HOVO Utrecht Cursusgids najaar 2016 by Hovo Utrecht

Hoger onderwijs vanaf 50

NAJAAR 2016

OP DE COVER: Hogeschool Utrecht-Amersfoort De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort De cursussen van HOVO Utrecht in Amersfoort worden verzorgd in het gebouw van de Hogeschool Utrecht-Amersfoort. Dit gebouw kwam in 2010 gereed. Ontwerpbureau: DP6 architectuurstudio Projectarchitect: C hris de Weijer & Robert Alewijnse De Hogeschool Utrecht wilde in Amersfoort een gebouw waarin het onderwijs zichtbaar is; een uitnodigend en transparant gebouw. De begane grond en eerste verdieping zijn volledig transparant, om interactie van de school met haar omgeving mogelijk te maken. Alle verdiepingen van het gebouw zijn door middel van vides ruimtelijk met elkaar verbonden. Doordat de balustrades van de vides zijn uitgevoerd in glas ontstaan lange zichtlijnen door het gebouw. In de gevel komen volledig transparante en meer gesloten geveldelen voor. De gesloten geveldelen zijn afgewerkt met geglazuurde keramische tegels. Door de tegels uit te voeren in verschillende roodtinten en licht reliĂŤf geeft het oppervlak een genuanceerd beeld. De tevens door DP6 ontworpen basisinrichting van het gebouw is rustig. De vloeren zijn overwegend neutraal, de plafonds wit en richtingloos. Grote themapanelen en fotowanden vormen samen met een gevarieerd meubilair een kleurrijk contrast met het gebouw. (overgenomen uit De Architect, platform voor vakkennis en inspiratie)

HOVO Utrecht op Facebook

FOTO COVER: Joop Ross

Direct naar de Website vanHOVO Utrecht

WAT IS HOVO UTRECHT? HOVO Utrecht is een onderwijsinstelling die voor mensen vanaf 50 jaar cursussen op universitair en hbo-niveau aanbiedt in Utrecht en Amersfoort. Wilt u een nieuw vakgebied ontdekken, specifieke wetenschappelijke kennis opfrissen, of de nieuwste ontwikkelingen in uw eigen vakgebied leren kennen of bijhouden? Dan zijn onze cursussen interessant voor u. Wij stemmen ons cursusaanbod en de onderwijsstijl af op de interesses, kennis en ervaring van 50-plussers, op vele wetenschappelijke en maatschappelijke gebieden. De opening van het cursusjaar vindt plaats op donderdag 1 september in het Academiegebouw, Domplein 29, Utrecht. Het cursusjaar wordt ingeleid door dhr. prof. dr. Oedzge Atzema, voorzitter Bestuur HOVO, waarna de voorzitter van het College van Bestuur Hogeschool Utrecht, dhr. Jan Bogerd MBA het woord zal nemen. De lezing wordt gegeven door dhr. prof. dr. Herman Philipse. Voor het volledige programma, zie pag. 8. Voor de tweede keer dit jaar is er het Hovo Café waar iedereen aan mee kan doen, zie hiervoor pag. 14. Geheel nieuw van opzet is de Masterclass van dr. T. Wilde ‘Bouwen aan een eigen duurzaam levensscenario’, interactief, zie pag. 12. We hopen dat u net zo geniet van het programma als wij bij het samenstellen ervan. De exploitatie van HOVO is mede mogelijk doordat de samenwerkende universiteiten en hogescholen faciliteiten beschikbaar stellen. Wij kunnen de cursusprijzen daardoor laag houden. Het is onze missie om een ontmoetingsplaats te zijn voor mensen vanaf 50 jaar die willen deelnemen aan maatschappelijke debatten, en die op zoek zijn naar verdieping en verbreding van hun kennis onder leiding van ervaren docenten. Er is geen voorkennis nodig, tenzij anders aangegeven bij de betreffende cursus. We zien u graag bij één van onze activiteiten.

Hartelijke groet, Het HOVO team

Inhoudsopgave N.B.

Klik op een hoofdstuk en â&#x20AC;&#x2DC;springâ&#x20AC;&#x2122; er naar toe! Docenten van het najaar 2016 3 Overzicht specials en cursussen van het najaar 2016 4 Leergangen 2016-2017 6 Opening cursusjaar

Aanbod najaar 2016 Specials 12 Cursussen 16 Studiereizen 57 Praktische informatie 67 Het Bestuur 68 De Programmacommissies 68 HOVO Nederland 68 Links naar de partners van HOVO Utrecht 68 Algemene voorwaarden 69 Aanmelden en betalen 69 Over- of onderinschrijving 69 Annuleren 69 Cursusprijs 69 Uitval cursusbijeenkomst(en) 69 Cursuslocaties en cursustijden 69 Studiemateriaal 70 Cursuscontactpersonen 70 Evaluatie cursussen 70 Voorwaarden excursies 70 Hoe komt u naar de belangrijkste cursuslocaties? 71 Stichting Vrienden van HOVO Utrecht 72 Het bureau (binnenflap achterzijde)

HOVO Utrecht stelt deze cursusgids met grote zorg samen. Toch kunnen er na het verschijnen van de gids wijzigingen in het cursusaanbod voorkomen. Aan de informatie in deze gids kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Raadpleeg naast deze gids ook regelmatig de website van HOVO Utrecht (www.hovoutrecht.nl).

docenten VAN het najaar 2016 A

Mw. dr. B. Adriaensen (3L6 324, pag. 39) Dhr. drs. M. Andela (2G6 306, 2X6Â 307, 2S6 343, pag. 21, 22 en 60)

Mw. prof. H.E. Bakker (3K6 318, pag. 33) Dhr. dr. A. Barendregt (3E6 304, pag. 19) Mw. drs. I. J.W. Beeling (2K6 309, pag. 24) Dhr. prof. dr. W.E.A. van Beek (3M6 327, pag. 42) Dhr. dr. L. de Bell (3E6 303, pag. 18) Dhr. dr. P. Bijl (3E6 304, pag. 19) Mw. drs. L. le Blanc (2K6 320, 2S7 145, pag. 35 en 62) Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers (1K6 312, pag. 27) Dhr. drs. J. Borchert (3S7 146, pag. 64) Dhr. prof. dr. G. van den Brink (3M6 326, pag. 41) Dhr. dr. R. van Broekhoven (1M6 330, pag. 45) Dhr. dr. S. Brouwer (3M6 325, pag. 40)

Mw. drs. F. Dekkers (2L6 323, pag. 38) Dhr. dr. A. Doedens (3G6 310, pag. 25) Dhr. drs. H.L. van Dolen (2G6 308, pag. 23)

Dhr. dr. R. Fagel (3L6 324, pag. 39) Dhr. dr. J. Farla (3E6 304, pag. 19)

Mw. drs. S.K. Goddijn (2K6 317, pag. 32) Dhr. dr. W.A.W. de Graaf (3X6 302, 3M6 328, pag. 14 en 43) Dhr. dr. L. van Grunsven (3S7 146, pag. 64)

Dhr. drs. R. Hoff (1M6 329, pag. 44) Dhr. prof. dr. P. Hooimeijer (3E6 304, pag. 19) Dhr. J.J. Houter (3G6 310, pag. 25)

Dhr. prof. dr. L. ten Kate (4H6 311, pag. 26) Dhr. dr. H. Kern (3M6 325, pag. 40) Mw. drs. I.B.S. van Koningsbruggen (3K6 313, pag. 28) Dhr. ing. AvB P. Kurstjens (1K6 319, pag. 34)

Dhr. prof. dr. J.G.L. M. Lamers (3N6 339, pag. 54) Dhr. prof. dr. C.G. Langereis (3N6 333, pag. 48) Dhr. dr. A. Langeveld (3M6 325, pag. 40) Mw. dr. H.W.G. Leenders (3M6 325, pag. 40) Dhr. dr. H. van der Lek (3N6 335, 3N6 336, 3N6 337, pag. 50, 51 en 52) Mw. drs. I.C. Lorda Vidal (3L6 324, pag. 39)

Dhr. prof. dr. R. Maier (3X6 302, 3M6 328, pag. 14 en 43) Dhr. M. Meuldijk (2F6 305, pag. 20) Dhr. dr. K. Mierau (3L6 324, pag. 39)

Dhr. prof. dr. B. Naarden (3M6 325, pag. 40) Mw. dr. K.A. Nieuwenhuisen (3K6 315, pag. 30)

Dhr. drs. K. Onwijn (1M6 332, pag. 47)

Dhr. prof. dr. B. Paasman (2L6 322, pag. 37) Dhr. prof. dr. mr. H. Philipse (6C6 300, pag. 8) Mw. drs. B. van de Pol (3L6 324, pag. 39) Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven (1M6 331, pag. 46)

Dhr. dr. T. van Rietbergen (3E6 304, pag. 19) Dhr. dr. H.J. Roelfsema (3E6 303, pag. 18) Dhr. dr. E. Roos (3N6 334, pag. 49)

Dhr. dr. S. Scheijen (3M6 325, pag. 40) Dhr. dr. J. Scheren (3W6 340, pag. 55) Dhr. M.J. van Schoor (1N6 338, pag. 53) Dhr. prof. dr. M. Steenmeijer (3L6 324, pag. 39)

Dhr. prof. dr. T.L Tieleman (3W6 342, pag. 57)

Dhr. drs. C. Verhamme (2K6 314, pag. 29) Dhr. drs. J. Versteegh (1K6 316, pag. 31) Dhr. prof. dr. P.J. de Voogd (2L6 321, pag. 36)

Mw. dr. T. Wilde (3X6 301, pag. 12)

Dhr. drs. A. Ziegelaar (2W6 341, pag. 56)

Overzicht najaar 2016 N.B.

De rode teksten zijn Hyperlinks naar de desbetreffende rubriek op de Website van HOVO Utrecht. Volg de aanwijzingen op de Website om in te schrijven. Opening van het cursusjaar 3X6 300 8 Specials

 MASTERCLASS Bouwen aan een eigen duurzaam levensscenario  Hovo Café Utrecht De robotisering van de samenleving

3X6 301 3X6 302

12 14

3 E6 303 3 E6 304

18 19

2F6 305

2G6 306 2X6 307 2G6 308 2G6 309 3G6 310

21 22 23 24 25

4H6 311

Ecce homo: Jeroen Bosch en Pieter Bruegel Lang leve de middeleeuwse architectuur Hoogtepunten uit de kerkmuziek Spectaculair, sensueel, vroom en alledaags Negentiende-eeuwse kunstwerken met een verhaal Schijn bedriegt Plichten en privileges van het stadsbestuur Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw École de Paris

1K6 312 3K6 313 2K6 314 3K6 315 1K6 316 2K6 317 3K6 318 1K6 319 2K6 320

27 28 29 30 31 32 33 34 35

Shakespeare’s Hamlet en Joyce’s Ulysses Lekker lezen in de letteren van de West Van boek tot schilderdoek Vierhonderd jaar Don Quichot en nog steeds springlevend

3L6 321 2L6 322 2L6 323 3L6 324

36 37 38 39

cursussen

 Economie

en recht

Veranderende verhoudingen in de wereldeconomie Brengt globalisering ook wereldwijd meer welzijn?

