Nongqai Vol 13 No 8B - Vroue-uitgawe by Hennie Heymans, Nongqai Publications

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022 PUBLISHER | UITGEWER

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Table of Contents PUBLISHER | UITGEWER .............................................................................................................. 1 NONGQAI: OORSPRONG & OOGMERKE ..................................................................................... 6 NONGQAI: ROOTS & GOALS......................................................................................................... 7 ELEKTRONIESE BEDIENING: “WAG OP DIE HERE” .................................................................... 8 Past. Koot Swanepoel .................................................................................................................. 8 VOORBLAD | FRONT COVER ........................................................................................................ 9 VOORWOORD | FOREWORD ...................................................................................................... 10 NONGAI AUGUSTUS 2022: VOORWOORD AUGUSTUS UITGAWE: VROUEMAAND ............. 10 Sarie van Niekerk : Redakteur Vroue-Nongqai........................................................................... 10 KOTIE AND LAMMIE REUNITE AFTER THE ANGLO BOER WAR ............................................. 12 Jennifer Bosch............................................................................................................................ 12 OLIVE SCHREINER: ..................................................................................................................... 14 “THERE WAS NEVER A GREAT MAN WHO HAD A GREAT MOTHER” ..................................... 14 Jennifer Bush ............................................................................................................................. 14 ELIZABETH MARIA MOLTENO .................................................................................................... 15 Jennifer Bosh ............................................................................................................................. 15 HESTER SUSANNA CRONJE ...................................................................................................... 17 Jennifer Bush ............................................................................................................................. 17 SARAH RAAL ................................................................................................................................ 18 Jennifer Bush ............................................................................................................................. 18 EMILY HOBHOUSE ....................................................................................................................... 20 Jennifer Bosch............................................................................................................................ 20 EMILY HOBHOUSE NOG EEN VAN ONS VROUE HELDE.......................................................... 22 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 22 CHARLOTTE MAXEKE ................................................................................................................. 24 Jennifer Bosch............................................................................................................................ 24 THULI MADONSELA VOORMALIGE OPEBARE BESKERMER. NOU PROFESSOR BY UNIVERSITEIT VAN STELLENBOSCH ........................................................................................ 26 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 26 BRIG. DUVEEN BOTHA DIE PIONIER VAN DIE VROUE IN DIE SUID-AFRIKAANSE POLISIE. 31 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 31 ADELE TERBLANCE OORLEEF SKIETVOORVAL IN AANKLAGTE KANTOOR. STERF PAAR MAANDE LATER IN FRATS SKIETONGELUK ............................................................................. 34 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 34 DIE WREEDAARDIGE MOORD OP GERTINA PETRUSI OPPPERMAN. NAG VAN 31 JANUARIE1935 BY PRETORIA .................................................................................................... 37 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 37 15-JARIGE LEERLING KRY BABA IN DIE VELD. PROBEER DAARNA DIE KIND IN ‘N RUGBYSAK WEGGEE .................................................................................................................. 42 Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 42 VAN POLISIEVROU TOT DOKTOR BY UNISA ........................................................................... 45 Johleen Mouton .......................................................................................................................... 45 UITTREKSELS UIT JOHLENE MOUTON SE MEESTERSVERHANDELING .............................. 47 ABSTRACT ................................................................................................................................ 47 ERVARINGS …. DAAR IS VREK BAIE ......................................................................................... 49 Franci Hannaway Alberts ........................................................................................................... 49 SO HET EK GROOT GEWORD .................................................................................................... 51 Ria Kennedy ............................................................................................................................... 51 •

Sarie van Niekerk ................................................................................................................. 52

•

Santie Erasmus .................................................................................................................... 53

•

Ida Steyn .............................................................................................................................. 53

•

Arlene Breytenbach.............................................................................................................. 53

•

Marie Snyman ...................................................................................................................... 53

•

Franci Olivier Scholtz ........................................................................................................... 53

•

Marda Van Rensburg ........................................................................................................... 54

•

Mariana van Heerden........................................................................................................... 54

MY EERSTE TRAIL RUN .............................................................................................................. 54 Bérita Jones ............................................................................................................................... 54 Elza van Eeden (Herbst) ............................................................................................................ 59 DIE NASIONALE SUID-AFRIKAANSE PRAKTIESE PISTOOLSKIET KAMPIOENSKAPPE HET PLAASGEVIND VANAF 10 TOT 14 AUGUSTUS TE ERMELO, MPUMALANGA. ........................ 64 Sonja Olivier ............................................................................................................................... 64 OP DIE TREIN TUSSEN KAAPSTAD EN PRETORIA .................................................................. 65 Marinda Engelbrecht Griebenow ................................................................................................ 65 SOMMER NET ‘N MOOI BRIEFIE ................................................................................................. 70 Heleen Kruger ............................................................................................................................ 70 MY POLISIETROUE MET KOEK EN AL ....................................................................................... 72 Ria Kennedy ............................................................................................................................... 72 MAGRIET OELOFSE HET TOT DIE BITTER EINDE GEVEG ...................................................... 75 Ida Steyn en Sarie van Niekerk .................................................................................................. 75 UPCOMING FEMALE SPORT SHOOTER .................................................................................... 78 Corie Carter ................................................................................................................................ 78 NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)......................................................................................... 80 THANK YOU! | DANKIE! ................................................................................................................ 81 MY SPRINGBOK SKIETLOOPBAAN-SPOORWEGPOLISIE ........................................................ 82 Emberentia Williamson en Sarie van Niekerk............................................................................. 82 WAT ‘N HOOGTEPUNT TOE EK DIE DAG OFFISIER GEWORD HET ....................................... 91 Maj. Genl. Jenny Fourie ............................................................................................................. 91 Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

•

Ek en Dottie se loopbane ..................................................................................................... 92

•

Dottie se storie ..................................................................................................................... 95

VAARWEL KOL. LENA SLABBERT .............................................................................................. 98 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 98 LOFPRYSINGSDIENS .................................................................................................................. 99 Sarie van Niekerk ....................................................................................................................... 99 BOOKS | BOEKE ......................................................................................................................... 102 1984: PLATOON 5 (LADIES), SAP COLLEGE, CHATSWORTH, DURBAN ............................... 104 1990: PLATOON 14 (LADIES), SAP COLLEGE, CHATSWORTH, DURBAN ............................. 105 SLOTWOORD ............................................................................................................................. 105 SLOT | END ................................................................................................................................. 106

Koffiefontein-polisiestasie: Kol Louis Langenhoven

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

NONGQAI: OORSPRONG & OOGMERKE

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

NONGQAI: ROOTS & GOALS

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

ELEKTRONIESE BEDIENING: “WAG OP DIE HERE” Past. Koot Swanepoel Psalm 5:2,3. “O Here, luister na my woorde, let op my versugting. Gee ag op die stem van my hulpgeroep, my Koning en my God, want tot U bid ek. In die môre, Here, sal U my stem hoor; in die môre sal ek dit aan U voorlê en afwag.” Dit is goed om die dag met God te begin deur Sy Woord te lees en tot Hom te bid. Dit moet vir ons ‘n gewoonte wees wat ons elke dag beoefen. Ons moet ook leer om nie net tot God te bid nie, maar ook om te wag dat Hy met ons sal praat. Hy doen dit deur Sy Woord en baie keer deur Sy Gees om tot ons diepste deel te praat. Ons moet luister na ons liggaam, maar ons moet ook luister na ons gees. Hoe meer ons luister na ons liggaam hoe meer sal ons gesond word, en hoe meer ons luister na ons gees, hoe meer sal ons geestelik gesond word en hoor wat God vir ons wil sê. Dawid stel dit ook so mooi in Psalm 27:14 “Wag op die Here! Wees sterk en laat jou hart sterk wees! Ja, wag op die Here!” Ons is so geneig om alles vinnig in die hande te kry. As ek net dink wat ons alles kan bekom deur die Internet, en deur die foon te gebruik om iets te bestel. Moenie dieselfde wil doen as jy tyd moet neem om op God te wag nie. Sy gedagtes is in elk geval nie ons gedagtes nie, en Sy tyd is verseker nie ons tyd nie. Dit neem dissipline en geduld om op God te wag. In Jesaja 28:16 staan geskrywe: “Hy wat glo, sal nie haastig wees nie.”

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

VOORBLAD | FRONT COVER

Hennie hier is die foto vir die voorblad van die maand se uitgawe van Nongqai. Zelda Bothma, vrou van die eerste kompaniebevelvoerder van die eerste inname van vroue in 1972, brig. Paul Bothma, het hierdie rangskikking gemaak vir 'n musiekkonsert wat 9 September 1983 in die Aula van die Staatsteater in Pretoria aangebied was. Die musiekkonsert was deur die polisie as 'n deel van die polisie se 70ste herdenking aangebied. Die eregas vir die aand was die destydse staatspresident, Marais Viljoen en sy vrou. Genl. Johan Coetzee was toe kommissaris gewees. Mev. Yvonne Coetzee, vrou van genl. Coetzee het later die aand 'n mandjierangskikking aan die presidentsvrou oorhandig wat ook deur Zelda gemaak is. Ek het ook 'n foto van nog een van haar pragtige rangskikkings wat sy gemaak het ook vir 'n musiekkonsert toe in 1988 met die polisie se 75ste herdenking. •

Dis pragtig! Dankie Zelda!

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

VOORWOORD | FOREWORD

NONGAI AUGUSTUS 2022: VOORWOORD AUGUSTUS UITGAWE: VROUEMAAND Sarie van Niekerk : Redakteur Vroue-Nongqai Here, ek sit hierdie spesiale vrou op u skoot neer. Vader U weet sy is baie spesiaal. Hou haar asseblief met U tere liefde aan U bors vas Maak haar ten alle tye bewus van U troue liefde. Dankie Heer, vir die voorreg om haar te ken en Vir haar lief te wees Ek dank U in Jesus naam.

Wat ‘n wonderlike boodskappie om Vrouemaand mee te begin. Ja, Augustus is vrouemaand en soos julle sal agterkom in hierdie uitgawe het ek die maand baie gekonsentreer op vroue en vroueregte. Saam met Hennie Heymans en Jennifer Bosch het ek baie diep gaan delf om julle voor te stel aan vroue wat hul name verewig het in ons land se geskiedenis. Vroue na wie se lewens ons almal altyd kan opkyk as rolmodelle. Elke vrou behoort ‘n rolmodel op haar eie te wees. Ons as vroue moet altyd so optree dat almal na ons opkyk en dink, so wil ek ook wees. Ons hoef nie ‘n Olive Schreiner, of Betty Molteno, Kotie Steenkamp of Sarah Raal of Emily Hobhouse, ‘n Charlotte Maxeke, Duveen Botha of Thuli Madonsela te wees nie. Of in ons eie polisie geledere ‘n Adele Terblanche of selfs Magriet Oelofse te wees nie. Wees net jouself en jy is onmiddellik ‘n rolmodel vir veral vandag se jonger geslag. Die jongergeslag van vandag het baie beslis goeie rolmodelle nodig. Dwelms, drank, geweld, geen dissipline, geen huislike lewe bestaan omtrent vandag meer onder die jongmense en glo dit, ook nie onder die jongdames nie, Daar is nie tyd of die lus vir enigiets anders as TV, waar die mees gewelddadigste flieks deesdae vertoon word. Jongmense lees nie meer boeke nie. Hulle leef in ‘n tonnel waar niks anders as die TV, selfoon TV-speletjies en nagklubs baie jongvroue se bestaan is.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Julle sal merk feitlik al die stories in hierdie uitgawe is deur of gemik op, veral polisievroue wat die baanbrekers was en steeds probeer om in hul daaglikse omgang vir hul jonger lede ‘n rolmodel te probeer wees. Ek is net nie so seker dat die jongmense, of ten minste die grootste deel van hulle, dit eers opmerk nie. Hulle ploeter maar net voort. Die oorweldigende vreugde wat in die land losgebars het toe ons vroue sokkerspan, Bayana Bayana die Afrika kampioene geword het. Vir minstens ‘n paar dae het die jongmense weer drome gehad om in hul helde se voetspore te volg. Ons vroue swemmers swem die een na die ander goue medalje los by die huidige Statebond Spele. Weer eens bring hulle ook weer hoop vir die huidige geslag jongmense, maar vir hoe lank. Ons vergeet gans en al te gou die vreugde en eenheid wat deur hierdie jongvroue se sportprestasies veroorsaak word. ‘n Groot deel van die jongmense van vandag verval maar net al te vinnig weer in die ou gewoontes. Ons is in ‘n geslag van coach babes. Ons leef in ‘n elektroniese eeu, maar ongelukkig word hierdie elektroniese eeu in so baie gevalle vir sulke gevaarlike dinge aangewend. Kyk bietjie ‘n slag na die jongmense se selfone wat se boodskappe en erger nog pornografie daarop gevind word. Skokkend. Daarom, kom ons gebruik hierdie Vrouemaand om ons deel te bring om aan die jongergeslag deur ons eie optrede te wys ‘n vrou moet altyd ‘n rolmodel wees vir ander vroue. Laat ons elkeen ons deel doen om iets te doen wat die jongergeslag weer bietjie sal laat besef, daar was en is vroue wat diep spore in hierdie land van ons getrap het. Ons moet wegbeweeg van die houding “ag as ek nie ‘n sukses op skool of Universiteit of in my werk is nie, word maar net president van die land, dan kan ek mos ‘n rykmanslewe geniet”. Geniet die uitgawe daar is regtig baie interessante stories en pragtige foto’s in. Gaan sit stil en rustig en lees julle eie Nongqai van voor tot agter, Daar is iets vir elkeen van ons. Groetnis tot ‘n volgende keer.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

KOTIE AND LAMMIE REUNITE AFTER THE ANGLO BOER WAR Jennifer Bosch It was reported that large columns of English were approaching from Hoopstad to Boshof . Kotie packed the wagon with everything she could take with her. The cattle were gathered and they started

fleeing

the

direction

Koekemoersfontein. They arrived at Rietkuil late in the evening, but shortly afterwards fled through the night

Buitendam

when

the

Khakis

were

spotted. From there they went to Deelpan and then back to Du Plessisdam. After rumours that the English were destroying the furniture on abandoned farms in their search for refugees, the women smashed their furniture in inconspicuous parts of their homes. "In the beginning, the furniture was safe, but unfaithful Afrikaners revealed this secret to the English. Then they simply burned the houses with furniture and all,” writes Kotie Steenkamp. Because there was no such suitable corner room in Du Plessisdam's house to brick, Kotie and one of her sons, Casper, went to the edges alone under the pretext that they were going to pick mountain bark. In fact, they went looking for a safe place to hide their furniture and other belongings. "Koos was instructed that day to graze the sheep in the opposite direction. When everyone at the yard went for a nap, I loaded the dining table in front of the wagon house, some stinkwood chairs that Oupa Steenkamp had made and given to us in 1886, and a zinc suitcase and drove it along the track to the ridge with an open car”. So, several loads of belongings were driven in and Kotie and the family returned each time with a load of (bergbas) mountain bark. When everything was driven, Kotie and her children Johanna and Casper carried it out against the ridge and hid it in rock crevices. Furthermore, it was covered with branches. "Many things were also Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

packed away in the attic, such as feather beds, pillows and drums with clothes. The outer leather of the attic was removed and thrown into the long dip under the water. " On one of the many flights, the enemy stood on Du Plessis Dam for several days. When they left, Kotie rode there on horseback from Alspan to explore the place. The devastation she found there made an indelible impression on her. Outwardly, the house was not damaged, but all the household items, including three house organs, and all the valuables hidden in the attic, burned next to the house. Five wild horses were shot dead in the calf pen. The dam was full of dead cattle. The water was poisoned and dead frogs floated everywhere. The smell was unbearable and soon she went to the Leeuplaat where her belongings were hidden. Here she still found devastation. Everything except the table and sink case was destroyed. She later found out that a neighbour, who had joined the enemy, was leading the Khakis to her hiding place. Kmdt. Jan Jacobs brought Kotie six more looted cows with calves that she could milk. Meanwhile, they learned that the beloved Cmdr. Piet Erasmus died. From the beginning of August 1901 until about 15 September, 16 columns with about 16,000 soldiers traversed the Boshof district to destroy everything and the women were told to flee in the direction of the Vet River. After ten days of flight and hiding in the thickets, the Kotie family returned to Du Plessis Dam. However, there were so many families in the house that they temporarily stayed in the "red wagon house". After being warned that a strong English horse commando was on its way, Kotie fled again and ended up at the Women's Camp on Wonder Hill. At Donkerhoek, where Hertzogville is today, Kotie made ink by cooking a kind of auburn flower. She also cooked ink from green mulberries and wrote to Lammie on December 11, 1901. They moved to Spioenkop near Graspan where the English surprised them and Abraham du Plessis (13), who helped her on the farm, and took away the cattle. He was later sent to Bermuda with four other boys captured the same day. After many more experiences and trials, Kotie was reunited with Lammie after the war and, together with the cattle she so faithfully guarded, made a fresh start on Du Plessis Dam. (Google translated from Afrikaans to English- original text= http://onsboeresetrotsegeskiedenis.co.za/new-page-252.htm)

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

OLIVE SCHREINER: “THERE WAS NEVER A GREAT MAN WHO HAD A GREAT MOTHER” Jennifer Bush She was one of the 1st campaigners for women’s rights, a writer, a feminist and a pacifist. She was totally against the Boer war, British Imperialism and racism. Born in the Wittebergen, (then Cape Colony) Eastern Cape, South Africa on 24th March 1855 to missionary parents who were constantly moving as their faith compelled them. Olive was a bright child and was self-educated, but health and the lack of finance prevented her from following her desired career paths of being a doctor or a nurse. She took on governess positions where she could and then later turned to writing. She is best known for her 1883 ‘The Story of an African Farm’ which strongly mirrors her life and philosophies.

A free thinker, she rejected her parent’s Christian beliefs and rebelled against the accepted belief and practice of the time that society was strongly patriarchal. She stood for equality and emancipation of women and birth control. No. 9 Cross Street is one of Cradock's most interesting and attractive old buildings. From 1868 until 1870 Olive and her 3 siblings lived here. Her elder brother Theo was principal of the Government Aided School in Cradock at the time. Her younger brother Will, later succeed Cecil Rhodes as Prime Minister of the Cape Colony. In 1890 she moved to Matjiesfontein in a bid to help relieve her asthma. Because of the prejudice against women, Olive wrote under a pseudonym, Ralph Irons and only revealed her true identity in 1891. She wrote a few political works - Trooper Peter Halkett of Mashonaland (1897), attacked British imperialism and racism in South Africa and championed the causes of the Boers and Black people. She was also very critical of Cecil John Rhodes and his policies. As a result of her convictions, her manuscripts and her house were burnt during the Boer war, and she was interned. At the ripe age of 38, Olive married Samuel Cronwright who was eight years her junior. She had met him near Cradock. He championed her work, writings and even continued editing her letters for Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

publication after her death. He even changed his name to Cronwright-Schreiner. They had a daughter who died one day after birth. Olive died in Wynberg, Cape Town in December 1920 and was buried at Maitland cemetery. The following August, her remains were exhumed and reburied with her baby daughter and her favourite dog on Buffelskop (today a private farm) which is about 25kms from Cradock. Her tomb lies among the rocks, Karree trees and aloes under the Karoo sky which she loved.

ELIZABETH MARIA MOLTENO Jennifer Bosh Elizabeth was born into an influential Cape family of Italian origin. She was the oldest and much beloved daughter of John Molteno, the first Prime Minister of the Cape. Her father travelled frequently, for diplomatic or business reasons, and he often let his older children accompany him on such trips. Consequently, Elizabeth travelled a great deal as a child and grew up to share her father's interest in politics and current affairs. Fiercely intelligent, with

strong

personality

and

extraordinary memory, she developed views and habits which were unconventional for a girl in the Victorian era. "Betty", as she preferred to be called, abandoned the fine clothes and Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

material privileges of her youth. She took on a simple lifestyle, rough clothes and vegetarianism, and showed more interest in science and politics, than in marriage and children. She acquired a firm lifelong belief in the principles of gender and racial equality. After matriculating, she chose not to marry, but to study further at Newnham College, Cambridge. Betty became a teacher at Port Elizabeth Collegiate for girls and was the school’s principal from 1890 until 1899. Elizabeth Molteno was openly against the Anglo-Boer War when it began, and for this reason was forced to give up her job. Anti-war activists were generally labelled as "pro-Boer" by their opponents and were put under great social pressure. The white community of Port Elizabeth was also strongly pro-British and when Miss Molteno refused to stop her protests she was forced to resign, despite a campaign of support from her ex-pupils and colleagues. She moved back to Cape Town in 1899 and became a founding member of the South Africa Conciliation Committee. Here she co-organised a series of meetings, attended by thousands, to protest the war and the ethnic divisions it was causing. Miss Molteno had become close friends with Emily Hobhouse and Olive Schreiner and worked with them on humanitarian and anti-war causes both during and after the Boer War. With them, she passionately campaigned for the Boer women and children interned in the British concentration camps and the burning of the Boer farmlands. After the war, Miss Molteno opposed the radical new political developments in South Africa and left for England. There she met Gandhi in 1909. In the following years, she joined a range of campaigns in support of political and land rights for Black South Africans, working with prominent Black leaders such as John Dube (first President General of the ANC) and Sol Plaatje. When the First World War broke out in 1914, she joined her close friends Emily Hobhouse and Olive Schreiner in wartime England, to work with conscientious objectors. Elizabeth Molteno was a determined advocate of women's rights, and also became a convert to the movement for women's suffrage. (Extracted from - www.howold.co/person/elizabeth-maria-molteno/biography)

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

HESTER SUSANNA CRONJE Jennifer Bush (Extracted from The Battle of Paardeberg: Lord Roberts' Gambit By Martin Marais)

Mrs Cronje was the first to notice Albrecht's approach. She stood up and stepped closer to Cronje, bending to whisper in his ear. "Here comes the Free State Clotheshorse!" "Shoosh, Hester,"

Cronje

reprimanded.

"Friedrich is a proud man who takes easy offence at ridicule." But she was right. Albrecht did look like a mixture between a flunky and a railway guard, especially with that ridiculous shiny black

hat

with

all

its

sparkling

metalwork and brass ball on the top. "Just as well he is on our side," Hester whispered, "for he would make a striking target for your riflemen." She moved around to stand behind her husband, and Cronje smiled broadly at Albrecht as he drew near. "Good morning, Major," he called. "How are you this beautiful morning? No doubt you are looking forward to giving those English yet another bloody nose. "

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

SARAH RAAL Jennifer Bush ‘They cannot punish you if you don’t wish to speak. But as you are now in their hands, just keep very quiet. Personally, I admire your courage, but I am not supposed to say such things to you.’

-Captain Reed, a British Officer, to Sarah Raal.

