Nongqai Vol 13 No 4: April 2022 by Hennie Heymans, Nongqai Publications

1 Nongqai Vol 13 No 4

PUBLISHER | UITGEWER

2 Nongqai Vol 13 No 4

Contents PUBLISHER | UITGEWER .............................................................................................................. 2 GARIES SE POLISIESTASIE .......................................................................................................... 8 Kol Louis Langenhoven ................................................................................................................ 8 NONGQAI: OORSPRONG & OOGMERKE ..................................................................................... 9 NONGQAI: ROOTS & GOALS....................................................................................................... 10 HEMAN EN JEDUTUN .................................................................................................................. 11 Pastoor Koot Swanepoel ............................................................................................................ 11 VOORWOORD | FOREWORD ...................................................................................................... 12 HBH ............................................................................................................................................ 12 VOORBLAD | FRONT COVER ...................................................................................................... 14 DEEL 2 VAN DIE AFRIKAANSE OPVOLG VAN ONS E-BOEK OOR DIE SAP-VT, WAT DIE “ARMED STRUGGLE” SE NASLEEP, IN TOEKOMS-PERSPEKTIEF STEL. .............................. 15 Dr. Willem Steenkamp ................................................................................................................ 15 REVIVING THE SPIRIT OF THE OLD NONGQAI 1907 - 1961 ..................................................... 26 POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY ................................................................................ 27 TROU TOT DIE DOOD TOE: KERKSTRAATBOMONTPLOFFING .............................................. 27 Genl JV van der Merwe .............................................................................................................. 27 VREDEDORP (“FIETAS”) SE SJEBIEN MET ‘N KONKOKSIE WAT SKOP.................................. 30 Kol Wynand Schoeman .............................................................................................................. 30 OOM WILLEM ROSE VAN TSUMEB EN DIE VERKEERDOM JA(A)GTOG... .............................. 34 Kol Corrie Prinsloo (via Frans Bedford Visser) ........................................................................... 34 SOMMIGES IS MEER GELYK AS ANDER: “MENSEREGTE” NET BEPERK TOT SEKERES .... 36 Henk van der Graaf: Redakteur van Die Afrikaner ..................................................................... 36 PACK UP YOUR TROUBLES........................................................................................................ 37 ANGLO BOER WAR: BSAP .......................................................................................................... 38 LT ADRIANO FRANCISCO BOMBA ............................................................................................. 38 Lt-Col Piet van Zyl ...................................................................................................................... 38 HOE EK DIE “STRUGGLE” VANUIT DIE VOORSTE LINIE GESIEN HET: ‘N OORLEWINGSTRYD TEEN INTERNASIONALE KOMMUNISME, VIR BEHOUD VAN WESTERSCHRISTELIKE WAARDES ............................................................................................................ 40 Kol. Philip Malherbe (SAP-VT Soweto) ...................................................................................... 40 SHARPEVILLE STILL DIVIDES A NATION! WHY? ...................................................................... 56 Maj Warren Brown ...................................................................................................................... 56 GEDENKBYEENKOMS VAN 50 JAAR VAN VROUE IN DIE POLISIE ......................................... 57 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 57 GEDENKBYEENKOMS : 50 GOUE JARE VAN VROUE IN DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIE ... 59 PROGRAM ................................................................................................................................. 59 1907: ROSETTENVILLE: TRANSVAAL POLICE .......................................................................... 60 FOTO’S: GEDENKBYEENKOMS VAN 50 JAAR VAN VROUE IN DIE POLISIE .......................... 61 3 Nongqai Vol 13 No 4

Glenn Elsden .............................................................................................................................. 61 FOTO’S: GEDENKBYEENKOMS VAN 50 JAAR VAN VROUE IN DIE POLISIE .......................... 62 Toffie Risk .................................................................................................................................. 62 POLISIE SE EERSTE VROUELEDE TREK NOSTALGIEWS SAAM ............................................ 64 Sarie van Niekerk en Leonie Klootwyk ...................................................................................... 64 DANKBETUIGING ......................................................................................................................... 64 OUDSERSANT JOHN KOTZE ...................................................................................................... 67 Genl Dirk Schoeman .................................................................................................................. 67 SAMPIE BLOM EN LEON WESSELS ........................................................................................... 68 Sampie Blom .............................................................................................................................. 68 PASSING OF WARRANT OFFICER SUBRAMONEY RUNGASAMY NAIDU ............................... 69 Col Logan Govender .................................................................................................................. 69 NAMAKWALAND: SAP WOLFBERG ............................................................................................ 74 Tienie Fischer ................................................................................................................................ 74 1938: SAP WOLFBERG IN DIE ‘OU DAE’..................................................................................... 78 “JUDGES RULES! OK?” ................................................................................................................ 79 HBH ............................................................................................................................................ 79 ADDENDUM: LIEUTENANT-COLONEL (F) ANITA NAIDU: ONE OF THE FIRST INDIAN FEMALES INDUCTED INTO THE SOUTH AFRICAN POLICE. LIEUTENANT-COLONEL ANITA NAIDU: AFTERWORD: A JOURNEY TO ITS CONCLUSION ....................................................... 80 Afterword: K. Nelson Naidu ........................................................................................................ 80 SA CONSTABULARY: 1900 – 1908: MESS DRESS .................................................................... 82 Mark Naude (NZ) via e-Bay ........................................................................................................ 82 POLISIESIELKUNDE: POLISIËRING EN STRES ......................................................................... 83 Dr Coert Mommsen .................................................................................................................... 83 NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)......................................................................................... 86 THANK YOU! | DANKIE! ................................................................................................................ 88 WAT ANDER SÊ OOR POLISIESAKE | WHAT OTHERS SAY ABOUT POLICING ..................... 89 AANKONDIGING VAN VERVROEGDE BEËINDIGING VAN SITOLE SE DIENSKONTRAK SAL SPANNING OP HOOGSTE VLAK IN POLISIE VERLIG ............................................................... 89 Dr. Pieter Groenewald ................................................................................................................ 89 ZONDO-KOMMISSIE SAL BLOTE KLUGSPEL WEES SONDER ONDERSOEKE EN OPTREDE ....................................................................................................................................................... 89 Dr. Pieter Groenewald ................................................................................................................ 89 ONBILLIK OM VUURWAPEN-EIENAARS LANGER AAN ŉ LYNTJIE TE HOU OOR NUWE AMNESTIEPERIODE .................................................................................................................... 90 Dr. Pieter Groenewald ................................................................................................................ 90 SUID-AFRIKA MOET EIE HUIS IN ORDE KRY VOORDAT HY HOM KWEL OOR ANDER SE VEILIGHEID (PARLEMENTÊRE DEBAT: VERSTERKING VAN VEILIGHEIDSGROEPERING EN DIE MOBILISERING VAN SUID-AFRIKA SE MENSE EN AFRIKA) .............................................. 91 364 FARM MURDERS IN SIX YEARS, ONLY 33% OF THOSE ARRESTED CONVICTED – AFRIFORUM.................................................................................................................................. 91 4 Nongqai Vol 13 No 4

Carina Bester ............................................................................................................................. 91 LAE SKULDIGBEVINDINGSKOERS VAN PLAASMOORDENAARS IS KOMMERWEKKEND .... 92 Alet Rademeyer.......................................................................................................................... 92 GROOTSKAALSE BESOEDELING WEENS DIEFSTAL UIT DIESELPYPLEIDING MOET GESTUIT WORD ........................................................................................................................... 94 RAMAPHOSA MUST STOP CELE FROM CAPTURING SAPS .................................................... 95 Andrew Whitfield ........................................................................................................................ 95 HELLO FROM GERALD ................................................................................................................ 95 Gerald Potash ............................................................................................................................ 95 'OPERATION RESTORE' LEADS TO ARREST OF OVER 400 SUSPECTS IN JOBURG - SAPS ....................................................................................................................................................... 96 Lt Col Robert Netshiunda ........................................................................................................... 96 GAUTENG TRAFFIC POLICE BATTLE NEARING AN END – MICHAEL SHACKLETON ............ 97 Michael Shackleton .................................................................................................................... 97 BROEDER PREFERMENT VS CADRE DEPLOYMENT ............................................................... 97 VANDALISME VAN ANDER SE ERFGOED MAG NIE GEDULD WORD NIE ............................ 101 30% OF STOLEN SAPS FIREARMS NOT RECOVERED .......................................................... 102 AFRIFORUM’S SAFETY TEAM ASSISTS METRO POLICE DURING UNREST IN PRETORIA 103 Chanté Kelder .......................................................................................................................... 103 NEWSLETTER: HELLO FROM GERALD.................................................................................... 103 Gerald Potash .......................................................................................................................... 103 OLD SHARPEVILLE POLICE STATION HERITAGE SITE IN SHAMBLES, AN INSULT TO THE SELFLESS VICTIMS OF THE SHARPEVILLE MASSACRE ....................................................... 104 Kingsol Chabalala .................................................................................................................... 104 GESKIEDENIS SA SPOORWEGPOLISIE................................................................................... 106 SA SPOORWEGPOLISIE: SAKE, VERHALE EN STAALTJIES.................................................. 106 1981: Die moles met die troepe op die trein ............................................................................. 106 Brig Ronnie Beyl....................................................................................................................... 106 ‘N LEWENSREIS: HOOFSTUK 16 .............................................................................................. 107 Brig Hannes Slabbert ............................................................................................................... 107 REMINISCES OF A RAILWAY POLICEMAN SUSPECT'S SHOCK SUSPENDED SENTENCE SURPRISE................................................................................................................................... 110 SOUTH AFRICAN AIRWAYS ...................................................................................................... 112 Mark Naude .............................................................................................................................. 112 South African Airways 1970s – 1980’s ..................................................................................... 114 MAJ GEN CHRIS 'BOETIE' VENTER: DGAF WW2: LATER GM OF SA AIRWAYS ................... 115 Mark Naude .............................................................................................................................. 115 OEKRAÏNE: NAAS DIE PROPAGANDA, PUNTE OM TE OORWEEG ....................................... 117 Dr. Willem Steenkamp .............................................................................................................. 117 KRYGSGESKIEDENIS | MILITARY HISTORY ............................................................................ 123 AIR VICE MARSHALL SIR QUENTIN BRAND ............................................................................ 123 5 Nongqai Vol 13 No 4

LT-GEN. DERRICK MGWEBE, SANDF ...................................................................................... 124 Fireforce Ventures via Frans Bedford-Visser............................................................................ 124 MAJOR (LATER LIEUTENANT-COLONEL) WALTER KARRI DAVIES ...................................... 125 Australian Boer War Memorial via Iain Hayter .......................................................................... 125 1 MILITARY HOSPITAL: LACK OF POLITICAL WILL TO RECOVER R156M IRREGULAR EXPENDITURE – PSA ................................................................................................................ 127 Reuben Maleka ........................................................................................................................ 127 SAILOR MALAN: THE TORCH COMMANDO ............................................................................. 128 Peter Dickens ........................................................................................................................... 128 1922: UNION DEFENCE FORCE: SPECIAL CONSTABLE: SERVICE RECORD: WF MINNY . 132 Mark Naude (NZ) ...................................................................................................................... 132 1945: MAJ GEN P DE WAAL: DEPUTY CHIEF OF SA GENERAL STAFF ................................ 133 Mark Naude .............................................................................................................................. 133 WW2: SA SAILOR PORTRAIT: RAYMOND L CAIRNCROSS .................................................... 134 Mark Naudé (NZ) ...................................................................................................................... 134 ABO: MEV NONNIE DE LA REY ................................................................................................. 135 Nico Moolman .......................................................................................................................... 135 H.M.S. SYBILLE .......................................................................................................................... 136 •

The only ship lost by the Royal Navy during the Boer War ................................................ 136

•

The loss ............................................................................................................................. 136

THE OTHER STORY…. .............................................................................................................. 138 •

The Aftermath .................................................................................................................... 139

•

The Love Story ................................................................................................................... 139

Reef at “Steenbokfontein” today where HMS Sybille ran aground on the 16th January 1901 .. 140 VF PLUS VRA OB OM WEERMAG SE TRANSAKSIE MET DIE SAINT GEORGE HOTEL TE ONDERSOEK .............................................................................................................................. 142 VF PLUS VERWELKOM UITSPRAAK OOR BEITBRUG-GRENSDRAAD – DE LILLE MOET NOU BEDANK ...................................................................................................................................... 142 NEW DOCUMENTARY SHEDS LIGHT ON LACK OF BORDER CONTROL – AFRIFORUM .... 143 Chante Kelder .......................................................................................................................... 143 THEM 70’s ................................................................................................................................... 145 Adv Len Els .............................................................................................................................. 145 SOUTH AFRICAN DEFENCE FORCE (SADF) ROOIKAT ZA 35 SELF PROPELLED ANTI AIRCRAFT GUN (SPAAG) .......................................................................................................... 145 Wolfgang Witschas ................................................................................................................... 145 WWII: SA NAVAL FORCES: PERSONEL ................................................................................... 149 Mark Naude (NZ) ...................................................................................................................... 149 ADM SYFRET - A SOUTH AFRICAN IN THE ROYAL NAVY...................................................... 152 Mark Naude (NZ) ...................................................................................................................... 152 SA POLICE: NAVAL CONNECTION ........................................................................................... 153 6 Nongqai Vol 13 No 4

Mark Naude ............................................................................................................................. 153 SOUTH AFRICAN INDIAN LEGION OF MILITARY VETERANS (SAIL) ..................................... 153 Vinesh Selvan .......................................................................................................................... 153 SA NAVAL FORCES: SA SEEMAG ............................................................................................ 157 FIRST OC: SA NAVAL FORCES ................................................................................................. 158 1951: NAVAL AND MARINE CHIEF OF STAFF .......................................................................... 158 Mark Naude (NZ) ...................................................................................................................... 158 PRESIDENT MT STEYN: HIS LIFE STORY IN A NUTSHELL .................................................... 159 Jennifer Bosch.......................................................................................................................... 159 SA NAVAL CHIEFS ..................................................................................................................... 165 Mark Naude (NZ) ...................................................................................................................... 165 •

Capt J Dagleish (Later Cmdre)........................................................................................... 165

•

Cmdre FJ Dean .................................................................................................................. 165

INTELLIGENCE | INTELLIGENSIE ............................................................................................. 166 ANOTHER ANC CADRE TO HEAD SSA .................................................................................... 166 Dianne Kohler Barnard ............................................................................................................. 166 ONSIGBARE INK (VROEËR JARE) AS SPIOENASIE KOMMUNIKASIEMIDDEL ..................... 167 Philip Malherbe ......................................................................................................................... 167 SOUTH AFRICANS’ COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD – PART FIFTY ................................................................................................................................ 174 Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) ...................................................................... 174 •

Bertry Communal Cemetery: France .................................................................................. 174

•

Caterpillar Valley Cemetery: Longueval: France ................................................................ 175

•

Dive Copse British Cemetery: Sailly Le Sec: France ......................................................... 176

•

Etaples Military Cemetery: France ..................................................................................... 177

•

Passchendaele New British Cemetery: Belgium ................................................................ 178

POLICE INTERNATIONAL .......................................................................................................... 179 1896: NEW YORK POLICE OFFICER ......................................................................................... 179 DEFENCE INTERNATIONAL ...................................................................................................... 180 MEANWHILE IN VIETNAM .......................................................................................................... 180 Adv Len Els .............................................................................................................................. 180 NUMBERS AND WAR ................................................................................................................. 181 1 WAR IN UKRAINE .................................................................................................................... 182 2 WAR IN UKRAINE .................................................................................................................... 183 NEDERLAND: GOD EN JAN SOLDAAT ..................................................................................... 184 OUBAAS SE HONNE BID SAAM ................................................................................................ 185 Piet Pens Oelofse ..................................................................................................................... 185 VAN DIE REDAKSIE ................................................................................................................... 186 •

OOGGETUIEVERSLAE VAN TERREURDADE GESOEK ................................................ 186 7 Nongqai Vol 13 No 4

•

FOTO’S VAN POLISIESTASIES........................................................................................ 186

HUMOR ....................................................................................................................................... 187 EP. 4 EX AFRICA SEMPER ALIQUID NOVI: SAO TOME & PRINSIPE ..................................... 187 Dr. Willem Steenkamp .............................................................................................................. 187 HUMOR IN UNIFORM …. SO ONTHOU EK DIE HANDELSTAK SE BRAAIE............................ 194 Brig Theo Kleynhans ................................................................................................................ 194 BOOKS | BOEKE ......................................................................................................................... 195 BOOK REVIEW: THE FLYING SPRINGBOK .............................................................................. 195 Mark Naude .............................................................................................................................. 195 LETTERS | BRIEWE .................................................................................................................... 196 UIT MY BOEKRAK | THE AGONY OF LENDING ........................................................................ 196 David du Plessis ....................................................................................................................... 196 SLOTGEDAGTE: LIGDRAERS IN ‘N DONKER WÊRELD .......................................................... 197 Dr W Boshoff ............................................................................................................................ 197 SLOT | END ................................................................................................................................. 198

VULLER: GARIES SE POLISIESTASIE Kol Louis Langenhoven

8 Nongqai Vol 13 No 4

NONGQAI: OORSPRONG & OOGMERKE

9 Nongqai Vol 13 No 4

NONGQAI: ROOTS & GOALS

10 Nongqai Vol 13 No 4

E-BEDIENING: HEMAN EN JEDUTUN Pastoor Koot Swanepoel Heman en Jedutun; 1 Kronieke 16:41 NLV “.. “Dawid het ook Heman, Jedutun en die ander aangestel wat uitgesoek is om dank aan die Here te bring, “want Sy getroue liefde duur vir altyd!”” Daar is 'n goeie kans dat jy nog nooit van hierdie twee mans gehoor het nie; hulle is twee van die meer onopsigtelike karakters in die Bybel. Hulle is aangestel om in die wonderlike aanbiddingskore van koning Dawid as dankseggers op te tree. Hulle het ‘...direk aan die koning gerapporteer' (2 Kronieke 25:6 NLV). Dit was letterlik hulle werk om dank aan die Here te bring. Dis ook jou werk! Jy rapporteer aan die Koning van Konings wat jou die volgende beveel: '...wees dankbaar' (Kolossense 3:15 NLV), 'Offer dankoffers aan God...' (Psalm 50:14 NLV), 'Laat ons met lofsange voor Hom kom...' (Psalm 95:2 NLV), 'Gaan sy poorte in met dankliedere...' (Psalm 100:4 NLV), en 'Wees in alle omstandighede dankbaar, want dit is wat God van julle as Christene verwag' (1 Tessalonisense 5:18 NLV). Was jy al ooit so ontroer dat jy spontaan begin lofprys het? Niks is meer opwindend as dit nie. Jy sal nooit weet wat jy misloop as jy nie jou Skepper met alles in jou aanbid nie. Sing, lig jou hande op, huil, lag, wat ook al... as jy dit in die gees van lofprysing, danksegging en dankbaarheid doen, sal dit God behaag. Danksegging lei ook tot beter fisiese, emosionele en geestelike gesondheid. Die Skepper van jou siel is 'n meester sielkundige. Hy weet dat danksegging nie net toepaslik nie, maar ook terapeuties is. Dis moeilik om terselfdertyd dankbaar en knorrig, krities of in 'n slegte bui te wees.

11 Nongqai Vol 13 No 4

VOORWOORD | FOREWORD

HBH Baie welkom by hierdie unieke uitgawe – so baie vriende, kennisse en lesers het bygedra deur vir u en ons artikels, foto’s en berigte te stuur. Baie dankie, hiervoor. Ek wil u net aan ons doel herinner: Ons maak hierdie inligting vir ons nageslag bymekaar sodat hulle weet wat ons gedoen het. Ons as lede van die polisie, weermag en inligtingsdienste het ons dienste eerlik en opreg gelewer: Ons hoofdoel was om te dien en te beskerm. Lees gerus wat ons hieroor skryf in ons eboek. Onthou ons werk met mense en hulle kan foute maak! Ja, daar is foute gemaak. Ons het ook nie meer ons befaamde SA Polisie Museum in die Kompolgebou nie! As ek aan die MISDAAD-gedeelte van die museum gedink het, het hierdie Tannie dadelik in my geheue voorgekom. Weg is die berugte Daisy de Melker – sy het nie meer ‘n ereplek in die museum die. Misdaad was so treffend en beeldend aldaar uitgebeeld! Dr Willem Steenkamp het Deel 2 van die Afrikaanse opvolg van ons e-boek, oor die SAP-VT, wat die “armed struggle” se nasleep, in toekoms-perspektief stel, voltooi. Ons gaan ‘n Spesiale Nongqai uitgee om die hele Afrikaanse gedeelte in een boek saam te vat. Dan sal ons die Engelse boek publiseer. Ons het ook pragtige artikels ontvang – Jennifer Bosch het pragtige ou foto’s van die ou Vrystaatse president, MT Steyn en sy gade, Tibbie, ingestuur en ook van die president se agterryer, Ruiter. Uit Namakwaland het Tienie Fischer vir ons foto’s van SAP Wolfberg se murasie gestuur – ons vergelyk dit met die ou foto’s van weleer. Lt-Kol Piet “Walk Tall” van Zyl het twee unieke foto’s met ons gedeel oor Luit. Bomba se MiG. Inderdaad geskiedenis! Kol Philip Malherbe deel met ons sy insigte van die stryd wat ons gevoer het, asook ‘n artikel oor geheime skrif. Mark Naude van NZ het vir ons ‘n swetterjoel foto’s en berigte gestuur – die belangrikste was die tafel tenue van die SA Constabulary – die manne wat beide “pitte” en strepe op hul uniforms gedra. Ek het nog nooit so ‘n tafel tenue gesien nie! 12 Nongqai Vol 13 No 4

Dit is verblydend dat ons kollegas van Indiese oorsprong ook aan ons nasionale veiligheidsgeskiedenis deelneem. Die SA Indian Legion het ons geken i.v.m. hul jongste bedrywighede. (Sien foto van hul relatief onbekende Indiër-ABO-monument in Johannesburg). Kol Logan Govender in Pietermaritzburg bring unieke polisiegeskiedenis na die tafel veral waar ons Indiër-kollegas betrokke was. Hoe arm sou ons nie daarsonder nie gewees het! Lees gerus meer hiervan in die Nongqai. Sharpeville: Ek lees wyd, van links tot regs. Mnr Henk van der Graaf – redakteur van Die Afrikaner het op versoek een van sy artikels met ons gedeel. Ons het ook die ooggetuie-verslag van wyle majoor Warren Brown oor Sharpeville geplaas. Ons lees ook van Vrededorp se sjebien deur kol Wynand Schoeman en van genl Dirk Schoeman wat by oud-sersant John Kotze van Trafalgar, besoek afgelê het. Ons dek die SA Spoorwegpolisie deur kollega Frans Bedford Visser se gereelde insette. Mark Naude het vir ons unieke foto’s en berigte oor die SA Lugdiens ingestuur en hy het ook ‘n resensie gedoen oor die boek: Flying Springbok; sien die boeke-kolom. Dr Steenkamp skryf in ons “Strategie Rubriek” oor die oorlog in die Oekraine. Hy kom met ‘n eerlike en sobere inset wat goed deurdink is. Kom ons by ons Suid-Afrikaanse Krygsgeskiedenis, is daar baie geskryf: Ons dek sekere aspekte van die Anglo Boere-oorlog, die sinking van HMS Sybille - die enigste skip wat die Britte tydens die ABO verloor het. Lees asb. die berig oor Sailor Malan en rol in die verset teen die Nasionale Party van weleer! Mark Naude het heelwat ou foto’s gestuur en berigte oor militêre persoonlikhede! Adv. Len Els het ‘n treffende foto op Facebook onder die opskrif “Them 70’s” geplaas en ek het kollega Robert Brand se insigvolle kommentaar op daardie foto – met sy toestemming – aangehaal. Kollega Wolfgang Witschas skryf op meesterlike wyse vir ons oor Suid-Afrika se eie self aangedrewe anti-vliegtuig kanon tydens die afgelope bosoorlog. Ons het artikels oor Intelligensie en kapt Charles Ross (SA Vloot – Afgetree) laat ons weer onthou van ons gevalle kollegas wat wêreldwyd begrawe is. Ons mag nie vergeet nie! Ons haal aan wat meningvormers en politici deesdae van die polisie en die weermag sê: Dis nodig om hierdie uitsprake, sonder venyn, met die verlede te vergelyk. Ek moet erken dinge was bv. baie eenvoudiger in die 1960’s as gedurende die 1990’s. Genl Johan van der Merwe was die laaste kommissaris om die Mag agv pensioenering te verlaat. Die eerste Nasionale Kommissaris van die polisiediens, generaal George Fivaz, is ook die enigste naskom wat sy vyf-jaar kontrak voltooi het. Ons sluit af met humor: Dr Steenkamp se humoristiese (dog belangrike) herinneringe in sentraal Afrika waar hy as ambassadeur gedien het. Brig. Theo Kleynhans vertel op pittige wyse hoe die Handelstak in Johannesburg gebraai het. Dit lyk my dit was ‘n grênd affêre as die Handelstak gebraai het. Ja, hulle was een van die keurkorpse in die SA Polisie! Tot volgende maand!

13 Nongqai Vol 13 No 4

VOORBLAD | FRONT COVER

Kallie Knoetse en sy patrolliehond “Hasdoe” – destyds van Radio Beheer, Marabastad, Pretoria.

14 Nongqai Vol 13 No 4

DEEL 2 VAN DIE AFRIKAANSE OPVOLG VAN ONS E-BOEK OOR DIE SAP-VT, WAT DIE “ARMED STRUGGLE” SE NASLEEP, IN TOEKOMSPERSPEKTIEF STEL. Dr. Willem Steenkamp Van onbeholpe, mislukte “gewapende stryders” na onbeholpe, mislukte, strydende regeerders: die wie, wat, waarom & wenners van SA se gewapende stryd; die nalatenskap daarvan, en die toekoms wat dit mag vooruitskadu... Agtergrond: hoe pas hierdie artikels en die onlangse e-boek in mekaar? Hierdie is Deel 2 van die Afrikaanse opsomming en vertolking van NONGQAI se omvattende e-boek oor die SAP-VT (gepubliseer in Engels, as spesiale NONGQAI-uitgawe, in Desember 2021 – KLIK HIER vir die e-boek, dis gratis). Deel 1 van die Afrikaanse artikel-reeks is in die Maart-uitgawe van NONGQAI gedra – KLIK HIER om ons Maart-uitgawe oop te maak, as u dit nog nie gelees het nie. Die Veiligheidstak van die destydse S.A. Polisie (SAP-VT) word in die media en in meeste geskiedskrywing – veral in Engels – enkel-dimensioneel uitgebeeld as rassistiese geweldenaars. Die lede word met Nazi’s vergelyk, en die “gewapende stryd” wat deur die bevrydingsbewegings gevoer is teen die “Apartheidregering” word daarenteen as moreel-geregverdigd voorgehou. Maar is die waarheid so eenvoudig soos wat hierdie “enkel storie” wil te kenne gee? Waarom is die gewapende stryd werklik gevoer? Watter impak het dit gehad op die oorgangsfase wat daarop gevolg het? Ook op die afgelope drie “post-apartheid” dekades?

15 Nongqai Vol 13 No 4

En – belangrikste – watter rol speel die dekade-oue klowe in die ANC steeds in die post-Apartheid landsregering? Faksie-klowe wat terugdateer na die vyftigerjare en eng verweef was met manipulasie deur die SA Kommunistiese Party, met lg. wat die oorgaan tot wapen-stryd aangehits het; klowings wat steeds bepaal, dit wat die afsienbare toekoms vir Suid-Afrika skyn in te hou... In hierdie tweede deel van die Afrikaanse artikel-reeks, gaan ons spesifiek kyk na die nasleep van die gewapende stryd oor die afgelope drie dekades heen, en hoe dit – na alle waarskynlikheid – die toekoms (en veral dan stabiliteit) steeds gaan impakteer... U wat reeds Deel 1 gelees het, sal onthou dat ons dit afgesluit het met ‘n aanhaling van wat die kunstenaar Luthando Dyasop (van die post-Soweto generasie, wat self deur MK aangehou is by Quatro) sê in sy nuwe boek “Out of Quatro” (hiernaas) wat in Julie 2021 verskyn het, oor die kultuur wat die “armed struggle” gevorm het binne die ANC.

Met die oog op die toekoms, is dit gepas om die aanhaling hier te herhaal: “What prompted me to write the memoir is my wish to shed light on the fact that the political and economic crisis we see playing itself out presently in South Africa has its foundation laid in exile. The ANC security department made sure that fear of them instilled in the general membership meant they could do anything with impunity; there was no accountability or transparency; and any dissenting voice was, at best, imprisoned or, at worst, would end up dead. Then elitism thrived; it was just a matter of waiting in the wings for the ultimate prize — being in power in a well-developed South Africa — to accommodate their expensive taste for finer material things. All at the detriment of the ideals enshrined in the Freedom Charter. The ANC deviated from the right path while we were in exile: the foundation for a democratic society based on ethics, integrity and accountability was replaced by elitism, impunity, selfaggrandisement, greed and corruption. All these were detrimental to the struggle for the interests of the people of South Africa, yet they thrived in a space where criticism and dissent were met with brutal repression that left the membership paralysed with untold fear. The first casualty there was democracy.” (oorgeneem uit die Daily Maverick). 5. Die nuwe speelveld, post-1994: Die meerderheidsparty se meerderheidsfaksie regeer... Soos wat ons in Deel 1 van hierdie artikel (verlede maand se NONGQAI) se konklusies oor die stryd-jare verduidelik het, was daar aan owerheidskant ‘n spel-plan wat die oorgangsfase betref. Die aard van die oorgang sou duidelik moes onderhandel word, sodat ‘n geloofwaardige teenparty oorkant die tafel nodig was, wat die proses binnelandse en buitelandse legitimiteit sou gee. Dit was vir die destydse regering belangrik dat die onderhandelinge in-huis Suid-Afrikaans moes wees, sonder buitelandse inmenging (m.a.w., nie soos bv. Rhodesië se Lancaster House-beraad nie). Die doelwit was om só ‘n onderhandelde akkoord, uit te kom by ‘n nuwe grondwet gebaseer op Westersliberale demokratiese beginsels: dus, vir ‘n regstaat met waarborge en ‘n vryemark-ekonomie. In ander woorde, om die ANC se lank-gekoesterde ideaal te fnuik van ‘n Marxisties-geïnspireerde “people’s republic” afdwing na ‘n suksesvolle rewolusie. 16 Nongqai Vol 13 No 4

In hoofsaak was die spel-plan om te werk daarvoor dat die gematigde faksie in die ANC (onder Mandela en Mbeki) die oorhand sou hê oor die radikale faksie – iets wat op daardie tydstip bepaald nie vanselfsprekend was nie, gegewe die radikales in Lusaka se dekades-lange greep op die ANC. Dat die onderhandelinge toe wel uitgeloop het op ‘n model-grondwet geskoei op die Westerse lees, is geskiedenis – nog ‘n aspek dus waarin die SAKP/ANC-alliansie die onderspit gedelf het met hulle “gewapende stryd”. Nie net het Umkhonto WeSizwe (MK) die gewapende stryd (as militêre konflik) loshande verloor nie – soos wat ons in detail in die e-boek, sowel as in Deel I van hierdie artikel, bewys het, en dit aan die hand van hulle eie uitlatings en die geskrifte van navorsers uit hulle eie kring). Die “gewapende stryd” (as politieke konflik) het allermins ook die verklaarde politieke oogmerke agter die opneem van wapens kon verwesenlik (m.a.w., daar was nooit ‘n rewolusie, gevolg deur die instel van ‘n Moskou-georiënteerde staat volgens hulle model nie). Waarvoor daar egter nie ‘n spel-plan was nie (omdat, binne ‘n demokratiese regstaat, die veiligheidsmagte nie by die party-politieke stryd betrokke mag raak nie) is die fase ná die aanvaarding van die interim-grondwet – m.a.w., die eerste veelrassige verkiesing en regeringvorming daarna. Dit was die verantwoordelikheid van die politici om die verkiesing te veg en daarvoor te beplan; om nie maar net te steun op die grondwetlike bepalings oor ‘n Regering van Nasionale Eenheid, ten einde inspraak in die werking van die nuwe regering te hê nie (en toe besluit die Nasionale Party politici ook nog terstond om uit die RNE te tree, en dus volle politieke mag aan die ANC te laat toekom...) Dis dáár, met die eerste verkiesing, waar die ANC die stryd om politieke mag (m.a.w., om die nuwe regering te kon vorm) gewen het – ondanks dat hulle die gewapende stryd sowel as die stryd rondom die bepaal van die grondwetlike model, verloor het. Hulle het dit gedoen deur ‘n stemmemeerderheid in die geledere van die demografies-dominante Swart bevolking te mobiliseer (o.a. by wyse van die bloedige Swart-op-Swart “people’s war”), want die Blanke politici het kennelik nie ‘n spel-plan gehad vir dié rowwe wedstryd nie... Die Wit bevolking se fout was om die oorgangsfase se onderhandelinge as ‘n enkele gebeurtenis (“event”) in sigself te sien, met alle aandag toe gefokus op die wettiese van ‘n konstitusie onderhandel, gerig op die behoud van regte op papier. Dit lyk, met die voordeel van nabetragting, nie asof genoegsaam ingesien is nie dat die onderhandelinge bloot maar die tafel sou dek, en dus verstaan moes word as deel van ‘n kontinuum waarbinne die wen van die regeringsmag by die stembus, in praktiese terme die mees saakmakende kwessie was, i.t.v. hoe die land daarna van dag-tot-dag regeer sou word. Om ‘n rugby-voorbeeld te gebruik – dis een ding vir jou spelers om die spel se reëlboek te ken (in die politiek, die grondwet), maar die ontwikkel van ‘n spel-plan (“game plan”) vir hoe jy binne daardie reëls gaan wen, is ‘n heel ander ding. Dit is nie na behore ingesien nie dat, in die bepaal van wie gaan regeer (en op watter manier) die praktiese werklikhede is dat: (a) die grondwet slegs maar die reëls van die spel daarstel vir die wen van politieke mag (om die regering te vorm), en dat jy vervolgens dan ‘n span in die wedstryd moet hê, wat fiks en voorbereid moet wees, gereed om in te dons met ‘n behoorlike, realistiese spel-plan, om daardie prys te kan wen; (b) enige grondwet, hoe wonderlik ook al, kan die uitoefening van politieke mag slegs maar teoreties reël – die praktiese van regeer hang af van die verkose regeerders se inklinasies en maneuvers, wat net met ‘n swoegende, langsame regsproses in die bek geruk kan word, as hulle beweer word die spel-reëls te gebreek het; (c) dit MENSE is wat die daaglikse gang en uitkomste van die regeer-proses bepaal (een en dieselfde grondwet het beide 'n Madiba en ‘n JZ opgelewer as president) en nie soseer die stuk 17 Nongqai Vol 13 No 4

papier met die spel-reëls nie, sodat effektiewe mededinging aan die kompetisie om die wen van politieke mag en die samestel van die regering, kardinaal-belangrik is in die bepaal van hoe jou land regeer gaan word (meer so as die grondwet); en, les bes (d) enige grondwet kan vorentoe gewysig word, of selfs ondergeskik gestel word aan die dag-totdag wil van die meerderheid in die parlement. Waar bevind soveel Suid-Afrikaners hulself vandag – veral sg. Kleurlinge, Indiërs en Wittes – wat die politieke spel betref? Is hulle daar in die skrum aan’t stoei? (en die skrum hier is nie die parlement nie, maar daar buite, op voetsool-vlak, tussen die kiesers). Of staan hulle op die kantlyn? Dis al gesê dat die Afrikaner se laaste uitweg maar alte dikwels was om te trek – Groot Trek na Natalia, toe terug oor die Drakensberg, die Dorsland-trek, na Eldoret in Kenia, selfs na Argentinië... Soveel het reeds getrek (emigreer) uit die Nuwe Suid-Afrika, maar soveel meer het onttrek (m.a.w., in hulle koppe getrek). Daar is baie aspekte van die grondwet waarop Suid-Afrikaners met reg trots kan wees. In die haas om die spelreëls te bepaal vir die eerste verkiesing en die Regering van Nasionale Eenheid wat daarop moes volg, is een uiters belangrike element egter langs die kantlyn af geskop, vir latere aandag: nl., die manier waarop die uitvoerende president aangewys word. Daar was sterk aandrang op ‘n direk-verkose president, maar dit sou sy kompleksiteite hê i.t.v. implementeer in daardie oorgangsfase. Daar is toe “maak doen” met ‘n sameflansing van die Europese proporsionele model vir kies van parlementslede, en die Britse Westminster-model vir die aanwys van die regeringshoof, wat in ons geval ook staatshoof sou wees. Hoe om ‘n direk-verkose uitvoerende presidensie te skep, sou dan later ondersoek word. Hierdie sameflansing het reeds, en gaan nog vorentoe, vir Suid-Afrika baie wesentlike gevolge inhou. Gevolge van die minder goeie aard, veral danksy die ANC se faksie-verdeeldheid – soos wat ons nou sal verduidelik. 5.1 Watter impak het die nuwe grondwet gehad op die voer van ons politiek, post-1994? Om die impak van die nuwe grondwet op die politiek-voering oor die afgelope drie dekades heen te verstaan, moet mens begryp hoe die huidige reëls oor die aanwysing van die uitvoerende president dit moontlik maak vir ‘n minderheidsgroep van die Suid-Afrikaanse bevolking (maar wat die meerderheid-faksie binne die meerderheidsparty in die parlement is) om beide die uitvoerende en wetgewende gesag te domineer – dus alle regeer-mag in hand te hê (en boonop die regters van die regsprekende gesag aan te wys). Eerstens moet mens verstaan dat die grondwet soos dit nou geskoei is op die Britse Westminsterlees, nie werklik ‘n effektiewe skeiding tussen wetgewende en uitvoerende gesag daarstel nie (dis bv. nie soos die VSA, waar die president van een party kan wees en die wetgewende meerderheid in die Kongres, van die ander nie). Die president is dus in ‘n baie magtige posisie, met slegs die regsprekende gesag wat hom binne perke kan hou – maar dan is dit só dat die regters deur die president aangewys word. Anders egter as in die Britse stelsel, waar lede van die parlement kiesafdelings verteenwoordig wat hulle self direk in verkiesing gewen het (wat hulle dus elk ‘n eie mandaat gee, sodat hulle bv. kan oorstap tussen partye en dus meer in staat is om as wetgewers die uitvoerende gesag tot orde te roep) word die groot gros Suid-Afrikaanse parlementslede proporsioneel verkies, volgens partykieslyste. Hulle is dus volledig afhanklik van hulle party vir hulle posisie, en só gebonde om die party-lyn te volg. Dit maak dat die leierskap (wat tipies die uitvoerende gesag vorm), en die partyleier by uitstek, in die praktyk baie sterk kontrole oor die wetgewers kan uitoefen. Die gevolg is, dat as jou party ‘n meerderheid in die parlement het (en jou party-leier dus verseker is dat hy deur daardie meerderheid tot president van die land gekies sal word) die bepalende 18 Nongqai Vol 13 No 4

instelling wat besluit wie die president is, nie die parlement is nie (dis net maar die rubber-stempel). Die werklike aanwyser van die president, is daardie meerderheidsparty se interne kongres, waar die party-leierskap gekies word (in die geval van die ANC, sy sg. “elective conferences”). By só ‘n kongres, is dit dan die faksie wat die meeste takke se alliansie het (takke wat die faksie dikwels self gestig het, soos met Mac Maharaj se kampanje om Thabo Mbeki met Jacob Zuma te vervang) wat die septer swaai. Dus is dit die ANC se eie party-grondwet wat die deurslag gee in die aanwysing van die president, meer as die grondwet van die land (met lg. wat maar net die formalistiese proses van parlementêre bekragtiging reël). Wat die huidige stelsel ook doen, is om ‘n meerderheidsparty kunsmatig byeen te hou (ondanks sy interne faksie-verdeling), want hulle weet goed dat hulle vermoë om hulle kaders te “deploy” na regeringsposisies, afhang van daardie meerderheid in die parlement. Hierdie punt is goed geïllustreer deur die ANC se eie post-1994 ervaring, waar elke wegbreek-aksie eintlik maar reguit die politieke woestyn in gelei het. Waartoe hierdie kunsmatig-samebindende magsrealiteit aanleiding gee, is dan die krasse beleidsverskille wat intern tussen faksies uitslaan, veral in aanloop tot die partykongresse. Ons sien dit bv. weer hierdie jaar, met die stelling-innames van Min. Lindiwe Sisulu oor omvorming van die grondwet, en nou onlangs weer van KZN ANC-leier Ntsu Ndebele ten gunste van oorgaan vanaf ‘n grondwetlike demokrasie na ‘n sg. parlementêre demokrasie (waar die meerderheidsparty se wil geld, ongebonde deur grondwetlike stipulasies). Alles dienstig aan die Radical Economic Transformation faksie se agenda van ‘n tweede rewolusie en ‘n radikaal nuwe bestel. Elders in die wêreld sou sulke beleidsuitdagings van die regeringshoof lei tot weglating uit die kabinet, maar omdat die ANC besef dat sy parlementêre meerderheid op die spel is, doen hulle voort, ongeag sulke wesentlike beleidsverskille. Om dus te weet watter rigting die land gaan inslaan, moet mens kyk na watter faksie van die meerderheidsparty by só ‘n “elective conference” die meeste stemme van geakkrediteerde afgevaardigdes gaan kry – wat verduidelik hoekom daar altyd so ‘n oormaat van hofsake oor die interpretasie van die ANC-grondwet en die akkreditasie van party-strukture ontstaan rondom hierdie kongresse van die ANC. Wat beteken dat ‘n goed-georganiseerde faksie die president kan aanwys, sonder dat hulle naastenby ‘n meerderheid van landsburgers verteenwoordig... Dit was nie die bedoeling dat hierdie oorgang-situasie, wat in wese die gevolg was van tydsdruk, permanent sou wees nie. Die idee was dat beweeg moet word na ‘n stelsel van direkte verkiesing van die president (m.a.w., deur die hele kieserskorps, soos in bv. die VSA). Daarom is die Van Zyl Slabbert-kommissie aangestel om die detail te ondersoek en met aanbevelings te kom. Hulle het bevind dat meer as 70% van Suid-Afrikaners só ‘n wysiging aan die grondwet steun. Toe egter, draai die ANC se interne faksie-verdeling die idee nek-om... 5.2. Drie dekades bepaal deur ANC faksie-klowinge en die nasleep van die gewapende stryd 5.2.1 Wat het geword van die idee van ‘n direk-verkose president? Die Van Zyl Slabbert-kommissie se werk het einde toe gestaan tydens Mnr. Thabo Mbeki se tweede termyn as president. Hy was die idee van ‘n direk-verkose president goedgesind. Toe begin hy egter die toets-ballon opstuur dat, as so ‘n nuwe stelsel aanvaar sou word, hy na sy mening homself weer vir die presidentskap verkiesbaar sou kon stel (wat hy volgens die grondwetlike beperking van slegs twee termyne as president, natuurlik andersins nie sou kon doen nie). Want, het hy geredeneer, die direkte verkiesing sou ‘n nuwe vorm van president daarstel, met die termyn-telling van dié, wat dus weer van nuuts af moet begin... Hierdie was uiteraard soos ‘n rooi doek voor ‘n bul vir die anti-Mbeki faksie rondom Maharaj (met Zuma as kandidaat), sodat die hele inisiatief skipbreuk gelei het. 19 Nongqai Vol 13 No 4

Siende dat die ANC tans maar alte bewus is daarvan dat sy meerderheid wesentlik op die spel is, is dit waarskynlik politieke wensdenkery om te hoop dat hulle tans ‘n oorgang na ‘n direk-verkose president sal steun. Die stelsel wat ons het, is dus ons realiteit, en – goed of sleg – moet dit by noodwendigheid die parameters vorm waarbinne enige spel-plan om saakmakende politieke invloed te kan uitoefen, ontwikkel moet word. 5.2.2 Die faksie-stryd plus voortslepende invloed van mens-vorming gedurende die “struggle” Jacob Zuma se era van staat-kaping is ‘n sprekende voorbeeld van die kultuur wat Luthando Dyasop in sy boek beskryf, wat nou van die struggle-jare oorgeplaas is na die regeringsbanke. Geen norme of waardes, met ‘n totale persepsie van onaantasbaarheid, waarbinne korrupsie en self-verryking hoogty vier. Die kultuur wat ongekontroleerd binne MK en veral sy sekuriteitskomponent, Mbokodo, gegroei het en waarvan Zuma leidend deel was. Dat hierdie nagmerrie op Suid-Afrika losgelaat is, is grootliks te danke aan die grondwet se bepaling oor die aanwys van die president, samelopend met die faksie-geskiedenis van die ANC. Om Zuma president te maak, was dit slegs maar nodig vir Mac Maharaj om genoeg ANC-takke te stig in KZN en die ander belangrike Zoeloe-areas soos die Oostelike Hoëveld en die Noord-Oos Vrystaat en daarmee Mbeki se magsbasis in die Oos-Kaap te oorkom, en dan verder te teer op die ou faksieklowing tussen die radikales en gematigdes (gevoed ook deur die gevoel by baie dat, onder die gematigde Mandela en Mbeki, daar nie genoeg gedoen is om soveel ANC-lede as moontlik kans te gee om te baat by die “bevryding” nie). Na die Zuma-jare het die gematigdes het weer die oorhand gekry (net-net) met die aanwysing van Mnr. Ramaphosa as leier en vervolgens president, maar al die aanduidings is reeds dat by die ANCkongres aan die einde van 2022 hard geveg sal word deur die RET-faksie om hulle radikale konsepte die amptelike partybeleid te maak, en hulle kandidaat – wat ons nog moet sien wie dit sal wees – die ANC-leier (en volgende president). Die stryd sal gevoer word oënskynlik oor welluidende konsepte soos “parlementêre demokrasie” eerder as ‘n “grondwetlike demokrasie”, en oor “transformasie” se spoed, graad en mikpunte, maar in wese sal dit gaan om welke groepering onbeperkte politieke mag kan bekom. Die konsep van ‘n sg. parlementêre demokrasie (wat die huidige grondwet-begrensde demokrasie moet vervang, volgens ANC-leiers soos Ndebele) beteken in die konteks van die faksie-stryd binne die ANC, ‘n “demokrasie” waarin die parlement soewerein oppermagtig is (overgesegd synde, die meerderheidsparty daarbinne) en enige wette van hul sin en wil kan passeer, sonder dat dit hoef in te pas binne die regte vervat in die grondwet. Bygevolg: onbeperkte politieke mag aan die parlementêre meerderheidsparty. In die praktyk ‘n eenparty-utopie wat radikaal sal kan transformeer na willekeur. Juis dit wat die radikales nie kon wen met hulle “armed struggle” nie, en waaragter daar bepaald nie tans ‘n meerderheid van die land se bevolking gemonster kan word nie (soos goed gedemonstreer deur die wyse waarop die Julie-2021 stroop-geweld beperk gebly het tot net die landsdele met wesentlike Zoeloe-teenwoordigheid). Wat onthutsend is oor die toenemend fel faksie-stryd binne die regeringsparty, is die feit dat geweld weer al hoe meer nader getrek word as ‘n wapen om politieke mag mee te bekom en beleid te beïnvloed – soos juis gedemonstreer deur die onrus van Julie 2021. Weer deur dieselfde faksie wat agter Operasie Vula en die “people’s war” was (wat gebruik is om in Swart geledere, in die aanloop tot die 1994-verkiesing, die oorhand te kry). Gegewe die altyd-teenwoordige potensiaal vir ras en stamverband om emosies verder op te jaag, en die groeiende desperaatheid wat vloei uit werkloosheid (veral onder die jeug) en swak diensverskaffing, is dit nie verbasend nie dat die land toenemend plofbaar is – en meer so mag word, soos wat die wêreld ‘n moeilike ekonomiese fase binnegaan in die nasleep van die pandemie en die konflik in Oekraïne, met inflasie wat seer gaan byt, groei wat gaan ontbreek en tekorte aan basiese benodigdhede wat veral die groot arm sektor van die bevolking mag impakteer. 20 Nongqai Vol 13 No 4

Wat duidelik is, is dat die faksie-verdeling binne die ANC steeds die bepalende faktor is en sal wees in die politieke toekoms van Suid-Afrika, vir die afsienbare toekoms. Dit is so a.g.v. die spel-reëls huidig vervat in ons grondwetlike bestel, maar ook vanweë die nasleep van die “armed struggle” oor Apartheid, in die vorm van die kultuur wat in sekere kringe gevestig is, en die ambisies vir rewolusionêre transformasie wat nie by die Kemptonpark-onderhandelinge vir die radikale faksie bevredig is nie. Hulle streef dus steeds, op die tipiese Marxistiese patroon, na hulle tweede rewolusie, en sien bepaald nie die onderhandelde grondwet as in beton gegiet nie. Die sielkundige erfenis rondom Apartheid en die stryd wat daarom heen gevoer is – wat wesentlik gesien word as dat dit Blanke Afrikaners vs. die ANC was – maak ook dat een van die mees wesentlike komponente van ons bevolking (i.t.v. getalle, vermoëns en opleiding/ervaring) vandag in wese op die kantlyn staan, kennelik sonder ‘n spel-plan vir hoe om by hierdie kardinaal-belangrike wedstryd om politieke mag en invloed betrokke te kan wees, of skynbaar te wil wees. Daardie bevolkingskomponent is almal wat Afrikaans as moedertaal deel – Wit en Bruin. Wat sê dit alles oor stabiliteit, op die pad vorentoe? Op watter pilare rus die interne stabiliteit van ‘n land, en wat is die aanduidings vir Suid-Afrika oor hoe dié pilare hier mag wankel? 6. Die pilare waarop interne stabiliteit rus: Daar is vier hoof-pilare waarop die stabiliteit van ‘n land en bevolking berus. Die een is wat in Eurosentriese gesprek genoem word die “sosiale kontrak” tussen die belastingbetaler en die regeerder – ons betaal ons belastings aan julle, en julle beveilig ons en lewer owerheidsdienste aan ons. In meeste Westerse lande is hierdie die kern en ook somtotaal van die stabiliteit-konfigurasie, want die bevolkings daar is tipies homogeen en prakties almal betaal belasting, sodat die begrip “belastingbetaler” daar, eintlik Jan Alleman omvang. Dit dien egter by uitset beklemtoon te word dat Suid-Afrika geensins ‘n homogene land is nie, en gewis ook nie ‘n Westerse een nie. Dit word deursny deur rasen stam-skeidslyne, wat dikwels ook ooreenstem met (en dus versterkend werk aan) enorme groot klas- en inkomste-skeidings. Die situasie is dus van wans uit baie meer kompleks (met stabiliteit dus baie meer op risiko), as in die tipiese Westerse land, sodat wyer as die Eurosentriese model gekyk moet word om die bedreigings waaraan stabiliteit hier onderworpe is, korrek te kan in-skat. Ek sien die ander drie pilare of hoekstene van stabiliteit, as eerstens die “politieke kontrak” tussen die regering en die kiesers/party-aktiviste wat dit aan bewind geplaas het, met sentraal hierin hulle verwagtinge rakende hoe hulle “kompenseer” word vir hulle steun; tweedens die verhouding tussen die regering en elite-groepe in die samelewing wat ’n meningvormende rol speel, soos uit die sakewêreld, die media en die intelligentsia; en derdens die rol van internasionale spelers (want deur Suid-Afrika se geskiedenis heen, is gebeure hier aansienlik deur buitelandse inmenging beïnvloed). Ons sal nou kortliks kyk na die stand van elk van hierdie vier pilare, in die konteks van Suid-Afrika se stabiliteit. 6.1 Die “sosiale kontrak” is aan’t verbrokkel Dr. Anthony Turton het ná die Julie-oproer van laasjaar, ‘n insiggewende artikel hieroor geskryf, toegepas op Suid-Afrika en sy toekomstige stabiliteit – wat ons volledig in die NONGQAI van Oktober 2021, bladsy 159 e.v. gedra het: KLIK HIER. Ek sal dus nie nou veel meer daarop uitbrei nie, anders net as om te onderstreep dat hierdie sosiale kontrak tussen belastingbetaler en regering, wesentlik in Suid-Afrika aan’t verbrokkel is a.g.v. belastingbetalers se groeiende gevoel dat hulle nie beveilig word nie, en ook nie na behore dienste ontvang nie. Wat ook nie uit die oog verloor moet word nie, is dat die begrip “belastingebetaler” in Suid-Afrika nie naastenby die totaal van die bevolking omvang nie, in skerp teenstelling dus met bv. die geval in Europa en Noord-Amerika. Dit dien weer gesê te word dat Suid-Afrika ‘n etniese en klassemengelmoes is, met net ‘n klein deel van die totale bevolking – synde veel-al die Blankes, en dan ook die Indiërs en sg. Kleurlinge – wat die leeueaandeel van hierdie belasting-las dra. Gevolglik 21 Nongqai Vol 13 No 4

word die groeiende onvergenoegdheid oor die veronderstelde quid pro quo (nl. gehalte dienste en beveiliging) wat so toenemend gebrekkig van die huidige regering ontvang word vir die belastinggeld betaal, verder geaksentueer deur hierdie klowings. 6.2 Die politieke kontrak tussen die ANC en sy ondersteuners: hulle verwagtinge bots met dié van belastingbetalers Die statistiese werklikheid van die Suid-Afrikaanse party-politieke spektrum, is dat die ANC vandag bykans uitsluitlik steun op die stem van Swart Suid-Afrikaners (en bepaald ook nie almal van hulle nie) om sy dun meerderheid by die stembus in stand te hou. Die groot gros van hierdie kiesers wat die ANC steun, vorm nie saakmakend deel van die korps van belastingbetalers nie. Hulle aspireer na ‘n regering wat as hoof-prioriteit welvaart sal versprei – eerder dus as om die welvaart van diegene wat reeds dit het, (m.a.w. die belastingbetalers s’n) as eerste prioriteit te beveilig. Hierdie is die eerste been van die politieke kontrak tussen die regering en diegene wie se steun hom in die kussings hou – die been met sy kieser-volk, vir wie hy belowe dat daar aanvoelbare sosioekonomiese verandering sal wees, befonds uit die staat se koffers. Die tweede been van die ANC se politieke kontrak met sy ondersteuners, is dié met sy aktiviste oftewel “kaders". Nog meer so as met die gewone kiesers, is die quid pro quo wat die aktiviste soek, materiële kompensasie in die vorm van veral ontplooiings na goed-betaalde poste in die openbare sektor (en dan praat ons nie van die Zuma-jare se staat-kaping, ten einde instellings skaamteloos te stroop nie). Die S.A. Nasionale Weermag illustreer hierdie situasie goed, met sy (in 2019) enorme getal van 406 offisiere met rang ekwivalent aan generaal of admiraal. Ook ander offisiersrange is dubbel meer as bv. in die Britse magte: die Leër het een offisier per 3.8 ander range (Britse leër 5.8); die Vloot het een offisier per 2.1 ander range (Royal Navy 3.9) en die Lugmag het een offisier per 2.2 ander range (Royal Air Force 3.4). Hoe lank kan die fiskus (en die belastingbetaler) dit dra? Die derde been van die politieke kontrak is met die georganiseerde steun-komponente binne die ANC-alliansie, veral dan die vakbonde. Hulle ambisie is om hulle lede gekompenseer te kry d.m.v. arbeidswetgewing wat hulle bevoordeel – maar wat die ekonomie, en veral die geleentheid tot groei en verdere werkskepping, wesentlik benadeel. Ook benadeel dit die kwaliteit van dienslewering aan die publiek, soos duidelik gesien kan word in bv. die geval van staats-onderwys. Die gevolg van die werking van die ANC se politieke kontrak met sy ondersteuningsbasis, is dus ‘n klassieke geval van ‘n verdeling in terme van wat die eertydse Amerikaanse presidentskandidaat Mitt Romney genoem het die twee klasse van Amerikaners: die wat welvaart maak, en die wat dit vat (die “makers” en die “takers”). In Suid-Afrika se geval stem die klas van diegene wat nou ‘n groter aandeel in die welvaart wil ontvang, ook ooreen met ras – net soos wat diegene wat glo dat hulle die welvaart gemaak het, op hulle beurt weer van ander rasse-herkoms is. Dus, ‘n inherent plofbare klowing, wat dit moeilik maak vir ‘n regering om die aansprake te konsilieer tussen die kompeterende komponente van die bevolking. Ook maak die kader-ontplooiing dat die openbare sektor beman word nie op basis van bevoegdheid en meriete as amptenare nie, maar op grondslag van party-lojaliteit, wat ernstige gevolge het vir die kwaliteit van die beveiligingsdienste soos die polisie (gesien in Julie 2021 en met die afbrand van die parlementsgebou, om net twee dramatiese voorbeelde uit te lig) en die bestuur en opereer van instellings soos die spoorweë, Eskom en owerheidsdienste in die algemeen, veral ook die plaaslike besture. Hierdie toedrag van sake plaas ongetwyfeld die stabiliteit in die land op risiko, soos bv. gesien kan word uit die talle oproer-voorvalle wat gereeld op munisipale vlak voorkom. Die tendens is ook dat die dienslewering bly verswak (o.a. omrede die geërfde infrastruktuur toenemend die gees gee vanweë ouderdom en gebrekkige instandhouding). Die rigting van die grafiek dui dus ook hier op groeiende onvergenoegdheid en dus onstabiliteit.

