Een blauwdruk van een goede hiphopworkshop by hijs smoel

Deze scriptie is gepubliceerd op http://www.hiphopinjesmoel.com Titel: Een blauwdruk van een goede hiphop workshop Auteur: Dave Vanderheijden | dave@hiphopinjesmoel.com Datum van uitgave: mei 2005 Datum van publicatie op HIJS: 13 juni 2011 Bezoek http://www.hiphopinjesmoel.com/kenniscentrum voor meer hiphop gerelateerde scripties en publicaties. Vragen of meer informatie? Neem contact met ons op via http://www.hiphopinjesmoel.com/kenniscentrum/contact

Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Hoofdstuk 1. De kwetsbare jongeren 1.1 Probleem beschrijving 1.2 Beschrijving doelgroep 1.3 Maslow (behoeftepiramide) 1.4 Behoeftes van de doelgroep volgens jongerenwerkers 1.5 Conclusie Hoofdstuk 2. Aansluiting vinden bij de doelgroep 2.1 Activiteit als middel 2.2 Workshops: invulling behoeftes? 2.3 De hiphopcultuur 2.4 Definitie van hiphop 2.5 Conclusie Hoofdstuk 3. Literatuur onderzoek 3.1 Boeken 3.2 Artikelen 3.2.1 Kortom 3.3 Scripties over hiphopworkshops 3.3.1 Kortom 3.4 Conclusie Hoofdstuk 4: Meningen uit de praktijk 4.1 Hiphopdocenten aan het woord 4.1.1 Overzicht 4.2 Invulling van de hiphopworkshop 4.3 Agogisch uitgangspunt 4.4 Hiphopworkshops in de praktijk 4.4.1 Overzicht 4.5 Deelnemers 4.6 Rapclass een verhaal apart 4.7 Experts aan het woord 4.8 Conclusie Hoofdstuk 5 : Verbanden leggen 5.1 Uitgangspunten van de workshops 5.2 Criteria van een hiphopworkshop 5.3 Competenties workshopdocenten 5.4 Blast North (European Hiphop Project) 5.5 Resultaten Hoofdstuk 6. Conclusie en aanbevelingen 6.1 Conclusie 6.2 Aanbevelingen 6.2.1 Criteria hiphopworkshop 6.2.2 Competenties workshopdocenten 6.3 Blauwdruk hiphopworkshop 6.4 Samenvatting Literatuurlijst Bijlagen Dave Vanderheijden Contact: dave@hiphopinjesmoel.com

2 4 6 9 12 15

18 19 21 24 26 27 29 31 32 34

37 41 42 43 44 50 51 54 56 60 61 64 68 70 72 75 76 77 78 79 81 82 83

Voorwoord In het eerste studiejaar van de opleiding Cultureel Maatschappelijke Vorming wist ik op voorhand al twee dingen: ‘ik ga afstuderen in de vorm van een scriptie en de onderwerpkeuze is hiphop gerelateerd’. Vier jaar later heb ik woord gehouden door een scriptie te gaan schrijven over ‘hiphop’. Naast mijn eigen persoonlijke groei is de hiphopcultuur als het ware meegegroeid alleen in een ietwat sneller tempo. Rapartiesten waren terug te vinden in de hitlijsten en het breakdancen bleek weer ‘in’ te zijn. De commerciële kant van hiphop heeft mij nooit kunnen interesseren de maatschappelijke waarde des te meer. Ik zag hiphop in het begin van de studie als een waardevol middel om maatschappelijke doeleinden te bereiken. De belangrijkste vraag die ik mij daar altijd bij mij stelde was: “Wat zou hiphop voor de maatschappij kunnen betekenen?” In Nederland waren er rond 2000 zo nu en dan jongerenprojecten waar hiphop centraal stond. De opkomst van de zogenaamde hiphopworkshops1 begint snel terrein te winnen samen met de populariteit van rapmuziek. Ik ben een hiphopper (liefhebber van hiphop) van het eerste uur en ik volgde deze ontwikkelingen met gemengde gevoelens. Aan de ene kant kwamen er steeds meer mensen in contact met hiphop wat een goede zaak is, maar aan de andere kant was ik wel benieuwd hoe deze workshops eruit zagen en wie de docenten waren. Stel nou dat de workshopdocenten geen goed beeld zouden geven van hiphop was de volgende vraag die in me opkwam. Langzaam maar zeker maakte deze vragen plaats voor nieuwe vraagstukken en zo verdween het onderwerp hiphopworkshop uit mijn gedachte. Mijn rol binnen hiphop in Nederland dat eerst bestond uit het kopen van muziek verplaatste zich naar het creëren van een platform op internet waar liefhebbers met elkaar konden communiceren en het laatste hiphopnieuws lezen. Hierdoor kwam ik in contact met diverse hiphoppers die allen op een ander vlak bezig waren met hiphop. Tot een half jaar terug mijn emailadres tientallen berichten ontving over jongerenprojecten waar hiphopworkshops aangekoppeld waren. De interesse naar hiphopworkshops werd hiermee onmiddellijk weer opgewekt en de eerder genoemde vragen kwamen weer in me op. De ontwikkeling van het sociaal cultureel werk waar de hiphopworkshop een steeds nadrukkelijkere rol ging spelen leek mij een interessante invalshoek. De doelgroep kwetsbare jongeren is in een aantal gevallen de groep waar de hiphopworkshop zich op richt. tegenwoordig veel aandacht naar toe gaat is een groep jongeren die tussen de 12 – 25 jaar is en bestempeld kan worden als ‘kwetsbaar’. Deze jongeren hebben te maken met verschillende problemen die zodanig invloed hebben op hun dagelijks leven dat zij de aansluiting dreigen te missen in de maatschappij. Als de jongeren (12 –25 jaar) met minimaal één probleem te maken hebben die onder te brengen valt in een van de categorieën: school en werk, gezin en psychosociale problematiek, vrije tijd, maatschappij , mobiliteit, middelengebruik, en/of criminaliteit dan worden de jongeren gezien als ‘kwetsbaar’. De link tussen hiphopworkshops en kwetsbare jongeren werd gelegd en zo ontstond de basis voor de probleemstelling en het onderzoek. 1

Een creatieve gelegenheid waar een van de hiphopelementen (dj’en, rappen, breakdance en graffiti) centraal staat 3

Ik wilde een goede balans vinden tussen de theorie en hetgeen wat zich afspeelde in praktijk. Op die manier zou er een zo compleet mogelijk beeld ontstaan met betrekking tot het onderwerp. De theorie bestond uit het bekijken van agogische modellen, rapporten waar de doelgroep centraal stond, het lezen van bestaande hiphopscripties en boeken om een beeld te kunnen schetsen wat er zoals geschreven was over hiphopworkshops. Bij de praktijk stond het hiphopnetwerk dat ik de afgelopen jaren heb opgebouwd aan de basis. Voordeel hiervan was dat ik verschillende ingangen had om diverse hiphopworkshops bij te kunnen wonen en workshopdocenten te interviewen. Dit resulteerde in tientallen interviews en het bijwonen van ruim tien hiphopworkshops. Naast geplande interviews vonden er ook spontane gesprekken plaats waar discussie werd gevoerd over de huidige rol van hiphop binnen de maatschappij. Dit soort discussies zorgden ook weer voor motivatie, om een ‘blauwdruk’ van een goede hiphopworkshop als einddoel voor ogen te hebben. Ik zou graag zien dat hiphop als middel tot een niveau uitgroeit dat het optimaal benut gaat worden in de maatschappij. Hopelijk draagt deze scriptie met de titel: ‘hiphopworkshops een vertrekpunt voor kwetsbare jongeren’ daar zijn steentje aan bij.

Bedanklijst Ten eerste wil ik Emile van Oosterhout bedanken voor het vertrouwen en zijn kritische commentaar. Zonder de onderstaande personen had de scriptie niet in zijn huidige vorm tot stand gekomen dus hartelijk bedankt voor de medewerking. Kris Strybos (Scale), Glenn de Randamie (Typhoon), Marc Tjin, Bas Te Braak, Martijn de Boer (dj Donor), Rinze Kluft (dj PWB), Tyrone van der Meer, Aruna Vermeulen, Sherlock Telgt, Rob Arts (Truestylers), Vanessa Verhoeven, Linda Ammerlaan, Reggie Triep, Gert-Jan Nabuurs (Nappie), Zedz, Patrick Couwenberg (Sir Sore), Terence van Hutten, Frank van der Steen (Ki), Kevin U. de Randamie (Blaxtar), Fabian Dech, Achmed Boukiour (RAUF), Coen Grooten (Are MC), Danny Stolker (Kas), Marije Dirksen, Vanessa Verhoeven, Barry Nicodem, Maarten Post, Peter Oostinga, Jean Paul van Oers, Richard Jongetjes, DutchMan, Pete Philly, dj Psar, dj Dasevil, ONX, Rudy van Leeuwen (Rude D), Thitiphol Kangkorn TT, Michel Haan (dj school), Collin Vaneker (Triplewize), LTH (Trackbilda), Roel Janssen, Fatima Abdelaziz, Elsbeth Grievink, Deams, Jean Piere Kin en alle instellingen waar ik kosteloos hiphopworkshops heb mogen bijwonen. Speciale dank gaat uit naar Max Ohlenschlager en Karin van der Does die verantwoordelijk zijn voor het op peil houden van mijn motivatie, gedurende het schrijven van deze scriptie.

Delft, mei 2005

Inleiding Het staat tegenwoordig hoog op de politieke agenda en in de media ontkom je niet aan je dagelijkse portie van onderwerpen die gerelateerd zijn aan de probleemjongeren. De ene dag wordt er gesproken over de zogenaamde ‘Lonsdale’ jongeren en de andere dag gaat het over Marokkaanse en Antilliaanse jongeren die voor problemen zorgen. Groepen jongeren in Nederland lijken het spoor bijster, stoppen vroeg met school, zijn werkeloos, hebben hoge financiële schulden, drugs en alcohol problemen etc. Het is helaas alledaags en het sociaal cultureel werk richt zoveel mogelijk pijlen op de grote doelgroep jongeren die in verschillende opzichten hulp nodig hebben. De term ‘normen vervaging’ is een populair gebruikte term als er gesproken wordt over tientallen incidenten door heel Nederland waarbij jongeren zijn betrokken. Deze incidenten hebben in veel gevallen een discriminerend en racistisch tintje. De media meet de groepen jongeren verschillende termen aan en wordt er gesproken over: risicojongeren, radicalejongeren, risicojeugd, harde kern-jongeren, randgroepjongeren, first offenders, lichte criminelen en kansarme. Als we alles en iedereen mogen geloven dan is de ‘code rood’ van toepassing in de hedendaagse maatschappij door de toename van problemen waar jongeren mee te maken hebben. De toename van problemen rondom jongeren op micro of macro niveau houden niet alleen de politiek bezig maar natuurlijk ook het sociaal cultureel werk. Op welke manier kan het sociaal cultureel werk deze jongeren op het rechte pad krijgen? Een van de vuistregels die altijd wordt genoemd als je jongeren wil bereiken is dat de aanpak moet aansluiten op de beleveniswereld van de doelgroep. Hiervan uitgaand zou dit betekenen dat de hiphopcultuur de meest populaire is onder de jongeren. De meeste jongeren in Nederland zouden dus enigszins iets met hiphop moeten hebben en simpel gezegd zou diezelfde hiphop cultuur de basis moeten vormen voor de aanpak die plaatsvindt vanuit het Sociaal Cultuur Werk. Immers activiteiten, projecten, trajecten en anderen manieren om jongeren te begeleiden moeten aansluiten op de belevenis wereld en als hiphop in die belevenis wereld voorkomt dan moet hiphop centraal staat of niet? Jongeren die veel op straat te vinden zijn, tv kijken en digitaal rondhangen op het internet zien de verschillende vormen van hiphop vele malen per dag voorbij komen. Zijn het niet de tientallen hiphop videoclips die muziekzenders domineren dan kom je de hiphop wel tegen in de verschillende reclames. Ali B rapt over een nieuwe auto, opa’s gaan spontaan breakdancen nadat ze een snack hebben gegeten, Marco Borsato staat samen met Snoop Dogg in de platenwinkel etc. Je kan natuurlijk de tv of radio uitzetten en even gezellig gaan winkelen in de stad. De kledingwinkels hangen vol met kleding waarop teksten zijn te lezen die indirect verwijzen naar hiphop. De graffiti uitingen in de verschillende steegjes ontkom je ook al niet en als je voor een cd wil gaan kijken in je favoriete winkel wordt je geconfronteerd met de nieuwe single van Eminem. Hiphop is overal, in verschillende vormen wellis waar maar ontkomen aan hiphop in welke vorm dan ook is praktisch onmogelijk. In 2000 toen de Amerikaanse groep Black Eyed Peas het nummer BEP Empire uitbracht speelde zij al heel grappig in op wat hiphop aan het worden is: een product. De videoclip laat een verkoopkanaal a la Tell Sell zien waar hiphop wordt verkocht als een product. Het hiphoptrio sloeg hiermee de spijker op zijn kop want wat zij toen al voorspelden is nu echt een feit, hiphop is een product en de jongeren maken er deel vanuit. Grappig om hierbij te vermelden is dat diezelfde groep muzikanten (Black Eyed Peas) nu zelf een onderdeel van dezelfde commercie zijn geworden. Hiphop is inmiddels een slim marketingmiddel geworden voor de commercie

om zich op jongeren te richten en het lijkt er sterk op dat het sociaal cultureel werk hiphop ook heeft ontdekt. Workshops en hiphop zijn anno 2005 onlosmakelijk verbonden met het werkveld dat sociaal cultureel werk heet. De verschillende workshops schieten als paddestoelen uit de grond en je kan het niet zo gek verzinnen of er bestaat wel een workshop voor. Ikzelf krijg zelfs het idee dat alle problemen die zich voordoen in de maatschappij worden aangepakt door middel van een workshop. In een aantal gevallen gaat het om workshops waarbij gebruik wordt gemaakt van hiphop. Het maakt niet zozeer uit of we kijken naar buurthuizen of theaters, de workshops waar op gedoeld word komen in alle lagen van het sociaal cultureel werk voor. Een vraag die je rondom deze ontwikkeling kan stellen: wat kan hiphop betekenen voor de jongeren die op een zijspoor zijn geraakt in de maatschappij of dreigen te raken? De sleutelwoorden hiphopworkshops, sociaal cultureel werk en kwetsbare jongeren vormen samen de volgende onderzoeksvraag: Op welke wijze kan de hiphopworkshop binnen het sociaal cultureel werk inspelen op de behoeftes van kwetsbare jongeren? Het onderzoek kent de volgende opbouw: Hoofdstuk 1. Kwetsbare jongeren De term â&#x20AC;&#x2DC;kwetsbare jongerenâ&#x20AC;&#x2122; wordt behandeld, waardoor het duidelijk wordt om welke jongeren het gaat. De belangrijkste vragen die als uitgangspunt dienen: wat zijn de behoeftes van de doelgroep? En op welke wijze kunnen die behoeftes ingevuld worden?

Hoofdstuk 2. Aansluiting vinden bij de doelgroep De behoeften van de doelgroep en mogelijke middelen die hierop aansluiten worden besproken. De link tussen kwetsbare jongeren, hiphop en workshops wordt tevens gelegd.

Hoofdstuk 3. Literatuur onderzoek Literatuur waar hiphop in een maatschappelijke context wordt beschreven staat hier centraal. Drie verschillende bronsoorten worden geraadpleegd, namelijk boeken, artikelen en gerelateerde scripties.

Hoofdstuk 4. Meningen uit de praktijk De belangrijke spelers in de praktijk: workshopdocenten, deelnemers en experts komen allen aan het woord. Daarnaast zal er bekeken worden hoe de hiphopworkshop het beste ingevuld en uitgewerkt kan worden. Dit zal gebeuren vanuit een agogische invalshoek die rekening houdt met de doelgroep. Hoofdstuk 5. Verbanden leggen De informatie die in de vorige hoofdstukken ter sprake is gekomen en bijdraagt aan het antwoord op de onderzoeksvraag wordt hier besproken. Hoofdstuk 6. Conclusie en aanbevelingen 6

Hoofdstuk 1. De kwetsbare jongeren Het eerste hoofdstuk van dit onderzoek bestaat uit vijf paragraven. De problemen worden beschreven in 1.1 en de doelgroep binnen dit onderzoek wordt belicht in 1.2 De behoeften-piramide van de psycholoog Maslow wordt in 1.3 behandeld om een beeld te krijgen waar de doelgroep behoefte aan heeft. De hieruit gekomen behoeften worden in 1.4 voorgelegd aan vier jongerenwerkers die in hun dagelijks werk te maken hebben met de doelgroep. De laatste paragraaf 1.5 presenteert een voorlopige conclusie tegenover de kwetsbare jongeren.

1.1 Probleem beschrijving In het rapport “knelpunten in het stedelijk jeugdbeleid” stelt het SCP (Sociaal Culturele Planbureau) het volgende wat betreft het stedelijk jeugdbeleid in Nederland: “Nederland telt thans bijna 4,8 miljoen jongeren tot 25 jaar. Zij maken daarmee ongeveer 30% van de bevolking uit. Met het overgrote deel van hen, zo'n 85% à 90% gaat het goed. Met de rest, ongeveer 600.000 jongeren, gaat het minder of helemaal niet goed: Deze jongeren hebben problemen thuis, leren slecht, hebben de verkeerde vrienden, veroorzaken overlast en dergelijke. Over de jaren heen laten de meeste probleemgedragingen geen opvallende stijging zien behalve het (overmatige) gebruik van alcohol en illegale drugs”. De doelgroep die in dit onderzoek centraal staat bestaat zoals het SCP (Sociaal Culturele Planbureau) constateert uit ongeveer 600.000 jongeren. Het NOS nieuws weet op 15 april 2005 te melden dat er binnen twee jaar 2000 extra plaatsen in de jeugdopvang gerealiseerd moeten worden. De groep kwetsbare jongeren neemt steeds verder toe en de nood wordt hoger als het gaat om voorzieningen en professionele begeleiding. Met de groei van de doelgroep ‘kwetsbare jongeren’ aan de ene en de bezuinigingen in de jeugdzorg van het kabinet aan de andere kant, lijkt het een kwestie van tijd voordat deze situatie grote gevolgen gaat hebben voor de maatschappij. De doelgroep bestaat uit jongeren in de leeftijdscategorie van 12 – 25 jaar die de toekomst van Nederland zijn. De vergrijzing in Nederland wordt met de dag een serieuzer probleem en dat zorgt er mede voor dat het verwachtingspatroon vanuit de maatschappij gericht op de jongeren flink toeneemt. De doelgroep moet optimaal participeren in de maatschappij en het liefst een zo hoog mogelijke opleiding genieten om de leegte op de arbeidsmarkt door de vergrijzing op te vullen. De toekomst van Nederland moet veilig gesteld worden en desondanks de vele bezuinigingen, probeert de overheid zoveel mogelijk geld vrij te maken voor het jeugdbeleid. De economie krabbelt langzaam overeind krabbelt langzaam overeind, maar kijkend naar andere grote problemen zoals die in de zorg waar aan de ene kant de 65 plussers met hun rug tegen de muur staan en aan de andere kant het jeugdbeleid onder druk staat door de verschillende bezuinigingen. Het einde van de problemen in de zorg lijken nog lang niet in zicht. Zeker als je nagaat dat de toename van kwetsbare jongeren in volle gang is zal deze druk alleen maar toenemen. Het werkveld zet zich in voor deze jongeren en probeert onder andere door activiteiten de jongeren een zet in de goede richting te geven. De uitspraak ‘de jeugd is de toekomst’ wordt vaak wel te pas en te onpas uit de

kast getrokken. Kijkend naar een ander groot probleem, de integratie van verschillende minderheden is deze opmerking terecht. De eerste gastarbeiders die inmiddels tot de 65+ categorie behoren en te maken hebben gehad met de ene na de andere integratie blunder. Namelijk de verschillende pogingen om deze groep mensen anno 2005 te laten integreren terwijl men al tientallen jaren in Nederland verblijft. Een grote groep jongeren van allochtone afkomst is wel nog kneedbaar wat bij de 65+ categorie allang niet meer aan de orde is. De jeugd is in verschillende opzichten de toekomst. De jongeren van allochtone afkomst hadden altijd de prioriteit boven de autochtone jongeren, maar de afgelopen tijd steekt er een groep de kop op die niet alleen in te delen is naar afkomst, maar eerder naar sociale achtergrond. Hierbij wordt gedoeld op de groep kwetsbare jongeren die bestaat uit vele soorten jongeren. Het draait hier zeker niet alleen om de afkomst, maar relevanter is juist hun positie in de maatschappij en de problemen die daar aan gekoppeld zijn. Feit is dat de overheid wil en moet investeren in de jongeren die in Nederland leven. Een terechte vraag die jezelf kan stellen is: hoe het komt dat Nederland te maken heeft met een toename van kwetsbare jongeren? Een antwoord hiervoor ligt in het verlengde van de complexiteit waar de huidige maatschappij mee te maken heeft. Kort door de bocht lijkt het er sterk op dat veel mensen in Nederland psychisch het spoor bijster zijn en daardoor de aansluiting missen met de maatschappij waarbij de vele keuze mogelijkheden – ook wel keuzemaatschappij genoemd – een hele belangrijke oorzaak is. In dit onderzoek wordt er vanuit gegaan dat Kunst en Cultuur een prominente rol speelt in de persoonlijke ontwikkeling van jongeren, die in het bijzonder van de 12 –25 categorie. Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) doet onderzoek naar de participatie van jongeren (12 – 25 jaar) in Nederland op het gebied van Kunst en Cultuur. De eerste publicatie van het SCP dateert uit 1974 en geeft aan dat er nauwelijks wordt geparticipeerd door vooral laagopgeleide jongeren. De oorzaken worden gezocht in het feit dat er teveel keuzemogelijkheden zijn, beïnvloeding vanuit het ouderlijk milieu en dat de smaak nogal verschilt tussen hoog en laagopgeleiden.2 In 2004 geeft het SCP aan dat de oorzaken gezocht moeten worden in: -Mindering van de vrije tijd en commercialisering van het aanbod -Individualisering -Teveel keuzemogelijkheden3

Teveel keuzemogelijkheden worden bij beiden rapporten als de belangrijkste boosdoener gezien wat betreft de afname van het participeren binnen Kunst en Cultuur. Het SCP Sociaal Cultureel Planbureau slaat in het Sociaal Cultureel Rapport uit 2004 met de drie volgende thema’s de spreekwoordelijke spijker op z’n kop: - Vrijetijdsbesteding en commercialisering van het aanbod - Individualisering - Teveel keuzemogelijkheden De overheid is van mening dat de inwoners van Nederland meer moeten werken zodat de economie een injectie krijgt waardoor iedereen hiervan kan profiteren. Het gevolg hiervan is nu al duidelijk te merken al lang voordat deze uitspraak werd gedaan. Het 2 3

SCP, Sociaal Cultureel Rapport, 1974 SCP, Sociaal Cultureel Rapport, 2004 8

leven in Nederland is vele malen duurder geworden na de invoering van de Euro. De vrije tijd van de gemiddelde Nederlandse burger wordt steeds minder met als directe gevolg dat deze ook kostbaarder wordt. Iedereen wil zijn kostbare vrije tijd zo effectief mogelijk besteden maar dat lijkt in de praktijk geen gemakkelijke opgave. Door de 24-uurs economie waar Nederland in verzeild is geraakt is de commercialisering van het aanbod een feit. Dertig jaar geleden waren de keuzes in bijvoorbeeld een vrij weekend op één hand te tellen terwijl de keuzes nu ondenkbaar zijn en toch moet daar de juiste keuze gemaakt worden. Immers de vrije tijd is zo kostbaar dat een slechte keuze als zeer vervelend wordt ervaren. Deze keuzemogelijkheden beperken zich niet alleen tot het invullen van de vrije tijd maar eigenlijk heeft iedereen hier continu mee te maken. Wat zal ik gaan eten? Naar welk tv programma zal ik gaan kijken etc. etc. Het moge duidelijk zijn dat het verkeren in een keuzemaatschappij steeds meer vergt van de mens en dat terwijl de individualisering steeds zwaardere vormen aanneemt, het eigen geluk staat immers voorop. Terugkomend naar de doelgroep, jongeren zaten nooit eerder zoveel uren achter elkaar op hun eigen kamer met hun eigen communicatiemiddelen in hun eigen gecreëerde leefomgeving. Sporadisch zitten jongeren met hun ouders / verzorgers in de woonkamer terwijl dit 30 jaar geleden dagelijkse kost was. Met het oog op de toekomst wordt er dan ook voorspeld4 dat het individualisme en de keuzemogelijkheden en het gebruik van internet nog een serieuzere rol zal gaan spelen in dan dat al het geval is. Een logische conclusie is dan ook dat de maatschappij nog complexer en veeleisender zal gaan worden en het steeds moeilijker gaat worden om de kwetsbare jongeren op de rails te houden zodat ze niet zullen ontsporen. De problemen die van grote invloed zijn op de maatschappij kunnen als volgt op een rijtje worden gezet: • • • •

De toename van kwetsbare jongeren tot 600.000 Meer druk op het jeugdbeleid Een toename van het individualisme en de keuzemogelijkheden Een afname van vrije tijd

De bovenstaande problemen die in verbinding staan met de doelgroep (kwetsbare jongeren) ,maken duidelijk dat er veel tijd en geld nodig zijn om deze enorme groep jongeren goede toekomstperspectieven te bieden. Het belangrijkste gevolg van deze ontwikkelingen is het feit dat het steeds moeilijker wordt voor organisaties om contact te leggen met de doelgroep. Het aantal kwetsbare jongeren is enorm en omdat er al een flinke druk aanwezig is op het jeugdbeleid maakt het alleen nog maar lastiger. Met mindere financiële middelen moet een steeds groter wordende doelgroep worden bereikt. Kwetsbare jongeren hebben daarentegen ontelbare mogelijkheden om hun kostbare vrije tijd in te vullen. Paragraaf 1.3 zal ingaan op de problemen en de behoeften van de doelgroep. Samengevat zijn de twee belangrijkste problemen: De toename van kwetsbare jongeren en het moeilijk bereiken van deze doelgroep

SCP, Sociaal Cultureel Rapport, 2004 9

1.2 Beschrijving doelgroep In de inleiding is er aangegeven dat de media bijna dagelijks aandacht besteden aan jongeren die om welke reden dan ook negatief in het nieuws komen. Opvallend is hierbij dat de media verschillende termen gebruikt om deze jongeren aan te duiden. Termen waar je aan kan denken zijn risico jongeren, radicale jongeren, risicojeugd, hardekernjongeren, randgroepjongeren, first offenders, lichte criminelen en kansarme jongeren. Om duidelijkheid te scheppen binnen deze termen is er voor gekozen om de doelgroep de volgende benaming mee te geven ‘kwetsbare jongeren’. Naar mijn mening zijn de andere termen te negatief en te bevooroordeeld. In veel gevallen zijn de betreffende jongeren niet crimineel, radicaal en vormen zij geen risico voor de maatschappij. Het is vaak een te makkelijke benaming die toegepast word door de media. Kwetsbare jongeren hebben te maken met problemen en situaties die direct of indirect negatieve gevolgen hebben voor hun positie in de maatschappij. Het wil niet zeggen dat kwetsbare jongeren niet crimineel, radicaal of een risico vormen voor de maatschappij zijn. Het uitgangspunt is dat kwetsbare jongeren NIET op voorhand moeten worden aangezien als crimineel of radicaal. De benaming ‘kwetsbaar’ staat voor een brede groep jongeren in de leeftijd van 12 – 25 waar niet direct een stempel op wordt gedrukt zonder de precieze achtergronden te kennen. De problemen liggen een stuk complexer om jongeren zomaar in een hokje te stoppen. Welke soort problemen maken deze jongeren kwetsbaar? En welke factoren spelen hierin een belangrijke rol? Hierbij dienen twee publicaties afkomstig van het NIZW5 en de organisatie Intraval6 als voorbeeld. Problemen vinden plaats in de volgende categorieën: School en werk De jongeren volgen geen opleiding of hebben geen werk. Degene die wel een opleiding volgen vertonen veelvuldig spijbelgedrag. Dit type jongere verkleint de kans op het behalen van een diploma, waarmee het vinden van een baan of een vervolgopleiding ook tot een minimum is gedaald. Gezin en psychosociale problematiek Veel jongeren hebben het ouderlijk huis verlaten wegens een problematische thuissituatie. Deze thuissituatie ontstaat vaak door de ouders die problemen hebben op het gebied van alcohol, drugs, financiële of relationele sfeer. Een groot deel van de jongeren heeft te kampen met gedragsstoornissen. De fysieke gesteldheid (gezondheid) speelt ook een rol, want een handicap of een ziekte kan ook de nodige problemen met zich meebrengen. De problematiek die hier benoemd wordt kan in verbinding staan met het veelvuldig spijbelen of het niet volgen van een opleiding. Het ouderlijk huis verlaten wegen problemen betekent in veel gevallen het op eigen benen staan. Dat betekent het zoeken van een eigen woning en het voorzien in je eigen leefbehoeftes. Om dit allemaal te bekostigen zal de jongere aan geld moeten komen wat gepaard kan gaan met criminele activiteiten. Het vinden van een reguliere baan is vaak niet mogelijk omdat de jongere met school gestopt is om in zijn eigen levensonderhoud te voorzien. Criminele

NIZW Programma Jeugd, Werken met kwetsbare jongeren, 2003

Stichting Intraval, Risicojeugd in Stad, 2002 10

activiteiten die meer geld opleveren dan een baan die ook nog eens moeilijk te vinden is lonken meer. Vrije tijd In hun vrije tijd is het rondhangen op straat een van de populairste vormen om de tijd door te komen. Er is ook een grote groep jongeren die zich geregeld verveelt. De jongeren die de vrije tijd op deze wijze invullen zijn vatbaarder voor criminaliteit en het gebruik van alcohol en drugs. Jongeren die aanwijsbare hobbyâ&#x20AC;&#x2122;s en interesses hebben en daar veel tijd in stoppen bijvoorbeeld het beoefenen van een sport. Daar is het risico in veel mindere mate aanwezig.

Maatschappij Geen lidmaatschap of betrokkenheid bij organisaties en het ontbreken van mogelijkheden of interesse in participatie bij de directe leefomgeving, kan zorgen voor een sociaal isolement. Het ontbreken van deze interesses staan ook sterk in verbinding met het invullen van de vrije tijd. Mobiliteit Geringe mobiliteit en geen geld kan tot gevolg hebben dat de jongeren niet verder kijken dan hun leefomgeving. Dat kan er dan weer voor zorgen dat het bezoeken van andere landen en de confrontatie met andere leefgewoonten en culturen achterblijft. Het is zelfs mogelijk dat jongeren door het ontbreken van mobiliteit niet verder komen dat hun eigen wijk, dorp of stad. Zaken die in hun leefomgeving als â&#x20AC;&#x2DC;normaalâ&#x20AC;&#x2122; worden ervaren hoeven niet te gelden in een andere omgeving. Je kan hierbij denken aan vormen van gedrag zoals de manier hoe mensen met elkaar omgaan, is de leefomgeving juist tolerant of absoluut niet. Deze jongeren valt niks te verwijten omdat zij geen vergelijkingsmateriaal kennen, van hoe het er bijvoorbeeld aan toe gaat buiten hun leefomgeving. Je zou kunnen denken aan het gebruiken van geweld bij het hebben van meningsverschillen in plaats van er over te praten. Als men dat gewend is in deze eigen leefomgeving is het lastig voor te stellen dat dit in de andere delen van het land uit den boze is. Middelengebruik Het gebruik van softdrugs enerzijds veelvuldig of anderzijds zelfs dagelijks komt vrij vaak voor. Het veelvuldig gebruik van alcohol ligt dan wel wat lager, maar dat neemt niet weg dat ruim een derde van de jongeren per keer meer dan tien glazen drinkt. Een aanzienlijk deel heeft last van problemen ten gevolge van dit intensieve gebruik van middelen. Criminaliteit De meeste jongeren hebben vrienden die regelmatig met de politie in aanraking komen. Een behoorlijk aantal maakt zich daarnaast zelf ook schuldig aan criminaliteit.

De bovenstaande categorieën vormen samen een vicieuze cirkel. Als de doelgroep te maken krijgt met een van de geschetste problemen, dan kunnen deze problemen ervoor zorgen dat er nieuwe problemen ontstaan in een van de andere categorieën. Als dit eenmaal gebeurt dan wordt het een moeilijke opgave voor de jongeren om deze problemen op te lossen. Bijvoorbeeld: een jongen van 18 jaar heeft thuis te maken met huiselijk geweld. Zijn schoolprestaties lijden hier zichtbaar onder, maar het ontbreekt de school aan professionals om de jongen te bereiken of deze problemen te signaleren. Het rondhangen op straat neemt toe om maar niet thuis of op school hoeven te zijn. Hij denkt er over na om op zichzelf te gaan wonen om een nieuw bestaan op te bouwen zonder agressieve ouders. School laat hij voor wat het is en er wordt gezocht naar een baan en een geschikte woonruimte. Een woonruimte wordt uiteindelijk gevonden maar een geschikte baan om de toekomstige rekeningen te bepalen volgt er niet. Er zijn nu diverse opties om een eigen woning te realiseren: het afsluiten van een lening, het wachten op een geschikte baan of kiezen voor een crimineel bestaan. Deze opties zullen hoogstwaarschijnlijk de jongen alleen maar verder in de problemen helpen. Het afsluiten van een lening brengt schulden met zich mee zonder een vast inkomen. Het wachten op een baan betekent in de tussen tijd geen eigen woning dus terug naar zijn ouderlijk huis of het tijdelijk logeren bij een bekende. Een crimineel bestaan zal vroeg of laat zorgen voor strafblad dat het vinden van een regulaire baan nog moeilijker maakt. De jongen zit in een vicieuze cirkel waar iedere stap een slechte of onhaalbare lijkt. Deze situatie is een voorbeeld hoe het met iemand kan gaan als men te maken heeft met de eerder genoemde problemen. Feit is dat als er eenmaal één probleem speelt het in aanraking komen met andere problemen vrij groot is. Als men in het stadium is dat er verschillende problemen spelen in de diverse categorieën pas dan zou er eigenlijk pas gesproken mogen worden over bijvoorbeeld criminele jongeren of minder kansrijke jongeren. Als de jongeren (12 –25 jaar) met minimaal één probleem te maken hebben die onder te brengen valt in een van de categorieën: school en werk, gezin en psychosociale problematiek, vrije tijd, maatschappij , mobiliteit, middelengebruik, en/of criminaliteit dan worden de jongeren gezien als ‘kwetsbaar’. Er zijn namelijk ook nog genoeg jongeren waar het wel goed mee gaat voordat het beeld ontstaat dat dit onderzoek het tegenovergestelde veronderstelt. Als er gesproken wordt over kwetsbare jongeren dan gaat het bijvoorbeeld om jongeren: -die de school niet hebben afgemaakt (vroegtijdig schoolverlaters); -die geen werk kunnen vinden (werkloze jongeren); -die laag geschoold zijn (bijvoorbeeld lagere school of vmbo); -uit probleemgezinnen; -in de residentiële (jeugd)hulpverlening en de jeugdzorg; -die in aanraking zijn (geweest) met justitie of politie; -die drugs- of alcoholproblemen hebben (gehad); -die in achterstandswijken wonen; -met een biseksuele of homoseksuele geaardheid; -die van origine een andere nationaliteit hebben dan de Nederlandse; -die zelf kinderen hebben (bijvoorbeeld jonge moeders)

Kwetsbare jongeren zijn vatbaarder voor problemen die in te delen zijn in de eerder genoemde categorieën: School en werk Gezin en psychosociale problematiek Vrije tijd Maatschappij Mobiliteit Middelengebruik Criminaliteit De paragraven 1.3 en 1.4 zullen vooral ingaan op de behoeften van de doelgroep. De behoeften piramide van Maslow vormt hierbij een uitgangspunt. De visie van verschillende jongerenwerkers speelt daarnaast ook een belangrijke rol.

1.3 Maslow (behoeftepiramide) De verschillende instellingen in het Sociaal Cultureel Werk die zich richten op jongeren spelen continu in op de behoeftes en wensen van de doelgroep. De activiteiten en verschillende methodieken veranderen in veel gevallen op snelle wijze om de jongeren in het vizier te houden. Wat zijn nu eigenlijk de behoeftes en wensen van kwetsbare jongeren? Als uitgangspunt wordt de bekende piramide van de psycholoog Abraham H. Maslow gebruikt7. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Freud gaat Maslow uit van de gezond denkende mens. Maslow gaat uit van het feit dat mensen worden gedreven door innerlijke behoeften waarbij mensen meer op elkaar lijken dan dat op het eerste gezicht zo lijkt. Er wordt door Maslow de wel bekende behoeften piramide gehanteerd: • De fysiologische behoeften • Veiligheids behoeften • Saamhorigheids- en liefdes behoeften • Waardering en respect behoeften • Zelf-actualiserings behoeft

De fysiologische behoeften Beter gezegd eten en drinken. Dit zijn de meest primaire behoeftes die we kennen. Veiligheids behoeften Als de fysiologische behoeften zijn ingevuld, komt de behoefte aan veiligheid naar voren. De sleutelwoorden zijn bescherming, zekerheid en stabiliteit. Innerlijke onrust kan ontstaan als er zich onbekende situaties voordoen of dingen explosief veranderen. Saamhorigheids- en liefdes behoeften Indien de veiligheid gewaarborgd is, ontstaat de behoefte aan prettige sociale contacten. Hier zijn de sleutelwoorden genegenheid, liefde en vriendschap.

http://www.over-maslow.com 13

Waardering en respect behoeften Bij deze behoeften kan je denken aan een levenshouding die prestatiegericht is. Het streven naar erkenning, adoratie, bewondering, status, prestige en zelfs aanbidding zijn kernwoorden die hieronder vallen. Zelf-actualiserings behoeften De laatste en de hoogst mogelijk behoefte waaraan een mens behoefte kan hebben. Alle eerder genoemde behoeften zullen eerst gestild moeten worden voordat deze behoefte ontstaat. Zelf-actualisering is simpel gezegd het streven naar ontwikkeling van zichzelf. Het volledig opgaan in iets en zich daarbij zeer prettig voelen waarbij je kan denken aan seks. De Zelf-actualisering behoefte wordt per individu totaal anders ervaren en verwerkt. â&#x20AC;&#x153;Een behoefte kun je niet sturen, maar ontstaat vanzelf doordat men ergens behoefte aan heeft. Een behoefte op een bepaald niveau moet eerst voor het grootste deel bevredigd worden voordat men bevrediging wil van een hogere behoefte. Een behoefte overslaan is over het algemeen niet mogelijk. Het bevredigen van de behoefte kan men overslaan, maar de behoefte zal blijven. Als men honger heeft kan men zichzelf opleggen, maar de behoefte zal blijven bestaan. Hoe groter een behoefte is, des te nadrukkelijker is hij aanwezig en des te meer zal men moeten doen om hem weg te drukken. Zodra een behoefte bevredigd is, ontstaat meestal vroeg of laat de volgende.â&#x20AC;? (http://www.over-maslow.com) Terugkoppelend naar de doelgroep zullen de behoeftes en ook de problemen onder te brengen zijn op de onderstaande niveaus: Veiligheidsbehoeften Saamhorigheids- en liefdesbehoeften Waardering en respectbehoeften Zelf-actualiseringsbehoeften De behoeftes zijn in te delen in de eerder genoemde niveaus. Nadat de fysiologische behoeften zijn gestild, worden de andere behoeften -door ieder individu anders ingevuld. Dit geldt ook voor de doelgroep die binnen dit onderzoek centraal staat; kwetsbare jongeren. Hieronder wordt er per categorie een voorbeeld gegeven dat duidelijk moet maken op welk niveau het een en ander zich afspeelt. Hierbij wordt vastgesteld dat de persoonlijke identiteit van de jongeren bij ieder niveau een rol speelt en dat deze zich steeds verder ontwikkelt net als dat de mens dat doet in algemene zin. Veiligheidsbehoeften De leefomgeving van de doelgroep speelt een rol in hoeverre men zichzelf veilig voelt. Het gaat dan om de thuissituatie en de wijk waar de kwetsbare jongeren woonachtig zijn. Als het een probleemwijk betreft waar zich dagelijks de nodige problemen voordoen dan heeft dit direct of indirect effect op de doelgroep. De aandacht zal zich in eerste instantie richten op problemen die zich afspelen op wijkniveau zoals bijvoorbeeld geluidsoverlast en geweld. Als deze problemen afnemen of geen rol meer spelen dan zal er ruimte komen voor saamhorigheids- en liefdesbehoeften.

Saamhorigheids- en liefdesbehoeften Het hebben van vrienden en het horen bij een bepaalde groep zal in dit stadium een belangrijke rol spelen. De doelgroep is druk op zoek naar zijn identiteit en dus ook naar zijn voorkeur van muziek. Muziek is onlosmakelijk verbonden met identiteit en zo zal de keuze voor muziek de basis vormen voor de groep waar men bij wil horen. Groepen ontstaan veelal vanuit een subcultuur waar de muziek ten grond slag ligt. Als een individu de voorkeur heeft voor rapmuziek dan zal hij / zij in contact willen komen met jongeren die deze voorkeur ook hebben. De leden van een subcultuur hebben een ding met elkaar gemeen en dat is de muziek die zij allen waarderen. Waardering en respectbehoeften De doelgroep is lid van een bepaalde subcultuur en is nu druk op zoek naar erkenning en status, die ook vaak verband houdt met de soort groep waar diegene lid van is. Je kan dan denken aan de denkwijze van de bepaalde groep tegenover de kritische maatschappij waarbij de doelgroep respect wil opeisen. Respect afdwingen binnen de groep kan ook een issue zijn maar dat is ook weer afhankelijk van wat voor een soort groep het is. Binnen de hiphopcultuur zal dit meer spelen, dan bij een subcultuur waar het voornamelijk draait om plezier hebben tijdens het uitgaan. Bijvoorbeeld: de dance cultuur.

