Hersen Magazine Mei 2012 by Hersenstichting

jaargang 10 | nummer 2 | mei 2012

Hersen Magazine

Winnaars Trofee voor de Wetenschap kijken nét even anders en verder: ‘Optimisme is genetisch bepaald’ | Spelenderwijs revalideren met Therapwii | Jaarverslag 2011

Hersenstichting Nederland

voorwoord

In dit nummer: pagina 4 ‘Baanbrekende wetenschap is nét even anders kijken’ Jonge wetenschappers voelen zich gewaardeerd door Trofee voor de Wetenschap

pagina 8 ‘Terughoudend zijn met antidepressiva tijdens zwangerschap’ Ziekenhuisapotheker dr. Tessa Ververs en prof. Gerard Visser zien effecten van antidepressiva op het ongeboren kind.

pagina 10 Politie IJsselland wint de Hersenbokaal-Publieksprijs Na meerdere hersentumoren wilde Dick Buitenhuis bij de politie blijven werken. Politie IJsselland steunde hem daarin. pagina 14 ‘In de dagbehandeling voor mensen met dementie kent iedereen Theo’ Manager Dagactiviteiten Theo Martha geeft rondleiding door Florence, organisatie met woonzorgcentra en verpleeghuizen.

• Column Mark Mieras • Vraag & Antwoord • Bijzondere Breintjes • ‘Optimisme is genetisch bepaald’ Onderzoek • Interessant • Agenda • Hersenkraker • Bestellijst 2 | Hersen Magazine | mei 2012

7 11 12 16 17 18 19 20

Kennis delen Eind januari las ik over het onderzoek van de Nederlandse professor Ron Fouchier. Hij was er in geslaagd het vogelgriepvirus zodanig te veranderen dat het ook zoogdieren en mensen zou kunnen besmetten. Fouchier ontdekte dat als zo’n virus in de natuur vanzelf ontstaat of door kwaadwillenden doelbewust wordt ontwikkeld, de gevolgen catastrofaal zullen zijn: ongeveer de helft van de mensen die besmet zijn overleeft het niet! Het onderzoek veroorzaakte grote beroering in de wetenschappelijke wereld. De centrale vraag was of je die kennis moet delen met de hele wereld, of juist geheim moet houden om te voorkomen dat er misbruik van wordt gemaakt. De discussie is nog niet afgesloten, voorlopig wordt niets gepubliceerd, bij wijze van afkoelingsperiode. Kennis delen is één van de basisprincipes van de Hersenstichting. We laten wetenschappelijk onderzoek uitvoeren aan de Nederlandse universiteiten en onderzoekscentra. De resultaten hiervan moeten leiden tot betere diagnose en behandeling voor patiënten met een hersenaandoening. Het delen van de (nieuwe) kennis met de belanghebbenden (behandelaars, patiënten, wetenschappers) vormt een cruciaal onderdeel van dat proces. In dit nummer kunt u onder andere kennismaken met Maeike Zijlmans en Jeroen Geurts, jong aanstormend talent in de wereld van het hersenonderzoek. Deze twee wetenschappers bezetten dit jaar een gedeelde eerste plaats van de wetenschapsprijs die de Hersenstichting jaarlijks uitreikt. Maeike Zijlmans ontving de prijs voor haar klinische werk op het terrein van epilepsieonderzoek en Jeroen Geurts voor zijn fundamentele, neurobiologische onderzoek naar de rol van grijze stof bij de ziekte multiple sclerose. Dergelijk onderzoek brengt relevante kennis voort waar anderen direct of indirect op kunnen voortbouwen. Uiteraard doen wij er alles aan om die kennis mede wereldkundig te maken! Peter Schoof, directeur Hersenstichting Nederland.

Trotse programmaleider onderzoek foto: Elske Oosterbroek

Tekst: Marjolein van Rest

Het verbaast haar nog regelmatig, de tijd die drukbezette artsen en hoogleraren vrijwillig steken in de beoordeling van subsidieaanvragen voor hersenonderzoek. Maar trots maakt het Laura Valstar (38), programmaleider onderzoek van de Hersenstichting ook, want daardoor kan de Hersenstichting het béste onderzoek financieren. ‘Hersenen staan steeds meer in de belangstelling.

Grote groep nodig

Met goed wetenschappelijk onderzoek kan er

Laura is ook programmaleider voor het onderzoeksprogramma Traumatisch Hersenletsel, waarmee een bedrag van € 1.200.000 is gemoeid. ‘Traumatisch hersenletsel is, samen met depressie en beroerte, een onderzoeksspeerpunt van de Hersenstichting. Voor de patiënt en zijn omgeving is hersenletsel na een val of ongeluk heel ingrijpend. Patiënten hebben vaak lang, en in veel gevallen blijvend, last van klachten.’ Er is op het gebied van traumatisch hersenletsel nog heel veel onderzoek nodig. Dat is best lastig, want het gaat om een gemengde groep, dus voor goed onderzoek heb je een grote groep patiënten nodig.’

nog veel meer gedaan worden voor mensen met hersenaandoeningen, daar ben ik van overtuigd.’ Door haar werk voor de Hersenstichting weet Laura goed wat er mis kan gaan. ‘Als één van mijn vier kinderen is gevallen, hoop ik steeds dat het niet op het hoofd was.’ Tijdens haar studie neuropsychologie liep Laura stage in een ziekenhuis waar ze mensen met verschillende hersenaandoeningen zag. Ook werkte ze naast haar studie met mensen met hersenletsel. ‘Voor patiënten was er nauwelijks informatie over hersenaandoeningen voorhanden, terwijl er wel behoefte aan was. Toen ik een vacature van de Hersenstichting zag waarin een wetenschappelijk medewerker werd gezocht die ook patiëntenvoorlichting zou geven, was mijn keuze snel gemaakt. Later ging mijn werk meer de wetenschapskant op.’ Hart voor de zaak Inmiddels heeft Laura een breed takenpakket en is zij onder andere verantwoordelijk voor de contacten met de Wetenschappelijk Advies Raad (WAR) van de Hersenstichting. ‘De WAR bestaat uit vijftien neurowetenschappers, veelal hoogleraren, van verschillende disciplines. Ze beoordelen de subsidieaanvragen die wij krijgen, zonder daarvoor betaald te krijgen. Ze hebben het heel druk, maar maken daar toch tijd voor vrij. Het is leuk om met ze te werken; het zijn inspirerende en intelligente mensen met hart voor de zaak.’

Stimuleren Laura vertelt dat de Hersenstichting meer kennis wil verkrijgen over traumatisch hersenletsel. ‘We willen het onderzoek in Nederland over de diagnose en behandeling van deze vorm van hersenletsel stimuleren.’ Laura ging op zoek naar buitenlandse wetenschappers die de onderzoeksvoorstellen konden beoordelen, aangezien de Nederlandse experts allemaal al direct betrokken waren bij de verschillende aanvragen. ‘Wanneer een expert zelf betrokken is bij een onderzoek, loop je het risico dat de beoordeling minder objectief is. We willen natuurlijk dat de voorstellen op een gedegen en objectieve manier beoordeeld worden. Daarom ben ik ook zo trots op de Hersenstichting. Het is een integere club. Wij zijn ons er terdege van bewust dat we donateursgeld uitgeven. Dat moet wel naar het beste onderzoeksvoorstel gaan.’ www.hersenstichting.nl

<< Hersen Magazine |mei 2012 | 3

foto: Ilco Kemmere

Winnaars Trofee voor de Wetenschap kijken nét even anders Baanbrekende wetenschap is zeker niet het stereotiepe domein van grijze mannen in witte jassen. Dat weet ook de Hersenstichting die de Trofee voor de Wetenschap in het leven riep om jonge onderzoekers te stimuleren. De prijs ging dit jaar voor het eerst naar twee neurowetenschappers: Jeroen Geurts en Maeike Zijlmans: ‘Resultaten komen vaak voort uit nét even anders kijken.’ Tekst: Johan van Leipsig

links Maeike Zijlmans met, rechts prof. dr. Luciano Fasotti

De uitreiking van de Trofee voor de Wetenschap tijdens de Nationale Hersenlezing was voor Maeike Zijlmans een bijzondere gebeurtenis. ‘Het publiek bestond uit leken. Het voelde voor mij bijzonder om vanuit die hoek erkenning te krijgen, maar het was ook erkenning voor epilepsie, waar mijn onderzoek over gaat.’ Ook Jeroen Geurts, die Multiple Sclerose (MS) onderzoekt, is opgetogen over de prijs. ‘De trofee staat op mijn bureau, de cheque tegen de muur,’ lacht hij. Beiden hebben 1.500 euro gewonnen. ‘Dat we de prijs delen lijkt me wel terecht,’ zegt Zijlmans. ‘Beide onderzoeken zijn verschillend, maar zeker kwalitatief gelijkwaardig. Ik kan dus prima leven met twee winnaars’, lacht ze. Geurts knikt: ‘Als er meerdere onderzoeken goed zijn, betekent dit dat het niveau hoog is en dat er veel specialismen zijn die erkenning verdienen. Dat brengt het vak alleen maar verder vooruit.’ 4 | Hersen Magazine | mei 2012

Van 70 naar 80 Hertz Zijlmans doet onderzoek naar bestaande en nieuwe technieken om epilepsie beter te lokaliseren. Technieken die de chirurg kunnen helpen bij het vinden van ziek hersenweefsel dat verwijderd moet worden. ‘Bij nieuwe technieken moet je denken aan elektrodes in of op de hersenen waarmee een hersenfilmpje, ofwel een EEG, wordt gemaakt. Nieuw is dat we ons nu richten op kleine, elektrische signalen die een frequentie hoger liggen dan 80 Hertz. Terwijl we normaal gesproken bij een EEG naar signalen van onder 70 Hertz kijken. Voorheen werd dat niet gedaan, omdat men dacht dat die hoge signalen met de gangbare EEG-techniek niet zichtbaar waren. Dat blijkt dus wel zo te zijn. We zoeken nu met grote elektrodes naar minisignalen, verborgen in het EEG, die aangeven waar de epilepsiehaarden zich bevinden.

