Ανάγκες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης

Ανάγκες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης Χιωτέλης Ιωάννης Εκπαιδευτικός Π.Ε.04.01 Διδάκτορας Φυσικής johnchiotelis@yahoo.gr Δημακόπουλος Γεώργιος MSc Φιλόλογος Εκπαιδευτικός Π.Ε.02 geodimako@gmail.com Περίληψη Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται έρευνα που έχει υλοποιηθεί σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης σχετικά με τις ανάγκες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και διείσδυσης της ψηφιακής τεχνολογίας στην εκπαίδευση. Μέσα από το δίκτυο δέκα συνεργαζόμενων σχολείων e-lios (e-learning interactive open school) ανιχνεύσαμε το βαθμό διείσδυσης νέων τεχνολογιών στην καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική, το επίπεδο επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, τον αριθμό δυσπρόσιτων και απομακρυσμένων σχολείων ανά χώρα με ανάγκες εξ αποστάσεως μαθημάτων και τις δυνατότητες προσβασιμότητας στο διαδίκτυο. Αναζητήσαμε τις στρατηγικές που έχει αναλάβει κάθε χώρα ώστε να ενσωματώσει στην εκπαιδευτική διαδικασία τις νέες τεχνολογίες και να καλλιεργήσει κατ’ αυτό τον τρόπο τις ψηφιακές δεξιότητες των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Στον ίδιο άξονα στρέψαμε την προσοχή μας στους εκπαιδευτικούς των συνεργαζόμενων σχολείων εντοπίζοντας τις δυσκολίες που συναντούν στην ενσωμάτωση τεχνολογικών εφαρμογών στην καθημερινή διδακτική τους πρακτική, αλλά και στην πρόθεσή τους για δημιουργία σύγχρονου και ασύγχρονου, διαδραστικού εκπαιδευτικού υλικού. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ανατολική Ευρώπη, ψηφιακή σύγκλιση, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ψηφιακή διείσδυση στην εκπαίδευση. Εισαγωγή Μελετώντας τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης που συμμετέχουν στο πρόγραμμα elios συνειδητοποιούμε τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζουν την πρόκληση της ψηφιακής σύγκλισης. Η Ιταλία μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα αντιμετώπισε το 2012 την πρόκληση της ψηφιακής σύγκλισης. Η κυβέρνηση της Ιταλίας ενέταξε την ψηφιακή σύγκλιση στην εκπαίδευση στο πρόγραμμα «Ψηφιακή Ατζέντα για την Ευρώπη 2020», εντάσσοντας στο πλαίσιο του προγράμματός της την οικονομική ανάπτυξη, τη μείωση της ανεργίας και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου

μέσω της απόκτησης καινοτομικών ψηφιακών δεξιοτήτων (Legge 2015). Γίνεται αντιληπτό ότι η Ιταλία συνδυάζει την οικονομική ανάπτυξη και ευημερία με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Το 2012 η Ιταλία κατατασσόταν στην 25 η θέση από τα 28 μέλη της Ευρωπαϊκής ένωσης σε υποδομές διαδικτύου, ΤΠΕ, έρευνας και καινοτομίας στην εκπαίδευση (Η Ελλάδα κατείχε την 26η) (European Commission, 2016). Η ιταλική κυβέρνηση εκπόνησε ένα φιλόδοξο σχέδιο ψηφιακής σύγκλισης με την ονομασία «Το Άριστο Σχολείο» (“The Good School”) (Ministero dell’Istruzione dell’Università e della Ricerca, 2015) (Presidenza del Consiglio dei Ministri 2015) ενισχύοντας τεχνολογικές δομές στα σχολεία όλων των βαθμίδων. Παράλληλα, εκπονήθηκε σχέδιο ευρείας επιμόρφωσης εκπαιδευτικών για την απόκτηση ψηφιακών δεξιοτήτων, ενώ ταυτόχρονα δημιουργήθηκαν υποστηρικτές ψηφιακές πλατφόρμες, εικονικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα και διατέθηκε αριθμός ηλεκτρονικών συσκευών στα σχολεία.

