Robots en hersensignalen:
steun voor mensen met hersenziekten ‘E-health is een gewoonte geworden’ Gericht geven
voor de toekomst
Fenna na haar herseninfarct:
‘Ik wil geen hoofdpijn meer!’
Geef om je hersenen
Toekomst
Jaargang 14 | nummer 1 | februari 2016
In dit nummer
Collecte 2.0
Toekomst Aan mijn voordeur staat een collectante. Zij heeft een digibus in zijn hand. Die bus bestaat uit een klein beeldscherm met een handvat. Daarop is een filmpje te zien van het goede doel waarvoor de collectant loopt. Op het scherm druk ik de knop in van het bedrag dat ik wil geven: € 3. Dat is gelukkig nog steeds anoniem. Betalen doe ik vervolgens door mijn bankpas (mijn telefoon heb ik even niet bij de hand) langs het scherm te halen. Dank voor uw bijdrage, mijnheer. Graag gedaan jongedame! Wat werkt dat snel en handig. Zelf ben ik collectant voor een ander goed doel. Ik hoef alleen maar te zorgen dat mijn bus opgeladen is en ik kan er mee op pad. Via een app krijg ik een route door. En het bedrag dat ik kan ophalen als ik die route loop. Kijken of ik dat bedrag ook echt haal! De bus is elektronisch gekoppeld aan mijn goede doel. Dus alles wat gegeven wordt komt automatisch op rekening van dat goede doel. Als ik thuiskom zie ik meteen hoeveel ik opgehaald heb. Yes, méér dan verwacht! Dat is leuk collecteren! Toekomstmuziek? Welnee, over vijf jaar vindt iedereen dit doodgewoon!
De toekomst is dichterbij dan we denken. Er zijn nieuwe behandelingen waardoor mensen met een hersenziekte toch weer kunnen bewegen, bijvoorbeeld door een hersenimplantaat. Daarnaast maken behandelaars en patiënten nu al gebruik van e-health en ‘behandelingen op afstand’. De Hersenstichting zet zich in voor een betere toekomst van hersenpatiënten. In dit themanummer ‘Toekomst’ voorbeelden van ontwikkelingen, mede mogelijk gemaakt door de Hersenstichting.
4
Hebben patiënten baat bij e-health? Zijn digitale toepassingen binnen de gezondheidszorg geschikt voor alle mensen met een hersenaandoening? Professionals en gebruikers vertellen over de voor- en nadelen.
8
Fenna de Zwart kreeg een herseninfarct en onderging een zware operatie. Welke wensen heeft zij voor de toekomst?
12
De gordijnen openen en sluiten met hersensignalen, een robot die handdoeken ophaalt. Sciencefiction of realiteit?
14
De Hersenstichting start een nieuw onderzoeksprogramma voor het ontwikkelen van nieuwe behandeltechnieken. Hilleke Hulshoff Pol, voorzitter van de Wetenschappelijke Adviesraad van de Hersenstichting: ‘Het zou mooi zijn als we in de toekomst het ontstaan van een aantal hersenaandoeningen kunnen beïnvloeden.’
Peter Schoof, directeur Hersenstichting
En verder 9 Vraag & antwoord 10 In beweging 16 Toekomstdromen De afgelopen jaren heeft de Hersenstichting verschillende onderzoekers gevraagd naar hun idealen. Een selectie. 18 Column Jan Mulder, ambassadeur Hersenstichting
Toekomst
Gericht geven voor de toekomst Margriet Onland heeft de Hersenstichting in haar nalatenschap opgenomen. Ze wilde substantieel en gericht geld geven voor de toekomst. ‘Vanwege de ziektegeschiedenis in mijn familie koos ik voor de Hersenstichting.’ Tekst: Anja Bemelen Fotografie: Elske Oosterbroek Haar vader had vasculaire dementie*, haar moeder de ziekte van Alzheimer**. Voor Margriet Onland genoeg redenen om al jaren donateur te zijn van de Hersenstichting. Zij en haar broers hebben haar ouders zien afglijden. Margriet herinnert zich dat haar vader niet meer kon spreken en het ene moment heel hard lachte, het andere heel hard huilde, zonder duidelijke reden, waarbij zijn gezicht in grimassen vertrok. Haar vader leefde enkele jaren in een verpleeghuis, haar moeder woonde op zichzelf. Toen haar moeder geen mantelzorgers meer toeliet, zichzelf niet meer goed verzorgde en agressief werd, lieten de kinderen haar opnemen. ‘Diepdement luidde de diagnose,’ vertelt Margriet. ‘We waren geschokt. Mijn moeder kon gelukkig bij mijn vader in het verpleegtehuis wonen.’ In Margriets familie komt meer dementie voor. Bij haar broer, 69, werd drie jaar geleden eveneens vasculaire dementie vastgesteld, waarschijnlijk had hij de ziekte al langer. ‘Mijn broer wordt goed verzorgd, alle lof voor het verplegend personeel! Het proces van aftakeling gaat desondanks steeds verder door.’
Alledaagse handelingen zoals wassen, zich aankleden en eten kan hij niet meer zelf doen. Margriets schoonzus heeft haar man ruim twee jaar lang thuis verzorgd, maar dat werd te zwaar. ‘Mijn broer weegt 100 kilo en is twee meter lang. Dat houdt geen mens vol. Op het moment dat hij naar het verpleegtehuis ging, was hij niet meer wilsbekwaam. Mijn broer is een grote, leuke man, maar verdwijnt langzaamaan uit het leven. Dat is confronterend. Het zet je aan het denken over je eigen leven en het einde daarvan.’ Veel te verstouwen Tot vorig jaar was Margriet zelfstandig loopbaanadviseur, maar werd zelf ziek. Ze kreeg darmkanker, werd in 2014 geopereerd. Haar partner Jenny heeft borstkanker met uitzaaiingen. ‘We hebben allebei heel wat te verstouwen gehad, maar we zijn er nog en genieten van iedere dag! Daarom besloten we onze testamenten te herzien. Jenny en ik hebben geen kinderen, onze naasten gaat het financieel goed. We geven geregeld aan een aantal goede doelen, maar een legaat is substantieel. Vanwege kanker geeft Jenny aan het KWF, en ik, vanwege de geschiedenis aan hersenaandoeningen in mijn familie, aan de Hersenstichting. Ik heb eerst uitgebreid gesproken met Henriëtte Hindriks van de
Wilt u meer weten over nalaten aan de Hersenstichting? Ga naar www.hersenstichting.nl of neem contact op met Henriëtte Hindriks, via 070 - 302 47 40 of hhindriks@hersenstichting.nl.
* Vasculaire dementie ontstaat door een stoornis in de bloedvoorziening van de hersenen, bijvoorbeeld door een hersenbloeding of herseninfarct. ** Alzheimer is een vorm van dementie die van alle vormen van dementie het vaakst voorkomt.