Dat is nét even anders kijken.’ De jonge wetenschapper raakte door haar professor bij het onderzoek betrokken. ‘Door professor Van Huffelen realiseerde ik me dat de werking van de hersenen en het lichaam een onderwerp is waar ik mee bezig wilde zijn. Die grens van het nog net meetbare, het technische, dat trok me wel aan. Dat is nog steeds mijn passie, want er valt nog zoveel te leren!’ Van wit naar grijs Dat ‘nét even anders kijken’ geldt ook voor het MS-onderzoek van Jeroen Geurts. MS staat al tweehonderd jaar bekend als een wittestofziekte. Maar niet alle verschijnselen van MS, bijvoorbeeld aantasting van het geheugen of concentratieverlies, konden daardoor verklaard worden. ‘Vandaar dat ik op zoek ben gegaan naar een andere invalshoek. Dat is de grijze stof geworden, omdat daar zaken als geheugen en concentratie een belangrijke rol spelen.’ Geurts maakte gebruik van de nieuwste scantechnieken, waarmee hij afwijkingen in de grijze stof opspoorde die MS-gerelateerd zijn. ‘Doorzettingsvermogen en passie voor het vak zijn belangrijk voor me. Als student haalde ik al nachten door, omdat ik overal vragen bij stelde. Die nieuwsgierigheid zit in me en om die in te kunnen zetten voor MS is fantastisch. Iedere keer als ik met jonge mensen praat die deze ziekte hebben, vreet dat aan me. Daar wil ik me hard voor blijven maken.’

Juryrapport: ‘Bijzonder dilemma’

Om talentvolle jonge wetenschappers in de neurowetenschappen te stimuleren heeft de Hersenstichting de Trofee voor de Wetenschap ingesteld. Een jaarlijkse prijs voor een jonge onderzoeker die in de afgelopen twee jaar een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het onderzoek naar de oorzaak en de behandeling van hersenaandoeningen. Door de hoge kwaliteit van de inzendingen ontstond dit jaar een bijzonder dilemma. Twee kandidaten hebben excellent werk verricht. Één van hen heeft uitstekend klinisch onderzoek gedaan en één uitstekend fundamenteel onderzoek. Het werk dat beiden gedaan hebben is wat dat betreft complementair, maar daardoor ook voor de jury slecht vergelijkbaar. Beide kandidaten zijn zeer talentvolle en gedreven neurowetenschappers. Daarom is uiteindelijk tot volle tevredenheid van alle juryleden (Joost Verhaagen, hoogleraar moleculaire en cellulaire neurobiologie, Baziel van Engelen, neuroloog en Luciano Fasotti, neuropsycholoog) besloten tot een gedeelde eerste plaats.

Stimulans De Trofee voor de Wetenschap sterkt beide wetenschappers in hun voornemen om verder te gaan waar ze gebleven zijn. Zijlmans heeft het gevoel op de goede weg te zitten: ‘Ik put er weer meer motivatie uit!’ Ook Geurts ziet de prijs als een stimulans om verder te gaan zoals hij bezig is. ‘Het voelt als erkenning voor het werk tot dusver. Ik probeer vooral een vertaalslag te maken, niet alleen door binnen mijn team met meerdere vakgebieden samen te werken die elkaar moeten begrijpen, maar ook de resultaten helder naar de buitenwereld over te brengen. Ik ben er een betere wetenschapper van geworden.’

Maeike Zijlmans

‘Ik ben er een betere wetenschapper van geworden.’ <<

Jeroen Geurts

Hersenweetje

imte e lang in de ru Astronauten di aan en afwijkingen verblijven kunn va cans n 27 krijgen. MRI-s hun hersenen ruim108 dagen in de ld de id m ge e astronauten di ingen in t aan. De afwijk di n de on to n te verbleve aandoening n op een hersen ke lij en en rs de he uk van n verhoogde dr ee n va is ke ra waarbij sp n leiden tot t hoofd. Dat ka he in t ch vo en ig zien. hers braken en waz d, ei kh lij se is m hoofdpijn, , Kramer e.a. Radiology 2012

Hersen Magazine |mei 2012 | 5

Spelenderwijs revalideren ‘Het leuke van gamen is dat je ongemerkt allerlei andere functies oefent’ Tekst: John Ekkelboom

Wii-computergames zijn niet alleen leuk en uitdagend, ze lijken ook een interessant hulpmiddel voor mensen die revalideren, ook voor

deelnemende instellingen. Als cliënten zelf, thuis willen gamen met als doel bepaalde functies te verbeteren, zullen ze zelf een Wii en games moeten aanschaffen.’

mensen met niet-aangeboren hersenletsel. Met

Gunstig effect

Wii-computergames zouden patiënten en the-

Ook voor patiënten met hersenletsel zijn er volgens Van Haastrecht verschillende games. Zo zijn er spellen die de concentratie, het geheugen of de snelheid van het denken kunnen beïnvloeden, dan wel spellen die het evenwicht trainen of spellen die het sociale contact stimuleren via tennissen en bowlen. Of de games daadwerkelijk effect hebben, is wetenschappelijk nog niet voldoende aangetoond; tot nu toe heeft slechts één studie bewezen dat training op een balansbord van Wii het evenwicht bij mensen met een CVA duidelijk verbetert. Daarnaast liet een onderzoeksgroep van De Kloet wel zien dat verschillende games een gunstig effect hebben bij jongeren met niet-aangeboren hersenletsel. De Kloet: ‘Jongeren worden sneller in informatieverwerking, gaan meer bewegen en merken dat ze vooruitgaan op de doelgebieden die ze zelf van tevoren hebben aangegeven. Het leuke van gamen is dat je ongemerkt en spelenderwijs ook allerlei andere functies oefent. Hoewel de wetenschappelijke onderbouwing nog beperkt is, ben ik ervan overtuigd dat games nut hebben als aanvulling op behandeling in de revalidatie.’

rapeuten zelfs specifieke functies en activiteiten kunnen trainen. De site TherapWii.nl geeft suggesties voor games die gekozen kunnen worden om binnen therapie te gebruiken. Toen de Wii-spelcomputer van Nintendo zo’n vijf jaar geleden op de markt kwam, ontstond het idee om de spellen ook in de revalidatie te gebruiken. De games zouden patiënten wel eens op een speelse wijze in actie kunnen brengen. Ook Arend de Kloet, gezondheidspsycholoog bij Sophia Revalidatie in Den Haag en lector revalidatie aan de Haagse Hogeschool, zag deze mogelijkheden. Met praktische ondersteuning van de Hersenstichting bestudeerde hij samen met Klaasjan van Haastrecht de waarde van games voor revalidatie. Dat leidde tot TherapWii.nl met een overzicht van diverse Wii-spellen. Passende games Van Haastrecht is projectleider Therapwii en unitmanager poliklinische revalidatie kinderen bij Sophia Revalidatie. Volgens hem hebben zowel fysio-, ergo- en bewegingstherapeuten als studenten van de hogeschool al heel wat Wiigames gespeeld. Ook bestudeerden ze welke vaardigheden ermee werden geoefend. ‘Er staan nu bijna twintig spellen op de site. Ze zijn onderverdeeld in de categorieën “sociaalemotioneel”, “fysiek” en “cognitief”. Per game kan een speler bekijken welke vaardigheid er geoefend wordt. Therapeuten die de website gebruiken om tot een juiste keuze van games te komen, zullen via hun instelling deze games moeten aanschaffen. Voor het Therapwii-project hebben we echter een groot deel van deze games, samen met de hardware, tijdelijk ter beschikking gesteld aan de 6 | Hersen Magazine | mei 2012

Forum Van Haastrecht vindt het jammer dat de site, die nu bijna een jaar in de lucht is, nog weinig wordt gebruikt. Per dag zijn er gemiddeld vijftien bezoekers. Hij hoopt dat de site meer bekendheid krijgt. Ook wil hij de gebruikers actief betrekken bij de inhoud daarvan. ‘Daarom zijn we enkele maanden geleden op de site een forum gestart, waar therapeuten met elkaar en met ons van gedachten kunnen wisselen over gamen in de revalidatie. Goede tips nemen we uiteraard serieus. Ons uiteindelijke doel is dat Therapwii de bezoekers optimaal en up-to-date informeert.’ www.therapwii.nl

column

Koffieloopje

Hersenweetje Schizofreniepatiënten hebben baat . bij een computergestuurde training , ken (den Hun cognitieve functioneren training. leren en begrijpen) verbeterde na de tioneerden Ook zes maanden na de training func n kreeg ze sociaal beter. Een groep patiënte p speelde computertraining, een tweede groe p bestond computerspelletjes en de laatste groe ningsgroep uit gezonde controlepersonen. De trai in geheugenvertoonde een duidelijke verbetering complexe testen, uitvoerende vaardigheden en elletjesersp taken in vergelijking met de comput groep. Neuron 2012, K. Subramaniam e.a.

De ups en downs van 2011 De bijdragen van onze donateurs zijn opnieuw met zo’n € 119.604 gestegen. Dat blijkt uit ons Jaarverslag over 2011. Het totaal kwam voor ’t eerst boven de twee miljoen euro uit! Het aantal donateurs steeg naar bijna 54.000. Ook de collecteopbrengst steeg bijna € 90.000; een groei van 11%. Maar er waren ook tegenvallers. Zo leverde het tv-programma ‘Ambassadeur voor één dag’, gesponsord door de Hersenstichting, minder donateurs op dan verwacht. Dit als gevolg van te lage kijkcijfers. Ook de bouw van een nieuwe database kostte meer tijd en energie dan we dachten. Alle resultaten van vorig jaar kunt u lezen in het jaarverslag op onze website. << Uitgaven in 2011

Even van het bureau weg om een kopje thee of koffie in te schenken. Of om de planten water te geven. Ik doe het zeker tien keer per dag. Niet dat ikzelf zo dorstig ben of dat de plant water nodig heeft… Maar als ik het niet voor de dorst doe, wat verklaart dan wel het koffieloopje? Het is een alibi om te kunnen gehoorzamen aan de impuls om op te staan. Mijn hersenkwabben genereren die impuls vooral voor zichzelf. Zijzelf hebben regelmatig zo’n wandelingetje nodig. Onderzoekers van de Universiteit van Illinois lieten proefpersonen dertig woorden in het geheugen prenten. Een deel van hen mocht vooraf even wandelen, de rest bleef zitten om zich gedurende dezelfde tijd te ontspannen. De eerste groep scoorde maar liefst 25% beter op de geheugentest. Een tweede onderzoek bood zekerheid: bewegen helpt concentreren. Tijdens dat tweede experiment mochten kinderen achter het computerscherm figuurtjes vergelijken. Daarbij werden ze voortdurend gestoord. Kinderen die vooraf even lekker hadden bewogen, lieten zich veel minder afleiden dan kinderen die alleen maar op hun billen hadden gezeten. Via elektroden op hun hoofden zagen de onderzoekers in hun hersensignaal een hogere 'P300-golf'. Die P300 staat voor het richten van de aandacht en regelmatig bewegen helpt dus om je aandacht op te laden. Verstandige juffen en meesters laten hun klas daarom zo nu en dan even opstaan om een paar keer op en neer te springen of even de spieren te strekken. Of ze spreken met de klas af dat ze even van hun plaats mogen om een slokje water te drinken, zolang ze de anderen niet storen. Dat lijkt misschien vragen om chaos, maar het helpt juist de chaos te beperken. Kinderen die zich beter kunnen concentreren zitten minder te klieren. Wie jong leert dat bewegen bij denkwerk hoort, zal ook later zijn hersenkwabben opladen. Uit gewoonte. <<

Mark Mieras is wetenschapsjournalist en gespecialiseerd in hersenonderzoek. Hij is auteur van twee boeken over de hersenen: Ben ik dat? en Liefde.