 Filmwetenschap (cursus

en film)

Films in première

 Geschiedenis Het Derde Rijk Het Derde Rijk en de tastbare erfenis excursie De Peloponnesos My home is my castle Waddeneilanden en de Nederlandse Gouden Eeuw

 Humanistiek De eerste denkers over humanisme en religie

 Kunst &

cultuur

 Letteren

 Mens-

en maatschappijwetenschappen

De ‘Russische Ziel’ 1850-1917 Moraal: terug van weggeweest? Waar is onze ‘knuffelreligie’ gebleven? Robot, mens en maatschappij Het Midden-Oosten in het nieuws De VS-verkiezingen van 2016 Op zoek naar geluk? Het wilde oosten

 Natuurwetenschappen

3M6 325 3M6 326 3M6 327 3M6 328 1M6 329 1M6 330 1M6 331 1M6 332

40 41 42 43 44 45 46 47

4N6 333 3N6 334 3N6 335 3N6 336 3N6 337 1N6 338 3N6 339

48 49 50 51 52 53 54

3W6 340 2W6 341

55 56

3W6 342

2S6 343

2S7 145

3S7 146

en geneeskunde

De verborgen attractie van de aarde Kanker simpel uitgelegd Hoe zelf te bedenken: E=mc 2? - deel I Speciale relativiteitstheorie - deel II Algemene relativiteitstheorie - deel III Het verhaal van de aarde Wij in het Universum

 Wijsbegeerte De Staatkundige verhandeling van Spinoza Het mysterie van het bewustzijn Filosofie van de klassieke oudheid

Studiereis najaar 2016 5-daagse studiereis naar Neurenberg en Dachau - Reis naar het hart van het Derde Rijk Studiereizen voorjaar 2017 8-daagse busreis naar Zwitserland - Kunst in Zwitserland 19-daagse studiereis naar China - De Nieuwe Zijderoute

Leergangen 2016-2017

De cursussen van een leergang kunnen ook goed los gevolgd worden.

■■  Geschiedenis Middeleeuwen als spiegel van het heden – driedelig | Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers. Dinsdag 10.30-12.30 uur (8). Jan-mrt 2016 Deel 1: De samenleving in laatmiddeleeuws Utrecht Okt-dec 2016 Deel 2: Bosch en Bruegel (pag. 27) Okt-dec 2017 Deel 3: Erasmus en Luther My home is my castle – driedelig | Mw. I. Beeling. Woensdag 14.00-16.00 uur (3). Mrt 2016 Deel 1: Ned. Interieurs in de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw Nov. 2016 Deel 2: Ned. Interieurs uit de twintigste eeuw, voor WO II (pag. 24) Maart 2017 Deel 3: Ned. Interieurs uit de twintigste eeuw, na WO II

■■  Humanistiek De mens als vraag naar de mens - Denkers tussen humanisme en religie in de westerse cultuurgeschiedenis – zesdelig | Dhr. prof. dr. L. ten Kate. Donderdag 13.00-15.00 uur (8). Nov-jan 2016/17 Deel I: De eerste denkers over het leven en de wereld - Van Mozes naar Efraïm de Syriër (pag. 26) Nov-jan 2017/18 Deel II: Van Augustinus naar Averroës Nov-jan 2018/19 Deel III: Van de Katharen naar Erasmus Nov-jan 2019/20 Deel IV: Van Luther naar Schleiermacher Nov-jan 2020/21 Deel V: Van Kierkegaard naar Buber Nov-jan 2021/22 Deel VI: Van Bultmann naar Moltmann

■■  Kunst

en cultiuur Kunst- en cultuurgeschiedenis – achtdelig | Mw. dr. K.A. Nieuwenhuisen. Vrijdag 11.00-12.45 uur (7). Jan-mrt 2014 Deel 1 en 2: Van grotten tot catacomben (ca. 35.000 v.Chr. - 400 n.Chr.). Jan-mrt 2015 Deel 3: De kunst van de ‘duistere’ middeleeuwen (vijfde tot elfde eeuw) Okt-nov 2015 Deel 4: De kunst van kerk, adel en vermogende burgers (elfde tot vijftiende eeuw) Jan-mrt 2016 Deel 5: Hoogrenaissancekunst: het toppunt bereikt (zestiende eeuw) Sept-nov 2016 Deel 6: Spectaculair, sensueel, vroom en alledaags (zestiende eeuw) (pag. 30) Jan-mrt 2017 Deel 7: Zeventiende en achttiende eeuw Sept-nov 2017 Deel 8: Negentiende en twintigste eeuw

Architectuurgeschiedenis. Vormgeving, functie en betekenis van architectuur van de middeleeuwen tot heden – driedelig | Mw. drs. I. van Koningsbruggen. Donderdag 11.00-12.45 uur (8). Sept-nov 2016 Deel 1: Architectuur van de middeleeuwen (pag. 28) Sept-nov 2017 Deel 2: Europese architectuur 1400-1800 Sept-nov 2018 Deel 3: Moderne architectuur 1850-heden

Stedenbouw – tweedelig | Dhr. ing. P. Kurstjens. Woensdag 10.30-12.30 uur (8). Nov 2016-jan 2017 Deel 1: Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw (pag. 34) Nov 2017-jan 2018 Deel 2: Europese stedenbouw in de negentiende en twintigste eeuw.

■■  Mens-

en maatschappijwetenschappen De ‘Russische ziel’ – vierdelig | Mw. dr. H.W.G. Leenders. Woensdag 13.15-15.00 uur (8). Sept-nov 2015 Deel 1: De ‘Russische ziel’ 1700-1850 Sept-nov 2016 Deel 2: De ‘Russische ziel’ 1850-1917 (pag. 40) Sept-nov 2017 Deel 3: De ‘Russische ziel’ 1917-1991 Sept-nov 2018 Deel 4: De ‘Russische ziel’ na 1991

Het Midden-Oosten in het nieuws – meerdelig | Dhr. drs. R. Hoff. Vrijdag 13.15-15.00 uur (8). Sept-nov 2016 Deel 1: Het Midden-Oosten in het nieuws (pag. 44) Jan-mrt 2017 Deel 2: Het Midden-Oosten in het nieuws vervolg Toegepaste psychologie – meerdelig | Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven. Donderdag 13.15-15.00 uur (8). Sept-nov 2014 Deel 1: Inleiding in de toegepaste psychologie Sept-nov 2015 Deel 2: Persoonlijkheidsleer Okt-dec 2016 Deel 3: Op zoek naar geluk (pag. 46)

■■  Natuurwetenschappen

en geneeskunde Medische colleges van topspecialisten – meerdelig | (van steeds andere topspecialisten) Dhr. prof. dr. P.R. Bär (cursusleider). Woensdag 15.15-17.00 uur (5). Maart 2016 Deel 7: Medische colleges Maart 2017 Deel 8: Medische colleges Maart 2018 Deel 9: Medische colleges

■■  Wijsbegeerte Mysterie van het bewustzijn – tweedelig | Dhr. dr. A. Ziegelaar. Vrijdag 13.15-15.00 uur (8). Febr-april 2016 Deel 1: Mysterie van het bewustzijn Sept-okt 2016 Deel 2: Mysterie van het bewustzijn (pag. 56) Politiek, filosofie & journalistiek – driedelig | Dhr. drs. R. van Broekhoven. Donderdag 10.30-12.30 uur (8). Febr-apr 2015 Deel 1: De bewakers bewaakt Okt-nov 2015 Deel 2: Politieke filosofie van polis tot nu Okt-nov 2017 Deel 3: Goed denken over kwaad Geschiedenis van de filosofie – vierdelig | Dhr. prof. dr. J.M. van Ophuijsen, dhr. dr. T.L. Tieleman en dhr. prof. dr. P. Ziche. Maandag 13.15-15.00 uur (10). Nov-jan 2016/17 Deel 1: Van Thales tot Plotinus (pag. 57) Nov-jan 2017/18 Deel 2: Filosofie in middeleeuwen en renaissance Nov-jan 2018/19 Deel 3: Vroegmoderne filosofie (zeventiende - achttiende eeuw) Nov-jan 2019/20 Deel 4: Moderne en hedendaagse filosofie

Opening cursusjaar 2016-2017

Impressie van de opening van het cursusjaar 2015-2016

6C6 300

Bijwonen GR ATIS!

Programma: Inloop en koffie/thee vanaf 14.30 uur. 15.00 uur

elkom door dhr. prof. dr. Oedzge Atzema, W bestuursvoorzitter HOVO Utrecht. Daarna spreekt de voorzitter van het College van Bestuur van de Hogeschool Utrecht, dhr. Jan Bogerd MBA.

De gastspreker is hoogleraar dhr. prof. dr. mr. Herman Philipse. Titel lezing: Evolutionaire verklaringen van onze moraal: Een interactieve en interdisciplinaire wijsgerige exploratie. Onze diepste morele intu誰ties kunnen deels evolutionair worden verklaard. Heeft dit gevolgen voor hun ethische geldigheid? Naar aanleiding van gedachte-experimenten met het publiek worden prangende vragen over enkele van onze morele gevoelens geformuleerd. Vervolgens wordt recent filosofisch, psychologisch, en hersenwetenschappelijk onderzoek besproken, dat van belang is om zowel de oorsprong als de geldigheid van deze morele intu誰ties te beoordelen. Afsluiting ca. 16.45 uur. Na afloop van de bijeenkomst praten we met een drankje graag met u bij.

datum: 1 september 2016 tijd: Donderdag 15.00 uur. plaats: Academiegebouw Universiteit Utrecht, Aula, Domplein 29, Utrecht kosten: Gratis 11

specials najaar 2016 13

MASTERCLASS

Hoe te leven

Bouwen aan een eigen duurzaam levensscenario

als leidraad.

Hoe te leven in een wereld die in snel tempo verandert en almaar complexer lijkt te worden? Improductieve gevoelens als machteloosheid en overrompeling zijn geworteld in een contra productieve benadering van de relatie tussen mens en wereld. Deze intensieve masterclass leert ons de macht over ons eigen leven terug te veroveren en neemt de intuïtieve werkmethode van filosofen en kunstenaars

Deze werkmethode, die ook wel ‘vertraagd onbewust denken’ wordt genoemd, gebruiken wij in de Masterclass om een eigen levensscenario te maken. In dit levensscenario worden de eigen achtergrond en expertise van de deelnemer gekoppeld aan de inzichten die in de Masterclass worden aangeboden. Wij onderzoeken de kracht van gedachteexperimenten en speuren naar de artistieke processen die onze creatieve vermogens activeren. Verbeeldingskracht samen met het principe van vertraging leidt naar een artistieke houding die ons de macht teruggeeft om complexe problemen effectiever en duurzamer te hanteren.

Deze cursus is 100% interactief en de docent is gedurende de cursus 24/7 uur beschikbaar voor informatie en advies.

