Θεματική Ενότητα Συνεδρίου: Κατηγορία Εργασίας:
4η Εκπαίδευση και ΤΠΕ Εισήγηση
Παρατήρηση του Ουρανού και Φωτορύπανση: Αρχαιότητα και Σύγχρονη Εποχή. Δημακόπουλος Γεώργιος MSc Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Πρότυπου Πειραματικού Λυκείου Παν. Πατρών geodimako@gmail.com
Χιωτέλης Ιωάννης Δρ. Φυσικός, Εκπαιδευτικός Πρότυπου Πειραματικού Λυκείου Παν. Πατρών johnchiotelis@yahoo.gr
Περίληψη Η Φωτορύπανση αποτελεί μια από τις μορφές περιβαλλοντικής ρύπανσης των σύγχρονων κοινωνιών. Η φωτορύπανση όσο αθώα και αν ακούγεται, έχει ως αποτέλεσμα μια σειρά από δυσάρεστες επιπτώσεις. Μια από αυτές είναι η αδυναμία των κατοίκων των μεγάλων αστικών κέντρων να παρατηρήσουν έστω και μερικά αστέρια στον ουρανό. Αν ανατρέξουμε σε κείμενα αρχαίων αστρονόμων θα δούμε ότι αναφέρονται σε αστέρια που δεν είναι πλέον ορατά με γυμνό μάτι στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις. Αναζητήσαμε σε ψηφιοποιημένα διαδικτυακά βιβλία τα αστρονομικά κείμενα των αρχαίων αστρονόμων και συγκρίναμε τις περιγραφές τους με τη σύγχρονη εικόνα του ουρανού. Εντάξαμε μια επιπλέον λειτουργία (plug in) στο λογισμικό Google Earth που προσδιορίζει τα επίπεδα φωτορύπανσης κάθε τόπου. Εισαγάγαμε τα δεδομένα φωτορύπανσης στο αστρονομικό λογισμικό Stellarium και είδαμε την εικόνα του ουρανού όπως είναι σήμερα. Συγκρίναμε την εικόνα των αρχαίων χρόνων με την εικόνα του σήμερα και διαπιστώσαμε το μέγεθος της φωτορύπανσης. Λέξεις-Κλειδιά: Αστρονομία, φωτορύπανση, αρχαίοι αστρονόμοι, Google Earth, Stellarium, διερευνητική μάθηση, διεπιστημονικότητα, διαθεματικότητα. Εισαγωγή Οι μαθητές που τώρα αποφοιτούν από το Λύκειο, θα εργάζονται τουλάχιστον μέχρι τα 65 τους χρόνια. Ουσιαστικά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση προετοιμάζονται οι επαγγελματίες, επιστήμονες και μηχανικοί των επόμενων 50 χρόνων (Sherman, 1994; Penney & Chandler 2000). Σε λιγότερο από 20 χρόνια μεταβήκαμε από τη σταθερή τηλεφωνία στην ευρυζωνικότητα, ενώ η τεχνολογία καθημερινά εξελίσσεται, προσφέρει νέες δυνατότητες και απαιτεί νέες δεξιότητες. Η εκπαίδευση καλείται να ανταποκριθεί σε σημαντικές προκλήσεις ενός ταχέως μεταβαλλόμενου κόσμου (Taylor, 1980). Πολλοί επιστήμονες, παιδαγωγοί, εκπαιδευτές και εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι η εκπαίδευση πρέπει να βοηθήσει τους νέους ανθρώπους να αποκτήσουν δεξιότητες, να αναπτύξουν κριτική σκέψη και να καλλιεργήσουν την ικανότητα επίλυσης σύνθετων προβλημάτων (Evers, Rush & Berdrow, 1998; McPeck, 1981). Σύμφωνα με αυτούς τους άξονες, η διερευνητική μάθηση (Edelson, Gordin & Pea 1999)., η διαθεματικότητα (Lattuca, 2001) και η διεπιστημονικότητα (Hall & Weaver 2001) είναι σημαντικές συνιστώσες. Παράλληλα, η ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην εκπαιδευτική διαδικασία, ως