Σχήμα 1: Κατάταξη των 28 μελών κρατών της ΕΕ σε δομές ψηφιακής σύγκλισης και ανάπτυξης. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση απομακρυσμένων και δυσπρόσιτων σχολείων υποστηρίχθηκε από δυο κύρια προγράμματα: Το “Lepida project” που υποστηρίζει 60 δυσπρόσιτα-απομακρυσμένα σχολεία στην περιοχή Reggio Emilia και το πρόγραμμα “Smart Inclusion 2.0” για μακροχρόνια νοσηλευόμενα σε νοσοκομεία παιδιά. Στη γειτονική Τουρκία σχεδόν όλα τα Λύκεια έχουν διαδραστικούς πίνακες τουλάχιστον σε μια αίθουσα, ενώ όλα σχεδόν τα Λύκεια διαθέτουν εργαστήριο Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Ωστόσο στην Τουρκία τα προβλήματα στη χρήση ΤΠΕ στην εκπαίδευση προκύπτουν από την ελλιπή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στους τρόπους ενσωμάτωσης ΤΠΕ στην καθημερινή διδακτική πρακτική. Κατά καιρούς διοργανώνονται εκπαιδευτικά σεμινάρια στη χρήση τεχνολογικών εφαρμογών στην εκπαίδευση, αλλά αποδεικνύονται μη εφαρμόσιμα και ρεαλιστικά. Παράλληλα, στην

Τουρκία λόγω του μεγάλου αριθμού εγκατάλειψης του σχολείου (Komisyonu 2013), έχουν οργανωθεί «ανοιχτά σχολεία» (open schools) για ενηλίκους με διαδικτυακά και εξ αποστάσεως μαθήματα αναρτημένα σε ψηφιακές πλατφόρμες. Η ασύγχρονη εκπαίδευση στις μαθησιακές αυτές ομάδες είναι σημαντική, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα καταμερισμού χρόνου ανάλογα με τις ιδιαίτερες προσωπικές ανάγκες του καθενός. Τέλος, σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμών στην ενδοχώρα της Τουρκίας, αλλά και αξιοσημείωτες δημογραφικές μεταβολές (προφίλ γονέων-παιδιών, χάσμα γενεών κ.α.) (M.E.B., UNICEF, 2009, 2011, 2013) επιβάλλουν την εισαγωγή ψηφιακών εφαρμογών στην τουρκική εκπαίδευση ειδικά προς την κατεύθυνση της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Arastaman, 2009). Στη Βουλγαρία η εισαγωγή ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού στα σχολεία, όπως εκπαιδευτικές πλατφόρμες, ανοιχτές πηγές δεδομένων και ηλεκτρονικές τάξεις, είναι προτεραιότητα του Υπουργείου Παιδείας της Βουλγαρίας. Το 2005 καταρτίστικε το στρατηγικό πλάνο εισαγωγής των ΤΠΕ στην εκπαίδευση με σκοπό να δημιουργηθεί σταδιακά ένα νέο περιβάλλον ψηφιακής μάθησης που θα επιτάχυνε την εκπαιδευτική διαδικασία και να συνεβαλλε στην ψηφιακή σύγκλιση. Σύμφωνα με το στρατηγικό πλάνο για τη ψηφιακή σύγκλιση, μεγάλος αριθμός σχολείων εξοπλίστηκε με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο και τα σχολικά εγχειρίδια διατίθονταν πλεόν και σε ηλεκτρονική μορφή. Ακολουθώντας το πλάνο οι εκπαιδευτικοί έπρεπε να εκπονήσουν μαθήματα σύμφωνα με τη νέα φιλοσοφία εκπαίδευσης, ενσωματώνοντας ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το Υπουργείο Παιδείας της Βουλγαρίας, δημιούργησε εκπαιδευτικές πύλες με ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό υλικό για όλα τα διδασκόμενα αντικείμενα, ενώ παράλληλα υποστήριξε πλατφόρμες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Николова, 2014). Τέλος, οι εκπαιδευτικοί απόκτησαν πιστοποίηση στη χρήση εξειδικευμένων λογισμικών με εκπαιδευτικό προσανατολισμό. Ωστόσο, το 2014 εισήχθη ένα επικαιροποιημένο πρόγραμμα για την αποτελεσματικότερη εισαγωγή των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση και την Έρευνα (20142020). Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2015 με κύριο στόχο την πλήρη, απρόσκοπτη και ανεμπόδιστη πρόσβαση στη γνώση και στην εκπαίδευση για όλους, ανεξάρτητα του τόπου διαμονής, το οικονομικού ή κοινωνικού επιπέδου. Φιλοδοξία του προγράμματος είναι η παροχή κινήτρων στους μαθητές ώστε να ενισχύσουν τις ψηφιακές τους δεξιότητες και να ενταχθούν ομαλότερα στην αγορά εργασίας. Στόχος του Υπουργείου Παιδείας της Βουλγαρίας είναι η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού διαθέσιμου μέσω διδακτύου από οποιοδηποτε σημείο («σχολείο στο σύννεφο»), όπως και η υποστήριξη μιας εθνικής παλτφόρμας για τηλεδιασκέψεις και σύγχρονες, αλλά και ασύγχρονες διδασκαλίες. Η πλατφόρμα θα επικαιροποιείται με ηλεκτρονικά εκπαιδευτικά εγχειρίδια, διαδραστικό εκπαιδευτικό υλικό και πολυμεσικές εφαρμογές. Οι ιθύνοντες του Εκπαιδευτικού Συστήματος της Βουλγαρίας πιστεύουν σθεναρά ότι η αναβάθμιση του επιπέδου της εκπαίδευσης στη Βουλγαρία περνάει μέσα από την ψηφιακή σύγκλιση, τις καινοτομικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις (Blended Learning, Flipped Learning), τη διάδραση και τον καταιγισμό ερεθισμάτων.