Sarah Raal became a heroine amongst her own people, and she became notorious amongst the British. She had a reputation amongst the British defying gender roles and fighting alongside her brothers on commando. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

She and her family were living on their farm when the war broke out in 1899. Sarah’s 4 brothers left to join the district commando. A while later, her father left for commando but due to his physical condition, returned to his farm. About a month after his return, the British arrived on the farm and announced they would be camping overnight The wheat fields, house and yard were plundered. Sarah’s father was questioned about his movements during the previous months, taken captive and he was removed from his farm. Sarah, her mother and younger siblings were without provisions on their farm as the British had taken all the flour, and groceries but left the family a pass to collect 2 weeks food from Jagersfontein station which was 20 miles away. The pass was in the name of Sarah’s mother, and she went off to secure supplies. The younger 2 siblings went with while Sarah stayed at the farm. By nightfall they had not returned. A few days later the English ‘visited’ the farm again and told Sarah that her mother and younger brother and sister had been taken to a camp. Seven long months passed, and her brothers who were on commando arrived at the farm. Having been betrayed by one of her labourers to the English, she knew that her home and goings- on were being observed. To avoid capture, her brothers left to spend the night at a neighbour’s farm before returning to their commando.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Because the brothers had evaded capture the English were angered and sent a letter to Sarah, an order to relocate to Edenburg, with all belongings including livestock. With the help of her labourers, Sarah made her way to Boomplaas where she stayed for 6 months. The Khakis paid her another visit. It was around the same time that the brothers and the English crossed paths and ‘swords’ on Vlakfontein farm. Sarah was taken to camp and began thinking of an escape plan. This was achieved by tricking the guards at the camp gates. Under the pretext of collecting wood for fire in the camp, Sarah and a few friends made good their escape from Springfontein Camp. After her escape, Sarah Raal located and joined her brother’s commando under Commandant Nieuwoudt, taking part in several guerrilla engagements. Eventually she was captured in an ambush and taken prisoner until the end of the war. The book she wrote is entitled “Met Die Boere In Die Veld”, was published in 1936. It was re-published in 2000 in English, “The Lady who Fought”.

EMILY HOBHOUSE Jennifer Bosch "My work in the concentration camps in South Africa made almost all my people look down upon me with scorn and derision. The press abused me, branded me a rebel, a liar, an enemy of my people, called me hysterical and even worse. One or two newspapers, for example the Manchester Guardian, tried to defend me, but it was an unequal struggle with the result that the mass of the people was brought under an impression about me that was entirely false. I was ostracised. When my name was mentioned, people turned their backs on me. This has now continued for many years and I had to forfeit many a friend of my youth".

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

- Emily Hobhouse At the end of the Anglo-Boer War, Emily Hobhouse set up several schools in the Koppies area of the Free State. There, the skills of spinning, weaving, needle, and bobbin lacemaking were taught to the Afrikaner women who have always had a reputation for their hand- and needlecraft skills. In the beginning the craft of handmade lace was an extremely viable commercial venture to the farming community. Regrettably, thanks to the aftermath of the Great War of 1914 to 1918 followed by the Great Influenza Epidemic and then the Great Depression, lace making became a luxury item and by 1938 the school in Koppies closed its doors. To show their appreciation to Emily Hobhouse, a memorial was erected by the residents in Koppies in her honour.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Today the skill of making handmade bobbin lace is kept alive by crafters and hobbyists all over the country. Emily saw it as her mission to assist in healing the wounds inflicted by the war and to support every effort aimed at rehabilitation and reconciliation. With this object in view, she visited South Africa once more in 1903. Back in England she took up her plan, conceived during her visit of starting Boer home industries. With this aim in mind she studied lace-making and spinning and weaving in Europe and Ireland. Emily Hobhouse and two helpers came out on the same boat that brought President Steyn back from Europe in 1905. They came equipped with the required apparatus to teach the women and girls the art of spinning and weaving. The first spinning and weaving school was set up at Philippolis in the Free State and a second at Langlaagte (Johannesburg) followed. Eventually 27 schools were established e.g., at Bethlehem and Smithfield in the Free State, at Belfast & Schweizer Reneke in the Transvaal. A lace school was also established at Koppies in the Free State. By giving instruction personally and by diligent application for more than three years, she carried out the task she had set herself. However, the climate so high above sea level proved detrimental to her health and towards the end of 1908 she was forced to return to England. (Boksburg Historical Association, Oct 2003, No 109, page 3)

EMILY HOBHOUSE NOG EEN VAN ONS VROUE HELDE Sarie van Niekerk Die skare by die onthulling van die Vrouemonument op 16 Desember 1913 was grootliks ‘n Boere-Afrikanergehoor. Tog het Emily Hobhouse se toespraak wat by die geleentheid voorgelees is, grandiose kulturele verwysings na Brittanje as ‘n imperiale moondheid bevat – ofskoon een wat in sekere opsigte fouteer. het. Al het sy simpatie met Afrikaners gehad soos duidelik uit haar toespraak blyk, was dit steeds ‘n toespraak deur ‘n middelklas- Britse vrou uit ‘n imperiale agtergrond.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Hierdie geskiedkundige konteks is belangrik om die breë aanslag van haar toespraak en haar soms profetiese stellings te verstaan. Sy het ‘n literêre agtergrond gehad en was geneig oor ernstige besinning oor geregtigheid en die onskendbaarheid van lewe. Haar pleidooie het ‘n universele toon juis omdat dit erkenning gee aan die teenstrydige elemente binne ‘n imperiale wêreldbeskouing. In ‘n sekere sin het Hobhouse die oorlog beskou as ‘n toets vir wat met Brits waardes en begrippe van geregtigheid en beskawing sou gebeur as dit op die proef gestel geword. Haar maatstaf was ‘n universele een. Al het sy haar vereenselwig met die lewe en lot van mense in wit kampe, was SuidAfrika dus bloot toevallig in die omgewing waarbinne hierdie breër kwessie getoets kon word. Ten spyte van die universele aanslag van haar toespraak, het dit op ‘n buitengewone wyse tog die unieke Suid-Afrikaanse Situasie gespreek. In die konteks van die tyd was die duidelikste voorbeeld hiervan haar pleidooi vir beter verhoudings tussen wit en swart mense. Sy het die idee prbee tuisbring dat Vryheid as’t ware ondeelbaar is ondeelbaar is en dus nie deur slegs een groep opgeëis kan word nie. Ter ondersteuning van haar argument het sy verwys na die Amerikaanse president Abraham Lincoln se veldtog van 1861 tot 1865 om slawerny te verbied. Wit Suid-Afrikaners was in 1914, en vir baie dekades daarna, egter nie geneë om sulke idees van gemeenskaplike mensheid te aanvaar nie. Ewe opvallend is die prominensie wat Hobhouse aan vroueregte gee wat in pas was met haar ondersteuning vir die suffrajet-beweging (wat stemreg vir vroue gevra het) in Brittanje. Sy het ‘n analogie getref tussen oorlog en volle burgerregte vir mans en die argument weerlê dat burgerregte net aan mans toegeken kan word omdat slegs hulle by oorlogvoering vir die vaderland betrokke is. Die gebeure in die Anglo-Boereoorlog, waaraan vroue natuurlik nie kon ontkom nie, gehelp om haar argument te versterk. Hobhouse het hierop uitgebrei deur die universaliteit van vroueregte te beklemtoon en die monument as ‘n wêreld monument vir te beskryf. Hoewel dit ‘n edele gedagte was, het dit nie tred gehou met minder ambisieuse en veel enger plaaslike oorwegings wat sou keer dat dié status verwerf het. Ten slotte moet ‘n mens versigtig wees om in haar toespraak boodskappe te lees wat buite die geskiedkundige verband staan. Daar is egter nóg ‘n dimensie aan haar toespraak wat dikwels oor die hoof gesien word en wat vanuit die hedendaagse perspektief waarskynlik van waarde is: Hobhouse se liberale sosiopolitieke agtergrond word weerspieël in haar vermaning oor die valstrikke van ongebreidelde voorspoed of welvaart. Sy waarsku dat “groot materiële voorspoed te dikwels met agteruitgang in die nasionale karakter gepaardgaan” Sy het moontlik verwys na die kapitaliste wat volgens haar by die oorlog gebaat het. Tog is ‘n mens binne die Suid—Afrikaanse konteks in die versoeking om te wen gebaat het. Tog is ‘n mens binne Die Suid-Afrikaanse konteks in die versoeking om te wonder of haar waarskuwing nie ook van toepassing kan wees op die politieke en Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

ekonomiese elites in die hedendaagse Suid-Afrika wat materiële welstand bo alle ander dinge stel nie.

(Die Oorlog kom huistoe deur Albert Grundlingh en Bill Nasson. Bladsy 249).

CHARLOTTE MAXEKE Jennifer Bosch “She was everyone’s friend and no one’s enemy” Charlotte Makgomo Mannya (née Manye) was born in Ramokgopa in the Polokwane (Pietersburg) District on April 7, 1874. She received a missionary education at Edwards Memorial School in the Eastern Cape in the early 1880s. In 1885, after the discovery of diamonds, Maxeke moved to Kimberley with her family. While in Kimberley, she became a teacher. As a dedicated churchgoer, Maxeke and her sister, Katie joined the African Jubilee Choir in 1891, and toured England for two years. During this tour, Maxeke performed for Queen Victoria, allegedly in Victorian

costume.

Sources

state

that

the

sisters

were

uncomfortable with being treated as novelties in London and during this time Maxeke is said to have attended suffragette speeches by women such as Emmeline Pankhurst. With hopes of pursuing an education, Maxeke went on a second tour to the United States of America (USA) with her church choir in 1894 Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

[some sources state this date as 1896]. When the tour collapsed, Maxeke stayed in the USA and studied at Wilberforce University in Cleveland, Ohio, which was controlled by the African Methodist Episcopal Church (AMEC). At the university, she was taught under Pan-Africanist, W.E.B Du Bois, and received an education that was focused on developing her as a future missionary in Africa.

She graduated with a B.Sc degree from Wilberforce University, where she also met her husband, Marshall Maxeke, who had come to the university in 1896. They were engaged when they both returned to South Africa in 1901, Maxeke as one of South Africa's first Black woman graduates. Maxeke and her husband established a school at Evaton on the Witwatersrand. The Maxekes went on to teach and evangelise in other places, including Thembuland in the Transkei under King Sabata Dalindyebo. It was here that Maxeke participated in the king’s court, a privilege unheard of for a woman. However, they finally settled in Johannesburg, where they became involved in political movements. Both she and her husband attended the launch of the South African Native National Congress (SANNC) in Bloemfontein in 1912, and although her main concerns were church-linked social Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

issues, Maxeke also wrote in Xhosa on the social and political situation occupied by women. In Umteteli wa Bantu, she addressed the ‘woman question'. As an early opponent of passes for Black women, Maxeke was politically active throughout her adult life. She helped organise the antipass movement in Bloemfontein in 1913 and founded the Bantu Women’s League of the SANNC in 1918. As leader of this organisation, she led a delegation to Prime Minister Louis Botha to discuss the issue of passes for women. This this was followed up by a protest the following year. She was also involved in protests on the Witwatersrand about low wages and participated in the formation of the Industrial and Commercial Workers Union (ICU) in 1920. Maxeke is honoured as the ‘Mother of Black Freedom in South Africa,’and had an ANC nursery school named after her in Tanzania. Charlotte Maxeke died in Johannesburg in 1939. (Extracted from South African History Online.)

THULI MADONSELA VOORMALIGE OPEBARE BESKERMER. NOU PROFESSOR BY UNIVERSITEIT VAN STELLENBOSCH Sarie van Niekerk Sy het ‘n Harvard-beurs om in Amerika te gaan studeer van die hand gewys, omdat sy gehelp met die skryf van die Grondwet en sy nie haar land in die steek wou laat nie. Maar wie is prof. Thuli Madonsela eintlik en waar kom sy vandaan? Sy het, soos miljoene ander swartmense, in Soweto by Johannesburg grootgeword. Daar het haar ouers ’n sukkelende spaza-winkeltjie bedryf om n dak oor hulle koppe en brood op die tafel te sit. Agter adv. Thuli Madonsela lê nie alleen die ure, dae, jare waarin sy die pilare van die demokrasie help regop hou het, nie maar ook die struggle-jare en die vakbondjare. Sy het help skryf aan ons land se eerste Grondwet. Dit was dus nie maklik vir haar om die leier van die party wat saam met haar vir vryheid geveg het, in ’n verdoemende verslag aan die kaak te stel. Oor die feit dat sy die nag voor sy die Nakandlaverslag bekend gemaak het, nie kon slaap nie was nie so erg oor stres nie maar eerder oor hartseer. Ek het geweet nou moet ek vir mense sê hulle het verkeerd gedoen. Sy’t die nag voordat sy haar Nkandlaverslag bekend gemaak het, wakker gelê. “En dis nie lekker nie. Nooit. “Ek het empatie vir dié teen wie ek die bevindings maak.”

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Sy was nie ontnugter nie hoewel mense haar bevindinge soms teengestaan, het, het sy geweet op die ou end het hulle tog geweet dit is die waarheid, behalwe so een twee van hulle. Sy het eenkeer al gesê die land sal byvoorbeeld nooit weer ’n Nkandla hê nie. Wat haar egter bekommer, is dat ons gedeelde waardes oënskynlik besig is om te verdwyn. Die land en sy mense moet terugkeer na die demokratiese waardes waarop daar immers saam as nasie ooreengekom. Die openbare beskermer moenie gesien word as die skepper van waardes nie, maar die toepasser daarvan. Sy het een van die bekendste gesigte in die land geword, selfs as sy brandstof ingegooi het was daar iemand wat ‘n geselsie aangeknoop het. Die openbare beskermer is veronderstel om aan gewone mense ‘n stem te gee. Mense oorval haar. Selfs as sy brandstof ingooi, kom maak pompjoggies geselsies. Daar is egter óók die verdagmakery, skimpe en skinder deur die regerende party, die aanslae van dié wat in haar ondersoeke uitgelig word. Ons moet ons jongmense opregte waardes leer, nie dat as jy gekonfronteer word met armoede en ‘n gebrek aan infrastruktuur jy maar net president of premier kan word, want dan kry jy alles wat jy nooit gehad het en wat ander steeds nie het nie. Die openbare beskermer mag nie by politiek betrokke raak in haar ondersoeke nie, sy moet dus partykeer maar op ‘n baie dun lyntjie loop om nie hierdie wet te oortree nie. Sy moet maar haar woorde baie versigtig kies. Mense het die reg om nie van haar as persoon te hou nie, maar hulle moet die kantoor respekteer, want die kantoor is groter as die persoon. Oor hoe sy die land sien na meer as twee dekades van demokrasie sê sy daar is hooo. Daar is vordering maar dat dit nog beter sou gewees het as dit net nie was vir wanadministrasies op soveel gebiede nie. Ongelukkig het sy ook altyd twee lyfwagte by haar gehad wat sy gesien het as ‘n jammerte. Jongmense behoort volgens haar trots te wees dat hulle presies doen wat die Grondwet wat immers deur dié kantoor geskep is – van hulle verwag. Pres. (Jacob) Zuma het my in hulle eerste gesprek ná haar aanstelling vertel nadat hy destyds afgedank is as adjunkpresident en uitgeskuif is uit die binnekring van mag, hy ’n klag by haar voorganger die ingedien. Daar’s in sy guns beslis. Dit het hom gerusgestel dat die openbare beskermer nie gekyk het wié hy is nie, maar net na die geval. Dis by haar pa, Bafana Madonsela, waar die jong Thuli geleer het van geregtigheid. Sy’s Swaziland toe gestuur vir haar skoolopleiding – so ’n onseker, skaam leerling aan die Evelyn Baring High School, maar toe al raakgesien as akademies briljant. “My pa was ’n ware tugmeester. “Streng. Hy was dikwels in die moeilikheid omdat hy nie ’n handelspermit gehad het nie, dan’t hy allerhande interessante stories gehad oor hoe hy die landdros toegespreek het. sy eie verhale.” Haar ander morele kompas is haar geloof. “Sewendedagadventiste, ons. Toe ek regte wou gaan studeer, het Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

die pastoor met my ouers kom praat, want hoe kán ek dit oorweeg om misdadigers los te pleit?” Sy’t toe eerder menslike wetenskappe gaan studeer en ’n ruk skoolgehou. Maar nie lank nie, toe’s sy terug op universiteit – by die regsfakulteit. Oor haar loopbaanrigting het sy nie meer getwyfel nie, maar sy’t die lewe begin bevraagteken, Sy het selfs ‘n Marxis geword geraak-raak aan ateïsme maar gelukkig weer teruggekeer na haar geloof. Dit sê sy is waar sy hoort.

In ‘n vroeëre onderhoud het sy gesê dat sy oneindige energie uit haar span geput het en die publiek se reaksie is ongelooflik bemagtigend. Haar werk het nie gegaan oor mense skuldig bevind nie, maar elke dag se klein oorwinnings wat mense se regte herstel, veral slagoffers van administratiewe onregte. Elke keer as die ondersoek iemand se geld vir hulle kon terugkry, of nog iemand se pensioen kon terugkry of selfs iemand se werk vir hom terug kon terugkry, het sy en haar span gejuig Sy’s enkelouer vir Mbusowabantu (Wantu) en Wenzile. Die “liefde van my lewe”, adv. Dominique Mngomezulu, is dood toe sy maar 35 was. Wat sou hý laas week vir haar gesê het? “Hy het my altyd ondersteun. Toe daar die eerste keer ’n artikel oor my verskyn in True Love het hy een van die foto’s op T-hemde gedruk. So, ons moes al vier rondloop met my gesig op die maag!” Sy woon in ’n veiligheidswoonbuurt in die ooste van Pretoria. “Dis stil en veilig.” Soggens staan sy drie-uur op, want dis vir haar die beste tyd om te werk. “Eers bid en mediteer ek en dan werk ek, en as my werk dit toelaat, gaan stap ek teen sesuur.” Elke oggend lees sy ’n dagstuk uit Sarah Ban Breathnach se Simple Abundance. Op haar bedkassie is ’n stapel vakboeke, asook leierskapboeke van John Maxwell, ’n herlees van Love is letting go of Fear van Gerald Jampolsky en Sun Tzu se Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

The Art of War, wat haar seun vir haar gekoop het. Haar gunsteling fliek is The Phantom of the Opera, sy’t gehou van The Sound of Music en saam met haar kinders kyk sy van spanningsrillers tot sokker, want dis vir haar lekker om net by hulle te wees, daar op die rusbank voor die TV. Hulle speel graag bordspeletjies, skaak of kaart. Sy is Makhadzi, het Thuli Madonsela op die Nkandla-nuuskonferensie gesê – die “tante” wat die buffer is teen vergrype, sowel die stem van die mense sowel as die gewete van die regeerders. Openbare ondersoeker, morele kompas. As iemand in ’n situasie beland waar sy rug moet styfmaak teen die heersers – is dit verraad of lojale verset? ’n Marxis geword, geraak-raak aan ateïsme. “Ek put oneindige energie uit my span en die publiek se reaksie is ongelooflik bemagtigend.” Dit gaan nie oor mense skuldig bevind nie, beklemtoon sy, maar el “Dié werk sal ek doen, selfs al wen ek die Lotto. Rêrig.” Sy’s enkelouer vir Mbusowabantu (Wantu) en Wenzile. Die “liefde van my lewe”, adv. Dominique Mngomezulu, is dood toe sy maar 35 was. En nee, daar’s nou niemand in haar lewe nie, sê sy sag. Wat sou hý laas week vir haar gesê het? “Hy het my altyd ondersteun. Toe daar die eerste keer ’n artikel oor my verskyn in True Love het hy een van die foto’s op T-hemde gedruk. So, ons moes al vier rondloop met my gesig op die maag!” Haar kinders bly by haar in ’n veiligheidswoonbuurt in die ooste van Pretoria. “Dis stil en veilig.” Nadat haar termyn in 2015 verstryk het, wou sy “so ’n bietjie akademiese werk doen”, skryf oor haar ervarings en opleiding aan soortgelyke instellings oor Afrika heen gee. Dis ’n roeping, sê sy. Sy is Makhadzi, het Thuli Madonsela op die Nkandla-nuuskonferensie gesê – die “tante” wat die buffer is teen vergrype, sowel die stem van die mense sowel as die gewete van die regeerders. Openbare ondersoeker, morele kompas. As iemand in ’n situasie beland waar sy rug moes styfmaak teen die heersers – is dit verraad of lojale verset? Is Thuli Madonsela die Piet de Wet, die Beyers Naudé, die Van Zyl Slabbert van haar tyd? die Beyers Naudé? Vandag is sy ‘n professor aan die Universiteit van Stellenbosch. (Inligting Beeld, Rapport Google. Foto verskaf deur Beed)

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

BRIG. DUVEEN BOTHA DIE PIONIER VAN DIE VROUE IN DIE SUIDAFRIKAANSE POLISIE Sarie van Niekerk Om hulde te bring aan vroue wat diep voetspore in ons land en veral in die Suid-Afrikaanse Polisie getrap het, sal nie volledig wees sonder die naam Duveen Botha nie. Sy was saam met die destydse kol. Ansie Nel die heel eerste twee vroue wat ooit as volwaardige polisiebeamptes in die destydse Suid-Afrikaanse Polisiemag in gestap het. Op Duveen, ‘n voormalige adjunkhoof van die Helpmekaar Hoër Meisieskool, se skouers het die taak gerus om vir die eerste keer in die geskiedenis van die polisie, ‘n vroue eenheid op die been te bring. Sy het die eerste dag af die voortou geneem. Sy het geïnspireer met woord en daad en almal wat ooit met haar iets te doene gehad het, of nog steeds net oor haar iets oplees, kan nie anders as om ook so deur haar geïnspireer te word nie. Sy het toe die einde toe voor geloop. Die eerste groep dames is met groot sorg deur haar en die toe kol. Nel na deeglike keuring en hope toetse persoonlik deur haar met die hand uitgekies. Op 1 Maart 1972 het sy toe as bevelvoerder die eerste 102 dames onder haar vlerke geneem. Alle oë was op haar en die eerste klompie dames. Hieroor het sy later gesê “onthou net as julle faal, dan faal julle nie net julle self nie, nie net vir my nie, nie net vir die polisie nie maar dan faal julle die land. Die toekoms van vroue in die polisie is in julle hande”. Sy het gesê “saam gaan ons die pionier spore trap in die Suid-Afrikaanse Polisie. Ek gaan alles gee om as rolmodel vir julle op te tree, maar julle moet ook alles gee om as rolmodelle op te tree vir die wat na julle kom en sommer vir die vroue van Suid-Afrika”. Wat ‘n rolmodel het ons nie gehad nie! Duveen was streng, maar regverdig streng, sy hét voorwaar alles gegee om ‘n sukses van die eerste groepie dames te maak. In alles het sy, en die dames, altyd vrou gebly. Dit was haar sukses in die lewe om altyd vrou te bly. ‘n vrou na wie vir die res van die bestaan van die polisie nog na verwys sal word as die voorloper. ‘n Voorloper was sy gewis gewees. Sy het altyd flink en regop geloop, altyd in pas hoewel sy sulke effense paddavoetjies gehad het, maar mens kon haar altyd deur n ring trek. Haar uniform was dag in en dag uit netjies en perfek, die skoene het geblink. ‘n Voorbeeld wat sy aan almal van ons oorgegee het. Almal wou soos Duveen Botha wees. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

By geleentheid van die 21ste herdenking van die eerste groep vroue in die polisie, het sy ondermeer gesê.” Julle s mondig en die eerste 102 pioniers het gegroei na ongeveer 16 000 (vandag is daar natuurlik baie meer duisende vroue in die polisie). Pragtige prestasies is op alle gebiede gelewer. Ja, daar was ook mislukkings.” By Duveen was die negatiewe dinge van akademiese belang -dit was net die positiewe dinge wat relevant was. Maar, het sy gesê, “julle het nie die vroue van Suid-Afrika in die steek gelaat nie. Julle is nie meer pioniers nie, julle is helde”. Duveen Botha was en is vandag nog ‘n held. Jare na haar afsterwe is sy steeds die leier van die trop. Steeds die een vrou in die polisie en in die land na wie as ‘n rolmodel verwys word. Die voetspore wat sy getrap het, is vandag nog in die sand in Suid-Afrika vas getrap. Ons kan net eenvoudig nie Vrouemaand begin sonder om te sê “baie dankie brigadier, die spore wat jy in ons en duisende ander vroue in ons land se lewens agtergelaat het, is onuitwisbaar. Suid-Afrika het vandag meer as ooit tevore sulke leiers nodig. Duveen is op 13 Augustus 2011 in die ouderdom van 87 oorlede. SERVAMUS ET SERVIMUS – ONS KESKERM EN ONS DIEN!