εργαλείο εργασίας (Tapscott & Caston, 1993) και εκπαιδευτικής υποστήριξης (Koschmann, 1996) για μεγιστοποίηση των θετικών αποτελεσμάτων είναι κύρια αρτηρία προς την κατεύθυνση της θεμελίωσης δεξιοτήτων. Η διερευνητική μάθηση αποτελεί μια από τις δυναμικότερες τεχνικές ανάπτυξης δεξιοτήτων (Brickman, Gormally, Armstrong, Hallar, 2009). Οι μαθητές στηριζόμενοι σε εκπαιδευτικά σενάρια, ανακαλύπτουν μόνοι τους τη γνώση. Απέναντι σε ερωτήσεις και επιστημονικούς προβληματισμούς πρέπει να αναπτύξουν δικές τους τεχνικές και μεθόδους διερεύνησης. Οι μαθητές αναζητούν πληροφορίες στη βιβλιογραφία (βιβλία, επιστημονικά περιοδικά, διαδίκτυο), οργανώνουν τις δικές πειραματικές διαδικασίες και καταγράφουν δεδομένα. Επαληθεύουν τις αρχικές τους υποθέσεις ή αναγκάζονται να αναθεωρήσουν τις αρχικές υποθέσεις και να διατυπώσουν νέες ερμηνείες, υποβάλλοντάς τες σε νέα διερεύνηση. Η διερευνητική μάθηση αποτελεί ιδανική εκπαιδευτική τεχνική για εμπλοκή διαφορετικών επιστημονικών πεδίων και θεμάτων στην ερευνητική-πειραματική διαδικασία (Hmelo-Silver, 2004). Δεδομένου ότι οι φυσικές επιστήμες, φιλοσοφία, θεωρητικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, αλληλοσυνδέονται και συνδυάζονται (Pickering, 1992). Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια να εμπλέξουμε μαθητές με διαφορετικές κλίσεις και ενδιαφέροντα. Στο μάθημα της ερευνητικής εργασίας (project) οι μαθητές που συμμετέχουν προέρχονται από όλες τις κατευθύνσεις και πρέπει να συνδυάσουμε τις ιδιαίτερες κλίσεις του καθενός και να εγείρουμε το ενδιαφέρον όλων. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται μια καινοτόμος προσέγγιση της μελέτης της φωτορύπανσης μέσω της διαχρονικής μελέτης του νυχτερινού έναστρου ουρανού. Από τις σύγχρονες πόλεις δεν μπορούμε πλέον να παρατηρήσουμε παρά μόνο ελάχιστα αστέρια στον ουρανό. Κυριότερη αιτία είναι το έντονο φως των μεγαλουπόλεων. Αντίθετα πριν από χρόνια οι άνθρωποι μπορούσαν να παρατηρούν τον έναστρο ουρανό. Οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι, είχαν περιγράψει με απόλυτη ακρίβεια τους αστερισμούς. Προτείναμε στους μαθητές να αναζητήσουν περιγραφές αρχαίων ελλήνων αστρονόμων που υπάρχουν πλέον ψηφιοποιημένες στο διαδίκτυο. Μελετήσαμε τις αναλυτικές και λεπτομερείς περιγραφές τους, όλων των αστέρων στους αστερισμούς. Στη συνέχεια ζητήσαμε από τους μαθητές να παρατηρήσουν τον έναστρο ουρανό και να σημειώσουν τον αριθμό των αστεριών που παρατηρούν στον κάθε αστερισμό. Το αποτέλεσμα ήταν να διαπιστώσουμε ότι φαίνονται πολύ λιγότερα άστρα σε σχέση με την εποχή των αρχαίων αστρονόμων. Η μελέτη μας συνεχίστηκε συγκρίνοντας τις παρατηρήσεις μας με δεδομένα φωτορύπανσης ανά περιοχή, όπως είναι καταχωρημένα στο διαδίκτυο. Το λογισμικό Google Earth μπορεί να δεχθεί μια επιπλέον εφαρμογή (plug in) που πληροφορεί για τη φωτορύπανση ανά περιοχή. Επίσης το λογισμικό αστρονομίας Stellarium μπορεί να δεχτεί δεδομένα φωτορύπανσης και να προσαρμόσει ανάλογα την εικόνα του έναστρου ουρανού. Κατ΄αυτό τον τρόπο και συνδυάζοντας όλα τα δεδομένα και τις πληροφορίες οδηγηθήκαμε σε ερευνητικά αποτελέσματα που επαληθεύονται μεταξύ τους, τονίζοντας ακόμα μια πτυχή της επιστήμης, την επαλήθευση των δεδομένων. Σύμφωνα με αυτά πετύχαμε μια ολοκληρωμένη διαθεματική, διεπιστημονική προσέγγιση ενός επιστημονικού ερωτήματος μέσω διερευνητικής μάθησης.
