Nawoord

Nawoord

Jare gelede (1985 om presies te wees) het ek die volgende boek gelees en veral hoofstuk 6 oor die “Frontier Police” (lees Cape Mounted Police) het ‘n diep indruk op my gemaak:

TO THE RIVER’S END – LAURENCE GREEN: HOOFSTUK 6 – FRONTIER POLICE

In hierdie boek gee Green 'n beskrywing van die CMP. Green vertel dat hierdie lang en eensame, onherbergsame, woestyngrens destyds deur 'n afdeling van die Kaapse Polisie bekend as “D2” van die Kimberley Polisie-afdeling gepatrolleer is. Soos die bekende Kanadese 'Mounties', was dit manne wat hul lewens op afgeleë plekke deurgebring het, waar maande van verveling soms deur avontuurlike dae gewissel is. “Manskappe in die Kaapse Polisie is nie almal na die Kalahari en die poste langs die Oranjerivier ‘verban’ nie. Sommige lede het op redelik beskaafde plekke gedien. 'n Bejaarde oudlid van die CMP vertel dat die meer truskulente en onrustige geeste hulself na die woestyn laat verplaas het; dit was hulle wat 'n jaar of langer op die veld geslaap het en amper vergeet het hoe hulle aan tafel moes optree. Byna almal van die polisie was bekend vir die klein koloniale ponies wat hulle gery het, en kort voor lank is die mag herdoop tot die Kaapse Berede Polisie. Hulle het 'n uniform gedra wat in 'n moderne film goed sou lyk, maar ‘n uniform wat hulle op die grens geïrriteer het. Opslaanhoede, stywe kakie-tuniek, bandeliers, wit rybroeke, blou oprolkamaste en swart stewels met spore - dit was die uitrusting. Probeer net om 'n wit rybroek in die Kalahari skoon te hou! Sommige van die mans van oorsee is aangetrek deur advertensies in die Skotse en ander koerante. Baie lede is in Suid-Afrika gebore, en 'n redelike aantal het Afrikaanse name gehad. Diegene wat die veld geken het, het die nuwelinge gou veldkuns geleer. Die opleidingsdepot was in die Kaapstadse voorstad Maitland, waar die jong rekrute 'n aantal leeutemmers ontmoet het en 'n strawwe kursus van perdry, voet- en berede dril, skietkuns en regte deurgemaak het. Laat in 1902 is 'n afdeling Kaapse Berede Polisie na Kenhardt gestuur en om die burgerlike reg na die chaos van die Anglo-Boereoorlog te herstel. Nuwe polisiekantore is gestig, maar daar was geen geboue nie en dikwels nie eens tente nie. 'Twee mans met 'n pakperd onder 'n bos' het in daardie dae 'n polisiekantoor gevorm, en die gelukkige manskappe het rietskuilings gehad. Die ongelukkigste manskappe was diegene wat kamele by die nuwe stasie by Witdraai moes inbreek. Daar was baie ongelukke. Sommige manskappe is ernstig gebyt, en een het 'n arm verloor.' Wanneer hulle die kuns van kameelry onder die knie het, vertrek hulle na woestynpatrollies. 