Hersenstichting, daarna heb ik via de notaris een bepaald bedrag gelegateerd, als bijdrage voor de toekomst.’ Margriet vindt dat de Hersenstichting volgens ruime doelstellingen handelt. ‘De stichting besteedt aandacht aan héél de hersenen, dus zowel aan psychische gezondheid als aan bijvoorbeeld pijnbestrijding. We weten nog best weinig over de hersenen en het zal een tijd duren voordat er voor verschillende aandoeningen bruikbare oplossingen of therapieën zijn. Voor mijn broer is er geen behandeling meer. Hij verblijft in een verpleeghuis waar veel activiteiten zijn als zang en gymnastiek, hij krijgt een aai over zijn bol, het gaat er liefdevol aan toe. Ik bezoek hem een paar keer per week. Mijn broer en ik hebben vroeger behoorlijk wat ruzies uitgevochten, maar nu komen we dichter bij elkaar. Als ik naast hem zit, streel ik zijn hand en heb ik contact. Soms kijkt hij me aan en komen er tranen in zijn ogen, het andere moment is hij gelukkig als een kind. Dan denk ik: ‘Wonderlijk, wat zou er in zijn hoofd omgaan?’
Februari 2016
3
Toekomst
E-health voor iedereen?
PatiĂŤnten kunnen baat hebben bij digitale toepassingen Er komen steeds meer mogelijkheden voor zorg via de computer. Zowel patiĂŤnten als zorgverleners kunnen gebruikmaken van deze zogeheten e-health. Welke mogelijkheden biedt dit? En is het geschikt voor alle mensen met een hersenaandoening? Tekst: Kees Vermeer Fotografie: HH | Koen Verheijden
www.houduwbreinvitaal.nl
www.dehaagsehogeschool.nl, zoek op Fast@home.
4
Als we ouder worden, gaat ons brein trager werken en worden onze concentratie en ons geheugen minder. Is daar iets tegen te doen? Veel ouderen doen oefeningen om hun geheugen te trainen. Volgens dr. Martin van Boxtel, universitair hoofddocent en arts-onderzoeker aan de Universiteit van Maastricht, is het effectiever om gezonder te gaan leven. ‘Verschillende leefstijlfactoren spelen mee bij de veroudering, zoals roken, overgewicht, slecht slapen of neerslachtigheid. Dat zijn factoren waar men zelf iets aan kan doen.’ Beter accepteren De onderzoeksgroep van Van Boxtel heeft daarom het digitale programma Houd Uw Brein Vitaal! ontwikkeld. Dat geeft tips en adviezen over leefstijl. In het programma wordt gevraagd naar klachten die mensen ervaren als gevolg van de veroudering van hun hersenen. ‘Dat zijn veelal geheugenklachten, waardoor mensen moeite hebben met het organiseren van hun leven. Ons programma probeert handvaten te geven hoe je daar anders mee kunt omgaan. Het geeft onder andere uitleg over het verouderingsproces en wat mensen kunnen verwachten.’ De winst van het programma is niet zozeer dat het geheugen bij de deelnemers beter wordt, maar wel dat zij de veroudering van hun hersenen beter kunnen accepteren. ‘Mensen geven aan dat ze meer zelfvertrouwen hebben en dat zij nu zelf iets aan de klachten kunnen doen. Mensen hebben met dit programma weliswaar geen behandelaar tegenover zich aan wie ze vragen kunnen stellen, maar het is heel goed mogelijk is om op deze manier voorlichting en adviezen te geven.’ Dat laatste blijkt ook uit de reactie van Truus Bergs, die het programma heeft gevolgd. ‘Ik vond de cursus erg prettig. Via de computer moest ik regelmatig vragen beantwoorden en opdrachten doen. Ik ging in die tijd op vakantie en was er zelfs dan mee bezig. Ik heb veel meer vertrouwen gekregen in mezelf en ben
De Hersenstichting zet zich ervoor in om patiëntenzorg te verbeteren. Vernieuwende projecten zoals Fast@home, leveren nieuwe kennis op over de ervaringen, inzichten en kennis van professionals met betrekking tot e-health en hoe dit toegepast kan worden in het dagelijks leven van mensen met een hersenaandoening.
minder bang dat ik dingen vergeet. Ik maak nog vrijwel elke dag gebruik van de adviezen. Dat gaat onbewust, het is een gewoonte geworden.’ Ziekte-inzicht Digitale toepassingen bieden nieuwe mogelijkheden om patiënten te informeren en te begeleiden. Maar kunnen alle patiënten dit wel aan? Petra Boolman liep hersenletsel op toen zij in 2002 van een paard viel. Na een jaar revalidatie was zij weer thuis. ‘Daarna begonnen de problemen pas goed, want ik moest mezelf en de wereld om me heen opnieuw leren kennen. Ik ging voortdurend over mijn eigen, nieuwe grenzen heen. Het herstelproces heeft jaren geduurd.’ E-health bestond toen nog nauwelijks, maar Petra denkt dat ze ook niet de rust en de ruimte had gehad om digitale mogelijkheden te onderzoeken. ‘Veel mensen met hersenletsel hebben moeite met plannen, nemen minder initiatief of zijn erg moe. Daardoor kunnen zij de discipline nauwelijks opbrengen om zelfstandig e-health te gaan gebruiken. En mensen met hersenletsel die weinig ziekteinzicht hebben, zullen het aanbod van e-health wegwuiven met het idee: dit is voor anderen met hersenletsel vast heel nuttig, maar niet voor mij. Ik betwijfel daarom of e-health voor iedereen bruikbaar is.’ Veel keuze Patiënten kunnen baat hebben bij digitale toepassingen. Maar daar zijn er tegenwoordig heel veel van. Juist omdat er zo veel keuze is, is voor patiënten en behandelaars vaak niet duidelijk welk programma het meest
geschikt is. Zo zijn er veel digitale programma’s om patiënten die een beroerte hebben gehad te helpen bij de revalidatie. ‘In het project Fast@home worden e-healthtoepassingen geselecteerd voor gebruik door mensen thuis,’ vertelt professor Thea Vliet Vlieland (Leids Universitair Medisch Centrum), hoofdonderzoeker van het project dat recent is gestart. ‘Dat gebeurt op basis van de wensen van de patiënt, de zorgverlener en mantelzorgers. Zij hebben zo een overzicht van de digitale toepassingen die voor hun situatie relevant zijn.’ Fast@home, mede mogelijk gemaakt door de Hersenstichting, draait dus niet om het ontwikkelen van nieuwe toepassingen, maar juist om het gebruiksvriendelijk en overzichtelijk aanbieden van de vele bestaande digitale mogelijkheden. ‘Nu zien mensen vaak door de bomen het bos niet meer,’ weet Vliet Vlieland. ‘Dat geldt zowel voor patiënten als voor zorgverleners. Het vraagt ook veel van zorgverleners om goede keuzes te maken.’