Πρόκληση ενδιαφέροντος Στο πρώτο στάδιο της δράσης μας προσπαθήσαμε να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών μας σχετικά με το αντικείμενο μελέτης. Από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.wilbourhall.org/pdfs/Eratosthenica.pdf, ανασύραμε το ψηφιοποιημένο βιβλίο του Ερατοσθένη με τίτλο “Eratosthenica” και αναζητήσαμε την περιγραφή του Ερατοσθένη για τον αστερισμό της Ύδρας. Ζητήσαμε από τους μαθητές να καταγράψουν πόσα αστέρια μπορούσε να παρατηρήσει και να περιγράψει ο Ερατοσθένης. Στη συνέχεια παρουσιάσαμε στους μαθητές το βιβλίο του Αράτου «Φαινόμενα», που επίσης αναφέρει αναλυτικές περιγραφές αστερισμών. Το συγκεκριμένο βιβλίο, επίσης, διατίθεται σε ψηφιακή μορφή στη διεύθυνση: http://www.theoi.com/Text/AratusPhaenomena.html. Ο Άρατος περιγράφει αναλυτικά μεγάλο αριθμό αστέρων σε πλήθος αστερισμών. Τέλος, ζητήσαμε από τους μαθητές να αναζητήσουν περιγραφές αστεριών στο νυχτερινό ουρανό κατά το Μεσαίωνα και να εστιάσουν στον αριθμό των περιγραφέντων αστέρων. Μας ενδιέφερε να αντιληφθούν οι μαθητές τη διαφορά της ορατότητας του νυχτερινού ουρανού μεταξύ της σύγχρονης εποχής και του παρελθόντος. Δραστηριότητες στηριζόμενες σε προϋπάρχουσα γνώση Στη συνέχεια συντάξαμε ερωτήσεις που στηρίζονται σε προϋπάρχουσα γνώση των μαθητών και αντίστοιχα σχεδιάσαμε βιωματικές δραστηριότητες. Ρωτήσαμε τους μαθητές πόσα αστέρια μπορούν να δουν από το σπίτι τους το βράδυ και τους προτρέψαμε να αντιστοιχίσουν την εικόνα του νυχτερινού ουρανού με μια από τις εικόνες του σχήματος 1.
Εικόνα : Πρότυπα ορατότητας νυχτερινού ουρανού. Όσο περισσότερα αστέρια τόσο χαμηλότερη φωτορύπανση.
Ρωτήσαμε τους μαθητές πού πιστεύουν ότι η ορατότητα του νυχτερινού ουρανού είναι μεγαλύτερη, στις πόλεις ή στην εξοχή; Γιατί συμβαίνει αυτό; Τους προτρέψαμε να αναζητήσουν στο διαδίκτυο πληροφορίες για τη φωτορύπανση (http://en.wikipedia.org/wiki/Light_pollution) και να επισκεφθούν την ιστοσελίδα: “Globe at Night” (http://www.globeatnight.org/), που περιέχει αναλυτικές πληροφορίες για τη φωτορύπανση σε ολόκληρο τον πλανήτη, ενώ δίνει τη δυνατότητα σε μαθητές, εκπαιδευτικούς και κάθε ενδιαφερόμενο να εισάγει στοιχεία ορατότητας της περιοχής του. Έτσι οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν σε ένα παγκόσμιο ερευνητικό πρόγραμμα.