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

ADELE TERBLANCE OORLEEF SKIETVOORVAL IN AANKLAGTE KANTOOR. STERF PAAR MAANDE LATER IN FRATS SKIETONGELUK Sarie van Niekerk Werkersdag 2001 het Postmasburg in die Noord Kaap tot in die gemeenskap se skoene geskok toe ‘n man wat pas in hegtenis geneem is, in die aanklagte kantoor skielik ‘n vuurwapen uitgepluk en wild begin skiet het. In die geskietery is ‘n man wat

die

aanklagtekantoor

gestaan

het

doodgeskiet en ‘n jong polisiekonstabel is gewond. Nadat sy gewond is het sy die skieter met ‘n paar skote in die maag doodgeskiet. Die jong konstabel Adele Terblanche (Van der Merwe) het die skietaanval oorleef, sy was in die skouer gewond en het nie eers die dag afgeneem soos die dokter aanbeveel het nie, Sy is direk terug aanklagtekantoor toe en net eenvoudig verder gewerk. Dit wat in die skietery ontaard het, het vroeër die oggend reeds begin skeefloop toe Elize Niemann, ‘n sersant wat in die klagtekantoor gewerk het, en die suster van Terblanche was, het na ‘n plaas in die omgewing gegaan om daar te gaan toesig toe die balju ‘n boer wie se vee op ‘n buurplaas gewei het, om een of ander rede op die vee van mnr. Andre Maré (51) moes gaan beslag lê. Die vee het op die plaas van ‘n familielid, mnr, Kotie van Vuuren (72), tussen Postmasburg en Olifantshoek, gewei. . Nadat daar op die vee beslag gelê is, is Maré gevra om saam terug te gaan na die aanklagtekantoor om ‘n verklaring te gaan aflê en ander vorms te gaan invul. Hy het ingewillig en het met sy eie motor gery. Sonder dat die polisie daarvan bewus was, het hy van die plaas waar daar op sy vee beslag gelê het, eers by sy eie plaas aangery vermoedelik om ‘n vuurwapen te kry voordat hy aanklagtekantoor toe gery het. Toe konst. Terblanche en Van Vuuren so saam-saam by die aanklagtekantoor aankom, het Van Vuuren sy bakkie reg voor die aanklagtekantoor geparkeer. Sy kleinseun wat saam met hom was, het in die bakkie bly sit. Terwyl Terblanche, Van Vuuren enn of ander lede in die aanklagtekantoor besig was om die papierwerk in orde te kry, het hulle skielik ‘n skoot gehoor. Daar was nog ‘n ander Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

vrouelid, kapt. Lizel Hansen en haar drie kinders ook in die klagtekantoor gewees toe die eerste skoot buite geskiet is. Die skoot het gekom uit die vuurwapen van Maree wat volgens ooggetuies sy motor geparkeer het, uitgeklim het en ‘n skoot van regs af direk in die bakkie geskiet het. Die kind is in die skouer gewond. Volgens sers. Elize Niemand het die mense in die aanklagtekantoor almal weggehardloop. “Een van die polisiemanne het darem later gebel om te hoor of almal veilig is.) Almal was egter nie veilig nie, Maree het ingestap gekom en dadelik op Van Vuuren geskiet en hom in die bors met ‘n 9mm handwapen geskiet. Hy het in die aanklagtekantoor gesterf. Maree het die wapen op Terblanche gerig, ‘n skoot geskiet maar haar gemis. Sy het terug geskiet en hom in die hand geskiet. Hy wou weer op haar terugskiet, maar sy vuurwapen het gestol. Terwyl hy gesukkel het met sy vuurwapen het sy weer op hom geskiet toe stol haar vuurwapen ook, maar sy het haar wapen blitsvinnig weer reggekry. Terwyl hy geskreeu het “ek gaan julle almal doodskiet”, het Terblanche vinnig twee of drie skote op hom geskiet wat hom in die maag getref het. Maré wat uit ‘n baie vooraanstaande familie gekom het, het ‘n paar tree gestap, maar in die aanklagtekantoor se deur in mekaar gesak en daar gesterf. Die vete tussen Marée en Van Vuuren het gegaan oor die eienaarskap van die plaas Blouboskraal. Sers. Niemann vertel verder dat sy weer pas by die huis aangekom het van die beslagleggings episode af, toe sy ‘n oproep van die aanklagtekantoor gekry het dat haar suster in die aanklagtekantoor geskiet is maar dat sy nie ernstig is nie, sy staan en werk in die aanklagtekantoor. Op 30 September dieselfde jaar was daar weer ‘n skietvoorval waarby die gesin betrokke was. Kont. Nieman vertel: Ons het weer in die aanklagtekantoor gewerk maar Adele reeds het nie lekker gevoel nie en sy het besluit om huistoe te gaan. “Anel het die Sondagmiddag saam met haar skoonfamilie in ‘n woonstel langs haar en haar man, sers. Wimpie van der Merwe, gekuier toe familie lede verskeie pakkies, koekblikke en sake op die kombuisrak gepak het. ‘n Babasak met ‘n .22-rewolwer in ‘n lyfsakkie daarin het afgeval. Adele, wat op ‘n bank gesit het, het skielik regop gekom en vooroor inmekaar gesak. Sy is binne sekondes dood. Die vuurwapen het op die haan geval, die skoot het deur twee sake en skuins van onderdeur sitkamerbank getrek. Sy is aan die linkerkant deur die ribbe in die haar hart getref. Adele het twee jong seuns agtergelaat, Timothius (4) en Jonathan (2 ). “Ons was ‘n regte polisiefamilie gewees”, het Elize gesê.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Tydens haar begrafnis ‘n week later is sy beskryf as ‘n dapper polisievrou, maar ook as iemand wat die rondloperkatte by die polisiestasie versorg het en ook nog gesorg het vir vars rose in die aanklagtekantoor.

Die polisie se medalje vir dapperheid is net ‘n week voor haar 25ste verjaarsdag postuum aan haar toegeken.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

DIE WREEDAARDIGE MOORD OP GERTINA PETRUSI OPPPERMAN. NAG VAN 31 JANUARIE1935 BY PRETORIA Sarie van Niekerk Dit is nou seker nie die beste pad om op die loop nie, maar ek nooi almal uit om saam met my op die voetspore van ‘n gewelddadige moordenaar en die ondersoekspan wat die moord ondersoek, te stap. Ons volg die ondersoek en ervaar die ontvouing en einde van die hele saga op dramatiese wyse. Ons leer meer oor die uiteindelike skokkende moordenaar, ons kyk bietjie na wie hy werklik was. Dan volg ons ook die hofsaak en die uiteindelike einde van die hele dramatiese gebeure met die uitspraak en die vonnis van die moordenaar die aan die einde van die hofsaak.

Die lewe is vol versoekinge en dis net die Here wat ons bewaar om nie daarvoor te swig nie. Tog is daar gevalle waar die verkeerde in ‘n mens die bo toon vier, Dit is ongelukkig wat die oggend van 1 Februarie 1935 die geval was toe twee jong speurders, waarvan een ‘n sersant, van die SuidAfrikaanse Spoorwegpolisie in Pretoria, na ‘n moordtoneel, 19 myl (ongeveer 41 km) van die stad af langs die spoorlyn gevind. En van die twee ervare speurders het voor die versoeking geswig. Op die oggend is die lyke van ‘n vrou en ‘n pasgebore baba deur ‘n ploegbaas, mnr. Saayman gevind. Die vrou het geboorte gegee aan haar kindjie wat kort na sy moeder dood is. Daar was ook tekens van bloed en ook dat daar ‘n erge worsteling plaasgevind het. Skoenspore en die hoed van ‘n vrou is ook op die toneel gevind. Haar klere was in repies geskeur end it het gelyk asof sy van die spoor af teen die wal afgerol het. Daar was ‘n merk aan haar linkeroor en die een kant van haar gesig was blou. Daar was merke en wonde op haar hande en gewrigte en dit was duidelik dat sy haarself heftig teëgesit het waar sy waarskynlik met ‘n stomp voorwerp teen die kop geslaan is. ‘n Nie ongewone toneel vir enige speurder nie, maar die vrou was nog onbekend, ten minste vir een van die twee speurders, naamlik sers. Johannes H. (Koos) Coetzee en konst. H.J. Fritz, is per motorfiets na die toneel, waar hulle op die grusame toneel in ‘n stuk veld langs die treinspoor afgekom het. Aanvanklik is daar gereken die oorledene (wat op daardie stadium nog onbekend was (behalwe vir een van twee speurders) of uit die trein gespring of van die trein afgeval en toe langs na wal afgerol het. ‘n Oomblik het sers. Coetzee uitdrukkingloos na die bebloede gesig gestaar en in oogwink ‘n beeld gevorm van die opsigtelike beserings en die posisie waarin die lyk gelê het. Toe het hy die seil weer laat sak. “Dis nie mooi nie,” het hy aan Fritz gesê. Hoewel die grond nat was het verdere` ondersoek motorspore langs die heining aan die lig gebring. Die meisie en haar metgesel (moontlik haar moordenaar) het klaarblyklik in die motor gereis, waarna sy saam met hom deur die draadheining geklim het, ‘n aanduiding dat hulle op intieme of minstens vriendelike voet verkeer het. Nog ‘n paar speurders het van Pretoria afgekom om met die ondersoek te help. Die hulp van speurhonde in geroep is, het een van die speurders voorgestel dat teruggaan Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Pretoria toe en op die stasie gaan vasstel of enige van die lokomotiewe wat in die nag daar verby gery het nie bloed of merke aan het nie. Die hoop om haar te identifiseer het opgevlam toe hy inderdaad onder aan een van die lokomotiewe bloed en hare gevind het. Dit minstens die eerste gedagtes dat sy deur ‘n trein doodgery is weer lewe gegee. Maar die vlammetjie is weer geblus toe die hare en bloed, na ontleding dui dat die van ‘n skaap is. Tydens die lykskouing wat gedoen is, is daar gevind dat die kopbeen deur ‘n .32-patroon gevind is. Intussen is daar ook terug op die toneel gipsafdrukke van die motorbandspore gemaak. Soos die dag verloop het en die nuus van die wrede moord versprei het, het daar wel inligting van mense van Pyramid af gekom dat hulle omstreeks 21:00 die vorige aand ‘n donkerblou Dodge-sedan daar geparkeer gestaan het. Ook het ‘n masjien gesê dat hy die Vrydagoggend (die dag waarop die lyk ontdek is) 01:20 by die 19de mylpaal by ‘n soortgelyke motor verby gery het wat in dieselfde rigting as die trein gery het. Nog nuus oor ‘n soortgelyke motor het na vore gekom toe ‘n huurmotorbestuurder gesê het dat hy dié oggend tussen 01:00 en 02:00 geparkeer gesien het. Niks van die inligting wat ingekom het, het op daardie stadium enigiets beteken vir die ondersoekspan. Die speurders het die einde van ‘n pad bereik, totdat koerantbeskrywings en polisie navrae die eerste vrugte afgewerp het. Skielik was die oorledene nie meer ‘n Jane Doe gewees nie!. ‘n Oppasser by die dames kleedkamer op die stasie laat weet het dat hy die dag voor haar dood die meisie in die kleedkamer gesien het. Sy het reeds omstreeks 07:00 reeds op die stasie aangekom en tot laat die middag nog steeds daar gesit. Sy het, volgens die inligting an die oppasser op ‘n vriend gewag. Daar het lig aan die einde van die tonnel gekom toe sy, weer volgens die oppasser se inligting skielik opgespring en na die deur gehardloop het waar ‘n jong man gestaan het. “Die man het ‘n bruin pak klere met bruin skoene aangehad”. Die liggie aan die einde van die tonnel het skielik opgevlam toe mnr. M.J. van den Berg, van die plaas “Leewkoppies”, naby Northam met sy naaste polisie kontak gemaak het dat hy dink hy weet wie die oorledene is. Hy het uiteindelik die geheim opgelos toe hy aan die polisie gesê het hy is feitlik 100% seker dit is Gertrina Petrusina Opperman. Volgens het sy het by hom gewerk en dat sy die Donderdagoggend met die halftien trein Pretoria toe is. Sy het sedertdien nog nie weer vir werk opgedaag nie. Toe die polisie aan hom ‘n foto haar gewys het, was die geheim opgelos! Die man het aan die polisie vertel van ‘n dans op die dorp waar die jonge dame en ‘n metgesel was en van die voorval toe hy aan die polisie vertel van die man wat hy saam met Gertruida in die bed betrap het. In ‘n brief wat reeds in die polisie se besit was wat in die dame se goed gekry was, het die geheim van die ongeïdentifiseerde moordenaar bo enige twyfel bevestig. Die brief was onderteken deur J.H Coetzee. ‘n Groep geskokte speurders het skielik besef, die moordenaar is niemand anders as speursersant Johannes Coetzee nie! Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Dit blyk toe sy reeds in Augustus al vir Coetzee laat weet het dat sy swanger is en dat hy die vader is. Hy het vaderskap ontken maar het nogtans aangebied om haar te help. Hoe nader die tyd vir die geboorte van haar kind gekom het, het sy weer twee dringende briewe aan hom geskryf. Dit is toe dat Coetzee die brief geskryf het wat hom sy spreekwoordelike dood gekos. In die brief het hy reëlings getref vir ‘n vreedsame bespreking. Waarin die reëlings getref is dat sy op die betrokke dag met die trein sal ry tot by Pretoria Die moeilikste deel van die ondersoek, daar is besluit om Coetzee dadelik in hegtenis te neem, het aangebreek. Op Sondagoggend 8 Februarie1935 het ‘n span van vier speurders na Coetzee se kamer gegaan. Dit was vir almal ‘n baie pynlike ondersoek. Nie net omdat hy ‘n kollega was nie, maar ook omdat hy verloof was aan een van die land dogters se baas-speurders, kol. Cilliers se dogters. Verder was Coetzee altyd ‘n eerbare, aangename en bekwame kollega was. Nadat Coetzee in ‘n sel toegesluit is het sy kollegas sy kamer deursoek is .32 patrone gevind wat ooreengestem het met die een wat in Opperman se kop gevind is. ‘n Patroondop wat op die moordtoneel gevind is het ook ooreengestem met die patroonhouers wat in Coetzee se kamer gevind is. Behalwe dat Coetzee ‘n uitstekende speurder was het hy ook op die sportveld uitgeblink, nee, hy was ‘n briljante rugbyspeler! Hy het vir Pretoria polisie se eerste span gespeel, hy het ook vir NoordTransvaal (Blou Bulle) gespeel. Daar was rugbykenners wat gemeen het dat hy sy Springbokkleure baie spoedig sou verwerf. Daar was selfs sprake dat hy ‘n lid sou wees van die groot Springbokspan van 1937. Kom ons staan net ‘n oomblik weer bietjie stil en kyk weer ‘n slag na wie Johannes Coetzee werklik voordat hy die vermeende moordenaar geword het, voordat ons aanstap na die ontknoping van die saak deur saam in die landdroskantoor in te stap vir die hofsaak wat volg. •

Hy was ‘n baie knap speurder

•

Almal het hoë verwagtinge van hom gekoester

•

Hy was ‘n uiters kranige rugbyspeler wat vir Pretoria polisie en Noord Transvaal gespeel en wat feitlik verseker was van sy plek in die groot 1937 Springbokspan.

•

Hy was verloof aan kol. Cilliers – hoof van die Spoorwegpolisie se dogter

•

Hy was ‘n baie gewilde en voorbeeldige man

Nou wat het hom dan gedryf tot hierdie wrede moord waarvan hy aangekla is? Het spanning, drank en vrees hom in ’n moordenaar gemaak? Die veelbesproke moordsaak het op 7 Mei 1935 voor regterpresident, wyle regter D. de Waal in die Paleis van Justisie in Pretoria begin. Voor ‘n volgepakte hofsaal het die polisie die moord as volg Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

gerekonstrueer: ‘n Woordewisseling tussen mej. Opperman en haar aanvaller aan die oostekant van die treinspoor ontstaan. Hy het probeer om haar te verwurg en om so min merke as moontlik na te laat – waarskynlik met die doel om haar later op die spoorlyn neer te lê sodat sy deur ‘n verbygaande trein vermink kon word. Die meisie het egter fel teenstand gebied en kon nie maklik oorrompel word nie. Iets is toe gebruik om haar in die gesig te slaan. Sy het daarin geslaan om na die ander kant van die spoorlyn te hardloop waar die worsteling voorgesit is. Terwyl bloed van die kant van haar gesig afgestroom het, het sy klaarblyklik haar bewussyn verloor en is sy op die spoorlyn neergelê. Dié afleiding is gemaak na aanleiding van ‘n bloedspoor langs die trajek. Die moordenaar het waarskynlik geglo dat sy nie sou beweeg nie. Sy het egter weer bygekom, haar van die spoorlyn af weggesleep en tot onderkant die spoorwal gevorder. Coetzee het die meisie vir dood agtergelaat en na Pretoria teruggekeer om sy verloof by mnr. Brummer se huis te gaan haal. Hy is toe weer na die misdaadtoneel om vas te stel of sy plan vrugte afgewerp het. Toe hy vind dat sy slagoffer van die spoorlyn afgekruip het, het hy haar geskiet. Volgens die distrikgeneesheer se bevinding het die dood omstreek 01:00 ingetree. Met die erge aanranding het sy egter in kraam gegaan en haar seuntjie is op die moordtoneel doodgebore. Die regterpresident wou in sy opsomming van die getuienis weet van die kroon (staat) weet of indien Coetzee aan die misdaad skuldig was, hy al sy ammunisie, insluitende die .32-patrone in sy kamer sou gelos het terwyl hy twee volle dae van sulke verdoemende bewysstukke ontslae te raak. Hy word ook weet hoekom die speurhonde nie sy reuk op die toneel gevolg het nie. Is u oortuig, het adv. De Villiers aan die jurie gesê dat die stukke van die legkaart so inmekaar pas dat dit net om die beskuldigde ten volle gespan is. Coetzee het met ‘n jas aan in die beskuldigdebank gestaan toe die regterpresident met sy opsomming begin het. Hy het aandagtig na die opsomming van feite en getuienis geluister. Coetzee het op 15 Mei sy kant van die saak gestel. Hy het openlik erken dat hy saam met haar na die dans was en dat hy die aand met gemeenskap gehad het in haar kamer. Dit was 17 Julie 1934 en dit was onmoontlik dat die kind syne kon wees aangesien die kind na dokters berekening in Februarie 1935 gebore moes word. Sy hét aan hom geskryf oor haar toestand maar hy het aanspreeklikheid ontken dit ook so aan haar gestel. Op 25 Januarie 1035 het hy twee briewe van haar ontvang. Hy het daarop geantwoord en haar beweringe weereens betwis. Hy het nietemin belowe om haar aan die einde van die maand geldelik by te staan sodat sy na haar moeder kon gaan vir die bevalling. Hy het dit ook aan mej. Opperman gestel dat hy daarmee niks beken nie.( Vroeë getuienis bewys dat die briewe almal op Pretoria stasie gepos is.)

