Hersen Magazine 12-2 juni 2014 by Hersenstichting

Hersen Magazine Tv-show goede balans tussen informatie en emoties Dyscalculie; een onbegrepen aandoening Susan Tapert onderzoekt hoe verslavende middelen puberhersenen beïnvloeden

Nicole Vogelzangs zoekt naar biologische factoren van depressie en angsten

‘Meer inzicht in de oorzaken van depressie belangrijk’ jaargang 12 | nummer 2 | juni 2014

In dit nummer:

Een grote groep mensen in onze samenleving leeft met de gevolgen van depressie of angsten. Nicole Vogelzangs zoekt naar meer inzicht in de biologische factoren ervan. 4

Susan Tapert is een autoriteit op het gebied van alcoholgebruik bij pubers. Ze onderzoekt hoe verslavende middelen hun hersenen beïnvloeden. 8

Charles Groenhuijsen en Marit van Bohemen kijken met veel voldoening terugop indrukwekkende tv-show. 12

Volgens Carla Hendriks, neuropsycholoog bij revalidatiecentrum Heliomare, kan de nieuwe Wet Passend Onderwijs positief werken voor leerlingen met niet-aangeboren hersenletsel. 13

Problemen met klokkijken of moeite met rekenen; dyscalculie is voor jong en oud een probleem. Hoe gaan zij daarmee om? 14

Meer kennis nodig over gezonde hersenen In zijn boek Oud worden zonder het te zijn voorspelt professor Rudi Westendorp dat de mensen steeds ouder zullen worden. De baby’s van nu kunnen wel 135 jaar oud worden! De wens van de meeste mensen is dat zij daarbij niet alleen lichamelijk vitaal blijven, maar vooral dat hun hersenen goed blijven werken. De Hersenstichting gaat hen daarbij de komende tijd helpen. Natuurlijk willen we hersenaandoeningen genezen, maar daarbij houdt het niet op. Als we aandoeningen kunnen voorkómen, nu al of in de toekomst, besparen we betrokkenen een hoop leed! Maar wat zijn nu precies gezonde hersenen? Zijn daar criteria voor, richtlijnen, modellen? Een paar jaar geleden hebben wij een onderzoek laten uitvoeren onder het Nederlandse publiek met onder andere de vraag: ‘Wat verstaat u onder vitale, gezonde hersenen?’ Een paar reacties: > ‘Gezonde hersenen besturen het lichaam, zonder dat er bij nagedacht hoeft te worden.’ > ‘Dat je weet wat je zegt en later ook weet dat je dit gezegd hebt.’ > ‘Mijn 72 jaar oude hersenen kunnen gebruiken alsof ik 25 ben!’ > ‘Een goed geheugen.’ Stelt u zich een laddertje voor waarbij de kennis over hersenaandoeningen en de mogelijkheden om die te behandelen steeds met elke trede toeneemt. Onderaan weet je nog weinig van de ziekte of aandoening. De inspanning is er op gericht de aandoening te herkennen en te diagnosticeren. Op de trede daarboven weet je al meer en kun je je richten op herstel of compensatie van verloren gegane of aangetaste functies, op het verlichten van klachten, zodat de patiënt een betere kwaliteit van leven heeft. Op de derde trede ben je zover dat je het ziekteproces kunt vertragen en de schade kunt beperken. Bij de volgende stap kun je de oorzaak wegnemen en de schade herstellen. Tot slot heb je zoveel kennis over de ziekte of aandoening verzameld dat je de oorzaak kunt wegnemen of deze kunt blokkeren voordat schade optreedt. Gezonde hersenen staan dus bovenaan! Voor veel aandoeningen staan we nog pas op de onderste trede, maar gelukkig komt er toch ook steeds meer kennis over gezonde hersenen. We krijgen steeds meer aanwijzingen over hoe je de gezondheid van de hersenen kunt bevorderen en ook welke bedreigingen daarvoor zijn. De Hersenstichting kan natuurlijk geen gezondheid garanderen, maar wel kunnen we er kennis over verzamelen en die kennis met u delen. Als we die kennis gebruiken en goed toepassen halen we misschien zelf de 135! Peter Schoof, directeur Hersenstichting Nederland.

2 | Hersen Magazine | juni 2014

Als praten niet meer vanzelf gaat ‘De achteruitgang beangstigt me’ Als Suze Wevers praat, komt er vaak een ander woord in haar op dan dat ze bedoelt. Praten gaat niet vanzelf, soms moet echtgenoot Ad haar bijstaan. ‘Wat ik vijftien jaar geleden nog perfect kon zeggen, kan ik nu niet meer. Ik merk dat ik door tekst: Anja Bemelen | fotografie: Ilco Kemmere

de hersentumor achteruitga. Dat beangstigt me.’ Suze op een stoel in de tuin: voor Ad (71) is dat een vertrouwd beeld. Vorige week kleefden er echter bladeren en mos aan Suze’s kleding. Ze was gevallen. ‘Vraag niet hoe, maar ik ben weer alleen op de stoel geklommen,’ vertelt de 73-jarige. ‘Ik heb soms uitvalsverschijnselen. Daardoor kan ik ook niet altijd meer goed lopen. Ik hield van handwerken, maar dat gaat niet meer. Lezen lukt evenmin, dus ik maak gebruik van het luisterboek.’ Vreselijk nieuws Aan het begin van de zomervakantie in 1997 was Suze erg moe. Ze voelde zich niet lekker. Toen Ad van zijn werk thuiskwam, trof hij Suze aan die alleen nog ja knikte en nee schudde. Ze had een herseninfarct. Suze revalideerde, maar kreeg in 2001 een tweede herseninfarct. Een MRI-scan toonde aan dat ze een kwaadaardige hersentumor of glioom* had. Ze werd geopereerd en kreeg maximale bestraling. In een gesprek met de neurochirurg kreeg het echtpaar het vreselijke nieuws te horen dat het glioom niet te genezen was. ‘Suze was lerares handvaardigheid en omgangskunde,’ aldus Ad, ‘maar moest worden afgekeurd. Het beste advies van de neurochirurg was: “pluk de dag”. Aan meer hoefden we niet te denken.’ Ouder worden Op een wonderbaarlijke manier kwam de tumor ‘tot stilstand’, maar in 2013 kreeg Suze weer uitvalsklachten. Het glioom was teruggekeerd. Volgens Ad is het soms onduidelijk welke klachten bij de tumor horen en welke bij het ouder worden. ‘Suze kan zich gebeurtenissen van lang geleden accuraat en correct herinneren. In haar cognitieve vaardigheden zoals haar kortetermijngeheugen, begrip en planning is echter een voortdurend dalende lijn te bespeuren. De maximale bestraling die Suze in 2001 heeft gehad heeft waarschijnlijk de meeste schade aan het hersenweefsel aangericht.’

Omgaan en accepteren Via Interakt Contour, een stichting die praktische hulp biedt bij niet-aangeboren hersenletsel, leert zowel Suze als Ad om om te gaan met Suze’s beperkingen en het accepteren daarvan. Suze kan bijvoorbeeld met aanwijzingen op papier de tv bedienen als Ad weg is. Bovendien houdt ze een dagboekje bij, waarin ze per dag opschrijft wat ze leuk vond, zodat ze actief blijft. ‘Daarnaast hebben we met hulp van Landstede Welzijn Ouderen het levensverhaal van Suze in boekvorm uitgegeven.’ Het advies van meer dan tien jaar geleden nemen beiden nog steeds ter harte. ‘We hebben twee kinderen en vier kleinkinderen,’ zegt Suze. ‘We zien hen regelmatig. In de zomer maken we samen met hen eigen jam. Omdat Ad en ik van fietsen houden, hebben we een tandem gekocht, zodat ik ook kan fietsen. Tuinieren kan ik alleen als ik op een stoel zit, maar zolang ik nog íets kan, geniet ik. Ik pluk de dag.’ ■

* Een glioom is een ernstige hersentumor die moeilijk, en slechts zelden volledig, te verwijderen is. Onder meer vermoeidheid, uitval van het gezichtsveld en afasie kunnen door een hersentumor veroorzaakt worden. www.hersenstichting.nl > alles-over-hersenen > hersenaandoeningen > hersentumor Hersen Magazine | juni 2014 | 3

Depressie en angst te lijf ‘Nederlanders depressiefste volk van Europa’. Dat

behandeling dichterbij te brengen.

remmende werking van het immuunsysteem is sterker bij depressieve en angstige mensen. We zien vooral een verschil tussen mensen met een ernstige en minder ernstige depressie of angststoornis. Hoe ernstiger de klachten, hoe groter de immuunreactie.’ Een logische vraag is: is die verhoogde reactie van het immuunsysteem een oorzaak of een gevolg van de depressie of angsten? ‘Dat weten we nog niet.’

Tekst: Johan van Leipsig

Immuun-depressie?

kopte vorig jaar de Volkskrant. Depressie en angststoornissen komen bij veel Nederlanders voor. In meer dan de helft van de gevallen slaat de gangbare behandeling niet of niet structureel aan. Door meer inzicht in de biologische factoren van depressie en angst te krijgen, hoopt Nicole Vogelzangs succesvolle

Een grote groep mensen in onze samenleving leeft met de gevolgen van depressie of angsten. Ze slapen slecht, eten te weinig of juist heel veel, zijn zwaarmoedig, bewegen niet voldoende of durven hun huis niet uit. Met alle sociale en lichamelijke gevolgen van dien. Mensen kunnen niet meer werken, ze verstoppen zich omdat ze bang zijn. Vrienden, kennissen en collega’s gaan er allemaal op hun eigen manier mee om. Die reacties zijn helaas lang niet altijd steunend. En als je dan ook nog bedenkt dat meer dan de helft niet gebaat is bij de huidige behandelmethodes zoals therapie of medicatie, dan is de noodzaak tot verder onderzoek duidelijk. Heftige reactie ‘Meer inzicht in de oorzaken van depressie en angststoornissen, en succesvollere behandelmethodes zijn belangrijk,’ zegt onderzoekster Nicole Vogelzangs van het VU medisch centrum in Amsterdam. Vogelzangs probeert de vinger te krijgen achter de biologische oorzaken van depressie en angsten. Dat zijn oorzaken met een lichamelijke oorsprong en ze kunnen, net zoals sociale factoren of levensgebeurtenissen, een depressie of een angststoornis veroorzaken. Het biologische aspect dat Vogelzangs onderzoekt bij depressie en angst, is het immuunsysteem, het afweersysteem van het lichaam. ‘Bij mensen met een depressie of angststoornis is dit overactief en overprikkeld. De uitschieters naar boven, maar ook naar beneden zijn mogelijk heftiger dan bij gezonde mensen. Dat hebben we onderzocht door het immuunsysteem een “boost” te geven: we wilden weten wat de maximale reactie van het immuunsysteem is op bepaalde prikkels. Daartoe hebben we buiten het lichaam in buisjes met bloed een suiker toegevoegd die een reactie bij het immuunsysteem opwekt. Zowel de stimulerende als de

