TAALVERSORGING
1. HOOFLETTERS / KLEINLETTERS:
1.1 Voorname, byname, voorletters en vanne begin met hoofletters
Die “Afrikaanse Woordelys en Spelreëls” (AWS) 9.3 bepaal dat eienaamwoorde met hoofletters geskryf word. Dit beteken in ʼn rits name is dié dele van die naam wat pertinent eienaamwoorde is dus met ʼn hoofletter: Jana Luther, Marlie Coetzee.
Hierdie reël geld ook vir byname (Koekie Koekemoer, Rooigert Harmse, Vleis Visagie), voorletters (JM Coetzee, André P Brink), dubbelloopvoorname en -vanne (name en vanne met koppeltekens) (Anne Marie Beukes, Jan Hendrik Coetzee, Anna Neethling Pohl) en voorname of vanne wat uit meer as een eienaamkomponent bestaan (Sophia Margaretha Jacoba Kapp, Peet Janse Groenewald).
AWS 9.3 (d) bepaal dat lidwoorde, voegwoorde of voorsetsels wat in ʼn eienaamwoord voorkom met ʼn kleinletter geskryf word. As jou voornaam of van ʼn woord in het soos van, der, de, du, le of la is daardie woorde met ʼn kleinletter as dit in die middel van die lang eienaam voorkom: Jan van Tonder, Gert van der Westhuizen, E du Preez, Grootvoet la Grange, NP van Wyk Louw, Rooigert Janse van Vuuren, Christo van Rheede van Oudtshoorn.
As dié lidwoord, voegwoord of voorsetsel egter aan die begin van die eienaam voorkom, kry dit ʼn hoofletter om vir die leser aan te dui dat dit deel is van die eienaam en nie die gewone sin nie. As jou voornaam of van met ander woorde ʼn lidwoord, voegwoord of voorsetsel in het en daar is geen ander element van die eienaam (soos voorletters of ʼn voornaam) voor dié woorde nie, skryf jy dit met ʼn hoofletter: Van Tonder, Van der Westhuizen, Du Preez, La Grange, Van Wyk Louw, Van Rheede van Oudtshoorn
In ʼn tabel lyk die voorbeelde so: Voornaam/ voorletters/ bynaam
lw. / voegw./ voors.
Voornaam/ voorletters/ bynaam
lw. / voegw./ voors. Van lw. / voegw./ voors.
lw. / voegw./ voors.
Van
Jana Luther JM Coetzee
Rooigert Harmse
Anne Marie Beukes Anna Neethling Pohl Jan van Tonder Gert van der Westhuizen Rooigert Janse van Vuuren
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
14
Christo van Rheede van Oudtshoorn NP van Wyk Louw
lw. / voegw./ voors.
Tweede voornaam/ voorletters/ bynaam
lw. / voegw./ voors.
Van lw. / voegw./ voors.
As ʼn mens telkens die inligting in die eerste kolom wegneem, kry die eerste woord van die eienaamgedeelte wat daarop volg die hoofletter: Eerste voornaam/ voorletters/ bynaam
Van Van Tonder Van der Westhuizen Jansen van Vuuren Van Rheede van Oudtshoorn Van Wyk Louw
1.2 Taalbenamings
Die name van tale word met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Afrikaans, Engels, Grieks, Tswana
lw. / voegw./ voors.
'n Saamgestelde taalnaam bestaande uit 'n selfstandige naamwoord plus 'n basiese taalnaam word sonder 'n koppelteken geskryf. Byvoorbeeld:
• Kanselafrikaans, Koerantafrikaans, Spreektaalafrikaans, Rugbyafrikaans, Skryftaalafrikaans
'n Saamgestelde taalnaam bestaande uit 'n geografiese naam plus 'n basiese taalnaam, word sonder 'n koppelteken vas geskryf. Byvoorbeeld:
• Oosgrensafrikaans, Oxfordengels, Pretoriasotho, Sandveldafrikaans, Sowetozoeloe, Weskusafrikaans
'n Saamgestelde taalnaam bestaande uit die naam van 'n gebruikersgroep plus 'n basiese taalnaam, word sonder 'n koppleteken vas geskryf. Byvoorbeeld:
• Establishmentafrikaans, Indiërafrikaans, Mynwerkersafrikaans
'n Saamgestelde taalnaam bestaande uit 'n onverboë byvoeglike naamwoord plus 'n basiese taalnaam word sonder 'n koppelteken vas geskryf. Byvoorbeeld:
• Gemeengermaans, Hoogduits, Hooghollands, Oudengels, Oudhoogduits, Oudnederfrankies, Oudnoors, Oudsaksies
'n Saamgestelde taalnaam bestaande uit 'n voorvoegsel plus 'n basiese taalnaam word sonder 'n koppelteken vas geskryf. Byvoorbeeld:
• Oergermaans, Oerslawies, Paleogrieks, Pseudolatyn, Superafrikaans
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
15
'n Saamgestelde taalnaam bestaande uit 'n afleiding van 'n geografiese naam plus 'n basiese taalnaam, word met 'n koppelteken vas geskryf. Beide dele word met hoofletters geskryf:
• Kaaps Hollands, Kontinentaal Germaans, Tirools Duits
'n Saamgestelde taalnaam waarvan 'n nieselfstandige eerste deel op o eindig, word met 'n koppelteken geskryf. Beide dele word met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Afro Amerikaans, Anglo Fries, Anglo Normandies, Anglo Saksies, Balto Slawies, Gallo Romaans, Indo Europees, Indo Iraans, Joego Slawies, Ostro Goties, Serwo Kroaties, Turko Tartaars
'n Saamgestelde taalnaam wat uit twee name van tale of taalgebruikersgroepe bestaan, word met 'n koppelteken vas geskryf. Beide dele word met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Angel Saksies, Fins Oegries, Fries Frankies, Maleis Portugees
'n Saamgestelde taalnaam waarvan die eerste deel 'n windrigtingnaam is, word met 'n koppelteken vas geskryf. Beide dele word met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Noord Duits, Suid Sotho, Oos Fries, Wes Germaans, Wes Vlaams
In 'n saamgestelde taalnaam bestaande uit 'n verboë byvoeglike naamwoord plus 'n basiese taalnaam, word die twee dele los geskryf. Beide dele word met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Kaapse Afrikaans, Klassieke Latyn, Nuwe Nederlands, Switserse Duits, Vroeë Nuwe Hoogduits
Omdat oud nie verbuig word nie, skryf ons Oudengels. Wanneer ons egter ou se verboë vorm, ou, gebruik, skryf ons Ou Engels. Ander voorbeelde sluit in:
• Ou Noors of Oudnoors
• Ou Germaans of Oudgermaans
• Ou Wes-Nederfrankies of Oud-Wes-Nederfrankies
1.3 Woorde wat na keuse met hoof- of kleinletter geskryf kan word
Die name van diererasse, kultivars en plantsoorte word met hoof of kleinletters geskryf (dus volgens eie smaak, maar moet konsekwentheid gehandhaaf word. Byvoorbeeld:
• Holstein of holstein
• Merino of merino
• Shiraz of shiraz
• Brie of brie
• Port of port
Byvoeglike en selfstandige naamwoorde wat van eiename afgelei is, word met hoof of kleinletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Bybels of bybels
• Gregoriaans of gregoriaans
• Jesuïet of jesuïet
• Christen of christen Byvoeglike en selfstandige naamwoorde wat van taalname of geografiese eiename afgelei is, word egter slegs met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Suid-Afrikaner, Amerikaner, Nederlander, Paarliet
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
16
• Afrikaanse, Engelse, Nederlandse, Griekse
Afleidings van woorde wat eindig met is, isme, istiek en isties word met hoof of kleinletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Boeddhis of boeddhis
• Anglisisme of anglisisme
• Germanistiek of germanistiek
• Neerlandisties of neerlandisties
Vir meer oor die onderstreepte aspekte hieronder, kyk na die “Beter Afrikaans” webblad: https://www.beterafrikaans.co.za/website/mob.php?pag=91
• Woorde wat altyd met hoofletters geskryf word
• Woorde wat altyd met kleinletters geskryf word
• Woorde wat met hoofletters of kleinletters geskryf kan word
• Aanspreekvorme
• Soortname wat as eiename gebruik word
• Waar eiename met kleinletters geskryf word (eienaamverbleking)
• Die name van tale, diere en plante, en geldeenhede
2. TITELS:
2.1 Titels begin met kleinletters, tensy aan die begin van die sin of ʼn aanspreekvorm. Die skryfreëls wat hier bo gegee is, word toegepas al staan daar twintig titels voor die naam en al is die persoon hoe belangrik. (Die aanspreekvorme van hoogwaardigheidsbekleërs soos Haar Majesteit is ʼn ander kwessie en word deur AWS 9.6 bereël.) Die reël geld of die titel nou uitgeskryf word en of die afkorting daarvoor gebruik word. Ons skryf met ander woorde: Vra vir meneer Johann / Vra vir meneer Johann Strydom. Ontmoet me Carla Anne Oliphant / Ons stel vanaand vir ds Du Plessis de Lange voor. Dit was gedurende sy jare as dosent by Wits dat prof Van Wyk Louw sy meesterstuk geskryf het. In ʼn tabel lyk dit so: Titel Voornaam lw. / voegw./ voors. Voornaam lw. / voegw./ voors. Van lw. / voegw./ voors. Van meneer Johann meneer Johann Strydom me Carla Anne Oliphant dokter Irna van Zijl dokter Van Zijl dr Adri Janse van Rensburg dominee KM du Plessis de Lange ds Du Plessis de Lange
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
17
professor NP van Wyk Louw prof Van Wyk Louw generaal Solomon "Solly" Radebe president Cyril Ramaphosa
As dieselfde titel aan die begin van ʼn sin staan, word dit natuurlik wel met ʼn hoofletter geskryf: Me Carla Anne Oliphant is die wenner. Dominee KM du Plessis de Lange word vanaand voorgestel. Generaal Solomon "Solly" Radebe sal die programrede lewer. Waar 'n titel op sy eie ʼn aanspreekvorm is, kan dit ingevolge AWS 9.5 met ʼn hoofletter of ʼn kleinletter geskryf word: Onthou nou, dominee/Dominee, die erediens begin om negeuur. My genugtig, generaal/Generaal, die troepe is al weer laat.
2.2 Punte by die afkortings van enkelvoudige titels en by voorletters is opsioneel. Ingevolge AWS 3.13 mag jy die afkortings van nie-saamgestelde titels en voorletters met of sonder punte skryf. Die konvensie in die media is hedendaags om dit deurlopend daarsonder te skryf (dis altyd ʼn kwessie van ruimte). By NONGQAI (as publikasie grootliks gemik op die geskiedenis van die veiligheidsmagte, met range dus belangrik) verkies ons om deurentyd punte te gebruik vir rang afkortings sowel as voorletters sien paragraaf 5.2 hieronder.
Die volgende is met ander woorde alles korrek, maar mens moet altyd konsekwent eenvormig bly: Verwys die navraag na genl. Radebe. X Verwys die navraag na genl Radebe.
Die boekprys gaan aan me. L.M. Marx X Die boekprys gaan aan me LM Marx.
NB: Saamgestelde titels moet met die punte geskryf word: Verwys die navraag na genl.maj. Sithole.
2.3. Titels word net voor eienaamwoorde afgekort.
As jy ʼn titel (sonder die eienaamgedeelte) gebruik om na ʼn persoon te verwys, word dié titel nooit afgekort nie. Dit word bepaal in riglyn 2 by hoofstuk 3 in die AWS, die hoofstuk wat oor afkortings handel. Jy kan byvoorbeeld skryf:
Stuur die brief aan mnr. Johann.
Stuur die brief aan mnr. Johann de Lange. Stuur die brief aan mnr. J. de Lange.
Stuur die brief aan mnr. De Lange. Maar jy kan nie so skryf nie:
*Stuur die brief aan mnr.
Dit is dus jou keuse of jy die volvorm of die afkorting saam met die eienaam wil gebruik, die AWS skryf dit nie voor nie. Maar laat jou lei deur die soort teks wat jy skryf. As jy byvoorbeeld ʼn amptelike dokument skryf of ʼn lys maak, is die afkortings eintlik standaard. As jy literêre tekste skryf, word sulke titels nooit afgekort nie.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
18
3. AANSPREEKVORME:
By die aanhef van briewe en ander dokumente is daar soms bietjie verwarring. Die maklikste om te onthou is dat die naam of titel van die persoon aan wie die brief gerig word, met 'n hoofletter gespel word. Byvoorbeeld:
• Liewe Ouma
• Geagte Meneer
• Beste Oom
Wanneer ons egter 'n persoon se titel én naam/van gebruik, word die titel met 'n kleinletter gespel. Byvoorbeeld:
• Beste tannie Linda
• Geagte professor Van Wyk
• Geagte me. Susan du Toit
• Beste dokter Herman
Sekere formele aanspreekvorme word altyd met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• U Edelagbare
• U Hoogheid
• U Majesteit
Wanneer 'n mens sulke persone adresseer (op 'n koevert), word die U 'n Sy, Haar of Hulle, en word steeds met hoofletters geskryf. Byvoorbeeld:
• Haar Edele regter Moshe
• Haar Majesteit die Koningin
• Sy Majesteit koning Willem Alexander
Ons skryf saamgestelde range en ampsbenamings met koppeltekens. Byvoorbeeld:
• direkteur generaal
• luitenant kolonel
• skout by nag
Wanneer ons egter een van die volgende woorddele as deel van 'n titel, rang of ampsbenaming gebruik, word dit sonder 'n koppelteken vas geskryf:
• adjunk: adjunkdirekteur
• amateur: amateurbokser
• aspirant: aspirantleier
• assessor: assessorlid
• assistent: assistentredakteur
• hoof: hoofbestuurder
• kandidaat: kandidaatoffisier
• konsult: konsultingenieur
• leerling: leerlingstoker
• mede: medeprofessor
• onder: ondervoorsitter
• oud: oudvoorsitter
• staf: stafsersant
• sub: subredakteur
• vise: viserektor
Let op! As een van hierdie woorddele egter met 'n saamgestelde rang of ampsbenaming gekombineer word, word al drie dele met koppeltekens geskei. Byvoorbeeld:
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
19
• adjunk-direkteur-generaal
• assistent regter president
• oud sekretaris generaal
Die meervoud van saamgestelde range en ampsbenamings word meestal op die tweede deel aangedui. Byvoorbeeld:
• adjudant offisiere
• luitenant-generaals
• luitenant kolonelle
Daar is egter 'n paar uitsonderings waar die meervoud op die eerste lid aangedui word. Byvoorbeeld:
• direkteurs generaal of direkteure generaal (die persoon is 'n direkteur, nie 'n generaal nie)
• posmeesters generaal (die persoon is 'n posmeester, nie 'n generaal nie)
• regters president (die persoon is 'n regter, nie 'n president nie)
• sersante majoor,
• generaals majoor (die persone is sersante of generaals, nie ‘n majoor nie).
4. WOORDE LOS OF VAS SKRYF:
Die los of vas skryf van woorde lewer sekerlik van die meeste probleme in Afrikaans op. In Afrikaans word afsonderlike woorde los geskryf, maar woorddele aan mekaar geskryf. Dit is egter hier waar die probleem inkom, want dit is nie altyd duidelik wat 'n woorddeel en wat 'n selfstandige woord is nie.
Komplekse woorde (dit is woorde wat uit meer as een woorddeel bestaan, waaronder samestellings) word altyd vas geskryf.
4.1 Samestellings is woorde wat uit twee of meer woorddele bestaan. Hierdie soort woorde moet vas geskryf word. Byvoorbeeld:
• tafel + poot = tafelpoot
• boek + winkel = boekwinkel
• gunsteling + kos = gunstelingkos
4.2 Hoe weet ek of 'n woord 'n samestelling is (en dus vas geskryf moet word)? Dit is 'n moeilike vraag waarop daar nie 'n maklike antwoord is nie. Daar is egter 'n aantal toetse wat 'n mens kan gebruik om te bepaal of 'n woord 'n samestelling is (en dus vas geskryf moet word). Byvoorbeeld:
4.2.1. Klemtoontoets (Die klemtoontoets is die beste toets om te gebruik om te bepaal of twee woorde los of vas geskryf moet word.)
Die algemene beginsel in Afrikaans is dat die linkerdeel van 'n samestelling gewoonlik die hoofklem dra; daarenteen het woorde in 'n woordgroep meestal gelyke woordklem. Vergelyk byvoorbeeld:
• Daardie boom het 'n géél wórtel (of geel wórtel). Dit is dus nie 'n samestelling nie en word los geskryf.
• Ek het 'n géélwortel vir die donkie gegee. Dit is dus 'n samestelling en word vas geskryf.
4.2.2 Omstelbaarheidstoets: Hierdie toets kan veral gebruik word om te bepaal of 'n byvoeglike naamwoord (soos geel) los of vas aan 'n selfstandige naamwoord (soos wortel) geskryf moet word.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
20
Die algemene beginsel in Afrikaans is dat die linkerdeel van 'n samestelling nie na 'n ander posisie in die sin geskuif kan word sonder om die betekenis te beïnvloed nie; daarenteen kan woorde in 'n woordgroep verskuif word (omgestel word). Vergelyk byvoorbeeld:
• Daardie boom het 'n geel wortel.
Die wortel van daardie boom is geel
Die betekenis van die eerste en tweede sin is dieselfde, en daarom is dit dus nie 'n samestelling nie.
• Ek het 'n geelwortel vir die donkie gegee.
Ek het 'n wortel wat geel is, vir die donkie gegee.
Die eerste en tweede sin beteken nie dieselfde nie; geelwortel is daarom 'n samestelling.
Skeibaarheidstoets: In Afrikaans is die beginsel dat daar nie 'n ander woord tussen die linkerdeel en regterdeel van 'n samestelling ingevoeg kan word nie; daarenteen kan woorde in 'n woordgroep deur ander woorde geskei word. Vergelyk byvoorbeeld:
4.2.3
• Daardie boom het 'n geel wortel
Daardie boom het 'n geel, seningrige wortel.
In hierdie sin sê seningrige iets meer oor die wortel; dit bly egter nog steeds dieselfde wortel waarna verwys word. Dit is daarom nie 'n samestelling nie.
• Ek het 'n geelwortel vir die donkie gegee. Ek het 'n geel, seningrige wortel vir die donkie gegee. Die tweede sin beteken nie dieselfde as die eerste sin nie, aangesien die spreker nie nou meer na daardie ding verwys wat die Engelse 'n "carrot" noem nie. Let op dat sogenaamde afstandsamestellings 'n spesiale kategorie van samestellings is wat wél deur 'n byvoeglike naamwoord (soos uitvoerende) of telwoord (soos eerste) geskei kan word. Om aan te dui dat die woord eintlik 'n samestelling is, gebruik ons dan die afstandskoppelteken. Byvoorbeeld:
• hoof uitvoerende beampte (die samestelling is eintlik hoofbeampte)
• adjunk eerste minister (die samestelling is eintlik adjunkminister)
4.2.4 Leesbaarheidstoets:
As 'n opeenvolging van dieselfde of verskillende vokaalletters tussen die dele van samestellings daartoe lei dat die woord verkeerd gelees word, word 'n koppelteken tussen die dele geplaas. Dieselfde vokaalletters by die verbindingspunt:
• bo op / na aap
• senu uitputting
• toe-eien
• vroue emansipasie
• foto omslag
• diere epos
• Comorre eiland / Maagde eiland
Verskillende vokaalletters by die verbindingspunt:
• bo-ent
• koedoe ingewande
• bo ingang
• buite uitsending
• kiwi-eier
• presisie instrument
• senu ineenstorting
• studente unie
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
21
By sommige woorde met 'n opeenvolging van vokaalletters wat nie moeilik of verkeerd gelees word nie, hoef daar nie 'n koppelteken ingevoeg te word nie. Die gebruiker kan self daaroor besluit:
• boaan of bo-aan
• negeuur of nege uur
• ruolie of ru-olie
• syingang of sy ingang
• taxioorlog of taxi-oorlog
• studieobjek of studie objek
As die lettergreepverdeling in 'n woord nie heeltemal duidelik is nie of as die woord om dié rede meer as een betekenis kan hê, kan 'n koppelteken gebruik word om die korrekte lettergreepverdeling aan te dui. Byvoorbeeld:
• bo sluis teenoor bosluis
• rooi-sel teenoor rooisel
• dop ertjie teenoor dopertjie
• pronk ertjie teenoor pronkertjie
• sand aal teenoor sandaal
• tromp-op teenoor trompop
(Ontleen aan: www.beterafrikaans.co.za & www.viva-afrikaans.org Sophia Kapp)
5. SPESIFIEKE TOEPASSINGS VIR POLISIE, WEERMAG EN STAASDIENS/DEPARTEMENTE
5.1 Die skryf van veral polisie range: Range word ALTYD met kleinlettertjies geskryf. Wanneer range voor 'n naam gebruik word, word die rang afgekort met 'n punt na die afkorting voor die naam of van. Byvoorbeeld: genl. Johan van der Merwe. Wanneer die aanspreekvorm van 'n rang in 'n sin gebruik word sonder 'n naam daarna, word dit uitgeskryf, (generaal) maar steeds met klein lettertjies. Wanneer dit kom by dubbeldoor range soos luitenant generaal word dit met 'n deelteken geskryf, maar wanneer die afkorting gebruik word is dit lt.genl. (sonder die deelteken, met net 'n punt tussen in). Dit geld vir alle dubbeldoor range.
Die enigste uitsondering op die reël is dié van ADJUDANTOFFISIER. Dit word aanmekaar geskryf. By adjudantoffisier is daar ook drie verskillende afkortings wat gebruik word deur die drie verskillende taal ghoeroes. (a) “Skryf Afrikaans” gebruik die afkorting AO, maar Pansegrouw gebruik die afkorting ao (die koerante gebruik ook algemeen hierdie selfde afkorting) terwyl AWS die afkorting adj.off. gebruik. Enige van die drie is dus in orde mens moet dus in ‘n bydrae een vorm kies en dan net konsekwent bly.
5.2 Voorletters: Volgens “Skryf Afrikaans” word in alle gevalle punte tussen voorletters gebruik maar nie spasies nie; byvoorbeeld H.B. Heymans (nie H B Heymans nie) behalwe waar die persoon se voorletters ook in algemene omgang sy naam is goeie voorbeelde hiervan is FW de Klerk, PW Botha, PJ Smith ensovoorts.
5.3 Byname: Wanneer 'n persoon se regte naam saam met sy bynaam gesiteer word, word die bynaam in hakies geskryf, nie tussen aanhalingstekens nie. Piet (Platsak) Poggenpoel. As net die bynaam gebruik word is dit hoofletter sonder aanhalingstekens. Daar moet voorkom word dat voorletters in een reëltjie geskryf en die van dan in 'n volgende lyn geskryf word. Voorletters en van moet alles in een reëltjie geskryf word, maar as die naam voluit gebruik word is dit nie nodig nie.
5.4 Staatsdepartemente se name: Dit word met kleinlettertjies geskryf, maar wanneer dit saam met die woord departement gebruik word is dit hoofletters. Departement van Binnelandse Sake, maar binnelandse sake in die algemeen. Wanneer die woord minister, president of eerste minister
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
22
gebruik word soos byvoorbeeld in “die minister” is dié in klein lettertjies, maar wanneer gepraat word van die minister van Onderwys, is die woord onderwys met 'n hoofletter.
5.5 Name van howe word altyd met kleinlettertjies geskryf: hooggeregshof, landdroshof, streekhof konstitusionele hof.
5.6 Afkortings en akronieme: By NONGQAI gebruik ons nie graag afkortings in die middel, aan die begin of aan die einde van 'n sin nie. Woorde/woordpare soos “byvoorbeeld, ensovoorts, in gevolge van, met betrekking tot” word voluit geskryf, want die gebruik van afkortings versteur die leser se lees van enige artikel. Wanneer ‘n instansie of publikasie se naam met ‘n akroniem aangedui wil word (byvoorbeeld AWS Afrikaanse Woordelys en Spelreëls; of VN Verenigde Nasies), dan word die volle naam by eerste sitering in ‘n bydrae volledig uitgeskryf, met die akroniem direk daarna in hakies geplaas, en daarna word dan net die akroniem gebruik, sonder hakies.
5.7 Sinne word verkieslik nie met 'n begin nie. Indien dit nie anders kan nie is daar weer eens twee verskillende maniere wat deur die verskillende handleidings voorgeskryf word. (a) 'n nuwe (met beide die woorde kleinlettertjies) en 'n Nuwe, maar 'n hoofletter ‘N word nooit aan die begin van ‘n sin gebruik om die 'n tot hoofletter te probeer maak nie. (met dank aan Sarie van Niekerk, NONGQAI se vroue-redakteur en ons in-huis taal ghoeroe)
B. FORMAAT
Bladsy-grootte: NONGQAI se blad-grootte is A4 en die kantlyn-stellings (“margins”) is nou, oftewel “narrow” in Microsoft Word se uitleg terme. Ons verkies bydraes wat per e pos gestuur word en in Microsoft Word getik is.
Lettertipe: Ons gebruik “Arial”, met die teks in 12 punt grootte. Opskrifte is in 16 punte, “bold”, en die naam van die outeur in 14 punte, “bold” en in kursief (“italics”). Die teks word in blokvorm (“justified”) geformatteer, met die kantlyne aan weerskante wat reguit af loop. Paragrawe en inkeping: Paragrawe begin vas teen die linkerkantste kantlyn en word nie ingekeep nie. Tussen paragrawe kom daar ‘n volledige lyn breek (nie die outomatiese “spring stelling” wat mens met MS-Word kan stel nie, maar wel ‘n harde lyn-breek ingevoeg met die druk van die “enter” toets op die rekenaar se toetsbord). Indien u self u konsep bydrae wil formateer tot persklaar, met insluiting bv van foto’s, moet u asb in gedagte hou dat daar onder aan elke bladsy spasie gelaat moet word vir die bladsynommer en die NONGQAI volume en uitgawe nommer (met ander woorde, ‘n sogenaamde “footer”).
C. KOPIEREG
NONGQAI, as synde ‘n gratis opvoedkundige publikasie sonder ‘n wins oogmerk, geniet onder Suid Afrikaanse reg vrystelling van kopiereg beperkinge wat geld vir ander publikasies wat oop geldmaak ingestel is. Wat dit beteken is dat ons materiaal ontleen aan ander publikasies/outeurs mag oorneem en her publiseer, sonder om daardeur vir onsself klagtes van kopiereg skending op die lyf te loop.
Ongeag hierdie wyse vrystelling wat opvoedkundige publikasies soos ons s’n geniet, is dit tog egter net ordentlik en reg dat mens die intellektuele produkte van andere erken, wanneer mens daarvan gebruik maak. Eerstens om nie aan plagiaat skuldig te wees nie (dit is, wanneer mens ander se werk as jou eie laat voorkom, deur nie die bron te erken het nie). Tweedens, om veral foto’s en grafika na behore te identifiseer, wat hulle oorsprong betref. Wanneer u dus u bydrae illustreer met paslike visuele materiaal iets wat ons baie sterk aanmoedig, want dis gewis só dat ‘n foto die spreekwoordelike duisend woorde spreek dan moet u asb die bron duidelik aantoon. Solank as wat mens dit doen, sal daar nie vingerwysings wees na moontlike kopiereg skending of on etiese gebruik nie en kan u dus vryelik van enige sulke
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
23
materiaal gebruik maak, sonder om uself bv te gaan beperk tot slegs maar foto’s of visuele uitbeeldings wat uitdruklik nie op kopiereg beskerming aanspraak maak nie (met ander woorde, die sg. “royalty free” foto’s en/of grafika en kaarte). Laasgenoemde behoort mens se eerste soek punt te wees, maar u kan dus ook regmatiglik ander materiaal gebruik – onderworpe daaraan dat u, kragtens ons etiek hier by NONGQAI, die bron baie duidelik identifiseer en siteer. ‘n Ander etiese norm wat u asb in aanmerking moet neem, is dat NONGQAI streng staan daarop dat ons slegs bydraes sal publiseer waarin daar na derde persone wat steeds in die lewe is, verwys word op ‘n wyse (of dit nou so bedoel is of nie) wat deur daardie persoon as negatief vir sy/haar beeld gesien mag word, as ons nie eers aan daardie derde party die geleentheid gegee het om ‘n repliek te lewer wat ons dan saam met die oorspronklike bydrae plaas. As voorbeeld in u loopbaan mag u dalk as ondersoekbeampte ‘n verdagte ondervra het, wat nou ‘n leidende posisie in die samelewing beklee. In u ondersoekdagboek het u aangeteken dat die persoon destyds tydens ondervraging inskiklik was en inligting verskaf het oor ander verdagtes. Daardie samewerking is destyds egter nooit openbaar as bv deel van ‘n publiek-toeganklike hofrekord nie. Nou rapporteer u dit wat u as ‘n feit beleef het, in ‘n bydrae wat u vir ons stuur. Uiteraard is dit nuuswaardig, maar dis ons joernalistieke plig, eties gesproke, om u bydrae aan daardie persoon voor te lê vir repliek al eer ons publiseer (want sy perspektief op die destydse gebeure mag reg of verkeerd heel anders wees as hoe u dit beleef het; as die skoen aan die ander voet was, sou u tog op dieselfde beginsel aangedring het). Dit gaan dus oor eerbaarheid en die bewaar van ons nasionale veiligheidsgeskiedenis “sonder kwaadwilligheid”, soos wat ons eie leuse sê. Dieselfde geld vir gebeure wat destyds onderhewig mag gewees het aan amptelike sekerheids klassifikasie; die vraag sal dan wees of daardie klassifikasie huidig enige toepassing sou hê dus, of die openbaar van sulke inligting nou, steeds die land se veiligheid mag benadeel, of nie. Ons waardering weer vir al die puik bydraes wat ons ontvang en waarsonder NONGQAI nie kan bestaan nie, en ons geskiedenis nie bewaar kan word nie ons hoop hierdie handleiding sal u help om nog meer bydraes in te stuur! Dankie by voorbaat daarvoor U bydraes kan u e-pos aan brigadier Hennie Heymans: heymanshb@gmail.com
Romans 8 verse 29 tells us that God wants us to be conformed to the image of His Son, Jesus Christ. Spending time with Father in prayer is one of the ways we can labour with Him to bring this about in our lives. One of the many ways of spending time with Father that lends itself particularly to establishing this transformation in our lives, is called Beholding the Lord. Let us look at the following scripture in three translations
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
24
E-SERVICE RIVER OF LIFE: PRAYER: BEHOLDING THE LORD
Past. Frieda Müller
2 Cor 3:18 (ESV). And we all, with unveiled face, beholding the glory of the Lord, are being transformed into the same image from one degree of glory to another. For this comes from the Lord who is the Spirit.