22 Nongqai Vol 13 No 4

Weer eens sal die faksie-verdeling binne die ANC ‘n uiters belangrike rol speel in die bepaling van of die onvergenoegdheid binne perke gehou sal kan word – as die RET-faksie aan bewind sou kom, met hulle program van radikale ekonomiese transformasie en wysiging van die grondwet om die parlementêre meerderheid volle mag te gee sonder dat daar grondwetlik-beskermde regte is wat respekteer moet word, sal die Zuma-jare waarskynlik na ‘n Sondagskool-piekniek lyk. Selfs al kry die RET’s nie binne die ANC die oorhand nie, sal hulle kampanje-retoriek en emosie-gelaaide aanhitsing van onvergenoegdheid onder die groot getal armes en werkloses, stabiliteit onder aansienlike druk plaas – soos gesien is in die Zoeloe-sprekende landsdele in Julie 2021. 6.3 Meningsvormers as steunpilaar vir stabiliteit In die bewindsjare van President Mandela het die ANC as regerende party, aansienlike steun (of minstens simpatie) onder meningsvormers in die media, intelligentsia en sake-wêreld geniet, met openlike kritiek toe ‘n rariteit. Mens hoef slegs maar die koerante oop te maak, of ‘n oog te gooi oor sosiale media, om te besef hoe dinge verander het – veral natuurlik danksy die Zuma-jare. Bepaald geniet President Ramaphosa as persoon ietwat beter pers-dekking as Zuma, en is daar nog in sake-kringe (waar besef word hoe die aanwysingsproses vir president werk, danksy ons saamgeflanste grondwet – soos hierbo beskryf) ‘n bereidwilligheid om hom te befonds, as synde die beter opsie in vergelyking met die RET-faksie. Maar die ANC as sodanig is verseker nie meer bo kritiek verhewe in die privaatmedia nie – die party beheer egter steeds die staatsmedia, belangrikste waarvan die SAUK (veral vir plattelandse gehore). Beoordeel in terme van stabiliteit is dit duidelik só dat, wanneer ‘n regering die skyf word van soveel konstante, velle kritiek wat sy vermoë en geskiktheid om te regeer met soveel bewysplase bevraagteken (soos wat vandag in die privaat-media, akademiese navorsing en sosiale media domineer m.b.t. die ANC), dit ‘n regerende party se geloofwaardigheid aantas en lojaliteit ondermyn. In die konteks van die faksie-klowings binne die ANC, het die ervaring van Julie 2021 ook gewys hoe ‘n gevaarlike aanhitsingsplatform sosiale media kan wees in die opstook van faksie-oproer wat beskaafde norme van gedrag vêr te buite gaan (vir ‘n YouTube video-gesprek met NONGQAI se analise van die oproer wat die Zuma-faksie aangehits het, KLIEK HIER). Dit is insiggewend dat die oproer-potensiaal teen die regering-van-die-dag duidelik lê in sy eie interne faksie-stryd, meer as in ondersteuners van ander partye wat met geweld die ANC uit die kussings sou wou lig. Hierin speel die feit dat leidende elemente in die RET-faksie (en hulle dikwels baie vokale ondersteuners in die media en akademie, al sy hulle minder in getal) die basiese grondwetlike norme vir die voer van die politiek binne ‘n demokrasie, so luid en met minagting verwerp as Eurosentriese relieke wat nie in Afrika plek het nie. Dit insigself, is ‘n nasleep van die kondisionering gedurende die “struggle”-jare met sy klem op rewolusie en die idee dat die doel die middele heilig, sodat geweld dus geregverdig word. Ook die Amerikaanse mode van strooptogte om te brand en steel op massa-skaal, wat kwansuis geregverdig word deur dekades van “ontneming” (soos gesien tydens die sg. BLM-oproer daar in 2020) vind weerklank in die mobilisasie van die “verontregtes” hier deur die radikale ANC-faksie. Wanneer hierdie aanhitsing vermeng raak met rasen stam-klowings, word dit ‘n uiters plofbare konkoksie. Saamgevat, kan mens dus sê dat die huidige regering se vermoë om stabiliteit te handhaaf op risiko is deurdat hy die steun van hoofstroom-meningsvormers grootliks verloor het (bo-en-behalwe ander krities-belangrike faktore wat die hand-uit ruk van Julie 2021 onderlê het, soos die onbekwaamheid van sy veiligheidsmagte). Daarbenewens bied sosiale media en die tradisionele “bos-telegraaf” op gemeenskapsvlak, geskikte werktuie waarmee kwaadwillige meningsvormers die massas kan opstook – meningsvormers wat nominaal deel is van die regerende party, maar wat in werklikheid die huidige maghebbende faksie se mees geswore vyande is, en sonder enige demokratiese waardes boonop (grootliks danksy die erfenis van die “armed struggle” se “people’s war”). 23 Nongqai Vol 13 No 4

6.4 Internasionale inmenging as faktor in die behoud (of ondermyning) van stabiliteit Suid-Afrika se geskiedenis wys hoe wesentlik belangrik buitelandse inmenging nog altyd was, en steeds sal wees, in die bepaal van die lot van die land. Vanweë sy strategiese ligging en sy mineraal-rykdom, is en bly Suid-Afrika strategies-belangrik vir die wêreld. Gebeure soos dié nou in Oekraïne, en die snelle opkoms van Sjina, wys dat die wêreld besig is om te beweeg na ‘n nuwe orde, ‘n nuwe magsbalans. Interne ontwikkelinge in leidende demokratiese lande soos die VSA, waaronder veral die toenemende belang van die Swart stem in die Demokratiese Party, bring ook ander determinante in spel jeens Suid-Afrika as wat gegeld het by die aanvang van die Koue Oorlog (toe is Amerikaanse beleid m.b.t. Suid-Afrika bepaal deur harde strategiese realiteite; nou sal dit – veral met Demokrate in beheer – meer bepaal word deur emosionele bande wat Swart Demokrate voel). Die gevolg van hierdie internasionale verwikkelinge, is dat daar nie verwag moet word dat die Weste daadwerklik sal ingryp om Europees-ontleende demokratiese waardes (soos in die huidige grondwet vervat) hier te beskerm, sou Suid-Afrika in politieke onstabiliteit verval a.g.v. die ANC se faksie-stryd nie, want dit sal steeds ‘n “Swart” regering wees, wat die reg op-eis om “in Afrika, op die Afrika-manier” te regeer. Daarenteen, is dit hoogs waarskynlik dat moondhede soos Sjina en Rusland ‘n radikale bewind hier gelei deur bv. die RET-faksie en wat doelbewus demokratiese waardes en instellings afbreek, sal onderskraag en aan bewind hou, in geval dat onstabiliteit dan hier sou uitbreek – soos hulle reeds doen in die geval van bv. Kuba, Venezuela, Nicaragua, Mianmar, Noord-Korea – met die gevolg dat so ‘n ondemokratiese bewind dan prakties nie weer uit die kussings gelig sal kan word nie. 7. Konklusie: Die oproer, strooptogte en brandstigting van Julie 2021 het deeglik bewys hoe vinnig die Nuwe SuidAfrika in ernstige onstabiliteit kan verval. Dit het ook demonstreer hoe dat sulke onstabiliteit prakties onmiddellik diepgesetelde klowings in die gemeenskap (van klas, ras en stamverband) kan in spel bring, as vermenigvuldigers van die onstabiliteit en geweldspotensiaal. Dit val ook op dat die wortels van hierdie vonk vir onstabiliteit vêr teruggaan, na die faksie-verdelings binne die ANC van die vyftigerjare, wat ons in soveel detail in ons e-boek oor die SAP-VT en in Deel 1 van hierdie artikel-reeks behandel het (onthou asb. u kan die e-boek gratis aflaai: KLIEK HIER ). Die vraag in menige leser se gemoed, is waarskynlik nou: wat is die kanse dat die land verder in onstabiliteit kan verval, en hoe kan dit beredder word? NONGQAI is nie ‘n platform vir partypolitiek nie, dus sal ek dit aan u eie insig oorlaat om aan die hand van hierdie uiteensetting, vir uself uit te werk hoe groot die bedreiging vir stabiliteit en orde in die toekoms mag word, en wat daaromtrent gedoen moet word in partypolitieke terme. Daar is ‘n paar sleutel-vrae wat mens kan help lei in so ‘n analise, wat ons bespreek het in die voormelde video oor die oproer, strooptogte en brandstigting van Julie 2021. Die grafika hieronder (uit die video geneem) stip van hierdie vrae aan:

24 Nongqai Vol 13 No 4

In die nasleep van die COVID-19 pandemie en nou die ekonomiese impak wat die konflik in Oekraïne duidelik wêreldwyd gaan hê (veral t.o.v. basiese benodighede, en veel-al op die armes) word hierdie vrae steeds meer relevant. Dit is ook belangrik om te besef dat, vir ‘n groot deel van die bevolking, die onderhandelde skikking van 1994 slegs maar die eerste fase van “ware bevryding” was (die omvêr-werp van die ou orde). Daarom dat hulle nou praat van, en streef na ‘n “tweede rewolusie” (hulle sg. Nasionale Demokratiese Rewolusie, om radikale ekonomiese transformasie te bewerkstellig – maar ook om weg te doen met wat hulle sien as Eurosentriese anakronismes in die huidige grondwetlike bestel, veral m.b.t. die regbank en beskerming van regte). Vir hulle is die “struggle” dus nog geensins afgeloop nie... Wat gaan gebeur as hierdie faksie weer die oorhand sou kry binne die ANC? Of as die ANC sy algehele meerderheid sou verloor? Waar gaan die EFF homself dan skaar? Is dit nie dus voor-diehand-liggend nie dat die werklike politieke magstryd in Suid-Afrika (vir die huidige) binne die ANC geskied, eerder as in die parlementêre konteks? En dat dit van vêr af kom? Sodat dit kardinaal belangrik is om die geskiedenis daaragter, te ken en te verstaan...

25 Nongqai Vol 13 No 4

REVIVING THE SPIRIT OF THE OLD NONGQAI 1907 - 1961

26 Nongqai Vol 13 No 4

POLISIEGESKIEDENIS | POLICE HISTORY

TROU TOT DIE DOOD TOE: KERKSTRAATBOMONTPLOFFING Genl JV van der Merwe EEN van die skokkendste terreurvoorvalle in die geskiedenis van Suid-Afrika het op 20 Mei 1983 plaasgevind. ŉ Motor met ŉ kragtige lading springstof het omstreeks vieruur die middag voor die Nedbankpleingebou in Kerkstraat, Pretoria, ontplof. (Die gebou het in Engels as die Nedbank Square Maritime House bekend gestaan.) Altesame 19 mense is dood, onder wie 12 burgerlikes en 7 Weermaglede. Altesame 219 mense is erg beseer of vermink, onder wie 217 burgerlikes en 2 Weermaglede. Die hoofkwartier van die Suid-Afrikaanse Lugmag was op die eerste, tweede en derde verdiepings van die gebou. Die res van die dertien verdiepings is deur burgerlikes gebruik. Op die grondverdieping was ŉ kafee en ander sake-ondernemings. Kol. Basie Smit (later generaal) en maj. Suiker Britz (later generaal) van die speurafdeling was in daardie stadium in Klub 34, nie ver van die ramptoneel af nie. Hulle het hulle na die toneel gehaas en was die eerste polisielede op die toneel. ŉ Afskuwelike gesig van dood en verwoesting het hulle begroet. Oral het lyke, erg beseerde of verminkte mense, ledemate, stukke verskroeide vlees, beendere en bebloede en verskeurde klere rondgelê. Voor die gebou was die wrak van ŉ motor met menslike oorblyfsels, vermoedelik die oorsprong van die ontploffing. Lede van die taakmag en teeninsurgensie-eenheid onder bevel van genl. Bert Wandrag en die onlusbestrydingseenheid onder maj. Loots het die gebied dadelik afgekamp sodat moontlike bewysstukke nie versteur word nie. Kundiges op verskillende terreine het dadelik aan die werk gespring: die Forensiese Wetenskaplaboratorium onder genl. Lothar Neethling het noukeurige opnames gedoen, die ingenieursafdeling van die Kwartiermeester het die motorwrakstukke ondersoek en plofstofkundiges het die toneel gefynkam om vas te stel watter en hoeveel springstof gebruik is. Alles is met video- en ander kameras op film vasgelê. 27 Nongqai Vol 13 No 4

Die Forensiese Wetenskaplaboratorium het later deur bloed- en weefseltoetse bepaal watter ledemate aan wie behoort en só kon die identiteit van die 19 oorledenes bepaal word. By sy aankoms op die toneel het maj. Britz ’n lyk oorkant die pad regoor die motorwrak sien lê. Die man het vir hom bekend gelyk, maar hy kon nie onthou waar hy sy gesig al gesien het nie. Nadat hy op die ramptoneel gehelp het, het hy by sy huis lêers en foto’s van mense wat hy gearresteer het, nagegaan. Hy het op die foto van Ezekiel Maseko afgekom, wat hy jare tevore weens huisbraak, diefstal en gewapende roof aangekeer het. Maseko is aan al die aanklagte skuldig bevind en tot gevangenisstraf gevonnis. Dit was inderdaad hy wat oorkant die motorwrak gelê het. Die volgende dag is ŉ ondersoekspan uit lede van die veiligheidstak, speurtak, moord-enroofeenheid en die Forensiese Wetenskaplaboratorium saamgestel. Kapt. Frik Nel en lt. Hennie Britz van die veiligheidstak was deel van die ondersoekspan. Inligting wat die verskillende eenhede ingewin het, is daagliks saamgevoeg om ŉ geheelbeeld van die voorval te kry. Kapt. Nel het deur ŉ informant vasgestel dat Maseko en Freddie Shongwe by die ontploffing betrokke was. Dit het die inligting van maj. Suiker Britz bevestig en hulle is na Maseko se huis in Mamelodi-Oos, waar hulle sy ma aangetref het. Volgens haar het Maseko haar vroeg die vorige dag gebel en gesê hy is per motor van Swaziland op pad na hul huis. Hy en ’n ander man het later met ŉ Colt Galant by die huis aangekom. Hulle het toe die enjinnommer van die motor met ŉ hoekslyper weggeskuur. Sy het die hoekslyper en die ystervysels aan hulle gewys. Lt. Hennie Britz het op die hoekslyper beslag gelê en dit as bewysstuk ingelewer. Maseko se ma het ook ŉ metaaltrommeltjie met R3 000 in kontant wat Maseko van Swaziland saamgebring het, aan hulle gegee. Lede van die Forensiese Wetenskaplaboratorium het later die monsters van die ystervysels ontleed en vasgestel dat dit wel van die wrak kom wat die lading springstof bevat het. Kapt. Nel en luit. Hennie Britz het vervolgens by Shongwe se ma navraag gedoen. Sy het oorblyfsels van haar seun se klere herken en só bevestig dat dit inderdaad Shongwe se verminkte lyk in die wrak van die Colt Galant was. Nes Maseko was Shongwe ŉ geharde misdadiger. Die wit Colt Galant waarin die bom ontplof het, is ongeveer ŉ jaar voor die voorval aan die Oos-Rand gesteel. Daar is vasgestel dat Maseko en Shongwe met Maseko se Kombi na die middestad gery en toe met die Colt Galant na die Nedbankpleingebou gery het. ’n Soektog na die Kombi is dadelik op tou gesit, want as dit deel van die ontploffingsplan was, moes dit naby die toneel van ontploffing geparkeer gewees het. Twee lede van die veiligheidstak het toe wel die Kombi naby die ramptoneel opgespoor, op die sypaadjie by ŉ parkeerterrein op die hoek van Schubart- en Vermeulenstraat. In die Kombi was ŉ draagbare radio wat in ’n sender omgeskep is, asook springstof. Die sender het ŉ skakelaar gehad om die afstandbeheermeganisme te aktiveer. Oorblyfsels van die ontvangstoestel is in die wrak van die Colt Galant aangetref. Dit het ŉ ook skakelaar gehad om die afstandbeheermeganisme te aktiveer. Daar word vermoed dat Shongwe die Colt Galant met die bom en ontvangstoestel in Kerkstraat voor die Nedbankpleingebou geparkeer het. Hy het daar bly sit terwyl Maseko die afstandbeheermeganisme deur middel van die sender in die Kombi gaan aktiveer het. Maseko het teruggekeer en aan die oorkant van die pad aan Shongwe die teken gegee dat dit gedoen is. Shongwe het die ontvangstoestel geaktiveer en die bom het onmiddellik ontplof. Blykbaar moes die ontvangstoestel in die Colt Galant eers geaktiveer gewees het en die sender in die Kombi later op die tyd waarop ooreengekom is.

28 Nongqai Vol 13 No 4

Die MK-lid Johannes Mnisi het tydens die amnestieverhore amnestie gevra vir sy betrokkenheid by die grusame voorval. (Die bevinding van die amnestiekomitee kan by die webadres http://www.doj.gov.za/trc/decisions/2001/ac21003.htm gelees word.) Mnisi is al in 1981 deur die veiligheidstak aangekeer, maar het ná sy arrestasie soveel waardevolle inligting verstrek dat besluit is om hom nie te vervolg nie. Hy is by die Vlakplaaseenheid as askari ingeskakel, waar hy aanvanklik sy volle samewerking verleen het. Sy broer is ook later gearresteer en as askari gebruik, maar die twee het later gevlug en hulle weer by die ANC geskaar. (Die woord “askari” kom in verskeie tale voor, onder meer Arabies en Swahili, en beteken “vegter”. In ons geval is die benaming gebruik vir lede van Umkhonto weSizwe en ander organisasies wat ons in hegtenis geneem en oorreed het om vir die veiligheidstak te werk.) Mnisi het sy bevelvoerder, Aboobaker Ismail, gehelp om die afstandbeheermeganisme in Zambië te toets. Hy het ook Maseko en Shongwe, twee geharde misdadigers, gewerf en hulle is oor naweke in Swaziland as MK-lede opgelei. Die twee is ook geleer hoe om die afstandbeheermeganisme wat in die motorbom gebruik sou word, te hanteer. Klaarblyklik was die onderrig nie baie geslaag nie. Mnisi het die bom en ontvangstoestel in die Colt Galant geplaas en Helene Pastoors het die motor na Pretoria bestuur, waar sy dit op ŉ afgesproke plek gelaat het. Die amnestiekomitee het die volgende in die geval van Pastoors bevind (die bevinding van die amnestiekomitee kan by die webadres http://www.doj.gov.za/trc/decisions/2001/ac21023.htm gelees word): The Applicant was a member of the Special Operations Unit of Umkhonto weSizwe. During May 1983 she received instructions from her superior officer, one Aboobaker Ismail, to drive a motor vehicle which had been primed with explosives from Swaziland to a specified place in Pretoria. She drove the vehicle to Pretoria on 19 May 1983 and left it at the pre-arranged place as instructed. When she delivered the vehicle she did not know the target at which it would be used. She only learnt after the event that it was used in the car bomb operation outside the building in Church Street, Pretoria, which housed the Air Force headquarters. We are satisfied that the Applicant has made a full disclosure of all relevant facts and that her actions in driving the vehicle to Pretoria were associated with a political objective. We are also satisfied that her application complies with the requirements of the Promotion of National Unity and Reconciliation Act, No.34 of 1995. The Applicant is accordingly GRANTED amnesty in respect of the unlawful delivery from Swaziland to Pretoria on 19 May 1983 of a motor vehicle which contained explosive material. In die geval van die bevelvoerder, Aboobaker Ismail, het die amnestiekomitee soos volg bevind (die bevinding van die amnestiekomitee kan by die webadres http://www.doj.gov.za/trc/decisions/2001/ac21003.htm gelees word): The Church Street bombing took place shortly after a parliamentary debate on the tricameral constitution and subsequent to the December 1982 SADF raid into Maseru in which a number of ANC supporters and Lesotho civilians were killed and the assassination of Ruth First in Maputo. The evidence before us is that the bombing was a planned operation. The target was selected subsequent to reconnaissance being carried out and the bomb was specifically constructed and infiltrated into the country for the operation. The stated objective of the operation was to carry out a highly visible attack on security force members which could not be covered up by the authorities. The operation was discussed at the highest level of Special Operations Command. It was considered that the target was overwhelmingly military and the question of civilian casualties was taken into account before arriving at the decision to proceed with the operation. Approval to go ahead with the operation was also obtained from Oliver Tambo, the President of the ANC. 29 Nongqai Vol 13 No 4

We are satisfied that the bombing was an act associated with a political objective as envisaged by Section 20 of the Act and that it was not merely an act of anarchy or terrorism. The fact that the bombing took place before the Kabwe Conference does not mean that the target selection was against ANC policy. It was always the policy of MK to target security force personnel and, with regard to the civilian casualties, the operation was given prior approval by the highest authority in the ANC and the ANC acknowledged responsibility for the blast shortly after its occurrence. We are also of the view that the bombing was not racially motivated. The blast occurred in a busy public street and the civilian casualties included both blacks and whites. There was no possibility whatsoever in the circumstances of targeting a particular racial group. The Applicant, Aboobaker Ismail, testified that at the time of the funeral after the Maseru massacre Oliver Tambo "had raised the issue that if the then government justified its action on the basis that civilians were killed because the ANC had set up bases amongst the civilian population, then would it also not be justified for the ANC to carry out operations against enemy headquarters and bases located within built-up areas". This, as well as the objective of carrying out a highly visible attack against military personnel which could not be covered up were, no doubt, factors taken into account in selecting the target. It was accepted by Special Operations Command that the blast, which would primarily be aimed at the military personnel who would gather at the bus stop immediately in front of the building which housed the SAAF Headquarters would also result in civilian casualties. The blast was an act of war which struck a severe blow at the ANC's enemy and which introduced a new phase of guerilla warfare in the struggle. Although the consequences of the blast were gruesome and tragic and affected many innocent civilians we, after careful consideration, are of the view that the manner of the execution of the operation was not disproportionate to the political objective pursued. Dit is opvallend hoe uiters oppervlakkig die amnestiekomitee hierdie grusame voorval, die grootste terreurdaad in die geskiedenis van Suid-Afrika, gehanteer het. Daarteenoor is aansoeke deur lede van die veiligheidstak, waar enkele lede van Umkhonto weSizwe of politieke aktiviste om die lewe gebring is, gekenmerk deur uitgerekte amnestieverhore waar die WVK-ondersoekspan in sekere gevalle tot belaglike uiterstes gegaan het om die aansoekers as leuenaars aan die kaak te stel.

VREDEDORP (“FIETAS”) SE SJEBIEN MET ‘N KONKOKSIE WAT SKOP Kol Wynand Schoeman Hierdie gebeure het afgespeel so om en by Oktober 1973 en ek was op Brixton, Johannesburg gestasioneer as Aanklagtekantoorsersant in beheer van ‘n skof. Dit was goeie en lekker dae met uitdagings wat jou op jou tone gehou het. Op daardie stadium was Sersant Daantjie van Vuuren in beheer van die Oprukeenheid op die stasie en verantwoordelik vir die opruiming van en klopjagte op onwettige kroeë in sekere gebiede van die polisiewyk wat ‘n voortdurende probleem was. Die groter Vrededorp- gebied was veral dié probleemarea. Dit het ook ‘n area algemeen bekend as “Fietas” (in sekere kringe ook gespel as “Vietas” of “Fidas”) en die voorstad Pageview, ingesluit. “Fietas” beteken blykbaar “leeglêer” en was so beskrywend as kan kom, met smokkelkroeë wat floreer. Geografies en volgens die uitleg van die area, was “Fietas” deur die Polisie beskou as deel van die Groter Vrededorp area. As daar van “Fietas” gepraat is, is daar na Vrededorp verwys. 30 Nongqai Vol 13 No 4

Hoekom Vrededorp, Vrededorp genoem word, het my in daardie jare dronkgeslaan, want daar was soms maar min vrede in die gebied. Ek het voorheen in my Konstabeldae saam met my troepmaat en goeie vriend Konstabel Billy le Roux baie voetpatrollies in Vrededorp gestap. Baie van my voetspore lê in Delareystraat en 14de laan. Die “Fietas”- area in die suidelike hoek van Vrededorp as sulks was egter ontoeganklik vir voetpatrollies want die kans was goed dat jy gefoeter sou word, of erger, ‘n mes in jou ribbes sou kry. “Fietas” was ‘n krotbuurt en dit was neerdrukkend om die omstandighede te sien waaronder van die mense geleef het. Sulke omstandighede was dan die spreekwoordelike “olie op die vuur” vir die ontstaan van sjebiens. Uiteraard was dit die area waarop Sersant Daantjie van Vuuren gekonsentreer het. Sy verantwoordelikhede het egter ook die voortgesette toepassing van die Instromingsbeheermaatreëls of sogenaamde paswette ingesluit maar hierdie artikel handel uitsluitlik oor die smokkelkroeë in die area. Die “Fietas”- smokkelkroeë was, nieteenstaande Polisieoptrede baie gewild en ‘n trekpleister en tydverdryf vir mynwerkers, leeglêers, werkloses, werkers wie se families tuis in die tradisionele plattelandse gebiede was en diegene wat meer genot daarin gevind het om hul aan alkoholiese brousels te vergryp as om te werk. Een van die smokkelkroeë was nogal bekend as “Mama Tembu’s Shebeen” terwyl “Mama Happy” en “Mama Mary” van die ander meer bekende persone was wat ook opelug-kroeë in oop erwe in die buurt bedryf het. Daar was ook minder bekende sjebiens wat van oop erf tot oop erf rondgeskuif net na gelang van Polisieoptrede. Dit was vir my interessant dat vroue in beheer van die sjebiens was maar die gebruik spruit uit stamtradisies waar vroue gewoonlik die bier bou. Hulle het as “Shebeen Queens” bekend gestaan. ‘n “Titel” waarop hul nogal trots was. Uiteraard kon jy tussen die verskillende sjebiens onderskei. Daar was, soos in Soweto, die beter tipe sjebien waar jy 5 sent toegang betaal het en dan by ‘n tafel en stoel kon gaan aansit. Hierdie sjebiens is meestal uit die vroue se woonhuise bedryf en jy kon selfs ‘n bestelling plaas vir toebroodjies, hoender- en pap of beesvleis- en pap. “Fietas” se sjebiens, met die uitsondering van “Mama Tembu’s”, was op ‘n ander vlak en kon jy daar basies net onder ‘n boom op ‘n leë paraffienblik of klip sit en jou brousel geniet. By “Mama Tembu’s” kon die meer gesofistikeerde biervraat, egter ook biere soos Black Label, Castle en Lion en soms whisky bestel. Dan was daar die tuisgebroude bier of brousel. Dit het bestaan uit ‘n konkoksie van water, mieliemeel, suiker en gis. Die mieliemeel is eers goed in koue water geweek waarna kookwater, die suiker en gis bygevoeg is en alles baie goed met ‘n seil, suikersak of iets dergeliks bedek is om warm te bly en behoorlik te gis. Om dit meer skop te gee is brandspiritus gewoonlik bygegooi. Om dit vinniger te laat gis het ou brood, vrugte en groente baie keer deel van die konkoksie geword. Dit was na die gistingsproses ‘n brousel met ’n suur- en stinkende reuk wat ook aan die verbruiker bly kleef het. Dié konkoksie het, as dit lank gestaan het, letterlik gestaan en “kook” en is dan in jerriekanne oorgegooi vir gebruik. Omdat die Polisie hierdie brousels uitgegooi het, is groot hoeveelhede in die gewone oop staal dromme ondergronds weggesteek en met ‘n gras bedekking toegemaak. Nodeloos om te sê dat die konkoksie baie gewild, en natuurlik goedkoper as biere met bekende handelsname was. Polisieoptrede kon nie die sjebiens permanent opruim nie en die drinkebroers het maar altyd teruggekeer vir die volgende sopie. “Mama Tembu” het baie keer self van haar goeie kliënte se boetes betaal. Dat die “Shebeen Queens” goed geld gemaak het was vanselfsprekend. Dit was bekend dat “MamaTembu” van haar winste in die huurmotorbedryf belê het en vier huurmotors op die pad gehad het. Dit was net voor die taxibedryf figuurlik gesproke ontplof het en minibustaxi’s hul opwagting gemaak het. 31 Nongqai Vol 13 No 4

Omdat baie van die kroeë sommer opelug-kroeë was, het Sersant Daantjie van Vuuren gewoonlik die skofte gevra vir bykomende mannekrag sodat hy ‘n kordon om die sjebien-area kon gooi. Konstabel Fanus (‘n skuilnaam om dié persoon se identiteit te beskerm), was een van die manne wat dit geniet het om Sersant van Vuuren by te staan. Hy was ‘n fris knap van so 85 kilogram en ‘n spoedvraat wat vinnig op sy bene kon beweeg. Op dié betrokke dag, in Oktober 1973 was Konstabel Fanus weer deel van Sersant Daantjie van Vuuren se span. Dié dag sou egter nie so voorspoedig vir hom verloop nie. As Sersant van Vuuren sy opwagting gemaak het, het die drinkebroers (die wat nog kon loop of hardloop), in alle rigtings gespat. So sit Konstabel Fanus ’n drinkebroer agterna en neem kortpad deur ‘n oop stuk veld. Net toe hy goed op spoed is trap hy deur die gras bedekking van ‘n ondergrondse gat waarin ‘n staal drom met sy konkoksie was en beland hy binne die drom met sy gistende brousel. Konstabel Fanus was geklee in die destydse kortbroek- safaripak-uniform en feitlik van kop tot tone bedek of besmeer met die konkoksie. Dit het twee manne geneem om hom te help om uit die drom te kan kom. Gelukkig was die patrolliewa in die omgewing en kon Konstabel Fanus onmiddellik Polisiestasie toe bring. By die Polisiestasie het Konstabel Fanus onmiddellik uit sy uniform geklim en onder ‘n stort in die Blanke selle gaan staan. Sy uniform is op ‘n hoop gegooi en sou nooit weer as sulks gebruik word nie. Fanus het gekla dat die brousel sy vel laat brand en jeuk en dat sy vel in rooi vlamme uitslaan. Ek het hom ‘n splinternuwe selkombers gegee wat hy oor sy lyf kon drapeer en is na die enkelkwartiere geneem waar hy tuis was waar hy weereens ‘n warm stort geneem het. Fanus het daarna na ‘n apteker gegaan wat room gegee het wat hy aan sy lyf moes smeer en tablette om die brandgevoel hok te laan. Gelukkig het hy nie ander beserings opgedoen nie. Om veilig te speel het Fanus ook die Distrikgeneesheer gaan spreek vir ‘n behoorlike ondersoek. (Destyds moes lede nog die Distrikgeneesheer gaan sien as hul ongesteld was). Sy ou uniform het letterlik gate ingeval soos die brousel dit gevreet het. Hy is ‘n paar dae afsiek geboek om hom kans te gee om van die vel irritasie ontslae te raak. Fanus se eer was so bietjie aangetas maar hy het volkome herstel. Dat daardie konkoksie “skop” gehad het was inderdaad so. Die meeste verbruikers het na so 3 doppe bly lê. Die betrokke “Shebeen Queen” het behoorlik ‘n kabaal opgeskop toe sy sien dat die Polisieman in haar konkoksie geval het en dit as sulks bederf het. Vir haar moeite is sy ook gearresteer. By die Polisiestasie het sy ‘n duisend rand in die lug rondgeswaai om haar afkoopboete te betaal. Omdat sy ‘n ou “kliënt” was is sy egter aangehou sodat sy die volgende dag in die hof kon verskyn. Al die gearresteerdes se besonderhede is in die (destydse) Register vir die Aanname van Aanklagtes (RAA) geplaas en die volgende dag hof toe. Dié RAA- register sou later wegval en alle arrestasies sou voortaan ook in die Register vir die Ondersoek van Misdaad (ROM) aangeteken word. Laasgenoemde register sou mettertyd die Misdaadregister word. Die hele Vrededorp (insluitende “Fietas” as ek reg kan onthou) was reeds in 1962 gehersoneer vir ander ontwikkeling en moes ook die sjebiens later skuif. Vrededorp se unieke prentjie is egter in my geheue ingegraveer en ek sal seker nog baie daaraan terugdink. Baie Polisiemanne het destyds voetpatrollie daar gestap en sal Vrededorp vir sy multikulturele omgewing en “Fietas” met sy smokkelkroeë en sjebiens onthou. Ook dit vorm deel van ons kosbare Polisiegeskiedenis.

32 Nongqai Vol 13 No 4

https://www.samirror.com/nongqai-latest-editions.html

33 Nongqai Vol 13 No 4

OOM WILLEM ROSE VAN TSUMEB EN DIE VERKEERDOM JA(A)GTOG... Kol Corrie Prinsloo (via Frans Bedford Visser) Ek het julle mos al van Oom Willem van Tsumeb vertel. En sy vrou, tannie Irene. Of Daisy, soos hy haar genoem het. Ná Daisy de Melker nou, volgens hom. Vol Limousine brannas was hy dan. Dis nou natuurlik... júlle wie hom nie persoonlik geken het nie. 'n Legende so al op sy storievertellende beste! Van sy weergawe van Brolloks en Bittergal, die nek-af uil, verby die marsmannetjies wat sy twee voortande uitgeslaan en die vreeslike groot seekoei wat hy en sy broer in die Oranjerivier geskiet het. So effens wes van Youpiengtong se Kanon eiland. En natuurlik hierdie jagtog! Een van sy baie kampvuurstories. En moenie lat jou antie Daisy jou annerste vertel nie, my kind! het oom Willem my telkens probeer oortuig. Sy wassie altyd by nie... Dan het tannie Irene net so skalks geglimlag en vir my oog geknip. Een keer op my rusdae ná 'n "stint" van 12-uur nagskofte op rockhoist by De Wet skag van die TCLmyn, het ek op plaas Massaus van my oom Bol Steyn (RIV - gesterf in 'n SWAPO landmynvoorval op sy plaas later toe ek self 'n polisieman op die Grens was) vir oom Willem-hulle 'n verniet koedoebul geskiet met sy 30-06. Of dersés, soos hy die geweer genoem het. Oop visier. Want ek loer nie vir die goed nie, Corrie, ek kyk dit in die oog! Oom Willem was mos 'n baasskut in die Army, voeg hy dan by. Hy kon sy voorletters met 'n Bren-dinges op drie honderd meter op 'n tambotieplank uitskiet. WPR - vir Willem Petrus Rose. Op vol outomataties, seun, vol outomataties! In elk geval... Nadat ek hulle gehelp het om die vleis te verwerk (dit was 'n Saterdag), het oom Willem gereken ons moes braai, want hy was moeg vir my antie Daisy se gestoomde vaalvleis. Die "ons" was gewoonlik ek en tannie Irene. Ek het vuur gemaak en gebraai, en die tannie het gesorg vir die res. Oom Willem as toesighouer. Net ons drie, soos so baie kere voor en ná daardie aand. En ná die gebraai en geëet, het ek die vuur opgehelder met 'n klompie mopaniestompe en myn splitpole stukkies. En besluit om oom Willem se dersés en .32 (een of ander Italiaanse pistool) skoon te maak. Tannie Irene het vir my en haar gaan koffie aanslaan in die kombuis, en oom Willem het sy brannabottel se nek geklem. Met water... want op die diamantvelde (waar hy gewerk het op Alexanderbaai voor TCL - én waar hy mos regtig sy twee voortande verloor het) was nie goeters soos Coke nie, het hy altyd gesê. En terwyl tannie Irene kombuiswaarts is, vertel oom Willem my gou hierdie een. Van daardie vreeslike langplaas jagtog eendag... Jong! seg hy, my neef wat in die Army 'n Samjoor was, kom mos eendag hier aan. Van Kombat af. Hy en sy swaer. Altwee het op Kombat gewerk innie myn. Elk in sy eie, opgewarmde fôr-baai-fôr. Sewes, my neef, met sy Ford en Vettes die ander een, met sy Chev. Én twee Boesmans van Vettes se plot deuskant Oshimarongo (oom Willem het nooit Otjiwarongo reg uitgespreek nie). Hulle wou langplaas toe en ek moes saam, seg hy. Met my dersés, daai een in jou hanne, want ek kan mos vreeslik reguit skiet. En Vettes se koedoes en vlakvarke was nie meer lus vir deurloop op sy plot nie. Vettes se beste vriend was die stiefbroer van die Polisie se Stasiebevelvoerder op Otavi. Sewes weer was baie goed bevriend met die base van die Polisie op Outjo en Grootfontein. Hulle het geweet wanneer die padblokkades op die langplaas se paaie sou realiseer. My antie Daisy het by haar sussie op Honeydew in die Republiek loop kuier, volgens hom. Ons plan was dat ek en Sewes die gryspad sou vat van Otavi in Outjo se rigting, en Vettes en die Boesmans teerpadlangs vanaf Otavi oor Kombat in Grootfontein se rigting. Ons het 'n blôkintêkkel op die Ford gehad - as ons moes laai. Dan sou ons vier ure later net onder die Tienmyl-bult naby Frank Bosch se plaas by daai groot maroelabome ontmoet. Vettes en Sewes het geweet van langplaas. Vettes was vroeër 'n Polisiereservis op Aranos, seg oom Willem. Regte kontakte ook gehad. En hulle twee het geweet van die vinnig aan-afsit van die sterk jaglampe oppie langplaas. 34 Nongqai Vol 13 No 4

Ons het weggetrek en by Otavi gesplit. Vettes en die twee Boesmans in die rigting van Kombat, en ek en Sewes op die gryspad Outjo toe. So 'n paar kilometer buite Otavi begin ons boslangs loer op die langplaas se weerskant oopgemaakte ooptes. Sewes het presies geweet... ligte af, net die jaglamp aan. Hy was 'n langplaas professional! Baie medaljes innie Army gekry, en geweet wat om te doen. 'n Baie skerp ding daai gewees, ons kon selfs die koringkrieke se oë sien blink. En iewers naby Uib stap 'n moewiese, vierdraai koedoebul mos reg voor ons in. Vet soos 'n otjie. Twee keer so groot soos jou koedoe, Corrie, glo vir my! Ek kry die dersés in rat, Sewes lig en ek korrel. Aldus oom Willem. En net voor ek kon skiet, flits iemand ligte van ver af agter ons op die gryspad...! Polisie, skreeu Sewes en swets soos 'n antie innie Kaap wie se Tassenberg papsak opgeraak het. Vettes se donnerse vriend op Otavi was seker weer gesuip toe hy sê dat daar nie dienders op die paaie sal wees nie, raas Sewes. Ek skrik myself toe effens nugterder, Sewes buk vorentoe en ek gooi die dersés agter die seat in. En die jaglamp beland neus eerste oppie seat tussen ons. KABOEM...! Gat deur die kajuit, regs net agter Sewes langs. Die dersés se sneller het iewerste vasgehaak of iets, Corrie, s’true! Ons skrik onsself toe in die Mohamedane se geloof in. Want dit was allamagtig links, en allamagtig regs! En daai Samjoorneef van my swets toe soos hy laas op parade geswets het toe die Kommandant hom uitgek.k het voor almal. Toe sy worshond die Kommandant se wolfhondteef op die paal gesit het... En Sewes sit daai Ford in tweede, trap die petrol in en vergeet die af-ligte! Amper oor 'n miershoop, net-net regs verby die laagwaterbruggie oorkant 'n padteken... en volspoed oppad Outjo toe is ons! En die ligte agter ons bly flikker in die verte... Ons het Outjo net-net gemaak - jislaaik, maar daai Ford was 'n warm ding, seg oom Willem. Maar iets was nie reg nie, want net voor die dorp was daar rook oralste oor - die jaglamp was nog aan - en 'n koeëlronde gat innie seat gebrand! En die Polieste bly op ons gat. Selfs tot ek die jaglamp afgeswitch het... Links toe gedraai Oshimarongo toe en boeta! daar gaat ons weer! Op hierdie stadium van die storie het tannie Irene aangesluit met ons twee se koffie, na my geloer en haar oë hemelwaarts gerol. Oom Willem se spoed was egter nie gebreek nie. Ou seun, seg hy, ons snel toe voort - verby Hartseer, met koedoes, jakkalse en allerhanne goeters se oë oppie pad. Gelukkig was Oshimarongo se manne té besig of iets, want ons is daar verby, sonner probleme. Noordwaarts verby Platveld, Otavi, die maroelabome by die Pas én reguit Tsumeb toe! En so bly daai ligte op ons gat! Sewes was moedeloos, maar die Ford was gewillig. Vettes-hulle was nie by die maroelas nie, en ons besluit maar om deur te druk huiswaarts Tsumeb toe. Hoë revs allie pad met daai Fordbakkie! Want toe ons die langbult van die Pas vanuit Otavi se rigting vang, kon ons steeds die flikkerende ligte van die poelieswên in die verte agter ons sien. Vasbyters, daardie polisiemanne, sê ek jou nou, my kind. Ons het gehoop en gebid dat Vettes en die Boesmans in die Chev darem okay was op die Grootfontein-roete. Want ons was nie lus om innie selle te slaap nie, né? Ná die Tienmylpas het die ligte agter ons sommer net weggeraak. Sewes het gejuig, ons het die dorp beskaafd binnegery en die Ford in my koeraadge gepark. Deur toe want die sitplek het vreeslik gestink vannie brand. 'n Paar vinnige doppe gekap en toe maar gewag vir Vettes en die Boesmans. Dalk was hulle meer suksesvol oor Kombat langs oppad Grootfontein toe. En ons het nie lank gewag voorlat die Chev met Vettes en die Boesmans ook redelik haastig ingedraai kom nie. Ek en my Samjoorneef storm toe nader en loer agter oppie bak van die Chev in, seg oom Willlem. Die twee Boesmans agterop kyk ons net grootoog aan, toegetrek in hulle se komberse. 'n Gekliek en 'n geklak virrie vale! Bokkerôl agter oppie bakkie. En Vettes swets erger as sy swaer op die paradegrond, seg oom Willem. Waarom stop julle nie as ek flick nie? Al die pad fô..n verniet agter julle aangejaag, raas ou Vette. Die fô..n Army se Kommando het 'n padblokkade net annerkant Otavi oppad Kombat toe gehou, beduie ou Vettes in desperaatheid. En julle jaag soos malgoed voor ons uit. Julle twee donners...! Kon julle nie sien ek flick nie...? Oom Willem kyk toe na my, draai sy oë na tannie Irene en sê: Strue... njannies kapela! Oeeetoeeee...! En tannie Irene sug en rol weer haar oë hemelwaarts... 35 Nongqai Vol 13 No 4

Dankie, oom Willem. U en tannie Irene moet in vrede rus. Ek is geëerd om 'n kind vir u te kon wees, want u het nie daardie eer op Aarde gehad om self kinders groot te maak nie. Hoe lekker sou u kinders én kleinkinders net nie gelag het nie - soos ek en baie ander Tsumebers vandag nog doen... Darem het die Ford die Chev gewen... Oeeetoeeee...!

SOMMIGES IS MEER GELYK AS ANDER: “MENSEREGTE” NET BEPERK TOT SEKERES Henk van der Graaf: Redakteur van Die Afrikaner Op 21 Maart is dit 62 jaar gelede dat sowat 7 000 swartes opgeruk het na die Sharpeville polisiekantoor, met alles behalwe vreedsame bedoelings. Soos op die een foto gesien kan word het van die mense in die skare met gebalde vuiste opgeruk, ander het stokke en klippe by hulle gehad waarmee hulle die polisie bestook het. Deesdae word dié dag as sogenaamde Menseregtedag gevier, waartydens alle blaam op die polisie geplaas word wat destyds nie juis ‘n ander keuse gehad het as om hulleself teen dié geweldige oormag te beskerm nie. Daar was slegs sowat 20 polisiebeamptes aan diens, en mettertyd het die skare aangegroei tot sowat 20 000 waarop daar 130 ekstra polisie versterkings ingebring is. Lugmag vliegtuie is ingespan om laag oor die skare te vlieg om hulle uiteen te probeer jaag. Die betogers het klippe gegooi, drie polisiemanne te slaan en ernstig aan te rand en die polisieversperrings te storm. Polisiebeamptes het probeer om traangas te gebruik om hierdie eskalerende geweld af te weer, maar dit was ondoeltreffend, en die polisie het teruggeval op die gebruik van hul knuppels. Omstreeks 13:00 het die polisie probeer om 'n betoger te arresteer, en die skare het vorentoe gestroom waarop die polisie geen keuse gehad het as om te skiet nie, waartydens 69 mense gedood en 180 beseer is. Dié gebeure word herdenk, terwyl die Boipatong slagting in 1992 waartydens 46 mense dood is, die Shell-huis aanval op 28 Maart 1994 waartydens die ANC 19 IVP-lede doodgeskiet het, geïgnoreer word, en so ook die Marikana-slagting van 2012 waarin 44 mense dood is, en verlede jaar se gewelddadige betogings waarin 337 mense dood is. Sharpeville is in 1943 gebou om Topville te vervang, 'n nabygeleë nedersetting wat oorbevolk was en waar siektes soos longontsteking algemeen voorgekom het. Weens die siekte is daar in 1958 met verskuiwings vanaf Topville na Sharpeville begin, in die belang van die bevolking se gesondheid. Sharpeville het egter ‘n hoë werkloosheid- en misdaadsyfers gehad. Baie kinders het by bendes aangesluit en eerder misdaad gepleeg het as om skool te gaan. Die jaar 1960 het verskeie groot gebeurtenisse opgelewer: op 21 Maart het die gebeure by Sharpeville plaasgevind. Op 9 April is dr. Verwoerd geskiet tydens sy optrede by die Randse Paasskou. Op 17 Mei het dr. Verwoerd sodanig herstel van die skietvoorval, dat hy sy vrou op haar 36 Nongqai Vol 13 No 4

verjaardag verras het met sy tuiskoms. Op 26 Mei het die grootste politieke saamtrek tot op daardie stadium in Transvaal plaasgevind by Meyerton, nie te ver van Sharpeville af nie, waar dr. Verwoerd die Republikeinse veldtog met die oog op die referendum later die jaar geopen het. Tydens daardie optrede het hy gewys dat na die skietery op hom, en die Sharpeville gebeure, hy nie bang was vir enige verdere aksie teen hom nie, want hy het aan die voorpunt van ‘n motorstoet van meer as 6 km in ‘n oop motor gery, sonder enige teken van ‘n blouligbende in sig nie. (Sien foto.)