4 | Hersen Magazine | juni 2014

‘Wij denken dat biologische factoren, zoals het immuunsysteem, alleen een rol spelen bij een deel van alle depressieve en angstige mensen,’ zegt Vogelzangs. De kunst is om te achterhalen bij welke mensen wel en bij welke niet. Het immuunsysteem is mogelijk actiever bij een zogenaamde atypische depressie. ‘Dan bedoel ik mensen die juist niet de meest voor de hand liggende symptomen van depressie laten zien, zoals slecht slapen of te weinig eten. Deze groep slaapt en eet bijvoorbeeld juist veel en heeft daardoor te kampen met overgewicht. Ondanks wat de naam doet vermoeden heeft een derde van alle depressieve patiënten deze atypische klachten.’ Vervolgonderzoek moet de groep mensen met een zogenaamde ‘immuundepressie’ beter in kaart brengen. De juiste weg De bevindingen van Vogelzangs kunnen een bijdrage leveren aan toekomstige behandelmethoden, denkt ze. ‘Mensen met een depressie waarbij het immuunsysteem verstoord is, zouden meer gebaat kunnen zijn bij andere vormen van behandeling dan de gangbare therapieën. Nu krijgen alle patiënten met een depressie vaak nog dezelfde medicatie of therapie. Je zou in de toekomst kunnen denken aan ontstekingsremmende medicijnen die de werking van het immuunsysteem onderdrukken. Of denk aan fysieke activiteit zoals rentherapie.’ Fysieke bezigheid is namelijk niet alleen bewezen antidepressief, maar heeft ook een gunstige werking op het immuunsysteem. Met name bij mensen met overgewicht kan dit een gepaste therapie zijn. ■

Fotografie: Marc Schols

‘Hoe ernstiger de klachten, hoe groter de immuunreactie.’

column

Nachtelijk dromenavontuur Zelden droom ik. Ik ontwaak ’s ochtends uit een sereen niets. Anderen dromen bijna iedere nacht, zo blijkt uit onderzoek. Die maken dus veel meer mee in hun leven. Of misschien maak ik het ook mee, heb ik even woelige nachten vol drama, verwarring en avontuur, maar ben ik de volgende ochtend alles glad vergeten. Dat is wat slaaponderzoekers denken. Ieders slaap is vol met dromen, maar de een onthoudt daarvan meer dan de ander. ‘Veeldromers’, zo blijkt uit onderzoek, zijn ’s nachts vaker wakker dan ‘weinigdromers’. Ze steken hun hoofd vaker even boven het oppervlak van hun slaap om dan weer onder te duiken. En dat is het moment waarop hun geheugen de kans krijgt om een droom te betrappen en op te slaan. Zolang we slapen is het geheugen uitgeschakeld en laten dromen geen herinnering na. Onderzoekers van het Lyon Neuroscience Research Center vergeleken onlangs de hersenactiviteit van 41 vrijwilligers. Ze ontdekten dat de veeldromers onder hen - gemiddeld 5,2 dromen per nacht - opvallend meer activiteit hebben in de zogeheten temporopariëtale junctie dan de weinigdromers - gemiddeld 2 dromen per maand! Dat is interessant, want deze plooi in de hersenen heeft onder meer tot taak om de aandacht te richten op externe prikkels. Op geluiden bijvoorbeeld, terwijl we liggen te slapen. Daarom schieten de veeldromers ’s nachts regelmatig even wakker. Die ‘microwaakjes’ kunnen ze zich de volgende ochtend niet herinneren, wel de dromen die hun geheugen daarbij heeft opgepikt. We moeten dromen dus op heterdaad betrappen om ze ons te herinneren. Slaagt je geheugen daar niet in, dan is het alsof de wereld in onze slaap leeg is.

Mooi begin Met het onderzoek, mede gesubsidieerd door de Hersenstichting, heeft Vogelzangs een mooie bijdrage geleverd aan het grotere geheel van onderzoeken rond depressie en het immuunsysteem. ‘Er zijn al studies die aansturen op andere behandelmethoden voor de verschillende soorten depressie. Dat is een mooi begin!’ Toekomstdroom Vogelzangs vertelt op onze website over de toekomst wat betreft haar onderzoek. www.hersenstichting.nl > Actueel > Hersen Magazine. Voor meer informatie over het onderzoek kunt u kijken op www.nesda.nl

Nieuwsgierig deed ik onlangs mee aan een slaaponderzoek. Ik sliep in mijn eigen bed met een tros draadjes aan mijn hoofd. Naast mijn kussen lag een draagbare recorder. Zo kon ik, samen met de onderzoeker, terugkijken wat er was gebeurd die nacht. Ik zag mezelf door de slaap dobberen: neer naar diepe slaap en op en weer neer, en op. ‘Dit is je droomfase,’ zei de onderzoeker. Zijn vinger gleed over het papier langs het tweede deel van de nacht. ‘Ziet er prima uit.’ Alles wijst er dus op dat ik elke nacht droom. Gek zo’n leven vol avontuur, waar ik niets van weet. ■ Mark Mieras is wetenschapsjournalist en gespecialiseerd in hersenonderzoek. Hij is auteur van drie boeken over de hersenen: Heftige hersens!, Ben ik dat? en Liefde.

Hersen Magazine | juni 2014 | 5

vraag en antwoord

'De scan toonde gaten in de witte stof. Wat betekent dat?' In de televisieshow van de Hersenstichting op 16 april jl. werd onder meer gesproken over wittestofziekten bij kinderen, zoals de erfelijke aandoening Vanishing White Matter (VWM). Naar aanleiding hiervan kwamen er ook vragen binnen van ouderen bij wie een wittestofafwijking werd geconstateerd. Hersenen bestaan uit grijze stof (zenuwcellen) en witte stof. De laatste bevat uitlopers van zenuwcellen die zorgen voor het snel en zorgvuldig geleiden van prikkels van de ene cel naar de andere. De witte isolatielaag die om deze uitlopers heen zit heet myeline. Wittestofziekten zijn hersenaandoeningen waarbij myeline beschadigd kan zijn of zelfs geheel is verdwenen. Maar het is ook mogelijk dat er onvoldoende myeline gevormd is. Op oudere leeftijd vormen vooral factoren zoals een hoge bloeddruk en aderverkalking een risico. Wittestofziekte is dus niet één ziekte, maar een grote groep van veel verschillende ziekten, met elk een eigen oorzaak en verloop. Zo is met behulp van scantechnieken gebleken dat wittestofafwijkingen zowel voorkomen bij gezonde als bij demente ouderen. Voor een persoonlijk, medisch advies kunt u daarom het beste uw vragen voorleggen aan de neuroloog. ■

6 | Hersen Magazine | juni 2014

VriendenLoterij maakt winnen nóg leuker Nooit eerder ontving de Hersenstichting een bedrag van de VriendenLoterij hoger dan € 1 miljoen. Met de opbrengst van de verkochte loten ten bate van de Hersenstichting kan de Hersenstichting wetenschappelijk onderzoek laten doen, innovatieve projecten uitvoeren en bijdragen aan goede zorg voor mensen met hersenaandoeningen. De VriendenLoterij steunt organisaties op het gebied van gezondheid en welzijn in Nederland. Het leuke is dat u zelf bepaalt voor welk goed doel u meespeelt. De helft van uw inleg gaat rechtstreeks naar het doel van uw keuze. Als u wint, mag u uw vrienden ook blij maken. Wint u een miljoen? Dan wint u tevens een vakantie t.w.v. € 50.000 om dit met uw vrienden of familie te vieren. Daarnaast verloot de VriendenLoterij nog vele andere prijzen, zoals reischeques, dinerbonnen en auto’s.

Directeur Peter Schoof ontving tijdens het Goed Geld Gala een cheque van € 1.073.90 1 uit handen van managing director Marieke van Schaik van de VriendenLoterij. Gehee l rechts Ria Davis, teamleider sec retariaat van de Hersenstichting .

Word vriend van de Hersenstichting Nederland Elke maand kans maken op tienduizenden prijzen? Koop nu een lot en word vriend van de Hersenstichting Nederland. De lotprijs is € 12 per maand. De helft hiervan gaat rechtstreeks naar de Hersenstichting, elke maand opnieuw!

www.hersenstichting.nl > Steun ons > Loterijen

■

Onze prestaties en resultaten van 2013 Ons jaarverslag over 2013 staat online. Vorig jaar hebben we de piketpalen geslagen voor een nieuw strategisch beleidsplan 2015-2018. De positionering is herzien, de strategie en communicatie zijn opnieuw bepaald en de organisatie is daarop aangepast. Hieronder ziet u het financiële overzicht van het afgelopen jaar. Dat laat

zien dat de Hersenstichting ook vorig jaar weer meer geld kon besteden aan de doelstellingen. Wilt u meer te weten komen over hoe wij als professionele organisatie werken aan de doelstelling om oplossingen te zoeken voor mensen met een hersenaandoening? U vindt alle info op jaarverslag.hersenstichting.nl. ■

Inkomsten

Uitgaven

onderzoek Dankzij uw steun kan de Hersenstichting steeds meer goed werk verrichten. Er is dit jaar een programmasubsidie gehonoreerd voor wetenschappelijk hersenonderzoek. In mei en juni starten nieuwe subsidierondes. Hieronder een greep uit de recent afgeronde en nog lopende onderzoeksprojecten. Effectieve behandelingen voor ernstig traumatisch hersenletsel? Prof. dr. W. Peul

Prof. dr. Ribbers

Begin april is een nieuwe programmasubsidie gehonoreerd aan prof. dr. Wilco Peul (LUMC Leiden/MCH) en prof. dr. Gerard Ribbers (Revalidatiecentrum Rijndam/Erasmus MC). Zij doen samen onderzoek naar de effectiviteit van behandelingen voor ernstig traumatisch hersenletsel. Ook ontwikkelen zij een registratiedatabase. Zo kunnen zij patiënten lange tijd volgen vanaf hun eerste behandeling op de afdeling neurochirurgie tot en met de behandeling in het revalidatiecentrum. De onderzoekers willen in kaart brengen welke behandelingen effectief zijn, en in welke situaties. Deze kennis is uitermate relevant voor het verbeteren van de zorg én de kwaliteit van leven van patiënten met traumatisch hersenletsel.

Genetische oorzaak ataxie Spino Cerebellair Ataxia type 13 is een degeneratieve ziekte die de zenuwcellen aantast. Het wordt veroorzaakt door een toenemend verlies van zenuwcellen in de kleine hersenen. Mensen met deze vorm van ataxie hebben ernstige evenwichts- en coördinatieproblemen. Wetenschappers van het UMCG hebben de ziektefrequentie van driehonderd patiënten met SCA13 onderzocht.

Dr. Dineke Verbeek

Minder dan 1,3% van de Nederlandse ataxiepatiënten heeft een mutatie in het gen voor SCA13. Daarmee is het een vrij zeldzame aandoening, net zoals de andere SCA-typen. De onderzoeksresultaten zullen behandelaars hopelijk helpen de diagnose bij deze patiënten sneller en met meer zekerheid te stellen.

Hersenweetje Negatief geprogrammeerd Verwijten mensen u vaak dat u negatief denkt? Grote kans dat u daar niets aan kunt doen! Een studie aan de universiteit van Michigan toont aan dat hersenen geprogrammeerd zijn om positief of negatief te denken. Om dit te veranderen is erg moeilijk. Hierdoor hebben sommige mensen meer kans op angststoornissen. Maar er is ook goed nieuws: de wetenschappers geloven dat de hersenen kunnen worden

Betere diagnose voor hersenontsteking

Bij gezonde mensen zou deze foto geheel zwart zijn, maar nu zijn de zenuwcellen, behandeld met een serum, duidelijk groen. Antilichamen uit het serum zitten op de zenuwcellen, waardoor er psychologische en/of neurologische symptomen kunnen ontstaan.