Zelf-actualiseringsbehoeften Op dit niveau is de doelgroep voornamelijk met zichzelf bezig en heeft het zelfbeeld (identiteit) duidelijke vormen aangenomen. Daarnaast zorgt mede de aanwezigheid van zelfvertrouwen ervoor dat het omgaan met problemen of tegenslagen worden overwonnen en is de levenslust zichtbaar. Het beginnen aan een nieuwe studie, het halen van een diploma, gaan samenwonen of het binnen halen van een baan zijn enkele voorbeelden die zich kunnen aandienen op dit niveau. De manier waarop de zelfactualiseringsbehoeften worden ingevuld is per individu totaal anders ingevuld. De gegeven voorbeelden bieden meer een indicatie dan zekerheid. Problemen die de doelgroep kunnen belemmeren om door te groeien naar de verschillende niveaus, zijn terug te vinden in de categorieën die in paragraaf 1.2 worden besproken. Enkele voorbeelden die gelden voor kwetsbare jongeren: • • • •

Men volgt geen opleiding of hebben geen werk Het hebben van een alcohol of drugsverslaving Te maken hebben met geestelijke problemen In aanraking komen met politie

1.4 Behoeftes van de doelgroep volgens jongerenwerkers Over de doelgroep is de afgelopen jaren het nodige gepubliceerd. Hieronder volgt eerst een kort overzicht van uitspraken die gedaan zijn wat betreft deze doelgroep. Om de eerder genoemde soorten behoeftes nog een stuk concreter te maken komen een aantal experts (professionals die dagelijks met kwetsbare jongeren werken) aan het woord om te kijken wat deze behoeftes nu daadwerkelijk zijn. Er worden twee vragen voorgelegd die inzicht moeten bieden in de behoeftes van de doelgroep en een antwoord moeten geven of jongerenparticipatie de eerste stap is die gezet moet worden. De uitkomsten zullen hierna geordend worden zodat er een concreet overzicht ontstaat. Marije Dirksen (jongerenwerker, Taverna in Nieuwerkerk aan den IJssel) “Vanuit een jeugdcentrum is het belangrijk dat de jongeren weten wanneer het centrum open is, wie er werken en dat ze met alle vragen hier terecht kunnen, waarbij ze dan eventueel doorverwezen kunnen worden. Als de jongerenwerkers in contact komen met jongeren met problemen, dan is het belangrijk om duidelijk aan te geven wat je voor deze jongeren kunt betekenen. Eventueel kunnen de jongeren (net als andere jongeren) geïntroduceerd worden bij jongeren die vaak in het centrum komen om deel te nemen aan activiteiten. Eventueel kan de jongerenwerker bemiddelen met instanties zoals school of werk. Als zgn. kwetsbare jongeren bijvoorbeeld actief worden binnen het jeugdcentrum als vrijwilliger is het belangrijk deze jongeren (nog meer dan andere jongeren) persoonlijk te ondersteunen en regelmatig contact te onderhouden op basis van vaste afspraken. Vooral veel duidelijkheid en structuur bieden dus en informatie (plus doorverwijzing) indien nodig. Vanuit de jongere gezien: Een plaats hebben waar je naar toe kan, waar er naar je geluisterd wordt of waar je gewoon kan zitten en genieten van de gezelligheid. Iemand die je informatie geeft over onderwerpen waar je mee bezig bent. Iemand die je ondersteunt bij bijvoorbeeld een baan vinden/ gesprek voeren met school als je van school getrapt bent etc. Contact met één of twee volwassenen die jou leren kennen en waar je altijd terecht kan”.

Op de vraag of jongerenparticipatie de eerste stap is die gezet moet worden om andere doelen te bereiken zegt Marije Dirksen het volgende: “Jongerenparticipatie is ontzettend belangrijk, vooral ook om er achter te komen wat de jongeren graag willen. Wanneer je bijvoorbeeld een activiteit organiseert voor jongeren, maar ze hier niet bij betrekt heb je een grote kans dat er niemand op de activiteit afkomt omdat deze niet aanspreekt of omdat niemand er iets van af wist (mond-tot-reclame werkt altijd nog het beste). Wanneer jongeren betrokken worden bij bijvoorbeeld overlastproblematiek en er gesprekken worden gevoerd met zowel de jongere als de oudere buurtbewoners die de overlast ervaren; heb je grote kans dat de overlast afneemt. Wat betreft criminaliteit ligt dit iets lastiger; maar als jongeren bijvoorbeeld in het weekend altijd de ruiten ingooien van een school en je organiseert een gesprek tussen de jongeren en de conciërge, dan heb je grote kans dat ze voortaan ergens anders de ruiten in gaan gooien. Dat jongeren mee mogen praten en ook daadwerkelijk invloed krijgen is ontzettend belangrijk op kleine, maar ook op grote schaal. Als jongeren bijvoorbeeld op een plek hangen en hier veel overlast veroorzaken en ze krijgen uiteindelijk in overleg een overkapping, dan kun je met de jongeren onderhandelen en zal de overlast minder worden. Als je jongeren serieus neemt en dus laat participeren, leren jongeren zichzelf ook serieus op te stellen wat uiteindelijk in ieders voordeel is. Wat betreft het oplossen van

jongerenproblematiek is jongerenparticipatie dus zeker een eerste stap die gezet moet worden”. Vanessa Verhoeven (stedelijk jongerenwerkster, Brede Welzijns Organisatie in Delft) “Jongeren hebben behoefte aan laagdrempeligheid en dat zie je binnen onze organisatie dan ook overal terug. De activiteiten vinden veelal plaats in hun eigen wijk, deelname is gratis of een kleine bijdrage en sluit aan op hun leefwereld. Sportactiviteiten (voetbal, basketbal en skaten) en culturele activiteiten (op het gebied van muziek) doen het heel erg goed. Jongeren hebben de behoefte om te laten zien wie ze zijn (zichzelf uiten) en te bewegen. Een goede manier om je zelf te uiten is via de verschillende stijlen muziek waarbij hiphop nu erg populair is”. Op de vraag of jongerenparticipatie de eerste stap is die gezet moet worden om andere doelen te bereiken zegt Vanessa Verhoeven het volgende: “Daar ben ik het inderdaad mee eens. Je moet de jongeren aan de betreffende wijk, stad of organisatie koppelen zodat ze verantwoordelijkheden gaan voelen. Het is wel van belang dat de participatie van kwetsbare jongeren op lokaal niveau kan plaatsvinden. Als dat het geval is zou je kunnen hameren op sociale vaardigheden en het doorzettingsvermogen of ander ontbrekende competenties die je wil stimuleren. De jongeren moeten ook aangeven wat zij missen in hun wijk of welke dingen er spelen zodat ze zelf invloed kunnen uitoefenen op de activiteit”. Linda Ammerlaan (zakelijk leidster, de Nieuwe Amateur in Delft) is van mening dat: “de behoeften van ‘kwetsbare’ jongeren zijn heel divers. Dit ligt aan de culturele achtergrond, leeftijd, eventuele problematiek etc. Eén hapklaar antwoord is er niet”. Op de vraag of jongerenparticipatie de eerste stap is die gezet moet worden om andere doelen te bereiken beantwoordt Linda Ammerlaan als volgt: “Veranderingsprocessen lopen nooit stap voor stap en er lopen altijd verschillende processen parallel. Dus jongerenparticipatie als eerste stap is een mogelijkheid maar geen gegeven. Daarnaast is dit ook nog eens sterk afhankelijk van de behoeften en wensen van de jongeren zelf. Jongerenparticipatie bevordert betrokkenheid, eigen verantwoordelijkheid en eigen waarde en creëert nieuwe ervaringen en inzicht. Hierdoor is jongerenparticipatie een goed middel en doel om sommige processen in gang te zetten. Als je jongerenparticipatie wil laten slagen dan ben ik van mening dat je moet zorgdragen dat het ‘hun ding’ kan worden. Instellingen en beleidsmakers kunnen dit bevorderen door mogelijkheden te scheppen (ruimte, budget, directe communicatie, een aanspreekpunt etc.) Deze mogelijkheden moeten dan zoveel als mogelijk ‘eigen’ kunnen zijn. Daarnaast ben ik van mening dat persoonlijke benadering en een vast aanspreekpunt (rolmodel) voorwaarden zijn. Belangrijk is dat er een goed gedragen visie vanuit de instelling is en dat er bij daadkracht en motivatie van de jongeren er een gevolg aan gegeven kan worden.”

Barry Nicodem (jongerenwerker in Rotterdam) deelt de mening dat: “Naar mijn idee valt of staat alles met het ontdekken van eigen talenten en daarmee het vergroten van het zelfvertrouwen. Weet je jongeren te prikkelen dan zijn ze klaar voor het nemen van verantwoordelijkheid in kleine stapjes. Eerst verantwoordelijkheid laten nemen voor hun eigen leven (denk hierbij aan kleine simpele dingen als het nakomen van afspraken en op tijd komen bijvoorbeeld). Daarna proberen een stap te nemen richting bijvoorbeeld verantwoordelijkheid dragen voor een deel van de activiteit (denk hierbij bijvoorbeeld aan 17

het klaarzetten en opruimen van de zaal waar een bepaalde activiteit plaatsvindt). Om uiteindelijk tot steeds grotere verantwoordelijkheden te komen zodat jongeren volledig participeren in bijvoorbeeld een buurthuis. Na deze stap is de stap naar buurtparticipatie slechts een kleine. Participatie is voor mij als middel en als doel zeer belangrijk, maar wat ik wel belangrijk vind is dat jongeren niet hun eigenheid verliezen als ze participeren. Elk individu heeft zijn of haar eigen talenten en kunnen daardoor hun leefomgeving op hun eigen manier kleuren.”

Om het overzichtelijk te houden volgen hier de voornaamste sleutelwoorden die in verband staan met de doelgroep: • •

• • • •

• •

•

Duidelijke communicatie met de doelgroep waarbij de verwachtingen van beide partijen helder zijn. Jongeren zijn op zoek naar mensen en / of instanties waar ze makkelijk binnen kunnen stappen, informatie kunnen krijgen, er geluisterd wordt en ze ook langs komen voor de sociale contacten ook al hebben ze geen problemen. Het betrekken van de doelgroep bij het opzetten van activiteiten voor de vorm en het draagvlak qua deelname en promotie, zodat het hun ding wordt. Betrokkenheid kan voor de gewenste dialoog zorgen tussen partijen die bijvoorbeeld een conflict hebben. Participatie zorgt voor een goed vertrekpunt op weg naar het bereiken van de gewenste doelstellingen. Betrokkenheid realiseren is één, jongeren daadwerkelijk invloed geven is de volgende stap en hiermee geef je ze ook een onderhandelingspositie die dan weer lijdt tot een serieuze opstelling vanuit de doelgroep plus een verantwoordelijkheidsgevoel. Laagdrempeligheid op welk onderdeel dan ook is een must anders sluit je bepaalde jongeren uit. Datgene dat je aanbiedt moet aansluiten op de leefwereld van de doelgroep. Denk hierbij aan muziek of sport als uitgangspunten omdat de doelgroep graag beweegt en zichzelf uit. Eigen identiteit van de jongeren niet uit het oog verliezen.

1.5 Conclusie Het uitgangspunt van hoofdstuk 1 was om de doelgroep (kwetsbare jongeren) zo uitgebreid mogelijk te behandelen zodat hun problemen, behoeftes en de gevolgen voor de maatschappij in kaart konden worden gebracht. Het gevolg van deze insteek is dat er een duidelijke definitie is ontstaan wat betreft de kwetsbare jongeren. Binnen dit onderzoek vallen jongeren die te maken hebben met verschillende problemen die zodanig invloed hebben op hun dagelijks leven dat zij de aansluiting dreigen te missen in de maatschappij. Als de jongeren (12 –25 jaar) met minimaal één probleem te maken hebben die onder te brengen valt in een van de categorieën: school en werk, gezin en psychosociale problematiek, vrije tijd, maatschappij , mobiliteit, middelengebruik, en/of criminaliteit dan worden de jongeren gezien als ‘kwetsbaar’. De behoeftes van de kwetsbare jongeren worden bekeken vanuit de behoeften piramide van Maslow, waarna deze uitkomsten worden gespiegeld aan de visie van jongerenwerkers die veel met deze doelgroep hebben te maken. Vanuit een overzicht waaruit blijkt wat jongeren in een activiteit zoeken wordt de vertaalslag gemaakt naar hoe een activiteit voor kwetsbare jongeren eruit zou moeten zien. De maatschappij heeft te maken met een toename van kwetsbare jongeren dat de doelgroep in totaal tot 600.000 brengt. Verschillende bezuinigingen van de overheid zorgen ervoor dat de druk op het jeugdbeleid en de organisaties die dit beleid uitvoeren alleen maar toeneemt. De voornaamste problemen die voor dit onderzoek als vertrekpunt dienen: • De toename van kwetsbare jongeren • Het moeilijk bereiken van deze doelgroep De vraag die naar aanleiding van hoofdstuk 1 onbeantwoord blijft: Op welke wijze kan de doelgroep worden bereikt en hoe kunnen de behoeften worden ingevuld?

Hoofdstuk 2. Aansluiting vinden bij de doelgroep Dit hoofdstuk bespreekt de activiteiten die binnen het werkveld worden gebruikt om aansluiting te vinden bij de doelgroep. De behoeften die de doelgroep zoekt in een activiteit wordt behandeld in paragraaf 2.1 Het middel workshop wordt naar voren geschoven in paragraaf 2.2 als een middel dat een meerwaarde is voor kwetsbare jongeren. Paragraaf 2.3 en 2.4 behandelen de hiphopcultuur omdat blijkt dat de hiphopworkshop als populair wordt ervaren. De term hiphop wordt verklaard omdat het voor veel mensen nog steeds onduidelijk is wat er nou precies onder verstaan wordt. Paragraaf 2.5 bestaat ten slotte uit een conclusie.

2.1 Activiteit als middel De sleutelwoorden die genoemd worden door de jongerenwerkers uit hoofdstuk 1 zijn laagdrempeligheid, betrokkenheid, participatie en identiteit. Deze sleutelwoorden zouden gezien kunnen worden als voorwaarden die gelden wanneer er gewerkt wordt met kwetsbare jongeren. De vraag die naar aanleiding van hoofdstuk 1 blijft openstaan is: Op welke wijze kan de doelgroep worden bereikt en hoe kunnen de behoeften worden ingevuld? De praktijk en de gesprekken met de jongerenwerkers wijzen uit dat een goede manier om jongeren te bereiken het aanbieden van activiteiten is. Jolanda Loof beschrijft verschillende voorwaarden waaraan een activiteit voor jongeren moet voldoen8. De volgende factoren zijn van belang als antwoord op de vraag: wat wil de doelgroep nu eigenlijk en waar moet de activiteit betrekking op hebben? -leefwereld en belevingswereld -identificatie -actueel / trends -aansluiten op onderwerpen die aanspreken -jongeren moeten het idee krijgen dat ze iets missen als ze niet deelnemen -inhoud moet boeiend plus prikkelend zijn -iets doen; -avontuur, spanning, attractie; -ontspanning en plezier; -ontmoeten; -experimenteren, liefst met wat niet mag (volwassenheid, seksualiteit); -leren van levensechte activiteiten; -constant ge誰nspireerd worden tot iets nieuws, verwondering; -afzetten, extreem, exclusief zijn; -beweging en actie; -presteren, winnareservaringen; -snelle resultaten; Zoals eerder aangehaald leven we in een meerkeuze maatschappij. Dat heeft tot gevolg dat de consument in dit geval de jongere veeleisender is geworden als het gaat om de kwaliteit. Om de doelgroep zo goed mogelijk in zijn wensen tegemoet te komen zal de activiteit op

Jolanda Loof, Tieners in hun vrije tijd: activiteiten met smaak!, 1991 20

zoveel mogelijk van bovenstaande punten betrekking moeten hebben. Hoe meer deze punten betrekking hebben op de activiteit, hoe groter de kans van slagen zal zijn. Tenslotte zijn er nog vier doelstellingen te benoemen die als het ware aansluiten op de hierboven geschetste factoren. De doelstellingen zouden als vuistregels kunnen gelden bij het opzetten van een activiteit.9 • • • •

Bieden van expressiemogelijkheden: vormgeven van de belevingswereld; Creëren van een eigen ontmoetingspunt waarbinnen recht gedaan wordt aan vrienden- en vriendinnengroepen; Bieden van veilige grensverleggende , ervaringsgerichte activiteiten; Stimuleren van identiteitsontwikkeling door het bieden van experimenteermogelijkheden en oefening in divers rolgedrag.

2.2 Workshops: invulling behoeftes? Een populair middel dat in zijn algemeenheid voor jongeren wordt gebruikt om deze groep te bereiken is de workshop. Als je naar de eerder verschenen theorie kijkt waarbij deze doelgroep centraal staat en je kijkt naar de praktijk, dan zal er één werkvorm boven uit springen namelijk de workshop. De workshop heeft inmiddels een belangrijke plek in het werkveld ingenomen als middel gericht op jongeren. De workshop wordt gezien als HET middel om de gewenste doelstellingen wat betreft de doelgroep te bereiken. De onderstaande definitie die te vinden is op de internetsite van Van Dale (woordenboek red.) zegt het volgende. work·shop (de ~ (m.)) 1 gelegenheid waarbij men gezamenlijk creatief bezig is 2 werkgroep Je kan hiermee stellen dat de workshop een breed begrip is die op een heleboel verschillende manieren vorm kan worden gegeven, want creatief bezig zijn is ook een breed begrip. Doordat de term workshop wordt beschreven als een gelegenheid waarbij men gezamenlijk creatief bezig is geeft dit ook direct zijn succesfactor weer. De mogelijkheden op het gebied van creatief bezig zijn kent nauwelijks grenzen en dat is nou precies hetgeen dat mooi aansluit op een doelgroep die zoveel mogelijk soorten dingen wil doen in een zo kort mogelijk tijdbestek. Daar komt bij dat een workshop geen vaste regels kent waar niet vanaf mag worden geweken. Er zijn eigenlijk maar twee voorwaarden bij een workshop en die hebben betrekking op diegene die de workshop gaat geven. Je kan dan denken aan het feit dat de persoon die de workshop geeft verstand moet hebben van hetgeen dat hij/zij wil overbrengen en dat hij/zij met de doelgroep kan omgaan. Wat betreft de inhoud van de workshop is iedereen daar compleet vrij in en dat biedt natuurlijk ook de nodige mogelijkheden als deze gericht zijn op kwetsbare jongeren. Als je met jongeren in het algemeen werkt zul je moeten inspelen op talloze factoren zodat het aantrekkelijk wordt voor de doelgroep om ook daadwerkelijk deel te gaan nemen. Deze factoren zullen trouwens in paragraaf 2.3 aan bod komen. De eerste workshop heeft hoogstwaarschijnlijk begin jaren ’70 zijn intrede in het sociaal cultureel werk gedaan. Eind jaren ’90 lijkt de workshop niet meer weg te denken uit het 9

Jolanda Loof, Tieners in hun vrije tijd: activiteiten met smaak!, p.104, 1991) 21

werkveld want vrijwel iedere organisatie biedt workshops aan in verschillende disciplines. De workshops zijn veelal gericht op de brede doelgroep jongeren en er worden hiermee de nodige resultaten geboekt. Immers nu in 2005 nemen het aantal workshops nog steeds toe. De kenmerken van een workshop zijn de laagdrempeligheid, vrijblijvendheid, duur en de kosten om deel te nemen. De laagdrempeligheid is hierbij het belangrijkste kenmerk die mede bepaald wordt door de vrijblijvendheid, duur en de kosten. De workshop staat erom bekend om een introductie te bieden aan de deelnemer tegen een zo laag mogelijk tarief (vaak zelfs gratis) waarbij de workshop een vaste duur kent van bijvoorbeeld een uur. Deelnemers worden tot zo min mogelijk zaken verplicht zodat men in het vervolg nog een keer zal deelnemen. Het is bijvoorbeeld niet verplicht om aan meerdere workshops mee te doen of dat de deelnemer al van een bepaald niveau moet zijn voordat deze mag deelnemen. De praktijk laat verder zien dat er bepaalde workshops een grote populariteit genieten. Je kan hierbij denken aan multimedia (audio, video en grafisch), bepaalde sporten (straatvoetbal en skaten), verschillende dansvormen (streetdance en capoeira) en de hiphopworkshops (rappen, breakdance, dj’en en graffiti). De praktijk wijst uit dat vooral de hiphopworkshop veel populariteit geniet. In de volgende paragraaf zal er aandacht worden geschonken aan de hiphopcultuur.

2.3 De hiphopcultuur De derde paragraaf van hoofdstuk 2 staat geheel in het teken van de hiphopcultuur. Over hiphop bestaan nog steeds vele misverstanden en om een reëel beeld te geven wordt er stil gestaan bij de geschiedenis en wordt de definitie van hiphop gegeven. De geschiedenis en definitie van hiphop zijn essentieel voor dit onderzoek, om eventuele misvattingen te voorkomen. De uit Jamaica afkomstige Clive Campbell beter bekend als dj Kool Herc wordt vaak gezien als geestelijk vader van de hiphop cultuur. In de jaren ‘70 was hij één van de eerste personen die het voor elkaar kreeg om bepaalde fragmenten van twee dezelfde platen te kunnen herhalen zodat er een break ontstond. Kool Herc was organisator van vele soorten feesten waar al snel de mc (master of ceremonies) zijn intrede deed. De mc was meer de gastheer van het betreffende feest en bepaalde in veel gevallen ook de sfeer door het publiek erbij te betrekken. Een beroemde kreet die de mc gebruikte ‘throw ya hands in the air, wave’m around like ya just don’t care’. De Bronx in New York vormde het toneel waar al deze nieuwe taferelen plaatsvonden. Op hetzelfde moment dat de feesten van Kool Herc populariteit winnen ontstaan er ook groepen dansers die op gaan in de muziek door er fanatiek op te dansen. Zij dansen op de ‘breakmuziek’ die Kool Herc creëert en de dansers krijgen al snel de bijnaam ‘Break Boys’ of kort gezegd ‘B-boys’. Twintig jaar eerder (jaren 50’) toen de eerste jeugdbendes ontstonden werden al de eerste vormen van graffiti zichtbaar met het gebruik van spuitbussen. Verschillende jeugdbendes bakenden hun territorium af met zelf ontwikkelde merktekens. Graffiti ontwikkelde zich onder tussen sterk in de jaren 60’ waar het vooral gezien werd als een middel om je mening te uiten in de maatschappij. Als Demetrios een jongen van Griekse afkomst woonachtig in New York onder zijn pseudoniem “Taki 183” op een metrostel zet lijkt het hek van de dam.

In een mum van tijd wordt deze vorm opgepikt en moeten andere metro’s het ontgelden, een trend is geboren. Als alle ontwikkelingen die in dezelfde periode plaatsvonden op een rijtje worden gezet dan ziet het er als volgt uit: -Dj’en -Rappen -Breakdance -Graffiti Het is bijzonder te noemen dat bovenstaande ontwikkelingen samengesmolten zijn tot één cultuur die tegenwoordig beter bekend is als ‘hiphop’. De samensmelting is enigszins verklaarbaar door de verschillende culturen die in elkaar gingen overlopen en het feit dat de hiphopelementen rond dezelfde periode ontstonden. Als er wordt gesproken over de elementen van hiphop dan worden deze vier klassieke onderdelen bedoeld. Dat hiphop in een later stadium gebruikt gaat worden voor maatschappelijke doeleinden is in eerste instantie niet voor de hand liggend. Een nadere blik leert dat hiphop een positieve invloed kan hebben op de maatschappij. Immers in de tijd dat hiphop ontstond werd het al vrij snel duidelijk dat hiphop een maatschappelijke waarde had. De jeugdbendes die de verschillende wijken in New York terroriseerden zagen in hiphop een uitlaatklep. Jeugdbendes die elkaar eerst te lijf gingen deden dit nu via de verschillende hiphop battles (wedstrijden) waar de nadruk lag op creativiteit en originaliteit. Breakdancers probeerden elkaar te overtreffen met de meest onmogelijke bewegingen en rappers deden hetzelfde maar dan op het vocale vlak. Een belangrijke pionier die zich inzette voor de verzoening van de verschillende bendes was Afrika Bambaataa die een belangrijke rol vervulde binnen de bende genaamd: Black Spades. Hij besluit om samen met andere Black Spade leden de Organisation op te richten die later wordt veranderd in de befaamde Zulu Nation. Deze natie gebruikt hiphop en dan vooral de dialoog met elkaar om conflicten met anderen te voorkomen. Het vijfde hiphopelement is dan geboren: knowledge (kennis). De blockparty (hiphopparty die op straat plaatsvindt bij gebrek aan locatie) wordt steeds populairder en ook al verlopen deze hiphop feesten niet altijd zonder geweld, in vergelijking met de verschillende bende oorlogen is het geweld afgenomen. Het komt dan ook zover dat agressiviteit over het slechte leven in de getto’s plaatsmaakt voor positiviteit onder leiding van onder andere Afrika Bambaataa. Hiphop vervult in die tijd al een belangrijke sociale functie: het bij elkaar brengen van mensen die allemaal hetzelfde gemeen hebben, een uitzichtloos bestaan in de getto. Hiphop slaat over naar de andere wijken en het duurt niet lang voordat deze nieuwe cultuur geheel New York, anderen grote steden en staten in de Verenigde Staten verovert. Als hiphopartiesten zoals de Sugar Hill Gang en Grandmaster Flash & The Furious Five doorbreken naar een groter publiek wordt het duidelijk dat het mogelijk is om via een muzikale carrière binnen hiphop tot een goede toekomst te komen. Hoe verder hiphop zich evolueert hoe meer elementen erbij lijken te komen.

Een van de Amerikaanse hiphop iconen KRS One zegt hierover het volgende in één van zijn teksten: Well, well, today hip-hop, we are advocating that hip-hop is not, just a music, it is an attitude, it is an awareness, it is a way to view the world. So rap music, is something we do, but HIP-HOP, is something we live. And we look at hip-hop, in its 9 elements; which is breaking, emceeing, graffiti art, deejaying, beatboxing, street fashion, street language, street knowledge, and street entrepenurialism - trade and business. And uhh, that's where y'know that's the hip-hop that that that we're about. We come from the uhh the root of, of Kool DJ Herc, who originated hip-hop in the early 70's and then Afrika Bambaata and Zulu Nation (mmhmm) who instigated something called The Infinity Lessons and added conciousness to hip-hop, and then Grandmaster Flash with the invention of the mixer, on to Run-D.M.C. and then myself. And uhh, we created the "Stop the Violence" movement, you may recall a song, "Self Destruction" and and and so on. All of this, goes to uhh uhh, the idea of LIVING this culture out and taking responsibility for how it looks and and acts in society. KRS One, HipHop Knowledge Er 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

wordt in de bovenstaande tekst gesproken over maar liefst negen elementen namelijk: Breakdance Rappen Graffiti DJ’en Beatboxen (vocaal een beat produceren) Straat mode Slang (taal die op straat ontstaat en wordt gebruikt) Straat wijsheid Ondernemerschap: handel en zaken doen

Anno 2005 worden er steeds meer hiphopelementen naast de bestaande genoemd. Dit komt mede door de intrede van een nieuwe stroming circa twee jaar geleden: Urban. In een onderzoek dat eind 2004 plaatsvond samen met medestudente Esther Derksen stond de volgende vraag centraal: In hoeverre zijn kunst en cultuur middelen die als voertuig ingezet kunnen worden voor maatschappelijke ontwikkelingen?10 De nieuwe jongerencultuur die Urban heet kwam daarbij ter sprake. Urban wordt gezien als een jongerencultuur waar de muziekstijlen hiphop, r&b, dancehall, soul en ragga (zwarte cultuur stromingen) onder vallen. De tv zender The Box en het radiostation Funx FM namen het besluit om gehoor te geven aan de vraag van de jongeren (hun doelgroep). Het gevolg hiervan is dat de bekendheid van Urban in een stroomversnelling komt waardoor het een populaire muziekstroming word. De populaire jongerencultuur Urban blijft ook niet 10

Esther Derksen en Dave Vanderheijden, Kunst & Cultuur tegenover de maatschappij?, p.14 , 2004 24

onopgemerkt door het bedrijfsleven, die veel geld zien in de grote doelgroep. Urban is ontstaan door de verschillende parties waar de eerder genoemde muziekstijlen door elkaar werden gedraaid. Een echte definitie van de term Urban ontbreekt vooralsnog, maar als je het in een paar kernwoorden moet omschrijven: afkomstig van de straat en zwarte cultuur stromingen. De Urban cultuur is een breed begrip waardoor er steeds meer onderdelen uit andere jongerenculturen worden toegevoegd. Concrete voorbeelden van welke onderdelen er nu worden gezien als Urban: -hiphop-r&b-dancehall-soul-ragga muziek -skaten (inline-boarden en bmx) -graffiti -breakdancen -computergames -wijde sportkleding -streetdance Door het ontbreken van een duidelijke definitie en identiteit is het de vraag hoe lang Urban grote populariteit geniet. De volgende paragraaf gaat in op de vraag of er wel een definitie van hiphop bestaat? En zo ja of deze ook gehanteerd gaat worden tijdens dit onderzoek.

2.4 Definitie van hiphop In de vorige paragraaf werd het duidelijk dat hiphop uit verschillende elementen bestaat. De zoektocht naar een definitie van hiphop wordt in deze paragraaf verder besproken. Wat zeggen de hiphoppers (hiphop liefhebbers) bijvoorbeeld zelf en wat zegt het woordenboek? Bezoekers van de hiphopsite HIJS antwoorden op de vraag wat hiphop is als volgt: “Eerst: een levensstijl. Tegenwoordig: leuke muziek en wat dope parties”. ”Is wat je er zelf van maakt. Voor mij is dat kunst en mening in een solide vorm”. “Voor mij is hiphop vooral ontspanning. Niks kan je dag beter opklaren als hiphop”. “Een klankbord van meningen verpakt in een mooi omhulsel En vaak luisterplezier. Ook een manier om jezelf te uiten”. (http://hiphopinjesmoel.com/board/viewtopic.php?t=12861&start=0) De uiteenlopende reacties geven aan dat hiphop een cultuur is die erg persoonlijk is. Hiphop wordt vaak genoemd als de perfecte uitlaatklep of een manier om creatief je spreekwoordelijke ei kwijt te kunnen. Veel meningen sluiten nog steeds aan op de opvattingen over hiphop in haar beginperiode ook al is de huidige situatie in Nederland absoluut niet te vergelijken met de vroegere en huidige situatie in de Verenigde Staten. Hiphop is namelijk universeel doordat een vaste definitie en duidelijke regels ontbreken. Dit verklaart ook direct de immense populariteit over de gehele wereld.

Hiphop kent wel ongeschreven wetten en waarden die heel erg belangrijk zijn: -originaliteit -zelfontplooiing -creativiteit -respect De internetsite van Van Dale (woordenboek red.) zegt over hiphop het volgende: hip·hop (de ~) 1 stroming in de popmuziek die een verzameling is van rap, scratch, human beatbox, gogo en graffiti

Hiphop wordt door Van Dale gezien als een stroming die zich binnen de popmuziek voortbeweegt. Het is de grote vraag of deze beschrijving van hiphop voldoende duidelijkheid biedt. Samengevat kun je concluderen dat hiphop geen eenduidige definitie kent die voor iedereen geldt, maar om binnen dit onderzoek een duidelijk beeld van hiphop te krijgen, wordt hiphop gezien als iets dat onder te brengen is onder minimaal één van klassieke vier elementen (dj’en, rappen, breakdance en graffiti). Deze vier hiphop elementen werden al eerder kort genoemd maar hieronder volgt een overzicht met een toelichting. Dj’en Het dj’en bestaat uit twee grote onderdelen namelijk dj’s die zich bezig houden met het draaien van platen op feesten en je hebt dj’s die zich richten op turntablism. Grote verschil tussen beiden is dat de eerste groep bestaande muziek aan elkaar mixt en de andere groep creëert met bestaande muziek nieuwe muziek door verschillende technieken toe te passen. Je kan dan denken aan verschillende scratches (een grammofoonplaat snel en ritmisch onder de naald heen en weer bewegen) of juggles (met twee dezelfde platen een andere creëren) Rappen Simpel gezegd is rappen het rijmend praten over het ritme van een beat. Binnen het rappen zijn er veel varianten die iedere rap anders maakt. De rap wordt onder andere bepaald door de snelheid van de beat, onderwerpkeuze, stem volume, tekst, intonatie (accenten leggen), alliteratie (woorden gebruiken die met dezelfde klinkers beginnen), woordkeuze en je breathcontrol (controle over je adem). Beatboxen (vocaal een beat produceren) wordt door veel mensen gezien als een apart element in deze context wordt beatboxen gezien als een onderdeel van rappen. Breakdance Een dans die op hetzelfde moment is ontstaan als rap. De dans ontstond tijdens de eerste hiphop feesten waarbij de breakbeats centraal stonden vandaar de naam breakdance. De breakdance bestaat uit: dans (toprock), voetenwerk (sixstep die de basis vormt), roterende bewegingen (backspin) en tenslotte de eind pose (freeze). Breakdance kan gezien worden als een subcultuur die zich splitst in verschillende vormen zoals Electric Boogie (dans die staand wordt uitgevoerd waarbij het onafhankelijk van elkaar bewegen van de 26

lichaamsdelen centraal staat) en Streetdance. Breakdance zoekt de laatste jaren steeds meer naar nieuwe stijlen om zich verder te kunnen ontwikkelen. Een betere definitie die past bij de hedendaagse dansvorm zou dan zijn; een acrobatische dansvorm met invloeden van verschillende dansstijlen zoals het Braziliaanse capoeira of de Oosterse material Arts waarbij hiphop wel nog steeds als vertrekpunt fungeert. Graffiti Is een grafische expressie van de straat die al sinds de jaren 60’ bestaat. Door de jaren heen had graffiti zijn eigen functie en dat liep van protesteren tegen de politiek tot het aanbrengen van shockerende teksten om de maatschappij wakker te schudden. Wanneer de eerste jeugdbendes in de Verenigde Staten ontstaan wordt graffiti gebruikt om territoria af te bakenen en werd er tot die tijd alleen nog maar getagt (persoonlijke handtekening van de schrijver11). Net als al de andere drie elementen evolueert graffiti tot wat het nu is: een kunstvorm die hedendaags geaccepteerd is binnen de grote K van kunst.

2.5 Conclusie De formule om door te dringen tot de doelgroep lijkt in het sociaal cultureel werk al jaren het organiseren van activiteiten die aansluiten op de doelgroep. De doelgroep is veeleisend als het gaat om invulling van hun ‘kostbare tijd’. Jolanda Loof laat met haar boek zien dat activiteiten gericht op jongeren aan een aantal voorwaarden moet voldoen. Als deze voorwaarden zoals aansluiten op de beleveniswereld en het inspringen op de actualiteit aanwezig zijn bij een activiteit om de kans op deelname te vergroten. Een van de activiteiten die sinds enkele jaren erg populair blijkt is de hiphopworkshop (Een creatieve gelegenheid waar een van de hiphopelementen dj’en, rappen, breakdance en graffiti centraal staat). Als middel lijkt de hiphopworkshop uitermate bruikbaar om in te springen op de behoeften van de veeleisende doelgroep. Hiphopworkshops worden gezien als een gelegenheid om creatief bezig te zijn. Creatief en hiphop zijn twee begrippen met een brede betekenis, wat direct de succesfactor weergeeft. Dat achter hiphop een complete cultuur schuil gaat is voor velen nog onbekend. Er wordt daarom een globale schets gemaakt van de hiphopcultuur en zijn bijbehorende elementen. Verschillende hiphoptermen worden toegelicht die tijdens dit onderzoek

schrijver is de benaming van iemand die zich bezig houdt met graffiti 27

Hoofdstuk 3: Literatuur onderzoek Hoofdstuk 3 gaat een overzicht geven van bestaande literatuur die verschenen is over de ‘hiphopworkshop’ in het sociaal cultureel werk. Wat zeggen de boeken, artikelen en andere scripties over dit middel. Drie verschillende bronnen (boeken, artikelen en scripties) zijn geraadpleegd en worden via aparte paragraven worden weergegeven. Het literaturen onderzoek word afgesloten met een conclusie die aangeeft wat de hiphopworkshop in het verleden heeft betekend en welke rol het in de toekomst kan gaan innemen wat betreft kwetsbare jongeren.

3.1 Boeken Duizenden schijnen…. Er zijn wereldwijd honderden boeken verschenen over de hiphopcultuur en deze aantallen nemen nog steeds toe. In de meeste gevallen is het vertrekpunt de geschiedenis van hiphop waarna ieder boek wel zijn eigen richting op gaat. Het ene boek gaat over de hiphopcultuur in een bepaalde stad terwijl het andere boek opzoek gaat naar de betekenis van deze van origine zwarte cultuur. Uitgangspunt voor dit onderzoek is de zoektocht naar boeken waarin hiphop in verband word gebracht met het oplossen van maatschappelijke problemen door middel van de hiphopworkshop. Ciska van den Eijnde gaat met haar boek12 in op de verschillende dansvormen waarmee het Sociaal Cultureel Werk in 1982 kennismaakt. Via de tv waar films en videoclips worden vertoond komt de nieuwe dansvorm breakdance de Nederlandse huiskamers binnen. In 1983 (een jaar later) gaan jongeren in Nederland actief aan de slag met hiphop. Films als “Flashdance” en “Footloose” begin jaren ’80 spelen hier een belangrijke rol in. De films bevatten verschillende breakdance elementen en slaan aan bij een groot publiek. Het boek “Duizenden schijnen: electric boogie, breakdance, brown” gaat zelfs terug naar 1981 waar The Kitchen (een theatercollectief uit Amsterdam) zich onder andere bezighoudt met theater gericht op minderheden. Er worden dansvoorstellingen gemaakt waarbij enkele ‘straatdansgroepen’ deelnemen. Deze voorstelling kan gezien worden als één van de eerste activiteiten binnen het sociaal cultureel werk waarbij hiphop een rol speelt. Dans wordt gezien als een meerwaarde dat een bijdrage kan leveren aan de algemene vormingsdoelen dan dat de vakinhoudelijke mogelijkheden van dans aan bod komen. Een serieus probleem is de kloof tussen dansdocenten en sociaal werkers. Dansdocenten zijn namelijk niet bekend met de methodieken die binnen het Sociaal Cultureel Werk worden toegepast en sociaal werkers beschikken niet over de kennis die hen tot een goede dansdocent zou kunnen maken. Mensen die van beiden markten thuis zijn lijken op dat moment nog niet voor handen. Doelstellingen die genoemd worden liggen vooral op het vlak groepsproces. Je kan dan denken aan het vormen van een groep, integratie tussen verschillende culturen bevorderen en de sociale vaardigheden vergroten. Algemene doelstellingen zijn de deelnemers enthousiast maken voor dans, verkrijgen van dansplezier, het prikkelen / ontwikkelen van de creatieve geest en allochtone jongeren meer interesseren.

Ciska van den Eijnde,Duizenden schijnen: electric boogie, breakdance, brown, 1985 28

Het wordt duidelijk dat de dansactiviteiten waarbij breakdancen en electric boogie de belangrijksten zijn, worden ingezet om de activiteiten drempelverlagend te laten werken. De doelstellingen zijn erg uiteenlopend en kunnen worden onderverdeeld in groep, algemeen en persoonlijk.

Respect…. Toine Heijmans en Fred De Vries brengen een verzamelwerk13 uit met verschillende reportages over voornamelijk allochtone jongeren in Europese steden. Er worden verschillende concrete situaties aangehaald die laten zien dat hiphop een belangrijke rol speelt in het sociaal cultureel werk. Hiphop is als middel geaccepteerd en wordt in sommige gevallen zelfs gezien als laatste redmiddel om jongeren een toekomstperspectief te bieden. Verschillende maatschappelijk werkers in Berlijn (Duitsland) zien hiphop als sociaal redmiddel om jongeren van de straat te houden en ze een toekomst perspectief te bieden, door het vinden van een baan bijvoorbeeld. Hiphop vult hetgeen aan dat kwetsbare jongeren missen zoals een familie die veiligheid biedt en het vinden van zichzelf (identiteit). Ervaringen in Marseille (Frankrijk) leert dat hiphop heel erg nuttig is voor kansarme migranten jongeren. Deze doelgroep kan door middel van hiphop zichzelf uiten, talenten ontwikkelen en tot een eigen identiteit te komen. Zoals de hierboven beschreven situaties vanuit het boek, zo zijn er tientallen te vinden. Hiphop wordt op het persoonlijk vlak vooral gezien als een manier om jezelf te uiten, ontwikkelen en zo tot een eigen identiteit te komen. Kijkend naar de maatschappij dan wordt er door verschillende mensen geconcludeerd dat de verschillende hiphop elementen onderhand verworven zijn tot Kunst. Zijn er dan helemaal geen negatieve klanken te horen over de toetreding van hiphop binnen het sociaal cultureel werk? Een enkeling is van mening dat de essentie en de geschiedenis van hiphop bewaard moeten blijven. Er moet namelijk niet gedacht worden dat hiphop een ‘kunstje’ is dat je kan leren via een workshop, hiphop is meer dan het beoefenen van een van de hiphopelementen (dj’en, rappen, breakdancen en graffiti).

Toine Heijmans en Fred De Vries, Respect rappen in fort Europa, p. 21-30 , 1998 29

3.2 Artikelen Hiphop is populairder dan ooit dus het zou niet zo moeilijk moeten zijn om relevante artikelen uit de verschillende bladen of internetsites te halen. Over hiphop is enorm veel geschreven door de jaren heen maar als je de term hiphop uitbreidt met workshop blijken de gevonden bronnen erg minimaal te zijn. Een aantal artikelen die wel nog een toegevoegde waarde vormen worden hieronder besproken. Jongerencentrum Jaco In 2004 verschijnt er in Het Parool een artikel14 over een jongerencentrum dat hiphop inzet voor jongeren. Dit artikel geeft weer hoe hiphop centraal staat in het jongerencentrum Jaco te Amsterdam-Oost. De situatie hoe die hier geschetst wordt zal vrijwel gelijk staan aan welk willekeurig jongerencentrum of buurthuis dan ook. Jongeren willen aan de slag met hiphop en het is aan de organisatie waar de jongeren regelmatig langskomen zaak om hier iets mee te doen. Jaco (jongerencentrum) heeft als uitgangspunt jongeren uit de stad een eigen identiteit te laten ontwikkelen door ze in aanraking te laten komen met dans, zang en theater. Hiphop lijkt de perfecte oplossing voor het jongerencentrum omdat het populair en erg breed is. Een ander doel dat veel instellingen ook nastreeft namelijk verschillende jongeren (andere huidskleur, geloof, achtergrond of geslacht) met elkaar te laten samenwerken en elkaar te stimuleren, blijkt een gevolg na de keuze voor hiphop. De jongeren geven duidelijk aan dat ze het bezig zijn met hiphop ervaren als een groep ding. Het volgen van lessen door middel van een workshop vinden zij niet nodig; zij helpen elkaar onderling wel.