Προετοιμασία ενεργού διερεύνησης Στη συνέχεια οι μαθητές ανά δύο εργάστηκαν στους υπολογιστές με το λογισμικό Stellarium. Το Stellarium δίνει πολλαπλές δυνατότητες διερεύνησης ουρανίων φαινομένων και ρύθμισης παραμέτρων. Στη λειτουργία «προβολή» (Εικόνα 2) οι μαθητές μπορούν να μεταβάλλουν την παράμετρο «φωτορύπανση» (0-5) και να
παρατηρήσουν πόσο αλλοιώνεται η εικόνα του νυχτερινού ουρανού. Επίσης με την λειτουργία «ατμόσφαιρα» μπορούν να «αφαιρέσουν» την ατμόσφαιρα και να διαπιστώσουν πως θα έβλεπαν τον ουρανό χωρίς την παρεμβολή της ατμόσφαιρας.
Εικόνα : Το Stellarium δίνει τη δυνατότητα επιλογής του βαθμού φωτορύπανσης και της "αφαίρεσης" της ατμόσφαιρας.
Ζητήσαμε από τους μαθητές να καταγράψουν πόσο επηρεάζει η ατμόσφαιρα τις αστρονομικές παρατηρήσεις, όπως επίσης και ο έντονος φωτισμός των μεγαλουπόλεων. Ενεργή διερεύνηση Αφού οι μαθητές δοκίμασαν τις παραμέτρους φωτορύπανσης, στη συνέχεια τους ζητήσαμε να εντοπίσουν με το Stellarium τον αστερισμό της Ύδρας (Εικόνα 3), να βρουν και να διαβάσουν την περιγραφή του αστερισμού από τον Ερατοσθένη (συγκεκριμένα πόσα αστέρια παρατήρησε και περιέγραψε) και τέλος να παρατηρήσουν τον αστερισμό από την πόλη τους και να καταγράψουν πόσα αστέρια παρατηρούν. Στη συνέχεια τους ζητήσαμε να συγκρίνουν πόσα αστέρια παρατηρούν από την περιοχή τους σε σχέση με τα αστέρια που παρατηρούσε ο Ερατοσθένης με προφανή επιδίωξη να διαπιστώσουν ότι η φωτορύπανση στις σύγχρονες πόλεις, αλλοιώνει σημαντικά την εικόνα του νυχτερινού ουρανού. Παροτρύναμε τους μαθητές να αναζητήσουν περιγραφές και άλλων αρχαίων ή μεσαιωνικών αστρονόμων και να συγκρίνουν τις εικόνες που περιγράφουν με σημερινές παρατηρήσεις. Ωστόσο, για να είμαστε ακόμα πιο Εικόνα : Ο Αστερισμός της Ύδρας ακριβείς στις παρατηρήσεις μας και στη διερεύνησή μας, σκεφτήκαμε να αναζητήσουμε τους συντελεστές φωτορύπανσης σε κάθε περιοχή και να μεταφερθούμε στις ακριβείς τοποθεσίες όπου οι αρχαίοι αστρονόμοι εκτέλεσαν τις παρατηρήσεις τους (π.χ. Αλεξάνδρεια-Ερταοσθένης). Με το Stellarium μπορούμε εύκολα να μεταφερθούμε σε κάθε τοποθεσία στον πλανήτη (ακόμα και εκτός
πλανήτη) και να παρατηρήσουμε τον ουρανό. Όσον αφορά στους συντελεστές φωτορύπανσης ανά περιοχή, εντοπίσαμε μια διαδικτυακή δωρεάν εφαρμογή (plug in) που ενσωματώνεται στο Google-Earth (την GaN2013) και μας «προμηθεύει» με τα απαραίτητα στοιχεία φωτορύπανσης ανά περιοχή (Εικόνα 4).
Εικόνα : Συντελεστές φωτορύπανσης ανά περιοχή.
Οι μαθητές καλούνται να «παίξουν» το ρόλο των αρχαίων αστρονόμων και να παρατηρήσουν τον ουρανό σε σχεδόν ρεαλιστικές συνθήκες. Επεξεργασία δεδομένων παρατήρησης Στη συνέχεια ζητήσαμε από τους μαθητές να καταγράψουν σε πίνακα τον αριθμό των αστεριών που παρατήρησαν αρχαίοι αστρονόμοι και τη χρονιά της παρατήρησης. Επίσης, να καταγράψουν των αριθμό των αστεριών που παρατηρούμε σήμερα, ανά αστερισμό και το συντελεστή φωτορύπανσης στη συγκεκριμένη περιοχή. Στόχος μας ήταν να προσεγγίσουμε το μέγεθος της φωτορύπανσης την εποχή της παρατήρησης από τους αρχαίους ή μεσαιωνικούς αστρονόμους.