Hersenweetje Hersentraining Zowel ons brein als ons lichaam wordt door ouderdom aangetast. Steeds meer onderzoek toont aan dat voldoende lichaamsbeweging zorgt voor een fit lichaam én voor gezondere hersenen. Onderzoekers zagen dat het voorste gedeelte van de hersenen van fitte 60-plussers efficiënter wordt gebruikt tijdens een moeilijke, cognitieve taak. Journal of NeuroImage, 2015.
Februari 2016
5
Interessant
Het Alzheimer mysterie Wiesje van der Flier en Philip Scheltens Autisme anders bekijken – Omdat geen kind hetzelfde is Suzanne Agterberg-Rouwhorst Autismespecialist Agterberg-Rouwhorst pleit ervoor kinderen met autisme zonder vooroordelen te bekijken. Er zijn net zo veel vormen van autisme als kleuren in het spectrum. Ieder kind vraagt om een eigen benadering. Aan de hand van acht overzichtelijke thema’s, zoals ‘communicatie’, ‘emotionele ontwikkeling’ en ‘spanning en ontspanning’, beschrijft ze hoe je oorzaken van gedrag kunt herkennen en hoe je daar vervolgens mee kunt omgaan. Als docent in het speciaal onderwijs kon Agterberg-Rouwhorst haar eigen theorieën in de praktijk toetsen en toepassen. Een praktisch boek met nuttige informatie en tips, voor ouders, leerkrachten en andere professionals. Uitgeverij: Garant, 2015 ISBN 978-90-441-3320-2, € 21,00
In Nederland zijn 250.000 patiënten met alzheimer. Verwacht wordt dat dit aantal binnen enkele decennia zal verdubbelen als er niets gebeurt. Alzheimer is dé uitdaging in de gezondheidszorg, want er is nog te weinig bekend en nog geen geneesmiddel. Onderzoekers Wiesje van der Flier en Philip Scheltens beginnen elk hoofdstuk met illustratieve en herkenbare verhalen over mensen met alzheimer. Beiden werken aan een toekomst waar wél genezing en misschien zelfs preventie van alzheimer mogelijk is. Uitgeverij De Arbeiderspers, 2015 ISBN 978-90-295-3919-7, € 18,99
Voor altijd mijn mama Kathleen Aerts Kathleen Aerts, bekend van de populaire Belgische groep K3, vertelt in dit boek zeer openhartig over de weg die zij samen met haar jongdementerende moeder aflegt. Ze hoopt hiermee troost te bieden aan mensen die hetzelfde meemaken en bovenal het taboe dat nog steeds op dementie rust te doorbreken. Uitgeverij Terra Lannoo, 2015 ISBN: 978-94-014-2877-4, € 17,99
6
App - Brain Trainer Special
Het brein in je buik Justin Sonnenburg & Eric Sonnenburg
Binnen enkele seconden komen op uw mobiele telefoon een tiental afbeeldingen voorbij. Na die korte tijd ziet u nog maar één afbeelding: hebt u die zojuist gezien of niet? Het is één van de negen pittige spellen van deze gratis applicatie. U traint bijvoorbeeld het onthouden van telefoonnummers, maar ook uw kortetermijngeheugen, uw snelheid en uw rekenvaardigheid. De app is in het Engels, maar is ook goed bruikbaar voor wie de taal niet machtig is… Download hem in de Play store.
Wist u dat onze darmbacteriën onze gezondheid behoorlijk beïnvloeden? Darmbacteriën bepalen bijvoorbeeld hoe onze hormoonhuishouding ervoor staat, hoe oud we worden of hoe vatbaar we zijn voor allergieën. Recente studies tonen aan dat we zorgvuldig dienen om te gaan met deze minuscule organismen. De juiste voeding en de juiste levensstijl zorgen voor evenwichtige ingewanden, waardoor we ons weer energieker en gezonder zullen voelen. Unieboek | Het Spectrum BV, 2015 ISBN 9789000340965, € 19,99
Hersenweetje Lymfestelsel
De POWER patiënt Wil Konings De POWER patiënt helpt iedereen die met de gezondheidszorg in aanraking komt. Van patiënt tot mantelzorger. Herkenbare verhalen van patiënten en artsen tonen aan wat voor effect een actieve houding heeft als we met ziekte en behandeling te maken krijgen. Dit boek geeft steun om een beter resultaat te krijgen in de zorg. ‘Powerpatiënten’ zijn sneller te genezen en krijgen de behandeling die het beste bij ze past. Konings behandelt de stappen die een patiënt zou moeten zetten om goede zorg voor elkaar te krijgen. De stappen zijn beschreven in het door haar ontwikkelde model De Power Piramide.
Het lymfestelsel is ons zuiveringssysteem. Het zorgt voor de bestrijding van infecties. Recent is ontdekt dat ook onze hersenen een lymfestelsel bezitten. Ziekten zoals alzheimer en MS zijn geassocieerd met aantasting van het immuunsysteem. De onderzoekers denken dat de ontdekking gevolgen kan hebben voor de behandeling van deze ziekten. Nature, 2015
Uitgeverij De Gezonde Pers, 2015 ISBN 978-90-823-5030-2, € 17,95
Februari 2016
7
Toekomst
‘We geloven in herstel van ons dochtertje en blijven strijdbaar’ Fenna de Zwart (9) is een leuk meisje dat net als alle andere kinderen wil leren, spelen en fietsen. Ouders Anouk en Cees zetten alles op alles voor meer herstel van Fenna’s hersenaandoening.
Tekst: Anja Bemelen Fotografie: Ilco Kemmere
8
* Een herseninfarct is een vorm van beroerte en ontstaat door een dichtgeslibde ader of een bloedstolsel dat een hersenslagader verstopt. Een deel van de hersenen krijgt te weinig bloed, waardoor het hersenweefsel afsterft.