De docent is gedurende de hele Masterclass beschikbaar voor feedback, advies en nieuwe input. De aangeboden literatuur omvat onder meer teksten van Ernst Mach (Gedachteexperimenten), Peter Sloterdijk (Je moet je leven veranderen), George Steiner (Grammatica van de schepping) en Tine Wilde (De artistieke wending), eventueel aangevuld met persoonlijke wensen van de deelnemers. Na afloop van de Masterclass

3X6 301 Masterclass Universiteit Utrecht

‘De toekomst’

docent: Mw. dr. T. Wilde is beeldend kunstenaar en filosoof. Zij promo veerde in 2008 als eerste in Europa op een combinatie van filosofie bedrijven en kunst maken. De sterke kanten van beide disciplines ontwikkelde zij vervolgens tot een speciale werkmethode. Ze heeft deze reeds meerdere malen met succes als Masterclass aan geboden aan (non-profit)bestuurders en professionele kunstenaars. Meer informatie is te vinden op haar website: www.tinewilde.com voorkennis: Universitair werken denkniveau wordt verondersteld. De intensieve begeleiding vraagt om commitment van deelnemer én docent. Ook wordt bereidheid ver ondersteld om standpunten met elkaar te delen en van elkaar te willen leren. cursusdata: 20, 22, 27, 29 september; 4, 6 oktober 2016 (6). tijd: Dinsdag en donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Studiemateriaal wordt vooraf elektronisch ter beschikking gesteld. cursusgeld: € 318,15

Debat over het thema

‘De robotisering van de samenleving’

Ansichtkaart met Café Hofman

Het Hovo Café biedt een platform aan hoger opgeleide vijftigplussers waar men met elkaar in debat gaat over actuele maatschappelijke kwesties. Op woensdag 14 december 2016 is deze actuele kwestie: ‘De robotisering van de samen leving’. Prof. dr. Robert Maier en dr. Willibrord de Graaf verzorgen de introductie tot het debat. Midden in de stormachtige discussie over de participatiemaatschappij – als antwoord op de vergrijzing én de razendsnelle ontwikkelingen op het gebied van robotica en de actuele zorgen daarover – laat regisseur Sander Burger de nieuwe praktijk van robot-mantelzorg zien. Is maakbaarheid dan toch geen illusie? Om in de toekomst te kunnen voldoen aan de vraag naar zorg voor eenzame en dementerende ouderen wordt zorgrobot Alice ontwikkeld. Kan een robot een band (met empathie, wederkerigheid en warmte) met iemand opbouwen? Welke functies zoals fysieke, sociale en cognitieve ondersteuning kan een robot vervullen? En wat zou de plaats van een robot in de ouderenzorg moeten zijn? De dames Remkes, SchellekensBlanke en van Wittmarschen die in ‘Ik ben Alice’ bezoek van haar krijgen, passen precies in de doelgroep van onderzoeksgroep Selemca. Deze onderzoeksgroep probeert met hulp van wijkzorg en familie uit te vinden hoe ‘sociobot’ Alice zich moet gedragen om te zorgen dat eenzaamheid minder vat op de vrouwen krijgt. De uitkomst van het onderzoek is voor alle betrokkenen onthullend. Ter voorbereiding ziet u bij de literatuur relevante leesstof vermeld. Na de introductie en de vertoning van de film interviewt een van hun studenten Robert Maier en Willibrord de Graaf over hun carrière en denkbeelden. Daarna gaat de zaal met de sprekers in discussie en geeft haar mening in een debat. Op de pagina hiernaast ziet u het volledige programma.

3X6 302 Hovo Café Utrecht Universiteit Utrecht

Programma Hovo Café Utrecht 14:00 Welkomstdrankje tegen inlevering van consumptiebon(nen)

en live muziek aangeboden door HOVO Utrecht.

14:20 Welkomstpraatje van de ceremoniemeester (vertegenwoordiger

van de Vrienden van HOVO Utrecht) en info over de middag.

14:30 Introductie van de documentaire door Willibrord de Graaf en

Robert Maier.

14:50 Vertoning van de documentaire ‘Ik ben Alice’ (53 min.).

15:50 Interview met Willibrord de Graaf en Robert Maier door een van

hun studenten.

16:10 Pauze met live muziek.

16:25 Debat met de zaal o.l.v. de ceremoniemeester.

17:00 Borrelen; snack en live muziek aangeboden door HOVO Utrecht. 18:00 Dankwoord & sluiting.

Het Hovo Café Utrecht is een drie keer per jaar plaatsvindend debat-initiatief van HOVO Utrecht. Deze keer is het debat gekoppeld aan de cursus ‘Robot, mens en maatschappij’ van prof. dr. Robert Maier en dr. Willibrord de Graaf van woensdag 16 november 2016 t/m woensdag 25 januari 2017. Beide activiteiten kunnen ook goed los van elkaar worden gevolgd.

docenten: Dhr. prof. dr. R. Maier, emeritus hoogleraar en dhr. dr. W.A.W. de Graaf, oud-universitair hoofddocent bij Algemene Sociale Wetenschappen, faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht. datum: 14 december 2016. tijd: Woensdag 14.00-17.30 uur. plaats: Café Hofman, Janskerkhof 17 A, 3512 BM Utrecht. Telefoon: 030 - 230 2470, openingstijden op woensdag 11.00-23.30 uur. Lunch voorafgaand aan het debat vanaf 11.30 uur op eigen gelegenheid mogelijk. studiemateriaal: Hoofdstuk 3 ‘Zorgrobot: ja robotzuster, nee robotzuster’ in: L. Royakkers, F. Daemen, R. van Est (2012) Overal robots. Boom: Den Haag (ook te downloaden bij www.rathenau.nl ); L. Royakkers, R. van Est (2015) Just ordinary robots: Automation from love to war. Boca Raton, Fl.: CRC Press. cursusgeld: € 10,- inclusief 1 gratis consumptie en 1 snack. Als u ook de cursus van prof. Maier en dr. De Graaf (zie pag. 43) volgt krijgt u een extra consumptiebon voor het Hovo Café. 17

cursussen najaar 2016 19

3E6 303 Universiteit Utrecht

Veranderende verhoudingen in de wereldeconomie

Deze cursus is een geactualiseerde herhaling van die uit najaar 2015.

De wereldeconomie ondergaat een gedaante verwisseling. China en andere Aziatische landen komen op, Afrika toont zich meer en meer zelfbewust, Europa wordt van een succes steeds meer een vraagstuk en in de VS neemt de mondiale economische dominantie af. Het zijn allemaal zaken die niet alleen de verhoudingen in de wereldeconomie fundamenteel veranderen, maar ook het leven van alledag beïnvloeden. Deze cursus gaat in op de onderliggende theoretische factoren die deze veranderingen en de stroomversnelling waarin ze gebeuren verklaren. In een thematische benadering verbinden we de economische theorieën met ontwikkelingen in de praktijk. Onderwerpen die aan bod komen zijn: de gevolgen van de mondiale financiële crisis: ontwikkelingen in de mondiale bankensector en de toekomst van het financiële systeem,  veranderende economische samenwerking in Europa: de problemen in vooralsnog de zuidelijke lidstaten en hoe we verder moeten met Europese instituties, de gevolgen van mondiale en regionale handels liberalisatie: de invloed van multinationale ondernemingen en de effecten van globalisering en technologische ontwikkeling voor arbeid in Nederland, het toenemende economische belang van opkomende markten: hun investeringsgedrag en het effect op de mondiale politieke verhoudingen.

docenten: Dhr. dr. H.J. Roelfsema en dhr. dr. L. de Bell, beiden Utrecht University School of Economics, Universiteit Utrecht. cursusdata: 6, 13, 20, 27 september; 4, 11 oktober 2016 (6). tijd: Dinsdag 11.00-12.45 uur. plaats: University College Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Een pdf-reader wordt per e-mail ter beschikking gesteld. cursusgeld: € 159,20

3E6 304 Universiteit Utrecht

Brengt globalisering ook wereldwijd meer welzijn? Over economische verschillen, demografie, milieu, innovaties en biodiversiteit

Deze cursus is een enigszins gewijzigde versie van die uit najaar 2015.

Globalisering heeft de wereld veel gebracht. De onzichtbare hand van Adam Smith en de leer van de comparatieve voordelen van Ricardo hebben de welvaart doen stijgen en de gemiddelde levens verwachting doen toenemen. Tegelijkertijd heeft de ‘neoliberale revolutie’ aan het eind van de jaren 80 van de vorige eeuw ertoe geleid dat de welvaartsverschillen – met name binnen landen – enorm zijn toegenomen. Daarnaast heeft het systeem tot ongebreideld consumentisme en enorme schulden geleid, maar feitelijk niet tot meer welzijn. Ton van Rietbergen schetst in de cursus de contouren van de globalisering en laat zien in welke mate deze bijdraagt aan verschillen in welvaart, met bijzondere aandacht voor de relatie tussen economie en milieu. Pieter Hooimeijer zal op zoek gaan naar het demografische optimum. Hoeveel mensen kan onze aarde eigenlijk voeden? Alom wordt er gewezen op de teruglopende bio diversiteit. Aat Barendregt laat zien in welke mate de biodiversiteit is teruggelopen en wat daarvan de consequenties zijn. Peter Bijl geeft de gevolgen van de CO2-stijging voor de aarde en de zeespiegel aan, onder meer door diep in het verleden van onze aarde te duiken. Jacco Farla gaat in op de vraag of techniek en innovaties in staat zijn om de problemen op te lossen.

docenten: Dhr. dr. T. van Rietbergen is cursusleider en docent-onderzoeker Economische Geografie; dhr. prof. dr. P. Hooimeijer is hoogleraar Demografie; dhr. dr. A. Barendregt is docent-onderzoeker Milieuen Natuurwetenschappen; dhr. dr. P. Bijl is docent-onderzoeker bij Aardwetenschappen en dhr. dr. J. Farla is docent-onderzoeker bij Innovatiestudies. Allen zijn verbonden aan de Faculteit Geo wetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 25 november; 2, 9, 16, (niet 23, 30) december 2016; 6 ,13, 20, 28 januari 2017 (8). tijd: Vrijdag 11.00-12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Literatuursuggesties volgen tijdens de cursus. cursusgeld: € 212,21

2F6 305 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Films in première

De allernieuwste films bekijken, beoordelen en analyseren

Knielen op een bed violen.

In deze cursus wordt een viertal titels uit het actuele programma van Filmtheater De Lieve Vrouw behandeld. Filmdocent Mark Meuldijk graaft vol enthousiasme onder de oppervlakte van de première films. De opbrengst? Een heleboel dubbele bodems, verborgen betekenissen en de verbinding met eerdere films van dezelfde regisseur. Fragmenten en afzonderlijke opnamen worden teruggekeken en geanalyseerd, interviews met de makers worden vertoond. U krijgt antwoord op vragen als: wat wil deze film ons vertellen, wat is de achterliggende gedachte van deze scène, hoe bewerkstelligt deze film mijn emoties, wat wil deze cameravoering uitdrukken, en wat is het effect van de filmmuziek? De lessen geven tevens informatie over criteria voor de beoordeling van films. In het geval van een boekverfilming worden boek en film met elkaar vergeleken. De nabesprekingen leveren een verrijking van de kijkervaring op. Zowel de typische arthouse-films als de grotere titels komen aan bod. U kunt rekenen op enkele films uit het programma van het Filmfestival van Cannes. Vorige herfst kwamen populaire titels als Youth en Le tout nouveau testament aan bod. Het precieze programma wordt in september 2016 aan de deelnemers bekendgemaakt. Elke bijeenkomst bestaat uit een korte inleiding, een filmvertoning, een lunchpauze en vervolgens de nabespreking van de film.

docenten: Dhr. M. Meuldijk studeerde Filmkunde en is werkzaam als educatief medewerker van filmtheater LUX te Nijmegen. Ook geeft hij wekelijks filmcursussen en inleidingen in het land. cursusdata: 3, 10, 17, 24 november 2016 (4). tijd: Donderdag 11.00-ca. 14.00 uur. plaats: Filmtheater De Lieve Vrouw, Lieve Vrouwestraat 13, Amersfoort. Zie ook de website www.hovoutrecht.nl of www.lievevrouw.nl studiemateriaal: Een reader wordt verstrekt bij aanvang van de cursus. cursusgeld: € 126.- (inclusief filmkaartjes). Als u lid bent van het filmtheater krijgt u € 10,korting (graag aangeven bij aanmelding).

2G6 306 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Het Derde Rijk

Een aanvullend college op zaterdag 5 november vindt plaats op locatie in Kamp Amersfoort: een rondleiding door het kamp is een onderdeel van deze bijeenkomst. U dient zich hiervoor wel apart in te schrijven, zie pag. 22.