De kracht van hiphop ligt volgens een van de medewerkers aan het feit dat kwetsbare jongeren waardering krijgen voor hetgeen dat ze met hiphop op het podium bijvoorbeeld bereiken. Deze waardering ontbreekt in de meeste gevallen voor de doelgroep in de maatschappij waar er niet naar hen geluisterd wordt en dat zorgt weer voor zelfvertrouwen. Daar komt bij dat er binnen hiphop iedereen gelijk is ongeacht huidskleur, geloof, achtergrond of geslacht een ongeschreven maar heel belangrijke regel binnen de cultuur.

Het HipHopHuis Dimi (magazine voor kunst, cultuur en lifestyle in Rotterdam) besteedt in april 2004 aandacht aan het veel geprezen HipHopHuis in Rotterdam.15 Het HipHopHuis is letterlijk een huis waarbij de vier elementen (dj’en, rappen, breakdance en graffiti) het uitgangspunt vormen. Jongeren kunnen workshops volgen maar ze kunnen ook gewoon binnen stappen om een praatje te maken of het vragen naar informatie die hiphop gerelateerd is. Zes verschillende jongeren komen aan het woord en ook al zijn niet alle vragen en antwoorden relevant, het wordt wel duidelijk dat het HipHopHuis net als Jaco (jongerencentrum in Amsterdam) veel verschillende jongeren binnenkrijgt met hiphop. Een pluspunt van het HipHopHuis is ook dat deze instelling uniek is in Nederland en dat het aanbod net zo breed is als hiphop zelf.

14 15

Het Parool, door Katja Kreukels, 31 juli 2004 Auteur onbekend, ‘Zes portretten van het HipHopHuis’ ,in:Dimi, april 2004 30

Zo zegt een van de jongeren het volgende op de vraag: hoe belangrijk het is om met hiphop bezig te zijn? “Hey, het is mijn manier van leven, mijn uitlaatklep. Hiphop is something you live…”

Rapclass De website rapmaker.nl plaatst een nieuwsbericht16 waar te lezen valt dat twee organisaties (Brabant Pop en Attak) de handen ineen slaan om toekomstige hiphopdocenten op te leiden. Richard Jongetjes die eind jaren ’90 werkzaam is voor Brabant Pop merkt op dat er veel subsidie gaat naar hiphopinitiatieven. Mede door het schoolvak CKV (Culturele Kunstzinnige Vorming) blijven de aanvragen alleen maar toenemen. Navraag leert hem dat het niveau van hiphopdocenten over het algemeen bedroevend laag is. Het idee ontstaat om hiphopdocenten te gaan opleiden. De stichting Brabant Pop gaat samen met Tilburgse Attak het opleiden voor hiphopdocenten verzorgen die bestaat uit zes keer twee uur les. Als de toekomstige hiphopdocenten de korte opleiding tot een succes brengen krijgen zij een certificaat. De rapper Blaxtar is één van de hiphopdocenten die wel van een zodanig niveau is dat hij gezien wordt als de aangewezen persoon om toekomstige hiphopdocenten op te leiden. Dit is tevens de eerste keer dat er stil wordt gestaan bij het niveau dat de betreffende workshop eigenlijk zou moeten hebben. Over het algemeen zijn instellingen al blij als er een docent wordt gevonden zodat de grote vraag van hiphopworkshops ingevuld kan worden. Richard Jongetjes is daarnaast verantwoordelijk voor de Rapclass (een eerste blauwdruk van een professionele hiphopworkshop). Rapclass wordt in het volgende hoofdstuk (4.5) belicht. Van de Straat De eindrapportage17 van het monitorringonderzoek naar ‘Van de Straat’ bespreekt jongerenprojecten in deelgemeente Delfshaven (Rotterdam) van Kunst Onder Andere (KOA). Kunst Onder Andere valt onder de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR). In de eindrapportage wordt de Kweekvijver (opleidings- en coachingtraject waarin jonge talenten van de straat zonder kunstvakopleiding opgeleid worden tot peergroupleiders18 of community artists19. geëvalueerd die gezien kan worden als een uitgebreidere versie dan de methodiek die Richard Jongetjes enkele jaren eerder had ontwikkeld met zijn Rapclass. Binnen het opleidings- en coachingstraject van de Kweekvijver worden jongeren die talentvol zijn op het gebied van hiphop en minimaal drie jaar bezig zijn geschoold. Zij zijn dan in staat om workshops te gaan geven aan hun leeftijdsgenoten of andere doelgroepen. 16

Rapmaker, “Tilburg zoekt Hip-Hop Leraren“ , december 2002

dr. Sandra Trienekens, Respect! Urban culture, community arts en sociale cohesie, p.3536, 2004 18

Peergroupleiders: begeleiders die van dezelfde leeftijd zijn als de doelgroep en een werkvorm die zelf educatie stimuleert. 19

Community artists: is het beste omschrijfbaar als een combinatie van amateurkunst en cultuureducatie.

Het traject neemt 30 weken in beslag waar onder andere de volgende lessen worden gegeven: Life Style, Ondernemen, Methodiek / Didactiek en Mediatraining. Dit traject gaat een aantal stappen verder dan het geven van een goede hiphopworkshop. Er wordt stilgestaan bij de verschillende persoonlijke competenties die op de gebieden van netwerker, initiator, professional en engagement liggen. Er worden vaardigheden aangeleerd en er wordt ook gekeken naar het commerciële verhaal zoals het hebben van een BTW-nummer. Het traject wordt afgesloten met een certificaat waarmee er concreet kan worden aangetoond over welke vaardigheden men beschikt. In de praktijk zou de peergroupleider op projectbasis bij verschillende organisaties de nodige ondersteuning kunnen bieden.

3.2.1 Kortom Al de bovenstaande voorbeelden geven ieder op een eigen manier weer wat de mogelijkheden, uitgangspunten en de resultaten zijn bij het inzetten van hiphop als middel om kwetsbare jongeren te bereiken. Alle jongeren krijgen te maken met het ontwikkelen van een eigen identiteit en uit de praktijk (jongerencentrum Jaco in Amsterdam) blijkt dat hiphop heel erg populair en erg breed inzetbaar is. Plus het feit dat hiphop de jongeren stimuleert om met elkaar samen te werken en elkaar te stimuleren; zelfeducatie. Hiphop sluit erg goed aan op de belevingswereld van de verschillende jongeren die allen een eigen identiteit hebben. Het HipHopHuis in Rotterdam gaat uit van de vier klassieke hiphopelementen (dj’en, rappen, breakdance en graffiti) en past daarop haar aanbod aan. Een pand waar alleen de hiphopcultuur centraal staat is op dit moment nog steeds uniek in Nederland. Net als het jongerencentrum Jaco is ook hier de drempel om een bezoekje te brengen zo laag mogelijk gemaakt. Richard Jongetjes kan gezien worden als één van de eersten die van mening was dat er teveel workshops worden gegeven door mensen die daar helemaal niet capabel genoeg voor waren. Hij introduceert de Rapclass (blauwdruk van hoe een goede hiphopworkshop eruit ziet) en zorgt er ook mede voor dat de organisaties Brabant Pop en Attak samen gaan werken om een programma te realiseren zodat toekomstige hiphopdocenten opgeleid worden. De eerste stap om de kwaliteit te waarborgen tijdens hiphopworkshops is gezet. Kunst Onder Andere (KOA) gaat nog een stap verder dat te lezen is in de eindrapportage; Respect! Urban culture, community arts en sociale cohesie. De Kweekvijver (opleidings- en coachingtraject waarin jonge talenten van de straat zonder kunstvakopleiding opgeleid worden tot peergroupleiders of community artists) staat stil bij de verschillende competenties die je zou moeten beheersen voordat je aan de slag gaat als peergroupleider b.v. het geven van een breakdance workshop. Het traject dat wordt afgelegd is in alle opzichten uitgebreider dan het traject dat ontwikkelt is door Brabant Pop en Attak. De jongeren die het traject in de deelgemeente Delfshaven (Rotterdam) volgen krijgen persoonlijke begeleiding waardoor duidelijk wordt welke competenties worden beheerst en waar nog aan gewerkt moet worden. Aan het einde van de rit ontvangen de deelnemers een certificaat waarop aangegeven staat welke competenties verworven zijn en welke niet. De bovenstaande literatuur geeft duidelijk aan dat hiphop beoordeeld om wat je kan en niet beoordeeld op je uiterlijk, geloof of afkomst. Het wederzijdse respect hebben voor elkaar vormt het sleutelwoord.

3.3 Scripties over hiphopworkshops In deze paragraaf worden er drie verschillende scripties in het kort behandeld. De scripties bekijken de rol van hiphop binnen het sociaal cultureel werk waarbij de ene scriptie iets meer aansluit op het onderwerp hiphopworkshops dan de ander. De scripties bieden uiteenlopende inzichten wat betreft de maatschappij en de hiphopcultuur met allen een eigen probleem. H4 Haags Hip-Hop huis Marc Tjin gaat in oktober 2003 op zoek naar het antwoord op de vraag: is een Haags hiphophuis de oplossing tegen de overlast van hangjongeren in het centrum van Den Haag? 20 Hij doelt hierbij op een constructie zoals die in Rotterdam, waar jongeren die geïnteresseerd zijn in hiphop terecht kunnen in een hiphophuis. Marc Tjin legt de term hangjongeren uit en staat stil bij de praktijk waar duidelijk wordt wat de jongeren zoal beweegt. Tegelijkertijd kan dit onderzoek worden gezien als een haalbaarheidsonderzoek voor een hiphophuis in Den Haag. Het hiphophuis in Den Haag zou een centraal punt moeten worden voor informatie, diensten en dergelijke producten die hiphop gerelateerd zijn. Marc Tjin constateert terecht dat veel hangjongeren die in dit onderzoek worden beschouwt als ‘kwetsbaar’ rondhangen op straat en een grote affiniteit met hiphop hebben. Hij geeft ook aan dat de affiniteit voortkomt uit het verkeerde imago dat hiphop heeft gekregen door o.a. de media. Veel hangjongeren hebben een vertekend beeld van hiphop en Marc Tjin ziet hier ook een taak weggelegd voor het hiphophuis in Den Haag om een reëel beeld van hiphop te schetsen. Hij ziet hiphop als een opstapje waarbij een brug wordt geslagen tussen kunst en de doelgroep. Realistisch blijft Marc Tjin ook, hij geeft aan dat een hiphophuis zoals hij dat in gedachte heeft slechts een bijdrage kan leveren aan het probleem hangjongeren. Hiphop wordt niet gezien als DE oplossing terwijl de verschillende instellingen dat wel lijken te denken; kijkend naar de activiteiten die veelal hiphop georiënteerd zijn.

Hiphop een verkenning in het sociaal cultureel werk Renuka Chinkoe hanteert in haar onderzoek als uitgangspunt: Wat is de motivatie van instellingen voor het sociaal cultureel werk om de elementen van de hiphopcultuur in te zetten in hun programma-aanbod? Opvallend aan haar onderzoek21 is dat ze veel theorie en hiphop geschiedenis de revue laat passeren. De praktijk wordt daarentegen niet uitgebreid behandeld. Reunuka Chinkoe geeft aan dat hiphop in het sociaal cultureel werk voornamelijk wordt ingezet omdat het aansluit op de beleveniswereld van de doelgroep (jongeren) ,de activiteiten laagdrempelig zijn en het de creativiteit stimuleert. Hiphop spitst zich volgens haar toe op het stimuleren van talent en het ontwikkelen of ontplooien hiervan. De opname van hiphop binnen de cultuureducatie van het regulaire onderwijs en het inzetten van hiphop binnen de kunstwereld hebben er mede voor gezorgd dat hiphop zich heeft ontwikkeld en geprofessionaliseerd tot wat het nu is: een zeer populaire methodiek die zijn vruchten

20 21

Marc Tjin, H4 Haags Hip-Hop huis, p. 39-47 , 2003 Renuka Chinkoe , Hiphop een verkenning in het sociaal cultureel werk, p. 108-116, 2003 33

afwerpt op grote groepen jongeren en een welgeaccepteerd middel is geworden binnen het sociaal cultureel werk. Nu hiphop geprofessionaliseerd is wordt het volgens Renuka Chinkoe tijd dat de verschillende vormen van hiphop worden erkend als hoge kunsten. Zoals dat het geval is met verschillende dansvormen als ballet en muziekvormen als opera. Zij concludeert ook dat hiphop alleen wordt ingezet als het de kunstwereld uitkomt maar als het om erkenning gaat dan wordt het al snel stil. Een uitspraak22 die hier goed op aansluit is de volgende: “Je zou je natuurlijk ook kunnen afvragen of anno 2004 sommige elementen van bepaalde jongerenculturen niet moeten worden toegevoegd aan de grote K van Kunst in plaatst steeds weer vast te blijven houden aan het klassieke. Waarom wordt graffiti op tientallen manieren betrokken en ingezet in de maatschappij maar wordt dit niet erkend als Kunst met de grote K. Waarom is het nou zo belangrijk dat jongeren naar een ballet voorstelling gaan terwijl zij naar Nighttown in Rotterdam kunnen gaan om daar de beste breakdancers ter wereld te aanschouwen. Breakdancers trainen minimaal even hard als balletdansers dus het is meer tijd dat iedereen zich maar eens gaat afvragen of er niet van de klassieke kunst moet worden afgestapt of dat deze eens flink geupdate gaat worden om eens een mooie actuele term te noemen.”

Rapworkshops met een positieve insteek Al de gevonden documentatie die tot nu toe is behandeld spreekt en staat over het algemeen uitgebreid stil bij het fenomeen hiphop. De methodieken waarbij hiphop centraal staat wordt vrijwel niet behandeld in tegenstelling tot deze derde en laatste scriptie23. Rapworkshops met een positieve insteek is de titel van de scriptie die geschreven is door rapper en workshopdocent Bas te Braak. Te Braak gaat concreet in op wat de belangrijkste redenen zijn waarom een workshop laagdrempelig is en hoe een goede workshop er volgens hem behoort uit te zien. Binnen zijn scriptie heeft hij eigenlijk drie petten op namelijk die van onderzoeker, rapper en workshopdocent. Dit zorgt ervoor dat deze scriptie een kritische en realistische blik werpt op rapworkshops. Zijn doelstelling is “Een rapworkshop ontwikkelen waardoor leerlingen op een creatieve en positieve manier met tekst en muziek bezig zijn.” Te Braak legt met zijn bevindingen een goede basis wat betreft de voordelen, nadelen en de uiteindelijke uitwerking van een rapworkshop. Er wordt gesproken over de rapworkshop omdat binnen deze workshop alleen het element rappen wordt toegepast. Hij geeft een eigen interpretatie aan het feit wat volgens hem een goede workshop is. Kijkend naar andere literatuur dan is deze opmerking misplaatst omdat er simpelweg geen goede literatuur aanwezig is die aansluit op dit onderwerp. Nogmaals Bas te Braak legt een goede basis met zijn bevindingen maar dat neemt niet weg dat de informatie wat betreft hiphopworkshops nu compleet is want dat is zeker niet het geval. In de komende hoofdstukken word er verder geborduurd op de conclusies van Bas te Braak. 22

Esther Derksen en Dave Vanderheijden, Kunst & Cultuur tegenover de maatschappij?, p. 20, 2004 23 Bas te Braak, Rapworkshops met een positieve insteek, p. 4-13, 2005 34

De nadelen die hij aangeeft komen minder overeen met de visie die dit onderzoek oplevert. Hiphop is immers meer dan een muziekstroming en deze cultuur is op een bepaalde manier vrijwel altijd aansprekend voor jongeren. Hierin is wel een zeer belangrijke rol weggelegd voor de workshopdocent waar in hoofdstuk 5 (5.3) verder op in wordt gegaan. Een ander nadeel is het feit dat een workshop qua tijd aan de korte kant is en dat er dan teveel informatie moet worden overgebracht in een te kort tijdbestek. De workshops zijn er in vele soorten en maten zo zijn er ook trajecten van tien weken waarin er één keer per week een workshop plaatsvindt. Net als bij het eerste nadeel spelen de aanwezige competenties van de workshopdocent hierin ook een belangrijke rol. Een van de belangrijkste competenties van een workshopdocent is ongetwijfeld het improvisatie vermogen. Als deze competentie in hoge mate aanwezig is dan kan de workshopdocent snel inspelen op onverwachte veranderingen maar zou hij ook in staat moeten zijn een workshop te kunnen geven in één uur of een traject van enkele weken. De tijd van een workshop verschilt dus per workshop en mag dus eigenlijk niet worden aangevoerd als nadeel. Ten slotte laat deze scriptie net als de vorige twee zien dat er een verkeerd beeld bestaat omtrent de hiphop cultuur. Het punt is dat dit verkeerde beeld wordt overgenomen door de jongeren die in veel gevallen zelf niet opzoek gaan naar achtergrond info maar het liefst vanuit hun luie stoel via de media worden bediend. De informatie vanuit de media is eenzijdig dus niet correct. Het is dus zaak zoals deze scripties terecht opmerken dat de beeldvorming van hiphop drastisch veranderd moet worden zodat de jongeren een goed idee krijgen wat ze kunnen met hiphop. Hier is wederom een belangrijke rol weggelegd voor de workshopdocent die met deze jongeren werkt en een realistisch beeld kan schetsen van wat hiphop nu echt is.

3.3.1 Kortom De schrijvers van de bovenstaande scripties zijn overtuigd van de kracht die hiphop als middel in de maatschappij heeft. Een constatering die ook voor deze scriptie schrijvers buiten kijf staat is dat het beeld rondom hiphop verre van realistisch is. Vanuit deze gedachte zijn de drie verschillende scripties ook waarschijnlijk geschreven. Hiphop als uitgangspunt is een goed middel voor maatschappelijke doeleinden, maar de persoonlijke invalshoek verschilt per persoon. Marc Tjin strijdt voor een hiphophuis in Den Haag waar alle elementen een eigen plek moeten krijgen en op die wijze een brug wil slaan tussen kunst en de doelgroep. Dit hiphophuis zou ook een belangrijke bijdrage kunnen leveren om het probleem hangjongeren aan te pakken. Renuka Chinkoe spreekt zich vooral heel erg uit over dat hiphop binnen het werkveld veelvuldig wordt ingezet maar dat de erkenning vanuit de kunstwereld nog steeds ontbreekt terwijl zij ook profiteren van de hiphopcultuur die ze veel jongeren oplevert qua participatie. Bas te Braak heeft tenslotte als doel het ontwikkelen van een goede rapworkshop waarbij de beeldvorming van hiphop een belangrijk onderwerp van gesprek wordt. De doelgroep krijgt op haar beurt een realistisch beeld van de hiphop cultuur en de vele mogelijkheden die daarbij gepaard gaan.

De drie scripties zijn behandeld om mede aan te geven dat de schrijvers dezelfde beginsituatie als uitgangspunt nemen en dat alle scripties waarbij hiphop centraal staat samen een groot geheel vormen en dat de meeste schrijvers hetzelfde doel nastreven, namelijk een goed beeld weergeven van de hiphop cultuur en de vele mogelijkheden die daaraan gekoppeld zijn. Alle documentatie bij elkaar kan dienen als een soort hiphop handleiding zodat hiphop optimaal benut en ingezet kan worden voor onder andere maatschappelijke kwesties. Feit is wel dat hiphop nog steeds groeit en het einde van deze cultuur is nog zeker niet in zicht, hetzelfde geldt voor de maatschappij die ook altijd in beweging is. Ieder stuk literatuur belicht weer een stukje van het grotere geheel en de literatuur zal alleen maar toenemen omdat steeds meer mensen het nut van hiphop gaan inzien.

3.4 Conclusie Wat zegt de informatie in hoofdstuk 3 nu eigenlijk over de staat van hiphop als middel binnen het werkveld? De boeken, artikelen en het internet laten zien dat hoogstwaarschijnlijk de eerste hiphop workshop begin jaren â&#x20AC;&#x2122;80 plaatsvond. Het breakdancen was in deze periode heel populair en de dansscholen en jongerencentra gebruikten deze dans als lokmiddel om hun gewenste doelgroep jongeren binnen te krijgen. Nu een dertigtal jaren verder lijkt er in die zin weinig veranderd. Hiphop wordt als HET middel gepresenteerd om de interesse van de jongeren te wekken. Dit hoofdstuk biedt verschillende kijken op hiphop door mensen met verschillende achtergronden waarbij een aantal termen echt blijven hangen: eigen identiteit, laagdrempeligheid, zelfeducatie, belevingswereld, respect en participatie. Deze termen passeren niet voor de eerste keer, het gaat hier namelijk om de behoeftes en uitgangspunten van de doelgroep: kwetsbare jongeren die in hoofdstuk 1 werden besproken. Hiphop als methodiek zijnde heeft de nodige ontwikkelingen doorgemaakt waarbij de hiphop workshop de basis vormt. Deze workshop is sinds eind jaren â&#x20AC;&#x2122;90 niet meer weg te denken uit het werkveld. Deze ontwikkelingen zijn niet altijd even helder te volgen omdat de documentatie wat betreft dit onderwerp af en toe te wensen over laat. Tegenover de onvolledige documentatie staan gelukkig succesvolle projecten die de ontwikkeling en de professionalisering wel weergeven. Rapclass en Kunst Onder Andere (KOA) zijn daar twee goede voorbeelden van. Rapclass leidt toekomstige hiphopdocenten op omdat het niveau van de bestaande docenten van een zeer laag niveau is. In hoofdstuk 4 komt de Rapclass nog aan bod omdat dit project gezien kan worden als een serieuze poging om het niveau van de gemiddelde hiphopdocent te verbeteren en zo ook de hiphopworkshop verder te professionalisering. Kunst Onder Andere (KOA) startte een nieuw project onder de naam: De Kweekvijver. Dit initiatief is het beste te omschrijven als een opleidings en coachingtraject waarin jonge talenten van de straat zonder kunstvakopleiding opgeleid worden tot peergroupleiders of community artists. Het ontwikkelen van de verschillende competenties worden gezien als een must voordat men bijvoorbeeld een hiphopworkshop gaat geven. De professionalisering van hiphopworkshops is in volle gang en dat is ook broodnodig, want de vraag naar hiphopdocenten neemt mede door CKV nog enorm toe terwijl er nog steeds teveel matige workshopdocenten les geven.

Eerder verschenen scripties waar er voor hiphop als onderwerp werd gekozen geven aan dat de schrijvers eigenlijk veelal hetzelfde doel hebben: het beeld van de hiphop cultuur in positieve zin veranderen en de vele mogelijkheden die je met hiphop in handen hebt concreet maken. De uitgangspunten verschillen per scriptie, waar de één een haalbaarheidsonderzoek doet naar een hiphophuis in Den Haag staat de ander stil bij het ontbreken van erkenning vanuit de kunstwereld ten opzichte van hiphop. Tot slot, de professionalisering van de hiphopworkshop is in volle gang en het zal een kwestie van tijd zijn voordat hiphop de erkenning krijgt die het verdient. Hiphop wordt in alle lagen van het werkveld ingezet (van theater tot scholen) maar wordt nog steeds niet erkent als volwaardige kunst door bijvoorbeeld de Raad van Cultuur (adviesorgaan voor de overheid op het gebied van Cultuur). De commerciële rapmuziek wordt in veel gevallen vergeleken met popmuziek terwijl dit jaren geleden nog ondenkbaar was dat rapmuziek überhaupt deze status zou bereiken. De populariteit bij jongeren neemt nog steeds veelvuldig toe wat betekent dat hiphop nog steeds een heel belangrijk middel blijft om de participatie tot stand te brengen en deze te vergroten.

Hoofdstuk 4: Meningen uit de praktijk Hoofdstuk 4 bekijkt de hiphopworkshop vanuit verschillende invalshoeken zoals beginnende workshopdocenten, de deelnemers, eigen observaties en visies van de experts op dit gebied. Een concrete methodiek uit de praktijk Rapclass besteed aandacht aan het opleiden van workshopdocenten. 4.1 laat verschillende workshopdocenten docenten aan het woord om hun doelstellingen en uitgangspunten in kaart te brengen. 4.2 borduurt verder op deze gesprekken alleen wordt er nu gekeken naar de concrete invulling van de workshops. 4.3 legt de bevindingen van de workshopdocenten naast de eigen observaties. In paragraaf 4.4 geven de deelnemers van verschillende hiphopworkshops hun mening. 4.5 komt de methodiek Rapclass ter sprake. Vanuit de verschillende hiphop elementen komt er in paragraaf 4.6 per element een expert aan het woord. Ten slotte wordt hoofdstuk 4 afgesloten met een conclusie. Dit hoofdstuk moet duidelijke inzichten gaan verschaffen in de praktijk waar de hiphopworkshops dagelijks plaatsvinden.

4.1 Hiphopdocenten aan het woord De vraag naar hiphopdocenten is nog steeds enorm en de vraag lijkt nog steeds toe te nemen. Dat deze vraag nog steeds toeneemt komt mede door CKV op middelbare scholen waar hiphop een populaire invulling is geworden. In hoofdstuk 3 wordt er geconcludeerd het dat de professionalisering van hiphopworkshops in volle gang is. In deze paragraaf komen twaalf verschillende hiphopdocenten aan het woord waarbij zij hun visie op de workshops kenbaar maken. De uitgangspunten bij de gesprekken zijn: • Een beeld krijgen van de doelstellingen die de hiphopdocent voor ogen heeft • Weergeven wat een hiphopworkshop oplevert voor de deelnemer Om de bovenstaande uitgangspunten te realiseren worden de gesprekken met de verschillende hiphopdocenten in de vorm van een samenvatting weergegeven. De complete uitspraken en gesprekken zijn na te lezen in bijlage 1. De gesprekken zijn gevoerd vanuit de volgende vijf vragen: • Hoe ziet een workshop er van jou concreet uit ? • Wat wil je met de workshop bereiken ? • Wanneer is een workshop geslaagd ? • Hoe meet je de resultaten ? • Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop ?

Thitiphol Kangkorn (TT) is een breakdancer uit Rotterdam die al 5 jaar workshops geeft. Hij vindt het vooral belangrijk dat de deelnemer de workshop als nuttig heeft ervaren. Het is leuk maar minder relevant wanneer de deelnemers bepaalde moves (bewegingen) onder de knie hebben, het hebben van plezier staat hoog in het vaandel. De invulling van een workshop heeft TT voor ogen maar hij past deze ter plekke altijd aan bij het zien van de doelgroep. Geen enkele doelgroep is exact hetzelfde en hij is ook van mening dat het improvisatie vermogen van een docent erg belangrijk is. Het hangt voor TT van de volgende factoren af of de workshop word aanpast: -leeftijd -concentratievermogen -motivatie -lichamelijke conditie -duur van de workshop -locatie waar de workshop plaatsvindt Bij het werken met kwetsbare jongeren ziet TT zichzelf naast docent zijnde ook als iemand met een belangrijke voorbeeldfunctie. Hij laat deze groep jongeren zien dat je met breakdance dingen kan bereiken en dat het je toekomstperspectief positief kan beïnvloeden. Concreet zorgt de deelname aan een breakdance workshop volgens TT voor het volgende: • Door hard te trainen of te werken kun je iets bereiken • Je raakt gemotiveerd om verder te gaan met breakdancen • Het dansen op muziek ontwikkelt het gevoel voor ritme

Danny Stolker (Kas) is een artiest uit Rotterdam die van vele markten thuis is. Hij verzorgt sinds kort workshops op het gebied van rap, graffiti en audio visueel. De belangrijkste doelstellingen voor Kas zijn het informeren van de doelgroep met hiphopfeiten zodat zij een goed beeld krijgen van hiphop en in brede zin het ‘technische’ gedeelte bijvoorbeeld het proces dat vooraf gaat bij het schrijven van teksten. Kas oppert het idee dat een begeleider binnen hiphop handig is als de deelnemer echt goed wil worden in een van de verschillende elementen. De hiphopworkshops spelen hierin ook een rol omdat die de creativiteit bevorderen van de doelgroep. Het is wel een pre dat de docent ‘goed’ is in zijn vak zodat de deelnemers ook wat willen aannemen. Kas meet de resultaten van de workshops voornamelijk door het observeren van de doelgroep. Als de deelnemers zich hebben vermaakt en de workshop hebben ervaren als een nuttige invulling van hun vrije tijd wordt dit succesvol ervaren door hem en de opdracht gever.

Tyrone van der Meer is werkzaam voor Hal 4 (theater) in Rotterdam en hij is verantwoordelijk voor tientallen hiphop evenementen en workshops. De workshop moet de intentie hebben de hiphopcultuur te introduceren en stil te staan bij de verschillende elementen die daarbij komen kijken. Een workshop is succesvol te noemen als de deelnemers genoeg handvaten hebben meegekregen van de docent om in hun eigen tijd iets hiphop op te pakken waar de workshop gestopt is. Het kost jaren voordat een van de hiphopelementen (dj’en, rappen, breakdancen en graffiti) geperfectioneerd wordt door de deelnemers. De workshopdocent moet hiphop aanbieden en behandelen in de vorm van een introductie. Het overbrengen dat hiphop een brede cultuur is waar je veel tijd in moet stoppen om progressie te boeken is minstens zo belangrijk. 39

Rudy van Leeuwen (Rude D) is een rapper uit Leidschendam die sinds kort in de Schilderswijk te Den Haag hiphopworkshops geeft aan kwetsbare jongeren. Iedere maandag kunnen deze jongeren aan de slag met hiphop onder een toeziend oog van Rude D. Hij is van mening dat je als hiphopper (liefhebber van hiphop) een maatschappelijke functie hebt. Als vrijwilliger geeft hij zogenaamde raplessen waar hij het doen van rap en het zijn van hiphop aan de kaak stelt. Het belangrijkste is om de jongeren in beweging te krijgen door middel van hiphop. In plaats van dat de deelnemer bijvoorbeeld zijn tijd doorbrengt achter de pc, is het actief krijgen van de jongeren door het inzetten van hiphop als activiteit het uitgangspunt. De deelnemers ontdekken op die manier de mogelijkheden binnen hiphop.

Achmed Boukiour (RAUF) studeert CMV in Nijmegen en geeft sinds kort hiphop workshops in het brede school traject. Als workshopdocent zijnde streeft hij de volgende doelen na: • • • •

De deelnemers hebben aan het eind van de workshop een basisinzicht over hiphop en rap (waar ze zelf op voort kunnen bouwen mochten ze dat willen). De deelnemers zijn aan het eind van de workshop in staat tot het schrijven van een rap. De deelnemers zijn aan het eind van de workshop in staat om zich te uiten door middel van rap. De deelnemers hebben met plezier deelgenomen en zijn geënthousiasmeerd over rap.

Binnen deze workshop worden verschillende tools (handvaten) aan de doelgroep gegeven zodat zij zelf verder kunnen gaan met hiphop als men dat wil. Het ideale plaatje wordt bereikt als alle deelnemers de vier bovenstaande doelstellingen hebben bereikt. De realiteit is echter dat er per deelnemer wordt bekeken wat diegene bereikt heeft. Rauf geeft toe dat het meten hiervan beperkt wordt omdat er in zijn workshop eigenlijk alleen getoetst kan worden op één onderdeel; presenteren van de rap.

Glenn de Randamie (Typhoon) is winnaar van de muziekcompetitie de Grote Prijs Van Nederland 2004. Daarnaast geeft hij geruime tijd les volgens de Rapclass werkwijze. Typhoon wil de doelgroep laten zien op welke manieren je creativiteit kan uiten. Hij hamert hierbij op de deelnemers dat zij niet bij voorbaat moeten zeggen dat ze iets niet kunnen. De workshop wordt laagdrempeliger doordat Typhoon het zelfvertrouwen van de deelnemers stimuleert. Het overbrengen richting de doelgroep wat je met hiphop kan, de creativiteit vormgeven en een reëel beeld schetsen van hiphop zijn de drie pijlers. Het meten vindt puur gevoelsmatig plaats en hij staat daar niet nadrukkelijk bij stil.

Rinze Kluft (Dj PWB) is lid van de dj formatie SL Troopers die de nadruk leggen op turntablism (de dj apparatuur gebruiken als een muziekinstrument). Daarnaast geeft hij regelmatig djworkshops. De doelstellingen zijn het turntablism bekend maken bij de doelgroep en het dj’en te benaderen als een muziekinstrument De workshop is geslaagd als er bij de geïnteresseerden progressie wordt geboekt. Dit is te zien als deelnemers in het begin van de workshop weinig tot niets kunnen en weten, maar naar huis gaan met theorie (tips, trucs en feiten) en praktijk. De eigen bevindingen krijgen steun van de reacties die de deelnemers geven. Op 40

basis daarvan wordt er bepaald of de workshop geslaagd is. De persoonlijke creativiteit stimuleren en deze te uiten staan ook bij deze workshop centraal. Dj PWB legt wel extra de nadruk op het feit dat het belangrijker is of je er zelf tevreden over bent dan dat het grote publiek dat vindt. Tevens is de aanwezigheid van een informatieve factor duidelijk aanwezig. Fabian Dech is rapper van de Haarlemse hiphopformaties Nicotine en Gotcha! Daarmee is hij al jarenlang actief in de hiphopscene. Hij is ook verantwoordelijk voor tientallen hiphopworkshops. De werkwijze van Fabian Dech richt zich meer op het informatieve gedeelte dan het resultaatgerichte. In zijn workshop staat het maken van beats centraal. De workshop wordt als succesvol ervaren als er voldoende interesse aanwezig is en het aantal positieve reacties vanuit de doelgroep meetbaar zijn. Martijn de Boer (Dj Donor) is afkomstig uit Hoofddorp en geeft al geruime tijd workshops. Hij streeft naar de volgende vaardigheden die als uitgangspunten dienen voor de workshop: • • • • • •

Mixen met twee dezelfde instrumentale hiphopplaten. Mixen met twee verschillende instrumentale hiphopplaten. Mixen met twee niet-instrumentale hiphopplaten. Ritmisch bewegen van de hand op een plaat. Ritmisch bewegen van de fader (schuif op de dj apparatuur waarmee je het niveau van de muziek regelt) Zelfstandig een sample (muziekfragment) ritmisch op een hiphopbeat scratchen (grammofoonplaat snel en ritmisch onder de naald heen en weer bewegen).

De workshops die gegeven worden door Donor kunnen op een duidelijke manier gemeten worden. Door middel van zes opgestelde leerdoelen wordt de workshop succesvol beschouwd als de deelnemers minimaal drie leerdoelen hebben behaald. Daar komt bij dat hij de doelgroep aan het einde van de workshop betrekt bij de evaluatie. De uitkomsten afkomstig uit de evaluatie zal naast een overzicht van de behaalde leerdoelen meespelen in de conclusie die weergeeft of de workshop als succesvol kan worden beschouwd. Kevin U. de Randamie (Blaxtar) is verantwoordelijk voor het opleiden van toekomstige workshopdocenten die werken volgens de Rapclass methode. Blaxtar beschikt over veel praktijkervaring als workshopdocent en rapper. Het gevoel en de aanwezige ervaring als rapdocent zorgen ervoor dat het meten van resultaat voornamelijk gevoelsmatig plaatsvindt. De theoretische en praktijkgerichte ervaring die hij bezit, vervult een belangrijke rol binnen de workshops die Blaxtar geeft. Hij wil overbrengen dat hiphop vele vormen kent en dat het niet onder één specifieke noemer valt. De doelgroep in contact brengen met hiphop kan gezien worden als zijn belangrijkste doelstelling. Coen Grooten (Are MC) is een rapper die al sinds begin jaren tachtig actief is in de groep Dope Posse. Hij geeft workshops vanuit de Rapclass methodiek. Are MC staat stil bij de geschiedenis van hiphop en het uiteindelijke resultaat binnen de workshop is de presentatie van een zelfgeschreven nummer. Het belangrijkste doel is dat iedereen een tekst schrijft en deze presenteert. Er wordt gelet op een aantal onderdelen zoals het rappen in de maat, inhoud van de rap en de verstaanbaarheid van de deelnemer. Dit zijn belangrijke criteria voor de deelnemers als men verder wil met rappen en daar geeft Are MC feedback op.

Uiteindelijk levert een workshop volgens de docent het volgende op: - een onderlinge samenwerking met deelnemer - de algemene hiphopkennis neem toe - de deelnemer is in staat zichzelf te presenteren Frank van der Steen (Ki) is een rapper van de Haagse hiphopformaties 3e Kamer en NuClear Family, sinds kort geeft hij rapworkshops. Hiphop is volgens Ki de manier om probleem jongeren en in dit geval kwetsbare jongeren te bereiken. Hij wil de deelnemers laten beseffen dat hiphop een creatieve manier is om jezelf te uiten. Het succes van een workshop hangt samen met het krijgen van respect vanuit de doelgroep. Basisprincipes worden aangeleerd zodat de deelnemers na de workshop zelf een tekst kunnen schrijven en deze ook kunnen rappen. Nogmaals de bovenstaande bevindingen zijn korte conclusies van gevoerde gesprekken of uitspraken. De volledige gesprekken of uitspraken zijn in bijlage 1 na te lezen.

4.1.1 Overzicht Om de informatie die afkomstig is uit de bovenstaande interviews te ordenen volgt er een kort overzicht waarin deze informatie wordt verdeeld in de volgende twee uitgangspunten: een beeld krijgen van de doelstellingen die de hiphopdocent voor ogen heeft weergeven wat een hiphopworkshop oplevert voor de deelnemer

Doelstellingen van de workshopdocenten De deelnemer moet de workshop als nuttig en plezierig ervaren. Het informeren van de doelgroep met hiphopfeiten zodat zij een goed beeld krijgen van hiphop en in brede zin het â&#x20AC;&#x2DC;technischeâ&#x20AC;&#x2122; gedeelte. Bijvoorbeeld het proces dat vooraf gaat bij het schrijven van teksten. Creativiteit van de deelnemers bevorderen in de breedste zin van het woord. De workshop moet de intentie hebben de hiphopcultuur te introduceren en stil te staan bij de verschillende elementen die daarbij komen kijken. Op die manier zal er een goed beeld van de hiphop cultuur worden weergegeven. Iedere deelnemer een tekst laten schrijven en deze presenteren.

Wat levert deelname aan een hiphopworkshop voor de deelnemer op? Doorzettingsvermogen wordt gestimuleerd Motivatie om creatief bezig te zijn

Vergroot de wil om te samenwerken Jezelf presenteren

Op welke wijze wordt een workshop gemeten? Observaties waarbij er wordt gekeken of er progressie is geboekt door de deelnemers Een evaluatie met de deelnemers Puur gevoelsmatig Er wordt gekeken of de vooraf opgestelde doelen behaald zijn

4.2 Invulling van de hiphopworkshop De vorige paragraaf (4.1) liet zien wat volgens de ge誰nterviewden de doelstellingen en uitgangspunten zijn van de gegeven hiphopworkshops. De vraag in deze paragraaf is op welke manier en eigenlijk met welke methodieken de uitgangspunten en doelstellingen tot uitvoering worden gebracht. Gesprekken die in de vorige paragraaf als vertrekpunt dienden zullen wederom worden gebruikt. In dit kader zal er worden gekeken naar de wijze waarop de docenten te werk gaan binnen de hiphop workshops. Het doel hiervan is om te bekijken of de gebruikte methodieken overeen komen met de behoeftes van de doelgroep. De gesprekken die hebben plaatsgevonden met de verschillende workshopdocenten kunnen achteraf globaal worden ingedeeld in twee soorten workshops: De workshop met een duidelijke indeling De workshop waarbij alles draait om improvisatie

Docenten die al enige jaren workshops geven maken in de meeste gevallen gebruik van een stramien die voor een duidelijke leidraad zorgt. Mocht de docent in onverwachte situaties terecht komen dan kan diegene altijd terugvallen op het vooraf bedachte stramien die de planning van een workshop weergeeft. De meerderheid van de workshopdocenten heeft geen duidelijke invulling van een workshop op papier. De planning van een workshop kan natuurlijk ook in het hoofd zitten opgeslagen maar ook dit blijkt in veel gevallen niet zo te zijn. Veel workshopdocenten met weinig tot geen ervaring laten de workshop op zich afkomen en door middel van improvisatie wordt de invulling bepaald. Factoren die kunnen vragen om improvisatie hebben te maken met de omgeving waar de workshop plaatsvindt, een workshop in een drukke aula vergt een andere aanpak dan een workshop die op straat wordt gegeven. De belangrijkste factor is de doelgroep die aan de workshop deelneemt. De vraag om improvisatie kan zich bijvoorbeeld aandienen als het motivatie en concentratievermogen van de deelnemers daar om vraagt. Geen mens of in dit geval deelnemer is hetzelfde en dat vraagt om een deel improvisatie binnen de workshop. Immers iedereen is anders en iedereen heeft andere problemen wat

ook inhoudt dat de problemen of situaties waar de workshopdocent tegenaan loopt vaak niet in te calculeren zijn. Als een workshop volgens een leidraad wordt gegeven en de docent moet improviseren, omdat een bepaalde oefening te moeilijk blijkt. De workshopdocent wordt geacht hierop te anticiperen en daarna de draad opnieuw op te pakken zodat de workshop op de geplande manier kan worden afgesloten. Als de workshop in zijn totaliteit uitgaat van improvisatie dan zal de betreffende docent van een zodanig hoog niveau moeten zijn wil hij tot een goed resultaat komen. De workshopdocent kan doelen nastreven ook al zijn deze doelstellingen niet verwerkt in een duidelijke aanpak. Het punt is alleen dat als er sprake is van het continu improviseren dat hoe dan ook de uiteindelijke doelen uit het oog zullen worden verloren. Daar komt bij dat het continu improviseren ongelofelijk veel concentratie en energie vraagt van de docent. Er zullen gerust docenten zijn die deze aanpak meester zijn en hier successen mee boeken maar die zijn op een hand te tellen. De zogenaamde ‘improvisatie workshop’ waarbij de docent uitgaat van zijn improvisatievermogen is moeilijk in kaart te brengen. Reden hiervan is het feit dat de werkwijze niet vast staat en iedere keer verschilt. Enkele voorbeelden van hiphopworkshops die wel een duidelijke indeling hebben worden behandeld waarbij er wordt gekeken vanuit agogisch oogpunt.

