Hersen Magazine april 2015 by Hersenstichting

Hersen Magazine Hersenstichting in testament ‘Hersenen spreken tot de verbeelding’

Gevolgen van hersenletsel zijn elke dag aanwezig

Muziektherapie bij kinderen en jongeren met autisme

Lisette de Groot: Met gezonde voeding houden we onze hersenen in conditie

‘Minder dan 5% van de volwassenen houdt zich aan voedingsrichtlijnen’ Jaargang 13 | nummer 2 | april 2015

In dit nummer: Jaap Oosterlaan wil meer kennis verkrijgen over de effecten van stoornissen in de hersenen van kinderen. Daarmee wil hij ook behandelingen ontwikkelen om hun toekomst te verbeteren. 4 Nederland telt tientallen patiëntenverenigingen voor mensen met hersenaandoeningen. Volgens Hans Nieukerke wordt er meer bereikt als ze hun krachten bundelen. 8 Coen Boxtart wilde iets doen voor kinderen zoals Lotte uit het tv-spotje van de Hersenstichting. 11 Waarschijnlijk gebeurt er meer in de hersenen als we ouder worden. Volgens Lisette de Groot en Ondine van de Rest zijn er meer voedingsstoffen nodig om achteruitgang tegen te houden. 12 Muziek maken is een mooie manier om contact te maken met een kind met autisme. Muziektherapeut Mathieu Pater onderzoekt wat de beste manier is om deze therapie toe te passen. 16 Ruud en Peter namen de Hersenstichting op in hun testament. De aanleiding was Ruuds plotselinge en tijdelijke uitval van het werkgeheugen. 18

2 | Hersen Magazine | april 2015

Onze buikhersenen Laatst kreeg ik de vraag of de Hersenstichting zich ook bezighield met het belly brain. Uh… belly brain? Nooit van gehoord, dus maar eens op onderzoek uit. En wat blijkt? Deze ‘tweede hersenen’ zijn al in het midden van de 19e eeuw ontdekt en over de werking ervan wordt vooral de laatste tijd steeds meer bekend. Ingebed in de wand van de darm ligt een omvangrijk zenuwstelsel dat onze spijsvertering regelt. Spijsvertering is een complexe zaak en dit proces wordt dus niet zozeer vanuit de hersenen bestuurd, maar door een aparte bundel zenuwcellen of neuronen. Die bundel bestaat in totaal uit circa 500 miljoen neuronen en is via het ruggenmerg verbonden met onze hersenen, die uit ongeveer 100 miljard neuronen bestaan. Denken kunnen we dus niet met onze buikhersenen, maar er zijn wel een paar overeenkomsten met de echte hersenen. De buikhersenen hebben hun eigen reflexen, zoals de samentrekkende of peristaltische bewegingen en werken bijna geheel autonoom. Ook maken ze gebruik van dezelfde neurotransmitters als onze hersenen, zoals dopamine en serotonine. Serotonine heeft invloed op ons geheugen, onze stemming, ons zelfvertrouwen en onze slaap. Dopamine geeft ons een prettig gevoel na beloning en heeft een gunstige uitwerking op cognitieve prestaties. De relatie tussen de buikhersenen en de echte hersenen in onze schedel is nog grotendeels onbegrepen. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de exacte werking van het belly brain en de invloed over en weer op de hersenen. Misschien heeft het onderbuikgevoel dat we allemaal zo van tijd tot tijd hebben als iets niet pluis lijkt, iets te maken met die buikhersenen? Het is razend interessante materie! De Hersenstichting houdt zich echter vooral bezig met de echte hersenen in onze schedel. Voor vragen over de spijsvertering kunt u het beste terecht bij onze collega’s van de Maag Lever Darm Stichting.

Peter Schoof, directeur Hersenstichting.

Gevolgen van hersenletsel nog elke dag aanwezig heeft enorme impact op de patiënt en zijn naaste omgeving. Freerk en Doete Kloosterman en hun kinderen Rutger en Esther uit het Friese Aldtsjerk hebben ieder zo hun eigen ervaring na het zware auto-ongeluk van Freerk in 1999. Tegenwoordig bezoekt Freerk een dagactiviteitencentrum voor mensen met een beperking. ‘Daar heb ik met begeleiding onze boot opgeknapt,’ vertelt hij. Ook bezoekt hij als Traffic Informer scholen waar hij jongeren wijst op de gevaren en de gevolgen van verkeersongevallen. ‘Ik ben goed hersteld, maar ervaar vijftien jaar later nog steeds de gevolgen van het ongeluk.’ Freerk heeft problemen met zijn geheugen en is soms wat dwangmatig. Wanneer er bijvoorbeeld was in de wasmachine zit, wil hij die meteen ophangen, hij kan de was niet laten liggen. Lezen gaat moeizaam, de krant bladert hij een beetje door. ‘Als er veel visite is, heb ik moeite met het volgen van de gesprekken. Eén op één gaat goed en is minder vermoeiend.’

sing hen bijna fataal. Freerk kwam zwaargewond op de intensive care. Hij had een hersenkneuzing, waarbij het hersenweefsel beschadigd raakte, en lag wekenlang in het ziekenhuis met een zwaar beschadigde rechtervoet, een verschoven bekken en beschadigde lever en nieren. Doete, als politievrouw wel het een en ander gewend, schrok van de aanblik van Freerk toen ze in het ziekenhuis kwam. Haar man was onherkenbaar door het vele letsel. Rutger, toen acht, herinnert zich nog de piepjes en de hoge temperatuur op de IC als hij op bezoek kwam.

brengen naar korfbal en weer ophalen. Hij deed de boodschappen, kwam dan thuis met bijvoorbeeld tien pakken rijst. Dan aten we dagenlang nasi, omdat we één keer hadden gezegd dat we nasi zo lekker vonden. Ik was nog maar zes toen mijn vader zijn ongeluk kreeg en kan me eigenlijk geen andere vader herinneren. En ik kan me geen betere vader wensen,’ is haar conclusie, al zijn de gevolgen van Freerks hersenletsel nog elke dag aanwezig. ‘We moeten meer plannen dan in andere gezinnen. Mijn vader heeft veel behoefte aan structuur,’ aldus zoon Rutger. Van onschatbare waarde

Tekst: Anja Bemelen | Fotografie: Merel Verspuij

Niet-aangeboren hersenletsel

Hersenkneuzing

Meer plannen

In 1999 woonde het gezin naast het restaurant van Freerk, een droom die was uitgekomen. Freerk haalde met de auto een schaatsvriend op om naar de kunstijsbaan te gaan. Op de rondweg bij Groningen werd een frontale bot-

Na vele operaties herstelde Freerk langzaam. Daarna revalideerde hij, maar hij gedroeg zich anders dan andere vaders. Esther zag dat het er in veel gezinnen anders aan toe ging. ‘Mijn vader was altijd thuis en kon ons

Het gezin woonde nog lang naast Freerks restaurant, wat moeilijk voor hem was, want hij kon er niet meer werken. Zijn droom was cru geëindigd. Rutger vertelt dat hij regelmatig langs de plek komt waar het ongeval plaatsvond. ‘Hier eindigde mijn vaders droom en veranderde de mijne. Zonder ongeval was ik zeker samen met mijn vader in het restaurant gaan werken.’ Nu studeert hij rechten. Doete zegt: ‘Ik was vijftien jaar met de ene Freerk getrouwd en ben nu vijftien jaar met de andere. Steun uit het dorp, hulp van familie en vrienden was van onschatbare waarde bij de verwerking.’ Therapie en intensieve begeleiding vanuit diverse instanties hebben Freerk en zijn gezin ondersteund bij alle gevolgen die een breuk in de levenslijn met zich meebrengen. ‘De band was goed, maar is nog hechter geworden.’ ■

Hersenkneuzing Bij een hersenkneuzing raakt het hersenweefsel beschadigd door een klap. Bloed en vocht worden opeengehoopt, de hersenen worden weggedrukt. Een patiënt met een hersenkneuzing wordt altijd in het ziekenhuis opgenomen. Na een hersenkneuzing heeft de patiënt vaak last van duizeligheid, hoofdpijn en een gestoord geheugen. Ook is het voor de patiënt vaak moeilijker de aandacht vast te houden en zich te oriënteren. Hij is sneller moe en heeft behoefte aan structuur in het dagelijkse leven. Het herstel na een hersenkneuzing varieert enorm, van volledig herstel tot blijvende ernstige handicaps.