Begin 1933 grepen de nazi’s de macht en stichtten zo het Derde Rijk: een Nieuwe Orde en een ‘Duizendjarig Rijk’. Het zou uiteindelijk twaalf jaar stand houden. ‘Deutschland erwache!’ was het parool, en inderdaad ontwaakte Duitsland, maar uiteindelijk werd heel Europa meegesleept in een jarenlange nachtmerrie. Toch ademde de eerste periode vooral optimisme. Economisch ging het vooruit, de werkloosheid daalde en er werd volop geïnvesteerd in grote infrastructurele projecten. Ook de snel expanderende wapenindustrie schiep banen en welvaart. Vanuit het buitenland was er belang stelling en soms ook bewondering voor dit experiment en de voortvarendheid waarmee de nieuwe machthebbers te werk gingen. Het is nog steeds onvoorstelbaar hoe snel en grondig de gehele Duitse samenleving zich liet nazificeren. En minstens zo onvoorstelbaar hoe snel de massa er na de verloren oorlog weer afstand van nam. In het hele land was geen nazi meer te vinden, en die Hitler dat was toch niet eens een Duitser maar een Oostenrijker. De democratische West-Duitse Bondsrepubliek was de opvolger van de republiek van Weimar en de grote worsteling met de periode 1933-1945 begon. Was deze dictatoriale episode een onverklaarbaar bedrijfsongeval dat ook elders had kunnen plaatsvinden, of paste het in de natuurlijke ontwikkeling van de Duitse geschiedenis?

docent: Dhr. drs. M. Andela studeerde Nieuwste Geschiedenis en MiddenOosten studies aan de Radboud Universiteit. Sindsdien is hij actief in de televisiejournalistiek, zowel voor de publieke omroep als voor particuliere opdrachtgevers. Zijn eigen vader was ook kamp slachtoffer en zo heeft de Tweede Wereldoorlog hem al vanaf vroege leeftijd bezig gehouden. cursusdata: 28 september; 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2 november 2016 (5). tijd: Woensdag 11.00-13.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Reader wordt verstrekt bij aanvang van de cursus. cursusgeld: € 132,50 23

2X6 307 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Het Derde Rijk en de tastbare erfenis Excursie

Nationaal Monument Kamp Amersfoort

Vanaf de Nationaalsocialistische machtsovername in 1933 ontstond er in Duitsland een wildgroei aan kleinere en grotere concentratiekampen; aanvankelijk bedoeld voor communistische en socialistische tegenstanders van het regime van Hitler. Gedurende de jaren dertig kreeg het kampsysteem onder leiding van Heinrich Himmler en zijn Kamp-SS zijn voorlopige beslag. De kampgevangenen werden steeds diverser: criminelen, Jehova’s getuigen, Roma en Sinti, homoseksuelen, landlopers, en vele anderen die zich in marge van de maatschappij bevonden. Na het begin van de Tweede Wereldoorlog breidde niet alleen het territorium van het Derde Rijk zich uit, ook het stelsel van kampen groeide exponentieel. Hoewel de grootste misdaden gepleegd werden in de moordfabrieken in Oost-Europa, kreeg ook het bezette Nederland een aantal concentratie-, doorgangs- en strafkampen. Kamp Amersfoort was tijdens de jaren 1941-1945 voornamelijk een doorgangskamp van de Duitse bezetter. Naast de nodige Nederlandse SS’ers en NSB’ers was hier ook de beruchte SS’er Joseph Kotälla actief: een wrede psychopaat die uiteindelijk tot zijn dood (1979) in de Koepelgevangenis in Breda zou belanden. Dhr. drs. M. Andela zal in het kort de geschiedenis van het Nazi Kampsysteem beschrijven. Hoe heropvoeding ontaardde in massamoord en hoe tegenwoordig neonazi’s en revisionisten het werkelijke bestaan van dit systeem proberen te ontkennen en te ondergraven. Rondleiding over het terrein van Kamp Amersfoort onder leiding van ervaren gidsen.

docent: Dhr. drs. M. Andela studeerde Nieuwste Geschiedenis en MiddenOosten studies aan de Radboud Universiteit. Sindsdien is hij actief in de televisiejournalistiek, zowel voor de publieke omroep als voor particuliere opdrachtgevers. Zijn eigen vader was ook kamp slachtoffer en zo heeft de Tweede Wereldoorlog hem al vanaf vroege leeftijd bezig gehouden. cursusdata: Zaterdag 5 november 2016. tijd: Lezing 10.30-12.30 uur, lunch 12.45-13.30 uur. rondleiding: 13.30-15.00 uur, nabespreking met thee en koffie. plaats: Nationaal Monument Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan 19, 3882 RZ Leusden. cursusgeld: € 59,24

2G6 308 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

De Peloponnesos

Facetten van de Griekse oudheid De Peloponnesos leent zich bij uitstek voor het belichten van verschillende kanten van de antieke Griekse cultuur. Daar bevindt zich de oudste Griekse stad Argos, het best bewaarde theater, de soldatenstad Sparta en het centrum van de wondergenezingen. Bovendien vond in Olympia het vierjaarlijkse sportfestijn plaats. Kortom, een geschikt uitgangspunt voor een cursus over het oude Griekenland. Het schiereiland – dat naar de mythische held Pelops is vernoemd – heeft een zeer bewogen geschiedenis en biedt talrijke aanknopingspunten voor een reeks van voordrachten over allerlei facetten van de Griekse oudheid. Aan bod komen:  de mythologische verhalen over het vervloekte geslacht van de Tantaliden,  de Myceense cultuur met de burchten in Tiryns, Mycene en Pylos, de vazenkunst en het geheimzinnige, intussen ontcijferde schrift, de godsdienst van de antieke Grieken, met speciale aandacht voor de cultus van Asclepius, de god van de geneeskunde, het antieke toneelgebouw in Epidauros,  de inrichting van de Spartaanse staat, de wetten en gebruiken daar en de roerige geschiedenis van het Spartaanse volk,  het ontstaan en het verloop van de Olympische Spelen,  de boeiende verhalen die Herodotus, vader der historie, vertelt over verschillende Peloponnesische heersers en steden.

docent: Dhr. drs. H.L. van Dolen heeft vele publicaties en vertalingen uit het Oudgrieks op zijn naam staan en 2 boeken over Byzantium. Voor een jeugdig publiek schreef hij Op naar Olympos. In 2013 kreeg hij de Oikos-publieksprijs. cursusdata: 4, 11, 18, 25 november; 2 december 2016 (5). tijd: Vrijdag 11.00-13.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: A anbevolen literatuur: H.L. van Dolen e.a. Op reis door Griekenland. Lunteren: Hermaion. Er is bij het eerste college een syllabus verkrijgbaar à € 10,-, getiteld: Cursus Pelopponesos, facetten van de klassieke Griekse geschiedenis en cultuur. cursusgeld: € 132,50 25

2G6 309 Hogeschool Utrecht-Amersfoort Driedelige Leergang My home is my castle

My home is my castle

Interieurs uit de twintigste eeuw voor WO II

Deze cursus is het tweede deel van de Leergang My home is my castle en een vervolg op de cursus Interieurgeschiedenis van zeventiende, achttiende en negentiende eeuw maar kan ook los gevolgd worden.

In deze cursus beleeft u de interieurs van de twintigste eeuw voor WO II. Expert historische interieurs drs. Ineke Beeling laat u, aan de hand van veel afbeeldingen, zien hoe de stijl van inrichten toen veranderde. In het eerste college legt zij uit hoe de industriële revolutie, het imperialisme en de decoratieve stijlen van de negentiende eeuw van invloed zijn op de interieurs in de twintigste eeuw. In geheel Europa ontstaan varianten van een vernieuwing, zoals de Art Nouveau en de Jugendstil. Zij vertelt over de grote invloed van de Engelse Arts and Crafts stijl en William Morris. Ook de verschillen tussen Berlage en de Amsterdamse school worden besproken. In het tweede college komen de interieurs van Charles Rennie Mackintosh, de Wiener Sezession, Rietveld en het ontstaan van het Bauhaus aan de orde. In de derde les verschijnen de buisframemeubelen in de interieurs. Walter Gropius, Mies van der Rohe en Le Corbusier zijn hier toonaangevend. Veel van deze meubelen zullen herkend worden als de ‘designklassiekers’ van nu. De Art Deco wordt behandeld en er worden verbindingen gelegd met de schilderkunst en mode- en theaterontwerpen van die tijd.

docent: Mw. drs. I.J.W. Beeling is afkomstig uit een familie van antiquairs en studeerde Kunstgeschiedenis in Leiden. Zij is gespecialiseerd in de decoratieve kunsten en historische interieurs. Tevens is zij opgeleid tot interieurvormgever in Londen. Met haar bedrijf Beeling Interiors richt zij interieurs voor monumenten in. cursusdata: 9, 16, 23 november 2016. tijd: Woensdag 14.00-16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Wordt later bekend gemaakt. cursusgeld: € 79,50 26

Waddeneilanden en de Nederlandse Gouden Eeuw Een reconstructie van hun relatie met behulp van de scheepsramp van 1666

Een ingekleurde tekening van de ramp van 1666. Bron: ds. Den Heussen, d‘Engelsche Furie (1667).

Deze cursus is een nadere uitwerking van een van de vensters van de ‘Waddencanon’ die in de cursus ‘Vakantie op de Wadden?’ in 2015 werd behandeld. Deze cursus kan ook goed los worden gevolgd.

De grootste scheepsramp ooit tijdens de Tweede Engels-Nederlandse zeeoorlog in de zeventiende eeuw bij de Waddeneilanden geeft onverwachts inzicht in het belang van de Waddeneilanden voor de Gouden Eeuw in Nederland. Eind 1666 staken de Engelsen meer dan 150 koopvaardijschepen bij Vlieland in brand, en de meeste huizen van West-Terschelling. In drie colleges gaan de docenten in op deze scheepsramp en op het inzicht dat deze verschaft in de betekenis van de Wadden eilanden voor de Republiek der Verenigde Neder landen. Het blijkt dat de Waddeneilanden tijdens de Gouden Eeuw een grote rol speelden bij de handel op Rusland en de Oostzee. Het Vlie, het zeegat tussen Vlieland en Terschelling, was hierbij belangrijk. Deze twee eilanden eromheen leverden de helft van de Hollandse kapiteins op de vaart naar de Oostzee. Tijdens de Nederlands-Engelse zeeoorlogen waren zeehelden als De Ruyter vaak op en bij het Vlie te vinden. Juist deze levensader werd in 1666 zwaar getroffen. Door eigen archiefonderzoek in Londen, Parijs, Amsterdam en Den Haag vonden Doedens en Houter talrijke gegevens over de ramp. In deze cursus laten zij zien hoe zij hierbij te werk gingen.

docenten: Dhr. dr. A. Doedens was docent Nieuwe Geschiedenis bij de Vrije Leergangen/Vrije Universiteit Amsterdam en het Nutsseminarium van de Universiteit van Amsterdam; dhr. J.J. Houter is eiland bewoner en kenner bij uitstek van de historie van de Wadden eilanden. Doedens en Houter publiceerden samen over de Gouden Eeuw en de Wadden en over de geschiedenis van Vlieland. cursusdata: 17, 24 november; 1 december 2016 (3). tijd: Donderdag 11.00-12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: Anne Doedens en Jan Houter (2014) Het Vlie brandt, Franeker: Van Wijnen. Anne Doedens en Liek Mulder (2016) Engels-Nederlandse oorlogen. Zutphen: De Walburg Pers. cursusgeld: € 79,50 27

4H6 311 Universiteit voor Humanistiek Zesdelige Leergang De mens als vraag naar de mens

De eerste denkers over humanisme en religie Van Mozes naar Efraïm de Syriër

Tweeluik van Joseph Beuys - ‘Opfer und Erlösung’, 1951

Deze cursus is het eerste deel van de zesdelige Leergang De mens als vraag naar de mens: Denkers tussen humanisme en religie in de westerse cultuurgeschiedenis en kan ook goed los worden gevolgd. Deze Leergang is een verdieping en uitbreiding van de cursus ‘Van Mozes tot Nietzsche’ uit 2014 en 2015.