Hersen Magazine |mei 2012 | 7

foto: Elske Oosterbroek

â&#x20AC;&#x2DC;Terughoudend zijn met antidepressiva tijdens zwangerschapâ&#x20AC;&#x2122; Tien vragen aan de onderzoekers Tekst: Kees Vermeer

8 | Hersen Magazine | mei 2012

Medicijnen tegen depressie worden steeds meer gebruikt, ook door zwangere vrouwen. Maar er is vrijwel niets bekend over de invloeden van deze medicijnen op het ongeboren kind. Een studie van het Universitair Medisch Centrum Utrecht laat geen geruststellende uitkomsten zien. ‘We zien duidelijke effecten op de kinderen in de baarmoeder,’ zeggen prof. Gerard Visser van de afdeling Verloskunde en ziekenhuisapotheker dr. Tessa Ververs. Wat hebben jullie onderzocht? ‘Wij hebben de effecten bestudeerd van antidepressiva op zwangerschap en op het kind. In het onderzoek zijn de zwangerschappen van vierhonderd vrouwen gevolgd. Op drie en acht maanden hebben we gekeken naar het gedrag van het ongeboren kind. Na de geboorte hebben we de kinderen nog twee jaar gevolgd.’ Waarom doen jullie dit onderzoek? ‘Nieuwe geneesmiddelen worden getest bij gezonde volwassenen en geselecteerde patiëntengroepen, maar niet bij zwangere vrouwen of ongeboren kinderen. Terwijl medicijnen bij zwangere vrouwen negen maanden lang kunnen inwerken op het groeiende zenuwstelsel van het kind in de baarmoeder.’ Hoeveel zwangere vrouwen gebruiken antidepressiva? ‘In de VS is dat al 10%. In Nederland neemt het gebruik van deze medicijnen sterk toe vanaf het begin van deze eeuw. Een aantal jaren geleden was het al 2%. Ook bij een milde depressie of angststoornis worden deze medicijnen voorgeschreven, voornamelijk door de huisarts.’ Wat hebben jullie in het onderzoek gevonden? ‘Bij gebruik van antidepressiva zijn de foetussen actiever in de buik. Ze bewegen meer, ook tijdens de diepe slaap. Dat horen ze niet te doen. Hoe hoger de dosis medicatie, hoe actiever het kind. Wat het gevolg is van dit afwijkende slaappatroon is niet bekend.’

Zijn er ook veranderingen na de geboorte? ‘Ja. Via anonieme declaratiegegevens van zorgverzekeraar VGZ konden we het medicijngebruik van de kinderen volgen. We vonden aanwijzingen voor meer hartafwijkingen en meer gebruik van laxeermiddelen en antibiotica. Deze hartafwijkingen zijn zeldzaam, maar wel duidelijk meer dan bij andere kinderen. We zagen bovendien bij sommige baby’s ademhalingsproblemen en slecht drinken na de geboorte. Wellicht zijn dat ontwenningsverschijnselen, doordat de baby na de geboorte plotseling geen antidepressiva meer krijgt. De baby’s hadden tevens vaker behandeling nodig door de fysiotherapeut, waarschijnlijk vanwege moeite met omrollen.’

‘We vonden aanwijzingen voor meer hartafwijkingen' Vonden jullie veranderingen in gedrag na de geboorte? ‘Gemiddeld gedragen de onderzochte kinderen zich niet anders dan andere 2-jarigen. Dat is positief nieuws, maar we bestuderen nu enkele minder vaak voorkomende gedragsproblemen, zoals autisme. De resultaten verwachten we binnenkort.’ Wat is de conclusie? ‘Antidepressiva zorgen ervoor dat baby’s zich al in de baarmoeder anders gedragen. We weten nog niet wat de gevolgen daarvan zijn op latere leeftijd.

In vergelijkbare studies met muizen vinden we aanwijzingen voor meer depressiviteit en angstig gedrag op volwassen leeftijd. De mens is weliswaar geen muis, maar de kans bestaat dat ook mensen later problemen krijgen. Een recente Amerikaanse studie suggereert een verband tussen gebruik van antidepressiva tijdens de zwangerschap en autisme bij het kind. Kortom, de veiligheid van deze medicijnen tijdens de zwangerschap is vooralsnog onzeker.’ Wat kunnen zorgverleners met deze conclusie? ‘Artsen en verloskundigen kunnen zwangere vrouwen hiermee beter informeren en adviseren over medicijngebruik. En bij zwangere vrouwen zou het niveau van antidepressiva in het bloed gevolgd kunnen worden. Bij de een daalt dat in de loop van de zwangerschap, bij de ander stijgt het juist. Dat laatste leidt tot hogere blootstelling bij het ongeboren kind.’ Wat kan er op korte termijn al veranderd worden? ‘Zorgverleners zouden het inzetten van antidepressiva bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd veel zorgvuldiger moeten afwegen. Ook omdat het in de praktijk soms moeilijk blijkt om er weer mee te stoppen. De zorgverlener kan eerst kijken naar alternatieven. Met name bij milde depressie kan psychotherapie of gedragstherapie in combinatie met beweging helpen. Het is dus niet altijd nodig om deze medicatie voor te schrijven. www.umcu.nl

Hersen Magazine |mei 2012 | 9

Na meerdere hersentumoren is Dick Buitenhuis (49) nog steeds aan het werk bij de Politie IJsselland. Door zijn zichtbeperking en coördinatiestoornis niet meer als motoragent, maar als verkeersongevallenanalist. ‘Ik ben het type dat vooruitkijkt. Ik wilde revalideren en weer aan de slag. Mijn werkgever heeft me hierin altijd gesteund, daarom heb ik de Politie IJsselland voorgedragen voor de Hersenbokaal.’ Tekst: Sietske Arkenau

In 1998 werkte Dick Buitenhuis als motoragent bij de gemeentepolitie van Zwolle. Hij kreeg last van zijn ogen en ging naar de opticien. ‘De opticien kon me niet helpen en uiteindelijk belandde ik via de oogarts bij de neurochirurg. Ik voelde me gezond, maar ik had een hersentumor. Ik ging lopend het ziekenhuis in en na de operatie kon ik niets meer. Als een kind moest ik alles opnieuw leren; mijn vingers bewegen, zitten, lopen… Zoiets heeft natuurlijk niet alleen impact op mij, maar ook op mijn vrouw en onze kinderen. Toch zijn we altijd positief gebleven.’ Fijne motoriek Na een intensieve revalidatie kan Dick weer aan de slag bij zijn werkgever. ‘Ik had makkelijk afgekeurd kunnen worden, maar dat wilde ik echt niet! Eerst werkte ik op therapeutische basis en deed ik eenvoudige werkzaamheden, zoals post sorteren. Door mijn zichtbeperking en coördinatiestoornis kon 10 | Hersen Magazine | mei 2012

ik niet meer als motoragent aan de slag. Mijn fijne motoriek en gevoel in de benen is bijvoorbeeld niet meer optimaal. Ik sta dan ook regelmatig op iemands voet, zonder dat ik het doorheb,’ lacht Dick. Volledig aangepaste werkplek Uiteindelijk is Dick twee jaar na de eerste hersentumor aan de slag gegaan bij de afdeling Verkeers Ongevallen Analyse (VOA) bij de Politie IJsselland in Zwolle. ‘Mijn wens was om ooit bij de VOA aan de slag te gaan. Alleen gebeurde het nu eerder dan gepland. Ik grap er wel eens over,’ wijzend naar zijn hoofd: ‘je moet er wel wat voor overhebben om hier terecht te komen! Ik heb de benodigde certificaten gehaald en mijn werkgever heeft er alles aan gedaan om mij het werken mogelijk te maken. Zo is van een van de dienstauto’s vervangen door één met een automaat, zodat ik op locatie de eerste analyse van de ongevallen kon doen. Mijn werkplek op

foto: Elske Oosterbroek

Politie IJsselland wint de Hersenbokaal-Publieksprijs

vraag en antwoord kantoor is volledig aangepast, ik werk op een rustige kamer en ook thuiswerken is geen probleem. Op deze manier heeft mijn baas ervoor gezorgd dat ik mijn werk volledig kon doen, tot ik in 2008 weer een hersentumor kreeg.’

Bij de Hersenstichting komen dagelijks vragen binnen over hersenaandoeningen en aanverwante onderwerpen. In deze rubriek wordt één van die vragen aan een deskundige voorgelegd.

Iets terugdoen

Kunnen mensen met niet-aangeboren hersenletsel baat hebben bij het zorgaanbod voor mensen met een verstandelijke beperking?

Na een geslaagde operatie is Dick weer gaan werken, maar sindsdien alleen nog op kantoor. ‘Ik doe hetzelfde werk als voorheen, alleen het straatwerk gaat niet meer. Dat is door mijn klachten te gevaarlijk geworden. Ook kan ik niet meer autorijden, maar er is altijd wel een collega of mijn baas, die me haalt of thuisbrengt!’ Ook de operatie in 2010 en een nieuwe hersentumor die binnenkort wordt verwijderd weerhouden Dick er niet van om te blijven werken. ‘Ik kan er mijn ei in kwijt en mijn baas en collega’s maken dat mogelijk. Door de Politie IJsselland voor te dragen voor de Hersenbokaal kon ik iets terugdoen. Het is terecht dat zij de Hersenbokaal-Publieksprijs 2011 hebben gekregen. Iedereen op het werk is heel betrokken en alles is hier mogelijk.’ <<

Uw werkgever aanmelden voor de Hersenbokaal 2012? Zowel profit als non-profit organisaties kunnen in aanmerking komen voor de prijs. De winnaars worden geacht het geldbedrag van € 5000 te gaan besteden op een wijze die ten goede komt aan mensen met een hersenaandoening. Wilt u uw werkgever aanmelden? Ga naar www.hersenstichting.nl en typ Hersenbokaal in het zoekvenster.