Hersen Magazine | april 2015 | 3

‘We willen de toekomst van kinderen met hersenaandoeningen verbeteren’ Neuropsychologie binnen de kindergeneeskunde,

Aandachtsproblemen

kinderen met ADHD en gedragsstoornissen. Dat is

Het onderzoeksprogramma van Oosterlaan richt zich ook op het achterhalen van de neuropsychologische stoornissen die mede oorzaak zijn van gedragsproblemen en problemen op school, bijvoorbeeld bij kinderen met ADHD. Oosterlaan: ‘Tot nu toe zijn onderzoekers er niet in geslaagd de aard van aandachtsproblemen van kinderen met ADHD te ontrafelen. Onderzoek liet vaak geen problemen zien in het vermogen zich langdurig te concentreren, de aandacht te richten en alertheid. Uit ons onderzoek kwam wél een mogelijke oorzaak voor de aandachtsproblemen naar voren: het plotseling vertragen van de informatieverwerking.’

waar prof. dr. Jaap Oosterlaan, verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zich dagelijks mee bezighoudt. Vanuit een neuropsychologische invalshoek kijkt hij naar oorzaken, gevolgen, diagnostiek en behandeling van een groot aantal stoornissen in het functioneren van de hersenen bij kinderen.

Eén van de doelen van Oosterlaans onderzoeksprogramma is om meer kennis te verkrijgen over de effecten van stoornissen in de hersenen. Bijvoorbeeld op informatieverwerking, op bewegen en op aandacht en concentratie. Daarnaast kijkt hij naar de gevolgen voor het gedrag en het functioneren op school. Een van zijn aandachtsgebieden zijn stoornissen die optreden door vroeggeboorte. Oosterlaan: ‘Tot voor kort was er vooral aandacht voor in het oog springende gevolgen. Denk aan hersenverlamming, cognitieve achterstand en aantasting van het netvlies. Maar het wordt steeds duidelijker dat vroeggeboorte leidt tot een breed scala aan subtiele ontwikkelingsstoornissen, bijvoorbeeld in de motoriek. Door ons onderzoek krijgen we daar meer inzicht in. Zo kunnen we behandelingen ontwikkelen om de toekomst van deze kinderen te verbeteren.’

Hersenweetje Gekweekt hersenweefsel Wetenschappers zijn er in geslaagd om functioneel hersenweefsel te kweken. Embryonale stamcellen werden zo gestimuleerd dat ze zelf een driedimensionale structuur vormden die overeenkwam met de kleine hersenen. Wetenschappers willen de hersendelen laten groeien in kweekbakjes, zodat beschadigde onderdelen bij patiënten kunnen worden vervangen. Hiervoor zijn speciale hersencellen nodig die ook met elkaar moeten kunnen communiceren; het onderzoek is een stap in de goede richting. Cell Reports, 2015

4 | Hersen Magazine | april 2015

Motoriek trainen Oosterlaan doet niet alleen onderzoek naar oorzaken en gevolgen van hersenstoornissen bij kinderen, maar richt zich ook op het ontwikkelen en verbeteren van behandelingen. Het team van Oosterlaan start binnenkort samen met het Emma kinderziekenhuis en het VU medisch centrum een project voor vroeggeboren kinderen. ‘We gaan jonge kinderen een soort Wii-programma aanbieden, zodat zij thuis dagelijks op een leuke manier intensief hun motoriek kunnen trainen en verbeteren. Hierdoor moeten kinderen meer plezier krijgen in sporten. Van sporten is bekend dat dit gunstige effecten heeft op de cognitieve ontwikkeling.’ Te vroeg geboren Met subsidie van de Hersenstichting onderzocht Oosterlaan of vroeggeboorte effect heeft op de prikkelverwerking bij kinderen. De witte stof in de hersenen van vroeggeborenen raakt vaak beschadigd door infectie en zuurstoftekort rond de geboorte. Dat heeft gevolgen voor hun ontwikkeling, want de witte stof is van groot belang om verschillende hersengebieden goed met elkaar te laten communiceren. ‘Kinderen hebben problemen om verschillende soorten zintuiglijke prikkels met elkaar in verband te brengen,’ aldus Oosterlaan. ‘Dat heeft deels te maken met de beschadigde witte stof, maar ook met het feit dat ze al als baby op de intensive care overspoeld werden met pijn, licht en geluid. Ze ontwikkelen op latere leeftijd vaak symptomen die doen denken aan ADHD en aan ontwikkelingsstoornissen als PDD-NOS.’

Jaap Oosterlaan in Kinderstad; een grote speelstad van 820 m2 op de 9e en 10e etage van het VUmc. Kinderen van 0 tot 16 jaar die zijn opgenomen in het ziekenhuis kunnen hier doen wat ze het liefst doen: spelen. Zorgstandaard Oosterlaan – eveneens betrokken bij de ontwikkeling van de Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel voor kinderen en jongeren – vindt het belangrijk dat de gevolgen van traumatisch hersenletsel goed in kaart worden gebracht. Op korte én op lange termijn, want de gevolgen van traumatisch hersenletsel komen vaak pas later aan het licht. ‘Traumatisch hersenletsel, bijvoorbeeld door een verkeersongeval, kan subtiele veranderingen in de hersenen veroorzaken. Hierdoor kunnen allerlei cognitieve en motorische problemen optreden. Die kunnen de verdere ontwikkeling van het kind belemmeren en gedrags- en leerproblemen veroorzaken. Het is erg belangrijk dat kinderen met traumatisch hersenletsel een neuropsychologisch onderzoek krijgen. Zo kunnen kinderen die een risico lopen vroegtijdig opgespoord worden en gericht advies krijgen.’

Volgens Jaap Oosterlaan treden kinderen de wereld tegemoet met een zuiverheid waar wij volwassenen een voorbeeld aan kunnen nemen. ‘Mijn droom is dat we meer inzicht krijgen in hersenstoornissen bij kinderen.’ Lees de hele toekomstdroom van Jaap Oosterlaan op www.hersenstichting.nl > Actueel > Hersen Magazine

Tekst: Annemaret Bouwman | Fotografie: Elske Oosterbroek

Toekomstdroom:

Hersen Magazine | april 2015 | 5

interessant

Lezen, weten en niet

Wat Alzheimer met

vergeten

je doet

Mark Tigchelaar

Alfred Teeuw dit met één druk op de knop delen met andere betrokkenen bij de zorg: andere familieleden, de casemanager en de buren. Zo kan de zorg onderling beter worden afgestemd. Bovendien bieden de verhalen van mantelzorgers en professionals over hun zorg voor mensen met dementie morele steun. www.alzheimerassistent.nl

Film: Still Alice Iedereen die leest kent het fenomeen: ‘Wat heb ik nu eigenlijk gelezen?’ 93% van de mensen is snel afgeleid, 84% kan zelfs de volgende dag de gelezen informatie niet meer reproduceren. Ons brein werkt volgens vaste patronen die we volgens Tigchelaar kunnen doorbreken. In eenvoudige taal geeft hij acht principes, waarmee we gemakkelijker en in veel minder tijd informatie kunnen opnemen, verwerken en onthouden.