2 Cor 3:18 (J.B. Phillips New Testament). But all of us who are Christians have no veils on our faces but reflect like mirrors the glory of the Lord. We are transfigured by the Spirit of the Lord in ever increasing splendour into His own image.
2 Cor 3:18 (The Voice Translation). Now all of us, with our faces unveiled, reflect the glory of the Lord as if we are mirrors, and so we are being transformed, metamorphosed, into His same image from one radiance of glory to another, just as the Spirit of the Lord accomplishes it.
The word “behold” has the following meanings-
• See or observe (someone or something, especially of remarkable or impressive nature)
• view
• watch
• witness
• perceive
• pay attention to
• consider
Beholding the Lord is not a passive stance, but an active one in the sense that we are paying attention to God; viewing Him; watching Him; and, perceiving who He is by silently sitting at His feet “looking at Him” in the spirit. We are not doing anything physically, nor are we even speaking (this is a silent prayer) but all our attention is engaged with the Godhead. We are, in the spirit, focussing on God; perceiving His presence; and observing His impressive nature.
Now, it is a fact that what we continually behold, we are changed into. For instance, if a person continually “beholds” violent movies over a period of time, that person will become violent, whether to a lesser or greater degree. Therefore, if we continually behold the Lord, we will progressively become more and more like Him. When we are beholding the Lord, the scripture verses quoted above state that we are looking at and into His glory. And the glory of God is likened to fire.
Hebr. 12:29 (NKJV) For our God is a consuming fire.
Mal 3:2 3 (NKJV) But who can endure the day of His coming? And who can stand when He appears? For He is like a refiner’s fire and like launderer’s soap. He will sit as a refiner and a purifier of silver; He will purify the sons of Levi, and purge them as gold and silver, that they may offer to the Lord an offering of righteousness.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
25
When we sit quietly and behold the Lord we are looking into His holy fire/glory fire and it purifies us, through the working of the Holy Spirit, from all the dross and impurities in our soul and transforms us into the image of Christ. We are being changed by beholding His glory, into His glory, in order to reflect His glory into the world that it might be saved. What an amazing privilege and honour He has granted us, that just by sitting in His presence and beholding Him, His Spirit changes us into what He created us to be a refection of Him!
I pray that you will be irresistibly drawn to beholding Him and as you do so, be changed into the image of His Son, and that you will experience His peace and His presence in ever- increasing levels. In Jesus Name. Amen.
POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY
TROU TOT DIE DOOD TOE
Genl JV van der Merwe
• Kollegedae
EK het op skool noue bande met die Polisie opgebou deur my belangstelling in boks. My boksafrigter was die distrikskommandant van die polisie op Ermelo, maj. H.C. Muller. Ons het drie keer per week by die polisiestasie geoefen.
Ná st. 8, op 16 jaar, het ek dus besluit om my by die Polisie aan te sluit. My ouers het gedink dit is ʼn gulde geleentheid om ekstra geld vir die gesin te verdien. Geld vir verder skoolgaan was daar nie nie dat ek baie gretig was om nog op die skoolbanke te sit nie.
26
Nongqai Vol 13
No
12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Op 1 Februarie 1953 reis ek per trein na Pretoria om my vir opleiding aan te meld. My pa moes werk en ʼn buurman het my na die spoorwegstasie gebring. Dit was die eerste keer in my lewe dat ek trein ry. Ek het twee pond in my sak gehad; ’n pond van my ouers en ’n pond van ʼn tante van my. Op Germiston moes ek oorklim, maar ek het geen idee waar om die Pretoria trein te kry nie. Verward loop ek op die perron rond en vra uiteindelik iemand. Dié persoon is ook na Pretoria onderweg, maar weet ook nie waar die trein is nie. Ons is van die een perron na die ander en kry uiteindelik ʼn trein waarop “Pretoria” staan. Verlig klim ons in, ook net betyds. Ons verligting was egter van korte duur, want toe die kondukteur ons kaartjies nagaan, merk hy op dat ons in die verkeerde wa is. Ons is toe in ʼn eersteklaswa met tweedeklaskaartjies. Nie lus vir nog ’n gesukkel nie, vra my metgesel wat die prysverskil is en betaal tien sjielings in. Ek het maar dieselfde gedoen, met die gevolg dat ek net een pond en tien sjielings vir die res van die maand oorgehad het.
Die Polisiekollege was destyds bekend as die Polisiedepot en die opleiding was hard, intensief en veeleisend. Dit is dus geen wonder dat die instrukteurs die 16 jariges met groot wantroue bejeën het nie. Met die naamsverandering na Polisiekollege het dit ’n meer akademiese inslag gekry, hoewel die opleiding steeds taai was.
Ek het in ʼn berede troep beland en hoewel ek as kind perdgery het, was ek glad nie ʼn bedrewe ruiter nie. Die opleiding het elke oggend om 6 vm. begin wanneer die “kat” geskree het en tot 5 nm. geduur. Die program het gewoonlik uit liggaamsoefeninge, voetdril, berede opleiding, skietkuns, die wet en akademiese klasse bestaan. Ons het snags om die beurt twee uur lank stalwag in ’n stal met 52 perde gedoen. Dan was daar die gevreesde vierde skof waar jy van 4 vm. tot 6 vm. die “bedding” waarop die perde geslaap het na die paadjie in die middel van die stal moes werk, waar die ander troepe dit kom haal het om op betonblokke in die son uit te gooi om droog te word. Die perde het die strooi en saagsels deur die nag vasgetrap sodat dit aanmekaar gekoek en ’n swaar, digte massa gevorm het. Ek het pas met my opleiding begin toe ek die vierde skof kry. Ek onthou dit tot vandag toe nog baie helder. Ek het soos ʼn besetene gewerk, want om die “bedding” van 52 perde binne twee ure uit te krap, was ʼn reusetaak. Die werk self was nie so moeilik nie, maar party van die perde het soos leeus gebyt, en daarmee moes ook rekening gehou word.
Ons was ʼn klein groepie juniors en die instrukteurs en senior rekrute het openlik hul misnoeë met die “kinders” laat blyk. Dissipline is met ʼn ysterhand toegepas. Lt. Snyman, alias Vingers, en hoofkonst. Bokkie Breedt, albei legendes in die Polisie, het die opleiding oorheers. Lt. Snyman
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
27
was groot en fors met ʼn regop, militêre houding en sy hele persoonlikheid het ʼn militêre presiesheid uitgestraal. Hy het groot hande met besondere dik vingers gehad en volgens oorlewering het hy al ʼn halsstarrige perd onderstebo geklap. Hy het groot ontsag ingeboesem en sy blote teenwoordigheid het gewoonlik ʼn doodse stilte laat toesak. Hy was in die Tweede Wêreldoorlog ʼn krygsgevangene in Duitsland, waar glo selfs die Duitsers hom met groot ontsag behandel het.
Bokkie Breedt, in teenstelling met lt. Snyman, was kort en bonkig, maar het net soveel gesag afgedwing. Ons rekrute het groot agting vir hulle gehad ondanks hul streng en oënskynlik ongenaakbare houding.
Tydens die eerste maand of twee het die senior rekrute ons dikwels afgeknou en ek het meer as een keer onder die venynige optrede van ʼn ouer rekruut deurgeloop. Bed opmaak was ʼn pynlike proses. Die bed moes netjies reghoekig sonder ʼn plooi wees en die wit laken oor ’n derde van die kombers teruggevou. Ek was gelukkig om ʼn stewige matras met ʼn netjiese, reghoekige vorm te kry en het my bed elke oggend met groot sorg opgemaak. Een middag ná ete ontdek ek ʼn vormlose, pap matras op my bed. Ek het dadelik elke matras in die vertrek begin ondersoek. My matras het ’n leerkleurige vlek aan die een punt gehad en dit was nie lank nie, of ek spoor dit op. Die nuwe eienaar kom toe net daar aan en wil weet wat ek by sy bed soek. Ek merk op dat hy groter as ek is en besonder fris gebou. Dus verduidelik ek versigtig dat dit my matras is en dat ek dit graag wil terughê. Hy kyk my uit die hoogte aan en sê: “As jy daardie matras vat, gaan hy vol bloed wees.” Ek besluit om liewer die aftog te blaas en onder die gelag van die omstanders stap ek verneder terug na my bed.
ʼn Paar weke later tydens liggaamsoefeninge begin ons met boksafrigting. Twee sirkels word gevorm, die een binne die ander. Die twee rekrute wat teenoor mekaar staan, boks vir ongeveer ʼn minuut tot die instrukteur op sy fluitjie blaas. Dan word vir 30 sekondes gerus, die buitenste kring skuif een persoon aan en ons boks weer. Só beland ek reg teenoor die rekruut wat my matras gevat het. Ek kom gou agter dat hy glad nie ʼn bedrewe bokser is nie en met die vernedering van die matras nog vars in my geheue, begin ek verwoed slaan. Later pluk die instrukteur my weg met die woorde: “Wil jy die bleddie man doodslaan?!” My teëstander was toe al erg bebloed en gekneus. Terug in ons slaapsaal het ek na hom gestap en vriendelik gevra of ek my matras kan terugkry. Hy het dit sonder ʼn woord gegee en ek het sy matras vir hom gebring. Daarna het ons verbasend goed oor die weg gekom. Tydens stoei oefeninge was dit sy beurt om my rond te
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
28
slinger en vas te druk. As ek magteloos op die mat vasgepen gelê het, het die instrukteur spottend gesê: “Slaan hom, Van der Merwe, slaan hom!”
As deel van ons opleiding moes ons ʼn kursus in lewensredding doen. Die eerste dag het die instrukteur, sers. Willem Schuld, ons langs die swembad laat aantree en die beginsels van lewensredding verduidelik. Ons sou met basiese oefeninge begin en die eerste oefening was om by die diep kant van die swembad in te duik en die breedte met borsslag deur te swem. Hy was atleties en gespierd, het grasieus ingeduik en met ʼn paar kragtige hale die borsslagbeweging gedemonstreer. Elkeen van ons kry ʼn beurt. Toe Essie Esterhuyse van Namakwaland se beurt aanbreek, het hy kalm ingeduik, ʼn paar keer gespartel en toe soos ʼn klip na die bodem gesink. Willem Schuld het onmiddellik ingeduik en hom na die oppervlak gebring. Essie het verduidelik dat hy nie kan swem nie, maar omdat Willem dit so maklik laat lyk het, het hy gedink hy sal ook kan swem. Nou moet Essie leer swem. Willem Schuld laat ons almal langs die swembad lê met ons arms oor die water. Essie begin by die kant “swem” en sodra hy sink, gryp een van ons hom aan die hare en gee hom vir die volgende een aan totdat hy die oorkant haal. Met die tweede probeerslag is ons verveeld ... ons wag tot Essie eers onder die water verdwyn voor ons hom aan die hare gryp. Willem Schuld skel op ons, maar dit help nie veel nie. Nodeloos om te sê dat Essie nie tydens die oefening geleer swem het nie.
Ons jong rekrute het gesukkel om op dreef te kom en dit het dikwels beroerd gegaan, veral tydens berede opleiding. Die polisiesaal en -toom was vir die meeste van ons vreemd en ek het die eerste keer toe ek opsaal, benoud gewonder of die saal nie agterstevoor was nie. Om sommige perde skoon te maak, was ʼn nagmerrie. Daar was veral een perd, Whisper, wat nooit die kans laat verbygaan het om ʼn rekruut aan die boud te byt nie. Hy het permanent ʼn neushalter gedra, maar die punt van die halter het gewoonlik nie lank gehou nie. Ons is gewaarsku om dadelik na die mediese afdeling te gaan vir ʼn inspuiting teen klem-in-die-kaak as ʼn perd ons byt. Op ’n dag is ek besig om Whisper se agterbeen te roskam; ek hou hom soos ʼn valk dop, maar voor ek kan keer, hap hy my blitsig aan die boud. Dit het soos vuur gebrand en ek was binne sekondes in die mediese afdeling waar ek die voorval aan die hoofkonstabel in bevel gerapporteer het. Hy het my bars beveel om my oorpak af te trek sodat hy my boud kon sien. Ek maak toe so, maar was nie voorbereid op die hoofkonstabel se diagnose nie: “My magtig, man, dit is net ʼn blou kol! Ek het lus en skop jou gat!”
Ná ongeveer drie maande het die prentjie verander. Ons junior span het met harde werk en toewyding die meeste van die ouer rekrute oorskadu en die instrukteurs het met nuwe oë na ons begin kyk. Ek het aan die Polisie se bokskampioenskappe deelgeneem en só die beskerming van
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
29
hoofkonst. Claude Sterley geniet. Tydens die ses weke wat ons voorberei het, het ons dieselfde voorregte as onderoffisiere geniet. Ons kon laat slaap en in die menasie vir onderoffisiere eet, waar die kos baie beter as in die gewone menasie was. Hoofkonst. Sterley het aansienlike invloed in die kollege uitgeoefen en met hom as beskermengel het die opleiding een groot genot geword. Ons junior rekrute se opleiding het ʼn jaar geduur en dié van die senior rekrute, wat 18 jaar of ouer was, net ses maande. My opleiding het soos ʼn gedagte verbygesnel. Ek het groot bewondering vir ons instrukteurs gehad en manne soos hoofkonst. Sterley het ʼn onuitwisbare indruk op my gemaak.
30
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
• Foto van Whisper - HBH
WANT ‘N KIND IS VIR ONS GEBORE: KERSBOODSKAP
Past. Koot Swanepoel
Jesaja 9 vers 5: “Want ‘n Kind is vir ons gebore, ‘n Seun is aan ons gegee; en die heerskappy is op sy skouer, en Hy word genoem: Wonderbaar, Raadsman, Sterke God, Ewige Vader, Vredevors".
Ons is van kleins af vertel en geleer van Kersfees.
Geleer dat “Kersvader” kom met sy bokkies en slee om geskenke te bring. En as ons soet is sal Kersvader vir ons presente bring. In werklikheid is ons verkeerd geleer en groot gemaak.
Ons ouers het wel in die aande Bybel gelees en boeke gevat soos ons dit genoem het en ons kerk toe gevat en moes Sondagskool bywoning doen. Maar Kersfees wat veronderstel die Geboorte Viering van Christus moes wees, is vervang met die “ronde maag mannetjie” met die rooi klere en keps wat HO-HO-HO roep.
Selfs nou nog leef mense om Kersvader te sien en op te hemel, en sekere vereistes aan mekaar stel oor wat se geskenke hulle vir Kersfees wil ontvang.
Maar as ons net wil besef WIE vir ons gebore is, en die REDE hoekom HY vir ons gebore is. Dan sal ons ons persepsies oor Kersfees verander in dankbaarheid en eerbied. Eerbied, want ons Heiland is gebore en het die ware Evangelie kom verkondig, sy lewe aan leiding van verwerping oor gegee EN gesterf, sodat ons vir ewig in die hiernamaals kan lewe. As ons HOM aangeneem het as ons Herder en Verlosser Joh 1:12 “Maar almal wat Hom aangeneem het, aan hulle het Hy mag gegee om kinders van God te word, aan hulle wat in sy Naam glo.”
En as ons kinders geword het dan het ons kinders geword van GOD die Vader, en nie van Kersvader nie. Rom 8:17 “en as ons kinders is, dan ook erfgename, erfgename van God en mede erfgename van Christus, as ons naamlik saam met Hom ly, sodat ons ook saam met Hom verheerlik kan word.”
Gal 3:29 “En as julle aan Christus behoort, dan is julle die nageslag van Abraham en volgens die belofte erfgename.”
Wat kan die kort mannetjie met sy bokkies en slee ons bied??!!
Kom ons gebruik Kersfees in eerbied en dankbaarheid tot ons Hemelse Vader en loof en prys hom vir die GROOTSTE KERSGESKENK OOIT, naamlik ‘n Ewige Lewe in SY Heerlikheid tot in alle Ewigheid. Daar waar daar GEEN hartseer, pyn, lyding, haat, nyd, jaloesie en tweedrag is nie.
En daardeur sal ons nakom om Genesis 1 vers 26 uit te leef tot SY eer en heerlikheid. Gén. 1:27
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
31
“En God het die mens geskape na sy beeld; na die beeld van God het Hy hom geskape; man en vrou het Hy hulle geskape.”
Dan sal ons ‘n vol lewe lei, en HY sal die lof en eer kry wat ons as mens so graag na strewe. Amen.
UITGEKIES AS VOORLOPER VIR ‘N NUWE TYD: ‘N TEER HERINNERING AAN BRIGADIER DUVEEN BOTHA Chris Botha
Vir my was dit ‘n besondere mooi boekkassie. Van hout gemaak met glas in die deurtjies. Fyn en eintlik onopvallend, soetjies staangemaak teen in ‘n muur in die sitkamer gedeelte van die silwerskoon huisie knap nadat mens van die voordeur se kant sou binnekom. “Jong, van watter Bothas is jy dan? Die boekkassie mag mooi wees maar dis die boeke binne in wat eintlik jou aandag moes getrek het”. Verbete gooi ek wal: “Ek het die boeke eerste raakgesien! Maar dit is ‘n mooi kassie… En dit val my op want my pa kan die mooiste goed met sy hande maak”
Brigadier Duveen Botha kyk my stip aan, vat ‘n nadenkende trekkie aan haar sigaret, en sê dan: “Ek glo jou. Wil jy ‘n bier hê? Of dalk koffie? Ek maak lekker koffie - ek het Neskafee. Sit”. Alles in een asem, met Neskafee in die Afrikaanse uitspraak.
Die Brigadier en ek is albei gedurende Januarie 1972 deur die Suid Afrikaanse Polisie (SAP) in diens geneem, sy in die rang van Luitenant-kolonel, en ek natuurlik – vars uit matriek – as Student. Sy was die eerste vrou wat vir ‘n loopbaan as polisiebeampte, soos bedoel in die wetgewing van die tyd, aangestel is. Sy was die voorloper, die vestiger, die een wat stereotipes moes aanspreek en die waarde van vroue in Suid Afrikaanse polisiёring moes bewys. Sy was gebore, sekerlik dan geroep, vir ‘n tyd soos hierdie. ‘n Polisiёrings-Ester wat die koning moes nader en dit dalk nie sou oorleef nie.
Dit kon nie vir haar maklik gewees het nie. Die historiografie van die wêreld vertel ons immers van die krisisse rondom die ontvoogding van vroue uit die “swakker geslag” status na gelyke status in tradisionele manlike oorheersde omgewings. Aangesien ek saam met die eerste vroue aanstellings in die SAP “gegroei” het, het ek hierdie nuwe tyd in ons polisiegeskiedenis eerstehands ervaar. My dienstyd in die Suid Afrikaanse Polisiekollege in Pretoria Wes, in die subkultuurtaal eenvoudig na verwys as “die kollege” of “Polkol”, het daarby die geleentheid gebied om die Brigadier eerstehands te ontmoet aangesien haar kantoor in die kollege was. Wanneer een van ons om die een of ander rede na haar kantoor moes gaan, was ons blootgestel aan ‘n vriendelike ontvangs en ons het haar baie gou tipeer as anders as haar manlike eweknieё. Hierdie toedrag van sake het sy eie uitdagings gebring: dit was vir my makliker om vir ‘n vriendelike senior te vertel dat, na my mening, daar nie so iets soos ‘n “vrouepolisie” was nie die SAP was immers steeds die enigste amptelike polisie in Suid Afrika, maar nou ook met vroue op die diensstaat Dit was ook een van die domste dinge wat ek in my lewe gedoen het. Ek was behoorlik afgeslag, in afgemete Afrikaans, nie omdat ek verkeerd was nie maar omdat die
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
32
Brigadier gevoel het dat ek “nie in ‘n posisie is om beleid aan te val nie” en dat “rebelse manière” nie juis voordelig sal wees vir die toekoms van vroue in polisiёring nie
Sy het my later die dag laat roep en vir my gevra wat ek geleer het uit die konfrontasie…
Ek kan nie skryf oor Mej Duveen Botha nie, die onderwyseres en adjunk-skoolhoof. Ek weet regtig niks van haar agtergrond, familie, stokperdjies of enigiets anders nie. Ons is nie familie nie (en tog is ons verwant: iewers in die tussenspel van Maria Kickers en Jan Cornelitz van Nederland, Ferdinandus Appel van wie-weet-en-oral en Frederik Both(a) van Duitsland is ons waarskynlik deel van dieselfde genepoel binne ‘n betreklik jong Afrika genealogiese geskiedenis. Ons het egter nooit familie uitgelê nie). Ek weet nie watter lewenspaaie sy geloop het en wie almal vir haar belangrik was nie. Dalk het sy daarvan gehou om in Melville koffie te drink toe sy in Johannesburg gewoon het. Dalk het sy van sokker gehou, of motorfietswedrenne. Ek weet dit nie. Ek weet sy sou nie gehou het van aanstellerige akteurs of oproerige sokkerskares nie, en misdadige motorfietsbendes sou nie haar goedkeuring weggedra het nie. Inteendeel, sy sou haar mening sterk uitgespreek het, in goed gekruide taal. Terugskouend egter, moes ek geweet het dat ek die voorreg het om met ‘n interessante pakket in relasie te wees. My onderwysers op skool het immers nooit ‘n polisie tipe sosiolek, geknoop soos ‘n matroos, gebesig nie…
Sy en ek het egter nie regtig oor sulke dinge gepraat nie.
Ons het wel oor die lewe gepraat, oor menswees, oor sinvolheid, oor hoe om die wêreld te verstaan, oor onderwys, politiek, oorlog tussen die geslagte, godsdiens, heilige koeie. Nooit koeitjies en kalfies nie. Ons het oor skryf en boeke gesels Prosa of digkuns, roman of novelle (“ja, ‘n historiese roman mag aanklank vind by baie lesers, maar mens moet tog maar versigtig wees hoe jy die feite gebruik of dalk aanpas. Wat jy nie as waarheid nie skryf, kan deur die leser as waarheid aanvaar word. Wanneer jou ‘waarheid’ van empiries-historiese waarheid verskil, loop jy gevaar om van jou leser vervreemd te raak”), satire (“kyk tog maar na Pieter Dirk Uys eerder as die ander klomp ”), alles onder die loep. Skerp-snydend, deurdag, oё wat plafon toe kyk, hande wat saampraat. Meeste van die tyd dra sy die
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
33
ou, blou “skroprok” wat die vroue destyds onder opleiding gedra het, sigaret altyd byderhand Ek vra oor die Sestigers, oor die verbod op Brink se “Kennis van die aand”, sensuur oor die algemeen (en ek word aangespreek oor my “rebelse houding” teenoor die leiersfigure van die Afrikaanse denkrigtings, maar terselfdertyd voorgelig oor “konstruktiewe kritiek” ‘n les wat my bybly en wat ‘n pilaar geword het in my denke, tot vandag toe nog)
Oor my skryfwerk was sy ‘n taai maar onkreukbare kritikus. Sy gésel my oor my kortverhaal waarin ek my Wiskundeonderwyser, en sy opvoedkundige disfunksies, uitbeeld. Ek skryf van vernedering in die Wiskundeklas, van vrees vir die ongenadige wyse waarop hy my met die groot bordpasser aangerand het terwyl ek ‘n som op die bord voor die hele klas moet doen, van hoe ek nooit soos hy sal wees nie Uiteindelik vind ek uit dat sy dit nie het teen my beskrywing van my onderwyser nie, maar teen my projektering van my onderwyser se gebreke op die onderwys en die skool in die algemeen. Ek vermoed ek het haar persepsie versterk met ‘n Einstein aanhaling wat ek in die verhaal gebruik: To me the worst thing seems to be for a school principally to work with methods of fear, force and artificial authority. Ek kom agter dat sy ook nie soos my onderwyser is nie, maar dat die Einstein-aanhaling aan ‘n dun nerf krap… Daar is immers sulke onderwysers, en sy word verder gekonfronteer met my direkte teenstand van disfunksionele instrukteurs en dosente in polisiёring Tog, met elke gesprek (wat uiteindelik eerder ‘n les was) staar ek etlike waarhede in die gesig.
Ek is beter daaraan toe nadat sy my huldeblyk aan Professor TJ (Tjaart) van Heerden, my primêre akademiese mentor, gelees het (Servamus, September 2010) Ek het pas ‘n voordrag oor polisie opleiding gelewer aan die Universiteit van Central Lancashire (in die universiteitstad Preston, Verenigde Koninkryk) toe my telefoon lui. Ek is tegnologies gestremd, maar het iewers gehoor dat ek vir oproepe vanuit Suid Afrika gaan betaal terwyl ek in die VK is. Maar hierdie een is van Brig Duveen Botha, vertel my foon skermpie my. Dan is dit nou maar so, dink ek, en antwoord. Sy het die huldeblyk aan Professor Van Heerden gelees Dit word geanaliseer, gekritiseer, vergelyk met standaarde, en ek word gelukgewens met ‘n beter poging as “daardie een oor jou onderwyser waaraan geen mens ‘n tou kon vasknoop nie”…
Ek kan nie onthou of ek toe vir daardie oproep betaal het nie.
Ek kan haar sien sit terwyl ek hier skryf, op haar stoel in die hoek van die sitkamer, teen die muur oorkant die televisie en die glas skuifdeur op regs. Die ewige onnutsigheid in haar oё (net soos die vrou in Frans Hals se skildery van iemand wat dalk die lewe so baie soos Maria Kickers geniet het), ‘n boekie of papiertjie met skryfding byderhand. “Het jy die swak Afrikaans gehoor wat hierdie nuwe geslag omroepers praat? Ek skryf dit hier neer, dan word ek kwaad of ek lag. Ons ou omroepers draai sweerlik in die graf om” . As Protokol offisier was ek by geleentheid ook seremonie meester. By een so ‘n geleentheid sou ek leer dat die luitenantsrang op Engels uitgespreek word as “leftenant” en nie “lootenant” nie. By ‘n ander het ek gevries toe ek haar by ‘n geleentheid inbring (sy was laat en Minister Louis le Grange was alreeds daar) en sy, in antwoord op die gebruiklike verneming na haar welstand by die groetery, antwoord “Goed dankie Minister, en met joune?” Waarskynlik sou net sy, en niemand anders nie, toegelaat word om direk te verwys na die Minister se onlangs gediagnoseerde hartprobleem.
En daar onthou ek van die rose… sy het pas haar nuwe huis betrek (ja, presies dieselfde een) en ek was ‘n instrukteur in die kollege. Die presiese jaartal kan ek maar net raai, en dan sou dit waarskynlik iewers tusen 1973 en 1974 wees. (Sy en ek was bevorder na onderskeidelik die range van Kolonel en Sersant gedurende 1974, ek meen dit moes in die winter gewees het. Of hierdie insident plaasgevind het voor, of na, die “spook geloop” het, kan ek nie meer onthou nie).
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
34
Nietemin, dit was ‘n Saterdagoggend en ek was rustig in my kamer op die grondvloer van Gebou 4S besig met Saterdagoggend-peuterwerkies: kamer skoonmaak, wasgoed was en/of stryk, uniforms regkry vir die week, skoene skoonmaak. Saterdagmiddae was die een of ander sport aan die beurt. Laat middag snoeker in Keevyhuis met ‘n bier of wat daarby. Tussen in iewers sou ek moontlik my motor gewas het, ‘n kapoenkleur Volkswagen Beetle met die registrasienommer TP 206 755. Die klop aan die deur van my kamer sou egter alles verander: “’Sant, Sant moet asseblief Dienskamer toe kom en vir Kolonel Botha bel. ‘Sant weet, die vrouekolonel?” Gits, wonder ek, ek bly weg van die vrouestudente af (selfs net enige oorweging van ‘n liaison amoureus was ‘n liaison dangereus) en probeer in die algemeen my bes om die reёls na te kom Ek kan nie dink dat ek in enige moeilikheid kan wees nie. Waarom sou Kolonel Botha met my wou praat, op ‘n Saterdagoggend?
“Wat sou jy vandag gedoen het?”, vra sy toe ek haar by haar huis skakel Ek stamel ietwat (wat antwoord ‘n mens in elk geval wanneer iemand so ‘n vraag vra?) en sy is sommer dadelik deur die gaping: “Het jy brandstof in jou motor? Weet jy waar my huis is? Hoe laat kan jy uit die kollege uit ry?”, en so voorts. Ek kry nie ‘n asemteug tussenin getrek nie.