Bij hersenontsteking of auto-immuun encefalitis valt het afweersysteem de eigen zenuwcellen aan. Veel patiënten raken in de loop van enkele weken invalide, anderen belanden op de intensive care. Tijdige diagnose van hersenontsteking is essentieel om haar sneller en adequaat te behandelen en het ziekteverloop van patiënten te verbeteren. Diagnose door het aantonen van antistoffen in bloed en hersenvocht is nog slechts gedeeltelijk mogelijk. Onderzoekers van Universiteit Utrecht ontwikkelen daarom nieuwe diagnostische tests. Bij dertig patiënten zochten zij naar eiwitten die worden herkend door de auto-immuun antistoffen. Er werden vijf nieuwe eiwitten ontdekt en voor elk eiwit werd een diagnostische test ontwikkeld. Slechts één van de antistoffen bleek ziekteverwekkend te zijn. ■

aangepast door veel te oefenen. Positief denken dus! Journal of abnormal psychology, 2014

Hersen Magazine | juni 2014 | 7

Veel alcohol drinken schadelijk voor puberhersenen De Hersenstichting organiseerde samen met STAP, Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid, twee expertmeetings over alcohol en hersenen voor respectievelijk onderzoekers en preventiewerkers. Belangrijkste gast was prof. dr. Susan Tapert. Ze is werkzaam aan de Universiteit van San Diego (Californië, VS) en geeft leiding aan een onderzoeksteam dat toonaangevend onderzoek doet op het terrein van alcohol en

leren. Tegelijkertijd zijn de hersenen in de puberteit kwetsbaarder voor alcohol en andere schadelijke stoffen dan op latere leeftijd.’ Tapert is vooral geïnteresseerd in de gevolgen van binge drinken: het in korte tijd innemen van veel alcohol. Hierbij gaat het niet om comazuipen. Tapert doelt op minimaal vijf alcoholische drankjes per twee uur voor jongens, en minstens vier per twee uur voor meiden. In tegenstelling tot comazuipen, zijn de directe gevolgen van binge drinken iets onschuldiger: jongeren eindigen niet in het ziekenhuis, maar chronisch binge drinken leidt wel tot verstoringen in de hersenontwikkeling.

puberhersenen.

Aantasting hersenfuncties

Tekst: Judith Brouwer

Kwetsbare hersenen ‘We begrijpen steeds beter dat de puberhersenen heel kwetsbaar zijn,’ zegt Tapert. ‘De hersenen zijn in die levensfase nog volop in ontwikkeling. Aan de ene kant zijn hersenen nog veerkrachtig; pubers kunnen bijvoorbeeld gemakkelijker nieuwe dingen

8 | Hersen Magazine | juni 2014

Fotografie: Ilco Kemmere

Op jonge leeftijd werd Susan Tapert geconfronteerd met excessief drinkende familieleden. Als jongvolwassene woonde ze tijdens de hoogtijdagen van de grungemuziek in Seattle, waar ze regelmatig in aanraking kwam met de verdrietige gevolgen van alcohol- en drugsgebruik. Keer op keer zag ze mensen ongezonde keuzes maken onder invloed van verslavende middelen. Tapert raakte gefascineerd door verslaving en wilde onderzoeken hoe verslavende middelen de hersenen beïnvloeden. Inmiddels is ze een autoriteit op het gebied van alcoholgebruik bij pubers.

Door regelmatig drinken kunnen cognitieve functies achteruitgaan, zoals ‘We begrijpen concentratie, geheugen, steeds beter dat remmingen en impulsde puberhersenen controle. Op hersenscans heel kwetsbaar zijn bescheiden tekenen zijn.’ van schade te zien in die hersengebieden. In de praktijk kan regelmatig drinken dus gevolgen hebben voor de schoolprestaties. ‘De gevolgen zijn subtiel,’ erkent Tapert, ‘maar omdat het zo vaak voorkomt is dit effect van alcohol wel groot. Na één avond stevig drinken treedt het functieverlies waarschijnlijk nog niet op, maar na tien keer vermoedelijk wel.’ Er is echter weinig bekend over de langetermijneffecten. Ook is onbekend of in één keer veel drinken even erg is als vaker wat minder. Duidelijk is wel dat niets drinken altijd beter is en zijn er aanwijzingen dat hersenfuncties verbeteren als jongeren stoppen met drinken. Tapert wil graag begrijpen welke aspecten van cognitie kunnen verbeteren.

Nieuwe uitgave Preventie

Het Klokhuisboek over hersenen

Hoe is te stimuleren dat jongeren minder of helemaal niet gaan drinken? Tapert geeft een gecombineerde aanpak de meeste kans. Als voorbeeld noemt ze een Amerikaanse campagne tegen gebruik van de drug methamfetamine. Daarin heeft een combinatie van bewustwording van de risico’s, regelgeving en straffen, en het creëren van een negatieve sfeer rondom de drug een ontmoedigend effect gehad. ‘Dit zal echter moeilijker zijn voor alcohol, omdat het zoveel meer in onze cultuur is verweven.’ De toegankelijkheid van alcohol bemoeilijken is onderdeel van effectieve preventie. Kinderen in huiselijke kring leren verantwoord met alcohol om te gaan werkt niet in de praktijk. Uit onderzoek blijkt dat deze kinderen meer drinken dan kinderen die thuis geen alcohol krijgen. De nieuwe minimumleeftijd van achttien jaar voor alcoholconsumptie in Nederland vindt ze een stap in de goede richting. ■

Voor haar tienjarige zoon hoopt ze dat ze het drinken kan uitstellen door op gezonde activiteiten te focusBestelbon sen. Ze bespreekt met hem hoe alcoholgebruik en dronkenschap van anderen te herkennen zijn. Verder benadrukt ze dat het belangrijk is dat ouders weten waar hun kind zich bevindt. Tapert doet een laatste concrete aanbeveling: ‘Voorkom katers; die lijken belangrijk voor het ontstaan van hersenschade.’ Op de vraag of ze zelf alcohol drinkt, antwoordt ze, niet geheel verrassend: ‘Met mate.’ Zie ook: www.hersenstichting.nl > actueel > nieuws De kans op verslaving wordt door verschillende erg moeilijk te factoren beïnvloed. Het is hierdoor raakt. voorspellen of iemand wel of niet verslaafd zijn: De belangrijkste oorzaken van verslaving in verschillende Soort drugs; afhankelijkheid treedt Zo zijn mate op bij de verschillende middelen. al na enkele heroïne en nicotine bij veel mensen minder keren verslavend, terwijl cannabis verslavend is. Dit komt doordat drugs sterker zoals heroïne het beloningssysteem verslavend. beïnvloeden. Dit is dan ook sterker spelen waar Genetische factoren; erfelijke factoren ontwikkeling schijnlijk voor 40-60% een rol bij de DNA) van een verslaving. Welke genen (stukjes duidelijk. precies een rol spelen is nog niet volledig en jeugd van een Omgevingsfactoren; de omgeving verslaving te persoon spelen mee in de kans om een en ontwikkelen. Ook ingrijpende gebeurtenissen jongeren stress kunnen een oorzaak zijn. Zo hebben om kans grotere met psychische problemen een verslaafd te raken.

Puberhersenen in ontwikkeling

Depressie

gratis

` 2,00

` 5,00

stuks

toegestuurd; Uitgaven worden met een acceptgiro en administratiegenoemde prijzen zijn exclusief portokosten. Bon invullen in blokletters s.v.p.

Naam:

M/V

Gevolgen

effect op Verslavende middelen hebben een direct en controlede hersenen met als gevolg hunkering de hersenen is verlies. Door deze veranderingen in houden. het moeilijk om af te kicken en vol te gebruik van Bovendien kan langdurig, overmatig zenuwcellen, bepaalde aan schade tot middelen leiden om te stoppen of waardoor het nog moeilijker wordt te minderen met het gebruik.

Adres:

Postcode + woonplaats:

Telefoonnummer:

maart 2014

van drugs Als men ineens stopt met het gebruiken ontwenningskan dit zelfs gevaarlijk zijn omdat er verschijnselen op kunnen treden. onthoudingsOntwenningsverschijnselen, ook wel

sterk per gebruikt verschijnselen genoemd, verschillen slechts beperkt of middel. Zo kunnen de verschijnselen De symptomen vervelend zijn, maar ook erg gevaarlijk. bijvoorbeeld stopvariëren van slechte concentratie (na en delirium pen met roken) tot epileptische aanvallen Als de ontalcohol). of GHB met stoppen (na tremens het moeilijker wenningsverschijnselen sterk zijn, is in stand houden. om af te kicken; dit kan de verslaving van een Niet alleen lichamelijk zijn de gevolgen gevolgen verslaving groot. Ook financiële en sociale Zo verliezen spelen vaak een rol bij een verslaving. verbroken. mensen hun baan of wordt hun relatie

Cijfers

Soort drug Alcohol

Aantal verslaafden in Nederland 82.400

Tabak

Cannabis/wiet Cocaïne Heroïne

Gokken Gamen

810.000

29.300

45.000

17.700

20.300

12.000

jaren wel flink afgenomen. Zo Het aantal tabakgebruikers is de afgelopen terwijl dat in 2009 nog maar rookte in 1970 nog 59% van de bevolking 24.5% was. Bron: Jellinek, 2010.

Voor het oplossen U Gebruik drugs niet als afleiding. nooit de van problemen is alcohol- of drugsgebruik

oplossing! u maakt, zoals U Wees bewust van de keuzes die welke drugs u gebruikt. neem contact op met U Als u een verslaving vermoedt, uw huisarts.

dan niet-gebruikers.

Meer informatie

www.drugsinfo.nl

Ook voor advies en hulp bij afkicken. www.trimbos.nl

Kennisinstituut dat onderzoek doet o.a. www.jellinek.nl

Hersenstichting Nederland aan gezonde De Hersenstichting wil actief bijdragen begrijpen, hersenen. Hoe meer we van de hersenen Daarom hoe beter we ze gezond kunnen houden. doen, voeren laten we wetenschappelijk onderzoek we bij aan we innovatieve projecten uit en dragen goede patiëntenzorg. Folders en brochures

uitgaven over Bij de Hersenstichting zijn de volgende hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Folder Depressie ontwikkeling Brochure Puberhersenen in Zorgwijzer Partners uitgaven op Kijk voor een volledig overzicht van www.hersenstichting.nl.

naar verslaving.

