Donateursmagazine augustus 2015 by Hersenstichting

Bewegingsstoornis aanpakken met hersenstimulatie Beter leren door jongleren Haperende hersenen krijgen een zetje

Erik Scherder:

â&#x20AC;&#x2DC;Beweeg elke dag!â&#x20AC;&#x2122;

Geef om je hersenen

In beweging

Jaargang 13 | nummer 3 | augustus 2015

Altijd in beweging

Mensen zijn beweeglijke typjes. Eigenlijk kunnen we nooit stilzitten, moeten we iets doen. Het liefst de hele dag door. Beweging verbinden we met vooruitgang, verder komen in het leven, de toekomst realiseren. Stilzitten verbinden we met nutteloosheid, apathie, verveling. Wie kijkt naar de geschiedenis van de mens herkent gemakkelijk dit patroon. Intussen blijken er ook nog andere redenen te zijn om te bewegen, gezondheidsredenen! Het is al langer bekend dat bewegen goed is voor je lijf. Sinds wat korter is bekend dat het ook voor de hersenen gezond is. Door bewegen ontstaan in de hersenen meer hersencellen en worden signalen tussen hersencellen beter doorgegeven. Ook leidt het tot betere doorbloeding van de hersenen. Het advies is dan ook elke dag tenminste een half uur matig intensief te bewegen. Het feit dat we niet stilzitten hoeft nog niet te betekenen dat we gezond bewegen. Over hersenen en gezond bewegen weten we helaas lang niet alles. Over de precieze werking van beweging op de hersenen is nog veel onbekend. Zijn alle bewegingen even effectief voor de hersenen, op welke functie van het brein werkt welke beweging het beste, wat is voor hersenpatiënten de beste beweging? Omdat bewegen zo belangrijk is voor de hersenen én je hele lijf, willen we er bij de Hersenstichting achter zien te komen hoe bewegen de hersenen beïnvloedt. Met die kennis kunnen we gezonde hersenen beter gezond houden; en zieke hersenen beter helpen ondersteunen! Binnenkort dus méér hierover. Peter Schoof, directeur Hersenstichting P.S. Ook de Hersenstichting zelf is in beweging! De nieuwe vormgeving van ons donateursmagazine is daar een mooi voorbeeld van. Wat vindt u?

In dit nummer

In beweging

‘We hangen te veel op de bank.’ Volgens professor Scherder zitten jongeren te vaak achter de laptop of aan mobiele telefoon. Niet alleen nadelig voor ons lichaam, het is ook slecht voor onze hersenen.

In beweging

Nieuwe columnist Jan Mulder Hij kreeg een sportief cadeau voor zijn verjaardag.

In beweging

Haperende hersenen krijgen een zetje In het boek Haperende hersenen vertelt Iris Sommer de verhalen van negen patiënten. Door de hersenen een zetje te geven, kunnen we het aanpassingsvermogen van de hersenen optimaal benutten.

14 Broertje zorgt voor zieke zus Een ernstige ziekte zet het gezinsleven onder druk. Broertjes of zusjes kunnen van het ene op het andere moment jonge mantelzorgers worden, zoals Djoshua den Nijs.

In beweging

Beter leren door jongleren Bewegingswetenschapper Esther Hartman onderzoekt de relatie tussen beweging en hoe we informatie verwerven en verwerken. ‘Bewegen in de klas verbetert schoolprestaties.’

In beweging Mensen met hersenletsel hebben levenslang te maken met ernstige gevolgen. Bewegen onder begeleiding is essentieel voor hun herstel.

Meindert van der Weerd traint bij het gecertificeerde Bewegingscentrum Drachten, aangesloten bij Meet me @ the gym – een initiatief van de Hersenstichting en de Edwin van der Sar Foundation in samenwerking met Fit!vak. Echtgenote Dieuwke merkt hoe haar man vooruitgaat: ‘Meindert zit zó veel beter in zijn vel!’ Meindert en Dieuwke in het Bewegingscentrum Drachten. F OTO G R A F I E : P E T R A O U D S H O O R N

Bewegen onder professionele begeleiding

‘Meindert zit zó veel beter in zijn vel’ In 2013 kreeg Meindert (68) een hersenbloeding die pas dagen later werd gediagnosticeerd. De typische symptomen zoals verlammingsverschijnselen had hij niet. Ondanks ziekenhuisopname en een intensieve revalidatieperiode heeft Meindert nog steeds klachten. ‘Hij is snel gedesoriënteerd,’ vertelt Dieuwke. Haar man kan bovendien niet meer goed plannen, heeft afasie* en apraxie**. Meindert was altijd een sportieve man: hij fietste, voetbalde en volleybalde. Dieuwke: ‘Toen ik hoorde dat er op mijn sportschool beweegdeskundigen opgeleid zouden worden voor begeleiding van mensen met NAH (niet-aangeboren hersenletsel, red.), heb ik Meindert meteen aangemeld. Binnenkort komt er een “maatjessysteem”; vrijwilligers worden in de toekomst als buddy ingezet om sporters met NAH naast de professionele begeleiding te ondersteunen.’ Deskundige begeleiding In Bewegingscentrum Drachten maakt Meindert samen met andere mensen met hersenletsel gebruik van verschillende toestellen. Twee keer per week roeit of fietst hij. Of hij sterkt

zijn benen met gewichten. In een prikkelvrije ruimte oefent hij drie kwartier lang onder deskundige begeleiding van een beweegtherapeut. ‘Tijdens het sporten,’ zegt Dieuwke, ‘wordt Meindert constant in de gaten gehouden. Omdat hij als gevolg van zijn hersenletsel niet zelf een toestel kan uitzoeken, krijgt hij ook daarin ondersteuning.’ Meindert en Dieuwke hebben beiden baat bij beweging. ‘Meindert was voordat hij ging bewegen depressief. Hij zat alleen nog op de bank, zonder iets te zeggen. Zijn beperkingen heeft hij nog steeds, maar hij is een veel blijer mens geworden. Bovendien zijn er tijdens het sporten ook andere mensen met NAH, dus hij komt uit zijn isolement, hij heeft contact met lotgenoten. We gaan tijdens de daluren naar de sportschool. Veel mensen met NAH zijn door hun hersenletsel prikkelgevoeliger geworden. Daarom worden de sportlessen op de minder drukke uren ingeroosterd. Soms heeft Meindert geen zin, maar als hij eenmaal op het sportcentrum is, gaat het goed. Na het trainen voelt hij zich fit en krachtig. Meindert is meteen een andere man! Hij praat meer, slaapt beter en is beter gehumeurd.’