Ek het die slote gegrawe vir die roosbome agter die huis, neffens daardie selfde sitkamer se glasdeure. Dit was warm, die grond was hard, die taakmeester(es) erger as die Farao se opsigters oor die Israeliete. Op daardie Saterdag. Ek het die gate behandel, op instruksie natuurlik, die bome geplant, water gegee… En gesels. “Jy kan groot hoogtes in die lewe bereik, maar jy moet kan werk wanneer jou maats speel. Of wanneer hulle slaap. Het jy Longfellow se ‘Success’ gelees? Nou, gaan lees dit dan” *.
Ek is nie met leё denke (of hande, of petroltenk) daar weg nie. En daarna ook nooit wanneer ek die voorreg gehad het om in haar spasie te wees nie.
Die jaar voor haar afsterwe besoek ek haar, by dieselfde silwerskoon huisie met die boekkassie (en boeke…) en die rose. Ek was by die begrafnis van Professor Van Heerden en het gereёl om haar agterna te besoek. Ons praat oor die dood. Sy lag, en ek kry weer ‘n les: “My magtig man, dit is tog wat met ons almal gaan gebeur. Maak vrede daarmee, en maak seker dat jy elke dag tog iets goeds vir iemand anders doen. Moenie dat iemand jou ore aansit nie kyk verder as wat jou neus lank is” (met daardie tipiese nasale klank dalk net ‘n bietjie sterker as altyd?). Sy vertel van “Mac” (ek weet nie wie dit is nie, maar sy praat asof ek die man ken) “hier af in die straat” wat seker maak sy is beveilig in die huis, en dat sy maklik onder druk met haar foontjie kan werk. “Die plek is so toegespyker, julle gaan julleself blou sukkel om my hier uit te kry wanneer ek sterf. Maar onthou tog dat ek my vererg het vir die kerk. Al my tiendes vir al die verergjare se maande, is bo in my kas, in hul koevertjies”.
Dit was die laaste besoek. Ons het toe nooit oor die boeke in die mooi boekkassie gepraat nie.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
35
Ek kan egter eerstehands praat oor ewigdurende onderwyser en leerling relasies. In my kop luister ek vandag nog na haar lesse
*My dosent en latere vriend, Professor PJ Potgieter, het jare later ook my aandag op Longfellow se gedig gevestig (hy het dit in sy MA verhandeling gebruik). Kyk waaraan is ek blootgestel:
The heights by great men reached and kept Were not attained by sudden flight, But they, while their companions slept, Were toiling upward in the night
17 Oktober 2022 Met caritas.
OPERATION BOUWER : THE “PERFECT” MURDER?
Maj.Genl. Sharon Schutte
“So perfect that nobody realized that there was a victim, a murder so devious that not even the family of the deceased realized what had happened.”
Background :
Dr Colin Bouwer was married to Annette (his third wife) who died mysteriously in Dunedin, New Zealand in January 2000.
Bouwer, born in 1950, a South African national, was originally a General Practitioner in Vereeniging and was held in high regard by his colleagues and patients at the time. He then allegedly specialized in psychiatry/pharmacology and as a specialist physician. He claimed to also have been former president Nelson Mandela’s personal physician, a card carrying member of the ANC and that he had been detained and tortured by the Security police for six months. He further claimed that, due to his political affiliation his first wife, Marietta Kruger had committed suicide and had also killed both of their children. His second marriage to Blossom did not last, ended in divorce and then he married Annette.
Dr. Colin Bouwer
Dr Bouwer was appointed at the Tygerberg Hospital in the Western Cape as a psychiatrist. His wife was a qualified physiotherapist and totally devoted to her husband and two children. People believed that they were a wonderfully happy couple.
In 1995 Bouwer claimed that his wife Annette was allegedly raped by four men in South Africa and a result of this he made enquiries about a post in
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
36
New Zealand. He was initially appointed as a practicing psychiatrist in Dunedin and thereafter appointed as the Head of Department at the University of Otago. He was at the pinnacle of his career.
The family settled well in New Zealand and the community warmed to Annette due to the alleged sexual abuse she had suffered in South Africa.
Dr Bouwer continued to enjoy academic acclaim.
The then Brigadier Sharon Schutte (later Major General)
In 1999 Annette started to suffer ill health where she experienced forgetfulness, light headedness and visual problems. Bouwer claimed that she refused to go for treatment.
In November of 1999 Bouwer and a female colleague, Dr Ann Walsh, attended an international congress in Copenhagen together. Shortly after their return Annette’s condition deteriorated, she collapsed and fell into a coma. Her blood sugar levels dropped and it was unknown why she suffered from hypoglycaemia. There was no family history of diabetes and all of her blood samples returned negative. At the time the pathology tests were not sensitive enough to pick up small amounts of drugs that could cause low blood sugar levels. Annette’s condition improved in hospital and she was discharged with a glucometer to enable her (or her husband) to test her blood sugar levels at home.
A few days thereafter the reading on her glucometer was 0,8, she was rushed by ambulance back to hospital where it was suspected that Annette had an insulinoma (tumour in the pancreas), causing low sugar levels. Her readings fluctuated dramatically. She was taken to theatre where they took numerous samples from her spleen, gall bladder and intestine in a mammoth 14 hour operation. No tumour was located. Shortly before Christmas Annette’s mystery illness seemed cured and she was discharged.
In the New Year of 2000, Annette was lethargic and confused again. Later Bouwer reiterated that his wife refused to go to hospital despite him being told by fellow doctors that she must be readmitted immediately if the symptoms returned.
On 5 January 2000. Annette Bouwer was found dead in her bed by her husband. The specialist physician who had treated Annette at hospital attended the scene of death and he and other colleagues were perturbed that Bouwer hadn’t ensured that his wife was readmitted to hospital. Bouwer consistently stated that his wife refused to go. Dr Anne Walsh was also at the house shortly after Annette’s body was found.
Captain Lynne Evans
Bouwer then informed the specialist that they were Jewish and that they only had 48 hours to bury his wife. The specialist was taken aback as he had no idea they were of the Jewish faith but he nevertheless refused to release Annette’s body and requested that a Coroner’s post mortem be conducted on Annette and the matter
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
37
was referred to the New Zealand police for further investigation. The medical specialists were concerned that a seemingly healthy 47 year old woman had died and that there was still a lack of conclusive evidence as to what had caused her death. The original tissue samples were again re examined, but nothing was detected. The samples were then sent for advanced toxicology testing to determine if minute traces of sugar lowering medication could be detected. These specific tests had never been conducted anywhere in the world before and were considered ground-breaking at the time.
Eventually Annette’s body was released for burial. The medical staff who attended the funeral were flabbergasted that it was in fact a Christian funeral after Bower claimed they were Jewish. Much emphasis was made at the service as to how the strength of Annette’s Christian faith had carried her through her illness.
Annette’s treating physician, who also attended the funeral, was also concerned that Bouwer did not have any knowledge of the medical tests required with hypoglycaemia and he requested that Bouwer’s medical credentials should form part of the South African leg of the investigation.
Operation Bouwer in South Africa
An official request for mutual legal assistance was forwarded via Interpol to the South African Police Serious and Violent Crime Unit, Head Office. At the time of the investigation, I was a Brigadier and the Section Head of the Murder and Robbery Units nationally. I formed an all-female team in Pretoria, consisting of Captain Lynne Evans, Captain Polla Kriel and myself. When we received the huge bundle of documents concerning what was required of us in South Africa, we realized that it was going to be a very time consuming exercise. However, it was also a greatly rewarding opportunity that expanded our knowledge of medical terminology, specifically pertaining to criminal matters. Two officers from New Zealand flew to Cape Town where we met up with them to commence the investigation. Detectives Brett Roberts and Steve McGregor were also ably assisted in the Western Cape by Colonel Mike Barkhuizen and Detective Sergeant Kenneth Speed from the Serious and Violent Crime Unit, Bishop Lavis. We managed to verify that Bouwer had a degree in Psychiatry but not in Pharmacology or as a specialist physician. He had forged his medical certificates and his CV. The references on his CV were of colleagues whose names he had heard of but not with whom he was associated. His forged medical qualifications were identified as such as he used the same names of academics on the bottom of the certificates each time and these names changed regularly. He also
Captain Polla Kriel
left the University of Stellenbosch under a cloud of suspicion concerning allegations of sexual misconduct. It was further established that he had been declared an “impaired’ doctor by the South African Health Professionals Council due to a pethidine addiction.
Bouwer was not Mandela’s former personal physician as he claimed. We traced his actual physician and took an affidavit from him at Victor Verster.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
38
We established that he was not a signed-up member of the ANC and neither was he detained by the security police at any time. It was proven that at the time he claimed to have been in detention he was an active fourth year medical student at 1 Military hospital, Pretoria.
• The SAPS Investigation Teams during a TV interview Solving It (two episodes).
We also secured an appointment with Bouwer’s first wife, Marietta Kruger. She was alive and well and had thus obviously not committed suicide as he claimed. The children were also not dead. She stated in her lengthy affidavit that he was an abusive man who was very aggressive and that he actually pushed her down the stairs when she was 8 months pregnant. She claimed that he performed illegal abortions and abused pethidine. A former colleague also confirmed that Bouwer was severely limited in the issuing of prescriptions at the time due to the pethidine allegations. In 1978, Mariëtta claimed that she woke up in hospital and that Bouwer told her to say she had overdosed as he had injected her and he was afraid his licence would be suspended. His second wife, Blossom stated that Bouwer “injected himself and was the biggest liar on earth”. Bouwer further claimed that he had prostate cancer, he shaved all his hair off (including his eyebrows) to look like the victim. Our enquiries at the Urology Hospital in Pretoria revealed that his documentation on the hospital’s letterhead was forged and he was never a patient there. He did not have cancer. As we were able to disprove all of the claims he made to the New Zealand authorities it became more evident that Bouwer had become so entangled in his own web of lies that he himself couldn’t remember what he had said to whom.
The New Zealand police then got authorization to tap Bouwer’s phone. Initially there was not much information revealed from the calls but once Bouwer realized that he was indeed the prime suspect, his actions became erratic. It was evident that Bouwer was not only sexually involved with Dr Anne Walsh but up to 4 women simultaneously, all in the medical fraternity. He also explained the scratches on his back from his sexual exploits to having been attacked by a lion whilst in South Africa. The investigation also took the New Zealand authorities to students at the Otago University where Bouwer had held a tutorial. Of the students recalled Bouwer saying how to commit the perfect crime, “to inject insulin between the toes”. Bouwer also previously told the family that New Zealand was the ideal place to murder somebody as the police there wouldn’t be able to solve it. Those words certainly came back to haunt him.
After some six months of advanced medical testing it was established that Annette had traces of hypoglycaemic drugs and sedatives in her blood. The drugs were initially administered in a powder form by milling them with a mortar and pestle. These were found hidden behind a stash of pornographic magazines in the kitchen of their home. Forensic tests proved there were traces of the drugs on them and in the sink. The blood on the glucometer was tested and it was established that it was not Annette’s blood, in fact it wasn’t even human blood. It was from the family dog!
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
39
The final “killer” dose was Humalog, a drug in liquid form, it is believed it was administered between the toes where the mark would never been seen. A Warrant of Arrest was obtained and Bouwer was charged with the murder of his wife. His lies continued. He stated that first of all Annette wanted to commit suicide in his endeavours to explain the drugs and then he wanted to commit suicide himself. His carefully orchestrated plan to murder his wife and trying to cover his tracks all backfired. His wife was also never raped in South Africa, a lie he told to gain sympathy. History was also made when we were called to testify via video conferencing from Johannesburg into the court room in Dunedin. Court commenced at 21:00 South African time and we had a mock court room at a facility in an office block (no Skype or Teams back then). We had a South African magistrate who swore us in on this side of the globe and we were able to summons witnesses. At the conclusion of the trial, Justice Blanchard stated: “Murder by slow poisoning is amongst the most despicable of crimes. That it should be done by a doctor by someone who has taken the Hippocratic Oath to anyone let alone his wife, is even worse”.
Editor’s Note:
a) This case was broadcast on a television programme in 2005 titled “Solving it”.
40
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
During the period September 1999 and January 2000 Bouwer wrote out 11 prescriptions in the names of some of his patients, he collected the medicine at different pharmacies in person, the last one the day before she died Certificate of Appreciation awarded to Sharon Schutte by the New Zealand Police
IMPERSONATING A POLICE OFFICER
Maj. Gen. Sharon Schutte
I was stationed at the Pretoria Murder and Robbery Unit from 1988 until Maj. Gen. Suiker Britz transferred me to Head Office in 1991. It was somewhat of a standing joke that it was only as I was English speaking, and he required my support in that regard at the time.
In March of 1989 I was at the Pretoria Magistrate’s Court on another case and on my return to 70 Church Street I was approached by Detective Warrant Officer André Oosthuizen who said that he wanted to introduce me to somebody, and he escorted me to my office. There was a woman who sat there and André said, “Sharon - meet Sharon Schutte”.
I was somewhat taken aback and took a long hard look at this woman who tried desperately to avoid eye contact. Then it dawned on me that she was the complainant in an alleged rape case whom I had attended to a month or two beforehand. André then proceeded to tell me what had happened.
Dawid Bosch, a well known ex policeman in Pretoria, was the caretaker of a block of flats in Arcadia, Pretoria, close to the IPA house. Dawid was outside the block of flats that morning when this woman approached him, and she started up a conversation with him. She told him that she was a police sergeant, a detective from the “roof-en-moord kantoor” and she proceeded to display a business card with “her” name on it. Dawid inspected the card, printed in the name of detective sergeant Sharon Schütte. As he knew me and was aware that she wasn’t me, he invited her inside his flat for a drink. Whilst he was getting the refreshments, he called the Murder and Robbery number and asked that a member attend to his complaint. André Oosthuizen went to the scene, and he pretended he was just a friend who had popped in. The woman was enjoying the attention of the men and whilst still using my name and position “offered her services” as in sexual favours. André then introduced himself, arrested her and seized my business card as an exhibit.
41
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
b) It is ironic that Bouwer’s son, also Colin David Bouwer (from his first marriage), was also convicted of murdering his wife in South Africa shortly after Bouwer was sentenced in New Zealand.
I was flabbergasted that this woman who had laid a false charge of rape a few months earlierand somebody that I had attended to in the middle of the night, helped and given my business card to, had then misused, and abused it.
I opened a case docket and charged Petronella Maria Johanna van der Schyff for impersonating a police officer. She was subsequently found guilty and sentenced to R150 or 50 days imprisonment.
What really concerned me was how many other people she may have approached in the months that she had my business card and what favours she may have offered in my name!
(Of interest is that the Metropolitan Police Service in London have the words “Not proof of Identity” printed in red letters on their business cards. So maybe others have suffered the same fate).
ONS WAS ‘N KLOMP STOUT STUDENTE Rina Greyling
Kyk, ons was ‘n klomp stout studente. Ek, Magda Roux, Karen Botha en Charmaine van Coller was vriendinne. Karen en Charmaine was in Peloton 30. Opleiding in 1979 was nie speletjies nie. Fiks sou jou wees en ons was fiks. Ek, Karen en Charmaine het almal met instrukteurs uitgegaan. Magda was verloof. Ek (Willie Mostert), Karen (Neels Kriel) en Charmaine (Sybrand van Niekerk). Mariaan Myburg was ‘n fantastiese kompaniesersant en het ons altyd ordentlik behandel.
Maar ai ou S het ons dames gehaat. Sy het ons een dag op klippe laat hardloop toe breek ek my fibula in my been en was vir twee weke op ligte diens geplaas en sy was glad nie gelukkig daarmee nie. Een nag het sy ons laat opstaan om straf PT te gaan doen net omdat sy nie kon slaap nie maar gelukkig het daar ‘n manlike senior offisier opgedaag, haar goed uitgetrap en ons is terug na ons kamers. Die volgende dag het S.... ons gevat vir ‘n hengse lang hardloop, uit die kollege, bo oor die brug, pad af en later weer terug. Kyk by haar was daar nie iemand wat agter geraak het nie so dan moes twee van ons die persoon gedra het, al wou ons omtrent self doodslaan van moegheid. Die dag toe S.... uitvind van ons drie wat met instrukteurs uitgegaan het was sy omtrent kwaad. Ons al drie is gestraf (kan nie onthou wat Karen en Charmaine se straf was nie) maar ek was gehok met my 21ste verjaarsdag en kon die naweek nie huis toe gaan nie
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
42
Met hospitaal bult het sy ons amper dood gehad. Ons moes agteruit ophaardloop met ons hande op ons kuite. Die mans studente het altyd vir ons gelag en ou S het dit gesien. Op ‘n dag was een van die mans pelotonne se instrukteurs afsiek en S..... het hul gevat vir PT. Dit was weer ons beurt om te lag want van hulle het opgegooi nadat sy klaar was met hulle. Ek kan net noem dat ons dames (danksy S ) baie fiks was en nooit opgegooi nie. Wat vir my die ergste was, was die nag toe ek en Karen diens moes verrig by die kerk se hek. Dit was donker en dan het ons sommer dinge gesien wat nie bestaan nie en was doodbang gewees. Kyk, ou Koos Kokkerot was ons gunsteling plek om kos te koop dan koop ons dit sommer per krat want ons almal het altyd sy kos bestel. Ons was moeg vir poeiereiers gewees. Die lekkerste tye was naweek pas dan het ons vier (ekke, Karen, Magda en Charmaine) na my ouers se plaas toe gegaan. Ons het heeldag by die swembad geboer. Sal nooit vergeet toe my sus een naweek vir ons elkeen ‘n sigaret gegee het om te rook nie. Wat ‘n groot fout was dit nie. Na daardie sigaret was ons so siek soos honde. Dit was die eerste en laaste keer wat ons dit gedoen het. Ons het een aand ‘n funksie gehou in Rosehof. Al drie pelotonne saam. Ons moes almal snaaks aantrek en het maar koeldrank gedrink en koekies geëet. Dit was so fun gewees en almal het gelag en gedans.
Na ons uitpassering is ons almal na ons standplase uitgeplaas. Karen en Charmain is Kaap toe. Kan nie onthou waarheen Magda geplaas was nie en ek is uitgeplaas na ou radiobeheer in Marabastad, Pretoria. My eerste nagskof was ‘n riller. Die dieretuin was naby ons en terwyl ek gewerk het, het die leeus begin brul en ek het my yskoud geskrik. Ons het daar baie patrollie geloop deur Marabastad in die nag. Kan onthou dat daar ‘n swart vrou was wat langs die spruit gebly het. Haar kop het haar gelos en dan het sy op ons geskreeu en ons gejaag. Sheim, ons het haar een aand gekry waar sy in die spruit verdrink het. Daarna is ons na die nuwe radiobeheer te Silverton. Sal nooit vergeet toe ek en luitenant Harmse een aand ‘n Portugese vrou gearresteer het vir dronk op straat nie en sy was aggressief verby. Ons vat haar toe na sentraal polisiestasie toe. Sy loop voor my en luitenant Harmse en die volgende oomblik draai sy om en gee my ‘n klap dat ek daar lê. Al wat jy sien is bene in die lug en panty. Daardie tyd het ons nog blou crimpelene rompies en top gedra. Die volgende wat ek sien was Alida wat van agter die toonbank met rompie en al booor die toonbank spring en die vrou so klap dat sy maniere daarna gehad het en is dadelik geboei en toegesluit. Dit het my geleer dat ek van daar af altyd die persoon wat gearresteer word in boeie moet plaas. Dit was nogal ‘n aanpassing gewees.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
43
Vanaf radiobeheer is ek na ou Wierdabrug geplaas wat langs die ou Johannesburg pad in ‘n ou huis was. Ons is daarna na die nuwe Wierdabrug stasie geplaas. Daar het ek met vuurwapenaansoeke gewerk. Ek het later ‘n verplasing na Erasmia polisiestasie gevat en daar met die SAP 13 stoor gewerk. Die ergste vir my was as ouers hulle kinders (wat verongeluk het) se eiendom kom haal het. Hul hartseer sal ek nooit vergeet nie.
Het vandaar by Tin Magasyn in die polisiekollege gaan werk. Ons het oor die algemeen in kamoefleer drag gewerk. Elke oggend is met gebed ge open. Ek het daar gewerk met die lede wat diens op ons grensposte gedoen het. Moes toesien dat hul kos kry en dat die verskaffers betaal word. Meeste van die grensposte het net van klein plattelandse winkels hul voorraad gekry en kan goed onthou hoe ek met ‘n kaptein by hoofkantoor baklei het omdat hul nie die mense betaal het nie en amper my werk verloor het. Ek moes soebat by die winkeleienaars om die lede van voedsel te voorsien. Dit was aaklig want meeste van die lede is op grensdiens geplaas en nie omdat hul graag daar wou wees nie.
Een insident wat my nou nog bybly en altyd sal bybly was op ‘n dag toe ek ‘n hengse slag buite my kantoor hoor en een swart konstabel aangehardloop kom en skreeu dat hulle skiet. Vuurwapen in die hand hardloop ek uit en hy wys my na die petrolpomp toe. Toe ek daar aankom was ek geskok. Twee arbeiders wat ‘n Casper band herstel het, het op die grond gelê nadat die band gebars het en albei ernstig beseer is. Een van hulle is oorlede aan sy beserings en die ander een het breinskade opgedoen en kon nie meer werk nie. Die hospitaal waar hy was het my en Estelle gereeld gekontak omdat hy buite beheer geraak het en na ons gevra het. As ons daar by hom aangekom het, het hy dadelik kalmeer. Ek het daarna medies ongeskik afgegaan en ‘n tyd later by Centurion Verkeersdepartement gaan werk het. Ek was trots op myself om ‘n lid van die Suid Afrikaanse Polisiemag te kon wees. Ons dames was daardie tyd altyd netjies op onsself en nooit oorgewig nie. “Action is the foundational key to all success.”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
44
Hierdie foto hierbo spreek vanself. Dit sê presies vir ons waar ons is.
Brig. Hennie Heymans (afgetree) het vir kapl (kol.) Elmien Oosthuizen, polisiekapelaan genooi om die Sondagoggend diens in hulle kerk waar te neem. ‘n Uitnodig wat sy maar al te graag aangeneem het.
Brig. Heymans wou eintlik hê dit moes ‘n baie spesiale Kersdiens vir die polisie in die gebied wees. Daar is ‘n ope uitnodiging na die polisiestasie in die gebied gestuur om hulle te nooit om dit by te woon, maar ongelukkig was genl Riaan Engelbrecht, brig. Heymans en kol. Oosthuizen die enigste drie polisielede by die diens.
45
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
BESKERMINGS-
POLISIESONDAG: OF TE WEL: BIDDAG VIR
DIENSTE
46
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Dr Willem Boshoff en kapelaan Elmien Oosthuizen
Foto’s: Hennie Heymans
SUID-AFRIKAASE POLISIE SKIETKLUB 50 JAAR
Lizette Roos
OUD
Dit is nie net die vroue polisie wat hierdie jaar 50 jaar oud is nie. Dit is ook die 50ste bestaansjaar van die polisie se skietklub
Die baanbrekers vir die totstandkoming van die klub is te danke aan Brig Barry Steenkamp en Mickey De Swardt
Die eerste pistoolklubs is in 1957 en 1958 in Pretoria en Bloemfontein gestig deur ‘n Kanadese immigrant. In 1959 was ‘n nasionale skietkompetisie en brigadier Barrie Steenkamp het deelgeneem as enigste lid van die mag en was toe nog ‘n speurdersersant. Later het verskeie lede van die Wesrand begin skiet en met die aanmoediging van die afdelingskommissaris, Willie Steyn en A/O Van Stryp. Van hulle het kol Mickey De Swardt, kapt Voëltjie van Niekerk, Hendrik Matthee , HAM Retief en Prinsloo die beste gevaar.
Brig Barry was in 1961 gekies om aan die Statebondspele te gaan deelneem in Engeland en het ‘n wêreld rekord opgestel van 194/200. In 1962 was hy weer die enigste polisieman wat in Kaïro gaan deelneem het
In 1968 is hy na die polisiekollege in Pretoria-Wes verplaas waar hy onder leiding van lt-genl Wandrag ’n skietbaan vir kleingeweer en pistool skiet gebou het.
In 1972 het die klub sy ontstaan gehad en lede van Wes Rand, Pretoria eers vir Sentraal Transvaal geskiet en Noord-Transvaal het afgestig. Op aandrang van die Kommissaris, het die polisie hulle eerste eie kompetisie op hulle eie bane in die kollege gehou.
Verskeie springbokke is gewerf vir die polisie en manne soos Brian Geyer, Berne van den Bergh en Johan Claassens het bygekom. Van die nasionale kompetisies is later deur die polisie gedomineer.
Sedert 1984 het die SAPS elke tweede jaar in die buiteland gaan deelneem onder andere in Switserland, Duitsland en Engeland en het telkens die rekords verbeter. In die hiërargie het die mag ook hulle naam gemaak. Brig Barry Steenkamp, die voormalige President van die SA Pistool Vereeniging Lt.kol. Gert Hamman en ao Isabel Du Plessis het op die uitvoerende komitee gedien. Die skietbaan is deur die jare verder ontwikkel tot dat dit op n stadium die beste toegeruste baan in Suid Afrika was Isabel Du Plessis was een van die eerste vroue springbokke en ook rekord houer vir lugpistool met ‘n totaal van 370/400 Daar is tans drie funksionele polisie provinsies wat aktief deelneem in die land. Hoofkantoor wat almal In Gauteng insluit, Kwazulu Natal en Weskaap. Hierdie artikel word gefokus op die hoofkantoor klub.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
50
Die sekretaresse tans is kapt. Elsje Swart. Sy is ‘n Protea-skut en het die polisie al verteenwoordig in Egipte sowel as Australië. Sy was aan die sport bekend gestel deur lt.kol. Johan Venter van die Vrystaat en die gogga het gebyt Sy het Vrystaat kleure gekry in 1996. SAPS Provinsiale kleure silwer in 1996 en Provinsiale kleure goud in 1997. Sy kry Proteakleure in 2007 en wen ‘n silwer en brons medalje in Egipte. Sy neem deel aan die Mayleigh Cup gedurende 2006, 2007, 2008 (8ste plek), 2009 (3de plek), 2010, 2011, 2012, 2013, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019 en 2022. Dit is slegs die 12 top-skuts van die 50-yard skietoefening op ‘n nasionale byeenkoms. Dit is ‘n eer in daarvoor gekies te word.
Dit is ook ‘n internasionale kompetisie teen Kanada, Groot Brittanje, Jamaika, Rhodesië en Amerika
Sy wen die volgende trofees: President’s Cup 2017 Gavin Carson trofee 2018 en 2019
Sy ontvang ‘n Commendation van die nasionale kommissaris 2012 vir “Outstanding Achievement”.
Sportvrou van die jaar 1ste plek Div HRD 2014 Sportvrou van die jaar 3de plek Div HRD 2016. Elsje is ook die mentor vir verskeie lede wat sy gewerf het met spesiale vermelding van die vroue wat tans saam met haar skiet.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
51
Van links na regs: Lizette Roos provinsiale kleure silwer, Prudence Mafa beginner, Veene Janse van Rensburg provinsiale kleure goud, Besua Seshaba beginne, Elsje swart Proteakleure
Sersant Veeny Janse Van Rensburg werk by SAPS Lyttelton met vuurwapenaansoeke, het in 2017 ‘n e pos gesien van die kompetisie by die weermag se bane in Eeufeesweg in Pretoria en het besluit om te gaan kyk wat aangaan. Daardie Septembermaand het haar hele lewe verander. Sy het met haar dienspistool gaan skiet en sommer by haar eerste kompetisie al drie medaljes gewen.