Expertcentrum; voor vragen over verslaving behandelingen.

van het Met dank aan prof. dr. Wim van den Brink, in Amsterdam en Academisch Medisch Centrum (AMC) Instituut voor Jurriaan Witteman MSc. van Nederlands van Alcoholbeleid (STAP), die aan de totstandkoming deze folder hebben meegewerkt.

maar vrijwel Gezonde hersenen zijn van levensbelang, met een herseniedereen krijgt ooit in zijn leven te maken mensen met aandoening. Per jaar komen er 160.000 miljoen mensen in een hersenziekte bij. Bijna een half gevolgen. Nederland kampen met blijvende ernstige getroffen. Ook familie en vrienden worden hierdoor Dat moet stoppen. is ervan overEn het kán stoppen. De Hersenstichting kunnen tuigd dat we in de toekomst hersenziekten houden. genezen en onze hersenen gezond kunnen Hersenstichting Nederland 070-360 48 16 Postbus 191, 2501 CD Den Haag, IBAN: NL18 INGB 0000 000 860

Geef om je hersenen. Steun de Hersenstichting. www.hersenstichting.nl

Hersenweetje Groene thee Zwitserse wetenschappers ontdekten dat groene thee een positieve invloed heeft op de hersenen. Groenethee-extract maakt de verbindingen tussen verschillende zenuwcellen effectiever. Dit zorgt voor betere communicatie tussen verschillende delen van de hersenen. Door proefpersonen groenethee-extract te geven, ontdekten de wetenschappers dat de wandbeenkwab en de voorhoofdskwab effectiever samenwerken. Hierdoor verbetert het werkgeheugen. In de toekomst zou groene thee(-extract) zelfs een therapie kunnen zijn voor mensen met dementie. Psychopharmacology, 2014

Hersenen en verslaving

Tips

Aandoeningen en verslaving dat jongeren met Er zijn steeds meer aanwijzingen meer risico lopen om ADHD en/of een gedragsstoornis zijn erg impulsief verslaafd te raken. Mensen met ADHD dat en hebben een motivatie- en beloningssysteem proberen jongeren minder goed functioneert. Hierdoor drugs uit. Daarnaast met ADHD vaker op jonge leeftijd raken doordat verslaafd ADHD met kunnen mensen Veel drugs ze drugs als medicatie gaan gebruiken. Doordat ze verminderen de symptomen van ADHD. raken mensen zichzelf moeilijker kunnen corrigeren, met ADHD eerder verslaafd. veroorzaken. Drugs kunnen ook aandoeningen aan dat cannabis Wetenschappelijk onderzoek toont van schizofrenie. de oorzaak kan zijn van het verergeren en hallucinaties Dit komt doordat cannabis verwardheid vertoonden cannabiskan oproepen. In het onderzoek ergere symptomen gebruikers met schizofrenie meestal

Het Klokhuisboek over hersenen (96 blz.) is vanaf nu te bestellen voor € 16,95 exclusief verzend- en administratiekosten via www.hersenstichting.nl of met de bestellijst achterop dit magazine.

Foto’s: Shutterstock en Fotolia

Waardoor raakt iemand verslaafd?

uitgaven op Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven www.hersenstichting.nl. Onderstaande u met deze bon vindt u wellicht interessant en kunt bestellen:

In maart en april zond het Klokhuis een speciale serie uit over de hersenen. Bij de serie is ook een speciaal boek uitgegeven, dat vanaf nu ook verkrijgbaar is bij de Hersenstichting. In dit boek gaat het over de onderwerpen uit de serie. Hoe werken je hersenen? Wat is het geheugen? Wat gebeurt er in je hoofd als je dyslexie of ADHD hebt? Wat is een coma? Wat houdt de ziekte van Alzheimer in? Feiten worden aangevuld met verhalen van kinderen en deskundigen, strips, testjes, allerlei weetjes en heel veel foto’s! Het Klokhuisboek is gericht op kinderen van acht tot twaalf jaar, maar is net zo interessant voor volwassenen.

Nieuwe folder Hersenen en verslaving

Er rust nog een taboe op verslaving. Weinig mensen weten dat de hersenen een belangrijke rol spelen bij verslaving. Daarom heeft de Hersenstichting een nieuwe folder uitgebracht over Hersenen en verslaving. U kunt hem vanaf nu in de webwinkel bestellen of downloaden. De folder geeft uitleg over hoe het kan dat iemand verslaafd raakt, wat er gebeurt in de hersenen en wat de gevolgen zijn. Er is aandacht voor zowel verslavende stoffen als gedragsverslaving. Ook worden er tips gegeven over het voorkomen van verslaving. De nieuwe folder Hersenen en verslaving is vanaf nu te bestellen tegen verzend- en administratiekosten via www.hersenstichting.nl of met de bestellijst achterop dit magazine.

Verwen uw hersenen met de hoofdmassagespin Binnen een mum van tijd heerlijk ontspannen! De hoofdmassagespin is een eenvoudig vormgegeven apparaatje met een verrassend kalmerende werking. Zet de spin op uw kruin, duw de ‘tentakels’ langzaam over het hoofd naar beneden en beweeg de spin zachtjes op en neer. Leuk om zelf te gebruiken of om cadeau te geven! De Hoofdmassagespin is vanaf nu te bestellen voor € 3,50 exclusief verzend- en administratiekosten via www.hersenstichting.nl of met de bestellijst achterop dit magazine.

■

Hersen Magazine | juni 2014 | 9

Bijzondere breintjes Bijzondere Breintjes zijn creatieve, veelzijdige geldinzamelacties van onze donateurs. De Hersenstichting wil alle gulle gevers opnieuw heel hartelijk danken! Van Rollator tot CPC-loop

lopen, hij liep op 9 maart zelfs vijf kilometer tijdens de CPC-loop in Den Haag. Met deze topprestatie zamelde hij maar liefst € 1.315 in voor de Hersenstichting. Oranje Handbaldames scoren voor de Hersenstichting

Op het WK Handbal in Servië speelde onze nationale equipe daarom met het logo van de Hersenstichting op de borst. Daarnaast werd met de verloting van een gesigneerd shirt ook geld ingezameld. Het leverde een mooi bedrag van € 585 op! 4-uurs Spinning Marathon voor Hersenstichting

Op 10 september 2012 werd Rene Kops (l.) getroffen door een herseninfarct. Sindsdien knokt hij zich stapje voor stapje terug: van bed naar rolstoel, van rolstoel naar rollator en van rollator naar loopband. Inmiddels is Rene niet alleen in staat om weer zelfstandig te

De Oranje Handbaldames weten het als geen ander: zonder hersenen kunnen we niet bewegen en omgekeerd zorgt beweging weer voor gezonde hersenen.

Cees Riemens heeft van dichtbij meegemaakt hoe ontzettend kwetsbaar de

Thomas komt in actie voor zijn opa! Thomas Holweg (11) loopt dit jaar samen met zijn moeder de Nijmeegse Vierdaagse. Hij loopt mee voor zijn opa die al vijf keer heeft meegedaan. Vijf jaar geleden kreeg zijn opa een herseninfarct waardoor hij niet meer kan praten en lopen gaat ook niet meer goed. Thomas realiseert zich dat er zoals zijn opa nog meer mensen in Nederland zijn die kampen met de ernstige gevolgen van een hersenaandoening. Speciaal voor deze mensen, en in het bijzonder voor zijn opa, komt Thomas deze zomer in actie.

10 | Hersen Magazine | juni 2014

Voor wie komt u in actie? Thomas hoopt net als wij dat er dit jaar nog meer wandelaars zijn die tijdens de Nijmeegse Vierdaagse in actie komen voor de Hersenstichting. Loopt u ook mee? Maak dan vandaag nog uw eigen sponsoractiepagina aan via www.devierdaagsesponsorloop.nl of bel 070-3024815 voor meer informatie. Via deze website kunt u ook Thomas steunen met zijn actie.

Iedereen kan meedoen Loopt u niet mee tijdens de Nijmeegse Vierdaagse, maar wilt u, net als Thomas, wel in actie komen voor de Hersenstichting? Dat kan! Iedereen kan zelf een sponsoractie starten op onze website. Surf naar www.hersenstichting.nl voor meer informatie.

hersenen zijn. Het viel hem op hoe weinig er bekend is over de hersenen en hersenaandoeningen. Op 8 november organiseerde Cees een spinningmarathon in het Zeeuwse Oostburg. Tientallen mensen stonden voor de Hersenstichting op de pedalen en zamelden samen het prachtige bedrag van € 870 in. Nieuw kapsel levert € 227,12 op

Hennie Jacobs komt regelmatig op ludieke wijze in actie voor goede doelen. Hij heeft er een sport van gemaakt om geld in te zamelen. Ditmaal liet Hennie zich een gewaagde nieuwe coupe aanmeten door kapster Sue Vogel. Deze actie voor de Hersenstichting was een bijzondere, omdat Hennie in zijn directe omgeving mensen kent die iedere dag kampen met de ernstige gevolgen van hersenletsel. Met de creatie van dit oranje kunstwerk zamelde de Tilburger € 227,12 in.

liep Mark Oosterbaan op 13 april de marathon van Rotterdam. Hij laat zich inspireren door het enorme doorzettingsvermogen van zijn ouders en wil met zijn actie graag geld inzamelen voor meer onderzoek naar hersenaandoeningen. Na 42 kilometer en 195 meter stond de teller op maar liefst € 2.109,24! Een fantastisch resultaat! ■

Oosterbaan loopt marathon voor meer onderzoek Ter nagedachtenis aan zijn vader, die nog niet zo lang geleden overleed aan de gevolgen van een hersentumor,

het verhaal achter de gift

‘Meer onderzoek is belangrijk, ook voor ons behandelaars’ Eén van de meer dan 11.000 nieuwe donateurs is Godie Schuitema. De tv-show Geef om je hersenen trok haar over de streep. Godie verwierf bovendien een schilderij dat tijdens Tijd voor Max werd verloot.

Godie, kinderfysiotherapeut bij Baloe en LEF-Kids in Haarlem, vond de tvuitzending een mooie combinatie van deskundige kennis en aangrijpende praktijkvoorbeelden. Het verhaal van Marleen bijvoorbeeld, wiens vader al

op 55-jarige leeftijd dementeert en wiens karakter is veranderd. Ook het verhaal van Jennifer raakte haar. Jennifer heeft een wittestofziekte, een degeneratieve hersenaandoening, waarbij hersenfuncties langzaam maar zeker uitvallen en lichaamsfuncties steeds meer achteruitgaan. Toch kan Jennifer nog goed schilderen. Haar vrolijke schilderij kreeg Godie uit handen van Marit van Bohemen, een van de presentatoren van de tv-show. Het kleurrijke kunstwerk hangt op Godie’s behandelkamer. ‘Ik vond Jennifer zo’n dapper en enthousiast meisje dat verder probeert te gaan, ondanks haar slopende ziekte. Jennifer laat zien hoe ontzettend belangrijk het is dat er meer onderzoek naar hersenen wordt gedaan, zoals het onderzoek van prof. dr. Marjo van der Knaap die wittestofziekten onderzoekt.’ Bij Baloe werkt Godie met kinderen tot vier jaar met ontwikkelingsproblemen en vaak als oorzaak aangeboren hersenproble-

men. ‘Een aantal van deze kinderen heeft een wittestofafwijking, waardoor onder andere hun prikkelverwerkingssysteem vertraagd is. Met veel oefening is er echter nog veel te winnen. De hersenen blijken veel buigzamer te zijn dan vroeger werd aangenomen. Gezonde hersendelen kunnen door intensieve training de functie van beschadigde delen overnemen. Daarom is meer onderzoek zo belangrijk. Ook wij behandelaars, zoals ergo-, logo- en fysiotherapeuten zijn afhankelijk van meer geld voor onderzoek.’ ■