Nooit ziek zijn en ineens getroffen worden door een groot herseninfarct*. Dat overkwam Fenna in 2010. Een week voor het infarct was het toen vierjarige meisje ongewoon moe, vlak voor de beroerte spuugde ze haar eten uit en raakte ze bewusteloos. Binnen een mum van tijd werd Fenna opgenomen in het ziekenhuis, waar een deel van haar schedel werd gelicht vanwege hoge druk in haar hoofd. ‘Het was kantje boord,’ zo herinnert vader Cees zich. ‘Ons leven en ons gezin stonden van de ene seconde op de andere in een compleet ander daglicht. We leefden onder enorme druk en vol zorgen over ons kind.’ Het deel van Fenna’s schedel dat was verwijderd werd na vier maanden teruggeplaatst. Fenna leefde die maanden met een helm op, ter bescherming van haar hoofd. Anders dan andere kinderen Waarschijnlijk had Fenna door een waterpokkenontsteking een verstopping in de linkerhalsslagader. Gevolgen: halfzijdige verlamming, uitval van het gezichtsveld, leerproblemen, overprikkeld en snel vermoeid. Ook had Fenna afasie; de eerste weken na het infarct kon ze niet meer praten. Toen haar spraak langzaam herstelde, had Fenna moeite met bepaalde woorden. ‘Als ze bijvoorbeeld een banaan zag, dan zei
Vraag & antwoord ze “appel”. Ze wist wel dat het woord in de groep van fruit behoorde, maar kon niet op het specifieke woord komen.’ Na intensieve logopedie gaat het met Fenna’s spraak nu goed. De dochter van Anouk en Cees gaat gewoon naar school en zit in groep 6 waar ze extra begeleiding krijgt. Fenna heeft bovendien een enorme sprong gemaakt in onthouden en verbanden leggen. ‘Daar zijn Cees en ik heel dankbaar voor, maar Fenna heeft op sociaal gebied problemen die steeds meer aan het licht komen. Ze beseft dat ze anders is dan andere kinderen. Daar heeft ze het moeilijk mee. Het verschil met andere kinderen wordt groter. Ook voor ons is dat moeilijk om te zien.’ Spalk Fenna leerde tijdens haar revalidatie lopen met een spalk en kwam zonder spalk weer thuis. ‘Helaas heeft ze sinds kort opnieuw een spalk,’ aldus Anouk. ‘Een grote teleurstelling! Fenna kan niet meer hard rennen of op de trampoline springen. Dat vindt ze vervelend, al loopt ze wel beter met de spalk.’ Wat lichamelijk herstel betreft hadden de ouders op meer gehoopt. ‘Ja,’ vindt ook Fenna, ‘ik wil geen hoofdpijn meer. En ik vind het vervelend dat ik niet meer goed kan zien. Het gordijn links zie ik wél, maar als ik papa wil zien, moet ik mijn hele hoofd naar rechts draaien.’ Ook zou Fenna gewoon willen trappen op een fiets met twee wielen, niet op één met drie of vier. Dat Fenna niet meer kan voetballen vindt ook haar broer Dion erg jammer. ‘Op school heeft Dion een spreekbeurt gehouden over het infarct van zijn zus. Dat vonden we behoorlijk stoer.’ Oefenen Omdat ergo- en fysiotherapie niet méér kunnen betekenen, oefenen de ouders veel met Fenna thuis. ‘We tijgeren dagelijks door de woonkamer en oefenen haar handfunctie met knikkers die ze vastknijpt en weer loslaat. Dat is pijnlijk. Daarnaast hebben we alternatieve therapieën gedaan; zolang er geen andere oplossingen zijn, pakken we elke kans aan.’ De ouders geloven in meer herstel voor haar en blijven strijdbaar. ‘Hoop maakt sterk, we geven niet op; we willen het beste voor Fenna. Mede daarom hebben we onze ervaringen gedeeld op sociale media. Zo kwamen we ook in contact met de Hersenstichting, die van haar een tv-filmpje maakte. Ze is sterk, heeft een pittig karakter, ze is onze dondersteen gebleven. Fenna kan haar rechterhand niet zomaar openen, maar als ze in een diepe slaap is, kan ze hem uitrekken. Hersenen zijn grotendeels een nog onbegrepen orgaan; meer onderzoek is hard nodig!’
De medewerkers van de Infolijn beantwoorden dagelijks vragen over de hersenen en (gevolgen van) hersenaandoeningen. Een voorbeeld uit de praktijk:
‘Ik heb migraine; heb ik in de toekomst meer risico op een herseninfarct?’ ‘Ik heb al langere tijd migraine en word ziek van de medicatie. Sinds twee weken ben ik gestopt met de pil. Ongeveer acht jaar geleden heb ik een vaatonderzoek gehad naar plaquevorming in de hersenen. Hier werd niets alarmerends gevonden. Nu heeft mijn buurvrouw ook veel last van migraine en zij heeft onlangs een herseninfarct gehad. Ik maak me nu zorgen: loop ik in de toekomst ook meer risico om een herseninfarct te krijgen?’ Migraine is een hersenaandoening waarbij hoofdpijnaanvallen gepaard kunnen gaan met misselijkheid, overgevoeligheid voor licht of geluid, of uitvalsverschijnselen (een zogenoemde ‘aura’). In Nederland krijgt 33% van de vrouwen en 13% van de mannen ooit in hun leven migraine. Volgens de Hoofdpijnstandaard van het Nederlands Huisartsen Genootschap is het risico voor vrouwen op een herseninfarct bij migraine mét aura (15-25 % van de migrainepatiënten) 2 op de 1000 personen. Dat is tweemaal zo hoog als bij migraine zonder aura, waar de kans 1 op 1000 is. Door te stoppen met extra risicofactoren als roken en met de anticonceptiepil kan dit risico gelukkig worden verminderd. Mocht iemand tot de risicogroep behoren dan is het dus goed om alle risicofactoren in kaart te brengen en te kijken wat er mogelijk is om deze te verminderen of uit te sluiten. Tenslotte is een gezonde leefstijl voor iedereen aan te bevelen om de kans op een beroerte te verkleinen. Meer weten Bestel de folder Migraine via de webwinkel op www.hersenstichting.nl. De Infolijn is dagelijks bereikbaar van 9.30 -12.00 uur op 070 - 209 22 22. U kunt ook een e-mail sturen naar: infolijn@hersenstichting.nl.
Februari 2016
9
Kom
In beweging
voor de Hersenstichting!
Steeds meer mensen komen in beweging om geld in te zamelen voor de Hersenstichting. Zij zamelen geld in en brengen het werk van de Hersenstichting op een positieve manier onder de aandacht. Alle donateurs: hartelijk dank!
Fotografie: Ilco Kemmere
Het is Ineke van Driest gelukt om de Nijmeegse Vierdaagse uit te lopen. ‘Een geweldige ervaring en ik ben blij met de mooie opbrengst van € 821!’
Helga Pannekoek liep de Amsterdam Marathon en zamelde € 500 in voor haar vader die in maart 2015 een herseninfarct kreeg. ‘Er is nog veel te ontdekken over onze hersenen. Ik maak van dichtbij mee wat de impact is van hersenletsel. Het verloop en herstel ervan is lastig te voorspellen. Daarom ondernam ik actie voor de Hersenstichting.’
Seçkin Tekin (l) kreeg in 2012 een hersenbloeding. Seçkin loopt nu hard voor de Hersenstichting en heeft € 694,50 ingezameld. ‘Ik wil op mijn manier bijdragen aan meer donaties, zodat ook anderen met hersenletsel worden geholpen.’
Met hun actie De snelweg van de Hersenen zullen Wim en Bert Bergenhenegouwen van Biarritz naar Perpignan fietsen. Een afstand van 780 kilometer! ‘Met deze actie hopen we geld op te halen om onderzoek, mogelijk gemaakt door de Hersenstichting, voort te zetten. Van het ons gestelde doel van € 5000 hebben we al € 4823,15 binnengehaald.’ Een geweldig resultaat!