Sy het in 2018 geaffilieer en begin aan kompetisies deelneem met haar Z88. Daardie jaar wen sy ook by Oos Kaap 1 goud 1 silwer Noord Gauteng 2 brons, SAPS 1 silwer, KZN 1 silwer, SAPS Closed 1 goud, SAPS open 1 silwer, military shooting; 1 brons en Weskaap 1 goud. Sy het haar veral toegespits op 9mm oefeninge (NPA) Sy wen ook die volgende trofees: KZN ladies NPA champion, SAPS PPC overall winner ladies 2de plek, NPA overall ladies’ 2nd plek. 2019 koop sy vir haar n CZ PO7 en toe begin die vuurwerke. Sy vat 8 goue, 11 brons en 6 silwer Kaptein Lizette Roos werk by SAPS Academy in Pretoria as vuurwapeninstrukteur. Sy was ‘n kranige fietsryer wat Gauteng Noord en KZN kleure het vir padfietsry en het lank vir die SAPS klub deelgeneem asook die nasionale kompetisies; 2 silwer en 1 bronsmedalje gewen het. Gedurende 1999 het Elsje Swart haar probeer oortuig om ook te begin skiet maar as gevolg van sport kodes
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
52
was dit onmoontlik om aan twee amptelike sporte deel te neem. In 2017 word Lizette gediagnoseer met Osteoporose in haar rug en heupe en die dokter het aanbeveel dat sy onmiddellik stop met fietsry
Sy het toe saam met Elsje begin skiet en in haar eie woorde, sy skiet vir die adrenalien “rush” Haar eerste kompetisie was ook op die weermag se baan op Eeufeesweg waar sy ‘n brons medalje verwerf het vir “ladies air pistol”. Sy ontvang ook die volgende medaljes, haar eerste jaar as skut verwerf jy ‘n brons medalje vir “carry gun” in die interdepartementele kompetisie 2018 maak sy ‘n goeie oes met “airpistol” - 3 silwer, 2 brons en 1 goud, “Pocket gun” 1 brons
2020 met Covid het net KZN ‘n kompetisie gehad en het 1 silwer gekry air pistols. 2019 kry sy die Nationals overall ladies 2de plek vir Ladies 25m Ladies air pistol en 50yards Sy kry ook die volgende medaljes air pistol 2 goud en 1 brons, ladies 25 m kry sy 1 goud 1 silwer 1 brons en kwalifiseer ook as finalis vir die President’s Cup en ook finalis ladies sports pistol sy kry ook Overall ladies ISSF trofee vir tweede plek Sy verwerf ook SAPS provinsiale kleure (silwer). Sy word ook gekies as Gauteng en Noordwes provinsie se koördineerder Nog ‘n lid was vuur en vlam vir skiet. Sy het haar eers toegespits op die NPA gedeelte maar het dit effe vervelig gevind en later oorgeskakel van ISSF: haar gewildste item is die Rapid fire waar jy vyf skote in vier sekondes skiet . Hoewel daar baie is wat baie beter as sy skiet, bruis die bloed deur haar
I
Sersant Jaylo Gamede is gestasioneer by en werk as afgedeelde diens instrukteur by Tshwane akademie as skietinstrukteur. Sy het begin deelneem in 2017 toe daar ‘n ontwikkelingsspan gekies is uit die. Dit was die SAPS kampioenskappe wat bestaan uit die Ope kompetisie waar enige klub kan deelneem, die Geslote kompetisie vir slegs polisie lede en ook die Intermagte Kompetisie tussen weermag, lugmag, SAPS en Metro.
Die oggend van die kampioenskappe was sy by die werk toe brig. Mpenyeke haar vra of sy nie aan die kompetisie gaan deelneem nie en sy het hom meegedeel dat sy nie geweet het sy kan deelneem nie. Gelukkig het een van die SAPS lede onttrek en is sy ingesluit in die span. Sy het op hierdie kompetisie in Police A, Police B en Service
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
53
pistol sowel as carry gun silwermedaljes gewen. In 2018 wen sy goud in Service pistol
2021 verwerf sy ‘n silwer medalje in die 600 Match pistol en gradeer op na goue klas.
Die SAP sportklub val onder die kategorie funded sport wat dit gerieflik maak vir lede om skiet as sport te beoefen. Dit is ook ‘n
Olimpiese sport wat ‘n aansporing is om altyd jou beste te doen.
Omdat dit ‘n offisiële sport is, mag lede dit tydens sport middae beoefen met dien verstande dat werk altyd eerste prioriteit geniet. Lede kan aansoek doen om van staatsvervoer gebruik te maak om kompetisies by te woon.
Skiet bestaan nie net uit vat ‘n vuurwapen en skiet nie. Daar is so baie faktore om in gedagte te hou.
Soepelheid, krag, uithouvermoë is baie belangrik. Daarna kom jou ses fundamentele by. Jou greep op die wapen, snellerdruk, visiere, jou manier waarop jy staan, asemhaling en opvolg. Whatever you think a thing to be, that is what it becomes. Geestelike voorbereiding is baie belangrik.
Oefening is baie belangrik maar dit is wat die sport so duur maak. Ammunisie is duur. Die meeste mense wat by privaat skietbane gaan oefen moet ‘n skietbaan fooi betaal. Die wat in die kollege werk, kan die baan gebruik hoewel jy nog jou eie ammunisie aankoop.
Perfect practice makes perfect. Wanneer jy die verkeerde stance of greep oefen, is dit wat in die kompetisie gaan gebeur. Moet nooit in ’n grap iets anders demonstreer nie want jou brein kan net dit nie makliker verwerk nie en slegte gewoontes is moeilik om af te leer.
Progressiewe oefening.
Droë vuur. Hier word geen ammunisie gebruik nie maar aandag gegee aan krag, visiere en die druk van die sneller en balans. Groepering word met ammunisie gedoen om elke keer die teiken op dieselfde plek te tref waar jy mik. Hier word aandag gegee aan die oplig van die vuurwapen om op dieselfde plek te stop en te mik, sneller te druk en opvolg deur jou vuurwapen te hou en te kyk of jy wel getref het waar jy moes en laastens ‘n gesimuleerde oefening.
Met hierdie oefening skiet jy die kompetisie oefening asof dit ‘n kleedrepitisie is. Jou kleredrag, skoene en die regte teikens, tydsfaktore en alles soos in ’n regte kompetisie.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
54
Die pistool afdeling word verdeel in drie afdelings
ISSF – International Shooting Sport Federation
NPA National Pistol Association PC Precision Pistol Competition.
Die SAPS is geregistreer as ‘n provinsie onder die naam SAPS Pistol Federation en ‘n jaarlikse affiliasiegeld word betaal. Dit gee die lid toegang om aan die nasionale kampioenskappe deel te neem en ook aan al die provinsiale kompetisies wat plaasvind.
ISSF disciplines
Daar is ‘n totaal van elf verskillende items om deel te neem. Dit sluit in items op 10m, 25m, 50m, 50 yards (45.72m) waar gebruik gemaak word van lugpistool, .22 pistole en .32 “long” pistole.
Die hoeveelheid ammunisie wissel van 60 tot 70 rondtes per item. Self discipline is ‘n groot faktor. NPA en PPC
Daar is n totaal van nege items per discipline. Dit is alle presisie oefeninge tussen 3m tot en met 50m. Die wapens wissel tussen pistole, rewolwers en calibers 9mm, .38 special. .357magnum, en wissel tussen 24 rondtes en 150 rondtes. Daar is ook verskillende skietposisies soos kniel, op die maag lê, linkerhand/regterhand, en skiet van agter ‘n versperring.
Kleredrag is ook baie belangrik, skoene is gemaklike tekkies, geen sandale of crocks nie, golf of T-hemp en geen strappie tops nie.
EK BLY TROTS OP MY POLISIELOOPBAAN
Via Anita Marais
Altyd trots om te se ek was deel van daardie Mag Einde 1988 op die foto van links na regs Zelda Marais (my skoonsuster op daardie stadium oorlede) my oudste broer Cobus Marais; my broer Theunis Marais; ek en my pa (George Marais soos almal hom geken het oorlede) met my inswering in die SAP op Uitenhage - slegs my broer Theunis is nog verbonde aan die SAP en my skoonsussie, Liesel Marais
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
55
SPOORWEGPOLISIEDAMES SE NETBAL UITBLINKERS Frans Bedford-Visser
Genl. maj. P.M. du Plessis (Adjunk kommissaris, uitvoerend) wens sersant (mev.) Kilian van die O.P. span geluk met hulle oorwinning.
Agter verskyn sersant (mev.) E. Gunter van die W.P. wat as die beste doel aangewys is en konstabel (mev.) T. Brice (W.P.), wat as die beste speelster aangewys is. (1985)
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
56
Genl. maj. P.M. du Plessis (Adjunk kommissaris, uitvoerend) wens sersant (mev.) Kilian van die O.P. span geluk met hulle oorwinning. Agter verskyn sersant (mev.) E. Gunter van die W.P. wat as die beste doel aangewys is en konstabel (mev.) T. Brice (W.P.), wat as die beste speelster aangewys is. (1985)
DIE JOHANNESBURGSE STASIEBOM Sarie van Niekerk
Die datum 24 Julie 1964, sal seker altyd in die Suid Afrikaanse geskiedenis onthou word as die dag toe begin van bomme om die regering omver te gooi, reeds met ‘n enkele bom begin het. Een bejaarde vrou is in die voorval dood en ‘n 12 jarige dogtertjie is vir res van haar lewe geskend.
Genl. Gerrit Erasmus, afgetrede generaal in die Suid Afrikaanse Polisiemag, het in 2012 in 'n onderhoud wat ek met hom gevoer die dag in breë trekke het as volg beskryf: John Harris, detydse lid van die ANC het op dié dag met spitstyd 'n bom op die Johannesburgse stasie laat ontplof. "Toe ons sowat dertig minute na die ontploffing op die stasie aankom, was daar totale chaos. Die toeskouers het op die toneel saamgedrom, want jy moet onthou, die bom het om 16:34, die tyd wanneer die stasie op sy besigste is, ontplof. Daar was ook reeds baie
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
57
polisiemanne van verskillende afdelings op die toneel. Daar was glasskerwe net waar jy kyk En bloed. Die bom het ontplof by 'n bankie waarop 'n ou dame en 'n jong dogtertjie gesit het. Al wat feitlik van die ou dame oor was, was bloed. Die ou dame, wat later as die 77-jarige mev. Rhys uitgeken is, is in die ontploffing so ernstig beseer dat sy sowat twee maande later in die destydse Johannesburgse hospitaal aan haar beserings dood is en die dogtertjie, wat later as haar klelindogter, Glyniss uitgeken is, is lewenslank geskend.
Lede van die veiligheidstak in Johannesburg wat reeds op die toneel was, was ltt. Johan Viktor, Willem van Wyk en Willem van der Merwe, ao. Karl Dirker en brig. Fred van Niekerk, wat die ondersoekbeampte geword het. John Harris is nog dieselfde aand deur lt. Hennie Muller in hegtenis geneem en na die Graysgebou geneem waar die veiligheidstak gehuisves was. Genl. Erasmus en lt. Piet Ferreira het hom later ondervra maar volgens hulle was hy bleddie arrogant gewees. Daar was ook 'n vrou, wat 'n lektor aan die universiteit van die Witwatersrand was, in die veiligheidstak se oog. Sy is later geïdentifiseer as Jeanette Margaret Helmstadt. Toe sy ondervra is het sy aan die polisie erken dat Harris die springstof waarvan die bom gemaak was, in haar kantoor by die universiteit versteek het. Sy is ook van die voorval aangekla en skuldig bevind.
Na nog inligting het hulle ook besoek gebring aan die huis van ene dr. Cohen en sy vrou. By aankoms by die dokter se huis het die deur oopgestaan die polisie het ingestap en die dokter het op die bed gelê. Genl Erasmus het aan hom gesê jy beter opstaan jy lê op springstof. Daar het die polisie genoeg springstof gekry om nog 'n bom te maak. Al die mense in die huis is in hegtenis geneem en in die tronk aangehou. Mev. Cohen het later die land uitgevlug na Zimbabwe en is gevolglik nooit vir haar reuse aandeel in die gruweldaad aangekla nie. Dr. Cohen is vrygelaat nadat die ondersoek getoon het dat hy niks met die bomontploffing te doen gehad het nie.
Die ontploffings was gestel in die saal van die stasie net voor mens (toe) af gegaan het na platforms vyf en ses. Mev. Ethal Iviary Burleigh, toe van Westonaria, was die dag saam met haar ma, mev. Rhys en haar twee dogters op die stasie. Hulle het pas hul kaartjies gekoop om per trein huistoe te ry. Hulle trein sou ongeveer 20 minute na die ontploffing vertrek het. Mev. Burleigh het ook verskeie beserings in die ontploffing opgedoen.
Die uitgeweke Suid Afrikaner, Peter Hain, wat later jare 'n minister in Brittanje geword het, het 'n lang rede op Harris se begrafnis gelewer. Harris is gehang vir sy aandeel maar sy liggaam is aan sy familie oorhandig. Volgens getuienis wat mev. Burleigh later tydens Harris se verhoor in die hooggeregshof in Johannesburg gelewer het, was daar ‘n nota op die tas geplak, maar al wat sy kon lees, was 10
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
58
minute, want die nota was in Afrikaans geskryf en sy het nie Afrikaans verstaan nie. Sy het sowat 15 jaar voor die voorval uit Engeland na Suid Afrika verhuis.
Hier volg uittreksels uit mev. Burleigh en ‘n paar ander getuies se getuienis soos gerapporteer op die blad REPOSITARY.UP.AC.ZA
• Verbatim
Burleigh het op ‘n vraag van die aanklaer, adv, Moodie, getuig:
“Yes, on that day I was with my mother and my two daugthers on the station. We were waiting for our train which left either at about ten to or ten past five.”
Op ‘n verdere vraag van adv. Moodie oor wat hulle op die stasie gedoen het. Het sy getuig:
“We bought our tickets, and then my mother and Carol (haar ander dogter) went to buy a magazine at the bookstore to sit on a seat with our cases and luggage. Then, as I approached the entrance where the •• you know •• the sea t is, I saw a large suitcase on the left-hand side, on the wall, with a note on the top - although I could not understand, on the note was the number 11 1011 and I said to my daughter (sy word hier deur die regter daarop gewys dat sy nie kan getuig oor wat ander mense aan haar gesê het nie).
Op ‘n verdere vraag van adv. Moodie oor die nota, het sy getuig:
“I could not read it. No. It was not in English. I could just see "10"
Adv. Moodie: “You don' t understand Afrikaans?”
Mev. Burleigh: “No I don’t.”
Deur regter: “Are you a visitor to this country, or an immigrant?”
Mev. Burleigh: “No, I came here in 1950, and we have lived here ever since.”
Adv. Moodie: “From England?”
Mev. Burleigh: “Yes.”
Adv. Moodie: “So you don't know, except that you saw a "10”?”
Mev. Burleigh: “Yes.”
Adv Moodie: “Now, what happened then?”
Mev. Burleigh: “Then my mother and Glynnis, as I entered, I saw the case, and the note, and then I cannot remember if the man was sitting down and stood up next to the suitcase, or whether he was standing there, but I just saw the side view of him, quickly, and I did not take any notice, not expecting anything, you see. Then Glynnis no, Carol and my mother came just behind me, you see, and we all sat on the seat together, and I said to my mother.”
Adv. Moodie: “But as a result of our conversations, where did your mother go and sit?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
59
Mev. Burleigh: “On the seat - we all sat on the seat there, and then I got up and I said to Carol….
Adv. Moodie: “No, you and your daughter Carol then moved off?’
Mev. Burleigh: “Afterwards, yes. We all sat there, and then I move up, because the man is coming back for his suitcase, and I thought he had left a message to his friend saying that he was coming back in ten minutes.
Adv. Moodie: “As a result you moved up?”
Mev. Burleigh: “Yes, moved up a little bit, and I said to Carol.”
Adv. Moodie: “Your mother, in fact, did move?”
Mev. Burleigh: Yes.
Adv. Moodie: “Now, in the direction of the suitcase, or away from the suitcase?”
Mev. Burleigh: “No, a little away. the suitcase was here, and she moved up a little away from it.
Adv. Moodie: “Your daughter?”
Mev. Moodie: “My daughter Glynnis was sitting next to her. And then I said to Carol Come round to the shop ••••• We got right around to the other side, and then the die
Adv. Moodie: “Can you describe that blast?”
Mev. Burleigh: “Yes, it was very loud, and first the whole place shook, and it was very loud, and fire seemed to come right to the top of the ceiling. I ran back with my daughter Carol.”
Adv. Moodie: “And you found that the two of them - your mother and your daughter had been hurt?”
Mev. Burleigh: “Yes, that is so.”
Adv. Moodie: “Were there many people immediately gathered around there?”
Mev. Burleigh: Yes, after this thing ”
Adv. Moodie: “First aid was given?” Your mother and Glynnis were immediately removed to this hospital in Johannesburg?”
Mev. Burleigh: “Yes, that is right”.
Adv. Moodie: “Your mother remained in the hospital until the 18/19th of August?”
Mev. Burleigh “Yes”.
Adv. Moodie: “And she died in hospital?”
Adv. Moodie: “Yes. Is your daughter Glynnis still in hospital?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
60
Mev.Burleigh:“Yes.”
Adv.Moodie: “Is she still receiving attention?”
Mev. Burleigh: "Yes”.
Adv. Moodie: “Your mother how long had she been in this country?”
Mev. Burleigh: “She came with me in 1950.”
Adv. Moodie: “Her age 77. And for her age -she was a healthy woman. Very healthy and very young looking. And still very active.”
Hier is ook uittreksels uit die getuienis van Carol Burleigh, mev. Burleigh se 13 jarige dogter wat ook die dag saam met haar in die stasiegebou was.
Adv. Moodie: “You and your mother went to look at certain display windows, is that right?”.
Carol Burleigh: “Yes.”
Adv. Burleigh: “Where did your grandmother and sister sit - where were they?”
Carol Burleigh: “They were sitting on the seat. Just turn that way. They were sitting on the seat.”
Adv. Moodie: “Is that in the waiting room at platforms 5 and 6?”
Carol Burleigh: “Yes.”
Adv. Moodie: “While you were looking at the windows what happened?”
Carol Burleigh: “I heard a big explosion go off.”
Adv. Moodie: “Now prior to your hearing the explosion going off, did you go into the little waiting room as well, at 5 and 6?
Carol Burleigh: “No.”
Adv. Moodie: “Did you see anybody there, or anything there?”
Carol Moodie: “Yes.”
Adv. Moodie: “What did you see there?”
Carol Burleigh: “After the explosion?”
Adv. Moodie: “No, before?”
Carol Burleigh: “Nothing.”
Adv. Moodie: “Nothing at all?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
61
Carol Burleigh: “No.”
Adv. Moodie: “Where were your suitcases?”
Carol Burleigh: “They were on the floor next to us.”
Adv. Moodie: “In that little waiting room?”
Carol Burleigh: “Yes.”
Adv. Moodie: “Those were the suitcases of your little party. Now, where there any other suitcases there? Except from those that you people brought?”
Carol Burleigh: “Yes.”
Adv. Moodie: “Can you describe that?”
Carol Burleigh: “Yes, it was a very big case.”
Adv. Moodie: “Anything about its colour? Or anything else that attracted your attention?”
Carol Burleigh: “It had straps on it, and it was brown.”
Adv. Moodie: “And anything else?”
Carol Burleigh: “And it had a piece of paper on it.”
Adv. Moodie: “Can you describe this piece of paper?”
Carol Burleigh: “It had a, it was a white ruled piece of paper. And it had written on itJ in Afrikaans "Back in 10 minutes".
Adv. Moodie: “You know Afrikaans?”
Carol Burleigh: “Yes”.
Adv. Moodie: “You don't know how tha t got there, or who placed it there?”
Carol Burleigh: “No.”
Adv. Moodie: “Now, was that can you tell us if the note was in pencil, indelible pencil or anything that struck you about it?
Carol Burleigh: “It was written in blue ballpoint.”
Adv. Moodie: “And the letters -was it easy to read, or was it small?”
Carol Burleigh: “It was quite big.”
Adv. Moodie: “Now, when the explosion occurred here, you and your mother rushed back to this little waitingroom?”
Carol Burleigh: “Yes.”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
62
Adv. Moodie: “And were there lots of people there?”
Carol Burleigh: “Yes.”
Adv. Moodie.: No further questions.
Die volgende getuie wat deur die staat geroep is, was mnr John Llewellyn Rhys. Rhys was van die 77 jarige mev. Rhys wat twee maande na die voorval in die Johannesburgse Algemene Hospitaal beswyk het.
Op ‘n vraag van adv. Moodie het hy gesê sy vrou was amper 78 jaar en sy na die hospitaal geneem met veelvuldige beserings. Hy het verder getuig da thy haar feitlik elke dag in die hospitaal besoek het, maar dat sy in die vroeë oggendure op 19 Augustus in die hospitaal gesterf het.
Jan Jacobus was die volgende getuie wat deur die staat geroep is:
Adv. Moodie: “Mnr. van Rooyen u is 'n mede-hoof redakteur van die Transvaler, (Redakteur. Die Transvaler was ten tyde van die voorval een van die Afrikaanse oggendkoerante in Johannesburg) in die stad Johannesburg?”
Jan van Rooyen: “Ja.”
Adv. Moodie: “Op Vrydag, die 24ste Julie van die jaar was u op kantoor gewees?”
Jan van Rooyen: “Ja”
Adv. Moodie: “Ongeveer hoe laat was dit gewees?”
Jan van Rooyen: “Omtrent 4.27nm.”
Adv. Moodie: “En het u 'n oproep gekry?”
Jan van Rooyen: “Ja.”
Adv. Moodie: “Wat het gebeur?”
Jan van Rooyen: “Ek het die oproep ontvang - die persoon het vir die sekretaresse gesê hy wil nie 'n naam gee nie maar dit is dringend.”
Adv. Moodie: “Vertel net wat aan u gesê is.”
Jan van Rooyen: “Toe het die stem as volg gesê: Min of meer soos· ek dit kan onthou. Dit is die African Resistance Movement wat praat."
Adv. Moodie: “Het hy Engels of Afrikaans gepraat?”
Jan van Rooyen: “Hy het Afrikaans gepraat. Daar is 'n bom in die hoofsaal van die stasie. As iemand aan hom vat sal hy ook ontplof. Dit s al om 4.33 ontplof. Waarsku die stasie. “Dit is die woorde wat ek kan onthou.”
Adv. Moodie: “Wat het toe gebeur?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
63
Jan van Rooyen: “Toe het ek die nuusredakteur gevra om ‘n verslaggewer en fotograaf af te stuur stasie toe en terselfdertyd het ek 'n redaksielid gevra om die spoorweg te bel en hulle van di e oproep te verwittig.”
Adv. Moodie: “Dit was in Afrikaans?”
Jan van Rooyen: “In Afrikaans.”
Adv. Moodie: “Was dit iemand wat tuis is met Afrikaans?”
Jan van Rooyen: “Ek sou so sê. Hy praat baie goed Afrikaans.”
Adv. Moodie: “Dit was ‘n mansstem gewees?
Jan van Rooyen: “Ja.”
Volgende staatsgetuie. John Henry Openshaw
Adv. Moodie: “You are employed by the Rand Daily Mail, a newspaper of Johannesburg?”
John Openshaw: “Yes.”
Adv. Moodie: “And you were in your office on the 24th of July, this year?”
John Openshaw “Yes.”
Adv. Moodie: “At what time, about?”
John Openshaw: “Well, it was in the afternoon - about 4.20 or 4.25.”
Adv. Moodie: “What happened?”
John Openshaw: “I was acting as assistant news editor when a telephone call came through to the desk and a voice gave me a message and said”
Adv. Moodie: “Can you repeat the words, if possible?”
John Openshaw: “Yes, the voice said I should listen very carefully. It was very important. That a bomb, timed to go off at - I think it was - 4.33 had been placed in the main concourse at the station, and then the voice repeated the message.”
Adv. Moodie: “Did you get the speakers’ name?
John Openshaw: “I asked. It was a male voice. I asked who it was, but he rang off.”
Hierna is die beskuldige Frederick John Harris as getuie vir die verdediging geroep,
EXAMINATION BY MR, PHILIPS: “Mr. Harris, you are the accused in this case?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “Would you tell the court your age?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
64
John Harris: “I am 27.”
Adv.Phillips:“And what was your profession?
John Harris: “I am a schoolteacher.”
Adv. Phillips: “Where were you educated, Mr. ·Harris?”
John Harris: “First I went to Rosebank Convent.”
Adv. Phillips: “Is that a Catholic School”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “Are you a Catholic by religion?”
John Harris: “No.”
Adv. Phillips: “And where did you go from the Rosebank Convent School?”
John Harris: “I went to the Danie Theron School.”
Adv. Phillips: “Is that an Afrikaans school?”
John Harris: “Yes. An Afrikaans Primary School?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Harris: “Were you at that stage Afrikaans-speaking?”
John Harris: “No. It was during the winter, and we were living out there, and transport was difficalt and my parents thought it was a good idea anyway, so I went to that school for 3 “ars.”
Adv Phillips:”Did it cause you any language difficulty?”
John Harris: “Well, at first I did not speak any Afrikaans, but eventually at one stage my Afrikaans was better than my English”.
Adv. Phillips: “And did you go to another school after that?”
Johan Harris: “Ja. My parents thought that I would have trouble going to an English medium high school, and they wanted me to do that, so they switched me to Rosebank Primary.”
Adv. Phillips: “That is an English-medium school?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Harris: “And from there did you go to an English-medium high school?”
John Harris: “Yes, I went to Parktown, Parktown Boys.”
Adv. “Phillips: “And did you matriculate at Parktown Boys High School?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
65
John Harrris: “Yes.”
Adv. Phillips: “What class pass did you obtain?”
John Harris: “I got a first.”
Adv. Phillips: “Did you get any distinctions?”
Jon Harris: “English and Maths.”
Adv. Phillips: “And when you matriculated, what did you do?”
John Harris: “Well I wanted to go to university, but I did not really know what I wanted to do. Also, my parents could not afford to send me to a friend of my father’s said that if I did engineering (he was an engineer, this friend of my fathers')
Adv. Phillips: “What were your feelings about politics in South Africa? Did you feel strongly or otherwise about it?”
John Harris: “Very strongly. It is funny, I did not feel strongly about South African polit cs, really, until I went overseas, and then I sort of •• particularly at Oxford, you know, people used to ask me "Where are you from?" and they asked me questions about South Africa, and I found I did not know. I mean, they asked me factual questions, and I just found I was very ignorant, and then I started reading about it, and I felt much more South African then I had before.”
Adv. Phillips: “Did you become very interested in politics, then, as a result of this?
John Harris: Yes so, actually up to that time I was going to major in philosophy, I thought philosophy was my field, after the degree I was going to do at Oxford was going to be basically philosophy and economics and just a little bit of politics, but then I changed my mind and resort some concessions.”
Adv. Harris: “What sort of concessions?”
John Harris: “to make some sort of movement towards allowing everybody a say eventually in the running of the country.”
Adv. Phillips: “You mean the universal franchise.”
John Harris: “It should move in that direction definitely - yes definitely.”
Assessor Hart: “Towards one man one vote?”
John Harris: “Yes definitely.”
Adv. Phillips: “And you say the methods that this organisation proposed to use were?”
John Harris: “Well I then gathered that it had already been in existence and active, and it had demolished pylons, electricity pylons and railway signal cables.”
Adv. Phillips: “Well I think, may I try and clear that up a little bit my lord?
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
66
John Harris: “It was alleged in the Rivonia case that the accused I think were Communists, or Communist-inspired.”
Adv. Phillips: “This organisation that you joined, wha t do you say in relation to its affinity with Communism?”
John Harris: “Well it varies from individual to individual, but I suppose it varied between being non-Communist and anti-Communist, depending on who you spoke to.”
Harris breedvoerig getuig hoe hy in Engeland mense ontmoet het wat aan die voorpunt was om die regering in Suid Afrika omver te gooi. Hy het volgens hom baie by hulle geleer oor die hantering van plofstof. Hy het toe ook besluit om na Suid Afrika terug te keer om hier betrokke te wees by die stryd om die Suid Afrikaanse regering omver te gooi.
Harris het hierna in lang uitgerekte ondervraging deur adv. Philips uitgewy oor hoe die vernietiging van Eskom se oorhoofse elektriese pilare (pilons) was gemik op die vernietiging van strukture om sodoende aan die regering te wys dat daar baie mense feit dat nie almal tevrede is met die bedeling in die land nie. Hy het getuig die opblaas van oorhoofse treinspoor kabels se hoofdoel van om vir die regering te wys die wat uitgesluit word van die regering die manier waarop die land regeer word walglik is.
Volgens sy getuienis het hy in Mei 1964 lid geword van die African Resistance Movement (ARM). Hy het toe by sabotasie voorvalle betrokke geraak en dat hy in Februarie daardie jaar ‘n opdrag gekry het om ‘n bom te gaan plant vir grootskaalse sabotasie, maar die bom het nooit afgegaan nie. Op ‘n vraag van adv. Phillips het hy getuig dat hy na die mislukte opdrag het hy tussen Maart en Julie 1964 geen ander opdragte gekry het om by enige sabotasie voorvalle betrokke te raak nie. ”Hulle het my uitgesluit” het verder getuig. Hy het verder getuig dat hy die gevoel gekyk het dat die organisasie bietjie neergekyk het op hom. Hy het geweet hulle beplan iets maar het nie geweet wat of wanneer nie, want hulle het hom nie by hul planne nie.
Adv. Phillips: “Now then Mr. Harris, what happened early in July of this year?”
John Harris: “Well it was, I can remember, it was the 8th July, and a certain person came to my house, certain two people, certain persons came to my house, and told me that there had been a lot of arrests, and a lot of these people, I don’t know all of them, but a lot of these people were involved, or had been members of the A.R.M. and that the whole situation, seemed fluid and that they had to, these two people, were reassessing the situation So, they said to me that they might have to leave the country.”
Adv. Phillips: “Were they members of the A.R.M. too, these people who came to see you?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “Who were they?”
John Harris: “Your lordship, I don’t think it is fair for me to say who they were. I mean.
Adv. Phillips: “You are in are in so much trouble that you should not protect 3 others at this stage. If that is what you prefer you may. You say they were members a f the A.R.M Mr. Harris”
John Harris: “Yes.”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
67
Adv. Phillips: “And they were talking about people who had been arrested?”
John Harris: “Yes that is right.”
Adv. Phillips: “And were the people who had been arrested also members of A.R.M”
John Harris: “Yes”
Adv. Phillips: “And what did these two people say to you that they themselves were likely to do, or likely to have to do?”
John Harris: “Well I gathered that either or both of them might have to leave South Africa, and that this could happen at any time and then they asked me to go out, and they said they wanted to talk about me, so I went out, And then about 10, 15 or 20 minutes later I came back, and they said that one of them I had not met before and one I had met before, And they said to me that I should know more than I had known, because if they were to lave there was ,hardly anybody left.