Στη Ρουμανία εδώ και 15 χρόνια ξεκίνησε η προσπάθεια εισαγωγής ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Η προσπάθεια αυτή προέκυψε ως αδήριτη ανάγκη προσαρμογής στα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα της εποχής και με στόχο την ποιοτική αναβάθμιση της παρεχόμενης παιδείας. Ιδιαίτερη μέριμνα πάρθηκε προς την κατεύθυνση του εξοπλισμού των σχολείων με υπολογιστές, τη συστηματική τους χρήση, αλλά και την εκπαίδευση του προσωπικού (εκπαιδευτικών). Αποτιμώντας την έως τώρα πορεία, φαίνεται πως δεν έχουν επιτευχθεί οι αρχικοί στόχοι, καθώς σχολεία, εκπαιδευτικοί οργανισμοί αλλά και πανεπιστήμια δεν έχουν ενσωματώσει σε ικανοποιητικό βαθμό της νέες τεχνολογίες στα αναλυτικά τους προγράμματα. Κυριότερος λόγος φαίνεται πως είναι η δυστοκία που παρατηρείται στην αλλαγή της εκπαιδευτικής νοοτροπίας από τους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία κυρίως από τους καθηγητές. Αυτή η δυστοκία έγινε αντιληπτή εγκαίρως οπότε αποφασίστηκε η εκπόνηση νέου εθνικού στρατηγικού σχεδιασμού στην κατεύθυνση της ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, καθώς αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα απόκτησης δεξιοτήτων από τους εκπαιδευόμενους για την εισαγωγή τους στην αγορά εργασίας. Τη σχολική χρονιά 2012-2013 εισήχθησαν μαθήματα πληροφορικής στα αναλυτικά προγράμματα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης στη Ρουμανία. Παράλληλα, ενισχύθηκαν δομές δια βίου μάθησης στο πλαίσιο ευρωπαϊκών προγραμμάτων σύμφωνα και με τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στην παιδεία. Αυτή τη στιγμή οι προσπάθειες εστιάζονται στη ψηφιακή σύγκλιση καθώς και στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας. Τέλος, στην Πολωνία ήδη από τις πρώτες τρεις τάξεις της εξάχρονης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης οι μαθητές εισάγονται στις βασικές αρχές των τεχνολογιών πληροφορικής. Στα επόμενα τρία χρόνια συνεχίζεται το μάθημα της πληροφορικής σε ελαφρά δυσκολότερο επίπεδο. Στη δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην Πολωνία (Γυμνάσιο) οι μαθητές συνεχίζουν να διδάσκονται πληροφορική, αλλά δεν αποτελεί εξεταζόμενο μάθημα στις απολυτήριες εξετάσεις. Σε κάθε περίπτωση δίνεται πολύ μεγάλη σημασία στο μάθημα της Πληροφορικής, καθώς σχετίζεται με την καλλιέργεια δεξιοτήτων που αποτελεί προτεραιότητα στο Πολωνικό Εκπαιδευτικό σύστημα. Στην αντίστοιχη «λυκειακή» εκπαίδευση, οι μαθητές διδάσκονται πληροφορική σε όλες τις τρεις τάξεις σε κάθε τύπο σχολείου (επαγγελματικό, τεχνικό, γενικό), αλλά στις απολυτήριες εξετάσεις, εξετάζονται προαιρετικά στο αντίστοιχο μάθημα, εάν το έχουν επιλέξει ως μάθημα επιλογής. Ειδικά στα τεχνικά λύκεια, απόφοιτοι με ειδίκευση στην Πληροφορική εξετάζονται υποχρεωτικά στο αντίστοιχο μάθημα. Το πολωνικό Υπουργείο Παιδείας τέλος, ενθαρρύνει και ενισχύει δράσεις ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, αλλά καθώς το Πολωνικό Υπουργείο Οικονομικών διαθέτει τα κονδύλια για τη χρηματοδότηση της Παιδείας στην τοπική αυτοδιοίκηση (αποκέντρωση), εν πολλοίς είναι απόφαση και των τοπικών κοινωνιών η ενίσχυση η μη των σχολείων με τεχνολογικό εξοπλισμό.