Εικόνα : Καταγραφή δεδομένων παρατήρησης
Ερμηνείες με βάση τα πειραματικά δεδομένα Από τα πειραματικά δεδομένα που συγκέντρωσαν οι μαθητές τους ζητήθηκε να διατυπώσουν και πιθανώς να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους σχετικά με τη σπουδαιότητα της φωτορύπανσης στις αστρονομικές παρατηρήσεις. Οι μαθητές καλούνται να εξηγήσουν γιατί επιλέγουμε να κατασκευάζουμε τηλεσκόπια στις κορυφές υψηλών βουνών. Παράλληλα, από τη συλλογή συντελεστών φωτορύπανσης ζητήσαμε από τους μαθητές να συσχετίσουν τη φωτορύπανση με γεωγραφικούς όρους. Τους ζητάμε να απαντήσουν σε ερωτήματα όπως: Εντοπίζετε περιοχές με φυσική φωτορύπανση υψηλότερη από άλλες; Ποιές είναι αυτές; Πού εντοπίζετε υψηλότερη φωτορύπανση; Επάνω από τις οικονομικά αναπτυγμένες ή επάνω από τις οικονομικά αναπτυσσόμενες περιοχές; Πώς εξηγείτε αυτή την παρατήρησή σας; Ποιοί περιβαλλοντικοί παράγοντες συντελούν στη φωτορύπανση; (Π.χ. υγρασία, σκόνη, αμμοθύελλες κ.α.)
Στηριζόμενοι στα συμπεράσματα που προκύπτουν από τα πειραματικά δεδομένα, οι μαθητές κλήθηκαν να εξηγήσουν-διερευνήσουν αντίστοιχα φαινόμενα της καθημερινότητάς τους. Για παράδειγμα, οι μαθητές παρατηρώντας τους οδικούς φανοστάτες μπορούν να εξηγήσουν το ποσοστό ρύπανσης ατμοσφαιρικού αέρα από τη μορφή που αποκτά η φωτεινή άλως λόγω των αιωρούμενων σωματιδίωνρύπων (Εικόνα 6).
Εικόνα : Φωτεινή άλως γύρω από τη λάμπα οδικού φανοστάτη σε σχέση με το ποσοστό ατμοσφαιρικής ρύπανσης
Επιπλέον ζητήσαμε από τους μαθητές να προβλέψουν το συντελεστή φωτορύπανσης, παρατηρώντας απλά την άλω γύρω από τους φανοστάτες (Εικόνα 7).
Εικόνα : Πρόβλεψη βαθμού φωτορύπανσης από παρατήρηση της διάχυσης του φωτός σε οδικούς φανοστάτες
Αξιολόγηση Οι μαθητές μετά το πέρας του εκπαιδευτικού σεναρίου κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτηματολόγιο αξιολόγησης. Τους ζητήθηκε να απαντήσουν σε ποιες περιοχές είναι εμφανή περισσότερα αστέρια, σε μεγαλουπόλεις με έντονο φωτισμό ή στην εξοχή; Επίσης, τους ζητήθηκε να συνδυάσουν τη φωτορύπανση με την ατμοσφαιρική ρύπανση από αιωρούμενα σωματίδια, αέριους ρύπους (CO2, CO, NO, NO2) σκόνη και αιθαλομίχλη. Εάν αυτές οι παράμετροι σε συνδυασμό με τη διάχυση του φωτός, επιτείνουν το πρόβλημα και δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο την παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού; Παράλληλα, προτείναμε στους μαθητές μια εναλλακτική, καινοτόμο διαδικασία διαρκούς αυτοαξιολόγησης. Οι μαθητές έλαβαν μέρος στο διεθνές πρόγραμμα καταγραφής της φωτορύπανσης με τίτλο “Globe at Night” (Εικόνα 8). Οι μαθητές συνεχίζουν να καταγράφουν δεδομένα ακόμα και σήμερα, συμμετέχοντας σε ένα παγκόσμιο ερευνητικό πρόγραμμα. Η καταγραφή είναι εξαιρετικά απλή και υλοποιείται άμεσα μέσα από υπολογιστές, ταμπλέτες, ακόμα και κινητά τηλέφωνα, ενώ αποδεικνύεται αρκετά φιλικός στους μαθητές.