In verdere getuienis het Harris aan die hof vertel hoe hy die bestanddele om die bom te maak by ‘n lektor van Wits in haar kantoor gaan haal het.
Hy het getuig dat hy iets wou doen wat die meeste aandag sou trek, en het eers gedink aan die destydse eerste minister, dr. HF Verwoerd. Hy het die bestanddele om die bom te maak weer op 11 Julie 1964 uit haar kas by die Universiteit gaan haal en by sy huis gehou. In die tasse, het hy getuig dat hy alles daar was vir die vervaardiging van die bom. Op ‘n vraag van adv. Phillips dat hy, sedert die twee mans hom by sy huis besoek het en nadat hy die tas met bestanddele daarin gekry het, dat hy gevoel het hy het geweldig baie mag in sy hande. Hy het getuig dat hy ‘n gevoel gekry het van hy kan moet iets doen.
John Harris: “I had a sense that I could do things, I was powerful. That I could, and of course I knew that I should, do something. And then the first thing I thought was "What must I do? Well, it seemed to me, look, Dr Verwoerd is a very intelligent man. He is very educated; he has got several degrees. Well, I know myself, you look a t the situation, and for a while you think about it a cert ain way. And then something happened, and you look at it differently, you realise that you had misunderstood it, say, up to that point. And I felt that he was like that I mean, he got a scholarship for Oxford when he was very young. He did not go, I think he turned it down .and went to Germany, but he got a scholarship for Oxford when he was at school in Rhodesia, and I thought: here is this man, he is very intelligent, he must understand. He must have read a lot of history; he must understand that the situation is crazy. I mean, this is the classic way to create a disastrous situation, what he is doing, and I felt I must do something about it. So, I drafted a letter and drafted another letter”
Adv. Phillips: “Yes, let me interrupt you, a document has been handed in as part of the State case which appears to be a typed draft of an open letter to Dr Verwoerd. Is that the document you are now speaking of? “Yes, it is one, that is the one.”
Adv. Phillips: “And what did you have in mind when you drafted that document?”
John Harris: “It seemed to me, I heard Prof. Lemay once say he came back to South Africa in 1961, he had been overseas, I suppose I shifted my thinking a little bit in that initially I had been thinking it was something that could go straight from me to Dr Verwoerd, and it will hit him and he is a key man, and it will be a very direct approach, process, and this approach will be a very direct process, and he will act on it. But then I was thinking
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
68
differently, and I thought that a spectacular sort of showing of the continued existence of sabotage organisation will put pressure on him via the intermediate stage of people, of the public. And I thought of the station idea on the basis of its going to be the waiting room of the station, I thought there would be an explosion there.”
Adv. Phillips: “The waiting room you say?”
John Harris: “I mean the Left Luggage room. Ja, there will be an explosion at the Left Luggage room, at about an hour and a half after it closed. Then that would be something which, you know, a lot of people go through the station, and they would leave their things at the Left Luggage, and they collect their things.”
Adv. Phillips: “Why did you consider the station a good idea, even before you had this notion from Mrs. Swerksy?”
John Harris: “Well I travelled through the station, and I suppose it was in my mind, and essentially because there were a lot of people in the station a lot of people who go through in the morning and the afternoon, and it is near their lives, so it is close enough to have effect on them.”
Adv. Phillips: “And when this idea was suggested to you of a warning preparatory to placing the bomb at the station, what did you then begin to think about, in relation to the station?”
John Harris: “Well then I thought: this is the way in which you can have your demonstration, but you can make it even more successful.”
Adv. Phillips: “Can you recall what you did on the morning of the 24th?”
John Harris: “You mean in that connection?”
Adv. Phillips: “No, I want to know what you did on the morning of the 24th?”
John Harris: “Well, I remember visiting my mother, and I think I finalised the bomb, or I had done that the previous day, I am not sure.”
Adv. Phillips: “And now, coming to the afternoon, what time did you leave home, do you know?”
John Harris: “About threeish. I can remember driving into down.”
Adv. Phillips: “And what is the next thing you remember?”
John Harris: “I can remember very clearly being seated on the bench at the station. When I say very clearly, sometimes I have a feeling that I have got a particularly clear view of the world, and it was like that. I was sitting there, somebody asked me about it the other day, and I put it this way - this conveys it pretty well I was sitting there, and it was like two cinerama screens. One in front of me and one behind me, and people were around me, and I was pretty clear, they were very clear there. I felt as though I was sitting in a ball you could say, in a glass ball and they were sitting around the glass ball. The suitcase was there in front of me on the right.”
Adv. Phillips: “and, o well, just let us get this, you say you were sitting on a bench? Whereabout was this bench in the station?”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
69
John Harris: “It was opposite the railway bus section?”
Adv. Phillips: “Well, was it in a shelter? Ye so Well, was it in a shelter? In which shelter?
John Harris: “It was between the five and six shelter.”
Adv. Phillips: “The shelter above platforms five and six? And you were sitting on this bench. Now, there are two benches in this shelter, with a rubbish container between them. On which one were you sitting - on the right- or left hand one?”
John Harris: “Yes, I faced forward, I was sitting at the extreme righthand side of the two benches. So, the entry benches were on my left.”
Adv. Phillips: “Was there anybody else sitting in that shelter at all?”
John Harris: “Well, initially, I have got two impressions sort of following each other. The first one, there was not anybody then, and then there was a man there, but I do not remember his communication.”
Adv. Phillips: “Well, do I understand you to say that your first recollection in that regard is that it was empty?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Harris: “Besides yourself?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “And then was it thereafter, there was a man there?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “But you have no recollection of his coming?”
John Harris: “No, he was there. I was just suddenly aware that he was there.”
Adv. Phillips: “You were sitting on the bench, and you were facing towards the west?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “Towards the parking area? And you say there was a suitcase?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “And where was the suitcase?”
John Harris: “On the right.”
Adv. Phillips: “I just want to come back to your sitting on the bench again? You have told us about the feeling of being in a sort of a glass ball, is that right?”
John Harris: “Yes.”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
70
Adv. Phillips: “And you told us about the feeling of being able to see all around you?”
John Harris: “Yes, a Did it give you any other sort of feeling 1 any other sort of reaction. I felt terrifically happy, ecstatically happy you can say. I felt happy, well, you asked me before I ha e been feeling happy that month. I felt pretty happy that month and I remember, when I looked across at the station, I remember looking across at a building and seeing the building there and feeling happy. It just seemed right the building standing there, and then I felt I strongly so, very strongly so, when I was sitting on the bench. I felt, you know, I felt I felt an awareness of being part of the world, in a physical sense, and it was a lovely feeling, a very nice feeling"
Adv. Phillips: “Was there any reference in your thoughts to anyone close to you? Anyone related to you?”
John Harris: “that I was thinking of her.”
Adv. Phillips: “In what way?”
John Harris: “Well I felt that I was doing something. It is very important to me, that my mother must approve of me, and she does, I know, felt, I felt very glad that she approved of me I knew that she approved of me and it was a very violent feeling. You see, my mother has always said to me (witness seems to be crying), you must guide yourself by what you know to be right, that everybody has got his own ideas, but you must guide yourself by what you know is right. Okay, so I knew I was doing right, and I knew that my mother knew I was doing right, so of course I felt very happy.”
BY ASSESSOR MR. HART: So, you know what you Is that the North-West corner of the Jeppe Post Office?”
John Harris: Jeppe Street Post Office? Ja.”
Adv. Phillips: “Is there an entrance there?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “And how many telephone booths are there?”
John Harris: “There are two there.”
Adv. Phillips: “And had you seen these telephone booths before?”
John Harris: “Yes, you see, I had gone along a couple of days previously. I had made up my mind in advance to telephone from these booths. So, I had gone along a couple of days previously and I had seen that you go in there, and then to the left there are steps up, and that goes to the private ones.”
John Harris: “Ja, I knew that the new ones were more efficient - they worked. Whereas the old ones sometimes do not work.”
Adv. Phillips: “Had you provided yourself with the means of using a public telephone?”
John Harris: “Ja, a couple of days before I had made a note and had collected some tickeys.”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
71
Adv. Harris: “And what did you say to him?”
John Harris: “I said this is the African Resistance Movement. There is a bomb in the centre of the concourse, it will go off at 4.33. Please clear the concourse. And not touch it, or it will go off. “
Adv. Phillips: “At what time did you make that telephone call?”
John Harris: “Well, my watch was between 4.20 and 4.25.”
Adv. Phillips: “And did you say anything else to this man apart from what you had told us?”
John Harris: “Just let me go over this - I said this is the African Resistance Movement. There is a bomb in the centre of the concourse. It will go off at 4.33. if it is touched. Please clear if it is touched it will go off.”
Adv. Phillips: “So you were speaking in Afrikaans. Now, will you tell us in Afrikaans what you said?”
John Harris: “Ek het gesê, min of meer die volgende. Dit is die African Resistance Movement. Daar is ‘n bom in die hoofsaal, ja wag 'n bietjie. Daar is 'n bom by die stasie. That is what I said. Dit sal om 4.33 ontplof, of as enigeen daaraan raak, as iemand daaraan raak. I cannot remeraber the exact words. Stel die stasie in kennis, of verwittig asseblief die stasie.”
Adv. Phillips: “And anything else?”
John Harris: “I do not think so.”
Adv. Phillips: “Who is chief editor of the Transvaler, and he said that the man who ·spoke to him said Daar is ‘n bom in die Hoofsaal van die stasie, as iemand aan hom vat sal hy ook ontplof. Dit sal om 4.33 ontplof waarsku die stasie?”
John Harris: “Ja.”
Adv. Phillips: “That call to the Transvaler?
John Harris: “That was just after the first call 4.25/4.26 that call was. Say 4.25?”
Adv. Phillips: “Ja, 4.25”
Adv. Phillips: “And then what did you do after having spoken to the representative of the Transvaler?
John Harris: “I telephoned the Mail again. I got through, and I put in my tickeys, but there was something wrong with the box or with my tickeys, because they went right through. You know, there is a little opening at the bottom, and it can reject the money, and it rejected my tickeys. So, I went outside and there was an African selling papers there, and I got some tickeys from him. I wen t back and telephoned I went back and telephoned again and got through to the bloke on the Mail.”
Adv. Phillips: “And what did you say to him?’
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
72
John Harris: “I said this is the African Resistance Movement, there is a bomb at the station which will explode at 4.33. It will explode if anybody touches it. Please warn the station, and then I said to him at the end, we do not want anybody to get hurt. I can remember that very clearly. less happy, and then I remember it was just about that time, and I went into my office, unlocked and went into my office, and then there were books lying around on my desk, and this reminded me that there was something I wanted to look up and somebody lent me a little brochure, and I looked for this to look up, I thought the answers to what I wanted to know might be in this, but I do not recollect finding it and I do not know the answer.”
Adv, Philips: “What else did you do in your office?”
John Harris: “And then I recollect that I had my clothes with me, and I changed from the green sports coat and the sports trousers into the brown suit.”
Adv. Phillips: “And having changed what did you do?”
John Harris: “I planned it that way. I had had this in mind some days before, from some days before.
BY ASSESSOR MR. HART TO WITNESS: “Was that in case anybody had seen you at the station?”
John Harris: “Well when I originally planned it, I intended that I would change from the point of view of changing my appearance, yes.”
Assessor Hart: “To create a sort of an alibi in your mind, Now, do you remember arriving home?”
John Harris: “I cannot positively remember arriving home. I can remember being at home. I can remember having supper, but I cannot remember arriving home.”
Adv. Phillips: “Can you remember hearing views of what had happened at the station?”
John Harris: “Yes, I heard the news of what had happened at the station.”
Adv. Phillips: “And what effect did this make on you?”
John Harris: “Well, you know, I had a feeling of detachment, of firstly I felt this. The first thing I heard was, I think it said people had been injured at the station. Well, I knew obviously it was referring to this. To t e station incident, but it did not make sense, because I had known that people were not going to be hurt at the station, so it did not make sense to me that people had been hurt at the station, because although I thought, something, there has been an explosion at the station. That must be the explosion that I know about. Nevertheless, because I had known the nature of this explosion in advance, the fact that
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
73
people had been hurt at the station, did not seem to make sense. It seemed very, very,
distant, and remote. That is when I heard the news.”
Adv. Phillips: “And t hen what did you do the rest of the evening or what you can remember of it?”
John Harris: “I had supper. I think we had steak1 I am not sure. I am not sure of that, and I bathed, and then went to bed quite early.”
Adv. Phillips: “Did you go to sleep, Mr. Harris?
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “And then we have been told that the police arrived at your house later that evening, is that correct?”
John Harris: “Yes, they got there about 11, and I was fast asleep, because they had to bang like anything to wake me up.”
Adv. Phillips: “And then you were detained?”
John Harris: “Yes.”
Adv. Phillips: “Now, you remained in detention from the evening of the 24th of July until the 11th of September, is that correct?”
John Harris: “I am not, yes, it was the 24th of July. I cannot, I mean I do not know about the exactness of the date. It was about then; it was the first week in September.”
Adv. Phillips: Now, having done what you have told his lordship you had done?”
John Harris: “Ja.”
Adv. Harris: “Taking the suitcase with the bomb to the station, and having heard what the consequences were of the explosion of that bomb at the station, can you tell us, did you do anything about these various pieces of paper and notes and records that you had made relating to your plans? Did you make any attempt to destroy them or did you consider whether there was any danger to yourself?”
John Harris: “No.”
Niekerk
74
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van
Adv. Phillips: “Had you, prior to this occasion of the 24th, ever believed that there was a possibility that might be detained because of your connection with the African Resistance Movement?
John Harris: “Yes, it seemed to me reasonable that firstly some people had been arrest, whom I did not know had been African Resistance members, but who turned out to be, and then there was another set of arrests, and obviously this was from the first, and then there was a third set of arrests, and that brought the arrests, each time closer to me, and I knew during that month, I spoke to my wife and my mother about it, that it was quite a fair possibility, probability of detention. I even.”
Adv. Phillips: “May I put it to you this way Mr. Harris, when you spoke to Mr. Lloyd on the 14th of July, on what basis did you talk to him as members of the A.R.M.? Did you think that there were other members still at liberty, or not?”
John Harris: “No, I knew…”
Adv. Phillips: Mr. Harris, are you feeling very tired?”
John Harris: “I am feeling fairly tired: yes.”
(Court gives permission for accused to be seated).
Adv. Phillips: “Take your time Mr. Harris, just listen to the questions. I wanted you to explain something that you said shortly before lunch, when you said that your idea was an explosion in the main concourse of the station, and people standing around looking at it. I want you to explain to his lordship what you mean by people standing around?
John Harris: “Well, you see, I assumed that the police, acting on the warnings, would clear the concourse, and that obviously, you have got people inside a hall.”
12A
75
Nongqai Vol 13 No
Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
In ‘n uitspraak wat ‘n paar dae geduur het, is John Harris uiteindelik skuldig bevind aan ‘n rits aanklagte, soos moord, onwettige besit van plofstof, poging tot moord en verskeie aanklagte onder die Wet op terrorisme. Harris het die uitspraak emosieloos aangehoor,
By vonnisoplegging is hy die doodstraf opgelê.
In sy aansoek tot appèl het verskeie dokters vir Harris getuig oor sy slegte kinderjare, die feit dat hy nooit sy studie as onderwyser voltooi het nie, hoe hy veral in Brittanje toe hy daar gewoon het met lede van die African Resistance Movement kennis gemaak het wat ‘n baie groot invloed op sy lewe gehad het. Hy het na Suid Afrika teruggekeer met die doel om deur briefwisseling aan die destydse eerste minister dr. HF. Verwoerd, die Suid-Afrikaanse regering te dwing om die regeringstelsel in die land te verander en ontslae te raak van apartheid. Hy het egter teen die idee besluit en het stelselmatig, met die aanhitsing van lede van die A.R.M. betrokke geraak by die stel van bomme op verskeie plekke soos treinspore, oorhoofse elektriese kabels en ander. Dit alles het volgens hom nie die uitwerking op die regering gehad wat hulle verwag het. Toe die meeste lede van die A.R.M. op ‘n stadium landuit gevlug het en hy alleen agtergebly het, het hy met die idee van die stasiebom voor die dag gekom.
Hy het self die bom by sy huis gebou waarna hy dit op die dag van 24 Julie 1964 in die ingangsportaal gaan stel het deur dit in ‘n tas in die voorportaal te laat.
Sy aansoek om te appelleer is toegestaan en het op 7 Desember 1964 voor regter M. Rudolf begin maar hy kon nie daarin slaag om die vonnis wat op 6 November 1964 aan hom opgelê is omgekeer te kry nie. Die doodstraf het bly staan en Harris is gehang.
(Ek was daardie tyd ‘n student in Pretoria wat my onderwys prakties by die destydse Johannesburg Commercial High gedoen het. Ek is omstreeks twee ure voor die ontploffing met die trein van die stasie af weg Pretoria toe).
DIE VERHAAL VAN VEERTIENDE LAAN PAGEVIEW SE RYE EN RYE WINKELTJIES (FIETAS DORP)
Marcia du Pont (via WhatsApp-groep)
Fietastown (dorp)
Fietas was 'n voorstad van Johannesburg, Suid Afrika wat nou as Pageview bekend staan. Die woonbuurt is deur Kaapse Maleiers en Suid-Afrikaanse Indiërs bewoon. In die 1970's is die gebied van nie blanke mense ontruim in terme van die Groepsgebiedewet. Baie huise is gesloop en huise vir witmense is op van die grond gebou. Groot dele het egter onontwikkeld gebly.
Fietas kom in 1893 tot stand toe die ZAR regering onder Paul Kruger, drie sogenaamde lokasies vir Indiërs, Maleiers en swartmense gestig het. In 1903 is vyf erwe aan Indiërs oorgedra en 'n verdere 48 tussen 1904 en 1907 en 112 tussen 1912 en 1934. As gevolg van die gebrek aan wettige blyplek vir nie-blankes trek al hoe meer mense na Pageview.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
76
In 1930 word swartmense uit die suide van Fietas na Orlando verskuif en bruinmense en Indiërs trek in hulle plek in. Na 'n huurboikot teen krotmelkers word bruinmense blykbaar vrywillig na die Coronation dorpsgebied en Albertsville verskuif. Na 1940 is meeste van die inwoners van Pageview Indiërs en ontwikkel die buurt 'n bepaalde Indiese karakter met Moskees, Hindoetempels en kerke.
Die gewilde 14de Straat inkopie Mecca raak ook gevestig.
In 1957 word uitsettingsbevele aan alle nie blanke inwoners suid van 22ste Straat in Pageview uitgereik. Swartmense word na Soweto verskuif, bruinmense na Western Areas en Indiërs na Lenasia.
In 1962 was daar 177 winkels in die gebied, twee moskees, vier kerke, twee filmteaters, vier Islamskole, een Hindoeskool, 'n gebou wat as Tamilskool, tempel en saal gedien het, 'n Indiërmeisiesskool, een bruinlaerskool en 'n kollege vir bruinmense. In 'n Sensus wat gehou is bepaal dat daar 4125 Indiërs in die gebied gewoon het, 501 bruinmense, 860 Maleiers, 59 Sjinese en 'n onbekende aantal swartmense. Tussen 1964 en 1970 word uitsettingsbevele aan alle Pageview inwoners uitgereik.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
77
Die Oriëntal Plaza word in 1974 in Fordsburg opgerig. Dit bly egter so te sê leeg tot 1976 toe onwillige handelaars gedwing word om hulle winkels uit Pageview te skuif. In 1976 begin grootskaalse verskuiwings van Pageview se inwoners en teen 1977 dwing regeringsamptenare en sekuriteitsmagte met honde meeste van die oorblywende handelaars uit Fietas. 'n Spontane protesoptog vind in 1977 plaas van Pageview na die Oriental Plaza, deur die Plaza en terug na Pageview om inwoners se misnoeë met die uitsettings te toon.
Teen 1981 woon 67 Indiërgesinne nog steeds onwettig in Pageview. In Desember van dié jaar word uitsettingsbevele aan die oorblywende gesinne uitgereik in terme waarvan hulle gedwing sou word om te skuif as hulle nie aan die voorwaardes voldoen nie. Die gesinne slaag egter in 'n aansoek in die Randse hooggeregshof daarin om uitvoering van die bevel te verhoed. Ook in 1981 word die Pageview Moskees deur sloping bedreig vir die bou van 'n snelweg. Ná protes deur die SPA en verskeie Moslemorganisasies word daar egter bevind dat in terme van die beskerming van godsdiensregte die geboue nie gesloop mag word nie.
In Februarie 1982 begin die Departement van Gemeenskapsontwikkeling om paaie op te knap en slote rondom die oorblywende inwoners van Pageview se huise te grawe. 'n Hofgeding bepaal dat die slote geskuif moet word. In Julie 1982 sterf 'n moeder en haar vierjarige dogter toe 'n heining tydens die sloping van 'n buurhuis op hulle val. Die eerste witmense ontvang in dié jaar huurregte en begin teen die einde van 1982 in te trek.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
78
Die laaste handelaar in Pageview, Baba Saheb, verlaat sy familie se slaghuis eers in 1984 toe hy uit die winkel gesluit is nadat hy 'n uitsettingsbevel verontagsaam het. Die saak is hof toe geneem en hoewel die hof die Departement van Gemeenskapsontwikkeling beveel het om die winkel te heropen, het Mnr. Saheb geen ander keuse gehad as om sy besigheid na Lenasia te verskuif nie.
79
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
THE DARK HISTORY OF THE ORIENTAL PLAZA
Via Sarie van Niekerk
A visit to the bustling Oriental Plaza today hides the dark history of its apartheid origins. Opening in 1971, it was the result of a compromise between the Johannesburg City Council and the Department of Community Development over the future of Indian Traders in Pageview. In the article below Nigel Mandy highlights the many tragedies of the flawed ideology behind the relocation of traders to the Plaza
Fourteenth Street was a highly successful trading area with a unique atmosphere. The shopkeepers desperately wished to stay there. Admittedly it was run down physically; but that was only to be expected because the owners had no security of title, and they were continually being threatened with eviction. Furthermore, Pageview had been "Frozen" so that people were actually prevented from repairing or improving their properties.
The Fourteenth Street precinct could easily have been upgraded into a superbly individualistic and profitable shopping centre at no cost to the taxpayer. Fourteenth Street itself could have been reserved for pedestrian use with deliveries being made at off-peak hours and from the rear. An unobtrusive multi storey parking garage could have been erected nearby as a self financing proposition. Entrepreneurs would have mobilised private capital for adaptive re use and for new construction. The energies of the very able Indian population would have been channelled into productive activities to the benefit of all. Thereby the city as a whole would have been strengthened and relations between the races would not have been damaged. Property taxation revenue from this area would have soared instead of falling to zero.
Emile Jammine, Johannesburg Municipality's Director of Coloured and Asian Affairs at the time, said that:
... it is still a mystery to me that it was thought necessary to move their business area at all. The Whites living nearest to Pageview in Vrededorp had long become accustomed to living close to Indians and there was never any problem about it. It was a lifestyle which had existed for many years and one wonders why it could not simply have gone on. If they had been allowed to develop the area at their own cost, we could have had a flourishing community and an attractive showpiece for Johannesburg.
Patrick Lewis, the Chairman of the City Council's Management Committee, recalls that:
... there was nothing we could do; the Government was adamant that Pageview was to be a White area. We protested strongly that the Indian people could not be kicked out with nowhere to go and long negotiations went on to find a suitable place for them. Planners
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
80
suggested areas near to where the Oriental Plaza was eventually established. We tried to do our best in the circumstances. But the people themselves were never consulted about being kicked out.
Jan Niemand then Secretary of ComDev (The Department of Community Development), was approached to help within the framework of this illogical government policy. He told Manfred Hermer that:
It had all been planned before my time all the Indian traders and merchants from Martindale and Pageview were to be moved to Lenasia. But Patrick Lewis of the Johannesburg City Council and I did a lot of thinking about this. We were worried because of the lack of trading potential and I managed to persuade our Minister to allow me to look into Fordsburg. That is how we started working on the Oriental Plaza. We knew the area had potential and with the number of traders we knew we could develop a strong unit. I promised to see we got money from the Government if the Council would help resettle the Pageview traders in the Oriental Plaza. I had no option in this matter, it was my job. I had to move all those who were not White out of Pageview that was the law and I had to implement it.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
81
Under this compromise between Comdev and the City Council the Oriental Plaza in Fordsburg was designed and built as a large shopping centre with parking for 2 300 cars. The earliest tenants took occupation in 1974 and the complex was finally completed in 1975 at a cost of R16,5 million.
Lewis described this venture as being financially disastrous for the Council. Comdev later took over full responsibility and must also have suffered considerable operating losses over the years.
Compensation paid for Pageview premises was totally inadequate in relation to the rents and overheads at the Oriental Plaza. The Chairman of the Oriental Plaza Merchants' Association, Yussuf Bhamjee, told Die Transvaler that what he could not stand was the wave of the Comdev official's hand when he took important visitors through the Oriental Plaza, to show them the attractive complex which had been built for Indian businessman. In 1976 Comdev paid him R6 000 compensation when expropriating his shop and the flat above it where he used to live. In the Plaza his shop rent alone was R1200 per month in 1981. He said that Lenasia was no place to bring up
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
82
Oriental Plaza 2014 (The Heritage Portal)
children. Pageview, he saw as the Indians' small Israel. He would return and build there tomorrow if he had the opportunity.
Rashid Bulbulia had traded in one of the biggest shops in Fourteenth Street. In 1977 he said that ""they valued it at R6 000 which wouldn't even pay for the fixtures and fittings. Now we have to pay R625 a month at the plaza.
Great pressure was exerted on Indian traders throughout Johannesburg to move there without delay. Among the first to do so were 25 traders who were allowed to keep their old shops in Pageview temporarily while establishing themselves in the North Mall, which was the first section of the Oriental Plaza to be opened.
There were many absurdities and irritations which no commercially-minded shopping centre would have perpetrated. For example, the original concept had envisaged a large department store in the middle to be a ""magnet"" in accordance with shopping centre theory. The snag was that no Indian department store owners existed and nobody was prepared to start such an operation. The next suggestion was to create a ""Grand Bazaar"" of some 170 open stalls, one selling one line of goods. Stock storage would be somewhere far away in the basement and control would have been impossible, so that idea was also dropped. Eventually the area was converted into numerous individual units which have bad shopper circulation because they are situated on several levels and are difficult to find.
Shopkeepers moving into the Oriental Plaza were allocated premises of predetermined size. Under some weird socialistic theory of Comdev they were originally not allowed to merge or combine or to enlarge these shops; and naturally they could not own them. There were restrictions on what could be sold in each shop. Even worse, traders who had run corner cafes and general stores in suburban neighbourhoods were expected to convert to specialist trading in comparison goods of the kind in which Fourteenth Street's highly competitive traders specialised. Some of these practices have been modified and difficulties eliminated. (In March 1983 Comdev announced its intention to sell the shop premises to their occupants on sectional title, thereby enabling it to recover the funds invested.). Because the supply of shops to Indians is artificially restricted the demand is now strong. However, overtrading remains a serious problem.
In Pageview there were 170 shopkeepers, half of them catering for the White trade. In the Oriental Plaza there are nearly 400 traders, all aiming for the White suburban trade because the area is not conveniently accessible for Black and Coloured commuters by train and bus. The motorway linkage that was originally envisaged has not materialised either, while modern 'White' shopping centres and hypermarkets with good motorcar access have proliferated.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
83
Speaking from direct personal experience as general manager of the Carlton Centre during its early struggling years, I can say with some authority that the Oriental Plaza is a travesty of responsible shopping centre development. Carlton Centre's management found it a difficult task to bring life and prosperity to a large new inner city shopping centre where the tenants had voluntarily signed leases for premises which they had selected, for specialty trades which they wished to practice, in accordance with tenant mix proposals which had been prepared by expert consultants It must have been painful for all concerned at the Oriental Plaza: conscripted and resentful tenants, premises created as an application of flawed ideology rather than of sound property economics and with control shared between a government department and a municipality. Many businesses were eliminated in this wasteful process. Great credit is due to the tenacity and trading ability of those who have survived, many of whom have achieved prosperity against all the odds.
84
Nongqai
Vol 13 No 12A Vroueuitgawe
Sarie van Niekerk
Bron: Nigel Mandy Oriëntal Plaza webtuiste
MY HERHINNERINGE AAN VEERTIENDE STRAAT, FIETAS TOWN
Sarie van Niekerk
Ek het skaars in die laat sestiger jare in Johannesburg geland van Port Elizabeth af toe ek al gehoor het van Veertiendestraat in die destydse Pageview wat sommer in die volksmond as Fietastown bekend gestaan het. In die gange waar ek gewerk het en om die teetafel was dit ‘n daaglikse gesprek gewees. Maar wat is Fietastown is hierdie plek. Baie vinnig het ek dan ook baie nuuskierig gevra dat iemand tog ook moet vertel van wat se plek word daar gepraat. Toe kom die antwoord “Fietastown is ‘n reeks Indiër winkeltjies wat ry op ry in Veertiendestraat opgerig is en waar jy behoorlik alles waarna jy soek kan kry. Veral klere en dit teen belaglike lae pryse met ‘n spul baie vriendelike mense wat die piepklein winkeltjies besit.” Pageview was destyds ‘n Indiër woonbuurt gewees en dan in die middel van die gebied was hier amper nagosiewinkeltjies gewees. Die grootte van die winkeltjies het my laat dink aan die grootte van ‘n tronk se selle. Dit was oorvol van alles waarvan jy kon droom. Ek kon my oë nie glo toe ek dit die eerste keer sien nie. Ek was soos ‘n kind in ‘n speelgoedwinkel gewees. Ek het die eerste dag letterlike ure, die beste deel van die dag, by die interessante plekke deurgebring waar mens die mooiste goed kon koop en ook sommer die grootste gemors goedjies kon koop. Om van die materiale nie eers te praat. Veertiendestraat met sy winkeltjies en groot verskeidenheid eetplekkies het van my ‘n gereelde kuiergas daar gemaak. Ek het gou ‘n lekker groot vriendekring daar opgebou. Nadat ek later polisiekollege toe is vir my opleiding en veiligheidsopleding is ek toe gelukkig terug verplaas na Johannesburg en natuurlik weer terug Fietastown Wyle genl. Johann Coetzee, die latere kommissaris maar my bevelvoerder by veiligheidstak het ‘n groot belangstelling gehad in die Oosterse leefstyl. Ons het baie gepraat oor die Shjinese en hul kos veral en natuurlik het Fietastown ter sprake gekom. Waar hy destyds gewoon het, was nie vreeslik ver daarvandaan af nie.