4.3 Agogisch uitgangspunt De schrijver Gerard Donkers spreekt in zijn boek ‘veranderkundige modellen’ over drie basisstrategieën bij het agogisch handelen24. Een van deze strategieën is het persoonsgericht model dat het meest dicht in de buurt komt qua visie wat betreft de hiphopworkshop. Uitgangspunten die voor de hiphopworkshop gelden worden tevens genoemd in deze strategie: “Een uitgangspunt van deze benadering is het geloof in de capaciteit van mensen om in vrijheid hun eigen keuzes te maken en betekenissen en waarden toe te kennen aan zichzelf en de wereld om hen heen. Het gaat hierbij om participatieve zelfontwikkeling in gesprek of dialoog met anderen construeren mensen hun eigen verhaal.” Belangrijke punten die voor de doelgroep kwetsbare jongeren van belang zijn kunnen worden vertaald worden naar: Het maken van zelfstandige keuzes Respect Zelfvertrouwen Zelfontwikkeling Participatie Ervan uitgaand dat dit persoonsgericht model binnen de agogiek een belangrijk startpunt is bij het inzetten van hiphopworkshops. Dit betekent dat deze workshops de bovenstaande punten (het maken van zelfstandige keuzes, respect, zelfvertrouwen, zelfontwikkeling en participatie) moeten bevatten om een positieve verandering bij de doelgroep te bewerkstelligen. In hoeverre deze agogische uitgangspunten daadwerkelijk worden toegepast in de praktijk zal in de volgende paragraaf (4.3) te lezen zijn. Er is bewust gekozen om de zelf opgedane observaties te meten met de bevindingen van Gerard 24

Gerard Donkers, Veranderkundige modellen, p. 74, 2001

Donkers. Het is ook een optie om de werkwijzen van geïnterviewden workshopdocenten als uitgangspunt te nemen maar de eigen observaties bieden meer relevante informatie dan de geschetste werkwijzen die wel te vinden zijn in bijlage 1.

4.4 Hiphopworkshops in de praktijk Om zoveel mogelijk de praktijk in te duiken zijn er in totaal tien hiphopworkshops bezocht om een zo’n goed mogelijk beeld te geven. In hoofdstuk 1 werd duidelijk dat hiphop bestaat uit de vier klassieke elementen (dj’en, rappen, breakdance en graffiti) en vanuit dat oogpunt zijn de hiphopworkshops bezocht. Kort gezegd komt het er op neer dat de tien hiphopworkshops alle vier de klassieke elementen zal behandelen. De doelgroep bestond in alle gevallen uit ‘jongeren’ waarbij het de ene keer leerlingen betrof van een middelbare school en de andere keer slechthorende en moeilijk lerende leerlingen van een VSO school. De uitgekozen hiphopworkshops worden vanuit verschillende onderdelen bekeken: situatie (onder welke omstandigheden vindt de hiphopworkshop plaats?) indeling workshop (hoe ziet de hiphopworkshop er concreet uit?) observatie (welke werkwijze past de workshopdocent toe en hoe reageren de deelnemers hierop?) conclusie (wat is de uitkomst als de situatie, indeling workshop en de observatie bij elkaar worden opgeteld?) Iedere workshop word nu kort behandeld vanuit de conclusies die per hiphopworkshop zijn getrokken. Ter verduidelijking zijn er ook opvallende constateringen te lezen naast de eerder genoemde conclusies. Doel hierbij is om een overzicht te creëren waarbij de positieve en negatieve punten worden belicht, dit zal tevens de afsluiting vormen van de paragraaf. Mede vanuit dit overzicht volgt er een uiteindelijke ‘blauwdruk’ van een goede workshop De compleet uitgeschreven hiphopworkshops zijn te vinden in bijlage 2.

Breakdance workshop Docent: Terence van Hutten De volgende conclusie is afkomstig van twee breakdance workshops die deel uitmaken van een cursus die gevolgd kan worden in het CKC te Zoetermeer. De eerste workshop die wordt besproken was gericht op een doelgroep die bestond uit beginners en de tweede workshop was voor de doelgroep die beschouwd kunnen worden als gevorderd. “De workshop bij de gevorderde groep verschilt aanzienlijk met die van de beginners. Bij de eerste groep deelnemers (beginners) is er iets meer vrijheid en is de docent iets minder streng. In de meeste gevallen zitten de deelnemers van de gevorderde groep in een oudere leeftijdscategorie wat zorgt voor een hoger verwachtingspatroon. De beginners groep hield zich vooral bezig met oefeningen die betrekking hadden op de verschillende danspasjes terwijl er bij de gevorderde groep de nadruk lag op kracht en lenigheid. De twee

verschillende groepen zitten op een ander niveau en het is dan ook logisch om te stellen dat dit de reden is voor het verschil in oefeningen.” (Bijlage 2, p.95) “Tussen de twee groepen zijn er lettend op het gedrag geen opvallende zaken te constateren er is erg veel respect voor elkaar, iedereen helpt elkaar als het even niet lukt kortom iedereen is gelijk tijdens de workshops.” (Bijlage 2, p.95) “Ik kan duidelijk stellen dat de workshop goed in elkaar zit: -er is een duidelijke structuur aanwezig -veel respect voor elkaar -de jongeren zijn enthousiast -de docent heeft duidelijke doelstellingen voor ogen -op het gebied van aanpak wordt het niveau in de gaten gehouden -er wordt ruimte gegeven om je eigen creativiteit toe te voegen -indien nodig is er persoonlijke begeleiding” (Bijlage 2, p.95) De workshopdocent beschikt als workshopdocent en als breakdancer over de nodige ervaring en dat zie je duidelijk in zijn workshops terug. Hij kan makkelijk anticiperen op niveau verschillen binnen de doelgroepen en er heerst veel duidelijkheid. Terence van Hulten heeft oog voor originaliteit en persoonlijke ontwikkeling en daar legt hij ook de nadruk op. Als hij ziet dat er een deelnemer moeite heeft om een bepaalde oefening te doen dan zet hij de rest van doelgroep aan het werk zodat hij aandacht kan schenken aan de individu die dat nodig heeft. Naast de geplande oefeningen worden er kansen geboden om je eigen creativiteit kwijt te kunnen. Dat is ook goed want originaliteit en creativiteit zijn onlosmakelijk met het breakdancen en de hiphopcultuur verbonden. De visie van de workshopdocent is helder en hij kan deze goed overbrengen op de doelgroep. De drie bovenstaande conclusies laten de pluspunten zien waarom deze breakdance workshop beschouwt moet worden als goed.

Graffiti workshop Docent: ZEDZ Deze graffiti workshop maakt deel uit van een reeks die tien weken duurt. Dit traject vindt plaats in een nieuw productiehuis te Amsterdam genaamd Nowhere. Het productiehuis richt zich op alle soorten jongeren en biedt tientallen soorten workshops aan waaronder graffiti. De workshop die hier onder de loep wordt genomen was de eerste les van de tien die er in totaal zouden volgen. “Twee deelnemers hebben eigen werk meegenomen die ze graag willen laten zien aan Zedz en de andere deelnemers. Zedz geeft feedback op het werk en direct ontstaan er interessante gesprekken tussen deelnemer en docent over de aanpak en problemen waar de deelnemer tegenaan loopt.” (Bijlage 2, p.97) “Zedz houdt van een persoonlijke aanpak tijdens zijn workshop waarbij de deelnemers ook zeker inspraak hebben wat betreft invulling van de workshop. Iedere deelnemer krijgt persoonlijke aandacht zodat er specifieke vragen of problemen in kaart kunnen worden gebracht. Bij deze workshop is er duidelijk sprake van niveau verschillen tussen de ene en

de andere deelnemer. Een persoonlijke aanpak is dan eigenlijk ook een vereiste zodat iedereen op zijn eigen tempo en werkwijze progressie kan boeken.” (Bijlage 2, p.97) Zedz kan gezien worden als een van de pioniers binnen de graffitiscene in Nederland. Hij heeft nog niet heel veel ervaring in het geven van graffitiworkshops en de vraag is dan ook of Zedz de juiste persoon is om een workshop te geven. Wat betreft de werkwijze hanteert hij een zeer vrije aanpak waarbij de behoefte van de deelnemer centraal staat. Als een deelnemer aangeeft dat hij een andere kant op wil dan de workshopdocent dan is die mogelijkheid er. Het is zo dat er volgens Zedz geen juiste goede techniek bestaat die andere technieken en methodieken overbodig maakt. Hij geeft wel aan wat volgens hem de beste stappen zijn die gezet moeten worden maar als de deelnemer denkt dat het voor hem makkelijker of beter is anders stappen te zetten dan is diegene daar vrij in. De deelnemers worden continu betrokken binnen de workshop. Het vragen om een mening van de deelnemers is een manieren die gebruikt wordt om de betrokkenheid te vergroten. of het Een groot voordeel voor Zedz is dat de doelgroep slechts uit vijf deelnemers bestaat wat veel perspectief biedt voor de persoonlijke en vraaggerichte methode die de workshopdocent hanteert. Het wordt moeilijk als Zedz deze methode zou moeten toepassen tegenover een doelgroep van vijfentwintig deelnemers maar met een kleine doelgroep waar hij nu mee werkt is het effectief. Zedz gaat niet uit van een vaste methodiek want hij laat aan de deelnemers over hoe de workshop ingevuld gaat worden. Er staat maar een ding vast en dat is het einddoel: het zetten van een piece (volledig uitgewerkt kunstwerk van de schrijver). De belangrijkste factoren die ervoor zorgen dat de workshop soepel verloopt: -de grootte van de doelgroep -vrijheid die de deelnemers krijgen -betrokkenheid wordt gestimuleerd

Rapworkshop Docent: Gert-Jan Nabuurs (Nappie) In het kader van CKV (Culturele Kunstzinnige Vorming) vond er op de middelbare school Stedelijk College in Zoetermeer twee CKV dagen plaats. Op deze dagen konden leerlingen zich inschrijven voor talloze workshops. Op het gebied van hiphop was er een rapworkshop en een scratchworkshop. De workshops duurden twee dagen die werden afgesloten in de vorm van een presentatie waar de twee hiphopelementen werden gecombineerd. “Het was opvallend te noemen dat deze workshop of liever gezegd Rapclass in een grote open aula plaatsvond. Gevolg hiervan was dat de rest van de school om de zoveel tijd langs de aula liep en dan nieuwsgierig bleef staan kijken. De leerlingen leken zich daar in eerste instantie niet aan te storen maar in een later stadium toen ze echt moesten presenteren werd dit wel als vervelend ervaren.” (Bijlage 2, p.99) “De aula zorgde voor nog een struikelblok want de afstand tussen docent en leerling was vrij groot. Bij het plaatsnemen van de leerlingen gingen zij zover mogelijk bij elkaar vandaan zitten en ook na het verzoek van de docent bleef de ruimte nog vrij groot.” (Bijlage 2, p.99) “Er werd veel vrijheid gegeven tijdens de Rapclass en dat het nadelig kon uitpakken bleek uit het voorbeeld dat er geen duidelijk regels waren wat betreft inhoud van de teksten. In 47

veel gevallen wisten de leerlingen zelf wel wat wel en niet kon maar een enkeling ging zichtbaar over de scheef door zich discriminerend uit te laten over joden.” (Bijlage 2, p.99) “Nappie maakt de workshop zo laagdrempelig mogelijk en door een duidelijke structuur (eerst theorie en dan praktijk) en simpele maar effectieve oefeningen wordt iedereen ook aangespoord om voor de klas te presenteren. Vooral de al eerder genoemde oefening waar de leerlingen onbewust rappen verlaagt de drempel zodanig dat niemand zichtbare moeite heeft om de zelfgeschreven tekst te rappen door een microfoon.” (Bijlage 2, p.99)

Deze rapworkshop laat zien dat de ruimte waar deze plaatsvindt van belang is. De ruimte in dit geval de aula van de betreffende school is niet afsluitbaar en te groot. Gevolg is dat er veel ruis is van o.a. langslopende mensen en de afstand tussen workshopdocent en deelnemer te groot is. De structuur is van begin tot eind glashelder – schrijven van een tekst en deze presenteren ondersteund door de nodige theorie - en dat veel vrijheid en het ontbreken van regels voor de deelnemer ook nadelig kan werken dat laat deze workshop zien. Tijdens het onderdeel waar er gerapt ging worden bleek namelijk dat een deelnemer zich discriminerend uitliet. Als er duidelijke afspraken waren gemaakt met de deelnemers wat wel en niet mag dan was dit waarschijnlijk niet gebeurd. De workshop heeft een duidelijke structuur en door de aanwezige ervaring van Nappie houdt hij moeiteloos de doelgroep op de rails als er iets dreigt mis te gaan. Naast het feit dat de ruimte niet ideaal te noemen is voor een workshop als dit, speelde de tijd ook een belangrijke rol. De rapworkshop zou namelijk maar liefst vier uur plaatsvinden terwijl een gemiddelde workshop zo’n 50 minuten in beslag neemt. De invulling van deze workshop kent te weinig stof om de doelgroep vier uur lang aandachtig te laten zijn, al is dat vrij moeilijk aangezien de spanningsboog niet overheen komt met de duur van deze workshop. Het vooruitzicht dat de dag erna nog eens vier uur lang een rapworkshop plaatsvond kwam de concentratie ook niet echt ten goede.

Scratch / djworkshop Docent: Patrick Couwenberg (Sir Sore) Naast de eerder besproken rapworkshop die in het kader van CKV plaatsvond op het Stedelijk College (middelbare school) in Zoetermeer. Vond er ook een scratchworkshop plaats. “De scratchworkshop werd wel in een gesloten ruimte gegeven dus dat kon geen reden zijn voor het rumoer. Naar mijn inziens werd het rumoer veroorzaakt door een aantal factoren: -de betreffende docent had moeite om controle te houden over de groep -een groepje van vier meiden zorgden voor veel ruis -de workshop leek te langdradig voor de leerlingen omdat er veel tijd werd gestoken in één oefening.” (Bijlage 2, p.101) “Het leren om te gaan met draaitafels en een mixer vergt heel veel oefening dus ook veel tijd. Alle deelnemers mogen om de beurt aan de gang met de apparatuur maar omdat er maar één iemand echt bezig is zitten de overige leerlingen niets te doen.” (Bijlage 2, p.101)

De aanpak van Sir Sore bij deze workshop is lastig in kaart te brengen. Het lijkt erop dat hij de deelnemers een basis dj’en wil meegegeven en laten zien dat het heel veel oefening vergt als je het dj’en wil beheersen. Hij heeft veel moeite met het in toom houden van de leerlingen ook al anticipeert hij hierop door stil te staan bij een andere vorm van hiphop: het beatboxen (nabootsen van allerlei geluiden met de mond). De factoren die worden genoemd als oorzaak van de rumoerige workshop kent nog een oorzaak. Er was te weinig apparatuur beschikbaar waardoor steeds maar één deelnemer echt ‘bezig’ was. In het begin kijken de overige deelnemers nog wel naar elkaar maar al vrij snel slaat de verveling toe wat de toename van het rumoer verklaart. De factoren die de workshop verre van ideaal maken zijn makkelijk te benoemen. Opvallend is wel dat de meiden die voor veel ruis zorgen tijdens de workshop, in een ingelast pauze aan de workshopdocent vragen of zij nog even mogen oefenen met de apparatuur dus de interesse is er blijkbaar wel. Niet iets dat je zou denken als je hun gedrag tijdens de workshop observeert. Rapworkshop Docent: Max Ohlenschlager (Maximus Prime) Net als de vorige twee besproken workshop wordt hier ook de rapworkshop ingezet tijdens de CKV dagen. De rapworkshop vindt plaats op het Grotius College (middelbare school) te Delft. Toch waren er enkele grote verschillen: -In de vorige situatie ging het om havo leerlingen en nu is de doelgroep vmbo leerlingen. -Tijdens de vorige twee voorbeelden konden de leerlingen zelf hun keuze maken uit de vele workshops. In dit geval worden de klassen ingedeeld door de leraren. -Waren er tijdens de vorige twee workshops geen leraren aanwezig. Tijdens de workshops die werden gegeven aan de vmbo leerlingen waren er af en toe wel leraren aanwezig. -De havo leerlingen kozen een workshop waarmee ze twee dagen aan de slag gingen, wat betekenden dat de betreffende workshopdocenten gedurende de workshops werkten met een en dezelfde groep. De vmbo leerlingen daarentegen volgden meerdere soorten workshops op een dag, dat inhield dat de workshopdocent Maximus Prime aan drie verschillende klassen een rapworkshop moest geven á 90 minuten. -De duur van de workshops verschillen heel erg. De havo scholieren volgden twee keer een workshop van vier uur. Met daarentegen de workshop voor vmbo leerlingen van 90 minuten. Een leuke bijkomstigheid is dat de eerste CKV dag voor de vmbo leerlingen een vervolg krijgt in het poppodium Speakers te Delft waar o.a. de workshopdocent Maximus Prime een nummer mee rapt. De deelnemende leerlingen kunnen dus hun ‘eigen’ workshopdocent in actie zien. “De workshopdocent legt de verschillende oefeningen uitgebreid uit en hij geeft precies aan hoeveel tijd de deelnemers daarvoor krijgen. Hij loopt de verschillende tafels na om te kijken hoe het gaat. Als hij constateert dat het bij bepaalde mensen niet lukt dan stelt hij in veel gevallen de ‘waarom’ vraag en dan worden ze alsnog op het goede spoor gezet.” (Bijlage 2, p.104) ”Docent Maximus vraagt gedurende de workshop verschillende keren feedback van de leerlingen om een goed idee te krijgen hoe de workshop verloopt. Zo stelt hij bijvoorbeeld de volgende vraag: wie vond deze opdracht moeilijk?.” (Bijlage 2, p.105) “Als de leerlingen aan het schrijven zijn over hun zelf gekozen onderwerp wordt er geconstateerd dat er racistische en discriminerende teksten tussen zitten. In eerste instantie 49

spreekt de workshopdocent de leerlingen daar persoonlijk op aan en later besluit hij daar een algemene mededeling van te maken.” (Bijlage 2, p.108) “Net als tijdens de vorige workshops geeft de workshopdocent meerdere malen aan dat hij aangesproken wil worden als Max of Maximus. Op die manier zet hij zichzelf dichter bij de doelgroep en zien de leerlingen hem niet als een docent die dagelijks voor de klas staat.” (Bijlage 2, p.108)

Maximus Prime hanteert een duidelijke en een methodiek waar hij nauwelijks vanaf wijkt (zie bijlage 2). De boven genoemde situaties laten de gedetailleerde werkwijze zien waar de workshopdocent niets aan het toeval wil over laten. Het sterkste punt van Maximus Prime is de persoonlijke benaderingswijze van de deelnemers. De deelnemers die extra aandacht nodig hebben krijgen die ook. De ‘drive’ van de workshopdocent om alle deelnemers te laten participeren vindt zijn weerslag op de doelgroep waardoor uiteindelijk ook iedereen zijn eigen ding doet. Een ander sterk punt is het juist inschatten van situaties waardoor er soms wel of geen mededelingen worden gedaan over wat wel en niet mag. Deze workshopvorm zoals Maximus Prime hem presenteert vormt een goede basis wat betreft rappen voor de doelgroep.

Rapworkshop Docent: Reggie Triep (Retlines) De Weerklank is speciaal onderwijs waar plaats is voor slechthorende leerlingen en leerlingen met spraak-/taalmoeilijkheden in de leeftijd van 12 tot 20 jaar. Het niveau van de leerlingen die de workshops gingen volgen is te vergelijken met het vmbo. De workshops zouden gegeven gaan worden aan twee groepen en vielen onder de culturele dagen waarbij de afsluiting een optreden was van Retlines (een Haagse rapper die ook de workshops zou gaan verzorgen). Als de leerlingen het leuk vonden konden ze ook mee rappen tijdens de afsluiting. “De workshopdocent geeft de leerlingen alle vrijheid van de wereld binnen deze workshop. Op een aantal momenten vraagt de workshopdocent aan de leerlingen wat ze willen gaan doen en hij maakt ook duidelijk dat alles mag maar niks moet. Als je niet wil schrijven dan schrijf je niet en als je niet wil rappen dan doe je dat niet. Vrij zijn de leerlingen ook bij het kiezen van een onderwerp en hun taalgebruik. De vrijheid zorgt er voor dat niet iedereen participeert binnen de workshop. Een aantal leerlingen schrijven niets op en als er uiteindelijk gerapt gaat worden is het aantal leerlingen die meedoen heel erg beperkt.” (Bijlage 2, p.110) Reggie Triep is wat betreft rappen al geruime tijd (tien jaar) actief maar als workshopdocent is dit niet het geval. Een echte rode draad ontbreekt duidelijk en dat is direct hetgeen dat ervoor zorgt dat slechts enkele deelnemers participeren. Het is op een aantal momenten totaal niet helder wat de deelnemers moeten doen en wat ze kunnen verwachten. Vrijheid is het sleutelwoord voor de workshopdocent die de deelnemers absoluut niets wil opleggen in geen enkel opzicht. Dit blijkt ook uit de bovenstaande situatie. De doelgroep bestaat uit deelnemers die veel aandacht vragen en de workshopdocent anticipeert hierin te weinig. Er zijn deelnemers die nog geen letter op papier hebben of die nog geen woord hebben gezegd.

Workshopdocent Reggie Triep ziet dit niet als een probleem omdat hij van mening is dat de deelnemers volkomen vrij zijn in hun doen en laten. Het is hoogst opmerkelijk te noemen dat de slotpresentatie waarbij de workshopdocent een optreden zou verzorgen, een compleet ander beeld laat zien. Een aantal deelnemers durft de stap te wagen om te rappen tegenover de leraren en medeleerlingen terwijl dit tijdens de workshop absoluut niet het geval was. De structuur tijdens de rapworkshop liet te wensen over en ook al was de participatie tijdens de slotpresentatie van enkele deelnemers aanwezig. Het is lastig om te zeggen of de workshop het onderste uit de kan heeft gehaald bij de doelgroep.

4.4.1 Overzicht De tien bezochte workshops hebben allen een conclusie opgeleverd waarin positieve en negatieve punten naar voren zijn gebracht. De meeste besproken workshops sluiten goed aan op de uitgangspunten die in de buurt komen van het persoonsgericht model25 dat Gerard Donkers voor ogen heeft. Het gaat hier om de volgende uitgangspunten: Het maken van zelfstandige keuzes Respect Zelfvertrouwen Zelfontwikkeling Participatie Om te illustreren in hoeverre de besproken workshops aansluiten op deze uitgangspunten volgt er een overzicht van bevindingen die bijdragen aan deze uitgangspunten:

•

De workshopdocent laat blijken dat respect een belangrijke waarde is binnen hiphop

•

Gelijkheid binnen de doelgroep wordt door verschillende oefeningen gerealiseerd

•

Anticiperen op voortkomende niveau verschillen door bijvoorbeeld persoonlijke aandacht te schenken vergroot de participatie

•

Duidelijkheid scheppen wat de doelgroep kan verwachten en wat wel en niet is toegestaan

•

Ruimte geven aan de deelnemers zodat zij hun eigen draai aan de workshop kunnen geven

•

Originaliteit en persoonlijke ontwikkeling als uitgangspunten nemen

•

De deelnemers betrekken bij de workshop door feedback te vragen

•

Een balans vinden tussen theorie en praktijk zodat de deelnemer geprikkeld blijft

•

Laagdrempeligheid creëren waardoor de doelgroep zonder veel moeite deelneemt

Gerard Donkers, Veranderkundige modellen, p. 74, 2001 51

•

Een afsluitbare locatie waar je geen last hebt van pottenkijkers en de afstand tussen workshopdocent en deelnemer beperkt is een pre

•

Ideale duur van een hiphopworkshop is 90 minuten gekeken naar de spanningsboog van de deelnemers en de stof die je daar binnen kan behandelen

•

Evalueer met de doelgroep zodat er interactie ontstaat over hoe zij de doelgroep hebben ervaren waaruit je goede conclusies kan trekken

4.5 Deelnemers Paragraaf 4.3 laat een overzicht zien vanuit de verschillende visies en methodieken die de hiphop workshopdocenten hanteren. De huidige paragraaf laat zien hoe de deelnemers tegen de hiphopworkshops aankijken. Gevoerde enquêtes en gesprekken met de doelgroep zullen aangeven hoe men de verschillende hiphopworkshops hebben ervaren. De enquêtes en gesprekken zijn te vinden in bijlage 2. In deze paragraaf worden opvattingen slechts tegenover de uitlatingen van de doelgroep verwoord. Het is niet de bedoeling om alle bijgewoonde hiphopworkshops opnieuw te behandelen. Persoonlijke gesprekken die werden gevoerd met deelnemers hebben onvoorbereid en spontaan plaatsgevonden. Bij een aantal hiphopworkshops is er een simpele enquête afgenomen om inzicht te krijgen in de ervaringen van de deelnemers. Deze enquête ziet er als volgt uit:

Wat is de reden dat je keuze is gevallen op deze workshop? ………………………………………………………………………………………………… Wat waren je verwachtingen vooraf? ………………………………………………………………………………………………… Zijn deze verwachtingen uitgekomen? (licht toe a.u.b.) ………………………………………………………………………………………………… Wat heb je geleerd? ………………………………………………………………………………………………… Zou je opnieuw een hiphop workshop willen volgen? Zo ja, wat zou je willen leren? ………………………………………………………………………………………………… Is het beeld dat je voor deze workshop had van hiphop, na deze workshop in positieve zin verandert? (kijk je anders tegen hiphop aan?) Ja / Nee (omcirkel het gekozen antwoord)

Bedankt voor het invullen!

De leerlingen die de rapworkshop van Nappie volgden laten duidelijk merken dat ze in het vervolg nog een keer een dergelijke workshop zouden willen volgen. De interesse voor hiphop is overduidelijk gewekt want de deelnemers zouden ook graag andere hiphopworkshops willen volgen waar bijvoorbeeld het freestylen (improviseren) of scratchen (een grammofoonplaat snel en ritmisch onder de naald heen en weer bewegen) centraal staat. “De reacties van de leerlingen laten zien dat het overgrote deel opnieuw een workshop zou willen volgen en het valt op dat als zij dat niet willen dat dan de toelichting ontbreekt. Het wordt niet geheel duidelijk waarom men niet opnieuw een hiphop workshop zou willen volgen omdat de toelichting in alle gevallen ontbreekt. De leerlingen die opnieuw een hiphopworkshop zouden willen volgen zouden dan graag willen leren freestylen, scratchen of nieuwe rap technieken. Een ander opvallende conclusie is dat de meeste leerlingen het meest hebben opgestoken bij het verhaal over hoe de muziekindustrie in elkaar zit. Een kleine minderheid heeft nu na de workshop een positiever beeld van hiphop gekregen dan van te voren het geval was. Tenslotte zijn bijna alle verwachtingen van de deelnemers van de Rapclass uitgekomen.” (Bijlage 2, p.100)

De scratchworkshop van Sir Sore die vrij rommelig verliep biedt opvallende uitkomsten die absoluut niet overeenkomen met de observaties. Werd er uit de observaties nog geconcludeerd dat de deelnemers er weinig zin in hadden lieten de enquêtes vrijwel het tegenovergestelde zien. Op de vraag of de verwachtingen waren uitgekomen werd er o.a. als volgt geantwoord: “Ja, het is zelfs leuker dan verwacht want ik had meer theorie verwacht” “Ja, we hebben leren scratchen en we hebben niet zoveel theorie geleerd (gelukkig want dat is saai en veel praktijk is juist erg leuk) De resultaten van de enquêtes kunnen als volgt worden samengevat. “Uit de enquête blijkt verder dat de deelnemers concreet kunnen aangeven wat ze geleerd hebben (uitleg van verschillende scratches, goed luisteren naar de muziek en de babyscratch) Ten slotte geven een aantal leerlingen aan dat ze de workshop veel leuker vonden dan vooraf gedacht omdat ze meer theorie hadden verwacht en dat bleek in de praktijk niet het geval. Het negatisme dat een aantal keren te horen was tijdens deze workshop is niet terug te vinden in de enquête en het feit dat twee van de stoorzenders (twee meiden van het groepje die voor ruis zorgden) onder de pauze vragen of ze alvast mogen gaan oefenen zegt dan eigenlijk meer dan wat je in een paar minuten opvangt als observator.” (Bijlage 2, p.103)

Maximus Prime gaf een rapworkshop aan drie verschillende vmbo klassen. Daar gaven er slechts enkele deelnemers te kennen de workshop niet te kunnen waarderen. Dat vaak één gesprek met een bepaalde persoon meer informatie oplevert dan het houden van tientallen enquêtes blijkt uit de volgende situatie: “Er is één bepaalde jongen die heel erg dwars doet tijdens de workshop. Hij heeft geen zin, wil niet schrijven, vindt rap maar stom en hij gaat zeker niet rappen. Na persoonlijke interactie met de workshopdocent schrijft hij drie regels op maar dan houdt het ook echt op. Als het moment daar is dat iedere leerling zijn eigen tekst gaat rappen in de gemaakte cirkel weigert deze jongen als enige niet te rappen. Waarschijnlijk wil hij laten zien dat hij tegendraads en erg stoer is. Het tegenovergestelde gebeurt want zijn medeleerlingen lachen hem uit en geven aan dat hij ook gewoon moet rappen aangezien iedereen dat doet. Ik ben toch wel heel erg benieuwd waarom hij niet wil participeren dus ik schuif bij hem aan en ik probeer hem te motiveren om toch te gaan schrijven. Uiteindelijk geeft hij aan dat hij de rapper Ali B een keer heeft geïnterviewd en dat hij daar wel over wil schrijven. Helaas voor hem zit de workshop er bijna op en ook al heeft hij niet veel regels opgeschreven bij de tweede presentatie rapt hij wel mee. Na de workshop neemt de workshopdocent de leerling nog even apart om nog even met hem te evalueren, het gesprek eindigt met het geven van een hand en kan als heel positief ervaren worden.” (Bijlage 2, p.107) De bovenstaande situatie is een goed voorbeeld dat iedereen ‘iets’ met hiphop kan. De manier hoe ‘iets’ wordt ingevuld is uiteraard afhankelijk van de deelnemer maar vooral de kwaliteiten van de workshopdocent. De laatste workshop waar bij stilgestaan wordt is de rapworkshop die Reggie Lines gaf aan slechthorende en moeilijk lerende kinderen. De rapworkshop kende bijna geen structuur en deze dreigde op een gegeven moment te mislukken door een aantal eerder genoemde factoren in paragraaf 4.3 . Het houden van een enquête en gesprekken met de deelnemers was vanwege de doelgroep een zeer lastige opgave dus dit is achtergebleven. De eindpresentatie waar de verschillende leerlingen hetgeen dat ze geleerd hadden konden laten zien, liet het tegenovergestelde beeld zien dan wat zich eerder tijdens de rapworkshops had afgespeeld. “Een van de aanwezige leraressen liet weten dat als de kinderen de workshop leuk vinden ze dan ook positiever gaan schrijven. Kijkend naar de teksten die verre van positief waren zou je hieruit voorzichtig kunnen concluderen dat de meeste leerlingen de workshop niet als positief hebben ervaren. Het optreden dat tevens de afsluiting betekende van de workshop liet daarentegen juist het tegenovergestelde beeld zien. Leerlingen en leraren bewogen enthousiast op de muziek en de leerlingen die het aandurfden om hun geschreven tekst te presenteren kregen daar de ruimte voor. Waren de meeste leerlingen tijdens de workshops verlegen en onzeker als het om presenteren ging. Tijdens de eindpresentatie stond men een stuk zekerder voor de klas en had men ook een veel duidelijker beeld wat nou juist wel en niet mocht qua teksten. Deze workshop was een goed voorbeeld dat ook al is de structuur zeer minimaal, het eindresultaat uitstekend kan zijn.” (Bijlage 2, p.112)

De observaties tijdens de hiphopworkshops en de gesprekken plus enquêtes laten overduidelijk zien dat op enkele uitzonderingen daar gelaten de hiphopworkshops als zeer positief worden ervaren. Deelnemers kunnen duidelijk aangeven wat ze hebben geleerd en de verwachtingen zijn nagenoeg uitgekomen De volgende paragraaf (4.5) behandelt een concreet traject uit de praktijk waarbij toekomstige hiphopdocenten worden opgeleid om de kwaliteit van hiphopworkshops te kunnen waarborgen.

4.6 Rapclass een verhaal apart In hoofdstuk 3 (3.2) werd er al gerefereerd aan het fenomeen Rapclass dat eind jaren ’90 is bedacht en ontwikkeld door Richard Jongetjes. Hij constateerde dat er veel subsidie gelden naar hiphopinitiatieven gingen maar de workshops die binnen deze initiatieven plaatsvonden hadden volgens hem niet het gewenste niveau en vanuit daar ontstond het idee voor Rapclass. Deze paragraaf staat geheel in het teken van Rapclass dat inmiddels een begrip is geworden. De Rapclass word belicht aan de hand van een document dat op www.cultuurnetwerk.nl is te vinden26. De belangrijkste reden om dit traject aan te halen is om te bekijken wat volgens Rapclass de randvoorwaarden en criteria zijn om met een hiphopworkshop het gewenste resultaat te bereiken. Het is niet de bedoeling om een oordeel te geven over dit traject maar eens te meer de relevante punten hieruit te halen en deze toe te passen binnen dit onderzoek. Een laatste opmerking, de Rapclass zoals de naam betaamt wordt gezien als een goede invulling binnen de verlengde schooldag of de regulaire lessen. Dat neemt niet weg dat dit traject toepasbaar is in vrijwel het gehele werkveld zolang de doelgroep maar uit jongeren bestaat. Doelstellingen en uitgangspunten van Rapclass die relevant zijn in kader van dit onderzoek zijn als volgt:

•

Rapclass maakt jongeren bewust van hun eigen leefwereld. Ze komen in contact met hedendaagse uitingen van cultuur en doordat rap zo veelzijdig is, komen de leerlingen in aanraking met de sociaal-maatschappelijke, muzikale, maatschappijkritische, tekstuele en historische context van deze sociaal geëngageerde muziekstijl.

•

Onderwerpkeuze en de manier van aanbieden in de afzonderlijke onderdelen sluiten aan bij de belevingswereld van jongeren, waardoor dit alles toegankelijk wordt. De leerlingen doen ervaring op door zelf actief bezig te zijn. De (gast)docent heeft hierbij vooral een begeleidende en stimulerende rol.

•

Jongeren krijgen een frisse, speelse, creatieve en educatieve uitstap zonder het raakvlak met het onderwijs te verliezen.

•

Met Rapclass wordt gewerkt aan het zelfvertrouwen van jongeren door de gewaagde en grensverleggende activiteiten. Ze overwinnen podiumvrees, leren hun gevoelens (zowel positieve als negatieve) uiten door rap en eigen tekst en ze kunnen werken aan een positieve houding (verbaal en non-verbaal).

Cultuurnetwerk, Kunst onder de 18: Rapclass, p. 7-14, 1999 55

•

Jongeren worden activiteiten aangeboden die hun hobby kunnen worden: op een vrij eenvoudige manier zelf muziek maken en/of schrijven van gedichten en/of modern dansen.

•

Hoewel jongeren het zich niet zullen realiseren, staan ze met deze kunstvorm dicht bij kunst met een K. Confrontatie daarmee zal er toe leiden dat ze met wat minder drempelvrees zelf actief op zoek gaan naar verbreding van hun culturele horizon.

•

Lokalen moeten vooral intiem zijn. Liever een klein lokaal dan een te groot lokaal.

•

Afhankelijk van het niveau van de leerlingen is het raadzaam praktijk meer of minder in de lessen te integreren.

Voorwaarden workshopdocent volgens Rapclass27: • • • • • • • •

De (Nederlandse) taal onder de knie hebben Creatief kunnen dichten Breed maatschappelijk georiënteerd en bij de tijd zijn Rijmschema's kennen en ritmegevoel hebben Podium en levenservaring hebben Enthousiasme Geschiedenis van hiphop kennen Kunnen inspelen op de vragen van de doelgroep

De doelstellingen en uitgangspunten van Rapclass laten zien op welke vlakken er binnen dit traject de nadruk ligt. De voorwaarden van Rapclass docenten geven daarentegen aan waar de accenten liggen wat betreft het opleiden van toekomstige hiphopdocenten. In de paragraven 4.1 en 4.3 van dit hoofdstuk wordt er een aantal workshopdocenten (Are MC, Typhoon en Nappie) genoemd die volgens het Rapclass principe te werk gaan. Blaxtar die ook eerder dit hoofdstuk ter sprake kwam heeft onder andere de eerder genoemde workshopdocenten opgeleid tot een gecertificeerd Rapclass docent. De opgeleide hiphopdocenten beschikken over de bovengenoemde competenties voor dat zij ook daadwerkelijk de Rapclass gaan geven. Naast het opleiden van Rapclass docenten worden er dus ook Rapclasses gegeven aan de doelgroep. Het project Rapclass kent onder andere de onderdelen rap, graffiti, maken van beats (beatcreator), streetdance , theorie van rap, dj (scratchen) , videoclip maken en de presentatie / houding. Al met al is Rapclass er mede verantwoordelijk voor dat het niveau van hiphopworkshops is gestegen en dat deze een professionelere uitstraling hebben gekregen. Rapclass kan gezien worden als een goede basis die de voorgaande jaren ontbrak. Plus het feit dat Rapclass anno 2005 nog steeds toepasbaar en dit ook zeer regelmatig gebeurt. Binnen dit verdere onderzoek zal dit traject ook als basis worden gehanteerd waarbij andere bevindingen voor de nodige toevoeging zullen volgen zodat de basis wordt uitgebouwd tot een stevig fundament.

Cultuurnetwerk, Kunst onder de 18: Rapclass, p. 15-25, 1999 56

4.7 Experts aan het woord De uitgangspunten, doelstellingen en methodieken van de verschillende hiphopworkshops worden steeds completer wat betreft informatie. Voorafgaand aan deze paragraaf kwamen er meningen van hiphopdocenten voorbij, werd er gekeken naar observaties van hiphopworkshops, kwamen de meningen vanuit de doelgroep naar voren en er werd een concreet voorbeeld (Rapclass) uit de praktijk tegen het licht gehouden. Om de informatie over hiphopworkshops zo compleet mogelijk te maken staat deze ene laatste paragraaf van hoofdstuk 4 in het teken van de experts. Aruna Vermeulen, Sherlock, Scale en Rob Arts zijn mensen die allen hun eigen specialiteit hebben binnen hiphop. Zij zijn al meer dan tien jaar bezig met hiphop en al enkele jaren actief als workshopdocent gericht op een of meerdere hiphopelementen. De belangrijkste bevindingen zijn in deze paragraaf per persoon onder elkaar weergegeven. Aruna Vermeulen is projectleidster en initiatiefneemster van het Rotterdamse Hiphophuis. Het Hiphophuis valt onder het SKVR dat staat voor Kunst voor Rotterdammers. Bij het Hiphophuis worden workshops in verschillende disciplines gegeven. Je kan dan denken aan djworkshops, rapworkshops of bijvoorbeeld breakdanceworkshops. Het ideale plaatje van een breakdance workshop ziet er volgens Aruna Vermeulen als volgt uit: • Maximaal aantal van vijftien leerlingen per groep anders kunnen we te weinig persoonlijke aandacht schenken • Een workshop duurt 90 minuten • Er wordt gewerkt naar een presentatie van twintig seconden per deelnemer waarbij de vier globale basiselementen van breakdance centraal staan • Één docent • Korte video waarbij de hiphop cultuur en de relatie met breakdance wordt uitgelegd / warming-up van 20 minuten / vier basiselementen van breakdance aan bod; staande dans (toprock), voetenwerk (sixstep die de basis vormt), roterende bewegingen (backspin) en tenslotte de eind pose (baby freeze) / presentatie / cooling down (spieren los maken) Het doel is niet om de deelnemers binnen één workshop te leren breakdancen maar wel om er voor te zorgen dat men een goed beeld krijgt hoeveel tijd en energie het kost om daadwerkelijk te kunnen breakdancen. Een ander belangrijk punt is om te laten zien dat wanneer je ergens moeite in stopt er iets uitkomt waarvan je niet voor mogelijk had gehouden dat dit mogelijk was. Volgens Aruna Vermeulen is een workshop geslaagd te noemen als de deelnemer het besef heeft wat er komt kijken bij bijvoorbeeld het beheersen van breakdance en de interesse van de doelgroep duidelijk af te lezen valt. Belangrijkste uitgangspunt is het overbrengen van theorie die ervoor zorgt dat de deelnemers een bredere kijk krijgen op de hiphopcultuur. Er wordt uitgelegd dat hiphop bestaat uit vier elementen waarvan breakdancen er een is. De meerwaarde van hiphop om jongeren in contact te brengen met cultuur schuilt in het feit dat hiphop verschillende uitingsvormen kent waarbij er eigenlijk altijd wel ‘iets’ is dat de jongeren aantrekt. Daar komt bij dat een laagdrempelige vorm is om je te uiten en hiphop sluit aan bij de belevingswereld van talloze jongeren.