Hoofstuk 2 van die huidige Suid-Afrikaanse Grondwet (Wet 108 van 1996) bepaal in artikel 9(1) “Elkeen is gelyk voor die reg en het die reg op gelyke beskerming en voordeel van die reg”, en in artikel 9(3) “Die staat mag nie regstreeks of onregstreeks onbillik diskrimineer op een of meer gronde nie, met inbegrip van ras, ... etniese of sosiale herkoms, kleur, ... godsdiens, gewete, oortuiging, kultuur, taal en geboorte.” Onder byna 28 jaar van ANC-bewind, het dit geblyk dat bogenoemde bepaling nie op die blankes, en in besonder die Afrikaners, van toepassing is nie, en dat dié geen menseregte blyk te hê nie, en dat die ANC se selfbeeld steeds so swak is dat hy homself deur wetgewing probeer beskerm teen ‘n blanke minderheid wat weier om deur hulle ondergeploeg te word. •

Met erkenning van die redakteur, mnr Henk van der Graaf, self ‘n oud-spoorwegpolisieman – HBH.

PACK UP YOUR TROUBLES The “Old Bull & Bush” was just across the road from the Rossburgh railway station. One night the SAP attended to a disturbance at the “Old Bull & Bush”. One of the inebriated customers grabbed the police van’s mike and entertained the police in Port Natal on the old soldier’s song: “Pack up your troubles”. The SAP showed their appreciation for his talents and he was promptly rewarded with an admission of guilt fine for obstructing the police in the execution of their duties. HBH

37 Nongqai Vol 13 No 4

BSAP: ANGLO BOER WAR

LT ADRIANO FRANCISCO BOMBA Lt-Col Piet van Zyl On 8 July 1981 Lt Adriano Francisco Bomba, a fighter pilot in the Mozambican Air Force defected to South Africa in a Soviet build Mig-17 and landed at Hoedspruit air base. The Mig was later handed back to Mozambican authorities through Lebombo border post at Komatipoort. The story caused quite a stir in South Africa and our office at Lebombo assisted in the smooth handover. Here with SAAF personnel who escorted the Mig to Lebombo.

38 Nongqai Vol 13 No 4

39 Nongqai Vol 13 No 4

HOE EK DIE “STRUGGLE” VANUIT DIE VOORSTE LINIE GESIEN HET: ‘N OORLEWINGSTRYD TEEN INTERNASIONALE KOMMUNISME, VIR BEHOUD VAN WESTERS-CHRISTELIKE WAARDES Kol. Philip Malherbe (SAP-VT Soweto) Ooreenkomstig NONGQAI se redaksionele beleid, plaas ons hierdie eerstehandse herinneringe sonder om die inhoudelike te verander, as synde die bydraer se outentieke herinneringe. As sodanig, staan ons nie in vir die eksakte historiese akkuraatheid van elke stelling nie – alle menslike herinneringe, na soveel dekades, is uiteraard feilbaar – en die interpretasies is ook dié van die skrywer, nie van die tydskrif en sy redaksie nie. Die historiese waarde lê in hoedat die geheel, demonstreer wat dit was wat die skrywer in sy destydse benadering tot sy ampspligte, werklik motiveer het en hoe die “struggle” (persepsie-gewys) van die kant van hom as ‘n senior offisier in SAP-Veiligheidstak gesien en beleef is. Ons nooi daarom graag andere wat in die voorste linie gestaan het, om ook hulle herinneringe te deel; vir ‘n historiese oorsig oor die era van “armed struggle” en die SAP-VT se rol daarin, versus die ANC-MK, kyk gerus na NONGQAI se onlangse spesiale uitgawe van Desember 2021, Vol.12 No. 12B, gratis beskikbaar vir aflaai as ‘n e-boek: KLIK HIER Agtergrond: Die South African Native National Congress (SANNC) kom in 1912 tot stand. Gedurende 1923 word hul naam verander na African National Congress (ANC). Gedurende Augustus 1953 versoek Nelson Mandela sy vriend Walter Sisulu (wat in die selfde straat in Orlando Wes Soweto woonagtig is) om tydens sy besoek aan China, waar hy ŉ SAKP Jeug Kongres sou bywoon – om te verneem of Peking, wapens aan die ANC sou verskaf indien hulle op ŉ strategie van gewapende geweld sou besluit. Die Chinese amptenare wys die versoek egter af, aangesien hulle van mening is dat daar geen wysheid in so ŉ versoek is nie. Ook gedurende 1953 stel Mandela die “M”- Plan saam, wat dit ten doel het dat die Nasionale Uitvoerende Komitee van die ANC, in konsultasie met die ANC se Nasionale Aksie Komitee en die South African Indian Congress (SAIC) ŉ plan van aksie moet formuleer. Die doelstellings van die M-Plan was om die Congress Alliance” georganiseer en verteenwoordig deur die ANC, SAIC, Congress of Democrats (verteenwoordig deur wit aktiviste), en die South African Congress of Trade Unions (SACTU) se werksaamhede te verenig – sodoende sou belangrike besluite vanaf nasionale bestuur oorgedra word aan elke lid van alle organisasies wat die ANC ondersteun. Dit sou dan nie meer nodig wees om publieke vergaderings, persverklarings of gedrukte sirkulêres te versprei, met die oogmerk om plaaslike takke van die ANC op te bou en te versterk. Op Sondag 26 Junie 1955 vergader 2,884 persone in Kliptown Soweto, agter in die saal sit speurders van die Veiligheidstak om verrigtinge te monitor. Later daag gewapende polisie versterkings te voet en te perd op, die kongres voorsitter Piet Beyleveld, versoek die teenwoordiges om te staan en “Nkosi Sikelele” iAfrika” te sing. Die polisie beveel die voorsitter om die vergadering te verdaag. Beyleveld verneem of die gehoor kan stem rakende ŉ dokument wat bespreek is, dit word toegestaan. Vermelde dokument is die “Freedom Charter”, en die “Congress of the People” aanvaar die dokument eenparig. 40 Nongqai Vol 13 No 4

Gedurende die einde van April 1956, kondig ŉ vorige staatspresident CR Swart tydens ‘n Kabinet vergadering aan te Kaapstad, dat na groot nasionale opruimings aksies deur die polisie, 200 persone aangekla is vir Hoogverraad, oortredings van die Wet op Kommunisme, en ander aanklagtes, nadat daar op verskeie dokumentasie beslag gelê is. Op 5 Desember 1956 slaan die polisie toe op die kantore van die ANC en Transvaal Indian Congress (TIC) en konfiskeer verskeie boeke en dokumente. Die ANC het alreeds met die opstel van die “Freedom Charter” die indruk geskep dat hul die enigste organisasie was wat eenheid onder die swart bevolking kon skep. Verder het hul “multi-racial” ideologie gelei tot die wegbreek van Robert Sobukwe met sy Pan African uitsig van “Africa for Africans” en stig hy die “Pan Africanist Congress (PAC) op 6 April 1958, met die African People’s Liberation Army (APLA) as sy gewapende vleuel. Nelson Mandela (as ‘n “young lion”) se argument (na Sharpeville, 23 Maart 1960) was dat as die regering kans sien om “naakte” geweld toe te pas op nie-gewelddadige betogers, die ANC sy taktiek moet verander, waarna die geen-geweld offensief beëindig moet word, en oorgegaan moet word tot selektiewe en nie-dodelike sabotasie, gemik op staatsinstellings. Die boodskap word deur Ben Turok aan Moses Kotane sekretaris van die SAKP oorgedra, sy reaksie is: “as jy mense se vensters breek gaan hulle buitekant toe kom en jou nek breek, dus kan julle net aangaan met die idee, as julle weet wat julle doen”. Op die 30ste Maart 1960 kondig die parlement ŉ noodtoestand af waartydens enige persoon gearresteer kan word in belang van publieke veiligheid en orde. Die ANC besluit om voortaan “ondergronds” ter opereer. Op 7 April 1960 tydens die Randse Paasfees skou wat deur die eerste minister dr Verwoerd by gewoon word, word hy deur ŉ langerige skraal man genader, waarna laasgenoemde ŉ .32 pistool uitpluk en twee skote vuur, wat dr Verwoerd in die gesig en nek tref. Die polisie arresteer David Pratt, vir die mislukte poging tot moord – dr Verwoerd ondergaan ŉ noodoperasie en herstel. Pratt, 52 jaar oud, was ŉ gesiene boer en besigheidsman. Hy word skuldig bevind vir poging tot moord en as ŉ kranksinnige verklaar en tot lewenslank gevangenisstraf gevonnis. Op 8 April 1960 kondig die parlement aan dat die ANC en PAC as ongewenste organisasies verklaar word en vir ŉ jaar verban word. Gedurende die nag van 2-3 Mei 1961 vind een van die grootste polisie operasies in SA plaas deur die polisie se veiligheidstak, speurders en uniform lede wat op 59 huise toegeslaan - onder andere (oa) die huise van Bram Fisher, Joe Slovo, Ruth First, Piet Beyleveld, Ben Turok, Moses Kotane, Moses Kotane, Agmed Katrada, Rusty Bernstein, Robert Resha en weereens Nelson Mandela en Walter Sisulu. Hodgson, Mandela en Wolfie Kodesh het gedurende September 1961 in ŉ veld tussen Primrose, Kempton Park en Germiston op ŉ dag met “Molotov coctails”, (petrol bomme) geoefen, (Molotov cocktail’s – bestaan gewoonlik uit ŉ glas houer gevul met petrol, voorsien van ŉ materiaal lont (lap, wat aan die brand gesteek word en die glashouer word dan na ‘n teiken gegooi, wanneer die bottel breek word die brandende petrol versprei – gewoonlik word stukkies binne - band rubber by die petrol gevoeg, dit veroorsaak dat die brandende mengsel nie so vinnig versprei nie, en die klewerige mengsel brand nie so gou uit nie). Hulle was taamlik opgewonde tydens die ontbranding van die petrol bomme. Daarna oefen hulle met ŉ plaaslike vervaardigde ploftoestel, wat nie detoneer nie. Die ploftoestel wat toegerus was met ŉ tydskakelaar, het egter nie gewerk nie. Op pad terug het Mandela sy kollegas versoek om die fout met die tydskakelaar uit te sorteer. (Kodesh is tans die Direkteur van die Robbin Eiland trust).

41 Nongqai Vol 13 No 4

(Die Molotov cocktail uitdrukking (petrolbom) is afkomstig van die Finne, wat na die Sowjet se minister van buitelande sake Vyacheslav Molotov verwys, wat deur die Finne vertaal is as Molotovin koktaili. Molotov was een van die argitekte wat ŉ nie-aanval verdrag met die Finse regering laat in Augustus 1939 tydens die 2de wêreld oorlog onderteken het, met die versekering dat geen lugaanvalle op Finland sou plaasvind nie. Daarna het Molotov gedurende die Winter Oorlog, in ŉ propaganda verslag oor radio Sowjet Unie beweer het dat bomaanslae deur die Sowjet op Finland, eintlik “humanitêre voedsel” aflewerings was vir die sterwende Finse bure. Die Finne het sarkasties na die Sowjet se tros bomme as Molotov brood mandjies verwys. Na die ontwikkeling van die petrol bom, wat met die hand deur die Finne aangewend is teen Sowjet tenks, om dit te vernietig – het die Finne hierdie brandbomme “Molotov cocktail” genoem, as ŉ drankie wat saam met die “voedsel pakkies” geniet kan word. Jack Hodgson kontak Ronald Press gedurende 1961 te Springs, laasgenoemde is ŉ kollega van hom in die “Congress of Democrats” en ŉ chemiese ingenieur te Wits. Hodgson versoek Press om skakelaars te ontwikkel wat plaaslik vervaardigde ploftoestelle kan detoneer, Press bevestig dat hy sal help. Gedurende Desember 1961, plaas Hodgson, Slovo en Rusty Bernstein ploftoestelle in ŉ mangat bo-op telefoon kabels wat Johannesburg en Pretoria verbind – die toestel detoneer egter nie. Joe Slovo en Ronnie Kasrils, (MK Ronnie Reynolds) het later jare erken dat die alliansie vennote aanvanklik swak voorbereid was vir die onbekende (poging om SA deur gewapende geweld oor te neem). Hulle het byvoorbeeld onder mekaar nie een vuurwapen besit nie, hulle het niks van sabotasie en die gebruik van tuisgemaakte ontplofbare toestelle geweet nie. Daarna het hulle wit lektore by Wits en Universiteit Kaapstad genader om hulle touwys te maak soos Jack Hodgson (veteraan van die 2de wêreldoorlog en ‘ŉ “woestyn rot” wat diens in Noord Afrika verrig het en Harold Strachan opleiding verskaf vir die vervaardiging en aanwending van tuisgemaakte ploftoestelle te Durban, aan die SA Indian Congress (SAIC) en ANC lede. Op 17 Desember 1961, arresteer die polisie vir Sisa Dukada met ŉ petrol bom wat nie ontbrand het by die landdroshof in Engcobo in die Transkei, asook ander chemikalie in sy besit, na ondervraging wys hy ŉ motorhuis uit in Port Elizabeth. Dit blyk dat die motorhuis in ŉ lesingkamer omskep is. Daar is tekens van ŉ ontploffing in een van die hoeke en kartondose met die woorde “Hanteer Versigtig’ word gevind. By nadere ondersoek word gevind dat die kartondose aan Harold Strachan geadresseer is. Die volgende dag vind ŉ ontploffing plaas in ŉ woonstel te Cyler straat Port Elizabeth. Met die deursoeking van die woonstel word vasgestel dat dit die eiendom van Harold Strachan is. Verskeie toerusting om ploftoestelle te vervaardig word ook gevind. In Strachan se geparkeerde voertuig word verdere toerusting vir ploftoestelle gevind, op een van die proefbuise word Strachan se vingerafdrukke gelig. Op MK 16 Desember 1961 word die MK gestig, op dieselfde dag as in 1838, waartydens die Zoeloes verslaan is tydens die slag van Bloedrivier. Insiggewend dat die gewapende aanslag juis op hierdie dag ontstaan het, 123 jaar later. Die ontstaan van MK het gevolg nadat die ANC en sy alliansie vennote besluit het dat die vreedsame samesprekings met die huidige regering op niks uitloop nie. Met die vorming van die MK, was die ANC en sy alliansie vennote se oogmerk om die regering van SA deur middel van (dmv) gewapende geweld en sabotasie oor te neem. Beplanning van die eerste fase Die eerste fase van die gewapende aanslag sou sabotasie aanvalle teen regerings installasies en geboue insluit. Aanvanklik was die instruksie om aanvalle te vermy wat kon lei tot beserings of lewensverlies. Staatsgeboue soos polisiekantore, hofgeboue, munisipale kantore, poskantore en kragpale is geteiken. Leunstoel kritici, oa Joe Slovo, het nadat die ANC alliansie nie daarin kon slaag om SA met gewapende geweld oor te neem nie, jare agterna geskryf dat “niemand geglo het dat die slegs 42 Nongqai Vol 13 No 4

sabotasie taktiek, op sigself, daarin kon slaag om SA omver te werp nie, maar hulle het dit slegs as eerste fase beskou van “gekontroleerde geweld” – (sal graag wil sien hoe “kontroleer” jy ploftoestelle en kleefmyne, sonder behoorlike opleiding). Hy het verder “versiersuiker” gebruik met sy aanhaling dat dit slegs kon slaag deur behoorlike beplanning – (wat uiteraard misluk het, nieteenstaande die feit dat MK lede opleiding in die Sowjet Unie (op daardie stadium die 2de tweede sterkste land in die wêreld ontvang het) en nie spontane terroriste optredes van weerwraak kon uitvoer nie, aangesien dit tot burgeroorlog kon lei – hy vervolg deur te uiter dat dit alles van die regering sou afhang (die verdedigers van die land). Na die stigting van die MK in 1961 was hul hoofdoel om sabotasie aanvalle uit te voer teen die rassistiese staat SA. Alles het egter nie sonder ernstige probleme verloop nie. Die eerste uitdaging was om ŉ manier te vind om gewerfde rekrute op te lei, ironies is die taak aan wit persone van die SAKP opgedra, soos Jack Hodgson, ŉ veteraan van die Tweede Wêreld Oorlog, en Harold Strachan Tweedens moes hulle rekrute vir militêre opleiding werf in onafhanklike Afrika lande en vriendskaplike sosialistiese lande. Die derde probleem was om infiltrasie roetes terug na SA te vind vir die militêre opgeleide lede. Die uitdaging was dat gedurende die middel van die 1960’s, het die MK omtrent algeheel in ballingskap verkeer na die ineenstorting (arrestasies en gevangeskap) van die tweede ANC se Nasionale Hoë Bevelstruktuur. Die omliggende kolonies om SA is almal deur wit minderheid regerings – Suid Rhodesië (vandag Zimbabwe), Suid Wes Afrika (vandag Namibië), asook die Portugese kolonies van Angola, Mosambiek en Zambië, bestuur. Laasgenoemde het eers in 1964 onafhanklikheid geword en Botswana in 1966. Almal was ekonomies afhanklik van SA, en groot getalle van hul burgers het in SA as trekarbeiders in die myne gewerk. Die ANC was terdeë bewus dat indien hierdie lande basisse vir militêre kampanjes aan hulle sou verskaf, hulle ŉ swaar prys sou moes betaal, wat selfs hul onafhanklikheid in gevaar kon stel. Gedurende 1962 het Operasie Mayibuye (Operasie Keer Terug of Operasie Kom Terug Afrika – (swart massas het geglo dat die Blankes Afrika by die swartes gesteel het). Vermelde Operasie het die strategie van guerrilla oorlogvoering behels (semi-konvensionele oorlogvoering – “hit and run”). Die SAKP en ANC het geglo dat die strategie die swart massas sou laat oorgaan het in verenigde geweld teen die owerheid in SA. (Die strategie was geskoei op die Kubaanse/ model, tydens die era van Che Chuevara / Fidel Castro). Die SAKP en ANC was oortuig dat die SA owerheid nie lank sou kon uithou nie. Dit was egter ŉ fatale onderskatting van die veiligheidsmagte se vermoë. Operasie Mayibuye het kortliks behels dat MK lede buite SA opgelei sou word (Vietnam en China was die voorkeur lande) waarna vier groepe van 30 persone elk SA gelyktydig sou binne val vanuit die lug en per land, waarna hul dan sou opdeel in pelotonne van 10 persone elk, met basisse gevestig te (Port Elizabeth tot by Mzimkulu; Port Shepstone tot by Swaziland; Noord-Wes Transvaal aangrensend tot by (Betsjonawanaland) en Limpopo en Noord-Wes Kaap aangrensend tot by Suid Wes Afrika). Die eerste drie plaaslike groepe sou uit 2,000 man elk en die laaste groep 1,000 man sterk bestaan. Die groepe sou voorsien word van logistieke voorrade (kos, medisyne en kommunikasie middele), intelligensie, vervoer, vuurwapens, ammunisie en plofstof departemente wat ten minste ŉ maand selfvoorsienend moes wees. Bram Fisher, SAKP raadgewer het die plan as malligheid beskou en dit as volg beskryf: “Julle is ŉ klomp pampoene”. Fisher (het gedurende 1949 ŉ leier posisie tesame met Oliver Tambo en Walter Sisulu in die ANC Jeugliga beklee – hy was ook die enigste revolusionêre Kommunistiese leier om skrumskakel vir die Vrystaat teen die All Blacks te speel. Hy het Lillies Leaf te Rivonia as “veilige huis” vir die SAKP gehuur om hul vergaderings te hou. Die ANC Alliansie het vermelde perseel later as hul “hoofkantoor” aangewend. Na die skuldigbevinding van Nelson Mandela op 14 Januarie 1963, is generaal Hendrik van den Bergh aangestel as die Bevelvoerder van die SA Polisie se Veiligheidstak, waarna hy die 43 Nongqai Vol 13 No 4

Intelligensie Eenheid van SA geherorganiseer het. Dit was gebaseer op die “American Central Intelligence Agency (CIA) en die British Secret Intelligence (SIS). Gedurende November 1962 word Hodgson onder huis arres geplaas. Gedurende April 1963 verlaat hy en sy vrou die land na Betsjoeanaland (vandag Botswana), vanwaar hy vlugte vir MK lede na Tanzanië reël waar hulle militêre opleiding ondergaan. Gedurende September word Hodgson en sy vrou uit Botswana gedeporteer na Tanzanië. Gedurende Julie 1969 besluit Slovo en Hodgson om die guerrilla oorlogvoering in SA uit te stel, na ŉ klompie terugslae wat die ANC en MK ondervind het. In November 1969 lê Hodgson en sy vrou besoek af in Hamstead, Londen by Ahmed Timol, wie SA in 1966 verlaat het en homself in Londen gevestig het. Daar kry hy werk as ŉ onderwyser waarna hy aansluit by die SAKP en ŉ Party Skool in Moskou bywoon. Hodgson onderrig Timol in die vervaardiging van pakket bomme om pamflette te versprei. Die tweede fase Die ANC se tweede fase het militêre opleiding behels. Die eerste plaaslike militêre opleiding op eie bodem van 28 ANC rekrute in SA, het op 26 Desember 1962 plaasgevind op ŉ plaas in Mamre 30 myl (48.28 kilometer) ten noorde van Kaapstad, waar hulle in tente tuis gegaan het. Hulle instrukteurs was Dennis Goldberg, Albie Sachs en Looksmart Ngudle. Drie dae na die aanvang van hul opleiding, op 29 Desember, vertrek persone na ŉ naby winkel om voorrade aan te koop. Hulle word opgemerk deur lede van die plaaslike gemeenskap, wie die polisie in kennis stel. Later dié dag daag lede die naaste polisiestasie op en deel hulle mee dat hulle sonder toestemming op trust grond kamp. Die tente word deursoek, maar niks inkriminerend word gevind, behalwe 100 bottels wyn “opleiding toerusting” waarop die polisie beslag lê. Mandela het op 26 Junie 1962 na Addis Abeba in Ethiopië vertrek waar sy militêre opleiding die volgende dag begin het met demolisie ladings (vernietiging / verwoesting deur plofstof). Na sy opleiding het hy verskeie Afrika lande besoek wat hul simpatie met die ANC se gewapende stryd betoon het, waarna hy £30,000 befondsing vir die gewapende stryd ontvang. Simpson meld ook dat Mandela aangekondig het dat rekrute wat vir militêre opleiding wil gaan, ten minste oor standerd 6 moes beskik en minstens 16 jaar oud moet wees. Met die wat Mandela die brein van MK was, het die Nasionale bestuur aan hom opdrag gegee dat hy die leiding moes neem en nie deel moet uitmaak van enige sabotasie aanvalle nie. Gedurende November 1963 word Dimitri Tsafendas toegelaat in SA, nadat hy 8 keer binnekoms geweier is, die SA se beamptes let nie op dat hy ŉ verbode persoon is nie. Hy word as wit geklassifiseer met ŉ wit (Griekse pa en bruin ma). Gedurende Julie 1966 doen hy aansoek as bode van die Parlement en word aangestel - weereens merk niemand op dat hy aanvanklik ŉ verbode persoon was nie. Sy pligte behels die bediening van koffie en tee en aflewering van boodskappe, dokumente en pakkies vir parlementslede. Gedurende Augustus 1966 doen hy aansoek om as niewit geklassifiseer te word – personeel van binnelandse sake merk op dat sy naam op ŉ lys van verbode persone in SA verskyn en reik ŉ bevel uit dat hy gedeponeer moet word, dié bevel word na Kaapstad gestuur. In plaas dat die bevel onmiddellik uitgevoer word, word die dokumentasie in die uit-vakkie van ŉ beampte vertraag. Om 14:05 op 6 September 1966 beweeg dr Verwoerd na sy sitplek in die Parlement, kort op sy hakke volg een van die parlement se bodes, Dimitri hom, die volgende oomblik pluk Dimitri ŉ mes uit en steek Verwoerd ŉ paar maal. Vier dokters teenwoordig in parlement bied bystand, en hy word afgevoer na ŉ hospitaal dit is egter tevergeefs en hy sterf – 2 dae voor sy 65 jarige verjaarsdag. Tsafendas word aangekla van moord en dien 30 jaar gevangenis straf uit by die Sentrale Gevangenis in Pretoria, waarna hy oorgeplaas word na Sterkfontein Hospitaal te Zonderwater waar hy oorlede is op 7 Oktober 1999 in die ouderdom van 81 jaar. Op 24 Julie 1964 stel Frederick John Harris ŉ bom langs ŉ bankie by die “slegs blankes” perron op die Johannesburg spoorwegstasie, daarna skakel hy die destydse Spoorwegpolisie, en deel hulle mee dat ‘n bom op die perron geplaas het. Die bom ontplof en dood een persoon (71-jarige blanke 44 Nongqai Vol 13 No 4

vrou) met haar 17 jarige kleinkind wat lewenslank vermink is en nog 19 ander persone wat beseer is. Harris was ŉ onderwyser en lid van die “South African Liberal Party” (SALP), asook ŉ lid van ŉ klein sabotasiegroep, die “African Resistance Movement” (ARM), (ironies het die lede hulself verbind tot teen geweld teenoor ander persone nie). Die ARM het eers bekend gestaan as “The Underground Dynamiters”, met lede wat hoofsaaklik uit studente-aktiviste bestaan het. Bedags het hulle bomme vervaardig en dit snags geplant. Gedurende 1964 het hulle oa bomme by kragpale (drie in Kaapstad en twee in Johannesburg) gestel. Altesaam 20 dade van sabotasie is in die tydperk uitgevoer. Hulle het ook 160kg dinamiet by ŉ steenkoolmyn in Witbank gesteel. Baie van die lede was verbonde aan NUSAS, en lede het kers opgesteek by die ANC, SAKP en PAC – hulle het ook geldelike donasies aan die ANC gedoen. Harris is gearresteer, het voor die hof verskyn en is die doodsvonnis opgelê. Die veiligheidstak, het ook 35 lede van SALP gearresteer, hulle is voor die hof gedaag en gevonnis tot gevangenisstraf. Daarna is nog 41 persone onder huisarres geplaas, nadat daar op plofstowwe en dokumente beslag gelê is hoe om bomme te vervaardig. Die stasie bom het aanvanklik uit 8 dinamiet “kerse” en 5 gelling (18 liters) petrol bestaan. Omdat die bom te swaar was en moontlik aandag sou trek, het Harris op die ou ent net 2 gelling (7 liter) petrol saam met die dinamiet “kerse” gebruik. Hy het die bom met ŉ tydskakelaar toegerus, as tyd meganisme, met twee springdoppies wat die bom moes aktiveer. Na sy arrestasie het hy ŉ “Dead Letter Box” (DLB) gat in grond gegrawe, waarin hy 82 dinamiet “kerse”, springdoppies, batterye (om meganismes en springdoppies te aktiveer) en rubberhandskoene geberg. Opleiding van MK kaders Rekrute is deur die ANC gewerf om militêre opleiding in die buiteland te ondergaan wat stedelike terreur en guerrilla oorlogvoering ingesluit het. Van die rekrute het in verskeie Afrika lande in transito kampe tuis gegaan, waar hulle opleiding ontvang het. Opleiding in ander lande het Sowjet Unie, Oos Duitsland, China, Kuba, Tsjeggo-Slowakye, Ethiopië, Tanzanië, Zambië, Algerië, Tanzanië, Egipte, Algerië, Marokko Angola ingesluit. Teen 1964 is tussen 300 en 500 rekrute opgelei Met die probleme wat die ANC ondervind het om infiltrasie roetes na SA te vind, besluit hulle om ŉ alliansie met ZAPU (Zimbabwe African People’s Union) te vorm en gesamentlike militêre kampanjes in Angola en Rhodesië uit te voer, beginnende 1967 en het aangehou tot diep in 1969. Afgesien van simboliese waarde het dit net verder tot onmin onder die militêre opgeleide terroriste gelei, aangesien hul nie kon deelneem aan volskaalse oorlog om SA (die hoofdoel) te oorwin nie. Die mislukte Wankie en Sipolilo kampanjes, wat met dodelike ongevalle en tronkstraf geëindig het, het in 1969 gelei tot Hani (MK (alias) Chris)” en ses ander MK lede, W Hempe, ZR Mbengwa (MK Jege), Thamana Gobozi (MK (Mikza). Leonard Pitso, GS Mose (MK Mlenze) en Ntabenkosi Fipaza MK (Mbali) wat die “Hani Memorandum” opgestel en onderteken het. Die Wankie kampanje (Westerse Front) is geloods na ‘n gesamentlike politieke en militêre Hoër Bevelstruktuur gevorm is. Intelligensie is aan ZAPU en ZIRPA (Zimbabwe People’s Revolutionary Army) oorgelaat aangesien hul bekend was met die terrein, dit het ook bewusmaking sessies met die plaaslike gemeenskappe ingesluit, om ŉ goeie ontvangs vir die MK lede te verseker. Hani was die “Commissar” en Dube van ZIRPA was die bevelvoerder van die gesamentlike MK en ZIPRA eenhede. Na die afsterwe van die ANC President Hoofman Albert Luthuli in 1967, is die eenheid die Luthuli Afdeling genoem. MK kaders het later gesê dat die meeste ZIPRA kaders geen politieke opleiding gehad het nie en ŉ tekort aan dissipline gehad het. Party kaders het dan ook gedros. Ander MK lede het gevind dat die ZAPU leiers ongemanierd en ongenaakbaar was. Nieteenstaande al die probleme het hul ŉ ooreenkoms en aanvaarbaarheid deur beide kante bereik.

45 Nongqai Vol 13 No 4

Chris Hani was ook betrokke by die finale reëlings van die Wankie kampanje in die suide van Zambië aangrensend met die Rhodesië grens waar die MK en ZAPU saamgespan het. Met die grens kruising het hulle die eerste probleem ondervind – die area was droog en die plaaslike inwoners was afhanklik van boorgate vir water. Hulle was dus genoodsaak om sonder voorbereiding kontak met die plaaslike bevolking te maak. Hulle is van kos en water voorsien en as teen-prestasie het hulle wild (volop) geskiet en hul van vleis voorsien. Die terrein waardeur hulle moes beweeg was ontsettend ruig en van die lede het verdwaal en verlore geraak, aangesien niemand veronderstel was om uit te roep nie om nie aandag te trek nie. Wat die toestand vererger het was die feit dat die ZIPRA lede ook onbekend was met die terrein. Nadat hulle die Wild Reservaat bereik het die afdeling in 2 eenhede verdeel, een sou suidwes van Botswana beweeg en ‘n basis stig. Die ander groep sou SA infiltreer. Kort hierna het die Rhodesië se veiligheidsmagte hulle opgemerk, die kaders het die plaaslike bevolking verdink. Die Rhodesiërs se veiligheidsmagte het pamflette uit ŉ vliegtuig afgegooi wat 2 foto’s van kaders bevat het wat gearresteer is, met die woorde dat hulle hulle self moet oorgee aangesien hulle ver van die huis af was en dat indien hulle weier, die dood hul voorland sou wees. Verdere terugslae het gevolg, nadat hulle ŉ rivier in ŉ boot wou oorsteek, het die boot gekantel en is die meeste kaders is deur krokodille opgevreet. Hierna het gevegte sporadies tussen die kaders en veiligheidsmagte uitgebreek. Hulle voorrade het begin min raak en twee ZIPRA lede is afgevaardig om voorrade te bekom – hulle het nooit teruggekeer nie. Hul toestand het verder versleg nadat opsporings vliegtuie ontplooi is, wat die kaders genoodsaak het om net in die donker te beweeg. Almal was op hete kole en op hul senuwees, en het hulle met oorgehaalde gewere geslaap, wat tot gevolg gehad het dat skote per ongeluk afgevuur is, wat hul genoodsaak het om aanmekaar te beweeg. Tydens een van die skermutselinge is hul radio raakgeskiet wat dit onbruikbaar gemaak het. Die kaders het ook min ammunisie gehad en besluit om “strategies” te onttrek. Hani en ‘n klein groepie het vooruit beweeg om die gebied te bespied – hulle het afgesonder geraak van die ander groep en is eers weer saamgevoeg met hul arres in Botswana. Die Westerse Front se verlore veldtog het van 13 Augustus tot middel September 1967 geduur. Die Sipolilo kampanje (Oosterse Front) is ontplooi om die veiligheidsmagte se aandag te verdeel en druk op hulle uit te oefen. Hulle het basisse in Rhodesië gevestig in die Zambiese berge tussen Victoria Valle en Kariba Meer. Vermelde basisse is opgepot met wapens, ammunisie, en kos. Vleis was volop met die groot getalle wild. Dit is duidelik dat die kaders die opposisie onderskat het – blykbaar was hul van mening dat die opgeleide kaders net ŉ paar skote moes afvuur wat sou meebring dat die swart bevolking in opstand sou kom teen die plaaslike wit gemeenskap. Dit het ook geblyk dat ZAPU en die MK die veiligheidsmagte onderskat het en nie genoeg steun onder die plaaslike gemeenskappe gewerf het nie en die “vryheidsvegters” het ook nie hulself en verblyfplekke kamoefleer nie. Wat ook bygedra het tot die kaders se mislukkings is die feit dat hul deur verlate gebiede wat nie dig bewoon was as infiltrasie roetes aangewend het. Dit was dus maklik vir die veiligheidsmagte om spore en bewegings van die kaders te volg. Die Sipolilo kampanje se kaders is of gedood of gevange geneem en net ŉ paar kon daarin slaag om te ontvlug na Zambië. Slegs ŉ baie klein aantal kaders het uiteindelik na SA geïnfiltreer. Kaders wat in Botswana en Rhodesië gearresteer is verhoor en die doodstraf opgelê, aangesien hulle volgens die Geneefse Konvensie opgetree het is hulle as soldate geklassifiseer en nie kriminele nie en is hulle tot verskillende jare tronkstraf gevonnis. Die gevolg van die MK bevelvoerders om nie die Wankie en Sipolilo operasies te evalueer en die korrekte strategie te formuleer nie, dit het ŉ skeiding tussen die ANC en MK gebring. Die Leefstyl van ANC leiers en hul nepotisme teenoor hul kinders het ŉ verdere wig ingedryf. Selfs Zambië se 46 Nongqai Vol 13 No 4

president Kenneth Kaunda het opgemerk dat daar probleme was en opgemerk dat die ANC leiers gereeld in restaurante en hotelle opgemerk is en is as “hoender-in-mandjies vryheidsvegters” beskryf. Gedurende 1970 het ZAPU besluit om nog ŉ guerrilla afdeling na Rhodesië te stuur, die ANC het egter geen kaders genomineer nie, aangesien die organisasie ŉ aantal interne probleme ondervind het. Shubin het opgemerk dat die ANC en ZAPU/ZIPRA nie hul doelstellings bereik het nie, nieteenstaande hul braafheid en ondernemingsgees. Dit het geblyk dat die ANC en MK leiers het nie die operasies agterna gevalueer het tov doelstellings bereik, maar eerder gekonsentreer om hul rol in die stryd te bevorder en politieke ondersteuning te werf. Alhoewel Slovo erken het dat die Wankie en Sipolilo kampanjes ŉ mislukking was, het hy geargumenteer dat dit ŉ “demonstrasie” was van ŉ vryheid party se kapasiteit om ŉ nuwe stryd te voer. Volgens hom was sulke aksies van kardinale belang om politieke alliansies en ondersteuning te verkry. Dit het die ANC geleentheid gegee om die reaktiewe Morogoro konferensie te hou en om “nuwe taktiek en organisasie strukture” te bespreek. Die Hani memorandum is slegs een keer (meer as 50 jaar gelede) gepubliseer, en daar word dikwels daarna verwys, dit blyk egter dat daar nie ŉ volledige afskrif in enige openbare biblioteek bestaan nie. Die gepubliseerde publikasie is egter ŉ onduidelike joernaal wat in ballingskap opgestel is. Geen identifikasie, datum, inhoud, konteks, of die name van die ondertekenaars word vermeld nie. In sy boek: “A view from Moscow” verskaf Vladimir Shubin (1999) ŉ akkurate opsomming van die memorandum se inhoud, dit blyk dat die kopieë waartoe hy toegang gehad het in die Sowjet se argiewe nie vir publikasie, maar slegs intern tot die Sowjet se diplomate versprei is. Geen name of ondertekenaars word vermeld nie. Die nie beskikbaarheid van die memorandum het nie verhoed van dat aanhalings tydens politieke gesprekke geskied het nie. Selfs na 50 jaar plus is dit nog steeds invloedryk. Tydens die bekendstelling van die Chris Hani Munisipaliteit se Bevryding Roete by Hani se geboorteplek, Sabelele, naby Cofimvaba in die Oos Kaap op 10 April 2008, met die 15 jarige herdenking van sy dood, het die Sekretaris van die SAKP, Gwen Mantashe, vrylik gebruik gemaak van die Marksistiese dialek – stellings, en teenstellings sowel as die kunsmatige – om die drie groot konferensies in die ANC: Morogoro (1969), Kabwe (1985) en Polokwane (2007) te verbind. Hy trek ŉ parallel van die drie, en beskou elkeen se doel, die ontevredenheid met leierskap, indien nie muitery, om uitstaande sake te bespreek, wat gelei het tot hervorming en versterking. Hy verwys na die Hani memorandum, wat inderdaad muitery was, wat tot die Morogoro Konferensie gelei het. Die motivering van die “Hani Memorandum” het beslag gekry nadat die oorlewendes van die Wankie en Sipolilo Kampanjes geskok was dat daar geen amptelike verwelkom deur die leierskorps plaasgevind het nie, en die feit dat hulle nie ontlont is met die doel om lesse van die mislukte kampanjes te leer nie. Later gedurende 1970 het Hani ŉ interne navraag kommissie meegedeel dat hy gevind het dat die ANC alliansie vermuf en verswak is. Daar was geen rigting, algemene verwarring en onwilligheid om enige lesse uit die revolusie te bespreek nie. Dit was tydens hierdie onsekere tydperk dat die “Hani Memorandum” sy beslag gekry het, heel moontlik Januarie 1969. Hierna het ŉ tweede memorandum die lig gesien, wat ŉ volledige agtergrond van die eerste memorandum verskaf het, wat in Maart 1969 verskyn het met die hulp van Jack Simons, bevattende gronde teen hul skorsing (omdat hulle dit gewaag het om die onbevoegde ANC alliansie te kritiseer). Hulle punte het ingesluit dat die memorandum opgestel is om dit te bespreek met die uitvoerend komitee. Die sekretaris - generaal van die ANC alliansie Duma Nokwe het ŉ vyandelike houding ingeneem, sy houding was dat die memorandum onbeduidend was en dat hy hulle een-een te woord sou staan maar nie as ŉ groep nie. Die groep het dit as onpolities beskou en geweier om gehoor te gee. Die Kommissariaat het op die einde toestemming verleen dat ses lede van die Uitvoerende 47 Nongqai Vol 13 No 4

Komitee (UK) van die ANC alliansie die groep te woord sou staan. Die groep beswaardes is versoek om hul verklaring te tik en afskrifte aan lede van die UK te besorg. Hani het verantwoordelikheid vir die skryf van die memorandum geneem. Groot was hul verbasing dat lede van die Militêre Hoofkantoor en Militêre Streeks administrasie ook teenwoordig was. Die voorsitter van die komitee het egter hulle punte verwerp en die vergadering gesluit. Met die tweede memorandum het die groep aanvoer dat hulle meegedeel is dat hulle gearresteer gaan word vir verraad; dat gate gegrawe is waarin die aangeklaagdes gegooi sou word, dit is egter deur die president van die ANC verhoed, waarop hy aangedring het dat hulle voor die komitee kon verskyn om hulle menings te lug. Die leiers het egter nie die memorandum met hulle bespreek nie, hulle was van mening dat die memorandum nie hulle werk was nie, en deur onbekende persone gebruik word om hul saak te bevorder. Die ondertekenaars is in hul MK poste geskors en nie toegelaat om te appelleer en enige vergaderings by te woon nie. Hul besware dat getuies teen hulle nie in hul teenwoordigheid voor die komitee verskyn het nie, het op dowe ore geval. Aan die einde was dit duidelik dat die militêre bevelvoerder Joe Modise en Duma Nokwe die hoof beskuldigdes in die memorandum, heel ontevrede was oor die memorandum en dat die lede van die komitee daarop uit was om die opstellers, swaar strawwe op te lê. Dit is wyd geglo dat die beskuldigdes ter dood veroordeel was. Daar is wel gevind dat grafte gegrawe is. Tambo het aanspreeklikheid aanvaar dat die ANC se leierskorps gefaal het. Hy het ook aangekondig dat die Morogoro konferensie aan die einde van April – oor twee maande sou plaasvind. Die ondertekenaars van die memorandum is egter nie na die konferensie genooi nie. Daarna is twee lede van die NUK ook geskors. Tydens die konferensie is Tambo herverkies as President en Nokwe het sy pos as sekretaris -generaal verloor. Daar is ook ŉ groot besluit geneem dat alle rasgroepe voortaan kon aansluit by die MK. Hulle is egter nie toegelaat om verkies te word tot die NUK nie. Daarna is ŉ nuwe Strategie en Taktiek dokument ook opgestel. Alle rassegroepe kon wel by die Revolusionêre Raad aansluit. Terselfdertyd het die ANC onder druk verkeer van die regerings van Zambië en Tanzanië om hul opleidingskampe te sluit. Hierdie besluit is tydens die Lusaka Dokument in 1969, met gepaardgaande onttrekking van gewapende geweld vanaf SA – ŉ verdere gevolg van die mislukte Wankie en Sipolilo kampanjes. Die Hani Memorandum het hom ook uitgespreek teen ondemokratiese besluitnemings, verantwoordelikheid, klasse verskil binne die ANC, nepotisme, korrupsie en drakoniese dissipline, gedurende die ballingskap tydperk, wat selfs vandag nog relevant is. In Januarie 1969, het Ben Turok ook ŉ memorandum opgestel wat Hani se memorandum ondersteun het. In die memorandum kritiseer hy die ANC wanadministrasie, outokrasie, dronkenskap van sommige ANC leiers. Wat hom die meeste ontstel het was die afbrekende houdings teenoor die MK soldate. Gedurende die tweede helfte van die dekade gedurende 1967 en 1968 is twee pogings aangewend om opgeleide MK lede na SA te infiltreer, die eerste was die Wankie Kampanje waar die MK lede saam met “Zimbabwe People’s Revolutionary Army” (ZIPRA) bewapen met moderne wapens in Rhodesië te staan gekom het teen die veiligheidsmagte wat die Suid Afrikaanse Weermag (SAW) en Suid Afrikaanse Polisie (SAP) ingesluit het. Die hoofdoel van die infiltrasie was om basisse in Rhodesië te stig om deurgang na SA te vergemaklik. Die tweede kampanje was die Sipolilo Kampanje, hier het die MK kaders kragte saamgesnoer met “Zimbabwe African National Union” (ZANU) Teen 1964 is ongeveer 300 MK rekrute gestuur om militêre opleiding in verskeie Afrika state Egipte, Algerië en Morokko en oorsese lande soos China, die Sowjet Unie, Tsjeggo-Slawakye en verskeie lande in Oos Europa, onder andere Oos Duitsland, te ondergaan. Teen 1965, het die MK tussen 48 Nongqai Vol 13 No 4

300 en 500 opgeleide kaders gehad. Die arrestasie van Braam Fisher was ŉ verdere slag vir die MK, nadat hul poging om ŉ ondergrondse netwerk op die been te bring in die wiele gery is. Fisher moes transito plekke in SA identifiseer. Desnieteenstaande die ANC se plan om ŉ guerrilla oorlogvoering in SA te voer, het dit teen die einde van 1965 duidelik begin word dat hul grootste probleem sou wees, hoe om groot getalle militêre opgeleide soldate ongemerk die land in te bring. Die paar uitgesoekte MK lede wat opleiding as loodse om vliegtuie en duikbote op afgesonderde plekke te land het nie gerealiseer nie, aangesien geen land bereid was om hul duikbote en vragvliegtuie op te offer nie. Dus was die opgeleide MK guerrillas vir onbepaalde tye in basisse soos Kongwa vasgevang, waar hulle gesit en broei het op hul misnoeë. Die verskillende opleiding in Soviet (stedelike terreur) teenoor China en Vietnam (guerrilla-oorlogvoering) het meegebring dat strategie en taktiek gebots het. Opleiding van MK Kaders: Verdere opleiding is weer ondergaan in Guerrilla oorlogvoering en hoe om ondergronds te opereer. Nadat die opgeleide MK lede se getalle tot ongeveer 500 gestyg het, is die meeste in vier oorgang basisse in Kongwa Tanzanië gevestig. Die verwagting was te alle tye dat hul verblyf in die kampe van korte duur sou, niemand het enige tasse saamgeneem nie, seilsakke moes maar doen. Die opgeleides moes maar verlief neem dat dit langer gaan neem om terug te keer na SA. Die kampe was ver van die beskawing geleë, daar is bv niemand opgemerk in pakke klere nie, en vroumense was so skaars soos hoendertande. Die kos was ook nie na wense nie. Met die eerste vragmotors wat opgedaag het hulle uitbundig geskreeu “Kuyahanjwa” (ons gaan huis toe) nadat hulle aangeneem het dat dit militêre vragmotors was wat hulle kom optel om in SA in te sypel en te veg. Helaas, dit was vragmotors wat voorrade aan winkels gelewer het. Die teleurstelling het hooggety gevier, en kaders van Natal, het ŉ militêre voertuig in die kamp gesteel en na die ANC Hoof Kantoor in Morogoro, om hul griewe met die leiers aldaar te bespreek, en gemeld dat hulle tyd mors in die kampe met niks om te doen nie, en hulle wil aan die vryheidstryd in SA deelneem. Die probleem was om die mees geskikte deurgang roete na SA te vind. Aanvanklik was Botswana die ideale keuse, wat sedert 1961 deur die MK kaders gebruik is. Met Botswana se onafhanklikheid in 1966, het hul al hoe meer druk van SA ervaar om nie terroriste te huisves om die regering in SA te omver te werp nie. Botswana het nie ŉ keuse gehad as hul ekonomies wou oorleef nie, veral met die dreigement dat as hul nie gehoor gee nie, al Botswana se trek arbeiders in die myne in SA, teruggestuur sou word. Dit het ook gou duidelik geword dat die MK nie SA deur Mosambiek sou kon bereik nie, aangesien die suidelike provinsies wat op die grens van SA was nog nie onafhanklik was nie. Al opsie was die deurgang deur Rhodesië. Die voordele was dat hul politieke oortuigings, kulturele gewoontes, en religieuse en taalverwante bande gedeel het. Matabele was nou verwant aan Zoeloe en Xhosa, wat kommunikasie sou vergemaklik. Venda was ook nou verwant aan Shona. Nadat pogings om deur Botswana en Mosambiek te infiltreer nie geslaag het nie, was die plan dus om voort te gaan met die Rhodesië roete en om basisse te stig. Stigting van Mbokodo (die klip wat fyn maal) Nadat die ANC, SAKP en PAC in die vroeë 1960's in SA verpletter is deur middel van (dmv) aanhouding sonder verhore en polisie infiltrasie, het hulle in geheimhouding 'n sekuriteit departement grootliks gebaseer op die “Komitet Gosudartvennoy Bezopasnoti” (KGB – vertaal tot Komitee vir Staats Sekuriteit) en die Stasi (Oos-Duitsland Geheime Polisie, KGB agter die skerms) op die been gebring, naamlik Mbokodo (die klip wat fyn maal). Dié departement is tot stand gebring om die teen-intelligensie departement van die MK se onvermoë verbloem. Hulle het bitter min sukses behaal met hul primêre taak om spioene in eie geledere uit te snuffel wat saam met die goed opgeleide veiligheidsmagte gewerk het, dus het hulle straf kampe in Angola gestig (Nova Catengua 49 Nongqai Vol 13 No 4

en Panga). Die SAKP het die ruggraat van die ANC gevorm in ballingskap. Hulle het gevangenisse in Mosambiek, Zambië, Tanzanië, Angola en Uganda beheer. Mbokodo se senior personeel het oa bestaan uit Jacob Zuma, wie se tweede naam, Gedleyihlekisa, wat “die een wat glimlag terwyl hy jou seermaak” (hy het in 1959 by die ANC aangesluit. Hy was die seun van ŉ polisieman en ŉ huiswerker in die plattelandse gemeenskap in KwaZulu Natal, en het baie min formele onderwys opleiding ondergaan. In Junie 1963 is hy en vyftig ander rekrute op die grens met Botswana gearresteer oppad om militêre opleiding te ondergaan. Zuma word skuldig bevind en gevonnis tot 10 jaar gevangenisstraf op Robben Eiland. Mbokodo: Sekuriteit in ANC kampe 1969-1990 Die ANC se departement van Nasionale Intelligensie en Sekuriteit (NIS) is gedurende April 1969 gestig om om die organisasie se strukture te beskerm. Agtergrond Eerstens was hul doel om infiltrasie in die ANC hok te slaan, en veral in die MK (militêre vleuel), deur die militêre veiligheidsmagte van SA. Tweedens het hul dit ten doel gehad om inligting in te samel van die SA regering se beplanning en strategie, derdens om die skade van infiltrasie deur SA agente te minimaliseer, en vierdens om teikens in SA te identifiseer vir operasionele aanslae teen SA. Lojale en bekwame lede wie vir hulself kon dink is gebrandmerk as 'vyandelike agente', gevange geneem, vermoor of uitgesluit van verantwoordelike poste. Beskuldigdes is op geen stadium toegelaat om enige getuienis te roep om hul onskuld te bewys nie. Hierdie klimaat van rigiede ortodokse, waar die skeiding van publieke en private gedagtes die reël was, het gelei tot 'n ideale kultuur tot bevordering van senior posisies van ANC en MK lede, veral in Mbokodo op sigself. Dit is dus geen verassing dat die Mbokodo strukture gedurende 1980's 'n sub-kontinentale kriminele netwerk op die been gebring het, betrokke in smokkel van verdowingsmiddels en edelgesteentes vanuit Angola deur Zambië na SA, in ruil vir gesteelde voertuie (op 'n stadium was die "Duitse takeaways" - duur Duitse voertuie baie gewild). Die meeste moorde deur Mbokodo was om te verhoed dat informasie van hooggeplaaste ANC, MK bestuurslui en senior agente in Mbokodo uitlek. Mzwai Piliso was vir lank die hoof van Mbokodo. Hy is gedurende Mei 1969 verkies tot die ANC se Nasionale Uitvoerende Komitee. Sedert Januarie 1980 was Edward Laurence @ Ralp / Leonard van die Natal “Machinery’ betrokke by MK kaders wat na SA geïnfiltreer het, in drie gevalle is van die kaders gearresteer en gedood en telkens het Laurence “ontsnap”. Die MK het begin agterdogtig geraak en hom gearresteer en in een van die aanhoudings kampe aangehou is, waar hy hom self vergiftig het. Die volgende oomblik het hulle Thami Zulu (wat ŉ BSc graad in Swaziland verwerf het) en die bevelvoerder van die Natal “Machinery” was, ook gearresteer en in een van die aanhoudings kampe aangehou, sonder enige bewyse. Piliso die hoof van die kamp het Zulu aangerand en is deur Chris Hani sy vriend besoek, Zulu het Hani meegedeel dat hy nie meer kan uithou nie en dat hulle hom gaan doodmaak. In November 1989 is Zulu inderhaas na Dr Ralph Mgijima die hoof van die ANC se Gesondheid Departement in Lusaka gebring. Die dr was geskok deur Zulu se toestand en algemene swakheid. Zulu het hom meegedeel dat hy in isolasie in ŉ enkel sel deur Pilisilo aangehou is. Na 5 dae se behandeling is Zulu oorlede. Die Motsueyane Kommissie wat saamgestel is na die Skweyiya Verslag, en verslag van die Amnestie Internasionaal in 1992, het die volgende bevindings gemaak, dat aangehoudenes in martel kampe onder haglike omstandighede aangehou, en swak behandeling ontvang het. Onmenslike omstandighede het ingesluit: • lang tye van isolasie en afsonderlike opsluiting; 50 Nongqai Vol 13 No 4