Die eerste jaar by die veiligheidstak John Vorsterplein, en dit was ook die eerste keer toe dames by die veiligheidstak gewerk het, is daar
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
85
met die jaareindfunksie besluit op dit oor “ander lande” te maak. Ek het dadelik besluit Indië dit sal wees. Daardie Sari rokkie van die Indiër vroue was nog altyd vir my vreeslik mooi gewees. Ek het myself al in een van daardie rokke gesien, met my bruingebrande vel en my lang pikswart hare, sou ek mos die ideale persoon wees vir een van daardie rokke! My vriende by die winkelkies in Fietastown was geweldig opgewonde toe ek die dag met die idee daar by hulle ingestap het. Elkeen van baie van die winkeltjies het vinnig koppe bymekaar gesit en baie vinnig was alles gereël oor hoe hulle my gaan aantrek vir die aand.
Wat ‘n ondervinding was dit nie gewees nie! Baie vinnig is daar besluit op ‘n kleur van die Sari, die ander winkeltjie het besluit wat die regte sandale sal wees, ‘n ander een die regte oorbelle en armband. Hulle het alles fyn uitgewerk, Selfs waarmee hul my hare vooraf sal behandel sodat dit die aand met die funksie kon skitterblink van swart kon wees. My grimering is in die fynste besonderhede uitgewerk
Die dag van die jaareindfunksies moes ek behoorlik ure voor die tyd by Fietastown gewees het. Die Sari is mos net ‘n lang stuk materiaal wat net eenvoudig op ‘n sekere manier plooie gevou word, daarna word ‘n bandjie om jou middel gebind en dan word die gevoude stuk materiaal letterlik om en om onder die bandjie ingevou. Die bostukkie is vir my gemaak. My grimering was perfek en my swart hare het ‘n pragtige blink skynsel gehad en my grimering is afgerond met ‘n rooi kol voor my kop. Ek het soos ‘n Indiese prinses gevoel.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
86
Daardie jare was daar mos nog nie gemeng met Indiërs nie want hulle was nog nie as blankes geklassifiseer nie Ek is dus vreeslik skeef aangekyk toe ek daar In my pragtige Indiese uitrusting instap. Maar almal moes dit maar net aanvaar. Teen daardie tyd was daar reeds sprake van ‘n splinternuwe groot Plaza in Mayfair waarheen al die eienaars van die winkeltjies verskuif sou word. Daar was groot ongelukkigheid daaroor gewees. Hoewel die wou winkeltjies teen daardie tyd reeds erg vervalle was, wou die eienaars dit nie reg maak nie want hulle het nooit eienaarskap daarvan gekry nie, gebruiksreg. Maar dit was n baie hartseer dag toe hulle later gedwing is om na die nuwe Oosterse Plaza oor te trek. My bande met daardie mense van Veertiendestraat het nog lank geduur, maar om by die Plaza te koop. Die atmosfeer was net eenvoudig anders en die duisende mense wat gereeld op die Plaza neergestroom het, was net eenvoudig nie dieselfde gewees nie.
EN SO IS ONS AMPER AAN DIE EINDE VAN 2022 Anel Geyser
En so is ons amper aan die einde van 2022. 40 Jaar gelede het ek die voorreg gehad om een van die drie eerste dames te wees wat opgelei is as patrolliehondgeleiders. Alhoewel dit een van die strafste kursusse was daardie tyd, was dit die mees onvergeetlikste een. Daar was daardie tyd geen onderskeid getref tussen ons en die mans nie. Ons moes alles saam doen. En kyk, daar is alles probeer om ons te laat onttrek. Maar ons het vasgebyt en ek glo ons het die respek van ons mede kursusgangers gehad.
Vir my was dit 'n droom wat waar geword het. Die dag toe ek my ma gevat het om brig Botha te ontmoet en dat sy kan hoor waaroor die polisie gaan is ek gevra wat wil ek in die polisie bereik. Ek het gesê dat ek hondeskool toe wou gaan. Tannie Duveen het so gelag dat sy amper van haar stoel af geval het. Ek was natuurlik baie verontwaardig en het by my self gedink dat ek hulle nog sal wys. Niemand sê vir my ek kan nie iets doen nie. Met ons kollege keuring het sy my onthou en weer gelag. So het ek elke 6 maande wat die aansoeke vir opleiding in die hondeskool uit gekom het aansoek gedoen en natuurlik die antwoord gekry dat dames nie kan aansoek doen nie.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
87
In die begin van 1981 was daar op die voorblad van Beeld 'n artikel wat gesê het dat die polisie besluit het om dames as patrolliehondgeleiders op te lei. Gedurende April 1981 het die omsendbrief gekom. Ek het dadelik aansoek gedoen en sommer gery en 'n afskrif by die hondeskool gaan in gee. Desember 1981 is ons toe vir onderhoude na die hondeskool. Ek dink ons was 10 dames. Die ander het in die kollege gebly en toe ek daar aankom was almal in uniform. Ek het 'n soolvrat laat verwyser en het 'n langbroek en my provinsiale baadjie aan gehad. Kyk, die kyke wat ek van die ander gekry het. Maar ek het nie ‘n brief gekry soos die ander nie. Ek is net van die stasie huis toe ek gebel is en gesê het ek moet gaan vir die onderhoud.
Ek het daardie dag al geweet ek gaan op kursus want na ons onderhoude het ons almal bymekaar gekom in kol Blignault se kantoor en kon vrae vra. Almal sit toe met hulle monde vol tande en ek vra wanneer begin die kursus.
So sê kol Blikkies vir my dat ek al die 2de Januarie 1982 moet rapporteer want iewers in Februarie gaan daar 'n dames parade in die kollege ter herdenking van die 10 jaar van die damespolisie. Ek dink hy het sy "bek" verby gepraat en niemand het dit agter gekom nie.
Ek het toe wel die 2de Januarie begin en met Rex aan gepas. Hy was 'n Vertoongroep hond. Ek was wel 1 keer parade. Dit is toe uit gestel of afgestel, ek kan nie meer onthou nie.
So ek was 2 weke voor my ander maats in die hondeskool.
Ek het my instrukteur ontmoet en heeldag saam met hom rond gery. Ek het almal leer ken toe die ander opdaag was ek nie meer so vreemd nie
Al nadeel was dat ons in die kollege moes slaap, en nie waar nie, in gebou 1. Ons 3 het die hele bungalow vir ons self gehad. Ons het in die hondeskool geëet en ons beddegoed gekry. Ons het ook 'n voertuig gekry waarmee ons kon ry, so 'n gekamoefleerde bakkie.
Om 'n lang storie kort te maak, het ons toe uitpasseer. Wat 'n wonderlik dag. Honde uitpasseringsparades is vir my een van die mooistes. Na die tyd het ons almal verversings geniet en van mekaar afskeid geneem. Tannie Duveen het toe na my toe gekom en vir my gesê " Anel, baie geluk, ek lag nie meer nie". Die het my dag gemaak. Ek het my droom verwesenlik deur by die polisie te kon aansluit, om met 'n hond te kon werk en om later 'n instrukteur te kon wees.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
88
Vandag is dit 'n lekker gevoel om te kan lees van oudkursusgangers, wat by my op basiese patrolliehondkursus was, wat nog steeds by die honde is, wat offisiere word en eenheidsbevelvoerders word. Ek het iets goeds na gelaat.
My jare by die honde was van die beste tye maar ook soms van die aakligste. Maar die goeie maak op vir daardie slegtes.
Ons drie was Maria Stols van Durban, Kitty (Jordaan) Taljaardt van Bloemfontein en ek Anel (Kriel) Geyser van Pretoria.
DIE SEWENDE GEBOD, KLEUTER WAARHEDE
Ek het nou die ander dag hierdie pragtige stukkie van my goeie vriend, Hennie le Roux af ontvang. Dit is kinderlik opreg en n situasie wat baie ouers, selfs van die koninklikes, met hulle kinders al ondervind het of nog gaan ondervind. Ek het besluit om dit julle te deel.
89
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Meer as een predikant het ook al die toets gedop. Nie in ‘n kroeg of gimnasium soos van sy gemeentelede nie, maar in die kerk. “Kleuter waarheid” ken geen plek of tyd nie. Soms hoef jy nie te vra nie, hulle sê jou sommer.
Ons wasmasjien is al meer as ‘n week stukkend en die man by Gerber se winkel wat hom moet regmaak, verstaan nie ons probleem nie. Hy verstaan waarskynlik ook nie wasmasjiene nie. En net sodat almal verstaan, daar was nog nie papierdoeke soos nou nie. Op ‘n slegte dag kan jy tot vyf poefdoeke kry in die tyd wat dit neem om een met die hand te was. Ek bedoel nou die kinders. Dis die waarheid! Die spanning loop hoog en Mamma sê as sy die man by Gerber in die hande kry, klap sy hom wakker!
Dit is nagmaal en ons waag dit kerk toe. Die agterste rye is reeds vol en ons kry plek in die middelblok so tien rye van agter af. Ons skuif nog in, toe trek klein Chris aan Mamma se rok: “Mamma, Mamma hier sit die oom van Gerber wat Ma wil wakker klap,” sê hy opgewonde. Met vier in die huis, wat gelyk aandag soek, is daar nie verskil tussen praat en skree nie. “Is Mamma is!” val een van die ander ook in.
En soos by Sodom kyk al die voorste banke om en dié wat links sit, kyk regs en dié regs kyk links. Dis die waarheid. Mamma en die man van Gerber sit soos soutpilare en ek bid dat Lot se walvis my moet insluk. Of was dit nou Jona? Maak nie saak nie!
Eers toe Ou Dominee op sy mikrofoon tik en keel skoonmaak, kom als weer tot bedaring. Ou Dominee preek oor liefde en vergifnis en vir die eerste keer in maande slaap al vier ons Fillistyne op een slag. Tot die brood kom… Ek dink klein Chris kan kos in sy slaap ruik. Die is altyd honger. Met die broodbordjie in my een hand en die ander een om klein Chris kindse gewrig, forseer ek sy handvol broodjies terug in die bord. “Maar Pappa ek is honger,” kerm hy terwyl Mamma angstig ń koekie uit haar handsak opdiep. Ek voel hoe die walvis my voor Ou Dominee en die gemeente uitspoeg. Mamma sit soutpilaar en kyk stip voor haar. Net haar mondhoek aan Chris se kant beweeg en ek verbeel my ek hoor iets soos “doodslaan by die huis,” maar ek kan verkeerd wees.
Ou Dominee maak harder keel skoon en die Sodomiete se koppe draai traag vorentoe.
Chris kou tevrede aan sy koekie, tot die wyn bedien word. “Wat is daai, Pa?” Ek probeer so sag moontlik verduidelik dat dit wyn is. “Issie, Pappa jok! Dis brannewyn.”
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
90
Die bank agter ons begin ruk. Ek verbeel my ek voel sproei teen my nek. Wyn sluk en lag inhou op een slag is nie maklik nie en toe Chris vra: “Gaan Pa hom skoon vat?” toe val die mure van Jerigo op my.
Ou Dominee kyk na ons. Hy het al als gesien en hy verstaan ons verleentheid. “Toemaar broer en suster. Ons is almal deur die toets van kinders grootmaak. Ek weet julle is nou in die versoeking om die sewende gebod te oortree, maar jy mag nie doodslaan nie. “Die gemeente lag en sommige knik hulle koppe. “Net soos wat hierdie brood en wyn ‘n teken van volkome vergifnis is, net so moet ons ook aan mekaar doen.”
Ek sien hoe Mamma haar hand op die man van Gerber se skouer sit en hy met ‘n glimlag omkyk en sê: “Jou wasmasjien se parte het gekom. Ek bring hom môre vir jou.” Ek voel hoe die man wat my gesproei het, sy hand op my skouer sit en ek kyk na Ou Dominee en die mense om my en ‘n vrede spoel oor my wat ek nie kan beskryf nie…
91
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Skrywer Onbekend maar vir seker Briljant
JAKKALSDANS 1992 toe ons nog jonk en fiks was. Wie herken hulle self hier?
Via Vanessa Oosthuizen
LT. KOL. SHARON MACLEOD SE LAASTE WERKSDAG
Ida Steyn
2022-10-30: Die laaste keer wat lt.kol. Sharon Macleod Dreyer van Potchefstroom by haar kantoor uitgestap het en sekerlik met gemengde gevoelens. Sharon jy was n hardwerkende ou staatmaker.!. Jy gaan gemis word. Geniet die aftrede na soveel jare in die SAPS en leef jou droom.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
92
Totsiens kolonel geniet die aftrede.
93
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
BOKSBURGMEER LEWER VROU SE KOP IN TAS Albe Grobbelaar
Die nuus van die afkopvrou, wat in ’n koffer in die Boksburgmeer gevind is, het oornag die hele land aan die gons gehad, ’n tergende raaisel wat meer as vier jaar later eers opgelos sou word.
Historiese Almanak: Donderdag 27 Oktober 2022
Vanoggend se storie sal jy nie in die geskiedenisleerplan vir skole vind nie. Maar dis ’n verhaal wat groot nuus was ses dekades gelede. ’n Makabere verhaal. Dit het alles op 27 Oktober 1964 begin met die ontdekking van die koplose bolyf van ’n vrou binne in ’n groot koffer op die bodem van die Boksburgmeer aan die Oos Rand. Die nuus van die afkopvrou het oornag die hele land aan die gons gehad, ’n tergende raaisel wat meer as vier jaar later eers opgelos sou word.
Daar was bitter min leidrade. Aanvanklik het die polisie net die grusame fonds gehad, met die tekens van verskeie meswonde nog sigbaar. Maar twee weke later, op 7 November, word ook twee bene uit die water van Wemmerpan naby Johannesburg opgediep. En op 17 Desember 1964 word die afgryslike prentjie voltooi toe die laaste deel van die liggaam, die onherkenbare kop, in die Dieretuinmeer gevind word.
Met daardie eindelose geduld, wat destyds so kenmerkend was van ondersoekbeamptes by hierdie soort moorde, het die polisie elke moontlike en onmoontlike leidraad opgevolg. Nadat sketse in die koerante verskyn het, het ‘n jong vrou die polisie ingelig dat haar moeder, mev. Catherine Louise Burch, kort voor die ontdekking van die tas (in die Boksburgmeer) verdwyn het. Haar ma was in daardie stadium die vierde vrou van ene Ronald William George Arthur Burch, wat ook in hierdie dae soos ’n groot speld verdwyn het.
Die ondersoek het voortgegaan, maar sonder enige sukses. Van nòg mev. Burch nòg mnr. Burch was daar enige teken, en daar was ook niks wat hulle aan hierdie moord gekoppel het nie. Die publiek het gou van die saak vergeet. Nuwe stories het die nuustoneel begin oorheers, onder meer oor die dood van Winston Churchill, Rhodesië se eensydige onafhanklikheidsverklaring, en Karen Muir en Gary Player se sportprestasies. Niemand het na ’n paar maande meer gedink aan die afkopvrou nie. Die lêer oor die geheimsinnige moord is by “onopgeloste sake” geliasseer. Maar in November 1968, meer as vier jaar nadat ’n jong onderwyser daardie makabere fonds in die koffer in die Boksburgmeer gemaak het, het die deurbraak gekom. Mev. Burch se dogter, Catherine, het ’n brief wat haar ma vier jaar tevore aan haar geskryf het, na die polisie toe gevat.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
94
’n Sekere polisiekaptein James Beeslaar, het die saak heropen. ’n Vingerafdruk van mev. Burch op die brief het bewys dat dit wel, soos haar dogter die hele tyd geglo het, sy was wat vermoor is. Kort hierna is die vermiste skakel, Ronald Burch, by sy moeder se huis in ’n voorstad van Johannesburg opgespoor. Toe speurders die huis binnegaan om hom in hegtenis te neem, het hy hom in ’n vertrek toegesluit en elektriese drade aan sy arms vasgemaak waarmee hy homself doodgeskok het. (Daar was nog nie beurtkrag in daardie jare gewees nie.)
En so is een van die opspraakwekkendste hoofstukke in die Suid Afrikaanse misdaadgeskiedenis afgesluit.
(© AG/ag)
(Historiese Almanak is ’n radiorubriek wat elke weeksdag op Pretoria FM in Klankkoerant Oggend net na 06:20 en op MedFM, om 06:50 met ’n herhaling om 11:15.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
95
96
Nongqai
Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
OKTOBERMAAND WAS BORSKANKERMAAND.
Sarie van Niekerk
Ons wy ons blad die maand aan al ons kollegas wat borskanker het of gehad het.
Tydens ‘n Kersete vir hawelose mense doen een van die bosbewoners die tafelgebed: “Here, dankie vir krismis. Dankie vir die kos. Wees tog asseblief met diegene wat vandag en elke dag minder as ons het.”
Na afloop van die geleentheid wonder my vrou en ek of ons enigsins insig het in die nood van “diegene wat minder het” en of ons persepsie van “diegene wat minder het” dalk maar net die
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
97
VIR DIEGENE WAT MINDER HET: KERSBOODSKAP
Dr Wilhelm van Deventer
oppervlakte raak, en of hierdie klompie hawelose mense nie dalk die ware aard van hul eie en ander se swaarkry eerstehands ken en in diepte verstaan nie?
Met die geboorte van Jesus is dit duidelik dat God mense se lyding selfs nog beter begryp. Sy Seun word in ‘n vreetbak van staldiere gebore en die eerste mense wat die nuus van Sy aankoms hoor, was ‘n groepie arm, verslonsde en gemarginaliseerde skaapwagters, en dit nie op TV nie, maar sommer net daar in die ope veld.
In Matt 25 sê Jesus vir die dissipels: “In soverre julle dit aan hierdie geringstes gedoen het, het julle dit aan My gedoen.”
En wat doen ons aan Jesus tydens Kersfees? Iets in diens van “diegene wat minder het” of aan “hierdie geringstes”? Of doen ons tydens Kersfees maar net alles aan onsself ons gesinne, families, kos en drank, kersboom, geskenke en dies meer.
Wat ons is, is net genade. Wat ons het, is net geleen. Ons is en het ook maar niks in en uit onsself nie. Verstaan ons dit en dat alles net genade en geleen is, behoort ons dan nie soveel beter begrip vir “diegene wat minder het” en van “hierdie geringstes” nie? En sal hierdie insig nie van ons komende Kersfees iets uniek maak nie?
DAG EEN TOT NOU
Waar begin ek? Wat sê ek? Dis die vrae wat dadelik by my opkom toe ek jou post op Facebook lees, ek is nie ‘n skrywer nie, ek is nie goed met woorde nie………..ek is seker iemand anders se verhaal sal beter wees vir die doel? Ek praat nooit oor my tieties nie dis nog altyd ‘n teer punt, maar ek gaan tog die tree gee, ek gaan dit net gewoon vertel want dalk kan ek net een vrou oortuig om jaarliks vir ‘n mammogram te gaan!
Hier is my verhaal…………
Ek het op 15 Mei 2022 ‘n baie ligte, skaars merkbare verkleuring van die vel langs die tepel op my regter bors gesien. Dis vreemd! Verbeel ek my? Ek kyk en kyk weer. Wag ek sien dalk beter in die spieël as van bo af. Ja wragtig daar is dit! Ek het my dogter geroep en haar gevra “sien jy dit? Die vlek op my vel?” en wys haar my regter bors. “Nee mamma”. “Kyk in die spieël.” “Ja mamma, as ek mooi kyk!” Goed ek verbeel my nie, maar wat kan dit wees? Skielik gaan die lig aan………dis dieselfde bors wat die laaste tyd so tydig en ontydig jeuk! Ghmf, beteken dit ooit iets? Selfondersoek lesse speel in my geheue af en ek voel en vat, voel en vat….NIKS! daar is nie ‘n vreemde knop nie! Ek het my kop geskud en met die lewe aangegaan, maar daai klein stemmetjie in die agterkop praat elke dag met my…Ek was lanklaas vir ‘n mammogram en besluit ek sal maar die dr gaan sien. Ek glo dis iets eenvoudig maar laat ek maar ‘n afspraak maak.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
98
BORSKANKER – MY VERHAAL VAN
Lindi Johannsen
19 Mei 2022 gaan sien ek die huisdokter. Sy moet baie mooi kyk en bewerkstellig beter lig in die ondersoekkamer om beter te kan sien, en sê dan twyfelagtig “Jaaaa ek sien wat jy bedoel maar dis skaars merkbaar.” Die dr voel en vat en voel vat maar voel ook niks. Sy vertel my dat dit heel moontlik net ‘n hormonale vlek is maar gaan my stuur vir ‘n mammogram net om seker te maak. Woerts is ek van die GP af sommer reguit vir die mammogram. Hulle is nie baie besig nie so ek wag nie te lank nie. Vir geen oomblik is ek senuweeagtig of bekommerd nie, dis net ‘n roetine ondersoek. Die radioloog doen die mammogram met ‘n fancy nuwe masjien en verander my negatiewe ervaring van “’n mammogram is baie seer” na heel nuwe, meer positiewe een. Dankie Tegnoplogie! Sy bestudeer die beelde op die skerm en verduidelik dat ek soos baie ander vrouens op plekke redelike digte borsweefsel het so ons gaan ‘n sonar ook doen. Die sonar gaan sommer tjoef tjaf en pynloos soos die vriendelike vrou met die unieke naam lekker gesels oor haar swangerskap. “Dankie mevrou, jy kan net so oomblik wag terwyl Dokter gou na jou mammogram en sonar kyk. By ons is dit standaard praktyk om die verslag aan jou verwysende dr te epos en ons dr bespreek dit met jou sommer op ‘n video call. Ek is nou-nou terug by mevrou.” Dis nou slim, dink ek en drink rustig aan die beker tee wat hulle vir my gebring het. Ek hoor hier en daar net ‘n woord van die telefoongesprek tussen haar en die dr in ‘n ander vertrek. Skielik duidelik hoor ek die dr vra: “Hoekom het sy vir die mammogram gekom?” Ek hoor die verduideliking wat sy gee dat ek ‘n verkleuring op my vel gesien het en hoe sy dit amper nie kan sien nie. Die volgende oomblik is sy langs my, tablet in die hand. Sy gee vir my die tablet en stel my voor aan die man op die skerm. Nadat al die formaliteite en hoe gaan dit’s verby is vra hy my: “Mevrou was u bewus van die knop in u regter bors?” Neeeee sê ek verbaas. Ek en die GP kon mos dan niks voel nie.
“Mevrou ek is baie jammer om vir jou te sê dat volgens wat ek op die sonar sien dit definitief vroeë stadium borskanker is. Unieke naampie gaan vir u vir so spoedig as moontlik laat inkom vir ‘n biopsie om fynere detail vas te stel, maar ek is baie seker van my diagnose. Ek is jammer mevrou, het jy enige vrae?” Het ek enige vrae? Watse vrae? Ek is nog by jou woorde van ek het kanker! Ek hoor dit maar ek weet nie of ek dit glo nie, ek weet nie hoe moet ek nou voel nie! Moet ek positief wees, of moet ek huil, ek wil praat maar ek kan nie, al wat ek bemeester is ‘n glimlag en ‘n totsiens. Toe die oproep eindig sê ek vir die vroutjie: Ek aanvaar dit nie.” Al wat sy kon sê is: Ek hoor jou.” Nadat almal vriendelik gegroet het en my verseker het borskanker is nie ‘n doodsvonnis nie, dis vroeg ontdek, sit ek in my kar. My binneste is ‘n warboel van emosies skok, enorme skok, ontkenning, ongeloof, vrees…………NEE! Ek weier om te vrees en kies om te bid. En terwyl ek bid loop die sweet langs my slape af en die trane van
sê ek vir my man en my kinders? Sê ek
99
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
my wange af. Wat nou? Ek moet nou huis toe gaan…..wat
vir hulle? Wat van my ma? Ek bel my beste vriendin, my sussie, en saam besluit ons om kalm te wees en stil te bly tot na die biopsie, en intussen bid ons.
20 Mei 2022 bel die GP my en vra ek moet in gaan spreekkamer toe sodat sy my mammogram uitslae kan bespreek. Ek wil eers sê dis onnodig ek weet wat jy wil sê maar stem tog in. Daardie middag hoor ek dieselfde woorde, dis slegte nuus. Sy is ook jammer. Het ek enige vrae? Nee ek het nie want ek het nog nie tot verhaal gekom nie. Dr deel my mee dat sy verkies ek moet ‘n bors chirurg gaan sien en verwys my. Nog ‘n dokter? Ek hou nie van dr toe gaan nie, hoeveel nog? Min het ek geweet hoe gereeld en hoeveel drs ek gaan sien in die tyd wat voorlê.
23 Mei 2022 sien ek die bors chirurg. Sy het die mammogram en sonar bestudeer voor sy my ondersoek het. Met die beelde in haar kop en ‘n geoefende hand voel sy later wel die knop. “Mevrou weens die grootte van die knop en die grootte van u bors gaan ‘n lumpectomy (knop verwyder) nie gedoen kan word nie. U borste is te klein ons sal n mastectomy moet doen.” Sy lig my in dat hulle (‘n paneel van 3 drs) ‘n besluit sal maak oor chirurgie nadat die biopsie gedoen is en ek die plastiese chirurg en onkoloog besoek het. ‘n mastectomy? Nog dokters? Ek het nog nie tyd gehad om die nuus te verwerk nie en vrae te vra nie moet dinge so vinnig gebeur? Dis totaal oorweldigend! Intussen moet ek heel normaal funksioneer voor my man en my kinders!
24 Mei 2022 is biopsie dag. Ek het geen idee wat om te verwag nie. Hoe doen hulle die biopsie? Is dit seer? Kan die duct carcinoma wel versprei na ‘n biopsie soos die GP vrees? Wat gaan die uitslag wees? Hoe lank vat die uitslae?
Die mama to be met die unieke naam gaan my biopsie doen. Sy neem haar tyd om my te vertel wat sy gaan doen en herhaal dit weer stap vir stap soos wat sy werk. Sy maak seker sy vertel my hoe baie vrouens van borskanker genees en ‘n vol lewe lei. Die dood spuit brand effens maar is vinnig verby. Die “megafter” waarmee die biopsie gedoen word skiet ‘n dik naald uit en gryp ‘n stukkie van die knop om getoets te word. Dis ‘n knal geluid wat jou laat skrik maar glad nie seer nie. Dit doen ons vyf keer van verskillende hoeke af. Die uitslae kan enige iets van 3 tot 5 dae vat………hoe gaan ek my “sanity” behou? Soek, sukkel en WAG is nie my sterkpunte nie. Ek kies doelbewus elke dag om normaal voort te gaan en nie aan die biopsie of kanker te dink nie, maar dis tyd om my man te sê…..ek wil nie alleen die biopsie uitslag ontvang nie.
Die skok en verwarring op sy gesig laat my skrik. Het ek ‘n fout gemaak? Moes ek stil gebly het? Ek kan nie hy is my man! Ek troos en praat moed in en spreek lewe terwyl sy skok plek maak vir ontkenning. Hy is vas oortuig dis ‘n fout, ‘n misverstand. Ek is gesond, net 49, geen familie geskiedenis van borskanker nie.
27 Mei 2022 bel die praktyk waar my mammogram gedoen is met die nuus dat ek dr so en so moet gaan sien i.v.m. my biopsie uitslae. Uhrg! Nog ‘n dokter…..dit voel of dit al is wat ek doen! Ons wag lank, my man is gefrustreerd, moet ons so lank wag net om te hoor alles is okay. Die dr lees die hele biopsie verslag uit, my keel trek toe, ek verstaan nie al die terme nie maar verstaan wel genoeg om te weet dis verseker kanker. Sy doen die moeite om met behulp van prentjies teken en eenvoudige terme die hele verslag te verduidelik. Sy is gaaf……maar ek het kanker!!!? Dit kan nie wees nie. Hormoon sensitiewe (progesteroon en estrogeen wat die liggaam vervaardig voed dit) buis karsinoom, stadium 3. Het ek enige vrae? Nee! Ek kan nie praat nie! My man het ‘n magdom vrae en ryg dit uit een na die ander, maar ek hoor niks, ek registreer nie. Gelukkig het ek die gesprek opgeneem, ek sal iewers weer probeer om daarna te luister, dink ek. Wat nou? Wat van my kinders? Ek moet dadelik ‘n onkoloog gaan sien.
100 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
29 Mei 2022 sien ek weer die bors chirurg wat ook die biopsie uitslae met my bespreek en verwys my na plastiese chirurg sowel as ‘n onkoloog.