Dr. Alfred Teeuw is theoloog en werkt als arts in een verpleeghuis. Hij beschrijft op heldere en respectvolle manier de grote gevolgen van de hersenaandoening. Hij brengt het hele verloop van de ziekte in kaart, van de eerste tekenen van vergeetachtigheid tot en met het levenseinde. Bijzonder is dat hij ook aandacht besteedt aan de betekenis van dementie voor het geloofsleven. Uitgever Boekencentrum, 2015

Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum bv, 2015

ISBN 978 90 23 928218, € 16,90

ISBN 978 90 00 344321, € 14,99

App: Alzheimer Assistent

Hersenweetje Vaccin tegen verslaving? Onderzoekers gebruikten een eiwit uit een bacterie om het immuunsysteem te activeren. De bacterie valt cocaïne aan als deze het lichaam binnenkomt en gaat ook de cocaïne-effecten tegen. Dat kan gebruikers helpen met afkicken, al is er nog klinisch onderzoek nodig. Molecular Pharmaceutics, 2015

6 | Hersen Magazine | april 2015

De nieuwe app Alzheimer Assistent geeft informatie in tekst én videobeelden over meer dan zeventig onderwerpen uit het dagelijks leven zoals eten, drinken, bedienen van apparaten, geheugen, taal, omgaan met gedragsveranderingen en juridische kwesties. De adviezen komen van experts en mantelzorgers. Met het ‘Verslag van de dag’ kan de mantelzorger een verslag maken en

De Amerikaanse film Still Alice draait vanaf maart in de bioscoop. In de hoofdrol zien we Julianne Moore die psychologe Alice Howland speelt. Alice, moeder van drie kinderen, krijgt te horen dat ze lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Ze worstelt met haar ziekte, wat grote impact heeft op haar werk, huwelijk en familie. Moore won al enkele prijzen voor haar vertolking van Alice, waaronder haar eerste Oscar voor beste vrouwelijke hoofdrolspeler. Still Alice is gebaseerd op de gelijknamige roman uit 2007 van Lisa Genova.

Oude inktpatronen inzamelen

Heeft u thuis of op het werk nog lege inktpatronen liggen of is uw printerinkt bijna op? Deze kunnen geld waard zijn! De vergoedingen voor uw lege inktpatronen kunt u via het recyclingprogramma van 123inkt.nl doneren aan de Hersenstichting. Op de website www.123inkt.nl/hersenstichting kunt u kijken of uw inktpatronen in aanmerking komen voor een vergoeding. U kunt ze gratis opsturen. De inktpatronen worden op milieuvriendelijke wijze gerecycled, zodat u direct bijdraagt aan een beter milieu. De vergoeding van uw inktpatroon wordt overgemaakt aan de Hersenstichting. Meer informatie op: www.123inkt.nl/hersenstichting.

Hersenstichting in uw testament? Hoe bereidt u zich voor op een bezoek aan de notaris? Hoe neemt u een goed doel als erfgenaam op in uw testament? Wat doet een executeur? Als u daar meer over wilt weten, bent u op 27 mei vanaf 11:00 uur welkom tijdens een besloten lunchbijeenkomst. Voor meer informatie over het programma en de locatie: www.hersenstichting.nl > Steun ons > Nalaten of neem contact op met Henriëtte Hindriks; tel.: 070-3024740

Hersenweetje Opgeruimde hersenen Bij de ziekte van Alzheimer krijgt een patiënt een steeds ergere vorm van dementie. Stervende zenuwcellen, stukjes eiwit en vooral plaques spelen daarbij een belangrijke rol. Mogelijk kan ons immuunsysteem deze plaques opruimen; onderzoekers activeerden afweercellen in muizen met alzheimer. De afweercellen konden de plaques herkennen én opruimen. Toekomstig onderzoek zal uitwijzen of deze techniek ook bij mensen effectief is. Neuron, 2015

Het Fitte Brein

Winnaar Medisch Contact Communicatieprijs

Ard Schenk, Erik Scherder en Dick Swaab toeren door Nederland en houden – ieder vanuit hun eigen perspectief – interessante en gratis publiekslezingen over de invloed van bewegen en het gebruiken van het brein bij jongeren en ouderen. Partners van Het Fitte Brein zijn de Hersenstichting, Alzheimer Nederland en de Edwin van der Sar Foundation. Het Fitte Brein is een onderwerp dat goed aansluit bij de activiteiten en de projecten van de drie stichtingen. Bovendien zorgen zij met hun financiële bijdrage voor een verdere continuering van de populaire reeks lezingen. Kijk op www.hersenstichting.nl > Activiteiten > Lezingen Het Fitte Brein voor informatie over de eerstvolgende lezing.

De Cross Culturele Dementiescreening (CCD), uitgegeven door Bohn Stafleu van Loghum, is een screeningsinstrument. Zonder hulp van een tolk kan bij niet-Nederlandse ouderen achterhaald worden of er sprake is van cognitieve stoornissen, passend bij een dementiesyndroom. Het effect van cultuurbarrières verkleint, de communicatie tussen patiënt en arts verbetert. De CCD won de Medisch Contact Communicatieprijs 2014. Deze prijs heeft als doel de communicatie tussen arts en patiënt te stimuleren. ■

Hersen Magazine | april 2015 | 7

Hans Nieukerke, voorzitter Hersenletsel.nl:

‘We moeten samen één vuist maken’ Nederland telt tientallen patiëntenverenigingen voor mensen met hersenaandoeningen. Hans Nieukerke adviseert de krachten te bundelen en heeft met Hersenletsel.nl al de eerste stap gezet. ‘Door één vuist te maken, kan er politiek en financieel meer worden bereikt.’

MKB-Nederland Nieukerke zit op dezelfde lijn als de Hersenstichting, die ook streeft naar de bundeling van krachten. Met Hersenletsel.nl heeft hij al het goede voorbeeld gegeven. Deze patiëntenvereniging voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel is vorig jaar onder zijn leiding tot stand gekomen na een fusie

Tekst: John Ekkelboom | Foto: John Voermans

Patiënten met een hersenaandoening lopen door hun ziekte vaak tegen allerlei praktische problemen aan. Moet ik opnieuw rijexamen doen, welke hulpmiddelen zijn er voorhanden en waar kan ik het beste revalideren, is zomaar een greep uit de vele vragen die zich kunnen voordoen. Om hen en hun partners daarin te ondersteunen, bieden ruim veertig patiëntenverenigingen een helpende hand. Slechts 1% van de patiënten is lid van een patiëntenvereniging.

Voor vrijwel iedere hersenaandoening is er wel een. Hans Nieukerke, voorzitter van Hersenletsel.nl, betreurt dit veelvoud aan organisaties. ‘Natuurlijk is het goed om specifieke doelgroepen gericht te benaderen; lotgenoten kunnen patiënten vaak erg goed helpen. Zij spreken uit eigen ervaring. Zelf heb ik daar ook baat bij gehad toen mijn vrouw een ernstige hersenvliesontsteking kreeg en later daaraan overleed. Maar daarvoor hoef je geen aparte verenigingen te hebben. Zoiets kan ook vanuit werkgroepen. Veel beter is het om de handen ineen te slaan en samen te werken.’

Hans Nieukerke (boven, midden) in overleg met het bestuur van Hersenletsel.nl.