Hersen Magazine | juni 2014 | 11

Tekst: Kees Vermeer Fotografie: Hans Vink

Geef om je hersenen indrukwekkende tv-show

Sfeervol, emotioneel, informatief en zelfs een beetje chic. Zo omschrijven Charles Groenhuijsen en Marit van Bohemen de televisieshow van 16 april jl. Zij kijken met veel voldoening terug op de avond die zij presenteerden. ‘Het is heel goed gegaan,’ is de eerste reactie van Groenhuijsen. ‘Dat hoor ik ook van veel andere mensen. Er was een goede balans tussen wetenschappelijke informatie en emoties. Dat werd mooi en sfeervol gebracht. Wij hebben het bewust vrij ingetogen gepresenteerd. Een spektakelshow zou niet gepast zijn.’ Vooruitgang Groenhuijsen heeft eerder twee televisieseries gemaakt over de hersenen, en zijn vrouw werkt met kinderen met leerproblemen. Hij staat dus dicht bij het onderwerp. Toch heeft hij ook deze keer weer nieuwe feiten gehoord over de hersenen. ‘Bijvoorbeeld dat er verschillende soorten dementie zijn. Ook de harde aantallen patiënten zijn iedere keer weer indrukwekkend. Het gaat om honderdduizenden mensen, jong en oud. Daar sta je vaak niet bij stil. Maar gelukkig krijg je door zo’n tv-programma ook weer te horen hoeveel vooruitgang wordt geboekt in onderzoek en behandeling. Dat gaat geweldig hard.’ Vooral de patiënten hebben die avond indruk gemaakt op Groenhuijsen. ‘Ik vind het heel dapper hoe mensen met hun aandoening omgaan en daarover kunnen vertellen. Met name de vader van Daan is me bijgebleven. Ik heb zelf een zoon die Daan heet, dus dan grijpt dat enorm aan. Maar ook Martin Gaus die daar na 12 | Hersen Magazine | juni 2014

zijn herseninfarct weer staat te praten en te lachen. Dat vind ik fantastisch!’ Belangrijk onderwerp Ook Marit van Bohemen vindt de tv-show een succes. De mensen die aan het woord kwamen, vertelden bevlogen en helder hun verhaal. ‘Het was een eer om te doen. Zo’n grote liveshow, over zo’n belangrijk onderwerp mogen presenteren naast zo’n icoon als Charles. Een hersenaandoening kent veel verschijningsvormen. Er is een enorme lijst met ziekten die vanuit de hersenen komen. Dat was nieuw voor mij. Ik denk dat iedereen, zelf of in zijn omgeving, er op een of andere manier wel mee te maken heeft.’ Van Bohemen vond het een informatieve maar ook een emotionele avond, met indrukwekkende verhalen van patiënten en hun naasten. ‘Ik heb naast Daan en zijn vader gezeten. En naast Marleen, die haar vader kwijtraakt aan dementie. Afschuwelijk. Dat raakt mij enorm. Vooraf repeteren we zo’n avond natuurlijk, maar dit kun je niet oefenen.’ Door de uitzending realiseert Van Bohemen zich dat in Nederland kwalitatief hoogstaand hersenonderzoek plaatsvindt. ‘En ook dat daarmee heel veel bereikt wordt. Maar de hersenen zijn veelomvattend. Er zijn nog veel slagen te maken. Zo’n avond is een mooie manier om dat onder de aandacht te brengen bij een groot publiek.’ ■

Leerling met NAH loopt vast in onderwijs Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) veroorzaakt een breuk in de levenslijn. Bij kinderen en jongeren betekent dit óók een breuk in de schoolloopbaan. ‘Daarom zijn tijdige herkenning en passend onderwijs heel belangrijk,’ zegt Carla Hendriks, neuropsycholoog bij revalidatiecentrum Heliomare. Annemaret Bouwman

Fotografie: Elske Oosterbroek

Tekst:

terwijl regulier onderwijs nog heel goed mogelijk is. Andersom komt ook voor: ze krijgen regulier onderwijs, terwijl ze meer gebaat zouden zijn bij speciaal onderwijs.’ Observatieklas Hendriks ziet kinderen en jongeren met alle mogelijke gradaties van NAH. Als neuropsycholoog is ze verbonden aan de observatieklas van Heliomare. Daar begeleidt ze leerlingen van zes tot en met twintig jaar die recent hersen-

paramedici en een psychotherapeut. Hendriks: ‘We kijken wat de leerling wel en niet meer kan, we oefenen en trainen hersengebieden waar uitval is ontstaan en we begeleiden de leerling bij de verwerking en het leren omgaan met beperkingen. Tot slot proberen we de leerling op een optimaal passende plek in het vervolgonderwijs te krijgen. Dat is niet per definitie speciaal onderwijs. Integendeel: de helft van de kinderen keert terug naar het regulier onderwijs.’ Passend onderwijs

De nieuwe Wet Kinderen met NAH Passend Onderwijs bijvoorbeeld door kan positief een ongeval of werken voor hersentumor leerlingen met - hebben vaak NAH. Of dat ook zo problemen met leren is, hangt grotenen gedrag. ‘De deels af van de meeste leerkrachten,’ samenwerking aldus Hendriks, tussen ziekenhui‘weten te weinig over zen, huisartsen en NAH en de gevolgen revalidatiecentra die hersenletsel kan met scholen én hebben op onder met de regionale meer schoolprestaties samenwerkingsen gedrag. Ze herkenverbanden waar nen NAH vaak niet scholen mee bij een leerling en verbonden zijn. zijn ook niet opgeleid Deze samenwerom onderwijs aan kingsverbanden leerlingen met NAH beschikken echter te geven. Daardoor over beperkte krijgen deze leerlinfinanciële middegen niet het begrip, len. Een leerling de ondersteuning en Carla Hendriks en Desi Schoneveld. Desi (16) werd tot driemaal toe getroffen door een die veel schoolde begeleiding die ze zware hersenbloeding. Het meisje heeft er o.a. epilepsieaanvallen aan overgehouden en verzuim heeft door afasie. Ze begrijpt alles, maar kan niet zeggen wat ze wil; als ze bv. ‘banaan’ bedoelt, nodig hebben. Dat is zegt ze ‘appel’. Desi knokt zich dapper een weg terug. Daarbij krijgt ze hulp van ergo-, vermoeidheid of echt heel jammer, fysio- en logotherapeuten van Heliomare. onduidelijke want daardoor loopt hoofdpijnen heeft, zal niet direct een aantal leerlingen vast. Ze komen letsel hebben opgelopen of kort voorrang krijgen op een leerling die onnodig thuis te zitten, verlaten de geleden zijn vastgelopen in het duidelijk fysiek beperkt is of agressief school zonder diploma of stromen in onderwijs. De begeleiding doet ze op een te laag onderwijsniveau. Of ze samen met onder andere een revalidatie- gedrag heeft. Goede informatievoorziening en intensieve samenwerking >> komen in het speciaal onderwijs terecht, arts, gespecialiseerde leerkrachten, Hersen Magazine | juni 2014 | 13

Dyscalculie is een leerstoornis in rekenen, ruimtelijk inzicht en ruimte lijke oriëntatie. Er bestaan meerdere oorzaken voor dyscalculie, zoals een hersenbeschadiging of erfelijkheid. Problemen kunnen optreden bij hoofdrekenen en schatten, bij het begrijpen van de verbanden tussen getallen, het interpreteren van tabellen en grafieken, recepten lezen en problemen met ruimtelijke oriëntatie en ruimtelijk inzicht.

In 2014 verschijnt de nieuwe Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel voor volwassenen. Hierin wordt beschreven wat optimale NAH-zorg is vanuit het perspectief van de patiënt en hoe deze georganiseerd zou moeten worden. De Zorgstandaard wordt opgesteld door beroepsverenigingen, landelijke zorgorganisaties en patiëntenverenigingen. De Hersenstichting nam het initiatief om deze partijen rond de tafel te krijgen. Inmiddels is er ook gestart met het ontwerpen en schrijven van een zorgstandaard voor kinderen en jongeren.

14 | Hersen Magazine | juni 2014

1 2

Loes van Berkel (70) heeft

dyscalculie. Vaardigheden die voor de meeste Nederlanders een fluitje van een cent zijn, zijn voor Loes een schier onneembare vesting.

12.33

Al sloot Loes haar hbo-opleiding maatschappelijk werk met glans af, de middelbare school was voor haar een zware weg. Geschiedenis was een ramp, jaartallen onthouden bijna onmogelijk. Redactiesommen waarin ze moest berekenen hoe snel Jan liep als hij in vijftien minuten van A naar B ging, waren voor haar onoplosbaar. Loes heeft dyscalculie, een leerstoornis en nauw verwant aan dyslexie. Cijfers zijn voor haar een probleem. Klokkijken gaat goed, totdat ze moet bedenken hoe laat 14.53 uur is. Ook moet ze goed nadenken hoe ze getallen opschrijft: zevenentachtig is 87, niet 78. ‘Omdat ik heel accuraat ben en door de jaren behoorlijk getraind, gaat het schrijven van cijfers goed, maar het gaat niet vanzelf, ik moet mijn hoofd er steeds bij houden.’

15.55

Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel

Loes heeft dyscalculie. Klokkijken gaat goed, totdat ze moet bedenken hoe laat 14.53. uur is.

Cijfers als onneembare vesting

Hersenletsel en Jeugd!, of HeJ!, is een landelijk actieprogramma voor jongeren met NAH ondersteund door de Hersenstichting. Voor dit actieprogramma is in 2013 een onderwijsprotocol voor leerlingen met NAH opgesteld. Het biedt leerkrachten goede, praktische handvatten om kinderen met NAH te herkennen, hen goed te begeleiden en zo nodig door te verwijzen. Hendriks: ‘Nu is het zaak om het protocol landelijk te implementeren, zodat alle leerlingen met NAH in Nederland adequaat opgevangen worden en passend onderwijs kunnen krijgen. En dat betekent echt maatwerk, want geen twee leerlingen met NAH zijn gelijk.’ De Hersenstichting speelt een goede rol als verbinder en aanjager in het landelijk actieprogramma HeJ, vindt Hendriks. ‘Misschien kan de Hersenstichting ook helpen om de informatievoorziening aan ouders en scholen over hersenletsel bij de jeugd te verbeteren. Daar is namelijk nog een ■ hoop winst te behalen.’

Tekst: Anja Bemelen, Fotografie: Marc Schols

Onderwijsprotocol

voorkomen dat leerlingen met NAH onnodig lang thuis zitten.

Struikelblok

Digitalisering is voor Loes een struikelblok. Tot nu toe kon ze haar vrijwilligerswerk nog af met de telefoon en de ‘gewone’ post: ‘Als vrijwilliger in de hulpverlening sta ik mensen telefonisch te woord. Van die gesprekken moet elke vrijwilliger verslag doen. Dat kon eerder telefonisch, maar vanwege bezuinigingen wordt de verslaglegging gedigitaliseerd.’ Ook archiveren is voor Loes een hele klus. ‘Kijk eens naar mijn tafel vol stapels papieren, poststukken en bankafschriften die ik moet ordenen! Als ik een vreemde envelop krijg, word ik al nerveus, want ik weet dat ik er iets mee “moet”. Internetbankieren kan ik niet. In mappen en schriften houd ik alles keurig bij, maar dat kost tijd en energie.’ Verdwalen

Dyscalculie uit zich bij Loes op meerdere fronten; Loes heeft evenzeer problemen met het onderscheiden van links en rechts, en dus met het vinden van de weg.

Op vakantie verdwaalde ze meer dan eens. ‘Ik sta bekend als iemand die verdwaalt. Als ik ergens naar terug moet, weet ik vaak niet waar ik ben. Ik heb bovendien moeite met het onthouden van volgorde. Pianospelen is mijn passie, toch weet ik regelmatig niet waar of ik in de partituur gebleven ben. Tijdens een hulpverleningstraining raakte ik zelfs helemaal in de war toen alle cursisten van plaats moesten wisselen en ik daardoor hun namen niet meer wist. Een cursiste opperde of ik misschien dyscalculie had.’