30 Mei 2022 sien ek die plastiese chirurg wat sy ondersoek doen. Dis nogal “invasive” . Hy teken met ‘n merk pen my bolyf vol terwyl hy verduidelik hoe hulle die mastectomy doen en dan terselfdertyd met rekonstruksie begin deur tydelike “spacers” in te sit sodat die vel nie wegkrimp nie. Dalk, as ek baie gelukkig is kan my tepels afgesny word en weer vasgewerk word met sukses, dalk nie. Indien nie kan ek altyd dit laat tatoeëer. “O ja mevrou ons sal ‘n bilaterale mastectomy en rekonstruksie doen om jou kanse te verbeter om kanker vry te bly.” Wat? Ek sukkel nog om klein te kry dat ek kanker het en jy wil al twee my boobs vat?
101
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe
Sarie van Niekerk
1 Junie 2022 is ek al keelvol vir ‘n dokter maar sit maar en wag by die onkoloog om haar te sien. Die wag is angswekkend!! Behalwe dat dit ‘n ewigheid vat is ek skielik omring met siek mense, kanker pasiënte! Man, vrou, oud, jonk, ryk, arm, swart, wit, bruin, selfs kinders. Hulle is doodsbleek en brandmaer, sonder hare…..party loop self dapper in of uit, ander is in ‘n rolstoel ander word deur ‘n geliefde regop gehou terwyl hulle groet en kar toe stap. Almal is so vriendelik en opgeruim en ek wil skree….Here neeee! Ek wil nie chemo hê nie, ek hou nie van hierdie plek nie!
Die onkoloog bespreek ook weer die biopsie verslag met my en lig my in dat hulle (die paneel van 3) reeds alles bespreek het en dit eens is dat chirurgie noodsaaklik is en spoedig gedoen word waarna chemo sal volg (indien nodig) en dan bestraling. My hele wese bid chemo is nie nodig nie.
15 Junie 2022 kry ek ‘n bilaterale mastectomy en begin rekonstruksie. Dis seer en ongemaklik. Goeie nuus hulle kon als suksesvol verwyder…..let wel ALLES! En toe nog ‘n skok…….4 van die 6 limfkliere wat verwyder is, is kanker! Ek moet net herstel van die operasie en dan sal ek verseker chemo en bestraling moet kry. Die paar dae in die hospitaal is morfien my redding van pyn en enige gedagtes oor kanker en chemo. Terug by die huis is die herstel proses maar stadig en frustreer dit my dat ek nie my arms veel kan gebruik nie. My lyf is skielik ‘n vreemdeling sin……my boobs is nie myne nie. Dit lyk soos die van ‘n jonger vrou maar net vol littekens en ongelyk as ek dit so kan stel……spacers is nie prostese nie. My tepels kon gered word en is weer aangewerk maar dis ‘n wag en sien of die regter een sal oorleef. Dit het geen maar GEEN gevoel of sensasie nie….dood….en so sal dit bly…. Vreemd en sonder gevoel. Die “spacers” moet bly tot die prostheses kan ingeplant word wat eers 6 maande na bestraling kan gedoen word. ‘n bilaterale mastectomy is traumaties! Sielkundig is dit ‘n stryd. Ja, ek het dadelik “nuwe boobs” gekry maar dis nie myne nie…..dit voel nie soos my lyf nie…..sal die vreemdheid en koudheid daarvan ooit weggaan?
Ek moet elke dag die “portavacs” (dreinering) leegmaak en afmeet en vir die plastiese chirurg deurgee. (Elke Dinsdag sien ek hom vir weke lank.)
1 Julie 2022 is ek terug in teater vir die insit van ‘n Chemo port in my borskas waardeur chemo toegedien sal word.
8 Julie 2022 is ek terug by die onkoloog. Ek moet eers die kardioloog (ai nog ‘n dr) gaan sien vir ‘n EKG en hart sonar om seker te maak my hart is gesond genoeg vir chemo. Meeste borskanker chemo is kardiotoksies en tas die hart aan. Daarna sal sy op die spesifieke chemo behandeling en behandelingsplan besluit.
11 Julie 2022 sien ek die kardioloog en hy is tevrede met my hart maar die onkoloog is steeds versigtig na ek die week voor dit weer in ICU was met komplikasies van hart en longe.
15 Julie 2022 kry ek my eerste chemo behandeling. Ek kry CMF dag 1 en weer dag 8 per drip en dan 2 weke “af” terwyl ek orale chemo (pille) kry vir 14 dae wat uitwerk op 4 weke per siklus. Ek gaan 8 siklusse chemo moet voltooi voor ek dan die volgende onkoloog sal sien vir bestraling. Daarna sal ek vir 5 10 jaar hormoonblockers drink om alle produksie van estrogeen en progesteroon te stop. Ek is nou net oor halfpad met chemo. Bestraling, wat lê daar voor my?
Chemo is ‘n riller! Die kroniese moegheid tot in jou gebeentes, die diarree en mucositis (mondsere en sere in die keel oor chemo die slymvliese aantas) en vaginale infeksie is elke dag se geveg. Oë wat traan soos een wat huil en ‘n loop neus is aan die orde van die dag. Die sere in my mond en keel is vir my persoonlik ‘n groot stryd. Dis om
102 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
van mal te word! Die droë vel en lae immuniteit is net nog iets om by die lysie te voeg. Dit veroorsaak natuurlik dat jou wonde nie genees nie en die plastiese chirurg ou wonde weg sny en nuwe steke insit. Jy vermy publieke plekke en ander mense om te verhoed dat jy siek word want dis hospitaal sake. Gelukkig word jy so gebombardeer met medikasie vir naarheid en braking dat daai simptoom min kop uitsteek. En dan die liewe hare……dis traumaties! Ek glo dis ‘n persoonlike ervaring vir elke individu en vir my was dit erg. Die oomblik toe my hare baie begin uitval het ek my hare gaan afskeer…….ek het gevoel EK besluit wanneer waai my hare en nie chemo nie! My hare was my kroon, vir my as person. my belangrikste bate en nou is dit weg, ek voel meeste dae of my identiteit saam met my hare gewaai het en stry ek elke dag om myself te herinner dat my identiteit lê in wie my Koning sê ek is, en nie in hoe ek lyk nie.
So moeilik as wat chemo newe effekte kan wees is die ergste vir my van die hele verloop so ver hoe dit als my geliefdes raak. Om my ma en my kinders te moes vertel was byna onmoontlik vir my. My sussie het my baie gehelp daarmee en ek sal haar ewig dankbaar wees. Ek dink ‘n mens se hartsmense ervaar dit soms erger as jy self. Ek dink meestal dis baie erger vir hulle as vir my. Ek voel baie dae dit gebeur met iemand anders en ek is net ‘n toeskouer………..soos wanneer ons in rye sit en chemo kry…..
My hart bloei vir daai mense en elke een se storie soos hulle dit deel, ek deel nie myne nie want ek voel nog steeds oorweldig as ek daar kom en dink ek is beter af as baie van hulle. Dankie Vader vir U groot genade!
Na alles gedoen en verby is hou die ewige dr ondersoeke en “screenings” vir die volgende paar jaar nog steeds voor die deur.
Die is ‘n “journey” met ‘n begin punt en ‘n eindpunt. Ek is iewers in die middel en sien uit na die wenstreep! Alle eer aan my Skepper dat Hy in beheer is en my Verlosser wat reeds die prys betaal het en elke siekte op hom geneem het.
“By His stripes I am healed!”
103 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
MY REIS MET BORSKANKER BEGIN OP 20 JUNIE 2018
Elize Beneke
Ek het gegaan vir 'n doodgewone jaarlikse mammogram. Groot was die skok toe die mammogram en sonar optel daar is iets nie normaal nie. Op daai stadium kon hulle nie bevestig of dit wel kanker is en of dit kwaadaardig van aard is nie.....die moontlikheid was wel daar. Die vrees het my beetgepak en ek was so bang en onseker oor wat die volgende toetse gaan oplewer. Die reeks toetse het begin van 1 dr na die ander en nog sonars en CT scans het bevestig dat daar wel kanker in my regterbors was. Eers moes ek die nuus verwerk en was vreeslik onseker of ek net die gedeelte moet sny waar die kanker is of moet ek maar liewer die mastektomie laat doen en dit oor en verby kry. Ongelooflike goeie spesialiste en Onkoloog gehad wat my so mooi by gestaan het om 'n ingeligte besluit te neem. Ons het dit baie vroeg opgetel voor daar nog enigsins 'n "stage" daaraan gekoppel kon word. Na vele wik en weeg en kanker in die familie het ek my kinders en my span dokters besluit die beste vir my sal wees om 'n dubbele mastektomie te kry.....sjoe dit was 'n besluit wat ek moes neem om myself te beskerm. Ek is uiteindelik geopereer en tatta boobies.....daar gaan julle
104
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Ek het onmiddellik rekonstruksie gekry en was baie geseënd om sulke goeie behandeling te kon kry.
Dag of wat in hoë sorg en toe huistoe.....geplak en gepleister en 4 dreine wat elke 4 ure moes gedrein word. Uiters moeilik gewees maar het my niggie se dogter Jennifer gehad wat my kon versorg. Nodeloos om te sê my gemoed was baie swaar en het vreeslik baie gehuil. 10 dae later is ek terug na die plastiese sjirurg.....daar gekom kry ek 'n baie bekommerde man, behandel die wonde en sê die spesialis wil my sien ek moet sommer dadelik gaan, hulle wag vir my. Ek kan nie in woorde vir enige iemand sê hoeveel duisend vrese my beetgepak het in daai 10min wat ek na die spesialis se spreekkamer gestap het nie.....ek was bang en onseker oor wat daar op my wag.
Daar gekom het die ontvangsdame my voor die ander pasiënt laat ingaan.....op daai oomblik het ek besef, hier is fout.
Wel toe kom die skoknuus.....die biopsies na die operasie het getoon daar het kanker in die vel agter gebly van die eintlik gesonde bors.....so die bors wat hulle gedink het is gesond was toe eintlik nie gesond nie. Ek was op daai oomblik bang en gelyktydig bly dat ek wel die besluit geneem het om die dubbel mastektomie te doen. Ek is 2 dae later terug teater toe vir nog 'n operasie sodat hulle kon seker maak hulle sny die res van die kanker wat onder die vel was weg.
105 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Die lang herstel pad het begin.....wonde drein, skoonmaak en toetse op toetse. Die kanker was weg en dit was genadiglik nie nodig vir Chemo of bestraling nie. Ek is wel op chemo pille en moet dit gebruik vir 5 jaar.....September 2023 sal ek klaar wees. Doen elke 3 maande bloedtoetse en elke 6 maande volledige borskas plate, sonar en mammogram. Die Here was goed vir my en ek is so dankbaar ons kon dit betyds optel. Aangesien ek geen chemo of bestraling gekry het nie was daar geen haarverlies nie. Ek het ongelooflik baie bystand van my kinders familie en vriende asook my werksmense gehad en vandag 4 jaar later is ek gesond en 2 nagemaakte boobies wat my glad nie pla nie.....ek het dit bloot gedoen om nie heeltemal abnormaal te lyk as ek 'n mooi rok of bloesie aan het nie. After all, is gaan dit seker nie oor die uiterlike nie maar wat binne jou hart en siel aangaan. Moet eerlik sê die begin was moeilik om myself kaal te sien, nou pla dit my glad nie meer nie. Ek is gesond en glo die Liewe Vader het 'n doel met my en wil my nog so klein rukkie langer hier op moeder aarde hê.
Sjoe dit was nou 'n mondvol. Al raad wat ek het vir enige vrou....."check your boobies" gereeld.....ek het geen knoppe of enige iets gehad nie.....dit was bloot 'n jaarlikse ondersoek wat my gered het.
Ek is baie jare al nie meer in die polisie nie. Was in 1982 in die kollege eerste inname peloton 36.
Ek was in die kollege gestasioneer tot 1983, vandaar is ek Pretoria-sentraal toe by die ongeluksafdeling gewerk.
Vir 'n paar maande. Daarna speurtak toe ook by Pretoria sentraal.
Het in 1986 getrou en toe was ek by Alberton SB klerk. Vandaar Welkom toe my man het Provinsiaal Rugby gespeel en toe koop ek ontslag.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
106
Ek was by Imperial Retail Logistics vir omtrent 15 jaar en is Oktober 2020 geretrench. Nou afgetree.
IN JUNIE 2022 KNOP IN MY BORS GEVOEL Hilma Geldenhuis
Ek het gedurende Junie 2022 ‘n knop in my linkerbors gevoel, en ‘n afspraak by die dokter gemaak.
Mammogram het gevolg vroeg Julie en ek is dadelik na ‘n spesialis verwys vir ‘n biopsie. Ek is op 6 Julie met Borskanker, stage twee gediagnoseer. Ek is 52 jaar oud.
Dit was ‘n groot skok, asof ek ‘n doodsvonnis gekry het, ek wat redelik aktief is, en so gesond is dat ek nooit eens verkoues kry nie. Ek het dadelik aan my kinders 20 en 18 jaar, gedink, en die vrees dat ek hul nie deur universiteit gaan kry, nie hul troues sal bywoon en nie my kleinkinders sal sien grootword nie. Ek en my man nie saam sal aftree en sal toer soos ons beplan het nie.
Ek het 29 Julie 2022 met my behandeling begin, en is nou klaar met my vier Rooi Duiwels. Begin volgende week (begin November) met my 12 weeklikse sessies tot vroeg in Januarie 2023. ‘n CT Scan volg daarna en ‘n operasie einde Januarie. Ek weet nog nie wat die operasie gaan behels nie, mastektomie of net gewas en kliere uitsny. Die tyd sal leer. Daarna volg my bestraling. Ek moes n Genetiese toets laat doen, en genadiglik is dit negatief. Dit behels kortliks dat my familie en kinders se risiko om kanker te kry, verlaag word. Dankbaar daarvoor.
Ek is gelukkig deurdat ek nie erge newe effekte kry nie, wat my in staat stel om normaal voort te gaan met my werk. Ek voel misluk, soos n swanger vrou met cravings en chemo vat eetlus weg. Ek ervaar dat die moegheid erger raak na elke sessie, en ek werk gelukkig net ses ure ‘n dag, en rus in middae as ek by die huis kom. Wat ek geleer het in die proses is, om nie vooruit te dink aan die toekoms nie, ek vat dit dag vir dag.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
107
Ek is positief dat ek volkome gaan herstel en dit motiveer my daagliks. Vriende en familie in die tyd belangrik is, want jy kan nie alleen hier deur gaan nie. My nader aan God gebring het, want ek kan nie alleen die pad stap sonder Hom nie.
My raad aan die ander dames, doen jou selfondersoeke, gaan vir jou mammogramme en ondersoeke. Ek het geen familie geskiedenis van borskanker nie en was nalatig om nie my mammogramme te doen, want gedink dis ‘n schlep. Ek was meer gefokus op my cholesterol, want hartkwale is in my familie. My diagnose, het ‘n bewustheid van borskanker tot gevolg gehad in my dorp, en hopelik kan dit toekomstige borskanker gevalle verminder of ten minste vinniger gediagnoseer word en lewens red.
Indien julle mooi hooftooisels soek, gaan besoek Hats by Lori in Kaapstad. Sy het die mooiste hoedjies.
SÊ MAAR NET MAMMOGRAMME
Sê maar net: Mammogramme . . . Vir WAT laat jy jou gesonde tieties elke jaar so seermaak?
Die feilbaarheid en veranderlikheid van die "wetenskap" is legendaries en lewensgevaarlik . . . Talle van twee dekade gelede se "wonderpille" bestaan vandag nie meer nie omdat dit aan die mark onttrek moes word weens derduisende sterftes en newe effekte en eintlik nutteloos was . . .
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
108
Elsa Wessels via Fanie Bouwer
Kon ook nog NOOIT verstaan hoekom gesonde meisies en vroue wat NIKS makeer nie hulle tieties glo jaarliks deur soveel trauma en bestraling moet sit nie, terwyl waarskuwings al in die 1990's in internasionale mediese joernale gepubliseer is oor die onakkuraatheid en gevare van mammogramme . . . en daar soveel ander en beter opsies is?
Ek ken persoonlik talle vroue wat deur maande van onnodige stres en hel is of onnodige mastektomies ondergaan het weens onakkurate of vals positiewe mammogram uitslae . . . ? Tweede en derde opinies het deesdae 'n noodsaaklikheid geword as jy doodseker wil maak van 'n diagnose en die beste behandeling daarvoor.
Die breinspoeling om jou "jaarliks te laat toets" vir iets as jy blakend gesond is en GEEN simptome het nie, is 'n blote geldmakery wat BAIE meer kwaad as goed doen weens OOR diagnose, foutiewe diagnose en oormatige blootstelling aan bestraling.
As jy jou lyf KEN, sal jy dadelik agterkom as iets fout is en kan jy die probleem dikwels sommer self oplos deur dieet en leefstylaanpassings voor dit ernstig raak . . . en stééds betyds hulp soek as dit nie werk nie. Dis nou AS jy in VOELING met jou lyf is en verstaan hoe dit werk, wat seker die belangrikste aspek van gesondheid is . . . ?
Nog iets: Hoekom kry alle mans deesdae skielik naeltjie/liesbreuke? ;-)
Ek het 'n vermoede as alle mense 'n maand lank stresvry iewers langs die Karibiese See gaan ontspan (en sweet!) sonder ENIGE kos behalwe genoeg skoon water, sal 90% van moderne siektes verdwyn . . . ; )
En daar is nie 'n MANIER wat ek my sal laat ompraat om my tieties so te laat papdruk (mammogram) om "kastig te kyk of daar iets fout is" as ek mos bleddiewil SELF kan sien en voel as iets nie lekker is nie . . . ?
Destyds is in mediese joernale selfs beweer dat die stres en bestraling van mammogramme JUIS die risiko van borskanker verhoog, maar desondanks word gesonde vroue steeds aangemoedig om ELKE JAAR vir 'n mammogram te gaan?
October 16, 2016
Mammography Screening Is Being Abolished in Switzerland
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
109
Sep 08 Posted by Alexander Mostovoy in Breast Health
The Swiss Medical Board reviewed all of the available evidence and released a report in February of 2014 stating the evidence does not support a common medical mantra that mammograms are safe and capable of saving lives. It appears that mammography may prevent only one (1) death for every 1000 women screened while causing harm to many more. In their review the Board advised the quality of mammography screening should be evaluated and women should be informed in a ‘balanced’ way, about the benefits and harms of screening.
The Swiss Medical Board recommended no more systemic mammograms based on several important factors that where reviewed. Statistics that are being sited in favour of mammography are based on outdated clinical trials. The first mammography trial began more than 50 years ago and the last trial was conducted in 1991. The benefits that were found during these trials were from another era of breast cancer treatment. Yet in the past two decades the treatment has been significantly improved in terms of breast cancer mortality. Thus, the modest benefit of mammography screening that was shown in old trials most likely will not occur if the same trial was conducted today.
The most recent study published in the British Medical Journal involved 90,000 women followed for 25 years, found that mammograms had absolutely no impact on breast cancer mortality. In addition, this study found that 22% of cancers were over diagnosed, leading to unnecessary treatment with surgical interventions, chemotherapy and radiation. The Swiss Medical Board experts also noted a very significant discrepancy between women’s perceptions of mammography benefits and actual reality. Whereas women had a perception that mammography prevented 80 deaths per 1000 women screened. The actual figures show that only 1 (one) breast cancer death per 10,000 women can be averted.
It is improbable that women can make an informed decision based on such an overestimation of the benefits of mammography. The great majority of women and sadly even medical professionals are unaware of the fact that the science backing the mass screening of mammography is not there to support it. Unfortunately, the message of the Pink Ribbon Industry perpetuates the message that skipping annual mammogram is dangerous and irresponsible.
110
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van
Niekerk
Shelly Laine
The truth be told, that there is more and more research and evidence that shows that more women are being harmed by regular mammograms than are saved by them. It is therefore questionable who’s irresponsible; women who base their decisions on latest research and evidence and therefore avoid mammography or the Pink Ribbon Industry that continues to lobby and promote mass screening with mammography based on outdated facts and dogma. The evidence of harm and the lack of benefit led the Swiss Medical Board to recommend abolishing mammography as a mass screening program. This is the first step at making an objective evaluation not influenced by politics and industry’s propaganda. One can only hope that other countries and policy decision makes will take this message seriously.
There are many options available to women when it comes to breast cancer screening, such as Ultrasound, MRI and Breast Thermography. Each of these methods have their strengths and weaknesses and the choice needs to be made available to all women; however, the most important choice that women can make is to focus their attention on prevention of breast cancer rather than early detection.
https://www.beaconthermography.com/resources/2016/10/16/mammography screening is being abolished in switzerland
Mammography screening is harmful and should be abandoned https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4582264/
https://nutritionfacts.org/2021/11/02/how much cancer do mammograms cause/
Time to stop mammography screening? https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3225414/
Because the risks may outweigh the benefits, the European Breast Guidelines recommend against annual mammography screening. Screening is not suggested for women ages 40 to 44 years but is suggested every two to three years for women ages 45 to 74 years.26 Nov 2019.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
111
DIE DAG TOE EK ‘N KNOP
Anel Geyser
IN MY BORS GEVOEL HET
12 September 2017. 'n Datum vir my om te onthou. 'n Dinsdag.
Ek staan onder die stort en dink so by myself, miskien moet ek bietjie 'n bors ondersoek doen. Nou ja, so ontdek ek 'n knop, en ek weet sommer. Daar het 'n kalmte oor my gekom en ek het gebid: "Here, laat U wil geskied".
Ek het rustig klaar gestort en aan getrek en die hospitaal gebel vir 'n mammogram. Ek moes deur ‘n dokter verwys word. Maak toe afspraak vir die volgende oggend. Hy trek toe eers bloed en stuur my vir mammogram. Daar sien hulle die knop en doen ook sommer 'n biopsie. Intussen is ek rustig en sê niks vir my huismense nie. Nie nodig om hulle ook op hol te jaag nie. Maandagoggend vroeg bel die dokter se spreekkamer en vra of ek hom kan kom sien. So weet ek toe klaar. By hom gekom, vra ek net hy moet sê hoe ernstig. Net die begin en hy verwys my na 'n chirurg. Nou moes ek my mense sê en vra my man om saam te gaan die volgende dag. Ek sê vir hulle om nie paniekerig te word voor ons met die dokter gepraat het nie.
Die chirurg ondersoek my en toe begin hy met die opsies. Ek kan bestraling kry en chemo of net die knop verwyder of masektomie. Ek vra toe wat stel hy voor. Hy noem dat hy nie sommer van die bestraling hou nie want dit tas die hart aan. Om net die knop te verwyder laat die kans vir ander knoppe wat nie op die mammogram gesien word nie. Mastektomie is veiligste maar dit sal dubbeld moet wees want alhoewel die plate niks in die ander bors wys nie kan daar wel ook knoppe wees. Hy sê ek het lobulêre kanker en as dit begin versprei dan versprei dit vinnig. Ons moet sommer inplante bespreek. Ek vra hom wat hy voorstel en hy verkies om dit eerder later te doen want daar kan altyd knoppe agter die inplantate ontwikkel. Ek sê toe dat ek dit dan gaan los. Ek en my man besluit toe om die veilige uitweg te kies. Ek bedoel op my ouderdom, wie gee om oor lyfparte!
So word ek geboek vir Donderdag, 21 September 2017. Dit gee my tyd om nagklere te kry, my ouers te gaan sê en hulle gerus te stel, die kerkkantoor te laat weet ek gaan bietjie afwesig wees, en so aan.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
112
Donderdag breek aan. Word opgeneem. Polmed het die operasie goedgekeur, maar net vir die een bors. Na 'n gesukkel het die dokter hulle oorreed dat hy 'n dubbele masektomie moet doen. Goedkeuring word verkry en ek word die teater in gestoot. Die narkotiseur sukkel om die morfien in my rug te kry. Ek sê toe naderhand vir hom dat hy moet onthou dat ek nie wil seer hê nie en dat hy nou aandadig gaan wees dat ek topless sal kan tan sonder dat ek skaam hoef te wees. Die lot lag toe so dat hy die goed woers warts geheg kry.
Operasie gedoen en tot vandag toe nie eenkeer enige pyn ervaar nie. Na die tyd kom die dokter by my en sê dat dit goed was dat hy altwee twee borste verwyder het want, 'n groter knop was in die ander bors. As ek nou herstel het sal hy my na 'n onkoloog verwys. So word ek ontslaan met al die dreineringspype en loop nog so ses weke met hulle. Uiteindelik word dit verwyder en ons gaan sien die onkoloog.
Hy stuur my vir 'n ct scan. Daar wil hulle weet of ek allergies is vir jodium en ek sê nee, want sovêr ek wees is ek nie. Wel, so juk my neus en ek neem aan dis van die lugversorging. Die volgende oomblik sak 'n lot op my af en hulle begin my spuit met allerhande goed. Ek is toe allergies vir jodium. Nou ja dis toe nou dit. (So met die vitamiene pille wat Polmed vir ons stuur begin ek so hoesie kry na 'n maand. Kyk toe op die pamflet en sien dit bevat jodium. Stop die drink van die goed en na week hoesie weg. Gee toe maar die pille vir my man en nou is ek allergies vir jodium)
Terug by die onkoloog en hy sê dat ek slegs gaan nodig hê om 'n estrogeenblok te gebruik vir die volgende vyf jaar. Nie nodig vir enige ander behandeling nie. Verder moet ek hom net elke drie maande sien en elke ses maande sonars laat doen. En Polmed het alles betaal! Ons het nie 'n sent vir die hospitaal betaal nie en ek het in 'n privaat kamer gebly, sonder om te vra, nie 'n sent vir die chirurg nie en ook nie die narkotiseur nie. Hulle is nie uitgekontrakteer nie! En ek is op Polmed se onkologie program wat al my bloedtoetse en sonars en pille betaal. Daarvoor kan ons met reg sê dankie Polmed, julle is die beste!
My laaste afspraak is Januarie 2023. Ek is gesond. Ek het nog geen ander probleme ervaar nie. Ek kan topless swem in lekker bruinbrand, in die privaatheid van my eie tuin. En die beste, ek bespaar baie geld op daardie stukkie onderklere!
Terwyl ek in die hospitaal was het ons een seun en sy tóé meisie, wat nou sy vrou is, vir my 'n varkoor in 'n potjie gebring. So het ek hom opgepas tot die blom nou dood is en half vergeet van die bol. Toe ek hom weer kry het twee jaar verloop. Ek plant hom toe uit met die lente en daar was
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
113
weer net een blom. So pas ek hom op en verlede jaar plant ek hom uit en kry 'n hele bak vol bolle. So pas ek hulle elke dag op en toe hulle begin blom hou hulle nie op nie. Hierdie jaar het ek twee bakke volle bolle geplant. Vanoggend het ek by elke bak een blom gesien. En net daar besef ek weer hoe groot God se liefde is, hoeveel hoop daar is en dat Sy genade onbeskryflik is.
Ek is een van die gelukkiges sovêr. Ek het die trauma van chemo en bestraling vrygespring, en daarom kan ek net die Groot Geneesheer elke dag dank. Ek dink aan almal wat nie so gelukkig soos ek is nie en dra elkeen ook aan Hom op. Hy weet wat goed en reg is vir elkeen van ons. Hierby wil ek sê dat dit elke vrou en dogter se plig is om gereeld jou borste te onder soek en as jy nie gelukkig is met iets nie, gaan sien die dokter. Ek was baie gelukkig want dit was iets wat ek ook nie gereeld gedoen het nie. Dinge kon soveel anders gewees het vandag.
So, ja, Sarie die is dan my storie.
114
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
JY WAS DIE KNOP IN MY BORS Annette Neethling (Steyn) via Ida Steyn
Annette Steyn Neethling was ‘’n administratiewe klerk te Vereeniging polisiestasie toe sy op 17 Mei 2017 met borskanker gediagnoseer is. Na talle toetse en behandeling is haar kanker tans in remissie.
Annette het haar stryd met borskanker in ‘n gedig vasgevang wat sy nou graag hier met ons almal wil deel: Jy was die knop in my bors ‘n Harde albaster waar ek druk Iets wat nie daar hoort nie Kanker, Jy laat my skrik
Jy is vreemde wagkamers en dokters Jy is toetse en prosedures aan my vlees
Jy is MRI, CT scan en biopsie Kanker, jy laat my vrees
Jy is maande van behandeling Jy is ‘n rooi, rooi chemo draak in my are Jy vat my eetlus en maak my moeg Kanker, waar is my hare
Jy spook in my gedagtes Jy tol om en om Jy is voorop in my gebede Kanker, jy maak my dom Jy is ‘n hospitaal en nog hospitaal en ‘n operasie of drie Die kwaad word so verban ’n plan?
Hervorming van my vroulikheid Kanker, ons het ‘n plan?
Jy is radioaktiewe bestraling Elke dag kom ek terug Vir die onsigbare genesing Kanker, jy moet vlug
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe
115
Sarie van Niekerk
Jy is deel van my verlede Maar jy bly steeds elke dag Dag vir dag klop ‘n pyn êrens aan jou Kop…wat as…wat as jy terugkom Waar gaan jy sit?
17 Mei 2017
5 jaar later is daar so baie om te sê Maar die woorde is so min. So ek sê Net DANKIE HERE, Dankie….
