GÜNCEL
houshamadyan projesi:* osmanlı ermenilerinin tarihine yeni bir yaklaşım Osmanlı Ermenilerinin “Houshamadyan” isimli hatıra kitapları, Osmanlı Devleti’nin imparatorluk ortamında milliyetçi bir bakış açısıyla hiç “saf” olmayan, tam tersi modern sosyal bilimlerin diliyle “hibrit” diyebileceğimiz, iç içe geçmiş, birbirini etkileyen ve karışık toplumsal ortamını aktarıyordu. Houshamadyan Projesi de bu tür aktarımlarla Osmanlı Ermenilerinin tarihine yeni bir yaklaşım sunuyor.
Fotoğraflar Houshamadyan Projesi’nin internet sitesinden alındı, Osmanlı Ermenilerinin şehir ve köy hayatından görüntüler sunuyor.
8
elke hartmann çeviri: talin suciyan Houshamadyan, bir internet projesi olarak Osmanlı Ermenilerinin şehir ve köy hayatını yeni bir bakış açısıyla değerlendirmek üzere, 2010 yılında bir grup Ermeni ve Osmanlı tarihçileri ile görsel sanatlar alanında çalışanlar tarafından Berlin’de başladı. Houshamadyan hayata geçmeden önce, Ermeni tarihi, deneyimi, hafızası ile Osmanlı İmparatorluğu ve tarihyazımındaki boşluklar hakkında konuşarak yıllarımızı geçirmiştik. Genel olarak
Küçük Asya’nın doğusunun yakın tarihi hakkında pek az şey bildiğimizi fark ettik. Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Ermenilerin (sadece Doğu Anadolu, yani tarihi Batı Ermenistan’da değil) günlük hayatı, kültürü çok az çalışılmış bir konuydu. Gerek Ermeni gerekse Osmanlı tarihyazımındaki boşlukları belirledik: Ermeni tarihyazımı Batı Ermenilerinin hayatının Osmanlı bağlamını ve 1915 öncesi halk kültürünü göz önünde bulundurmuyordu. Türk tarihyazımı ise devlet perspektifini üstlenerek Osmanlı Ermenilerinin bakış açısını dışarıda bırakıyordu. Aynı durum Avrupa’daki ve ABD’deki
Osmanlı çalışmaları için de geçerliydi. Kanaatimizce eksik halka, Ermenice kaynakların kullanımıydı. Osmanlı Ermenilerinin günlük hayatı, ekonomisi, Ermeni olmayanlarla ilişkileri, Osmanlı Devleti ile ilişkileri, popüler kültürleri, müzikleri, yerel dilleri hepsi “houshamadyan” isimli hatıra kitaplarında toplanıyordu. Bu kitaplar 1915’ten kurtulanların kaleme aldıkları son derece zengin kaynaklardı. Söz konusu derlemeler Osmanlı bağlamı içinde Ermenilerin Felaket’ten önceki hayatlarını da anlatıyordu; bu kaynaklarda Ermenilerin Türkçe ya da Kürtçe söyledikleri şarkılar dahi
bulunuyordu. Kısaca Osmanlı Devleti’nin imparatorluk ortamında milliyetçi bir bakış açısıyla hiç “saf” olmayan, tam tersi modern sosyal bilimlerin diliyle “hibrit” diyebileceğimiz, iç içe geçmiş, birbirini etkileyen ve karışık toplumsal ortamını aktarıyordu. Houshamadyan Projesi’ne başlarken amacımız Ermenice kaynakları Osmanlı çalışmalarında kullanılabilen kaynaklar hâline getirmekti. Çünkü Osmanlı tarihçiliğinin çoklu bir perspektif ve disiplinlerarası doğasının en temel sorunlarından biri çok etnili, çok dilli ve çok dinli bir toplumun ve devletin tarihini yazarken pek çok dile de hâkim olmanın gerekliliğiydi. Osmanlı tarihçiliğinde böyle bir perspektife sahip olan tarihçiler olarak bu yeni perspektifin bir parçası olmayı, Osmanlı tarihçileri, Türk akademisyenleri ve akademik kurumlarıyla işbirliği yaratmak istedik. İkinci amacımız Ermenilerin, Batı Ermenistan’daki şehir ve köy hayatlarının 1915 öncesinde nasıl olduğunu ve bu hayatın nasıl hatırlandığına ilişkin bir yeniden inşa süreci başlatmaktı. Böylelikle Houshamadyan tüm dünyada, kendi tarihleri ve kimlikleri üzerine düşünen Ermenilerin, bu çok katmanlı tarihlerinden doğan bilgiye de ulaşabilmelerini ve bu çerçevede yeniden düşünmelerini amaçlıyor. Üçüncü olarak, bir zamanlar Ermenilerin yaşadıkları topraklarda yaşayanlarla çok yönlü bir diyalog geliştirmekti. Houshamadyan Projesi, bilimin ve özellikle de mikro tarihçiliğin açtığı yapıcı diyalog