8 | Hersen Magazine | april 2015

column

Kijken met je neus

van drie patiëntenverenigingen: Afasie Vereniging Nederland, Vereniging Cerebraal en de Nederlandse CVA-vereniging. Nieukerke: ‘Als Hersenletsel.nl zijn we bijvoorbeeld nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van de Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel. Via beurzen en lezingen verspreiden we het gedachtegoed van deze standaard en onze ervaringsdeskundigen en mantelzorgers zullen een bijdrage leveren in de uitwerking ervan. Bij algemene belangenbehartiging is versnippering waanzinnig slecht. Niemand is geïnteresseerd in kleine groeperingen. We zouden veel kunnen leren van de ondernemers met hun brancheorganisaties. MKB-Nederland is daar een mooi voorbeeld van. Daarin zijn veel branches vertegenwoordigd, die samen invloed uitoefenen op de politiek en een grotere kans hebben op financiële ondersteuning. Patiëntenverenigingen moeten eveneens streven naar één brancheorganisatie.’ Hersenletselcentra Niet alleen Hersenletsel.nl heeft de eerste stap tot samenwerking gezet. Met subsidie van de Hersenstichting gaat de Dutch Brain Council aan de slag om de andere patiëntenverenigingen op het gebied van hersenaandoeningen onder één paraplu te krijgen. Diverse verenigingen, waaronder Hersenletsel.nl, hebben al laten weten belangstelling te hebben voor zo’n platform. Nieukerke wil graag een bijdrage leveren aan dit plan. ‘Het is belangrijk dat we samen aan algemene doelen gaan werken. Zo moet niet-aangeboren hersenletsel in de weten regelgeving worden verankerd als een chronische aandoening, zodat patiënten het recht behouden op bijvoorbeeld (vormen van) dagopvang en begeleiding naar werk. Als daar geen geld meer voor is, heeft dat verstrekkende gevolgen voor patiënt en partner. Verder hoop ik dat er voldoende hersenletselcentra in Nederland komen. De eerste zijn in oprichting met financiële bijdrage van het ministerie van VWS, maar er moeten er nog veel meer bijkomen. De centra zijn bedoeld om patiënten en hun families goed te begeleiden en hun zelfredzaamheid te vergroten. Laten we ons daar als patiëntenverenigingen gezamenlijk sterk voor maken.’ ■

Een ontbijttafel vol spullen. En ergens daartussen ligt mijn fietssleutel. Niet iedereen is even behendig om die te vinden. Vooral mannen hebben er vaak moeite mee, zo is mijn indruk. Die kunnen geruime tijd over wat ze zoeken heenkijken. ‘Wie heeft mijn fietssleutel gezien?’ roep ik dan. ‘Je kijkt met je neus,’ zei mijn moeder vroeger al, als ik zo bezig was. Nu weet ik dat het heel normaal is. Het is eerder een wonder dat anderen er geen moeite mee lijken te hebben. Wat de ogen oppikken van al die borden, bekers en potten beleg op tafel is namelijk een chaos aan kleuren en vormen. Daartussen een bepaald object terugvinden valt niet mee. Zeker niet wanneer het deels schuilgaat achter iets anders. Het probleem is dat onze ogen alleen in het centrum scherp kunnen zien. Ze moeten rondspringen om de tafel af te tasten. Onderzoekers van de Universiteit van Chicago hebben onlangs ontdekt dat we beschikken over hersencellen die ons helpen zoeken. Die cellen zitten in de laterale intrapariëtale cortex: het centrum dat onze ogen bestuurt. In dat centrum kunnen de zoekcellen optimaal meekijken in alles wat er langs de ogen flitst wanneer onze zoekende blik over de tafel springt. De truc is dat deze cellen zich kunnen laten instellen op de juiste kleur, vorm en beweging. Dat doen we door te visualiseren wat we zoeken. In dit geval dus de fietssleutel: die is van staal, langwerpig en heeft een klein geel labeltje. Flitst er een object langs met dit signalement, dan worden de zoekcellen actief: ‘Ja, hebbes!’ Iets terugvinden is dus niet alleen een kwestie van goed kijken, maar vooral van je goed verbeelden wat je zoekt.

■

Mark Mieras is wetenschapsjournalist en gespecialiseerd in hersenonderzoek. Hij is auteur van drie boeken over de hersenen: Heftige hersens!, Ben ik dat? en Liefde.

Hersen Magazine | april 2015 | 9

Bijzondere Breintjes Bijzondere Breintjes zijn creatieve, veelzijdige geldinzamelacties van onze donateurs. De Hersenstichting wil alle gulle gevers opnieuw heel hartelijk danken! Stichting Welzijn PijnackerNootdorp zamelt € 520 in

bridgeparen en meneer Klaassen in het bijzonder: hartelijk dank!

Kerstkaartenverkoop De Regenboog: €1067

De Stichting Welzijn & Ondersteuning Pijnacker-Nootdorp (SWOP) wil het welzijn van de inwoners in PijnackerNootdorp bevorderen, zodat iedereen zoveel mogelijk aan het maatschappelijk verkeer kan blijven deelnemen. Traditiegetrouw collecteert de SWOP aan het eind van haar kerstvieringen voor een goed doel. Voor 2014 werd de Hersenstichting gekozen, omdat steeds meer mensen te maken krijgen met een hersenaandoening door bijvoorbeeld een ongeval, een herseninfarct of een aangeboren afwijking. SWOP vindt onderzoek daarnaar hard nodig en doneerde de mooie opbrengst van € 520. De Hersenstichting bedankt de collectanten hartelijk! Dag lang bridgen: € 5750 De heer Klaassen uit Lekkerkerk organiseerde een bridgetoernooi en zorgde daardoor voor het prachtige bedrag van € 5750. 72 paren deden aan het toernooi mee in cultureel centrum De Zwaan in Berkenwoude. De prijzen voor de tombola werden beschikbaar gesteld door de plaatselijke middenstand. Aan het eind van de dag werd het doel – ‘het vergaren van een leuk bedrag’ – behaald en werd het geld aan de Hersenstichting overhandigd. Alle

10 | Hersen Magazine | april 2015

De Regenboog, een protestantschristelijke basisschool in Gorinchem, organiseert jaarlijks per locatie meerdere acties voor goede doelen. Locatie Hoogdalem koos met haar kerstkaartenactie voor de Hersenstichting, omdat verschillende leerlingen te maken hebben met een hersenaandoening, zoals epilepsie, ADHD en autisme. De leerlingen knutselden en tekenden prachtige kerstkaarten. Daaruit werd een selectie gemaakt voor drukwerk en verkoop. De kinderen kozen unaniem voor de Hersenstichting: niet alleen om het inzamelen van geld, maar ook om het werk van de Hersenstichting op een positieve manier onder de aandacht van familie en vrienden te brengen. De kinderen vinden het belangrijk dat er goed onderzoek gedaan kan worden naar de oorzaken van verschillende hersenaandoeningen. Locatie Hoogdalem haalde maar liefst €1067,04 op! Alle jongens en meisjes van locatie Hoogdalem: super gedaan! Dank jullie wel! ■

Voorlopige eindstand Collecte 2015

€ 1.130.487! Van 2 tot en met 7 februari 2015 gingen meer dan 14.000 collectanten langs deuren voor mensen met hersenziekten en hersenaandoeningen. De collectanten haalden het fantastische bedrag van € 1.130.487 op! Aan alle collectanten en alle mensen die de Hersenstichting hebben gesteund: hartelijk dank!