Wilt u ook in actie komen voor de Hersenstichting? Ga naar: www.hersenstichting.nl > Steun ons > Sponsoracties 10
Het verhaal achter de gift Charity4Brains is een stichting die aandacht vraagt en geld inzamelt voor ataxie* door het organiseren van onder meer gala-avonden. Voor de hersenziekte, veroorzaakt door beschadiging van de kleine hersenen, is nog geen oplossing of behandeling. Rieneke de Haan, oprichter van Charity4Brains, weet welke impact de ziekte heeft; bij haar dochter Carina werd in 2009 ataxie geconstateerd. V.l.n.r.: Dennis Weening, Rieneke de Haan en Steven Bergink.
‘Meer bekendheid voor ataxie!’ Bij Carina was het eerste symptoom van de ziekte wankelend lopen. ‘Carina moest soms aan een wand steun zoeken,’ vertelt Rieneke. ‘Daarna liep ze met een stok, vervolgens met een rollator, nu is ze volledig rolstoelafhankelijk. Mijn dochter ligt veel op bed, want haar energie gaat achteruit. Ze kan amper iets ondernemen. Vorige week haalde ik haar op voor een lunch, maar Carina moest na een uurtje toch weer terug naar bed.’ Aandacht, inzicht en geld zijn nodig om de ziekte beter te kunnen behandelen en om onderzoek te doen. En dus brainstormden Rieneke en medeoprichter Sharon de Puijsselaar in 2013 over een actie. Een muzikale avond met diner in 2014 rolde daaruit.
Jan Kerckhofs
Ook 30 oktober 2015 gaf Charity4Brains meer bekendheid aan ataxie met een benefietavond. Zo’n vijftig donateurs genoten voorafgaand aan de avond van een culinair diner, verzorgd door meester-kok Marco Poldervaart. Het avondvullende programma in een intiem Posthuis Theater begon met een lezing van Steven Bergink, een neuroloog die ataxie onderzoekt. Dennis Weening presenteerde de avond en verzorgde samen met acteur Theun Plantinga een veiling. ‘Ons motto is: combineer het nuttige met het aangename. De avond werd muzikaal ondersteund door Jan Kerckhofs en Iris Kroes. De ingezamelde € 8.048 doneren we aan de Hersenstichting voor onderzoek naar ataxie. Het enthousiasme van artiesten als Dennis Weening en Theun Plantinga, maar ook van de bezoekers, zorgt ervoor dat er op 4 november 2016 wederom een mooie avond in het Posthuis Theater georganiseerd wordt.’
* Kijk ook op: www.hersenstichting.nl > Alles over hersenen > Hersenaandoeningen > Ataxie Februari 2016
11
Toekomst
Robotica
Robots gingen enkele decennia geleden in de fabriek voor ’t eerst aan het werk. Tegenwoordig zijn ze steeds vaker in onze eigen omgeving te vinden. Het wordt steeds belangrijker dat
De toekomst is er al!
robots ‘aanvoelen’ waarvoor ze worden ingezet om goed te kunnen functioneren met en tussen mensen.
Implantaten in de hersenen en robotica klinken als verre toekomst, maar niets is minder waar. Beide technologieën zijn al volop aanwezig in de gezondheidszorg en dragen bij aan de verbetering van patiëntenzorg.
Brain-Computer Interface
Via Brain-Computer Interface (BCI) worden onze hersensignalen gedigitaliseerd en door een computer in acties omgezet. BCI ontstond dertig jaar geleden met de komst van het EEG, dat elektrische signalen uit de hersenen weergeeft. De resultaten waren toen nog niet goed genoeg, maar vanaf 2000
Tekst: Johan van Leipsig Fotografie: HH | Marlies Wessels
werkt een groep wetenschappers met implantaten in de hersenen, die meer vruchten afwerpen.
12
Iemand die volledig verlamd is, zou dan niet handmatig, maar via hersensignalen een computerprogramma kunnen bedienen, zodat hij kan lezen en schrijven. De patiënt navigeert in het computerprogramma met zijn gedachtenimpulsen. Iedere impuls of elk hersensignaal wordt vertaald naar een ‘muisklik’ in het programma, zodat het bijvoorbeeld een tv kan aanzetten of de gordijnen opent en sluit. BCI, waarmee tot nu toe wereldwijd achtennegentig mensen geïmplanteerd zijn, mikt nu nog op patiënten die bijna geheel verlamd zijn of een spierziekte hebben. Ramsey sluit echter niet uit dat in de toekomst ook mensen met een herseninfarct er baat bij kunnen hebben. Zij zouden bijvoorbeeld beter kunnen lopen.
Toekomstdroom Prof. dr. Nick Ramsey zou graag zien dat niet alleen de technologie verder verbetert, maar vooral dat de industrie erachter gaat staan. ‘Dat men ziet wat de mogelijkheden zijn, er geld in investeert en zo de technologie beter en goedkoper maakt en voor iedereen toegankelijk.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine
Toekomstdroom Prof. dr. Vanessa Evers hoopt dat de techniek snel goedkoper wordt waardoor meer mensen er gebruik van kunnen maken. ‘Bijvoorbeeld het opzetten van een telepresentiesysteem: hiermee kan een druk bezet arts inloggen vanaf een bepaalde locatie en via een robot op een andere locatie werken.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine
Wij.Komen.Er.Aan. Robots zijn al lang niet meer uitsluitend in fabriekshallen te vinden waar ze bijvoorbeeld auto-onderdelen monteren. Robotica heeft inmiddels de gezondheidszorg bereikt. Hoogleraar Human Media Interaction Vanessa Evers van de Universiteit Twente: ‘Robots kunnen taken overnemen van verplegend personeel, zoals het voeden. Ook kun je denken aan hulp in huis bij mensen die een beroerte of een zware operatie hebben gehad. Robots zijn al in sommige ziekenhuizen te vinden, waar ze handdoeken rondbrengen. Andere toepassingen zijn robotgestuurde naalden, operatierobots of nanorobotjes die medicijnen deponeren.’
Fotografie: Eric Brinkhorst
Een ‘klik’ voor kwaliteit Hersensignalen gebruiken om een apparaat mee aan te sturen? Het is dichterbij dan we denken. Prof. dr. Nick Ramsey, die aan het UMC Utrecht onderzoek doet op het gebied van BCI, verduidelijkt: ‘Eigenlijk vertalen we de elektrische signalen die het brein afgeeft aan een geïmplanteerde elektrode. Telkens als een patiënt iets wil, geven de hersenen een signaal af in de vorm van een patroon. Wij willen erachter komen welk patroon bij welke gedachte hoort. Als we dat kunnen koppelen, kan de patiënt straks zelf – deels – de regie over zijn leven hervinden. Daarmee wordt zijn levenskwaliteit verhoogd.’
Prof. dr. Vanessa Evers (41) studeerde Business Information Systems in Amsterdam en verbleef enkele jaren in Stanford, waar ze de interactie tussen mens en machine bestudeerde. Sinds 2011 is ze hoogleraar Human Media Interaction aan de Universiteit van Twente. ‘Het leuke aan mijn vak is dat ik samenwerk met mensen uit allerlei andere vakgebieden om een ‘robotische’ oplossing te vinden voor ingewikkelde problemen.’