• gereelde aanrandings, oor die hele lyf, onder die voete en hele lyf met koejawel stokke (koejawel sap behandeling) of met koffie stokke (koffie behandeling); • Napalm – aangesmeer aan liggame, asook blare wat ontsettende jeukery veroorsaak het; • “Pompa” oppomp van wange, waarna klappe gevolg het wat ondraaglike pyn aan die ore veroorsaak het: • Papaja – gesigte van aangehoudenes is met papaja skille besmeer en geslaan; •Beirut – geslaan terwyl nakend en gesig na onder op grond gelê het; • Helikopter – hande en voete vasgebind aan ŉ hout paal soos ŉ vark op ŉ spit: • Aan ŉ boom vir lang tye vasgebind ten aanskoue van almal: • Rooi miere binne in klere gegooi van vasgebinde lede en voos gebyt: • “geslag” – binne in skouer diepte gat geplaas en beveel om uit te klim en dan op hande en kop geslaan: • uitgehonger – geen kos as straf: • hout kap vir ure aaneen: • 1,000 liter watertenk – volmaak en sleep van watertenk ŉ heuwel uit deur aangehoudenes terwyl hulle geslaan word; • derde graad se ondervraging – aanhoudende ondervraging vir twee of meer dae; • in ‘n verslag van die Weekly Mail, wat ŉ onderhoud met Patrick Hlongwane (ook ŉ aangehoudene) gevoer het, het hy meegedeel dat sy linkerhand in kokende teer gedruk is en kokende tee oor hom uitgegooi is, dan was daar ook tye dat hy geen kos of water vir 3 dae ontvang het nie. Gedurende Mei 1969 beveel die Tanzaniese regering die ANC om hul basisse toe te maak en hulself te verwyder aangesien die MK ŉ veiligheids risiko is. die Sowjet Unie verkry toestemming om die MK lede per vliegtuig te verwyder na die Sowjet unie om ŉ opknapping kursus te deurloop. Voor die Waarheid en Versoenings Kommissie (WVK) in 1997, het die ANC erken dat daar probleme was, maar dat dit nie wydverspreid was nie, en dat ingryping van tyd tot tyd nodig was – en dat Mzwai Piliso ernstig vermaan is. Hierdie tipe straf, vanuit enige hoek, is krimineel en onmenslik, wat gelei het tot negatiwiteit onder die opgeleides. Op ŉ vraag hoekom Piliso sy pos behou het, het die ANC geantwoord dat volgehoue straf nie die antwoord was, en dat hulle na die rehabilitering van die veroordeeldes hul weer sou inskakel by die strukture. Na 1994, in 2004 het die Demokratiese Alliansie ŉ brief aan die Minister van Intelligensie (Ronnie Kasrils) Mense Regte Kommissie (Jody Kollpen) geskryf, nadat die Nasionale Intelligensie Agentskap na Piliso vernoem is. Beide het geweier om enige stappe te neem. Kasrils se antwoord was dat Piliso besig was met ŉ legitieme stryd teen die regering, teen wie die wêreld te velde getrek het en verklaar het dat apartheid ŉ misdaad teen menseregte en dat Piliso volle verantwoordelikheid vir sy dade aanvaar het. Kollapen het geargumenteer dat Pilisio se dade teen sy eie mense geregverdig was in die stryd teen apartheid. Alle transformasie het uitsluitlik op die ANC se terme geskied. Gewelddadige marteling deur Pilisio word geloof, erken en verdedig – aangesien hul stryd van geweld en sabotasie word geregverdig, nieteenstaande die feit dat die slagoffers meestal ANC lede was nie. Gedurende 1973 word Zuma vrygelaat. In 1975 vlug hy na Swaziland, nadat rekrute hom impliseer, wat op die SA grens gearresteer is oppad om militêre opleiding te ondergaan. Gedurende 1976 keer Zuma terug na KwaZulu Natal om rekrute vir militêre opleiding te werf. Junie word Zuma en ander ANC lede gearresteer vir die werwing en dien weer gevangenisstraf uit. Chris Hani het in 1974 in Lesotho gearriveer en sy pa besoek wat aldaar woonagtig was nadat hy SA verlaat het. Daar is hy voorgestel aan ANC simpatiseerders en het ondergrondse eenhede saamgestel om met eenhede in die Oos Kaap te skakel, veral in die Transkei en Grens streke as infiltrasie roetes vir opgeleide guerrillas. Die MK het dan ook sabotasie aanvalle van Lesotho in Port Elizabeth en Oos Londen geloods. 51 Nongqai Vol 13 No 4

Die strategiese posisie van Swaziland, naby aan Natal, Johannesburg en Pretoria was van kardinale belang vir die ANC volgens Simpson in sy boek MK, veral tussen 1960 en 1979, betreffende SA se vlugtelinge in groot getalle in die 1950’s en 1960’s in Swaziland gearriveer het. Hier is dan ook ondergrondse MK vestings gevestig, en Thabo Mbeki, Maxwell Sisulu, Oliver Tambo, Jacob Zuma en John Nkadimeng was hier behulpsaam. Verskeie Veilige Huise is dan ook hier gevestig as transito verblyf huise. Swaziland is ook gebruik as deurgang roete tot in Mosambiek en ander Afrika lande vir militêre opleiding en in die Sowjet Unie en Oos Europa. Na die val van Portugese kolonie in Angola gedurende 1975, is die ANC toegelaat om opleidingskampe op te rig, van die kampe is rehabilitering kampe genoem. By kamp 32, ook bekend as Quatro, was daar min sprake van rehabilitasie en is vermelde kamp aangewend vir aanhouding en martelkamp vir persone wat daarvan verdink het die ANC verraai het (geen bewyse is egter voorgelê nie en geen getuies is toegelaat om hul onskuld te bewys nie). Verder is alle persone wat betrokke was by misdade ook in hierdie martel kampe aangehou. Mbokodo, die sekuriteit seksie, het 'n reputasie opgebou wat alle tekens van meningsverskille in kampe opgelos is en die opspoor van sondebokke, hetsy geldig of valse beskuldigings, tot aanhouding gelei het. Dit was eers in 1971 dat stabiliteit weer teruggekeer het en die posisie van die ANC in Lusaka afgeneem het en eers weer herstel is na die rekrute van die Soweto Opstande in 1976 opgedaag het. Geen wonder dat van die terugkerende terroriste, nadat hulle lang tye moes wag om te hoor watter teikens hulle moes opblaas, besluit het om die plofstowwe en wapens te begrawe en lynreg met opdragte – hulleself weer as “normale” mense in bekende woongebiede te vestig het, om aan te gaan met hul lewens. Individuele ANC en MK leiers het luukse wooneenhede, voertuie, salarisse en toelaes aan hulself toegeëien. Dit het aanleiding gegee dat hulle hulself as ŉ middelklas opgebou het in die revolusionêre organisasie. Vroue lede is deur die leierskorps misbruik en klagtes of teenstand het gelei tot aanklagte dat hul “spioene’ is en is hulle ook opgesluit in martel-kampe. Hierdie dubbele standaarde en aanvanklike misleiding, dat hulle gewerf is om verder te gaan studeer, het geweldige onmin veroorsaak. Nieteenstaande die feit dat die ANC 'n Gedragskode vir die organisasie opgestel het, was dit primêr 'n meganisme om teen sy lede op te tree en was dit nie van toepassing op die ANC leierskorps nie. Regtens het die ANC lede geen beskerming ontvang van die lande waar die kampe gesetel was nie. Die regerings het glad nie tussenbei getree waar die ANC leierskorps sy lede brutaal gemartel het of om die lewe gebring het nie. Alhoewel die MK, trots bekend gestaan het as 'die mense se weermag', was daar onvermydelike spanning tussen die verwagtinge van militêre dissipline en die verwagtinge dat hul leiers demokraties aan die kaders verantwoordelik sou wees. Stories het vrylik gesirkuleer dat die leierskorps in Lusaka betrokke was in smokkelhandel. Die leierskorps het nie daarin geslaag om genoegsame inligting in te win tov infiltrasie deur die SA magte nie; dan was daar geen vernuwing en inisiatief om geskikte roetes na en van SA daar te stel nie, dus is roetes en agente oor en oor aangewend, met verduisterde geld, wat tot gevolg gehad het dat die troepe in hinderlae gearresteer is en in baie gevalle is hulle doodgeskiet sodra hulle probeer terugveg het. Van die ANC se leierskorps het van die kaders vir eie gewin aangewend, selfs om vir hulle klere in SA af te haal. Daar was ook ŉ paar wit terroriste wat die sabotasie veldtog van die MK ondersteun het. Op 15 Desember 1981 stel Rodney Wilkinson “per ongeluk terroris” 4 kleefmyne op 2 reaktor koppe te 52 Nongqai Vol 13 No 4

Koeberg. Robinson, wat sy diensplig verrig het as ŉ korporaal, was ook ŉ SA nasionale swaardvegkampioen, waarna hy ŉ graad in bou wetenskap verwerf. Hy het saam met sy meisie in ŉ hippiekommune gebly. Nadat hul geld opgeraak het, het hy in 1979 werk gekry by ŉ konstruksie maatskappy wat Koeberg kernkrag-sentrale moes bou. Na 2 jaar by Koeberg, op sy meisie se aandrang steel hy ŉ stel bouplanne, neem dit na Rhodesië (vandag Zimbabwe) en maak kontak met die ANC lede. Die ANC het hom aanvanklik as ŉ spioen verdink, en hom eers aanvaar nadat die bouplanne deur Russiese kernkrag wetenskaplikes geverifieer is. In plaas van geld het die ANC hom opdrag gegee om Koeberg op te blaas. Vir die ANC sou dit ŉ reuse oorwinning wees aangesien hulle vermoed het dat Koeberg kernkrag ontwikkel word om atoombomme te vervaardig. Groot was Wilkinson se verligting nadat hy weer kontrakwerk by Koeberg aangebied is. Sy ANC hanteerder Aboobaker Ismail, moes hy eenkeer per maand in Swaziland gaan spreek. Onder die dekmantel dat hy dobbel, het hy die Casino besoek – baie wit persone uit SA het ook die Casino besoek, so hy sou nie aandag trek nie. Hy en Ismail het die teikens uitgesoek en daar is ooreengekom dat hy 2 kleefmyne op twee reaktor koppe sou plaas en 2 kleefmyne by die kontrolesentrum. Die oorspronklike datum vir die aanval is vir 16 Desember 1981 beplan om die Nasionale Party regering terug te kry vir die slag van Bloedrivier, gedurende 1838. Die kleefmyne is op 15 Desember geaktiveer om op die volgende dag op 16 Desember te detoneer. Op 16 Desember het die werkers vir hom ŉ afskeidpartytjie gehou. Regdeur die funksie was hy op sy senuwees dat die kleefmyne sal ontplof. Hy het egter die teikendatum gemis – heel moontlik het hy die verkeerde dikte lood stafies in die skakelaars gebruik, die dikte van die lood stafies waardeur die staal draadjie moet sny, bepaal die tydsverloop van detonering. Die kleefmyne het wel die volgende dag op 17 Desember gedetoneer. Die gevolg was strukturele skade sonder enige ongevalle – hy het nie sy huiswerk behoorlik gedoen nie, aangesien die kernreaktor dormant was, en nie gelaai was nie. Wilkinson het na Swaziland gevlug waar sy meisie Heather Gray by hom aangesluit het en hulle later getroud is. Na sy vrylating vlug Zuma weer na Maputo en in 1984 word hy aangestel as Hoof verteenwoordiger van die ANC en later hoof van die “Green House” die ANC se Mbokodo eenheid “geheime polisie” en intelligensie en teen-spioenasie eenheid. Gedurende Februarie 1986 verteenwoordig hy en Andrew Masondo (word gedurende Maart 1963 deur die polisie gearresteer nadat hy en vier ander kragpale in die Oos Kaap met plofstowwe gesaboteer het – nadat hulle bewysstukke in sy besit gevind het, waarna hy gevonnis word tot gevangenisstraf) die ANC in samesprekings met die Swaziland regering, nadat hulle opdrag gegee het dat alle ANC lede moet padgee uit Swaziland. Nadat menseregte vergrype in die kampe en sekuriteit afdeling met gepaardgaande muitery deur MK lede in 1984, is daar by die Kabwe Konfederasie in Mei 1985 besluit om die Teen-Intelligensie afdeling te vervang met 'n tydelike komitee. Die herstrukturering sou deur waargeneem word deur Joe Nhandhla, Alfred Nzo en Sizakele. Teen 1987 het die nuwe departement bekend gestaan as Departement van Intelligensie en Sekuriteit, waarna hulle ŉ dokument opgestel het: “Voorstelle en Besluite”. Hermanuis Loots, 'n senior MK lid, het die oorsake van die muitery in 1984 ondersoek nadat dit die ANC leierskap tot in sy fondamente geskud het. Loots met die alias James Stuart, het die vyfman kommissie gelei het die teendeel bevind dat die muitery nie deur "vyandelike magte" georganiseer is nie. Vermelde komitee het bevind dat die optrede spontaan was deur die kaders wat en in opstand teen die leiers in die kampe gekom het na aanleiding van die haglike omstandighede wat hul moes verduur, terwyl die leiers in luuksheid in Lusaka gebly het. Die kaders was ook ontevrede dat hulle beveel is om teen Unita die rebellie magte in Angola te veg, in plaas daarvan om teen die apartheid regering in SA te veg. Die Stuard verslag het die verskriklike brutaliteit van die sekuriteit departement teenoor hulle lede blootgestel. Indien Loots nie moed en integriteit blootgestel het onder enorme druk, die waarheid te 53 Nongqai Vol 13 No 4

ontbloot nie, sou daar massa slagting onder die MK lede plaasgevind het. Sy verslag was so onsmaaklik dat die nasionale uitvoerende bestuur die verslag heimlik opgepas het vir nege jaar. Die skokkende getuies, met gesteunde ooggetuie verklarings van lede wat teruggekeer het na SA, het Nelson Mandela genoodsaak om twee verdere ondersoeke te gelas tov mense- vergrype in kampe, een gedurende 1992 deur Regter Thembile Skweyiya en 'n ander in 1993 deur die besigheid leier Sam Motsueny. Die verslae saam met die Stuart verslag in 1993 vrygestel. Van die teruggekeerde terroriste wat gearresteer is het tydens ondervraging gemeld dat hulle ontsettend terug verlang het na hul stapelvoedsel van vleis en pap in die opleiding kampe in die buurlande. In plaas daarvan het hulle rys, swart boontjies en klein vissies uit die mere geëet . Loots is gerespekteer en hy is op die ANC nasionale uitvoerende aangestel is tot 1990. In 1994 tot 1999 is hy as die nie-uitvoerende voorsitter van die ANC front maatskappy Chancellor House Holdings aangestel tot sy dood (hy was 'n siviele ingenieur en is in 1961 by die MK aangesluit, waarna hy militêre opleiding in Odessa, Kisinev en Moskou ontvang het. Hy kon Engels, Afrikaans, Frans, Xhosa, Zulu, Sotho, Russies en Malagas praat. Die ANC se leierskap in ballingskap was verwyderd van die situasie in SA. Die MK het onafhanklik van die Politieke Organisasie geopereer, met geen koördinasie tussen die ANC en MK nie. Gedurende Mei 1986, besluit lede van die ANC NUK nadat daar nie veel vordering deur die MK lede in SA gemaak is nie, om die leiers in ballingskap terug na SA te stuur om die leierskap te neem. Jo Slovo, Mac Maharaj, Chris Hani, Zuma en Oliver Tambo dryf die operasie genaamd “Operation Vula’. Met operasie Vula (1986 -1990) is ŉ hernieude poging van stapel laat stuur om met gewapende geweld die land oor te vat, – met hierdie poging het die NUK besluit dat die om senior ANC / MK / SAKP kernleiers, die land in te bring, om die gewapende geweld aanslag te koördineer en beter beheer uit te oefen. Operasie Vula is genoodsaak deur die omvang van die gewapende geweld krisis, met geen tekens van ŉ aardskuddende deurbraak nie. Die ANC / MK / SAKP is verder onkant gevang deur die onrus wat in September 1984 uitgebreek het, alhoewel hulle van mening was dat die omstandighede meer gunstig was sedert 1961. Middel 1986 gedurende ŉ NUK Vergadering het Mac Maharaj ŉ gesprek aangeknoop met van die lede van die nasionale uitvoerende komitee, en ŉ voorstel gemaak – volgens hom was die enigste uitweg uit die moeras van mislukkings, om die senior leiers wat terug geskuif is na SA, bevel van alle operasies te neem. Chris Hani het die voorstel ter tafel gelê en Jacob Zuma het dit gesekondeer. Kodenaam Operasie Vula (maak oop – Zulu & Xhosa). Op 23 Julie 1987, ontplof ŉ karbom by Wits bevelspos se Drilsaal en 26 persone word beseer (beide soldate en burgerlike omstanders). Die Drilsaal is as teiken gekies, aangesien dit nie net ŉ militêre instelling was nie, maar ook ŉ historiese saal waar die 1956 Verraad verhoor plaasgevind het as deel van die politieke stryd. Die verhoor het plaasgevind van 1956 tot 1961 (nie te verwar met die Rivonia verhoor in 1964 nie) waar 156 gearresteer en aangekla is van verraad – insluitende verskeie politieke leiers, met bekendes soos Nelson Mandela, Ahmed Kathrada, Walter Sisulu, Helen Joseph Joe en Ruth Slovo om ŉ paar te noem. Almal is egter ‘onskuldig bevind’, die verhoor het egter veroorsaak dat Oliver Tambo (toe die ANC President) die land verlaat het en geforseer was om in ballingskap te verkeer. Die bom-operateur het tydens die Waarheid en Versoenings kommissie getuig dat hy 120kg plofstof in ŉ outomatiese voertuig gelaai het, die stuurwiel vasgebind het sodat die voertuig reguit vorentoe beweeg het, die bom se skakelaar geaktiveer het, die voertuig in rat gesit het en weggeloop het. 54 Nongqai Vol 13 No 4

Die bom-operateur was toe nou nie ŉ gefrustreerde ‘swart’ MK kader, sonder enige stemreg nie , maar ŉ ‘blou bloed’ ‘wit’ Afrikaner – Hein Grosskopf, ŉ inwoner van Linden en oud skolier van Linden Hoërskool, sy pa was ŉ vorige redakteur van die Beeld – hy het definitief nie voldoen aan die vereistes van ŉ kandidaat vir die ‘swart of rooi gevaar’ (kommunisties) nie. Hy het later tydens die Waarheid en Versoenings verhoor getuig dat hy ŉ beskeie, stil en teruggetrokke persoon was, en sy gekrenktheid ontwikkel het as skolier waar hy geboelie was en geterg is weens sy liberale idees. Hy het openlik verklaar dat hy nie vir verpligte militêre opleiding deur die weermag, sal rapporteer nie. Hy het dan ook gereël dat hy kwytskelding kry weens mediese redes. In 1986 sluit hy aan by die ANC en verlaat die land na Angola waar hy militêre opleiding ontvang. In 1987 het hy na SA teruggekeer op ŉ motorfiets, langs die pad het hy ŉ bakkie gekoop die motorfiets op gelaai en verder gery. Hy het voorts getuig dat hy 6 maande lank die bomaanslag op sy teiken die Drilsaal beplan het. Daarna het hy teruggekeer na Botswana, waar hy plofstof gelaai het en dit agter die sitplekke toe gesweis het. Die dag met die aanval het hy sy motorfiets twee blokke van die Drilsaal in Quartz straat geparkeer, die voertuig se stuurwiel vasgebind, en in rat gesit en weggeloop na die Sterland kompleks. Die bom het gedetoneer en 26 mense is beseer. Anita Klaassen was slegs 17 jaar oud toe sy haar linkeroog in die ontploffing verloor het. Minute voor die bom ontplof het, het sy voor die gebou met 2 soldate gestaan en gesels. Sy het opgemerk toe die bakkie parkeer word, naby waar hulle gestaan het. Sy het opgemerk dat Grosskopf in haar rigting kyk en hom toegesnou – “wat kyk jy – ek is nie te koop nie” (die area rondom die Wits bevelspos was ŉ gesogte ‘rooilig area’, bekend vir sy prostitute). Hy het omgedraai en weggestap en kort daarna het die bom ontplof. Nadat sy van die slag herstel het, het sy opgemerk dat een soldaat geringe beserings opgedoen het, terwyl korporaal Paul Duncan op die grond bewusteloos gelê het en bloei – hy het later heeltemal van sy beserings herstel. Nabetragting Met die Kerkstraat bom ondersoek, het die plofstof deskundiges skrapnel stukke van SZ-6 demolisie ladings gevind – daar is bereken dat daar 4x 6kg ladings (24 kg TNT) op die toneel gedetoneer is, dit het die dood van 19 persone veroorsaak terwyl daar 218 persone beseer is. Met die Witwatersrand SAW bevelspos karbom is net 26 persone beseer waarvan 3 persone, Klaasen en 2 soldate slegs meters van die karbom gestaan en gesels het – met 120 kg plofstof sou ons nou nog na hul oorblyfsels gesoek het. Simson meld ook op in sy boek dat dié sabotasie aanslag tot op datum die grootste bom was wat deur die MK gebruik is. die MK het ook agterna aanspraak gemaak op ‘n dawerende oorwinning, met 58 beseerdes en 1 persoon wat gedood is. Geen militêre of ander media bronne kon die dood bevestig nie. Geen foto’s of video materiaal beide van die SAW of nuusmedia is beskikbaar nie. Geen dooie SAW-lid se naam verskyn wat op die betrokke datum omgekom het is op die ererol aangeteken nie. Die grootste faktor wat die sabotasie planne van die ANC Alliansie laat sneuwel het was die selfde fout wat die VSA in Vietnam en Irak begaan het, naamlik dat hul nie kon staatmaak op die plaaslike bevolking se volkome ondersteuning nie. Op 21 Jul 1990, skakel Min Vlok vir Mandela en waarsku hom dat die veiligheidspolisie bewus is van operasie Vula, Maharaj word op 25 Julie 1990 gearresteer en die nuusmedia publiseer inligting oor operasie Vula oa dat die deurbraak gekom het nadat die veiligheidsmagte hul inligting gekoördineer het. Die veiligheidstak slaan toe op ŉ sogenaamde “veilige huis” van die ANC en lê beslag op ŉ rekenaar en ŉ dokument met kodes, wat hul in staat gestel het om 2,000 blaaie inligting af te laai, wat gebruik is deur die ondergrondse netwerk van die ANC / MK / SAKP, om met mekaar 55 Nongqai Vol 13 No 4

en met ander belanghebbende persone in Lusaka, Londen en Moskou te skakel. Daarna het ŉ klomp arrestasies gevolg. Weens die sensitiwiteit van die oorgangsregering samesprekings is die saak laat vaar en alle gearresteerdes is vrygelaat. Bronne: Simpson, T. 2016. Umkhonto we Siswe, The ANC’s Armed Struggle. Penguin Books. https://www.sahistory.org.za/sites/default/files/hani_memorandum.pdf https://47zhcvti0ul2ftip9rxo9fj9-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2017/05/PARI-L.E.3The-Politics-of-Corruption-Two-Competing-Definitions-Oct-20121.pdf https://www.sahistory.org.za/dated-event/john-harris-and-johannesburg-station-bomb https://samilitaryhistory.com/2017/08/05/the-truth-behind-the-bombing-of -wits-command https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02533950903076386 https://omalley.nelsonmandela.org/omalley/index.php/site/q/03lv02424/04lv02730/05lv03005/06lv0 3006/07lv03051/08lv03053.htm htpps://www.google.co.za/search?hl=station+bomb+by+harris&gsl+img.3 https://www.sowetanlive.co.za/news/2016-08-10-time-for-a-hani-memo/ https://eprints.soas.ac.uk/33708/1/11010471.pdf https://www.politicsweb.co.za/opinion/monument-to-a-torturer https://en.wikipedia.org/wiki/Molotov_cocktail https://twitter.com/vanOnselen https://www.jstor.org/stable/723845?seq=1 https://en.wikipedia.org/wiki/Department_of_National_Intelligence_and Security (South Africa) https://www.moneyweb.co.za/archive/jacob-zuma-mbokodo-and-the-death -of-thami-zulu/ https://www.sahistory.org.za/archive/james-stewart-anc-fighter-who-spoketruth-power-martin-plaut-1-february-2016 https://disa.ukzn.ac.za/sites/default/files/pdf_files/slaug92.8.pdf https://www.timeslive.co.za/sunday-times/news/2019-07-21-jacob-zumas-downward-trajectoryfrom-liberation-days/ http://sadet.co.za/docs/RTD/vol1/SADET1_chap12.pdf https://networks.h-net.org/node/10670/reviews/10811/molapo-shubin-anc-view-moscow https://www.thecairoreview.com/essays/bram-fischers-legacy/ https://www.sahistory.org.za/sites/default/files/archive-files/operation_mayibuye.pdf https://dsae.co.za/entry/operation-mayibuye/e05376 https://www.sahistory.org.za/archive/operation-mayibuye-document-found-police-lilliesleaf-farmrivonia-11-july-1963

SHARPEVILLE STILL DIVIDES A NATION! WHY? Maj Warren Brown There are two sides to every story. Every year since the incident, only one side of the facts has been published. This is the other side of the story, direct from inside the Sharpeville Police station at the time. The policemen involved were young men, (white and black) who had dedicated their lives to the eradication of crime, which at this time involved the clashes between the different factions during 1948 and 1960. We were always in the middle of these tribal dashes, trying to prevent the loss of life but to the detriment of our own lives. Just imagine these young men, 130 white and 77 black, trapped inside a police station surrounded by 20 thousand demonstrators, chanting, throwing rocks and stones, knobkerries, lengths of iron, swearing and shouting, storming the fence which was giving in due to the force of their weight.

56 Nongqai Vol 13 No 4

The noise was so intense that the orders of the commanding officer could not be heard, even over a short distance. We all feared that an attack was imminent! The images of our dead fellow officers, still fresh in our minds from a few months earlier at Cato Manor, caused us to be petrified! Our firearms were loaded and our fingers on the triggers with the anxiety building second by second. Every one of us, from the youngest constable to Lieutenant-Colonel Pienaar himself kept vigilant and our eyes on the fence, which was swaying under the weight, and we were expecting the inevitable. Suddenly the situation took a decisive turn. Lieutenant-Colonel Spencer was at the gate trying to restore calm. A man came to the gate and declared that he wished to surrender. Once the gate was opened for him, the crowd surged forward with such force, knocking the Lt-Col down. Simultaneously, three shots were fired at the police station and stones rained down on us. The next minute, without orders, we all started retaliating and returning fire with our 303 rifles at the advancing masses. They began to retreat and scatter in all different directions. During this nightmare, we heard the whistle of Lt-Col Pienaar and saw him run and stand in our direct fire to stop the shooting. All this took less than 20 seconds but one could almost say in a "twinkling of an eye" 69 people were dead and 180 wounded. Within one hour the ambulance service had collected and taken all the wounded and deceased to the hospital. A further incident occurred when a press reporter, on his way to Sharpeville Police Station, following the shooting, was attacked with stones and sticks. Shots too, were fired at his car. The police later established that his car had indeed been struck by a bullet. Lt-Col Pienaar subsequently declared that "he had not ordered the Policemen to open fire". There had been no time to do so! Such an order would not have been audible any way. Nevertheless, circumstances were such that when the crowd burst through the gates, such an order would have been given under normal circumstances, as this was an attack being launched on the police station and its members. Later the arms used in the attack on the police station were picked up and this told a story of its own. Although many died, had we not retaliated, many police officers or possibly all of us would have been killed that day. Weighing up all the facts, of this traumatic day, there is no doubt in my mind that the shooting was justified. Major W.W. Brown Ex Police Officer, Margate. •

Die “ou” brief van jare gelede is weer vanjaar wyd in die media – Facebook – versprei.

GEDENKBYEENKOMS VAN 50 JAAR VAN VROUE IN DIE POLISIE Sarie van Niekerk Op 1 Maart 1972 het die eerste 102 dames hul opwagting in die Suid-Afrikaanse Polisiekollege in Pretoria gemaak om die houvas wat die manlike geslag toe reeds vir 59 jaar op die polisiemag gehad het, baie dapper te verbreek. 57 Nongqai Vol 13 No 4

Min mense, selfs van die hoogste range in polisie geledere, het ons groep enige kans gegee om in die harde manlike wêreld te oorleef. Onder leiding van die destydse adjunkhoof van Helpmekaar Meisies Hoërskool in Johannesburg, het die voormalige onderwyseres Duveen Botha, met die rang van kolonel, die uitdaging aanvaar om die eerste groep vroue wat ooit as volwaardige polisiebeamptes opgelei sou word en oor die land versprei word, die pioniers van vroue in die polisie te maak, Maklik was dit nie gewees, maar ons groepie dames het die uitdaging met beide hande aangegryp en die ongelowiges wat geglo het vroue is te sag vir die werk van 'n polisiebeampte, verkeerd te bewys. Dit was swoeg en baie sweet en ja baie trane maar ons het deurgedruk en aan die einde van Junie 1972 is ons die land ingestuur. Die jare het aangestap en die dames in die polisie het gou bewys dat die besluit wat wyle min. Louis le Grange daardie tyd gemaak het toe hy die kabinet oortuig het daar is wel plek vir vroue in die Suid-Afrikaanse Polisie, die regte besluit was. Vandag, 50 jaar later is daar duisende vroue wat hul land met groot onderskeiding dien. Verlede jaar het ek skielik besluit die geleentheid om hierdie geskiedkundige dag in die SuidAfrikaanse Polisie sommer maar net so te laat verby gaan kan net eenvoudig nie gebeur nie. Ek het besluit dit moet op gepaste wyse gevier word. Na bietjie kopkrap en met die ondersteuning van my vriend brig. (afgetree) Hennie Heymans is daar toe besluit op ‘n gedenkdiens by die polisiegedenkteken by die Uniegebou. Na meer as ‘n jaar se beplanning het sowat 70 oudlede, waaronder ‘n paar van daardie eerste groep se vroue op Sondag 20 Maart 2022 saam met dienende lede van die polisiediens saamgetrek om op gepaste wyse die mylpaal in die polisie se geskiedenis te vier. Dit het bestaan uit ondermeer ‘n erediens gelei deur twee vroue, ‘n paar vroue wat van hulle lewe in die polisie gepraat het en ook genl. Johan van der Merwe, die laaste kommissaris van die Polisiemag, wat vertel het van die inpak wat die vroue gemaak het, Hennie Heymans het ook sy bydrae gelewer oor hoe hy die eerste vroue ervaar en ontvang het. Die verlede is in behoorlik in herinnering geroep, ons het hulde gebring aan hulle wat vandag nie meer met ons is nie, daar is dankie gesê vir almal wat betrokke was by die eerste groep heldinne, soos sommige vandag na daardie groep verwys,

58 Nongqai Vol 13 No 4

Ons het ook nie die dames vergeet wat die hoogste offer gebring het deur hul lewens vir hul land op te offer nie. Daar is vir hulle n kranslegging gehou en terwyl die klanke van die laaste taptoe deur die beuelblaser AO Laura van Niekerk, oor Pretoria weggesterf het, is daar ook hulde gebring aan hulle wat vandag nog bereid is om alles op te offer om te dien en te beskerm. Selfs die twee predikante wat die gedenkdiens gelei het, was uit eie geledere. Een van die eerste vroue kapelane in die polisie, kol. (ds) Elmien Oosthuizen en Frieda Müller, 'n lid van die 1972 groep wat later vir 'n prediker gaan studeer het, het die voorreg gehad om die woord te bedien. Al die onthou jy nog! Al die goeie en slegte dinge van daardie beginjare is herleef en trane het gevloei om mekaar ná 50 jaar weer te sien. Dit was soos n klompie spreeus in 'n bos, ons kon net eenvoudig nie uitgepraat raak nie. Die dag is afgesluit met ‘n heerlike ete en kuier. Al wat nou nog oorbly is: Sterkte aan die dames van vandag, bly trots op julleself, trots op julle uniform en bowenal, trots om ons land te dien en te beskerm. Nota van genl Van der Merwe na afloop van die verrigtinge: Sarie, Baie geluk met vanoggend se verrigtinge Sarie. Inderdaad 'n mylpaal in die vrouepolisie se geskiedenis en dit sal so in die annale aangeteken staan. Groete. Johan van der Merwe.

GEDENKBYEENKOMS : 50 GOUE JARE VAN VROUE IN DIE SUIDAFRIKAANSE POLISIE SONDAG 20 MAART 2022. Polisiegedenkteken, Pretoria PROGRAM 1. 2. 3. 4.

Openingsgebed Verwelkoming Voorstelling van predikers Gedenkdiens

5. Die rol van die vrouepolisie 6. Beuelspel 7. Die inpak van die vroue op SAPS

Dr. Casper Kruger Mariaan Linde Dr. Casper Kruger Elmien Oosthuizen Frieda Muller (McBride) Genl. J. v.d. van der Merwe Suid-Afrikaanse Polisiediens Anneke Pienaar 59 Nongqai Vol 13 No 4

8. Die vroue was die tyd ryp of nie 9. Huldeblyk aan brig. Duveen Botha 10. Kranslegging

Hennie Heymans Sarie van Niekerk

Die voorlees van die name van vroue wat in die uitvoering van hul pligte hul lewens vir die land gegee het. Ons sluit hierby in van die lede waarvan ons weet, wat in 2021 deur Covid hul lewens opgeoffer het terwyl hulle op die voorste linie diens gedoen het. Die trompetspeler sal AMAZING GRACE blaas terwyl die kranse gelê word 11. Bedankings 12. Slotgebed 13. Die laaste Taptoe

Sarie van Niekerk Elmien Oosthuizen Suid-Afrikaanse Polisiediens

DIE PROGRAM STAAN ONDER LEIDING VAN IDA VAN ZWEEL AS SEREMONIEMEESTER

1907: ROSETTENVILLE: TRANSVAAL POLICE

60 Nongqai Vol 13 No 4

FOTO’S: GEDENKBYEENKOMS VAN 50 JAAR VAN VROUE IN DIE POLISIE Glenn Elsden

Om die manne te verteenwoordig: Jannie Otto en Glenn Elsden.

Sarie van Niekerk stel haar boek: “50 Goue Jare” bekend wat handel oor die Vrouepolisie. 61 Nongqai Vol 13 No 4

FOTO’S: GEDENKBYEENKOMS VAN 50 JAAR VAN VROUE IN DIE POLISIE Toffie Risk

Vlnr: Jannie Otto, Glenn Elsden, Dana Kruger, Toffie Risk en Piet Fourie

Polisiedames saam met genl Van der Merwe afgeneem.

62 Nongqai Vol 13 No 4

Genl Van der Merwe aan die woord. [Die “S” van Servamus ontbreek.]

Die name van die dames wat aan diens gesterf het word afgelees voor die kranslegging.

63 Nongqai Vol 13 No 4

POLISIE SE EERSTE VROUELEDE TREK NOSTALGIEWS SAAM Sarie van Niekerk en Leonie Klootwyk

DANKBETUIGING Liewe Sarie, Baie dankie dat ons jou droom kon verwesenlik om die boek beskikbaar te hê by die gedenkdiens. Baie dankie vir jou leierskap, insig en entoesiasme met hierdie projek. Jy is ‘n “voorloper”!! Aan almal wat ons gehelp het en nog gaan help, baie dankie. Alle fondse geïn met die boek verkope word aan die Nongqai Trust geskenk wat tans redelik baie uitgawes elke maand in die gesig staar. HBH.

64 Nongqai Vol 13 No 4

65 Nongqai Vol 13 No 4

66 Nongqai Vol 13 No 4

OUDSERSANT JOHN KOTZE Genl Dirk Schoeman

“My ongelooflike bevoorregte besoek aan oud-kollega speurdersersant Kotze op Trafalgar, Suidkus van Kwa Zulu Natal. Merkwaardige man!” – Genl Dirk Schoeman. 67 Nongqai Vol 13 No 4

‘n Foto van Uvongo waar genl en mev Schoeman gekuier het. Die generaal skryf: “Hallo Hennie, tydens ons besoek, my vrou Naomi en ek, het John ook staaltjies met ons gedeel hoe hy die "hippies" vir ondersoekdoeleindes geïnfiltreer het en by geleentheid op die skoolbanke gaan sit om dwelms te ondersoek. Mooi dag. Groete, Dirk.

SAMPIE BLOM EN LEON WESSELS Sampie Blom Sampie Blom skryf: “Gewese Adjunk Minister van wet en orde, Leon Wessels en Sampie Blom, Veiligheidstak (Intelligensie-lid) het bietjie gaan skouer skuur en ‘n paar raak punte gedeel”. My pa het Leon vir die NP gewerf en gesorg dat hy in die Politiek beland het. Agv hiervan ken ek en Leon mekaar baie jare. •

Nota: Dr Leon Wessels en ek was saam op skool in Durban (Laerskool Port Natal) en na jare ontmoet ons weer in die polisiekollege. Hy was my troepleier – troep 7 berede. Ons paaie het ook gekruis toe hy ons minister was. Altyd ‘n ware heer en goeie leier gewees! - HBH

68 Nongqai Vol 13 No 4

PASSING OF WARRANT OFFICER SUBRAMONEY RUNGASAMY NAIDU Col Logan Govender

Photograph 1 Warrant Officer SR Naidu as a Constable 1948 - 2022 69 Nongqai Vol 13 No 4

TRIBUTE It is indeed a sad occasion for the former colleagues who had the honour and privilege of working alongside this Legend, Warrant Officer SR Naidu. He joined the SA Police during 1969 at SA Police, Pinetown and was called up to undergo his basic police training at SA Police, Training College, Wentworth, Durban.

Photograph 2 South African Police, Training College, Wentworth, Durban Platoon 13 November 1969 to April 1970 Members Identified • Second row: (L-R) 7th Hariram, (Brigadier Hari Badul); 10th Chaitoo, (Warrant Officer [Detective]), 3rd from right; • Third row: (L-R) 3rd Shunmugam, (Colonel Johnny Govender); 5th BD Naidoo, late (Sergeant Brain Naido); 10th Rajoo (Captain Tiger Rajoo Ellappan). • Fourth row: (L-R), 3rd Krishna (Brigadier Chris Thayer); 5th VN Pillay, late (Warrant Officer Lucy Nithia Pillay); 9th SR Naidu, late (Warrant Officer), 2nd right. (Platoon photograph courtesy of Colonel Johnny Govender) 70 Nongqai Vol 13 No 4

He was later posted to SA Police, Chatsworth, old station at Unit 2 and UNIT5). after serving SA Police, Pinetown. Naidu also served on the borders a number of times. He is considered a border veteran. A number of his extended family followed closely in his footsteps as a policeman and eventually also joined the South African Police. I was proudly associated with him the during 1976 until 1982, I thereafter joined the Detective Branch. During that short spell at the Charge Office and Enquiry Staff. I gained invaluable knowledge from him. He was a no nonsense, honest and diligent member. He retired during the 1990's, whilst still active at SA Police, Chatsworth. Legends at all their functions and gatherings in their videos and

photographs. Condolences to his family, May His Soul Rest in Peace Amen.

Captain Donan Martin Eitienne Lazarus

71 Nongqai Vol 13 No 4

Image 1 Funeral Notice OBITUARY Compiled by his daughter, Leandhrie Chetty Transcript: Compiled by his daughter, Leandhrie Chetty Subramoney Rungasamy Naidu Date of Birth: 11 August 1948 – Date of Death: 9 March 2022 Subramoney Rungasamy Naidu known as Runga, beloved husband, father, grandfather, brother, uncle, family and friend peacefully passed away at home on 9 March 2022. He was born on 11 August 1948 in Roosfontein to parents CS and Narainama Naidu. He grew up with Jaya, Reggie, Roy, Elvis, Rani, Vasantha and his late brothers Reuben and Sagren. Runga joined the police force in 1969 and retired in 1992 as a Warrant Officer. He married his wife Premie on 18 June 1976. They lived in Blue Jill Crescent for many years before moving to their final home in Arena Park. Runga had three children (Suren, Nolan and Leann) who married Leeandra, Marylin and Jody. His grandchildren whom was very dear to him which brought him much joy was Ethan, Adrian, Luke, Zak and Abbi. He enjoyed playing Golf, reading and watching cricket as well as western movies. He was known to be a truly generous man who lived by principles and values. Family meant the most to him. He loved to entertain, bringing joy and laughter to everyone around him. He always put in the extra effort, caring for their every need. 72 Nongqai Vol 13 No 4

Although he has now left his family behind, he will be sadly missed along life’s way, lovingly remembered every day, no longer in our life to share but in our hearts he will always be there. Thank You The family wishes to express their heartfelt gratitude and thanks to family, friends and neighbours for their words of sympathy and any assistance provided during this time of bereavement. God Bless. Image 2 Obituary

(Transcript courtesy of Ms Candice Perumal, daughter of the late Warrant Officer Dan Perumal, Dannhauser at my request) Logan Govender

73 Nongqai Vol 13 No 4

NAMAKWALAND: SAP WOLFBERG Tienie Fischer Hallo oom Hennie. Ek is Tienie Fischer (jnr.), jongste seun van wyle Brig Sakkie Fischer (een van 3 broers - Izak, Tienie en Hennie). Ek het gister op die witpad tussen Buffelsrivier en Kleinzee by die bouval van die eertydse Wolfberg Polisiestasie stilgehou. Mooi foto’s geneem van die stasie, wit klippe teen die rant wat die naam uitspel SAP WOLFBERG. Daar was ook name in wit verf met datums en magsnommer op rotse geverf. Dit was in die jare 60's ten tye van my pa se diens waar hy op Port Nolloth gestasie was. Ek was as voorskoolse seuntjie soms saam op sy stasiebesoeke en onthou veral Wolfberg en Hondeklipbaai. Ek weet nie of oom nog betrokke in by Nongqai nie, maar dit kon dalk goed storie gemaak het. Ek gaan paar van die foto’s aanstuur vir interessantheid: Onder my gade en ek afgeneem saam met genl Hennie Fischer:

74 Nongqai Vol 13 No 4

75 Nongqai Vol 13 No 4

76 Nongqai Vol 13 No 4

77 Nongqai Vol 13 No 4

1938: SAP WOLFBERG IN DIE ‘OU DAE’

Bron: Nongqai 1938. Kyk foto 3 vir die klippe wat mooi uitgepak is.

78 Nongqai Vol 13 No 4

Foto: Wally du Bruin

“JUDGES RULES! OK?” HBH Ons is eendag gedurende die vroeë 1970’s op die skietbaan, wyle Andy Taylor en ek. Ons was saam op Durban-veiligheidstak. Die skietbaan in Durban was destyds langs die see by die Blue Lagoon. So skiet ons Durban-Sentraal-manne saam en daar kom ‘n aantal speurders by, om ook te skiet. Andy Taylor so lang maar Engelsman vertel my toe die volgende storie: “Sien jy daai ou daar ...?” Ek knik my kop. “Hy is by die Punt se voertuigdiefstal-eenheid. So kom dit eendag dat ons twee nuwe polisiekarre by ‘Seksie 4’ kry. (Seksie 4 het die plek van Republikeinse Intelligensie (RI) ingeneem. RI is toe oorgeplaas na die Buro vir Staatsveiligheid.) Ek en Jerrie moes die polisievoertuie, onder dekking, by die munisipaliteit in Old Fort-weg gaan registreer. Ek het ŉ John Bull-stempel gaan koop. Ons het die vorms ingevul en ek het die stempel daarop geplaas as sou ons die karre by Grosvenor Motors gekoop het. Ongelukkig het ek Grosvenor Motors verkeer gespel - Grovenor Motors. Ons staan in die ry en die dame by die rekenaar wat die registrasies hanteer, sê: “Die rekenaar is aflyn – ons moet maar net so bietjie sit, sy sal ons roep.” Sy gaan stilletjies en skakel die voertuigtak te SAP Punt. Gou is die speurders daar en ek en Jerrie – my swart kollega - word gearresteer. 79 Nongqai Vol 13 No 4

Ons word, soos dit die gebruik is, geskei en apart ondervra. Die speurdersersant is nogal aggressief met sy ondervraging en ek mag nie aan hom erken dat ek ŉ geheime lid van die Mag is nie, aangesien ek onder dekking is. Ek onthou toe van regters reëls. Ewe slim vra ek: “Waarsku u nie ŉ mens vir volgens regters reëls nie?” Hy stap na my toe en gee my ŉ vreeslike klap teen die kop en sê: “Nou is jy gewaarsku volgens regters reëls!” In die kantoor langsaan kon ek hoor Ou Jerrie kreun! Ek vra toe om die offisier in bevel te sien en die sersant sê dat hy daar in bevel is. ŉ Ander speurder kom ingestap met die nuus: ‘Weet ‘sant wat? Dis twee pliesiekarre wat die manne gesteel het. Ek het die voertuie deursoek en in die een kattebak die logboeke en bandestate (SAP 132) gekry!’ Toe kreun ou Jerrie eers! Ons is opgesluit as verdagtes en toe ‘n offisier die selle besoek toe vra ek hom om luit-kol Frans Steenkamp te verwittig. So het ons later uitgekom en het ek in die praktyk ‘n les geleer ...”

ADDENDUM: LIEUTENANT-COLONEL (F) ANITA NAIDU: ONE OF THE FIRST INDIAN FEMALES INDUCTED INTO THE SOUTH AFRICAN POLICE. LIEUTENANT-COLONEL ANITA NAIDU: AFTERWORD: A JOURNEY TO ITS CONCLUSION (See Nongqai Vol 13 No 2B Lt Col Anita Naidu)

Afterword: K. Nelson Naidu A JOURNEY TO ITS CONCLUSION Ever heard of the quote 'the road is better than the Inn'? It was written over four hundred years ago by Miguel de Cervantes; who famously wrote Don Quixote. What did Cervantes mean by saying that? I think he meant that the journey (or the road), while tough and potentially arduous, is still preferable to being stopped, resting and no longer moving forward. I think he meant that moving forward is better - even - than after you've arrived. It's the looking-forward that gives us pleasure. We're happier going out to dinner, than we are after having been out. We're happier on Christmas morning than we are at the end of the day.... We humans are wired to want a challenge and to be 'on our way' somewhere. A Journey that started with the very first step in May 1982, I watched with bated breath for many years. Most times in pure admiration, other times with uneasiness and a sense of fear, for the very same road travelled is never the same, never certain and never predictable. For situations were often such… that everything can change at any moment, suddenly and forever. My Heroine’s Journey was not a summit to reach, but a summit that, when you reach it, shows you new summits in front of you waiting to be conquered. Each has to travel his / her own path. It cannot be replicated or prescribed, because each one of us is unique and so are our circumstances. Armed with this inspiration Anita, my loving and dear wife, 80 Nongqai Vol 13 No 4

partner, friend, companion, mother of our loving children and grandmother to our beautiful grandchildren – has set an example as a role-model to those that fear the road less travelled.

Armed with her dedication and commitment, faith in the Almighty and the blessings of her family, I have watched Anita willingly take on her responsibilities, with pride and joy, never a doubt in her mind, she would leave for duty over the 40 odd years – heading out to the various SAPS offices. Playing the role of a career woman, a mother, grandmother and wife – in itself is an “Accolade of Excellence”. Heading out each day on her journey, Anita did what she would repeatedly do: with commitment, dedication, purpose, love and happiness – “We are what we repeatedly do – Excellence, then, is not an act, but a habit” (Aristotle). Anita viewed her employment not as a “Job” but as an opportunity to “Serve” – Engaging and embracing her duties: both family and employment, in the spirit of a “never ending process”. Such was her dedication that neither was compromised. It became a blend, inseparable, yet uncompromised – selfless and satisfying, yet every moment cherished: good or bad; culminating in a life full of purpose, achievement, love, dignity, integrity, trust, loyalty are just a few to mention. Viewing her journey, I believe that life is a journey, often difficult and sometimes incredibly cruel, (especially losing close working colleagues and mentors over this 40-year period). Anita… A Heroine she is… having equipped herself with talents, Almighty’s Blessings and Gifts to allow her to blossom – keeping a happy and beautiful family and completing an Incredible Journey of 40 Years – An Opportunity to Serve…in the Employ of SAPS. To my beautiful and loving wife, Anita… I Salute YOU. Our Children and Grandchildren Salute You. May you enjoy your well-deserved Retirement. From: Your Loving Husband – K. Nelson Naidu

81 Nongqai Vol 13 No 4

SA CONSTABULARY: 1900 – 1908: MESS DRESS Mark Naude (NZ) via e-Bay

82 Nongqai Vol 13 No 4

POLISIESIELKUNDE: POLISIËRING EN STRES Dr Coert Mommsen Stres is ‘n term wat deesdae meer dikwels gebruik word. Om die begrip reg te verstaan is egter baie belangrik. Dr. Elizabeth Scott van die Webblad Verywellmind, definieer stres as volg: “Stres kan gedefinieer word as enige soort verandering wat fisiese, emosionele of sielkundige spanning veroorsaak. Stres is die liggaam se reaksie op enigiets wat jou aandag of optrede vereis. Elke mens ervaar stres in ‘n sekere mate. Die wyse wat jy egter hierop reageer maak ‘n groot verskil ten opsigte van ‘n mens se algemene welsyn”, 3 Aug. 2020 https://www.verywellmind.com/stres-andhealth-3145086 Dr. Scott noem die volgende tekens van stres: Sy meen “stres kan verdeel word in kort- en lang termyn tipes. Beide kan lei tot verskillende soorte simptome, maar kroniese stres kan ‘n ernstige tol eis en met verloop van tyd langdurige gesondheidsgevolge inhou.” “Van die meer algemene tekens van stres sluit in: Verandering van gemoedstemminge; Klam of sweterig handpalms; Verlaagde geslagsdrang; diarree; slaapprobleme; spysverteringsprobleme; duiseligheid; gevoelens van angstigheid; dikwels ongesteldheid; tande kners; hoofpyn; min energie; spierspanning, (veral in die nek en skouers); fisiese seerheid en pyn; versnelde hartklop; en bewing” Hoe om stres te identifiseer: Volgens Dr. Scott “is dit nie altyd maklik om stres te herken nie, maar daar is wel tekens dat jy te veel druk ervaar.” Sy meen: stres kom soms uit ‘n ooglopende bron, maar soms kan selfs klein hoeveelhede stres binne die werksituasie, skool, of vriende sy tol eis op mens se liggaam en gees. ”What is Stress? Scott, E. https://www.verywellmind.com/stres-andhealth-3145086 Dr. Scott meen mens moet let op veral die volgende indien jy vermoed jou stresvlak is te hoog: “Sielkundige tekens soos konsentrasie-probleme, kommer, angs en geheueprobleme, emosionele tekens soos kwaaiheid, geïrriteerdheid, buierigheid, frustrasie; fisiese tekens soos hoë bloeddruk, gewig veranderinge, herhaaldelike verkoues of infeksies en veranderinge in die menstruele siklus of geslagsdrang. Gedrag veranderinge soos swak selfsorg, ‘n tekort aan tyd om dinge te geniet of te steun op dwelms of alkohol om aan te pas.” Scott, E., ”What is Stress? https://www.verywellmind.com/stres-andhealth-3145086 In sy Doktorsgraad verhandeling getiteld FISIEKE INSTANDHOUDING EN WETSTOEPASSING: ’N IMPAKSTUDIE OP DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIEDIENS Universiteit van Pretoria, 2003, som Dr. C. Erasmus Department Biokinetika, Sport- en Vryetydwetenskappe die korttermyn en langtermyn gevolge van stres in polisiëring as volg op:

83 Nongqai Vol 13 No 4

Volgens die webblad Verywellmind kan akute stres soos wanneer mens betrokke is by ŉ natuurramp of woordewisseling, kan dit hartaanvalle sneller, lei na aritmieë en selfs Skielike dood. Laasgenoemde egter, gebeur meesal met mense wat probleme gehad het met een of ander hartsiekte. https://www.verywellmind.com/stres-and-health-3145086 Volgens die blad kan die volgende toestande deur stres beïnvloed word: Diabetes; Haarverlies; Hart siektes; Ooraktiewe skildklier; Vetsug; Seksuele disfunksie; Tand- en tandvleissiekte; en Maagsere Volgens die webblad Verywellmind is “stres nie ŉ spesifieke mediese diagnose nie en bestaan daar vir die behandeling hiervan nie ‘n enkel middel of metode nie. Behandeling van stres fokus op 84 Nongqai Vol 13 No 4

verandering van die situasie, die ontwikkeling van stres-hanteringsmeganismes, die gebruik van ontspanningsoefeninge en die behandeling van toestande wat deur kroniese stres veroorsaak is.” Die skrywers meen verder: “Sommige ingrepe wat kan help met stres is terapie, medikasie of komplimentêre en alternatiewe medisyne” https://www.verywellmind.com/stres-and-health3145086 (Die webblad Verywellmind wys daarop dat die inhoud van hul blad bedoel is vir inligtings- en opvoedkundige doeleindes is en nie ‘n plaasvervanger is vir mediese advies, diagnose of behandeling nie) https://www.verywellmind.com/stres-and-health-3145086 Die skrywers van ŉ Franse studie getiteld Sources and Assessment of Occupational Stres in the Police https://www.jstage.jst.go.jp/article/joh/45/6/45_6_358/_pdf Journal of Occupational Health 2003; 45: 358–364...... het die volgende Gevolgtrekking gemaak ten opsigte van die oorsake van stres onder wetstoepassers: Organisatoriese faktore soos werk oorbelading, burokratiese struikelblokke en outokratiese bestuursbenaderings kan potensieel skadelik vir polisie-funksionering wees, veral vir beamptes wat geen stokperdjies of vrye tyd aktiwiteite het nie. Volgens Mark Bond, Matt Loux en Shana Nicholson, (fakulteitslede van die Amerikaanse Militêre Universiteit) kan die Wetstoepasser stres bekamp deur: Maaltye te beplan en gesonde eetgewoontes te onderhou asook die gebruik van hoë-kalorie voedsel te beperk; vakansies en persoonlike vrye tyd noukeurig te skeduleer; gereelde mediese ondersoeke te ondergaan; jou werklas te verdeel en oortyd te verminder; binne jou inkomste- begrensing te bly sodat dit nie vir jou nodig is om ekstra werk te onderneem nie; 'n realistiese oefenprogram te ontwikkel asook om konstant oefening te kry; 'n patrollie kollega-sisteem te ontwikkel en hiertydens tyd te neem om mekaar se waak beurte te wissel; jou siviele vriende te behou wat jou sal help om van die werk af weg te kom en te voorkom dat jy tydens kuiers nie oor werksake te gesels nie. Indien jy voel dit vir jou moeilik of onmoontlik is om verder voort te gaan, kan jy een van die volgende noodnommers of instansies kontak: 0800 20 50 26 / 0800 70 80 90 Of: Die Suid Afrikaanse Angs en Depressie Groep: Google: https://www.sadag.org/images/pdf/sphere Die sinneloosheid van gemoedskwelling word mooi gereflekteer deur die volgende gesegde van Corrie ten Boom: Kommer beteken dat jy môre se las met vandag se krag dra. Jy dra twee dae se las gelyktydig. Jy beweeg vooruit na die dag van môre. Kommer ledig môre nie van sy verdriet nie – dit ledig vandag van sy krag. Hierdie artikel is geskryf, vryelik vertaal en saamgestel deur Coert Mommsen, D.Phil., M.A. Kliniese Sielkunde en EEG Tegnikus, Dinsdag,1 Maart 2022, 10:08

85 Nongqai Vol 13 No 4

NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)

86 Nongqai Vol 13 No 4

87 Nongqai Vol 13 No 4

THANK YOU! | DANKIE!