Oor haar herstel se Annette verder: Ek dank my Hemelse Vader dat hy my gesond gemaak het asook my familie en vriende se volgehoue bystand. Met baie liefde, liefde. Dankie dat ek ‘n tweede kans gekry het. Tans leef ek my lewe voluit. Liefde Annette.
116
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
KERSFEES 2022
KERSFEES
KERSBOODSKAP: NONGQAI 2022
Kapl. (dr) Casper Kruger
Een van die name wat aan Jesus gegee word is “Mediator” of “Tussenganger”. Ons het gewoond geraak aan stryd en konflik; dat mense van verskillende rasse en politieke oortuigings nie kan saamwerk nie. Selfs binne familieverband en op godsdienstige vlak, is dit nie vreemd om tweespalt en verwydering te sien nie. Wanneer partye so teenoor mekaar te staan kom, is `n mediator nodig. Die term kom uit Grieks “mesos” wat letterlik beteken om in die middel te staan. Die mediator sorg vir die ordelike verloop van sake waar twee of meer nie kan ooreenkom nie. Vir ons is dit belangrik om Jesus se rol as mediator te verstaan. 1 Tim 2:5 sê: “Daar is immers net een God, en daar is net een Middelaar tussen God en die mense, die mens Christus Jesus wat Homself as `n losprys vir almal gegee het.” Hier word die kloof tussen God en mense uitgespel. Ons lees in Jesaja 59 dat dit die mens se ongeregtigheid en ongehoorsaamheid is wat die verwydering veroorsaak het. Sonder Jesus as Mediator is die mens totaal verlore. Dan stuur God Sy eniggebore Seun die enigste sondelose mens wat ooit geleef het om God en mens weer bymekaar te bring.
• Hy was volkome toerus om die rol te vervul
• Deur Sy bemiddeling kon die mens weer voor God verskyn en die dialoog is herstel.
• Sy bemiddeling strek egter verder deurdat Hy beide Middelaar en offerlam is.
Vir baie mense is Kersfees met sy jolyt en feesviering die hoogtepunt van die jaar. Sy middelaarskap trek egter ons oë verby Kersfees tot by die Paasgebeure. Want eers hier verstaan ons regtig wat Kersfees beteken. Wanneer die vlekkelose Lam van God aan `n kruis gespyker word; Sy bloed tot versoening tussen ons en God gestort word, en Hy sy lewe aflê sodat ons weer saam met Hom uit die dood kan opstaan, dan word die koms van God se Seun na die aarde, `n betekenisvolle werklikheid. Die versoening wat Hy gebring het; die vrede waaraan ons deel gekry het en die wete van `n ewige lewe wat ons deel geword het, laat ons opnuut buig voor die kind in die krip.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
117
DIE JAAR 2022 IS FEITLIK IETS VAN DIE VERLEDE, MAAR VOORDAT ONS DIE NUWE JAAR IN GAAN LÊ KERSFEES NOG VOOR. ONS UIT DUS HIERDIE UITGAWE AF MET ‘N KERSBOODSKAP VAN KAPL. (DR) CASPER KRUGER EN ‘N PAAR PRAGTIGE ANDER BYDRAE OOR
Nou word ons in 1 Tim 2: 1-6, opgeroep om deur ons gebede en voorspraak, middelaars te word vir mense, konings en hooggeplaastes. Dan word ons die hande en voete wat die boodskap verder uitdra, en so verseker ons `n rustige bestaan. Geseënde feestyd u toegebid Casper Krüger
KERSFEES SE KENWYSIE
Wyle I.L. de Villiers via Sarie van Niekerk
Wanneer ek aan Kersfees dink, hoor ek musiek: die klokke van Amsterdam, die Kersnagkore in die Paarl toe ek ‘n kind was, ons sub A klas se “Merry Christmas now is here,” wat Miss May Baartman ons so te sê op die Bybel laat beloof het om ons ouers Kersoggend mee te verras, Piet Cillié wat Kersdag voor die huisorrel in Bloubergstrand gaan sit en ons beveel om Kersliedere te sing: Harry Belafonte se “Mary’s Boy child,” en “Stille nag.” Oor dié lied het die lede van die Hersieningskommissie van die Gesangboek mekaar enkele jare gelede byna broederlik te lyf gegaan. Willie Serfontein, die voorsitter, moes tot kalmte maan. “Rooms!” het een lid geoordeel. “Soetlik,” het ‘n ander verdoem, “Ongereformeerd en behoort geskrap te word,” was nog ‘n beswaar.
Maar toe uiteindelik oor die “in” of “uit” in die Gesangboek gestem moes word, het die ja’s net net die paal gehaal. Die beswaardes het Attie van der Colf en my aangesê om die woorde by die Afrikaanse kerklike tradisies aan te pas.
Oor die geskiedenis van “Stille nag” word heelwat anekdotes vertel. Kersaand 1818 het twee vriende, Josef Mohr (priester van Oberndorf in die Tirool) en die orrelis Franz Grüber, hulle vir die middernagdiens voorberei toe hulle agterkom muise het die binnewerk van die orrel stukkend geknaag. Die diens sou sonder die musiek mowa voortgaan. Sommige vertel dat Grüber van teleurstelling sy kitaar gegryp en sommer ‘n wysie begin tokkel het, kwansuis ‘n slaapliedjie van om hul gemoedere te kalmeer. Skielik het Mohr opgespring en soos Archimedes van ouds uitgeroep: “Ek het dit!” en binne ‘n halfuur die woorde van “Stille nag” neergeskryf.
Die middernagdiens het, kitaar en al, voortgegaan en die gemeente het “Stille nag” gesing dat dit dreun. Kersfees se kenwysie is gebore.
Nog ‘n weergawe lui dat Grüber en Mohr graag die gemeente met iets nuuts wou verras, die koppe bymekaar gesteek en uiteindelik met “Stille nag” vorendag gekom het.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
118
(Uit DIE WEKKER maandblad van die NG Gemeente, Kensington, Johannesburg. Kersuitgawe 1996)
Dr. G. G. Cilié gee in Waar kom ons Afrikaanse Gesange vandaan? ‘n baie soberder en beslis minder romantiese weergawe: ‘n groepie mense was in die dorpie Arnsdprf (nie ver van Oberndorf nie) bymekaar omkom voorbereidsels vir die Kersvierings te tref. Josef Mohr het tydens die vergadering buite gaan lug skep. Toe hy terugkom het hy ‘n papiertjie in sy hand gehad met die woorde van “Stille Nact: daarop. Dit was sy Kersgeskenk aan sy vriend Franz Grüber. Later die aand was Mohr in sy kamer toe hy skielik hoor hoe mense die woorde van sy gedig sing.
Die pragtige melodie het hom aangegryp en hy het hom na die kaai gehaas waar Grüber en vriende byeen was, “Ja, het jou gedig nie ‘n mooi lied geword nie?” het Grüber gesê. “Mens kan nie anders as om dit te sing nie.”
Tiroolse sanggroepe het meegehelp om die lied verder in Oostenryk en Duitsland bekend te maak.
Vandag staan dit bekend as die lied wat selfs die kanonne van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 kon stilmaak.
Die Duitsers het ‘n boodskapper oor die niemandsland na die Engelse linies gestuur met n uitnodiging om saam met hulle Kersliedere te sing. ’n Sekere manskap, David Hutchings van die regiment Hampshire, het uit die loopgrawe geklim en hulle by die twee manne aangesluit. “Stille nag” is gesing en die trane het glo vryelik gevloei. Daar is ooreengekom op ‘n skietstaking van ‘n week. Aan die einde van die sewe dae het die Duitsers laat weet dat die geveg moes voortgaan, maar dat hulle eerste kanonskote aspris te hoog sou wees. Die Britse bevelvoerder het die boodskapper met ‘n doos Engelse sjokolade na sy linies teruggestuur.
In die vergadering van die Hersieningskommisse van die Gesangboek het nie skote geval nie, maar is baie lank oor die woorde nagedink, Die oorspronklike Duitse teks plaas die klem op die rustigheid van die Bethlehem geboorte van die Kind Jesus wat slaap en Maria en Josef wat wag hou.
Om die beswaar van “soetlikheid” – wat ek nie eintlik gedeel het nie – te omseil, het ons die woorde van die beroemde geloofsbelydenis van Nicca in die Afrikaanse weergawe geruik.
Lig uit Lig, uit die Vader se ryk, Word die liefde aan mense gelyk.
Loof die hemelse Kind!
Loof die hemelse King!
Beslis nie bereken nie, maar byna op die voetspoor van Josef Mohr het ek en Attie van der Colf ons tydelik aan die vergadering onttrek om oor die nuwe woorde te beraadslaag, Ná teetyd het ons ons weergawe aan die vergadering voorgelê. Daar was nie veel besware nie. My vriend André Hugo het gesê: ”Kom ons sing dit.” En dadelik die noot gevat. Willie Serfontein het nie op hom laat wag nie en met sy pragtige tenoorstem ingeval. Soos Grüber en sy vriende het ons, ons
119 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
weergawe van die beroemde lied saam deurgesing. Ek het gesien hoe Willie Serfontein en Frits Gaum regmerkies agter die teks plaas.
Wyle Gerjo van der Merwe, Boerneef se broer, en destyds predikant op Somerset-Wes het eenkant sit en trane afvee. Hy het altyd gou aangedaan geraak.
Toe ek enkele jare daarna deur die bottende wingerd van Bottelary na Willie Serfontein se begrafnis ry, het weer aan hulle almal gedink.
André Hugo was die eerste om te gaan. Terwyl ons aan die liedere gewerk het, het hy geweet dat hy aan ‘n ongeneeslike kwaal ly.
Gerjo van der Merwe was die tweede, skielik, aan beroerte, nadat hy ‘n dag of wat van hoofpyn gekla het.
En Willie, wat met sy glimlag by die “Stille nag” stryd gemoedere gekalmeer het, het ons in Oktober 1983 begrawe. Hy het bitter gely, meer as ‘n jaar. Maar sy geloof het tot die einde onwrikbaar gebly. sal hulle mis, elke Kersfees. Miskien sing hulle almal saam in die Groot Koor voor die troon van die Lam. Miskien of is dit profaan en kinderagtig “Stille nag?”
Voetnota:- In die Weilnachts und Winterliedere van Donald Ahrens en Elizabeth Thurmair is die volgende gesaghebbende gegewens omtrent “Stille nag” se oorsprong opgeteken. Dis gebasseer op navorsing wat die Pruisiese koning Frederich Wilhelm IV laat doen het nadat hy ‘n kooruitvoering van “Stille Nact” in 1840 gehoor het: Grüber het die orrelbouer wat die stukkende blaasbal van die Sint Nikoa-kerkie se orrel later gerepareer het, betaal met die partituur van “Stille Nact.” Dit kan besigtig word in die Grüber kamer in Hallein (waar Grüber later gewerk het en in 1863 gesterf het.) Voorsien van ‘n handgeskrewe boodskap van die komponis aan die orrelbouer. “Liewe Edmug, Hiermee dan die beloofde partituur…” Die orrelbouer, wat baie gereis het, het die lied op sy reparasietogte saamgeneem en so het dit by die Strasser susters in Ziller vallei uitgekom, waarna hulle dit na Leipzig geneem het. Josef Mohr, wat ‘n hulpprediker was, is in sy vyftigste jaar oorlede. Hy is in ‘n armgraf begrawe, onder ‘n vierhonderdjarige lindeboom (L.R.)
MY HERHINNERINGE AAN KERSFEES
Sarie van Niekerk
Waar ek vandag hier sit en skryf kan my gedagtes nie anders as om aanhoudend terug te dwaal na my kinderjare en Kersfees. Ons was vier kinders gewees. Daardie tyd was kinders nog kinders. My ouers was opreg gelowige mense gewees. My pa het solank ek kan onthou op die kerkraad gedien en my ma en ons vier woelwaters het elke Sondag op dieselfde bank reg voor in die kerk gesit.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
120
Ons het grootgeword met die wete dat Kersfees en heilige fees is en derhalwe as sulks gevier moes word. Die eerste ding wat in ons huis gedoen is op dié dag, was om ons kerkklere aan et trek want Kersfees is met ‘n kerkdiens begin. Die dag voor Kersfees is daar behoorlik in die kombuis bont gestaan om die Kersmaal voor te berei. Ek onthou my ma het ‘n destydse Rhodesiese kok in die huis gehad en tussen hom en haar is daar behoorlik gewerk. Ons as kinders het ook nie die werkery vry gespring nie, ons moes ons deel ook doen. Die aanloop tot die Kersete het eintlik al maande vroeër begin toe die uitgesoekte kalkoen op hok gesit is om vet gevoer te word vir die Kersete. Die kalkoen is altyd gestop met die heerlikste vulsel en dan ure lank stadig in die oond gebak totdat die so lekker kraakbruin was. Klein vars aartappeltjies was ‘n moet op die spyskaart. Begin Oktober is die vrugtekoek gebak, want dit moet mos maande staan en gereeld met brandewyn natgegooi word. Daar het nooit ‘n Kersfeesete verby gegaan dat daar nie vrugtekoek in die huis was nie, Nagereg was wat destyds algemeen bekend gestaan het as die “tiekiepoeding.” Want hierdie tradisionele poeding was van dieselfde bestanddele gemaak as die koek, natuurlik net die dag voor Kersfees. In die deeg is daar dan ‘n handvol tiekies (vir die wat nie meer onthou nie die kleinste silwer stukkie munt wat daar in ons toentertyd se geldstelsel was) saam ingewerk. Die deeg is in ‘n doek toegebind en in ‘n pot met water gaargekook. Die lekkerste deel van die Kersete was om te kyk wie kry die meeste tiekies in die poeding. Hierdie was ook nog ‘n tradisie wat van my ouers se voorgeslagte af oorgedra is. Ongelukkig het dit baie jare later doodgeloop. Na kerk is ons geskenkies uitgedeel en oopgemaak en het diegene wat genooi is om die dag saam met ons familie saam te bring (gewoonlik van die ooms en tannies met hul kinders) begin aankom. Ons geskenke het nie duisende rande gekos nie, maar dit was sulke kosbare geskenkies gewees. Ons kinders het gewoonlik deur die jaar van ons almal se sakgeld gespaar om dan vir my ouers elkeen ‘n geskenk namens ons kinders te koop. Maar ongelukkig stap die jare aan en die lewe begin verander. Mense word ouer en familietradisies begin stadigaan uitsterf. Ek moet sê in ons huishouding het ons Kersfees tradisies nie baie verander tot baie jare later nie. Ek onthou ek was al getroud en my dogter was al die kleuterskool toe die dag aangebreek het dat een van ons kinders vir die eerste keer nie op Kersdag by die huis was nie. Dit was as gevolg van omstandighede wat ek maar liewers binne die familie sal laat. Sy plek was leeg, maar steeds is voortgegaan met tradisies soos vrugtekoek, kalkoen, tiekiepoeding, kerk en die oopmaak van Kersgeskenke. Dan natuurlik die reuse familietafel, met sitplek vir tien mense en oorlaai met die heerlikste kosse waaraan mens kan dink. Soos wat ons kinders een vir een uit die huis uit is, het ons steeds almal Kersfees plaas toe gegaan, al was dit dan ook net vir die dag. Die voorbereiding van die ete het ook verander, elke
121 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
kind het kos saamgebring en net eenvoudig op die groot tafel met die spierwit tafeldoek gepak. My pa het op ‘n sekere tyd die tafelgebed gedoen en daarna het elkeen op sy/haar eie tyd gaan kos inskep en eet. Maar gewoonlik het ons tou gestaan en steeds as ‘n familie saamgeëet. Die familie het begin groter word met die koms van die kleinkinders maar daar is steeds gehou by die meeste tradisies. Die eerste wat weggeval het was die vrugtekoek en tiekiepoeding. Tiekies het begin skaars raak en die bak van die vrugtekoek het net vir my ouer wordende ou moeder te veel begin raak.
Toe besluit die jonger geslag om weg te doen met die oorlaaide tafel en liewer as ‘n familie heerlik buite te sit en vleisbraai. Dit is minder werk vir almal, was hul argument gewees. Hoe goed onthou ek nie hierdie braaivleise nie. Buite het daar drie reuse bome gestaan wat ‘n natuurlike dak gevorm het. Daar het my pa die braaiplek ingerig en daar het ons toe later om die braaivleisvuur gekuier.
My moeder het ernstig siek geword met kanker en almal het geweet haar tyd saam met ons het begin minder raak. Die laaste Kersfees wat ons as familie saam onder die seringbome braaivleis gehou het, was op Kersdag 1989. Ons het geweet dat daar volgens dokters vir haar net sowat ses maande oor is om te leef. Moeg en erg verswak het sy die dag daar gesit. Die atmosfeer was somber, haar plek sou nie lank daarna leeg wees nie. Sy is toe ook ses maande later oorlede. Daar word gesê ‘n moeder is die een wat die gesin bymekaar hou. In ons geval het die beslis ook gebeur. Die eerste jaar na haar dood wou my pa liewer alleen op die plaas wees, ons kinders het toe elkeen sy eie rigting ingeslaan op die dag.
En toe word my ou vader siek, hy het voor ons oë gekwyn van ‘n reus van ‘n man tot ‘n uitgeteerde man wat nie meer sonder sy suurstofbottel kon beweeg nie. Snaaks hoe vinnig dinge kan verander. Die Kersfees voor sy dood was dit net ek wat nie daar was nie, ek was op bystaan diens en kon nie die distrik verlaat nie. Toe ek hom op Kersdag bel, kon ek hoor hy is baie, baie siek, het skaars geweet met wie hy praat. Drie dae later het ons familie om sy sterfbed gestaan terwyl hy stadig voor ons oë stadig gesterf het. Hy is op 30 Desember oorlede, en daarmee het ons Kerstradisies ook gesterf. Ons as gesin het net eenvoudig uitmekaar gespat. Hoe leeg voel ‘n dag soos Kersfees nie sonder jou ouers nie veral as jy grootgeword het in ‘n familie met so baie Kerstradisies soos waarmee ek groot geword het. Een ding wat ek as kind nie geken het nie, is ‘n Kersboom. My pa het gesê die Bybel het nog nooit vir ons gesê daar was versierde Kersbome die Jesus die nag in ‘n stal gebore is nie. Toe Natasja kleiner was het ons tog ‘n paar keer ons eie Kersboom versier, maar met die dood van my pa het die Kersboom in my huishouding ook verdwyn. Vandag is ek die enigste van ons vier kinders wat nog leef. Van die kleinkinders woon oorsee, ander woon ver in ander provinsies en die band wat ons as gesin saamgebind het op Kersdag
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
122
saamgesnoer het, is weg. Kersfees en dit waarvoor Kersfees staan sal altyd by my wees, maar dit is maar net nie dieselfde sonder ‘n familie wat saam Kersfees gehou het nie. Geseënde Kersfees aan almal. Die wat nog families het, veral ouers om dit mee saam te fier, geseend is julle. Wat julle ookal op Kersdag gaan doen laat dit in die naam van onse Here geskied.
KERSGEDENKDIENS NG NOORD GEMEENTE KROONSTAD
Isabel is ‘n voormalige lid van die Suid Afrikaanse vrouepolisie wat gesien word as een van die land se uitstaande orreliste. Sy is ook ‘n geordende predikant. Isabel laat weet sy het sedert 1 Oktober 2022 diens aanvaar by die Noord NG Gemeente in Kroonstad. Dit is n pragtige 3 Manuaal orrel, gebou deur R. Muller van Kaapstad. Later is die Miksture bygevoeg en mnr. E. Davey (UNISA musiek departement) was adviseur en (Suid Afrikaanse Orrel Bouers)
SAOB het die toevoegings gedoen Oor haar eerste Sondag voor die orrel by die gemeente het sy gesê “dankie vir almal se mooi wense by vanoggend se erediens. Die seënbede wat die gemeente my toegesing het was so spesiaal. Al my familie "ondersteuners" wat my oggend vol gemaak het. En die mooi boodskappe van my dogter wat nie by kon wees.” Sy het ook ‘n spesiale woord van dank aan die man wat groot insette in haar lewe gehad het. “Dankie aan n groot mentor in my lewe. Prof Theo van Wyk. Dankie vir elke inset wat u in my lewe gegee het. (en geduld met Bach se trillers) wanneer ek my doodsukkel. Jy het soveel gedoen vir mede musikante en ek is van opinie dat jy meer bekend is in die buiteland as hier. En hier ken omtrent almal jou. Hierdie "quote" sal altyd my by wees wanneer ek agter n orrel inskuif. Een van
123 Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Isabel Kruger via Sarie van Niekerk
die dae bring Kroonstad Noord NG kerk hom Kroonstad toe vir n orrel uitvoering. Ons sal vroegtydig die advertensies plaas.!! Mede musikante kan die fluite en trompette solank blink vryf. Toe ek hom een keer vra of hy nie stres voor n uitvoering, was sy woorde die onderstaande en:
“Ek gaan nooit op die verhoog as ek nie elke noot ken.”
Die Kerssangdiens vir die gemeente is in samewerking met ‘n mede orreliste Erna Rademan van Vredefort gedoen. Musikante van die Weermag Gevangenis orkes het ook aan die aand deelgeneem saam met soliste wat op die 20ste November by die jaarlikse Kerssangdiens in die kerk opgetree het.
Hierdie twee orreliste het al verskeie uitvoerings en Kerssangdienste saam gedoen. Isabel is ook gevra om die Kerssangdiens in Frankfort vir die Gereformeerde Gemeente waar te neem. Hier sal ook trompet (Carlo Wright), fluit (Carel Steyn) en saxofoon (Carla Steyn) saam met haar optree. ‘n Plaaslike solis sal die aand ook verskeie items lewer. Kerssangdienste is altyd ‘n hoogtepunt op die kerk se kalender en word baie goed bygewoon deur die gemeenskappe van beide dorpe. Vir die jaar 2023, word ook verskeie orrelkonserte beplan vir Kroonstad Noord. Die orrel is ‘n groot aantrekkingskrag vir orreliste en die kerkraad het ook besluit om opknappingswerk aan die orrel te doen. Voorspel by NG Kroonstad Noord se Kerssangdiens. Carlo Wright op trompet en Andries Mostert op Saxofoon. Highland
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe
124
Sarie van Niekerk
Orrels soos hierdie se waarde kan meer as R5 miljoen beloop en instandhoudings is noodsaaklik om die kleinood te bewaar vir die nageslag.
125
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
Cathedral (V277). Dankie vir die video uit die gehoor wat ek ontvang het.
126
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
127
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
KERS- EN NUWEJAARSBOODSKAP Hennie Heymans
Die oorspronklike skildery (links) is gedoen deur kolonel Dawn Kellerman. Sy was deel van die 1972-opleidingsgroep.
Ons is in die Advent en so drie Sondae weg van Kersfees! Ons vier Kersfees omdat ons verheug is oor die geboorte van ons Verlosser, Jesus Christus. Ons leef in ‘n tyd van oorlog en dan dink ek aan die Engelekoor wat daardie aand bokant Bethlehem gesing het: “Vrede op aarde en in die Mens ‘n welbehae”
Vier Kersfees met Christus as die eregas by jou tafel. Ons leef in ‘n wonderlike tydvak. Ons leef in die tydvak tussen die Hemelvaart en die Wederkoms. Ons leef in opwindende tye! Te midde van oorlog, korrupsie, moord en doodslag, verkragting en plaasmoorde is Christus werklikheid in ons lewens. Kyk na die mooi om jou! Ons leef in ‘n gevaarlike land misdaad is buite beheer maar tog is God oral teenwoordig.
Die wêreld se mees beskoude skildery: “Lig vir die Wêreld” Ek neem kunsklasse by prof Alex Duffey en hy het ons aan die kunstenaar William Holman Hunt en sy werk bekend gestel. Die professor is ‘n diep-gelowige mens en hy het ons ‘n twee-uur lange lesing gegee oor Hunt se skildery “Lig vir die Wêreld” hy noem die skildery ‘n “preek binne in ‘n
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
128
raam”. Kyk na die skildery wat in 1854 gedoen is. Dit is een van drie soortgelyke skilderye. Pres SJP Kruger het ook die skildery in Londen bewonder en gevra dat dit in Suid Afrika ten toon gestel moet word. Dit is jare gelede gedoen.
Mag u ‘n wonderlike, Geseënde, Kersfees ervaar en Mag 2023 ‘n wonderlike jaar wees!
Holman Hunt’s painting is one of the most viewed 20th century art pieces in the world, with a rich tapestry of symbolism to be unravelled.
‘I am the light of the world. Whoever follows me will never walk in darkness but will have the light of life.’ (John 8:12). This verse from John’s Gospel is what inspired Holman Hunt to paint this world famous image.
This is the third version of this painting by the artist. The first from 1853 resides in Keble College Oxford and the second, painted shortly afterwards, can be seen in the Manchester Art Gallery. The piece in St Paul’s was painted around fifty years later, with the assistance of Edward Robert Hughes, and it is thought to be the culmination of Holman Hunt’s vision.
Bron: https://www.stpauls.co.uk/light of world by william holman hunt
129
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
SEKURITEIT BY WILDTUINHEKKE OPGESKERP
Via Sarie van Niekerk
Ons sluit die maand se Nongqai af met so bietjie goeie nuus. In die lig van aanvalle op toeriste by die Krugerhek in die wildtuin, is daar groot moeite gedoen om die veiligheidsmaatreëls by die hekke op te skerp.
Na die onlangse moord op ‘n Duitse toeris, is daar besluit om die beste wagte wat daar te vinde was, in te span om toeriste se veiligheid te verseker. Mense wat van voornemens is om in die vakansie dus ‘n besoek aan die wildtuin wil bring, wees verseker aanvalle by die hekke is klaarblyklik iets van die verlede. Ek glo nie enige misdadiger sal sommer met dié nuwe hekwagte moeilikheid soek nie.
By die Krugerhek word groot olifante ingespan as wagte.
Die foto, geneem deur Hennie van Deventer, spreek vanself oor die nuwe hekwagte.
130
Nongqai Vol
13 No 12A
Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
SPESIALE UITGAWE – NIE TE MIS!
• Die belang van die opteken van polisiegeskiedenis
• (by wyse van individue se eie stories)
Sien langsaan ons kort lok-berig oor hierdie belangrike kort studie.
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
131
NONGQAI plaas hierdie maand ‘n belangrike spesiale uitgawe uit die pen van genl.maj. Chris Botha. Die titel lyk met eerste oogopslag na ‘n bekvol: akademiese terme soos “polisiehistoriografie” en “outo etnografie”.
Generaal Botha verduidelik met die afskop reeds baie goed wat hierdie hogere terme in gewone Afrikaans beteken dat dit gaan oor die opteken van polisiegeskiedenis onder andere vir doeleindes van daaruit leer, maar ook dikwels as terapie. Hierdie proses van die geskiedenis bewaar, geskied by wyse van die neer pen van eerstehandse persoonlike vertellings met ander woorde, die werkverwante stories van individuele polisiebeamptes, outentiek vertel as elk se eerlike, onopgesmukte “eie waarheid” soos wat dit beleef is binne die persoonlike verwysingsraamwerk van daardie individu, dus binne dié se groepsverband.
Dit verklaar dan die studie se titel: “ grafie” beteken die opteken van ‘n verhaal (soos wat “biografie” die lewensverhaal van ‘n persoon is), met “outo” wat beteken dat dit die individu se eie storie is (soos in “outobiografie”). Die term “historiografie” beteken dus die opteken van ‘n bepaalde geskiedenis, en “etno” beteken groepsverband (soos mens se etniese groep). Polisiehistoriografie beteken gevolglik die opteken van polisiegeskiedenis, en gebruik saam met outo en etnografie, dui dit aan dat dit polisiegeskiedenis is wat opgeteken word op basis van die eie stories van individue wat dit onbeskaamd uit elk se eie groep verwysingshoek vertel.
Generaal Botha se studie onderstreep hoe belangrik hierdie vorm van geskiedskrywing vir die wetenskap is, as bron van kennis. Dit is naamlik die onmisbare databasis, wat wanneer dit bevestig, saamgevoeg en georden, ontleed en vertolk is ‘n uiters belangrike bydrae tot die uitbou van kennis lewer.
Weet dus: sulke outentieke eie stories is nie sommer maar net nostalgiese “ouman-stories” nie!
Vir elkeen wat NONGQAI ken en geniet, bevestig generaal Botha se artikel gevolglik die wetenskaplike belang van ons tydskrif se sentrale roeping, naamlik om Suider-Afrika se nasionale veiligheidsgeskiedenis aan die hand van die eie bydraes van diegene wat dit eerstehands beleef het, op te teken vir die nageslag en vir navorsers. So, vriende laat asseblief u stories kom! Soos wat u in ons Spesiale Uitgawe met assistent kommissaris Botha se interessante kort studie bevestig sal sien, is u eerstehandse herinneringe nie net maar ‘n bron van genieting vir u oud-makkers en u nasate nie, maar is dit werklik belangrik vir die bewaar van ons geskiedenis, sodat daaruit geleer kan word. Waag dus asseblief u hand aan die neerpen van ‘n klompie sulke stories om met ons gretige lesers te deel en as u wederhelfte vra waarmee u doenig is, sê dan trots: ek is besig met outo-etnografiese polisiehistoriografie
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
132
133
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
134
No
NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)
Nongqai
Vol 13
12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
135
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
THANK YOU! | DANKIE!
136
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
137
Nongqai Vol 13 No 12A Vroueuitgawe Sarie van Niekerk
138
139
SLOT | END
Nongqai
Vol 13 No 12A Vroueuitgawe
Sarie van Niekerk