Jazeker, maar het betreft wel een bijzondere groep. Personen met ernstige cognitieve beperkingen en/of gedragsproblemen hebben baat bij de zorg die er wordt geboden. Net zoals mensen die op jonge leeftijd hersenletsel hebben opgelopen met een ontwikkelingsstoornis of ontwikkelingsachterstand als gevolg. Of bijvoorbeeld mensen met een (lichte) verstandelijke beperking en een hersenletsel door bijvoorbeeld een ongeluk of CVA. Neem Laura, vroeger een vrouw die vol in het leven stond. Zij viel na het oplopen van hersenletsel 'tussen wal en schip'. In verband met cognitieve problemen en gedragsproblemen werd de revalidatie voortijdig afgebroken en mislukten opnames in verpleeghuizen. Na behandeling in de GGZ verhuisde zij naar een (groeps)woning voor mensen met een niet-aangeboren hersenletsel. In een huiselijke, prikkelarme omgeving krijgt ze nu individuele begeleiding. In haar nieuwe huis en op de dagbesteding doet ze samen met de begeleiders huishoudelijke taken. Haar echtgenoot bezoekt haar vaak. Beiden voelen zich er thuis. Dr. Dineke Vallenga, Hersenletselteam Gelderland Kijk voor de adressen van alle hersenletselteams op www.hersenstichting.nl met zoekterm 'hersenletselteams'.

foto: Elske Oosterbroek

Hersenweetje aam Wanneer Nederlanders met hun lich ing neig de zij ben naar links leunen, dan heb de hoogte om aantallen te onderschatten. Van its van een toph aantal van gebouwen tot bijvoorbeeld het van een Wii balanceartiest. Dit is onderzocht met behulp wisten of ze naar board, waarbij de deelnemers zelf niet nderstelling is dat links of naar rechts leunden. De vero ts lezen, zij vaker de wanneer mensen van links naar rech vraag is nu hoe dat zal kleinste getallen links plaatsen. De naar links lezen. uitpakken in culturen die van rechts e.a. Psychological Science 2011, A. Eerland Hersen Magazine |mei 2012 | 11

Bijzondere breintjes Bijzondere Breintjes zijn creatieve, veelzijdige geldinzamelacties van onze donateurs. De Hersenstichting wil alle gulle gevers opnieuw heel hartelijk danken!

Toneelvrienden spelen €1.350 bij elkaar

Op 15 en 16 maart stond Stichting Toneelvrienden in Bussum op de planken met Het gebroken licht van Troost. Een voorstelling over dementie, waarvan de opbrengst ten goede komt aan onderzoek naar de rol van erfelijkheid bij vroege dementie. F.C. Lisse goed voor €1.090,91

Mobieltjesactie Margo Koolen nog steeds succesvol

Margo Koolen stond eerder in Hersen Magazine 4 van 2011 wegens haar inzamelingsactie. Ze zamelt al geruime tijd mobiele telefoons in bij haar werkgever AEGON. Ze onderneemt deze actie samen met haar dochter ter nagedachtenis aan Werner, haar overleden echtgenoot. Onlangs kwam er opnieuw een prachtig bedrag van € 2.250 binnen. Daarmee komt de teller nu al ruim boven de € 5.000 uit!

het verhaal achter de gift ‘Er ging een knop bij me om’ De jongens van het 12e van F.C. Lisse voetballen het gehele jaar met het logo van de Hersenstichting op de borst. Daarnaast organiseert het team van aanvoerder Elliott Webb sponsoracties om geld in te zamelen voor hersenonderzoek. Onlangs vond de jaarlijkse streekderby tegen Noordwijk plaats. Voor aanvang van de wedstrijd gingen de voetballers met de collectebus rond. Hiermee zamelden zij een bedrag van € 640,91 in. De opbrengst van de bingoavond kwam bovendien ten goede aan de Hersenstichting, waardoor de kassa voor nog eens € 450 rinkelde.

12 | Hersen Magazine | mei 2012

Rick Kouwenhoven (33), woonachtig in Delft, komt sinds 2011 met enige regelmaat in actie voor de Hersenstichting: ‘Mijn vader was 58 jaar toen bij hem Parkinson werd vastgesteld. Hoewel hij dankzij goede medicijnen nog steeds veel kan, grijpt het me ontzettend aan’. Rick zag hoe niet alleen zijn vader, maar ook hoe andere dierbaren getroffen werden door ziekte. In sommige gevallen helaas met fatale afloop. ‘Er ging een knop bij me om,’ vertelt Rick. ‘Ik realiseerde me dat gezondheid geen vanzelfsprekend gegeven is. Daarom kom ik nu met mijn gezonde lichaam in actie om geld

in te zamelen voor de Hersenstichting. Ik hoop dat ik daarmee ook anderen inspireer hetzelfde te doen.’ In 2011 zamelde Rick spullen van vrienden, familie en collega’s in die hij vervolgens doorverkocht op rommelmarkten en Marktplaats. Ook verkocht hij zelfgekweekte planten en vorige zomer organiseerde hij een benefietbarbecue voor familie en vrienden in zijn achtertuin. ‘De acties kosten tijd en energie, maar staan in geen verhouding tot wat ik ervoor terug krijg. Bovendien realiseer ik me dat het meer energie kost om met een hersenaandoening te leven. Ik vind het belangrijk om iets te doen voor mijn medemens.’ Met zijn acties haalde Rick tot nu toe € 3350 op voor de Hersenstichting. Rick denkt sinds kort actief mee met de Hersenstichting over hoe we meer mensen kunnen inspireren om in actie te komen. Er is hiervoor een speciaal actiepanel in oprichting, waarin ook Rick zitting heeft. We hopen dat we deze zomer een hartverwarmende hausse aan sponsoracties mogen meemaken. Daarbij is alle hulp meer dan welkom. Wilt u zelf een sponsoractie organiseren of wilt u meedenken over hoe we anderen kunnen inspireren? Neemt u dan contact op met Martin van der Eijk: 070-3024815. Ga de uitdaging aan, doe mee met de Heldenrace

De Heldenrace is een sportief evenement waaraan iedereen kan deelnemen. Het evenement wordt georganiseerd in verschillende Europese steden, ook in Amsterdam, Den Haag en Eindhoven. Tijdens de Heldenrace loopt of rent u 6 kilometer. Na afloop van de race vindt er een gezellige picknick plaats. Via een fondsenwervingpagina op internet

kunt u zich laten sponsoren door familie, vrienden en collega’s. U zamelt zo minstens € 300 in voor de Hersenstichting.

Meer informatie: Martin van der Eijk, 070-3024815 Direct aanmelden kan via: www.heldenrace.com

De Heldenrace vindt plaats op: 17 juni 2012 in Eindhoven 8 juli 2012 in Amsterdam 30 september 2012 in Den Haag

Peter Schoof, directeur Hersenstichting en Marieke van Schaik, managing director Vriendenloterij

Speel mee en win! In februari ontving de Hersenstichting € 905.831 van de VriendenLoterij. Hiermee kan meer wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken en behandeling van hersenaandoeningen worden gedaan. Als u wint, mag u uw vrienden ook blij maken. Wint u € 1 miljoen? Dan wint u ook een vakantie t.w.v. € 50.000 om dit met uw vrienden of familie te vieren. Koop nu een lot en steun de Hersenstichting. De lotprijs is € 10 per maand. De helft hiervan gaat rechtstreeks naar de Hersenstichting, elke maand opnieuw! Vul het formulier in op www.hersenstichting.nl.

Hersenweetje

agsstoorten ervoor om gedr Onderzoekers plei n vroeg stamet ADHD al in ee nissen bij mensen de gedrags. Het lijkt erop dat en kk pa te n aa dium en tot een vergroot vaak optreden leid n he j bi e di en iss stoorn leeftijd en niet de slavingen op latere risico op alcoholver al vroeg in conen met ADHD vaak er nd ki t da Om lf. elijkheid ADHD ze , opent dit de mog ng ni rle ve lp hu de tact komen met en. laving te voorkom om een latere vers v. Osselen. neeskunde, 2012, E. Ge v. . hr sc jd Ti d. Ne

Hersen Magazine |mei 2012 | 13

â&#x20AC;&#x2DC;Mensen met dementie vinden het prettig om een bekend gezicht te zienâ&#x20AC;&#x2122; 14 | Hersen Magazine | mei 2012

foto: Elske Oosterbroek

Tekst: Kees Vermeer

‘Goedemorgen allemaal!’ ‘Hallo Theo!’ Manager Dagactiviteiten Theo Martha van Florence wordt door bezoekers en bewoners hartelijk begroet. Iedereen kent Theo en Theo kent iedereen. Florence is een organisatie met woonzorgcentra en verpleeghuizen in de regio Haaglanden en gespecialiseerd in zorg aan en behandeling van kwetsbare ouderen met lichamelijke of geestelijke gezondheidsproblemen. Eenderde van de cliënten heeft dementie. Theo Martha werkt vanuit locatie Westhoff in Rijswijk. Mensen met beginnende dementie ontvangen hier dagverzorging. In een latere fase kunnen zij in het verpleeghuis wonen. ‘Patiënten komen bij ons in beeld via het Alzheimer Café* Leidschendam/ Voorburg, waar ik gastheer ben,’ vertelt Theo. ‘In een fase als de vergeetachtigheid net is begonnen. De casemanager kan dan samen met de cliënt en diens partner of naasten een richting uitzetten voor behandeling.’ Band Theo werkt al twintig jaar bij Florence. Hij heeft de Dagbehandeling Psychogeriatrie opgezet en allerlei activiteiten voor de patiënten. Hij voelt zich nauw betrokken bij het verpleeghuis en vindt het belangrijk om contact met mensen te houden. Hij kent zelfs alle cliënten en medewerkers bij naam. Dat blijkt uit een rondleiding door het huis. Overal wordt Theo begroet en door veel mensen aangesproken. Hij neemt de tijd om ze te woord te staan. Een oudere vrouw kijkt hem aan. ‘Volgens mij kennen we elkaar, maar ik weet niet waarvan,’ zegt ze. Theo antwoordt glimlachend: ‘Ja wij kennen elkaar wel, mevrouw Jansen’. Theo heeft pas een