6.4

Danique Spanjer

(16) scoorde hoog

Foto: Marlies Lenselink Tekst: Annemaret Bouwman

op CITO- en

IQ-test, maar

9 3

haar rekenscore bepaalde haar schoolkeuze: VMBO

Theoretische Leerweg.

Danique heeft hardnekkige problemen bij het aanleren en automatiseren van de basisvaardigheden van rekenen en wiskunde. Als ze op de lagere school sommen niet begreep kreeg ze boze en geërgerde reacties. Ze had het gevoel dom

Niet opgeven

14.53

Na haar eindexamen gaat Danique een vierjarige mboopleiding Mediavormgever doen. Hoewel er ook dan weer rekenen en wiskunde op het rooster staan, ziet ze de toekomst met vertrouwen tegemoet. ‘Mijn advies voor anderen is: accepteer dat je dyscalculie hebt, maar laat je er niet door belemmeren. Geef nooit op.’ ■

Geen wiskunde meer, een hele opluchting

Danique ondervindt ook problemen in het dagelijkse leven. Ze kan bijvoorbeeld niet vlot afrekenen bij de kassa en laat haar zusje vaak betalen: ‘Zij controleert altijd of we genoeg wisselgeld terugkrijgen.’ Daarnaast heeft Danique minder begrip van tijd. ‘Ik kan op een klok met wijzers niet goed zien of het nou kwart vóór twee of kwart óver twee is. Als een digitale klok aangeeft dat het 14:00 uur is, moet ik doortellen vanaf 12:00 uur om te begrijpen dat het twee uur ’s middags is. Ik voel me onzeker over klokkijken en vraag anderen vaak hoe laat het is. Ook ga ik meestal extra vroeg van huis. Dan weet ik tenminste zeker dat ik op tijd ben.’ De gevolgen van dyscalculie ervaart ze tevens bij haar hobby’s: wedstrijdzwemmen en koken. ‘Tijdens het zwemmen moeten we altijd banen tellen. Tot vier of vijf banen lukt me nog wel, maar bij zes of meer banen raak ik in de war. Daarom zorg ik dat ik altijd achter iemand zwem. Ook als ik een cake bak, moet ik opletten en alles dubbel checken. Heb ik echt genoeg suiker afgewogen? Klopt de temperatuur van de oven? Staat de timer wel goed?’

Banen tellen

Loes zocht contact met Balans, landelijke vereniging voor ontwikkelingsstoornissen bij leren en/of gedrag. De informatie was verhelderend, maar haar dyscalculiewereld ging open toen ze in contact kwam met een vrouw die eveneens met dyscalculie worstelde. ‘Ze woonde nota bene in hetzelfde dorp. We hebben een afspraak gemaakt. Het is alsof je jezelf tegenkomt.’

In balans

19.25

te zijn. Toen haar zelfvertrouwen zienderogen slonk, besloten haar ouders haar te laten testen bij Helios, een instituut voor kinderen met leerstoornissen. Onderzoek naar de uitvoering van rekentaken wees dyscalculie uit. Vanaf dat moment ging Danique één keer per week naar Helios voor extra en individuele begeleiding. Daar kreeg Danique verschillende manieren aangereikt om sommen op te lossen en oefende ze veel, waardoor ze een deel van haar rekenachterstand inliep. De hoeveelheid steun die Danique op school krijgt, hangt sterk af van de docent. Dyscalculie is onbekender dan bijvoorbeeld dyslexie. Omdat ze een dyscalculieverklaring heeft, kreeg ze in de eerste twee klassen wel meer tijd bij rekentoetsen. Meestal mocht ze ook een rekenmachine gebruiken. Dat ze wiskunde in de derde klas kon laten vallen was een hele opluchting. ‘Eindelijk geen gezeur meer.’

www.hersenstichting.nl > alles-over-hersenen > hersenaandoeningen > dyslexie www.balansdigitaal.nl www.helios.nl

Hersen Magazine | juni 2014 | 15

interessant

Autisme. Een bijzonder bewustzijn

Peter Szatmari

op het leven van de lezer. Of die nu een hond heeft of niet.

www.activeerjehersenen.nl

info@en-route.eu, 2014 € 12,50

De winst van het werkgeheugen

Tracy & Ross Alloway

Een ouder van een kind met autisme of asperger begeeft zich op onbekend terrein. Hoe gaat u om met een kind dat alleen maar wil praten over wespen of de kleur van treindeuren? En hoe stelt u een negenjarig kind gerust dat honderden keren per dag vragen stelt over de dood? Szatmari leert ouders door de ogen van het kind te kijken en de vaak frappante manieren waarop hun hersenen anders werken dan die van ‘gewone’ kinderen. Uitgeverij Pearson Assessment and Information, 2014 ISBN: 9789026522680, € 37,60

Dribbelen. Mijn hond

Het werkgeheugen ligt aan de basis van belangrijke hersenfuncties als leren, beslissen, organiseren en multitasking. De winst van het werkgeheugen combineert de belangrijkste inzichten uit recent wetenschappelijk onderzoek met talloze praktische tips en oefeningen om het werkgeheugen te verbeteren en volledig te benutten. 25 pagina’s aan literatuur bieden de mogelijkheid tot verdere verdieping.

De Hersenstichting heeft samen met uitgever Zorn een nieuw lespakket ontwikkeld voor groep 7 en 8: www.activeerjehersenen.nl. Leerlingen spelen zes educatieve games en komen meer te weten over de werking van de hersenen en de functies die de verschillende hersendelen hebben. Het digitale spel kan zowel individueel als klassikaal gespeeld worden. Als alle hersendelen verkend zijn, ontvangt de leerling een diploma. Het lespakket is een van de activiteiten in het kader van het 25-jarig bestaan van de Hersenstichting. Voor docenten is een handleiding beschikbaar met onder andere uitgebreide toelichting bij de website, achtergrondinformatie, antwoorden van de digitale breinquiz en extra lessuggesties. Deze is te bestellen via www.zorn.nl .

Uitgeverij Nieuwezijds, 2014 ISBN: 9789057123566, € 24,95

als (wandel-) coach

Annemieke Lobbezoo

Een prachtig eerbetoon aan Dribbel, een Tibetaanse spaniël, die de schrijfster van dit boek enorm geholpen heeft om over haar depressie heen te komen. Een origineel boek over coaching waarin haar observaties van Dribbel leiden tot wijsheden die direct toepasbaar zijn 16 | Hersen Magazine | juni 2014

enweetje Hers www.actiwInzicht in autisme Er zijn nieuwe inzichten in mogelijke oorzaken van autisme. Onderzoekers aan de universiteit van Californië ontdekten verschillende varianten van risicogenen voor autisme die nog niet eerder zijn aangetoond. De wetenschappers zagen ook dat deze genen onderdeel zijn van een netwerk van genen. Hierdoor zijn de eiwitten die ontstaan uit deze stukjes DNA ook via een netwerk met elkaar verbonden. Dit zou kunnen verklaren hoe het kan dat deze eiwitvarianten de communicatie in de hersenen van mensen met autisme verstoren. Nature Communications, 2014

Hersencoach

Uitdagende puzzels, geweldige prijzen

Suunto sporthor-

R DAN EE

58x

KANS

loge Â&#x2021; -H IRWR RS FDQYDV Â&#x2021;

Bahama

]ZHHISDUDVRO Â&#x2021;

Spider-Man SDNNHW Â&#x2021; Chabo bagsÂ&#x2021; 7HIDO VORZMXLFHU Â&#x2021; Biba sieraden Â&#x2021; :HHNHQGMH Duinrell Â&#x2021; IRWRVKRRW 'DJMH Hellendoorn Â&#x2021; Â&#x2021; 9RHWEDOSX]]HOV YDQ

Jumbo Â&#x2021; 7LPHPDFKLQH dĂŠ Dinnershow Â&#x2021;

7UHQG\ BollĂŠ ]RQQHEULO

1U Â&#x2021; PHL MXQL Â&#x2021; SULMV Â˝ 3,95

en in Relax uiderduin Z Hotel

Denksport en de Hersenstichting werken het komende jaar samen met het uitgeven van het puzzelblad Win! Elke drie weken verschijnt een nieuwe editie van het puzzeltijdschrift. Door de oplossingen van de puzzels in te sturen, kunt u fantastische prijzen winnen en steunt u ook de Hersenstichting. Het is ook mogelijk extra postzegels bij te plakken! De Hersenstichting plaatst in elke editie een actuele column over de hersenen.

Publieksdag

Uitreiking

Hersenstichting

Hersenbokaal 2014

Donderdag 9 oktober 2014 vindt de 22e

De Hersenbokaal wordt uitgereikt tijdens de Publieksdag op 9 oktober. De winnaar krijgt â&#x201A;Ź 35.000 om een bijzonder project tot uitvoering te brengen. Vanaf eind augustus staan op de website filmpjes van de drie genomineerden die in aanmerking komen. De Hersenbokaal richt zich op alle projecten die mensen met een hersenaandoening kunnen helpen in hun dagelijks leven. Projecten op het gebied van zorg en revalidatie, maar ook wonen, werken, vrijetijdsbesteding, scholing of vervoer. Kwaliteit van leven staat daarbij voorop!

Publieksdag van de Hersenstichting plaats. Opnieuw vertellen diverse wetenschappers in het Beatrixtheater in Utrecht over hun onderzoek. Op de informatiemarkt staan patiĂŤntenverenigingen en andere organisaties met informatie over de hersenen en hersenaandoeningen. Het thema is nog niet bekend, maar schrijf de datum alvast in uw agenda! Plaats: Beatrixtheater, Utrecht Organisatie: Hersenstichting Nederland Informatie: www.hersenstichting.nl

Plaats: Beatrixtheater, Utrecht Organisatie: Hersenstichting Informatie: www.hersenstichting.nl

Hoofdletsel Sport App Ieder jaar lopen 76.000 mensen een hoofdblessure op tijdens het sporten. Daarvan belanden er 14.000 op een Spoedeisende Hulp-afdeling. Bij 14% is het letsel zo ernstig dat opname in het ziekenhuis nodig is en naar schatting overlijden er jaarlijks rond de zes sporters aan een hoofdblessure. VeiligheidNL heeft samen met haar partners, waaronder de Hersenstichting, de gratis app â&#x20AC;&#x2DC;Hoofdletsel Sportâ&#x20AC;&#x2122; gelanceerd. Met deze app kunt u hoofd- en hersenletsel tijdens het sporten tijdig signaleren. Bovendien geeft de app heldere adviezen om ernstiger gevolgen te voorkomen. De app is gratis te downloaden in de Appstore en Google Play.