Hersenweetje

Lichtgevende tumorcellen Het chirurgisch verwijderen van een hersentumor moet precies gebeuren. Zowel te veel als te weinig weefsel weghalen kan grote gevolgen hebben voor de patiënt. Onderzoekers ontwikkelden twee lichtgevende stofjes die alleen tumorcellen opnemen. De lichtgevende tumorcellen zijn zo gemakkelijk van gezonde cellen te onderscheiden. Chirurgen kunnen met deze techniek de tumor zo compleet mogelijk verwijderen, wat de overlevingskansen vergroot. Neurosurgery, 2015

het verhaal achter de gift

‘Als je een actie start, word je vindingrijk’ Het tv-spotje van de Hersenstichting, waarin Lotte de MRI-scanner ingaat, trof Coen Boxtart. Al heeft hij kinderen noch familieleden met een hersenaandoening, hij wilde iets doen. ‘Lotte vraagt in het filmpje of ze weer beter wordt. Ik dacht: wat zou het mooi zijn als we met “ja” kunnen antwoorden!’ Hoeveel mensen getroffen worden door een hersenaandoening – naar schatting jaarlijks 160.000 nieuwe mensen – werd Coen duidelijk tijdens het opzetten van zijn actie. ‘Ik hoorde dat er ook in mijn werken kennissenkring mensen zijn met een hersenaandoening. Dat sterkte me nog meer voor mijn geldinzamelingsactie.’ Coen zal 31 mei de Comrades in Zuid-Afrika lopen, een ultraloop van 89 kilometer. ‘Ik ben marathonloper. Mijn beste tijd is drie uur en twintig minuten over 42,195 kilometer. Alles boven die marathonafstand wordt ultraloop genoemd.’ Alle 23.000 deelnemers mogen maximaal twaalf uur over de Comrades doen. Ze volgen een geasfalteerde weg die het binnenland intrekt.

De temperatuur is tegen de middag 25 graden. ‘Op de route zijn 55 verversingsposten, om deelnemers voldoende te laten drinken.’ Coen verwacht dat hij zowel een lichamelijke als een mentale strijd moet leveren. Zijn innerlijke klok zal na drie uur en twintig minuten aangeven dat de marathonafstand voorbij is. ‘Dan ben ik nog niet op de helft!’ Om de afstand te halen let hij op eiwitrijke voeding en traint hij bij zijn loopvereniging. ‘Wekelijks loop ik 200 tot 225 kilometer. Dat wil ik verhogen naar 260.’ Op het loopshirt dat hij van de Hersenstichting kreeg vermeldden bedrijven voor € 89 hun naam. ‘Ook mijn loopbroek staat al vol met bedrijfsnamen. Mijn streefbedrag was € 1500, maar dat had ik snel. Ik heb het verhoogd naar € 3000. Als je een actie start, word je vindingrijk; op mijn werk heb ik tijdens de collecteweek een collectebus neergezet. En in maart liepen hardlopers tijdens een wedstrijd in een speciaal gemaakt shirt voor de Hersenstichting. Ze hebben allemaal minimaal € 25 geschonken. Het totaalbedrag mag de Hersenstichting naar eigen inzicht gebruiken. De reis en het verblijf betaal ik zelf. Voor mij geldt: die medaille moet mee naar huis!’ ■

Hersen Magazine | april 2015 | 11

‘Oudere hersenen hebben voldoende voedingsstoffen nodig’ Dat de oudere hersenen achteruitgaan is een feit.

Hoe hebben jullie dat onderzocht?

Toch kunnen ouderen met aandacht voor de juiste

‘Gedurende langere periodes kijken we wat iemand per dag eet. We proberen in kaart te brengen welk effect dat heeft op de cognitieve werking van de hersenen en eventuele veranderingen daarin. Verder doen we zogenaamde interventiestudies waarbij we actief, gecontroleerd ingrijpen in een dieet. We laten mensen dan bijvoorbeeld een tijd lang producten eten die rijk zijn aan B-vitamines en kijken wat er in de hersenen gebeurt. Verder bundelen we uitkomsten van verschillende studies om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de huidige onderzoeksbewijzen.’

voeding hun hersenen in conditie houden. Tien vragen over voeding en hersenen aan prof. dr. ir. Lisette de Groot en dr. Ondine van de Rest van de Afdeling Humane Voeding van Wageningen Universiteit. Wat hebben jullie onderzocht?

Tekst: Johan van Leipsig | Fotografie: John Voermans

‘Wij onderzoeken meerdere aspecten van de relatie tussen voeding en gezondheid. De hersenen zijn daar onderdeel van. Uit onderzoek blijkt steeds vaker dat er een beschermende werking van goede voeding uitgaat op het cognitief functioneren van de hersenen.’ (Cognitie is het vermogen om kennis op te nemen en te verwerken. Onder cognitie vallen ook waarneming, taal, denken, bewustzijn, geheugen, aandacht en concentratie – red.)

Prof. dr. ir. Lisette de Groot (r) en dr. Ondine van de Rest onderzoeken meerdere aspecten van de relatie tussen voeding en gezondheid. 12 | Hersen Magazine | april 2015

Welke voeding heeft mogelijk een beschermende werking op het cognitief functioneren van de hersenen? ‘Het is nog niet glashard, maar omega 3-vetzuren, die bijvoorbeeld in vette vis zoals zalm en makreel zitten, lijken belangrijk. Zij zorgen er wellicht voor dat de achteruitgang van het geheugen of aandacht en concentratie wordt vertraagd. Verder zijn vlees, vis, melk en eieren belangrijke leveranciers van vitamine B12, die mogelijk concentratie en aandacht verbetert. Andere B-vitamines zitten in groente en fruit en volkoren producten. Ook lijkt het erop dat vitamine D zorgt voor concentratie, snel reageren en een betere uitvoering van complexe taken. Vitamine D, die wordt aangemaakt in de huid onder invloed van zonlicht, maar ook in vis zit, wordt bij ouderen minder aangemaakt. Zij kunnen dit tekort opvangen door een supplement te slikken. Verder lijkt uit nieuw onderzoek dat blauwe bessen en groene bladgroenten mogelijk een belangrijke rol vervullen bij het functiebehoud van de hersenen.’

Hoeveel mensen eten genoeg gezond voedsel voor de hersenen? ‘Wat de beste voeding is, is samengevat in de Richtlijn Gezonde Voeding, de basis van de bekende Schijf van Vijf. Als we die richtlijn als uitgangspunt nemen, voldoet minder dan 5% van de volwassenen en ouderen dagelijks aan al deze voorschriften.’

Waarom is gezonde voeding voor oudere hersenen belangrijk? ‘Er gebeurt mogelijk veel meer in de hersenen als je ouder wordt. Er zijn meer voedingsstoffen nodig om achteruit-

gang tegen te houden. Het lichaam heeft te maken met aanvallen op de gezondheid, die ook hun effect hebben op de hersenprocessen. De hersenen moeten dus ook harder werken. Ouderen moeten niet alleen gezond, maar ook voldoende eten.’

Bij welke groep ouderen heeft gezonde voeding het meest effect?

Zijn er misverstanden over welke voeding cognitieve achteruitgang van de hersenen tegenhoudt? ‘In de winkels staan wel eens potjes supplementen met claims van fabrikanten erop. Vaak zijn die helemaal nog niet bewezen, maar op een dusdanige manier verwoord, dat ze wel op een product mogen staan. Bijvoorbeeld ‘Dit product kan bijdragen aan...’

‘Lastig te zeggen. Uit onderzoek naar omega 3-vetzuren en B-vitamines bij gezonde ouderen, blijkt dat er bij deze groep minder effect is dan bij ouderen met milde cognitieve beperkingen. Bij ouderen van wie de hersenen al verder achteruit zijn gegaan, bijvoorbeeld door de gevolgen van de ziekte van Alzheimer, lijkt het effect beperkt of helemaal afwezig.’

Is er ook slechte voeding voor de hersenen?

Herstel is dus niet mogelijk door het eten van gezonde voeding alleen?

‘Een gezonde voeding, dus met omega 3-vetzuren, vitamines B en D, in combinatie met een gezonde leefstijl. Dus ook voldoende bewegen is belangrijk!’

Wat adviseren jullie onze lezers?

Fotografie: Wageningen Universiteit

‘Nee, in bijna alle gevallen gaat het om vertragen van de cognitieve achteruitgang.’

‘Ja: een overmaat aan alcohol of verzadigd vet in bijvoorbeeld gevulde koeken, vet vlees, chips of gefrituurde producten. Maar met mate genuttigd en in combinatie met een verder gezond voedselpatroon, kunnen producten waar verzadigd vet in zit geen kwaad.’