Hy het verder getuig dat hy op die noodlottige aand sy verloofde na mnr. Brummer, waar hy Coetzee ‘n kamer gehad het, se huis geneem het waarna hy na die stasie is om na die meisie te soek. Nadat Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

hy niemand wat soos sy gelyk het raakgesien het wat op hom gewag het nie en hy nie di moeite gedoen het om omtrent haar teenwoordigheid uit te vra nie, het hy na sy kantoor gery. Coetzee se alibi

Terwyl hy daar gesit het, het iemand die deur probeer oopdraai. Hy het ondersoek ingestel en ‘n vlugtende “naturel” agtervolg. Die skelm het hom ongelukkig in die donker uitoorlê en hy is weer terug na die stasie waar hy weer na die meisie gesoek het. Nadat hy drie uur op die manier verkwis het, het hy sy soektog na haar laat vaar, sy verloofde gaan haal en gaan slaan. Toe hy saam met konst. Fritz na die lyk gekyk het, het hy nie die oorledene herken nie aangesien haar gesig vol vloed was. Uitspraak

Na die volledige opsomming van feite het die jurie verdaag om te gaan beredeneer. Hulle het vinnig teruggekom en die voorman het gesê dat hulle Coetzee skuldig bevind met ‘n sterk aanbeveling tot begenadiging. Na verdere beredenering het die jurie weer teruggekom en die regterpresident meegedeel dat die versagtende omstandighede wat hulle bevind is dat Coetzee verkeerdelik belas is met die vaderskap van mej. Opperman se ongebore kind. Die regterpresident wou toe van Coetzee weet of hy, noudat hy skuldig bevind is met versagtende omstandighede bereid is om aan die hof te vertel hoe hy die moord gepleeg het, want het die regter gesê die hof het nooit iets gehoor wat dui op versagtende omstandighede nie, behalwe die tydlyn van die swangerskap. Coetzee het egter volgehou dat hy nie bereid is om ‘n moord te beken wat hy in sy getuienis ontken het nie. “Nee hy sou nie die regter se uitnodiging aanvaar nie om te beskryf hoe hy werklik die moord gepleeg het nie.” Die regter spreek Coetsee toe voor vonnisoplegging

Die regter aan Coetzee gesê, dat hy deur die jurie skuldig bevind is aan die moord op mej. Opperman. Hy het verder gesê dat die jurie dit goed gedink het om ‘n aanbeveling by hulle bevinding te voeg. Die regter het verder gesê dat die verantwoordelikheid van of die doodvonnis te vel of ‘n ligter straf op te le, nou op sy, die regter se skouers rus. “Ek het, sonder moeite bevind, dat ek die diskresie in jou guns moet laat geld en uitvoering met gee aan die bevinding van die jurie”. Hy het gesê Coetzee is verkeerdelik beskuldig van die vaderskap van die kind. Coetzee was immers verloof maar toe die tyd naderkom vir die bevalling, het mej. Opperman behoorlik druk op Coetzee uitgeoefen en hy het besluit om haar te vermoor. Die oplegging van vonnis is toe die volgende dag uitgestel. Vonnis Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Bleek en sonder om ‘n spier te verroer, het Coetzee die volgende dat verneem wat sy straf sou wees. Nadat die regter Coetzee nog vir ‘n lang ruk toegespreek het, het die oomblik uiteindelik gevind, waarop die regter soos hy dit gestel het moet besluit om Coetzee se lewe aan hom terug te gee. “Dit is vir my nou uiters pynlik om jou te moet vonnis. Ek het jou op die sportterreine gesien en jou manlike voorkoms bewonder. Jou heldhaftige gedrag dwarsdeur hierdie verskriklike twee weke van die saak het die bewondering van die hof afgedwing. Dit is daarom eindeloos jammer dat jou lewe gebreek word deur die vonnis wat gaan vel. Waar ek dit doen, kan ek egter nie die feit buite rekening laat nie dat ek ‘n plig te vervul het teenoor die publiek wie se dienaar ek is. “Die vonnis is lewenslange tronkstraf met harde arbeid.” Coetzee is op 25 Februarie 1947 uit die gevangenis ontslaan, nadat hy amper 12 jaar van sy vonnis uitgedien het. Hy het aanvanklik ‘n swerwersbestaan gevoer, waarna hy die volle verhaal van die gebeurtenis aan ‘n tydskrif verkwansel het. Daarin het hy uiteindelik beskryf hoe die moord gepleeg is. Dit het nie veel van die polisie se rekonstruering verskil nie. Die voormalige geregsdienaar en uitstaande rugbyspeler het lat ‘n mynspeurder geword. Dat sy daad hom bitter berou het, ly geen twyfel nie. Johannes Coetzee is Vrydagaand, 11 Desember 1973 aan ‘n hartaanval oorlede. Hy was 66 jaar oud en is te Germiston veras. Hy het die laaste 20 jaar van sy lewe by mev. Erasmus, in Vierdestraat 100, Boksburg-Noord geloseer. (Inligting

verskaf

uit

die

argiewe

van

die

Suid-Afrikaanse

museum

Pretoria)

15-JARIGE LEERLING KRY BABA IN DIE VELD. PROBEER DAARNA DIE KIND IN ‘N RUGBYSAK WEGGEE Sarie van Niekerk “Tog so bly, tog so bang” Dit is hoe ‘n 15-jarige skoolseun van ‘n dorp aan die Oos-Rand byna 22 jaar gelede die geboorte van die seuntjie van sy vriendin van dieselfde ouderdom, wie hy eiehandig in ’n klein tentjie twee dae na die opspraakwekkende gebore van ‘n klein bondeltjie vreugde geskryf nadat die klein mensie saam met net sy ouers in ‘n klein wit tentjie in ‘n verlate veld gebore is met ‘n veldbrand wat verwoed op hulle afgestorm het, gesê. Terwyl trane in sy oë begin borrel en hy behoorlik gebewe het van vrees, die verhaal van hierdie klein wonderwerkie stuk vir stuk uitgekom terwyl hy, later heeltemal in trane die storie aan my vertel het. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Hoe kan mens anders as om saam met die twee kinders doodbang te wees oor wat die toekoms vir hul klein seuntjie gaan inhou. Wat gaan van hom word, wat gaan van hulle word. Kan twee mense op 15-jarige ouderdom trou en dan nog ‘n kindjie ook grootmaak? Al waaraan die twee kinders kon dink is om die baba weg te gee met die verskoning dat hulle dit in die veld opgetel het. Maar kom ek begin hierdie ongelooflike verhaal van die twee verskrikte skoolkinders van voor af, soos deur die jong pa en die Oos-Randse kinderbeskermingseenheid die verhaal oor ‘n tydperk van ‘n paar daar stukkie vir stukkie soos ‘n legkaart inmekaar gesit het. Dit was die oggend van 14 November 2000, toe die uitsonderlike verhaal vir my as verslaggewer met ‘n oproep van kapt. Flip van den Berg, bevelvoerder van die destydse Oos-Randse kinderbeskermingseenheid begin het. Al wat die kaptein gesê het was “twee skoolkinders het ‘n pasgebore baba in die veld naby ‘n ou myn opgetel en dit aan ‘n inwoner van een van die mynhuise gaan gee. Die baba was in ‘n toksak gewees. Ek en ‘n kollega wat ‘n fotograaf by Beeld was, het so vinnig ons kon na die toneel gejaag. Daar, in die verlate veld, waar daar duidelik sommer nie lank voor ons aankoms nog ‘n veldbrand deurgetrek het, het ons op die toneel afgekom waar die babatjie na bewering deur die twee tieners gekry is. Daar was nog duidelike tekens van iets wat daar plaasgevind het, daar was bebloede handdoeke op die toneel, ‘n skêr en nog ander instrumente. Voor die dag baie verder verloop het, het die polisie op die twee afgekom waar hulle geloop het op pad na die meisie ouerhuis in een van die dorp se rykmansbuurte. En so het die storie toe ontvou: Die twee tieners was saam in dieselfde skool en uit saam uitgegaan toe die meisie uitvind sy is swanger. Sy was te bang om dit vir haar ouers te vertel, wat haar pa het ‘n paar jaar van te vore woedend geword toe haar 20-jarige broer se meisie swanger geword het. Sy was veral bang vir haar pa. Die twee het besluit om deur te druk met die swangerskap. Die jong pa het later aan die polisie vertel, toe sy begin groter word het hy voorgestel dat sy begin om los klere te dra en met ‘n eetlus soos min, sou niemand snaaks dink omdat sy besig is om gewig op te tel nie. Hy het ook vir haar gesê om haar humeur in toom te hou, want sy het nogal ‘n erge humeur gehad. Nie een van die twee ouerpare van die tieners het enigsins iets vermoed nie. Die meisie se pa was juis weer in die buiteland op ‘n sakebesoek toe die kleinding gebore is, Hy het verder vertel “toe ons besef het dit is tyd vir die geboorte het ons ‘n klein tentjie gekry, ons het handdoeke, gasstofies, skottels, water, ‘n skêr en alles wat nodig sou kry om ons kindjie in die wêreld te bring vroegtydig bymekaar gemaak. Nadat haar water die aand voor die geboorte, dit was ‘n Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Maandagaand, omstreeks elfuur die aand gebreek het, het ons die volgende oggend omstreeks halfagt die pad gevat veld die vir die geboorte”. Die 15-jarige pa het later gesê hy het baie opgelees het oor wat om te doen by die geboorte van ‘n baba en het ook met baie mense daaroor gesels, Hy het presies geweet wat om te doen. Daarom het hulle die oggend toe hulle die pad gevat het alle in ‘n toksak gepak. Daar was komberse. Handdoeke, mediese handskoene, ‘n skêr, tou vir die naelstring, klere, doeke, bottels vol water, ontsmettingsmiddels en ‘n gasstofie. “Ons het ook die tentjie geneem en so 1,5km geloop soos die kraai vlieg na die veld waar ons seker gemaak het dit is nie maklik sigbaar nie. Die geboorte het glad verloop, ons het die naelstring met ‘n toutjie afgebind, die seuntjie gewas en ‘n blou babapakkie aangetrek. Hy is in doeke toegedraai en toe in ‘n kombersie toegedraai. Terwyl die veld om ons begin brand het en die vlamme al nader gekom het, het ons met die baba na ‘n mynhuis langs die veld geloop. Sy (die jong ma) het op’n mierhoop vir my gesit en wag terwyl ek die baba aan ‘n vrou (mev. Ina Botha) by een van die huise gaan gee het. Ek het aan die vroue gesê ons het die baba in die veld opgetel. Ek het dit gedoen sodat die baba mediese behandeling kon kry. Ons was van plan om later na die huis terug te gaan en uit te vind wat van die baba geword het.” Die tweetjies het weer begin terugstap na die meisie se ouer huis, terwyl Bothma nadat die pa met hangskouers en duidelik erg geskok van haar huis af weggestap het, die polisie gebel. Die twee kinders is oppad na die meisie se ouerhuis deur die polisie gekry. Die jong pa het van die ontmoeting met die polisie later gesê: “Ons het eers ontken dat dit ons is waarna die polisie soek, maar het toe maar aan hulle erken dit is ons baba. Ek kon dit nie meer ontken nie, ek is nog baie lief haar. Ek aanvaar my verantwoordelikheid teenoor haar en ons baba. Ons gaan ons baba grootmaak. Ons gaan ook albei ons skoolloopbane voltooi. Teen die tyd dat die polisie die baba by Bothma gekry het, het hy al begin blou word aan die vingertjies, vermoedelik weens ‘n suurstof tekort. Ma en baba is in die hospitaal op die dorp vir behandeling opgeneem. Kapt. Van den Berg het later gesê die geboorte was duidelik in die fynste besonderhede deur die jong ouers beplan en uitgevoer. “Hulle was verskriklik bang maar omdat die pa so baie opgelees oor geboortes en met baie mense gepraat het, het hy presies geweet wat om te wagte te wees en wat om te doen. Hy was ook bewys van wat verkeerd kon loop.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

VAN POLISIEVROU TOT DOKTOR BY UNISA Johleen Mouton In hierdie Vrouemaand wil ek julle graag voorstel aan een van ons oudpolisievroue wat net eenvoudig nie opgegee het voordat sy die heel hoogste sport in die akademiese wêreld verwerf het nie. Sy het haar meestersgraad behaal met ‘n dissertasie oor die Suid-Afrikaanse vrouepolisie. “Ek is vandag nog baie lief vir die polisie en as dit nie was dat daar destyds nie baie bevorderingsgeleenthede vir ons vrouens was nie, het ek dalk as ‘n polisie offisier afgetree, maar ek is eintlik maar ‘n ou vir die akademie”. So gesels dr. Johlene Mouton, die voormalige lt. Mouton, wat in 1987 die lewe van ‘n polisievrou verruil het vir die akademie en die volgende jaar as dosent in polisie administrasie by die destydse Technikon RSA. Na matriek wou sy eintlik verder gaan studeer het, maar omdat haar enkelma dit nie kon bekostig nie, het sy met aanvanklike teenkanting van haar ma af, besluit om by die polisie aan te sluit. Haar ma het haar egter laat belowe dat sy deeltyds sou studeer. Daardie belofte het sy dan ook deeglik nagekom. Sy het haar polisie opleiding

begin nadat sy haar matriek in

Bellville in die Kaap geskryf het. Na kollege is sy na hoofkantoor in Pretoria uitgeplaas. Na hoofkantoor het sy ondermeer by die volgende afdelings in die polisie gewerk. Sy het begin by die veiligheidstak by die destydse Johan Vorsterplein in Johannesburg. Daarvandaan is sy verplaas na die kantoor van die kwartiermeester in Pretoria en toe weer terug na hoofkantoor waar sy onder gen. P.A. Laubscher gewerk het.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Sy het dadelik die rangeksamens geskryf en op die ouderdom van 22 het sy luitenant geword. Van gen. Laubscher se kantoor af is sy verplaas as stasiebevelvoerder van Pretoria Moot. Sy was op

daardie

stadium

een

van

net

drie

vroue

wat

stasiebevelvoerders gewerk Van stasiebevelvoerder by die Moot is sy bevorder na distrikskommissaris van Pretoria. Hier het die gebrek aan verdere bevordering, wat skielik ‘n werklikheid geword het, het sy besluit om te bedank, In 1987 het sy toe bedank en aansoek gedoen vir ‘n pos as dosent by Technikon RSA in polisie administrasie. In 1988 begin sy toe as dosent by dié kollege. Hiervandaan het sy as dosent by Technicon SA gaan werk wat later met UNISA saamgesmelt het en sy dus as dosent by UNISA beland het, “Ek het ook later vakke aangebied in gemeenskapspolisiëring en polisiebestuur, In 2006 het ek my meestersgraad deur die Noordwes Universiteit in Potchefstroom verwerf. Die titel van my dissertasie was “Die bestuurstyl van vroue in die Suid-Afrikaanse Polisievroue: Die geval van Johannesburg Suid-Afrikaanse Polisiediens”. “In 2008 aanvaar ek a pos as akademies koördineerder: akademiese ondersteuning in Durban, waar ek steeds vir UNISA gewerk het. “In 2015 verwerf ek my doktorsgraad (PhD) aan die universiteit van KwaZulu-Natal. (Met die titel: Learner Support in Open Distance Learning at Unisa: A Developmental State Perspective). “Ses jaar later het ek besluit dit is tyd om af te tree en op 28 Februarie 2021 het ek die tuig neergelê. Ek woon tans aan die Suidkus van Kwazulu-Natal. Ek is steeds betrokke in die akademie en is supervisor vir nagraadse studente aan die Stadio Multiversaty Universiteit met hul hoofkantoor in Krugersdorp”. (Dames van die maand af gaan ek elke maand aanhalings uit haar baie interessante dissertasie vir haar meestersgraad in die Nongqai gebruik.)

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

UITTREKSELS UIT JOHLENE MOUTON SE MEESTERSVERHANDELING ABSTRACT Since 1991. South Africa has a new democratic dispensation. This new Democracy in South Africa has the aim to change the lives of every citizen in South Africa. A new Constitution and the Bill of Rights have been adopted to ensure that discrimination policies of the past are to be addressed. The Government of South Africa committed itself to gender equality and this commitment has to transpire to all public institutions. It is therefore. important that public institutions should engage in a process of ongoing change and investigate their own controlled styles in support of gender justice. In the South African Police. Before 1994. women were not considered as an essential part of the workforce and they were not employed in senior management positions. The new South African Police Service adopted community policing as a new style of policing and embarked on a strong sense of senice delivery to the community. South Africa has a diverse community and to enable the SAPS to deliver a proper service to the community they serve, the human resource component should reflect this: incorporating men and women as equal partners. The managers of the SAPS have therefore to change accordingly and with that the whole organisation and its members. When times change. it requires a change in attitudes and perceptions. The aim of this study was to engender a new consciousness in the SAPS and the society. In any society women play a critical role: therefore, the respect for the rights of women in society brings capability and builds capacity. Semi-structured interview schedules were used to conduct interviews with female police station managers as well as their subordinates at different stations to obtain the necessary information. A literature review was done to obtain information and views from other authors on the topic of policewomen. Limited research has been done on policewomen or on women in management positions in SAPS. Chapter one provides an orientation to the study. Legislation by Government as well as policies and directives from the SAPS were discussed in Chapter 2 to set the scene for the study. The question is asked whether these legislation, policies and directives are effectively being implemented to enhance the development of women in the organisation and to give them a fair chance to show their skills and competencies in managerial positions. The study further materialises in a discussion on the role and performance of women in the policing environment and a historical background of women in policing in South Africa. The remainder of the study focuses on the research methodology, the empirical findings a summary, recommendations and a conclusion.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Title: The managerial role of women in the South African Police Se~ice: The case of Johannesburg SAPS. OPSOMMING Sedert 1994 het Suid-Afrika 'n nuwe demokrasie. Hierdie nuwe Suid-Afrikaanse demokrasie stel hom ten doel om die lewe van elke Suid-Afrikaanse burger te verander. ‘n Nuwe Grondwet en die Wet op Menseregte is aanvaar om te verseker dat diskriminerende beleid van die verlede aangespreek sal word. Die Suid-Afrikaanse regering het dit verbind tot geslagsgelykheid en hierdie verbintenis moet na alle openbare instellings uitgebrei word. Dit is daarom belangrik dat openbare instansies deurlopend betrokke sal wees by die verandering en navorsing van hul eie gekontroleerde style rakende geslagsgelykheid. Voor 1994 is vroue in die Suid Afrikaanse Polisie nie gesien as 'n integrale deel van die werkerskorps nie en is hulle nie in diens geneem as senior bestuurders nie. Die nuwe Suid-Afrikaanse Polisiediens het gemeenskapspolisiëring as 'n nuwe polisiëringsstyl aanvaar en het veral gekonsentreer op dienslewering aan die gemeenskap. Suid-Afrika bestaan uit 'n diverse gemeenskap en om die SAPD in staat te stel om 'n geskikte diens aan die gemeenskap te lewer. behoort die menslike hulpbronafdeling die inkorporering van mans en vrouens as gelyke vennote in die Diens te weerspieël. Die bestuur in die SAPD. asook die hele organisasie en sy lede, behoort daarvolgens aan te pas. Wanneer tye verander, vereis dit verandering van gesindhede en persepsies. Die doel van hierdie studie was om 'n nuwe geslagsgelykheidsbewustheid binne die SAPD en die gemeenskap daar te stel oor die rol van polisievroue as bevoegde bestuurders in 'n mansdominerende professie en nie om die superioriteit van een geslag bo 'n ander te stel nie. Vroue speel 'n kritiese rol in enige samelewing en daarom bring die respek vir die regte van vroue in 'n samelewing bevoegdhede na vore en bou kapasiteit. Semi-gestruktureerde onderhoudskedules is gebruik om onderhoude te voer met vroue in bestuursposte by stasies sowel as hulle ondergeskiktes by verskillende stasies om die nodige inligting te bekom. 'n Literatuurstudie is gedoen om inligting te bekom oor standpunte van ander skrywers oor polisievroue. Beperkte navorsing is gedoen op polisievroue of op vroue in bestuursposte in die SAPD. Hoofstuk een verskaf 'n oriëntasie van die studie. Wetgewing deur die parlement sowel as beleide en direktiewe van die SAPD is bespreek in hoofstuk 2 om as agtergrond te dien vir die studie. Die vraag word gevra of wetgewing. beleide en direktiewe effektief geïmplementeer word om die ontwikkeling van vroue in die organisasie te versterk en om hulle 'n regverdige kans te gee om hulle vaardighede en bevoegdhede in bestuursposte te kan toon. Die studie ontwikkel verder in 'n Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

bespreking van die rol en prestasie van vroue in die polisiëringsomgewing en die historiese agtergrond van vroue in polisiëring in Suid-Afrika. Die res van die studie fokus op navorsingsmetodologie, empiriese bevindings, 'n opsoming, voorstelle en 'n samevatting. Titel: Die bestuursrol van vroue in die Suid-Afrikaanse Polisiediens: Die geval van Johannesburg SAPD.

ERVARINGS …. DAAR IS VREK BAIE Franci Hannaway Alberts

Maar Kom ons begin by een. Fast forward. Die werklikheid. Destyds, was ek eenheidsbevelvoerder van die kinderbeskermingseenheid op die suidkus van KwaZulu Natal. So kry ek die een oggend 'n oproep. 'n Vrou het blykbaar stil geboorte gegee aan 'n “half hond, half mens” Die dooie fetus lê in die polisie se lykhuis in Ixopo. So, bel ek vir Sandra Hechter, ons mediawoordvoerder en ek en sy spring in die kar en twee ure later stop ons in Ixopo. In die lykhuis trek hulle 'n laai oop en daar lê die "gedroggie". Dit lyk soos 'n half verbrande fetus van 'n dier.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Die girl was verloof en wou bitter graag trou. Haar verloofde sê vir haar sy moet eers swanger word en 'n baba kry, dan sal hy met haar trou. Maar sy raak net nie swanger nie. Toe raak een van haar vriendinne swanger en sy vat die vriendin se urine in 'n houer na die kliniek. Daar gee hulle vir haar 'n toets botteltjie. In die badkamer gooi sy die vriendin se urine in die bottel en gee dit vir die verpleegster. Sy kry toe 'n positiewe toetsuitslag by die kliniek suster. Sy kry 'n kliniek kaartjie. Sy gaan deel toe die goeie nuus met haar verloofde. Elke maand as sy moet gaan vir 'n check-up, stap sy so 'n wye draai en vul sommer self inligting op die kaart in. So gaan dit aan totdat haar verloofde haar begin uitvra oor wanneer die baba nou gebore gaan word. Sy word desperaat. Sy steel een van haar bure se klein katjies, sy kap die stertjie af, kook die katjie en skeer die kat se hare af. Sy druk dit op in haar vagina. Sy kerm by haar ma dat haar maag vreeslik seer is en die baba nou gaan kom. Sy gaan lê op die vloer en haar ma vang toe hierdie gedroggie wat sy kamma uitdruk. Dit is nou wat ek desperaat noem.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

SO HET EK GROOT GEWORD Ria Kennedy Ek het in Suid-Afrika grootgeword. Ons aandete was stiptelik om 17:00. Eet by 'n restaurant het nooit gebeur nie behalwe as ons met vakansie was. Kitskos was 'n Wimpy hamburger of Kentucky Fried Chicken en 'n glas koeldrank. Op skooldae het jy het jou skoolklere uitgetrek sodra jy by die huis kom en jou speelklere aangetrek. Ons moes ons huiswerk doen voordat ons toegelaat was om buite te speel. Ons het aandete by die tafel geëet, nie ‘n skinkbord op jou skoot nie. Jy het geloop of fiets gery waar jy wou wees reën, sneeu of sonskyn. Ons telefoon was in die hoofgang en het 'n koord gehad, so daar was geen sulke dinge soos privaat gesprekke nie, selfone het nie bestaan nie. TV’s het nie afstand beheer gehad nie, ons moes eintlik opstaan om die kanaal te verander - en daar was net 'n paar kanale om van te kies, om presies te wees net drie. As kinders het ons boom geklim en wegkruipertjie gespeel. Meisies kon ure spandeer met poppe, huis-huis en aantrek. Seuns het krieket en rugby in die straat gespeel. Om in die huis te bly, was 'n straf en die enigste ding wat ons geweet het oor "verveeld" was "jy beter om iets kry om te doen voordat ek vir jou iets kry om te doen!"

Kasterolie het enige kwaal gesond gemaak. Ons het geëet wat mamma gemaak het vir aandete of ons het niks geëet nie. Almal was welkom en niemand in ons huis het honger gaan slaap nie, ons het nie 'n mikrogolf gehad nie. Daar was geen gebottelde water nie, ons het uit die kraan of die tuinslang buite of selfs uit waterstroompies gedrink. As ons gehoor het van mense wat oorsee water koop om te drink was dit baie vreemd. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Ons het Saterdagoggend spotprente gekyk en met ons fietse ure lank rond gery, bome geklim, rondgehardloop en op ons rolskaatse geskaats wat aan ons skoene vas was. Ons was nie bang vir enigiets nie. Ons het tot donker buite gespeel. As die son gesak het of die straatligte aangegaan het was dit tyd om huis toe te gaan. As ons baklei het, was ons weer 'n week later pêlle, as dit nie vroeër was nie. Ons het respek gehad vir ouer mense ons. Het ons taal by ouer mense dopgehou, want al ons tantes, ooms, oupas, oumas en ons ouers se beste vriende was almal uitbreidings van ons ouers en jy wou nie hê dat hulle jou ouers vertel nie. Of hulle sal jou iets gee om oor te huil. Dit was die goeie ou dae. So baie kinders sal vandag nooit weet hoe dit voel om 'n regte kind te wees nie. Ek het my kinderjare baie liefgehad. Hoe was joune?