Βασικά στοιχεία έρευνας Η έρευνα διεξήχθη από τον Φεβρουάριο του 2016 μέχρι το Σεπτέμβριο του ιδίου έτους. Έγινε με ψηφιακό ερωτηματολόγιο μέσω της πλατφόρμας Google Docs. Συμμετείχαν σχολεία από τις χώρες – εταίρους του Ευρωπαϊκού προγράμματος E-lios (E-learning Interactive Open School) και συγκεκριμένα από την Ελλάδα, Ιταλία, Λετονία, Πολωνία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Τουρκία. Αρχικά έλαβαν μέρος τα σχολεία βασικοί εταίροι του Προγράμματος και στη συνέχεια σχολεία από όλες τις βαθμίδες από όλες τις συμμετέχουσες χώρες. Στο ερωτηματολόγιο απάντησαν εκπαιδευτικοί όλων των ηλικιών με νεότερους εκπαιδευτικούς που έχουν γεννηθεί το 1982 και γηραιότερους εκπαιδευτικούς γεννηθέντες το 1958. Υπήρξε σχεδόν ομοιόμορφη ηλικιακή κατανομή, με ελαφρύ προβάδισμα νεότερων εκπαιδευτικών (γεννηθέντες από 1980 και μετά). Στην πλειοψηφία απάντησαν γυναίκες εκπαιδευτικοί με ποσοστό 80%, (Σχήμα 2) γεγονός που αποδίδεται στη συμμετοχή εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης όπου σε όλες τις χώρες κυριαρχεί το θηλυκό γένος.