Εικόνα : Το διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα "Globe at Night"
Οι μαθητές παρατηρούν τον αστερισμό του Ωρίωνα σε καθορισμένες ημερομηνίες και κατατάσσουν την ορατότητά του νυχτερινού ουρανού σε μια από δέκα προκαθορισμένες κατηγορίες. Πιστεύουμε ότι αυτή η διαδικασία εισάγει τους μαθητές σε μια ολοκληρωμένη ερευνητική διεργασία, προβληματισμού, αναζήτησης, πειραματισμού, καταγραφής, αξιολόγησης και ανατροφοδότησης. Επισκεπτόμενοι τη συγκεκριμένη βάση δεδομένων μπορούμε να δούμε την πορεία καταγραφής δεδομένων από τους μαθητές μας. Συμπεράσματα Η μέθοδος της διερευνητικής μάθησης αποδεικνύεται εξαιρετικά χρήσιμη στη διδασκαλία των Θετικών Επιστημών. Προσεγγίζει τα θέματα μέσα από την πραγματική λειτουργική τους διάσταση, θέτοντας τους αρχικούς προβληματισμούς και αναζητώντας απαντήσεις μέσω πειραματισμού και επαλήθευσης. Παράλληλα, η διεπιστημονικότητα και διαθεματικότητα αναδεικνύουν την ολιστική πλευρά της ανθρώπινης διανόησης και της φιλοσοφίας. Πιστεύουμε ότι η διερεύνηση, η διαθεματικότητα και η διεπιστημονικότητα είναι θεμελιακοί άξονες στην πορεία προς την κατάκτηση της γνώσης. Βιβλιογραφικές αναφορές Brickman, P., Gormally, C., Armstrong, N., & Hallar, B. (2009). Effects of inquiry-based learning on students’ science literacy skills and confidence.International Journal for the Scholarship of Teaching and Learning, 3(2), 1-22. Edelson, D. C., Gordin, D. N., & Pea, R. D. (1999). Addressing the challenges of inquiry-based learning through technology and curriculum design. Journal of the Learning Sciences, 8(3-4), 391-450. Evers, F. T., Rush, J. C., & Berdrow, I. (1998). The Bases of Competence. Skills for Lifelong Learning and Employability. Jossey-Bass Publishers, 350 Sansome Street, San Francisco, CA 94104. Hall, P., & Weaver, L. (2001). Interdisciplinary education and teamwork: a long and winding road. Medical education, 35(9), 867-875. Hmelo-Silver, C. E. (2004). Problem-based learning: What and how do students learn?. Educational Psychology Review, 16(3), 235-266. Koschmann, T. D. (Ed.). (1996). CSCL, theory and practice of an emerging paradigm. Routledge. Lattuca, L. R. (2001). Creating Interdisciplinarity: Interdisciplinary Research and Teaching among College and University Faculty. Vanderbilt Issues in Higher
Education. Vanderbilt University Press, VU Station B 351813, Nashville, TN 37235-1813 (paperback: ISBN-0-8265-1383-2, $24.95; hardback: ISBN-0-82651367-0, $49.95). Web site: http://www. vanderbilt. edu/vupress.. McPeck, J. E. (1981). Critical thinking and education (p. 2). Oxford: Robertson. Penney, D., & Chandler, T. (2000). Physical education: what future (s)?. Sport, Education and Society, 5(1), 71-87. Pickering, A. (Ed.). (1992). Science as practice and culture. University of Chicago Press. Sherman, A. (1994). Wasting America's Future: The Children's Defense Fund Report on the Costs of Child Poverty. Children's Defense Fund, 25 E Street, NW, Washington, DC 20001, ISBN-0-8070-4106-8. Tapscott, D., & Caston, A. (1993). Paradigm Shift: The New Promise of Information Technology. McGraw Hill, Inc., Professional Book Group, 11 West 19th Street, New York, NY 10011. Taylor, R. (1980). The computer in the school: Tutor, tool, tutee.