garapen teknologikoko bi proiekturekin jarri du martxan Entsegu Fluidodinamikoen Institutuko -IEF- jarduera. Proiektu horiek turbomakineriaren ikerketako bi ildo estrategiko biltzen dituzte: fenomeno aeroelastikoak turbinetan eta hozteko teknologiak.

CTAk Zamudion duen unitatean aurreko urtean hasitako erantzun azkarreko zunden erabilera 2005. urtean osatu da, eta lortutako neurriei eragiten zieten parametroekin –elikadura baldintzak, sentsorearen tenperatura edo histeresia– lotutako arazoak konpondu dira. Horrez gain, CTAk ziklo itxiko eta dentsitate aldakorreko kalibrazio tunel berri bat diseinatu du, eta CTAk Zamudion dituen instalazioei tresneria fluidodinamikoaren kalibrazioa egiteko ahalmen handia emango die tunel horrek, funtzionamendu baldintza maila zabalean.

Entsegu berriei dagokienez, CTA etxea osagai aeronautikoekin lotutako HALT entseguen metodologia bat garatzen hasi da; horren helburua garapen eta egiaztapen entseguetan epeak nahiz kostuak modu nabarmenean murriztea da.

Nagusiki, lanak osagai hidraulikoetan egin dituzte. 2005. urtean, CTAk aeronautikako material konposatuak infragorrizko termografia bidez aztertzeko teknika baten automatizaziorako bideragarritasun azterketa garatu du, ikuskapen lerroetan eta muntaian aplikatzeko. Azkenik, entseguetako I+G lerroan, CTAk teknika termografiko berriak ikertzeko proiektu berri bat jarri du martxan,

4.6.4 I+G BALIABIDEAK

OTRI, ECARE+, SCRATCH 2005. urtean CTAren Ikerketa Emaitzen Transferentziarako Bulegoa -OTRI- jarri zen martxan, Zientzia eta Teknologiako Ministerio Arteko Batzordearen -CICYTBatzorde Iraunkorrak 208. zenbakiarekin erregistratutakoa. OTRI bulegoaren helburu nagusia sektoreko teknologia zentro honek garatutako teknologiaren eta egindako ikerketetan lortutako emaitzen babesa, hedapena eta transferentzia kudeatzea eta sustatzea da. HEGAN da ECARE+ proiektuaren arduraduna estatuan, txosten honetako 3. kapituluan adierazi den moduan. Azkenik, TECNALIA AEROSPACE da estatu mailan SCRATCH proiektu europarraren koordinatzailea; proiektu horrek 6PM-ko programa europarretan parte hartzeko laguntza eskaintzen die ETEei.

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 43

5- 2005EKO E 5.1 FAKTURAZIOA M€-TAN

5.2 ENPLEGUA

44.2005.Urteko Txostena, HEGAN

ESTATISTIKAK 5.3 ESPORTAZIOA M€-TAN

5.4 I+G ARLOKO INBERTSIOA M€-TAN

2005.Urteko Txostena, HEGAN. 45

6- ESPEZIALITATEAK ETA BEZE

46.2005.Urteko Txostena, HEGAN

ERO AEROESPAZIAL NAGUSIAK

EGITURAK AIRBUS: A300-310-318-319-320-321-330-340-350-380-400M-MRTT, BOEING: 737 747LCF 787, BOMBARDIER: CRJ 700-900 C-Series, DORNIER: DO728, EADS: C101-212-295 CN235 TBM700, EMBRAER: ERJ135-140-145 EMB170-175-190-195 Legacy, SINO-SWERINGEN: SJ30, SIKORSKY: S92, EUROCOPTER: Tigre, DASSULT: Falcon 7X.

MOTORRAK EPI: TP400, EUROJET: EJ200, GENERAL ELECTRIC: CF700 CT7 F404-414 LM2500 J79 T700 GE90, HONEYWELL: TF50 AS907 T53-55 Garrett TPE331-731 AS900, MTRI: MTR390-Enhanced, PRATT & WHITNEY: PT6 T3 F135 JT8STD-200 GP7000, ROLLSROYCE: TAY BR 710 TRENT-MT50 TRENT-MT30 BR 715 RB211 TRENT500-700-800-900-1000 V2500, ROLLS-ROYCE NORTH AMERICA: A250 A601K T63 M250, SNECMA: ATAR 9K PLUS- 09C-09K50 CFM 56, TURBOMECA: MAKILA.

SISTEMAK Y EKIPOAK BOMBARDIER, EADS-CASA, EUROFIGHTER, EUROCOPTER, SIKORSKY, MESSIER-DOWTY, MARTIN-BAKER, EADS-CESA, LATECOERE, LIEBHERR, DIEHL-BGT, ROLLS-ROYCE, HONEYWELL, BAE Systems.

ESPAZIOA ESA / NASA: GALILEO, HERMES, HUBBLE, SOHO, ULISSES, HERSCHEL-PLANCK, CLUSTER, EGNOS, ENVISAT, EUREKA, HIPPARCOS, INTEGRAL, ISEE-B, ISS-COLUMBUS; ISS-CRV, ROSETTA, SPACELAB, XMM-NEWTON, AURORA, CX-OLEV, ARTEMIS, METOP, MSG, OTHERS: ARIANESPACE, ASTRIUM, GE 1i and GE 2i, HELIOS I-II, HISPASAT 1C-1D, METEOSAT, MINISAT, NETLANDER, OLYMPUS, SPOT-4, SYRACUSE III, YAMAL 200, ARABSAT 4A-B, GALAXY 17, KOREASAT 5, SUPERBIRD 7, CHINASAT 9, MICROSAT 1.

7- ESKER ONEZ Bukatzeko, gure esker ona adierazi nahi diegu argitalpen hau eta HEGANeko lan talde profesionalaren garapena aurrera eramaten lagundu duten guztiei.

Enpresa elkartuek erakutsitako inplikazioa eta klusterra osatzen duten guztien –bazkideak, administrazioak, unibertsitateak, teknologia zentroak, bazkide ez diren enpresak, etab.–, laguntza eta babesa ezinbestekoak izan dira gure zeregin hau aurrera eramateko.

2004. urtea inflexio puntua izan zela bagenion, 2005. urtea etapa berri baten hasiera izan da, eta goian adierazitako eragile guztiek elkarte honi dioten estimazioa erakutsi digute, euren parte hartzea handiagoa izan baita oraindik.

Egunero horren profesional onen ondoan lan egitea akuilu bikaina da talde osoarentzat, eta hori guztia – gure ekarpena xumea dela badakigun arren– Euskadiko Aeronautika eta Espazioko Klusterraren garapenean eta, azken batean, helburu dugun gizarte osoaren garapenean lagungarri izatea nahi genuke.

Eskerrik asko berriro ere etengabe eskainitako laguntza paregabeagatik; ezinbestekoa dugu.

José Juez Zuzendari Gerentea

48.2005.Urteko Txostena, HEGAN