Meet me @ the Gym is tot stand gekomen met steun van de Vriendenloterij. Mede dankzij de steun van de loterijspelers voor de Hersenstichting zijn er in Nederland al 43 beweegcentra die een aangepast programma aanbieden. Er is vast één bij u in de buurt. Kijk voor een actueel overzicht op: www.meet-me-at-the-gym.nl

* Afasie: problemen met taal, spreken, lezen en schrijven. ** Apraxie: moeite met meervoudige handelingen, bijvoorbeeld koffie zetten of aankleden.

Augustus 2015

Interessant

Jong blijven & oud worden Marcel Olde Rikkert

Ideeënboek dyscalculie, helpen zit in onze natuur Ludo Cuyvers Kinderen met rekenstoornissen of dyscalculie ervaren thuis en in de klas zo veel problemen dat het volgens Cuyvers hoog tijd wordt dyscalculie tijdig te herkennen en goed te behandelen. Het Ideeënboek dyscalculie, helpen zit in onze natuur is een leesbaar verhaal voor ouders en leerkrachten. Aan bod komen getallenkennis, vraagstukken, hoofdrekenen, cijferen en meten. Voor iedereen die rekenproblemen wil vaststellen en ermee wil oefenen.

Hoe kunnen we oud worden en toch tegelijkertijd jong blijven? Een vraag die iedereen bezighoudt, zeker nu we steeds ouder worden en zo lang mogelijk gezond en gelukkig willen blijven. Hoogleraar Geriatrie prof. dr. Marcel Olde Rikkert neemt ons in Jong blijven & oud worden mee door de verschillende fasen van het leven. Daarnaast geeft hij een aantal praktische tips om onszelf te oefenen in de kunst van het jeugdig ouder worden. Uitgeverij Thoeris, 2015 ISBN: 978-90-722-1994-7, € 19,95

HET SLAPENDE BREIN SLAAP, EEN VOORWAARDE VOOR WELZIJN EN PRESTEREN

Uitgeverij Garant, 2015 ISBN: 978-90-441-3274-8, € 16,90

Het slapende brein Slaap, een voorwaarde voor welzijn en presteren Anton Coenen

In slapen zijn we pas geïnteresseerd als het niet goed meer lukt. Slecht slapen is lastig en vervelend, goed slapen is een voorwaarde voor welzijn en welbevinden. Slaapproblemen vormen een toenemend probleem in onze drukke samenleving. Coenen zet alles over slapen op een rij: wat gebeurt er in het slapende brein? Welke slaapstoornissen zijn er? Wat zijn (bestaande) therapieën? Ook over dromen worden de feiten en fabels onder de loep genomen.

Prof. dr. Anton M.L. Coenen

Brigitte Guido Bindels

Uitgeverij Elikser, 2015 ISBN: 978-90-895-4742-2, € 18,50 4

Brigitte kan niet lopen, staan, recht zitten of praten. Ze is meervoudig complex gehandicapt, kan zelf niet eten of drinken, heeft constante zorg nodig. Vader en auteur Guido Bindels schreef geen tranentrekker, wel een hartverwarmend en bij vlagen humoristisch boek. Een persoonlijk relaas over wat hij en zijn (ex)vrouw meemaakten met bijvoorbeeld instanties als het UWV en de burgerlijke stand. Het boek is eveneens een laagdrempelige kennismaking voor wie onbekend is met het leven met een gehandicapt kind.

Uitgeverij Arko Sports Media BV, 2015 ISBN: 978-90-547-2318-9, € 24,95

De Hersenstichting in 2014 In 2014 gaf de Hersenstichting meer dan € 4,3 miljoen uit aan projecten op het gebied van hersenaandoeningen en net iets meer dan € 750.000 aan projecten ter bevordering van gezonde hersenen. Ook besteedden we bijna € 700.000 aan verbetering van de zorg voor hersenpatiënten. Dus de Hersenstichting besteedde 73,2% van haar uitgaven aan de doelstelling: alles op alles zetten om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen

te genezen en patiëntenzorg te verbeteren. De overige 26,8% is besteed aan fondsenwerving, beheer en administratie. Het CBF-percentage (de kosten van eigen fondsenwerving als percentage van de inkomsten uit eigen fondsenwerving) over 2014 was 24,3%. Meer informatie leest u in het jaarverslag: www.hersenstichting.nl > Over ons > Onze resultaten

Inkomsten 2014

Uitgaven 2014

Hersenweetje Elektrische stimulatie herstelt ruggenmergbeschadiging

www.chronischziek.nl Mensen met een beperking, die van hun leven iets moois weten te maken, hebben de hoofdrol tijdens de Week Chronisch Zieken. De week van 6 t/m 12 november legt zo veel mogelijk verbindingen tussen organisaties en mensen. Ze zien wat er mogelijk is en wat verbeterd kan worden. De Dag van de Mantelzorg op 10 november en de landelijke Verwendag zijn vaste onderdelen. Op de site www.chronischziek.nl vindt u naast tips en informatie allerlei evenemen-

ten die het hele jaar door plaatsvinden. U kunt zich nu al aanmelden voor de week in november. U kunt ook zelf activiteiten aanmelden die bijdragen aan de versterking van de autonomie en de gelijkwaardige maatschappelijke deelname van chronisch zieken. Elke soort activiteit kan meedoen: van congressen, open dagen, bijeenkomsten en informatiestands tot sportevenementen en verwendagen.

Bij mensen van wie het ruggenmerg beschadigd is, worden de prikkels die tot beweging aanzetten niet meer goed doorgegeven aan de ledematen. Onderzoekers willen nu de zenuwen in de ledematen zelf elektrisch stimuleren. In plaats van aansturing vanuit de hersenen, wordt het zo misschien mogelijk dat deze zenuwen de spieren prikkelen tot bewegen, wat weer kan helpen bij het revalidatieproces. Journal of Neurophysiology, 2015

Augustus 2015

In beweging

Toekomstdroom Erik Scherder zou het liefst willen dat heel Nederland in beweging komt. Vooral mensen die nu te weinig actief zijn. â&#x20AC;&#x2DC;Ik hoop dat mensen uit de stoel komen en gaan bewegen. Dat betekent niet dat iedereen naar de sportschool moet of in trainingspak moet gaan hardlopen. Elke vorm van bewegen is goed.â&#x20AC;&#x2122; Lees de hele toekomstdroom van Erik Scherder op www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine

Erik Scherder over de effecten van beweging

‘Zorg dat je elke dag beweegt!’ Bewegen is goed voor de hersenen! Dat is de boodschap van professor Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie aan de VU Amsterdam en hoogleraar bewegingswetenschappen aan de Universiteit Groningen. ‘Zorg dat je elke dag voldoende beweegt.’ Volgens professor Scherder bewegen veel mensen te weinig. Thuis ‘hangen we op de bank’, veel mensen doen zittend werk en veel jongeren zitten urenlang achter de computer, laptop of mobiele telefoon. Voor ons lichaam is dat nadelig omdat overgewicht, hart- en vaatziekten en diabetes kunnen ontstaan, en dat zorgt weer voor meer risico op het krijgen van dementie. Inactiviteit is dus ook slecht voor de hersenen. Activiteit in de hersenen Er gebeurt veel wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van bewegen op de hersenen. Daarbij voeren mensen een activiteit uit of doen ze bijvoorbeeld mee aan een oefenprogramma van enkele maanden. ‘We zien daarna een betere doorbloeding in de hersenen, meer activiteit in bepaalde delen van de hersenen of zelfs dat een hersengebiedje groter wordt,’ vertelt Scherder. ‘Vooral mensen die vanuit een inactief leven gaan bewegen, hebben daar veel baat bij. Als je al actief bent, is het effect van bewegen minder groot. Het is dus niet zo dat nóg meer bewegen nóg meer winst oplevert voor de hersenen.’ Bewegen heeft gunstige effecten op de zogeheten uitvoerende functies van onze hersenen: het vermogen tot initiatief nemen, zaken plannen en regelen, en het beheersen van emoties en impulsen. Allemaal functies die we nodig hebben om zelfstandig te functioneren. Scherder: ‘Je kunt dat bereiken door elke dag minimaal een half uur te bewegen, zoals wandelen of fietsen. Met een actieve leefstijl kun je het risico op een hersenziekte als dementie verlagen. We weten overigens nog niet wat er gebeurt als actieve mensen ineens veel minder gaan bewegen. Wat gebeurt er in de hersenen van iemand die bijvoorbeeld een paar maan-

den in een verpleeghuis moet worden opgenomen? Ik zou het interessant vinden om zo’n studie te doen.’

Het Fitte Brein

Afwisselen Ook bij jongeren zijn studies gedaan naar de effecten van beweging. Zo is het effect gemeten van bijvoorbeeld twintig minuten fietsen na eerst twee uur te hebben gezeten. Dan blijkt dat de hersenen na die activiteit betere prestaties leveren. ‘Kinderen die bijvoorbeeld moeite hebben om zich te concentreren, doen het na zo’n activiteit beter,’ aldus Scherder. ‘Kinderen en jongeren spelen in hun vrije tijd veel computerspellen. Die zijn op zich niet slecht voor de hersenen, maar het is dus wel belangrijk om dat af te wisselen met echte lichamelijke beweging. Want anders kunnen overgewicht en andere lichamelijke klachten ontstaan. Een combinatie van geestelijke en lichamelijke activiteit is ideaal, ook voor de hersenen.’ Voldoende bewegen moet elke dag. Dus zelfs twee keer per week sporten is niet voldoende. Scherder zelf gaat altijd op de fiets naar zijn werk. ‘Dat is een half uur heen en een half uur terug. Maar als je daartussen alleen maar zit, is dat niet gunstig. Zorg dat je tussendoor ook regelmatig beweegt. Dus loop naar je collega toe in plaats van die persoon te bellen. En neem de trap in plaats van de lift. Probeer zo bewust bezig te zijn met voldoende bewegen. En zorg ook dat je niet te dik wordt, dan is bewegen fijner.’

Professor Scherder trekt samen met oud-schaatser Ard Schenk en hersenonderzoeker professor Dick Swaab door het land met hun ‘tour’ Het Fitte Brein, waar heel veel belangstelling voor is. Zij spreken daarbij alle drie vanuit hun eigen kennis en ervaring over bewegen. Deze publiekslezingen worden mogelijk gemaakt door de Hersenstichting, Alzheimer Nederland en de Edwin van der Sar Foundation. Meer informatie: www.hetfittebrein.nl.

Tekst: Kees Vermeer Fotografie: An-Sofie Kesteleyn, HH

Augustus 2015

In beweging

Martin Beudel onderzoekt verfijnde manier van DBS

Bewegingsstoornissen aanpakken met intelligente hersenstimulatie Continue diepe hersenstimulatie betekent bij patiënten met ernstige bewegingsstoornissen een grote vooruitgang. Maar er zijn ook vervelende bijwerkingen. Onderzoeker Martijn Beudel wil met steun van de Hersenstichting de techniek verder verfijnen en alleen elektrisch stimuleren op de momenten dat de bewegingsstoornissen aanwezig zijn.

Tekst: John Ekkelboom Fotografie: Ilco Kemmere 8

Diepe hersenstimulatie is ruim 25 jaar een behandeling voor mensen met ernstige bewegingsstoornissen zoals patiënten met parkinson, een tremor of dystonie (stoornis in de spierspanning). Via gaatjes in de schedel krijgen zij elektroden geïmplanteerd in hersengebieden die de motoriek aansturen. De elektroden geven pulsen af en zijn via onderhuidse draadjes verbonden met een stimulator met batterij die onder het sleutelbeen is geplaatst. De huidige stimulator vuurt continu circa 130 pulsen per seconde af en onderdrukt zo de vervelende symptomen van bewegingsstoornissen. Martijn Beudel, neuroloog-in-opleiding in het Universitair Medisch Centrum Groningen, vertelt dat deze manier van stimuleren effectief is, maar bijwerkingen heeft. ‘Patiënten kunnen spraakproblemen krijgen of juist minder goed gaan bewegen. Het idee is dat continue stimulatie ook de goede hersengolven onderdrukt.’

Column Jan Mulder

De resultaten van de eerste studie zijn zeer bemoedigend. Meerdere parkinsonpatiënten werden direct na de implantatie van elektroden in hun hersenen met deze nieuwe methode gestimuleerd. Eerst zonder medicatie, vervolgens met. ‘Zonder medicatie hoefde slechts 45% van de tijd gestimuleerd te worden, met medicatie was dat nog maar 15%. De behandeling bleek veilig en efficiënt en de patiënten hadden minder bijwerkingen. De stimulatie werkte goed samen met de medicatie. Bovendien was het stroomverbruik een stuk minder, waardoor er minder vaak geopereerd hoefde te worden voor een batterijvervanging.’ Kleinere stimulator Beudel gaat bij zestien patiënten met parkinson en bij acht patiënten met dystonie deze nieuwe methode van stimuleren onderzoeken. ‘Er zijn meerdere bedrijven bezig om deze intelligente stimulatoren te verkleinen, zodat ze geïmplanteerd kunnen worden. We verwachten dat die over drie jaar beschikbaar zijn. Wanneer de stimulatie beter werkt en er minder bijwerkingen zijn, zouden ook meer patiënten baat kunnen hebben bij diepe hersenstimulatie.’