Sherlock Telgt is actief in de hiphopformatie Zombi Squad waarmee hij in het verleden optrad in Duitsland. Daar heeft hij zijn eerste hiphopworkshop gegeven en het duurde niet lang voordat hij deze ook ging geven in Nederland. Inmiddels is Sherlock een begrip in de hiphop en de workshop wereld. Hij beaamt net als Richard Jongetjes dat het tegenwoordig net lijkt alsof iedereen zo maar een hiphopworkshop kan geven zonder dat diegene ervaring heeft en op een professionele wijze bezig is met hiphop of het geven van hiphop gerelateerde workshops. Een rapworkshop ziet er voor Sherlock als volgt uit: • Je kiest een onderwerp • Vanuit het onderwerp ga je op zoek naar trefwoorden • Bij ieder trefwoord zoek je drie rijmwoorden en dan ontstaat er een rijmschema • Dan zorg je ervoor dat in iedere zin het laatste woord rijmt • Er wordt gekeken naar de lengte van de zinnen, is het in de maat en dichterlijke vrijheid • Verschil tussen refrein en couplet • In groepen wordt er tenslotte een refrein met vier zinnen geschreven en twee coupletten met acht zinnen Het uitgangspunt is het geven van handvatten in de vorm van een introductie in rap. Hij legt een basis bij de deelnemers zodat men na de workshop, indien geïnteresseerd verder kan met rappen. De genoemde basis bestaat voor Sherlock uit hoe je nou moet beginnen met het schrijven van een rap, wat het verschil tussen hiphop en rap, het aan de kaak stellen van maatschappelijke ontwikkelingen en stilstaan bij de hiphop die dagelijks in de media zijn te vinden. Na de basis is het uiteindelijke doel om de deelnemers te prikkelen om verder te gaan met hiphop. De waarde respect vindt Sherlock belangrijk om deze aan te halen tijdens de workshop maar dan wel door eigen ervaring. Hij wil het respect element er niet te dik bovenop leggen omdat er anders een kans bestaat dat er juist het tegenovergestelde gebeurt met als gebrek aan respect tot gevolg. De meerwaarde van hiphop staat erg in verbinding met de populariteit ervan. Hiphop gerelateerde workshops zijn volgens Sherlock altijd volgeboekt. En ook al spreekt hiphop vele jongeren aan, dat neemt niet weg dat er een essentiële rol is weggelegd voor de docent die de hiphopworkshop geeft. Het maakt niet zozeer uit wat er tijdens de workshop wordt overgebracht maar het is vele malen belangrijker hoe het wordt overgebracht. Rob Arts van de graffiti crew Truestylers geeft sinds drie jaar geregeld graffiti workshops en is zelf al jaren actief binnen de graffitiscene. De belangrijkste reden voor Rob Arts om graffitiworkshops te gaan geven was het feit dat hij het leuk vond om jongeren in contact te brengen met graffiti en zo interesse te wekken. Een graffitiworkshop ziet er voor Rob Arts als volgt uit: • De workshop docent spuit een uitgekozen woord op het betreffende oppervlak • Er worden twee verschillende spuittechnieken uitgelegd; spuiten van vlakken en verlopen • De letters worden door deze twee spuittechnieken ingekleurd • De workshopdocent trekt lijnen waardoor er meer contrast ontstaat tussen letters en achtergrond • Nieuwe vlakken die hierdoor ontstaan worden opnieuw door de deelnemers ingekleurd

•

In samenwerking met de deelnemers en de workshopdocent wordt de laatste hand gelegd aan het eindresultaat

Als het komt tot het benoemen van leerpunten tijdens een graffitiworkshop dan kan Rob Arts daar heel kort over zijn. De graffitiworkshop moet een eerste kennismaking vormen met graffiti en niet meer. Creativiteit speelt een belangrijke rol binnen graffiti en die kan het beste gestimuleerd worden door herhalen, herhalen en nog eens herhalen. Bezig zijn met graffiti kost heel veel oefening dus ook veel tijd. De interesse voor graffiti is zeker aanwezig maar deze daalt zodra de deelnemers zelf moeten gaan spuiten. Rob Arts geeft ook aan dat hij tijdens al de gegeven workshops nog nooit heeft meegemaakt dat er een deelnemer na afloop direct om tips kwam vragen en aangaf gelijk te gaan beginnen met graffiti. Het volledig vrij te laten van de deelnemers is een aanpak die veel collega’s van Rob Arts hanteren. Het uitgangspunt van Rob Arts daarentegen is het creëren van een toonbaar werk waar de deelnemers allemaal een rol in hebben gehad. Intensieve begeleiding zorgt ervoor dat iedere deelnemer zijn plaatst krijgt aangewezen en wat diegene moet doen. Iedereen werkt aan één werk. Het motto is dan ook: “Beter sturen dan de vrije hand geven is mijn motto.”

Kris Strybos (Scale) is al sinds 1987 bezig met hiphop in België. Hij houdt zich bezig met de elementen rappen, beatboxen en dj. De laatste zes jaar heeft hij circa 200 workshops gegeven waarvan er geen één hetzelfde is. Het is allemaal begonnen toen een jongeren organisatie aan hem vroeg of hij een hiphopworkshop kon geven daarna is het balletje gaan rollen en is hij zichzelf gaan aanbieden bij organisaties met de vraag of zij op zoek waren naar mensen die een hiphopworkshop kunnen geven. Een hiphopworkshop van Scale ziet er als volgt uit: • Beatbox à manieren van ademhalen / welke geluiden kan je produceren en hoe doe je dat / oefenen / presentatie • Rapà structuur van een rap / twee regels schrijven per persoon / in groepsvorm aan een nummer werken / twaalf regels schrijven per persoon / refrein bedenken / oefenen / presenteren • Dj à uitleg over de apparatuur / welke technieken er zijn / mixen / scratchen / oefenen / presenteren Een van de belangrijkste uitgangspunten voor Scale is een goed beeld geven van hiphop aan de deelnemers en het laten inzien dat het veel tijd kost om een van de elementen te perfectioneren. Andere uitgangspunten zijn het laten zien dat je creatief bezig kan zijn met beperkte middelen, laten zien dat binnen hiphop iedereen gelijkwaardig is aan elkaar, het vergroten van het zelfvertrouwen en stilstaan dat het leven niet alleen maar draait om materie. Om deze uitgangspunten om te zetten in gehaalde doelen maakt Scale veel gebruik van het competitie element tijdens zijn workshops. Dit houdt in dat hij het ‘battle’ onderdeel - waarin verschillende deelnemers ongeacht het element het tegen elkaar laat opnemen – toepast. Scale zelf en de overige deelnemers bepalen de uiteindelijke winnaar. Vooral het respect voor elkaar hebben en het zelfvertrouwen krijgen hierdoor een positieve impuls. De meerwaarden van hiphop liggen volgens Scale op het educatieve vlak en het brede scala aan mogelijkheden wat je met hiphop hebt. Het spreekt wereldwijd jongeren aan en maakt 59

hiphop daarmee een van de grootste subculturen ter wereld. Hij verwacht dan ook nog een prominentere rol van hiphop binnen het huidige onderwijsstelsel. Het succes van een gegeven hiphopworkshop is volgens Scale te zien als deelnemers na afloop na hem toe komen en hem nog de nodige dingen vragen en als er na afloop nog lang over gesproken wordt. Het komt ook best wel vaak voor dat Scale workshopdeelnemers nog spreekt of dat ze met hem contact zoeken om tips te vragen. Als Scale merkt dat er tijdens de hiphopworkshops gescholden wordt dan confronteert hij diegene daarmee om er een positieve draai aan te geven bij het schrijven van teksten bijvoorbeeld. Het is niet zo dat schelden bij voorbaat niet wordt toegestaan want Scale ziet in het rechtstreeks tegen elkaar praten nog steeds het beste communicatiemiddel en daar kan nog wel eens bij gescholden worden.

Belangrijkste uitgangspunten voor een hiphopworkshop volgens de bovenstaande experts: De workshop moet een goed beeld weergeven van de hiphopcultuur Overbrengen dat oefening kunst baart De workshop heeft een duidelijke leidraad De doelgroep een basis meegeven waarmee ze verder kunnen mits de interesse blijvend is Met de workshopdocent valt of staat een hiphopworkshop De workshop moet een eerste kennismaking bieden Laten zien hoe creatief je kan zien met beperkte middelen

4.8 Conclusie Hoofdstuk 4 staat in het teken van de hiphopworkshop in de praktijk. Om zoveel mogelijk duidelijke inzichten te bieden in de wereld die hiphopworkshops heet, waarbij er een zoâ&#x20AC;&#x2122;n compleet mogelijk beeld moest ontstaan zijn er zoveel mogelijk invalshoeken belicht. De praktijk is bekeken vanuit: -Verschillende workshopdocenten aan de hand van korte interviews -Persoonlijke bevindingen aan de hand van bijgewoonde hiphopworkshops -De deelnemers -Het traject Rapclass -Vier experts op het gebied van hiphopworkshops Aan de hand van de bovenstaande invalshoeken zijn er tientallen hiphopworkshops ter sprake gekomen die onder te verdelen zijn in simpel weg de workshop met een duidelijke indeling of de workshop waarbij alles draait om improvisatie. Feit is dat de workshopdocenten met enkele jaren ervaring uitgaan van een duidelijk indeling ook wel leidraad of wel stramien genoemd en daar ook de meeste successen mee boeken. Het grote voordeel van dit soort workshops zijn dat de workshopdocent makkelijker kan anticiperen op onverwachte problemen. Het anticiperen op onverwachte problemen vraagt om een dosis improvisatie maar als het probleem is opgelost kan de workshopdocent weer terugvallen op zijn leidraad. In het geval van de hiphopworkshop die geen leidraad kent wordt er al de gehele tijd geĂŻmproviseerd. De workshopdocent moet meester zijn in het improviseren wil hij aan de ene kant anticiperen op problemen waarbij hij opnieuw moet improviseren. En aan de andere kant de uitgangspunten van de hiphopworkshop niet uit het oog te verliezen. Het beoordelen van hiphopworkshops op effectiviteit en dergelijke is lastig omdat er een goede toetsingsmethode ontbreekt. Het Agogische persoonsgericht model van Gerard Donkers geeft daarentegen een goede indicatie of de hiphopworkshop voldoende is afgestemd op de doelgroep. De besproken hiphopworkshops blijken in de meeste gevallen aan te sluiten op de uitgangspunten van het persoonsgericht model waarbij respect, zelfvertrouwen, zelfontwikkeling en participatie hoog in het vaandel staan. De Rapclass heeft er mede voor gezorgd dat de hiphopworkshops in het algemeen als een professioneel middel wordt gezien. Dit traject heeft eigenlijk de basis gelegd die in het sociaal cultureel werk lange tijd ontbrak waardoor het lastig in te schatten is als organisatie wanneer je nu een goede workshop binnen haalde of niet. Het grote voordeel van Rapclass is dat zij als enige, toekomstige workshopdocenten opleid zodat er een kwaliteit garantie ontstaat. De Rapclass docenten zijn gecertificeerd en gaan volgens een bepaalde leidraad aan de slag waarbij er ook nog ruimte is voor een persoonlijke invulling. De doelstellingen en uitgangspunten van de workshopdocenten en de experts verschillen nauwelijks van elkaar, al houden alle workshopdocenten er uiteindelijk toch weer een net iets andere invulling op na. De werkwijzen zijn gericht op de behoefte van de doelgroep zo wordt er onder andere aandacht besteed aan het creatief zijn, jezelf presenteren, stimuleren van motivatie en doorzettingsvermogen. Bekeken vanuit de workshopdocent moet er een zo goed mogelijk beeld van de hiphopcultuur worden weergegeven, een duidelijke leidraad zichtbaar zijn, de doelgroep een goede basis meegeven en een eerste kennismaking met hiphop bieden. Concluderend: er wordt voldoende nagedacht over de invulling van de hiphopworkshops al zijn er natuurlijk altijd verbeteringen mogelijk zodat een hiphopworkshop nog meer kan opleveren voor de doelgroep die wel wat handvaten kan gebruiken in de complexe maatschappij.

Hoofdstuk 5 : Verbanden leggen De vorige hoofdstukken in het kader van dit onderzoek hebben een basis gelegd die de verschillende ingrediĂŤnten van een hiphopworkshop weergeven. De hoofdstukken geven losse antwoorden op de onderzoeksvraag (Op welke wijze kan de hiphopworkshop binnen het sociaal cultureel werk inspelen op de behoeftes van kwetsbare jongeren?) die in hoofdstuk 5 wordt gebundeld. De behoeftes van de doelgroep zijn in kaart gebracht waarbij de mogelijkheden zijn bekeken of de hiphopworkshop daar op in kan spelen. In hoofdstuk 5 wordt alle opgedane informatie in hoeverre dat mogelijk is met elkaar verbonden worden in zes verschillende paragraven. 5.1 uitgangspunten van de workshops. 5.2 is een paragraaf waar de uitgangspunten van de hiphopworkshops die tot nu toe aan bod zijn gekomen worden gebundeld. 5.3 laat zien welke competenties een hiphop workshopdocent moet verwerven voordat hij daadwerkelijk aan de slag gaat. 5.4 Blast North (European Hiphop Project). 5.5 opvallende resultaten tijdens hiphopworkshops. Er wordt toegewerkt naar een blauwdruk van een goede hiphopworkshop die uiteindelijk in hoofdstuk 6 wordt gepresenteerd.

5.1 Uitgangspunten van de workshops De eerste paragraaf van hoofdstuk 5 legt verbanden tussen kernwoorden waar de doelgroep in het dagelijkse leven mee te maken heeft. Daar tegenover staan de raakvlakken die deze kernwoorden met hiphop hebben. De raakvlakken kunnen als basis dienen bij het invullen van een hiphopworkshop. De kernwoorden zijn afkomstig uit paragraaf 1.4 waar ingegaan werd op de verschillende behoeftes die de doelgroep heeft. 1. Leef en belevingswereld 2. Identificatie 3. Actueel / trends 4. Aansluiten op onderwerpen die aanspreken 5. Inhoud moet boeiend plus prikkelend zijn 6. Iets doen; 7. Avontuur, spanning, attractie; 8. Ontspanning en plezier; 9. Ontmoeten; 10. Experimenteren, liefst met wat niet mag (volwassenheid, seksualiteit); 11. Leren van levensechte activiteiten; 12. Constant geĂŻnspireerd worden tot iets nieuws, verwondering; 13. Afzetten, extreem, exclusief zijn; 14. Beweging en actie; 15. Presteren, winnareservaringen; 16. Snelle resultaten; 17. Expressiemogelijkheden 18. Veilige grensverleggende , ervaringsgerichte activiteiten; 19. Identiteitsontwikkeling 20. Laagdrempeligheid

Per punt zal er worden aangeven op welke manier hiphop gerelateerd is aan de bovenstaande punten die te maken hebben met de doelgroep. 1.De teksten binnen de rapmuziek hebben in de meeste gevallen betrekking op de leef en beleveniswereld van de rapper. Er wordt gerapt over dingen die ze meemaken of bezighoudt in het dagelijkse leven. 2. Jongeren kunnen zich identificeren met rappers omdat zij problemen en dagelijkse gebeurtenissen aankaarten waar zij zelf ook mee te maken hebben. Zoals geldproblemen, relaties, discriminatie etc. 3. Hiphop is altijd actueel omdat rappers teksten schrijven over wat er dagelijks gebeurt. Het kan om gebeurtenissen gaan die zich afspelen op buurtniveau maar ook actuele zaken als de oorlog in Irak vormt gespreksstof. 4. Hiphop is een brede cultuur en iedereen geeft hier zijn eigen invulling aan. Dat geldt dus ook voor de doelgroep die hier zijn ei in kwijt kan. Als je puur alleen naar de muziek kijkt is er voor iedereen wel een rapper weggelegd die aanspreekt. De een kaart politieke onderwerpen aan terwijl de ander het heeft over feesten in het weekend. Het is maar net wat je zoekt in hiphop. 5. De hiphop cultuur is ten opzichte van andere culturen vrij jong (25 jaar oud) maar er is inmiddels heel veel documentatie over deze cultuur verschenen. Je kan lezen over hiphop, kan er naar luisteren, kan er zelf mee aan de slag of je kiest uit een van de vele hiphop gerelateerde films. Hiphop kent genoeg uitingsvormen waardoor het boeiend blijft. 6. Hiphop bestaat uit verschillende onderdelen en het ‘iets doen’ kan je vertalen naar teksten schrijven, het tekenen van graffiti, breakdance pasjes oefenen etc. 7. Als je denkt aan avontuur, spanning en attractie kan dat ook weer op je eigen manier kwijt binnen hiphop. Het schrijven van graffiti wordt door veel mensen als spannend ervaren maar dat geldt bijvoorbeeld ook voor het bezoeken van een hiphopconcert of zelf voor de eerste keer optreden voor een publiek. 8. Hiphop is ontstaan als een cultuur waarbij ontspanning en plezier hoog in het vaandel staan. 9. De hiphopcultuur is een hele open cultuur waarbij iedereen welkom is ongeacht geslacht, huidskleur, opleidingsniveau of wat dan ook. Het ontmoeten van anderen liefhebbers kan bijvoorbeeld gebeuren via de verschillende internet forums. 10. Experimenteren en creatief zijn vormen beginwaarden binnen hiphop. Graffiti bijvoorbeeld is op enkele plekken daargelaten nog steeds illegaal en dat kan zeker dienen als experiment. Je kan ook met zelfgeschreven teksten inhoudelijk de grens opzoeken, wat nu wel of niet door de beugel kan. 11. Hiphop kan op veel manieren geïnterpreteerd worden maar met hiphop aan de slag gaan - door middel van de verschillende uitingsvormen - is het echte doen ervan. Door de uitingsvormen te beoefenen kan je verschillende dingen opsteken zoals het respect voor elkaar hebben maar ook dat veel oefening kunst baart. 63

12. Het ontwikkelen van jezelf kan binnen hiphop ook erg goed. Bij het breakdancen bijvoorbeeld zal je eerst een bepaalde basis moeten leren voordat je verder kan gaan. 13. Hiphop leent zich goed voor het afzetten, extreem en exclusief willen zijn. Originaliteit is ook heel belangrijk, je bent wel een lid van de grote groep hiphoppers, maar je wilt je individueel wel onderscheiden van de rest. Dat kan door kleding, vernieuwende hiphop muziek maken of het ontwikkelen van een nieuwe graffiti stijl. Het verkondigen van je eigen mening en je afzetten tegenover bijvoorbeeld de maatschappij kan erg goed met graffiti of rapteksten. 14. Het beoefenen van het breakdancen vergt veel conditie dus dat betekent veel bewegen en actie. 15. Competitie zit verborgen in het woord hiphop. Er zijn competities in alle vormen van hiphop waarbij het gaat om op een zo creatief en originele mogelijke manier je tegenstanders te verslaan. 16. Met een hiphopworkshop van een uur waar het schrijven van een rap centraal staat wordt snel resultaat bereiken. De docent laat zien waar je op moet letten bij het schrijven van een rap en na deze workshop kan de deelnemer al een tekst schrijven. 17. Expressie is wederom een belangrijke pijler binnen hiphop. Door middel van de verschillende vormen kun je laten zien waar jij de aandacht op wilt vestigen daar ben je helemaal vrij in. 18. De verschillende hiphop vormen zijn in te delen in niveaus en die worden beschouwd als grensverleggend omdat je steeds verder doorgroeit en het ook steeds lastiger wordt. Het kost tijd om goed te worden in de gekozen vorm(en) dus de ervaring ontstaat vanzelf. 19. Muziek wordt vaak in verband gebracht bij het verkrijgen van je identiteit. Bij hiphop is dit helemaal het geval omdat deze cultuur veel verder gaat waar andere muziekstijlen ophouden, immers hiphop is meer dan muziek alleen. 20. Hiphop kent geen regels wat betreft deelname aan de cultuur. De cultuur is laagdrempelig omdat er niet wordt gekeken naar je uiterlijk, geslacht, afkomst etc. Er zijn ook geen regels wat betreft het aanleren van de verschillende vormen dit kan je in groepsverband doen maar je kan het ook jezelf aanleren, die keuze ligt bij jezelf. Ongeschreven regels zoals het respecteren van elkaar en het nastreven van originaliteit zijn er wel.

Hiphop vindt over het algemeen makkelijk aansluiting op hetgeen waar jongeren op zoek naar zijn. De sleutel tot succes zit hem voornamelijk in dat hiphop een brede cultuur is, waarbij het niet uitmaakt wie je bent. Iedereen vindt meestal wel iets van zichzelf in de hiphopcultuur terug en kan zich daar op een of andere manier mee identificeren. De volgende paragraaf gaat in op de voorwaarden die een hiphopworkshop zou moeten hebben. Er wordt hierbij uitgegaan van de eerdere bevindingen die in hoofdstuk 2, 3 en 4 werden gedaan.

5.2 Criteria van een hiphopworkshop In de hoofdstukken 2, 3 en 4 werden er verschillende bronnen aangeboord om duidelijkheid te verschaffen in de uitgangspunten, doelstellingen en werkwijzen van de hiphopworkshop. De bevindingen worden in deze paragraaf samengevoegd zodat er geleidelijk een blauwdruk ontstaat van een goede workshop die uiteindelijk in hoofdstuk 6 wordt gepresenteerd. Naast het noemen van de criteria zal er indien nodig worden aangegeven hoe deze vormgegeven zou kunnen worden. Criteria De inhoud van de hiphopworkshop sluit aan op meerdere behoeften van de doelgroep De hiphopworkshop wordt gezien als een activiteit. Uit hoofdstuk 1 blijkt dat de doelgroep bepaalde behoeften graag ingevuld ziet tijdens de deelname van een activiteit. De activiteit moet onder andere aansluiten op de leef en belevingswereld, actueel zijn, resultaten opleveren etc. De workshopdocent zal zich bewust moeten zijn van deze behoeftes en hier zoveel mogelijk op inspelen zodat de gegeven workshop aansluit op de doelgroep. Als de keuze is gevallen op het geven van een hiphopworkshop dan zullen sommige behoeftes hiermee direct worden ingevuld. Immers hiphop is actueel en sluit aan op leef en belevingswereld. Het opleveren van resultaten is geen zekerheid omdat dit in handen van de workshopdocent ligt, die moet de kwaliteit en de uiteindelijke beoogde resultaten bewaken.

De hiphopworkshop is laagdrempelig vormgegeven zodat iedere deelnemer kan participeren Een hiphopworkshop (gelegenheid waarbij je creatief bezig bent met hiphop) kan veel dingen vergen van de deelnemers. Het zou kunnen voorkomen dat je met een microfoon tegenover de gehele klas je eigen geschreven tekst gaat rappen. De workshopdocent speelt een zeer prominente rol in het verzorgen van een laagdrempelige hiphopworkshop. Er zijn regelmatig deelnemers die het eng en vervelend vinden om zichzelf te presenteren tegenover de klas. Om er voor te zorgen dat ook deze deelnemers participeren is het gewenst dat iedereen zich gelijkwaardig voelt tijdens de workshop. Er zijn verschillende oefeningen te bedenken die deze gelijkwaardigheid tot stand kunnen brengen. Kijkend naar de situatie waarbij de deelnemers hun geschreven tekst presenteren zou de drempel verlaagd kunnen worden, door alle deelnemers in een cirkel te laten staan en duidelijk te maken dat iedereen om de beurt de microfoon krijgt om zijn ding te doen. Het feit dat iedereen aan de beurt komt en dat iedereen in een kring staat maakt iedereen gelijkwaardig en verlaagt hiermee de drempel tot deelname.

Een eerste kennismaking met hiphop is een van de achterliggende gedachten tijdens de workshop De praktijk leert dat veel jongeren een verkeerd beeld van hiphop hebben. Een hiphopworkshop kan dit beeld in positieve zin veranderen en overbrengen dat hiphop een cultuur is die uit verschillende onderdelen bestaat. Er vanuit gaande dat een gemiddelde workshop slechts een uur duurt is de tijd beperkt. Dit heeft tot gevolg dat de hiphopworkshop zich zou moeten beperken tot een eerste kennismaking waarbij de

deelnemers een goede basis meekrijgen van dit fenomeen. Het doel van een hiphopworkshop moet bijvoorbeeld niet zijn dat de deelnemers na de workshop een volgroeid breakdancer zijn. Dit is een onhaalbare opgave en legt ook teveel druk op de doelgroep. De deelnemers moeten de kans krijgen om voor zichzelf een goed beeld te vormen wat hiphop nu daadwerkelijk inhoudt. Als deze basis gelegd is dan kunnen de deelnemers voor zichzelf uitmaken of ze verder willen met hiphop en zo ja op welk vlak. Stilstaan bij de geschiedenis van hiphop en hoe deze cultuur zich door de jaren heen heeft ontwikkeld is een veel gebruikt onderdeel om een goede introductie van hiphop neer te zetten.

Er wordt voldoende beroep gedaan op de creativiteit van de doelgroep Creativiteit en hiphop worden vaak in één zin genoemd, omdat creativiteit een belangrijke waarde is binnen hiphop. Bezig zijn met hiphop betekent automatisch dat je creatief bezig bent op je eigen manier. Het op een laagdrempelige wijze creatief kunnen zijn vormt een van de belangrijke meerwaarden bij het gebruik hiphop als middel. Deze meerwaarde zou dan ook moeten worden benut. Er zal voldoende ruimte vrij moeten zijn tijdens de gegeven hiphopworkshop die ingevuld kan worden door de deelnemer. Een oefening die hierop aansluit is een rapworkshop waar de deelnemer twintig minuten krijgt om acht regels tekst te schrijven over een zelf gekozen onderwerp. Een ander uitgangspunt die voor alle hiphopworkshops kan gelden is dat de workshopdocent stilstaat bij het feit dat je met zeer beperkte middelen bezig kan zijn met hiphop. Als je wilt rappen en er is geen apparatuur voor handen, in dit geval draaitafels die beats afspelen. Dan kan een beatbox (beats en geluid produceren door middel van de mond) of het handgeklap van andere deelnemers uitkomst bieden. Zo zijn er nog vele voorbeelden die een oplossing kunnen bieden als je bezig wilt zijn met hiphop maar je niet over de geschikte spullen beschikt. Het draait allemaal om creativiteit en daar zou de workshopdocent vaak genoeg bij stil moeten staan. De doelgroep zal het uitgangspunt ‘creativiteit’ na verloop van tijd gaan koppelen aan hiphop.

Duidelijke leidraad bieden en regels opstellen tijdens de workshop Om misverstanden te voorkomen is het raadzaam om als workshopdocent een duidelijke leidraad te hebben van onderdelen die ter sprake komen tijdens de workshop. Het mededelen van het feit welke regels er gelden draagt ook bij aan de duidelijkheid voor de doelgroep. Door te communiceren met de doelgroep waaruit de workshop bestaat en wat wel en wat niet is toegestaan weet de doelgroep wat het kan verwachten. De verwachtingen van beide partijen worden hierdoor kenbaar gemaakt wat de kans op mogelijke misverstanden verkleint. Een regel waar je bijvoorbeeld aan zou kunnen denken is dat er tijdens het schrijven van een tekst bij de rapworkshop niet toegestaan is om scheldwoorden en discriminerende opmerkingen te gebruiken. De leidraad van een workshop zou bijvoorbeeld als beginpunt een introductie kunnen zijn van het dj element binnen hiphop. Het eindpunt van de djworkshop zou dan een presentatie kunnen zijn. Het toepassen van een presentatie is sowieso wel aan te raden omdat er dan wordt toegewerkt naar een hoogtepunt.

De hiphopworkshop moet een goede afwisseling zijn tussen theorie en praktijk Om ervoor te zorgen dat de deelnemers bij de les blijven en de workshop zo attractief mogelijk te houden is het belangrijk om een balans tussen theorie en praktijk te vinden. Om ervoor te zorgen dat de doelstellingen worden bereikt is het van belang om de doelgroep te prikkelen zodat de aandacht gevestigd blijft op de workshop. Teveel theorie of teveel praktijk achter elkaar zal de aandacht van de deelnemers doen verslappen. De gewenste balans kan bereikt worden door het opstellen van een doordacht workshop programma waar de theorie en de praktijk elkaar regelmatig afwisselen. Bijvoorbeeld theorie waar verschillende breakdance bewegingen worden besproken kan daarna worden afgewisseld met het zelf uitproberen van een van de basis moves. De duur van de workshop Uit de praktijk blijkt dat de hiphopworkshops niet gekoppeld hoeft te zijn aan een vast aantal minuten. De ene workshop duurt 60 minuten terwijl een andere 120 minuten in beslag neemt. Het ligt er natuurlijk aan of het gaat om één workshop of dat het gaat om een workshop die wekelijks plaatsvindt en deel uit maakt van een traject. De ervaringen uit de praktijk waarbij er verschillende hiphopworkshops werden bezocht met allen een andere duur lijkt een workshop van 90 minuten het meest ideaal. Diezelfde praktijk laat echter wel zien dat een hiphopworkshop vaak plaatsvindt onder omstandigheden waar een duur van 60 minuten geldt. De omstandigheden worden beïnvloed door een tekort aan geld, ruimte en tijd dat een langere duur niet mogelijk maakt. Met de goede afwisseling tussen theorie en praktijk in het achterhoofd als voorwaarde en een spanningsboog die bij de doelgroep over het algemeen niet bijster hoog is. Lijkt een hiphopworkshop het meeste op te leveren als de duur tussen de 60 - 90 minuten ligt. Het blijkt uit de praktijk dat de varianten van bijvoorbeeld 120 minuten of minder dan 50 minuten vaak als te lang of te kort worden ervaren door deelnemers of workshopdocenten.

Aantal deelnemers Een belangrijke succesfactor voor de persoonlijke begeleiding en de interactie tussen deelnemer en workshopdocent zijn het aantal deelnemers. Het motto hierbij geldt ‘liever te weinig deelnemers dan teveel’. Met het oog op houden van orde tijdens de workshop is het aan te raden om te werken met een doelgroep met maximaal 25 deelnemers. Het hebben van 25 deelnemers kan al worden ervaren als teveel maar dit is mede afhankelijk van de workshopdocent en de doelgroep zelf. Een ideaal aantal deelnemers om mee te werken ligt rond de 15 deelnemers zodat de persoonlijke begeleiding en de interactie optimaal kan plaatsvinden.

De deelnemer moet betrokken worden in de workshop zodat interactie ontstaat Interactie van de doelgroep wordt belangrijk geacht om verscheidene redenen. In de eerste plaats kan interactie voor de workshopdocent ervoor zorgen dat hij een goed beeld krijgt van hoe de deelnemers het ervaren. De workshopdocent kan om feedback vragen bijvoorbeeld in de vorm van “vonden jullie het moeilijk ?”. Bekeken vanuit de doelgroep kan interactie ontstaan doordat de workshopdocent ze keuzemogelijkheden geeft bij het invullen van de workshop. De deelnemers krijgen hiermee een stem en kunnen hun voorkeur laten 67

blijken. Het realiseren van betrokkenheid en interactie is voor beiden partijen van belang. Enerzijds heeft de doelgroep inspraak en anderzijds krijgt de workshopdocent een goed beeld hoe de workshop verloopt en daar kunnen weer conclusies uit worden getrokken, waarbij er kan worden gekeken of de doelstellingen zijn behaald. Het plezier en het nuttig ervaren van de workshop moet, door de doelgroep niet uit het oog worden verloren. Als de workshopdocent ervoor kan zorgen dat de deelnemers de betreffende workshop als plezierig en nuttig ervaren dan zorgt dat voor de nodige positieve impulsen, die de participatie weer ten goede komt. Het is zelfs mogelijk dat er een wisselwerking ontstaat tussen workshopdocent en deelnemer wat de gehele workshop ten goede kan komen. Het plezier mag gerust bij de doelstellingen van de workshopdocent worden bijgeschreven omdat beide partijen hier baat bij hebben. De workshop zal een stuk soepeler verlopen als de deelnemers deze als plezierig en nuttig ervaren en dat is prettig voor de workshopdocent die zijn werkwijze niet hoeft aan te passen. Het is ook prettig voor de deelnemers die in de toekomst mogelijk opnieuw een hiphopworkshop willen volgen of zelf aan de slag gaan met hiphop.

De locatie moet geschikt zijn voor de workshop De locatie waar de workshop plaatsvindt moet beschikken over een aantal essentiële voorwaarden voordat de workshop überhaupt kan plaatsvinden. Voor het gemak wordt er vanuit gegaan dat de workshop in een overdekte ruimte plaatsvindt. Dat betekent dat het een afsluitbare locatie moet zijn waar je geen last hebt van pottenkijkers en de afstand tussen workshopdocent en deelnemer beperkt is. Daarnaast moet het een ruimte betreffen waar het nodige geluid mag worden geproduceerd, in verband met de muziek die gebruikt wordt. Het beschikken over genoeg stopcontacten om de apparatuur op aan te sluiten is ook een vereiste. Mocht het gaan om een breakdanceworkshop dan moet er een geschikte gladde vloer aanwezig zijn. Dit zijn de belangrijkste vereisten van een workshoplocatie.

De workshopdocent is van een zodanig niveau dat hij de bovenstaande voorwaarden tot uitvoering kan brengen. De voorgaande voorwaarden kunnen als niet relevant worden beschouwd als de workshopdocent niet in staat is deze voorwaarden op een gepaste wijze in te vullen. De workshopdocent beschikt over de nodige competenties waardoor er met iedere gewenste doelgroep kan worden gewerkt. Daarnaast is het een vereiste dat de workshopdocent al enkele jaren actief is in de hiphopscène zodat hij over genoeg kennis en praktijkervaring beschikt. De volgende paragraaf zal in gaan op competenties waarover de workshopdocent moet beschikken.

De bovenstaande criteria moeten gezien worden als richtlijnen die toepasbaar zijn voor beginnende workshopdocenten of organisaties die er over nadenken om hiphopworkshops in te zetten. De bovenstaande punten moeten gezien worden als een ‘checklist’ die vooral voor onervaren workshopdocenten een prettige bijkomstigheid vormt. Voor de ervaren workshopdocenten verschaft het mogelijk een frisse blik op de eigen denk en werkwijze . 68

5.3 Competenties workshopdocenten Net als paragraaf 5.2 is de komende informatie afkomstig zijn uit eerder besproken hoofdstukken. De huidige paragraaf zal zich richten op welke competenties een hiphop workshopdocent nu eigenlijk moet bezitten om een degelijke hiphopworkshop te geven. Het gaat hier om bijna essentiĂŤle vaardigheden die een workshopdocent zichzelf eigen zou moeten maken om tot optimale resultaten met de doelgroep te komen. Het is goed mogelijk dat deze competenties voor zich spreken maar uit de praktijk blijkt dat ze niet altijd vanzelfsprekend zijn. Improvisatie vermogen Een workshop verloopt nooit 100% volgens verwachting. Om onverwachte problemen of situaties snel op te lossen is improviseren noodzakelijk zodat de hiphopworkshop voortgezet kan worden. Het hanteren van een leidraad tijdens de workshop kan het eventueel ontbreken aan improvisatie vermogen gedeeltelijk opvangen. Het improviseren hangt nauw samen met het goed kunnen inschatten van situaties. Theoretische kennis hebben van hiphop De theorie vormt een belangrijk onderdeel van de hiphopworkshop dus de workshopdocent moet weten waar hij over praat. Eventuele vragen vanuit de doelgroep gericht op bijvoorbeeld de geschiedenis van hiphop, zou de workshopdocent probleemloos moeten kunnen beantwoorden. Een regulaire docent geeft een bepaald vak omdat hij er verstand van heeft dat geldt voor de workshopdocent net zo. Beschikken over de nodige praktijk ervaring Het hebben van praktijkervaring is mogelijk nog belangrijker omdat de workshopdocent hiermee kan aantonen waarom juist hij de betreffende workshop geeft en niet iemand anders. Onder praktijkervaring wordt er het volgende verstaan: geven van optredens, het meedoen aan battles (wedstrijden op het gebied van hiphop) of het spuiten van muren in het geval van graffiti. De workshopdocent kan met de nodige ervaring, oefeningen duidelijker maken door ze zelf voor te doen. Het is ook een mogelijkheid om de workshop te beginnen of te eindigen met een soort demonstratie van de workshopdocent. De doelgroep krijgt hiermee een idee wat je concreet zou kunnen doen met hiphop als je maar lang genoeg oefent, een extra stimulans dus.

Relatie met de doelgroep Als workshopdocent is het ontzettend van belang dat je contact hebt met de doelgroep en je zo goed mogelijk kan inleven in hun situatie. Het beschikken over deze competenties zal er bijvoorbeeld voor zorgen dat eventuele knelpunten in een vroeg stadium worden herkend. Het bekleden van de voorbeeld functie als docent zijnde mag ook zeker niet uit het oog worden verloren net als het feit dat de workshopdocent zichzelf zoveel mogelijk gelijk moet

stellen aan de doelgroep. Het is zaak om bij het inzetten van deze competenties - die van invloed zijn op de omgang met de doelgroep - een evenwicht te vinden.

Beschikken over een goede presentatie Er wordt informatie overgebracht op de doelgroep en de wijze waarop dit gebeurt heeft invloed op hoe de doelgroep dit oppikt. De presentatie moet op een overtuigende, enthousiaste en duidelijke manier gebeuren zodat de doelgroep weet wat het kan verwachten. Flexibiliteit Geen enkele doelgroep is hetzelfde wat betekent dat geeneen workshop hetzelfde is. Daar komt bij dat de workshopdocent tijdens vrijwel iedere hiphopworkshop te maken krijgt met niveauverschillen. Om iedere hiphopworkshop tot een goed einde te brengen vraagt dit van de workshopdocent een flinke dosis flexibiliteit.

Inspelen op de behoeftes van de doelgroep Dit houdt in dat de workshopdocent er alles aan doet om in te spelen op dat geen dat de deelnemer nodig heeft om optimaal deel te nemen aan de workshop. Hebben sommige deelnemers persoonlijke aandacht of tijd nodig dan is het goed om dit als workshopdocent te signaleren en daar vervolgens op in te spelen. Het stimuleren van het zelfvertrouwen en het prikkelen van de deelnemers zijn daar ook voorbeelden van.

Feedback kunnen geven en er voor openstaan Feedback zorgt voor interactie tussen workshopdocent en deelnemer. De workshopdocent krijgt zo een goed beeld van hoe de deelnemer de workshop ervaart. Feedback moet wel op de correcte wijze worden gegeven zodat het gewenste resultaat wordt bereikt.

Duidelijke doelstellingen voor ogen hebben en deze nastreven Het nastreven van heldere doelstellingen zorgt voor visie en draagt bij aan de ervaring van de workshopdocent. Zonder doelstellingen zal de hiphopworkshop als losse eindjes aan elkaar hangen en dat komt het niveau niet ten goede.

5.4 Blast North (European Hiphop Project) Paragraaf 5.5 gaat in op een recent project dat op 18 december 2004 van start ging en 24 april 2005 werd afgesloten. Dit project stelt kwetsbare jongeren centraal en laat concreet zien hoe hiphop en de hiphopworkshop ingezet kunnen worden in een projectvorm. Om een beeld te krijgen hoe dit project is verlopen zal er een korte evaluatie volgen met een van de begeleiders.. Het project wordt omschreven waarbij de methode, doelstellingen en doelgroep in kaart worden gebracht28. Projectomschrijving Blast North is een uitwisselingsproject voor kwetsbare jongeren uit Den Haag die in Drammen (Noorwegen) gedurende een week aan de slag gaan met hiphop. Dit gebeurd in samenwerking met een groep kwetsbare jongeren woonachtig in Drammen. Het uiteindelijke doel is een hiphopshow die de elementen graffiti, rap en breakdance bevat. Het 1. 2. 3.

traject met de uiteindelijke uitwisseling ziet er als volgt uit: Open Mic avond (kennismaking & auditie) op zaterdag 18 december Hiphopworkshops in januari 2005 Kennismaking en uitwisseling naar Noorwegen (februari t/m april 2005)

Als de uitwisseling een succes wordt dan is het de bedoeling om in het najaar van 2005 een tegenbezoek te organiseren. De deelnemers aan dit project worden dan ook gevraagd te assisteren bij de uitvoering van dit programma. Methode Hiphop is een alternatief medium om jongeren te informeren, die anders niet of nauwelijks bereikt worden. Hip Hop is heel populair onder jongeren van zowel allochtone als autochtone afkomst. Rap is een ook een heel goede manier om sociale onderwerpen aan de orde te stellen en werkt vaak laagdrempeliger dan traditionele educatieve programma’s. De jongeren die bij de uitwisseling betrokken zijn kunnen leren van elkaars ervaringen en verhalen. Hiphop speelt hierin een grensoverschrijdende rol. Door middel van hiphopworkshops wordt er gedurende één week met de jongeren gewerkt naar een eindpresentatie in de vorm van twee optredens in Drammen. Doelstellingen •

• • • •

Stimuleren van de talentontwikkeling van de deelnemende jongeren door middel van peergroup education (zelf educatie), met ondersteuning van professionele begeleiding. Jongeren van verschillende culturele achtergronden stimuleren zich bezig te houden met uiteenlopende kunstzinnige disciplines. Het uitvoeren van een multidisciplinaire voorstellingen (twee voorstellingen) in Noorwegen. Jongeren nieuwe perspectieven op hun eigen situatie laten ontwikkelen. Stimuleren en bevorderen van maatschappelijke betrokkenheid bij jongeren.

Marjet van Os , Projectopzet Blast North, 2004 71

•

Jongeren stimuleren actief deel te nemen aan het activiteitenaanbod en de voorbereidingen daartoe.

Doelgroep Tien jongeren van voornamelijk allochtone afkomst in de leeftijd van 18 - 25 jaar.