Σχήμα 2: Κατανομή κατά φύλλο των συμμετεχόντων στην έρευνα εκπαιδευτικών Το 63% όσων απάντησαν είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου ειδίκευσης, το 5% είνι κάτοχοι Διδακτορικού Διπλώματος και το υπόλοιπο ποσοστό απόφοιτοι Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Το 26% των συμμετεχόντων είναι φιλόλογοι, το 34% δάσκαλοι Πρωτοβάθμιας, το 14% εκπαιδευτικοί Πληροφορικής, το 23% καθηγητές Φυσικών Επιστημών και το υπόλοιπο ποσοστό διαφόρων άλλων ειδικοτήτων. Το σύνολο των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών είχε επαγγελματική κατάρτιση και επιμόρφωση σε διάφορους τομείς με κυριότερους τις ΤΠΕ, τη συγγραφή και διαχείριση προγραμμάτων και τη Διδακτική-Παιδαγωγικά. Το 31% των συμμετεχόντων γνωρίζει περισσότερες από δυο ξένες γλώσσες, ενώ μόλις το 10% δε μιλάει καμία ξένη γλώσσα. Το υπόλοιπο ποσοστό γνωρίζει μια επιπλέον της μητρικής ξένη γλώσσα. Κυριότερα ευρήματα της έρευνας Σχετικά με το εάν οι εκπαιδευτικοί είναι κάτοχοι πιστοποίησης στις ΤΠΕ, περισσότεροι από το 60% δηλώνουν πιστοποιημένοι στις νέες τεχνολογίες και στην

εισαγωγή αυτών των τεχνολογιών στην καθημερινή σχολική πρακτική. Τα ευρήματα μας φαίνονται στο παρακάτω σχήμα 3:

Σχήμα 3: Ποσοστά πιστοποιημένων στις ΤΠΕ εκπαιδευτικών στην Αν Ευρώπη. Στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης όπου διεξήχθη η έρευνα φαίνεται ότι υπάρχουν δυσπρόσιτα σχολεία που χρήζουν ηλεκτρονικής εξ αποστάσεως υποστήριξη. Το ποσοστό των σχολείων αυτών ξεπερνάει το 20%, δηλαδή ουσιαστικά ένα στα πέντε σχολεία είναι δυσπρόσιτο. Στο παρακάτω γράφημα (Σχήμα 4) παρατηρούμε την αντίστοιχη καταγραφή:

Σχήμα 4: Ποσοστά δυσπρόσιτων σχολείων στην Ανατολική Ευρώπη Από τις διατυπωμένες απαντήσεις φαίνεται ότι δεν υπάρχει ακριβής καταγεγραμμένος αριθμός μαθητών σε δυσπρόσιτα σχολεία στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ από χώρα σε χώρα παρουσιάζονται μεγάλες διαφορές στον αριθμό των δυσπρόσιτων σχολείων. Σε κάποιες χώρες παρουσιάζεται εποχικότητα στον αριθμό των δυσπρόσιτων σχολείων λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών. Στο 18% των καταγεγραμμένων απαντήσεων παρατηρούμε ότι ο αριθμός των μαθητών σε δυσπρόσιτα σχολεία υπερβαίνει τους 40.000, ενώ ποσοστό 20% περίπου δηλώνει ότι δεν υπάρχουν (ή δεν μπορούν να χαρακτηριστούν) δυσπρόσιτα σχολεία στις περιοχές τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό ερωτηθέντων (περίπου 50%) δηλώνει ότι αντιστοιχούν περίπου 10.000 μαθητές σε δυσπρόσιτα σχολεία στην περιοχή-χώρα τους.