Jan Mulder, voetbalcommentator en voormalig Nederlands voetballer, is ambassadeur voor de Hersenstichting. Afgewisseld met ambassadeur Bart Chabot verzorgt Jan een column.

F OTO G R A F I E TO M V E R B R U G G E N , H H

Hersengolven Beudel heeft samen met wetenschappers uit Oxford en Londen een meer verfijnde, geoptimaliseerde manier van stimuleren onderzocht. Hij vergelijkt het nieuwe type stimulator met een pacemaker die voortdurend naar het hart luistert en alleen elektrische pulsen afgeeft wanneer die nodig zijn. ‘De nieuwe stimulator registreert onafgebroken de hersenactiviteit. Enkele jaren geleden is ontdekt dat traagheid en stijfheid bij parkinson gepaard gaan met de aanwezigheid van bepaalde hersengolven. Als we deze zogenaamde bètagolven continu meten, kunnen we het stimuleren beperken tot de momenten dat die golven aanwezig zijn. Stijfheid en traagheid komen wisselend voor en worden bijvoorbeeld beïnvloed door medicatie, stress en vermoeidheid. Juist vanwege deze wisselingen is deze vorm van stimulatie veelbelovend.’

E-bike Op 4 mei van dit jaar werd ik zeventig. Ik herhaal, vooral voor mezelf, want het is alsof ik notaris Van der Plas uit IJmuiden ben die in 1930 op weg naar de bibliotheek in zijn verstrooidheid een surrealistische tentoonstelling binnenwandelde, zeventig. De letters dansten me voor de ogen. Ik zie er fantastisch uit en voel me inderdaad ook uitstekend. Schitterende man. De lichamelijke bewegingen die ik me dagelijks veroorloof bestaan al veertig jaar uit ontbijten en in de tuin zitten. Het werkt wonderwel. Maar binnenin slibben de aderen misschien dicht en kermt het hart: ‘Doe iets, beweeg en zuig zuurstof op, voordat het te laat is.’ Ik luister niet naar het hart, ik luister naar mijn lichaam en dat functioneert zoals u weet voortreffelijk. Mijn twee zoons kwamen ook op mijn verjaardag en zeiden dat het cadeau in de bestelwagen stond. Een elektrische fiets. De zoontjes grijnsden er vals bij. Echt goed op de pedalen trappen lukt volgens mijn twee lieverds natuurlijk niet meer. Ik heb hulp nodig. E-bike. Ik stapte, in de wetenschap dat deze belediging de volgende dag voorgoed in de schuur gestald zou worden, voor de gein erop en fietste het laantje af. Een genot. De spieren en gewrichten zongen een vrolijk lied en het hart klopte instemmend mee. Ik heb een vriend. Zijn naam is Eddy Merckx. Zeven maal winnaar van Milan-San Remo, vijf Gele Truien, eindeloos veel klassiekers en wereldkampioenschappen op de fiets. Eddy werd 17 juni zeventig. Ik moest een cadeau bedenken voor de grootste wielrenner aller tijden.

Hersenweetje Creatief beroep vermindert kans op parkinson Voordat parkinson zich openbaart vertonen patiënten subtiele gedragsveranderingen, waarschijnlijk veroorzaakt door een laag dopamineniveau. Bij creatief gedrag wordt juist extra dopa-

mine aangemaakt. Oudere mannen met een beroep zoals schilder blijken minder vaak parkinson te hebben. Journal of Neurology, 2015

Augustus 2015

Kom

In beweging

voor de Hersenstichting! Steeds meer enthousiaste mensen komen in beweging om geld in te zamelen voor de Hersenstichting. Hun sponsoracties zijn meer dan alleen geld inzamelen, want zij brengen het werk van de Hersenstichting op een positieve manier onder de aandacht. Aan alle donateurs: hartelijk dank!

Daphne Scholing (derde van links) heeft een hersenaandoening. Ze liep voor de tweede keer de Cascaderun uit. In april liep ze de vijf mijl in 49 minuten en haalde daarmee € 690 op voor de Hersenstichting.

Vier leerlingen van het Andreas College in Katwijk hebben met een veiling geld ingezameld voor de Hersenstichting. Ze haalden het geweldige bedrag op van € 2.765,95!

Ik trap voor mijn pap. Met deze pakkende titel fietste Najoni Kamps twaalf dagen door Nederland. Ze herdacht haar vader die aan een hersentumor overleed en hielp de Hersenstichting met een prachtig eindbedrag van € 2.810.

René Kops kreeg in 2012 een herseninfarct. Hij revalideerde, vocht hard om zo goed mogelijk te herstellen. Uiteindelijk kon hij op 28 maart de halve marathon van Naaldwijk uitlopen. Met zijn actie Van rollator naar hersenloop haalde hij € 1.385 op! Een passie voor zingen combineren met een goed doel. Het Rotterdamse popkoor O Jee organiseert jaarlijks het benefiet korenfestival Voices4life. Dit jaar zongen de verschillende koren € 7.030,02 bij elkaar!

Roy de Goei-Schukking, collecteorganisator in Zwolle, wilde heel graag naar de radiostudio waar Gijs Staverman zijn radioprogramma Gijs 2.0 presenteerde. Toen de dj via Facebook op Koningsdag een aantal items veilde voor de Hersenstichting, greep Roy zijn kans. Hij bood € 200 en mocht samen met zijn vrouw Nynke naar de studio komen.

Wilt u ook in actie komen voor de Hersenstichting? Ga naar: www.hersenstichting.nl > Steun ons > Sponsoracties. 10

Het verhaal achter de gift

Voor Peter Meirik (54) was zijn herseninfarct aanleiding geld in te zamelen voor anderen met een hersenaandoening. ‘Fietsen heeft me erbovenop geholpen. Zo ontstond ook het idee voor Spinning 4 Brains: fietsen voor mensen met een hersenaandoening.’

F OTO G R A F I E : J O H N VO E R M A N S

Spinning 4 Brains Resultaat ver boven het streefbedrag Tijdens een volleybalwedstrijd in 2006 kon Peter ineens niet meer opstaan. Voor de hulpverlening was Peters herseninfarct lastig te herkennen, want hij had niet de bekende symptomen die bij een beroerte horen, zoals een scheve mond of warrig spreken. Pas een paar dagen later, toen hij een uitval kreeg en zijn rechterzijde verlamd raakte, werd duidelijk dat Peter een herseninfarct had. Na ziekenhuisopname en intensieve revalidatie moest hij veel opnieuw leren, zoals lezen en schrijven. ‘Waar ik veel baat bij heb gehad is sport. Ik fietste met mijn buurman, later bij een fietsclub.’ Korter lontje Omdat een fulltime baan niet meer ging, begon Peter voor zichzelf. Hij leidt nu een adviesbureau waar hij met een team startende bedrijven op weg helpt. ‘Ik werk twee uur per dag. De overige tijd moet ik rusten en afzijdig gaan zitten of liggen. Me in een groep begeven is te vermoeiend. Ik neem alle prikkels in me op, kan niet meer goed filteren. Daarnaast heb ik aangezichtspijn, waar ik medicatie voor heb.