88 Nongqai Vol 13 No 4

WAT ANDER SÊ OOR POLISIESAKE | WHAT OTHERS SAY ABOUT POLICING

AANKONDIGING VAN VERVROEGDE BEËINDIGING VAN SITOLE SE DIENSKONTRAK SAL SPANNING OP HOOGSTE VLAK IN POLISIE VERLIG Dr. Pieter Groenewald Mediaverklaring uitgereik deur: Dr. Pieter Groenewald VF Plus-leier 25 Februarie 2022 Die aankondiging van die vervroegde beëindiging van die nasionale polisiekommissaris, genl. Khehla Sitole, se dienskontrak, sal daartoe bydra om die gespanne toestand tussen die polisie se senior bestuur en die ministerie van polisie te verlig. Dit beteken die polisie se senior bestuur sal nou meer kan fokus op die effektiewe bestryding van misdaad. Die werklikheid is dat die president die minister van polisie, Bheki Cele, ook moet vervang. Die rede hiervoor is dat Cele die rol van kommissaris wil speel terwyl hy ’n politikus is en nie ’n ervare en kundige polisieman is nie. Die kans is groot dat Cele ook sal probeer inmeng in die operasionele werking van die polisie onder ’n nuwe kommissaris. As minister mag hy dit nie doen nie. Indien dit gebeur, sal dit bloot ’n terugkeer wees na die huidige situasie waar groot spanning tussen die kommissaris en die minister bestaan. Die VF Plus wil dit duidelik stel dat die volgende kommissaris van polisie ’n persoon moet wees met deeglike ervaring van die polisiediens en nie ’n politieke aanstelling soos in die verlede voor die aanstelling van Sitole gebeur het nie. Pres. Cyril Ramaphosa behoort ’n komitee saam te stel bestaande uit kundiges in die polisiekunde voor wie kandidate moet verskyn vir keuring. Hierdie werkswyse word gevolg met die aanstelling van die hoofregter en dit behoort daarom ook gedoen te word met die aanstelling van die nasionale polisiekommissaris.

ZONDO-KOMMISSIE SAL BLOTE ONDERSOEKE EN OPTREDE

KLUGSPEL WEES

SONDER

Dr. Pieter Groenewald Mediaverklaring uitgereik deur: Dr. Pieter Groenewald VF Plus-leier 2 Maart 2022 Indien daar nie deeglike ondersoeke en optrede kom aan die hand van die bevindings van regter Raymond Zondo nie, sou dit beteken die kommissie was ŉ klugspel en ŉ vermorsing van geld. Die nasionale vervolgingsgesag (NVG) se ondersoekdirektoraat moet daarom so gou as moontlik met die ondersoeke begin. 89 Nongqai Vol 13 No 4

Van die persone wat prominent in die verslae genoem word, sluit in oud-president Jacob Zuma, Ace Magashule (geskorste sekretaris-generaal van die ANC), Dudu Myeni (voormalige voorsitter van die SAL) en nou ook Gwede Mantashe, minister van minerale bronne en energiesake. Hoe meer tyd egter verloop, hoe beter die geleentheid vir persone wat betrokke was by korrupsie en bedrog om hul spore dood te vee en veral betrokkenes by die Staatsveiligheidsagentskap (SVA) en misdaad-intelligensie sal alles moontlik doen om hul wandade te verdoesel. Die ondersoeke self kan moontlik ook etlike jare duur en hoe meer tyd verloop, hoe groter raak die gate in die vangnet. Die ANC moet besef dat staatskaping en die gevolge daarvan op sy rekening is en ŉ versuim om teen die skuldiges op te tree, sal by die stembus verreken word.

ONBILLIK OM VUURWAPEN-EIENAARS LANGER AAN ŉ LYNTJIE TE HOU OOR NUWE AMNESTIEPERIODE Dr. Pieter Groenewald Mediaverklaring uitgereik deur: Dr. Pieter Groenewald VF Plus-leier 2 Maart 2022 Vuurwapen-eienaars wie se lisensies verval het, is steeds in die duister nadat die minister van polisie, Bheki Cele, vandag ontwykend en vaag geantwoord het op vrae van die VF Plus oor die moontlikheid van onder meer ŉ nuwe amnestieperiode. Die minister het ŉ jaar gelede op ŉ soortgelyke vraag van die VF Plus laat blyk dat hy die versoek oor ŉ nuwe amnestie-tydperk vir die inhandiging van vuurwapens sou oorweeg aangesien so ŉ versoek volgens hom “billik” was. Dr. Pieter Groenewald, leier van die VF Plus, het die minister vandag gevra of hy steeds van voorneme is om ŉ nuwe amnestietydperk te bepaal waartydens vuurwapens ingehandig kan word sonder vervolging. Ook watter datum hy daarvoor in die vooruitsig stel. Die minister is ook gevra of vuurwapeneienaars dan weer die geleentheid sal kry om aansoek te doen om ŉ lisensie vir vuurwapens waarvan die lisensie verval het en of die wapens tuis bewaar kan word gegewe die hoë voorkoms van vuurwapendiefstal by polisiekantore. Minister Cele het bloot die moontlikheid van verdere amnestie daargestel aangesien die wet dit moontlik maak. Hy het genoem van aspekte soos moeilike administrasieprosesse wat gepaard gaan met sodanige amnestie. Die VF Plus sal ŉ opvolgvraag in die polisie se parlementêre portefeuljekomitee vra oor die moontlikheid dat ŉ persoon kan aansoek doen om die lisensiëring van ŉ vuurwapen waarvan die lisensie verval het. Dit sou net billik wees om so ŉ versoek toe te staan aangesien dit nie die skuld van vuurwapeneienaars is dat daar ŉ administratiewe chaos heers by die polisie se Sentrale Vuurwapenregister nie. 90 Nongqai Vol 13 No 4

Min. Cele het verlede jaar reeds erken dat die tweede en laaste amnestie-periode erg ontwrig is en dat baie vuurwapen-eienaars daardeur geraak is. Die VF Plus sal voortgaan om die kwessie namens alle vuurwapen-eienaars op die hoogste vlak te dryf aangesien daar geen verskoning is vir die onbevoegde wyse waarop die polisie die amnestieproses tot dusver hanteer het nie.

SUID-AFRIKA MOET EIE HUIS IN ORDE KRY VOORDAT HY HOM KWEL OOR ANDER SE VEILIGHEID (PARLEMENTÊRE DEBAT: VERSTERKING VAN VEILIGHEIDSGROEPERING EN DIE MOBILISERING VAN SUID-AFRIKA SE MENSE EN AFRIKA) Mediaverklaring uitgereik deur: Dr. Pieter Groenewald VF Plus-leier 3 Maart 2022 Suid-Afrika moet sy eie huis in orde kry wat veiligheid aanbetref voordat hy aan ander lande in die streek en in Afrika wil voorskryf wat hulle moet doen. Dit geld veral wanneer daar reeds groot vrae hang oor Suid-Afrika se veiligheidsgroepering en wanneer ’n verslag van kundiges vingers na president Cyril Ramaphosa en sy kabinet wys oor die onrus wat in Julie verlede jaar groot onstabiliteit in die land veroorsaak het. Daarbenewens is die strafregstelsel van Suid-Afrika besig om die land se mense in die steek te laat. Die polisie se eie statistiek wys dat minder as 20% van alle persone wat misdaad pleeg, eindelik suksesvol vervolg word. Die kans is dus groter as 80% om weg te kom met misdaad in die land. Hierdie verlore stryd teen misdaad blyk ook uit onder meer die land se moordsyfer en die voorkoms van geslagsgeweld. Sowat 1 200 mense is in die laaste kalenderjaar in Suid-Afrika vermoor deur boendoehowe en mense wat die reg in eie hande neem. Dit is ’n duidelike teken van ’n gemeenskap wat vertroue in die polisie en die veiligheidsgroepering verloor het om wet en orde te handhaaf. Die ANC-regering moet eers selfondersoek doen voordat hy hom begin kwel oor die situasie elders. Eindelik sal die situasie in Suid-Afrika net reggestel word wanneer ontslae geraak word van die ANC en ’n nuwe regering aan bewind kom.

364 FARM MURDERS IN SIX YEARS, ONLY 33% OF THOSE ARRESTED CONVICTED – AFRIFORUM Carina Bester | 03 March 2022 The civil rights organisation AfriForum today released a comprehensive report on farm attacks and farm murders during a media conference. The report provides an overview of the characteristics of farm murders over the last six years (from 2016 to 2021). During this period 364 farm murders could be verified. 91 Nongqai Vol 13 No 4

In its report, AfriForum highlights the poor arrest and conviction rates of perpetrators involved in farm murders in this timeframe. Using an open-source media analysis, AfriForum examined and assessed the arrest of suspects, as well as the conviction of perpetrators. “An average of 47% of known attackers during farm murders were arrested, but only 33% of the arrested perpetrators were convicted. This is truly shocking and shows how the criminal justice system fails victims of farm attacks,” says Ernst Roets, AfriForum’s Head of Policy and Action. The report also found that there is not a single year in which torture did not occur and that, on average, 15% of farm murder victims were tortured. According to Johan Nortjé, a researcher at AfriForum, this is extremely concerning and warrants urgent attention. In 2020 the percentage of murder victims who were tortured was 24%. “This shows that farm attacks are not just an ordinary crime and should be prioritised,” says Nortjé. The report also highlights the following: Gauteng had the highest number of documented farm murders, whereas the Northern Cape had the lowest. More than 50% of murders occurred on farms, not smallholdings. The average age of victims was 57 years, and most murder victims were male. While most murders occurred between 18:00 and 20:59, murder incidents occurred during any time of day. Shootings were the leading cause of death in 52% of murder victims whose cause of death was known. “In the light of the murder and torture rates on farms, it is now necessary for farmers to take their safety into their own hands. AfriForum aims to make farmers and their families more defensible against farm attacks. AfriForum will continue to drive projects, actions and campaigns to improve the safety of our farmers and support them where we can,” concludes Roets. Read the report here. Issued Carina Bester, Media Relations Officer, AfriForum, 3 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/only-33-of-those-arrested-for-farm-murdersconvict?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=e8a80c4be4EMAIL_CAMPAIGN_2022_03_03_09_55&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99e8a80c4be4-130042309

LAE SKULDIGBEVINDINGSKOERS VAN PLAASMOORDENAARS IS KOMMERWEKKEND Alet Rademeyer 03/03/2022 AfriForum is bekommerd oor die lae arrestasie- en skuldigbevindingskoers van plaasmoordenaars en meen meer navorsing hieroor is dringend nodig. In ’n omvattende verslag wat die organisasie vandag oor plaasmoorde bekend gemaak het, is bevind dat slegs 33% van gearresteerdes in 364 plaasmoorde oor die afgelope ses jaar (2016 – 2021) aangekeer en skuldig bevind is.

92 Nongqai Vol 13 No 4

Die inhegtenisneming van verdagtes en die skuldigbevinding van oortreders is met behulp van ’n oopbron media-analise ondersoek en beoordeel. Aangesien die media nie noodwendig elke dag oor elke saak berig nie, moet hierdie syfers as konserwatief bestempel word. Ernst Roets, hoof van beleid en aksie by AfriForum, sê dit is skokkend dat tydens plaasmoorde, ’n gemiddeld van 47% van aanvallers wat bekend is, in hegtenis geneem is, en net 33% van die gearresteerde oortreders skuldig bevind is. “Dít toon hoe die strafregstelsel slagoffers van plaasaanvalle in die steek laat.” Die verslag het ook bevind dat daar nie ’n enkele jaar is waarin marteling nie plaasgevind het nie en dat gemiddeld 15% van die slagoffers van plaasmoorde brutaal gemartel is. In 52% van die moorde (165) is slagoffers geskiet, 18% is doodgesteek, 10% is doodgeslaan en 6% is verwurg. Waar slagoffers geskiet is, is hulle dikwels meer as een keer geskiet of op teregstellingswyse. Volgens Johan Nortjé, ’n navorser by AfriForum, is hierdie tendens uiters kommerwekkend en daar moet dringend aandag daaraan gegee word. “In 2020 is 24% van die moordslagoffers gemartel. Dit toon dat plaasaanvalle nie net ’n gewone misdaad is nie en geprioritiseer moet word.” Roets meen ook plaasmoorde is ’n unieke misdaad wat ’n unieke teenstrategie van die polisie verg. “Ons vra nie spesiale behandeling vir boere nie, maar gelyke behandeling.” Roets is ook bekommerd oor die narratief van politici en politieke leiers wat ontken dat plaasmoorde ’n probleem is of selfs bestaan en ook voortgaan om van verhoë af mense op te sweep, haatspraak te pleeg en boere as diewe en wrede misdadigers voor te hou. “As belastingbetalers is die minste waarvoor landsburgers vra dat die regering en polisie hulle moet beveilig en dit is ook so in die geval van boere. “Omdat dit egter nie gebeur nie, moet AfriForum ’n dubbelstrategie volg en gemeenskappe ook bemagtig en oplei om hulself te beveilig.” Guido Urlings, bestuurder van steundienste by AfriForum se gemeenskapsveiligheidsafdeling, sê weerbaarheid en veerkragtigheid moet in gemeenskappe, ook landelike gemeenskappe, gebou word sodat boere en hul gesinne hulself beter kan beveilig. Om hiermee te help het AfriForum reeds 164 buurt- en plaaswagte waarby 9 000 vrywilligers betrokke. Elkeen van hierdie strukture moet gebeurlikheidsplanne ontwikkel sou daar aanvalle wees en paraat wees om op te tree. In die gemeenskappe word ook protospanne opgelei wat met kundigheid op misdaadvoorvalle kan reageer en ook korrek op misdaadtonele kan optree. In die stryd teen misdaad word toenemend ook van hommeltuie gebruik gemaak, al is dit baie duur. Urlings wys ook op die belangrike rol wat AfriForum se Trauma-eenheid vervul. Slagoffers van geweldsmisdaad, veral plaasaanvalle, word ondersteun en bygestaan. Hulle kry traumaberading, word tydens hofsake bygestaan en in sommige gevalle word gehelp om plase te beveilig deur byvoorbeeld hekke of diefwering aan te bring. Gesinne word ook met mediese uitgawes en die skoonmaak van huise of vertrekke bygestaan waar slagoffers aangeval is. Ander belangrike bevindings in die verslag is dat die meeste gedokumenteerde plaasmoorde in Gauteng en die minste in die Noord-Kaap voorgekom het. Die gemiddelde ouderdom van slagoffers was 57 en die meeste moordslagoffers was manlik. Hoewel die meeste moorde tussen 18:00 en 20:59 gepleeg is, vind dit enige tyd van die dag plaas. Enigiemand wat wil bydra om te help om doen. https://www.givengain.com/cc/beveilig-n-plaas/

plase

beveilig,

kan

dit

hier

93 Nongqai Vol 13 No 4

GROOTSKAALSE BESOEDELING WEENS DIESELPYPLEIDING MOET GESTUIT WORD

DIEFSTAL

UIT

Mediaverklaring uitgereik deur: Heloïse Denner, VF Plus-LP en kiesafdelingshoof: Maluti-aPhofung-plaaslike munisipaliteit: 9 Maart 2022 Die diefstal van diesel tussen Harrismith en Verkykerskop in die Maluti-a-Phofung-munisipale gebied, uit Transnet se pypleiding van Durban na Johannesburg, het gelei tot ŉ diesellekkasie van duisende liter wat direk in die Meulriver in hierdie gebied invloei. Die Meulrivier vloei na die Vaaldam wat miljoene mense en diere, onder meer die ganse Gautengprovinsie, van drinkwater voorsien. Diefstal langs die pypleiding is ŉ reuse probleem wat gereeld voorkom. Transnet, sowel as boere van die omgewing en ander rolspelers, span saam om onder meer kameras langs die pypleiding aan te bring wat tot bekamping van hierdie tipe diefstal lei, maar dit vind steeds plaas. Hierdie maatreëls word ook ingespan om diewe vas te trek. Die VF Plus doen ŉ beroep op wetstoepassers om te verseker dat hierdie oortreders die swaarste moontlike straf opgelê word. Diefstal van diesel uit die pypleiding veroorsaak geweldige skade vir Transnet en die vermorsing van duisende liter diesel, in ŉ tyd waar tekorte aan minerale- en energiehulpbronne die land en die wêreld in die gesig staar, is uiters kommerwekkend. Wat die situasie vererger, is die ekologiese ramp wat spruit uit duisende liter diesel wat vryelik in ŉ rivier inloop weens lekke wat deur diefstal veroorsaak word. Hierdie water is uiteraard nou ongeskik vir menslike gebruik en is op pad om een van die land se grootste bronne van drinkwater te vergiftig. Die VF Plus het dringend geskakel met die LUR vir omgewingsake in die Vrystaat, mnr. Makalo Mohale, sodat sy departement kan ingryp oor die besoedeling van die Meulrivier. Die LUR het onderneem om dringend ŉ span te stuur om ondersoek na die besoedeling van die Meulrivier as gevolg van die lekkasie in te stel. ŉ Skrywe is ook gerig aan die minister van omgewingsake, me. Barbara Creecy, waarin die nasionale departement se aandag op hierdie ekologiese ramp gevestig word en dringende ingryping ook uit hierdie oord versoek is. Hoewel Transnet reeds daaraan werk om die lekkasie te herstel, is reuse skade reeds aangerig en sal die VF Plus aanhou om druk op die onderskeie departemente te plaas om verdere skade aan waterbronne te voorkom. Oortreders, wat geen respek vir mens, dier of eiendom het nie, moet spoedig vervolg en behoorlik gestraf word.

94 Nongqai Vol 13 No 4

RAMAPHOSA MUST STOP CELE FROM CAPTURING SAPS Andrew Whitfield | 09 March 2022 The DA has written to President Cyril Ramaphosa asking him to instruct Police Minister Bheki Cele to withdraw his request to the current National Police Commissioner, General Khehla Sitole, to provide him with handover reports on active police investigations. No politician, including President Ramaphosa, should receive any information on active SAPS investigations. This follows media reports that Minister Cele has written to General Sitole requesting a comprehensive handover report including “major and high-profile cases”. Not even the President is entitled to receive dockets on active police investigations. It is highly irregular and an example of gross political interference into the operations of the SAPS. It demonstrates the extent of the Minister’s delusional sense of authority. He still believes that he has the same powers as a National Police Commissioner and has not yet figured out how to be a Minister. The DA believes that all handover reports for General Sitole’s successor must be handed over directly to this individual. The report is likely to contain names of ANC cronies and politically exposed business people under investigation by the Hawks for their role in state capture. This move by Minister Cele goes against all promises by Ramaphosa to fight state capture. In fact, this is just another way to further capture the state and its institutions. We urge the President to do the right thing and establish a firewall against political interference in the SAPS. The DA has long argued that there is simply no justifiable reason to keep Minister Cele in Cabinet and this latest move by the Minister is yet another reason for the President to fire him. Issued by Andrew Whitfield, DA Shadow Minister of Police, 9 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/ramaphosa-must-stop-cele-from-capturing-saps-andr?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=506e3b3bd3EMAIL_CAMPAIGN_2022_03_09_10_57&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99506e3b3bd3-130042309

HELLO FROM GERALD Gerald Potash “Don’t go to a police station unless you absolutely have to. Rob Rose, editor of the Financial Mail, tells a story that last week his wife was hijacked and her car was then stolen. It happened very near their kid’s school and equally near to the police station. Who were the last to come to help? Why the police of course. But that was just the beginning of a story that highlights incompetence, corruption and downright laziness. Last week the press reported in several articles about the increased funds from the Budget going to the police and Rose points out they need leadership not funds. Millions are lost, no one has an idea where the money has gone and to make things worse the police are completely unaware of what happens to all the fire-arms that get stolen from their police stations. One police station admitted to 75 automatic guns having been stolen! 95 Nongqai Vol 13 No 4

Lack of training, lack of leadership and generally lack of morale add to the pitiful state of our police”. Newsletter dated 10 March 2022.

'OPERATION RESTORE' LEADS TO ARREST OF OVER 400 SUSPECTS IN JOBURG - SAPS Lt Col Robert Netshiunda 12 March 2022 Police in Gauteng in collaboration with other law enforcement agencies remain on high alert and continue to maintain high visibility in different parts of Johannesburg District following the swift stabilisation of the situation in Alexandra this past week. Led by Gauteng's Acting Provincial Commissioner, Major General Girly Mbele, the multi-disciplinary deployment made up of the SAPS, Department of Home Affairs, Department of Labour, Gauteng Traffic Police, and the Johannesburg Metro Police Department, flooded the streets of Alexandra, Diepkloof and Hillbrow on Friday, 11 March 2022. This led to the arrest of over 400 people for various crimes. About 380 of the arrested suspects were foreign nationals suspected to be in the country illegally and they were handed over to Immigration Officials from the Department of Home Affairs for further processing and verification of their status in the country. In Alexandra, a total of 167 suspects were arrested while 179 suspects were arrested in Diepkloof and 70 in Hillbrow during the blitz Operation Restore intervention. Suspects were arrested for various crimes that include: possession of drugs, possession of live ammunition, possession of counterfeit money, dealing in liquor without license, assault with intent to cause grievous bodily harm (GBH), rape, and violation of road traffic regulations including driving while under the influence of a substance. Different types of drugs, liquor, counterfeit cigarettes and live ammunition were confiscated during the operations. Meanwhile, Mduduzi Mokoena (30), Martin Machete (40), Nduduzo Ntombela (45), Luvuyo Matuwane (27), George Tchomfa (37) and Tommie Fox (50) were earlier in the week arrested for public violence in Alexandra. They remain in custody pending their bail application which was postponed in Court to 17 March 2022. A seventh suspect, who was found in possession of a toy gun is yet to appear before court. While the situation has been stabilised and remains calm, police will continue with high visibility and high-density operations parallel to normal crime prevention and combatting interventions such as the integrated Operation O Kae Molao. Members of the public are encouraged to continue to collaborate with the police and report any suspicious persons and activities by calling the Crime Stop number 08600 10111 or via the MySAPS app that can be downloaded onto any smartphone. Issued by Lieutenant Colonel Robert Netshiunda, SAPS Gauteng, 12 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/operation-restore-leads-to-arrest-of-over-400susp?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=64a953726cEMAIL_CAMPAIGN_2022_03_14_05_46&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db9964a953726c-130042309

96 Nongqai Vol 13 No 4

GAUTENG TRAFFIC POLICE BATTLE NEARING AN END – MICHAEL SHACKLETON Michael Shackleton | 10 March 2022 The Democratic Alliance (DA) in Gauteng is closer to winning the battle of declaring the Gauteng Traffic Police an essential service to ensure 24-hour monitoring of Gauteng roads and the safety of road users. This follows a public announcement by the Minister of Transport, Fikile Mbalula on the Road Traffic Management Corporation Twitter page which states the following “We must move with speed to finalise outstanding processes that will enable us to declare traffic policing a 24-hour, 7-day job. I appeal to those of you who have yet to conclude your respective processes to do so with speed.” This is a step in the right direction as the lives of motorists are in danger because there is no monitoring of Gauteng roads at night as the Gauteng Traffic Police does not operate 24 hours a day. For the longest time, the DA has consistently been demanding that the Gauteng Department of Community Safety must declare the Gauteng Traffic Police an essential service to ensure 24-hour monitoring of our roads. The Gauteng MEC for Community Safety, Faith Mazibuko informed me through written replies to my questions tabled in the Gauteng Provincial Legislature (GPL) that there are ongoing discussions between organized labour, the Road Traffic Management Corporation and Provincial Traffic Management with regards to the issue. Declaring Gauteng Traffic Police an essential service will benefit both the department and the Gauteng Traffic Police by reducing the excessive expenditure on overtime, improving working conditions and increasing benefits for the traffic police. The DA believes that the discussions are at a critical stage hence Minister Mbalula has made the announcement and we are optimistic that the ongoing discussions will be finalized soon for the benefit of the traffic police and Gauteng road users. This is critical if we want to reduce the number of hijackings that take place on our roads, particularly where spike strips are being used. The safety of all road users is critical, and the DA will continue to put pressure on both the national and provincial governments to declare the Gauteng Traffic Police an essential service. We will also be writing to MEC Mazibuko to ascertain the progress regarding the ongoing discussions to ensure that it yields positive results. Issued by Michael Shackleton, DA Gauteng Shadow MEC for Community Safety, 10 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/gauteng-traffic-police-battle-nearing-an-end-mich?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=5edb7df6ccEMAIL_CAMPAIGN_2022_03_10_10_37&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db995edb7df6cc-130042309

BROEDER PREFERMENT VS CADRE DEPLOYMENT Hermann Giliomee | 15 March 2022 97 Nongqai Vol 13 No 4

In an article that appeared on Politicsweb on 7 January 2022 the Democratic Alliance’s Head of Policy, Gwen Ngwenya, argued that the ANC leadership today is as determined to pursue ethnic hegemony as the Afrikaner nationalists were after the 1948 election when it embarked on overcoming Afrikaner economic exclusion. Citing the Super Afrikaners by Ivor Wilkins and Hans Strydom, she considers the ANC’s policy of ‘cadre deployment’ as similar to the putative preferment of Broeders under the NP government in appointments to posts in civil service, armed forces and the universities. She writes too about the ‘vast network’ of AB lecturers that moulded successive generations into zealous and faithful supporters of NP philosophy. It is true that at the time that the ANC was putting in place its formal policy of cadre deployment between 1997 and 1998 it was conscious of the Broederbond ‘model’. In an August 1997 interview Kgalema Motlanthe told Padraig O’Malley that he had been reading the Super Afrikaners. This contained he said a description of "what political power means, and how it must be utilised to advance the cause of the Afrikaner. They were very meticulous, they understood that they were now in power and that these levers of power must be utilised to advance their cause." Motlanthe would be elected as ANC Secretary General in December that year, and in that role be heavily responsible for the formulation and implementation of the cadre deployment policy, with its stated goal of bringing all “levers of power” into the hands of the liberation movement. Other commentators have also recently argued that the ANC’s policy of ‘cadre deployment’ is not fundamentally different from occurred between 1948 and 1994 under the National Party (NP) government. Justice Malala has described the policy as “similar to what the National Party and its Broederbond did between 1948 and 1994”. The general assumption is that the Afrikaner Broederbond (AB) members were appointed over the heads of those more qualified for key positions in government, public corporations and universities. No evidence is offered for this assertion, and obvious differences have tended to go unremarked. l The AB disbanded itself in 1994 and established the Afrikanerbond for people wishing to help build South Africa’s new democracy while also promoting Afrikaner interests. One of its first steps was to commission an experienced historian to write a balanced, properly documented history of the AB from its founding in 1918 to its disbandment. For this major task it appointed Prof. Ernst Stals, who before his retirement was head of the History department at the Rand Afrikaans University (now the University of Johannesburg). His work, running to 700 pages, has just been published as Die Broederbond: Die Geskiedenis van die Afrikaner-Broederbond,1918-1994 (Johannesburg: Afrikanerbond, 2021). Stals and I were once colleagues in the History department of the University of Stellenbosch and I knew from the start that one could expect an outstanding study. I was fortunate enough to receive a copy of his manuscript in the late 1990s while working on the final chapters of my book The Afrikaner: Biography of a People (Tafelberg 2003). Stals’s work opened so many fresh perspectives and new insights to me that I gladly complied with the Afrikanerbond’s request to write a preface for the book. His book is indeed one of the most important recent contributions to South African historiography and deserves a wide readership. One of the many fascinating parts of Stals’s book is an account of the somewhat strange preoccupation South Africa’s Military Intelligence (MI) developed during the final years of the Second World War with the AB as a major security risk to the country and to its war effort. On 15 December 1944, with the world war all but over, the South African government under the leadership of Gen. Jan Smuts, used emergency measures to prohibit all civil servants and teachers 98 Nongqai Vol 13 No 4

from AB membership. The main reason given was the secret nature of the organisation. In Parliament Dr. D.F. Malan, the NP leader of the opposition, countered that if the real issue was indeed secrecy the government should have acted as well against the Freemasons, which was also a secret organisation. Smuts’s United Party had triumphed in the 1943 election by winning 89 seats to the NP’s 43 but the tide was turning against it. Some of the war measures, particularly the detentions of many Afrikaners and perceived discrimination in the civil service against Afrikaners, had become a serious drain on the UP’s Afrikaner support. Overconfident, the UP leadership failed to address the issue. Trying to come to grips with its stunning defeat it in the 1948 election the UP leadership seized on the AB as the secret agent that had engineered this setback which it viewed not merely as a defeat but a catastrophe. In the 1948 elections and subsequent elections the UP tried hard to plant the idea that the AB constituted a malignant force that acted as a major influence on the NP as ruling party. W.K.Hancock, who wrote the best biography of Gen. Jan Smuts, tells the story of the 78 years old statesman exclaiming after the 1948 election: ‘To think that I have been beaten by the Broederbond.’ Stals’s study of the AB offers a much sounder perspective on the whole issue of the AB’s role in the NP’s momentous victory in 1948 and subsequent elections. He writes: ‘Fighting the 1948 election for which it was poorly prepared the UP’s propaganda machine tried to create the bogey of the AB as an octopus-like organisation and soon proceeded to swallowed its own myth.’[1] For many years the UP would continue to claim that the AB played a dominant role in Afrikaner life especially in the civil service, churches and universities. But, as Stals points out, a large degree of unanimity soon developed between the leadership of the NP and that of the AB. They were joined together in a nationalist movement. There is no evidence that the AB had engineered it or was the senior partner. II The NP too never had a formal policy to transform the civil service in such a way that it immediately became demographically representative in its upper levels of the white population. Although there was an influx of Afrikaners in the civil service, particularly from the 1930s on, it was only in 1960 that the senior levels of the service started to resemble the white population composition. In 1960, 58 per cent of the white population were Afrikaners, 37 per cent were English-speakers and the rest gave both languages as their home language. An analysis of the 1960 census found that in the upper levels of the public administration 57, 2 per cent were Afrikaners against 37,5 English-speakers. (The position was reversed in the private sector. Here only 25 per cent of Afrikaners were in the upper echelon of the job market as directors, managers and self-employed owners against 66 per cent of English-speakers.[2]) By 1977 one-quarter of English-speakers worked in the public sector, but they occupied less than 10 per cent of the top positions in the central civil service.[3] The Afrikanerisation of the civil service was thus a gradual process that began well before 1948 and only culminated in the 1960s and 1970s. It also occurred within the institutions inherited from the British, with the Civil Service Commission remaining in charge of promotions and appointments, with the ‘merit-system’ being applied. Did a large-scale purge of English-speakers occur in the top levels of the public sector in first 10 years of NP rule? The three major studies on the white oligarchy published in the 1950s make no 99 Nongqai Vol 13 No 4

mention of anything of the sort. Leo Marquard stated: “Appointment and particularly promotion of civil servants goes on without regard for party political affiliations,” except when there was a fundamental policy difference. [4] Ivan Evans, the only scholar who so far has recently done serious research in this field make this point: “A perusal of the Public Service List from 1954-1954, which provides complete lists of all civil servants in the various departments of the state, provides no help in tracing the Afrikanerization of the [Native Affairs] Department. Although the list does break down the department’s personnel on the basis of grade and rank, Afrikaner names already heavily dominated the lists for 1947 and 1948, making it difficult to see any marked changes.”[5] The change of government in 1948 did not represent any great rupture in the professional quality of the civil service. There were in all likelihood some cases of discrimination against English-speakers when promotion was considered, but senior officials in the public service were normally people who had come up through the ranks. As far as one can judge from the present state of research there was no loss in economic or administrative efficiency--or at least as far as the white oligarchy in a racially structured system was concerned. At the Afrikaans churches and universities from the early 1960s the great majority supported the government while a few dissidents expressed mainly moderate criticism and were side-lined because of that. III The Broederbond-cadre deployment analogy creates a misleading impression that the composition of the civil service and other organs of government were radically and abruptly transformed after 1948. This is in fact quite wrong. The replacement of the UP aligned civil servants in the various organs of government occurred gradually without any abrupt loss of expertise in the civil service. Under the National Party civil servants, whether belonging to the Broederbond or not, still had to work their way up through the ranks, acquire the necessary expertise and experience to do the work, and compete with each other for promotion. The transformation of the white-dominated central state bureaucracy after 1994 has been of a radically different nature compared to developments after the 1948 election. In 1994 there was a genuine regime change, not merely the defeat of a ruling party, as was the case in 1948. There was a deliberate effort by the ANC government to remove white South Africans from state employment, at all levels of government, with tens of thousands taking severance packages. The Public Service Commission meanwhile was stripped of its powers over the career incidents of public servants, the merit-system dismantled, all of which allowed the ANC fill vacated positions with patronage appointees. Hermann Giliomee is the author of Maverick Africans Tafelberg (2020) Footnotes:

[1] E.L.P. Stals, Die Broederbond: Die Geskiedenis van die Afrikaner-Broederbond,19181994 (Pretoria: Die Afrikanerbond, 2021), p. 185. 100 Nongqai Vol 13 No 4

[2] Van Wyk, ‘Huidige Beroepsposisie”, pp.3. 307. [3] The calculation of J.L. Sadie quoted in Heribert Adam Adam and and Hermann Giliomee, Ethnic Power Mobilized, (New Haven: Yale University Press, 179) pp.165-66. [4] Leo Marquart, The People and Policies of South Africa ((London: Oxford University, 1952) [5] Ivan Evans, Bureaucracy and Race in South Africa (Berkely: University of California Pres,1977 p.87. https://www.politicsweb.co.za/opinion/broeder-preferment-vs-cadredeployment?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=505942e38dEMAIL_CAMPAIGN_2022_03_15_06_26&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99505942e38d-130042309

VANDALISME VAN ANDER SE ERFGOED MAG NIE GEDULD WORD NIE Mediaverklaring uitgereik deur: Heloïse Denner, VF Plus-LP en hoofwoordvoerder: Kuns en kultuur: 16 Maart 2022 Die vandalisering van genl. Louis Botha se standbeeld voor die parlement deur EFF-lede vandag, is onaanvaarbaar en dui op 'n kultuur van wetteloosheid. Die standbeeld is met verf besmeer en ŉ deel van die bronswerk is afgebreek. Die Ekonomiese Vryheidsvegters (EFF) is ŉ beweging wat gefundeer is in haat met die hoofdoel om te verwoes en vernietig. Hul heg geen waarde aan erfenis en diversiteit nie. Dit is geen geheim dat dié party die Afrikaner, Afrikanererfenis en -geskiedenis verag nie. Die aanslag op die Afrikaner-erfenislandskap deur die ANC-regering, aangevuur deur die EFF, is vandag in die praktyk gesien. Die minister van sport, kuns en kultuur, mnr. Nathi Mthethwa, het onlangs sy departement se planne bekend gemaak om onder meer sogenaamde apartheidsbeelde na standbeeldparke te verskuif. Wat as sogenaamde apartheidsbeelde geag word, is onduidelik, maar in die proses het hierdie departement en die ANC-regering die grondslag vir disrespekvolle, ondeurdagte en vandalistiese optrede gelê. Die oningeligte radikale randeiers verkeer onder die indruk dat hulle die reg en ŉ platform het om sulke misdadige dade van vandalisme te pleeg. Die departement behoort net so verantwoordelik gehou te word vir hierdie vandale se optrede soos die EFF en sy lede self. Ongeag die oorsprong van enige standbeeld, beeld of gedenkwaardigheid van geskiedkundige waarde, behoort dit gerespekteer en bewaar te word, omdat dit deel vorm van Suid-Afrika se geskiedenis en erfenislandskap. Net omdat ŉ individu of party nie van ŉ sekere gedeelte van die geskiedenis hou nie, of nie daardie geskiedenis ken of respekteer nie, gee hulle nie die reg om ŉ standbeeld of gedenkwaardigheid wat daardie geskiedenis uitbeeld te vernietig nie.

101 Nongqai Vol 13 No 4

Die VF Plus loof die vinnige optrede van polisiebeamptes wat twee van die vandale in hegtenis geneem het en verdere skade aan die standbeeld voorkom het.

AmaBhungane reports on 18th of March 2022: Sophisticated gangs have already stolen fuel from Transnet’s fuel pipelines 77 times this year, amounting to 3.5 million litres.

30% OF STOLEN SAPS FIREARMS NOT RECOVERED Andrew Whitfield MP 16 March 2022 The DA can reveal that nearly 30% of stolen firearms from the South African Police Service (SAPS) over the past 10 financial years have not been recovered. This came to light in a Parliamentary Question posed to the Minister of Police, Bheki Cele. Of the 7 331 firearms stolen only 5 170 were recovered. Even more shocking is the fact that of the 10 808 555 rounds of ammunition that were stolen in the past decade 75% were not recovered - only 2 672 578 rounds were recovered. The calibre of weapons stolen and recovered is also concerning, with 238 rifles and 89 shotguns over the past 10 years. This does not include the firearms that were stolen and not recovered. The Minister omitted this information from his reply and the DA will submit a follow-up question. Year 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016 2016/2017 2017/2018 2018/2019 2019/2020 2020/2021

Rifles Shotguns 12 8 12 3 53 8 87 16 6 3 15 4 27 4 11 7 7 5 7 20 1 11 238 89 We know that these stolen weapons and ammunition end up in the hands of criminals and are used to commit violent crime across South Africa. This makes SAPS complicit in the rampant violent crime wave that is spreading across the country. In August last year the DA called on SAPS to institute a national firearms audit across all police stations across the country. To date, SAPS have not done this. The Central Firearms Registry (CFR) remains dysfunctional and police stations have become soft targets for criminals. How can the public trust SAPS with civilian firearms handed in or recovered, if it can't even protect its own weapons from ending up in the hands of criminals? The DA will now demand a report from the Minister detailing all investigations and disciplinary actions taken against ‘gun running’ cops responsible for the loss or theft of firearms. The DA believes that the punishment for their proven negligence should be criminal charges and dismissal. This is the only way to put an end to the thousands of SAPS firearms which find their way onto the streets to kill innocent people. Issued by Andrew Whitfield, DA Shadow Minister of Police, 16 March 2022 102 Nongqai Vol 13 No 4

https://www.politicsweb.co.za/politics/30-of-stolen-saps-firearms-not-recovered--andreww?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=181f3b78e6EMAIL_CAMPAIGN_2022_03_16_09_49&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99181f3b78e6-130042309

AFRIFORUM’S SAFETY TEAM ASSISTS METRO POLICE DURING UNREST IN PRETORIA Chanté Kelder 16 March 2022 The civil rights organisation AfriForum’s Community Safety Department assisted the Tshwane Metro Police Department (TMPD) today during violent protests in Pretoria. The MEC for community safety in Tshwane, Grandi Theunissen, approached AfriForum for assistance and requested that AfriForum’s air wing deploy its drones to provide time-sensitive information to the TMPD regarding the protesters’ location and activities. AfriForum neighbourhood watch members, community policing forums and law enforcers also observed the situation and provided the joint operational centre with the necessary information. The safety team’s drones fine combed the Centurion as well as Olievenhoutbosch area and more drones were on standby should the protest spread to other areas. Protesters caused disruption at the Highlands Shopping Centre in Centurion and also tried to make their way to the Lyttelton Police Station but due to swift action and co-operation between the various role players, the situation was soon defused. The unrest was caused by municipal workers who went on strike over a wage dispute. “AfriForum has several neighbourhood and farm watch teams across the country who regularly join forces with law enforcement authorities. Today’s events have once again proved how effective it can be when law enforcement and community safety structures work together to secure communities and property,” says Jacques Broodryk, AfriForum’s Campaign Manager. Issued by Chanté Kelder, Media Relations Officer, AfriForum, 16 March 2022

https://www.politicsweb.co.za/politics/afriforums-safety-team-assists-metro-policeduring?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=181f3b78e6EMAIL_CAMPAIGN_2022_03_16_09_49&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99181f3b78e6-130042309

NEWSLETTER: HELLO FROM GERALD Gerald Potash Gerald writes on the 17th of March 2022 as follows on:

“Copper cable is expensive and our trains are not running because the cable that is so vital to the signalling gets stolen. Then the rails get occupied and houses (shacks) get built on the lines and ultimately the carriages get vandalised. Even the Blue Train has been scrapped for those very reasons. This has been going on for years and years and little has been done about it. 103 Nongqai Vol 13 No 4

When there is a power outage it is easy to steal copper cable because then it is not live. The whole of last week we had power outages every day, usually for just a little over 2 hours at a time. Last Friday Eskom, as per usual, announced power outages again and our suburb’s outage was scheduled from 2.00 to 4.30am. But thieves stole the cable from a local Eskom sub-station and most of Somerset West and a large part of the Strand woke up to lights-out on Friday morning. And…… they stayed out for the whole day until well after 6.00 pm.” (An extract from his newsletter)

OLD SHARPEVILLE POLICE STATION HERITAGE SITE IN SHAMBLES, AN INSULT TO THE SELFLESS VICTIMS OF THE SHARPEVILLE MASSACRE Kingsol Chabalala 28 March 2022 As the country still celebrates Human Rights Month, which is grounded in the remembrance of the Sharpeville Massacre, the Old Sharpeville Police Station heritage site is in shambles. This is an insult to the selfless victims of the massacre, as well as the residents of Gauteng. This is as a result of the Gauteng Department of Sports, Arts, Culture and Recreation (SACR) subsequently stopping the maintenance and operational grant for this precinct. This action by the department is denying Sharpeville residents an opportunity to benefit from this facility which has the potential of boosting the local economy. It can attract investors to create employment opportunities for unemployed residents, particularly the youth. This is especially saddening as the country is still celebrating Human Rights month yet the Old Sharpeville Police Station which forms part of the Human Rights precinct in Sharpeville is not properly maintained and not fully operational. This precinct is in dire need of proper regular maintenance. The DA conducted an oversight inspection at the Old Sharpeville Police Station and was disappointed by the terrible state of the infrastructure and environment in general. This is supposed to be a heritage site showcasing the events that happened inside the police station however, Client Services has been turned into a Skills Development Centre and the cells have been turned into classrooms. Furthermore, this facility was handed over to the Emfuleni Local Municipality when the new Sharpeville Police Station was opened. The Old Sharpeville Police Station was declared a Grade IIII Provincial Heritage Site and later recognized as a National Heritage Site. The Human Rights Precinct, including the Old Sharpeville Police Station, has been nominated by UNESCO to become a World Heritage Site. This nomination is a boost to the tourism sector in the area and will put Sharpeville on the worldwide map and have a positive impact on the economy. However, the department must still provide an operational grant for this precinct to attract more investors. There is a need for funds to ensure the preservation of history. We cannot pay tribute to the sacrifices of our heroes while the facility is not fully operational and is not being properly maintained.

104 Nongqai Vol 13 No 4

The DA demands answers from the Gauteng MEC for Sports, Arts, Culture and Recreation, Mbali Hlophe on why the department has stopped funding this facility and who is responsible for the maintenance and operational costs. We will be tabling written questions in the Gauteng Provincial Legislature to ascertain how much the initial grant for this centre was and who is responsible for this facility. Most of the Gauteng heritage sites are in a state of disrepair while some remain incomplete and non-functional, yet the department fails to spend its entire budget year after year. The DA will not sit and allow MEC Hlophe’s department to jeopardise such a historical site for the people of Sharpeville and the entire Gauteng as it is crucial to build on the lessons learned from the Sharpeville tragedy and fix the injustices of the past. The DA is the only party that is diverse and big enough to bring people together and ensure that our heritage sites are properly maintained and preserved. Issued by Kingsol Chabalala, DA Gauteng Shadow MEC for Sports, Arts, Culture and Recreation (SACR), 28 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/old-sharpeville-police-station-heritage-site-insh?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=e420f86cdfEMAIL_CAMPAIGN_2022_03_29_04_52&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99e420f86cdf-130042309

105 Nongqai Vol 13 No 4

GESKIEDENIS SA SPOORWEGPOLISIE SA SPOORWEGPOLISIE: SAKE, VERHALE EN STAALTJIES

1981: Die moles met die troepe op die trein Brig Ronnie Beyl Een aand, tydens een van Walvisbaai se gereelde feeste by die rugbyveld, was omtrent elke Sporie besig om fees te vier - behalwe natuurlik die voorbeeldige lede wat reeds getroud was. Terwyl ons nog so heerlik fees gevier het in die biertuin, het daar ŉ aankondiging gekom dat alle Spories by die uitsaaipunt moes aanmeld. Ek moet bysê dat ons baie vertroud was met die kuns van poetsbakkery en gevolglik het ons die versoek eenvoudig geïgnoreer. Teen die derde aankondiging wou ek graag vasstel wie dit was wat die poets wou bak en het ek toe doelgerig na die uitsaaipunt gestap en die man aldaar gevra wie die aankondigings gemaak het. “Nee”, het die man gesê, “dit was ŉ ou in ŉ groen uniform en ek dink die ou het sersant strepe gehad. Hy is reeds weg en het slegs die boodskap gelaat dat alle Spories dringend by die aanklagtekantoor moes aanmeld.” Daar was net een persoon aan diens wat hierdie aankondiging kon laat doen het en dit was sersant J.P.L. (Koos) Strydom. Toe het ek geweet; dié is nie ŉ grap nie! Ek het terug gedraf na my kollegas toe en gerapporteer dat die versoek eg was waarna ons almal soos een man daar weg gevlieg het. By die aanklagtekantoor aangekom, het ons vir sersant Strydom daar gevind en direk daarna het kaptein Van Heerden (Area Offisier) daar aangekom en die situasie aan ons verduidelik. Die kaptein het ons ingelig dat ŉ troepetrein, onderweg na Windhoek, in chaos verval het en dat die trein op Arandis stasie gaan staan het. Die swart troepe het geweier dat die trein verder mag ry. Daar was ongeveer 300 troepe aan boord en hulle het diep in die bottel gekyk vandat hulle uit Walvisbaai vertrek het en derhalwe was hulle sommer net opstandig vir geen rede nie. Ons moes die ongeveer 90km so gou as moontlik na Arandis aflê waar sersant Armando Bianco en sy manne van Usakos ons sou ontmoet het. Vandaar sou ons almal op die trein klim en sorg dat daar orde kom sodat die trein verder kon beweeg. Ons moes elkeen ŉ HMK en rubberknuppel trek indien dit nodig sou raak om die oproeriges onder beheer te kry. Op Arandis aangekom, het ons vir sersant Bainco en sy manne ontmoet net toe hulle daar indraai. Die trein het daar gestaan en die kondukteur en treindrywer het ons ingewag. Hulle was alreeds twee ure agter skedule en die dronk troepe wou omtrent die trein afbreek. Ons was omtrent twaalf polisiemanne. Twee voertuie moes op die dienspad vir ondersteuning bly terwyl die res van ons op die trein moes klim. Die drywer het die teken om te vertrek gekry en kaptein van Heerden het opdrag 106 Nongqai Vol 13 No 4

gegee dat almal in hul kompartemente moes bly en geen individu mag in die gange rondgeloop het nie. Die helfte van ons het van die fees af gekom, so ons was heeltemal “opgegear” vir die situasie. Terwyl die kaptein nog opdragte gegee het, kom die eerste dronk troep verby geskuif met ŉ heel verkeerde houding want die eerste persoon wat hy uit die pad uit gestamp het, was die kaptein self. Fout! ŉ Klap op die oor het hom in die gang af gehelp en soos wat hy verby geskuif het, het hy nog twaalf van dieselfde gekry. Die ys was gebreek. Almal van ons het in die gange af beweeg en gesorg dat die troepe ordelik in hul kompartemente bly. Sommer vinnig het almal verstaan hoe dit voortaan sou werk met so hier en daar ŉ individu wat graag die grense wou beproef, maar met Sporie oortuiging het hulle gou besef dis dalk beter om te gaan slaap, want daar was groter kragte aan’t werk op daardie trein! As nuwe polisieman het ek nooit geweet dat ŉ rubberknuppel ŉ rif op ŉ skedel kon laat daar waar dit tref nie, maar daar was nog so baie vir my om te leer. Intussen het die trein voortgestoom teen ŉ ongewone spoed en teen die tyd dat ons op Usakos aangekom het, het die trein alreeds twintig minute van die verlore tyd ingehaal. Die troepe het ook toe alreeds besef dat dit beter was om te gaan slaap, want alles was doodstil op die trein. Drie van ons was opdrag gegee om die trein verder langs die dienspad tot op Karibib te begelei, en as alles steeds stil was, kon ons maar na Walvisbaai terugkeer. Sersant Bianco moes ook saamgaan aangesien hy die area, en ook natuurlik die dienspad, beter as ons geken het. Die uiteinde van die saak was dat ons ongeveer halfsewe die volgende oggend na Walvisbaai teruggekeer het met ŉ koedoe agterin die vangwa. Die operasie was suksesvol uitgevoer. Die terugvoer van die treinpersoneel was dat al die troepe rustig gebly het tot op Windhoek stasie en heelparty het natuurlik ŉ hewige kopseer gehad van een van twee oorsake. Daardie aand het ek besluit dat ek die regte keuse gemaak het en dat ek nog lank en gelukkig by die Spories gaan wees. (Marius A Carelse)

‘N LEWENSREIS: HOOFSTUK 16 Brig Hannes Slabbert Dis ‘n lang en eensame reis. Ek is omtrent al passasier in die hele rytuig. Dis begin November en ontsettend warm daarby. Die volgende more kom ons in Noupoort aan die plek waar die rangeerder in 1954 vir die bewaarder gevra het of hy die outjie oppas. 27 genadejare het verbygegaan en baie het oor daardie tydperk gebeur. Ek is nou al ‘n senioroffisier terwyl van die lede van destyds nog in dieselfde rang is. Ek dink aan daardie koue nag toe ons in 1970 daar by Gert en Marie van Loggerenberg oorgeslaap het. Gert het intussen ‘n sersant in Kaapstad geword. Later die dag kom ons in De Aar aan en ons gaan tot die aand daar wees. Ek kry by die naaste kafee iets om te eet en koue koeldrank. Ek wil nie my eiendom alleen in die kompartement laat nie want ek weet uit ondervinding dat daar maar altryd iemand is wat op die uitkyk is vir bagasie wat sonder toesig gelaat word.