nieuwe bril en ook dat valt veel mensen op. ‘Wat zie je er leuk uit Theo!’ Theo geniet zichtbaar. ‘Mensen met dementie vinden het prettig om een bekend gezicht te zien.’ Dezelfde kapper De cliënten eten elke dag in het restaurant dat sjiek is aangekleed. Ook is er een bruin café. Twee biljartende mannen stralen als ze Theo herkennen. ‘Eén van hen ken ik doordat we vroeger dezelfde kapper hadden’, vertelt Theo. ‘Bij de kapper merkte ik dat er met hem iets niet in orde was. Daar heb ik werk van gemaakt. Nu is hij hier. Mensen komen via allerlei kanalen bij ons terecht.’ Via de tuin en de Dagbehandeling, waar een groep cliënten net aan een activiteit begint, eindigt de rondleiding in het woongedeelte van Westhoff. Het bestaat uit negen huisjes met elk zeven bewoners, die dagelijks kunnen deelnemen aan vaste activiteiten. Contact met kinderen De bewoners hebben een langdurige band met Westhoff: ‘Ze zijn allemaal begonnen op de Dagopvang. Florence heeft alle expertise om de mensen te begeleiden, vanaf hun aanmelding tot hun overlijden. We doen nog steeds de "klassieke" activiteiten, zoals schilderen en bloemschikken, maar onder het motto 'niets moet, alles mag' ook yoga of oefenen op de iPad. Bijzonder is ook dat vanuit de naastgelegen kindercrèche regelmatig peuters binnenkomen. De bewoners zingen met hen en lezen hen voor; een prachtig gebeuren!’ Theo vindt in zijn werk alles wat hem boeit: werken met ouderen, sturen van beleid en ontwikkelingen en luisteren naar cliënten. ‘Omdat ik veel mensen ken, word ik continu aangesproken. Ook op straat. Op zaterdag naar de markt is eigenlijk geen optie.’ www.florence.nl

* Nederland telt ruim tweehonderd Alzheimer Cafés waar mensen met dementie en hun naasten, met hun vragen over dementie terecht kunnen. Gastvrouwen/gastheren ontvangen en praten met bezoekers. Kijk ook op www.alzheimercafe.nl. <<

Hersenweetje Bij stemmingsstoornissen werkt een combinatie van antidepressiva en psychologische behandeling beter dan elke therapie afzonderlijk. Uit experimenten met knaagdieren wordt waarschijnlijk dat het antidepressivum de uitdoving verst snelt van herinneringen die door ang worden bepaald. De onderzoekers denken dat het antidepressivum inwerkt op de amygdala, een hersentie deel betrokken bij angst. In combina met de training worden op deze ist. manier mogelijk angstreacties gew Science, 2011, Karpova e.a.

Hersen Magazine |mei 2012 | 15

onderzoek Dankzij uw steun kan de Hersenstichting steeds meer goed werk verrichten. We hebben recent 21 nieuwe onderzoeksaanvragen gehonoreerd. Hieronder een kleine greep uit de vele nieuwe, lopende of afgeronde onderzoeken. Nieuwe methode voor het verminderen van neglect

Een veel voorkomend, maar onzichtbaar gevolg na een beroerte is neglect. Een patiënt met neglect verwaarloost de ruimte en voorwerpen aan de zijde tegenovergesteld aan de beschadigde hersenhelft. Dit is niet alleen heel vervelend in het dagelijkse functioneren, maar de patiënten herstellen ook minder goed dan patiënten zonder neglect. Vandaar dat dr. H.C. Dijkerman en zijn collega’s van de Universiteit Utrecht een nieuwe behandelmethode testen. In de beschadigde hersenhelft wordt met zwakke elektrische stroompulsen de activiteit verhoogd en in de gezonde, overactieve hersenhelft wordt de activiteit verminderd. De onderzoekers kijken of dit het herstel van het neglect stimuleert. Ze gaan de effecten van deze methode uittesten op zowel neglect als op het vermogen om alledaagse taken onafhankelijk uit te voeren.

16 | Hersen Magazine | mei 2012

Optimisme is genetisch bepaald

Verfijning van technieken diepe hersenstimulatie

Optimisme is een persoonlijkheidskenmerk en verwijst naar de mate waarin iemand een positieve uitkomst verwacht voor zijn toekomst. Een hogere mate van optimisme is gerelateerd aan een betere lichamelijke gezondheid alsmede geestelijk welzijn. Het lijkt waarschijnlijk dat lichamelijk en geestelijk welzijn het niveau van optimisme stimuleert. Het omgekeerde verband dat optimisme voor meer welzijn zorgt is eveneens een mogelijkheid. Optimisme zou gezondheidsbevorderend gedrag kunnen stimuleren; het zou kunnen leiden tot gezonde voeding, meer lichaamsbeweging en het zich houden aan doktersvoorschriften. Prof. dr. E. J. Giltay en medeonderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum onderzochten de vraag of er biochemische en erfelijke factoren zijn voor optimisme. De onderzoekers vonden aanwijzingen dat genetische factoren en omgevingsfactoren van invloed kunnen zijn. Overmatige stress en een chronisch ontstekingsproces, veroorzaakt door overgewicht of roken, lijken de mate van optimisme nadelig te beïnvloeden. De verbanden bleken erg ingewikkeld, aangezien een sluimerende ontsteking met name bij overgewicht een rol speelt. Bij vrouwen stond de genetische gevoeligheid voor stresshormonen wel in verband met optimisme, maar bij mannen niet.

Diepe hersenstimulatie is een techniek waarbij elektroden in de hersenen worden aangebracht om met elektrische stroompjes specifieke hersengebieden te beïnvloeden. Diepe hersenstimulatie wordt toegepast bij ernstig zieke psychiatrische patiënten met een dwangstoornis, verslaving of depressie en bij patiënten die niet reageren op bestaande behandelingen. De therapie is effectief, maar het duurt vaak lang voordat de

juiste stimulatie is ingesteld. In een nieuw gehonoreerd onderzoek gaan prof. dr. D. Denys en medeonderzoekers van het AMC in Amsterdam de lokale hersenactiviteit meten. Ze willen daaruit afleiden welke contactpunten de meeste kans van slagen bieden als stimulatiepunten. De patiënten krijgen plaatjes te zien die al dan niet met hun ziektebeeld te maken hebben. De onderzoekers verwachten dat de beste stimulatiepunten gevonden worden, rond die contactpunten waar tijdens het meten de hersenactiviteit hoger is. Ze hopen aldus te kunnen voorspellen hoe de stimulatie precies moeten worden afgesteld. Tevens zouden ze het langdurige proces van het instellen sterk kunnen verkorten. Dit zou leiden tot een sneller therapeutisch effect bij de patiënten. <<

interessant

Reinoud de Jongh

Hoofdzaken

geestelijke gevolgen van drinken op jonge leeftijd? In interviews belichten pubers, ouders, wijkagenten, horecauitbaters en politici de verschillende facetten van dit grote maatschappelijke vraagstuk. Met praktische adviezen voor ouders en professionals.

Conditietraining voor je hersenen. Werkt dat? Volgens gerenommeerd psychiater René Kahn wel degelijk. De acties die we kunnen doen en moeten laten om ons brein gezond te houden (of te maken) vormen de inhoud van dit boek. En wel in tien eenvoudige geboden.

Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2011 ISBN 9789046811092, € 19,95

Uitgeverij Balans, 2011 ISBN 9789460033391, € 9,95

Vragen (met hun antwoorden) en feiten over de hersenen en alles wat daarmee te maken heeft wisselen elkaar af in Hoofdzaken van biopsycholoog Reinoud de Jongh. Van vragen als ‘Zijn achtbanen slecht voor je hersenen?’ tot feiten als ‘Langere mensen merken later op dat ze hun teen hebben gestoten’. Ook bevat het boek veel experimentje waarmee u uw eigen hersenen kunt testen. Uitgeverij Contact, 2011 ISBN 9789025436728, € 12,50

Nico van der Lely Mireille de Visser Joke Ligterink

Onze kinderen en alcohol

Karin Beentjes Judith Keessen

www.ataxie.nl

fotografie

De liefde niet vergeten

In De liefde niet vergeten van Karin Beentjes vertellen partners van bewoners van verpleeghuis Westhoff in Rijswijk openhartig over de liefde van hun leven en over de impact die dementie heeft op hun relatie. De verhalen vormen een eerbetoon aan de partner en maken daarbij inzichtelijk wat het betekent om geconfronteerd te worden met dementie bij je partner. Het levert ontroerende verhalen op.

Bij mensen met ataxie zijn de kleine hersenen beschadigd, waardoor hun bewegingen ongecoördineerd en onsamenhangend kunnen verlopen. Ataxie.nl is de website van de ADCAVereniging, de patiëntenvereniging voor mensen met een erfelijke vorm van deze aandoening. Op de site is informatie te vinden over de verschillende vormen en lotgenotencontact. Ook is er een gastenboek en een forum.

www.hersenletselenjeugd.nl

Uitgeverij De Nieuwe Haagsche, 2011 ISBN 9789491168208, € 15

René Kahn

De tien geboden voor het brein Nederlandse pubers behoren tot de grootste drinkers van Europa. In Onze kinderen en alcohol vertellen de auteurs onomwonden wat er kan gebeuren met het zich ontwikkelende brein van een puber die alcohol drinkt. Wat zijn de lichamelijke en

In Nederland werken verschillende revalidatiecentra, scholen voor speciaal onderwijs, organisaties en onderzoeksgroepen voor jongeren met nietaangeboren hersenletsel samen. Deze landelijke samenwerking heet HeJ! oftewel Hersenletsel en Jeugd. Op de website hersenletselenjeugd.nl zijn activiteiten te vinden van de verschillende werkgroepen die aan dit project meewerken. De website is mede mogelijk gemaakt door de Hersenstichting. << Hersen Magazine |mei 2012 | 17

nieuwe folders

Agenda

Autismespectrumstoornissen

Een bijgewerkte (congres)agenda vindt u ook op www.hersenstichting.nl > Actueel. Epilepsie Partnergroep Diverse data in mei en juni 2012

Epilepsie heb je niet alleen. Beide partners zijn welkom bij deze contactgroepen. Vlissingen 23 mei, Rotterdam 6 juni, Amersfoort 7 juni, Maastricht 9 juni, Oosterhout (NB) 13 juni, Nijmegen 14 juni, Assen 20 juni, Almelo 21 juni. Organisatie: Epilepsie Vereniging Nederland. Aanmelden noodzakelijk: Bep Lentink, 0318 - 420351, Partners@epilepsievereniging.nl

Plaats: Beatrixtheater Utrecht. Organisatie: Oudervereniging Balans. Informatie en aanmelden: www.balansdigitaal.nl

Congres Vermoeidheid in neurorevalidatie Donderdag 4 oktober 2012

Tijdens dit congres zullen diverse sprekers aandacht besteden aan de nieuwste inzichten rondom mechanismen, diagnostiek en de behandeling Antwoordkaart van patiënten met vermoeidheid die lijden aan MS, ziekte van Parkinson of na het doormaken van een beroerte. Plaats: Jaarbeurs Utrecht. Organisatie: BSL Cursussen en Congressen. Informatie en aanmelden: www.cursussenencongressen.nl Gevolgen

% 50,-

% 35,-

% 25,-

Mijn keus heb ik aangekruist en daarvoor ontvang ik een acceptgiro.