En ik heb een korter lontje. Zelf heb ik dat niet door, maar mijn vrouw Wilma en mijn twee zoons wel. Zij steunen me daarin. De gevolgen van een hersenletsel zijn enorm, daarom is meer wetenschappelijk onderzoek zo belangrijk.’ Uitdaging Met twee teamgenoten die eveneens een beroerte hadden doorgemaakt zette Peter zich in voor de Hersenstichting. Ze organiseerden een spinning marathon bij Sportfit Waanders in Delden. ‘De sportschool stelde de ruimte beschikbaar en, in eerste instantie, achttien fietsen. De bedoeling was dat alle fietsen elk uur van 13.00 tot 23.00 uur bezet zouden zijn. Een uitdaging! Uiteindelijk zaten er op 25 fietsen driehonderd mensen die minimaal € 15 doneerden. Spinning 4 Brains kwam ver boven het streefbedrag van € 3.000 uit: de teller staat nu op € 6.200. Een groot succes!’

Augustus 2015

In beweging Hersenaandoeningen lijken meer op elkaar dan we soms denken. Ze leiden vaak tot vergelijkbare klachten en ook de mogelijkheden tot preventie en behandeling komen deels overeen. Iris Sommer, werkzaam in het Universitair Medisch Centrum in Utrecht, schreef er in samenwerking met de Hersenstichting een boek over. Sommer: ‘Door mensen met een hersenaandoening een zetje in de juiste richting te geven, is winst te behalen.’ Tekst: Annemaret Bouwman Fotografie: Petra Oudshoorn

Iris Sommer is op 15 oktober tevens spreker op de Publieksdag met als thema Flexibele Hersenen. U kunt zich al direct inschrijven met de folder bij dit magazine. Meer informatie op: www.hersenstichting.nl > Activiteiten > Publieksdag > Publieksdag 2015

In het boek Haperende hersenen vertelt Iris Sommer de verhalen van negen patiënten die te maken kregen met een hersenaandoening. Wat merkten zij voor het eerst, wanneer dachten ze aan een aandoening? Welke dingen bleven goed gaan en wat werd lastig? Wat waren de effecten van de behandeling en valt ermee te leven? Vanuit deze negen verhalen komt de lezer meer te weten over parkinson, schizofrenie, alzheimer, huntington, bipolaire stoornis, dwangstoornis, multiple sclerose (MS), Gilles de la Tourette en niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Sommer verduidelijkt de symptomen, diagnostiek en behandeling van deze aandoeningen. Ook beschrijft ze wat er inmiddels bekend is over de werking van het brein, welke uiteenlopende klachten hersenaandoeningen kunnen veroorzaken en wat daar nu al aan te doen is. Tot slot geeft ze een doorkijkje: welke nieuwe behandelingen zijn er in de toekomst te verwachten? Overeenkomsten Bij de meeste hersenaandoeningen is sprake van een combinatie van erfelijke aanleg en ongunstige omstandigheden uit de omgeving. Uitzonde-

Hoogleraar Psychiatrie Iris Sommer over de overeenkomsten tussen hersenaandoeningen

Haperende hersenen een zetje geven ringen zijn de ziekte van Huntington die 100% genetisch is, en traumatisch hersenletsel, dat vooral door omgevingsfactoren bepaald wordt. Sommer: ‘Bij elke patiënt is sprake van een unieke combinatie van factoren. De erfelijke aanleg van de ene patiënt is heel anders dan van de andere. Ook de omgevingsinvloeden die hebben meegespeeld in het ontstaan, kunnen sterk wisselen. Daarom moet de behandeling maatwerk zijn.’ Dat hersenaandoeningen veel met elkaar gemeen hebben zien we terug in de klachten die elkaar voor een groot deel overlappen. Sommer: ‘Een van de eerste symptomen bij veel hersenaandoeningen is een afname van de sociale interacties. Ook gaan mensen minder bewegen en neemt hun mentale flexibiliteit, humor en denkvermogen af; soms fors, soms subtiel. Moeheid en sombere stemming komen bij vrijwel alle hersenaandoeningen voor. Deze algemene klachten geven vaak meer hinder dan de kenmerkende klachten van een specifieke aandoening.’

Toekomstdroom Volgens Iris Sommer is ons begrip van de hersenen de afgelopen decennia enorm toegenomen. ‘Met alle kennis die we nu hebben, moet het mogelijk zijn om in de nabije toekomst effectieve methoden te ontwikkelen om hersenaandoeningen vroegtijdig op te sporen en adequaat te behandelen.’

Ook de onderliggende mechanismen, de haperingen, komen bij veel hersenaandoeningen overeen. Sommer: ‘Wat we steeds terug zien, zijn veranderingen in het immuunsysteem, een verhoogde aanmaak van giftige stoffen, minder groeifactoren en minder intensieve verbindingen tussen hersengebieden. Deze factoren kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn. In beide gevallen vormen die haperingen een mogelijkheid tot preventie en behandeling.’ Zetje geven Dat het boek van Sommer Haperende hersenen heet, heeft een reden. ‘Een haperend horloge kun je vaak weer laten lopen door het een tikje te geven. Iets soortgelijks geldt voor mensen met een hersenaandoening. Die kun je een zetje in de juiste richting geven. De hersenen bezitten namelijk een grote mate van plasticiteit. Bij de behandeling van hersenaandoeningen moeten we dat aanpassingsvermogen zo goed mogelijk gebruiken. Daar is nog veel winst te behalen.’ Sporten, intellectuele uitdagingen, gezonde voeding en slaap zijn bekende manieren om het aanpassingsvermogen van de hersenen te vergroten. Sommer: ‘Ik denk dat het cruciaal is dat mensen met een hersenaandoening voldoende in contact blijven met andere mensen. Sociale interacties zijn essentieel om in evenwicht te blijven met onze omgeving en voor een optimale werking van de hersenen. Eenzaamheid, pesten en sociale uitsluiting moeten we voorkomen. Die zijn een ramp: in de eerste plaats voor het welbevinden van mensen, maar óók voor hun hersenen.’