Belangrijk is dat deze technologie sociale vaardigheden moet krijgen. ‘Een robot moet bijvoorbeeld geen mensen omverrijden. En een voedende robot moet weten wanneer iemand tijdens het eten een gesprekje voert, zodat hij tijdens een natuurlijk pauzemoment voeding aanbiedt.’ Robotica maakt zich steeds onmisbaarder, maar zal niet snel verplegende handen kunnen vervangen, denkt Evers. ‘Een verpleegkundige is heel veelzijdig. De meeste robots kunnen slechts één taak heel goed verrichten. Een robot die handdoeken ophaalt kan niet ineens ook een injectie geven. Daar heb je een andere robot voor nodig. Het gaat meer om het ondersteunen en overnemen van taken die goed door robots gedaan kunnen worden.’
Prof. dr. Nick Ramsey (54) zette in Nederland een onderzoeksgroep op die elektrische signalen van de hersenen onderzoekt. Hij doet dat de afgelopen twintig jaar bij het UMC Utrecht. ‘Het leuke aan mijn vak is dat je met veel andere specialismen samenwerkt. Verder begeven we ons op onontgonnen terrein. Dat maakt het extra spannend.’
Februari 2016
13
Toekomst
The Next Step: een grote stap in de behandeling van hersenziekten De Hersenstichting start een nieuw ambitieus onderzoeksprogramma waarin het ontwikkelen van nieuwe behandeltechnieken centraal staat: The Next Step. Doel is een grote stap voorwaarts te zetten in het behandelen van hersenaandoeningen. Tekst: Annemaret Bouwman Fotografie: Ilco Kemmere en HH
Toekomstdroom Ook in haar eigen onderzoeksveld wil prof. dr. Hilleke Hulshoff Pol graag een volgende stap kunnen zetten: ‘Ik zou met nieuwe beeldvormende technieken en de daarmee verkregen kennis over de plasticiteit van de hersenen behandelingen willen ontwikkelen. En daarmee hersenziekten genezen.’ Lees de hele toekomstdroom op www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine
14
‘Het onderzoeksprogramma The Next Step stimuleert wetenschappers in het laboratorium intensiever te gaan samenwerken met wetenschappers in de kliniek. Zodat er écht nieuwe behandelingen voor mensen met hersenaandoeningen beschikbaar komen.’ Dat zegt prof. dr. Hilleke Hulshoff Pol, hoogleraar Neurowetenschappen aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Als voorzitter van de Wetenschappelijke Adviesraad van de Hersenstichting was zij betrokken bij het ontwikkelen van dit nieuwe programma. Ingrijpen in het ontstaan Hulshoff Pol: ‘Centraal in The Next Step staat de ontwikkeling van innovatieve behandelingen die de hersenziekte kunnen vertragen of tot staan kunnen brengen. Behandelingen dus die het ontstaan van de ziekte aanpakken, en dieper gaan dan alleen het onderdrukken van symptomen. Een voorbeeld van zo’n nieuwe techniek is het gebruik van stamcellen. Een stamcel is een ‘algemene’ cel die nog in staat is om uit te groeien naar een specifiek celtype, zoals een huidcel of hersencel. Bij stamceltherapie worden stamcellen gebruikt om nieuwe hersencellen te kweken die beschadigde of afwezige hersencellen kunnen vervangen. Een ander voorbeeld is gentherapie. Deze therapie lijkt veelbelovend voor het behandelen van erfelijke hersenaandoeningen. Die kunnen ontstaan doordat een fout in het DNA ervoor zorgt dat een eiwit verkeerd wordt aangemaakt.
Wellicht is zo’n fout met gentherapie te corrigeren. Een derde voorbeeld is het ontwikkelen van nieuwe medicijnen die door de bloed-hersenbarrière heen kunnen en heel specifiek aangrijpen op bepaalde delen van hersencellen. Dit zou van betekenis kunnen zijn bij bijvoorbeeld de behandeling van de ziekte van Parkinson en multiple sclerose.’ Werk aan de winkel Het onderzoeksprogramma loopt door tot 2020 en gaat gepaard met grote investeringen. Door dit programma mogelijk te maken hoopt de Hersenstichting een grote stap voorwaarts te zetten in de behandeling van hersenziekten. Hulshoff Pol: ‘Het zou mooi zijn als we in de toekomst het ontstaan van een aantal hersenaandoeningen kunnen beïnvloeden. Dat betekent dat we niet langer alleen de symptomen van de aandoening behandelen, maar ook kunnen ingrij-
Bij The Next Step ligt de focus van het onderzoek op het vertragen, stoppen en genezen van hersenaandoeningen; de bovenste treden van de HersenaandoeningOnderzoeksTrap.
Het gebruik van stamcellen is een voorbeeld van een innovatieve behandeling.
pen in het ziekteproces zelf. Dus: werk aan de winkel! Er is nog veel onderzoek nodig voordat het zover is.’ Toekomstvisie De professor wil haar eigen toekomstvisie graag met ons delen: ‘Er komen innovatieve behandeltechnieken beschikbaar die op een andere manier gezondheidswinst opleveren. Een nieuwe generatie MRI bijvoorbeeld, met methoden om hersennetwerken en bloedvaten in de hersenen nauwkeurig zichtbaar te maken. Dit soort kennis kan direct leiden tot een betere behandeling van patiënten. Een ander voorbeeld is brain-computer interfacing. Hiermee kan een verlamde persoon met eigen hersensignalen een armprothese of een computer besturen. Ook digitale behandelingen op afstand via een computer of mobiele telefoon kunnen oplossingen bieden, bijvoorbeeld voor mensen met een depressie.
Snel Beter Behandelen Hulshoff Pol: ‘Naast The Next Step, dat zich richt op de middellange termijn, heeft de Hersenstichting ook het onderzoeksprogramma Snel Beter Behandelen. Dat heeft als doel om bestaande behandelingen te verbeteren en nieuwe behandelingen te ontwikkelen die binnen vijf jaar in de kliniek toegepast kunnen worden. Het betreft bijvoorbeeld onderzoeken naar de behandeling van hersenaandoeningen met bestaande medicijnen, naar nieuwe technieken voor hersenchirurgie en naar e-healthtoepassingen. Ook de resultaten van die onderzoeken brengen ons weer een stap verder.’
Hersenweetje Effect van botox op brein? Botox verlamt plaatselijk spieren. De zenuwoverdracht tussen spier en zenuw wordt stopgezet, wat rimpels glad strijkt. Wetenschappers vermoeden dat deze cosmetische ingrepen in het gezicht een negatief effect hebben op het brein. Er is al aangetoond dat gezichtsbotox de hersenactiviteit verlaagt in bepaalde hersengebieden; met name in de hersenschors die de gevoelszin in onze handen aanstuurt. Annals of Clinical and Translational Neurology, 2014
Februari 2016
15
Fotografie: Elske Oosterbroek
Toekomst
Welke toekomstdromen hebben wetenschappers? Onderzoekers bedrijven wetenschap omdat het leuk is en om idealen te bereiken. Elke wetenschapper heeft zijn eigen droom als stip op de horizon. De afgelopen jaren heeft de Hersenstichting verschillende onderzoekers gevraagd naar hun idealen.