■

Een proefpersoon moet (snel) reageren op een bepaald signaal, waarvan hij niet weet wanneer dit gaat komen en hoe hij moet reageren. De Groot en Van de Rest meten zo of bij cognitieve achteruitgang ook de cognitieve controle achteruitgaat, en de mate waarin. Ook meten ze of de taak beter uitvoerbaar is na het innemen van een bepaald voedingssupplement.

Voldoende brandstof voor schoolgaande jongeren Lisette de Groot en Ondine van de Rest hebben ook advies voor jongeren: ‘Zoals alle organen hebben ook de hersenen brandstof nodig om te functioneren. De hersenen gebruiken 20% van de totale energieconsumptie. Glucose is de belangrijkste brandstof voor de hersenen. De hersenen gebruiken, in vergelijking met andere grote organen, veel glucose. Het is belangrijk om te ontbijten om het glucoseniveau op peil te brengen. Zeker voor schoolgaande jongeren. Zo hebben hun hersenen voldoende brandstof. Gedurende de dag is het goed om het glucoseniveau op peil te houden door regelmatig te eten. Wanneer, op welk tijdstip, dat maakt niet zo veel uit.’

Hersen Magazine | april 2015 | 13

mogelijk gemaakt door u Dankzij uw steun kan de Hersenstichting steeds meer goed werk verrichten. Bijvoorbeeld onderzoek naar (de behandeling van) hersenaandoeningen of innovatieve projecten voor hersenpatiënten. Hieronder een greep uit de projecten waar de Hersenstichting dankzij u aan bijdraagt. Behandeling met stamcellen Baby’s met hersenschade, veroorzaakt door zuurstofgebrek rond de geboorte, hebben vaak neurologische afwijkingen. Ze hebben bijvoorbeeld motorische problemen, epilepsie, spasticiteit en gedrags- en/of leerproblemen. De oorzaak ligt waarschijnlijk in beschadigde zenuwbanen die niet meer de normale route volgen: vanuit het ruggenmerg naar de hersenen. Onderzoekers van het UMC Utrecht onderzoeken of een techniek met bepaalde stamcellen die route kan herstellen. Als de techniek effectief blijkt, dan zou deze verder ontwikkeld kunnen worden voor baby’s met hersenschade én misschien ook gunstig kunnen uitpakken voor volwassenen met hersenschade.

Gekweekte stamcellen kunnen uitrijpen tot neuronen waarbij ze uitlopers vormen. Wanneer deze neuronale stamcellen gekweekt worden met andere, bepaalde stamcellen worden er nog meer uitlopers gevormd. Dit kan erop wijzen dat de andere stamcellen de neuronale stamcellen stimuleren.

Hoop voor kinderen met CP

Jongeren met CP oefenden gedurende de ‘Handig2handig zelfstandig zomerweek’ met één en/of twee handen. De week, op een aantal locaties van de Sint Maartenskliniek, had als thema ‘Ik hou van Holland’ en werd afgesloten met een feest.

Kinderen met cerebrale parese (CP) lopen tegen veel problemen aan. Een ervan is het gebruik van hun spastische hand. Ook al zijn kinderen met CP gebaat bij revalidatie, in hun dagelijkse leven gebruiken ze de spastische hand daardoor niet automatisch beter. Onderzoekers noemen dit ‘de vergeten hand’ of Developmental Disregard. Bij complexe taken hebben revaliderende kinderen met CP moeite beide handen te gebruiken. Wetenschappers van het Radboud UMC Nijmegen willen achterhalen of dit komt door cognitieve belasting in combinatie met de spastische hand. Het onderzoek draagt bij aan verbetering van de revalidatie voor kinderen met CP, bovendien levert het fundamentele kennis op over hersenbeschadiging.

Hersenweetje ‘Mini-hersenen’ in wervelkolom Een groepje zenuwcellen in de wervelkolom verwerkt informatie die binnenkomt door te voelen, bijvoorbeeld via de voetzool. De informatie komt eerst in de wervelkolom, gaat dan naar de hersenen. De zenuwcellen in de wervelkolom sturen kleine aanpassingen naar de spieren en werken als een soort ‘mini-hersenen’ die helpen bij balans. Handig als we over een glibberige weg met sneeuw moeten fietsen. Cell, 2015

14 | Hersen Magazine | april 2015

Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel voor kinderen en jongeren Ongeveer 19.000 kinderen tot 25 jaar krijgen jaarlijks de diagnose niet-aangeboren hersenletsel ((NAH)). Daarvan hebben 4000 kinderen niet-traumatisch hersenletsel door een hersenbloeding, een tumor of bijvoorbeeld zuurstoftekort bij de geboorte. Cognitieve en gedragsproblemen blijven soms jarenlang verborgen; NAH kan verward worden met andere aandoeningen zoals ADHD, motivatieproblemen of autisme. De problemen komen pas aan het licht als er een nieuwe fase aanbreekt.

Bijvoorbeeld de stap van lagere school naar de middelbare school, naar werk of op jezelf gaan wonen. Te vaak wordt de diagnose NAH veel te laat gesteld. De Hersenstichting heeft nu het initiatief genomen om – in navolging van de Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel – een Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel voor kinderen en jongeren te ontwikkelen. De Hersenstichting kreeg bereidwillige en enthousiaste partijen rond de tafel: van betrokken beroepsverenigingen van onderzoekers en zorgprofessionals tot landelijke zorgorganisaties en patiëntenverenigingen. De Hersenstichting vervult verder een faciliterende en ondersteunende rol en verwacht dat er over een jaar een goede zorgstandaard is. ■

Blij met bijdrage van de VriendenLoterij

vraag en antwoord

De medewerkers patiëntenvoorlichting beantwoorden dagelijks vragen over de hersenen en (gevolgen van) hersenaandoeningen. Een voorbeeld uit de praktijk: Wel of geen hersenschudding?

De Hersenstichting ontving tijdens het Goed Geld Gala in februari een cheque van € 1.164.058 uit handen van managing director Marieke van Schaik van de VriendenLoterij. Het is de jaarlijkse bijdrage van de Vriendenloterij en de opbrengst van verkochte loten in 2014 ten bate van de Hersenstichting.

‘Ik heb twee maanden geleden hard mijn hoofd gestoten en heb nog steeds last van hoofdpijn, duizeligheid en vermoeidheid. Volgens de arts is het geen hersenschudding, omdat ik niet buiten bewustzijn was. Klopt dit en is het normaal dat ik nog klachten heb?’

De Hersenstichting kan met deze opbrengst wetenschappelijk onderzoek laten doen, innovatieve projecten uitvoeren en bijdragen aan goede zorg voor mensen met hersenaandoeningen. We willen iedereen die meespeelt in de Vriendenloterij, en degene die meespeelt voor de Hersenstichting in het bijzonder, hartelijk bedanken! Mede dankzij hen hebben we deze fantastische opbrengst ontvangen.

Een hersenschudding – licht traumatisch hersenletsel – is het gevolg van een klap of stoot tegen het hoofd. Hierbij worden de hersenen door elkaar geschud. Soms treedt er bewustzijnsverlies op – van enkele seconden tot maximaal vijftien minuten – soms hebben mensen tijdelijk geheugenverlies. De arts wordt niet altijd direct geraadpleegd; soms wordt de diagnose hersenschudding ook niet gesteld. Toch is het raadzaam om de activiteiten in een aangepast tempo weer op te pakken; het negeren van de klachten kan het herstel namelijk tegengaan. Overgevoeligheid voor licht/geluid, geheugen- en concentratieverlies, een ‘kort lontje’ en oorsuizen zijn veelgehoorde klachten die per persoon kunnen verschillen. Het herstel kan enkele weken tot maanden duren, wat de patiënt én de omgeving vaak als frustrerend ervaren. Als de klachten na een paar maanden niet vanzelf overgaan, spreekt men over het postcommotioneel syndroom. Het is verstandig om dan de huisarts te bezoeken.