Στην ερώτηση αν όλα τα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, καταγράψαμε καθολική θετική ανταπόκριση, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 5:

Σχήμα 5: Δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο στα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης Ωστόσο, στις καταγεγραμμένες απαντήσεις των ερωτηθέντων και στον σχολιασμό, καταγράψαμε δυσκολίες που έχουν να κάνουν με τεχνικά θέματα (χαμηλή ευρυζωνικότητα, ασθενές σήμα, υπερφόρτωση δικτύων, καθυστερήσεις στη μετάδοση δεδομένων κτλ.). Οι εκπαιδευτικοί κάνουν εκτεταμένη χρήση ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, διαπίστωση που πιστοποιείται και με τις καταγεγραμμένες απαντήσεις του σχήματος 6:

Σχήμα 6: Συχνότητα χρήσης ΤΠΕ στην εκπαίδευση στα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης από τους εκπαιδευτικούς. Παρατηρούμε ότι οι εκπαιδευτικοί σε ποσοστό 45% κάνουν καθημερινή χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική και διδακτική διαδικασία, ενώ σε ποσοστό 90% περίπου χρησιμοποιούν τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα ΤΠΕ στις τάξεις τους. Κατά δηλώσεις τους χρησιμοποιούν κυρίως το διαδίκτυο με τα μέσα που προσφέρει (Youtube, Google Docs, Wikispaces), ενώ δε λείπουν και εκπαιδευτικές εφαρμογές (Stellarium, SalsaJ, Phet) που μπορούν να εγκατασταθούν στους υπολογιστές και να λειτουργήσουν εκτός σύνδεσης. Καταγράψαμε βέβαια και λιγότερο δημοφιλείς

εφαρμογές με εξειδικευμένη χρήση (FileMaker, iMindMap). Στα προβλήματα που καταγράφονται από τη χρήση ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, αναφέρουμε κυρίως προβλήματα συνδεσιμότητας, μη εγκατάστασης κατάλληλου λογισμικού, πεπαλαιωμένο δίκτυο, μη αναβαθμισμένοι υπολογιστές και έλλειψη εξοπλισμού στις τάξεις (μόνο ορισμένες τάξεις διαθέτουν εξοπλισμό). Στην ερώτηση για το εάν πιστεύετε ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση θα βοηθήσει συγκεκριμένες ομάδες μαθητών, συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων απάντησε πως ναι, αν και ένα ποσοστό (10%) πιστεύει ότι θα ωφελήσει επιλεκτικά συγκεκριμένες ομάδες μαθητών, όπως πρόσφυγες και μαθητές σε απομονωμένα δυσπρόσιτα σχολεία, ενώ δε θα ωφελήσει αστικές ή ημιαστικές μαθητικές ομάδες. Στο κρίσιμο ερώτημα προς εκπαιδευτικούς, εάν αυτοί οι ίδιοι θα παρέδιδαν διαδικτυακά εξ αποστάσεως μαθήματα, οι εκπαιδευτικοί διστάζουν να προχωρήσουν σε αυτή τη πρακτική και σε ποσοστό άνω του 60% δεν επιθυμούν να συμμετέχουν, όπως φαίνεται και στο σχήμα 7:

Σχήμα 7: θα παραδίδατε διαδικτυακά μαθήματα εξ αποστάσεως; Ερώτημα στους εκπαιδευτικούς των σχολείων της Ανατολικής Ευρώπης. Αυτό αποτελεί μια δυσάρεστη διαπίστωση που αποκαλύπτει ότι οι εκπαιδευτικοί ακόμα διστάζουν να εκτεθούν σε ευρύ κοινό εκτός τάξης. Ωστόσο, ένα ποσοστό 36% δείχνει ότι επιθυμεί να αποτελέσει την κρίσιμη μάζα που θα στηρίξει μια τέτοια προσπάθεια ήδη στο ξεκίνημά της. Στο ερώτημα ποια ψηφιακά εκπαιδευτικά εργαλεία ή ποιες ψηφιακές εκπαιδευτικές δυνατότητες θα ήταν χρήσιμες ή ουσιώδεις για την εκπαιδευτική διαδικασία οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί αναφέρθηκαν στην σπουδαιότητα του ψηφιακού γραμματισμού μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες, στη χρήση εποπτικών μέσων, βιντεοπροβολέα συνδεδεμένο με υπολογιστή και διαδραστικών πινάκων. Επίσης, αναφέρθηκε η σπουδαιότητα των εικονικών επισκέψεων σε ερευνητικά κέντρα (CERN) και μουσεία. Επίσης, αναφέρθηκαν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως καταλυτικής σημασίας ειδικά σε απομακρυσμένα σχολεία, αλλά και για τη δια βίου μάθηση των εκπαιδευτικών. Τέλος, η σημασία της απόκτησης ψηφιακών δεξιοτήτων έλαβε νέες διαστάσεις, καθώς όχι μόνο διασφαλίζεται η ομαλή ενσωμάτωση ενός

μελλοντικού εργαζομένου στην αγορά εργασίας και στις σύγχρονες τεχνολογικές κοινωνίες, αλλά ταυτόχρονα δίνονται νέες δυνατότητες στη μάθηση ξένων γλωσσών και πειραματισμού στις φυσικές επιστήμες. Τέλος, περισσότερο από το 50% των ερωτηθέντων υποστήριξε ότι έχει εμπειρία στη διαθεματική προσέγγιση εκπαιδευτικών – διδακτικών αντικειμένων, ειδικά στην κατηγορία των ξένων γλωσσών μέσω του CLIL (Content and Language Integrated Learning) και στον τομέα των Φυσικών Επιστημών, όπου σχεδόν σε όλα τα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης οι καθηγητές των Φυσικών Επιστημών καλούνται να διδάξουν ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων (Φυσική, Χημεία, Βιολογία, Γεωγραφία, Γεωλογία, Αστρονομία, Μαθηματικά και project). Σε αρκετές περιπτώσεις ενσωματώνονται και αρχές της Φιλοσοφίας των Επιστημών και διεπιστημονικές προσεγγίσεις σε συναφή διδακτικά θέματα. Συμπεράσματα Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 1, κατέχουν τις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη των 28 σε ψηφιακή σύγκλιση στα εκπαιδευτικά τους συστήματα. Ωστόσο, έχει γίνει απόλυτα κατανοητό στις περισσότερες από αυτές τις χώρες ότι προκειμένου να καταπολεμήσουν την ανεργία και να ενταχθούν οι πολίτες τους στην αγορά εργασίας θα πρέπει να καλλιεργήσουν τις ψηφιακές δεξιότητες στα εκπαιδευτικά τους συστήματα. Πολλές χώρες εκπόνησαν εγκαίρως εκτενή προγράμματα εκσυγχρονισμού και επικαιροποίησης των εκπαιδευτικών τους συστημάτων. Αξιοσημείωτες είναι οι περιπτώσεις της Ιταλίας και της Ρουμανίας, όπου έχουν εκπονηθεί εκτενέστατα σχέδια ψηφιακής σύγκλισης στα εκπαιδευτικά τους συστήματα. Επίσης, είναι αξιοσημείωτο ότι τα περισσότερα προγράμματα αξιολογήθηκαν, αναμορφώθηκαν και αναπροσαρμόσθηκαν. Σε πολλές χώρες όπως στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία παρατηρήθηκαν απτά θετικά αποτελέσματα στην αύξηση των ειδικών σε θέματα πληροφορικής και νέων τεχνολογιών. Οι εκπαιδευτικοί σε μεγάλο ποσοστό είναι πιστοποιημένοι στη χρήση ΤΠΕ στην εκπαίδευση, χρησιμοποιούν σε μεγάλο ποσοστό πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα τις ψηφιακές δυνατότητες που τους παρέχονται και ενσωματώνουν ψηφιακά εργαλεία στη διδακτική πρακτική τους. Στο σύνολό τους τα σχολεία της Ανατολικής Ευρώπης είναι συνδεδεμένα στο διαδίκτυο, ωστόσο παρουσιάζονται ενίοτε τεχνικά προβλήματα στη ευρυζωνικότητα. Στο σύνολο των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης υπάρχουν δυσπρόσιτα σχολεία που επιζητούν εξ αποστάσεως μαθήματα, ωστόσο οι εκπαιδευτικοί δεν είναι πρόθυμοι να παραδώσουν διαδικτυακά μαθήματα. Οι εκπαιδευτικοί αναζητούν ψηφιακά βοηθήματα στο διαδίκτυο και πιστεύουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία ότι αυτά ενισχύουν τον γραμματισμό των μαθητών τους. Είναι καθολικά αποδεκτή η άποψη ότι μια από τις βασικότερες δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργηθούν στα εκπαιδευτικά συστήματα είναι ο ψηφιακός γραμματισμός.