Symposium Slaapapneu

Ik wil graag informatie over schenkingen en nalatenschappen.

Bon invullen in blokletters s.v.p.

Vrijdag 1 juni 2012

Naam:

Donderdag 13 september 2012

Stephen Smith van Oxford University houdt een lezing (in het Engels) met als titel Mapping overlapping, dynamic brain networks from resting-state fMRI. Plaats: Pieter de la Court Gebouw, Universiteit Leiden. Antwoordkaart Organisatie: LIBC. Informatie en aanmelden: www.libc-presents.nl Cijfers

% 50,-

% 35,-

% 25,-

55 jaar.

ontvang

Ik wil graag informatie over schenkingen nalatenschappen.

naar migraine hard nodig.

Bon invullen in blokletters s.v.p.

Adres:

Behandeling

M/V

Naam:

Telefoonnummer:

E-mail:

Nr:

Jubileumdag Balans voor ouders Postcode: Plaats:

Geboortedatum:

Telefoonnummer: E-mail:

februari 2012

Zaterdag 29 september 2012

een rustige omgeving.

U Gebruik in de communicatie met mensen met ASS

vooral korte zinnen en wees concreet, expliciet en

positief. Gebruik liever geen figuurlijke zinnen, omdat die letterlijk opgevat kunnen worden (denk aan: de aap komt uit de mouw). U Onthoud: geen enkele persoon met een autismespectrumstoornis is hetzelfde.

Publieksdag Hersenstichting

Hersenstichting Nederland

Tips

impact hebben op Migraineaanvallen kunnen grote werk, in de sociale het dagelijks leven, zowel op het handige tips: omgeving, als thuis. Hierbij enkele u denkt dat u migraine U Raadpleeg uw huisarts als lijkheden te heeft om over de behandelingsmoge

gen voorDe Hersenstichting helpt hersenaandoenin dat mensen kómen en genezen en wil ervoor zorgen mogelijk zichzelf met een hersenaandoening zoveel

Donderdag 11 oktober 2012 spreken.

uw werkgever) U Informeer uw omgeving (bijvoorbeeld

gesprek, zodat zij over uw migraine en blijf erover in een aanval voor u begrijpen wat migraine is en wat

kunnen blijven. Dit doet zij door te investeren in wetenschappelijk over hersenen hersenonderzoek, voorlichting te geven te en hersenaandoeningen, en de samenwerking zich bezighouden bevorderen tussen organisaties die van mensen met behandeling, zorg en ondersteuning met een hersenaandoening.

Het thema van de twintigste Publieksdag van de Hersenstichting is Hersenen en slaap. In augustus 2012 wordt het precieze programma bekend gemaakt en zal het ook mogelijk zijn om u aan te melden. Plaats: Beatrixtheater, Utrecht. Organisatie: Hersenstichting Nederland. Informatie: www.hersenstichting.nl ngen Migraine en andere hersenaandoeni met een verhoogde De diagnose migraine gaat gepaard angstklachten: kans op depressieve klachten en/of tot zes keer meer patiënten met migraine hebben twee zonder migraine, en kans op een depressie dan mensen depressie drie tot andersom hebben mensen met een dan mensen zonder vier keer meer kans op migraine dat bij deze een depressie. Onlangs is gebleken, factoren een comorbiditeit ook erfelijke (genetische)

rol spelen. 50 jaar) vrouwelijke Er zijn aanwijzingen dat jonge (< die de anticonceptiepil patiënten met migraine met aura kans hebben gebruiken én roken, relatief een verhoogde is echter klein, en op een beroerte. Dit verhoogde risico bekend. Het beste het precieze mechanisme is nog niet hiermee wordt het advies is om te stoppen met roken,

betekent.

van de waarschuU Probeer te leren de verschijnselen

op tijd kunt ingrijpen wingsfase te (h)erkennen, zodat u beïnvloeden. en de heftigheid van de aanval kunt

informatie Lotgenotencontact en meer Hoofdpijnpatiënten Nederlandse Vereniging van

0900-2020 590 (`0,25 p/m, 10.00-12.00 14.00-16.00 uur) www.hoofdpijnpatienten.nl

uur en

0343-594 544 hoofdpijn@hoofdpijncentra.nl www.hoofdpijncentra.nl

Informatie over migraine en mogelijkheid aanmelden onderzoek

Folders en brochures

uitgaven over Bij de Hersenstichting zijn de volgende hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Folder Hersenen en Slaap hersenletsel Brochure Aan het werk met gen Zorgwijzer Karakterveranderin uitgaven op Kijk voor een volledig overzicht van www.hersenstichting.nl. Wat kunt u doen?

Hoofdpijn Centra Vereniging van Nederlandse

www.lumc.nl/hoofdpijn

tot

en Met dank aan mevr. dr. G. Terwindt, neuroloog Medisch hoofdpijnspecialist aan het Leids Universitair van deze Centrum, die aan de totstandkoming

door donateur U kunt de Hersenstichting steunen nog veel meer of collectant te worden, maar er zijn op mogelijkheden. Kijk voor meer informatie www.hersenstichting.nl. het bezit van het De Hersenstichting Nederland is in Fondsenwerving Keurmerk van het Centraal Bureau en professionele (CBF). Het garandeert een zorgvuldige besteding van uw donatie. Hersenstichting Nederland 070-360 48 16 Postbus 191, 2501 CD Den Haag, www.hersenstichting.nl, Giro 860

folder heeft meegewerkt.

risico kleiner.

<< 18 | Hersen Magazine | mei 2012

Landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag. 0900-20 20 065 (`0,25 p/m, 09.30-13.00 uur) www.balansdigitaal.nl PAS Personen uit het Autisme Spectrum

Congres Gelukkig worden we ouder!? met onderwerpen als Hoe kunnen we zo gezond mogelijk blijven tot op hoge leeftijd? En: hoe houden we de zorg voor ouderen betaalbaar voor toekomstige generaties? Plaats: Reehorst, Ede. Organisatie: Nederlandse Vereniging voor Gerontologie. Informatie en aanmelden: www.gerontologiecongres.nl

met migraine Bij ongeveer een derde van de mensen in het funcleidt een aanval tot ernstige beperkingen de invloed op tioneren. Het terugkerende karakter, het stigma van het dagelijks leven van patiënten én de relatie met ‘een hoofdpijntje’ bemoeilijken vaak is het van belang, bijvoorbeeld een werkgever. Daarom en een zoeken te hulp deskundige in de eerste plaats en omgeving diagnose te laten stellen. De werkgever de aandoening goed informeren helpt de omgang met voor zowel de patiënt als de omgeving.

Balans

Belangenvereniging voor en door normaal- tot hoogbegaafde volwassen Personen uit het Autisme Spectrum. 030 - 711 35 91 (13.00-17.00 uur) www.pasnederland.nl

diagnose ASS stellen. Bij uw huisarts kunt u een verwijzing krijgen.

Vrijdag 5 oktober 2012

Gevolgen

Lotgenotencontact of meer informatie Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA)

030-22 99 800 info@autisme.nl www.autisme.nl

U Alleen een psychiater of GZ-psycholoog kan de

regelmaat. Een voorbeeld is het gebruik van een vast dagprogramma. Ook hebben ze vaak behoefte aan

Omdat de oorzaken van ASS nog niet bekend zijn, is het (nog) niet mogelijk deze te verhelpen. ASS

De nieuwe folder Hersenstichting Nederland Autismespectrumstoornissen bespreekt diagnostiek, gevolgen en de behandeling van drie verschillende vormen van ASS: (klassiek) autisme, syndroom van Asperger en PDD-NOS.

U Mensen met ASS hebben behoefte aan structuur en

Nationaal Gerontologiecongres

algemeen goed te Tegenwoordig is migraine over het zoeken bij (een behandelen door de huisarts. Hulp aan te raden. vermoeden van) migraine is daarom worden Geneesmiddelen uit de groep van triptanen het begin van vaak voorgeschreven voor gebruik bij triptaan het een aanval om die af te kappen. Welke beste werkt is voor iedere patiënt verschillend. twee aanvallen Verder wordt er soms, bij meer dan gestart. behandeling profylactische een maand, per die migraineDit is preventieve dagelijkse medicatie, van acute aanvallen voorkomt, omdat overgebruik kan verergeren hoofdpijnmedicatie de hoofdpijn juist chronische of in stand kan houden. Hierdoor kan migraine ontstaan. ze Hiernaast kunnen verschillende niet-medicamenteu zoals ontspanbehandelingen een aanvulling zijn, ningstraining of cognitieve gedragstherapie.

Jubileumdag voor ouders en hun kinderen van middelbareschoolleeftijd met dyslexie, dyscalculie, autisme, of een lettercombinatie als ADHD, PDD NOS, ODD, DCD, NLD, enz.

Tips

Behandeling

van leven aanzienlijk Migraine vermindert de kwaliteit Patiënten zitten en kost de gemeenschap veel geld. gedeeltelijk productief regelmatig ziek thuis of zijn slechts sorganisatie (WHO) op het werk. De Wereldgezondheid circa 155 miljard stelt dat migraine elk jaar wereldwijd onderzoek euro kost. Ook daarom is wetenschappelijk

Mijn keus heb ik aangekruist en daarvoor ik een acceptgiro.