Haperende hersenen Korting voor donateurs Speciaal voor donateurs: korting op het boek Haperende hersenen van Iris Sommer. Bestel het boek nu en betaal €16,50 (i.p.v. €18,95)! Deze actie is geldig van 21 september 2015 tot 20 november 2015, bij inlevering van code 90215797 bij de webshop van Uitgeverij Balans. www.uitgeverijbalans.nl/boeken/ haperende-hersenen/

Lees de hele toekomstdroom van Iris Sommer op: www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine Augustus 2015

Jonge mantelzorgers moeten van het ene op het andere moment omgaan met een gezinslid dat veel zorg nodig heeft. Zoals Djoshua den Nijs (9), het broertje van Jacintha (10). Zij kreeg in 2013 een hersentumor. Een bijzonder moeilijke en heftige tijd, ook voor broertje Yanick (8) en moeder Johanna.

Broertje als jonge mantelzorger

‘Djoshua vindt het fijn iets te betekenen’ Tekst: Anja Bemelen Fotografie: Elske Oosterbroek

Jacintha had een medulloblastoom, een kwaadaardige hersentumor bij kinderen. Deze zeldzame en snelgroeiende tumor zit in het onderste stukje van de hersenstam.

‘De tumor is eruit,’ vertelt Jacintha (10). ‘Ik voel me goed en ik ben héél blij dat mijn haar aangroeit, al jeukt het enorm.’ Moeder Johanna beaamt dat het beter met haar dochter gaat. Dat was twee jaar geleden wel anders. ‘Jacintha viel erg af. De artsen dachten aan anorexia, maar Jacintha at gewoon goed, spuugde haar eten niet uit. We kwamen er maar niet achter wat haar mankeerde. Tot ze op een nacht onderuit ging en, later in het ziekenhuis, begon te hallucineren. Ook had ze vreselijk veel pijn.’ De scan – die geen uur langer op zich had moeten laten wachten – toonde een hersentumor die was geknapt, waardoor Jacintha’s hoofd vol bloed zat. In een elf uur durende operatie werd de tumor verwijderd. In de weken daarna werd ze nog eens twaalf maal geopereerd, omdat het hersenvocht niet afvloeide; het littekenweefsel blokkeerde de doorgang. De verwijderde hersentumor heeft aanhoudende gevolgen: Jacintha hoort slechter, haar linkeroog zakt naar beneden als ze moe is, twee kiezen mist ze voorgoed en haar geheugen is aangetast. ‘Dat is wel irritant,’ zegt

Vraag & antwoord de 10-jarige. ‘Soms kan ik me dingen die gezegd zijn niet meer herinneren. Ook heb ik een schrift met extra rekensommen. Ik wéét dat zes plus drie negen is, maar ik kan het niet onthouden als ik verder moet rekenen.’ Jacintha gaat halve dagen naar school, na de schoolvakantie bekijkt het gezin of hele dagen mogelijk zijn.

De medewerkers patiëntenvoorlichting beantwoorden dagelijks vragen over de hersenen en (gevolgen van) hersenaandoeningen. Een voorbeeld uit de praktijk: ‘Zijn er fysieke belemmeringen om voldoende te bewegen met een ernstige aangeboren hersenaandoening?’

Zorgzame jongen Jacintha’s tumor zette heel het gezinsleven op zijn kop. ‘Als ouder word je geleefd,’ vertelt Johanna. ‘Je bekijkt alles per dag. Dat was voor mijn zonen ook zwaar. Soms wisten ze niet wie ze thuis zouden aantreffen. Mij? Een van hun grootouders? De buurvrouw? Mijn zonen pasten zich daaraan aan en hielpen zo veel mogelijk mee. Yanick was nog te jong, maar Djoshua maaide al het gras, kookte, deed boodschappen. Djoshua is een zorgzame jongen, hij vindt het fijn iets te betekenen, ook in een zware tijd.’ Toen Jacintha weer thuis was en een sponsorloop voor het goede doel bedacht, wilde Djoshua dolgraag meedoen. Hij vroeg alle buurt- en schoolkinderen of ze een gesponsorde ronde rondom school wilden rennen. Driehonderd kinderen deden mee, € 10.000 werd ingezameld. Djoshua: ‘Ik maakte ook loombandjes voor € 1 per stuk. Met mijn skelter reed ik langs cafés en winkels om ze te verkopen. Een vrouw wilde geen bandje kopen, maar wel een rondje op mijn skelter rijden voor € 5! In totaal haalde ik daarmee € 854 op!’

Jonge mantelzorger Djoshua’s zieke zus had veel zorg en aandacht nodig. Soms ging Djoshua naast haar liggen. Als ze moest huilen of als ze het heel erg koud had. Jonge mantel zorgers kunnen verschillende emoties tegenkomen; Djoshua was vooral verdrietig, dacht na over wat zijn zus leuk vond. ‘Jacintha houdt van knikkeren, maar dat kon niet op school. Dus toen heb ik een knikkerpotje gemaakt vlak voor ons huis.’ Djoshua interviewde zijn zus voor het VPRO-programma Bikkels, dat mede mogelijk werd gemaakt door de Hersenstichting.

www.npo.nl/bikkels/01-03-2015/VPWON_1229829.

Ja, we vermoeden van wel. Al is er geen specifiek onderzoek onder mensen met een ernstig aangeboren hersenaandoening, toch blijkt uit Gezond ouder met een verstandelijke beperking – onderzoek uitgevoerd bij 1050 cliënten van de zorginstellingen Abrona, Ipse de Bruggen en Amarant – dat ouderen met een verstandelijke beperking erg laag scoren op lichamelijke activiteit en fitheid. Bewegingswetenschapper Thessa Hilgenkamp onderzocht dit bij een groep 50-plussers met een verstandelijke beperking. In de onderzoeksgroep zaten mensen met het angelmannsyndroom, de zeldzame syndromen van Prader Willi, Rett, Fragiele X en het downsyndroom. Hilgenkamp concludeerde dat de fitheid van deze groep beduidend lager was dan van de gemiddelde Nederlander. In haar onderzoek gebruikte Hilgenkamp de Nederlandse Norm Gezond Bewegen als standaard. De mogelijke factoren waardoor de mensen uit de onderzoeksgroep niet fit zijn: een lagere maximale hartslag en angst voor en onbekendheid met de lichamelijke gevolgen van bewegen. Deze mensen hebben door hun cognitieve beperking vaak een minder goed ontwikkelde motoriek; bewegen kost hun daardoor meer inspanning. De komende tijd worden bovenstaande bevindingen nader onderzocht, onder meer in de Verenigde Staten. Tijdens het jubileumcongres van de gehandicaptensportvereniging SGK pleitte Hilgenkamp voor een voldoende aangepast sporten bewegingsaanbod. Ze adviseerde om professionele coaching en begeleiding te organiseren. Veel positieve sociale ervaringen en succeservaringen met het bewegen zelf is tenslotte de beste motivatie. F OTO G R A F I E : S T U D I O O O S T R U M

Voor meer informatie, zie: http://onbeperktgezond.nl/ Voor gehandicaptensportverenigingen, zie: Gehandicaptensport.nl/Zoek vereniging.