• Sarie van Niekerk Ek het self in op tuis bodem groot geword. Op verskeie plekke vir die eerste feitlik tien jaar van my lewe. Van kleinhoewe, na Nelspruit, na Barberton, na Hartebeesfontein (Tigani) en daarvandaan plaas toe by Dendron, anderkant Pietersburg (Polokwane) Omdat my pa op myne gewerk het en dikwels rond verplaas is, was ek my hele skoolloopbaan in koshuise gewees. Ek het ook soos Ria grootgeword, eintlik lekkerder tye as sy. Ons het ook kaalvoet in strate gespeel wanneer ons vakansie tye by die huis was. Toe my ouers plaas toe getrek het was daar nog nie eers elektrisiteit op die plase gewees nie. Eskom het eers baie jare later elektrisiteit daar verskaf. Die geyser nos ‘n drom wat buite opgesit is en elke dag is daar vuur gemaak vir warm water. My ma het nog ‘n heerlike ou buite modderoond gehad waarin sy die heerlikste brode gebak het. Ligte saans was kerse of parafienlampe. Groente is self gekweek, maak nie saak waar ons gewoon het nie. Ete was stiptelik elke aand op dieselfde tyd, ook aan tafel en netjies aangetrek. Daardie dae het vrouens nog nie met langbroeke rondgeloop nie. Ons kinders het nog klei ossies gemaak, kleilat gespeel en in die swemgat geswem. Jy moes jou groente eet, ons moes ook gereeld kasterolie drink. In die kombuis het daar nog ‘n ou swartstoof gestaan wat heeldag met hout aan die gang gehou moes word. Eenkant op die stoof het ‘n lekker ketel koffie (nog ‘n sakkie in die ketel waarin die koffie gegooi is) gestaan, altyd gereed vir drink. Rondom die groot kombuistafel het ons ete geeet en dan is daar huisgodsdiens gehou. Sondae was kerkdae, elke Sondag sonder uitsondering. Met slagtyd op die plaas is daar groot geslag, bees, skaap en vark. Daar is karbinaatjies vir die bure gemaak en daar is wors gestop, biltong gemaak en dan natuurlik die vleis in die buite yskas gepak Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

wat bestaan het uit ogiesdraad met steenkool tussen twee lae ogiesdraad wat natgegooi word. Vleis en vis is op grootskaal in bottels ingelê. Alle soorte groente en vrugte is ingelê. Die lekkerste deel was die boomklim om die vrugte te pluk. Lekker onder die maroelaboom gestaan en vruggies eet. In die veld hout bymekaar gemaak. Ai dit wás goeie dae gewees daardie.

• Santie Erasmus Myne was baie dieselfde, en ons het respek gehad vir oom Polisieman (daar was nog nie tannies nie) ook vir ons onderwysers!

• Ida Steyn My maat jy vat my nou terug na daai dae. My kinderjare was kaalvoet loop en boom klim. Dankie vir jou onthou tyd, en dankie vir Schweizer-Reneke Hoërskool waar ons voete stewig geplant is, propvol waardes en dissipline. En natuurlik die koshuis was lekker en het ons onbreekbare bande gesmee met so baie kinders.

• Arlene Breytenbach Myne presies dieselfde.. Vrydae het ons n " tiekie - twee en half sent" gekry.. hele sak sweeties kon koop (tiger toffies was vier vir 1c. En ons moes kou om hulle klaar te kry.. tok-tokkie gespeel ..buurman se perskes "gesteel" net 1 of 2 om te eet.

• Marie Snyman Deel die sentiment. Kan meld almal was arm. Niemand was snobisties nie. Handdowns in die gesin of familie 'n tradisie tussen die kinders. Dan my ma se tuisgebakte warm brood. Beurte om die warm korsie te kry. Eleven 'o clock rooibos tee en lylls stroop. Ma ek mis jou.

• Franci Olivier Scholtz Net my kinderdae was daar nie TV nie. Net n radio. Later het plate gekom en tape recorders. Het buite gespeel, boom geklim, kettie geskiet en kleilat gegooi. In die straat krieket en rugby gespeel. Was die enigste meisie tussen nege seuns in die straat.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

• Marda Van Rensburg My kinderjare was absoluut fantasties. Baie goed gegaan en ook baie sleg gegaan met tye. Ons kinders, my ma, my pa en die werkers was Desembermaande in die perskeboorde en het net so hard soos die werkers gewerk en die perskes gepluk. Dit was maar van nature ons werk.

• Mariana van Heerden My kinderjare het jy presies opgesom, net soos jy die storie vertel het en my kinderjare was die beste ooit, asook toe ek begin werk het by die polisie, jonk en net uit die skool op 17-jarige ouderdom.

MY EERSTE TRAIL RUN Bérita Jones Ek is ‘n lid van die Suid-Afrikaanse Polisiediens en sal Desember 2022, 39 jaar diens hê. Ek is al 27 jaar ‘n kaptein en al vir 17 jaar werksaam as die drankoffisier op Worcester (Wes-Kaap). Ek was my lewe lank nog sportief en het op aandrang van my broer, Altus Schreuder (Voorsitter van ASA Trail Run Komitee), op 6 Junie 2015 my eerste Trail Run (10km) gedoen. Ek het dit sò geniet, maar ook besef dis nie net vir tekkies aantrek en hardloop nie. Ek het in die maande daarna ernstig begin oefen en aan elke moontlike trail run kompetisie begin deelneem. Ek het elke artikel oor alle aspekte van trail run begin oplees en het alles beproef tydens my oefening/kompetisies om te kyk wat die beste vir my werk. Ek het my afstande per kompetisie begin opstoot na 25km en al hoe meer ervare begin raak met betrekking tot die tegniek, die regte gear, voeding ensovoorts. Behalwe storm reën en wind, het geen weerstoestand my weg gehou van oefen nie “there’s no such thing as bad weather, only bad gear”. Daar was goeie tye en ook slegte tye.

Soos hulle sê, elke sport het sy beserings. Ek was vele

male terug aarde toe gebring (soms letterlik hard geval) met ‘n skeet of twee. Ek het ook begin navorsing doen oor trail run beserings en hoe om dit te voorkom. My broer Altus, het begin 2017 my aangemoedig dat ek moet begin oefen vir Die Otter trail run. Hy’t geweet waarvan hy praat, want hy was ook elke jaar die kommentator daar. Ek het myself die doelwit voor oë gestel om myself so goed moontlik voor te berei vir die Otter, maar om na my liggaam Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

te luister wanneer ek reg is daarvoor. Ek het al meer tegniese, mental en body draining kompetisies begin doen. Weens die aard van my werk, het dit regtig baie opoffering gekos om te oefen. Naweke vroeg oggend as almal nog knus in die bed broei, is ek al in die koppies besig om te oefen. Ek moes baie keer Stellenbosch toe ry (±100km) waar die berge ideaal was om te oefen. Soms moet ek na ‘n oefening of kompetisie nog terug kom, stort en weer nagskof gaan werk. Sommige Maandae is jou lyf nog so seer en moeg, maar jy moet maar werk toe gaan en jou verpligtinge gaan nakom. Al my verlof was rondom my kompetisies beplan. 2018 was ‘n goeie jaar vir my en ek het ervare genoeg gevoel om die groot stap te neem!!! Daar word slegs 500 inskrywings vir die Otter Trail Run toegelaat en die inskrywings is omtrent binne ‘n dag uitverkoop. Ek het daardie nag, einde Desember 2018, van die “entries open at 05:00” seker net twee ure geslaap. Het kort, kort gekyk of die inskrywings nie net dalk vroeër oopmaak nie. Ek was so op my senuwees toe ek uiteindelik online kon inskryf en sal nooit die verligtende gevoel vergeet toe ek die SMS kry dat my inskrywing geslaag het nie.

En daarna was dit letterlik Otter eet, drink, slaap en leef. Ek moes die balans tussen werk, oefen en kompetisies mooi beplan. Ek het my eetplan drasties aangepas en begin met strengthing oefeninge, want spier uithouvermoë is, ‘n baie belangrike aspek van trail run. Ek het twee trail run Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

klinieke bygewoon (teorie en prakties) wat aangebied was deur elite trail runners (AJ Calitz en ALPASFIT – Christiaan en Landie Greyling) en dit was baie insiggewend en leersaam. Einde Februarie 2019 sien ek op my kantoor se amptelike email die EWASA SA Championship (Endurance Walk) word op 8 en 9 Maart 2019 op Gansbaai aangebied. Ek het gedink dit sal ‘n goeie geleentheid vir my wees om bietjie afstand en uithouvermoë te oefen. Ek skryf toe vir die individuele afdeling in en vra ‘n kollega om as my back up te wees. Daar wen ek die individuele afdeling vir vroue, 75 km in 9 uur 48 minute. Op 22 Junie 2019 tydens Theuniskraal Trail Run, (30km) te Tulbagh skeur ek my kuitspier. Ek was in ‘n toestand en het meer ‘n berader as die fisioterapeut nodig gehad. Na ‘n maand sonder tekkies en baie gebede, kon ek die naweek van 19 tot 21 Julie 2019 die Otter Training Camp te Stellenbosch bywoon - aangebied deur ALPASFIT: (Chrsitiaan en Landie Greyling wat beide al die Otter gewen het). En toe is ek weer vol op dreef. Die volgende twee maande het onbeskryflike gevoelens te weeg gebring – opgewonde, bang, maar jy bly gefokus en jy doen jou beste in alle erns met elke oefening en wat jy eet en drink.

Die Otter is ‘n gewilde vyf dag staproete, maar een keer ‘n jaar word die roete gesluit en beskikbaar gestel vir die Otter Trail Run – 42km (dieselfde afstand as die staproete). Jy spring weg by Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Stormsriviermond kampterrein en eindig by Nature Valley kampterrein.

Die volgende jaar is dit

andersom (Otter “RETTO” – Otter van agter gespel. Dis soos die Comrades wat elke jaar van rigting verander. Die OTTER word beskou as die wêreld se taaiste marathon afstand trail run waaraan verskeie internasionale trail run elites kom deelneem. Die Otter staan ook bekend as THE TRAIL OF GRAIL!!! So word dit geadverteer. “There are 11 significant climbs and descents. Climbs of more than 50 meters of elevation gain with 3 climbs exceeding 100 meters. In total 2 600 meters of elevation gain. Including ± 7000 steps ascending, steep enough to force the strongest runners to walk”. ‘n Dag voor die Otter word daar ‘n 3 tot 4km Prologue gehardloop om jou wegspring plek vir die volgende dag te bepaal.

Slegs vier atlete word op n slag

toegelaat om weg te spring. Alle tye word elektronies gedoen. Woensdag 9 Oktober 2019, dag van die registrasie en die Prologue. Ek was soos iemand wat die eerste keer die see sien. Die emosies was oorweldigend met elke aspek van die registrasie. Van die ontvangs van my nommer en Otter-hempie, die gear check en natuurlik die beste Goody Bag ooit. Ons moes ook almal ons tekkies se sole laat ontsmet van alle spore van onkruid en uitheemse sade, want ons hardloop mos in die Garden Route Nasionale Park. Dit het daardie dag heeldag liggies gereën, maar dit was geen probleem, want op daardie stadium was my liggaam al gewoond aan enige tipe weer. Donderdag 10 Oktober 2019, na twee jaar se intense voorbereiding het ek toe op 54-jarige ouderdom my eerste Otter gedoen. Daar is nie woorde om die asemrowende natuurtonele en uitmergelende drik op liggaam en gees te beskryf nie. Die foto’s spreek vanself. Tyd vir moeg wees en seer hê was daar nie. Ek kan nie onthou hoeveel gebede om krag en uithouvermoë ek gedoen het nie.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Na agt uur 21 minute het ek die voorreg gehad om die hoogtepunt van die hele Otter te ervaar – om aan die einde oor die floating bridge te kan hardloop. Die gevoel was weereens oorweldigend en toe loop die trane. Trane van totale uitputting maar ook van trots op myself. ‘n Rukkie later hoor ek dat ek die Female Masters afdeling gewen het. Dit het al die opoffering en swaarkry die moeite werd gemaak. Ek het my OTTER avontuur end roem afgesluit deur die volgende boodskap op my Facebook blad te plaas: “Uit die diepte van my hart sê ek dankie aan al my sponsers – finansieel, liggaamlik en emosioneel. Sonder julle was dit nie moontlik nie. -

Finansieel: dankie vir elkeen wat hulle beursies vir my oopgemaak het. Ek kon die duur inskrywing (R4 800-00) bekostig, my voertuig vol petrol maak en die lekkerste verblyf by ‘n gastehuis op ‘n plaas geniet.

Liggaamlik: dankie vir al die professionele hulp, ernstige gesprekke en motivering. Dankie vir my maters wat soms saam met my geoefen het.

Emosioneel: dankie vir my twee kinders (Ruan en Wilmarie), vir elke familielid, vriend(in) en kollega se ondersteuning deur middel van boodskappe, oproepe en gebede. Dit was ‘n twee jaar lange pad met baie ups en downs en julle is almal saam met my hierdeur.

Laastens my grootste sponser: my Hemelse Vader. Dankie vir my gesondheid en voorreg om U skepping op só ‘n manier te kon ervaar.

Ek het dus die Otter na die beste van my vermoë gedoen om al my sponsers te wys dat julle bydrae nie verniet was nie. En toe in Oktober 2020, met Lockdown nog in volle swang, het ek my tweede Otter gedoen.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

EK HET SOMMER VROEG AL BESLUIT OM POLISIE TOE TE GAAN Elza van Eeden (Herbst) My belangstelling in die Polisie het reeds vroeg in my lewe begin. My suster Alta, 20 jaar ouer as ek, was met 'n polisiebeampte, Arthur Ellingworth, (oorlede brigadier) getroud. Dit was as gevolg van hulle aanmoediging dat ek direk na matriek in 1966 as tikster by die polisie op Vryburg begin werk het. Alhoewel ek as tikster aangestel was, het ek mettertyd by al die verskillende afdelings se administrasie en werksaamhede betrokke geraak en uitgebreide algemene kennis in die polisie opgedoen. Na amper drie jaar op Vryburg is ek met bevordering direk tot hooftikster na die handelstak, John Vorsterplein verplaas. Ek was 2 jaar werksaam by die handelstak toe my keuring om by die polisie aan te sluit geslaag en ek deel geword het van die eerste groep vroue in Maart 1972 in die polisiekollege in Pretoria met ons opleiding begin het. Ek was in peloton 35 gewees. Ons groep was die vroue wat ooit as volwaardige lede van die polisie opgelei is. Na uitpassering is ek terug verplaas na die handelstak toe. Ek is gedurende 1973 tot sersant bevorder. Daarna het ek by distrikshoofkantoor in die finansiële kantoor gewerk vanwaar ek as 'n adjudantoffisier na Newlands polisiestasie verplaas is. (Newlands Polisiestasie se naam het daarna na Genl. Johan Coetzee Plein verander. Na die herstrukturering van die polisie in 1996 het die naam weer verander, die keer na Sophiatown polisiestasie soos dit vandag nog bekendstaan. Ek onthou die bitter koue nagte waar gereelde voorstaandienste geskeduleer is en ons dit in uniforms met rompies en sykouse moes uitvoer. Na aanleiding daarvan het ek 'n versoek aan die kwartiermeester gestuur dat ons ook met langbroeke, soos ons manlike kollegas, met langbroeke uitgereik word. uitgereik. Die versoek is eers heelwat later toegestaan, ek glo nadat die voorstel deur ander dames ook gemaak en ondersteun was. Ongeveer 1982 is ek vanaf Newlands na die polisiemotorhawe, Diepkloof verplaas. My eggenoot, oa Frans Coetzee, het baie ernstig siek geword as gevolg van asbestose en kroniese longontsteking. My jongste dogter, Nadia was twee weke oud toe 'n slypsteen skyf Frans se oog uitgeslaan het en hy 10 dae in die hospitaal moes deurbring ten einde plastiese snykunde aan sy voorkop te ondergaan, sowel as voorbereiding vir 'n kunsoog. Dit het 'n groot finansiële verpligting op ons geplaas.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Ek het aansoek gedoen vir 'n verplasing na die staatslykhuis, (regsgeneeskundige laboratorium, Diepkloof). Dit was die enigste instelling wat op daardie stadium wat 'n maandelikse (weersinwekkende) toelae van R400 aan lede verbonde aan lykhuise betaal het. Ek is gedurende 1983 na die regsgeneeskundige laboratorium (RGL) verplaas as tweede in bevel. Kapt. Woest was nog vir een jaar die bevelvoerder, tor hy as medies ongeskik uit die Mag ontslaan is. Ná sy ontslag was daar heelwat teenkanting van offisiere en kollegas dat ek as ‘n vrou as bevelvoerder van die RGL oorneem. Ek was egter die senior van die aansoekers en my aanstelling was gunstig oorweeg. Gedurende 1984 het ek as bevelvoerder oorgeneem. Op daardie tydstip was ek die eerste blanke polisievrou wat in 'n swart woongebied as ‘n bevelvoerder aangestel is. Dit was vir my ‘n groot uitdaging om te bewys dat ons as Polisievroue enige werk op enige plek net so suksesvol as ons manlike kollegas kan doen. Aangesien die bevelvoerder te alle tye beskikbaar moet wees, was ‘n Honda Ballade aan kapt. Woest uitgereik, wat ek na sy ontslag oorgeneem het. Ek was bevoorreg om die motortjie tot met my aftrede in 1994 te gebruik ten spyte van aanbevelings van die motorhawe dat dit as gevolg van ouderdom vervang moet word. Ongeveer twee maande nadat ek diens verlaat het, is dit na ‘n ongeluk afgeskryf. My man is medies ongeskik verklaar en aangesien die oorsprong van sy siekte nie met sekerheid bevestig kon word nie, was dit nie as voortspruitend uit sy dienstyd in die polisie beskou nie. Sy ontslag het tot gevolg

gehad

dat

ons

die

behuisingsubsidie wat hy op daardie stadium ontvang het. verloor het. Ná vele briewe deur die regte kanale, is my aansoek om as die broodwinner geklassifiseer te word afgekeur, aangesien ‘n reël in Staatsdiensregulasies bepaal het dat slegs manlike kollegas as broodwinners kwalifiseer. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Ek het my tot ons plaaslike lid van die volksraad gewend. Ná verskeie korrespondensie, het ek 'n brief uit die parlement ontvang waarin ek meegedeel is dat alhoewel my aansoek meriete het, dit verreikende gevolge mag inhou wat 'nie tans voorsien kan word nie'. Binne die volgende week het die kwartiermeester my egter in kennis gestel dat die parlement goedkeuring verleen het dat 'n getroude vrou wel as broodwinner erken kan word en dat ek kwalifiseer vir die behuisingsubsidie. Die

betrokke

Staatsdiensregulasie

ook

gewysig.

het

die

regsgeneeskundige

personeel aangemoedig om hul eie huise te koop en was hulle behulpsaam om aansoek te doen vir behuisingsubsidies. Die meeste van hulle aansoeke was ook suksesvol. Aangesien daar landwyd geen eenvormigheid met betrekking tot lykhuisadministrasie was nie, is ek versoek om ‘n Handleiding vir Staatslykhuise en regsgeneeskundige laboratoriums saam te stel in samewerking met die patoloë, landdroste, begrafnisondernemers, ondersoekbeamptes en onder die wakende oog van kol. Small van die inspektoraat. Dit het onder meer besoeke aan prof. Nel van die Tygerberg Hospitaal en prof. Knobel van Kaapstad lykhuis ingesluit. Dr. Lang, patoloog van Port Elizabeth, Oos-Kaap streek, was ook behulpsaam met die handleiding. Onder andere het dit die afhaal, ontvangs, respekvolle hantering, berging en uitkenning van liggame behels sowel as die lykhuis personeel se verantwoordelikheid met betrekking tot die voorbereiding en uitvoer van lykskouings, korrekte hantering van bewysstukke, asook kommunikasie met die ondersoekbeamptes sowel as naasbestaandes van die oorledenes. Ten einde die lesings bietjie interessanter te maak, is daar van heelwat ander outeurs se artikels en publikasies ook gebruik gemaak. Daar is erkenning gegee aan almal wat by die opstel van die lesings betrokke was en benadruk dat dit slegs vir indiensopleiding bedoel was en nie met die oog op verkope of winsbejag nie. Ná goedkeuring deur al die betrokke instansies is Staande Orders gewysig en in Spesiale Magsorder (A) 5A van 1990 gepubliseer – Handleiding vir Staatslykhuise. Beide kol. Small en ekself het toekennings ontvang. Dit is onderteken deur genl. Johan van der Merwe (kommissaris) en tydens ‘n offisiersvergadering te Soweto aan ons deur genl H.P.M de Villiers oorhandig. Ek het na voltooiing van die offisierskursus meriete bevordering gekry en is tot luitenant bevorder. As kandidaatoffisier was my plek as ‘n manlike adjudantoffisier van Diepkloof, Soweto aangedui. Dit was egter ná teetyd reggestel en het ek het ook ‘n blommetjie op my lessenaar gekry. Daarna was daar skertsend na my verwys as “Juffrou Diepkloof”. Tydens die lykhuislesing was ek versoek om Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

die lesing waar te neem, maar aangesien die wysigings nog nie goedgekeur was nie, het ek nie aan die versoek voldoen nie. Aangesien ek reeds meeste vakke van die Nasionale Diploma afgelê het, was die ooreenkoms dat ek my diploma sal verwerf voordat ek enige verdere bevordering sou kry. Ek het die vereiste diploma gedurende 1990 deur Technikon RSA verwerf en is gedurende 1992 tot kaptein bevorder en gedurende 1994 tot majoor. As bevelvoerder van die RGL was ek dikwels versoek om inspeksie by ander lykhuise te doen. Dit was juis na ‘n besoek aan Balfour dat die lykhuis na samesprekings met die betrokke partye as gevolg van die ligging en onhigiëniese toestande permanent gesluit is. Ek was gedurende 1992 ook vir 'n opleidingsbeampte kursus gestuur wat ek terdeë geniet het aangesien my seun Deon Esterhuizen, terselfdertyd as 'n studentkonstabel opleiding ontvang het. Hy moes my een keer noodgedwonge besoek maar die dienskantoor het hom meegedeel het dat hy nie by vroulike beamptes toegelaat word nie. Toe hy egter vra of hy dan asseblief sy ma kan sien, was toestemming aan hom verleen. Deon was seker ook een van die eerste konstabels wat met reg kon sê dat albei sy biologiese ouers lede van die polisie was. Sy oudste suster Santa, was twee jaar later ook vir 'n aantal jare 'n administratiewe beampte by die polisielykhuis te Diepkloof. Haar eggenoot was verbonde aan die Suid-Afrikaanse Weermag. Hy het soms verslae by die lykhuis kom afhaal. Sy antwoord was gereeld dat hy sy vrou uit die lykhuis gaan haal het. As gevolg van verskillende voorvalle, was die RGL deur verskeie politieke figure besoek, soos byvoorbeeld die familie van Chris Hani en hulle regsverteenwoordigers. Winnie Mandela het ook die RGL besoek ten einde Stompie Seipei te laat uitken. Die regsgeneeskundige laboratorium was vereer met 'n besoek deur min. Adriaan Vlok, gen. Johan van der Merwe, brig Leon Mellett en verskeie ander senior offisiere. Gedurende die tydperk wat ek in bevel van die RGL was, het ek absolute samewerking en ondersteuning van die personeel wat hoofsaaklik uit anderskleurige lede bestaan het, geniet. Die RGL was ook, soos enige ander polisie instansie aan inspeksies en parade inspeksies onderwerp. Dit was nogal ‘n uitgerekte inspeksie met al die lykhuis toerusting wat voorgelê moes word, maar ons kon met trots sê dat ons nooit ‘n negatiewe verslag ontvang het nie. Daar was volgens voorskrifte kontrole gehou en daar was ook nooit enige SAP 13 of ander tekorte ondervind nie. Die Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

enigste kriminele voorval wat plaasgevind het was toe een van die lede ‘n doodskis van ‘n ondernemer aan iemand anders verkoop het. Die grasperke rondom die regsgeneeskundige laboratorium, Diepkloof het ‘n baie groot oppervlakte gehad. Na ‘n versoek aan die kwartiermeester was ‘n nuwe groot grassnyer en kantsnyer aan die RGL gelewer. Dit was egter nie altyd moontlik om die grasperke gedurende normale kantoorure in stand te hou nie. Daar was dus gereeld oor naweke gewerk en almal was daarna met braaivleis en pap bederf. Ek kon gen. Victor, afdelingskommissaris sowel as brig. Potgieter, distrikskommissaris en al die stasie- en takbevelvoerders, Soweto, met enige versoek of probleem nader en hulle was te alle tye behulpsaam. As offisier was ek ook geskeduleer om as diensoffisier onverwagte stasiebesoeke aan stasies in Soweto te bring. Ek was gewoonlik deur een van my manlike kollegas vergesel.