Evaluatie Max Ohlenschlager, een van de begeleiders tijdens dit project heeft een video compilatie van de uitwisselingsweek in Noorwegen gemaakt. Om een goede indruk te krijgen van hoe deze week eruit heeft gezien is deze video van ruim vijftien minuten bekeken. Het meest opvallende is dat iedere deelnemer een compleet andere etnische achtergrond had wat voor de nodige spanningen zou kunnen zorgen. Het tegenovergestelde bleek het geval en het woord dat deze uitwisselingsweek zou samenvatten na het zien van de video is verbroedering in de meest ruime zin van het woord. Het gesprek met Max Ohlenschlager bevestigt deze conclusie alleen maar. Zo geeft hij bijvoorbeeld aan dat de Nederlandse groep jongeren in de leeftijd van 18+ is en de Noorse groep in de leeftijd van 14 –18 waren. In veel gevallen zorgt dit leeftijdsverschil voor problemen omdat de oudere groep zichzelf beter zou vinden dan de jongere groep. Maar bij dit project was het een prettige bijkomstigheid omdat de Nederlandse groep het goed kon vinden met de Noorse groep. De jongeren uit Nederland kwamen uit steden als Den Haag, Zoetermeer en Delft die allemaal hun eigen hiphopscène hebben. Voor de Noorse jongeren gold dit absoluut niet zij hebben weinig cd winkels, kleding winkels etc. die hiphop gerelateerde artikelen verkopen. Mede daardoor hebben de Nederlandse jongeren meer ervaring en die werd overgebracht op de Noren. Het ging zelfs zo ver dat de Noorse jongeren hiphopkleding van de Nederlanders mochten lenen als er opgetreden moest worden. De Nederlandse en Noorse groep verbroederde al vrij snel en dat bleek ook uit de gesprekken die er onderling werden gevoerd: ”De gesprekken gingen niet alleen maar over hiphop. De gesprekken gingen onderling over religie, cultuur maar ook over de onvermijdelijke onderwerpen als bier en coffeeshops natuurlijk.” Niet alleen de Nederlandse delegatie was tevreden over het project. De Noorse coördinator van Blast North liet weten dat hij van ‘zijn’ jongeren een totaal andere kant heeft gezien in positief opzicht. Veel jongeren waren nogal gesloten en teruggetrokken wat ook niet vreemd is als je gevlucht bent uit oorlogsgebieden zoals Somalië of Kosovo. De deelnemers bloeiden tijdens deze week helemaal op. Een situatie waar dat uit blijk: “Het is makkelijk om de (overleden Amerikaanse) rapper 2Pac na te doen maar vertel nou eens wat er in jouw leven speelt. Deze vraag had echt betrekking op een deelnemer die het alleen maar over gangsters en pimps kon schrijven. Het heeft me de gehele week gekost om hem een tekst over zijn eigen leven te laten schrijven en hem in te laten zien dat hiphop om jouw als persoon draait en wat je daarin meemaakt. Het gaat niet om het kopiëren van bestaande rappers die het hebben over totaal andere zaken die voor die persoon helemaal niet spelen. De andere jongeren hebben in dit proces ook bijgedragen door daar met hem over te praten en uiteindelijk werd er zelfs een nummer (Anti Thug) over geschreven.” De persoonlijke doelstelling was dat twee groepen jongeren een rapnummer zouden maken, deze opnemen en uiteindelijk het presenteren van het nummer tijdens een optreden.

Achteraf kan je concluderen dat deze doelstellingen zijn behaald maar dat het project nog veel meer dan dat heeft opgeleverd namelijk: “Als je jezelf een rapnaam geeft dan ben je eigenlijk al een rapper. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je dan goed kan rappen. Deze week heeft het zelfvertrouwen van de jongeren uit beide groepen een duwtje in de juiste richting gekregen. De jongeren hebben eigenlijk allemaal niet zoveel dus een week in Noorwegen met jongeren uit andere culturen is dan zeker wel een verrijking niet alleen muzikaal maar ook cultureel en maatschappelijk. Ik heb ze heel erg geholpen met het structureren van hun gedachten op papier. Hiphop was eigenlijk het enige instrument dat deze week succes zou kunnen bieden. Dansen, schilderen en gitaarspelen al deze dingen hadden dit resultaat niet voor elkaar gekregen. Hiphop heeft zoveel te bieden dat er voor iedereen wel wat bij zit. Wil je niet schrijven dan ga je aan de slag met graffiti etc. Ten slotte deze jongeren zullen hoogstwaarschijnlijk nooit meer in Noorwegen komen en ook al zouden ze geld hebben dan gaan ze toch liever grote steden bezoeken zoals New York of Berlijn” aldus, Max Ohlenschlager die hiermee eens te meer aangeeft wat hiphop als middel kan bewerkstelligen. De resultaten van Blast North laten zien dat de hiphopworkshop een uitstekend middel is om in te zetten bij het werken met kwetsbare jongeren. Het is mogelijk om jezelf af te vragen of het niet het enige middel is om deze groep jongeren te bereiken.

5.5 Resultaten Het meten van en het onderbouwen van resultaten binnen het werkveld wordt steeds belangrijker. Dit onderzoek laat zien dat er uitgewerkte methodes ontbreken om hiphopworkshops te meten. Workshopdocenten meten de resultaten veelal op hun eigen gevoel waarbij slechts een enkeling het resultaat bepaalt aan de hand van opgestelde doelstellingen. Het is een terechte vraag om te stellen hoe een hiphopworkshop gemeten dient te worden en wanneer er sprake is van een geslaagde workshop. Observaties van hiphopworkshops en verschillende gesprekken met workshopdocenten laten zien dat veel workshops de te maken hebben met zogenaamde ‘uitzonderlijke gevallen’. Het zijn juist die ‘uitzonderlijke gevallen’ waar je aan kan zien of de workshop dan wel of niet succesvol te noemen is. Hieronder volgen voorbeelden van situaties waaruit blijkt dat hiphopworkshops uitermate geschikt zijn voor de doelgroep kwetsbare jongeren.

Get on Da Mic De rapworkshop ‘Get On The Mic!’ is een traject van vier avonden á 2,5 uur waar het eindresultaat een rapnummer is waar de bijdrages van alle deelnemers is te horen. De workshops vinden plaats in Villa Artquake (Hoofdorp). Dit traject wordt nu al enkele jaren gegeven en ieder jaar staat er een ander thema centraal. Dit jaar is er gekozen voor “vrijheid van meningsuiting”. Er is een deelnemer die voor de tweede maal deelneemt aan dit traject en als je hem aan het werk ziet tijdens de workshop zie je iemand die zelfverzekerd bezig is met rappen. Een gesprek met deze deelnemer leert dat hij spastisch en dyslectisch is. Toen hij ruim een jaar geleden deelnam aan het eerste traject van ‘Get On The Mic!’ was hij erg terughoudend en stotterde hij regelmatig. De rapworkshops hebben hem geleidelijk geleerd dat hij deze handicaps naar de achtergrond kan drukken door het schrijven van teksten en het rappen daarvan. Hij heeft zich door middel van hiphop kunnen ontwikkelen tot de persoon die hij nu is geworden.

Breakdanceworkshop De cursus breakdance die bestaat uit wekelijkse workshops wordt aan het CKC in Zoetermeer gegeven. Er is een deelnemer met psychische problemen en hij wordt daar intensief voor behandeld. Zijn begeleiders hebben binnen het behandel proces geconcludeerd dat het breakdancen een gepaste afleiding en stimulatie biedt. De deelnemer neemt met veel genoegen deel aan het traject breakdancen. Problemen of niet feit is dat hij probleemloos wordt geaccepteerd in de groep. Een interessante vraag is of hij ook zo makkelijk zou zijn geaccepteerd als het hier geen hiphop zou betreffen. Hij maakt inmiddels deel uit van de gevorderde groep deelnemers. Dit geeft aan dat hij de gewenste progressie heeft gemaakt om een hoger niveau aan te kunnen.

Rapworkshop Er werden rapworkshops gegeven aan drie vmbo klassen van het Grotius College in Delft. Tijdens een van deze rapworkshops viel een deelnemer op die weigerde om serieus deel te nemen. De situatie die daarop ontstond ziet er als volgt uit: “Ik schoof bij hem aan om hem in eerste instantie te motiveren. Aangezien hij eigenlijk de enige deelnemer die de workshop niet leek te waarderen leek het mij nuttig om hem wat vragen stellen zodat ik een beeld kon krijgen waarom hij het niet leuk vond. Het bleek dat hij niks had met hiphop en hij wil niet verplicht worden om te moeten schrijven en rappen. Hij zou liever een passievere workshop zien waarbij er meer aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van hiphop. Hij gaf ook wel uit zichzelf toe dat hij ook best wel lui was maar een graffiti workshop leek hem dan wel weer een stuk leuker. Door dit gesprek te voeren kreeg ik een beter beeld van deze jongen en ik kon hieruit opmaken dat hij niet perse deze workshop wilde dwarsbomen maar rappen stond blijkbaar te ver van zijn bed af. Mogelijk door meer achtergrond informatie over hiphop dat hij er anders tegenaan kijkt omdat zijn beeld nogal beperkt was. Hij had het over de rappers die hij op tv zag en dat hij dat maar een stel patsers vond. Een meer theoretischer workshop had in zijn geval hoogst waarschijnlijk meer opgeleverd.”29 29

Bijlage 2, p.104 74

Dit gesprek laat zien dat de deelnemer de workshop te praktijkgericht vond. Het blijkt nuttig te zijn om individuele gesprekken te voeren met deelnemers als zij niet lijken te participeren. Je krijgt een idee wat diegene wel graag zou willen zien in een hiphopworkshop. Dergelijk commentaar is voor de workshopdocent nuttig omdat hij deze informatie in de volgende workshop zou kunnen verwerken als er een soort gelijke situatie ontstaat. De bovenstaande situatie lijkt aan te geven dat de deelnemer niet heeft geparticipeerd en dat de workshop hem niks opgeleverd heeft. Die constatering is onjuist immers er is interactie ontstaan waarbij hij zijn zegje heeft gedaan en uiteindelijk heeft hij wel actief deelgenomen. Er waren namelijk twee rondes waarbij er geschreven en gerapt werd. In de eerste ronde weigerde hij deel te nemen maar na het gesprek dat daarop volgde nam hij deel aan de tweede ronde. Het ervoor zorgen dat deze deelnemer alsnog heeft deelgenomen binnen deze workshop maakt hem succesvol.

Rapworkshop De Weerklank in Leiden is een (SO/VSO) school voor slechthorende en moeilijk spreken kinderen. De deelnemers zijn erg druk te noemen en het is lastig te beoordelen of de workshop succesvol kan worden geacht. De volgende situatie laat zien hoe positief hiphop kan zijn voor deelnemers die van nature eigenlijk heel verlegen zijn. â&#x20AC;&#x153;Er is een bepaalde leerling die heel verlegen en stil in een hoekje druk aan het schrijven is. Als hij iets vraagt aan de workshopdocent dan heeft hij moeite om de goede woorden te vinden en daardoor stottert hij. Het is heel mooi om te zien dat als het moment daar is om zijn geschreven rap te presenteren hij totaal transformeert van verlegen naar overtuigend en van stotterend naar duidelijk verstaanbaar. De overige leerlingen geven hem verschillende complimenten net als de workshopdocent. Een andere leerling die ook erg verlegen is maar uiteindelijk ook zijn tekst gaat rappen wordt ook aangespoord om tijdens de afsluiting (optreden van Retlines) mee te gaan rappen. Deze leerling is vanaf dat moment met zijn tekst ergens apart gaan zitten om de tekst goed in zijn hoofd te krijgen, hij moest immers gaan optreden. Het was lunchtijd en de workshopdocent werd weggeroepen want er was iets aan de hand met de betreffende leerling. Hij was in het fietsenhok gaan zitten zodat hij niet gestoord zou worden, hij was alleen vergeten dat het fietsenhok verboden terrein is voor leerlingen. Een leraar zag hem daar zitten en hij werd boos op de leerling, daarop dacht de leerling dat hij niet meer mocht rappen en hij barste in tranen uit. Workshopdocent Retlines die erbij werd gehaald kalmeerde de leerling en hij stelde hem gerust dat hij gewoon mocht rappen en dat het helemaal goed zou komen. De afsluiting van de workshop begon met een optreden van de workshopdocent Retlines en de hele ruimte stond vol met de leerlingen die de rapworkshops hadden gevolgd. Na verloop van tijd werden de eerste leerlingen die hun tekst wilde rappen voor de klas gehaald. De jongen die heel emotioneel uit het fietsenhok werd gehaald zou beginnen. Hij was heel erg zenuwachtig maar op het moment toen hij klaar was ontving hij van iedereen complimenten en dat zorgde voor een mooie glimlach op zijn gezicht.â&#x20AC;?30

Bijlage 2, p.108-109 75

Hoofdstuk 6. Conclusie en aanbevelingen Het laatste hoofdstuk bevat drie paragraven die een vervolg zijn op hoofdstuk 5. De eerste paragraaf (6.1) staat in het teken van de conclusie die getrokken wordt op basis van gehele onderzoek. De aanbevelingen komen ter sprake in 6.2 aan de hand van de criteria die een hiphopworkshop (6.2.1) moet hebben en de competenties van de workshopdocenten (6.2.2). Alle voorwaarden die gedurende het onderzoek als relevant zijn ervaren voor het goede verloop van een workshop komen in de laatste paragraaf (6.3) ter sprake.

6.1 Conclusie De hoofdvraag: op welke wijze kan de hiphopworkshop binnen het sociaal cultureel werk inspelen op de behoeftes van kwetsbare jongeren? Heeft ervoor gezorgd dat er een zoektocht ontstond, naar een werkwijze die het beste aan zou sluiten op kwetsbare jongeren. Deze jongeren zijn in de leeftijd van 12 – 25 en hebben met minimaal één probleem te maken waardoor zij niet optimaal kunnen participeren in de hectische maatschappij. De problemen zijn in de volgende categorieën in te delen: School en werk, gezin en psychosociale problematiek, vrije tijd, maatschappij , mobiliteit, middelengebruik, en/of criminaliteit. Voornamelijk de praktijk wijst uit dat het middel hiphopworkshop vaak in een zin wordt genoemd met verschillende soorten jongeren. De populariteit van hiphop onder de vooral kwetsbare jongeren is groot. De populariteit is te verklaren aan de hand van de behoeftes die in grote lijnen invulbaar zijn door de hiphopcultuur. Het sociaal cultureel werk heeft als doel de kwetsbare jongeren optimaal te laten participeren in de maatschappij. De hiphopworkshop wordt als activiteit ingezet om de doelgroep te kunnen bereiken. Met het gegeven dat hiphop populair is onder de doelgroep en het feit dat het sociaal culturele werk vaak gebruik maakt van hiphop is het onderzoek zich gaan richten op welke wijze de hiphopworkshop kan inspelen op de doelgroep en op welke manier dit al gebeurt. Uit de succesvolle projecten Rapclass en Kunst Onder Andere (KOA) valt er te concluderen dat er een tekort is aan professionele workshopdocenten. De hiphopworkshops sluiten niet altijd goed genoeg aan op de wensen van de doelgroep. Deze projecten roepen opleidingsprogramma’s in het leven om het niveau van de workshopdocenten te verhogen en zo de kwaliteit van de hiphopworkshops te waarborgen. Het tekort aan professionele workshopdocenten is vooral te wijten aan de te grote vraag vanuit het werkveld ten opzichte van het aanbod. Waardoor hiphoppers met weinig tot geen ervaring worden omgetoverd tot workshopdocent. Het gebrek aan goede en actuele documentatie waarin het gebruik van hiphopworkshops en toetsingmethodes worden besproken, kan gezien worden als de voornaamste reden dat er een ‘blauwdruk’ van een hiphopworkshop ontbreekt. Nieuwe workshopdocenten proberen iedere keer opnieuw het wiel uit te vinden terwijl dit meestal niet tot het gewenste resultaat leidt (een hiphopworkshop die moeiteloos aansluit op de doelgroep). Het zou allemaal een stuk effectiever worden als er een ‘format’ zou liggen waar vanuit gewerkt zou kunnen worden. Het werken met kwetsbare jongeren vraagt om bepaalde competenties die te vertalen zijn in het toepassen van hiphopworkshops als middel (zie 5.3). Het is noodzakelijk om een dergelijke blauwdruk zo snel mogelijk in het leven te roepen die als basis dient bij het geven van hiphopworkshops. De vraag naar workshopdocenten neemt nog steeds toe omdat de hiphopcultuur nog steeds aan populariteit wint. De

onderdelen waaruit de blauwdruk zou moeten bestaan wordt in paragraaf 6.2 (aanbevelingen) gepresenteerd. Feit is dat het vrijwel onmogelijk is om hiphopworkshops op zijn goede waarde te schatten. Want vrijwel iedere workshopdocent hanteert zijn eigen methode wat er voor zorgt dat het niet mogelijk is om via een vast beoordelingsmodel te werken. Daar komt bij dat de meeste workshopdocenten voornamelijk beoordelen op gevoel in plaats van vooraf bepaalde criteria. Het ontbreken van een vaste methode tijdens de hiphopworkshop die zorgt voor houvast en een beoordelingsmodel herbergt, waardoor de workshop op de juiste waarde kan worden geschat zorgen ervoor dat de hiphopworkshops in een aantal gevallen niet het optimale resultaat met de doelgroep bereikt en dat is jammer. Dit onderzoek laat zien dat hiphop een goed vertrekpunt vormt voor de kwetsbare jongeren op weg naar een eigen identiteit waarbij de eigen mogelijkheden worden ontdekt en er een beroep wordt gedaan op hun creativiteit. Dit allemaal via een zeer laagdrempelig middel dat aan sluit op de behoeftes en leef en beleveniswereld van de doelgroep. Voorwaarden zijn wel zoals eerder gezegd te werk gaan via een vaste methodiek die optimaal inspeelt op de behoeftes van de doelgroep en de workshopdocent moet beschikken over de competenties die nodig zijn om te werken met kwetsbare jongeren.

6.2 Aanbevelingen De conclusie geeft aan wat er zou moeten gebeuren om hiphop als middel optimaal in te zetten voor de kwetsbare jongeren. Deze laatste paragraaf zal de verschillende constateringen met elkaar verbinden zodat er een â&#x20AC;&#x2DC;blauwdrukâ&#x20AC;&#x2122; ontstaat van een goede hiphopworkshop. Het workshopmodel kan dan als beginsituatie dienen voor diegene die de hiphopworkshop wil toepassen of de persoon die de hiphopworkshop zelf gaat geven. De verwachtingen en de voorwaarden die nodig zijn om dit middel optimaal te gebruiken zullen hierdoor duidelijk worden zodat er een heldere situatie ontstaat. De blauwdruk zal als hulpmiddel kunnen dienen waarbij de praktijksituatie naast de theoretische (blauwdruk) gelegd kan worden. De verschillende punten kunnen met elkaar vergeleken worden zodat er bepaald kan worden hoe groot de slagingskans van de praktijksituatie is. De onderdelen van de blauwdruk zijn grotendeels gebaseerd op de bevindingen in hoofdstuk 5. In dit geval worden er alleen stilgestaan bij de criteria van een hiphopworkshop en de competenties van een workshopdocent. De toelichting zal hierbij ontbreken omdat deze in hoofdstuk 5 al behandeld is. In de eerste plaats worden de criteria en de competenties benoemd (indien nodig worden er voorbeelden genoemd) waarna een hiphopworkshop in grote lijnen wordt uitgeschreven die beschouwd kan worden als blauwdruk.

6.2.1 Criteria hiphopworkshop 1. De inhoud van de hiphopworkshop sluit aan op meerdere behoeften van de doelgroep Voorbeelden: aansluiten op leef en belevingswereld, actueel zijn en resultaten opleveren.

2. De hiphopworkshop is laagdrempelig vormgegeven zodat iedere deelnemer kan participeren Voorbeeld: laat de deelnemers in een kring staan en geef aan dat iedereen om de beurt zijn ding gaat doen.

3. Een eerste kennismaking met hiphop is een van de achterliggende gedachten tijdens de workshop Voorbeeld: sta stil bij de geschiedenis van hiphop in de vorm van een helder verhaal waarin de vier hiphop disciplines aan bod komen.

4. Er wordt voldoende beroep gedaan op de creativiteit van de doelgroep Voorbeeld: de doelgroep krijgt twintig minuten om acht regels tekst te schrijven over een zelf gekozen onderwerp.

5. Duidelijke leidraad bieden en regels opstellen tijdens de workshop Voorbeeld: er wordt mede gedeeld hoe het programma van de workshop eruit ziet, geschiedenis van hiphop, het schrijven van acht regels tekst over een zelf gekozen onderwerp en tenslotte het presenteren van deze tekst. 6. De hiphopworkshop moet een goede afwisseling zijn tussen theorie en praktijk Voorbeeld: het eerste deel van de hiphopworkshop staat stil bij de geschiedenis van hiphop, de deelnemers kiezen een onderwerp waarover ze gaan schrijven, de workshopdocent legt uit hoe je regels op elkaar kan laten rijmen of hoe je aan inspiratie kan komen. En dan volgt er weer praktijk waarbij de deelnemers zelf gaan schrijven. 7. De duur van de workshop plus aantal deelnemers Voorbeeld: de ideale duur ligt tussen de 60 en de 90 minuten kijkend naar de praktijk en de spanningsboog van de doelgroep. 8. De deelnemer moet betrokken worden in de workshop zodat interactie ontstaat Voorbeeld: de doelgroep vragen om feedback hoe ze de workshop vonden of een bepaalde oefening.

9. Het plezier en het nuttig ervaren van de workshop moet, door de doelgroep niet uit het oog worden verloren. Voorbeeld: de workshop moet een goede balans vinden tussen plezierig en het behalen van resultaat. Dit kan zich uiten in oefeningen die beide uitgangspunten stimuleren. 10. De locatie moet geschikt zijn voor de workshop. Voorbeeld: in de ruimte mag geluid worden geproduceerd omdat er gebruik wordt gemaakt van muziek. 11. Locatie moet zich bevinden in leefomgeving van de doelgroep. Voorbeeld: om de drempel zo laag mogelijk te houden wat betreft deelname is het belangrijk dat de locatie waar de hiphopworkshop plaatsvindt in de omgeving van de doelgroep. Als de doelgroep woonachtig is in Rotterdam centrum en de workshops vinden plaats aan de andere kant van Rotterdam dan is de kans aanwezig dat de doelgroep niet zal deelnemen. De belangrijkste reden hiervan is de geringe mobiliteit. 12. De workshopdocent is van een zodanig niveau dat hij de bovenstaande voorwaarden tot uitvoering kan brengen.

6.2.2 Competenties workshopdocenten 1. Improvisatievermogen 2. Beschikken over theoretische kennis van hiphop 3. Beschikken over de nodige praktijkervaring 4. Relatie met de doelgroep 5. Beschikken over een goede presentatie 6. Flexibiliteit 7. Inspelen op de behoeftes van de doelgroep 8. Feedback kunnen geven en er voor openstaan 9. Duidelijke doelstellingen voor ogen hebben en deze nastreven

6.3 Blauwdruk van een goede hiphopworkshop Duur van de hiphopworkshop 60 minuten. Inleiding (5 minuten) De workshopdocent stelt zichzelf voor en legt uit wat de relatie is met hiphop. Het programma van de workshop wordt puntsgewijs uitgelegd. Introductie hiphop (10 minuten) De geschiedenis van hiphop wordt kort en bondig besproken aan de hand van de vier elementen. Het is een mogelijkheid om aan de doelgroep te vragen wat volgens hen hiphop inhoudt. Het komt ook vaak voor dat de workshopdocent hier al van te voren over wordt geïnformeerd door de opdrachtgever. Op die manier krijgt de workshopdocent een beeld van wat de doelgroep al weet en kan de geplande introductie eventueel worden ingekort. Extra aandacht wordt er geschonken aan het hiphopelement dat gepland is voor de workshop. Er kan ook voor gekozen worden om videobeelden te laten zien van een van de vele hiphopfilms, dit ter ondersteuning. De keuze uit de films ‘Wild Style’ of ‘Beat Street’ is raadzaam omdat zij een goed beeld van de geschiedenis weergeven kijkend uit de verscheidene elementen. Er zijn nog enkele andere goede films maar deze gaan meer in op één van de elementen namelijk: Scratch (dj’en), Style Wars (graffiti), Graffiti Rock (graffiti), Freshest Kids en Breakdance 1 & 2: Electric Boogaloo (breakdance). Uitleg oefening (5 minuten) De oefening die de basis gaat leggen voor het eindresultaat wordt behandeld . De deelnemers kunnen vragen stellen en deze zullen in het kort worden beantwoord. Oefening (20 minuten) Hier staat de oefening centraal waar de workshop eigenlijk om draait. De workshops per element zien er als volgt uit: -In het geval van een rapworkshop kan het om schrijven en presenteren van een eigen tekst gaan. -Als het een breakdanceworkshop betreft dan staan het leren van de basistechnieken zoals de ‘sixstep’ (basis van het voetenwerk) en de ‘freeze’ (de eind pose) centraal. -Een djworkshop legt de nadruk op een aantal basis ‘scratches’ en ‘beatjuggles’ waaronder de ‘babyscratch’ (makkelijkste scratch d. -De graffitiworkshop bestaat uit het kiezen van een woord dat wordt ontwikkeld van een ‘tag’ (persoonlijke handtekening van de schrijver) naar een ‘piece’ (Volledig uitgewerkt kunstwerk van de schrijver). Korte evaluatie van oefening (2 minuten) Er wordt kort gepeild hoe deelnemers de oefening hebben ervaren. De workshopdocent kan naar aanleiding van deze reacties de oefening indien nodig aanpassen. Herhaling oefening (10 minuten) De oefening wordt herhaald en er wordt extra feedback en aandacht gegeven aan de deelnemers die dit nodig hebben.

Presentatie (10 minuten) De oefening die twee keer uitgevoerd is wordt gepresenteerd tegenover de andere deelnemers. Evaluatie (3 minuten) Door middel van een vragenronde geeft iedere deelnemer zijn mening over de hiphopworkshop. Op die manier krijgt de workshopdocent een idee of de workshop succesvol is geweest of niet.

Samenvatting De hiphopcultuur krijgt er in Nederland nog steeds iedere dag nieuwe liefhebbers bij in de vorm van jongeren. Het sociaal cultureel werk heeft inmiddels te maken met 600.000 kwetsbare jongeren. De link tussen hiphop en de doelgroep kwetsbare jongeren is op het eerste oog dan ook niet vreemd te noemen. Het werkveld gebruikt jaren achtereenvolgens verschillende activiteiten om de gewenste doelgroep te bereiken en de participatie te vergroten. De gestegen populariteit van de hiphopcultuur heeft erin geresulteerd dat een van de meest gebruikte middelen de hiphopworkshop is. Vanuit de eerder genoemde ontwikkelingen is de volgende onderzoeksvraag ontstaan: Op welke wijze kan de hiphopworkshop binnen het sociaal cultureel werk inspelen op de behoeftes van kwetsbare jongeren? De scriptie bestaat voor een groot deel uit praktijkresultaten die tot stand zijn gekomen door interviews met workshopdocenten, experts, deelnemers en het bekijken van projecten waar de hiphopworkshops worden ingezet. Om een goed idee te krijgen hoe de huidige hiphopworkshop er uit ziet hebben er ook verschillende observaties plaatsgevonden tijdens deze workshops. De inzichten die hieruit voortvloeien zijn naast de theorie gelegd om enigszins een oordeel te kunnen geven over de aanpak en de werkwijzen. Resultaten vormen de basis voor verbeterpunten die ten goede komen aan de invulling van de verschillende hiphopworkshops. Het ontwikkelen van een goed uitgewerkte hiphopworkshop in de vorm van een ‘blauwdruk’ ,is het eindresultaat van de scriptie. De ‘blauwdruk’ beschrijft een workshop van één uur die toepasbaar is voor de praktijk. Naast deze workshopopzet worden de voorwaarden van een hiphopworkshop geschetst. De randvoorwaarden zijn uitgesplitst in: • De criteria van een goede hiphopworkshop. • Competenties waarover workshopdocenten moeten beschikken.

De vraag naar workshopdocenten zal verder toenemen door CKV en de stijgende populariteit van hiphop. Bewust van deze gegevens is het zaak om één format te creëren dat als leidraad kan dienen voor alle hiphopworkshops. De workshopdocenten kunnen terugvallen op dit format wat positieve gevolgen heeft voor de workshop in het algemeen en de deelnemers. De blauwdruk in deze scriptie kan dienen als beginpunt. Hopelijk kan de verdere professionalisering van de hiphopworkshop voortgezet worden zodat hiphop uiteindelijk optimaal benut kan worden in de maatschappij.

Literatuurlijst Literatuur Auteur onbekend, Zes portretten van het HipHopHuis , in: Dimi 8, april 2004 Braak te, B., Rapworkshops met een positieve insteek, 2005 Chinkoe, R., Hiphop een verkenning in het sociaal cultureel werk, 2004 Derksen, E., en D. Vanderheijden, Kunst & Cultuur tegenover de maatschappij?, 2005 Donkers, G., Veranderkundige modellen, Nelissen, Soest, 2001 (9e druk) Eijnde van den, C., Duizenden schijnen: electric boogie, breakdance en brown, LOKV, Utrecht, 1985 Heijmans, T., en F. De Vries, Respect rappen in fort Europa, De Balie/de Volkskrant, Amsterdam, 1998 Kreukels, K., ‘Wereld van respect voor de jongere; je moet het verdienen, zeker als je bleekscheet bent en geen neger’ , in: het Parool, 31 juli 2004 Loof, J., Tieners in hun vrije tijd: activiteiten met smaak!, LANS, Utrecht, 1991 LOKV, ‘Kunst onder de 18: Rapclass’ , 1999 NIZW Programma Jeugd, Werken met kwetsbare jongeren, 2003 Os van, M., Projectopzet Blast North, 2004 SCP, Sociaal Cultureel Rapport, 1974 SCP, Knelpunten in het stedelijk jeugdbeleid, 2000 SCP, Sociaal Cultureel Rapport, 2004 Stichting Intraval, Risicojeugd in Stad, 2002 Tjin, M., H4 Haags Hip-Hop huis, 2003 Trienekens, S., Respect! Urban culture, community arts en sociale cohesie, 2004

Websites HIJS, “Hiphop is...” URL: http://hiphopinjesmoel.com/board/viewtopic.php?t=12861&start=0. December 2004. Rapmaker, “Tilburg zoekt Hip-Hop Leraren“ URL: http://www.rapmaker.nl/modules.php?name=News&file=article&sid=79. December 2002. Krans, L. “Over Abraham H. Maslow“ URL: http://www.over-maslow.com. Jaar van publicatie niet bekend.

Bijlagen Bijlage 1 In paragraaf 4.1 komen er verschillende hiphopdocenten aan het woord. De gesprekken zijn gevoerd via de e-mail en de telefoon. Paragraaf 4.1 beperkt zich tot het noemen van de belangrijkste punten in de vorm van een conclusie, per gesprek. In de eerste bijlage zijn de volledige uitspraken en gesprekken na te lezen die nog meer inzicht bieden in de werkwijzen van de workshopdocenten.

Uitspraken Thitiphol Kangkorn (TT) “Het eindresultaat moet zijn dat die mensen die ik les geef weggaan met een voldaan gevoel. Ze moeten het gevoel hebben dat ze wat geleerd hebben, een leuke tijd hebben gehad en dat ze er een positief gevoel aan over houden. Het is nog leuker als je ziet dat mensen ook daadwerkelijk wat moves hebben geleerd.” “Het is allemaal afhankelijk van de mensen (leeftijd, hoe geconcentreerd en gemotiveerd ze zijn, en of ze lichamelijk in staat zijn om dingen te doen/leren in de tijd die ik heb, tijd ( duur van een workshop, en moet ik er meerdere geven), ruimte ( is het een gymzaal, buiten of is het in een klaslokaal of een klein zaal). De verschillen tussen de workshops is ook belangrijk. Ik kan bijvoorbeeld ingehuurd worden om een workshop te geven op een culturele avond of iets dergelijks, waarbij mensen zich ervoor moeten inschrijven. Dan krijg je sowieso gemotiveerde mensen en dan is het ook makkelijker en leuker om te doen. Als het een workshop is in plaats van een gymles dan moet ik ook rekening houden met de leerlingen die niet van sporten of bewegen houden laat staan van breakdance.” “Het enige echte verschil tussen workshops gericht op het onderwijs of het werken met probleem jongeren is dat je, je meer richt op de continuïteit. Je probeert ze te overtuigen dat het leuk is en dat je er iets mee kunt doen, zoals net als ons workshops geven, battlen en shows geven in het buitenland en er allemaal voor betaald krijgen. Wij fungeren hierin als voorbeeld.” “De workshop levert de doelgroep het volgende op: dat je met hard trainen of werken iets kunnen bereiken de doelgroep raakt gemotiveerd een gevoel voor ritme” Danny Stolker (Kas) “Mijn doel is ten eerste om de jeugd een instap in hiphop te geven met feiten die ze nu niet zo meer van tv halen. Dus bijvoorbeeld wie en wat was er het eerste en vooral waarom. Ten tweede vind ik het technische gedeelte ook belangrijk. Zo wil ik bijvoorbeeld de opname van muziek, maar ook eigenlijk het hele proces van teksten schrijven tot boekjes maken, beats en video's toegankelijk maken.”

“De interesse is er vaak wel, maar een soort mentor kan nooit kwaad, die heb je met voetbal en vechtsporten ook nodig als je goed wil worden. Misschien is het zelfs wel nog puurder als je alles alleen ontdekt, maar ik vind een soort mentor heel nuttig. Sommige dingen kom je niet te weten als iemand ze je niet verteld en juist die dingen vind ik belangrijk. Bijvoorbeeld waar je graffiti boekjes kan kopen en dat door ‘Style Wars’ (bekende film over de geschiedenis van graffiti) de sfeer in de getto niet zo negatief was juist door hiphop.” “Een workshop bevorderd de creativiteit juist door ze dat zetje in de rug te geven, je moet ook wel realiseren dat kinderen tegen je op kijken als iemand die het al ‘goed’ kan en dat inspireert enorm.” “Ik meet het succes van een workshop door de blikken in ogen van bepaalde deelnemers. In eerste instantie is het toch vermaak en tijdverdrijf, maar komen ze er tijdens de workshop achter dat het ook best nuttig is. Als ze het naar hun zin hadden is het voor de opdrachtgever al geslaagd natuurlijk.”

Rudy van Leeuwen (Rude D) “Ik heb een verantwoordelijkheid als hiphopper en als je ‘we are hiphop’ ,zegt dan moet je ook de jongeren steunen. Ik ga proberen ze zo goed mogelijk te begeleiden in het doen van rap en inzicht proberen te geven in het zijn van hiphop.” “We zijn nu erg improviserend bezig en het is succesvol als er mensen echt interesse tonen en echt down zijn. in deze situatie zitten ze al in dat centrum en wij komen elke maandag langs om raples te geven. Dan kunnen ze naar ons toe komen om mee te doen of ze blijven achter de pc zitten om te ‘msnen’. Het is succesvol te noemen als ze bij ons blijven. Ik denk dat deze methode uiteindelijk iedereen die niet serieus is eruit filtert.”

Tyrone van der Meer “Anno 2005 wordt Hip Hop als kunstvorm algemeen geaccepteerd, sterker nog hiphop is tot mainstream popcultuur verworven. Vanuit het onderwijs is met name door de invoering van het vak CKV, de cultuur beleving gezien vanuit de jongeren zelf steeds belangrijker geworden.” “Het belangrijkste doel moet zijn dat je je realiseert dat je bij het geven van een hiphop workshop, slechts een kennismaking in de hiphop kan geven. Een introductie van de hiphopcultuur kan een tikje van de sluier op lichten over de vele facetten van de hiphop.” “Het duurt jaren voordat je de hiphopelementen (breakdancen, rappen, dj’en en graffiti) -die inmiddels al hele zelfstandige subculturen zijn geworden - kunt begrijpen en voordat je als artiest in een van deze elementen een eigen stijl en zeggenschap hebt kunnen ontwikkelen. Hiphop is dus te veelomvattend om door middel van een cursus te leren.”

“Het grote gevaar van de workshop is dan ook, dat de workshop blijft bij slechts het voor doen van basis trucs en vaardigheden voor bijvoorbeeld het rappen. Zie het buurthuis waar een ‘rappertje’ van amper 16 jaar andere 16 jarigen leert hoe hij moet rappen.” ”Bij een geslaagde workshop moet het gaan om de meerwaarde die je de deelnemers mee kan geven. Dat je door al je hiphop ervaring iemand op de goede manier kan stimuleren zijn interesse in Hip Hop in zijn eigen tijd en omgeving (de straat) op te pakken.”

Coen Grooten (Are MC) “Dat er iets achter blijft. Voor jongere hiphoppers bijvoorbeeld laten weten waar hiphop vandaan komt.”

“Wanneer de hele klas of groep achter de microfoon 'kruipt' en z'n ding doet, ongeacht het goed of slecht is. Vaak zijn degene die verlegen lijken of echt niet willen uiteindelijk het beste, heel gek eigenlijk! Ik herken daar mezelf ook wel in. Vroeger verlegen en stotteren als kind (voor lezen in de klas was een verschrikking voor mij) en nu ben ik juist die entertainer op het podium.” Hoe meet je de resultaten? • • • • • • •

Rappen ze in de maat. Zijn ze duidelijk te verstaan. Geven ze en 'showtje' weg (is het leuk om naar te kijken). Gaat de rap ‘ergens’ over. Wordt er goed gerijmd. Duurt iedere regel precies vier maten (tellen). Rappen ze een even aantal regels.

Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop? • • •

Samenwerken in een groep. Leren hoe je jezelf kan presenteren. Meer theoretische kennis over hiphop.

Gesprekken

Achmed Boukiour (RAUF) “De workshop ziet er als volgt uit: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Introductie (waarin ik mezelf voorstel en een stukje rap) Deelnemers stellen zich voor Rondvraag (of iemand bekend is met rap, hiphop en welke muziek ze graag luisteren) Geef een korte basisinzicht m.b.t. hiphop (elementen, stijlen, geschiedenis) Geef een basis insteek tot hoe je een rap schrijft Deelnemers schrijven een rap (en krijgen hulp daarbij) Deelnemers oefenen hun rap (en krijgen hulp daarbij) De rap wordt gepresenteerd”

“Dit 8 stappenplan is een opzet die ik gebruik en aanpas per doelgroep waar ik mee werk en hoeveel tijd er beschikbaar is. Als ik werk met een jonge doelgroep en er is niet veel tijd, dan ga ik niet heel diep in op punt 4 met betrekking tot de spanningsboog. Tevens sla ik dan punt 5 en punt 6 over en heb ik al een rap klaar die we in punt 7 oefenen. Zo moet een workshop dus altijd enkele basiselementen bezitten die je mee wil geven maar de opzet moet altijd gerelateerd worden aan de doelgroep en de tijd die je hebt.” Doelen • • • •

“De deelnemers hebben aan het eind van de workshop een basisinzicht over hiphop en rap (waar ze zelf op voort kunnen bouwen mochten ze dat willen). De deelnemers zijn aan het eind van de workshop in staat tot het schrijven van een rap. De deelnemers zijn aan het eind van de workshop in staat om zich te uiten door middel van rap. De deelnemers hebben met plezier deelgenomen en zijn geënthousiasmeerd over rap.” “Daarnaast kunnen er ook andere doelen verbonden worden aan de workshop maar deze zijn van de aanvraag afhankelijk. De workshop kan verbonden worden op verzoek aan bepaalde thema’s waarmee je de doelgroep wilt voorlichten of informeren.” Geslaagd “De workshop is volledig geslaagd als de genoemde doelen bereikt zijn bij iedere deelnemer. Maar er zijn genoeg gevallen waar een workshop toch geslaagd is (en je tevreden kunt zijn) ook al is hier niet aan voldaan. Je kunt niet verwachten dat iedere deelnemer dezelfde affiniteit of interesse heeft voor rap/hiphop. Ook kan de tijd die je krijgt voor een workshop het bereiken van de doelen afzwakken.”

Resultaten “Bij veel workshops heb je maar één meetpunt en dat is aan het einde van de workshop(wanneer de deelnemers hun rap presenteren). Alleen de rapvaardigheid wordt dan dus gemeten. Er is dus geen grote meetbaarheid, de oorzaak hiervan ligt dat het meestal maar een workshoples is waarvoor je gevraagd bent. Eventueel kun je bij aanwezigheid van een thema kun je dat ook meten aan het einde. Geef je meerdere workshoplessen voor dezelfde groep, kun je per keer aan het begin ingaan op wat vorige keer is meegegeven.”

Glenn de Randamie (Typhoon) Hoe ziet een workshop er concreet uit? •

“Ik open de workshop met een rap om ze meteen te laten horen waarom het gaat. Hierbij combineer ik de definitie van rap met het klappen op het ritme. Ik vraag ze goed na de rap te luisteren omdat ik er daarna nog wat vragen over stel.” “Dit is rap, ritmisch praten met rijm. Ik gebruik woorden om creatief bezig te zijn. Dit gaan we doen, dit anderhalf uur. Want de beste lui staan niet aan de wal maar aan het stuur. Klap op het ritme, klap op het ritme.”

• •

• • •

•

“Daarna laat ik ze woordoefeningen doen (1,2, my name is … and I am cool).” “De leerlingen krijgen dan een box (een groet in de vorm van een speciale handdruk) van mij en leg hun uit dat hiphop o.a ook om respect voor elkaar gaat. Dat ik hun die box geef en dat de rest voor elkaar klapt. Hierdoor krijg je een positievere sfeer en wordt het ijs een beetje gebroken.” “Vervolgens laat ik een beatbox horen, en laat de leerlingen ook beatboxen, stap voor stap uiteraard.” “Nu gaan ze de woordoefeningen doen op het ritme van mijn beatbox.” ”Ik leg ze uit dat er meer voor nodig is dan alleen zeggen dat je ‘cool’ bent, je moet het ook uitstralen. Ik laat ze met hun armen zwaaien zoals rappers dat op het podium doen en zorg ervoor dat ze bewegen. Belangrijk is hun voor te zijn, dus alles benoemen. Ook dat ze niet voor lul willen staan voor de rest van de klas. Als je dat meteen benoemt is dat er ook uit, en zie je dat 9 van de 10 keer iedereen meedoet.” “Dan laat ik ze met alle dingen ze hebben geleerd, van het ritme tot aan de lichaamstaal in een kring om mij heen staan. Nu moeten ze mij allemaal overtuigen als groep. Vaak komen ze dan wel los, het is immers met z’n twaalven tegen één.” ”Vervolgens moeten ze in hun eentje tegenover mij staan en mij overtuigen met die taaloefening. Een soort ‘8 Mile’ (een film die over rap battles gaat met in de hoofdrol de bekende rapper Eminem) gevoel krijgen ze daarbij.” “Ik vraag ze wat de definitie van rap was en vraag dan of het rap was wat we net gedaan hebben. Uiteindelijk krijg je vaak een ‘ja’ te horen. Bij de vraag of ze 88

•

• • •

kunnen rappen antwoorden de meeste leerlingen ’nee’. Waarna ik dan uitleg dat ze net hebben gerapt dus het ook kunnen. Eigenlijk staat de hele workshop in het teken van ’je kan meer dan je denkt’.” “Hierna zijn ze klaar om een tekst te schrijven. Afhankelijk van de tijd, mogen ze vier of acht regels schrijven over een onderwerp dat ik verzonnen hebt. Meestal is dat een actueel onderwerp en leg ik ook uit dat we met z’n allen hiphop in een positiever daglicht kunnen stellen.” “Na het schrijven, krijgen ze allemaal de mogelijkheid om hun tekst op een beat te rappen met microfoon.” “Dan vertel ik iets over het ontstaan van rap en leg ze het verschil uit tussen rap en hiphop.” “Daarna laat ik ze nog allemaal in die kring om mij heen staan om het goed en energiek af te sluiten.”