In de leergang De mens als vraag naar de mens bestuderen we de geschiedenis van humanisme en religie. We concentreren ons daarbij op de joodse, christelijke en islamitische tradities, die samen met het humanisme de westerse cultuur van hun stempel hebben voorzien. Die spannende geschiedenis van de verbinding tussen humanisme en religie is al oud. Ze beslaat zo’n 25 eeuwen en gaat terug tot de klassieke oudheid. Telkens zullen acht bekende denkers – filosofen en theologen – de revue passeren. We zullen zien hoe hun werk bewust of onbewust laveert tussen een spirituele en een aardse, een religieuze en een seculiere visie op het leven en op de wereld. We zullen ook ontdekken dat het geloof in de mens noch het afscheid van de goden nieuwe waarheden en zekerheden opleveren. Integendeel: de mens wordt zichzelf meer en meer een vraag. In deze cursus staan de volgende acht denkers centraal (o.v.): Mozes, Plato en Aristoteles, Mattheüs, Seneca en Lucretus, Marcion, rabbi’s in Talmoed en Midrasj, Athanasius, Efraïm de Syriër. De cursus bestaat uit een interactief college waarin tevens fragmenten van de behandelde denkers worden bestudeerd. De publicatie 25 eeuwen theologie dient daarbij als handleiding. Het geheel wordt geïllustreerd met beeld en muziek.

docent: Dhr. prof. dr. L. ten Kate is universitair hoofddocent Filosofie en Religiewetenschap en bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme, beide aan de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht. Ook is hij docent aan de Internationale School voor Wijsbegeerte te Leusden. Mogelijk worden ook gastdocenten uitgenodigd. cursusdata: 10, 17, 24 november; 1, 8, 15 (niet 22 en 29) december 2016; (niet 5) 12 en 19 januari 2017 (8). tijd: Donderdag 13.00-15.00 uur. plaats: Binnenstad Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: Laurens ten Kate, Marcel Poorthuis (red.) (2016) 25 Eeuwen theologie. Teksten en toelichtingen. Amsterdam: Boom. Na elke bijeenkomst wordt een powerpointpresentatie digitaal toegestuurd. cursusgeld: € 212,28

1K6 312 Hogeschool Utrecht Driedelige Leergang Middeleeuwen als spiegel van het heden

Ecce homo: Jeroen Bosch en Pieter Bruegel Visionaire schilders op de drempel van de nieuwe tijd

Jeroen Bosch en Pieter Bruegel

Deze cursus is de tweede van de driedelige Leergang Middeleeuwen als spiegel van het heden.

2016 is het Jeroen Boschjaar. Ook al is deze grote schilder 500 jaar geleden overleden, toch blijven zijn buitenissige taferelen intrigeren. Stof genoeg voor uitwisseling, ook na de grote tentoonstellingen in Rotterdam en Den Bosch. Wat dreef Jeroen Bosch (1453-1516) en waarin raakte hij zijn tijdgenoten? Zijn werk heeft veel gemeen met het oeuvre van de man die een tweede Jeroen Bosch genoemd wordt: Pieter Bruegel de Oude (ca. 1525-1569). In hun schilderijen en tekeningen houden zij de toeschouwer een milde spiegel voor. Hun werk heeft een sterk symbolische lading die in metaforen en parabels is verpakt. Kunsthistorici worstelen met de interpretatie. Vanuit artistiek perspectief alleen is hun werk niet goed te duiden. De historische context dient te worden meegewogen. Deze schilders werkten beiden in een overgangstijd: de wereld was door de ontdekkingsreizen, wereldhandel en drukpers dichterbij gekomen. Dit bracht grote maatschappelijke veranderingen met zich mee. Jeroen Bosch en Pieter Bruegel drukken de dilemma’s van hun tijd uit. In deze cursus is aandacht voor de religieuze en moralistische lading van hun werk in relatie tot maatschappelijke ontwikkelingen. We duiken eerst in de belevingswereld van Bosch, vervolgens in die van Bruegel en komen uit eindelijk tot een synthese.

docent: Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers is cultuurhistorica en directeur van Levend Verleden Nu (zie levendverledennu.nl). Zij promoveerde in 2008 op een cultuurhistorisch onderzoek naar de sociale samenhang in laatmiddeleeuws Utrecht. Bosch en Bruegel hebben haar bijzondere belangstelling, omdat zij op geheel eigen wijze een inkijkje geven in de religieuze en maatschappelijke vraagstukken van hun tijd. cursusdata: 19, 26 september; 3, 10 (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14 november 2016 (8). tijd: Maandag 10.30-12.30 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tegen kostprijs wordt een reader verstrekt. cursusgeld: € 212,-

3K6 313 Universiteit Utrecht Driedelige Leergang Architectuurgeschiedenis

Lang leve de middeleeuwse architectuur! Middeleeuwse architectuur fascineert. In talloze steden en landstreken bepalen middeleeuwse gebouwen en structuren het eigen karakter en de sfeer. Naast wetenschappers zijn bewoners en toeristen, politici, kunstenaars, schrijvers en cineasten in middeleeuwse architectuur geïnteresseerd; computerarchitecten ver gelijken zich zelfs met gotische bouwmeesters! In de cursus Architectuur van de middeleeuwen maakt u kennis met objecten uit de geschiedenis van de westerse architectuur van ca. 300 - ca. 1500. Kerken, klooster complexen en monumentale stedelijke gebouwen – die soms nog als zodanig functioneren – krijgen de meeste aandacht. Hun huidige gedaante lijkt vaak authentiek middeleeuws, maar is veelal het resultaat van ingrijpende restauraties. Middeleeuwse woonhuizen zijn fragmentarisch bewaard De bouwmeester van deze veertiendegebleven, al zijn er soms meer sporen van ontdekt dan je op eeuwse brug bij Cahors zou zijn ziel aan de duivel hebben verkocht; dat had ingrijpende het eerste gezicht vermoedt. Van al het gebouwde erfgoed is gevolgen… echter de ruimtelijke en culturele context veranderd: zijn de middeleeuwen een ver, vreemd land? Deze cursus is een her- U ontdekt in deze cursus hoe de vormgeving van middeleeuwse architectuur is haling van die uit najaar bepaald door motieven van opdrachtgevers, de traditie van het bouwambacht 2013. Deze cursus is de en de beschikbaarheid van materialen. Ook krijgt u inzicht in hoe gebouwen eerste van de driedelige werden gebruikt, ingericht en van betekenis voorzien. Daarnaast maakt u Leergang Architectuur- kennis met opvattingen op basis waarvan middeleeuwse architectuur steeds geschiedenis. weer opnieuw beleefbaar is gemaakt.

docent: Mw. drs. I.B.S. van Koningsbruggen heeft ruime ervaring als universitair docent Architectuurgeschiedenis en Erfgoed aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en is adviseur op het gebied van cultureel erfgoed en ruimtelijke ontwikkeling. cursusdata: 22, 29 september; 6, 13, 20, 27 oktober; 3, 10 november 2016 (8). tijd: Donderdag 11.00-12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: D. Watkin (2014) De Westerse Architectuur: Een geschiedenis. Amsterdam: Sun/Boom. Cursisten krijgen van elke bijeenkomst een samenvatting met literatuurverwijzing. cursusgeld: € 212,30

2K6 314 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Hoogtepunten uit de kerkmuziek Monteverdi, Bach, Mozart, Haydn, Berlioz, Brahms

Tal van bekende en onbekende componisten hebben door de eeuwen heen bepaalde Latijnse liturgische teksten op muziek gezet. Dat was vooral het geval met de vijf vaste gezangen van de Mis en verder van de Vespers, het Magnificat, het Requiem, het Te Deum en het Stabat Mater. Al enige tijd worden deze composities ook in concertzalen uitgevoerd. Deze cursus wil u nader kennis laten maken met de herkomst en de betekenis van elk van die zes afzonderlijk teksten, die vaak teruggaan tot ver in de middeleeuwen. Verder krijgt u van elk van deze zes informatie over enkele belangrijke composities van componisten uit uiteenlopende tijd perken en in elke les zal één werk centraal staan. Daarbij gaat het om composities uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Overigens is er in dit geheel één uitzondering: u zult geen Latijns Requiem horen maar een Duits. De zes centrale composities zijn achtereenvolgens:

Monteverdi: Vespro della Beata Vergine Bach: Magnificat  Mozart: Krönungsmesse  Haydn: Stabat Mater Berlioz: Te Deum Brahms: Ein deutsches Requiem

Van elk van in ieder geval deze zes werken zult u uitvoerige fragmenten te horen krijgen en in de meeste gevallen zullen die ook te zien zijn via dvd.

docent: Dhr. drs. C. Verhamme gaf in de voorbije jaren bij HOVO cursussen over voornamelijk opera en kerkmuziek, in het bijzonder de vocale muziek van Bach. cursusdata: 23, 30 september, 7, 14, (niet 21), 28 oktober, 4 november 2016 (6). tijd: Vrijdag 13.30-16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Voor deze cursus wordt een speciale reader samengesteld die u in de eerste les kunt kopen. cursusgeld: € 159,-

3K6 315 Universiteit Utrecht Achtdelige Leergang Kunst- en cultuurgeschiedenis

Spectaculair, sensueel, vroom en alledaags Zeventiende-eeuwse kunst van katholieken en protestanten in Europa en de Hollandse Republiek

In de zeventiende eeuw beleeft West-Europa roerige tijden. En dat heeft zijn weerslag op de kunst: vele stijlen en nieuwe technieken passeren de revue. (Godsdienst)oorlogen teisteren het continent, politieke en sociale machtsverhoudingen kantelen en Europa wordt opnieuw ingedeeld. Tegelijkertijd verandert de bloeiende wereldhandel het aanzicht van de samenleving. Steeds meer nieuwe rijken besteden hun geld aan kunst en jagen hiermee de kunsthandel aan. Grote veranderingen transformeren de kunst. Terwijl Bernini in opdracht van pausen en kardinalen het Rome van de contrareformatie met ongekende luister en spektakel vormgeeft, proberen kunstenaars in het protestantse noorden zonder kerkelijke opdrachtgevers te overleven. Enkelen lukt het uit te blinken in nieuwe genres. Jacob van Ruisdael, Peter Paul Rubens, Venus voor de spiegel, ca. 1615 Frans Hals, Rembrandt en Rachel Ruysch zetten ongekende artistieke prestaties neer in landschappen, portretten Deze cursus is en stillevens. En de Hollandse schilderijen met ogenschijnlijk alledaagse deel 6 van de acht- en liederlijke taferelen vinden gretig aftrek bij een publiek dat de vaak delige Leergang moraliserende boodschap ervan herkent. Kunst- en cultuur Kunst is in zekere zin een afspiegeling van de samenleving. Hoe uit zich nu de geschiedenis turbulentie van de zeventiende eeuw in dat wat kunstenaars en opdrachtgevers maar is ook goed doen? Deze en andere aspecten komen aan bod tijdens deze verdiepingscursus los te volgen. kunstgeschiedenis. docent: Mw. dr. K. A. Nieuwenhuisen is kunsten cultuurhistoricus. Zij doceert Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en HOVOinstellingen en Fashion & Design aan The Amsterdam Fashion Academy. Studenten nomineerden haar voor de Onderwijsprijs 2011-2012 van de Universiteit Utrecht. Haar bureau voor kunsten cultuurgeschiedenis is gevestigd in Amsterdam (www.artcontext.nl). voorkennis: Passieve kennis van het Engels. cursusdata: 30 september; 7, 14, (niet 21), 28 oktober; 4, 11, (niet 18), 25 november 2016 (7). tijd: Vrijdag 11.00-12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: E.H. Gombrich (2007) The Story of Art. London: Phaidon, 16de editie, hoofdstukken 19 t/m 23. Overige artikelen en powerpointpresentaties worden online ter beschikking gesteld. cursusgeld: € 185,50 32