Augustus 2015

In beweging Bewegingswetenschapper Hartman over bewegen en leren

Beter leren door jongleren Voor basisschoolkinderen is bewegen gunstig voor hersenfuncties zoals werkgeheugen en planningsvaardigheden. Maar welk type beweging speelt een rol? En hoe lang, vaak en intensief moeten kinderen bewegen? Bewegingswetenschapper Esther Hartman en haar team zoeken dat met steun van de Hersenstichting de komende drie jaren uit. Tekst: Johan van Leipsig Fotografie pagina 17: Robin Utrecht Fotografie, HH

Toekomstdroom Bewegingswetenschapper Esther Hartman zou graag zien dat de wetenschap positief bijdraagt aan meer én beter bewegen door kinderen en jeugd. ‘Goed bewegingsonderwijs is belangrijk om goede bewegingsvaardigheden aan te leren. Tijdens de schooltijd wordt de basis gelegd, maar het zou mooi zijn als kinderen ook daarbuiten meer gaan bewegen.’ Lees de hele toekomstdroom van Esther Hartman op: www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine

Hartman en haar team doen al jaren onderzoek naar de relatie tussen beweging en cognitie (hoe je informatie verwerft en verwerkt). ‘We hebben recent een project afgesloten waaruit blijkt dat bewegen in de klas schoolprestaties verbetert,’ zegt Hartman. ‘Die kennis gebruiken we om een nieuw bewegingsprogramma op te zetten. De komende drie jaren loopt er op vierentwintig scholen in Noord- en West-Nederland een project waarbij we de effecten van verschillende types beweging op de leerprestaties en hersenfuncties van de leerlingen meten. We doen dat bij alle leerlingen, maar we kijken vooral naar de effecten bij kinderen met een achterstand op het gebied van rekenen en taal. Daar verwachten we de grootste effecten te zien.’ De kinderen worden vooraf en achteraf getest op cognitie, focus, het uitvoeren van moeilijke taken die veel inspanning van de hersenen vereisen en taken waartussen ze snel moeten wisselen. ‘En bij een kleine groep kinderen onderzoeken we met een hersenscan of er in de hersenen iets is veranderd.’ Cognitief bewegen Het type beweging is belangrijk bij Hartmans onderzoek. ‘Zo bestaat er intensief bewegen, bijvoorbeeld langdurig lopen, rennen of fietsen. Van intensief bewegen is bekend dat het het werkgeheugen en de planningsvaardigheid bevordert. Verder zijn er complexe bewegingen zoals bij een teamsport, een balsport of jongleren, waarbij je ingewikkeldere taken moet uitvoeren omdat je reageert op een ander of op een bal. Je bent cognitief op een hoog niveau bezig terwijl je beweegt. We kijken of het effect van complex bewegen sterker is dan van intensief bewegen. Daarom krijgt de ene helft van de deelnemende scholen complexe

taken toebedeeld, de andere helft intensieve oefeningen.’ Op de deelnemende scholen worden de komende jaren de gymlessen aangepast. ‘Welk soort complexe beweging het beste werkt weten we nog niet. We zoeken dat onder andere met de bijdrage van de Hersenstichting verder uit. Het zou een balsport of teamsport kunnen zijn, maar ook dubbeltaken: het maken van een rekensom terwijl je beweegt. Of bijvoorbeeld tafeltennis, waarbij de kinderen telkens een rode bal moeten slaan en dan ineens een blauwe. Daarbij train je de hersenfunctie die hoofd- en bijzaken van elkaar scheidt.’ Patroon inslijten De resultaten van Hartmans onderzoek worden in 2018 gepresenteerd en zullen breder toepasbaar zijn dan alleen op de basisschool. ‘Ook bij ouderen is aangetoond dat bewegen belangrijk is voor het behoud van cognitie. En iedereen weet eigenlijk al dat je met bewegen diabetes type 2 bestrijdt en dat bewegen deels overgewicht voorkomt.’ Bovendien hoopt Hartman op een patroonsverandering bij de kinderen als ze ouder worden. ‘Als ze langere tijd meer bewegen slijt dat gedrag langzaam in. Ze vinden het straks hopelijk normaal om vaker te bewegen, met alle positieve gevolgen van dien!’ Meer informatie is te vinden op: www.hersenstichting.nl > Actueel > Nieuws > Kinderen met leerachterstand kunnen beter presteren dankzij bewegen

Hersenweetje Remslaap essentieel voor ontwikkeling Jonge kinderen leren als ze wakker zijn erg veel: van dingen zien tot goed leren bewegen. Om dit alles te leren, worden nieuwe hersenverbindingen aangelegd. Uit onderzoek blijkt dat vooral de droomslaap (of remslaap) nodig is voor het ‘vastmaken’ van deze hersenverbindingen. Science advances, 2015 Augustus 2015

Hersenbokaal 2015

Projecten voor kinderen en jongeren De Hersenstichting heeft de ambitie om de zorgverlening aan kinderen en jongeren substantieel te verbeteren. Ook de Hersenbokaal 2015 richt zich op die doelgroep en heeft als thema: goede informatievoorziening en voorlichting over hersenaandoeningen. De winnaar krijgt € 35.000 om het project uit te voeren. Dit zijn de drie genomineerde projecten. NAH: Nog Altijd Hoop! Een leuker en begrijpelijker leven voor kinderen en jongeren met niet-aangeboren hersenletsel (NAH), hun gezin en hun leefomgeving. Het project Nog Altijd Hoop wil de kwaliteit van leven en van het onderwijs voor deze kinderen en jongeren verbeteren met een landelijk, interactief school- en thuisprogramma. Het project bestaat uit de uitbreiding van het al gerealiseerde handboek Ik hou nog steeds van appeltaart met een toepassingsgerichte waaier. Ook biedt het een thuis- en onderwijslespakket met prikkelwijzer en een aansprekende film waarin verschillende leerlingen vertellen over NAH aan klasgenoten en gezin.

Iedereen kan stemmen Vanaf september kunt u op www.hersenstichting.nl de films over deze genomineerde projecten bekijken en uw stem uitbrengen op uw favoriete project. De uitslag wordt bekend gemaakt op de Publieksdag op 15 oktober a.s.