Aknowledgments: Το πρόγραμμα e-lios (e-learning interactive open school) είναι δράση που εντάσσεται στον άξονα: Collaboration for innovation and exchange of

good practice in the field of school education του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ERASMUS + KA2 με κωδικό: 2015-1-EL01-KA201-014029. Η έρευνα αυτή έχει χρηματοδοτηθεί από το συγκεκριμένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα και επιβλέπεται από την καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Ευγενία Κολέζα που είναι και η συντονίστρια του Προγράμματος. Αναφορές Arastaman, G. (2009). Lise Birinci Sınıf Öğrencilerinin Okula Bağlılık (School Engagement) Durumlarına ilişkin Öğrenci,Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26.

Avrupa Komisyonu (2013). Reducing early school leaving: Key messages and policy support (http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/doc/esl-groupreport_en.pdf , Access Date: 14.05.2016) European Commission (2012). Europe 2020 Target: Early Leavers From Education and Training (http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/themes/29_early_school_leaving.pdf, Access Date: 14.05.2016) European Commission, DG CNECT, (2016) Digital Economy and Society Index 2016, Country Profile, Italy European Commission, DG EAC, (2015) Education and Training Monitor 2015 Italy (Luxembourg, Publications Office of the European Union) Legge 13 luglio 2015, n. 107 “Riforma del Sistema nazionale di istruzione e formazione e delega per il riordino delle disposizioni legislative vigenti”, GU n. 162 del 15-7-2015, Rome M.E.B. (2009).

MEB 2010-2014 Stratejik Planı (www.sgb.meb.gov.tr/Str_yon_planlama_V2/MEBStratejikPlan.pdf, Access Date: 14.05.2016) M.E.B. (2011). Devamsızlık ve Okulu Terk Riski Durum Saptamasıve İhtiyaç Analizi(Draft) (http://ysop.meb.gov.tr/dosyalar/adey/ihtiyacanaliziraporu.pdf , Access Date: 14.05.2016) M.E.B., UNICEF (2013). Ortaöğretimde Sınıf Tekrarı, Okul Terk Sebepleri ve Örgün Eğitim Dışında Kalan Çocuklar Politika Önerileri Raporu. (http://www.meb.gov.tr/earged/unicef/S%C4%B1n%C4%B1f%20Tekrar%C4%B1,%20Okul %20Terki%20Politika%20Raporu.pdf , Access Date: 14.05.2016) Ministero dell’Istruzione dell’Università e della Ricerca (2015) Piano Nazionale Scuola Digitale Presidenza del Consiglio dei Ministri (2015) Strategia per la crescita digitale 2014-2020 Николова, М. (2014) Мотивация за учене и учене чрез извънкласни форми на ученици от ромски произход, in Интеркултурното образование като средство за намаляване на отпадането на ромските деца от училище, (Veliko Tarnovo, National conference)