Plaats:

Geboortedatum:

van de vrouwen In Nederland krijgt ongeveer 33% hun leven migraine. en 13,3% van de mannen ooit in de mannen heeft 25% van de vrouwen en 7,5% van Dit komt neer op er minimaal eens per jaar last van. met migraine, waar3,9 miljoen mensen in Nederland per jaar. Migraine treft van 2,8 miljoen (meer dan) eens tussen 15 en met name de beroepsbevolking: mensen

vanaf nu Ja, ik wil de Hersenstichting Nederland en steunen door middel van mijn donateurschap bepaal mijn jaarbijdrage op:

Kinderen met ASS hebben vaak hulp nodig op het gebied van communicatie en omgaan met gevoelens. Volwassenen met ASS kunnen hulp gebruiken op het gebied van communicatie, maar bijvoorbeeld ook bij geldzaken en het huishouden. Met name mensen met klassiek autisme hebben vaak levenslang toezicht en begeleiding nodig. Voor mensen met PDD-NOS lijkt dit iets gunstiger. Uit onderzoek blijkt dat slechts 10-25% van de volwassenen met ASS in staat is zelfstandig of begeleid zelfstandig te wonen, een opleiding te volgen, regulier werk te verrichten of een sociaal netwerk op te bouwen.

Nr:

Postcode:

februari 2012

Lezing hersennetwerken en fMRI

Iemand met autisme is in het dagelijkse leven gebaat bij zoveel mogelijk structuur om zich heen. Dit kan veel van de omgeving vragen. Er moet daarom in de behandeling oog zijn voor de impact van de ASS op naasten, en in het bijzonder het gezin. Het is van belang dat ouders goed geïnformeerd worden over de diagnose en de mogelijke gevolgen ervan voor (de toekomst van) hun kind. Er bestaan geen medicijnen tegen de verschillende vormen van ASS. Sommige medicijnen kunnen wel bijkomende emotionele problemen en gedragsproblemen bestrijden.

M/V

Adres:

Slecht voor hersenen en hart. Neurologen en longartsen spreken over multidisciplinaire aanpak van slaapapneu. Plaats: Slotervaartziekenhuis, Amsterdam. Organisatie: Werkgroep Slaap- en waakstoornissen van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie. Informatie: www.slaapwaakcentra.nl

is dus nog niet te genezen en nog maar beperkt te behandelen. De behandeling richt zich meestal op twee aspecten. Aan de ene kant op het aanleren van vaardigheden om zo goed mogelijk met de beperkingen om te gaan. Aan de andere kant is de behandeling gericht op het aanpassen van de omgeving. Denk hierbij aan aanpassingen op school of het werk, zoals een vaste werkplek of een vaste dagindeling.

De gevolgen van ASS zijn groot, zowel voor de persoon met ASS als zijn omgeving (familie, vrienden, werkgever, etc). Voor de buitenwereld is het soms moeilijk te begrijpen dat de ernst van de gevolgen van ASS niet samen hoeft te hangen met de ernst van de aandoening. Mensen met ASS hebben vaak moeite met veranderingen, zoals een nieuwe collega op het werk, een nieuwe dienstregeling van de trein of een favoriete roomijs die uit het assortiment van de supermarkt is verdwenen. Transities zijn grote veranderingen in het maatschappelijk leven, die ook veel invloed hebben op mensen met ASS. Voorbeelden van transities zijn een verhuizing, verandering van baan of overlijden van een familielid, maar ook. Deze veranderingen en transities betekenen een verstoring van het vertrouwde evenwicht of de structuur die normaal in iemands leven aanwezig zijn.

Ja, ik wil de Hersenstichting Nederland vanaf nu steunen door middel van mijn donateurschap en bepaal mijn jaarbijdrage op:

Een autismespectrumstoornis (ASS) is een ontwikkelingsstoornis waarbij de informatieverwerking in de hersenen verstoord is. Kenmerkend voor mensen met ASS zijn beperkingen, in meer of mindere mate, op drie gebieden: • Sociale interactie en verbeelding. • Communicatie en (lichaams)taal. • Stereotiepe interesses en gedrag. De gevolgen van ASS zijn groot, zowel voor de persoon met ASS als zijn omgeving (familie, vrienden, werkgever, etc).

Met dank aan dr. J.P. Teunisse, Lector Levensloopbegeleiding bij Autisme aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, en prof. dr. R.J. Van der Gaag, hoogleraar Klinische Kinder- & Jeugdpsychiatrie aan het UMCN St Radboud Nijmegen, die aan de totstandkoming van deze folder hebben meegewerkt.

De Hersenstichting helpt hersenaandoeningen voorkómen en genezen en wil ervoor zorgen dat mensen met een hersenaandoening zoveel mogelijk zichzelf kunnen blijven. Dit doet zij door te investeren in wetenschappelijk hersenonderzoek, voorlichting te geven over hersenen en hersenaandoeningen, en de samenwerking te bevorderen tussen organisaties die zich bezighouden met behandeling, zorg en ondersteuning van mensen met een hersenaandoening.

Autismespectrumstoornissen

Folders en brochures

Bij de Hersenstichting zijn de volgende uitgaven over hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Folder Angststoornissen

Brochure Puberhersenen in ontwikkeling Zorgwijzer Partners Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven op www.hersenstichting.nl.

Wat kunt u doen?

U kunt de Hersenstichting steunen door donateur of collectant te worden, maar er zijn nog veel meer mogelijkheden. Kijk voor meer informatie op www.hersenstichting.nl. De Hersenstichting Nederland is in het bezit van het Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). Het garandeert een zorgvuldige en professionele besteding van uw donatie.

Hersenstichting Nederland

Postbus 191, 2501 CD Den Haag, 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl, Giro 860

Migraine Iedereen heeft wel eens last van hoofdpijn; soms erg vervelend voor het dagelijks leven, maar meestal gaat het snel weer over. Migraine is echter een hersenaandoening waarbij hoofdpijnaanvallen gepaard kunnen gaan met misselijkheid, overgevoeligheid voor licht of geluid, of uitvalsverschijnselen (een zogenoemd ‘aura’). De nieuwe folder Migraine informeert u over de verschillende vormen, symptomen en Migraine behandeling van migraine. Er worden tips gegeven over de omgang met de aandoening, en tot wie u zich kunt wenden als u hulp zoekt. De nieuwe folders Migraine en Autismespectrumstoornissen zijn vanaf nu te bestellen tegen verzend- en administratiekosten via www.hersenstichting.nl of met de bestellijst achterop dit magazine.

Hersen Magazine is een uitgave voor donateurs en relaties van Hersenstichting Nederland Postbus 191 2501 CD Den Haag tel. 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl ISSN 1570-8519 Giro 860, Den Haag

ANBI-nummer: 0067.39.398 10e jaargang, nummer 2

Redactie Anja Bemelen (coördinatie), Martin van der Eijk, Lenneke van Hooijdonk, Willeke Munneke, Marcel Vergeer, Annet Wielemaker

Medewerkers aan dit nummer Ad Anceaux, Ria Davis, Martin van der Eijk, Ton Ederveen, Barbara Ellens, Lenneke van Hooijdonk, Willeke Munneke, Sandra Oosterveen, Marcel Vergeer, Annet Wielemaker.

Omslag (vlnr) prof. dr. Philips Scheltens, Maeike Zijlmans, prof. dr. Luciano Fasotti, voorzitter van de jury van de Trofee voor de

Hersenkraker In deze woordzoeker staan onderstaande woorden horizontaal, verticaal en diagonaal verborgen. Streep ze door en vorm met de overgebleven letters de oplossing. Deze oplossing stuurt u naar de Hersenstichting Nederland (Postbus 191, 2501 CD Den Haag) vóór 15 juni 2012. Vijf winnaars maken kans op het boek Hoofdzaken van Reinoud de Jongh van uitgeverij Contact. Uitstapje Vakantie Verliefdheid Viooltjes Vlinders Vogels Voorjaar Voorjaarsbloesem Voorjaarsdieren Voorjaarsschoonmaak Voorjaarskleuren Voorjaarsfruit Vreugde Vrolijkheid Wandelen Water Wieden Wolk Zonneschijn Zonnestraal Zweet

Lucht Mode Mol Mug Natuur Nestjes Paars Paashaas Pasen Planten Pret Roos Rups Seizoen Snoeien Spelen Terrasje Tuin Tuincentrum Tuinset Tulpen

Blad Blij Bloeien Bloembollen Buiten Fietsen Geel Genieten Geur Gras Groeien Groen Hooikoorts Insecten IJs Iris Kleur Krokussen Lach Lammetjes Lente

Wetenschap, zie pagina 4. V

Vormgeving

Laressamulder.nl, Den Haag

Druk Drukkerij Tesink, Zutphen De Hersenstichting doet er alles aan om zoveel mogelijk over de hersenen te weten te komen, zodat meer mensen geholpen kunnen worden.

S T

Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in

een oplage van ca. 32.000 exemplaren en

wordt toegezonden aan donateurs en relaties

van de Hersenstichting Nederland. Overname van tekstuele gedeelten van de

deze bron: Hersen Magazine jrg. 10, nr.2,

mei 2012. Toezending van twee bewijs-

exemplaren stelt de redactie zeer op prijs.

inhoud is toegestaan, mits met vermelding van

Hersen Magazine |mei 2012 | 19

De oplossing van puzzel HM 1 van 2012 was: ‘Over zijn eigen woorden struikelen’. Winnaars zijn: A. Atanes Limia, Mijdrecht; W.F. Janssen, Zeddam; Mw. S.J. v.d. Bos, Assen; A. van Diepen, Opmeer; Mw. M.K.G.M. Kapitein, Oosterbeek.

Colofon

Bestellijst

rsenstichting Nederland

Hersenstichting Nederland

is dus nog niet te genezen en nog maar beperkt te behandelen. De behandeling richt zich meestal op or de pertwee aspecten. Aan de ene kant op het aanleren van vrienden, rsenstichting helpt hersenaandoeningen voorom zo goed mogelijk met de beperkingen nhet ensoms genezen en wil ervoorvaardigheden zorgen dat mensen

In de etalage

Balans

gratis

Belangenvereniging voor en door normaal- tot hoogbegaafde volwassen Personen uit het Autisme Spectrum. 030 - 711 35 91 (13.00-17.00 uur) www.pasnederland.nl

trumstoornis is hetzelfde.

Wat kunt u doen?

Hersenstichting Nederland Postbus 191, 2501 CD Den Haag, 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl, Giro 860

stuks

Zorg elke dag voor voldoende beweging

Meer weten?

Bewegen verhoogt het vermogen van de hersenen om nieuwe cellen aan te maken. Onderzoek in onder andere Groningen toont dit aan. De aanmaak van nieuwe cellen geldt vooral voor de hippocampus, een gebiedje onderaan de hersenen, die een belangrijke rol speelt bij leren en geheugen. De onderzoekster vond verschillen tussen muizen die veel bewegen en muizen die helemaal niet bewegen. De actievere muizen presteerden veel beter en bleken tijdens het experiment veel nieuwe hersencellen te hebben gemaakt. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen moeten kinderen onder de achttien elke dag een uur bewegen. Daarbij hoeft u echt niet meteen te denken aan sporten als wielrennen of atletiek; tijdens een middag buitenspelen bewegen kinderen doorgaans ook veel.