Die werk wat ek gedoen het was baie bevredigend. Vir die oorledenes kon niks meer gedoen word nie en jy leer om onbetrokke te bly, maar dis hartverskeurend om daagliks die opregte hartseer van die naasbestaandes te aanskou. Elke liggaam behoort aan ‘iemand’. Ek het aan die einde van 1994 as medies ongeskik uit die Mag getree.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

DIE NASIONALE SUID-AFRIKAANSE PRAKTIESE PISTOOLSKIET KAMPIOENSKAPPE HET PLAASGEVIND VANAF 10 TOT 14 AUGUSTUS TE ERMELO, MPUMALANGA. Sonja Olivier Die kampioenskappe het uit 10 bane bestaan met span skiet wat die laaste dag plaasgevind het en ongeveer 250 rondtes is gedurende die week per deelnemer afgevuur. Twee van Noordwes se skuts het die volgende prestasies behaal Hennie Schlebusch van Lichtenburg misdaadintelligense het in die senior mansafdeling ‘n goue medalje verower en algeheel 10de geëindig uit 155 skuts. Hennie is ook vir die nasionale span gekies om Suid-Afrika tydens die SARPCO Games te verteenwoordig. Hennie sal ongelukkig nie die SARPCO games kan bywoon nie, aangesien hy in tussen met pensioen afgetree het.

Hennie Schlebusch Ek is Sonja Olivier verbonde aan misdaadintelligensie Potchefstroom en het in die dames afdeling ‘n goue medalje verower en algeheel 51ste geëindig uit 155 skuts. Ek is ook vir die nasionale span gekies om Suid-Afrika tydens die SARPCO spele te verteenwoordig.

Sonja Olivier

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

OP DIE TREIN TUSSEN KAAPSTAD EN PRETORIA Marinda Engelbrecht Griebenow. Ek het op 'n plaas grootgeword omtrent 20 km oos van Alexanderbaai op die grens tussen Suid Afrika en Namibië. Ons eetkamervenster het reg op die Namib-woestyn uitgekyk. Ek was op laerskool in Alexanderbaai en hoërskool was ek op Springbok en moes in die koshuis bly. Ek het nog lank voordat vroue in die polisie toegelaat is. altyd al gesê ek wil polisie toe gaan. My polisieloopbaan het begin op 14 Januarie 1980 toe ek ingesweer is met magsnommer W86875E. Ek was ‘n plaasmeisie wat nie veel geweet het van die groot stadslewe nie en ek was maar bang vir wat op my gewag het. Op die trein vanaf Kaapstad na Johannesburg ontmoet ek vir Marda Lambrechts (nou Van Rensburg) en ons word maatjies. Toe was die bangheid bietjie minder want ons is nou twee. Op Johannesburg stasie verpas ons die trein en moet hardloop met al ons bagasie vir die volgende trein na Pretoria. Ons het parade tyd in die kollege aangekom en is almal in die dienskamer om instruksies te kry. Daar kry ek binne minute my eerste uittrap. Ons was omtrent so 98 dames daardie jaar en die mans was omtrent 1 200. Ek het nog nooit so baie mans saam in my lewe gesien nie en het my vergaap. My aandag was nie by die kaptein nie en ek is dus streng aangespreek. Nie ‘n baie goeie begin nie. Ons het die Sondagaand in die kollege aangekom en die volgende Saterdagoggend laat die kaptein my roep na haar woonstel toe. Ek het natuurlik gewonder wat ek dan nou so verkeerd gedoen het dat ek haar op ‘n Saterdag moet gaan sien. Ek gaan toe en sy laat my in en vra of ek ‘n maatjie het en ek sê ja en sy laat roep vir Marda. Sy kom met ‘n groot doos sneesdoekies en ek het nie ‘n idee wat aangaan nie. Toe Marda kom deel sy my mee dat my pappa die vorige nag oorlede is. Ek kry ‘n week af en my boetie wat daardie tyd by Leeukop gewerk het kom saam met ‘n vriend om my te kom haal. Die vriend het kort tevore ‘n blink nuwe metaalgroen motor gekoop. Toe ons pak huil Marda so hard my Vanity tas glip uit haar hand en val op die motor en ‘n stuk verf bly in die slag.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Toe huil ons nog harder. Daardie tyd was al die vulstasies in die nag toe en moes ons nog ‘n permit kry om brandstof in te gooi. Dit was nie ‘n aangename tuiskoms nie. Eendag moes ons tydens PT fiksheidklas die twee kilometer hardloop waarvoor ons nie juis lus was nie. ‘n Tyd tevore het Marda haar enkel seergemaak. Ek kan nie onthou wie die partner in crime was nie, maar ons oorreed toe vir Marda om te maak asof haar enkel weer bietjie seer is en ons moet haar help. Ons het dus nie die volle twee kilometer gehardloop nie. Ek was in daardie stadium van my lewe baie bang vir die donker. Ek het saam met ses boeties grootgeword en hulle het my so bang gemaak toe ek klein was. So korveediens in die kollege was vir my ‘n nagmerrie. Ek moes die pad langs Rosenhof verby met ‘n besem vee. Dit het beteken dat jy so vroeg moet opstaan dat jy korveediens doen, jouself reg kry vir die dag en gereed wees om 06:00 ontbyt te gaan eet, want 07:00 word parade gestaan. Parade was ook ‘n nagmerrie. Ek was een van die “merkers”. Dit het beteken dat ek een van die drie langste meisies in die peloton was wat voor geloop het. Wanneer dit tyd word dat die parade klaarmaak was my senuwees ook klaar. Elke instrukteur gil op sy peloton om gereed te maak en dis ‘n geraas van ‘n ander wêreld. Ek kan nie onthou of die orkes ook gespeel het nie en ons moes fyn luister om ons instrukteur te hoor “voorwaarts mars” skree. En een oggend hoor nie een van ons drie merkers die bevel nie en toe is daar ‘n behoorlike ontsporing van die peloton. En was sy kwaad! Gedurende my tyd in die kollege is daar ‘n swemgala gehou. Om een of ander rede word ek gekies om die laaste skof van die aflos te swem. Ek moet meld dat ek ‘n bitter skaam mens was. Die dag van die gala het ek net een kyk gegee en besluit in my swembroek paradeer ek nie voor hierdie horde mense nie. Een van die ander meisies het toe gelukkig ingestem om my been ook te swem. Engelbrecht was aangemoedig oor die luidspreker, maar Engelbrecht was nooit in die water nie. Dink nie hulle het ooit iets agtergekom nie. Een oggend vroeg het ek my love letter by my kêrel gaan haal by die poskantoor. Ongelukkig kry ek die kaptein oppad terug Rosehof toe. Die brief was in my regterhand en ek het dit nodig om te salueer. Ek skuif die brief agter my rug na my linkerhand en salueer. Die oggend word ek op parade uitgetrap omdat ek ‘n offisier gestrek het. Eintlik is ek onskuldig uitgetrap.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Na kollege is ek uitgeplaas na my tuisdorp Port Nolloth. Hoe die reëlings daardie tyd was weet ek nie. Al die ander Kaapse lede het trein gery tot in die Paarl en is daar kom afhaal. Om een of ander rede moes ek in Kaapstad afklim en die trein tot op Bitterfontein neem. So gemaak en ek was omtrent ‘n dag en ‘n nag op die trein want die trein stop op elke liewe dorp. Maar aangekom op Bitterfontein vra ek die bestuurder van die bus wat passasiers optel tot by Springbok of daar vir my gereël is. En hy sê toe nee. Ek het totaal en al verlore gevoel want wat nou? Gelukkig het die oom my jammer gekry en het gesê ek kan voor by hom sit. Die papierwerk kan maar later gedoen word. Ek dink hy het ook dogters gehad en seker die verlore kind jammer gekry. Ek het darem toe die huis gehaal. Op my eerste dag by die stasie word ek summier tikster gemaak want niemand wou tik nie. Ek word die stasiebevelvoerdersklerk. By gesê, ek het net standerd ses tik gehad op skool. Ek weet nie of daar nog iemand is wat desjare die SAP 6 op die ou tikmasjiene moes tik nie. Daardie tyd mag daar geen foute op gewees het nie en is omtrent in sesvoud getik. As jy op die laaste deel van die blad kom en jy maak ‘n fout moes alles van vooraf gedoen word. Dit het my teen die mure laat uitklim. Port Nolloth was maar ‘n klein plekkie. 1982 vra ek ‘n verplasing Wynberg toe en ek en Marda werk saam. Maar in verskillende afdelings. Ek werk eers skofte en elke nagskof moet ons stasie al die ander stasies bel en die misdaad tik. Dit was regtig nie ‘n aangename werk nie. Ons ore het later gebrand van die foon teen die oor vasknyp en ter selfde tyd te tik. Elke offisier het dan soggens sy kopie geneem as hy ingekom het. In 1983 is ek na drie jaar dien bevorder tot sersant die rang van sersant. Een aand op nagdiens word ons gebel deur SAP Dieprivier as ek reg onthou, dat ‘n man hom kom oorgee het en gesê het dat hy sy meisie of eks vrou (die geheue is nie meer so goed

nie)

ses

jarige

dogtertjie

doodgemaak het. Hulle het hom Wynberg toe Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

gebring en hy was vol bloed. Toe hulle na die adres toe gaan tref hulle die vrou en die dogtertjie dood in die huis aan. Dit was grusaam volgens die lede wat die toneel bygewoon het. Haar seuntjie uit ‘n vorige verhouding het dit gelukkig oorleef en hulle het hom aanklagkantoor toe gebring waar ek na hom gekyk het tot sy grootouers hom kom haal het. Dit was hartbrekend. Die tragedie van die storie was dat sy sake teen hom gemaak het en dit later weer kom terugtrek het, Daarna word ek hof toe geskuif as hofordonnans in streekhof B. Daar was ‘n streekhoflanddros wat daarvan gehou het om my te verneder. Hy sal byvoorbeeld as hy kom sit sê “sodra die hofordonnans vir hom dit of dat gee” kan die hof begin. Nie dat dit my werk was nie maar hy het daarvan gehou om dit te doen. My hart het gesink as ek sien hy sit die dag voor. Ek het soms gru stories in die hof gehoor en blykbaar onbewustelik my gesig getrek as iets aakligs getuig was. Eendag vang ek die aanklaer na my kyk en hy glimlag. My gesigsuitdrukkings was blykbaar baie snaaks. Ek het in daardie tyd saam met ‘n sersant Pienaar in die hof gewerk. Een oggend het hy nie opgedaag nie en het hulle my in kennis gestel dat hy die vorige aand selfmoord gepleeg het. Was baie hartseer. Eendag word ek geroep en gesê die distrikskommandant wil my sien. My hart sink tot in my kleintoontjie want ek kan nie onthou dat ek iets verkeerd gedoen het nie. Ek gaan toe met ‘n hart wat in my keel klop. Daar gekom vra hy of ek nie by die distrikskantoor wil kom werk nie. Genl. Fick se vader was daardie tyd distrikskommandant te Wynberg. Hy was ‘n wonderlike persoon en ek het vir hom net die grootste respek gehad. Ek het eers met die polisiereserwes gewerk en toe later by finansies. Een van ons pligte daagliks was om die geld te gaan in betaal en sommer ook die pos te kry. Gedurende hierdie daaglikse ekskursie het ek en beide ao. Lloyd baie sleg oorgekom. Myne eerste. Die bank het op die hoek van ‘n besige kruising gesit. Eendag ry ons en my beursie lê op die paneel en my venster is oop en met die draai slag gly my beursie uit by die venster en val presies in die middel van die baie besige kruising. Dit het mooi tydsberekening en baie systappe gekos om die beursie te gaan optel. ao. Lloyd het weer by die poskantoor gestop, die pos gaan haal en ewe gestap tot by ‘n motor so twee rye weg van ons en toe hy die deur wil oopmaak sien hy dit is nie die polisiemotor nie. Ek het natuurlik vir die res van die dag gelag. Hy het ook altyd as hy ‘n pastei en coke gaan koop het vir middagete ook sommer die pakkie Eno’s saam gekoop vir die sooibrand. Ek het ook eendag terwyl die nuwe stasiebevelvoerder van Wynberg by die distrikskantoor was sommer so met hom gesels en daar kom dit toe uit dat hy my neef is. Ek het baie by sy kantoor om Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

die deur geloer en dan het hy vir my gewink om in te kom en dan het ons eers 'n sjololade gedeel wat ek saamgebring het. Hy is jare daarna aan kanker oorlede. Gedurende die onstuimige tagtiger jare moes ons by tye die opskamer beman. Die opskamer was die eerste kantoor op jou linkerkant as jy uit die hyser klim op die derde vloer(by die distrikskantore). Een nag beman ek weer die opskamer en ek hoor die hyser se deur oopgaan onder en weer toe en dit kom op. Ek wonder toe nog wie dan nou die opskamer kom besoek. Bo gekom gaan die deure oop, niemand kom uit nie. Ek het ook die toilet hoor spoel en dan was dit net ek op die derde vloer. Iewers het ‘n spokie geloop. Gedurende 1987 vra ek ‘n verplasing terug Port Nolloth toe. Daar gekom vind ek uit ek is die enigste sersant en skielik tweede in bevel. Dit was nie ‘n maklike taak nie, want ek moes deel met baie stout jong polisiemanne, maar ek was streng en het hulle in toom gehou. Om uit te brei. Een van die jonges was seker maar bietjie verwaand of onder die prop en ry toe ‘n kragboks om in McDouglesbaai (‘n strand dorpie naby Port Nolloth) reg voor die hoof ouderling se huis. Ek stel toe ondersoek in en vra waar die polisiemannetjie is. Die res van die kalante se hy is Vioolsdrift toe en is nie daar nie. Maar wat hulle nie geweet het is dat ek toe alreeds gesien het waar hulle sy motor weggesteek het. Wel ek het streng gesê “ek gaan nou stasie toe en gee julle tien minute om die regte ding te doen”. Ek dink hulle was by die stasie voor die tien minute om was. Maar hulle was goeie kinders, net stout. Hulle het soms by my huis opgedaag, een met eiers, een met wors, een met brood en dan moes die sersant asseblief vir hulle kos maak. Op ‘n dag kom besoek die destydse provinsialekommissaris ons en ek word aangestel om sy vrou rond te wys. Terug by die stasie vra hy my uit die bloute waarheen wil ek verplaas word. Dadelik sê ek Moorreesburg en ek word verplaas op volle staatskoste. My oudste boetie het destyds op Moorreesburg gewoon en dit was wat eerste in my kop gekom het. Op 12 Januarie 1990 begin ek op Moorreesburg en werk skofte. Daardie tyd was dit letterlik een persoon in die aanklagtekantoor en een op die wa. Dit was nie maklike tye nie. Saans het ek alles gedoen wat gedoen moet word soos voorvalleboek lees, boeke nasien en J534 uitgeskryf en as alles stil raak het ek maar ‘n boek gelees. Een aand kom ek op nagdiens en sien daar is ‘n pers ballon teen die kennisgewing bord vas gesteek. Wel, toe alles stil raak en ek alles gedoen het wat ek moes, haal ek my Stephen King boek uit en begin lees. Vir die wat nie weet nie hy skryf horror stories. Ek dink ek het dit dalk gelees om wakker te bly. In elk geval, ek lees nog so lekker toe bars die ballon. Ek is seker ek het ‘n mini hartaanval gehad. Ek het behoorlik my spoeg weggeskrik. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Daarna het ek alles gedoen van vuurwapenlisensies, mensehulpbronne, finansies en later by misdaadondersoek. Gedurende 1994 is ek bevorder tot adjudantoffisier. Ek was gedurende my loopbaan ‘n adjudantoffisier en ‘n inspekteur en weer ‘n adjudantoffisier, later luitenant en toe kaptein met die rang veranderinge wat plaasgevind het. Gedurende 2011 is ek skielik bevorder tot luitenant en kry ‘n pos op Malmesbury as bevelvoerder van misdaadondersoeke. Ek het 'n uitstekende span gehad wat onder my gewerk het en ek probeer hulle besoek wanneer ek die kans kry. Ek het soms werk gedoen wat nie my werk was nie, maar wat ander afdelings nagelaat het om te doen. My stasiebevelvoerder het geweet as hy my vra word dit gedoen. Wat vir my 'n evaluasie van my werk was, was 'n boodskap wat ek van 'n vriendin gekry het na my aftrede waarin sy sê dat die distrikskommandant gesê het dat daar nie weer iemand soos ek sal wees nie. Ek het geglo in werksetiek en my beste probeer. Ek het nie "bestuur" nie, ek het saam met my span gewerk en het gewoonlik die groot take self aangepak. Ek het die pos beklee tot ek in 2018 op 57 as kaptein afgetree het om my moeder te versorg. Op 22 Augustus 2020 sterf my moeder op 93. Sy het baie gesê dat so iets nou in haar leeftyd moet gebeur verwysende na Covid19 en die grendeltyd. Ek moet erken dat aftrede in die begin lekker was. Dit het eers gevoel soos vakansie, maar toe begin dit vir my voel asof ek iets soek. As mens so lank gewerk het en skielik hoef jy nie meer vroeg op te staan en 37 km werk toe te ry en laat by die huis te kom is dit definitief 'n aanpassing. Ek en my man is beide afgetree. Ons geniet dit om uit te ry en saam met ons hondjie ontbyt te gaan eet. Gelukkig het ek aangepas en doen nou die dag net waarvoor ek lus is. As ek nie die dag iets wil doen nie, is dit ook reg.

SOMMER NET ‘N MOOI BRIEFIE Heleen Kruger Hierdie hand geskryfde briefie is in Junie 1980 aan ene Elsa, wat deel van peloton 29 was geskryf aan haar peloton-maats. Dit was so treffend vir my dat ek dit al die jare nog gebêre het. Elke keer as ek daarna kyk put ek weer opnuut krag en genade uit die briefie uit. Ek kan nie meer Elsabe se naam onthou nie, maar baie dankie Elsabe. Ek deel dit graag met al die oud kollegas in die polisie. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

MY POLISIETROUE MET KOEK EN AL Ria Kennedy Ek het op 4 Februaie1985 aansoek gedoen om by die destydse Suid-Afrikaanse Polisiemag aan te sluit, Ek het egter eers as burgerlike by die telekskantoor by hoofkantoor in Pretoria gewoon. Gedurende Junie 1985 is ek deur my pa, lt.kol. Willie Cooper wat by die speurtak in Pretoria-Noord gewerk het, geattesteer. Kol(v) Magda Stander (die latere lt.genl.) op ‘n stadium vir my gesê sy het my aansoek drie keer in die asblik gegooi maar dit elke keer weer uitgehaal. Gelukkige ek! Ek het my onderhoud ook by kol(v) Stander en brig (v) Duveen Botha gehad. Ek sal nooit vergeet toe ek vir my mediese ondersoek gegaan het, was daar 'n speurdersersant wat vir my gesê het ek moet op soveel plekke as moontlik werk sodat ek baie ondervinding kan opdoen. Dit ek wel met oorgawe gedoen. Op 1 Julie 1985 is ek kollege toe en wat 'n belewenis was dit nie! Ek was in peloton 59 Rosehof. Op 29 November 1985 het ons uitpasseer en is ek uitgeplaas na die ou Lyttelton polisiestasie waar ek die enigste vrou op die stasie was behalwe vir die sekretaresse wie kapt. Van Dyk, die stasiebevelvoerder, se vrou was. Ek was letterlik deur die mans op die stasie op die hande gedra maar ook baie mee die spot gedryf soos dat ek in die aand saam met die speurders se manne by Irene treinstasie moes werk en teen al die asblikke slaan met 'n Tonfa-knuppel en die deksel lig om te kyk of daar nie iemand binne in wegkruip nie wat dan gearresteer word en na die rehabilitasie sentrum van daardie tyd geneem was. Dit was ook nog destydse aandklokreël en paswette. My vuurwapen was toe nog nie aan my uitgereik nie. Wel ons moes brandstof ingooi by Wierdabrug polisiestasie en dis waar ek my man 36 jaar gelede het. Ek het gevra of hulle vir my kopspelde het en toe sê hy ja, gee die kopspelde en word ook sommer my petroljoggie. Ons is op 04 Julie 1987 getroud en is dus nou 35 jaar getroud. Dit was 'n volle polisietroue. Hy was in uniform met sy pet en wit handskoene aan wat ek nou nog het. Ons troukoek was die polisiester wat deur 'n Franse bakker gebak is wie daardie tyd sy bakkery in die Lyttelton sentrum gehad het. Aan net die boonste deel van die ster het hy 'n hele week versier en gesê hy pak nooit weer so iets aan nie dit was te veel werk.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Ons troukoek stukkies het bo-op ‘n lint gemaak soos ons bow-tie van die wintersuniform gehad. Ons troukaartjie was ook blou met ‘n ster daar op. Alles op die troue was geel (wat die goud voorgestel het stel) en blou. Ek

vanaf

Lyttelton

polisiestasie

die

afdelings-

kommissaris verplaas en vandaar na veiligheidshoofkantoor waar ek direk onder brig(v) Duveen Botha gewerk het.