Ook u kunt elke maand kans maken op tienduizenden prijzen. Als u een lot koopt, wordt u vriend van de Hersenstichting. Een lot kost € 13 inclusief Jackpotbonus á € 0,50 per trekking. Een deel hiervan gaat rechtstreeks naar de Hersenstichting, elke maand opnieuw!

Fotografie: Roy Beusker Fotografie

Kijk op: www.hersenstichting.nl > Steun ons > Loterijen

Met de Zorgstandaard Traumatisch Hersenletsel, het Eerste Hulp Bij Hersenschudding-(EHBH)kaartje en de Hoofdletsel Sport App draagt de Hersenstichting bij aan betere diagnosestelling van een hersenschudding. Voor een persoonlijk medisch advies of diagnose dient u altijd een arts te raadplegen. ■

V.l.n.r. Marcel Vergeer, hoofd Fondsenwerving en Communicatie van de Hersenstichting, Marieke van Schaik van de VriendenLoterij en Peter Schoof, directeur van de Hersenstichting.

Hersen Magazine | april 2015 | 15

‘Contact maken via muziek’

Fotografie: Paul Ridderhof

Muziektherapie helpt kinderen en jongeren met autisme Muziek maken is een mooie manier om in contact te komen met een kind met autisme. In de praktijk wordt muziektherapie bij kinderen en jongeren met autisme al volop ingezet. Muziektherapeut Mathieu Pater van Stichting Papageno onderzoekt, met steun van de Hersenstichting, wat de beste en meest effectieve manier is om deze therapie toe te passen. Bij Stichting Papageno werken 25 muziektherapeuten die door het hele land kinderen met autisme thuis bezoeken. ‘We begeven ons dus in het gezin,’ vertelt Pater. ‘We geven geen muziekles, maar gebruiken muziek, onder andere om contact te leggen met het kind. Dat kan met verschillende instrumenten en op elk niveau. Ook kunnen we ouders actief betrekken bij de muziektherapie. Zij zien op die manier mooie kanten van hun kind.’ Communicatie en structuur Pater heeft in 2010 aan de Hogeschool Zuyd in Heerlen, tijdens de opleiding Master of Arts Therapies, al een klein onderzoek gedaan naar de effecten van muziektherapie bij kinderen en jongeren met autisme. ‘Dat bevestigde de ervaringen die ik er zelf al mee had opgedaan. Met muziek kun je zonder woorden contact leggen met het kind. Muziek bevat communicatie en structuur. Je kunt bijvoorbeeld een vraag- en antwoordspel doen. Niet met woorden, maar met muziek, bijvoorbeeld met djembé’s– Afrikaanse trommels, of op een piano. En met tempowisse-

ling kun je het kind uitdagen om daar op te reageren. Dat kan met verschillende instrumenten. Kinderen doen dit graag, is mijn ervaring. Van ouders hoor ik dat hun kind rustiger wordt en meer open is als ik langs ben geweest.’ Directeur Pascal Rijnders van Stichting Papageno vertelt dat de stichting in 1997 is opgericht door musicus Jaap van Zweden en zijn vrouw Aaltje. ‘Zij hebben zelf een zoon met autisme en hoorden van artsen dat hun kind nooit zou praten of contact zou maken. Zij legden zich daar niet bij neer en gingen op zoek naar alternatieve therapieën, onder andere in Amerika. Hun zoon is nu 24 jaar. Hij is verstandelijk beperkt, maar communiceert goed en spreekt zelfs Engels. Met de stichting wilden Jaap en Aaltje hun ervaringen met anderen delen, ouders ondersteunen en onderzoek stimuleren.’ Rond 2000 startte de stichting met muziektherapie. ‘Dat gebeurde min of meer bij toeval,’ zegt Rijnders. ‘Van Zweden zag dat zijn zoon boos werd als hij een bepaald nummer hoorde op de radio. Van Zweden dacht toen: als mijn zoon negatief kan reageren op muziek, dan kan hij misschien op andere muziek ook positief reageren. Van Zweden verdiepte zich daar verder in en kwam in contact met een muziektherapeute. Zo ontwikkelde zich de muziektherapie bij Papageno.’

Hersenweetje Bewegend leren Als we lange woordenlijsten in een andere taal willen leren, presteren we beter door meerdere zintuigen te gebruiken. Proefpersonen moesten een gehoord woord fysiek uitbeelden en onthouden, anderen kregen een afbeelding te zien van het te onthouden woord. Beide groepen presteerden beter dan de controlegroep. Ook waren de motorische en visuele hersengebieden actiever tijdens het vertalen. Waarschijnlijk versterken zintuigen elkaar en wordt informatie daardoor makkelijker opgeslagen. Current biology, 2015

16 | Hersen Magazine | april 2015

Mogelijkheden met muziek In het nieuwe promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen bestudeert Pater het effect van muziektherapie op het sociaal gedrag van kinderen en jongeren met autisme. Daarnaast loopt een onderzoek naar de vraag of de effecten ook in de hersenen zichtbaar zijn. Dat gebeurt aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, onder begeleiding van professor Erik Scherder. Al deze gegevens kunnen een wetenschappelijke basis leggen voor muziektherapie. ‘Dat is nodig,’ betoogt Pater. ‘Muziektherapeuten in Nederland hanteren verschillende werkwijzen. Ik wil nagaan welke

vorm het best werkt bij kinderen en jongeren met autisme. Dat is mede van belang voor vergoeding door zorgverzekeraars. Die willen het liefst een standaardbehandeling. Die ben ik nu aan het schrijven, op basis van gegevens uit de wetenschappelijke literatuur en ervaringen van zowel ouders als therapeuten. Ik hoop nog voor de zomervakantie de eerste muziektherapeuten daarmee te gaan trainen, zodat we er na de zomer in de praktijk mee aan de slag kunnen. Ik heb daar goede verwachtingen van. Ik denk dat veel behandelaars zich nu nog veel te weinig bewust zijn van de mogelijkheden met muziek.’ ■

Toekomstdroom Mathieu Pater hoopt dat alle kinderen met autisme in de toekomst muziektherapie kunnen krijgen. ‘Het is niet alleen leuk om te doen, maar het kan hen goed helpen bij hun ontwikkeling. Daar ben ik van overtuigd. Ik hoop dat behandelaars muziektherapie al vroeg in het behandeltraject gaan bespreken met de ouders.’

Tekst: Kees Vermeer | Fotografie: Kjell Postema

Lees de hele toekomstdroom van Mathieu Pater op www.hersenstichting.nl > Actueel > Hersen Magazine

Mathieu Pater (r) geeft muziektherapie aan een jongen met autisme.

Hersen Magazine | april 2015 | 17

Achter de schermen

Hersenstichting in testament ‘Hersenen spreken tot de verbeelding’ In 2006 had Ruud Bakker een, zoals hij het zelf noemt, ‘gekke ervaring’. Hij reed met zijn partner Peter naar de supermarkt en vroeg of hij naar links of naar rechts moest. Peter raakte ongeduldig toen Ruud bleef vragen hoe hij moest rijden, want de weg reed hij al jaren probleemloos. Na tien minuten was Ruud weer ‘helder’. Hij onderging deze ervaring daarna nog vijfmaal. Voor beiden aanleiding om de Hersenstichting te steunen én in hun testament op

Fotografie: Petra Oudshoorn

te nemen.