Aanvragers: Suzanne de Roos; Kinderbrigade – Opvoedingsondersteuning en Onderwijsbegeleiding en Diana Moonen-de Zwaan; Medifa, coaching en NAH-begeleiding en ouder van kind met NAH. Speels Brein Actiegericht leren is de doeltreffendste manier om ontwikkeling bij kinderen te bevorderen. Speels Brein is een voorlichtings- en doeprogramma dat de neurocognitieve ontwikkeling van kinderen van 0-4 jaar met hersenletsel stimuleert. De makers willen meer weten over de ontwikkeling van waarneming, aandacht en (werk)geheugen van heel jonge kinderen. Het eindproduct zal bestaan uit het gelijknamige boek Speels Brein dat voor ouders eenvoudig te gebruiken is, een draaiboek voor een voorlichtingsbijeenkomst voor ouders en een website waar het boek te downloaden is. Net als een verhaaltje voor het slapen gaan kan Speels Brein tot de dagelijkse routine gaan behoren. Aanvrager: Marleen van der Wees, Libra Revalidatie & Audiologie, locatie Blixembosch.

Friends4Future Leerlingen en studenten met een hersenaandoening hebben te weinig inzicht in de gevolgen van hun hersenletsel. Mede daardoor hebben ze een grotere kans op school- en studie-uitval, werkloosheid, gebrek aan sociale contacten, een lager gevoel van eigenwaarde en een slechtere gezondheid. De makers van Friends4Future willen in een ‘voor en door jongeren’ ontwikkelde formule voorlichting geven over de eigen hersenaandoening. Zo leren de studenten kijken naar hun sterktes en zwaktes en hoe ze die in hun sociale omgeving kunnen inzetten. Zowel hun eigenwaarde als hun deelname aan de samenleving worden vergroot. Ook medestudenten krijgen een toegevoegde leerervaring omdat ze als hulp of buddycoach kunnen worden ingezet. Aanvrager: Inge Verhoeven, TNO Delft en lectoraat Revalidatie Haagse Hogeschool.

Het donateursmagazine van de Hersenstichting is een uitgave voor relaties en donateurs van Hersenstichting Postbus 191 2501 CD Den Haag Telefoon: 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl ISSN 1570-8519 IBAN: NL18 INGB 0000 000 860 BIC: INGBNL2A

In deze puzzel zijn Nederlandse plaatsnamen cryptisch omschreven, met achter de omschrijvingen een aantal cijfers tussen haakjes. Voorbeeld: ‘Toen de klei op was, konden we gelukkig met …’ (9) (4+5). Het antwoord is Zandvoort dat uit negen letters bestaat en uit twee aparte woorden: één van vier (zand) en één van vijf (voort). Dezelfde cijfers zijn dezelfde letters.

De oplossing onder de pijl kunt u voor 17 oktober 2015 sturen naar: Hersenstichting Postbus 191 2501 CD Den Haag of stuur een e-mail naar: hersenkraker@hersenstichting.nl. U maakt kans op één van de vijf exemplaren van Jong blijven & oud worden van Marcel Olde Rikkert | Uitgeverij Thoeris.

De puzzelwinnaars en de oplossing van de hersenkraker van het vorige nummer worden in het volgende magazine bekendgemaakt.

Hersenkraker

Colofon

13e jaargang, nummer 3 Redactie Anja Bemelen (eindredacteur), Martin van der Eijk, Lenneke van Hooidonk, Willeke Munneke, Els van der Rhee, Laura Smit-Rigter, Amber van der Toorn, Marcel Vergeer. Met dank aan Ad Anceaux, Irene Broer, Ria Davis, Barbara Ellens, Manon Jansen, Sandra Oosterveen, Tarquinia Zeegers. Omslag Erik Scherder Fotografie: John Voermans

2 3 9

7 8

Grafische vormgeving Jannie de Groot, Hilversum

Druk Drukkerij Tesink, Zutphen

Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van ca. 65.000 exemplaren en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting. Overname van tekstuele gedeelten van de inhoud is toegestaan, mits met vermelding van deze bron: Donateursmagazine Hersenstichting jrg. 13, nr. 3, augustus 2015. Toezending van twee bewijsexemplaren stelt de redactie zeer op prijs. Voor overname van hele artikelen en/ of fotografie neemt u contact op met: abemelen@hersenstichting.nl.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

De peren hadden de hagelbui overleefd, maar er was een flinke … (9) (5+4) Die komt in nog geen uren dacht ik, maar ineens stond … (8) (2+4+2) Stuur de oplossing maar niet in, want de prijs komt toch niet bij … (7) (1+6) Schaken met nonnen is gezellig, maar het is spannender als ik met … (11) (8+3) De meeste herten lagen in het gras, ik zag maar één … (11) (5+6) Er is een varken te water geraakt. Ik denk dat de boer naar zijn … (10) (4+6) Wat heb ik nou aan al die oude lol, geef mij maar … (10) (6+4) Mijn zus hoeft maar even in de zon te liggen en … (9) (5+2+2) Nadat de dief de sieraden stal, rende de juwelier de straat op en riep … (7) (4+3)

NR. 8

2-3★ hersencoach

Hersencoach Puzzels & tips om

scherp te blijven

ns e m p tic l a a r h ti n g!

De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren. Om dit te bereiken laten we onderzoek doen, geven we voorlichting en voeren we vernieuwende projecten uit.

ex 50 elk se c gaa e nt vane Her t naar d

€ 3,99

Hersencoach Hersencoach telt 96 pagina’s met puzzels en tips om uw hersenen scherp te houden. Elke puzzel wordt in de uitgave een paar keer herhaald, waardoor u uw hersenen traint op de oefening. Met ieder verkocht exemplaar steunt u de Hersenstichting met € 0,50. Hersencoach is te koop in de tijdschriftenwinkel.

Geef om je hersenen

Augustus 2015

Bewegingsstoornissen de wereld uit

De Hersenstichting heeft de ambitie bewe-

kelen om bewegingsstoornissen te bestrijden.

gingsstoornissen zoals bij parkinson beter

Door genetisch onderzoek zullen we ontdek-

behandelbaar en uiteindelijk geneesbaar te

ken wie er aanleg heeft om ziek te worden.

maken. Met elektroden tot diep in de herse-

Tenslotte willen we ook antwoord op de vraag

nen kunnen we nu al een tremor onder con-

waarom precies alle beweging goed is voor de

trole brengen. Met robottechnologie kunnen

hersenen. En al die puzzelstukjes zullen samen,

we haperende ledematen weer aan de gang

voor steeds meer mensen, genezing of verlich-

krijgen. We zullen nieuwe medicijnen ontwik-

ting brengen.

Geef om je hersenen

Steun de Hersenstichting