Ek was ook swanger in die tyd en sy het vir my die lekkerste ooievaarstee gereël. Sy was soos 'n ouma vir my dogtertjie en ons, my dogtertjie en ek het elke jaar met haar verjaardag 18 Desember vir haar geluk gesê tot sy oorlede is. Daarna is my man, wie toe by die Hondeskool gestasioneer was verplaas na De Deur by Vereeniging en van daar is ons Vryburg toe waar ons 29 jaar en 11 maande gewerk het voordat ons teruggekom het na Gauteng. Soos ek vroeër genoem het van die speurdersersant wie genoem het ek moet soveel moontlik probeer leer, wel soos gesê ek het presies dit gedoen. Van aanklagtekantoor na registrasie by afdelingskommissaris, toe nodale punt veiligheid, op De Deur stasiebevelvoerdersklerk, SAP 13, op Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Vryburg -staatsvoertuig verslae en deurgee van misdaad by die distrikskommissaris en by die stasie vuurwapenaansoeke, voertuigklarings, argiewe, SAP 13 met veilings en selfs die lykhuis. Ek het oral uitgehelp waar moontlik indien iemand nie daar was nie so dit het my die geleentheid gegee om redelik baie te leer. Ongelukkig moes ek in 1995 die Mag verlaat weens 'n motorongeluk waarin ek was en my nek beseer het. As ek geweet het dat mens as disable verklaar kon word sou ek graag wou gebly het. Ek mis die polisie verskriklik baie en sal enige tyd wil teruggaan. My seun het ook planne gehad om polisie toe te gaan veral toe sy pa nog in die honde-eenheid was (hondemeester). Hy het selfs 'n volledige uniform gehad maar ongelukkig het hy besluit om nie te gaan nie en eerder groot trokke te bestuur.

Dit is my storie.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

MAGRIET OELOFSE HET TOT DIE BITTER EINDE GEVEG Ida Steyn en Sarie van Niekerk Magriet het met groot opgewondenheid haar polisie opleiding in 1978 in die polisiekollege in Pretoria begin. Sy was nie alleen ‘n uitstekende akademiese student nie, maar ook ‘n uitstaande atleet. Na haar opleiding en uitpaseringsparade word sy na die

provinsiale

hoofkantoor,

Wespolplein

Potchefstroom in die Noordwes provinsie uitgeplaas. Sy word dadelik by die uniformafdeling geplaas en met die intrapslag het sy reeds haar staal as bedrewe polisiebeampte getoon. Sy slaag haar sersant- en adjudant eksamens met lof. As adjudantoffisier word sy van Potchefstroom af na Delareyville polisiestasie verplaas Sy is later weer verplaas, die keer na die Lichtenburgh polisiestasie. Sy word terug verplaas na Potchefstroom as offisier en word geplaas as die hoof van die provinsiale administrasie Wespolplein, Noordwes. Sy het die Comrades gehardloop en dit voltooi en dit terwyl sy reeds ‘n stryd gevoer het teen kanker. Sy het ook die Twee Oseane Ultramarathon aangepak en dit voltooi. Sy het hoofsaaklik aan ultramarathons deelgeneem, maar het ook baie “om die dam-“en verskeie ander wedlope in Suid-Afrika aangepak en met groot sukses daaraan deelgeneem. Sy het egter nie net in atletiek uitgeblink nie, maar was ook ‘n kranige fietsryer. Sy en haar man, lt. Johan Oelofse, wat Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

saam met haar aan alles deelgeneem het om haar te ondersteun, besluit een jaar hulle gaan die bekende Cape Argus-fietsren in die Kaap aanpak. Die reis Kaap toe word met ‘n tandemfiets aangepak en dit word sonder enige begeleidingsvoertuig gedoen. Toe die Argus die oggend begin is hulle onder die duisende, hulle hul tandemfiets. Hulle voltooi die uitmergelende fietsren en eindige 78ste in die afdeling vir tandemfietse.

Sy was ook n kranige motorfietsryer en deurloop n kursus te Swartkop met haar BMW-motofiets en slaag die kursus met sukses. Sy word aangewys as die vrou wat haar motorfiets die beste op die glybaan beheer. So toer die twee die land kruis en dwars deur wat baie moeilike bergpasse soos onder andere die Van Zylspas insluit. Haar vaardigheid met n motorfiets het verskeie mense sprakeloos gelaat. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Haar man vertel: sy word in September 2008 met borskanker gediagnoseer. ‘n Mastektomie word onmiddellik gedoen en sy ontvang chemobehandeling en nog alles wat daarmee gepaardgaan. Na die behandeling is haar kanker in remissie en sy sit haar polisieloopbaan met groot ywer voort” Sy word bevorder na die rang van kolonel en haar kollegas sê by haar was daar nie iets soos opgee nie. Sy werp haar geheel en al in haar werk. “Kol. Magriet het nooit gekla nie, sy was altyd ‘n wonderlike voorbeeld vir haar kollegas, familie en vriende. Sy het die stryd teen borskanker vir almal wat borskanker het, gestry.” Lt. Oelofse vertel verder oor sy vrou wat vir niks teruggestaan het nie. “In 2015 besluit ons om saam met vervroegde pensioen af te tree. Sy was gesond en ons wou so baie dinge saam doen. “Die Here het egter ander planne met ons gehad. Die dag net nadat ons afgetree het, op 1 September 2015 kry sy die skok van haar lewe. Die onkoloog bel haar en sê vir haar die kanker is terug, die keer in haar lewer”. Haar stryd teen die dodelike, vernietigende siekte begin weer van vooraf. Weereens kry die reeks chemo-behandeling haar nie onder nie. Sy bly aktief deur gereeld te stap, te draf en fiets te ry. In 2018 ry sy en haar man die Camino motorfiets uithourit, wat in Italië oor ‘n afstand van 800km gehou word. Sy moet steeds eenkeer per week chemo-inspuitings kry. Die inspuitings dra sy in haar rugsak saam en kry gereeld eenkeer per week haar inspuiting. Onder uiters moeilike omstandighede voltooi hulle die Camino suksesvol. ‘n kollega som haar lewe so op. “Magriet was ‘n voorbeeld vir oud en jonk. Sy word deur haar seniors en juniors gerespekteer en sal altyd onthou word as ‘n hardwerkende, lojale offisier met n groot liefde vir familie, vriende en kollegas.” Gedurende 2021 verloor sy haar stryd teen kanker. Tydens n roudiens wat by die Weltevrede vakansie-oord in Parys in die Vrystaat gehou is, is daar op gepaste wyse van hierdie dapper en moedige polisievrou afskeid geneem. Die roudiens was iets wat net ‘n ware kampeerder, soos Magriet, kan waardeer,

Rus in Vrede Magriet, ons salueer jou.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

UPCOMING FEMALE SPORT SHOOTER Corie Carter My goal for the next two years is to start participating in league events on the South African Practical Shooting Association (SAPSA) calendar, shoot more and to upgrade to a more competitive pistol. Loyalty, committed, hardworking and dedicated is just a few of the adjectives describing WO Corrie Carter who caught our eye during the recent Inter Forces Practical Pistol Shooting Championship held at Thaba Tshwane. One would make a big mistake if you judge her on her petite posture, thinking she is just another Police woman sitting in an office day after day. Corrie is in fact a new upcoming pistol shooter. She started practical pistol shooting in 2019, also the year she obtained her SAPS Provincial colours in the sport, representing Head Office as the 10th Province. 2020 with Covid basically stopping all competitive sports, she turned her focus to empower herself and successfully completing the SAPS Range Officers’ course presented by Division Human Resources Department. In 2021 when the Disaster Management regulations allowed for it, she was back on the range, participating in as many as possible shooting events. She is a member of the Pretoria Police Practical Shooting Club where she participates on club level. Working at OR Tambo International Airport, a declared National Key Point, qualifies her to participate in the Protection and Security Services National Key Point skills development programme, which is aimed at enhancing firearm handling and operational readiness skills of all Police and Private security officers tasked with securing NKP's. Competition (Northern Gauteng) participating as a Novice. Her team won first place in the female teams’ category. She won first place female novice and first place female overall and was selected for the NKP National Shooting team. NKP Nationals were hosted in Polokwane later that year. Corrie represented Gauteng North at this competition. Her team once again won first place in the female team’s category and she won first place female Novice and first place female overall once more. This resulted in her being chosen for the National NKP team who would be competing in the Inter Forces to follow. Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

On an annual basis, the SAPS, SANDF, NKP and SSA come together to participate in a National event, known as the Inter Forces Championship, where the best of the best of each entity shoot it out on the range to determine who the best shottist are. On 19 July 2022 the SANDF hosted the Inter Forces at Thaba Tshwane. Corrie represented the NKP in the woman’s Presidents Shield category and as an individual shooter. At the end of the Championship, she walked away with the third place Ladies handgun event, her team won second place in the lady’s teams rifle shooting event and first place Ladies Team handgun event, all in the Presidents Shield category. Her participation at this event earned her National Key Points National colours which was bestowed on her at the prise giving event. Asking her what it takes to achieve this much in such a short period of time she indicated commitment and dedication. "Ammunition that is not freely available and the cost to reload ammunition, makes it very difficult to practice as often as one would like to. So, you have to turn to alternatives such as dry fire and laser ammunition." “I also attended two master classes with current IPSC National team member (Capt. Albert Wessels) who will be representing South Africa at the World Championship in Thailand later this year. These classes are essential to lay a solid foundation and to master the fundamentals of pistol shooting, something that I can highly recommend”. "I believe Practical Pistol Shooting will give me the edge and confidence to use my firearm effectively in the operational environment, should it come to it one day.” “I want to encourage SAPS ladies to start participating. I was scared and unsure when I went to the range the first time. The ladies welcomed me and was friendly and supportive from day one. Still are.” Police officers who want to take up the sport can contact the different Police Practical Pistol Shooting Clubs in their provinces or contact the following members for advice where to join a police club:

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

NONGQAI TRUST | IT 002701/2018(T)

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

THANK YOU! | DANKIE!

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

MY SPRINGBOK SKIETLOOPBAAN-SPOORWEGPOLISIE Emberentia Williamson en Sarie van Niekerk Van “toevallige skut” tot Springbokskut! Dit is hoe die uitstekende skietloopbaan van die destydse jong konstabeltjie in die toe spoorwegpolisie en later as lid van die SuidAfrikaanse Polisiemag en -diens beskryf kan word. ‘n Loopbaan vol hoogtepunte. Haar skietloopbaan is een wat eintlik terloops begin het. Die SuidAfrikaanse Spoorwegpolisie, waarvan sy destyds lid was, het laat in 1976 skielik besluit dat ‘n vrouespan van vier lede die twaalf manlike skuts na die Nasionale Diensskietkampioenskappe wat gedurende September 1977 sou plaasvind, moes vergesel. Uit elk van die destydse provinsies, Kaap, Vrystaat, Natal en Transvaal, is verskeie polisievroue genomineer om hul vernuf op die skietbaan te gaan beproef. Daarna sou die tien beste vroueskuts in Pretoria aan verdere uitdunne deelneem waaruit die vier beste skuts genomineer sou word om aan die Diensskietkampioenskappe deel te neem.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Uit die bloute nader kapt. Kemp van die Pretoriastasie, waar sy destyds gestasioneer was, haar gevra of sy kan skiet. “Ja, ek kan skiet, maar stel nie juis belang om aan die skietkampioenskappe deel te neem nie.” Dit is net waar sy vinnig reggehelp word en meegedeel is dat sy nie ‘n keuse in die saak het nie. Hendriette, haar jonger suster, ook gestasioneer by Pretoriastasie. word volgende genader. Gelukkig vir haar het sy darem ondervinding en ervaring met die diensgeweer gehad, aangesien sy na matriek vir ‘n jaar weermag opleiding ondergaan het. Daar het sy boonop ‘n skerpskutbalkie verwerf het wat sy met trots gedra het. Emberentia en sus is toe twee van die tien vroue wat gekies is om aan die uitdunne deel te neem. Met ‘n sus wat reeds die ondervinding van ‘n FN-geweer (R1-geweer, ook die diensgeweer), gehad het, kon sy die ander dames baie kon leer Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

van die geweer. Maar die eie ego het ook ‘n rol gespeel en Emberentia het gedink dat sy net so goed as sus kon skiet en het die uitdaging aan haarself. gestel So het die skietgogga haar gebyt. Skielik het sy intens in ‘n skietloopbaan belanggestel. Uit die span van tien vroueskuts is Emberentia Williamson, haar suster Hendriette, Marie Oosthuizen (al drie van Pretoria) en Elsa du Toit, van Bloemfontein, ná die uitdunne gekies om in September 1977 aan die Nasionale Diensskietkampioenskappe te gaan deel neem. Hulle was die eerste vrouespan van die spoorwegpolisie wat aan die kampioenskappe deel te neem. Min het hulle besef dat hulle eintlik nog niks weet van skietkuns af nie. Hulle sou nog baie dinge moes leer. Emberentia vertel: Ek het baie gou die skietkuns bemeester en is alreeds in 1978 opgeneem in ‘n gekombineerde vrouespan van vier lede om die destydse Rhodesië (Zimbabwe) te gaan deelneem” In 1979 het sy toe haar Springbokkleure vir Diensskiet verwerf. Bykans 50 jaar na hierdie skielike verandering in haar lewe vertel sy “jong ek was darem geweldig trots op die prestasie aangesien ek nou op gelyke voet met die manne moes meeding. Daardie jaar het ek sesde geëindig onder die 640 skuts wat deelgeneem het.” In 1980 het sy besluit om haar loopbaan in die skietkuns uit te brei en sy neem deel aan die ,22kleingeweerskietkampioenskappe. In 1981 breek een van die trotste oomblikke in haar skietloopbaan aan, toe sy met die Staatspresidentstoekenning vereer is. Kort Hierna, in 1982 verwerf sy boonop haar Springbokkleure vir kleingeweerskiet. Hierdie prestasie het van haar die eerste persoon in die Suid-Afrikaanse Spoorwegpolisie gemaak wat dubbele Springbokkleure verwerf het. Die prestasie het ook veroorsaak dat sy in die skerpskutterskorps van die spoorwegpolisie se taakmag opgeneem is. Sy moes natuurlik eers die psigometriese toetse ondergaan om te kon vasstel of sy wel sal kan aanpas in die taak en spesifiek as ‘n skerpskutter.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Met die Seychelle kapingsdrama waar wyle Mike Hoare en sy troepie gepoog het om ‘n staatsgreep in die Seychelle uit te voer om die regering omver te gooi, was Emberentia deel van die taakspan skerpskutters wat die vliegtuig omsingel het na die mislukte kaping. “Ek onthou baie goed ek was met eksamenverlof toe hulle my in die middel van die nag bel en sê ek moet dadelik kom aantree. Haar lewe het nou drasties verander. Die Spoorwegpolisie het haar gelukkig baie goed ondersteun. Sy moes Hierna dikwels na die ander provinsies reis om skietopleiding aan te bied. Om ander vroue te inspireer om aan die sport te begin deelneem het sy, in samewerking met brig. Majuba Oosthuizen, ‘n boek oor basiese skietbeginsels, “Mik vir Groen en Goud” saamgestel. Sy was in 1979, 1982, 1983 en 1985 die spoorwegpolisie se sportvrou van die jaar. Met die amalgamasie van die spoorwegpolisie met die toe Suid-Afrikaanse Polisiemag in 1986 is sy by die sportafdeling van die polisie as organiseerder van diensgeweer en kleingeweer aangestel. “Hoewel my skietloopbaan hierna ‘n bietjie afgeskaal het, het ek gesorg dat die Suid-Afrikaanse Polisie se kleingeweer span in 1987, vir die eerste keer sedert 1967, weer die interprovinsiale kampioenskap gewen het. Daarna het die polisie dan ook die kampioenskap jaarliks gewen tot en met 1992. Vele springbokke is oor die jare uit die polisieskietspan gekies”. Sy was ook sekretaresse van die Suid-Afrikaanse kleingeweer vereniging asook die Pretoria Polisie kleingeweer vereniging vanaf 1986 tot en met 1991, sowel as van die Suid-Afrikaanse Polisie diensskietvereniging vanaf 1986 tot en met 1990. Sy is in 1990 na die Pretoria Wes polisiestasie verplaas waar sy as tweede in bevel van die stasie gewerk het. Polisiëring het toe al meer van haar tyd in beslag geneem, met die gevolg skiet ‘n minderwaardige rol begin speel het. Sedert 1992 het sy meerendeels aan kleingeweer ligase n een of twee provinsiale byeenkomste deelgeneem. Dit wat van Emberentia ‘n Springbokskut gemaak het, het vir die eerste vier dames van die destydse Spoorwegpolisie wat aan die Inter-magte skietkampioenskappe deelgeneem het, vir die spanne as ‘n groot grap begin.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Nog een van die destydse lede van die span Elsa Strydom vertel: Die dag toe daar aangekondig is dat dames ook ‘n span na die 1976-kampioenskappe moet stuur, het niemand van ons aangebied om te gaan nie. Dit is toe waar ons die bal mooi netjies mis geslaan het. Hulle het nie vrywilligers gesoek nie, daar is doodeenvoudig vir vier van ons gesê, jy gaan, jy gaan, jy gaan en jy gaan. Nie een van ons veel geweet van skyfskiet af nie Slegs een van die vier, Henriette, wat ook die jongste lid van die span was, het ondervinding van die FN-geweer gehad. Sy was die vorige jaar in die weermag vir haar een jaar weermagopleiding. Vir die ander drie was dit totaal ‘n nuwe ondervinding gewees.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Hulle het vinnige ‘n kursus by die spoorwegkollege gedoen voordat hulle na die kampioenskappe moes vertrek. “Ons het gelukkig die geweer baie vinnig bemeester, maar van kompetisie skiet het ons net mooi niks geweet nie,” sê Elsa Strydom oor die hele aangeleentheid. “Ons het nie eers geweet hoe om die geweer in winderige toestande in te stel nie of hoe om die teleskoop in te stel afhangende van hoe die wind gewaai het. Lede van ander spanne het ons gehelp daarmee. Party dae het die wind in Bloemfontein so erg gewaai dat mens omtrent nie eers behoorlik kon sien tot waar ons moes skiet nie.” Die dae was ysig koud gewees, maar die ondervinding was ongelooflik gewees. Ons het dit regtig baie genie ten eintlik groot pret gehad. Ons het saans lekker gekuier saam met van die ander deelnemers. Dit was vir ons ‘n geweldige verrassing toe ons naam as wenners van die trofee vir die FNgeweerskiet het. Daardie oomblik toe ons hoor ons het gewen, was fantasties gewees, dit was so ‘n groot oomblik gewees. Dit het behoorlik gevoel of ons op ‘n wolk rondgesweef het.

Drie lede van die heel eerste Spoorweg magte skietspan wat teen almal se verwagting in toe sommer met die eerste probeerslag in 1977 eerste plek verower het. Baie jare later!

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Hierdie spannetjie wat aanvanklik gedink het, die hele skietery is ‘n grap en ‘n week vakansie, het tot almal se verbasings die pryse ingeryg. Hulle het nege medaljes gewen waaronder sewe saam geneem huistoe. Ons vier het sulke groot vriende geword, ons is vandag nog vriende. Nadat ek in 1078 getroud is het my en Henriette se kinders saamgespeel toe hulle kleiner was. Henriette het my kinders opgepas toe ek vir my sersanteksamens gestudeer het. Na my troue was daar nie meer tyd vir skyfskiet nie. Bietjie skietagtergrond in die algemeen. Skyfskiet is ongetwyfeld een van die oudste Suid-Afrikaanse sportsoorte wat op ‘n georganiseerde grondslag beoefen word. Reeds in Augustus 1686 is ‘n instruksie deur die Kasteel in Kaapstad uitgereik waarin die reëls en regulasies van ‘n skietkompetisie wat van 1 tot 14 Oktober 1868 in Stellenbosch moes plaasvind, uiteengesit is. Dit is die eerste verwysing na ‘n georganiseerde sportgeleentheid in Suid-Afrika. Oorspronklik kom hierdie sport uit Europa waar papegaaie, ganse en moontlik voëls gedurende die Middeleeue as teikens vir skietgeleenthede op plattelandse kermisse voor geweerlope beland het. Klaarblyklik het Goewerneur Simon van der Stel hierdie tradisie in gedagte gehad toe hy “papegaij” ingestel het as die teiken vir die eerste skietwedstryde en waaraan die meeste vryburgers deelgeneem het. Sedertdien het die skietsport bly voortlewe, maar het deurlopend beter georganiseerd geraak. Vroeg in die twintigste eeu is die Suid-Afrikaanse Nasionale Skietvereniging in die lewe geroep om skietkompetisies op ‘n nasionale grondslag te organiseer en beheer. Hierdie vereniging het hom slegs beywer om die skietsport met die standaard skyfskietgeweer te bevorder, gevolglik het ander instansies wat die skietkuns met ander wapens beoefen het mettertyd eie nasionale verenigings in die lewe geroep en vandag word elke skiet soort deur sy eie vereniging beheer. In die tydperk van die bestaan van die Suid-Afrikaanse Polisie tot kort voor die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in 1939 was .303- en rewolwerskiet die hoof items in hierdie sportsoort en het die polisieskuts elke jaar vanaf 1924 tot 1939 aan die Nongqai-kompetisie deelgeneem. Hierdie kampioenskap het gefokus op die uitsluitlike gebruik van die.303-geweer en rewolwers wat onder diensvoorwaardes moes geskied, met ander woorde slegs diensgewere kon gebruik word sonder die hulp van gaatjie-visiere. Vanaf ongeveer die jaar 1936/37 het langs die ,303- skiet ook .22-skiet ontwikkel wat met verloop van tyd ‘n werklike kuns geraak het. Omdat wapenvaardigheid en landsveiligheid sinoniem is, is lede van die Suid-Afrikaanse Weermag, die Suid-Afrikaanse Polisie en Departement van Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Gevangenisse aangemoedig om die skietkuns te bemeester en op alle vlakke aan skietkompetisies deel te neem. Die Spoorwegpolisie wou graag dieselfde vergunning vir sy lede verkry, maar die Departement van Vervoer het ongelukkig nie sy weg oopgesien om aan ‘n klein groepie dienare ‘n vergunning te verleen waarvan die meerderheid spoorwegdienare uitgesluit wou wees. In 1948 het die kleingeweerskietvereniging tot stand gekom en die eerste Bisley is in Oktober 1949 gehou. Dit was ‘n geskiedkundige gebeurtenis toe die eerste amptelike afgevaardigde in 1952 na die Olimpiese Spele in Helsinki gestuur is. Ook in 1948 het die kommissaris van die spoorwegpolisie egter ‘n vergunning van die weermag verkry dat spoorwegpolisielede as ere-lede van kommando’s kon registreer en as sulks dan aan skietkompetisies kon deelneem, maar aangesien sodanige deelname onder die vaandels van die kommando’s moes geskiet het weinig van die lede van die vergunning gebruik gemaak. Dieselfde jaar het die kommissaris van die spoorwegpolisie om ook ‘n aantal .22 skyfskietgewere aangekoop en aan afdelings beskikbaar gestel. Die gedagte was dat lede op inter-posvlak sou kompeteer en mettertyd ook op inter-afdelingsvlak, dog die kompetisies sou nie amptelik wees nie. In 1948 het die kleingeweerskietvereniging tot stand gekom en die eerste Bisley is in Oktober 1949 gehou. Dit was ‘n geskiedkundige gebeurtenis toe die eerste amptelike afgevaardigde in 1952 na die Olimpiese Spele in Helsinki gestuur is. In 1948 het die kommissaris van die spoorwegpolisie egter ‘n vergunning van die weermag verkry dat die spoorwegpolisielede as ere lede van kommando’s kon registreer en as sulks dan aan skietkompetisies kon deelneem, maar aangesien sodanige deelname onder die vaandels van die kommando’s moes geskied van die vergunning gebruik gemaak. Dieselfde jaar het die kommissaris van die spoorwegpolisie ook ‘n aantal .22-skyfskietgewere aangekoop en aan die afdelings beskikbaar gestel. Die gedagte was dat lede op inter-posvlak sou kompeteer en mettertyd ook op inter-afdelingsvlak, dog die kompetisies sou nie amptelik wees nie. Die reëling het by ‘n aantal afdelings entoesiastiese reaksie ontlok en binne die bestek van drie jaar is pragtige prestasies van uitstaande gehalte gelewer. Omstreeks 1956/57 het die Suid-Afrikaanse Spoorwegpolisiepersoneelvereniging ‘n beker geskenk waarvoor daar op tussen-afdelingsvlak en volgens die posligastelsel gekompeteer moes word. Die vereniging het ook die reëls opgetrek, maar ongelukkig heelwat skuiwergate gelaat wat deur

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

sommige spanne uitgebuit is. Ontevredenheid en onenigheid was spoedig aan die orde van die dag en dié kompetisie het nog dieselfde jaar ‘n natuurlike dood gesterf. Op 16 Oktober 1974 is die Suid-Afrikaanse Diensskietvereniging as ‘n sport in Suid-Afrika gestig en as sulks by die Suid-Afrikaanse Sportfederasie geaffilieer. Die kwessie van deelname deur die spoorwegpolisie is weereens met die bestuur van vervoerdienste opgeneem en magtiging is eers in 1976 verleen dat hulle op ‘n beperkte skaal kan deelneem.