107 Nongqai Vol 13 No 4

Uiteindelik vertrek ons. Hoe verder ons ry hoe meer verlang ek huistoe. Ek mis vir ma en die kinders en wonder waar ek in Windhoek blyplek gaan kry. Ek ken darem die bevelvoerende offisier, kolonel Morris. Gilbert wat vir ‘n paar jaar in Uitenhage was en ook vir kaptein Daisy van Gend wat in 1954 een van my sersante in Kaserne was. Ek is nou al twee range voor hom want hy wil nie bevordering aanvaar voor sy dogter nie met skool klaar is nie. Majoor Wolvaardt wat saam met my luitenant geword het, is die speuroffisier en die enigste engelsprekende lid- nie net in Windhoek nie maar ek dink die hele Suidwes. Gedurende die nag stop die trein ook te Britstown. Daar is polisiemanne wat onder Windhoek se bevel dien gestasioneer. Sersant Joek Botes is die posbevelvoerder en ek dink daaraan dat hulle darem baie ver van Windhoek is en dalk eerder onder De Aar se bevel kon dien. Toe ek die volgende more wakker word en by die venster uitkyk, skrik ek my boeglam. Sulke kaal, dorre aarde het ek nog nooit gesien nie en ek besef ons is nou seker in of naby die Kalaharie. Dis vroegoggend al bloedig warm. Deur die dag kom ons in Upington aan. Daar is ‘n lid of twee op die perron maar ek ken hulle van geen kant af nie. Ek weet darem dat die speurder wat daar werk ene sersant van Lill is en die posbevelvoerder is sersant de Kock. Ek besef ook dat ek dalk binnekort inspeksie op die stasie sal moet uitvoer. Ek vra vir die kaartjiesondersoeker hoe ver ons nog van Keetmanshoop af is en hy sê dis baie ver. Hoe verder die trein ry hoe meer verlang ek huistoe. Ek is om die waarheid te sê nie meer seker of ek die regte ding gedoen het om na Windhoek te gaan nie maar ek besef dit sal meebring dat my pensioenvoordele styg en ek darem n beter loon sal ontvang. Dis droog en kaal en ek wonder waarvaan die diere leef. Skemeraand kom ons in Keetmanshoop aan. Ek sien weer lede van die mag op die perron en is trots om te sien hoe netjies hulle is. Van die passasiers klim uit en koop iets by die kafeetjie maar ek is te bang die trein vertrek terwyl ek op die grond is. Ons ry en ek voel opgewonde as ek daaraan dink dat ek nou tweede in beheer van die polisie in hierdie groot afdeling is. Ek het nou al van Britstown af oor ‘n deel van die afdeling gereis en besef dat ek vroeëer of later weer by al hierdie stasies gaan uitkom. Ek het die middag ‘n bietjie geslaap en kan glad nie aan die slaap raak nie. Ek wonder of daar darem iemand op Windhoekstasie gaan wees om my te ontmoet en ek verlang huis toe. Die trein stop te Mariental en ek dink nogal ons is naby Windhoek. Ek raak darem aan die slaap en word wakker toe die kaartjiesondersoeker roep en aankondig 108 Nongqai Vol 13 No 4

dat die volgende stasie Windhoek is. Ek was en trek vinnig aan onder die indruk dat die stasie net om die volgende draai is. Na ek vir die derde agtereenvolgende more ‘treinkoffie’ gedrink het, staan ek in die treingang en verkyk my na die dorre wêreld. En toe ewe skielik is Windhoek voor ons. Die trein verminder spoed en ons trek stadig maar seker by die stasie in. Ek het so 2000 of wat kilometer in daardie kompartement gereis en is behoorlik keelvol vir treinry. Skielik sien ek vir Daisy van Gend op die perron en weet hy is daar om my te ontmoet. Wat ‘n blye weersiens! Ek laai my bagasie af en ‘n kruier met ‘n waentjie stoot dit tot by Daisy se kar. Ek vra of daar ‘n hostel naby is waar ek tydelik kan intrek. Hy dring daarop aan dat ek saam met hom huistoe gaan en tenminste die aand daar oorslaap. Hy,sy vrou Rina en dogter Renè is ou bekendes en ek voel darem al beter maar wil tog weet wanneer die volgende trein terug is want ek voel om terug te gaan huistoe. Min het ek toe geweet hoe gelukkig ons daar gaan wees. Ek aanvaar hulle aanbod om die nag daar te bly en dan die volgende more plek te kry by die spoorweghostel wat sommer naby die kantoor is. So by half-elf kom die bevelvoerende offisier, kolonel Gilbert en sy vrou Kobie daar aan. Die verwelkoming is hartlik en opreg. Ons gesels oor dit en dat behalwe oor die baie werk wat daar is en veral die lang afstande wat ons moet ry om by polisiestaasie te kom. Deur die dag gesels Daisy en ek oor die ou-dae op Kaserne en by Johannesburg se speuderkantore. As hy alle bevorderings wat hy kon kry aanvaar het was hy ten minste al ‘n kolonel maar soos ek vroeër vertel het het hy gewag dat sy dogter eers haar skoolloopbaan voltooi. Daardie aand slaap ek baie ver van die huis af in ‘n vreemde bed maar na Gilbert met my gesels het voel ek darem al ‘n bietjie tuis. Ek weet egter dat Suidwes ‘n heel ander geografie as die stede en dorpe waar ons al was, het en dat groot aanpassing nodig gaan wees. Ons sou hoogstens twee keer per jaar vir ons ouers kon gaan kuier-iets wat ons elke maand gedoen het.

109 Nongqai Vol 13 No 4

REMINISCES OF A RAILWAY POLICEMAN SUSPECT'S SHOCK SUSPENDED SENTENCE SURPRISE. Keith Alfred Adolf Blake As I was listening to the Oscar Pistorius sentence and the comments on the possibility of appeal by both sides of the legal fraternity, my memory went back to my days in the S.A. Railways Police Johannesburg Station, Mobile unit in 1979. I had arrested a Zulu lady for dealing in dagga on a mainline train between Volksrust and Germiston. She also when we arrived at our offices opened up a docket of rape against one of our black members. After my evidence in court, she received a 6-year sentence for dealing as she had a previous record of Dealing in Dagga. Months later I was summoned to court as my suspect had appealed against her sentence of 6 years. On appeal her sentence was changed: 12 YEARS INPRISONMENT OF WHICH 3 YEARS WAS SUSPENDED. I till today remembered the look of shock on her face as her appeal had landed her another extra three years in prison. RUNNING BACK One night shift in the 80's I received an urgent call over the radio that Const. May who I had posted at 2 Jetty needed assistance and that he had run away from his beat. With all speed we drove in the direction of the running colleague. My co-passenger I think was Jan Etsebeth. While on our way two detectives also heard May’s call for help and told me per radio that they were on their way. The one detective If memory serves me was Jan's brother Koos. Near 2 JETTY we encountered the out of breath Const. May and we asked him what had caused the big run. He stated that on 2 JETTY was a Chinese fishing vessel and when he patrolled there a Chinese seaman kept pointing and shouting at him and was also encouraging a big Alsatian dog to attack him. We asked him why the Chinese seaman was doing this, did he perhaps aggravate or say something to cause this aggressive behaviour? He responded he did not even speak to the man and when the seaman and the dog came towards the gangplank, he with revolver and in full uniform ran so fast fearing for his safety. We decided that corrective counselling was needed to let May run back with honour and dignity and that the Chinese seaman and the vicious dog needed counselling to respect an official of the law. We armed ourselves each with a plank and told May to go back to the ship. We took up positions on both sides of 2 JETTY each with our plank. Const. May very cautiously like a ballerina dancing on her toes walked towards the ship. As he came to the ship the seaman saw him, started to shout and scream at May and then set the dog on May in his language. The dog rushed towards May with teeth bared eagerly followed by the shouting seaman which resulted in May in terror run so fast, right past where we were hiding. As this speeding entourage past us we with our planks jumped out and shouted at the seaman. Well, we applied the necessary force with the planks on the seaman and his shouts of pain stopped the dog from chasing MAY. The dog came back but on seeing his master on the ground and the planks in our hands tried to bypass the scene to ran back onto the ship but a few blows from our planks caused the dog to hop into the air and once his paws hit the ground all faithfulness to his master was abandoned and he jumped back onto the ship. The seaman was given a lecture on respect in broken English and limped back onto his ship. We calmed May down and left him and later when I asked him per radio how he was, he responded "ALLES STIL EN RUSTIG OP 2KAAI" FORCES FAITHFUL FOOTWEAR. 110 Nongqai Vol 13 No 4

In 1986 was the year when our disciplined S.A. Railways Police and the S.A. Police Force amalgamated and in so doing there was numerous changes which included our uniform. One morning in 1988 my wife requested that if I get dressed for work that I do not put on our bedroom light due to our baby son, Andre, that will be disturbed. That morning like a blind bat I stood in the darkness and proceeded to put on my S.A. Police Force uniform. I placed my hand in the drawer and felt for the long socks. I took out the pair of socks and in the darkness put it on and then my black shoes. Dressed and ready for duty I went to Ottery Station and proceed to travel to Cape Town Station. I sat on my seat and noticed that the coach was full of passengers. I decided to stretch my legs out. My eyes fell on my socks and to my horror I saw that on the one foot was the blue SAPS sock and on the other foot was a brown sock of the Spoories. I did a lightning shrinking move and pulled my pants down to cover the sockware. I got off last at the Cape Town Station and my pants were almost hanging on my behind like a "ou roker". My walking procedure changed the whole day as if I was doing the 'doods mars'. When I had to climb the steps to my office, I first made sure no one was around and ran up the stairs. What a day of manoeuvres to avoid the sock shock.

111 Nongqai Vol 13 No 4

SOUTH AFRICAN AIRWAYS Mark Naude

Source unknown. 112 Nongqai Vol 13 No 4

South African Airways cap badge and pilot wings c. Late 1940s and 1950s

113 Nongqai Vol 13 No 4

South African Airways 1970s – 1980’s

114 Nongqai Vol 13 No 4

MAJ GEN CHRIS 'BOETIE' VENTER: DGAF WW2: LATER GM OF SA AIRWAYS Mark Naude

115 Nongqai Vol 13 No 4

116 Nongqai Vol 13 No 4

STRATEGIE

OEKRAÏNE: NAAS DIE PROPAGANDA, PUNTE OM TE OORWEEG Dr. Willem Steenkamp Diegene wat ons artikel oor die konflik in en om Oekraïne gelees het in verlede maand se NONGQAI, sou opgemerk het dat ons toe reeds vol in die kol was met die in-skatting dat hierdie nie van Russiese kant ‘n Blitzkrieg-aanslag gaan wees nie, maar iets veel meer uitgerek en gruwelik. Laat ek weer by uitset sê dat dit nie te betwyfel is nie dat enige land wat na oorlog gryp as “voorkomende” maatreël om met brute geweld sy wil op andere af te dwing, homself moreel ernstig aanmatig, ook wat die Volkereg betref (soos bv. die VSA met sy veelbewoë “voorkomende” inval in Irak, onder Bush Jnr.). Verseker het Rusland dus veel om voor te moet verantwoording doen. Daar is ook prakties altyd “onvoorsiene gevolge” wat intree, en geen plan van aksie hou langer as die klap van die eerste skote nie. Net ‘n dwaas voorspel nou konkreet... Mens verstaan dus die wye veroordeling van Rusland, veral van die kant van sy tradisionele konkurrente in die Anglosfeer. Maar verstaan mens ook diegene wat uit historiese lyding gebore, skepties staan (of self net wag om te sien wie wen). Want soos die Engelse spreekwoord sê: “it takes two to tango”. Oorlog breek selde uit tussen engele aan die een kant, en satan aan die ander. Daar is altyd aanhitsers en mede-daders – veral onder die kombers... Die ander kenmerk van oorlog is propaganda, wat in ons era van sosiale media nog meer intens bedryf word as ooit. Dikwels is dit nie alte maklik nie om kaf en korrels te skei. Dit is nou reeds duidelik dat hierdie oorlog die hele wêreld gaan impakteer. Ook Suid-Afrika: met inflasie wat verder gaan versnel, noodsaaklikhede wat skaars gaan word, en druk op die SuidAfrikaanse regering (veral uit die Anglosfeer) om kant te kies. Tot dusver het die Ramaphosaregering geweier om dit te doen. Is hulle moreel reg? Dien dit Suid-Afrika se praktiese belange? Elke leser het waarskynlik al ‘n eerste opinie gevorm, en dit is nog te vroeg om tot finale konklusies te kom oor hierdie stryd. Daarom gaan ons hier, puntsgewys, inligting gee wat ons glo relevant is tot die vorming van ‘n beredeneerde opinie, maar wat nie algemeen in die pers gedek word nie. Uself kan dan u eie gevolgtrekkings maak. My eie vroeë mening is dat die Suid-Afrikaanse regering wys en geregverdig is om die posisie in te neem wat hulle gedoen het. Daar skuil veel maar agter hierdie konflik, en daar is ook veel meer kompleksiteit daaromheen, as wat die eensydige propaganda van die Anglosfeer se kant wil erken. Die rol van die VSA in die aanhitsing van die stryd, vir sy eie belange, word nie na waarde in die hoofstroom-media gedek nie. En my analise bly dat Rusland uiteindelik gaan wen – nie omdat hy reg aan sy kant het nie, maar wel die mag – en die Weste sal aanpor, maar nie self waag nie... Mens kan maar net bid dat, anders as wat soveel kere in die verlede wel gebeur het, ‘n stommiteit nie ons almal in ‘n 3e Wêreld-oorlog gaan laat verswelg nie. Ek het by NI as intelligensie-analis geleer: plaas jouself in ander man se skoene – moet hom nooit onderskat nie, en moenie jou eie kultuur/denkpatrone op hom projekteer nie. Neem alle kante van 117 Nongqai Vol 13 No 4

die feitestel in oënskou – nie net dit wat met jou eie opinies, vooroordele en voorkeure akkordeer nie. Want daar is prakties altyd twee kante aan ‘n saak, indien nie meer nie. 1). Gedagtig aan die voorgaande, het ek ‘n artikel in die gesiene tydskrif “Foreign Affairs” interessant gevind. Onder die opskrif “The Irony of Ukraine” lei die artikel in met die volgende: “One month into the Ukraine war, a broad consensus has formed among American commentators about why Russia has failed to achieve its goals. Trapped in an emotional and ideological bubble, the argument runs, Russian President Vladimir Putin made several basic strategic blunders. He convinced himself the war would be quick and easy, that foreign troops would be welcomed as liberators, that he could shock or crush any resistance, and that he would be able install a friendly local government to protect his interests once the fighting stopped. Soon after the invasion began, however, these fantasies ran into reality. Ukrainian forces stood up and Russian forces bogged down. And now an angry, wounded bear is stuck in a quagmire, lashing out in frustration instead of rationally reversing course. “The analysis appears sound, but the irony is rich—for the description of Putin’s mistakes is a decent summary of not just the earlier Soviet experience in Afghanistan but also much of U.S. national security policy over the last several decades, including the wars in Vietnam, Afghanistan, and Iraq. Washington has repeatedly launched military interventions with extravagantly unrealistic expectations, overestimated its own capabilities and underestimated its opponents, believed it would be loved rather than hated, and thought it could put its favourites into office and then get away easily. And time and again, after running up against the same harsh realities as Putin, it has tried to bull its way forward before ultimately deciding to reverse course and withdraw.” Die artikel se opmerkings oor die VSA se arrogansie en hubris is baie waar. Maar die vraag wat ek myself afvra is: wat indien die Westerse aannames oor wat Poetin se strategie is (nl. ‘n tipe Blitzkrieg, op die Amerikaanse styl), geensins korrek is nie? As hulle heeltemal mistas, wanneer hulle hul eie kondisionering, hulle manier van hoe hulle so ‘n operasie sou probeer doen, op Moskou probeer projekteer? Die VSA het immers nie ‘n enkele oorlog sedert WO2 kon wen nie, terwyl Poetin nie ‘n enkele oorlog verloor het nie... As mens nou nie jou idees op Moskou projekteer nie, en aanvaar die Russe is nie mal of onkundig nie, en ook dat hulle nie hierdie inval op die ingewing van die oomblik, onvoorbereid geloods het nie – hoe sou ‘n logiese plan dan vanuit Moskou se perspektief daar uitsien? Sou dit blitzkrieg wees, in ag genome dat blitzkrieg nog nooit ‘n oorlog kon wen nie – slegs maar by geleentheid ‘n veldslag of meestens ‘n kampanje, soos die Duitse inval in Frankryk in 1940? Dat die blitzkrieg-aanvallers, nog altyd daarna die oorlog verloor het? 2). Rusland beplan duidelik minstens reeds sedert 2014 (m.a.w., na die VSA-ondersteunde staatsgreep in Kiëf wat die pro-Russiese regering daar omvêr gegooi het) aan die moontlikheid dat hy sal wil militêr ingryp om sy belange te beskerm. As mens nou aanvaar dat die Russe nie onnosel is nie, goed ingelig is omtrent die geskiedenis en hoe moderne militêre konflikte sedert die 2e Wêreld-oorlog verloop het, daarby ook die gebied en sy klimaat baie goed ken en voorts ruim tyd gehad het om elke permutasie van so ‘n konflik met simulasie-spel (“war games”) te verken en verreken, dan val ‘n paar dinge op: •

Moskou se opdrag aan sy militêre beplanners sou wees: ontwikkel 'n strategie wat ons doelwitte bereik, maar met 'n duidelike eindplan, wat ons nie in eindelose insurgensie-oorlog gaan beland nie; 'n strategie wat Oekraïne geen ander keuse sal laat nie as om ons vereistes vir vrede te aanvaar (nl. Oekraïne neutraal, nie by NAVO aansluit, ge-demilitariseer, met hokslaan van ultra-nasionaliste soos sg. Azov bataljon en die Donbass & Krim plus kuskonneksiestrook deur Mariupol as Russies erken) en vervolgens, om hulle wil só te breek dat die Oekraïners dan nie sal waag om ‘n insurgensie te probeer begin nie.

•

Die Russe onder Poetin veg telkens vir reële resultate, nie soos die Amerikaanse weermag vir die voorblaaie van die media en meningspeilings nie – die een les wat hulle uit die Amerikaanse nederlae geleer het, is dat jy nie kan oorlog maak met een hand agter jou rug vasgebind nie: vandaar die amper middel-eeuse strategie van stelselmatig die vyand wurg en sy tuisland vernietig, tot sy wil tot weerstand geheel gebreek is (soos Poetin wreedaardig118 Nongqai Vol 13 No 4

•

suksesvol gedoen het in Tsjetsjnië met die totale, stelselmatige verwoesting van Grozny, en in Sirië met die plat vee van Aleppo en Homs. Gegewe hierdie vertrekpunte, sou die Russiese strategie per definisie een wees van stelselmatige wilsvernietiging, gemik daarop om soveel Oekraïners as moontlik ten eerste te laat land-uit vlug of binnelands te laat verhuis weswaarts, en dié wat agterbly sodanig te intimideer dat hulle bes gee, deur te demonstreer dat Moskou gedetermineerd is en ook totaal ontdaan van morele beperkinge of vrees vir slegte publisiteit t.o.v. metodes.

•

Tydsgewys sou die ideale loodsingsmoment vir Rusland wees terwyl die winter-koue nog teenwoordig is, vir maksimum druk op die bevolking wanneer hulle van krag, water en huisvesting ontneem word. Dus – inval einde Februarie onmiddellik na afloop van die Beijing Winter-olimpiade, met as teiken om die volgende winter as finale nekslag te gebruik, wanneer die beleërde bevolking sal moet bereken of hulle die winter van 2022/23 sal kan oorleef. ‘n Verdere oorweging in die beplanning sou moes die “rasputitsa” wees – die “modder-tyd” in die lente en herfs, wanneer die aarde daar praktiese onbegaanbaar is.

•

‘n Strategie gemik op die breek van die wil, en op-vlug-jaag van soveel Oekraïners as moontlik, sou moes behels dat die Russe die hoof-bevolkingsentra uit die staanspoor gedeeltelik omsingel en ‘n bedreigende postuur inneem, vanwaar hierdie grootste stede (by uitstek Kiëf en Kharkof) sporadies bombardeer sou kon word, sonder egter om volledig te omsingel ten einde uitvlug-roetes te laat, en sonder om die treine aan te val of die konvooie motors en busse wat weswaarts vlug. So ‘n inval sou dus op verskeie speerpunte berus, elk gemik op so ‘n belangrike bevolkingsentrum in die oostelike deel van die land – Lvov in die Weste bv. (wat histories altyd die 3e grootste Poolse stad was, totdat Stalin dit summier na WO2 annekseer en by die USSR ingelyf het) is nie deel van hierdie sielkundige aanslag om Oekraïners weswaarts te probeer uitdryf nie, anders as deurgangspunt.

•

Die saakmakendste geostrategiese oorweging vir Moskou, i.t.v. grondgebied verower, sou wees om die Krim-skiereiland te kan op koppel met die Donetsk-area, deur die noordoostelike kus-strook van die See van Azov te beset – dus insluitend die hawestad Marioupol (wat ook sielkundig belangrik is, as die historiese geboorteplek en tuiste van die ultranasionalistiese Azov bataljon). Omdat dit hier oor terrein gaan, en nie net sielkundig nie, is die omsingeling hier algeheel en die verwoesting genadeloos (ook as voorbeeld vir die res van die land) en is die doel duidelik om te verower.

•

Gedagtig aan die rasputitsa en die moontlikheid dat dit vroeg kon kom, sou troepe wat bv. Kiëf beleër, moes kon reken op voorraad oor die lang termyn, selfs al draai die bodemgesteldheid sleg – wat ‘n verklaring mag wees vir die kilometer-lange logistieke kolom wat vanuit die staanspoor ingestuur en toe “geparkeer” is.

•

Sou Oekraïne vinnig ineen tuimel, dan sou dit met só ‘n strategie ‘n bonus wees, maar geen militêre beplanner kan op sulke wensdenkery steun nie – daar moet uiteraard vir die ergste moontlike situasie (van volgehoue en verbete teenstand) beplan word. In daardie geval, sal die stede een vir een platgemaak word, in volgorde van hulle strategiese belang (dus eerste Marioupol) om die “onafwendbaarheid” en grusaamheid sielkundig in te vryf. Na Marioupol, indien Oekraïne steeds nie tot die Russiese voorwaardes ingestem het nie, kan ‘n verdere aanslag weswaarts langs die kus van die Swart See volg om Odessa in te neem en op te koppel met Russies-beheerde Trans-Nistria, om só Oekraïne van alle toegang tot die see te ontneem. As Oekraïne steeds vasskop, sal in die somer (wanneer mobiele oorlogvoering met pantsers op die plat steppe Oos van die Dnieper-rivier weer moontlik sal wees) waarskynlik gepoog word om die hoof-komponent van die Oekraïniese weermag wat teenoor die Donbass ontplooi is, agter hulle rûens om af te sny en stelselmatig op te kerf. As Oekraïne dan steeds nie wil bes gee nie, kan Rusland probeer om die hele deel Oos van die Dnieper 119 Nongqai Vol 13 No 4

•

te verower, om dan die rivier (wat prakties langs sy hele lengte ge-dam is) as natuurlike grens te gebruik. Dit val op dat Rusland van die begin af gestaan het by sy aanvanklik-gestelde oogmerke, nl. die neutraliteit van Oekraïne as bufferstrook tussen Rusland en NAVO, en erkenning (de facto indien nie de jure) van die Donbass en Krim as Russies-beheerd – Oekraïne se vredesvoorstel van 29 Maart vervat hierdie punte, en daarom het Moskou opdrag gegee (as teen-gebaar, van de-eskalasie) om die druk op Kiëf te verlig. Dis insiggewend dat die Weste so min maak in die media van Oekraïne se wesentlike toegewings in hulle eerste skriftelike vredesaanbod – so asof ‘n skikking nie werklik is wat veral die VSA nou wil hê nie...

3). Amerika se posisie is ietwat onsamehangend, met geen konkrete antwoord vir “hoe eindig hierdie?” Ek herkou aan die volgende, as oorwegings wat die huidige administrasie in Washington mag aandryf: •

Na die ontbinding van die USSR in 1991, het die vraag ontstaan: wat gedaan met NAVO? Het die alliansie steeds sin, sonder die USSR “Rooi Gevaar” waarteen dit moes waak? Wat gemaak met Rusland – moes dit nader getrek word (soos wat Frankryk en veral Duitsland wou doen, veel-al ekonomies, en soos wat opeenvolgende Russiese leiers versoek het, wat deel wou word van NAVO en die Weste – insluitend Jeltsin en Poetin?

•

Amerika daarenteen, wou NAVO behou as “sy bende” waarin hy die septer sou swaai (nie na die kroon gesteek word deur Rusland as lid, met bv. getalsgewys die meeste kernwapens), en sonder dat Europa – met Rusland aan boord – as streek te sterk sou word. Sjina is Amerika se grootste bedreiging (soos ook nou weer duidelik in Washington se 2023-begroting uitgespel) en het die VSA dus sulke bondgenote soos die Europeërs nodig, maar Amerika wil nie dat Sjina sielkundig opgestel word as die teen-pool of dan vyand van NAVO soos wat die USSR dit was nie (want hy het te belangrike ekonomiese en elite-bande met Sjina). Daarom is ‘n ander voëlverskrikker nodig om die Europese lande in gelid te hou binne NAVO, en – soos in die cowboy-flieks waar daar altyd ‘n wit hoed teen ‘n swart hoed moet wees – is Rusland gekies om die swart hoed te dra.

•

Die Rand Corporation in die VSA (‘n dink-skrum oor militêr-strategiese aangeleenthede, wat ¾ van sy befondsing van die Pentagon af kry) het in 2019 ‘n insiggewende studie die lig laat sien, getiteld: “Overextending and Unbalancing Russia”. Die joernalis Rick Sterling beskryf dit soos volg: “According to a 2019 Rand report titled “Overextending and Unbalancing Russia,” the US goal is to undermine Russia just as it did the Soviet Union in the cold war. Rather than “trying to stay ahead” or trying to improve the US domestically or in international relations, the emphasis is on efforts and actions to undermine the designated adversary Russia. Rand is a quasi-US governmental think tank that receives three-quarters of its funding from the US military. “The report lists anti-Russia measures divided into the following areas: economic, geopolitical, ideological/informational, and military. They are assessed according to the perceived risks, benefits and ‘likelihood of success’. “The report notes that Russia has “deep seated” anxieties about western interference and potential military attack. These anxieties are deemed to be a vulnerability to exploit. There is no mention of the cause of the Russian anxieties: they have been invaded multiple times and had 27 million deaths in WW2. “Ukraine is important to Russia. The two countries share much common heritage and a long common border. One of the most important leaders of the Soviet Union, Nikita Khrushchev, was Ukrainian. During WW2, Ukraine was one of Hitler’s invasion routes and 120 Nongqai Vol 13 No 4

there was a small but active number of Ukrainian collaborators with Nazi Germany. The distance from the capital of Ukraine, Kiev, to Moscow is less than 500 miles. “For these same reasons of geography and history, Ukraine is a major component of a US/NATO effort to undermine Russia. Current Under Secretary for Political Affairs, Victoria Nuland, said that over 20 years the US invested $5 billion in the project to turn Ukraine. The culmination was a violent coup in February 2014. Since 2015, the US has been training ultra nationalist and Neo-Nazi militias. This has been documented in articles such as “U.S. House admits Nazi role in Ukraine” (Robert Parry, 2015), “The US is arming and assisting neo-nazis in Ukraine while the House debates prohibition,” (Max Blumenthal, 2018), “Neo Nazis and the far right are on the march in Ukraine,” (Lev Golinken, 2019) & “The CIA may be breeding Nazi terror in Ukraine” (Branko Marcetic Jan. 2022). “Prior to 2018, the US only provided “defensive” military weaponry to Ukraine. The Rand report assesses that providing lethal (offensive) military aid to Ukraine will have a high risk but also a high benefit. Accordingly, US lethal weaponry skyrocketed from near zero to $250M in 2019, to $303M in 2020, to $350M in 2021. Total military aid is much higher. A few weeks ago, The Hill reported, “The U.S. has contributed more than $1 billion to help Ukraine’s military over the past year”. “The Rand report lists many techniques and “measures” to provoke and threaten Russia. Some of the steps include: * Repositioning bombers within easy striking range of key Russian strategic targets * Deploying additional tactical nuclear weapons to locations in Europe and Asia * Increasing US and allied naval force posture & presence in Russia’s operating areas (Black Sea) * Holding NATO war exercises on Russia’s borders * Withdrawing from the Intermediate Nuclear Forces (INF) Treaty These and many other provocations suggested by Rand have, in fact, been implemented. For example, NATO conducted massive war exercises dubbed “Defender 2021” right up Russia’s border. NATO has started “patrolling” the Black Sea and engaging in provocative intrusions into Crimean waters. The US has withdrawn from the INF Treaty.” (Lees die volledige artikel HIER ) •

Hierdie beleid van doelbewuste provokasie van Rusland is die produk van die sg. Neocon valke in Washington (dieselfde groep wat oor die afgelope dekades die VSA se rampspoedige militêre avonture in plekke soos Vietnam, Irak, Afghanistan, Sirië en Libië aangehits het); een van die invloedrykstes onder hulle is Victoria Nuland, tans die No. 2 van die Biden State Dept., wat direk by Oekraïne betrokke was gedurende die staatsgreep daar in 2014 en steeds die leidende rol speel (sy’s op band dat sy oor die foon aan die destydse VSA-ambassadeur in Kiëf gesê het: “F** die Europeërs” toe die weerstand van Europese kant teen die Amerikaanse inmenging in Oekraïne van 2014, onder loep was).

•

Dit val op dat daar hoegenaamd geen poging van VSA-kant is om ‘n diplomatieke skikking tussen Rusland en Oekraïne te probeer fasiliteer nie – trouens, hulle bly petrol op die vuur gooi met o.a. opruiende taal, tot die mate dat Franse Pres. Macron nou daarteen kapsie gemaak het.

•

Ernstige ontleders in die VSA begin al meer vrae vra oor wat die eindbestemming is waarheen die Biden-administrasie mik, want daar is geen aanduiding van ‘n plan nie, anders as om “te bly voort-veg tot die laaste Oekraïniese soldaat” en Poetin só te probeer bloei tot die maksimum (wat nie gehelp word deur Biden se onsamehangende en teenstrydige uitlatings nie). 121 Nongqai Vol 13 No 4

•

Dit lyk nie asof daar veel besef is in die Anglosfeer dat die leedvermakige propaganda dat Poetin “sy hand oorspeel het”, dat die Russiese weermag “hopeloos” is, dat die Russe se “aanvanklike plan van blitzkrieg” klaaglik gefaal het, absolute petrol op die vuur is – gegewe dat Poetin en die huidige bestel in Moskou staan en val by hulle sterkmansbeeld; hierdie praatjies is dus gewaarborg om die Russe te noop om deur te druk met die verwoesting van Oekraïne, ten einde geen twyfel te laat nie oor wie gewen het en dat geen teenstand geduld sal word nie.

•

Dit is ook maklik om die Russe nou propaganda-vlieë af te vang deur aan hulle strategieë en doelwitte toe te dig wat hulle nie in gedagte gehad het nie – soos met die RSA gedoen is in die geval van die gewaande “verdediging van Cuito Cuanavale” (wat nie ‘n besettingsteiken was nie); wat gaan die publiek egter oor ‘n paar maande dink, as die Russe se effektiewe maar hartelose werklike strategie duidelik op die telbord reflekteer?

•

‘n Laat ligpunt is dat Moskou Oekraïne se openingsaanbod positief bejeën; die Russiese publikasie Sputnik dra die inhoud daarvan, plus die 1e Russiese reaksie: lees dit HIER .

Oorlog is soos ‘n kontak-sport – die telbord is wat saak maak, en wedstryde word gewen wanneer die eindfluitjie geblaas is, nie in die minute net na die spanne op die veld gedraf het nie (soos wat Hitler uitgevind het, en ook die Pentagon aan die einde van al hulle afgelope avonture). Tensy daar vinnig geskik word, lê daar waarskynlik nog baie bloed en trane voor, oor baie maande heen... Miskien die beste aanhaling om die hele jammerlike situasie mee op te som, waar soveel mense in Oekraïne dramaties ly en waar soveel miljoene rondom die wêreld gaan swaarkry a.g.v. voedseltekorte en brandstof-pryse, met die gepaardgaande skerp styging in inflasie, is William Shakespeare se sê-ding (toegepas op beide Rusland en die VSA): “mag die pes beide julle huise tref!”

122 Nongqai Vol 13 No 4

KRYGSGESKIEDENIS | MILITARY HISTORY

AIR VICE MARSHALL SIR QUENTIN BRAND Mark Naude (NZ)

123 Nongqai Vol 13 No 4

LT-GEN. DERRICK MGWEBE, SANDF Fireforce Ventures via Frans Bedford-Visser Lieutenant General Derrick Mgwebi, a legend you've probably never heard of before. The fact he continues to wear his maroon paratrooper beret, rather than the standard South African staff officer beret tells us a lot about his character. Technically, he's not supposed to wear it, but no one dares tell him otherwise. Mgwebi is an unusual breed, a holdover from the original South African Defence Force, and still active duty in the modern South African National Defence Force. What is known is that he joined the Transkei Defence Force in 1978, he completed SADF jump school, and received cross training with the Rhodesian Selous Scouts early in his career. It is highly likely that he was a founding member of the Transkei Special Forces, though this will likely never be verified. It is known that he was an active unit member at this time, answering directly to former Selous Scout Commanding Officer Ron Reid-Daly. Due to the clandestine nature of his work, the details remain murky. What is known, is through various clandestine missions, "pseudo-ops" and coup d' e’tats, he was promoted to Lieutenant Colonel in the Transkei Special Forces by 1988. He opted to stay in the new SANDF after the Bantustan's were amalgamated into the RSA. He quickly rose through the ranks, a "fighting general" defining his reputation, unlike many of his colleagues who received military credentials through political favours. His prior service with Rhodesians, the former regime, and Transkei led him to be passed over for command of the UN MONUSCO mission in the Congo in 2013. Apparently, there was internal outcry within the South African military, and Mgwebi was made commander of the mission in 2015. One of his first acts in the field, was to throw on a patrol pack, grab a rifle, and lead an infantry platoon in a patrol. His troops were concerned, asking why a Lieutenant General attached himself to their platoon in full kit. He responded something along the lines of "I need to know the ground where I'm going to be fighting". Through his career, he has actively fought corruption and his status as a South Africa's truest "warrior general" has ensured that even former foes, and the ANC continue to respect him. • Image credit: SANDF Archives • #MenAmongMenStories #SouthAfrica #Rhodesia #SANDF #SADF • https://en.m.wikipedia.org/wiki/Derrick_Mgwebi

124 Nongqai Vol 13 No 4

MAJOR (LATER LIEUTENANT-COLONEL) WALTER KARRI DAVIES Australian Boer War Memorial via Iain Hayter Walter Davies was born in Adelaide, South Australia in 1861. He was educated at North Adelaide Grammar School and later at Scots College, Melbourne. Later his family moved to Western Australia and he joined the family business, M.C. Davies, Karri and Jarrah Company, who were developing timber markets using the timbers of southern Western Australia. It was in this connection that Walter Davies moved to South Africa to market these timbers for mine work (especially pit props) and railway sleepers. He was centred on the boomtown of Johannesburg and early on, came to notice Cecil Rhodes. He took a leading part in the Johannesburg Reform Movement in support of Uitlanders rights. As such he became a leader of the failed Jamison raid in 1895. He was jailed for two years, fined £2000 and banished for three years by the Transvaal government. The Western Australian government publicly expressed disquiet and concern about the actions of the Transvaal government and is believed to have made representations on his behalf. Whether this had any effect is not clear but the Transvaal government offered to suspend the jail sentences of the raiders on condition that they publically apologised. Both Davies and one of his fellow conspirators Wools-Sampson refused and Davies spent 18 months in jail before being released. They had become martyrs and the Transvaal took advantage of an illness to release him on compassionate grounds. After his release he contracted enteric fever and whilst recovering visited both England and Australia. It was in South Africa that he gained the nickname 'Karri' after his persistent championing of that Western Australian hardwood, (Eucalyptus.) He adopted this nickname eventually as part of his surname although it is not clear that this was done in any formal sense. In any event by the Boer War, Karri Davies had become his surname. As the war loomed in 1899, the British government encouraged the formation of irregular units from Uitlanders evacuating from Johannesburg including a number of Australians. Karri Davies and Wools-Sampson were amongst those who helped raise a unit, the Imperial Light Horse. Karri Davies was appointed major and second in command of the Imperial Light Horse. He and the others had used their own money to cover the costs of raising the unit. The Imperial Light Horse was one of the premier irregular units in the Boer War. Karri Davies remained a controversial figure even during the war, he was mentioned in dispatches on four occasions. The first action in which Karri-Davies particularly distinguished himself for bravery took place on 2 October, 1899, at Elandslaagte when E squadron, under Captain Knapp, had been temporarily placed under Woolls-Sampson, and was being used as a scouting unit ahead of the advance guard. Knapp was unwittingly being outflanked by Boers and Karri Davies under heavy fire rode out to warn him. Some reports suggest that he was recommended for a Victoria Cross for this action but 125 Nongqai Vol 13 No 4

personally approached Sir John French to ensure that the recommendation was not sent forward. He did however receive a Mentioned in Dispatches. On 6 January 1900, during the attack on Wagon Hill, Ladysmith, which was an attempt by the Boers to gain control of Platrand , Karri Davies was severely wounded. His actions that day had been again Mentioned in Dispatches. Following his recovery and the Relief of Ladysmith, the Imperial Light Horse joined British columns attempting to relieve Mafeking in Cape Colony. With the road open, Karri Davies and six of his troopers became the first British troops to arrive in Mafeking at 3:30 AM, 17 April 1900. They had been sent in to inform the garrison of the approach of the relief columns. He was again Mentioned in Dispatches for a third time in Lord Roberts final dispatch in April of 1901 and yet again in Lord Kitchener's dispatches of 23rd of June 1902. In April 1901 he was gazetted as a Companion of the Bath (CB), but in a later Gazette, "His Majesty the King has accepted Major W Karri Davies resignation of a companion of the Bath with which he was honoured in April last - in accordance with that gentleman's expressed wish to serve his Majesty without reward." After the war he was awarded the QSA with clasps including Defence of Ladysmith and Relief of Mafeking and the KSA. He was four times Mentioned in Despatches. He was awarded the CB in the honours list but sought permission to decline the award. Various stories have circulated about this some of them highly fanciful. His own reasons as reported in newspapers at the time was simply that it was a war that had to be fought to establish people's rights and he was honoured to do so for his King and Country but he had good friends on the Boer side so he would not profit in anyway either through money (he served without pay), advancement in rank or receive honours. One well-known story has Karri Davies bursting into a farmhouse quite from which Boers were firing, calling on them to surrender. At the time same time as the Boers pointed their rifles at him, someone called out "Don't shoot its Mr Davies" the Boers lowered their rifles, they were people he had known in Johannesburg. Shortly afterwards his troopers caught up with him when the Boers formally surrendered. When the First World War broke out, he again offered his services. Now into his 50s and still carrying the effects of war wounds he was appointed Provost Marshall in San Francisco; it is believed with the rank of lieutenant colonel. Karri Davies owned land on the south coast of Natal which later became the seaside resort of Karridene. In 1902 he had an architect, Herbert Baker design house for him 'Outspan' at 17 Rock Ridge Road (originally called 'Karri' road) Johannesburg, which is often cited as a heritage dwelling today. He died in London 29 November 1926 in a London nursing home. Source: Australian Boer War Memorial.

126 Nongqai Vol 13 No 4

1 MILITARY HOSPITAL: LACK OF POLITICAL WILL TO RECOVER R156M IRREGULAR EXPENDITURE – PSA Reuben Maleka | 14 March 2022 The Public Servants Association (PSA) was shocked to learn the both the Department of Defence and the Department of Public Works and Infrastructure (DPWI) failed dismally to ensure successful completion of renovations at 1 Military Hospital in Gauteng, despite spending R411 million on the project. What is even more concerning is that for the R156 million spending that was found to be wasteful and irregular, no one was held accountable for this enormous failure as the first two floors of the Hospital remain non-operational, despite work commencing as far back as 2006. The Deputy Minister apologised in the recent meeting with the Parliamentary Joint Standing Committee and acknowledged that this matter should not have taken this long to be resolved. The forensic report recommended that senior executive officials from both Departments must be held liable for irregular expenditure of R156 million in respect of repair and maintenance at the Hospital. The report also points out that there were corrupt activities, including cash payments, theft, irregular expenditure, and the mismanagement of state funds with irregular contracts being awarded to service providers. The investigation also found that the DPWI dismally failed to play an oversight role to ensure a complete status report before the appointment of contractors. This situation further contributed to the Hospital losing its accreditation as a level-4 hospital by the African Union and United Nations to support external and international peace-keeping operations. The PSA calls upon the Minister of Defence to make public the forensic report, recover irregular expenditure, and implement consequence management, including opening criminal cases against senior employees and service providers who colluded to defraud the state. The Minister must further recommend that these service providers be blacklisted. The Minister of Public Works and Infrastructure must equally ensure implementation of consequence management and join the Minister of Defence in opening criminal cases and holding those accountable who are implicated in the forensic report. Should these Departments fail to act, the PSA will be left with no choice but to engage the Office of the President for intervention as corruption must be eradicated and evil flourishes when overlooked or condoned. Issued by Reuben Maleka on behalf of PSA, 14 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/lack-of-political-will-to-recover-r156-millionirr?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=505942e38dEMAIL_CAMPAIGN_2022_03_15_06_26&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99505942e38d-130042309

127 Nongqai Vol 13 No 4

SAILOR MALAN: THE TORCH COMMANDO Peter Dickens

Another inconvenient truth to the current political narrative of the “struggle”, the first mass antiApartheid protests were led by this highly decorated Afrikaner war hero - Adolph “Sailor” Malan and the mass protesters were not the ANC and its supporters, this very first mass mobilisation was made up of “White” war veterans – read on for some fascinating “hidden” South African history. Many people may know of the South African “Battle of Britain” Ace - Adolph “Sailor” Malan DSO & Bar, DFC & Bar - he is one of the most highly regarded fighter pilots of the war, one of the best fighter pilots South Africa has ever produced and he stands as one of the “few” which turned back Nazi Germany from complete European dominance in the Battle of Britain – his rules of aerial combat helped keep Britain in the war, and as a result he, and a handful of others, changed the course of history. But not many people are aware of Sailor Malan as a political fighter, anti-apartheid campaigner and champion for racial equality. “Sailor” Malan can be counted as one of the very first anti-apartheid “struggle” heroes. The organisation he formed “The Torch Commando” was the first real anti-apartheid mass protest movement - and it was made up primarily of “white” South African ex-servicemen. Yet today that is conveniently forgotten in South Africa as it does not fit the current political rhetoric or agenda. Born in Wellington, Cape Province, in 1910 Malan joined the Union Castle Line of the Mercantile Marine at the age of 15, from which service he derived his nickname “Sailor”. He foresaw the onset of war with Nazi Germany, promptly went off to Britain and learned to fly at a flying school near Bristol, England where he received his pilot's wings. In 1936, he was posted to 128 Nongqai Vol 13 No 4

No. 74 (Fighter) Squadron (known as the “Tiger Squadron”). It was his first and only squadron, and he is regarded as the squadron's most famous fighter pilot of all time. In total Malan destroyed 27 Nazi German Luftwaffe planes and damaged or shared another 26 all the while flying the iconic Spitfire. After the Second World War, Sailor Malan left the Royal Air Force and returned to South Africa in 1946. He was surprised by the unexpected win of the National Party over the United Party in the General Election of 1948 on their proposal of “Apartheid” as this was in direct opposition to the freedom values, he and all the South African veterans in World War 2 had been fighting for. What he and other returning World War 2 servicemen saw instead was far right pro-Nazi Germany South African reactionaries elected into office. By the early 1950’s the South African National Party government was littered with men, who, prior to the war where strongly sympathetic to the Nazi cause and had actually declared themselves as full blown National Socialists during the war as members of organisations like the Ossewabrandwag, the SANP Greyshirts and the Nazi expansionist “New Order”: Oswald Pirow, B.J. Vorster, Hendrik van den Bergh, Johannes von Moltke, P.O. Sauer, F. Erasmus , C.R. Swart, P.W. Botha and Louis Weichardt to name a few, and there is no doubt that their brand of politics was influencing government policy. This was the very philosophy the retuning South African servicemen and women had been fighting against, the “war for freedom” against the anti-Judea/Christian “crooked cross” (swastika) philosophy and its false messiah as Smuts had called Germany’s National Socialism doctrine and Adolph Hitler. Some of these Afrikaner Nationalists had been detained during the second World war as “terrorists,” mainly for acts of sabotage against the South African Union in support of Nazi Germany - Hendrik van den Bergh, Johannes von Moltke, Louis Weichardt and B.J. Vorster (a future State President) to name a couple, and now they were in office running the country as members of the National Party and governing elite. In the 1951 in reaction to this paradigm shift in South African politics to the very men and political philosophy the servicemen went to war against, Sailor Malan formed a protest group of exservicemen called the “Torch Commando” (The Torch). In effect it became an anti-apartheid mass movement and Sailor Malan took the position of National President. The Torch’s first activity was to fight the National Party’s plans to remove “Cape coloured” voters from the common roll which where been rolled out by the National Party two years into office in 1950. The Cape coloured franchise was protected in the Union Act of 1910 by an entrenched clause stating there could be no change without a two-thirds majority of both houses of Parliament sitting together. The Nationalist government, with unparalleled cynicism, passed the High Court of Parliament Act, effectively removing the autonomy of the judiciary, packing the Senate with National Party sympathisers and thus disenfranchising the coloureds. This was the first move by the National Party to secure a “whites only” voting franchise for South Africa (reinforcing and in fact embedding them in power). The plight of the Cape Coloured voters was especially close to most White ex-servicemen as during WW1 and WW2, the Cape Coloureds had fought alongside their White counterparts as fully armed combatants. In effect forging that strong bond of brothers in arms (which so often transcends racial barriers). The Torch Commando strategy was to bring the considerable mass of “moderate’ South African war veterans from apolitical organisations such as the Memorable Order of Tin Hats (MOTH) and South 129 Nongqai Vol 13 No 4

African Legion (BESL) into allegiance with more “leftist” veterans from an organisation called the Springbok Legion - of which Joe Slovo, who himself was also a South African Army World War 2 veteran and was a key leader, his organization – The Springbok Legion, led by a group of white war veterans who embraced Communism was already very actively campaigning against Apartheid legislation and highly politically motivated. The commando's main activities were torchlight marches, from which they took their name. The largest march attracted 75 000 protesters. This ground swell of mass support attracted the United Party to form a loose allegiance with The Torch Commando in the hope of attracting voters to its campaign to oust the National Party in the 1953 General Election (The United Party was now run by J.G.N. Strauss after Jan Smut’s death and was seeking to take back the narrow margins that brought the National Party into power in 1948). In a speech at a massive Torch Commando rally outside City Hall in Johannesburg, “Sailor" Malan made reference to the ideals for which the Second World War was fought: "The strength of this gathering is evidence that the men and women who fought in the war for freedom still cherish what they fought for. We are determined not to be denied the fruits of that victory." The Torch Commando fought the anti-apartheid legislation battle for more than five years. At its height The Torch had 250 000 members, making it one of the largest protest movements in South African history at that time. DF Malan’s government was so alarmed by the number of judges, public servants and military officers joining The Torch that those within the public service or military were prohibited from enlisting, lest they lose their jobs – this pressure quickly led to the erosion of the organisation’s “moderate” members, many of whom still had association to the armed forces, with reputations and livelihoods to keep. The “leftist” members of The Torch were eroded by anti-communist legislation implemented by the National Party, which effectively ended the Springbok Legion forcing its members underground (many of its firebrand communist leaders, including Joe Slovo, went on to join the ANC’s MK armed wing and lend it their military expertise instead). In essence, the newly governing National Party at that time could not afford to have the white voter base split over its narrow hold on power and the idea that the country’s armed forces community was standing in direct opposition to their policies of Apartheid posed a real and significant threat – bearing in mind one in four white males in South Africa (English and Afrikaans) had volunteered to go to war and support Smuts – this made up a very significant portion of the voting public, notwithstanding the fact that there all now very battle hardened with extensive military training, should they decide to overthrow the government by force of arms. There has also been some speculation that the Torch Commando untimely failed because it could distinguish the difference of being a mass Anti-Apartheid protest movement or a political arm of the United Party. One political cartoon of the time lampoons The Torch Commando as a hindrance to the United Party. Sailor Malan’s political career was effectively ended and the “Torch” effectively suppressed by the National Party, so he returned to his hometown of Kimberly and joined his local MOTH “Shellhole” (Memorable Order of Tin Hats – one of the apolitical veteran associations from which the Torch had drawn its supporters).