1K6 316 Hogeschool Utrecht

Negentiende-eeuwse kunstwerken met een verhaal

Rivierlandschap (olieverf) door P.J. Lutgers

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2014 van de Hogeschool UtrechtAmersfoort

Waarom is een bepaald kunstwerk gemaakt, hoe is het ontstaan, wat vertelt het kunstwerk over het leven van de kunstenaar en hoe wordt de waarde van het werk in de kunsthandel bepaald? In hoeverre geeft het kunstwerk inzicht in de sociaal-maatschappelijke situatie van die dagen en sluit het aan bij de literatuur, of de muziek? In deze cursus, bestaande uit zeven bijeenkomsten, neemt kunsthistoricus en kunsthandelaar Jaap Versteegh de cursisten mee op zoek naar de verschillende achtergrondverhalen van een aantal bijzondere kunstwerken uit de negentiende eeuw. De ene keer betreft het een beroemd schilderij uit het Louvre, of een beeld uit het Rijksmuseum; de andere keer een bekend Nederlands gebouw. En de volgende maal is het een kunstwerk uit zijn eigen verzameling, dat hij meeneemt en samen met de cursisten aan een onderzoek onderwerpt. Samen geven deze achtergrondverhalen een verfrissend nieuwe kijk op de kunst en cultuur van de negentiende eeuw, waarbinnen literatuur, muziek en filosofie een onmisbare rol spelen. Zo maakt hij duidelijk dat kunst niet geïsoleerd op een eiland ontstaat, maar in wisselwerking met de steeds veranderende, omringende wereld.

docent: Dhr. drs. J. Versteegh is kunsthistoricus en beeldend kunstenaar. Hij was o.m. werkzaam als docent Tekenen en Vormgeving aan de Hogeschool van Utrecht en als docent Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Tegenwoordig werkt hij als kunsthandelaar binnen Pygmalion Beeldende Kunst te Maarssen en als publicist (o.a. bij Collect/Kunst & Antiek Journaal). Hij heeft diverse kunstboeken geschreven, veelal over Nederlandse kunst uit de periode 1880-1940. doelstelling: Inzicht verschaffen in de brede kunsthistorische samenhang waarin kunst ontstaat. cursusdata: 5, 12 (niet 19, 26) oktober; 2, 9, 16, 23, 30 november 2016 (7). tijd: Woensdag 13.15-15.00 uur. plaats: Utrecht-De Uithof. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Wordt digitaal verzonden. cursusgeld: € 185,50

2K6 317 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Schijn bedriegt “De schilderkunst is een verbijsterende tovenares. Zij weet ons met de grofste leugens te overtuigen dat zij de Waarheid zelf is”. (Jean Liotard).

Het geheel is anders dan de som der delen, Adriaan P. Goddijn

Eeuwenlang hebben vele kunstenaars getracht het oog van de toeschouwer te bedriegen met bijvoorbeeld levensechte weergaven van allerhande voorwerpen, de suggestie van diepte op een plat vlak en bedrieglijke constructies. In deze cursus buigt kunsthistorica Saskia K. Goddijn zich met u over fascinerende staaltjes van oogbedrog. Het eerste college staat in het teken van optische illusies en de rol van de toeschouwer, in het tweede college wordt de geschiedenis van trompe l’oeil behandeld; van Romeinse frescoschilderingen die muurvlakken ontkennen via trompe l’oeil-details uit de renaissancekunst tot barokke ‘bedrijghertjes’. Na een inleiding over de suggestie van diepte op het platte vlak komen in het daaropvolgende college verwarrende onmogelijke constructies en figuren aan bod. In het vierde college verrassen moderne experimenten ons met oogbedrog, zoals surrealisme en hyperrealisme. Het laatste college is gewijd een duizeling wekkende illusionistische plafondschildering en ingenieuze ‘anamorfosen’ (opzettelijk vertekende voorstellingen). U zult met deze cursus tot de ontdekking komen dat het in de wereld van de kunst ‘niet al goud is wat er blinkt’, maar misschien daarom juist fascinerend en bewonderenswaardig is!

docent: Mw. drs. S.K. Goddijn is kunsthistorica, docente kunst geschiedenis en organisator en begeleidster van kunstexcursies en culturele reizen. Website: www.uitdekunst.nu cursusdata: 14, 28 oktober; 11, 25 november; 3 december 2016 (5). Bijeenkomsten vinden om de week plaats. tijd: Vrijdag 13.15-15.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Hand-outs en materiaal ter aanvulling op en verdieping van de colleges worden digitaal verzonden. cursusgeld: € 132,50 34

3K6 3 Universiteit Utrec

Plichten en privileges van het stadsbestuur

Deze cursus is een geactualiseerde versie van de cursus ’Ontwerpen is één ding’ uit najaar 2015.

Hoe is het besluit voor de bouw van de Erasmus brug genomen? Wat was ervoor nodig om te zorgen dat de tunnel bij de Leidsche Rijn er ook daadwerkelijk kwam? Met andere woorden: hoe ziet de strategie eruit om goede plannen door de democratische besluitvorming heen te begeleiden? Goede en voldoende initiatiefnemers. De initiatief nemers zijn natuurlijk belangrijk. Maar zijn dat wel de juiste partijen om zo’n project te starten? Unanieme acceptatie. Er moet een voorstel komen over de werkwijze waarmee initiatiefnemers en overige partijen kunnen instemmen. Een reële ambitie en een wenkend perspectief zijn nodig. Financial engineering. Een onderbouwde strategie dat het hele voornemen ook te financieren is mag niet ontbreken. Participatie. Participatie is een van de beste redenen voor succes, mits goed toe gepast en georganiseerd. Niets is desastreuzer dan het beschamen van vertrouwen. Organisatie en verantwoordelijkheden. Voor de toekomstige organisatie en voor haar bevoegdheden bij de uitwerking/uitvoering moet ook een voorstel komen. De verdeling van verantwoordelijkheid speelt een uiterst belangrijke rol. Uitvinding. Natuurlijk moet het allemaal kloppen en uit te leggen zijn. Toch staan en vallen besluiten ook met inhoud die tot de verbeelding spreekt. Bijvoorbeeld verrassingen die urgenties helpen oplossen, of zorg voor meerwaarde die boven vakmanschap en uniciteit uitgaat.

docent: Mw. prof. H.E. Bakker is landschapsarchitect en stedenbouwkundige. Haar bekendste projecten zijn de Kop van Zuid en de Leidsche Rijn. Zij is eigenaar/directeur van Riek Bakker Advies. Daarvoor was zij directeur Stedelijke Ontwikkeling gemeente Rotterdam, directeur Stedenbouw en Huisvesting Dienst Rotterdam, medeoprichter Bakker en Bleeker en Bakker en Van Rijs, hoogleraar Urban Planning Technische Universiteit Eindhoven en ambassadeur Aanbestedingen ministerie van Economische Zaken. In 2014 ontving zij de ARC Oeuvre Award. cursusdata: 15, 22 november 2016 (2). tijd: Dinsdag 11.00-12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Aanbevolen: google voorafgaand aan de cursus op ‘Erasmusbrug’ en ‘Leidsche Rijn’ cursusgeld: € 53,35

1K6 319 Hogeschool Utrecht Tweedelige Leergang Stedenbouw

Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw Beeldende verhalen over onze gebouwde omgeving

Stadskantoor Utrecht in aanbouw

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2015. Deze cursus is het eerste deel van de Leergang Stedenbouw.

Na een lange periode van stilstand en verval beginnen tijdens de industriële revolutie de steden aan een ongekende groei. In Nederland gaat dat er anders aan toe dan in de Europese hoofdsteden die in de cursus Europese Stedenbouw in de negentiende en twintigste eeuw worden behandeld. We behandelen sleutelmomenten in de stedenbouwkundige geschiedenis: de opkomst van de fabriek, de architect, de maakbaarheid van de samenleving, de overheid tijdens de wederopbouw, de auto, het groene wonen en de supermarkt. Het is een verrassingstocht die je anders naar steden leert kijken. We beginnen met een introductie over de stedenbouwkundige geschiedschrijving – toegepast op Utrecht – en kijken dan voor het thema van de fabriek naar Delft, Rotterdam, Eindhoven en Enschede. We belichten de stedenbouw van Berlage in Den Haag en Amsterdam en bespreken vervolgens de Wieringermeer, Nagele en Rotterdam voor de gemeenschapszin. De wederopbouw in heel het land komt aan de orde in een gastcollege van Anita Blom van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daarna belichten we de invloed van de auto op de centrumplannen van Tilburg, Eindhoven en Utrecht, gevolgd door Vinexwijken en de supermarkt als stedenbouwkundig verschijnsel. In het voorjaar van 2017 zal een dagexcursie naar een voorkeurslocatie aangeboden worden.

docent: Dhr. ing. AvB P. Kurstjens werkte als stedenbouwkundige voor de steden Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Tilburg en heeft een eigen adviesbureau. Hij doceerde Geschiedenis van de Stedenbouw aan de NHTV in Breda (Urban Design) en aan verschillende andere hogescholen. cursusdata: 23, 30 november; 7, 14, 21, (niet 28) december 2016; (niet 4), 11, 18, 25 januari 2017 (8). tijd: Woensdag 10.30-12.30 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Vooraf wordt een samenvatting uitgereikt en na het college krijgt u de hand-outs van de powerpointpresentatie. cursusgeld: € 212,36

2K6 320 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

École de Paris

Kunst en cultuur in de jaren vijftig in Parijs

Yves Klein: L’accord bleu

In het voorjaar wordt een culturele reis georganiseerd naar Zwitserland met aandacht voor moderne kunst (zie pag. 62).

Deze cursus geeft een goed beeld van de artistieke ontwikkelingen na de tweede wereldoorlog. Parijs bleef een belangrijk centrum van kunst en cultuur, ook al had New York een grote aantrekkingskracht. Parijs was een vrije stad met veel mogelijkheden. De volgende onderwerpen worden behandeld:  Ontwikkelingen voor de eerste wereldoorlog en tijdens het interbellum. Waarom trokken mensen als Mondriaan, Kandinsky, Diaghilev, Modigliani en Chagall naar deze metropool?  Kunst en cultuur tijdens de bezetting. Op de Salon d‘Automne van 1941 waren er 2.447 kunstwerken te zien. In 1943 vond een kunstverbranding plaats omdat die schilderijen als Entartete Kunst werden beschouwd. Vrijheidsdrang na de Tweede Wereldoorlog. De materie schilderkunst van Jean Dubuffet en de Nederlandse kunstenaar Bram Bogart komt aan de orde. Deze laatste kunstenaar trok op jonge leeftijd naar Parijs en maakte er kennis met de materieschilderkunst. Hij werd daardoor de grondlegger van de informele kunst in Nederland.  Vertegenwoordigers van Cobra en Abstraction Lyrique. Kunstenaars als Asger Jorn en Hans Hartung komen aan de orde. Yves Klein en Brancusi.  De ontwikkeling van Abstract Expressionisme. Opkomst van New York als stad van kunst en cultuur.

docent: Mw. drs. L. le Blanc studeerde Kunstgeschiedenis en Archeologie aan de Universiteit Utrecht. Van 1985 tot medio 2011 was zij directeur/conservator van Museum Dorestad te Wijk bij Duurstede. Nu is zij conservator van Museum Stadskasteel Zaltbommel en van het Flipje en Streekmuseum Tiel. Zij is eigenaar van Elysium Cultuur Producten, geeft lezingen en cursussen en organiseert diverse culturele projecten en reizen. cursusdata: 30 november; 7, 14, (niet 21, 28) december 2016; (niet 4), 11, 18, 25 januari 2017 (6). tijd: Woensdag 14.00-16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: De docente neemt boeken mee ter inzage. cursusgeld: €159.-