‘Ik hoop dat mensen uit de stoel komen en gaan bewegen!’ Prof. dr. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie en bewegingswetenschappen Fotografie: An-Sofie Kesteleyn, HH
‘Mijn toekomstdroom is dat Nederland in beweging komt. Vooral voor mensen die nu te weinig actief zijn hoop ik dat ze uit de stoel komen en gaan bewegen! Dat betekent niet dat iedereen naar de sportschool moet, of in trainingspak moet gaan hardlopen. Elke vorm van bewegen is goed. Het gaat ook om dagelijkse activiteiten. Bijvoorbeeld zelf op de fiets of lopend de boodschappen doen, in plaats van ze thuis laten bezorgen. Of de fiets pakken in plaats van de auto of de bus. Mensen kijken me wel eens verbaasd aan als ik dit zeg, maar het zijn allemaal mogelijkheden om actiever te worden.’
Baas onderzoekt het beter afleren van angst: ‘Er is een enorme rijkdom aan inzichten in allerlei biologische processen die relevant zijn voor het aan- en afleren van angst. Een daarvan is het cannabidoïde systeem. Zo zijn er misschien nog veel meer systemen die aanknopingspunten bieden. De standaardbehandeling van een angststoornis is op basis van serotonine, maar dat werkt lang niet bij iedereen. Misschien heeft een deel van de patiënten baat bij een heel ander middel. We kunnen daar nog veel meer onderzoek naar doen, en de resultaten daarvan vertalen naar de kliniek.’
‘Goed bewegingsonderwijs is belangrijk om goede bewegingsvaardigheden aan te leren’ Esther Hartman, bewegingswetenschapper ‘Ik zou graag zien dat de wetenschap positief bijdraagt aan meer én beter bewegen door kinderen en jeugd. Goed bewegingsonderwijs is belangrijk om goede bewegingsvaardigheden aan te leren. Tijdens de schooltijd wordt de basis gelegd, maar het zou mooi zijn als kinderen ook daar buiten meer gaan bewegen. Zo profiteren ze van voordelen op cognitief gebied, maar ook hun algemene gezondheid gaat er door vooruit.’
‘Meer inzicht in de specifieke oorzaken en gevolgen van hersenstoornissen bij kinderen’ Prof. dr. Jaap Oosterlaan, hoogleraar neuropsychologie ‘Kinderen zijn fantastisch. Ze treden de wereld tegemoet met een zuiverheid waar wij volwassenen een voorbeeld aan kunnen nemen. Bovendien ontroeren ze mij telkens weer. Met mijn werk hoop ik wat bij te kunnen dragen aan het geluk van kinderen. Mijn droom is dat we door onderzoek meer inzicht krijgen in de specifieke oorzaken en gevolgen van hersenstoornissen bij kinderen, zodat we effectieve behandelingen kunnen ontwikkelen om de toekomst van kinderen met dergelijke stoornissen te verbeteren.’
Fotografie: Elske Oosterbroek
16
‘De resultaten van onderzoek vertalen naar de kliniek’ Dr. Joke Baas, experimenteel psycholoog
‘Risicogroepen preventief behandelen tegen toekomstige hersenschade’ Dr. Valeria Ramaglia, hersenonderzoeker
* Niet-aangeboren hersenletsel.
‘Ik hoop dat ik kan bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe medicijnen voor de behandeling van hersenbeschadiging, onder meer bij mensen die herhaaldelijk hersenschade oplopen. Mensen die bijvoorbeeld aan rugby, American football of boksen doen, maar ook bij militairen, die regelmatig klappen op hun hoofd krijgen. Sommigen van hen ontwikkelen jaren later motorische afwijkingen of alzheimer. Ook wil ik (inter)nationaal blijven samenwerken met andere onderzoekers om onze krachten te bundelen in onderzoek naar hersenziekten en hersenschade.’
‘Ik denk dat we over tien jaar een gedetailleerde ‘wegenkaart’ van de hersenen hebben met hoofdsnelwegen en kleinere snelwegen. En op langere termijn zullen we met totaal nieuwe technieken ook de landweggetjes en dorpsstraten in beeld krijgen. Ik denk dat de verbindingen in de hersenen of connectivity een vaste plaats zal krijgen in de hersenwetenschap.’
Fotografie: Ilco Kemmere
Fotografie: Ilco Kemmere
‘Connectivity zal een vaste plaats krijgen in de hersenwetenschap’ Dr. Martijn van den Heuvel, hersenonderzoeker
Fotografie: Marc Schols
‘Wat maakt dat de ene jongere met NAH vastloopt en de andere niet? Hoe groot is de rol van de omgeving, zoals het gezin, de school, vrienden en de sportclub? Als we weten door welke factoren het mis kan gaan, kunnen we vervolgens behandelingen ontwikkelen of maatregelen bedenken om te voorkomen dat jongeren op belangrijke momenten in hun leven vastlopen. Ze moeten na de diagnose NAH de aandacht krijgen die ze verdienen.’
Fotografie: Elske Oosterbroek
‘Beter begrijpen welke factoren van invloed zijn op de participatie van kinderen en jongeren met NAH*’ Dr. Arend de Kloet, orthopedagoog, psycholoog en lector revalidatie
‘De mechanismen achter neurodegeneratieve aandoeningen ontrafelen en beïnvloeden’ Dr. Lukas Kapitein, celbioloog ‘Mijn droom voor de toekomst is dat we met onze innovatieve technieken en daarmee verkregen nieuwe inzichten kunnen bijdragen aan een beter begrip van de mechanismen achter ziekten van het zenuwstelsel. Ziekten waarbij in de loop der jaren zenuwcellen afsterven, zoals de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Parkinson. De ultieme droom is natuurlijk om vervolgens technieken of medicijnen te ontwikkelen om ‘zieke’ hersencellen weer te herstellen of het verval te vertragen.’
Hersenweetje Muzikale operatie Veel mensen komen tijdens muziek luisteren in een positieve gemoedstoestand. Uit recent Zwitsers onderzoek blijkt dat het luisteren naar zelfgekozen muziek tijdens een chirurgische operatie zorgt voor minder angst, minder pijn, een lager stressniveau, lagere bloeddruk en mogelijk zelfs voor een sneller herstel. Annals of Surgery, 2015
Alle toekomstdromen lezen? Kijk op www.hersenstichting.nl > Actueel > Donateursmagazine > Toekomstdromen wetenschappers
Februari 2016
17
Column Jan Mulder
Fotografie:Tom Verbruggen | HH
Jan Mulder, voetbalcommentator en voormalig Nederlands voetballer, is ambassadeur voor de Hersenstichting. Afgewisseld met ambassadeur Bart Chabot verzorgt Jan een column.