WAT ‘N HOOGTEPUNT TOE EK DIE DAG OFFISIER GEWORD HET Maj. Genl. Jenny Fourie Een van my hoogtepunte in my polisieloopbaan was in 1990 toe ek ‘n offisier geword het. Ek glo dit was ‘n groot oomblik vir al ons kursusgangers daar op die paradegrond toe ons luitenantsrange simbolies op ons skouers geplaas was. Daar was geen droog oog op die parade nie, selfs die polisiemanne het hardop gesnik. Die blydskap en trotsheid van elke kursusganger was onbeskryflik. Jennie heel links saam met vriende en familie Nadat ek my Nasionale Diploma in Polisie Administrasie in 1989 suksesvol verwerf het, was ek genomineer om die kandidaatoffisierskursus (KO-kursus) in 1990 te Paarl by te woon. Dit was ook die eerste KO-kursus wat te Paarl aangebied was, asook die eerste wat deur alle rasse verteenwoordig was. Dit was ook die eerste keer in die polisiegeskiedenis dat so ‘n groot KO- kursus aangebied was. Ons was in vyf klasse in gedeel. Die uniformlede was in vier klasse op verdeel en die vyfde klas het bestaan uit die speurtak- en spesiale eenhede se lede. Ek en brig. Dorothy Adonis (Dottie) was ook die enigste nie-wit polisievroue wat die kursus bygewoon het. Geskiedenis was dus deur ons gemaak deurdat ons die eerste nie-wit vroue offisiere in die land geword het, (wat deur al die range gegaan het) nadat ons die kandidaatoffisierskursus suksesvol voltooi het. Ons plaaslike koerante het baie belang gestel in ons vordering in ons polisieloopbane wat ook ‘n motivering vir baie ander polisievroue was, om ook

aan polisie-

eksamens deel te neem en nie te wag vir vry bevordering nie. Destyds om tot ‘n offisier in die polisie te bevorder te word, moes ons eers die KO- kursus suksesvol voltooi het. Die keuringsproses was ook streng. Die applikant moes van onbesproke karakter wees, moes geen kriminele of departementele oortredings teen hul gehad het nie. Ons moes ook psigometriese toetse aflê. Tydens die kursus kon ons terug na ons standplaas gestuur word indien ons enige van ons weeklikse eksamens gedruip het of ons aan enige wangedrag tydens die kursus skuldig gemaak het. Die spanning was hoog en ons kursusgangers was gefokus om net ons beste Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

te lewer om die kursus suksesvol te voltooi. Om ons geskiktheid en waardigheid om ‘n offisier te wees

vas te stel, was daar individueel met ons onderhoude gevoer deur ‘n paneel wat net uit

generaals bestaan het. Dit was eerlikwaar nie maklik om destyds ‘n offisier te word nie. Na die kursus was ek volleerd en kon met die selfvertroue my loopbaan met trots as offisier aanpak.

• Ek en Dottie se loopbane Destyds was dit moeilik vir die nie-wit vroue om deel van die polisie te word. Uit duisende applikante was slegs agtien vroue per semester gekies wat as studente opgelei was. Die keuringsproses was dus baie streng. Dit was dus vir my en Dottie ‘n voorreg om ‘n lid van die polisie te wees en ten spyte van al die uitdagings wat ons op hierdie pad moes trotseer het, glo ek dat ons die reis suksesvol afglê het. Jenny(kortliks) Op 19 Julie 1982 was ek te Bishop Lavis Opleidingskollege

deur

brig.

Duveen

Botha

ingesweer. Nadat ek my basiese opleiding voltooi het, was ek te Gelvandale polisiestasie in Port Elizabeth geplaas. Ek was aangestel as ondersoeken navrae klerk waar ek alles van ‘n dossier en die vloei daarvan geleer het. Op 1 Augustus 1984 was ek na die rang van sersant bevorder nadat ek aan die polisie-eksamens deelgeneem het. Toe onluste destyds in die Oos-Kaap geweldig toegeneem het en met die ongereelde dienste wat ek moes verrig het, het ek weer boeke opgeneem toe dit weer rustiger geword het. Op 1 Julie 1988 was ek na die rang van adjudantoffisier bevorder. Terwyl ek te Gelvandale polisiestasie was, was ek blootgestel aan alle fasette van polisiewerksaamhede. Gelvandale polisiestasie was destyds beskou as die universiteit (die leerskool) van die polisie in die Oos-Kaap

Alles, positief of

negatief wat ooit in die polisie plaasgevind het, het ons op Gelvandale mee te doen gehad. Op 1 November 1989 was ek na die distrikskantoor verplaas. Ek het my Nasionale Diploma (Polisie Administrasie) verwerf en aansoek gedoen om die kandidaat-offisierskursus by te woon. Ek was genomineer vir die kursus wat ek vanaf April tot Julie 1990 bygewoon het. Op 1 Julie 1990 was ek bevorder tot die rang van luitenant en na Bethelsdorp polisiestasie in Port Elizabeth verplaas. In Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Januarie 1992 het ek die bevelvoerder van die ondersoeken navrae eenheid geword. Op 1 Julie 1992 was ek bevorder tot die rang van kaptein. Op 1 Augustus 1992 het ek as tweede in bevel by die Bethelsdorp speurtak begin nadat die ondersoeken navrae eenhede en speurtakke saamgesmelt het. Dit was vir my ‘n groot oomblik omdat ek altyd ‘n speurder wou wees. Al moet ek dit self noem, het ek goed gedoen by die speurtak en kon my waarlik uitleef in my werk. Volgens ons destydse distrikspeurhoof was ek ook die eerste vroue-offisier van kleur in die Oos-Kaap wat by ‘n speurtak werksaam was. Op 1 Julie 1994 was ek na die rang van majoor bevorder en in Januarie 1995 het ek die junior bestuursontwikkelingskursus

(Majoorskursus)

bygewoon. Na die eerste demokratiese verkiesing soos almal weet, het daar baie veranderings in die polisie plaasgevind. Elf polisie agentskappe in Suid Afrika het een polisiediens geword, naamlik die Suid-Afrikaanse Polisie Diens. Die polisievlag, wapen, kentekens, range, en uniform was van die veranderings wat plaasgevind het. Met die nuwe rangstruktuur, het die luitenantsrang

weggeval en alle luitenante het

kapteins geword. Die luitenant-kolonel- en majoorsrang het na superintendent verander. My man, wat ‘n luitenant-kolonel was en ek ‘n majoor was, het dus dieselfde rang beklee. Nadat poste vir senioroffisiere landswyd geadverteer was, het ek oral aansoek gedoen vir speurdersposte. In die Noord-Kaap was ek gekortlys vir twee poste. Ek was een van ses applikante wat aanbeveel was vir die pos by die provinsiale anti-korrupsie eenheid. Ek moes vinnig aansoek doen om ‘n sekerheidsklaring, daarna het ons ses applikante vir onderhoude en psigometriese toetse na Pretoria gegaan om ons geskiktheid vir die pos vas te stel. Ek was geskik gevind en was in kennis gestel dat ek vanaf op 1 Desember 1995 aangestel is as tweede in bevel by die provinsiale anti-korrupsie eenheid in die Noord-Kaap as senior-superintendent (kolonel). Die Anti-korrupsie eenheid was ‘n nuwe eenheid wat in al nege provinsies van die grond af gestig moes word. Die doel van die eenheid was om korrupsie of verwante sake binne die polisie te voorkom, en te ondersoek.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

Ek en my bevelvoerder het dieselfde rang beklee en ek het aangebied om die operasionele deel (ondersoek) van die eenheid te hanteer. Dit was vir my belangrik want dit sou my die geleentheid bied om my kennis in die ondersoek van misdaad in die praktyk te toets asook om myself as ‘n volwaardige speurder te bewys. By hierdie eenheid het ek bewys dat wat jy ookal aanpak met die nodige passie, deursettingsvermoë, doelgerigtheid en spanwerk, alles enigiets moontlik is. Ek en my span het baie suksesse behaal en ek was ook die ondersoekbeampte van een van die grootste sake wat by die eenheid aangemeld was. Getuigskrifte, selfs van die verdediging kan van ons suksesse getuig. Op 1 April 1999 was ek bevorder na die rang van direkteur (brigadier) en geplaas by die provinsiale misdaadvoorkomingskantoor as tweede in bevel. Ek het dus die eerste vroue-brigadier in die NoordKaap geword. Die pos van die provinsiale hoof: inspektoraat het vakant geword en ek het daarvoor vir ‘n laterale oorplasing aansoek gedoen. Nadat ek vir ‘n jaar as hoof daar waargeneem het, was ek op 1 Mei 2002 permanent aangestel. Die pos van die provinsiale hoof: inspektoraat was in 2016 opgegradeer, geadverteer en ek het daarvoor aansoek gedoen. Ek was gekortlys en vir onderhoude in Pretoria opgeroep. Op 1 September 2016 was ek bevorder tot die rang van generaal-majoor. Ek was vir agtien jaar die provinsiale hoof inspektoraat totdat ek in Maart 2020 na 37 jaar en 8 maande diens besluit het om die tuig neer te lê en met vervroegde pensioen af te tree. Alhoewel ek vele uitdagings in my loopbaan trotseer het, sou ek dit vir geen ander beroep wou verruil nie. Wat belangrik was, is dat ek my beroep as ‘n roeping beskou het en my interne kliënte (my mede kollegas) en eksterne kliënte (die gemeenskap) met die nodige respek, menslikheid en deernis kon dien. Eerstens wil ek ons Hemelse Vader bedank want sonder Sy genade, sou ek geensins die eindpaal gehaal het nie. Ook al die dank en eer aan Hom vir die seëninge en wysheid sodat ek my loopbaan beginselvas, met eerlikheid, integriteit en trots kon afsluit. Dan was daar my man, Dennis Fourie, wat my deurgaans ondersteun en gemotiveer het in ons 37 jaar van getroude lewe. Ek moet sê dat hy vir my ‘n regte steunpilaar was! Hy was ook ‘n offisier in die polisiediens en het as ‘n brigadier in Januarie 2016 met vervroegde pensioen afgetree. Uit ons huwelik is vier kinders gebore naamlik, Annilee, Amber, Aimee en ‘n seun, Aiden. My twee oudste dogters is getroud en het ons geseën met ses kleinkinders. (drie elk) Nie om enigeen uit te sonder nie, wil ek ook my waardering aan al my oud-kollegas wie ek op my reispad in polisie ontmoet het, vir die kameraadskap en die rol wat hulle in my lewe gespeel het, opreg bedank. Hulle was waarlik engele, asof ons liewe Vader hulle na my gestuur het. Ek het hulle sommer “Jenny’s Angels” genoem.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

•

Dottie se storie (kortliks) Dit was altyd my droom om eendag ‘n polisievrou te word. Om deel van die polisie te wees, het ek in 1980 as administratiewe klerk by die Macassarpolisiestasie aangesluit. Toe die polisie hul deure in 1981 vir bruinvroue oopmaak het, het ek my droom sien bewaarheid word. Ek het drie keer aansoek gedoen om ‘n polisievrou te word, maar my aansoeke was onsuksesvol. Die keuring van polisievroue was baie streng en het nie aan die vereiste gewig en lengte voldoen nie. Met my vierde probeerslag, was my aansoek suksesvol. Ek was oorstelp van blydskap en het myself belowe dat ek alles gaan ingesit om ‘n sukses van my loopbaan te maak. Vanaf Januarie 1983 tot Junie 1983 het ek my basiese

opleiding

Bishop

Lavis

opleidingskollege voltooi. Ek was ook as die beste student aangewys en die toekenning daarvoor ontvang. Na my basiese opleiding was ek weer by Macassar polisiestasie geplaas. In 1985 was ek na die rang van sersant bevorder en in 1987 na die rang van adjudantoffisier. Ek was ook gedurende hierdie tydperk as die beste polisievrou in die Stellenbosch-distrik gekies. Nadat ek my Nasionale Diploma in Polisie-Administrasie verwerf het, het ek aansoek gedoen om die kandidaat-offisierskursus by te woon. In 1990 het ek die kandidaatoffisierskursus te Paarl bygewoon nadat ek daarvoor genomineer was. Ek het die kursus suksesvol voltooi en, was ek vanaf 1 Julie1990 bevorder na die rang van luitenant. Ek was een van twee bruin polisievroue wat die eerste nie-wit offisiere in die land geword het. Ek was as stasiebevelvoerder te Macassar geplaas en het ook die eerste nie-wit vroue stasiebevelvoerder in die olisie geword. Terwyl ek die stasiebevelvoerder te Macassar polisiestasie was, was ek op 1 Julie 1992 na die rang van kaptein bevorder en op 1 Julie 1994 na die rang van majoor. Die pos vir die Misdaadvoorkomingshoof te Kuilsrivier was vakant en het ek daarvoor aansoek gedoen en was gekortlys vir die pos. In 1996 was ek aangestel in die pos en bevorder na die rang van senior-superintendent (kolonel). Toe die stasiebevelvoerders pos te Kuilsrivier vakant geword Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

het, het ek daarvoor aansoek gedoen. In 1999 was ek aangestel as die stasiebevelvoerder en bevorder na die rang van direkteur (brigadier). Ek was ook die eerste nie-wit vroue direkteur (brigadier) in die Wes-Kaap. In die jaar 2000, was ek verplaas en aangestel as die adjunk-areakommissaris, vir ondersteuningsdienste in die Oos-Metropool-gebied. In 2004 was ek weereens verplaas en as die adjunk-areakommissaris vir ondersteuningsdienste in die Boland aangestel. In 2006 het herstrukturering in die polisie weer plaasgevind, en ek was na Lingelethu-Wes in Khaylitsha as stasiebevelvoerder verplaas. In my tyd as stasiebevelvoerder, was die stasie as die beste gemeenskap polisie-oriënterings stasie in die Wes-Kaap aangewys en het die Saambou banktoekenning ontvang. In 2009 was ek verplaas as die gebiedshoof (Cluster Commander) in Delf. Die Delf-gebied was ‘n gebied waar ek met alles te doen gehad het. Dit was van bendegeweld, taxi geweld, proteste. geweld teen uitlanders en, en, en. Die Delfstasie was in chaos. Dit het bloed, sweet, trane en al my bestuursvernuf gekos om die stasie weer op standaard te bring. Na herstrukturering in 2013 was ek na die Winelands gebied as gebiedshoof verplaas. My plasing in die gebied was die beste ooit en kon ek my polisie loopbaan op ‘n baie hoe noot afsluit. In Mei 2014 het ek op die ouderdom sestig jaar met pensioen afgetree. My droom as polisievrou het ek vervul en dit met passie uitgeleef. Dit was nie altyd maklik nie, maar ek moet se vir my was die positiewe gebeurtenisse van meer belang as die negatiewe uitdagings wat ek in my loopbaan ondervind het. Ter afsluiting wil ek na my gunsteling aanhaling verwys waarvolgens ek my loopbaan en leefwyse baseer het, deur Martin Luther King (junior)is soos volg: “Not everybody can be famous, but everybody can be great, as greatness is determined by the quality service you give to your community.” Wat van belang was, ongeag die rang wat ek beklee het, was net om die beste diens aan die gemeenskap en die organisasie te lewer. Ek is getroud met Andre Adonis, wat ook in diens van die polisie was. Andre het in 2016 met pensioen gegaan, met die rang van luitenant-kolonel. Ons het drie dogters, (Gizzelle, Rowena, en Chandre), en drie kleinkinders, wat ons net vreugde bring. My jongste dogter het in Mei 2020 na Nieu-Seeland geïmmigreer. Ek en Andre is lief om te onthaal en in Suid-Afrika te toer. Andre het nie ‘n behoefte om aan oorsese reise deel te neem nie, maar moontlik sal ons nog Nieu-Seeland toe gaan as die verlange na ons jongste dogter te groot word.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

VAARWEL KOL. LENA SLABBERT Sarie van Niekerk Kol. Lena Slabbert, die bekende kolonel van Aliwal Noord en Dordrecht het op 24 Julie haar stryd met langdurige asma, latere emfiseem en ook longinfeksie verloor. Sy is in die hospitaal oorlede waar sy sowat drie weke voor haar afsterwe die laaste keer in die hospitaal beland waar sy ‘n paar dae voor haar afsterwe in ‘n koma verval het. Haar een seun Werner wat in Australië woon en werk, kon volgens sy pa, kol. Sieg Slabbert gelukkig net betyds in die land aanland om haar te groet voor sy in die koma verval het, maar hy moes weer terug haar Australië toe voor haar dood. Die ander seun Francois kon nie betyds hier aankom om te groet voor sy ma oorlede is nie. Sy het in 1977 by die polisie aangesluit en was in die tweede semester haar opleiding gehad. Sy is daarna uitgeplaas na Aliwal-Noord waar sy ook as studentkonstabel gewerk en haar toekomstige man ontmoet het. Die egpaar is op 24 Junie 1978 getroud. Sy het in 2018 afgetree en was van plan “om alles te doen wat sy nooit gedoen gekry het nie”.

Kol. Lena Slabbert kort voor haar dood in die hospitaal. Sieg, wat na sy aftrede in 2010 as geregistreerde ereveldwagter by San Parke in die Kruger Wildtuin gewerk het, sê haar asma het die laaste twee jaar begin erger raak “en om alles te kroon toe is sy ook nog met emfiseem geïdentifiseer en dit vyf jaar nadat sy opgehou rook het.” Die spesialis wat haar toe behandel het is in die Covid tyd aan die siekte dood, wat vir haar ‘n geweldige skok was. “Eienaardig genoeg so vyf dae voor haar dood het sy tekens van beterskap getoon maar toe twee dae later in die koma verval”. Die egpaar het ook ‘n dogter wat in Pretoria woon. Haar roudiens is deur die polisiekapelaan, Johan Smit waargeneem waarna sy veras is.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

LOFPRYSINGSDIENS Sarie van Niekerk Isabel Kruger, een van ons oudkollegas wat ongelukkig ook die polisie waarwel toegeroep het gesels bietjie oor haarself en die ongelooflike lofprysingsdiens wat onlangs in die NG gemeente Kroonstad-Noord aangebied is.

Sy sê sy het al op ’n baie jong ouderdom begin orrel speel. Sy is ‘n bekende in kerkkringe vir haar orrelspel en word gereeld genooi om saam met ander kunstenaars op te tree in kerke en ander plekke om geestelike musiek te bevorder. Sy speel al 40 jaar orrel.

In hierdie geval wat voor ‘n stampvol kerk plaasgevind het, was Isabel weer agter die orrel. Die groepie het ook verlede jaar ‘n koorfees aangebied waar sy nie net as genooide orrelis opgetree het nie maar ook die manskoor gedirigeer het.

Oor die optrede waarna hier verwys word en die foto’s wat daarmee saamgaan, sê Isabel aan al die kunstenaars wat saam opgetree het: “Dankie vir die uitnodiging en dankie aan my mede-musikante wat die naweek opgeoffer het vir oefen en optrede. Wat ‘n ongelooflike oggend. Julle is stêrmusikante”.

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

100

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

101

BOOKS | BOEKE

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

102

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

103

1984: PLATOON 5 (LADIES), SAP COLLEGE, CHATSWORTH, DURBAN Col Logan Govender

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

104

1990: PLATOON 14 (LADIES), SAP COLLEGE, CHATSWORTH, DURBAN Col Logan Govender

SLOTWOORD Wat ‘n wonderlike voorreg om deel te kon wees van die Polisie en ons dames was werklik ‘n keurkorps! Dames van staal met ‘n fluweelhandskoen en ‘n hart van goud! Ek is ook baie dankbaar vir al die redaksionele steun van my oudkollega, Sarie van Niekerk! Ek is bly om te sien hier is ‘n artikel in, oor die dame-pionier, en doyenne van die SA Polisie, brig Duveen Botha. Dit was vir my ‘n voorreg om saam met haar te werk na haar aftrede. Natuurlik het ek haar gepols vir allerhande anekdote wat sy gelukkig met my gedeel het. Ek kan nie verstaan waarom sy nooit na aftrede nie met die ere-rang van generaal-majoor vereer is nie! Na aftrede was sy as tydelike lid werksaam by die Nodale Punt, Kompol x302. Vandag kan net SAPS dit doen. Dankie vir al die stories en foto’s – saam gaan ons ons polisie-geskiedenis bewaar. Nogmaals dankie aan almal vir jul entoesiasme! Hennie Heymans Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

105

SLOT | END

Women’s Month - Nongqai – Vrouemaand Augustus 2022

106