3L6 321 Universiteit Utrecht

Shakespeare’s Hamlet en Joyce’s Ulysses Dit jaar herdenken we dat vierhonderd jaar geleden Shakespeare stierf. Daarom staan wij stil bij de enorme invloed die met name diens Hamlet heeft gehad op de latere Engelstalige letterkunde, in het bijzonder op Joyce’s Ulysses. De titel maakt duidelijk dat het onderliggende model het epos van Homerus is. Wat echter weinig bekend is, is dat juist Shakespeare een heel bijzondere rol heeft. Hij duikt op vaak onverwachte plaatsen op, er wordt veel uit zijn werken geciteerd (doorgaans zonder bron vermelding), en hij is de hoofdpersoon in het belangrijke National Library hoofdstuk. Zo is een van de belangrijkste ‘leitmotiven’ in Ulysses de positie van Shakespeare in de Engelse letteren, in het bijzonder de tekst (en de figuur van) Hamlet. Daarover verkondigt een van de hoofdpersonages in Ulysses, Stephen Dedalus, een geheel eigen theorie. In deze cursus, bedoeld voor eerste lezers maar ook voor hen die de roman al eens gelezen hebben, wordt Ulysses helemaal gelezen. We letten in het bijzonder op de rol van Shakespeare’s Hamlet, en traceren hoezeer die een bijna even belangrijke rol vervult als Homerus’ Odysseus. Twee vliegen in één klap: we lezen de hele Ulysses, en leren veel over William Shakespeare.

docent: Dhr. prof. dr. P.J. de Voogd is emeritus hoogleraar Engelse Letterkunde. voorkennis: Men heeft Hamlet gelezen of gezien. cursusdata: 19, 26 september; 3, 10, (niet 17), 24, 31 oktober; 7, 14 november 2016 (8). tijd: Maandag 13.15-15.00 uur. plaats: University College-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit aangegeven op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: James Joyce, Ulysses. The ‘Corrected Text’, ed. H.W. Gabler (1993). Londen: Random House, Bodley Head. cursusgeld: € 212,38

2L6 322 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Lekker lezen in de letteren van de West Onze allerbeste romanschrijvers hebben een hechte band met de voormalige West: Suriname en de Antillen. Albert Helman, Edgar Cairo, Bea Vianen, Astrid Roemer, Ellen Ombre en Karin Amatmoekrim (Suriname); Cola Debrot, Tip Marugg, Frank Martinus Arion en Boeli van Leeuwen (Antillen). De ras verteller Johan van de Walle heeft zowel een band met Suriname als met de Antillen. Onderwerpen als tropische natuur, slavernij, identiteit, religie, winti en voodoo, gender en ras, existentie, liefde en seksualiteit komen in hun werk aan bod. Ten onrechte zijn deze Nederlandstalige auteurs te weinig bekend. Komt daar verandering in? Van hen heeft Astrid Roemer onlangs de P.C. Hooft-prijs gekregen (2016). Is er nog een toekomst voor dit tropische Nederlands, of gaan de regionale talen de literaire communicatie overnemen (zoals nu meestal het geval is in de poëzie)? Van vijf van deze topauteurs wordt het oeuvre behandeld, waarbij één roman centraal zal staan. Welke vormgeving en thematiek maken de auteur en diens werk typisch Surinaams of Antilliaans? Hun werk is altijd boeiend, soms raadselachtig. Welke Caribische geheimen moeten voor de (Nederlandse) lezer opgelost worden? docent: Dhr. prof. dr. B. Paasman is emeritus hoogleraar Koloniale en Post koloniale Cultuur- en Literatuurgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn proefschrift behandelt het Nederlandse slavernij discours. Hij publiceerde verder op het gebied van de Verlichting, van Oost- en West-Indië, Zuid-Afrika en de moderne migrantenliteratuur. Onlangs verscheen een grote bloemlezing: Album van de Indische poëzie. voorkennis: De te behandelen teksten dienen zoveel mogelijk gelezen te worden. Ze zijn meestal nog nieuw verkrijgbaar en in ieder geval tweedehands op internetsites, zoals Boekwinkeltjes.nl of Bol.com, of bij antiquariaten. cursusdata: 4, 11, (niet 18), 25 oktober; 1, 8 november 2016 (5). tijd: Dinsdag 13.30-15.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: 7 okt.: Albert Helman (1931) De stille plantage. Schoorl: Conserve (2008 en 2009). 14 okt.: Astrid Roemer (1982) Over de gekte van een vrouw. Amsterdam: Prometheus (2016). 28 okt.: Ellen Ombre (2004) Negerjood uit moederland. Amsterdam, Singel uitgeverijen (2014). 4 nov.: Tip Marugg (1958) Weekendpelgrimage. Amsterdam: De Bezige Bij (2001). 11 nov.: Boeli van Leeuwen (1988) Het teken van Jona. Haarlem: In de Knipscheer (2007). Het lezen en voorbereiden van deze teksten wordt ten zeerste aanbevolen. Een hand-out zal op de eerste bijeenkomst uitgereikt worden. cursusgeld: € 132,50 39

2L6 323 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Van boek tot schilderdoek Dubbeltalent door de eeuwen heen

Janus Bifrons

Wat is een dubbeltalent? Iemand met een dubbele hobby? Een ‘uomo universale’ uit de Renaissance? Of iemand die ooit moeizaam moest kiezen uit een van zijn twee talenten? Soms ontwikkelt een kunstenaar eerst het ene talent en pas op latere leeftijd het andere. Of beide talenten gaan hand in hand, zoals bij Jacobus van Looy. Jan Wolkers voelde zich in de eerste plaats beeldend kunstenaar en daarna pas schrijver. Maar hoe zat dat nu bij Michelangelo en Goethe? En hoe doet Charlotte Mutsaers het? Deze vijf kunstenaars zullen ter sprake komen, naast Mingd Bedriuw, dubbeltalent uit Friesland. Beeld en tekst als kunstvormen hangen nauw samen. Er wordt gesproken over het beeldend vermogen van een romanschrijver; soms is dat zo sterk dat beelden voor een verfilming zich aan de lezer opdringen. En als een kunstenaar teksten in zijn of haar werk gebruikt, wat gebeurt er dan? Schrijven en schilderen, beeldhouwen of fotograferen: taal en beeld. Beide doen een appel op onze verbeelding. De cursus telt vijf bijeenkomsten, waarbij telkens enkele aspecten van dubbel talenten centraal staan aan de hand van teksten beeldmateriaal en misschien ook in stukjes film.

docent: Mw. drs. F. Dekkers studeerde Nederlandse Taal- en Letterkunde in Leiden en later Theologie. Zij was vijftien jaar werkzaam in het middelbaar onderwijs voor de vakken Nederlands, Wereldliteratuur en Levensbeschouwing. Aan de Hogeschool van Amsterdam gaf zij colleges Kunst en Levensbeschouwing. Zij richtte in 1997 haar Bureau Beeldzin op (www.beeldzin.nl). Tevens is zij redacteur bij Uitgeverij Abdij van Berne in Heeswijk. cursusdata: 12, (niet 19), 26 oktober; 2, (niet 9), 16, 23 november 2016 (5). tijd: Woensdag 10.30-12.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Er zullen in de loop van de cursus teksten met achtergronden, vertalingen en hand-outs worden uitgedeeld. cursusgeld: €132,50

3L6 324 Universiteit Utrecht

Vierhonderd jaar Don Quichot en nog steeds springlevend In 2016 herdenken we dat de grote Spaanse schrijver Miguel de Cervantes Saavedra vierhonderd jaar geleden overleed. Zijn belangrijkste werk, Don Quichot, wordt beschouwd als de eerste moderne roman. Dit boek heeft een enorme invloed gehad op de ontwikkeling van de Europese literatuur. De dood van Cervantes viel overigens precies samen met die van William Shakespeare. Het is nu een goed moment om leven en werk van Cervantes te herdenken.

akg-images / Universal Images Group / Cervantes, Don Quixote / Engr. aft. Dore, Woodcut aft. drawing by Gustave Dore (1832-83)

In deze cursus leren vier topdocenten uit de academische en schrijverswereld u niet alleen het werk van dit universele literaire genie beter te begrijpen, maar laten ze u zich ook verdiepen in de Spaanse cultuur en literatuur van Cervantes’ tijd. Zij vragen zich niet alleen af op welke manier Cervantes zich heeft laten inspireren door het genre van de picaresque roman, maar ook welke kritiek hij erop had. Daarnaast leggen ze nadrukkelijk verbanden met het huidige tijdsgewricht. Wat zegt Don Quichot ons vandaag de dag nog? Ze besteden eveneens aandacht aan de mythische verfilmingen van Don Quixote. En tenslotte spreekt vertaalster Barber van de Pol over haar ervaring met de vertaling van het werk van Cervantes. Vóór ieder college lezen de deelnemers een stuk uit Don Quichot dat daarna tijdens het college wordt besproken.

docenten: Cursusleiders: mw. drs. I.C. Lorda Vidal en dhr. dr. R. Fagel. Docenten: dhr. prof. dr. M. Steenmeijer, hoogleraar Spaans talige Letterkunde en Cultuur, Radboud Universiteit Nijmegen; dhr. dr. K. Mierau, universitair docent Europese Letterkunde/Spaans, Rijksuniversiteit Groningen; mw. dr. B. Adriaensen, universitair hoofd docent Spaanstalige Taal & Cultuur, Radboud Universiteit Nijmegen; mw. drs. B. van de Pol, schrijfster, essayiste en vertaalster van Spaanstalige literatuur. cursusdata: 25 oktober; 1, 8, 15 november 2016 (4). tijd: Dinsdag 15.15-17.00 uur. plaats: Instituto Cervantes, Domplein 3, 3512JC Utrecht. studiemateriaal: Zeer gewenst: Miguel de Cervantes Saavedra De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha (vertaald in 2005 door Barber van de Pol). Amsterdam: AthenaeumPolak & Van Gennep cursusgeld: € 106,41

3M6 325 Universiteit Utrecht Vierdelige Leergang De ‘Russische Ziel’

De ‘Russische Ziel’ 1850-1917

Verpaupering van de adel op het Russische platteland. Vassili Maximov (1889) Slechts het verleden telt.

Deze cursus is het tweede deel van de Leergang De ‘Russische Ziel’. De cursus is ook goed los te volgen.