130 Nongqai Vol 13 No 4

Sadly, Sailor Malan succumbed on 17th September 1963 aged 53 to Parkinson’s Disease about which little was known at the time. Some research now supports the notion that Post Traumatic Stress Disorder (PTSD) can bring on an early onset of Parkinson’s Disease, and it is now thought that Sailor Malan’s high exposure to combat stress may have played a part in his death at such a relatively young age. Although he fought in the blue sky over England in the most epic aerial battle to change the course of history, one of the “few” to which Churchill recorded that the free world owes a massive debt of gratitude to, he lies today under an African sun in Kimberley - a true hero and son of South Africa. It is to the embarrassment now as to his treatment as a South African WW2 military hero that all enlisted South African military personnel who attended his funeral were instructed not to wear their uniforms by the newly formatted SADF. The government did not want a Afrikaner, as Malan was, idealised as a military hero in death in the fear that he would become a role model to future Afrikaner youth. The “official” obituary issued for Sailor Malan published in all national newspapers made no mention of his role as National President of The Torch Commando or referenced his political career. The idea was that The Torch Commando would die with Sailor Malan. All requests to give him a full military funeral were turned down and even the South African Air Force were instructed not to give him any tribute. Ironically this action now stands as testimony to just how fearful the government had become of him as a political fighter. A lot can be said of Sailor Malan as a brilliant fighter pilot, even more can be said of political affiliation to what was right and what was wrong. He had no problem taking on the German Luftwaffe in the greatest air battle in history, and he certainly had no problem taking on the entire Nationalist regime of Apartheid South Africa – he was a man who, more than any other, could quote the motto of the Royal Air Force’s 74 Squadron which he eventually commanded, and say in all truth: “I fear no man” The campaign to purge the national consciousness of The Torch Commando, The Springbok Legion and Sailor Malan was highly effective as by the 1970’s and 1980’s the emergent generation of White South Africans had never heard of them (especially in the Afrikaans community), and even more so to the Black political consciousness who knew even less about these early “white” mass protests against Apartheid. This “scrubbing” of history by the National Party in aid of their political narrative strangely also aids the ANC’s current political narrative that it is the organisation which started mass protests against Apartheid with the onset of the “Defiance Campaign” on the 6th of April 1952 led primarily by Black South Africans. Whereas the truth of that matter is that the first formalised mass protests in their tens of thousands against Apartheid where in fact led by White South Africans and more to the point mainly white military veterans starting a year earlier in 1951. Another inconvenient truth - luckily history has a way of re-emerging with facts. Authors note: the purpose of his article is not to get embroiled in National Party or ANC politics, the purpose is also not to drag apolitical organisations like the MOTH or the SA Legion into political debate – the purpose is to set the historical record straight and highlight the veteran’s role in it, far too much is wrong in the way South African statute force military veterans (then and now) are treated or perceived – the facts and “truth” can yet yield some surprises. Written by Peter Dickens

131 Nongqai Vol 13 No 4

References: South African History On-Line (SAHO), South African History Association, Wikipedia, Neil Roos: Ordinary Springboks: White Servicemen and Social Justice in South Africa, 1939-1961. • Received via Fanie Bouwer.

1922: UNION DEFENCE FORCE: SPECIAL CONSTABLE: SERVICE RECORD: WF MINNY Mark Naude (NZ)

Record of Service of S/Const WF Minny, 1922. I don't know who the officer was that signed this. Minny went on to join the Union Defence Force where he reached the rank of Warrant Officer II before being commissioned. Served as a staff officer in WWII for which he received a King's Commendation for Valuable Service. Retired in the 1950s as the first O/C 83 T Stores Depot, Amanzinyama (Jacobs), Durban.

132 Nongqai Vol 13 No 4

1945: MAJ GEN P DE WAAL: DEPUTY CHIEF OF SA GENERAL STAFF Mark Naude 1945: Maj Gen P De Waal: Deputy Chief of SA General Staff. Postwar reverted to Brigadier and commanded the SA Navy and Corps of Marines as "Naval and Marine Chief of Staff".

Only marines’ officer to command an arm of service in SA. 133 Nongqai Vol 13 No 4

WW2: SA SAILOR PORTRAIT: RAYMOND L CAIRNCROSS Mark Naudé (NZ)

Portrait of Raymond L Cairncross (1925-2015) in WWII. Note SA cap tally and shoulder titles. 134 Nongqai Vol 13 No 4

ABO: MEV NONNIE DE LA REY Nico Moolman Ta' Nonnie de la Rey voor haar wa-huis se 'voordeur' terwyl sy saam met haar man Generaal Koos de la Rey op kommando is. Gedurende die Anglo-Boere Oorlog. Iewers in Wes-Transvaal.

135 Nongqai Vol 13 No 4

H.M.S. SYBILLE • The only ship lost by the Royal Navy during the Boer War H.M.S. Sybille was built in 1890 by Robert Stephenson & Co. of Newcastle-on-Tyne, she was a medium cruiser of 3400 tons, coal powered by a pair of three-cylinder triple expansion engines of 9496 horsepower which could produce a top speed of 20 knots (approx. 40 km/h), and armed with two 6 inch, six 4.7 inch and eight 6 pounder guns, torpedoes and maxims. One of twenty-one “Apollo” class cruisers built, she was first commissioned at Devonport on the 8th January 1895 for the Mediterranean Station under Captain G.W. Russell. There she served until returning to Devonport where she was decommissioned on the 18th March 1898. On the 3rd October 1900 she was recommissioned at Portsmouth, under the command of Captain Hugh P. Williams, to relieve H.M.S. Barossa at the Cape of Good Hope Station. After an uneventful voyage, she arrived in Simon’s Town on the 12th January 1901, where she was immediately coaled up and put to sea bound for Lamberts Bay on the 14th January.

H.M.S. Sybille

• The loss Upon arrival at Lambert’s Bay on the 15th January, Captain Hugh Williams, some Junior Lieutenants and the Naval Brigade – about 50 men in total – went ashore to reinforce the existing military base. 136 Nongqai Vol 13 No 4

The Sybille was left under the command of the First Lieutenant H. H. Holland and Navigating Lieutenant H. Cayley. At about 10 pm on the night of the 15th January 1901, with the prevailing north-westerly wind reaching a gale, and faced with the fact that the anchorage at Lamberts Bay offered very little protection to a vessel of the size of the Sybille, Lieutenant Holland decided it would be prudent to put to sea. The anchor was accordingly raised, and the Sybille steamed out of the bay into increasingly rough seas, and heavy swells. At about 2am the following morning, the weather having moderated somewhat, it was decided to steam back to Lambert’s Bay. However, unbeknown to the crew and the officer of the watch, SubLieutenant A.G.A. Street, the rough seas and the southerly set of the current had pushed the vessel some six miles south of their anticipated position. Furthermore, the lights of the farmhouse at “Steenbokfontein” were mistaken for those of Lamberts Bay, and at about 4.30am on Wednesday the 16th January the Sybille struck a reef near the farm, about three miles (approx. 5 km) south of Lamberts Bay. The order was immediately given to reverse the engines in an attempt to dislodge her, but to no avail, and when it became clear that the vessel was stuck and filling rapidly, the watertight doors were shut, and preparations made to abandon ship. The guns and flares were fired as emergency signals and Isak Burger, the farmer’s son at “Steenbokfontein”, noticed the ship in distress and rode on horseback to Lamberts Bay to alert the authorities.

Wreck of HMS Sybille with the City of Cambridge in support Amid the heavy sea’s pounding the vessel, the crew made several attempts to get a line ashore without success. Eventually, the City of Cambridge (a troop transport ship on-route to Cape Town from Lamberts Bay) came to the rescue and with greatest difficulty a line was attached to the Sybille, and the two hundred and fifty odd members of the crew aboard were rescued, although the rough sea conditions meant that the operation took until 2pm that afternoon. The last man to leave the ship was Lieutenant Holland, who later returned with a working party to salvage the armaments and other valuables on board, which were ultimately dispatched to Cape Town. The only casualty was a nineteen-year-old Ordinary Seaman, W. H. Jones, who sustained fatal internal injuries when he was swept across the deck and crushed against one of the vessel’s 4.7-inch guns. He was later buried in Lamberts Bay. 137 Nongqai Vol 13 No 4

Lamberts Bay Cemetery – grave of Able Seaman W. Jones

THE OTHER STORY…. An alternative version of events was that H.M.S. Sybille was on reconnaissance at Lamberts Bay after the British received reports that the port was being used as a point of disembarkation for armaments being supplied to the Boers by their European allies. Rumours were rife about the dissension between Captain Williams, commander of the Sybille, and his crew. On the evening of 15th January 1901, the captain and some of his officers went ashore for a party; the sailors were ordered to remain on board. In Lamberts Bay, Captain Williams put his worries aside and surrendered to the spirit of the party - as well as the alcohol that was flowing and having become somewhat inebriated, he decided to spend the night recovering in someone’s loft. In the meantime, the crew on the Sybille decided to have a party of their own which was equally jolly and the longer it continued the more hectic it became and around midnight the crew decided to take a short trip out to sea. This may have been to prove to Captain Williams that they could do without him - or so they thought! The pleasure trip turned out to be the last that the Sybille was ever to undertake as she was driven on by a strong north wind and struck a reef at about 2 am on the morning of the 16th January 1901, and a kilometer further on she ran aground and broke in two. The guns were fired as emergency signals, which at first were thought to be claps of thunder by the residents of “Steenbokfontein”, but eventually help was summoned and the crew eventually rescued. 138 Nongqai Vol 13 No 4

• The Aftermath The loss of H.M.S. Sybille was the subject of a Court Martial held on broad H.M.S. Monarch, in Simon’s Town on the 26th February 1901. Facing the court, which included Captain Williams as prosecutor, were Lieutenant Holland, Lieutenant Cayley, Sub-Lieutenant Street, and Chief Gunner Tapper. The court eventually found evidence that there had been serious lapses in navigation and the handling of the vessel after she left Lambert’s Bay on the night of the 15th January, as despite the rough seas and prevailing gale, no attempt had been made to calculate the vessel’s position, and no thought given to the likelihood that a current may have been running. The sentences handed down to the four men were remarkably light, and although three of them forfeited some seniority, they all escaped with only severe reprimands. Of the four, only Lieutenant Cayley resigned his commission as a result of the Court Martial, and the other three continued serving in the Royal Navy.

• The Love Story Subsequent to the wrecking of the Sybille, engineers from a company in Britain arrived to dismantle and salvage the interior fittings of the ship. One of the engineers accommodated at “Steenbokfontein” farm was Harry Blades. He fell in love with the farmer, Dirk Burgers’, daughter Martjie Burger, to the dissatisfaction of the local community who were predominantly Afrikaners and generally Boer sympathizers. The couple were, however, not discouraged and they waited patiently for 6 months until Martjie turned 21 when they got married, had a daughter, named Elizabeth, and left to settle in England.

Martjie Burger, Harry Blades and their daughter Elizabeth

139 Nongqai Vol 13 No 4

Lamberts Bay – Propeller from the wreck of HMS Sybille

Reef at “Steenbokfontein” today where HMS Sybille ran aground on the 16th January 1901 Finally, the story of the Sybille would not be complete without referring to an incident widely touted as the only naval engagement during the Boer War. According to reports, a Royal Navy vessel which was anchored at Saldanha Bay, was fired upon by Field Cornet Thys Boonzaaier and his scouts from Manie Maritz’s Commando. The Boers withdrew when the ship opened fire on the dunes with its heavy naval gun - there were no casualties on either side. Both the Sybille and H.M.S. Partridge have been linked to this incident, but as this incident occurred on the 10th October 1901, almost 9 months after the sinking of H.M.S. Sybille, it is obvious that the vessel involved was in fact H.M.S. Partridge. 140 Nongqai Vol 13 No 4

H.M.S. Partridge

H.M.S. Partridge firing on Boers at Saldanha Bay

Thys Boonzaaier (centre) with Boer scouts who fired on H.M.S. Partridge

Another report of this incident was that when H.M.S. Partridge arrived at Saldanha Bay on the 10th October 1901, they found two transports which had been off-loading their cargo when a large Boer Commando arrived resulting in some of the residents of the town seeking refuge aboard small boats for safety which the Boers then fired at. When the Boers were seen driving off cattle at about 17h50, “action” was sounded and No.1, 4,7 inch gun aboard H.M.S. Partridge opened fire with shrapnel shells. A total of 8 rounds were fired before the Boers fled leaving the stolen cattle behind. A further report was that Corporal J.F. Smallwood (buried alongside Able Seaman W. Jones in the Lamberts Bay cemetery) was killed in the abovementioned incident. This is clearly incorrect as 6316 Corporal J.F. Smallwood of the 3rd Battalion South Staffordshire Regiment, died as a result of accidental injuries in Clanwilliam on the 7th March 1902.

141 Nongqai Vol 13 No 4

Lamberts Bay Cemetery – grave of Corporal J.F. Smallwood Reprinted with permission from Wes-Kaap Heliograaf / Newsletter / Nuusbrief no. 18/ March / Maart 2022 / Western Cape Heliograph - Peter Greef.

VF PLUS VRA OB OM WEERMAG SE TRANSAKSIE MET DIE SAINT GEORGE HOTEL TE ONDERSOEK Mediaverklaring uitgereik deur: Dr. Pieter Groenewald, VF Plus-leier, 8 Maart 2022 Dit is vir die VF Plus onaanvaarbaar dat die Saint George Hotel en Konferensiesentrum in Irene buite Pretoria vir R5 miljoen per maand gehuur word om opleiding te verskaf aan senior offisiere en die party sal die openbare beskermer (OB) vra om dit te ondersoek. Hierdie opleiding is nog altyd op gevestigde persele aangebied en die vraag is wat die rede is waarom die SA Leërstigting besluit het om die Kollege vir Oorlogvoering en die Verdedigingskollege voortaan daar te huisves. Indien daar gesê word dat die bestaande geriewe nie geskik is nie, kan gevra word waarom dit nie opgegradeer kan word met die miljoene wat nou aan die hotel betaal gaan word nie. Daar is talle militêre basisse in die land met meer as genoeg geriewe waar opleiding gegee kan word aan senior offisiere. Die minister van verdediging en militêre veterane, Thandi Modise, behoort onmiddellik antwoorde oor die huurooreenkoms te verskaf. Dit is verdag dat die huurooreenkoms aangekondig is enkele weke nadat die hotel verlede maand aangekondig het dat hy sy deure sluit. Dit wek die indruk dat korrupsie by die huurooreenkoms ter sprake kan wees en die VF Plus wil duidelike antwoorde oor die aangeleentheid kry.

VF PLUS VERWELKOM UITSPRAAK OOR BEITBRUG-GRENSDRAAD – DE LILLE MOET NOU BEDANK Mediaverklaring uitgereik deur: Philip van Staden, VF Plus-LP en hoofwoordvoerder: Openbare werke en infrastruktuur 8 Maart 2022 142 Nongqai Vol 13 No 4

Die VF Plus verwelkom vandag se uitspraak van die spesiale tribunaal dat kontrakteurs wat miljoene betaal is selfs voordat enige werk gedoen is aan die Beitbrug-grensdraad, die winste wat hulle verkry het, moet terugbetaal. Die Spesiale Ondersoek-Eenheid (SOE) het twee maatskappye, Caledon River Properties (Edms.) Bpk. ProfTeamBK, voor die hof gebring in ŉ poging om sowat R40 miljoen wat aan die projek bestee is, terug te kry. Die VF Plus stem saam met regter Lebogang Modiba dat die grootste verloorders in hierdie saak die staat en die belastingbetaler is. Die SOE en die departement van openbare werke en infrastruktuur is ook beveel om ŉ gekwalifiseerde persoon aan te stel om ŉ verslag saam te stel oor die redelikheid van die twee maatskappye se uitgawes en om dit dan by die spesiale tribunaal in te dien. Die terugbetaling moot binne dertig dae na die indiening van die verslag geskied. Die VF Plus het die minister van openbare werke en infrastruktuur, Patricia de Lille, sedert 2020 verskeie keer in die parlement gevra oor die Beitbrug-aangeleentheid. Ten tyde van ŉ vergadering van die betrokke parlementêre portefeuljekomitee in Augustus 2020 het die VF Plus aan min. De Lille gesê sy het geen beheer oor departement se oorbesteding gehad met die oprig van die grensdraad nie. Ook dat sy die Rampbestuurswet misbruik het om die grensdraad te laat oprig en dat sy die verantwoordelikheid daarvoor moet aanvaar. De Lille het ontken dat sy baat gevind het by die projek en het gesê sy is bereid om haar bankrekeninge te openbaar om dit te bevestig. Die VF Plus sal wil sien dat De Lille na vandag se uitspraak haar woord gestand moet doen en openlik verantwoordelikheid vir die debakel aanvaar en nie soos voorheen die blaam probeer verskuif na amptenare van haar departement nie. Min. De Lille is die politieke hoof van die departement en sy het haar oorsigrol nie net versaak nie, maar het onregmatig opgetree toe sy as minister die Rampbestuurswet uitgebuit het. Ingevolge Artikel 27(2)(L) van die Rampbestuurswet (nr. 57 van 2002) en die regulasies van nasionale tesourie, word daar voorsiening gemaak vir die afwyking in die noodverkryging van sekere dienste, items en goedere. Min. De Lille het die projek laat voortgegaan sonder dat die nodige verkryginsprosedures gevolg is en voordat die Rampbestuurswet in werking getree het. Dit is onaanvaarbaar en sy moet sonder meer bedank.

NEW DOCUMENTARY SHEDS LIGHT ON LACK OF BORDER CONTROL – AFRIFORUM Chante Kelder | 15 March 2022 A new documentary film, Open Borders, produced by AfriForum exposes the complete lack of border control on South Africa’s border with Zimbabwe and looks at the wave of crime this has caused. The documentary also shows the extreme lengths that AfriForum’s neighbourhood- and farm watch volunteers must go to, to protect locals and their property against repeated infiltration by smugglers and poachers in this area. Criminals on the South African side also use this open border to smuggle stolen vehicles into Zimbabwe. 143 Nongqai Vol 13 No 4

“You really cannot understand how bad the situation is until you see it for yourself, and that’s exactly what this film aims to do. With this film we take the viewer there with us to experience the chaos. Our border areas have turned into the Wild West, where it’s every man for himself. Communities have no choice but to take responsibility for their own safety, given the absolute disinterest by government to successfully police these areas,” says Jacques Broodryk, the films’ director, and Campaigns Manager at AfriForum. In various places the border fence itself has been stolen and sold for scrap metal, this is how dire the situation has become. “Volunteers who form part of AfriForum’s community safety structures put their lives on the line to combat cross border crime because the authorities seem to have no interest in solving the problem,” Broodryk concludes. “Our neighbourhood and farm watch volunteers go the extra mile to protect and support their communities. We’d like to encourage more people to get involved and help secure their communities” says Raymond Hohls, AfriForum’s operational manager for community safety. The next instalment of Open Borders will look at the South African border with Mozambique. Open Borders can be viewed here: Link: https://www.youtube.com/watch?v=bAC15FoZmO0 To support AfriForum’s community safety volunteers on the Zimbabwean border, please visit www.openborders.co.za Issued by Chanté Kelder, Media Relations Officer, AfriForum, 15 March 2022 https://www.politicsweb.co.za/politics/new-documentary-sheds-light-on-lack-of-bordercont?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=505942e38dEMAIL_CAMPAIGN_2022_03_15_06_26&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99505942e38d-130043109

144 Nongqai Vol 13 No 4

THEM 70’s Adv Len Els

Kollega Robert Brand merk soos volg op na verskeie kommentare: “Dit is eintlik 'n verskriklike hartseer foto.....hartseer wat hy deurgegaan het, hartseer wat gebeur het en wat nie gebeur het nie......hartseer dat mense dit sien as "lights on but nobody home home" of "die hysbak stop nie op al die vlakke nie" .....nee fok mense, daardie man versinnebeeld wat deurgemaak is deur so baie manne/mense terwyl jy/ons op ons gatte in 'n baba drastoeltjie rondgedra is en aan mama se tiet gesuig het terwyl hy en sovele ander deurgemaak het...... SOUTH AFRICAN DEFENCE FORCE (SADF) ROOIKAT ZA 35 SELF PROPELLED ANTI AIRCRAFT GUN (SPAAG) Wolfgang Witschas Introduction Rooikat ZA35 Self Propelled Anti-Aircraft Gun (SPAAG) is based on the Rooikat armoured car chassis, and as such retains the low protection of the family. The most heavily armoured part of the vehicle is the central band in front of the driver. A 25 mm plate sloped at 77° will soak up lower power autocannon fire easily, but the same cannot be said for the 30 mm flat plate that protects the transmission and the driver's feet. Despite the light armour, the hull can survive .50 calibre machine 145 Nongqai Vol 13 No 4

guns from many angles and even prevent overpressure damage from being taken at certain spots. The same cannot be said about the turret. The ZA-35's turret armour is comprised of 10 mm rolled homogeneous armour plating on all sides, so it is vulnerable to heavy machine guns. Two of the three crew members sit inside the turret, so one good high explosive hit will probably knock the vehicle out. The vehicle is very weak to attack from aircraft, so striking first is of paramount importance. Background As early as the mid-1970s, the South African Armoured Corps had issued a requirement for a "heavy armoured car" capable of improving upon the Eland's 4X4 chassis, which limited mobility, and the mediocre range of its 90mm low pressure gun. The Rooikat (Afrikaans for "Caracal"; lit. '"Red cat"') is a South African armoured reconnaissance vehicle equipped with a stabilised 76 mm high velocity gun for organic anti-tank and fire support purposes. The Rooikat's main armament was built with the Oto Melara 76 naval gun as its basis, to which it is nearly identical in terms of technical performance and statistics. The Rooikat can also fire the same ammunition as the naval gun, albeit modified with new percussion primers in the shells. Rooikat ZA35 Self Propelled Anti-aircraft Gun (SPAAG) This Rooikat version was developed by ARMSCOR in the early 90s. The ZA-35 SPAAG is armed with two Lyttleton Engineering M-35 guns. These guns have a combined rate of fire at 1,100 rounds per minute and fire HE-FRAG rounds against air targets and AP-I against light armoured vehicles. The ZA-35 is fitted with an EDR 110 surveillance and tracking radar, which can track up to 100 air targets simultaneously. The antenna can be raised to a height of about 5 metres for increased visibility, when the vehicle is stationary. It can provide targeting data to other nearby SPAAGs and air defence systems, which do not have radars. It is also fitted with a computerised fire control system, fully stabilised gunner's sight and a laser rangefinder.

Rooikat ZA3 (SPAAG) Specifications Mass: 28 t Length: 7.1 m (23 ft 4 in) 8.2 mWidth: 2.9 m (9 ft 6 in) Height: 2.6 m (8 ft 6 in) turret roof Crew: 4 146 Nongqai Vol 13 No 4

Armaments: Two Lyttelton Engineering M-35 guns. 8 x 81 mm smoke grenade dischargers Engine: 10-cylinder water-cooled diesel 414 KW (563 horse power) Power/weight: 14.89 kW/t Suspension: 8×8 wheeled, fully independent active trailing arm Operational range: 1000 km (621 mi) Maximum speed: Road: 120 km/h (75 mph) Off-road: 60 km/h (37 mph) Like the other members of the Rooikat family, one of the ZA-35's greatest strengths is its mobility. With the same chassis, engine, and overall weight as the Rooikat Mk.1D, drivers can expect near identical performance. Its strengths are incredibly high average and top speed. Some weaknesses include a large turn radius and poor torque on inclines. "VEG Magazine reported in early 2006 the Rooikat vehicle was fitted with a power supply control system feeding eight wheel-hub mounted M67/0 electric wheel drive units (WDU's) and a two-phase pneumatic gearbox. Power delivery has also been improved and electricity is stored in SAFT (nickle - metal hydride battery" i.e. NiMH CELLS." This upgrade was done by Denel in conjunction with LMT, HIT, IAD, Nezrotek, Hutchinson (France), the German company Kessler Magnet Motor and Maximun Transmission Motors [MTU]." The Denel 35mm Dual Purpose Gun (35DPG) is a close-in weapon system (CIWS) originally built for warships built in South Africa by Denel Land Systems. It is currently in service on the Valourclass Corvettes of the South African Navy. The GA-35 (35 mm) autocannon is functionally identical to the Oerlikon KDA (35 mm) found on the Chieftain Marksman, Gepard, and Type 87. However, the GA-35 is unable to utilize the 35 mm APDS belts found on the vehicles mentioned. Despite this, at close range, the GA-35 can penetrate the sides of a majority of medium tanks found at the ZA-35's battle rating, including even the lower sides of Soviet medium tanks. Unfortunately, the gun depression is quite poor, so ideally Soviet tanks should not be approached at point blank ranges and instead circled around at about 50m range. Many of American brawler tanks are immune to AP belt from the sides and will only be vulnerable in a turret ring or engine roof (and even that is not guaranteed). The high rate of fire of the cannons can burn through the 460 rounds of ammunition in under half a minute of sustained fire, so firing in short bursts is generally ideal, as the restocking time at friendly captured points is quite long. Specifications Mass: 5,500 kilograms (12,100 lb) (without ammunition) 6,500 kilograms (14,300 lb) (with ammunition) Shell: 35×228mm NATO Barrels: 2 Action gas-operated Elevation−10° to +85°Traverse 360° (unlimited) Rate of fire: 2×550rpmMuzzle velocity1,175 metres per second (3,850 ft/s) Effective firing range: 4,000 metres (4,400 yd) (air target) Maximum firing range: 6,000 metres (6,600 yd) (surface target) Feed system: Belt 2×240 rounds (one belt for each cannon) Sights: Radar and/or Optronic (IR and Visible) 147 Nongqai Vol 13 No 4

Ammunition • Default: API-T · HEI-T* • DM11A1: HEI-T* · HEI-T* · HEI-T* · API-T • DM13: API-T · API-T · API-T · HEI-T*

Radars Unlike the British Chieftain Marksman, the ZA-35 has an independent tracking unit and detection unit, which allows the vehicle to detect new targets even while locked on to another target or to disable radar for safety reasons and still maintain the lock. The ZA-35 utilizes an enormous EDR 110 tracking radar fitted on a mast which can extend up to 5 m into the air. The mast is foldable and the radar array will fold behind the turret. Instead of a tracking radar, the ZA-35 uses an electrooptical target tracking system, which uses visual line of sight from the gunner's sight in the front to track airborne targets. The tracking system does not enjoy the same height advantage as the detection radar, and the optical system will lose target tracking if any kind of visual obstruction (including the ZA-35's own ESS) is in the way for any significant length of time. However, the system will not trigger radar warning receivers since it uses passive tracking, nor will chaff defeat the lockon. Pros and cons Pros: • Search radar and tracking optics can work separately - optical tracking can track player sighted targets with radar disabled, or track a target while the radar continues to search for more targets • Rooikat chassis provides good mobility • While the ZA-35 does not have APDS belts, it is still very effective at defeating lightly armoured tanks and can-do serious damage to medium tanks with some effort taken • Tall radar mast allows the ZA-35 to track air targets while behind cover • Radar takes up minimal space in folded position, and quickly deploys or folds

148 Nongqai Vol 13 No 4

Cons: • Super tall radar mast gives you away very quickly in RB or SB • Track radar is electro-optical and can lose track very quickly when it's obstructed by objects such as trees or by smoke screens • No night vision devices • No APDS belts like similar twin KDA platforms • Turret is only 10 mm RHA with the commander and gunner sitting very close to each other, making .50 cals a death sentence if enemy is used to just fire it as a first reaction to anything they see • ESS does not really protect against thermal scopes • When fighting in town, the ZA-35 might get stuck on a narrow street or in between remains of other tanks due to its poor turn rate Epilogue The Rooikat ZA3 (SPAAG) however never progressed beyond the prototype status as the project was stopped and later scrapped entirely due to budget constraints. The Rooikat ZA3 project was the last effort of Denel to design and build a locally Self-Propelled AntiAircraft Gun (SPAAG). Sources Google: https.//wiki.warthinder.com Google: https.//wiki.en.m.wikipedia.org Publication: Vertikale Elevasie Generasie (VEG) Copy 07: April 2006: Page 05: Wat is nuut: Nuwe Generasie Rooikat

WWII: SA NAVAL FORCES: PERSONEL Mark Naude (NZ)

Crew from HMSAS GOOD HOPE – IWM 149 Nongqai Vol 13 No 4

HMSAS GOOD HOPE: Two Petty Officers - IWM A 26986

Gen JC Smuts visiting the SANF. 150 Nongqai Vol 13 No 4

Yeoman of Signals CK Powrie of Cape Town: IWM 151 Nongqai Vol 13 No 4

ADM SYFRET - A SOUTH AFRICAN IN THE ROYAL NAVY Mark Naude (NZ)

Admiral Sir Neville Syfret (shown here as a Vice-Admiral) was born in Cape Town and entered the Royal Navy in 1904. He served as a Gunnery Officer on several vessels in WWI. In WWII, he commanded HMS RODNEY, was Naval Secretary at the Admiralty, senior naval officer at the invasion of Madagascar (which included some SA troops and SAAF aircrews), commanded convoys to Malta, commanded Force H at Gibraltar, and ended the war as Vice Chief of Naval Staff. He was knighted “for bravery and dauntless resolution in fighting an important convoy through to Malta

in the face of relentless attacks by day and night from enemy submarines, aircraft and surface forces". His last appointment was Commander-in-Chief, Home Fleet.

152 Nongqai Vol 13 No 4

SA POLICE: NAVAL CONNECTION Mark Naude

Commander Tony Trew, DSC, served in the SA Naval Forces in WWII and was seconded to the Royal Navy. He was awarded the Distinguished Service Cross in WWII and later returned to South Africa and became an accomplished author. In the attached photo he was the captain of HMS WALKER with rank of Lt-Cmdr. Note the orange diamond above his rank curl. •

His father was Deputy Commissioner Col HF ‘Harry’ Trew of the SAP.

SOUTH AFRICAN INDIAN LEGION OF MILITARY VETERANS (SAIL) Vinesh Selvan Good Day On the 26th March 2022, the South African Indian Legion of Military Veterans (SAIL) hosted a history programme to create awareness surrounding the Indian military participation in Republic of South Africa. A presentation by Krish Pillay, Leon Subban and Vinesh Selvan was held at the Ditsong Military Museum in Parktown, Johannesburg and attended by members of the South African and their families. The event was open to the general public. The Chairman, Lionel Moodley invited Mrs Johannesburg 2022, Eve Solomons and Miss Teen Pretoria, Tenisha Gounder as guests of honour to the event. Other honour Guest were Sagie "Dad" Naidoo who was one of the first recruits in 1974 to the SA Navy, Lt Colonel Aurry Pillay (Retired) from the South African Police Services and Mr Thavan Naidoo whose grandfather served in World 153 Nongqai Vol 13 No 4

War 2 in the Indian Malay Corps. Sagie Naidoo and Aurry Pillay fathers both served in World War 2.

Indian War Memorial built in 1902. The Programme included a presentation on the following areas and eras of history: - Zulu War (1879) - Anglo Boer War (1899 - 1902) - World War 1 (1914 - 1918) - World War 2 (1939 - 1945) - SA Air Force (1978 -) - SA Navy (1974 -) - SA Army (1980s - SA Medical Health Services (1980s -) - Military Veterans Associations - South African Indian Legion Origins. - South African Indian. Commemorative Service. - Projects undertaken by SAIL. The group was taken through a guided tour of the Ditsong Military War Museum. Members were treated to a light lunch between the military aircraft and armoured vehicles before making their way with a short drive to Observatory in Johannesburg to the Indian War Memorial. 154 Nongqai Vol 13 No 4

After a short hike to the highest point of the City of Johannesburg, members reached the Monument and a short talk was presented.

Anusha Ishwar attending her first South African Indian Legion of Military Veterans event. 155 Nongqai Vol 13 No 4

Fltr: Aurry Pillay; Sagie Naidoo; Lionel Moodley; Mrs Johannesburg Eve Solomon; Miss Pretoria Teen Tenisha Gounder; Krish Pillay; Leon Subban and Vinesh Selvan. Photos on Facebook https://m.facebook.com/groups/1980392652000568/permalink/5296264437080023/

156 Nongqai Vol 13 No 4

SA NAVAL FORCES: SA SEEMAG

157 Nongqai Vol 13 No 4

FIRST OC: SA NAVAL FORCES

Cdr NH Rankin: OC SA Naval Service 1922 to 1928.

1951: NAVAL AND MARINE CHIEF OF STAFF Mark Naude (NZ)

Brig de Waal as Naval and Marine Chief of Staff 1951 to 1952 Note SA Corps of Marines uniform Navy blue with army type gorgets and cap band. 158 Nongqai Vol 13 No 4

PRESIDENT MT STEYN: HIS LIFE STORY IN A NUTSHELL Jennifer Bosch MT Steyn was born on the 2nd of October 1857 on the farm Rietfontein in the Winburg district. He was one of 11 children. At the time of his birth, his father had arranged for his heavily pregnant wife to stay at his brother’s house as he would be away on business for 3 months. At his brother’s home, she would not be alone at the time of the birth of the baby. Marthinus Theunis Steyn was given the names of his father, and also his Uncle. He attended school at a farm in the area near where he was born and then went on to Grey College in Bloemfontein. MT Steyn took a “gap year” when he left Grey College to work on his father's farm and thus further investigate his interests. One evening while Steyn was entertaining guests on his father's farm, a certain John, a lawyer, was amazed by the bright MT and tried to persuade him to make himself a jurist. Whatever Buchanan said, it remained etched in the memory of the young Free Stater. At the age of 20, he travelled to the Netherlands with a good friend to first complete his final levels of schooling at the Deventer Gymnasium where he matriculated. It was then that he came to the realization that a law degree from England would serve him better. On June 5, 1877 the Dunrobin Castle steamed out of Table Bay. On board were Marthinus Theunis Steyn and his friend Harry Vels from Bloemfontein, who were going to take up postgraduate studies in law in the Netherlands, as well as the Rev. Colin Fraser and his wife, Isabella, from Philippolis, who were en route to Scotland with their daughter, Rachel better known as Tibbie. It took six long years before they saw each other again. In the interim Theunis completed his studies and returned to South Africa in 1883. He was admitted to the bar as an advocate and went straight to Bloemfontein. As part of the circuit court of the Republic of the Orange Free State, Theunis travelled to Philippolis on several occasions. It was during these visits to Philippolis that the romance between Tibbie and Theunis started to bloom. On one such occasion while having dinner at the Fraser’s, Theunis persuaded Tibbie to give him a photograph of herself to “keep it in my inside pocket, next to my heart”. A lovestruck Theunis could not wait and in January 1884 he asked Tibbie to marry him. “Think about it, I will come and ask you for your answer in six months.” Tibbie tried to keep their relationship a secret, but by the time Theunis arrived in Philippolis again, everyone knew that an engagement was imminent. The announcement was made as soon as the Rev. and Mrs Fraser gave their permission. They were married on 10 March 1887, nearly three years after they became engaged. “I simply cannot do without you,” was Theunis Steyn’s constant message to his beloved Tibbie over a lifetime together. By 1889 he was the Attorney General of the Orange Free State after having since his return first tried to build up his own practice. When President FW Reitz resigned, Steyn indicated his interest in becoming the next President of the Orange Free State. His only opponent was his wife's uncle, JG Fraser. Steyn was elected. War was on the horizon. It was Steyn who wanted to get President Paul Kruger of the ZAR and Lord Alfred Milner from the Cape around a table to deal with the tension between the two. Steyn was not keen on war but he understood that the Free State and the ZAR could better stand against a stronger 159 Nongqai Vol 13 No 4

force if they fought together. Steyn and Kruger could work well together and both agreed that a treaty was needed between their two Boer Republics. President Steyn has had several close escapes in his years in the field. His life was saved by his Griqua agterryer, Jan de Ruiter. While in Reitz, Steyn’s agterryer, Jan de Ruiter alerted him to the fact that the ‘Kakies’ were very close by and urgently led Steyn to his horse in order for him to make his escape. As Steyn rode off, he heard a shot behind him and saw that Ruiter had fallen from his horse. Steyn later heard that Ruiter had jumped from his horse and was not wounded as he feared. Ruiter eventually returned to Steyn and continued in his service. Steyn was severely ill and went to Europe to undergo treatment for the next three years. He returned to his farm, Onze Rust, near Bloemfontein in 1905. President MT Steyn suffered from myasthenia gravis; a disease that affected the muscle mass. Neither the British Empire nor even less his illness brought the former Statesman to rest after the war. While addressing a meeting of the Oranje Women’s Association in Bloemfontein in November 1916, Theunis collapsed and died of a heart attack, at only 59. Tibbie would live to the age of 89, but never remarried. Tibbie and Theunis Steyn were truly everything to each other. Photos

160 Nongqai Vol 13 No 4

A young Steyn, Tibbie Steyn and President Steyn Onze Rust

161 Nongqai Vol 13 No 4

162 Nongqai Vol 13 No 4

Pres Steyn, his son and Abraham Fischer on the Natal Front - N Moolman

Jan de Ruiter of net “Ruiter”. 163 Nongqai Vol 13 No 4

The Bond between the Boer Republics Sources: https://www.boerwararchive.com/commanders/steyn/ ~https://afriforumjeug.co.za/nou-wie-op-aarde-president-mtsteyn/#:~:text=NOW%20WHO%20ON,Boer%20Republics%2C%20Bloemfontein. *https://nationalmuseumpublications.co.za/a-presidential-love-the-passionate-love-story-oftheunis-and-tibbie-steyn/ **FAK - https://www.afrikanergeskiedenis.co.za/president-steyn-se-ontsnapping/

164 Nongqai Vol 13 No 4

SA NAVAL CHIEFS Mark Naude (NZ) • Capt J Dagleish (Later Cmdre)

Director Seaward Defence Force/SA Naval Forces 1941 to 46

• Cmdre FJ Dean

Cmdre FJ Dean: D SANF: 1946 to 1951

165 Nongqai Vol 13 No 4

INTELLIGENCE | INTELLIGENSIE

ANOTHER ANC CADRE TO HEAD SSA Dianne Kohler Barnard Dianne Kohler Barnard | 01 March 2022 By appointing Thembisile Majola President has completely ignored findings of High-Level Review Panel, says DA MP Another ANC cadre to head SSA 1 March 2022 President Cyril Ramaphosa’s appointment of former Deputy Energy Minister and Ambassador, Thembisile Majola, as Director-General (DG) of the State Security Agency (SSA) is a political ploy straight from the Jacob Zuma-era of ANC politics. By appointing Majola, the President has completely ignored the findings of the High-Level Review Panel on the SSA, which concluded that the “key finding is that there has been a serious politicisation and factionalisation of the intelligence community over the past decade or more, based on factions in the ruling party, resulting in an almost complete disregard for the Constitution, policy, legislation and other prescripts, and turning our civilian intelligence community into a private resource to serve the political and personal interests of particular individuals." In fact, it seems that Majola’s history in serving the ANC while in exile has played a significant role in her appointment to the job. This does not bode well for the turning around of the Agency. It seems with Majola in charge, the SSA would be free to continue engaging in spy games benefitting only the latest President’s bid for re-election at the end of the year. South Africa has a desperate need for intelligence to guide our leaders in making wise decisions, both domestically and internationally. Level-headed, fact-based decision making is something that has been lacking for decades. The report into the violence across KwaZulu-Natal and Gauteng following former President Jacob Zuma’s arrest last year, found there were multiple intelligence breakdowns. This cannot be allowed to continue. The National Police Commissioner, General Sithole, has been left to carry the can, while one of the three Ministers involved was promoted, another shifted sideways and the last left in his position. To hear now that the current President has appointed yet another cadre is inexplicable. We believe the DG of SSA should not be a deployed cadre serving certain factions within the ANC. It must rather be a position filled by a career person within the intelligence community with no public political association, who will put the interests of the country and its citizens above the interests of the self-seeking ANC. Our country must come first – not the ANC. Issued by Dianne Kohler Barnard, DA Shadow Minister of State Security, 1 March 2022 166 Nongqai Vol 13 No 4

https://www.politicsweb.co.za/politics/another-anc-cadre-to-head-ssa-dkb?utm_source=Politicsweb+Daily+Headlines&utm_campaign=360b524579EMAIL_CAMPAIGN_2022_03_01_09_40&utm_medium=email&utm_term=0_a86f25db99360b524579-130042309

ONSIGBARE INK (VROEËR JARE) AS SPIOENASIE KOMMUNIKASIEMIDDEL Philip Malherbe

https://www.google.com/search?q=images+of+invisible+ink&sxsrf=AOaemvLssmyti8ogS4ByCuShhPz17ygGw:1631954846245&tbm=M Geskiedenis Die geskiedenis van onsigbare ink dateer meer as 2,000 jaar gelede terug en was aangewend deur die antieke Grieke en Romeine. Die eerste verwysing kom van "Piny die Oue" in die eerste eeu voor Christus (VC), wat meld dat hy die melk van die tithymalus-plant gebruik het as onsigbare ink in sy geskrif "Natural History". Onsigbare ink is aangewend gedurende die Renaissance; staatsmanne het dit aangewend in hul briewe, en Ovid, vermeld dit in sy "Art of Love". Giovanni Battista della Porta, 'n Italiaanse veelweter (skyngeleerde), het 'n formule ontwikkel vir onsigbare ink wat uit 'n ons (29,574 milliliter) eikegal sap en 'n pint (473,176 milliliter) asyn. Sodra die mengsel op 'n hardgekookte eier aangewend is, het dit deurgesypel tot op die eier se eiwit. Sodra die eier afgedop is het die skrif verskyn. Een van die vroegste skrywers wat verwys het na onsigbare ink was “Aeneas die Taktikus” tydens die 4de eeu VC. Hy meld dit nadat hy tydens ŉ besetting oorleef het, hy noem egter nie watter tipe stowwe gebruik is om die ink saam te stel nie. In sy boek “On the Defence of Fortifications” noem hy ook 20 verskillende metodes van geheime kommunikasie. Een van die tegnieke is om gebruik te maak van steganografie (om ŉ geheime boodskap in ŉ dokument – wat nie geheim is nie – te versteek), wat o.a. die prik van ŉ klein gaatjie aan die bokant of onderkant van letters in ŉ dokument om ŉ geheime boodskap aan te dui. Dit het nie onsigbare ink ingesluit nie, die Duitsers het gedurende die 1ste & 2de Wêreld Oorlog hierdie proses verbeter en gebruik gemaak van onsigbare ink en mikroskopiese foto’s in plaas van prikgaatjies. Philo van Bisantium is heel moontlik die eerste skrywer wat onsigbare ink beskryf het deur gebruik te maak van ŉ reageermiddel om en by 217-218 VC. Die bestanddele van die ink het uit eikegal (looisuur van die bas) en swawelsuur bestaan. Onsigbare ink is in antieke tye deur beide die Grieke 167 Nongqai Vol 13 No 4

en Romeine gebruik. Gedurende die 16de Eeu is dit vervolmaak, waarna verskeie resepte gebruik is, waarvan asyn en allium was baie gewild was. Histiaios, ŉ Griekse leier om en by 500 VC, het een van sy slawe se kop geskeer en sy kop getatoeëer met ŉ geheime boodskap, met die bedoeling om “ŉ opstand teen die Perse te bewerkstellig, wat sy stad beset het”. (Boodskappe en gebeure het destyds baie stadig beweeg.) Suurlemoensap is ook as organiese ink deur die Arabiere rondom 600 VC, en gedurende die 16de eeu in Europa gebruik. Giovanni Battsta della Poerta word gekrediteer vir sy eerste resep vir ŉ simpatieke ink, afkomstig van aluin (saamtrekkende stof (poeieragtig), dubbelsout in medisyne) en ystersulfaat, wat 'n kleurlose ontwikkelaar daar gestel het, asook die eerste boek rakende geheime skrif en onsigbare ink, Magia Naturalis (1558-1589). Die geskiedenis van onsigbare ink is hoofsaaklik die geskiedenis van oorlog, aangesien dit gedurende sulke tye is wat spioenasie, konkel, knoeiery en komplotte onmisbaar en noodsaaklik is. Algemene aanwending en gebruike Onsigbare ink word in drie groepe ingedeel te wete organiese vloeistowwe, natuurlike metodes byvoorbeeld suurlemoensap, asyn, melk, suiker oplossings, uiesap ensovoorts; biologiese vloeistowwe bv. sweet, speeksel, urine en verdunde bloed ens.; vermelde stowwe kan dan verder ontwikkel word deur hitte blootstelling. Simpatieke ink is 'n meer ingewikkelde chemiese mengsel van ten minste een chemikalieë en benodig 'n reageermiddel om te ontwikkel. Na aanwending van verskillende middels, nadat die "ink" droog geword het, was dit gewoonlik onopspoorbaar vir die blote oog. Sodra die dokument egter aan hitte of 'n chemiese reaksie blootgestel is, was die skrif weer sigbaar. Die kuns van spioenasie sluit in die poging om inligting te kommunikeer tydens tydige en versteekte wyse. Onsigbare ink kan aangewend word op ŉ skryfbare oppervlakte met spesifieke doelstelling o.a. stilus (om op wasvelle te skryf), stempelafdruk, pen met vloeibare ink, tandestokkie, kalligrafie (skoon) skryfkuns, ‘n veer en selfs ŉ vinger wat in ŉ vloeistof gedruk word. Sodra die ink droog is, lyk dit soos ŉ blanko oppervlakte, met ŉ soortgelyke tekstuur en weerkaatsing as die omliggende oppervlakte. Die boodskap wat in onsigbare ink geskryf is, kan nie deur die blote oog waargeneem word nie, tensy ŉ chemiese of mengsel hulpmiddels gebruik word om dit bloot te stel.

https://www.google.com/search?q=images+of+invisible+ink&sxsrf=AOaemvLssmyti8ogS4ByCuShhPz17ygGw:1631954846245&tbm=M

168 Nongqai Vol 13 No 4

Sedertdien, is ŉ wye verskeidenheid ink gebruik vir alle soorte geheime doeleindes. Met ŉ soortgelyke formule as dié van eike looisuur wat deur John Jay ontwerp is, het George Washington en die “Culper” Spioen gedurende die Amerikaanse Revolusie o.a. suurlemoensap, melk en asyn gebruik om inligting te bekom rakende die Britte wat van die Amerikaanse troepe onder haglike omstandighede op skepe aangehou het. ŉ Aantal patriotte met werk (soos handelaars) was in staat om inligting te bekom o.a. van nuusblad verslaggewers wat gewerf is. Hulle het geheime ink aangewend om inligting in briewe, pamflette, almanakke en ander publikasies aan te stuur. Engeland het self suurlemoen spioene gedurende die 1ste Wêreld Oorlog ontbloot, nadat die Duitse emigrant Carl Muller en sy gewerfde Britse bakker, John Hahn, saam gearresteer is, nadat hulle Britse troep bewegings aan Duitsland via swak opspoorbare suurlemoensap ink, gerapporteer het. Hahn het selfs een van die “geheime” briewe met sy regte naam geteken (amateurs!), die Britse Pos Sensorskap het die verdagte bewyse aan “Scotland Yard” oorgedra en Hahn se huis is deursoek en daar is beslag gele op ŉ suurlemoen vol penpunt gate. Daarna is Muller se huis ook deursoek en is afgekom op stukke suurlemoen in ŉ laai en ŉ heel suurlemoen in sy jassak. Die suurlemoene, saam met die penpunte versonke in sitrus suur en aangeplak met suurlemoen stukkies, is ingehandig as bewysstukke in die hof. Gedurende die 1ste Wêreld Oorlog, was suurlemoensap die ideale en effektiewe middel vir onsigbare ink wat deur die bondgenote aangewend is. Die boodskap kon net behoorlik ontbloot word deur ŉ jodium oplossing – die papier het dan in ligblou verander en vermelde boodskap het dan ŉ kontraste wit skrif opgehelder. Gedurende die 2de Wêreld Oorlog, is neutrale bestanddele of ŉ suur oplossing of ŉ chemiese bestanddeel wat onttrek is uit pille vir verstopping, gebruik vir onsigbare ink. Dit is kleurloos maar verander in pienk sodra dit blootgestel word aan alkali soos ammoniak en koeksoda. Effense suurvormende of alkalië verswak papier, nadat ink droog geword het en blootgestel is, verander die papier bruin en ontbloot die skrif.

aan hitte

Die Britse “SOE” (Spesiale Operasionele Bestuur) het 20 jaar later ŉ opleidingshandleiding tydens die 2de Wêreld Oorlog saamgestel en die volgende gebruiksartikels as die “ideale” onsigbare ink geïdentifiseer: • meng met water; • nie – veranderlik, bv. geen kenmerkende reuk; • geen blootstelling van kristalle op papier bv. nie maklik opmerklik in glansende lig nie; • onsigbaar, onder blootstelling van hitte; • geen kristal ontbloting of kleur verandering, op papier na blootstelling van enige glans lig; • reageer nie reaktief met jodium nie, of enige andere gewone chemiese middel nie; • potensiële reaktiewe middele op die ink; • nie ŉ mengsel van verskeie chemikalieë wees nie; Dit moet vermeld word dat die “SOE” net onsigbare ink gebruik het as ŉ opvolg metode, indien ander meer veilige kommunikasie tegnieke nie beskikbaar was nie. Hulle het dan ook die spesiale ink aan hul veld agente verskaf, in plaas daarvan om die risiko te loop om ink self te vervaardig van beskikbare chemikalieë. Wanneer agente wel die ink self moes saamstel, is hulle aangeraai om die bestaande voorraad ink te verdun om die kanse op gevangehouding te verminder.