De Hersenstichting Nederland heeft onder andere de volgende folders en brochures uitgebracht: - Folder Hersenen en bewegen - Folder Hersenen en voeding - Folder Dyslexie - Folder ADHD/Gilles de la Tourette - Brochure Puberhersenen in ontwikkeling - Lespakket over dyslexie - Prentenboek Doe niet zo druk! over ADHD Deze en andere publicaties kunt u bestellen via de website www.hersenstichting.nl.

Algemene tips:

Eet 3 hoofdmaaltijden per dag, sla hierbij het ontbijt niet over. Geef uw kind als tussendoortjes brood of fruit mee, en geen snoep of mooiverpakte koekjes. In de klas eten kinderen fruit eerder op, ook als ze fruit niet zo lekker vinden. - Lust uw kind geen schil? Schil een appel/peer/sinaasappel, snijd hem in stukjes en geef het in een bakje mee. - Geef worteltjes/druiven/komkommer/cherrytomaatjes in een bakje mee. - Geef halve kiwi’s plus een lepeltje in een bakje mee om de kiwi zo uit te lepelen. - Geef een beker melk mee en geen frisdrank. Stimuleer uw kind te bewegen en beweeg ook zelf dagelijks; ga zoveel mogelijk lopend of fietsend naar school en andere (dagelijkse) activiteiten.

Hersenen en kinderen in de groei

Aan het werk met hersenletsel Een handreiking voor duurzame re-integratie

Hersenstichting

Nederland Aan het werk met hersenletsel

Hersenletsel kan iemand zomaar overkomen, ook tijdens zijn of haar werkzame leven. Per jaar worden meer dan 70.000 mensen erdoor getroffen. Hersenletsel leidt in veel gevallen tot blijvende veranderingen in het func-

Steun het hersenonderzoek

tioneren. Terugkeer naar werk vraagt om aanpassingen die zijn toegesneden op de individuele mogelijkheden.

De Hersenstichting doet er alles aan om zoveel mogelijk over de hersenen te weten te komen, zodat meer mensen geholpen kunnen worden. U kunt het werk van de Hersenstichting Nederland ondersteunen door liefst vandaag nog donateur te worden. Eén op de vier Nederlanders krijgt tijdens zijn of haar leven met een hersenaandoening te maken. Dat geeft aan hoe belangrijk uw hulp is. U kunt hiervoor de antwoordkaart uit deze folder opsturen. Wilt u informatie hoe u meer kunt bijdragen, bel dan tijdens kantooruren met ons secretariaat: 070-360 48 16. De Hersenstichting Nederland is in het bezit van het Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). Het garandeert een zorgvuldige en professionele besteding van uw donatie.

Re-integratie van mensen met hersenletsel is maatwerk. Deze brochure geeft informatie over de aanpak, de mogelijkheden en over de specifieke deskundigheid die ingezet kan worden tijdens het traject. Aan de hand van drie succesvolle voorbeelden uit de praktijk wordt geïllustreerd dat het heel goed mogelijk is om na hersenletsel weer aan het werk te gaan.

gratis

Postzegel hoeft niet, mag wel

de aap komt uit de mouw).

Bij de Hersenstichting zijn de volgende uitgaven over hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Folder Angststoornissen Brochure Puberhersenen in ontwikkeling Zorgwijzer Partners Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven op www.hersenstichting.nl.

Hersenstichting

dat die letterlijk opgevat kunnen worden (denk aan:

Folders en brochures

030-22 99 800 info@autisme.nl www.autisme.nl

Nederland Breinbrekend Werk

vooral korte zinnen en wees concreet, expliciet en

U Onthoud: geen enkele persoon met een autismespec-

Autismespectrumstoornissen

Lotgenotencontact of meer informatie Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA)

Antwoordnummer 860 2501 WB Den Haag

stichting Nederland

s 191, 2501 CD Den Haag, 070-360 48Gebruik 16 positief. liever geen figuurlijke zinnen, om-

hersenstichting.nl, Giro 860

kend zijn, en. ASS

Migraine

-0+,R=31+

ommogelijk te gaan. Aan de andere kant is de behandeling gevolgen en hersenaandoening zoveel zichzelf gericht op het aanpassen van de omgeving. Denk deblijven. ernst en aan aanpassingen op school of het werk, et zij door te investeren inhierbij wetenschappelijk vaste werkplek of een vaste dagindeling. et verande- voorlichting tezoals nonderzoek, geveneen over hersenen werk, een senaandoeningen, en de samenwerking te n favoriete deren tussen organisaties die zich bezighouden Iemand met autisme is in het dagelijkse leven gebaat upermarkt is zorg en ondersteuning ehandeling, mensen bij zoveelvan mogelijk structuur om zich heen. Dit kan eringen in en hersenaandoening. veel van de omgeving vragen. Er moet daarom in de vloed hebben behandeling oog zijn voor de impact van de ASS op rs en brochures ansities zijn naasten, en in het bijzonder het gezin. Het is van overlijden belanguitgaven dat ouders goed geïnformeerd worden over Hersenstichting zijn de volgende over deringen en de diagnose en de mogelijke gevolgen ervan voor (de n(aandoening)en verkrijgbaar: et toekomst van) hun kind. dervertrouwde Hersenen en Slaap nchure iemands Er bestaan geen medicijnen tegen de verschillende Aan het werk met hersenletsel vormen van ASS. Sommige medicijnen kunnen gwijzer Karakterveranderingen weluitgaven bijkomende oor een volledig overzicht van op emotionele problemen en gedragsproblemen bestrijden. ig op het hersenstichting.nl. et gevoelens. kunt doen? uikenuop het Tips beeld ook bij t de Hersenstichting steunen door donateur mensen met ectant te worden, maar er zijn nog veel U Alleen eenmeer psychiater of GZ-psycholoog kan de gijkheden. toezicht en Kijk voor meer informatie op ASS stellen. Bij uw huisarts kunt u een diagnose D-NOS lijkt hersenstichting.nl. verwijzing krijgen. rsenstichting Nederland is in bezitmet vanASS het hebben behoefte aan structuur en U het Mensen van de merk van het Centraal Bureau Fondsenwerving regelmaat. Een voorbeeld is het gebruik van een vast dig Hetof garandeert een zorgvuldige en professionele dagprogramma. Ook hebben ze vaak behoefte aan ding te uw donatie. ing van een rustige omgeving. n sociaal U Gebruik in de communicatie met mensen met ASS

Hersenstichting Nederland Postbus 191, 2501 CD Den Haag Telefoon 070 - 360 48 16 www.hersenstichting.nl

gratis

€ 2,00

De brochure is bedoeld voor werkgevers, HRM-functionarissen en anderen die betrokken zijn bij de re-integratie van mensen met hersenletsel. Ook kan de informatie bijdragen aan een beter begrip bij collega’s. De vele tips en verwijzingen kunnen zeer behulpzaam zijn tijdens het hele re-integratietraject en bij het aanpassen van de werksituatie. Terugkeer naar werk betekent veel voor mensen met hersenletsel. Ook voor de organisatie is het belangrijk om opnieuw te kunnen beschikken over een vertrouwde en gemotiveerde werknemer. ISBN: 978-94-90396-02-2

Hersenstichting

Nederland Breinbrekend Werk

stuks

Folders

Aantal

Zorgwijzers

ADHD en Gilles de la Tourette

stuks

Vermoeidheid

€ 5,00

stuks

Angststoornissen

stuks

Geheugen

€ 5,00

stuks

Autismespectrumstoornissen

stuks

Karakterveranderingen

€ 5,00

stuks

Beroerte

stuks

Seksualiteit

€ 5,00

stuks

Coma en vegetatieve toestand

stuks

Partners

€ 5,00

stuks

Dementie

stuks

Dyslexie

stuks

Brochures

Hersenen en kinderen in de groei

stuks

Puberhersenen in ontwikkeling

€ 2,00

stuks

Hersenen en slaap

stuks

Beroerte

€ 2,00

stuks

Hersenen en training

stuks

Hersenbeschadiging rond de geboorte

€ 2,00

stuks

Hersenen en voeding

stuks

Aan het werk met hersenletsel

€ 2,00

stuks

Hersenontsteking/encefalitis

stuks

Zet je hersenen aan het werk! (v.a. 10 jaar)

€ 2,00

Hersenscantechnieken

stuks

Schenken en nalaten

stuks stuks

Hersenschudding en hersenkneuzing

stuks

Dyslexie: Letters op de snelweg

stuks

Hersenstichting Nederland

stuks

Neglect en hemianopsie

€ 2,00

stuks

Hersentumor

stuks

Samenvattingen Lezingen Publieksdag 2011

€ 2,00

stuks

Hersenvliesontsteking

stuks

Korsakov

stuks

Overige uitgaven

Leven na een beroerte

stuks

Kaartje Vermoeidheid

stuks

Migraine

stuks

Kaartje Karakterveranderingen

stuks

TIA

stuks

Geheugenkaartje (Vergeetachtig? Wat te doen?)

stuks

Hersen Magazine; kwartaalblad Hersenstichting

stuks

Poster van de hersenen (gevouwen)

€ 2,00

stuks

Boeken Breinbrekend onderzoek in 12 portretten

Aantal

€ 15,00

stuks

Poster van de hersenen (koker)

€ 6,50

stuks

Doe niet zo druk! (prentenboek ADHD; v.a. 6 jaar) € 2,50

stuks

Kaartenset

€ 5,00

stuks

Het Brein van A tot Z (woordenboek)

stuks

Pincodekaartje

stuks

Kaartje Eerste Hulp Bij Hersenschudding

stuks

€ 6,00

Mag ik ook ff? (Hoe is het om een broer of zus met NAH te hebben?)

€ 7,50

stuks

Poster Eerste Hulp Bij Hersenschudding

Uitgaven worden met een acceptgiro toegestuurd; genoemde prijzen zijn exclusief porto- en administratiekosten. De bestellijst kunt u sturen naar: Hersenstichting Nederland, Postbus 191, 2501 CD Den Haag Verder zijn de uitgaven via www.hersenstichting.nl te bestellen. mei 2012

Naam/Instellingsnaam (t.a.v.)

(Afdeling)

Adres Postcode

Woonplaats

E-mailadres

Telefoonnummer

20 | Hersen Magazine | mei 2012

(m/v)