Navigatiesysteem Autorijden is een van Ruuds hobby’s: ‘Ik rijd ontzettend graag, we hebben sinds lang een Alfa Romeo. Ik verzamel daarnaast miniatuurauto’s. We reizen veel en reden rond in China, Japan, Thailand, Birma en Indonesië. Sinds mijn TGA rijd ik echter niet meer in het buitenland. Wel in Nederland; daar laat ik me niet van weerhouden. Bovendien heb ik een navigatiesysteem in de auto, dus verdwalen zal ik niet.’ Parkinson en beroerte

Ruud en Peter zijn donateur van de Hersenstichting, daarnaast hebben ze de Hersenstichting in hun Ruud Bakker in het kort: testament opgenomen. TGA was niet de enige aanleiding, want Ruuds broer had parkinson, Leeftijd: 70 zijn moeder een paar keer een beroerte. ‘Na haar Beroep: werkte in de automatisering tweede beroerte is mijn moeder opgenomen in Is: samen met Peter erflater en een verpleeghuis. Tijdens de laatste zes jaar van donateur Hersenstichting haar leven was ze dementerend. Omdat Peter Hersenletsel: TGA; plotselinge en en ik ons samenlevingscontract bij de notaris tijdelijke uitval van het werkgeheugen moesten herzien, hebben we meteen ons testaRelatie met: Peter van Hout (65), was ment laten opmaken. We hebben geen kinderen grafisch vormgever of jonge familieleden, dus wij zochten een goed Vrijwilligerswerk: bestuurslid van doel om in ons testament op te nemen. Al bestaat de wijkraad de Hersenstichting meer dan 25 jaar, voor ons Hobby’s van beiden: autorijden, was ze een nog onbekende organisatie die we ook genealogie, weerkunde om die reden wilden steunen.’

Op weg naar de supermarkt had Ruud een TGA of transiënte globale amnesie, een plotselinge en tijdelijke uitval van het werkgeheugen. ‘Natuurlijk dachten wij aan een herseninfarct of aan alzheimer,’ vertelt Ruud, ‘maar die werden na testen en hersenscans uitgesloten.’ Er was iets anders met Ruud aan de hand. ‘In mijn hersenen werkte tijdelijk een “schakeltje” niet naar behoren.’ Steeds hetzelfde Er is nog weinig bekend over TGA. Voor TGA is geen behan-

18 | Hersen Magazine | april 2015

deling, omdat TGA van korte duur is en geen lichamelijke gevolgen heeft. Mensen met TGA kunnen wel onzeker en zenuwachtig worden, is ook Ruuds ervaring. ‘Ik word nerveus, maar kan niet benoemen waarom, ik herken het niet. Peter herkent het nu direct, bijvoorbeeld als ik steeds hetzelfde vraag, niet weet wat ik doe of waar ik ben. Hij stelt me dan op mijn gemak, maar het is vervelend dat er geen behandeling is. Ik moet er maar mee leven, al word ik er niet te zwaar door beïnvloed.’ Peter zegt: ‘Het gekke is dat Ruud wel gewoon kan handelen. Net als in de auto naar de supermarkt; hij weet even niet waar hij is, maar hij kan wel autorijden.’

Efficiënt Beide heren vinden de hersenen een fascinerend terrein. ‘Het raakt aan alles en is tegelijkertijd ongrijpbaar,’ aldus Ruud. ‘Veel handicaps en aandoeningen ontstaan in de hersenen. Hersenen spreken tot de verbeelding. We vinden het allebei prettig om te lezen waar onze donaties naartoe gaan en dat de Hersenstichting er efficiënt mee omgaat. In ons testament hebben wij geen voorwaarden gesteld. De Hersenstichting mag het voor elk hersenonderzoek gebruiken.’ ■

Hersen Magazine is een uitgave voor donateurs en relaties van Hersenstichting Postbus 191 2501 CD Den Haag tel. 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl

In deze puzzel zijn de gegeven plaatsnamen verborgen. De letters, willekeurig in het veld, streept u weg. De overgebleven letters, ook in willekeurige volgorde, vormen de oplossing die geen plaatsnaam is! De oplossing kunt u voor 18 juli 2015 sturen naar: Postbus 191, 2501 CD Den Haag of naar hersenkraker@hersenstichting.nl. U maakt kans op één van de vijf exemplaren van Lezen, weten en niet vergeten van Mark Tigchelaar, Unieboek | Het Spectrum.

ISSN 1570-8519

IBAN: NL18 INGB 0000 000 860 BIC: INGBNL2A

1. Rozenburg

C R

2. Culemborg

3. Hilversum

O M U D

Laura Smit-Rigter, Marcel Vergeer.

4. Barneveld

G U

Met dank aan:

5. Apeldoorn

O E

6. Oldebroek

Tarquinia Zeegers.

7. Eindhoven

U A R

Omslag

8. Maassluis

13e jaargang, nummer 2

Redactie: Anja Bemelen (eindredacteur), Martin van der Eijk, Lenneke van Hooidonk, Willeke Munneke, Els van der Rhee,

Ad Anceaux, Irene Broer, Ria Davis, Barbara Ellens, Manon Jansen, Annet Wielemaker, Helen van Winden,

Lisette de Groot

Stockfoto

L O D

B N O

Z A

N R V

M P O S

E H R A E H

R N

N U L B E V N D M N K M E O I G E L B V E

IStockphoto.com, p.11

Opmaak Laressa Mulder, Den Haag

Oplossing:

Druk Drukkerij Tesink, Zutphen De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren. Om dit te bereiken laten we onderzoek doen, geven we voorlichting en voeren we vernieuwende projecten uit. Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van ca. 62.500 exemplaren en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting. Overname van tekstuele gedeelten van de inhoud is toegestaan, mits met vermelding van deze bron: Hersen Magazine jrg. 13, nr. 2, april 2015. Toezending van twee bewijsexemplaren stelt de redactie zeer op prijs. Voor overname van hele artikelen en/ of fotografie neemt u contact op met: abemelen@hersenstichting.nl.

Hersencoach Hersencoach telt 96 pagina’s met puzzels en tips om uw hersenen scherp te houden. Elke puzzel wordt in de uitgave een paar keer herhaald, waardoor u uw hersenen traint op de oefening. Met ieder verkocht exemplaar steunt u de Hersenstichting met € 0,50. Hersencoach is te koop in de tijdschriftenwinkel. De winnaars van de Hersenkraker ontvangen een gratis exemplaar.

Hersen Magazine | april 2015 | 19

De oplossing van de puzzel uit Hersen Magazine 4 – 2014 luidde ‘spelenderwijs revalideren’. De toekomst van het brein van Michio Kaku van Uitgeverij Nieuw Amsterdam gaat naar: M. Wesdorp, Bruinisse | T. Eising-Kloeze, Duiven | T.W.J. Krantz, Blaricum | A. van Luijt, Breda | B.J. Swinkels, Helmond. De oplossing van Hersen Magazine 1 – 2015 luidde: ‘depressie’. De volgende mensen ontvangen Laat je hersenen niet zitten van Erik Scherder van Uitgeverij Athenaeum: Th. Calatz-Slotboom, Oss | G. Beimers, Menaldum | L. Polling, Lochem | R. Brom, Valkenswaard | J. Slijm-Viel, Wagenborgen

Colofon

Hersenkraker

Geef om je Hersenen!

Heeft u ook gekeken naar de tv-show Geef om je Hersenen? Dan heeft u gezien wat wij dankzij uw trouwe steun al bereikten. Artsen kunnen meestal uitleggen welke hersenziekte iemand heeft en vaak zelfs aanwijzen waar het is misgegaan. Ze kunnen de ziekten steeds beter behandelen. Maar genezen kunnen ze het niet. Nog niet. Maar er is hoop. De Hersenstichting is ervan overtuigd dat verder wetenschappelijk onderzoek voor doorbraken gaat zorgen. Uitzending gemist? Kijk naar de herhaling op zaterdag 25 april NPO1 15:30u De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen te genezen en patiĂŤntenzorg te verbeteren.

Geef om je hersenen. Steun de Hersenstichting.