'n Patrollie kon tien weke duur. Die Kaapse Berede Polisie het veel verder weg as die telegraaflyne gepatrolleer. Helio-stasies is opgerig, en in die helder lug het die helder spieëls net so doeltreffend soos moderne draadlose stasies gewerk. Een ou hand het verklaar dat die operateurs so kundig geword het dat hulle kon agterkom of die volgende man in die ry aan 'n "witblits"babaelaas ly - net deur na die flits van sy spieël te kyk. Na ongeveer 'n jaar in die woestyn het die manne van die Kaapse Berede Polisie nuwe pligte gehad. Oor die grens in Duits-Suidwes-Afrika het die Hottentotte in opstand gekom en die polisie het te doen gehad met ‘n verskeidenheid van kriminele en vlugtelinge. Die vier jaar wat die DuitsHottentot-oorlog geduur het, was die mees aktiefste periode van die Kaapse Berede Polisie in die woestyn. Waarskynlik die langste woestynpatrollie wat ooit deur die kameelafdeling van die Kaapse Berede Polisie uitgevoer is, was dié wat Rietfontein in Julie 1906 verlaat het. Onderinspekteur Attwood en vyf manskappe het na Twee Rivieren, by die kruising van Auob en Nossob, gery. Daar het hulle uitmekaar gegaan, een deel met die Nossob op, die ander een deur die huidige wildreservaat. Hulle ontmoet mekaar toe weer naby Groot Kolk, hulle patrolleer toe reg wes met 'n kompas na die Auob, en keer toe weer terug na Rietfontein. Tydens hierdie patrollie het hulle byna ses honderd kilometer afgelê. Beide die manskappe en die kamele het op die t'samma vir vloeibare voeding gesteun; die kamele het negentien dae sonder water geloop en in 'n goeie toestand gebly. Op 'n dag tydens die Duits-Hottentotoorlog stuur die Kaapse polisiebeampte op Rietfontein die boodskap per helio: "Europeër arriveer hier in 'n uitgeputte toestand, beweer dat sy naam Ironside is, ‘n imperiale offisier wat op ‘n spesiale sending is, verifieer en gee opdrag." Die uitgeputte man wat deur die woestyn gestrompel het en reeds oor die grens was, was geen bedrieër nie. Hy was kaptein Ironside van die Royal Artillery, later veldmaarskalk Sir Edmund Ironside. In die vroeë jare van hierdie eeu is Ironside as intelligensiebeampte na Roberts Heights gepos. Hy het Afrikaans soos 'n Transvaalse Boer leer praat; hy het 'n baard gegroei en na Duits-SuidwesAfrika geglip om uit te vind of die Duitse militêre magte vir die inheemse oorloë aan opgebou is - of vir 'n belangriker veldtog. Die Kaapse Berede Polisie het die een kant van die Duits-Hottentot-oorlog beleef. Dit was 'n bittere stryd en 'n voormalige Duitse offisier onlangs 'n nuwe lig daarop gewerp. Hy is Hauptmann Eres von Schauroth, een van daardie ou Duitse aristokrate wat met minagting na die Nazi-opstanders gekyk het. Hy woon in 'n kasteel op die plaas Blinkoog in die Karasburg-distrik, baie oos van die dorp en naby die Kaapse grens. Von Schauroth was 'n Garde offisier. Hy het gedink dat hy nooit 'n skoot sou afvuur as hy in Duitsland sou bly nie. Daarom het hy in 1904 as 'n Schutz-truppe-offisier na die Hottentot-oorlog gekom. Hy het groot erkentlikheid en eerbetoon aan die ridderlikheid van die Bondelswarts tydens die lang oorlog in die sand en die berge van die suide getoon. Die Bondelswarts, en veral hul leier Marengo, het nooit stryders of vroue en kinders skade berokken nie. Na een geveg waarin sommige Duitse vervoerwaens in 'n lokval gelei is, stuur Marengo 'n boodskap aan die Duitse garnisoenebevelvoerder in Ukamas en vra dat 'n dokter die gewondes van Duitsland moet bywoon. Marengo het ook 'n vleiswond gehad, en die dokter