Wat wil je met de workshop bereiken + doelen? “Leerlingen in contact laten komen met rap, ze een introductie te geven van iets waarvan ze wel eens hebben gehoord, maar nog nooit echt gedaan hebben. Ik wil geen rappers creëren, ik wil ze laten zien dat ze met welke kunstvorm dan ook hun creativiteit kunnen uiten en dat het misschien wel een goed alternatief is voor het vervelen en het hangen op straten. Door positieve energie te geven en ze vertrouwen te geven zorg ik voor een behaaglijke sfeer en vaak komen er dan teksten uit hun waar ik zelfs van versteld staat.” Wanneer is een workshop geslaagd volgens jouw? “Als ik de motivatie van de leerlingen gedurende workshop heb zien groeien en als ze ook iets op papier hebben kunnen zetten waar ze zelf ook achter staan.” Hoe meet je de resultaten? “Ik meet niet de resultaten van de workshop, al merk ik natuurlijk wel of ze enthousiast achteraf zijn. Vaak geeft de school ook een reactie achteraf en die zijn tot nu toe alleen maar positief geweest.” Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop? “Om creatief bezig te zijn en om niet bij voorbaat te zeggen dat je iets niet kan, want je staat ervan versteld wat je allemaal in je hebt. Ook leert men een heel klein stukje over de achtergrond van hiphop en dat het vooral niet allemaal negatief hoeft te zijn.”

Rinze Kluft (dj PWB) Hoe ziet een workshop er van jouw concreet uit? “Hangt van de vooraf gestelde vorm af. Het kan zo zijn dat er een soort introductie wordt gegeven over Turntablism. Dus een korte cursus/kennismaking, hierin laat ik alle gebruikte technieken zien plus de apparatuur en materiaal wat er allemaal bij komt kijken.” • • • • •

“introductie korte demonstratie daarna uitleg over gebruikte dj technieken daarna apparatuur uitleg daarna de cursisten zelf laten scratchen, scratchen is namelijk het makkelijkst Als de workshop langer duurt dan 60 minuten, duik ik dieper in op het geheel.”

Wat wil je met de workshop bereiken + doelen? “Dat het bredere publiek bekend raakt met het fenomeen turntablism en de draaitafel benaderen als zijnde muziekinstrument.”

Wanneer is een workshop geslaagd volgens jouw? “Als diegene die zich ervoor interesseren er een hoop van op steken. Dat er progressie is geboekt, in het begin weinig kunnen met het dj'en en naar huis gaan met een tas vol tips/tricks, kennis en techniek. Wat meestal gebeurt is door de materie leren te begrijpen er vaak ook meer interesse wordt gewekt en motivatie om het verder uit te diepen.”

Hoe meet je de resultaten? “Door te kijken naar het niveau van de cursisten voor de start van de cursus en te kijken naar het niveau nadat de cursus gegeven is. De reacties van de cursisten zullen ook het een en ander doen vertellen, bijvoorbeeld dat ze apparatuur gaan aanschaffen om het thuis ook te kunnen beoefenen.” Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop? “Dat hiphop er is om je te uiten, om je creativiteit erin kwijt te kunnen zowel muzikaal als vocaal. Alles mag en alles kan zolang je er zelf tevreden over bent. Het hoeft niet perse voor het grote publiek te zijn.”

Martijn de Boer (dj Donor) “De groepen waarmee ik werk bestaan uit tien leerlingen en het workshoptraject duurt vier x 1½ uur. Er zijn twee sets van twee draaitafels en een mengpaneel aanwezig. Er werken vijf leerlingen op een set en die wisselen elkaar af. Elke les gaat volgens het volgende schema.”

Tijd 10 minuten

Activiteit Korte herhaling van de reeds behandelde stof.

10 minuten

60 minuten

Uitleg van het nieuwe onderwerp (beatmixen / scratchen) Oefenen in twee groepen

10 minuten

Nabespreking

“Elke les wordt verdeeld in twee onderwerpen; beatmixen en scratchen. We beginnen heel simpel en gaan steeds een stapje verder.” Les 1: Onderwerp Beatmixen

Scratchen

Lesomschrijving Beatmixen met twee dezelfde instrumentale platen . Op de ene set wordt een beat opgezet. De mensen proberen op de andere set dezelfde plaat gelijk te laten draaien. Ritmisch bewegen van de hand op een plaat. Ritmisch bewegen van de fader.

Les 2: Onderwerp Beatmixen

Lesomschrijving Beatmixen met twee verschillende instrumentale platen . De juiste bpm (beats per minuut) wordt ingesteld. Op de ene set wordt een beat opgezet. De leerlingen proberen op de andere set een andere instrumentale plaat gelijk te laten draaien.

Scratchen

Ritmisch bewegen van de hand op een plaat. Ritmisch bewegen van de fader.

De leerling beweegt de plaat, ik de fader. De leerling beweegt de fader, ik de plaat. Les 3: Onderwerp Beatmixen

Scratchen

Lesomschrijving Beatmixen met twee verschillende instrumentale platen. De leerling stelt de juiste bpm in. Op de ene set wordt een beat opgezet. De leerlingen proberen op de andere set een andere instrumentale plaat gelijk te laten draaien. Ritmisch bewegen van de hand op een plaat. Ritmisch bewegen van de fader. De leerling beweegt de plaat, ik de fader. De leerling beweegt de fader, ik de plaat.

Les 4: Onderwerp Beatmixen

Scratchen

Lesomschrijving Beatmixen met twee verschillende niet- instrumentale platen. De leerling stelt zelf de juiste bpm in. Op de ene set wordt een beat opgezet. De leerlingen proberen op de andere set een andere plaat gelijk te laten draaien en in te mixen. Ritmisch bewegen van de hand op een plaat. Ritmisch bewegen van de fader. De leerling beweegt de plaat, ik de fader. De leerling beweegt de fader, ik de plaat. In de maat gooien van een sample. Het traject word afgesloten met een scratch wedstrijd.

“Soms zijn er deelnemers die al beschikken over de basisvaardigheden. Die deelnemers begeleid ik dan bij het perfectioneren van de mixen scratchtechnieken.”

Leerdoelen • • • • • •

Beatmixen met twee dezelfde instrumentale hiphopplaten. Beatmixen met twee verschillende instrumentale hiphopplaten. Beatmixen met twee niet-instrumentale hiphopplaten. Ritmisch bewegen van de hand op een plaat. Ritmisch bewegen van de fader. Zelfstandig een sample ritmisch op een hiphopbeat scratchen.

“De workshop is geslaagd als de deelnemer met veel enthousiasme tenminste drie leerdoelen heeft bereikt.De resultaten zijn makkelijk te meten. Ik doe dat na elke les.

Dan bespreken we de les kort (wat ging goed/ minder goed) en spreken we af waar we de volgende les op gaan letten.” “Buiten de hierboven genoemde leerdoelen van deze workshop leert de doelgroep ook om op een andere manier met hiphopmuziek bezig te zijn. Bovendien moet men rekening houden met elkaar en samenwerken. Dat zijn natuurlijk weer aspecten die de sociale vaardigheden van de deelnemers positief stimuleren.”

Fabian Dech Hoe ziet een workshop eruit? “Ik stel mijzelf voor en vertel over mijn verleden en heden (muzikaal dan), ik probeer zo min mogelijk te praten anders word het voor de groep, die meestal tussen de leeftijd van 12 en 16 jaar is, te langdradig. De rest van de workshop is praktijk, gewoon doen en dan aanwijzingen geven en dat is natuurlijk altijd afhankelijk van wat voor een workshop het is natuurlijk. Meestal aan het eind van de workshop nog even een kort praatje over de volgende keer en als dat niet het geval is, dan heb ik meestal een a4'tje met een kort tekstje en wat links naar interessante websites zodat de geïnteresseerden zich later nog even wat verder kunnen verdiepen in de moeilijke stof die ik ze allemaal heb voorgeschoteld.” Wat wil je met de workshop bereiken + doelen? “Alle workshops die ik tot nu toe gegeven heb zijn puur ter kennismaking geweest. Ik kan dus helaas niet een eindresultaat meten bij de deelnemers.(wat ik overigens wel jammer vind, want ik ben altijd wel benieuwd wat er voor creatiefs uitkomt). Mijn doel is dus alles op een positieve manier te brengen en ze het lokaal uit zien en horen lopen met een glimlach dat ze het in ieder geval erg ‘cool’ vonden (en interessant).” Wanneer is een workshop geslaagd? “Mijn workshop is geslaagd als ik aan het eind en ook verder de enthousiaste reacties van de jongeren krijg en ze me continue tot vervelends aan toe mailen met vragen.” Hoe meet je de resultaten? “Die meet ik door te kijken dan wel te luisteren wat ze hebben gecreëerd, hangt er natuurlijk wel vanaf wat voor een workshop het is. Bij een workshop van 2 uur is het bijna onmogelijk om een resultaat te boeken. het resultaat is meestal te meten door de vele vragen die je naar je hoofd geslingerd krijgt of de beats die je via de mail krijgt opgestuurd. Mijn workshops vragen nooit om een resultaat maar hebben meer de informatieve sfeer. De jongeren moeten meer geïnteresseerd worden dan dat ze binnen de workshop met een resultaat moeten komen.” Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop? “Het werken met verschillende muziekprogramma’s zoals Fruity Loops, Logic en Protools.” 93

Kevin U. de Randamie (Blaxtar) Hoe ziet een workshop er van jouw concreet uit? Introductie, beknopte samenvatting van activiteiten en uitgebrachte muziek. Kleine inventarisatie van de kennis omtrent hiphop en al wat ermee gemoeid is. Simpele tel oefening dat ten doel heeft de stembanden en de sfeer wat losser te maken. • Behandeling van definities van 1. Rap (Ritmische rijmspraak) 2. Rijm (klank overeenkomst in woorden) 3. Ritme (regelmatige herhaling) (Natuurlijk zijn dit persoonlijke definities die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn, hoewel ze zeer goed verdedigbaar zijn als zodanig) • Eerste rap oefening, er wordt langzaam van tellen, naar ritmisch tellen, naar rap gewerkt. • Als dit eenmaal gebeurd is worden de kandidaten bewust gemaakt van het feit dat zij, aan de hand van de definitie met welke zij korte tijd daarvoor akkoord zijn gegaan, daadwerkelijk gerapt hebben. • Ten slotte word er dan geschreven aan teksten (indien gewenst door de opdrachtgever) en uiteindelijk worden er voorbereidingen getroffen voor een presentatie (eveneens afhankelijk van de opdracht). • • •

Wanneer is een workshop geslaagd? “Voor mij is een workshop geslaagd als ik de deelnemers een positieve ervaring heb gegeven, die zij scharen onder het kopje ‘hiphop- of rapervaringen’. Als mensen zich na een workshop duidelijk verrast voelen door iets dat van een afstandje ronduit onaantrekkelijk leek, en daar blijk van geven, dan is mijn workshop geslaagd. Meer dan eens verstrijkt het uur dat gepland was voor de workshop zonder dat de deelnemers aanstalten maken om te vertrekken.” Hoe meet je de resultaten? “Stichtingen in wiens opdracht ik die workshops geef hebben wel eens dergelijke enquêtes laten invullen. Rap kwam daarbij als (een van) de populairste workshops uit de verf. Iets dat ik nog niet genoemd heb is het marketingtechnische aspect van een workshop. Eenmaal 50 minuten met een klas doorbrengen schept een soort van band tussen artiest en deelnemer. In mijn gastenboek op www.blaxtar.com staan heel veel reacties van jongeren die een workshop hebben gevolgd. Op veel scholen kom ik al jaren, ouderejaars leerlingen weten hun collega-studenten dan nog precies te vertellen waar ze me van kennen. Vaak zie ik het enthousiasme van tijdens de workshops terug in hun ogen. Dat is heerlijk. Geen betere graadmeter dan dat.” Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop? “Ze ondergaan een ervaring die ze openstelt voor wat hiphop is, hetgeen hopelijk tot gevolg heeft dat ze deze entiteit in een ander genuanceerder gaan zien. De demografische onderkant van de doelgroep is natuurlijk verschrikkelijk beïnvloedbaar, en daar speelt de commercie handig op in. Helaas vind ik (en ik benadruk die laatste twee woorden) dat er teveel nadruk ligt op de ‘rauwe’ kant van hiphop, het vieze, gemene en 94

agressieve van hiphop waaruit hiphop voortvloeit. Als echte hiphop liefhebber vind ik dat heerlijk. Maar er is balans voor alles, en in alles. In Nederland hebben we niet eens iets dat kan dienen als equivalent van NWA (gangster rap uit de Amerikaanse wijk Compton), sterker nog, als er een paar jochies op een zolderkamer erg matige raps op het internet waarin ze een lid van de 2e kamer bedreigen is dat meteen een soort nationale crisis. Om maar te zwijgen over een maniak die zijn vriendin twee maal in de fik steekt, en daar dan een rap over opneemt. Voor het publiek zijn deze mensen rappers. Echter, als ik een brood bak thuis, ben ik nog geen bakker, toch. Het is vanuit die optiek dat ik het zo belangrijk vind positiviteit in hiphop te benadrukken. Als deelnemers dus iets leren, zou het zijn dat hiphop niet perse hard, vuil en gemeen is. Het kan ook sentimenteel en gevoelig zijn.” Frank van der Steen (Ki) Hoe ziet een workshop er concreet uit? ”De vorm van een workshop hangt totaal af van de tijd die ervoor beschikbaar is. Sowieso, als een workshop eenmalig is, dan is t meer een kennismaking met het concept 'hiphop' en 'rap'. Ik introduceer mezelf dan, leg in het kort uit wat hiphop inhoud en dan koppel ik de les naar de doelgroep toe. Dat wil zeggen dat ik hun in het kort uitleg hoe je moet rappen, althans de basis principes. Belangrijk daarbij is dat ze leren hoe een ritme (beat) werkt. Dus het herhalen van vier tellen. Dan leg je ze uit dat een rap regel vier tellen duurt en bijvoorbeeld aan het eind op elkaar moeten rijmen. Afhankelijk van de tijdsduur laat ik ze of klassikaal of in groepjes, vier regels (vier keer vier tellen) schrijven en rappen.” Wat wil je met de workshop bereiken + doelen? ”Ik wil graag dat de leerlingen die absoluut nog niet beseffen hoe creatief ze kunnen zijn, via rap hun inspiratie vorm kunnen geven. Ik probeer ze uit te leggen hoe hiphop hier een rol in kan spelen. Veel van de 'probleem' jongeren kun je zo bereiken hiphop spreekt ze aan. Als je ze kan laten proeven van hun eigen nog niet ontdekte mogelijkheden dan motiveer je ze echt. Als zij zelf aan de slag gaan met rappen, dan hebben ze een nieuw doel voor ogen, die daarvoor misschien voor veel ontbrak. Eigenlijk is dit ideaal pas goed te bereiken als je de leerlingen meerdere weken of dagen achter elkaar een workshop kan geven.” Wanneer is een workshop geslaagd volgens jouw? ”Een workshop is geslaagd als je tot ze door gedrongen bent, dan merk je dat ze je respecteren. Helemaal mooi is natuurlijk als ze geïnspireerd raken om door te gaan met rappen, dan wijs ik ze een aantal wegen. Bijvoorbeeld het volgen van een masterclass. Daar leer ik ze weer meer over praktijk gerichte zaken zoals, microfoon techniek, presentatie, rijmschema’s etc.” Hoe meet je de resultaten? ”Aan het eind van een workshop heeft de klas al een rap van vier regels geschreven en gerapt. Dit wil niet zeggen dat het meteen doorgewinterde mc's zijn geworden, maar voor sommige is het genoeg om 'verslaafd' te raken. Als de workshops meer een cursus 95

vormt (de groep krijgt meerdere workshops) is er natuurlijk meer te bereiken. Dan werk je toe naar bijvoorbeeld een presentatie of een opname van een zelfgeschreven nummer.” Wat leert de doelgroep van een hiphopworkshop? ”Ze leren dat hiphop veel meer inhoud heeft dan wat MTV ze laat zien. Maar vooral leren ze dat ze zelf een MC kunnen worden met een eigen stem en stijl. Mits ze daar natuurlijk interesse in hebben. Wanneer ik een workshop geef is het echter vooral gericht op het rappen. Als de leerlingen interesse hebben in de andere hiphop elementen, dan verwijs ik ze door naar andere workshops. Voor de rest leren ze praktisch gezien in één workshop een aantal basis principes die ze helpen om zelf teksten te schrijven of te rappen.”

Bijlage 2 In bijlage 2 staan de complete bevindingen van de bijgewoonde hiphopworkshops in de rol van observator. De meest belangrijkste punten, situaties en conclusies zijn te lezen in de paragraven 4.3 (hiphopworkshops in de praktijk) en 4.4 (deelnemers).

Workshop: Breakdance (beginners) Duur: 90 minuten Locatie: CKC Zoetermeer Docent: Terence van Hutten De les zag er in grote lijnen als volgt uit: -Eerste paar minuten deden de deelnemers een ‘warming up’ op muziek. -De les gaat nu echt van start en de docent gaat voor de spiegels staan in de afgesloten ruimte. De andere deelnemers staan achter hem en doen zijn passen na. Als de passen een aantal keren zijn herhaald draait de docent zich om en dan mag de groep dezelfde pasjes zelfstandig doen. Als iemand moeite heeft met een oefening of een bepaald pasje dan wordt er persoonlijke begeleiding gegeven aan diegene terwijl de rest van de groep stilzit of doorgaat met de oefening (het is afhankelijk of de docent dit aangeeft). -De zogenaamde ‘knopen’ worden behandeld. Dit zijn bewegingen waarbij je met je armen en benen bewegingen in een soort knoop maakt vandaar de term ‘knopen’. De verschillende knopen waren de vorige week uitgelegd en die worden nu herhaald om het weer even op te frissen. Als dit gebeurt is dan worden de danspassen uit het begin van deze bijeenkomst gecombineerd met een zelf verzonnen ‘knoop’. De docent loopt iedereen na om de net aangeleerde bewegingen persoonlijk te bekijken en licht dan toe wat er wel of niet goed is. -Dan is er ruimte om op je eigen tempo de net aangeleerde bewegingen te oefenen. -Ten slot krijgt iedereen de kans om ‘solo’ (de deelnemers komen om de beurt naar voren en zij laten de bewegingen en pasjes zien die vandaag zijn aangeleerd). De docent moedigt iedereen één voor één aan en voorziet iedereen van gepast commentaar en geeft ook complimenten. Iedere keer als er iemand klaar is wordt er voor diegene geklapt. Observatie De workshop heeft een goede structuur in de zin van een duidelijke indeling van de workshop. Er is een duidelijk begin waarbij de deelnemers een warming-up doen die ze zelf mogen invullen. Het middenstuk bestaat uit nieuwe bewegingen aanleren, herhaling van vorige lessen en het combineren van oude met nieuwe bewegingen. Het slot bestaat uit het één voor één naar voren komen van de deelnemers om het geheel dat in het middenstuk centraal stond nu tot uitvoering te brengen die gezien kan worden als een presentatie. Ik zag duidelijk aan de deelnemers dat ze het ervaren als een leuke workshop en ze zijn ook erg geconcentreerd bezig. Het viel verder op dat als de docent even de ruimte verliet dat meeste deelnemers gewoon doorgingen met dat geen waar zij mee bezig waren. In veel gevallen hielpen de deelnemers elkaar als een oefening niet lukte. Het is wel zo dat er na enkele minuten de aandacht verminderde en omdat de docent even niet aanwezig was grepen een aantal deelnemers dit moment aan om een rustperiode in te lassen. Een belangrijke waarde binnen het hiphop geheel is respect en dat zeg je gedurende de

gehele workshop terug. Op het einde van de workshop kreeg ik van de meeste deelnemers ook een hand, een van de voorbeelden dat respect veelvuldig aanwezig is. Enquête Het moment dat de enquête werd ingevuld was niet geheel gunstig te noemen. De les was uitgelopen en de deelnemers wilde het liefst zo snel mogelijk naar huis. Je kon wel stellen dat de enquête dan ook snel werd ingevuld kijkend naar de korte antwoorden die werden gegeven. Om een indruk te krijgen waarom men deze workshop was gaan volgen en wat het gene was dat zij wilde leren werden er een vijftal vragen gesteld om een zo goed mogelijk beeld te krijgen. Hieronder een greep uit een aantal enquêtes. Wat is de belangrijkste reden dat je deze workshop bent gaan volgen? “Zag mensen op school breakdance doen. Toen leek het me wel leuk.” “Breakdance leek me wel leuk” “Ik hou van dansen en ik heb vorig jaar al een cursus streetdance gedaan” “Ik vind het leuk om steeds nieuwe dingen te leren” “Omdat het leuker is dan klassiek ballet”

Wat waren je verwachtingen vooraf? “Veel danspasjes leren. Een goed ritmegevoel krijgen” “Meer trucjes maar ik vind het nu ook leuk” “Dat breakdancen wel makkelijker zou zijn”

Zijn deze verwachtingen tot nu toe uitgekomen? (licht toe a.u.b.) “Ja, we hebben in korte tijd meer geleerd dan ik had verwacht. Alleen gevoel voor ritme en op ritme dansen is moeilijk.” “Ja, best veel down rocken en dat had ik niet verwacht” Is er nog een specifiek iets dat je bij deze workshop breakdance wil leren (bijvoorbeeld een bepaalde move) ? “Ja, powermoves maar deze zijn wel erg moeilijk” “een windmill”

Wat wil je uiteindelijk met deze workshop breakdance gaan doen (bijvoorbeeld aan wedstrijden meedoen) ? “Misschien wedstrijden maar vooral samen met vrienden dansen” “Jazeker lekker wedstrijden en gewoon in de disco” “Ik wil uiteindelijk ook zelf les gaan geven net als Terence”

Workshop: Breakdance (gevorderden) Duur: 90 minuten Locatie: CKC Zoetermeer Docent: Terence van Hutten De les zag er in grote lijnen als volgt uit: -De les begon met uitgebreide rek en strek oefeningen ook wel simpel weg stretch oefeningen genoemd. Een goede oefening om warm te woorden en de lenigheid op peil te houden. -Dan wordt er overgeschakeld naar een kracht onderdeel waarbij er op verschillende manieren wordt opgedrukt. -Voordat de verschillende oefeningen van start gaan vraagt de docent waarom een bepaalde oefening wordt gedaan, waar de nadruk op ligt en wat de mogelijkheden zijn qua uitvoering. Op die wijze laat hij de deelnemers nadenken over wat ze gaan doen en weten ze ook waarom ze die bepaalde oefening doen. -Er wordt veel aandacht besteed aan verschillende ‘Freeze’ combinaties van laag naar hoog. De docent geeft aan dat je deze oefening heel makkelijk thuis kan oefenen en dit raadt hij dan ook aan.Hier krijgt de groep ook weer de nodige tijd om deze oefening onder de knie te krijgen. -De workshop wordt uiteindelijk afgesloten in een halve cirkel waarin de deelnemers om de beurt de kring in stappen en dan hun bewegingen laten zien die ze willen doen, ze zijn hier dus vrij in.

Observatie Terence gebruikt een combinatie van humor en strengheid om deze deelnemers te prikkelen en te laten doorzetten. Voorbeelden: Terence is niet tevreden over het algemene niveau van deze groep hij spreekt zich hier dan ook over uit. Hij geeft aan dat er twee mensen teruggeplaatst gaan worden naar de groep beginners omdat ze het niveau niet aan kunnen. Het is nog niet duidelijk om wie het gaat dat laat hij nog in het midden, op die manier prikkelt hij wel zijn leerlingen om nog meer inzet te tonen en serieus te trainen. Bij de uitleg of de toelichting gebruikt hij de nodige humor. Als iemand van de groep aangeeft dat hij of zij een oefening beheerst dan vraagt hij aan diegene om het te laten zien. Als het dan niet lukt communiceert de docent op een humoristische wijze naar de leerling waarbij hij corrigeert en waardoor hij of zij snapt dat de oefening nog niet wordt beheerst en er dus doorgetraind moet worden. Er wordt ook geprikkeld richting de groep door te zeggen tijdens een oefening die niet zo goed verloopt dat Terence dezelfde oefening bij een jonge groep had gedaan en dat het daar perfect verliep. De verwachtingen van de docent ligt bij deze groep hoog aangezien zij al een aantal lessen achter de rug hebben. 99

Enquête Het moment dat de enquête werd ingevuld was niet geheel gunstig te noemen. De les was uitgelopen en de deelnemers wilde het liefst zo snel mogelijk naar huis. Je kon wel stellen dat de enquête dan ook snel werd ingevuld kijkend naar de korte antwoorden die werden gegeven. Om een indruk te krijgen waarom men deze workshop was gaan volgen en wat het gene was dat zij wilde leren werden er een vijftal vragen gesteld om een zo goed mogelijk beeld te krijgen. Hieronder een greep uit een aantal enquêtes. Wat is de belangrijkste reden dat je deze workshop bent gaan volgen? “Ik wil aan breakdance battles gaan meedoen” “Ik heb mensen zien breaken en toen wou ik dat ook kunnen”

Wat waren je verwachtingen vooraf? “Dat breakdancen makkelijk was” Zijn deze verwachtingen tot nu toe uitgekomen? (licht toe a.u.b.) “Nee, breakdancen is veel zwaarder dan verwacht” “Nee, er komt meer techniek bij kijken dan ik vooraf had gedacht” Is er nog een specifiek iets dat je bij deze workshop breakdance wil leren (bijvoorbeeld een bepaalde move) ? “Ik wil de Air-Track kunnen” “Conditie opbouwen” “Gewicht kwijtraken” Wat wil je uiteindelijk met deze workshop breakdance gaan doen (bijvoorbeeld aan wedstrijden meedoen) ? “Wedstrijden doen zodat ik lekker kan battelen maar ik zie het ook als een leuke hobby” “Meedoen aan de Battle Of The Year (BOTY) Visie van de docent Originaliteit is heel belangrijk voor Terence. De deelnemers moeten zelf ook dingen bedenken en daar geef ik ze ook de ruimte voor. Hij zegt wel dat dit ook direct het punt is waar veel deelnemers op afhaken. Terence laat niet de meest lastige bewegingen zien en hij kauwt het allemaal zeker niet voor. Vaak willen deelnemers vanaf het eerste moment de meest lastige bewegingen zien en die willen ze dan ook het liefst leren. Terence geeft hierbij aan dat zijn workshops uit fases bestaan en hij wil de deelnemers 100

een goede basis leren en als dat goed zit wordt er gekeken naar moeilijkere stof. Hij wil dat de deelnemers zelf creatief zijn en niet dingen klakkeloos kopiëren. Terence ziet zichzelf ook als vormer bij de vaak jonge deelnemers en er worden dan ook drie regels gehanteerd: -Altijd op tijd komen -Als de docent praat houdt iedereen zijn mond -Deelnemers moeten altijd bescherming dragen Conclusie De workshop bij de gevorderde groep verschilt aanzienlijk met die van de beginners. Bij de eerste groep deelnemers (beginners) is er iets meer vrijheid en is de docent iets minder streng. Beginners zijn niet voor niets beginners en gevorderden worden niet voor niets gevorderden genoemd. In de meeste gevallen zitten de deelnemers van de gevorderde groep in een oudere leeftijdscategorie wat zorgt voor een hoger verwachtingspatroon. De beginners groep hield zich vooral bezig met oefeningen die betrekking hadden op de verschillende danspasjes terwijl er bij de gevorderde groep de nadruk lag op kracht en lenigheid. De twee verschillende groepen zitten op een ander niveau en het is dan ook logisch om te stellen dat dit de reden is voor het verschil in oefeningen. Tussen de twee groepen zijn er lettend op het gedrag geen opvallende zaken te constateren er is erg veel respect voor elkaar, iedereen helpt elkaar als het even niet lukt kortom iedereen is gelijk tijdens de workshops. Kijkend naar de enquêtes zijn er eigenlijk alleen noemenswaardige verschillen te ontdekken bij de laatste twee vragen waarbij er wordt gevraagd wat men wil leren tijdens de workshop en wat men er na deze lessen uiteindelijk mee wil gaan doen. De beginnende groep wil vooral de aller moeilijkste bewegingen leren terwijl de gevorderde groep naast deze bewegingen ook een betere gezondheid wil realiseren. De beginnende groep denkt in het begin dat breakdancen vrij makkelijk aan te leren is en dat het leren van de verschillende danspasjes en spectaculaire bewegingen binnen een mum van tijd een feit is. De gevorderde groep heeft inmiddels ervaren dat het jarenlange training vergt om de zogenaamde ‘powermoves’ onder de knie te hebben. Het gaat hierbij dus om het ontbreken van een stukje besef en ervaring. Dat geldt ook voor de laatste vraag (Wat wil je uiteindelijk met deze workshop breakdance gaan doen?) waar de beginners nog niet echt een idee hebben weten veel gevorderden het zeker zij willen meedoen aan het grootste breakdance toernooi ter wereld: Battle Of The Year (BOTY). Door de uitgebreidere ervaring zijn deze jongeren meer thuis in het breakdance wereldje en weten zij de weg ook al beter te vinden. Ik kan duidelijk stellen dat de workshop goed in elkaar zit: -er is een duidelijke structuur aanwezig -veel respect voor elkaar -de jongeren zijn enthousiast -de docent heeft duidelijke doelstellingen voor ogen. -op het gebied van aanpak wordt het niveau in de gaten gehouden -er wordt ruimte gegeven om je eigen creativiteit toe te voegen -indien nodig is er persoonlijke begeleiding Dit zijn enkele constateringen die eruit springen.

101

Workshop: Graffiti Duur: 120 minuten Locatie: Productiehuis Nowhere in Amsterdam Docent: Zedz

De les ziet er in grote lijnen als volgt uit: -Zedz vertelt hoe hij begonnen is met graffiti, het verhaalt kom neer op zijn eigen geschiedenis als graffitischrijver -Alle vijf de deelnemers stellen zich om de beurt voor en verteld zijn achtergrond plus interesse wat betreft graffiti -De workshopdocent geeft aan wat er centraal staat tijdens de eerste les, namelijk het taggen en de kijk van Zedz op graffiti -Opdracht: maak je eigen tag alfabet want dat kan de basis zijn voor je uiteindelijke ontwerp -Zedz deelt o.a. de boeken Subway Art en Style Wars ter inspiratie voor de deelnemers -De deelnemers krijgen allemaal een bloknoot waarbij het uitgangspunt is dat ze deze iedere workshop gebruiken zodat er een duidelijke ontwikkeling zichtbaar is. -Iedereen is druk aan het schetsen geslagen en Zedz loopt bij iedereen langs om te kijken of hij een bijdrage kan leveren. De persoonlijke begeleiding vindt plaats tot het einde van de workshop.

Observatie Een eerste les van een traject dat in totaal tien weken zou duren is altijd een beetje wennen omdat de verwachtingen in veel gevallen niet altijd even duidelijk zijn. De groep deelnemers zou uit tien jongeren bestaan maar de praktijk wees uit dat de helft niet was komen opdagen dus bestond de groep slechts uit vijf deelnemers. Het wordt al heel snel duidelijk dat de workshopdocent Zedz van een losse aanpak houdt. Hij spreekt de jongeren persoonlijk aan en vraagt ook op verschillende momenten wat ze willen leren en wat ze uiteindelijk willen bereiken met de workshop. Na een uitgebreide introductie van Zedz waarbij hij spannende verhalen uit de oude doos haalt is Zedz benieuwd naar wat voor soort vlees hij in de kuip heeft. De deelnemers stellen zich één voor één voor en geven aan waarom ze voor de workshop hebben gekozen. Halverwege de les vertelt Zedz wat er tijdens de eerste les op het programma staat. Het is de bedoeling dat alle deelnemers aan de slag gaan met een blocnote en potlood of fineliner. De blocnote wordt gezien als een handig hulpmiddel die je eigen ontwikkeling tijdens de workshops als het ware bijhoudt. In eerste instantie is het de bedoeling dat iedereen een eigen graffiti alfabet gaat ontwikkelen maar daar gaat niemand mee aan de slag. Als Zedz aangeeft dat er geschetst mag worden dan beginnen de deelnemers een zelfbedacht woord te schetsen. Een aantal uitspraken die veelzeggend zijn over de aanpak van Zedz: “Kunnen jullie je vinden in de opdracht? Als je iets anders verwacht of iets anders willen leren geef dat dan aan. Dat praat ook wat makkelijker” “Ik kan nu een beetje oordelen over het niveau van jullie, daar had ik vooraf geen zicht op. Het lijkt me dan ook handig om snel de praktijk in te duiken”

102

“Ik had wel verwacht dat jullie tijdens mij ouwehoer verhaal al begonnen waren met krabbelen maar dat gebeurde niet” “Laat mij maar op papier zien wat je wil doen” Twee deelnemers hebben eigen werk meegenomen die ze graag willen laten zien aan Zedz en de andere deelnemers. Zedz geeft feedback op het werk en direct ontstaan er interessante gesprekken tussen deelnemer en docent over de aanpak en problemen waar de deelnemer tegenaan loopt. Naast de verschillende graffiti boeken die kunnen worden ingekeken ter inspiratie deelt Zedz een a4 uit waarop de informatie die hij eerder vertelde staat uitgeschreven met daarbij wat voorbeelden zodat de tips ook visueel zichtbaar worden. Zedz houdt van een persoonlijke aanpak tijdens zijn workshop waarbij de deelnemers ook zeker inspraak hebben wat betreft invulling van de workshop. Iedere deelnemer krijgt persoonlijke aandacht zodat er specifieke vragen of problemen in kaart kunnen worden gebracht. Bij deze workshop is er duidelijk sprake van niveau verschillen tussen de ene en de andere deelnemer. Een persoonlijke aanpak is dan eigenlijk ook een vereiste zodat iedereen op zijn eigen tempo en werkwijze progressie kan boeken. Enquête Door het voorstelrondje waarbij iedere deelnemer aangaf waarom hij gekozen had voor deze workshop werd voor mij het een en ander al duidelijk. Het leek mij dan ook geen meerwaarde hebben om dan ook nog eens een schriftelijke enquête te houden, mede ook omdat dit pas de eerste les was. Een enquête na het traject van tien weken zou meer nuttige informatie opleveren. De deelnemers hadden allemaal zo hun eigen persoonlijke reden om deel te nemen. De een kon niet goed overweg met spuitbussen, een ander zou graag wat meer variatie willen aanbrengen in zijn stijl maar er was ook iemand die een goede basis wilde leren. Het ging hierbij wel om jongeren die wisten wat graffiti inhield getuige van de ervaringen die er werden gedeeld. Iedereen had wel eens geschetst en er waren ook jongeren die aan de gang waren geweest met spuitbussen. Één ding was duidelijk iedereen wilde vooral beter worden op het vlak dat graffiti heet.

Visie van de docent “Heel veel hangt af van de ‘cursisten’.. ik denk dat die allemaal een verschillende dosis ervaring hebben, de een is misschien al pro, de ander heeft misschien nog nooit een bus aangeraakt.. hebben andere verwachtingen.. vragen allebei om heel verschillende info. Nog twee dagen dan heb ik inzicht in mijn crew”. ”Ik doe de workshops omdat het voor mij misschien net zo interessant is als voor de shoppers”. Conclusie De groep deelnemers die slechts bestaat uit vijf deelnemers dan de verwachte tien is ideaal voor de aanpak die Zedz voor ogen heeft. Hij geeft een stramien aan wat volgens hem de beste manier van werken is maar hij geeft daarbij wel aan dat zijn werkwijze niet de beste manier hoeft te zijn. Als een deelnemer aangeeft dat hij op een andere manier 103

prettiger werkt dan stimuleert Zedz diegene ook om op die wijze verder te gaan. Naast de inspraak van de deelnemers vraagt hij ook geregeld om hun mening. De persoonlijke werkwijze van Zedz zorgt ervoor dat iedereen zich belangrijk en betrokken voelt. Er is geen sprake van een bepaalde druk omdat die wordt weggenomen door de invulling die de deelnemers er zelf aan mogen geven. Zedz geeft iedereen persoonlijke tips en goede feedback waar de deelnemers ook echt iets mee kunnen. Hoe de komende lessen worden ingevuld hangt voornamelijk van de deelnemers af maar het einddoel is helder: op de binnenplaats van Nowhere een eigen ‘piece’ zetten.

Workshop: Rappen (Rapclass) Duur: 240 minuten Locatie: Stedelijk College Zoetermeer Docent: Gert-Jan Nabuurs (Nappie)

De les zag er in grote lijnen als volgt uit: - de absentie lijst werd doorgenomen - de docent stelt zich uitgebreid voor door toe te lichten wat hij binnen hiphop zoal doet (rapper, maakt muziek en presenteert de nodige hiphopavonden) - er wordt de volgende vraag gesteld “Wat is rap?” Na de verschillende reacties vanuit de klas laat de docent op het schoolbord zien wat het verschil tussen rap en hiphop is - de verschillende delen in een rijm komen aan bod (begin, midden en slot) - dit geldt ook voor de verschillende stijlfiguren (metafoor, paradox en hyperbook) - de theorie wordt ingewisseld voor praktijk en het is tijd voor een oefening. De oefening ziet er als volgt uit: *de docent noemt een cijfer in het Engels Iemand wordt aangewezen en diegene noemt het cijfer dat daarna komt. Zo komt iedereen van de klas aan de beurt. Als dit een aantal keren is gedaan wordt dezelfde oefening gedaan alleen dan moet het cijfer dat ervoor komt worden genoemd. *uiteindelijk is het de bedoeling dat er bij deze oefening je naam plus I’m cool! Wordt toegevoegd aan de eerdere oefening. Dit geheel moet dan plaatsvinden op een zo ritmische mogelijk manier. - na deze oefening wordt er gevraagd wie er rapt? Het blijkt dat er drie leerlingen in het verleden wel eens gerapt hebben. De docent deelt mede dat na de vorige oefening de hele klas al gerapt heeft en hij licht dit ook nog even duidelijk toe - de klas gaat zich opsplitsen in vier groepen van vier leerlingen en het is de bedoeling om per groep een nummer te gaan schrijven. In eerste instantie gaat het om 8 regels per persoon maar uiteindelijk moet het een compleet nummer worden - de leerlingen worden vrij gelaten in hun onderwerpenkeuze en er wordt hun de tijd gegund om hier goed over na te denken. Als de leerlingen er niet uitkomen kunnen ze de hulp van de betreffende docent inroepen - als de acht zinnen per persoon klaar zijn komen zij één voor één naar voren om de geschreven tekst met microfoon te rappen. Hier geldt ook weer iedereen komt aan de beurt en dit gebeurt twee keer zodat er gewenning ontstaat bij het rappen voor de klas en het gebruiken van een microfoon 104

Na de pauze houdt de docent een interessant praatje over de muziek industrie zodat het de klas duidelijk wordt waar hiphop nou precies staat tussen al die verschillende soorten muzieksoorten. Ali B wordt als voorbeeld genomen binnen de muziekindustrie die eerst met niets begon en nu is uitgegroeid tot een bekende Nederlander de leerlingen gaan weer aan de slag om hun eigen tekst te verbeteren indien zij dat nodig vinden. Dan wordt er nadrukkelijk gewerkt om met de overige groepsleden het eindresultaat (een eigen nummer) te realiseren na verloop van tijd komen de verschillende groepjes naar voren om het nummer dat er tot nu toe is te presenteren voor de rest van de klas. De Rapclass docent geeft feedback op de verschillende nummers en dan is er weer tijd om het nummer verder aan te passen aan het einde van de workshop als het nummer in zijn geheel af is dan is er nog ruimte om het complete nummer twee keer te presenteren. Naast deze Rapclass vond er op hetzelfde moment een scratchworkshop plaats en het was de bedoeling om de volgende dag beide workshops te integreren tot één presentatie die bekeken kon worden door de gehele school

Observatie De samenstelling van de groep qua culturen is heel erg divers het is wel opvallend dat er slechts één meisje meedoet aan deze Rapclass. De jongeren mochten tijdens deze CKV (Culturele Kunstzinnige Vorming) dagen zelf bepalen welke workshops zij gingen volgen. Het was opvallend te noemen dat deze workshop of liever gezegd Rapclass (definitie van de docent) in een grote open aula plaatsvond. Gevolg hiervan was dat de rest van de school om de zoveel tijd langs de aula liep en dan nieuwsgierig bleef staan kijken. De leerlingen leken zich daar in eerste instantie niet aan te storen maar in een later stadium toen ze echt moesten presenteren werd dit wel als vervelend ervaren. Rapclass docent Nappie sprong hier tactvol op in door zich te richten op de mensen die stonden te kijken “Als jullie blijven kijken dan moeten jullie ook rappen dus de keus is aan jullie”. Het gewenste resultaat werd snel bereikt want iedereen die stond te kijken koos direct het hazenpad. De aula zorgde voor nog een struikelblok want de afstand tussen docent en leerling was vrij groot. Bij het plaatsnemen van de leerlingen gingen zij zover mogelijk bij elkaar vandaan zitten en ook na het verzoek van de docent bleef de ruimte nog vrij groot. Kijkend naar de leerlingen die deze workshop volgde zijn ze vrij rustig, luisteren ze goed en doen ze niet moeilijk als ze iets moeten doen. De eerste helft bestaat uit theoretische uitleg maar het grootste deel van de Rapclass bestaat uit actief bezig zijn met het schrijven en uiteindelijk presenteren van een rap. Nappie maakt de workshop zo laagdrempelig mogelijk en door een duidelijke structuur (eerst theorie en dan praktijk) en simpele maar effectieve oefeningen toe te passen wordt iedereen ook aangespoord om voor de klas te presenteren. Vooral de al eerder genoemde oefening waar de leerlingen onbewust rappen verlaagt de drempel zodanig dat niemand zichtbare moeite heeft om de zelfgeschreven tekst te rappen door een microfoon. Er werd veel vrijheid gegeven tijdens de Rapclass en dat het nadelig kon uitpakken bleek uit het voorbeeld dat er geen duidelijk regels waren wat betreft inhoud van de teksten. In veel gevallen wisten de leerlingen zelf wel wat wel en niet kon maar een enkeling ging zichtbaar over de scheef door zich discriminerend uit te laten over joden. Nappie besloot zelfs na deze uitlating om de vrijheid qua teksten in tact te laten. Afgezien van dit incidentje toonden de leerlingen veel respect voor elkaar onderling en hadden de teksten over het algemeen genomen de nodige inhoud die je wel 4 havo leerlingen mag verwachten. 105

Enquête Wat is de reden dat je keuze is gevallen op deze workshop? “Je moet je gedachten en gevoelens uiten op papier” “Ik vind rap leuk en het sprak mij het meest aan” “Ik hou van rapmuziek en het leek me wel leuk om er dieper om in te gaan” “Ik had rappen als derde keus na foto’s en scratchen maar ik werd uitgeloot voor de andere twee”

Wat waren je verwachtingen vooraf? “Dat we zelf een nummer moesten maken” “Dat we een tekst moesten schrijven en dan zouden gaan opnemen” Zijn deze verwachtingen uitgekomen? (licht toe a.u.b.) “Ja, want we zijn immer met en rap bezig” “Nee, er werd niks opgenomen” “Ja, ik had alleen verwacht dat er ingegaan zou worden op de geschiedenis van hiphop” Wat heb je geleerd? “Niks behalve hoe het in de muziekindustrie gaat” “Wat meer over de muziekindustrie en de inhoud en opbouw van rap” “Hoe je rapt in de maat” Zou je opnieuw een hiphop workshop willen volgen? Zo ja, wat zou je willen leren? “Ja, denk het wel. Dan zou ik me echt willen specialiseren op de verschillende technieken van rappen” “Ja, dan zou ik willen leren freestylen” Is het beeld dat je voor deze workshop had van hiphop, na deze workshop in positieve zin verandert? (kijk je anders tegen hiphop aan?) Ja / Nee (omcirkel het gekozen antwoord)

106

“Ja, ik heb nog meer respect gekregen voor die gasten omdat je merkt dat schrijven en performen best moeilijk is”

Visie van de docent “Voor mezelf vind ik het belangrijk dat iedereen mee doet, en de spreekwoordelijke drempel overstapt. Ik heb niet de illusie dat ik in 50 minuten iedereen tot rap kan bekeren, vind het wel dope als ik kids die er al een beetje mee bezig zijn een flinke stap op de goede weg kan helpen. Verder vind ik het ook leuk dat kids die niets met hiphop hebben toch een beetje kennis maken met hiphop en er hopelijk in de toekomst in ieder geval meer respect voor hebben.” Conclusie De Rapclass nam ruimt vier uur in beslag en dat is vrij lang als je weet dat een gemiddelde workshop zo’n 50 minuten duurt. Je kon in het tweede gedeelte van de Rapclass ook zien dat de concentratie bij een aantal leerlingen geheel weg was en dat heeft volgens mij met de lengte van de les te maken. Alles bij elkaar genomen (opzet workshop, observaties en de enquête) concludeer ik dat de workshop goed verlopen is en goed elkaar zat qua structuur en dat de leerlingen actief gewerkt hebben aan hun eindproduct: een eigen rapnummer. De reacties van de leerlingen laten zien dat het overgrote deel opnieuw een workshop zou willen volgen. Het wordt niet duidelijk waarom men niet opnieuw een hiphop workshop zou willen volgen omdat de toelichting in alle gevallen ontbreekt. De leerlingen die wel opnieuw een hiphopworkshop zouden willen volgen zouden dan graag willen leren freestylen, scratchen of nieuwe rap technieken. Een ander opvallende conclusie is dat de meeste leerlingen het meest hebben opgestoken bij het verhaal over hoe de muziekindustrie in elkaar zit. Een kleine minderheid heeft nu na de workshop een positiever beeld van hiphop gekregen dan van te voren het geval was. Tenslotte zijn bijna alle verwachtingen van de deelnemers van de Rapclass uitgekomen.