Maak online uw digitale collectebus
Toekomstmuziek De mens grasduint graag in zijn verleden, maar is zeker zo’n grote liefhebber van toekomstmuziek. Bovendien zei de Deense filosoof Kierkegaard het al: ‘Herinnering is een dolk in de rug.’ Moeten we dus niet hebben. De Dikke Van Dale: ‘Toekomstmuziek: mooie, maar (voorlopig) irreële verwachtingen, plannen.’ Wanneer irreële verwachtingen reëel worden, de zon eindelijk hoog aan de hemel staat, heb je kanker, word je getroffen door een beroerte of een infarct, of de zaak gaat failliet doordat de Chinese beurs is ingestort. Irreële verwachtingen zijn beter dan reële. Geniet, al is het van een fata morgana. Geluk is niet de Maserati maar het verlangen naar het ding. Persoonlijk zou ik graag een roman schrijven met een tot dusverre totaal irreëel thema: een man die drieduizend jaar leeft. Mijn verlangen gaat naar de woorden, de fictieve fascinatie die ze oproepen. De concretisering van het idee interesseert me minder (gemeten aan de eeuwigheid is drieduizend jaar ook betrekkelijk kort). Ik ben een langzame schrijver. Voor het af is zijn we jaren verder. Dat is een gunstige bijkomstigheid. Het zou namelijk mooi zijn wanneer de presentatie van de bestseller zo ver is, dat zij samenvalt met het grote nieuws op de voorpagina’s van die dag: ‘Chileense medici hebben eindelijk de methode ontdekt die de mens drieduizend jaar doet leven.’ Zelfs de paus is enthousiast. In de slotalinea van mijn magnum opus zegt de kerkvorst: ‘Zonder de moed en de irreële verwachtingen van auteurs als van dit Boek, zouden we nu nog steeds geloven dat Jezus de weg is. Neen: Jan!’
De vertrouwde collecte maar dan digitaal: dat is de digicollectebus. Op de website https://hersenstichting.digicollect.nl kunt u in vier stappen een digitale collectebus aanmaken. Daarna kunt u deze delen met uw vrienden op Facebook om zo aandacht te vragen voor de collecte van de Hersenstichting. Iedereen kan dan geld storten in uw persoonlijke collectebus. Onze collectanten komen lang niet bij iedereen aan de deur en op deze digitale manier bereiken we nog mensen!
Hersenweetje Facebook en stress Heel veel Nederlanders zijn te vinden op sociale media als Facebook. Is deze nieuwe vorm van sociale interactie van invloed op onze hersenen? Onderzoek toont aan dat er inderdaad een verband is tussen veel Facebookvrienden en een verhoging van het stresshormoon cortisol. Meer stresshormonen zijn een risicofactor voor diverse aandoeningen, bijvoorbeeld voor depressie. Neuroscientistnews, 2015.
18
Hersenkraker
Colofon Het donateursmagazine van de Hersenstichting is een uitgave voor donateurs en relaties van:
U maakt kans op één van de vijf exemplaren van Haperende hersenen van Iris Sommer | Atlas Contact, 2015.
Redactie Anja Bemelen (eindredacteur), Irene Broer, Martin van der Eijk, Lenneke van Hooijdonk, Willeke Munneke, Els van der Rhee, Laura Smit-Rigter, Marcel Vergeer.
1
1
2
Met dank aan Ad Anceaux, Ria Davis, Barbara Ellens, Sandra Oosterveen, DirkJan Saaltink, Elise Turk, Tarquínia Zeegers.
2
5
6
4
3
4
2
5
2 2
4
7 8
3
2
3
1
6
1
2
5
2 6
10 3
11 12 13
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
2
2
9
De Hersenstichting zet alles op alles om hersenen gezond te houden, hersenaandoeningen te genezen en patiëntenzorg te verbeteren. Om dit te bereiken laten we onderzoek doen, geven we voorlichting en voeren we vernieuwende projecten uit.
2
6 2
4
1
6
6
Grafische vormgeving Jannie de Groot, Hilversum
Dit magazine verschijnt viermaal per jaar in een oplage van 64.250 exemplaren en wordt toegezonden aan donateurs en relaties van de Hersenstichting. Overname van tekstuele gedeelten van de inhoud is toegestaan, mits met vermelding van deze bron: Donateursmagazine Hersenstichting jrg. 14, nr. 1, februari 2016. Voor overname van hele artikelen en/of fotografie neemt u contact op met: abemelen@hersenstichting.nl.
5
3
3
Omslag Fenna de Zwart Fotografie: Ilco Kemmere
Druk Drukkerij Tesink, Zutphen
De puzzelwinnaars en de oplossing van de hersenkraker van het vorige nummer worden in het volgende magazine bekendgemaakt.
In deze puzzel staan spreekwoorden en uitdrukkingen, waarin één woord ontbreekt. Vul dit woord in de puzzel in. Gelijke cijfers zijn gelijke letters. De oplossing onder de pijl kunt u voor 19 maart 2106 sturen naar: Hersenstichting Postbus 191, 2501 CD Den Haag of stuur een e-mail naar: hersenkraker@hersenstichting.nl.
Hersenstichting Postbus 191 2501 CD Den Haag Telefoon: 070-360 48 16 www.hersenstichting.nl ISSN 1570-8519 IBAN: NL18 INGB 0000 000 860 BIC: INGBNL2A 14 e jaargang, nummer 1
4
3
4
2 3
4
2
1
2 5
Iemand zijn … laten zien. Een oud-soldaat laat graag zijn … zien. Iemand in het … zitten. Ergens tegen … zijn. Het … bij zijn naam noemen. Ieder … zingt zoals het gebekt is. Korte … maakt lange vriendschap. De … vielen me van de ogen. Twaalf ambachten, dertien ... De … van het gelijk. De domste boeren hebben de grootste … Kwade tongen snijden scherper dan scherpe … De soep wordt nooit zo heet gegeten als ze wordt …
Februari 2016
19
Collectanten en donateurs: Bedankt!
Vrijwel iedereen krijgt ooit in zijn leven te
Uw kleingeld kan zorgen voor een groot
maken met een hersenaandoening.
totaal.
Dat moet stoppen. Geld dat de Hersenstichting nodig heeft om Daarom heeft de Hersenstichting in 2016
alles op alles te zetten om hersenen gezond
haar twintigste collecteweek. Van 1 tot
te houden, hersenaandoeningen te genezen
en met 6 februari lopen ruim 17.000
en patiĂŤntenzorg te verbeteren.
collectanten een week lang van deur tot deur. Trouwe vrijwilligers die weer en
Collectanten en donateurs:
wind trotseren en elk jaar opnieuw
Bedankt namens (v.l.n.r.) Robin, Fenna, Jan,
zorgen voor meer opbrengst.
Evan en Anouk!
Geef om je hersenen, steun de Hersenstichting