Kameelstandbeeld voor Upington se polisiestasie

het hom verbind. Marengo het 'n brief van waardering geskryf en aan die dokter veilige optrede gegee. Soos ek gesê het, het die manne van die Kaapse Berede Polisie maande van verveling beleef, gewissel deur avontuurlike dae. Die Ferreira-intog was een van die tussenspele, en die verhaal word steeds vertel deur mans wat meer as veertig jaar gelede daar op die Kalahari-grens was.” Ek het die Kalahari besoek aangesien ek Heymans-familie in daardie wêreld het. Saam met my kleinneef Toors Heymans het ons die Kalahari plat gery. Dis harde, maar dankbare wêreld! Minder as ‘n eeu gelede was daar leeus en allerhande ongediertes. Die polisiemanne was harde manne—sening taai! Behalwe dat ek die Kalahari plat gery het, het ek ook drie maal per trein Van Pretoria via Upington na Tsumeb gereis. Dis soos ek gesê het: Harde maar dankbare wêreld en baie uitgestrek! Die mense is baie vriendelik en gasvry! Regte Boeremense—baie het Engelse familiename maar het Afrikaans geword soos Scotty Smith en sy familie! Benewens Lauwrence Green was die boeke van Doc Immelman ook skitterend van die wêreld—maar na Suidwes se kant toe. Wyle genl “Witkop” Badenhorst het my sy fotoalbums geleen en ek het kopiee gemaak van sy foto’s. Sy Vader was ook kameelpolisieman in Suidwes! Hierdie uitgawe gaan hoofsaaklik oor die “ou” Noord-Kaap met sy hoofsetel te Kimberley, daarom het ek nie Suidwes-kamele hier gedeel nie. Wat bly oor nadat mens sulke opwindende polisiegeskiedenis gelees het? Eerstens mens kan die ou pionier-polisiemanne loof vir hul deursettingsvermoë en vasbyt onder moeilike omstandighede! Mens dink aan die gades wat baie moes ontbeer. Dink maar aan vars produkte soos kopslaai, kool, varsmelk en dies meer. Tweedens beïndruk die manne met hul lojaliteit aan die polisiemag—in vrede en oorlog het die manne gedien. Derdens jy kry nie ‘n goeie man onder nie! Hy is soos ‘n kurkprop in ‘n swembad—hy skiet altyd op na die oppervlak. Niks kan die mense oorwin nie! Vierdens die manne is taai! Dink maar aan die hitte en die koue snags! Vyfdens is hulle vol inisiatief—sers Bothma vertel hoe hulle een maal die polisievoertuig se vere moes vervang. Die manne ken die woestyn. Ek het eenmaal die voorreg gehad om in die 1980’s vir kaptein Schlegter te Lauberville in die Walvisbaai-polisiewyk te ontmoet. Ons het die nag lank onder die helder sterrehemel gesels 0 hy het ook die woestyn soos sy handpalm geken! Hy kon ook aanpas en in die woestyn op langpatrollies langs die kus oorleef. Ek het bietjie navorsing gedoen oor die vegter Marengo—ek het gelees dat hy ‘n opregte vegter was—hy het nooit vrouens en kinders aangeval nie en het gewondes laat verpleeg. Ons voorgangers in die Cape Mounted Police en Cape Mounted Rifles het teen hom geveg. As amateurgeskiedkundige kan mens ’n man soos Marengo loof vir sy ridderlike optrede tydens skermutselings! Volgens alle berigte was hy werklik ‘n waardige opponent. Nie almal wat teen ons geveg het, was “sleg” nie! Die punt wat ek met Marengo wil maak is, ons moet onbevange alle helde uit ons verlede vereer. Aan ons kant was daar ook verbete vegters maar ordentlike vegters en polisiemanne. Ek sluit af met ‘n pragtige foto van die Oranjerivier met sonop een oggend vanuit my kompartement se venster. Dis pragtige wêreld!

SLOT | END

Dear reader

Please note that in this quasi-historical magazine we make use of various sources and consequently it is obvious that the document contains various diverse and personal opinions of different people and the author of the Nongqai cannot be held responsible or be liable in his personal capacity. Geagte leser

Vir hierdie kwasiehistoriese tydskrif maak ons van verskeie bronne gebruik en bevat die dokument uiteraard uiteenlopende en diverse persoonlike menings van verskillende persone en die opsteller van die Nongqai kan nie in sy persoonlike hoedanigheid daarvoor verantwoordelik of aanspreeklik gehou word nie.

© 2020 Brig. HB Heymans (SAP Ret.)