Hersenweetje Schizofrenie Onderzoekers uit Oxford ontdekten dat mensen met (beginnende) schizofrenie kleinere hersenen hebben dan volledig gezonde mensen. Ze maten de groei van beide hersenhelften in mensen met schizofrenie en gezonde mensen. Er waren niet alleen verschillen te zien tussen de twee groepen mensen, maar ook tussen mannen en vrouwen. Zo hadden de vrouwen met schizofrenie een kleinere rechterhersenhelft dan de gezonde vrouwen. En hadden de mannen met schizofrenie een kleinere linkerhersenhelft dan de controlemannen. British Journal of Psychiatry, 2013

Hersen Magazine | juni 2014 | 17

‘Collecteren is een kleine moeite, maar voor mij is het lichamelijk zwaar’ Ria Kuiper is collectant voor de Hersenstichting. Dankzij haar en vele anderen staat de collecteopbrengst nu op ruim € 1.051.000. Een bijzonder mooi resultaat in het jubileumjaar. Ria collecteerde, ondanks haar beperkingen door haar herseninfarct in 2009.

beter door. Ik sta helemaal achter de samenwerkingsinitiatieven van de Hersenstichting zoals die met de Edwin van der Sar Foundation. Dat zou er ook voor muziek mogen zijn.’ Chipknip De oorzaak van Ria’s herseninfarct is niet eenduidig. Toen ze zwanger was van haar eerste zoon kreeg ze een ernstige vorm van zwangerschapsvergiftiging. ‘Het HELPP Syndroom kan een vergrote kans geven op hart- en bloedvatenproblemen en op een herseninfarct. Voor mij was dat de trigger om de Hersenstichting te volgen, maar ik was nog niet actief.’ Ria werd donateur van de Hersenstichting. Ook werd ze benaderd als collectant. ‘Collecteren is een kleine moeite, maar voor mij is het lichamelijk zwaar, dus ik wilde het liefst bij mij in de buurt collecteren. Hier in de wijk zijn mensen altijd bereid iets te geven, maar kleingeld begint een probleem te worden. Ik had een busopbrengst van € 114,81. Als de collectant met een pin of chipknip zou kunnen rondgaan, zou dat denk ik een nóg hogere bijdrage opleveren.’

Op een gewone zaterdagochtend Ria Kuiper in het kort: werd Ria, 49, getrouwd en moeder van twee zoons, wakker met hoofdLeeftijd: 49 pijn en een vreemde tinteling in Getrouwd met: Dirk Jan haar linkerbeen- en arm. Een uur Kinderen: twee zonen van 11 en 16 later was haar hele linkerzijde uitHobby’s: trompetspelen, nordic geschakeld. ‘Alsof er vijf kilo aan walken, lezen en spelen met kleuren mijn arm en been hing. Ik bleek een Beroep: inkoper herseninfarct te hebben.’ Ria kan Hersenletsel: herseninfarct weer lopen en met haar linkerarm Is: collectant voor de Hersenstichting kan ze weer knijpen en rekken. Haar persoonlijkheid is niet veranderd en Twee ook proeven en eten gaan goed. Maar ze heeft er wel zware, werelden prikkelende ledematen en een lichte tremor aan overgehouden. Haar energieverdeling over de week blijft een uitRia vindt het daging. ‘Zware taken, zoals het huishouden doen of werken belangrijk om in de tuin kan ik nauwelijks, dat doet mijn man.’ mee te blijven draaien in de Trompetspelen werkende wereld en iets Na haar infarct revalideerde Ria; ze leerde opnieuw lopen te betekenen en de dagelijkse structuur weer op te bouwen. ‘Mijn voor een ander. gezin en ik hebben bovendien profijt gehad van het maat‘Soms lijken de gezonde en de zieke wereld net twee schappelijke revalidatiedeel. Er werden speciale middagen werelden naast elkaar. Gelukkig draai ik ook in de georganiseerd over hoe je als ouders je kinderen in zo’n “gezonde wereld” mee, dat kan niet iedereen. Wel heb situatie op een goede manier erbij kunt betrekken. ik mijn levensstijl moeten aanpassen. Ik ben dertig kilo Revalideren doe je niet alleen, maar samen. Ook adviseerde afgevallen, ben gezonder gaan eten en meer gaan bewegen. de ergotherapeut mijn muziekhobby opnieuw op te pakken. Ik ervaar dat voeding, beweging, muziek én over je hersenPianospelen schijnt goed te zijn voor je coördinatie en aandoening praten verbetering oplevert. Als ik zie wat ik trompetspelen voor je uithoudingsvermogen. Verder nu kan vergeleken met een paar jaar geleden, dan ga ik probeer ik elke dag minimaal een half uur te wandelen. nog steeds vooruit.’ Beweging en muziek ondersteunen me; ik voel me er veel ■ 18 | Hersen Magazine | juni 2014

Tekst: Anja Bemelen, fotografie: Elske Oosterbroek

Achter de schermen

Hersen Magazine is een uitgave voor donateurs en relaties van Hersenstichting Nederland Postbus 191 2501 CD Den Haag

Vul de ontbrekende woorden in de puzzel met spreekwoorden en uitdrukkingen in. Onder de pijl leest u de oplossing die u voor 19 juli 2014 stuurt naar: Postbus 191, 2501 CD Den Haag. Vijf winnaars maken kans op De winst van het werkgeheugen, Tracy & Ross Alloway van Uitgeverij Nieuwezijds.

tel. 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl

BIC: INGBNL2A

1. 2. 3. 4. 5.

12e jaargang, nummer 2

ISSN 1570-8519 ING 860, Den Haag

IBAN: NL18 INGB 0000 000 860

Redactie: Anja Bemelen (eindredacteur), Martin van der Eijk, Lenneke van Hooijdonk, Willeke Munneke, Riekie van Nies, Els van der

7. 8. 9.

Rhee, Marcel Vergeer.

Met dank aan:

10.

Van woede … (12) Vele varkens maken de … dun. (8) Het …. brak hem uit. (10) Het is hier staande … (8) … in het spel, maar gelukkig in de liefde. (10) … met vlijt bouwt huizen als kastelen. (10) Wie veel zegt heeft veel te … (13) Iemand een vlieg … (8) De weg van de minste … kiezen. (9) Een … mens telt voor twee. (12)

11. Er dienen geen twee .. op één bok. (9) 12. Als het kalf … is, dempt men de put. (10) 13. Als door de bliksem … zijn. (9) 14. … voor iets of iemand zijn. (10) 15. Zich in een … steken. (10) 16. De … is geworpen. (8) 17. Iemand de … uit het vuur laten halen. (9) 18. … is achteruitgang. (9) 19. … van spijs doet eten. (11) 20. Ouwe jongens, … (12)

Ad Anceaux, Ria Davis, Barbara Ellens, Manon Jansen, Annet Wielemaker, Helen van Winden, Tarquinia Zeegers.

Omslag

Nicole Vogelzangs

Opmaak

Laressa Mulder, Den Haag

Druk Drukkerij Tesink, Zutphen De Hersenstichting wil actief bijdragen aan gezonde hersenen in Nederland. Daarom initiëren we nieuwe kennisontwikkeling vanuit maatschappelijke relevantie en vertalen we bestaande kennis naar praktische toepassingen. Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van ca. 46.000 exemplaren en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting Nederland. Overname van tekstuele gedeelten van de inhoud is toegestaan, mits met vermelding van deze bron: Hersen Magazine jrg. 12, nr. 2, juni 2014. Toezending van twee bewijsexemplaren stelt de redactie zeer op prijs.

7 8

9 10 K

11 12 13 14

15 16 17 18

19 20

Hersen Magazine | juni 2014 | 19

De oplossing van de puzzel uit het jubileumnummer was: De Hersenstichting is jarig. De volgende mensen hebben inmiddels het boek Heftige Hersens! van Mark Mieras: mw. P.A. Dijkhuis-Zekveld, Ede; mw. H.C. de Hullu-Bakker, Oosterhesselen; dhr. P.H. van Leeuwen, Wageningen; mw. J.E. Hoogendoorn, Rotterdam; mw. T. Vorst-Thijssen, Zeist; mw. S. van der Bent, Tiel; dhr. E. Dijkstra, Poeldijk; mw. M.P. Daemen-van de Rijdt, Well; mw. W.T. Klein, Heerenveen en mw. J. van ’t Hof, Oudenbosch.

Colofon

Hersenkraker

Bestellijst

verschijnselen genoemd, verschillen sterk per gebruikt middel. Zo kunnen de verschijnselen slechts beperkt of vervelend zijn, maar ook erg gevaarlijk. De symptomen variëren van slechte concentratie (na bijvoorbeeld stoppen met roken) tot epileptische aanvallen en delirium tremens (na stoppen met GHB of alcohol). Als de ontwenningsverschijnselen sterk zijn, is het moeilijker om af te kicken; dit kan de verslaving in stand houden. Niet alleen lichamelijk zijn de gevolgen van een verslaving groot. Ook financiële en sociale gevolgen spelen vaak een rol bij een verslaving. Zo verliezen mensen hun baan of wordt hun relatie verbroken.

Verslavende middelen hebben een direct effect op de hersenen met als gevolg hunkering en controleverlies. Door deze veranderingen in de hersenen is het moeilijk om af te kicken en vol te houden. Bovendien kan langdurig, overmatig gebruik van middelen leiden tot schade aan bepaalde zenuwcellen, waardoor het nog moeilijker wordt om te stoppen of te minderen met het gebruik.

Aantal verslaafden in

Alcohol Tabak

Nederland 82.400 810.000

Cannabis/wiet

29.300

Cocaïne

45.000

Heroïne

17.700

Gokken

20.300

Gamen

12.000

Het aantal tabakgebruikers is de afgelopen jaren wel flink afgenomen. Zo rookte in 1970 nog 59% van de bevolking terwijl dat in 2009 nog maar 24.5% was. Bron: Jellinek, 2010.

Tips Aandoeningen en verslaving

U Gebruik drugs niet als afleiding. Voor het oplossen van problemen is alcohol- of drugsgebruik nooit de

ADHD en/of een gedragsstoornis meer risico lopen om

oplossing!

verslaafd te raken. Mensen met ADHD zijn erg impulsief en hebben een motivatie- en beloningssysteem dat minder goed functioneert. Hierdoor proberen jongeren met ADHD vaker op jonge leeftijd drugs uit. Daarnaast

U Wees bewust van de keuzes die u maakt, zoals welke drugs u gebruikt. U Als u een verslaving vermoedt, neem contact op met uw huisarts.

ze drugs als medicatie gaan gebruiken. Veel drugs

Meer informatie

verminderen de symptomen van ADHD. Doordat ze

www.drugsinfo.nl

zichzelf moeilijker kunnen corrigeren, raken mensen

Ook voor advies en hulp bij afkicken.

met ADHD eerder verslaafd. Drugs kunnen ook aandoeningen veroorzaken.

www.trimbos.nl

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat cannabis

Kennisinstituut dat onderzoek doet o.a. naar verslaving.

de oorzaak kan zijn van het verergeren van schizofrenie.

Hersenstichting Nederland Antwoordkaart

Folders en brochures

Gezonde hersenen zijn van levensbelang, maar vrijwel iedereen krijgt ooit in zijn leven te maken met een hersenNaam: aandoening. Per jaar komen er 160.000 mensen met een hersenziekte bij. Bijna een half miljoen mensen Adres:in Nederland kampen met blijvende ernstige gevolgen. Ook familie en vrienden worden hierdoor getroffen. Postcode: Dat moet stoppen. Plaats: En het kán stoppen. De Hersenstichting is ervan overtuigd dat we in de toekomst hersenziekten kunnen Geboortedatum: genezen en onze hersenen gezond kunnen houden. Telefoonnummer:

M/V Nr:

€ 16,95

kan oproepen. In het onderzoek vertoonden cannabis-

Expertcentrum; voor vragen over verslaving en behandelingen.