169 Nongqai Vol 13 No 4

https://www.google.com/search?q=images+of+invisible+ink&sxsrf=AOaemvLssmyti8ogS4ByCuShhPz17ygGw:1631954846245&tbm=M Soos reeds vermeld is verskeie oplossings gedurende die vroeë tyd aangewend om onsigbare ink saam te stel. Interessante brokkie inligting is dat die Britte gedurende die 1ste Wêreld Oorlog die moontlikheid oorweeg het om semen as onsigbare ink - aan te wend. Die uitdaging om te verberg was die keuse van onsigbare ink, wat geredelik beskikbaar was aan veld agente en prakties was. Die ander sy was dat indien enige geskrif aan ŉ spioen gevind word moes daar nie enige agterdog teenwoordig wees nie. In 1915, het die Britse intelligensie agentskap M16 (“SIS” - “Secret Intelligence Service), ondersoek ingestel om geheime boodskappe aan te stuur wat nie blootgestel kon word deur die aanwending van jodium, aangesien die Duitsers hiervan bewus was, om die Bondgenote se geheime boodskappe te ontbloot. M16 het op ŉ stadium ook semen as bestanddeel vir onsigbare ink beoog (met die motto “every man his own stylo”), maar het die idee laat vaar nadat dit ŉ stinkende reuk vrygestel het en die feit dat vroulike spioene moontlik ŉ agterstand tov die voorraadskenking sou hê. Die Duitsers was op die voorpunt van ontwikkeling van onsigbare ink. Aan die begin van die Eerste Wêreld Oorlog het hulle ink ontwikkel van hoofpyn, koorsmedisyne en lakseermiddels, wat baie handig was aangesien dit deurgegaan het as gewone medisyne. Nadat hulle ontbloot is, het die Duitsers ink vervaardig van yster-, koper- en kobalt sulfaat. Hul reageer middels het uit sodium koolsuursout, ammonium dampe en kalium en ystersulfaat bestaan. Beide kante het daaraan gewerk om 'n universele reageermiddel te vind nieteenstaande die chemiese samestelling. Die Geallieerdes het ontdek dat jodium dampe alle onsigbare ink bruin verkleur, dit het nie deur 'n chemiese reaksie plaasgevind nie, maar het aangedui dat die papier se vesels verander het met 'n vloeistof. Die Duitsers het met 'n eenvoudige teenvoeter vorendag gekom; na die geheime boodskap aangebring is, het hulle die blaaie gestoom, wat al die papiere se vesels verander het, nadat die papier droog was, het hulle dit versend. Beide kante het na vore gekom met geheime maniere om hul ink te verbloem. Amerikaanse agente is aangeraai om hempkrae en sakdoeke in 'n mengsel van sodium nitraat te week; vermelde items is later in water geweek om die ink beskikbaar te stel. Die Duitse spioene het 'n soortgelyke taktiek aangewend om hul dasse in chemiese middels te doop en dit later weer beskikbaar te maak. Ink wat onmiddellik beskikbaar was is in skeerseep, uitgeholde seep koekies en haarborsels geplaas. Agente het ook vuurhoutjies in onsigbare ink gedoop en dit laat droog word, waarna dit sonder enige agterdog saam gedra kon word en later as skryfgereedskap aangewend kon word om geheime boodskappe te skryf. 170 Nongqai Vol 13 No 4

Amerikaanse agente het geheime boodskappe op hul lywe geskryf en is later sigbaar gemaak nadat hulle 'n verstuiwing middel aangespuit het. Boodskappe is ook op toonnaels gegraveer, wat sigbaar geword het sodra dit met houtskool poeier behandel is. Gedurende die Tweede Wêreld Oorlog het beide die Geallieerdes en Duitsers hard daaraan gewerk om hul onsigbare ink te ontwikkel en die van hul opponente te ontbloot. Die wedywering tussen die onderskeie laboratoriums het in 'n werklike wapenstryd ontwikkel, met elke kant wat dié ander wou uitoorlê. Hulle het gepoog om 'n reuklose, reageermiddel te ontwikkel wat nie deur hitte blootstelling, jodium of ultraviolet lig, ontbloot kon word nie. Die Abwehr, Duitse militêre agentskap, het oor vyf vlakke van onsigbare ink beskik en het die mees gekompliseerde aan sy beste agente beskikbaar gestel (verdagte agente wat moontlik dubbel agente kon wees is nie vertrou nie, aangesien hulle die geheime kon uitlap. Voor die gebruik van een van hierdie ink, moes die agent die papier klam maak, en dit met 'n rooi poeier besprinkel wat nafteen (kleurlose kristallyne koolwaterstof uit koolteer (mottegif) bevat het, wat tot 140 grade Fahrenheit verhit moes word, en blootstel is aan ultraviolet lig. Nog 'n mengsel is geaktiveer deur bloed - die agent het eenvoudig 'n vinger geprik en 'n druppel bloed tot die mengsel gevoeg voor hy begin skryf het. Die Geallieerdes en Duitsers het mekaar ook probeer uitoorlê om onsigbare ink boodskappe te openbaar. Die Amerikaanse regering het 'n kragtige poging aan gewend om pos wat die land binne gekom het en uitgegaan het te monitor. Nie minder as 14,462 sensors het miljoene posstukke per dag oopgemaak; korrespondensie wat verdag voorgekom het is aan die FBI oorhandig vir verder toetsing; 4,600 posstukke is aangestuur aan die regering se laboratoriums en 400 hiervan het geheime skrif en kodes bevat.

https://www.google.com/search?q=images+of+invisible+ink&sxsrf=AOaemvLssmyti8ogS4ByCuShhPz17ygGw:1631954846245&tbm=M Die Duitsers het die Amerikaners uitoorlê deur 'n ink te vervaardig wat drie reageermiddels benodig het, wat met tussenposes van drie ure apart toegedien moes word. “Ideale” onsigbare ink Uiteraard moes sodanige ink nie maklik bespeurbaar wees nie, om ontbloting te vermy. Onsigbare ink is inherent onveilig teen ŉ gedetermineerde en goed toegeruste inspekteur, wat gebalanseer word teen die logistieke moeilikheidsgraad om verberging te ontbloot in geposte pos. Dit is baie makliker om grootskaalse verborge elektroniese kommunikasie te ontbloot teenoor ŉ klein faksie normale pos. Afgesien van diktatorskap waar groot getalle personeel aangewend word om op mede – landgenote te spioeneer, is die ontbloting van geposte pos slegs moontlik in sekere omstandighede, soos briewe na en van ŉ spesifieke verdagte of familielid. Sifting van briewe ter opsporing van geheime boodskappe Juis omdat onsigbare ink sigbaar gemaak kan word deur vasberade kenners, is die beperking gewoonlik die beskikbaarheid van tydsbepaling en die feit dat daar nie ure se inspanning aangewend kan word om elke vel papier na te gaan nie. Dit is dus van kardinale belang dat die 171 Nongqai Vol 13 No 4

suksesvolle aanwending van onsigbare ink van so ŉ aard moet wees dat dit nie enige agterdog wek nie. Vrugte sappe, is eers later aangewend om onsigbare ink te meng. Dit is vir die eerste keer in die Arabiese lande 600 VC gebruik om geheime boodskappe tussen woestyn dorpe te lewer. Suurlemoen ink het eers in die 16de eeu gewild begin raak. Kloosters het dit gebruik om ruilhandel geheime te bewaar. Sap is ook gedurende die 2de Wêreld Oorlog deur oorlog gevangenes gebruik om verborge boodskappe aan hul geliefdes aan die tuisfront te stuur, nieteenstaande die feit dat dit algemeen bekend was dat ŉ bietjie hitte die skrif sou ontbloot. Kenmerkende tekens van onsigbare ink, is bv. pen skraapmerke van ŉ pen met ŉ skerp punt, onewigheid of die veranderde weerkaatsing van die papier (meer dowwer of meer glansend, gewoonlik deur die gebruik van onverdunde ink), kan meer ooglopend wees vir die versigtige nasiener, as dié wat slegs gebruik maak het van ŉ skerp lig, vergrootglas of sy of haar neus. Dan kan sleutelwoorde in die brief of dokument soos hitte of enige ander ongewone kode naam, binne en buite konteks, die nasiener of opspoorder daarop bedag maak dat op die teenwoordigheid van onsigbare ink. Met navorsing is gevind dat vars melk en verdunde heuning ideaal was vir die maak van onsigbare ink. Onsigbare ink is nie baie effektief op glans, gladde of sagte papier tipes nie, aangesien die lente en grote skikking van die papier verhoed ink om diep in die papier geabsorbeer te word en is dan maklik sigbaar, veral wanneer die papier ondersoek word onder ŉ glans beligting.

https://www.google.com/search?q=images+of+invisible+ink&sxsrf=AOaemvLssmyti8ogS4ByCuShhPz17ygGw:1631954846245&tbm=M Die Koue Oorlog Gedurende die Goue Era van Spioenasie, het lande baie moeite gedoen om toerusting te ontwerp. Een groot voordeel van die nuwe metode van kode boodskap te skryf, was die sogenaamde natskrywe; hier het die persoon direk met die ink op die papier geskrywe. Ook hierdie proses het nadele geopper. Die agent moes eers die papier stoom om alle inkerwings deur die skryf materiaal veroorsaak te verwyder, dit te laat droog word, en dan 'n sigbare skrywe aan te bring om die geheime skrif te verbloem. Na al die stappe, is daar spore van die skrywe deur opgeleide tegnikusse gevind van die opposisie. Die ontwikkeling van verskeie plastiese produkte gedurende die 60's het agente nuwe metodes laat ontwikkel om hul geheime boodskappe te skryf. Die CIA het chemikalieë aangewend in gewone produkte soos kredietkaarte, pendoppe, brilrame, sleutelhouers en selfs plastiese tandestokkies en 'n Switserse Weermag mes. Die agent moes slegs die plasties voorwerp oor 'n vel papier trek om die onsigbare ink oor te dra. Hierdie en ander voordele is beskikbaar gestel deur goed-bemande laboratoriums van intelligensie agentskappe gedurende die 50's en 60's. Die Stasie (Oos Duitse Geheime Polisie, opgelei deur die 172 Nongqai Vol 13 No 4

KGB) se Tegniese Operasionele Sektor het 50 werknemers gehad wat net op geheime skrif gekonsentreer het. Die CIA het 36 geheime skrif spesialiste plaaslik en in die buiteland aangewend. Met die beëindiging van die Koue Oorlog, is die toegewyde chemikusse en fisikusse wat op onsigbare ink gewerk, het drasties verminder, en die verbeterde tegnologie het die gebruik van onsigbare ink verouderd gemaak. Suid Afrikaanse inslag

https://en.wikipedia.org/wiki/Johanna_Brandt Johanna Brandt, ŉ propagandis, siener, skrywer (spesifiek op gesondheidskwessies) was ook ŉ spioen gedurende die Anglo Boere Oorlog. Sy was werksaam as ŉ verpleegster. Sy het ander vroue begin werf om op die Britse offisiere te spioeneer en het ontsnapte boere vegters weggesteek. Haar oorsig oor die ontstellende toestande in die Irene Konsentrasie Kamp het gelei tot ŉ afname in ondersteuning van die oorlog onder die Britse publiek. Op geen stadium het die Britte haar as ŉ gevaar beskou nie, aangesien sy afgesluit was van die buite wêreld en kon dus nie haar landgenote op die oog af behulpsaam wees nie. Sy het tuis gegaan naby Lord Kitchener en Lord Roberts. .Johanna en haar ma het waardevolle inligting versamel van die beweging van die Britse soldate en hul ammunisie. Hierdie informasie is weergegee in briewe met onsigbare ink, deur gebruik te maak van suurlemoensap. In 2000, het die Suid Afrikaanse Poskantoor, haar vereer, en het sy saam met ander skrywers oor die Anglo Boere Oorlog, op ŉ reeks seëls verskyn. Bron • https://www.google.com/search?q=images+of+invisible+ink&sxsrf=AOaemvLssmyti8ogS4ByCuShhPz17ygGw:1631954846245&tbm=M • https://www.warhistoryonline.com/instant-articles/british-spies-use-semenink.html#:~:text=%20white. • https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/under-cover-of-ink • https://www.ducksters.com/history/american_revolution/spies.php • https://www.artofmanliness.com/articles/man-knowledge-the-history-of-invisible-ink/ • https://en.wikipedia.org/wiki/Johanna_Brandt • https://www.google.com/search?sxsrf=AOaemvI3xBer1vS2Mvzj_UlftWS=images+for+invisi ble+ink+during+the+revolutionary+war&s94M

173 Nongqai Vol 13 No 4

SOUTH AFRICANS’ COMMONWEALTH WAR CASUALTIES BURIED ACROSS THE WORLD – PART FIFTY Captain (SAN) Charles Ross (SA Navy Retired) South Africans took part in almost every theatre of war during both the First and Second World Wars. According to the Commonwealth War Graves Commission Casualty Data Base 7 290 (includes 607 unknown) First World War casualties and 9 986 (includes 84 unknown) Second World War casualties are buried in 1 207 cemeteries while 2 959 First World War and 2 005 Second World War casualties are commemorated on 48 memorials. This does not include the 1 750 members of the South African Native Labour Corps and the 306 from the South African Book of Remembrance, whose names are in the process of being added to the Commonwealth War Graves Commission’s Casualty Data Base. With South Africans having served far and wide, it is not surprising that you would find single or small group graves in cemeteries across the world. Here are some of those cemeteries where one or a tiny group of South Africans are buried.

• Bertry Communal Cemetery: France The 1st Gordon Highlanders were trapped and annihilated at Bertry on the 26th August, 1914; the village was occupied by the South African Brigade on the 9th October, 1918. A number of the dead were buried by the enemy in August, 1914, and the others by the 3rd Cavalry and 38th (Welsh) Divisions in October, 1918. There are now over 60, 1914-18 war casualties commemorated in this site. Of these, a third are unidentified. Two graves were brought from an Extension on the SouthWest side, in which were also buried 18 German dead of October, 1918. The plot covers an area of 177 square metres. 10 South African casualties from World War One are buried in the cemetery.

174 Nongqai Vol 13 No 4

• Caterpillar Valley Cemetery: Longueval: France Caterpillar Valley was the name given by the army to the long valley which runs West to East, past "Caterpillar Wood", to the high ground at Guillemont. Longueval village is on the Northern crest of this valley and 500 metres West of the village, on the South side of the road to Contalmaison, is Caterpillar Valley Cemetery. Caterpillar Valley was captured during a successful night assault by the 3rd, 7th and 9th Divisions on Bazentin Ridge on 14 July 1916. It was lost in the German advance of March 1918 and recovered by the 38th (Welsh) Division on 28 August 1918, when a little cemetery was made (now Plot 1 of this cemetery) containing 25 graves of the 38th Division and the 6th Dragoon Guards. After the Armistice, this cemetery was hugely increased when the graves of more than 5,500 officers and men were brought in from other small cemeteries, and the battlefields of the Somme. The great majority of these soldiers died in the autumn of 1916 and almost all the rest in August or September 1918. CATERPILLAR VALLEY CEMETERY now contains 5,573 Commonwealth burials and commemorations of the First World War. 3,798 of the burials are unidentified but there are special memorials to 32 casualties known or believed to be buried among them, and to three buried in McCormick's Post Cemetery whose graves were destroyed by shell fire. On the 6th November 2004, the remains of an unidentified New Zealand soldier were removed from this cemetery and entrusted to New Zealand at a ceremony held at the Longueval Memorial, France. The remains had been exhumed by staff of the Commonwealth War Graves Commission from Plot 14, Row A, Grave 27 and were later laid to rest within the Tomb of the Unknown Warrior, at the National War Memorial, Wellington, New Zealand. On the east side of the cemetery is the CATERPILLAR VALLEY (NEW ZEALAND) MEMORIAL, commemorating more than 1,200 officers and men of the New Zealand Division who died in the Battles of the Somme in 1916, and whose graves are not known. This is one of seven memorials in France and Belgium to those New Zealand soldiers who died on the Western Front and whose graves are not known. The memorials are all in cemeteries chosen as appropriate to the fighting in which the men died. Both cemetery and memorial were designed by Sir Herbert Baker. Seven identified and 11 unidentified South African casualties from World War One are buried in the cemetery.

175 Nongqai Vol 13 No 4

• Dive Copse British Cemetery: Sailly Le Sec: France

In June 1916, before the Somme offensive, the ground north of the cemetery was chosen for a concentration of field ambulances, which became the XIV Corps Main Dressing Station. Dive Copse was a small wood close by, under the Bray-Corbie Road, named after the officer commanding this station. Plots I and II were filled with burials from these medical units between July and September 1916. In the spring of 1918, the cemetery was lost during the German advance; Plot III contains the graves of 77 men who died in August 1918 when it was retaken. This plot also contains graves brought in from scattered sites and small cemeteries in the neighbourhood, the most significant being: - ESSEX CEMETERY, Sailly-le-Sec, which was 900 metres further North, on the edge of the Bray-Corbie Road. It was begun by the 10th Essex Regiment in August, 1918, and it contained the graves of 30 soldiers from the United Kingdom and three from Australia. Dive Copse Cemetery now contains 589 burials and commemorations of the First World War. 29 of the burials are unidentified but there are special memorials to 10 casualties known to be buried among them. The cemetery was designed by Sir Edwin Lutyens. 18 South African casualties from World War One are buried in the cemetery.

176 Nongqai Vol 13 No 4

• Etaples Military Cemetery: France Etaples Military Cemetery is the largest Commonwealth War Graves Commission cemetery in France. It is located near Boulogne on the former site of a large military hospital complex used by the Allies during the First World War. During the First World War, the area around the small fishing port of Etaples was the scene of immense concentrations of Commonwealth reinforcement camps and hospitals. It was remote from attack, except from aircraft, and accessible by railway from both the northern and the southern battlefields. At its peak, 100,000 troops were housed there with Commonwealth army training and reinforcement camps and an extensive complex of hospitals. In 1917, 100,000 troops were camped among the sand dunes and the hospitals, which included eleven general, one stationary, four Red Cross hospitals and a convalescent depot, could deal with 22,000 wounded or sick. In September 1919, 10 months after the Armistice, three hospitals and the Q.M.A.A.C. convalescent depot remained. The cemetery is the final resting place of 20 women, including nurses, army auxiliaries and civilian volunteers of the YMCA and Scottish Church Huts organisations. They were killed in air raids or by disease. By the latter part of the war, more than 2,500 women were serving at the Étaples base. Hailing from many parts of the British Empire as well as France and America, they included ambulance drivers, nurses, members of the Voluntary Aid Detachment and those employed by the Women’s Army Auxiliary Corps as bakers, clerks, telephonists and gardeners. In its early years, the cemetery was visible as the train from Boulogne to Paris passed close by. Sir Fabian Ware, the founder of the Imperial War Graves Commission, ensured that trains would linger for a minute or so to allow passengers a glimpse. Hospitals were stationed again at Etaples during the Second World War. The cemetery was used for burials from January 1940 until the evacuation at the end of May 1940. After the war, a number of graves were brought into the cemetery from other French burial grounds. Of the 119 Second World War burials, 38 are unidentified. Etaples Military Cemetery also contains 662 non-Commonwealth burials, mainly German, including six unidentified. There are also now five Non-World War service burials here. The cemetery was unveiled on 14 May 1922, by King George V and General Douglas Haig.

177 Nongqai Vol 13 No 4

• Passchendaele New British Cemetery: Belgium The village of Passchendaele (now Passendale) and surrounding area were associated with every phase of the First World War. In the middle of October 1914, Passchendaele was briefly under Allied occupation but by 20 October it was in German hands, where it remained for the next three years. On 6 November 1917, after the severest fighting in most unfavourable weather, the 5th Canadian Infantry Brigade took, and passed, the village; this fight was part of the Second Battle of Passchendaele, the last of the Battles of Ypres, 1917. In the middle of April 1918, in the Battles of the Lys, the Allied line was withdrawn far back on the road to Ypres, but on 29 September, in the course of the Allied offensive in Flanders, Belgian forces recaptured the village. The New British Cemetery was made after the Armistice when graves were brought in from the battlefields of Passchendaele and Langemarck. Almost all of the burials are from the autumn of 1917. The cemetery now contains 2,101 burials and commemorations of the First World War. 1,600 of the graves are unidentified but there are special memorials to seven casualties believed to be buried among them. The cemetery was designed by Charles Holden. One identified and two unknown South African casualties from World War One are buried in the cemetery.

178 Nongqai Vol 13 No 4

POLICE INTERNATIONAL

1896: NEW YORK POLICE OFFICER

179 Nongqai Vol 13 No 4

DEFENCE INTERNATIONAL

MEANWHILE IN VIETNAM Adv Len Els

180 Nongqai Vol 13 No 4

NUMBERS AND WAR

181 Nongqai Vol 13 No 4

1 WAR IN UKRAINE Russian tank regiment commander killed himself 'after finding out 90% of tanks held in reserve were unusable because parts had been stolen', claims Ukrainian intelligence

In an update from Kyiv's Ministry of Defence, the country said that the commander of the '13th tank regiment' shot himself due to the dire condition of the unit's tanks held in reserve. It was not possible to immediately verify the report. If correct, the commander's death would be the latest in a string of high-ranking Russian officers and generals who have been killed in Ukraine. Reports of the commander's suicide came after Western officials on Friday named seven Russian generals they said had so far been killed, and another who had been sacked, during the war in Ukraine. The latest to die, Lieutenant General Yakov Rezanstev, was a commander of Russia's 49th Combined Arms Army in its southern military district, an official disclosed. The sixth Russian commander killed since the invasion began was said to have been Colonel Yuri Medvedev, who was brutally taken out by mutinous soldiers after their 37th Motor Rifle Brigade suffered huge losses. They ran him down with a tank. Russian Army Commander General Vlaislav Yershov, of the 6th Combined Arms Army, was identified as the general sacked earlier this week by the Kremlin. Among the others said to have been killed is General Magomed Tushaev, of the Chechen Special Forces deployed by Russian President Vladimir Putin in Ukraine. Major-General Oleg Mityaev, 47, commander of the army's 150th motorised rifle division, died fighting in the besieged city of Mariupol while Major General Vitaly Gerasimov, 45, was killed on March 7 outside the eastern city of Kharkiv. Meanwhile Major-General Andrey Kolesnikov, Commander of the Guards Tank Kantemirovskaya Division, was also killed in fighting on March 11. Major-General Andrei Sukhovetsky, 47, was killed during a special operation by a sniper on March 3. https://www.dailymail.co.uk/news/article-10655501/Ukraine-claims-Russian-tank-commanderkilled-reserve-tanks-unserivcable.html

182 Nongqai Vol 13 No 4

2 WAR IN UKRAINE Russian soldier 'surrenders with TANK in return for £7,500 and Ukrainian citizenship after his colleagues ran off and his commander threatened to shoot him'

This is the moment a Russian tank driver called Misha surrendered to Ukrainian troops together with his T-72B3 main battle tank for a reward of $10,000 (£7,500). Misha, one of alleged war criminal Vladimir Putin's invading soldiers, surrendered in a T-72B3 main battle tank after his two other crewmates escaped home and his commanding officer threatened to shoot him. Ukrainian Minister of Internal Affairs Victor Andrusiv said Misha had contacted Ukraine's national police by phone and arranged a place to meet. He said: 'For a few weeks in the National Police have identified the phones used by Russians. On these phones we regularly send SMS about how to surrender and hand over the equipment. A few days ago, Misha called us. He didn't see the point of war. https://www.dailymail.co.uk/news/article-10656603/Russian-soldier-surrenders-TANK-return-7500-Ukrainian-citizenship.html

183 Nongqai Vol 13 No 4

NEDERLAND: GOD EN JAN SOLDAAT

184 Nongqai Vol 13 No 4

OUBAAS SE HONNE BID SAAM Piet Pens Oelofse

185 Nongqai Vol 13 No 4

VAN DIE REDAKSIE

• OOGGETUIEVERSLAE VAN TERREURDADE GESOEK Help asseblief: So baie van ons lede en lesers was ooggetuies van terreurdade gedurende die rewolusionêre oorlog. Ons is op soek na ooggetuieverslae van ons oudlede. En statistiek. Soos die ou Anglo Boere-oorlog wat meer as 100 jaar gelede plaasgevind het, steeds interessant bly – so het ons rewolusionêre-oorlog van 16 Des 1961 tot 1994 geduur – selfs na die bekende “2 Februarie 1990”-toespraak van mnr FW de Klerk het die stryd eintlik feller voortgeduur veral tussen die ANC en Inkatha en tussen “Hostel dwellers” en “Residents”. Op die foto is majoor Dolf Odendaal nadat ‘n handgranaat na hom gegooi is.

• FOTO’S VAN POLISIESTASIES Help asb. ons soek foto’s van ou polisiestasies en polisie-basisse.

186 Nongqai Vol 13 No 4

HUMOR

EP. 4 EX AFRICA SEMPER ALIQUID NOVI: SAO TOME & PRINSIPE Dr. Willem Steenkamp Sekerlik een van die mooiste van die ses lande in my “gemeente” van lande waartoe ek as ambassadeur geakkrediteer was, is die Demokratiese Republiek van Sao Tome en Prinsipe (DRSTP). Dit bestaan uit twee klein eilandjies, so 150 km uit mekaar, in die Golf van Guinee (in Afrika se “armholte”). Dis reg op die ewenaar geleë, teenoor Gaboen. Die (toe onbewoonde) eilande is deur die Portugese ontdek in die 1470’s en gekoloniseer, totdat Uhuru in 1975 gekom het, ná die angelier-rewolusie in Lissabon. Die hedendaagse bevolking is slawe-afstammelinge en van gemengde afkoms, en tel ongeveer 220,000. Die DRSTP is Afrika se 2e kleinste land, met die hoofeiland (Sao Tome) wat ongeveer 50 X 20km meet, en Prinsipe net 30 X 6km. Beide eilande is eintlik pieke van die reeks vulkaniese berge wat op die geologiese fout-lyn afloop van Berg Kameroen op die vasteland, suidwaarts deur die Golf van Guinee, met die mees noordelikste hiervan Bioko-eiland (EkwatoriaalGuinee), dan Prinsipe, Sao Tome en oplaas klein Annabon, die verste suid (lg. weer deel van Spaanssprekende Ekwatoriaal-Guinee). Synde vulkanies van oorsprong, en tropies-lowerryk, spog hierdie eilande met asemrowende landskappe – wat herinner aan Brasilië, rondom Rio de Janeiro (wat die teenoorstaande “oewer” vorm na die skeuring van die kontinente, toe die Atlantiese Oseaan tussen Afrika en Suid-Amerika uitgesprei het as gevolg van die wegdryf van die twee tektoniese plate). Die naasliggende foto is van die vulkaniese spitse agter die baai van Agulhas (“naalde” in Portugees) op Prinsipe, geneem uit ‘n S.A. Lugmag Puma tydens ‘n welwillendheidsbesoek aan die eilande deur die S.A.S. Drakensberg – waaroor later meer. Dit trek nogal baie op Rio se beroemde “suikerbrood” berg... Prinsipe Eiland, en veral die Bom-Bom Oord aan sy noordepunt, was vir ons spannetjie Suid-Afrikaanse diplomate van die ambassade in Libreville in Gaboen (en vir Europese “expats” werksaam in die streek), by verre ons gewildste uitspan-plek. Ook omdat Bom-Bom in daardie jare behoort het aan 187 Nongqai Vol 13 No 4

‘n kêrel wat op ‘n wynplaas in Franschhoek gewoon het, en knap bestuur is deur twee uitnemende Kapenaars, Hennie en Ursula Marais, met ook Suid-Afrikaanse skippers vir hulle blouwaterhengelbote.

Uit daardie waters het ons ‘n klompie netjiese visse aan boord gebring, veral Atlantiese seilvis en marlyn, saam met ander roof-vis soos barrakuda. Tydens die S.A.S. Drakensberg se rondvaart in die streek het ons ‘n “R&R” naweek vir die manne kon inpas by Bom-Bom, met ‘n hengel-kompetisie tussen die “vloties” en die diplomate daarby ingesluit. Dit was ‘n bewolkte, goed winderige dag – dus ideaal vir diepsee-hengel (want op ‘n stil, sonnige dag kan ‘n slim vis te maklik sien die aas wat jy agter die boot sleep, is nie sy normale vrye, vlug-van-fin prooi nie). ‘n Goeie dag vir hengel dus, met ook toe gawe vangste – mits jy nie neig tot see-siek nie! Nou ‘n groot gevaarte soos die Drakensberg het natuurlik stabiliseerders, sodat die vlotie wat ons as kompetisie aan boord gehad het op ons 36-voet Blackfin hengel-boot, nou nie eintlik gewoond was aan die op-en-af van so ‘n vaartuigie nie – veral as mens ‘n grote aan die hoek het en teen wil en dank agteruit die gedierte moet volg, sonder dat die skipper die golwing in ag kan neem. Prinsipe-eiland se visse is dus daardie dag vanuit meerdere bronne gevoer as net die aas wat ons uitgehang het... My eie motorbootjie (tuis in Libreville, Gaboen), het nie net vir patriotiese doeleindes met die naam “Springbok” gespog nie – ons was dus gelukkig gewoond aan dié soort van bokspring en kon dus waarskynlik daarom die dag se wen-vis land: die groot seilvis hieronder op die foto.

Die voorblad-verhaal van die dag het egter op ‘n ander boot afgespeel, waar ‘n paar hardebaard, gesoute vistermanne van Snoekies, ‘n massiewe mamma van ‘n marlyn gehak het. Een wat my seilvis na ‘n sardientjie sou laat lyk het. Vir ure het hulle gespook, beloon elke nou-en-dan deur 188 Nongqai Vol 13 No 4

sierlike spronge en stert-stap op die water, maar dié moeilike mamma wou niks weet van bes gee nie. By hulle op die boot was ‘n jong offisier wat maar alte graag ook die stok in die hand wou hou (seker maar menslik, in die opwinding van die oomblik en om ook darem bietjie in die glorie te kan deel van so ‘n yslike trofee te kon help aankeer het). Wat toe rang trek op die ou manne, om sy sin te kry... Die kêrel was egter onervare met hoe sulke grootvis-katrolle werk – veral hoe hulle sleep-faktor (“drag”) deurentyd oordeelkundig verstel moet word om die vis so swaar moontlik te laat trek, sonder om egter die lyn te laat breek (want die lyn se breek-krag is nie naastenby hoog genoeg om teen so ‘n groot vis se gewig en krag bestand te wees nie). Daarom dat daar speling toegelaat moet word, ten einde die katrol te laat rol wanneer die vis op hol gaan – maar ook nou nie só dat sy kan losloop en kop skud nie, want dan “gooi” sy alte maklik die hoek. Soos een van die “ou manne” my daardie aand baie kleurvol in die onderoffiser-watergat aan boord die Drakensberg vertel het, het die onhandige “klein str+*#!” sommer in sy eerste vat, die “drag”knoppie in die af-posisie in gestamp – sodat die katrol malkop los begin af-tol het van die marlyn se verwoede trek. Toe sy egter skielik gat-omgooi (soos hulle doen) en terug beur boot-toe, toe stripspin die katrol sonder “drag” natuurlik in ‘n allemintige kraaines-koek, sodat die jonge heer toe die briek vas aanslaan – en net daar breek daardie moerige mamma die lyn en is ure se sweet (en drome) in ‘n oogwink daarmee heen... Nie net die katrol was ge-strip nie – ‘n klompie ou manne (wat al kon sien het hoe hulle hul vername vangs daar in die Drakensberg se ruim vrieskamer heelhuids op ys gaan hou, om daarmee by die ander manne daar in Snoekies te gaan afguns aanstook), se “spreekwoordelike” was ook behoorlik en volledig ge-strip... Dit was maar ‘n bedremmelde jongeling wat daardie aand al die beskuldigende kyke moes verduur, terug aan boord skip – want nie net het hy ‘n merkwaardige trofee-marlyn laat wegkom nie; hy’t gemaak dat die Vloties (skande op skande!) ‘n diepsee hengel-kompetisie verloor het teen ‘n spannetjie van die Uniegebou se “laventel-boytjies”... Dit pas hier om te vertel hoe die plaaslikes maak om marlyn en seilvis aan te keer, vanuit hulle selfgemaakte kano’s van uitgeholde boomstompe – dikwels myle die see in. Hulle het natuurlik nie geld vir die baie duur hengelgerei wat mens op ‘n sport-boot aantref nie. Maar hulle plan werk ewe goed. Hulle neem naamlik ‘n dik stuk gevlegte nylon-tou, verkieslik wit, en rafel die laaste sowat ‘n meter daarvan uit. Dié word dan agter die bootjie gesleep, net soos wat mens doen met die aas wat agter ‘n sport-boot ge”troll” word, terwyl hulle tuisgemaakte lap-seil die kano deur die golwe aan-stu (net soos met sport-hengel, werk dit die beste as daar wind en dus kabbeling is: enersyds vir die beweeg van die kano en andersyds om te sorg dat die jag-vis nie die vermeende prooi te helder kan sien nie; die snawel-visse swem dikwels in skole saam en dan ontstaan ‘n “feeding frenzy” tussen hulle wanneer hulle kompeteer vir prooi, sodat hulle als wat vaagweg eetbaar lyk, aller-yl voor mekaar probeer wegraap). Nou die snawel-visse soos die marlyn en die seilvis, se gunsteling-prooi is die vlieënde vis, wat digby die oppervlak hou. Die jagters skiet dan vanuit die dieptes op, en – om te verhoed dat die prooi sy naam gestand doen en homself die lug in lanseer om só weg te kom – word dié eers met die snawel katswink geslaan (wat die hele doel is waarom snawel-visse só bewapen is). Dan word die prooi heel ingesluk, want sien, die gesnawelde jagters het nie ‘n enkele tand in die bek nie. Die snawel self is baie grof en knobbelrig, en dís die truuk wat die vindingryke vissermanne ontdek het – as die marlyn dan die glinsterende uitgerafelde deel van die nylon-tou daar op die oppervlak vir ‘n vlieënde vis aansien en dit ‘n hou gee, verstrengel daardie rafels om die snawel. Hoe meer die jag-vis spook, hoe meer raak sy snawel vasgewoel. Dan is dit ‘n kwessie van balans-hou terwyl die 189 Nongqai Vol 13 No 4

groot vis die kano op sleeptou neem, en probeer keer dat die ding nie jou onder trek, of omdop nie. Uiteindelik, wanneer die vis sigself stokflou gespook het, word dit dan ingetrek en ‘n genadeslag toegedien. (In die kroeg daar op Bom-Bom hang ‘n foto van ‘n reuse-marlyn langs so ‘n kano, wat maar so helfte van die vis se lengte is). Só lyk die growwe snawel van ‘n seilvis, van naderby gesien:

Daardie jare – die middel-negentigs – was uiters moeilike tye vir die eiland-bewoners. Die winkelrakke was leeg, die eens welvarende plantasies was bankrot en verwaarloos, en dit was nie vreemd om mense prakties nakend te sien rondloop nie. Die streeksregering van Prinsipe se totale begroting het toe maar US$14,000 per jaar bedra. Groot was die vreugde en opwinding dus toe die Drakensberg se kaptein aanbied om ‘n ope dag te hou, daar ge-anker voor Bom-Bom. Die boot se knap mediese span, met hulle uitstekende fasiliteite aan boord, het gratis tande-sorg en mediese dienste verskaf. Ons is met een van die helikopters oor na die sokkerveld van die hoof-dorp, om aandenkings soos pette en T-hemde uit te deel – wat ‘n stormloop veroorsaak het, sodat ons dit maar uit die helikopter moes gooi na die skare.

Al wat na 20 jaar van USSR-georiënteerde onafhanklikheid van die hoofstraat se geboue oor was... die groen oopte agter Prinsipe se hoof-dorpie, Santo Antonio, is die sportveld waar ons geland het met die Puma. Die Drakensberg het nog heelwat brandstof oor gehad, meer as genoeg vir sy terug-vaart na Simonstad, sodat die goedhartige kaptein aangebied het dat dit wat hy oortollig had, aan die plaaslikes uitgedeel kon word. Wat vinnig-vinnig ‘n glibberige gedoente aan boord afgegee het, want die Prinsipiane het dit in al wat denkbare en ondenkbare houers is, probeer met hulle saamdra – terwyl hulle oral oor die Drakensberg geklouter het, om tog net niks interessants te mis nie. Met die gevolg dat die dekke, trappe – orals – spoedig soos ‘n skaatsbaan was. Menige matroos wat niksvermoedend in die gewoonte was om die trappe tussen dekke af te gly, het daardie dag wrywingloos en dus veel vinniger (en veel harder) geland – dikwels met die sitvlak. Desondanks, was dié ope dag ‘n enorme sukses i.t.v. beeld-bou, en ook groot pret.

190 Nongqai Vol 13 No 4

Prinsipe se paaie het 4X4 genoodsaak – om bv. met ‘n amptelike delegasie van die lughawe tot by Bom-Bom te kom, moes ons maar ge-“suit & tie” agter op die Unimog spring... Die hoof-eiland, San Tomé, word oor-troon deur sy (uitgedoofde) vulkaan, twee keer so hoog bo seevlak as Tafelberg. Een van my blywendste herinneringe aan dié stukkie paradys en sy mense, was ons eerste rit teen die berghang op, onderweg na ‘n restaurant so halfpad boontoe (in die ou herehuis van ‘n Portugese koloniale landgoed) waarheen die DRSTP se buitelandse ministerie ons vir middagete genooi gehad het. Met sy vrugbare vulkaniese aarde en milde tropiese reëns, is die eiland ‘n lushof – soos ‘n botaniese tuin, met enorme broodbome, palms van vele aard, piesangbome en plantasies van koffie en kakao. Soos dit nou maar in die trope gaan, het ons op pad boontoe ‘n tropiese reënbui beleef – net mooi op die uur wat die juniorskool-kleinspan tjaila huis-toe. Sulke buie, wat in emmers neerkom, duur statisties gemiddeld net twaalf minute. Mens kan dit sien en hoor aankom, aan die wolke en dan die geruis van die dik druppels op die lower. Wat die kleintjies dan kordaat doen, is om die naaste piesangblare af te skeur, al hulle klere uit te trek en dit dan bondeltjie te maak op die kop, onder die piesangblaar as sambreel. So stap hulle dan doodluiters voort, totdat die reën verby is en die tropiese hitte die lyfies droog gemaak het. Enigeen wat al die ongemak beleef het van met nat onderklere moet oor die weg kom, sal verstaan hoekom hulle maar álles uittrek en so onder die piesangblaar droog hou... Bo by die restaurant aangekom, loop ons ons toe daar buite vas in ‘n jongeling wat ‘n baie pragtige, veelkleurige voëltjie aan ‘n riempie het, wat hy wil verkoop (dis heel algemeen daar in SentraalAfrika om by toeriste-plekke sulke straatverkopers te kry met enige tipe van dier, reptiel of voël om te smous, ingeslote grys papegaaie en selfs apies). Die arme voëltjie het maar minder gelukkig gelyk met sy lot en op aandrang van die vrouegeslag in die geselskap, koop ek dit toe en laat dit los, sodat die dingetjie dadelik koers kies na die naaste bos. Die gesigsuitdrukking van die jongeling was iets om te aanskou – duidelik was hierdie vreemdelinge se koppe, in sy oë, nie heeltemal reg aangeskroef nie... Van kop-probleme gepraat: daardie middel-negentigs was net mooi die tydstip toe in die mediese wetenskap hoog opgegee is oor ‘n nuwe malaria-profilakse, Lariam. Almal by die ambassade, plus gades en kinders, moes dié toe drink. Redelik gou het ek verslae begin kry dat heelparty van ons spannetjie die Lariam nie te lekker verwerk nie, met nagmerries en hallusinasies. Ek het dit eers afgelag want dit het niks aan my gedoen gehad nie – totdat ek eendag moes vlieg Sao Tome toe, saam met ‘n delegasie van ambassadeurs van Libreville wat (soos ek) ook daar geakkrediteer was... Gelukkig dat ek dié spesifieke vlug by die venster gesit het, met my pêl Horst, die Duitse ambassadeur, groot en breed in die paadjie-sitplek langs my. Want daar begin ek toe sulke Lariamhallusinasies kry, wat my aanpraat dat ek daar en dan die vliegtuigie moet uit: opsluit moet deur 191 Nongqai Vol 13 No 4

oopmaak en uitspring... Ek kon nie glo hoe sterk die drang geword het nie – dit het werklik gedetermineerde vasbyt gekos om nie op te spring en net só te probeer doen nie... Was ek vir jou bly toe ons op moeder aarde land! Tot die verligting van my span, het ek hulle kommer oor die Lariam nou luid en helder verstaan en besef dat ons dadelik moet wegdoen met dié gevaarlike goed; dat ons elk maar, soos die plaaslikes, altyd ‘n pakkie Chloroquin met ons moet saamdra. Die beleid sou later goed te pas kom, want my jongste dogter het by die skool in Franschhoek begin simptome kry en my seun kon haar dadelik daarvan injaag, terwyl die plaaslike dokter (wat nou nie eerstehands met malaria bekend was nie) nog gewik en geweeg het, wagtend vir bloedtoetse om terug te kom – wat ‘n fatale vertraging sou kon wees, in geval van die vinnigverergerende serebrale vorm van malaria. Vir jare nog, na ons terugkeer van die diensbeurt daar in die trope, het ons elk altyd ‘n pakkie Chloroquin byderhand gehou, want malaria is mos ‘n ding wat so periodiek weer sy aaklige kop uitsteek... Verlede jaar nog het ek gelees van ‘n arme jong dametjie van Engeland, ‘n natuur-navorser wat vir ‘n studie-projek Madagaskar toe is en wat goedbedoeld deur haar (onervare) Britse dokter Lariam gegee is, wat werklikwaar in so ‘n hallusinerende episode die deur van ‘n klein vliegtuigie oopgeforseer het en, ondanks die beste pogings van die ander passasiers, haar losgeruk en na haar dood gespring het... Maar nou voort op meer positiewe noot – ons het ook op die hoof-eiland die voorreg gehad om by “ons mense” tuis te gaan, in die Marlin Beach Hotel (toe besit deur dieselfde Franschhoekse entrepreneur wat Bom-Bom op Prinsipe besit het, en bestuur deur Suid-Afrikaners; daarbenewens het hulle hulle eie boot gehad wat tussen Kaapstad en die eilande opereer het, sodat daar altyd Suid-Afrikaanse produkte te kry was). Ons het dus gereeld ons nasionale dag-vieringe daar gehou.

Ons Nasionale Dag-span land in Sao Tome, met groot foto van Pres. Mandela – vlnr Annie Meulenbroeks (handelsafdeling), my goeie gade en ek, Theo Mostert (Admin/Konsulêre hoof) en Kol. Chris Roux (Militêre Attaché). Op die foto regs: die Steenkamp en Roux egpare ontvang die aankomende gaste by die buitelug-onthaal, gehou met Suid-Afrikaanse verversings by die Marlin Beach Hotel, Sao Tome. Een van die eiesoortighede van ons Suid-Afrikaanse nasionale dae, was die kiste proteas en fynbos wat elke missie elke jaar van Kirstenbosch ontvang het. Vir die enorme blom-ruikers wat ons onthale tipeer het. Daarmee het ek gesien hoe belangrik was die kursus in blom-rangskikking, wat deel was van elke kadet se diplomatieke opleiding. Dit was nie “woke” geslagsgelykheid dat die manne ook moes leer nie – voor ons “opgedress” vir die aand se verrigtinge kon aanmeld, was dit ons taak (ambassadeur inkluis) om die rangskikking te doen, want die plaaslikes het nie veel idee gehad hoe om dié pragtige, maar gróót, blomme ten beste te laat vertoon nie. Ten laaste, hoekom die DRSTP so ‘n spesiale plek in my herinneringe hou – die wyse waarop hulle help luister verleen het aan ons vieringe in Libreville op 10 Mei 1994, na die inhuldiging van Pres. 192 Nongqai Vol 13 No 4

Mandela. Die hys van die nuwe landsvlag is aangevul met ‘n seremonie waar ek en my DRSTPeweknie, as gevolmagtigdes, die interstaatlike akkoord vir die sluit van formele diplomatieke betrekkinge onderteken het. Dit was ‘n heuglike dag vir die hele Afrika. Ons het nog nie die nuwe vlag in seremoniële grootte ontvang gehad nie, sodat ons aller-yl plaaslik, uit beddegoed, een moes saamslaan (wat baie mooi uitgedraai het – as jy nou nie geweet het nie, sou jy nie sommer die ligte blom-motief op die een kleur-baan agtergekom het nie!). Die Gaboenese het ‘n koor verskaf wat ons volksliedere pragtig gesing het, en (omdat ons eie militêre attaché nog in aantog was), het die Gaboenese Vloot ‘n offisier verskaf om die vlag te hys (ons het toe reeds die nouste bande met hulle gehad, sodat hulle skepe in die Kaap versien is en hul Mirages by Atlas). My DRSTP-kollega, Amb. Urbino Bothelo (later hulle buitelandse minister) het saam met my die akkoord onderteken. [ ]

193 Nongqai Vol 13 No 4

HUMOR IN UNIFORM …. SO ONTHOU EK DIE HANDELSTAK SE BRAAIE Brig Theo Kleynhans Net so min as wat sekere lede van die swartgemeenskap dit wil glo dat alle witmense nie ryk was nie, maar dat hulle ouers hard moes werk vir die bietjie wat hulle gehad het, net so min glo vandag se speurders die een, maar ek kan u verseker beide stellings is waar. Dit was nog altyd so en ek hoop dit sal altyd so bly dat ‘n speurder se “ brains” nie suksesvol kan funksioneer as hy nie minstens een keer elke twee weke ‘n braai in werkstyd bywoon nie. In die laat sestigerjare, begin sewentigs was dit nie anders nie. Die Handelstak het ook braaie gehou al het hulle met “Suits” werk toe gegaan. Die enigste verskil was die braaie het minder gereeld plaasgevind en was ŉ georganiseerde en gedissiplineerde affêre. Dit was by Emmerentia-meer gehou. Altyd. Die onder-offisiere van wie daar slegs ses was, moes vroegoggend reeds uitgaan en alles in gereedheid kry, want die res van die personeel wat almal offisiere was, sou later kom. Dan moes die tafels regstaan behoorlik gedek met tafeldoeke, borde, messe en vurke die lot. Stoele netjies op hulle plek. Die baddens vol ys met bier gevul. Die hardehout sal netjies op ŉ klein tafeltjie uitgestal wees met skoon glase langsaan. Bierglase, brandewynglase en whiskyglase. ŉ Offisier het nie whisky uit ŉ bierglas gedrink nie. Dit was taboe. Die vuur sal op tyd begin word en die braaier sal so elke offisier se vleis braai soos hy dit wil hê. Die offisiere sal stiptelik halfeen arriveer en jy as onderoffisier sal die offisiere vir wie se welstand jy moet sorg en na wie jy moet omsien, vra wat hy wil drink en hom dienooreenkomstig bedien (sonder om te “moan”.) Bewaar jou siel as een se glas leeg was en jy was nog nie daar om te verneem of die offisier ŉ “refill” wil hê nie. Wanneer die offisier gereed was om te eet, word verneem hoe hy sy “steak” wil hê en jy sorg dat die braaier aan die versoek voldoen. Dan vat jy die bord voor die offisier en gaan haal sy kos en kom sit dit voor hom neer en wens hom smaaklike ete toe. Eers wanneer al die offisiere klaar geëet het, het jy as onderoffisier die reg gehad om jou vleisie te braai. Die offisiere het stiptelik 2 uur weer teruggegaan kantoor toe terwyl die onderoffisiere moes opruim. Die borde messe en vurke moes gewas word en skoon terugbesorg word aan die menasie by John Vorsterplein waar dit geleen was vir die dag. Dronkgatbraaie het ons almal baie in die Polisie beleef, maar nie by die Handelstak nie. So nou en dan het een of ander offisier of onderoffisier “moeg geword” of te veel “son brand” opgedoen. Die geeste in bevel was nie “stupid” nie en diesulke sondetjies was sonder uitsondering opgehaal wanneer die lid se volgende bevordering in gedrang gekom het. 194 Nongqai Vol 13 No 4

BOOKS | BOEKE

BOOK REVIEW: THE FLYING SPRINGBOK Mark Naude The Flying Springbok chronicles the history of the late great South African Airways (SAA) in an easy, often entertaining read. The early days of aviation in South Africa are covered, including the personalities and politics involved that led to the establishment of SAA. The book has broad appeal. It describes the hair-raising adventures of the early aviation pioneers (and their passengers!), the bureaucratic, logistical and economic battles faced by Alister Miller in establishing a commercial airline, and the personalities that shaped it. Each major aircraft type operated is described. This includes when, why and how they were acquired. This is much more than a list of facts and stats. Interesting facts, firsts, and incidents are highlighted. There are also several quotes from the staff who flew or maintained the various aircraft which add a bit of ‘personality’ to each aircraft type. Every crash and major incident is respectfully covered in reasonable detail. Friedberg somehow manages to cover tragic disasters (think Helderberg crash) and hilarious tales (like the unfortunate lady who got stuck on the toilet during flight) in the same book with balance and respect. There are also many ‘small things’ mentioned throughout the text that are likely to bring back fond memories for people who flew with the old SAA. Highly recommended for anyone with an interest in South African aviation history or who has any connection to SAA whatsoever. The only niggles I had with it were minor and would probably only be picked up by people who are somewhat obsessed with military and aviation history and remember strange details that few others care about (like me!). There were some minor factual errors such as claiming that Pierre van Reyneveld and Quentin Brand had both served in the South African Aviation Corps during the First World War. Neither of them did. They both joined the Royal Flying Corps in England and learned to fly there. I would also have liked to see detailed footnotes/endnotes for those of us who may want to investigate things a bit more! It is however written in a more relaxed, popular history style and is very hard to put down once you’ve picked it up.

195 Nongqai Vol 13 No 4

LETTERS | BRIEWE UIT MY BOEKRAK | THE AGONY OF LENDING “Holiday time is for reading, and my friends come to me to borrow books because I have more than most people. In their innocence, they have no idea what I go through in lending a book. They don’t understand that I think of myself as offering them love, truth, beauty, wisdom and consolation against death. Nor do they suspect that I feel lending a book the way most fathers feel about their daughters living with a man out of wedlock. This is not to say that there is no pleasure in lending. Each man has a bit of the evangelist in him, and when a book moves me, I want to put it into everyone’s pocket. The moment the book is lent, I begin to miss it. According to T.S. Elliot, each new book that is written alters every previous one. In the same way, each absent book alters those that remain on my shelves. The complexion of my library, the delicate gestalt, is spoilt. My mind goes to the gap as one’s tongue goes to a cavity. My security is breached, my balance tipped, my affections confused, my barricades against chaos diminished. Until the book is returned. I feel like a parent waiting up in the small hours for a teenage son or daughter to come home from a dubious party. The most dangerous part lending books lies in the returning. At such times, friendships hang by a thread. I look for agony or ecstasy, for tears transfiguration, trembling hands, a broken voice – but what the borrower usually says is “I enjoyed it” – as if that was what books were for”. Anatole Breyard in The New York Times Book Review: Readers Digest March 1984

David du Plessis Feb 2022

196 Nongqai Vol 13 No 4

SLOTGEDAGTE: LIGDRAERS IN ‘N DONKER WÊRELD Dr W Boshoff Ons basis-teks vir 2022 is Gal 5:6 “Al wat van belang is, is geloof wat deur die liefde tot dade oorgaan.” LIGDRAERS IN ‘N DONKER WÊRELD In hierdie tyd en plek waar ons leef, voel mens dikwels as Christen dat jy teen die stroom swem. Daar is ‘n diep stroom van misdadigheid, minagting van die wet, korrupsie en verkeerdhede in ons samelewing. Kom ons spel ‘n paar maniere uit waarop ‘n Christen NIE moet reageer nie. • • •

Inval by die oënskynlike meerderheid se verkeerde optrede. Niks doen. Daar is ‘n goeie rede vir die spreuk wat lui dat al wat nodig is vir die kwaad om oor te neem, is dat die goeie mense niks doen nie. Handdoek ingooi tov groter gemeenskapskwessies en jou onttrek in ‘n klein, privaat lewe, waar jy nie meer omgee wat daar buite gebeur nie.

Die Bybel leer ons dat dit dikwels nodig is om teen die samelewingstroom te swem. Luister na Filippense 2:15: “Sorg dat julle bo alle verdenking staan en opreg bly, onberispelike kinders van God te midde van ontaarde en korrupte mense”. Filippi was die eerste Christelike gemeente op Europese bodem. Dit was ‘n belangrike en besige stad van die Romeinse provinsie Masedonië. Die stad bestaan nie meer vandag nie, maar dit was naby aan die moderne stad Kavala in noord-Griekeland. Die stad was ‘n Romeinse kolonie, wat beteken het daar was ‘n groot klomp Romeine wat daar gewoon het. Ons kan aanvaar al die Romeinse gode is daar aanbid, asook al die Griekse gode. Onsedelikheid en allerlei verkeerde praktyke was aan die orde van die dag. Die stad se mense was vyandig teenoor die handjievol Christene. Ons lees in Handelinge 16 van die behandeling wat Paulus en Silas in Filippi gekry het: Hulle klere is van hulle lywe afgeskeur en hulle het lyfstraf gekry, in opdrag van die stadsbestuur (vs 22). Hulle is baie geslaan en toe nakend in die tronk gegooi (vs 23). As Paulus die inwoners van Filippi as “ontaard en korrup” beskryf, is dit uit eerstehandse kennis van die mense! Sy opdrag is duidelik: Doen jy wat reg is, al doen almal rondom jou verkeerd! Swem teen die stroom! Tree in ‘n donker wêreld op as ligdraers en hou aan om die woord van die lewe uit te dra! Presies dít is ons uitdaging en roeping as Christene in Suid-Afrika in 2022.

197 Nongqai Vol 13 No 4

SLOT | END

198 Nongqai Vol 13 No 4

Nongqai Vol 13 No 4: April 2022

Articles inside

Etaples Military Cemetery: France

Passchendaele New British Cemetery: Belgium

Caterpillar Valley Cemetery: Longueval: France

Dive Copse British Cemetery: Sailly Le Sec: France

Reef at “Steenbokfontein” today where HMS Sybille ran aground on the 16th January 1901

30% OF STOLEN SAPS FIREARMS NOT RECOVERED

VANDALISME VAN ANDER SE ERFGOED MAG NIE GEDULD WORD NIE

1907: ROSETTENVILLE: TRANSVAAL POLICE

Lt Col Robert Netshiunda

REMINISCES OF A RAILWAY POLICEMAN SUSPECT'S SHOCK SUSPENDED SENTENCE SURPRISE

PACK UP YOUR TROUBLES

THE OTHER STORY

GROOTSKAALSE BESOEDELING WEENS DIEFSTAL UIT DIESELPYPLEIDING MOET GESTUIT WORD