Workshop: Dj’en (scratchworkshop) Duur: 240 minuten Locatie: Stedelijk College Zoetermeer Docent: Patrick Couwenberg (Sir Sore)

De les zag er in grote lijnen als volgt uit: - de docent stelde zichzelf voor - er wordt getoond wat dj’en en de vorm turntablism inhoudt aan de hand van de apparatuur - het theorie onderdeel kwam aan bod waarin de verschillen werden duidelijk gemaakt tussen ‘gewone’ en scratch draaitafels, het ‘stickeren’ van draaitafels en uitleg over de mixer. - ruimte om vragen te stellen - toepassingen van het dj’en kwamen aan bod zoals het dj’en in wedstrijdverband, teamverband of bij een band. Het verschil tussen scratch dj’s en disc jockeys wordt ook uitgelegd - ruimte om vragen te stellen - de verschillende soorten scratches kwam aan bod en om de aandacht erbij te houden liet de docent het ‘beatdrummen’ en ‘beatjugglen’ zien. 107

- dan is het tijd dat de leerlingen zelf mogen plaatsnemen achter de draaitafels en werd er veel aandacht besteed aan het oefenen. Om de aandacht erbij te houden rapte en beatboxte Sir Sore ook nog kleine stukjes.

Observatie De rap en scratchworkshop vonden op hetzelfde moment plaats en zo was het alleen mogelijk om van de scratch workshop het tweede gedeelte bij te wonen. Het viel wel meteen al op dat de leerlingen tijdens de scratchworkshop vele malen drukker en rumoeriger waren dan het geval was bij de rapworkshop. De scratchworkshop werd wel in een gesloten ruimte gegeven dus dat kon geen reden zijn voor het rumoer. Naar mijn inziens werd het rumoer veroorzaakt door een aantal factoren: de betreffende docent had moeite om controle te houden over de groep een groepje van vier meiden zorgden voor veel ruis de workshop leek te langdradig voor de leerlingen omdat er veel tijd werd gestoken in één oefening. De scratchworkshop bestaat uit het leren van bepaalde bewegingen op twee draaitafels en het hanteren van de mixer. Het leren om te gaan met draaitafels en een mixer vergt heel veel oefening dus ook veel tijd. Alle deelnemers mogen om de beurt aan de gang met de apparatuur maar omdat er maar één iemand echt bezig is zitten de overige leerlingen als het ware niets te doen. In deze oefening wordt veel tijd gestoken omdat zoals eerder gezegd het werken met deze apparatuur niet makkelijk is. De deelnemers zitten er over het algemeen nogal ongeïnteresseerd bij en hebben nauwelijks oog voor de medeleerling die bezig is met de oefening. De vier eerder genoemde leerlingen spannen hierbij de kroon door gewoon uitgebreid met elkaar te praten alsof er niks aan de hand is. De betreffende docent ziet na verloop van tijd wel in dat het ietwat langdradig is en nadat leerlingen zelfs gaan klagen dat de workshop te lang duurt besluit de docent om in te grijpen. Sir Sore kan namelijk heel goed beatboxen (nabootsen van allerlei geluiden met zijn mond) en door een demonstratie daarvan te geven lijkt de interesse van de leerlingen direct weer gewekt. Onder de middagpauze gebeurt er iets uiterst merkwaardig, twee van de meiden die tijdens de workshop zorgen voor de nodige overlast vragen aan de docent of ze het lokaal in mogen om alvast te oefenen. In het tweede gedeelte van de scratchworkshop wordt er nog een aantal keren geoefend zodat iedereen een eigen set van enkele seconden heeft. Het blijft rumoerig in de klas en er wordt meerdere malen gevraagd wanneer de workshop nou is afgelopen. Na het invullen van mijn enquête was er nog ruimte om vragen te stellen aan de docent: -hoe lang ben je bezig? -hoe heb je het geleerd? -hoe gaan we het morgen aanpakken? Waren een paar vragen die voorbij kwamen.

108

Enquête Wat is de reden dat je keuze is gevallen op deze workshop? “Ik heb het altijd wel een keer willen doen” Wat waren je verwachtingen vooraf? “Dat je binnen een paar dagen goed kan scratchen” “Dat we gingen scratchen, een eigen tafel en dat we veel theorie kregen” Zijn deze verwachtingen uitgekomen? (licht toe a.u.b.) “Het scratchen is veel moeilijker dan ik dacht” “Ja, het is zelfs leuker dan verwacht want ik had meer theorie verwacht” “Ja, we hebben leren scratchen en we hebben niet zoveel theorie geleerd (gelukkig want dat is saai en veel praktijk is juist erg leuk) Wat heb je geleerd? “De babyscratch of zo” “De basis van het scratchen, het ontstaan en een paar soorten scratches” “Goed luisteren naar de muziek en op die maat scratchen” Zou je opnieuw een hiphop workshop willen volgen? Zo ja, wat zou je willen leren? “Ja, het maken van beats” “Ja, beatboxen zou wel grappig zijn” Is het beeld dat je voor deze workshop had van hiphop, na deze workshop in positieve zin verandert? (kijk je anders tegen hiphop aan?) Ja / Nee (omcirkel het gekozen antwoord) “Nee, want ik heb nooit een negatief beeld gehad” “Ja, ik vind hiphop erg vet alleen kan ik de goede hiphop niet echt vinden” “Nee, ik heb hiphop altijd al leuk gevonden”

109

Visie van de docent “jongeren laten zien dat het bestaat en proberen wat meer interesse bij ze te wekken. Ik wil ze vooral in aanraking laten komen met de cultuur van hiphop waar scratchen een onderdeel van is. Met het optreden als afsluiting (Aan het lesgeven is vaak ook nog een afsluiting gekoppeld, dus dan treed ik met mijn groep Last Crewsaders op in een jongerencentrum of podium, waar de leerlingen dan gratis via CJP naar toe kunnen) proberen we ze in aanraking te laten komen met het jongeren centrum of podium uit de buurt. Zodat ze misschien een keer daar heengaan in de plaats van een disco.”

Conclusie Net als de Rapclass duurde deze workshop ook zo’n vier uur en veel deelnemers hadden moeite om de aandacht erbij te houden. Ik noemde al eerder een aantal factoren die er naar mijn mening ervoor zorgde dat de focus niet al te lang bleef liggen bij de workshop: -de betreffende docent had moeite om controle te houden over de groep -een groepje van vier meiden zorgden voor veel ruis -de workshop leek te langdradig voor de leerlingen omdat er veel tijd werd gestoken in één oefening. Een andere factor die mogelijk wel als grootste invloed gezien kon worden was het feit dat er slechts twee draaitafels in het lokaal aanwezig waren. Er kon dus steeds maar één leerling aan de slag en de overigen hadden niets om handen. Sir Sore (docent van deze scratchworkshop) probeerde de leerlingen wel duidelijk te maken dat er gekeken moest worden naar elkaar zodat er van elkaar geleerd kon worden maar deze methode had niet het gewenste resultaat. Het is ook erg lastig om een leerling achter de draaitafels te begeleiden en tegelijk duidelijk maken aan de anderen dat ze zich moeten gedragen en dat ze bij de les blijven. De draaitafels en de mixer kunnen gezien worden als een instrument en een instrument bespeel je ook niet binnen een paar uur, dat is in de meeste gevallen niet haalbaar en realistisch. Onder het motto oefening baart kunst werd er dan ook veel tijd besteed aan het ‘bespelen’ van de draaitafels en de mixer. Veel leerlingen vonden het langdradig aan de verschillende reacties te horen. Ik was dan ook erg benieuwd wat er uit de enquête kwam die door de meeste serieus werd ingevuld. Het valt voornamelijk op dat bijna alle leerlingen gekozen hebben voor deze scratch workshop omdat ze altijd eens met die bepaalde apparatuur aan de slag wilde gaan. Verder constateer ik dat er een aantal leerlingen dachten dat ze na een paar uur workshop verschillende ‘scratches’ zouden beheersen. Ze geven hierbij aan dat ze nu inzien hoe moeilijk het wel niet is om muziek te maken met deze apparatuur (twee draaitafels en een mixer). Uit de enquête blijkt verder dat de deelnemers concreet kunnen aangeven wat ze geleerd hebben (uitleg van verschillende scratches, goed luisteren naar de muziek en de babyscratch) Ten slotte geven een aantal leerlingen aan dat ze de workshop veel leuker vonden dan vooraf gedacht omdat ze meer theorie hadden verwacht en dat bleek in de praktijk niet het geval. Het negatisme dat een aantal keren te horen was tijdens deze workshop is niet terug te vinden in de enquête en het feit dat twee van de stoorzenders (twee meiden van het groepje die voor ruis zorgden) onder de pauze vragen of ze alvast mogen gaan oefenen zegt dan eigenlijk meer dan wat je in een paar minuten opvangt als observator.

110

Workshop: Rappen (groep1) Duur: 90 minuten Locatie: Grotius College Delft Docent: Max Ohlenschlager (Maximus Prime)

De les ziet er in grote lijnen als volgt uit: - De docent stelt zich voor - De workshop begint met de vraag wie er naar hiphop luistert en wie niet - Het uitgangspunt van de workshop wordt duidelijk gemaakt ‘ik laat jullie tijdens deze workshop zien hoe makkelijk het is om je gedachten op papier te zetten en uiteindelijk gaat iedereen rappen’ - Leerlingen die aangeven hiphop te luisteren wordt gevraagd of ze voorbeelden kunnen noemen van wat ze nou precies luisteren - Opdracht à teken een zon met acht stralen en in de zon schrijf je een onderwerp waar je over wil schrijven. Bij de acht stralen schrijf je de eerste dingen die je te binnen schieten als je aan het onderwerp denkt. Het ziet er dan als volgt uit: Gele kaart Van Basten

Goal

Keeper

Bal

Voetbal

Champions League

WK Buitenspel

-De leerlingen krijgen voldoende tijd om deze opdracht te voltooien, als mensen willen samenwerken dan staat de docent dat toe -Als deze opdracht is afgerond is het de bedoeling dat er acht regels over het gekozen onderwerp worden opgeschreven in rijmvorm. Ter inspiratie wordt er instrumentale hiphop opgezet. 111

-Op het moment dat iedereen minimaal acht regels heeft vraagt de workshop docent aan de leerlingen of zij de opdracht moeilijk vonden. -Er wordt een kring gevormd door de leerlingen en iedereen krijgt om de beurt de microfoon om zijn of haar tekst te rappen. -Dan is er een kwartier om de tekst aan te passen of om een nieuwe tekst te schrijven -De workshop wordt afgesloten met een nieuwe kring waarin de leerlingen opnieuw hun tekst kunnen rappen.

Observatie De 3vmbo klas is in een aantal gevallen druk te noemen maar als Maximus Prime om stilte vraagt dan is het ook vrij snel stil. Hij houdt er een persoonlijke benaderingswijze op na tijdens de workshop zodat ook echt iedereen een tekst af heeft en deze ook daadwerkelijk gaat presenteren. De workshopdocent legt de verschillende oefeningen uitgebreid uit en hij geeft precies aan hoeveel tijd de deelnemers daarvoor krijgen. Hij loopt de verschillende tafels na om te kijken hoe het gaat. Als hij constateert dat het bij bepaalde mensen niet lukt dan stelt hij in veel gevallen de ‘waarom’ vraag en dan worden ze alsnog op het goede spoor gezet. Het valt op dat de leerlingen niet terughoudend zijn want als ze iets wordt gevraagd dan geven zij direct antwoord. Docent Maximus vraagt gedurende de workshop verschillende keren feedback van de leerlingen om een goed idee te krijgen hoe de workshop verloopt. Zo stelt hij bijvoorbeeld de volgende vraag: ‘wie vond deze opdracht moeilijk?’. Verschillende leerlingen geven hun mening en laten ook weten wat ze lastig vinden: “geen inspiratie” “inleven in de situatie” “ik kan het gewoon niet” “de rijmwoorden” Onderwerpen die centraal staan: Den Haag, fietsendief, eten, een medeleerling, relaties, racisme, leven en dood. Als de leerlingen door krijgen dat ze geschreven tekst moeten gaan rappen ontstaat er een soort van ‘meen je dat nou joh!’ sfeer. Uiteindelijk doet iedereen gewoon mee zonder veel tegen stribbelingen. Iedereen wacht netjes op zijn of haar beurt en leerlingen die moeite hebben met het rappen worden niet uitgelachen. Je kan stellen dat er hier een duidelijk vorm van wederzijds respect aanwezig is. Als de teksten verder aangescherpt worden helpt de docent een leerling die problemen heeft met bepaalde rijmwoorden. Leerling: ‘oprotten wat rijmt daarop?’ Docent: ‘waar wonen mensen in?’ Leerling: ‘krotten?’ Docent: ‘als iets niet opschiet dan wil het niet …?’ Leerling: ‘vlotten!’ Een dergelijke werkwijze is leerzaam en prikkelend. De betreffende docent kauwt namelijk de oplossingen niet voor maar hij geeft ze de aanzet tot. Binnen deze workshop zorgden twee meiden voor een zeer positieve verassing. Zij gaven in het begin van de workshop aan dat zij liefhebbers waren van hardcore en Nederlandstalige muziek. Zij hadden dus op het eerste gezicht weinig met hiphop en als er sprake van ruis was binnen de klas dan waren zij vaak de veroorzakers. Uiterst 112

merkwaardig dan ook dat deze twee meiden als eerste klaar zijn met het schrijven van de tekst die wel zeker zestien regels bevat. Alsof dat nog niet opvallend genoeg is gaan de meiden spontaan een nummer rappen in de klas terwijl de rest van de klas nog druk aan het schrijven is. Als het tijd is om voor de eerste keer de geschreven tekst te rappen ontpoppen zij zich als ware performers. De tekst zit vol met humor en wordt met heel veel overtuiging gebracht. Bij het afsluiten van de workshop als de leerlingen voor de tweede keer in een kring gaan rappen legt de docent nog extra veel nadruk op de presentatie. Sommige leerlingen zitten op een stoel of op een tafel en dat is niet de bedoeling. De workshopdocent geeft aan dat hij overtuiging wil zien tijdens de presentatie. Als tip geeft hij aan dat de leerlingen zich even moeten inbeelden dat ze echt een optreden geven. Enquête De workshop had een duur van 90 minuten en Maximus liet mij weten dat er te weinig tijd zou zijn om een uitgebreide enquête te houden omdat hij deze tijd zelf hard nodig had. Om toch een goed beeld te krijgen van wat men er nou van vond besloot ik om de verschillende tafels langs te lopen tijdens de tweede schrijfsessie. Veel leerlingen waren al klaar met hun tekst dus echt storend zou het niet zijn. Hieronder vind je een aantal antwoorden die ik kreeg op de vraag hoe ze de workshop hadden ervaren en of de verwachtingen waren uitgekomen. ‘Ik luister helemaal geen rap maar ik vond het wel erg leuk een tekst schrijven en het dan ook zelf doen’ ‘Als ik een keer zou mogen kiezen op het gebied van workshops zou ik zeker voor een rap workshop kiezen’ Bijna de gehele klas had wel verwacht dat ze een tekst gingen schrijven alleen het ook zelf gaan rappen had niet iedereen verwacht. Er is niet echt één ding op te noemen dat de gehele klas lastig vindt. De één vind het schrijven lastig en de ander vond het rappen juist moeilijk. Visie van de docent “Ik vraag best wel veel van jongeren binnen een workshop. Ik laat ze een onderwerp bedenken waardoor hun creatieve geest op de proef wordt gesteld. Dan moeten ze over dat onderwerp een tekst gaan schrijven en uiteindelijk doe ik ook nog een beroep op hun presentatie vaardigheden tijdens de presentatie. Door de kinderen in een cirkel te zetten maak ik iedereen gelijk en komt iedereen aan de beurt.”

113

Conclusie Een persoonlijke workshop met een duidelijke structuur waar bijna iedereen goed participeerde. Er zijn in ieder workshop bijna altijd wel enkele leerlingen die niet zoveel zin hebben of die het niet zien zitten. In het geval van deze workshop steekt de workshopdocent Maximus juist extra energie in deze leerlingen zodat zij alsnog geprikkeld worden om mee te doen. Uiteindelijk heeft iedereen een tekst en wordt er door iedereen twee keer gerapt. De lengte van 90 minuten leek precies goed, niet te lang maar ook niet te kort. Als er over vmbo leerlingen wordt gesproken hangt er vaak een negatief imago omheen waar zich het ene na het andere probleem zich zou opstapelen. Vergelijkend kijken naar het niveau van de vmbo scholieren in Delft en de havo scholieren in Zoetermeer kwamen de vmbo scholieren er in een aantal gevallen zoals de geschreven teksten, concentratie tijdens de les en de presentatie beter vanaf. Het stereo beeld werd door deze workshop dus absoluut niet bevestigd. Opvallend is wel dat als de workshopdocent in een aantal gevallen complimenten geeft dat er een soort blokkade is om deze in deze in ontvangst te nemen. Hier valt mogelijk uit te concluderen dat het negatieve imago rondom het vmbo onderwijs ook zijn weerslag kent op de leerlingen zelf. Uit de korte gesprekken die ik zelf voerde met de leerlingen bleek verder dat ze de workshop heel positief hadden ervaren en dat de moeilijkheid op een erg persoonlijk vlak lag. Een aantal leerlingen vinden het lastig om te schrijven maar er zijn ook leerlingen die moeite hebben met het presenteren van de geschreven teksten. De meeste teksten bevatten over het algemeen de nodige inhoud en men is niet al te bang om ook te moeten presenteren. Workshop: Rappen (groep 2) Duur: 90 minuten Locatie: Grotius College Delft Docent: Max Ohlenschlager (Maximus Prime)

De les ziet er in grote lijnen als volgt uit:(zie groep 1, p. 104)

Observatie Bij de binnenkomst van de klas was het direct al duidelijk, deze workshop zou totaal anders gaan verlopen dan bij de vorige groep. Deze klas bestaat namelijk uit verschillende en uiteenlopende subculturen zoals metal, alternatief, punk, gothic en hiphop. Bij de vraag van Maximus Prime of iedereen er zin in heeft reageren een aantal leerlingen negatief. Een paar jongeren dragen Lonsdale (kledingmerk) en de docent refereert daar aan op een grappige manier ‘Je mag ook rappen over jongeren die Lonsdale dragen’. Jongeren die het niet zin zitten om een rap te gaan schrijven krijgen ook nog een suggestie van de docent te horen ‘Vertel mij maar waarom je rap haat’. Als de leerlingen aan het schrijven zijn over hun eigen gekozen onderwerp wordt er geconstateerd dat er racistische en discriminerende teksten tussen zitten. In eerste instantie spreekt de workshopdocent de leerlingen daar persoonlijk op aan en later besluit hij daar een algemene mededeling van te maken. Bij de vorige klas was deze mededeling niet nodig en zagen de leerlingen het zelf aan dat het schrijven van dat soort teksten niet de bedoeling was. Onderwerpen die centraal staan: leven, dood, uitgaan, drugs gebruik, games, school, lerares Engels en skaten. 114

Een recente ontwikkeling binnen de school leek heel erg te borrelen binnen deze groep. Er waren namelijk persoonlijke problemen met een bepaalde lerares en de frustraties van een aantal leerlingen waren goed zichtbaar. De betreffende lerares vormde dan ook voor vele stof om over te schrijven. De uiteindelijke teksten en presentaties bevatte veel humor maar de lijn tussen sarcasme en belediging was hiermee erg dun geworden. Er is één bepaalde jongen die heel erg dwars doet tijdens de workshop. Hij heeft geen zin, wil niet schrijven, vindt rap maar stom en hij gaat zeker niet rappen. Na persoonlijke interactie met de workshopdocent schrijft hij drie regels op maar dan houdt het ook echt op. Als het moment daar is dat iedere leerling zijn eigen tekst gaat rappen in de gemaakte cirkel weigert deze jongen als enige niet te rappen. Waarschijnlijk wil hij laten zien dat hij tegendraads en erg stoer is. Het tegenovergestelde gebeurt want zijn medeleerlingen lachen hem uit en geven aan dat hij ook gewoon moet rappen aangezien iedereen dat doet. Ik ben toch wel heel erg benieuwd waarom hij niet wil participeren dus ik schuif bij hem aan en ik probeer hem te motiveren om toch te gaan schrijven. Uiteindelijk geeft hij aan dat hij de rapper Ali B een keer heeft geïnterviewd en dat hij daar wel over wil schrijven. Helaas voor hem zit de workshop er bijna op en ook al heeft hij niet veel regels opgeschreven bij de tweede presentatie rapt hij wel mee. Na de workshop neemt de workshopdocent de leerling nog even apart om nog even met hem te evalueren, het gesprek eindigt met het geven van een hand en kan als heel positief ervaren worden. Enquête De aandacht ging hierbij uit naar de jongen die ik al eerder noemde. Ik schoof bij hem aan om hem in eerste instantie te motiveren. Aangezien hij eigenlijk de enige deelnemer die de workshop niet leek te waarderen leek het mij nuttig om hem wat vragen stellen zodat ik een beeld kon krijgen waarom hij het niet leuk vond. Het bleek dat hij niks had met hiphop en hij wil niet verplicht worden om te moeten schrijven en rappen. Hij zou liever een passievere workshop zien waarbij er meer aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van hiphop. Hij gaf ook wel uit zichzelf toe dat hij ook best wel lui was maar een graffiti workshop leek hem dan wel weer een stuk leuker. Door dit gesprek te voeren kreeg ik wel een beter beeld van deze jongen en ik kon hieruit opmaken dat hij niet perse deze workshop wilde dwarsbomen maar rappen stond blijkbaar te ver van zijn bed af. Mogelijk door meer achtergrond informatie over hiphop dat hij er anders tegenaan kijkt omdat zijn beeld nogal beperkt was. Hij had het over de rappers die hij op tv zag en dat hij dat maar een stel patsers vond. Een meer theoretischer workshop had in zijn geval hoogst waarschijnlijk meer opgeleverd. Conclusie Het ingeschatte verloop van de workshop leek juist. Door de vele soorten subculturen en de recente ontwikkelingen op school was de uitvoering van deze workshop een stuk anders bij de vorige groep. Aangezien de workshopdocent de groep juist ingeschatte had was de mededeling dat racistische en discriminerende teksten niet toegestaan waren op zijn plek. Daar vanaf gezien participeerde bijna wel de gehele groep bij het schrijven van teksten en het presenteren ervan. Maximus Prime laat ook met een aantal uitspraken en handelingen zien dat hij zijn werkwijze snel kan aanpassen op de doelgroep. Ten slotte kon je goed zien dat rap zich heel goed leent voor het uiten van gevoelens en in dit geval frustraties, eerst worden de gevoelens beschreven op papier en later worden ze geuit door de presentatie. Doelend hierbij op de eerder beschreven recente ontwikkelingen die er in die klas heerst. 115

Workshop: Rappen (groep 3) Duur: 90 minuten Locatie: Grotius College Delft Docent: Max Ohlenschlager (Maximus Prime)

De les ziet er in grote lijnen als volgt uit:(zie groep 1, p. 104) Observatie De derde en laatste workshop bestaat wederom uit een totaal andere groep dan de andere twee. Het valt op dat er veel hiphopliefhebbers deze workshop bijwonen en de mensen die geen hiphop luisteren worden een beetje lacherig afgeschilderd door het overgrote deel die dat wel doen. Net als tijdens de vorige workshops geeft de workshopdocent meerdere malen aan dat hij aangesproken wil worden als Max of Maximus. Op die manier zet hij zichzelf dichter bij de doelgroep en zien de leerlingen hem niet als een docent die dagelijks voor de klas staat. Als het tijd is om teksten te gaan schrijven is het opvallend dat de leerlingen elkaars teksten laten lezen en dat er veel overlegd wordt, ze willen er echt iets van maken. De drempel om ook daadwerkelijk te gaan rappen lijkt hierdoor nog lager te worden. Onderwerpen die centraal staan: computers, internet, haat relatie, Michael Jackson, verkrachting, dansen en CKV. Workshopdocent Maximus sprak met een leerling aan de praat die niet wist wat ze moest schrijven. Hij deed suggesties in de vorm van wat vind je leuk of niet leuk? De leerling gaf aan dat ze al ruim vier jaar lang ruzie met haar broer en zij werd daar zodanig emotioneel van dat het haar helemaal niet lukte om een letter op papier te schrijven. Max gaf haar de ruimte om pas te gaan schrijven als ze daar klaar voor was en zo gebeurde het dat ze tijdens tweede presentatie toch een tekst had geschreven en deze ook presenteerde. Het schrijven van de teksten lijkt erg voorspoedig te gaan. Als er voor de eerste keer een kring wordt gemaakt en de leerlingen zien dat er ook een microfoon gebruikt gaan worden wordt er gemengd gereageerd : ‘ah nee geen microfoon’ of ‘ik wil naar huis’. De eerste twee meisjes die de geschreven tekst gingen rappen hadden beiden een a4 volgeschreven. Het was duidelijk te zien en te horen dat de teksten volzaten met frustratie. De ene tekst ging over een relatie en de andere ging over een vriend die was verandert in een drugsverslaafde. Na de tweede schrijfsessie hadden deze twee meisjes weer een compleet nieuwe tekst geschreven. Twee andere leerlingen op hun beurt hadden besloten om elkaar te gaan ‘battelen’ (elkaar de loef afsteken met grappige en af en toe beledigende teksten maar dan wel op een respectvolle manier). Na afloop schudden zij dan ook elkaar de hand zoals het hoort. In sommige zinnen kwamen er een aantal scheldwoorden voorbij maar op een grappige wijze lieten beiden leerlingen deze woorden tactvol weg. Om een idee te krijgen wat er nou zoal tegen elkaar wordt gezegd hier een impressie:

116

Abdullah je bakt er niks van en ik zeg letterlijk dat je niks kan / arm, geen stijl, je kleren zijn zo lelijk, je bent niks en je krijgt ook geen chicks / doe niet stoer je zegt ik heb geld maar nog steeds geen vervoer / ik maak je af, je ging smeken voordat ik je een klap gaf / je bent een mietje en je ogen zijn nog steeds blauw door me knietje / Ik ga je nu irriteren krijg de k*nkâ&#x20AC;&#x2122;*r en de klere je wordt helemaal rood want zoiets kan je niet beheersen / dat kunnen alleen echte heren / Door: Dana Rafik

EnquĂŞte Ik vond dat er niet echt een reden aanwezig was om leerlingen nog even aan de tand te voelen. De observaties waren tijdens deze workshops voldoende om een goed beeld te krijgen.

Conclusie De workshop verliep heel vlot en de gehele klas was fanatiek aan de slag gegaan met het schrijven van teksten en ook al leek het rappen door een microfoon in eerste instantie eng uiteindelijk kwam wederom iedereen aan de beurt, inclusief de leraar die de workshop van een afstandje had bekeken. De teksten leken kwalitatief wat hoger te liggen dan de voorgaande twee klassen en dat kon je herleiden naar het feit dat er vrij veel hiphopliefhebbers in deze klas zaten. Ondanks dat de workshopdocent geen aparte mededeling had gedaan dat hij geen zware scheldwoorden wilde horen werd daar door de leerlingen uit zichzelf gehoor aan gegeven. Als er dan toch een scheldwoord werd opgeschreven censureerde zij zelf het betreffende woord tijdens de presentatie. Het werd door deze workshop ook nog eens benadrukt dat het belangrijk is dat de docent voldoende ruimte geeft aan de leerlingen. Een leerling die het moeilijk vind om gevoelens op papier te zetten zoals de eerder beschreven situatie, waarbij een meisje daar moeite bij ondervond. Blijkt door de gegeven ruimte toch in staat te zijn een tekst te schrijven en deze ook te presenteren. De workshops van Max Ohlenschlager liggen vooral op het actieve dan het passieve vlak. Het belangrijkste uitgangspunt is dat iedereen participeert binnen de workshop ook al hebben bepaalde deelnemers een hekel aan hiphop. Een persoonlijke benaderingswijze zorgt ervoor dat de drempel om aan de slag te gaan voor de leerlingen nog lager wordt. Daar komt bij dat de workshopdocent veel ruimte biedt voor de leerlingen om op hun eigen tempo te werken en ook het stellen van vragen is geen enkel probleem. De drie gegeven workshops kunnen worden beschouwd als succesvol immers iedereen heeft op zijn eigen manier geparticipeerd en het aantal leerlingen die de workshop echt niet konden waarderen zijn op een hand te tellen.

117

Workshop: Rappen (groep 1) Duur: 120 minuten Locatie: De Weerklank (school voor slechthorende en moeilijk sprekende kinderen) in Leiden Docent: Reggie Triep (Retlines)

De les ziet er in grote lijnen als volgt uit: -

Wat is hiphop? (deze vraag wordt aan de klas gesteld) De workshopdocent legt in het kort de geschiedenis van hiphop uit en staat ook stil bij de elementen waaruit hiphop bestaat. Hij noemt het element rap waarbij de leerlingen de andere drie elementen (dj, graffiti en breakdance) moeten opnoemen. Waar komt hiphop vandaan? (deze vraag wordt aan de klas gesteld) Er wordt uitgelegd dat er verschillende soorten rap zijn zoals langzaam en juist heel snel. De uitleg wordt begeleid door de dj (Mista Sweet) die de verschillende stijlen rap door middel van muziek laat horen. Een overzicht verschijnt op het bord waar de verschillende stijlen nog even worden toegelicht. Overzicht Snoop Dogg (Pop hiphop) Dr. Dre (Gangster) De La Soul (Native Tongue. Hippie hiphop) Public Enemy (Politiek)

Hebben jullie nu genoeg inspiratie om zelf minimaal twee regels te schrijven? (deze vraag wordt aan de klas gesteld) De klas slaat aan het schrijven tot aan het einde van de workshop Ten slotte wordt de geschreven tekst gerapt

Observatie De leerlingen zijn best wel actief als het gaat om beantwoorden van vragen. Het gaat hier om kinderen die een taalachterstand hebben, slechthorend zijn of lijden dyslexie. De woordenschat is in veel gevallen dus erg beperkt. Bij het schrijven van de tekst vallen de vele scheldwoorden dan ook erg op. De workshopdocent geeft de leerlingen alle vrijheid van de wereld binnen deze workshop. Op een aantal momenten vraagt de workshopdocent aan de leerlingen wat ze willen gaan doen en hij maakt ook duidelijk dat alles mag maar niks moet. Als je niet wil schrijven dan schrijf je niet en als je niet wil rappen dan doe je dat niet. Vrij zijn de leerlingen ook bij het kiezen van een onderwerp en hun taalgebruik. De vrijheid zorgt er voor dat niet iedereen participeert binnen de workshop. Een aantal leerlingen schrijven niets op en als er uiteindelijk gerapt gaat worden is het aantal leerlingen die meedoen heel erg beperkt. Tijdens het schrijven van de teksten lopen de workshopdocenten langs de verschillende tafels om te kijken of het allemaal lukt. Als er problemen zijn dan proberen ze de leerlingen op weg te helpen. Na verloop van tijd beginnen de kinderen zich te vervelen en ze hebben ook geen idee wanneer ze klaar zijn met de opdracht. Deze verveling uit zich in twee situaties waarbij er een vliegtuigje door de klas vliegt en er een opstootje ontstaat tussen twee leerlingen. Ik constateer verder dat er een meisje nog geen enkel woord heeft opschreven en 118

verdwaasd om zich heen zit te kijken, ze krijgt vrijwel geen persoonlijke aandacht waardoor haar vel papier ook blanco blijft. Onderwerpen die centraal staan: basketbal, Bush en jongens. Als enkele leerlingen ten slotte twee keer hun geschreven tekst hebben gerapt is de workshop voor de eerste groep ten einde. Het rappen gebeurt trouwens nog zonder microfoon. Aan het einde van de dag zal deze groep en de tweede groep in dezelfde ruimte worden samengebracht. Daar zal dan een optreden plaatsvinden van de workshopdocent Retlines en als kinderen het leuk vinden dan kunnen ze ook mee rappen. Enquête Zoals eerder aangegeven kon de vooraf opgestelde enquête niet worden afgenomen omdat de vragen te moeilijk werden geacht. De kinderen persoonlijk om hun mening vragen leek ook nogal lastig omdat de het een volle klas betrof met weinig ruimte en het was in veel gevallen nogal hectisch. Visie van de docent Het mag duidelijk zijn dat Retlines heel erg van vrijheid houdt. Hij wil leerlingen niks opleggen en hij wil de keuze van participatie, onderwerp en woordenkeuze aan de leerling zelf over laten. Hij is wel van mening dat als je iets wil overbrengen tijdens het rappen dat het dan wel met veel overtuiging moet gebeuren.

Workshop: Rappen (groep 2) Duur: 120 minuten Locatie: De Weerklank (school voor slechthorende en moeilijk sprekende kinderen) in Leiden Docent: Reggie Triep (Retlines)

De les ziet er in grote lijnen als volgt uit:(zie groep 1, p. 110) Observatie In vergelijking met de vorige groep zijn er maar twee noemenswaardige verschillen voor de rest is de workshop een exact kopie van de vorige. Er wordt hier beter geparticipeerd tijdens de workshop, het schrijven gaat een stuk soepeler en de teksten worden ook aan elkaar gelezen plus er zijn meer leerlingen die hun rap willen presenteren. Een kantekening hierbij is wel dat er in deze klas een aantal kinderen wel vaker rappen. Onderwerpen die centraal staan: Gangsters, Osama Bin Laden, hobby’s en Adolf Hitler. Er is een bepaalde leerling die heel verlegen en stil in een hoekje druk aan het schrijven is. Als hij iets vraagt aan de workshopdocent dan heeft hij moeite om de goede woorden te vinden en daardoor stottert hij. Het is heel mooi om te zien dat als het moment daar is om zijn geschreven rap te presenteren hij totaal transformeert van verlegen naar overtuigend en van stotterend naar duidelijk verstaanbaar. De overige leerlingen geven hem verschillende complimenten net als de workshopdocent. Een andere leerling die ook erg verlegen is maar uiteindelijk ook zijn tekst gaat rappen wordt ook aangespoord om tijdens de afsluiting (optreden van Retlines) mee te gaan 119

rappen. Deze leerling is vanaf dat moment met zijn tekst ergens apart gaan zitten om de tekst goed in zijn hoofd te krijgen, hij moest immers gaan optreden. Het was lunchtijd en de workshopdocent werd weggeroepen want er was iets aan de hand met de betreffende leerling. Hij was in het fietsenhok gaan zitten zodat hij niet gestoord zou worden, hij was alleen vergeten dat het fietsenhok verboden terrein is voor leerlingen. Een leraar zag hem daar zitten en hij werd boos op de leerling, daarop dacht de leerling dat hij niet meer mocht rappen en hij barste in tranen uit. Workshopdocent Retlines die erbij werd gehaald kalmeerde de leerling en hij stelde hem gerust dat hij gewoon mocht rappen en dat het helemaal goed zou komen. De afsluiting van de workshop begon met een optreden van de workshopdocent Retlines en de hele ruimte stond vol met de leerlingen die de rapworkshops hadden gevolgd. Na verloop van tijd werden de eerste leerlingen die hun tekst wilde rappen voor de klas gehaald. De jongen die heel emotioneel uit het fietsenhok werd gehaald zou beginnen. Hij was heel erg zenuwachtig maar op het moment toen hij klaar was ontving hij van iedereen complimenten en dat zorgde voor een mooie glimlach op zijn gezicht. Retlines bepaalde wie er naar voren zou komen om zijn of haar tekst te presenteren en daar zat een logische volgorde in. De leerlingen die het meest verlegen waren liet hij eerst naar voren komen en later kwamen de gevorderde leerlingen aan de beurt. Er heerste een hele gezellige sfeer en het meest opvallende moment van de dag kwam op het moment dat een leerling het wou opnemen tegen een leraar (battelen). Als eerder aangeven bleken de leerlingen niet over een grote woordenschat te beschikken en dat zorgde er mede voor dat er veel scheldwoorden werden gebruikt. In eerste instantie stond de workshopdocent dit toe maar in een later stadium gaf hij aan dat het woord ‘kanker’ of discriminerende en racistische teksten niet door de beugel konden. De ‘battle’ tussen de leerling en de leraar liet eigenlijk mooi zien wat de workshop nou had opgeleverd. De leerling werd voor paal gezet door zijn leraar en hij wilde hierop reageren door flink te gaan schelden maar op het moment dat hij dat wilde doen grepen een aantal leerlingen in door te roepen ‘Hey niet doen!’ en de leerling hield zich in en hij hield het daarmee ook direct voor gezien. De vocale strijd werd afgesloten met een vriendschappelijke handdruk.

Enquête Zoals eerder aangegeven kon de vooraf opgestelde enquête niet worden afgenomen omdat de vragen te moeilijk waren. De kinderen persoonlijk om hun mening vragen leek ook nogal lastig omdat de het een volle klas betrof met weinig ruimte en het was in veel gevallen nogal hectisch. Conclusie De conclusie bij de eerste groep heb ik achterwege gelaten omdat de gebeurtenissen die van meeste invloed waren op de conclusie plaatsvonden tijdens het optreden van Retlines (workshopdocent). Hetgeen dat ik hier concludeer heeft betrekking op beide klassen die aanwezig waren bij de afsluiting van de workshop in één ruimte. Een van de aanwezige leraressen liet weten dat als de kinderen de workshop leuk vinden ze dan ook positiever gaan schrijven. Kijkend naar de teksten die verre van positief waren zou je hieruit voorzichtig kunnen concluderen dat de meeste leerlingen de workshop niet als positief hebben ervaren. Het optreden dat tevens de afsluiting betekende van de workshop liet daarentegen juist het tegenovergestelde beeld zien. Leerlingen en leraren bewogen enthousiast op de muziek en de leerlingen die het aandurfden om hun geschreven tekst te presenteren kregen daar de ruimte voor. Waren de meeste 120

leerlingen tijdens de workshops verlegen en onzeker als het om presenteren ging. Tijdens de eindpresentatie stond men een stuk zekerder voor de klas en had men ook een veel duidelijker beeld wat nou juist wel en niet mocht qua teksten. Deze workshop was een goed voorbeeld dat ook al is de structuur zeer minimaal, het eindresultaat uitstekend kan zijn.

Dave Vanderheijden Contact: dave@hiphopinjesmoel.com

121