IBAN: NL18 INGB 0000 000 860

Postbus 191, 2501 CD Den Haag, 070-360 48 16 E-mail:

Geef om je hersenen. Steun de Hersenstichting. www.hersenstichting.nl

maart 2014

stuks

De meeste mensen die in coma raken herstellen binnen enkele uren of dagen weer naar een volledig bewustzijn (ongeveer 65%), een klein gedeelte overlijdt (ongeveer 18%). Veel mensen die ‘snel’ bijkomen hebben nog wel enige tijd restverschijnselen in het bewegen, het waarnemen, of het denken. Sommigen (25-50%) houden er zelfs levenslang last van. Als de comateuze toestand langer aanhoudt, is de kans groter dat iemand alsnog overlijdt. Als dit niet gebeurt en de ogen gaan open, ontstaat een vegetatieve toestand. Een klein deel komt bij uit een vegetatieve toestand. Dit gebeurt niet van het ene op het andere moment, maar is een langzaam en geleidelijk proces. De patiënt reageert steeds bewuster, gerichter en meer samenhangend. Soms gaat dit snel, vaak duurt het meerdere dagen tot weken of zelfs maanden. Voorbeelden van tekenen van terugkerend bewustzijn zijn het uiten van emoties of het richten van de blik. Dit is de laagbewuste toestand. Mensen in een laagbewuste toestand kunnen door het kunstmatig toedienen van voeding en goede verzorging vele jaren in leven blijven.

Bon invullen in blokletters s.v.p.

Hersenstichting Nederland

Met dank aan prof. dr. Wim van den Brink, van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam en Jurriaan Witteman MSc. van Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP), die aan de totstandkoming van deze folder hebben meegewerkt.

Hersenen en verslaving

Bij de Hersenstichting zijn de volgende uitgaven over hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Mijn keus heb ik aangekruist en daarvoor ontvang Folder Depressie ik een acceptgiro. Brochure Puberhersenen in ontwikkeling Zorgwijzer Partners Ik wil graag informatie over schenkingen en Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven op nalatenschappen. www.hersenstichting.nl.

www.jellinek.nl

dan niet-gebruikers.

Herstel

De Hersenstichting wil actief bijdragen aan gezonde hersenen. Hoe meer we van de hersenen begrijpen, Ja, ik wil de Hersenstichting Nederland vanaf nu hoe beter we ze gezond kunnen houden. Daarom steunen door middel van mijn donateurschap en laten we wetenschappelijk onderzoek doen, voeren bepaal mijn jaarbijdrage op: we innovatieve projecten uit en dragen we bij aan goede patiëntenzorg. % 50,% 35,% 25,-

Dit komt doordat cannabis verwardheid en hallucinaties gebruikers met schizofrenie meestal ergere symptomen

Als men ineens stopt met het gebruiken van drugs kan dit zelfs gevaarlijk zijn omdat er ontwenningsverschijnselen op kunnen treden. Ontwenningsverschijnselen, ook wel onthoudings-

Soort drug

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat jongeren met

kunnen mensen met ADHD verslaafd raken doordat

Gevolgen

Cijfers

gratis

Breinbrekend Werk

juni 2010

In de etalage

De kans op verslaving wordt door verschillende factoren beïnvloed. Het is hierdoor erg moeilijk te voorspellen of iemand wel of niet verslaafd raakt. De belangrijkste oorzaken van verslaving zijn: Soort drugs; afhankelijkheid treedt in verschillende mate op bij de verschillende middelen. Zo zijn heroïne en nicotine bij veel mensen al na enkele keren verslavend, terwijl cannabis minder verslavend is. Dit komt doordat drugs zoals heroïne het beloningssysteem sterker beïnvloeden. Dit is dan ook sterker verslavend. Genetische factoren; erfelijke factoren spelen waarschijnlijk voor 40-60% een rol bij de ontwikkeling van een verslaving. Welke genen (stukjes DNA) precies een rol spelen is nog niet volledig duidelijk. Omgevingsfactoren; de omgeving en jeugd van een persoon spelen mee in de kans om een verslaving te ontwikkelen. Ook ingrijpende gebeurtenissen en stress kunnen een oorzaak zijn. Zo hebben jongeren met psychische problemen een grotere kans om verslaafd te raken.

Foto’s: Shutterstock en Fotolia

Waardoor raakt iemand verslaafd?

stuks

Het uiten van emoties, door bijvoorbeeld weer te lachen, is een teken van terugkerend bewustzijn.

Pas als de patiënt zover herstelt dat hij weer kan communiceren en meer kan dan het uitvoeren van heel eenvoudige opdrachten, is er sprake van een volledig bewuste toestand. De kans is echter nog steeds heel groot dat er allerlei restverschijnselen aanwezig zijn. Mensen die langer dan enkele dagen het bewustzijn hebben verloren, herstellen nooit meer volledig. En over het algemeen geldt: hoe ernstiger het letsel, hoe langer het bewustzijnsverlies en hoe meer restverschijnselen. Mogelijke restverschijnselen zijn: coördinatiestoornissen inzake bewegingen; spierspasmen; stoornissen in het begrijpen; taal- en spraakstoornissen; geheugenproblemen; problemen bij denken, aandacht en concentratie; problemen in het tempo van informatieverwerking (vertraging); karakterveranderingen; psychiatrische stoornissen. Als bijkomend probleem zijn patiënten vaak (ook na een zogenaamd ‘licht’ of ‘mild’ letsel) veel sneller vermoeid en kunnen ze minder belasting aan.

Vegetatieve toestand Op een enkele plaats in Nederland bestaat de mogelijkheid om een behandelprogramma toe te passen bij patiënten die niet langer dan zes maanden in een vegetatieve toestand zijn. Het doel is de patiënt weer volledig bij bewustzijn te brengen en hem daarna op een zo hoog mogelijk niveau te laten functioneren. De belangrijkste onderdelen van het programma bestaan uit het verbeteren van de basale lichaamsfuncties en het stimuleren van de alertheid, van de mogelijkheden tot bewegen en in een latere fase van de denkfuncties. Patiënten ouder dan 25 jaar komen helaas (nog) niet in aanmerking voor dit progamma. Onder andere met hulp van de Hersenstichting is onderzocht of dit programma leidt tot verbeteringen in het herstel. Bij meer dan 250 patiënten is het programma toegepast en onderzocht. Tweederde van deze patiënten kwam bij bewustzijn en kon een revalidatietraject ingaan. Dit zijn twee keer zoveel patiënten die bij bewustzijn zijn gekomen, dan op basis van hun toestand verwacht werd.

Behandeling

Coma

Leren van lotgenoten

De behandeling van de oorzaak van het coma is van groot belang. Daarnaast staan hartslag, bloeddruk en temperatuur onder controle. Een comapatiënt krijgt voeding en vocht via een infuus en/of sonde. Soms is beademing noodzakelijk. Door medicatie of andere maatregelen wordt getracht de zwelling van de hersenen zo snel mogelijk te doen verminderen. Door goede verpleegkundige zorg en gerichte fysiotherapie wordt de kans op complicaties zoals doorliggen en het ontstaan van vergroeiingen zo klein mogelijk gehouden. Er zijn geen gerichte behandelingen bekend om het bewustzijn van mensen in coma op te wekken.

Vereniging Cerebraal

Helpdesk: 030-296 44 69 (ma. t/m do.10-13 uur) secr@cerebraal.nl www.cerebraal.nl

Hersenstichting Nederland De Hersenstichting helpt hersenaandoeningen voorkómen en genezen en wil ervoor zorgen dat patiënten een zo volwaardig mogelijk leven kunnen leiden. Dit doet zij door te investeren in wetenschappelijk hersenonderzoek, voorlichting te geven over gezonde hersenen en hersenaandoeningen, en de samenwerking te bevorderen tussen organisaties die actief zijn op hersengebied. Breinbrekend Werk!

Coma en vegetatieve toestand

Folders en brochures

Bij de Hersenstichting zijn de volgende uitgaven over hersen(aandoening)en verkrijgbaar: Folder Hersenschudding en hersenkneuzing Brochure Beroerte Zorgwijzer Partners Kijk voor een volledig overzicht van uitgaven op www.hersenstichting.nl. Wat kunt u doen?

U kunt de Hersenstichting steunen door donateur of collectant te worden, maar er zijn nog veel meer mogelijkheden. Kijk voor meer informatie op www.hersenstichting.nl > help mee. De Hersenstichting Nederland is in het bezit van het Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF). Het garandeert een zorgvuldige en professionele besteding van uw donatie.

gratis

€ 3,50 Hersenstichting Nederland

Postbus 191, 2501 CD Den Haag, 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl, Giro 860

Met dank aan dr. H.J. Eilander, klinisch neuropsycholoog, die aan de totstandkoming van deze folder heeft meegewerkt.

stuks

Breinbrekend Werk

Folders

Aantal

Zorgwijzers

ADHD en Gilles de la Tourette

stuks

Vermoeidheid

€ 5,00

stuks

Angststoornissen

stuks

Geheugen

€ 5,00

stuks

Autismespectrumstoornissen

stuks

Karakterveranderingen

€ 5,00

stuks

Beroerte

stuks

Seksualiteit

€ 5,00

stuks

Coma en vegetatieve toestand

stuks

Partners

€ 5,00

stuks

Dementie

stuks

Depressie

stuks

Brochures

Hersenen en beweging

stuks

Puberhersenen in ontwikkeling

€ 2,00

stuks

Hersenen en kinderen in de groei

stuks

Hersenbeschadiging rond de geboorte

€ 2,00

stuks

Hersenen en slaap

stuks

Aan het werk met hersenletsel

€ 2,00

stuks

Hersenen en training

stuks

Zet je hersenen aan het werk! (v.a. 10 jaar)

€ 2,00

Hersenen en verslaving

stuks

Schenken en nalaten

stuks stuks

Hersenen en voeding

stuks

Nalatenschapsdossier

stuks

Hersenontsteking/encefalitis

stuks

Dyslexie: Letters op de snelweg

stuks

Hersenscantechnieken

stuks

Neglect en hemianopsie

€ 2,00

stuks

Hersenschudding en hersenkneuzing

stuks

Samenvattingen Lezingen Publieksdag 2013

€ 2,00

stuks

Hersenstichting Nederland

stuks

Hersentumor

stuks

Overige uitgaven

Hersenvliesontsteking

stuks

Hoofdmassagespin

€ 3,50

stuks

Korsakov

stuks

Kaartje Werken met hersenletsel

stuks

Leven na een beroerte

stuks

Kaartje Partners

stuks

Migraine

stuks

Kaartje Vermoeidheid

stuks

Geheugenkaartje (Vergeetachtig? Wat te doen?)

stuks

Aantal

Pincodekaartje

stuks

Boeken

Aantal

Klokhuisboek over hersenen

€ 16,95

stuks

Hersen Magazine; kwartaalblad Hersenstichting

stuks

Kookboek Brainfood

€ 15,95

stuks

Poster van de hersenen (gevouwen)

€ 2,00

stuks

Breinbrekend onderzoek in 12 portretten

€ 5,00

stuks

Poster van de hersenen (koker)

€ 6,50

stuks

Het Brein van A tot Z (woordenboek)

€ 6,00

stuks

Kaartenset

€ 5,00

stuks

Mag ik ook ff? (Hoe is het om een broer of zus met NAH te hebben?)

Kaartje Eerste Hulp Bij Hersenschudding € 7,50

stuks

Poster Eerste Hulp Bij Hersenschudding

Uitgaven worden met een acceptgiro toegestuurd; genoemde prijzen zijn exclusief porto- en administratiekosten. De bestellijst kunt u sturen naar: Hersenstichting Nederland, Postbus 191, 2501 CD Den Haag Verder zijn de uitgaven via www.hersenstichting.nl te bestellen.

juni 2014

Naam/Instellingsnaam (t.a.v.)

(Afdeling)

Adres Postcode

Woonplaats

E-mailadres

Telefoonnummer

(m/v)