De tweede helft van de negentiende eeuw is de bloeitijd van het Russisch nationalisme. ‘Westerlingen’ en ‘slavo fielen’ zien Europa als een soort anti-model waarmee zij hun nationalistische sentimenten voeden. Maar de Krimoorlog brengt een zware slag toe aan het Russische zelfbeeld. Alexander II voert hervormingen door die echter te laat komen of weinig effect sorteren. De industrialisering gaat gepaard met een snelg roeiende arbeidersklasse die naar de steden verhuist en steeds minder genoegen neemt met slechte leefomstandigheden. Tegelijkert ijd verpauperen boerenbevolking én adel op het platteland. In literatuur en schilderkunst komen de sociale en culturele tegenstellingen voor het eerst duidelijk in beeld. Revolutionaire bewegingen krijgen mede daardoor steeds meer aanhang en vormen de opmaat naar de Russische Revolutie van 1917. De cursus bestaat uit de volgende docenten en onderwerpen:  Brouwer: Maatschappelijke invloed van de Krimoorlog (14 sept.)  Brouwer: Russisch oriëntalisme (21 sept.) Kern: Revolutionaire bewegingen (18601914) (28 sept.) Langeveld: Anton Tsjechov (5 okt.) Langeveld: Fjodor Dostojevski (12 okt.)  Naarden: Eerste Wereldoorlog & Russische Revolutie (19 okt.)  Leenders: Bloeitijd van het Russisch nationalisme (1850-1917) (26 okt.)  Scheijen: Russische kunst in de negentiende eeuw (2 nov.)

docenten: Mw. dr. R. Leenders, cursusleider en docent, Culturele Antropologie en dhr. dr. A. Langeveld, oud-docent Russische Taal en Cultuur en literair vertaler Russisch, beiden Universiteit Utrecht; dhr. dr. S. Brouwer, docent Slavische Talen en Culturen, Rijksuniversiteit Groningen; dhr. dr. H. Kern, docent Russische Geschiedenis, Universiteit Leiden; dhr. prof. dr. B. Naarden, emeritus-hoogleraar Rusland, Universiteit van Amsterdam; dhr. dr. S. Scheijen, kunsthistoricus en kunstkenner van Rusland. cursusdata: 14, 21, 28 september; 5, 12, 19, 26 oktober; 2 november 2016 (8). tijd: Woensdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Aanbevolen: J.W. Bezemer (2001) Een geschiedenis van Rusland. A. Langeveld en W. G. Weststeijn (2005) Moderne Russische literatuur. F. Dostojevski Misdaad en Straf & Boze Geesten. A. Tsjechov Ionytsj & De kersentuin. O. Figes (2007) Natasja’s Dans & (2010) De Krimoorlog. Digitaal beschikbaar: B. Naarden (2001) Geheimzinnig Rusland. T. Zwaan (2001) Nationalisme. (Deze & andere artikelen zijn te downloaden via de website van cursusleider Rieke Leenders www.rusland-colleges.nl) cursusgeld: € 212,42

3M6 326 Universiteit Utrecht

Moraal: terug van weggeweest? Over morele beginselen in ons moderne land

Veel mensen denken dat Nederland aan morele erosie onderhevig is. De kerken staan leeg, bankiers verrijken zich, bestuurders worden met de dood bedreigd en burgers zijn vooral met zichzelf bezig. We hebben weliswaar een moderne maatschappij, maar in moreel opzicht gaat het verkeerd. Hoe houdbaar is deze veelgehoorde opvatting? Een aantal wetenschappers uit Tilburg heeft dat grondig onderzocht. Hun opmerkelijke conclusie is dat morele waarden in onze moderne samenleving nog steeds een grote rol spelen. Veel burgers blijken bereid om iets voor anderen te doen, hun normen zijn niet lager maar juist hoger dan voorheen, ze doen hun werk met veel toewijding en hebben vaak een duidelijk idee van goed en kwaad. Hoewel de moderne samenleving ook schaduwzijden kent, is de balans per saldo positief. Op allerlei manieren streven Nederlanders geestelijke idealen na. Toch hebben we het gevoel dat er iets mist. Met name in de publieke sfeer is weinig te merken van moraliteit. Dat komt onder meer omdat politieke partijen en politici geen idealen meer uitdragen. Het ontbreekt ons aan een groot moreel verhaal, terwijl de burgers zelf vaak geestelijke idealen hooghouden. Het daarmee samenhangende gevoel van onbehagen wordt inmiddels breed gedeeld.

docenten: Dhr. prof. dr. G. van den Brink was tot 2015 werkzaam als hoogleraar Maatschappelijke Bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en werkt nu als hoogleraar Filosofie aan de Vrije Universiteit, Amsterdam. cursusdata: 19, 26 september; 3 oktober 2016 (3). tijd: Maandag 15.15-17.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: G. van den Brink, red. (2012) De Lage Landen en het Hogere, Amsterdam: Amsterdam University Press. cursusgeld: € 79,50 43

3M6 327 Universiteit Utrecht

Waar is onze ‘knuffelreligie’ gebleven? Religie en geweld

De Afghaanse jihad

We leven in een tijd waarin religie haar onschuld heeft verloren en snel de verdenking van zinloos geweld op zich laadt. Een paar decennia geleden leek religie nog te verhuizen naar de marge van de samen leving, als een ‘knuffelreligie’. Nu is ze volledig teruggekeerd in het publieke domein en heel heftig. Hoe kan dat? De talloze oorlogen uit de Europese geschiedenis kregen vaak een religieuze legitimatie, maar echte godsdienstoorlogen waren relatief zeldzaam. Momenteel zien we ons geconfronteerd met een explosie van geweld met een duidelijk religieuze achtergrond, en dat is ongewoon. Althans, zo lijkt het. Wat is nu de relatie tussen religie en excessief geweld? Waarom deze religies, waarom in deze tijd en op deze plaatsen? Hierbij zijn uiteraard de wereldreligies in het geding, de islam met name, maar ook de andere zogeheten ‘Abrahamitische religies’, het christendom en het judaïsme. Wat is de relatie tussen religie en geweld in het algemeen en deze religies in het bijzonder? Aan de andere kant is religie voor velen een bron van inspiratie, betekenisgeving en compassie. De cursus bespreekt de fundamentele paradox in religies: tussen bron van betekenisvol bestaan en bron van intense bedreiging daarvan.

docent: Dhr. prof. dr. W.E.A. van Beek is emeritus hoogleraar Antropologie van de Religie, Tilburg University, en Senior Onderzoeker Afrika Studiecentrum, Universiteit van Leiden. cursusdata: 10, 17, 24 november; 1, 8, 15 december 2016 (6). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: Karen Armstrong (2014) Fields of Blood: Religion and the History of Violence, New York: Random House. cursusgeld: € 159,-

3M6 328 Universiteit Utrecht

Robot, mens en maatschappij

Deze cursus is gekoppeld aan het tweede Hovo Café Utrecht – ‘De robotisering van de samenleving’ – op dinsdag 14 december. (Bij deelname aan deze cursus krijgt u een extra consumptiebon voor het Hovo Café (zie pag. 14).

We bevinden ons in de beginfase van een ‘robotsamenleving’. De terminologie ‘robot’ vatten we ruim op. We verstaan hier onder alle robotica: klein en groot, de vele interacties tussen internet en sensoren in het eigen lichaam, in huis of in de buitenwereld (het ‘internet der dingen’) en alle kunst matige intelligentie. Deze cursus biedt inzicht in en overzicht over wat er op dit terrein tegenwoordig aan de hand is, wat al gebeurd is en wat realistisch te verwachten is, zonder in detail op verre toekomstscenario’s in te gaan. Het inzicht behelst de consequenties van deze ontwikkelingen voor personen (intimate technology) en hun interacties, voor de arbeidsverhoudingen, voor de verzorgingsstaat en voor de algemene sociale verhoudingen, zoals macht en ongelijkheid. Tenslotte komt de vraag aan bod hoe en in welke mate deze ontwikkelingen bij te sturen zijn, bij voorbeeld door onderwijs of nieuwe eigenaarsverhoudingen. De volgende onderwerpen komen in de cursus aan de orde:  al bestaande en mogelijke toepassingen van de nieuwe robotica,  een overzicht van de consequenties tot nu toe, zoals verdwenen banen, verlies van privacy of samenwerking mens-robot (co-robotisering),  effecten op persoonlijke, sociale en politieke verhoudingen,  interventies om de (on)wenselijke ontwikkelingen van de ‘robotsamenleving’ bij te sturen.

docenten: Dhr. prof. dr. R. Maier, emeritus hoogleraar en dhr. dr. W.A.W. de Graaf, oud-universitair hoofddocent bij Algemene Sociale Wetenschappen, faculteit Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 16, 23, 30 november; 7, (niet 14 = Hovo Café, zie pag. 14., niet 21, 28) december 2016; (niet 4), 11, 18, 25 januari 2017 (7). tijd: Woensdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Aanbevolen: R. Went, M. Kremer en A. Knottnerus (2015) De robot de baas: De toekomst van werk in het tweede machinetijdperk. Amsterdam: Amsterdam University Press (ook te downloaden bij de WRR). cursusgeld: € 185,50 45

1M6 329 Hogeschool Utrecht Meerdelige Leergang Het Midden-Oosten in het nieuws

Het Midden-Oosten in het nieuws

Deze cursus is de eerste van de Leergang Het Midden-Oosten in het nieuws.

Na de spectaculaire val van Arabische dictators in 2011 waren bij sommigen de verwachtingen hooggespannen. Maar van de gedroomde democratie is weinig terechtgekomen. Nu is het Midden-Oosten het toneel van burgeroorlogen, religieuze en politieke tegenstellingen en een aanhoudende strijd om de macht. Seculiere en diverse islamitische stromingen bestrijden elkaar te vuur en te zwaard en buitenlandse machten zoals Saoedi-Arabië, Iran en Turkije proberen elk hun invloed in het Midden-Oosten uit te breiden. De wereld wordt ondertussen geconfronteerd met dramatische vluchtelingenstromen en oorlogvoering met buitengewone wreedheid. De internationale gemeenschap probeert wel een diplomatieke uitweg te vinden, maar een oplossing voor de vele problemen lijkt nog lang niet in zicht. Aan de hand van de actualiteit zal onder andere ingegaan worden op de politieke, historische en religieuze achtergronden, en op de belangen en de machtspolitiek van de grote mogendheden in deze olierijke regio. Er zal ook aandacht besteed worden aan de positie van etnische en religieuze minder heden, de Syrische burgeroorlog, het vluchtelingenvraagstuk en de Palestijnse kwestie. Deze cursus vormt een toegankelijke inleiding tot de gecompliceerde politieke verhoudingen in deze strategische regio.

docent: Dhr. drs. R. Hoff is oud-docent aan de School voor Journalistiek van Hogeschool Utrecht. Hij is tevens publicist en commentator bij actualiteitenrubrieken op radio en televisie en docent Inter nationale Betrekkingen. cursusdata: 23, 30 september; 7, 14, (niet 21), 28 oktober; 4, 11, 18 november 2016 (8). tijd: Vrijdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Cursusmateriaal zal door de docent tijdens de cursus verstrekt worden. cursusgeld: € 212,-

1M6 330 Hogeschool Utrecht

De VS-verkiezingen van 2016 Amerika en Nederland in vergelijkend perspectief

Deze cursus is interactief: We gaan samen in op de actualiteit, bespreken videofragmenten en beantwoorden vragen die bij de cursisten leven.

De VS-verkiezingen van 2016 vinden plaats met als middelpunt en focus de dag waarop Amerika een nieuwe president verkiest: dinsdag 8 november 2016. In de weken tot deze dag volgen we intensief de verkiezingscampagne: de debatten tussen de (waarschijnlijke) Democratische kandidaat Hillary Clinton en haar Republikeinse opponent, hun mediaoptredens en de diverse issues in de campagne. Krijgt het machtigste land ter wereld voor het eerst een vrouwelijke president? Hoe ‘vuil’ zal de campagne zijn in het land waar ‘negative campaigning’ en ‘dirty tricks’ al heel lang de toon aangeven? En wat voor verschillen zien we met de Nederlandse politiek, als het bijvoorbeeld gaat om de ‘personalisering van leiderschap’, de manier waarop gewone mensen deelnemen aan de campagne, of de rol die massamedia spelen? Nadat de verkiezingen hebben plaats gevonden zullen we de uitslag duiden. Wat betekent deze voor de VS zelf en voor de positie van het land in de internationale politiek? Al met al krijgen we niet alleen inzicht in de geschiedenis en actualiteit van de VS, maar ook in de eigen Nederlandse samenleving door deze met de Amerikaanse te vergelijken. We gebruiken hierbij ook literatuur, zoals De Tocqueville’s Democracy in America en The American Future van Simon Schama.

docent: Dhr. dr. R. van Broekhoven werkte als journalist, is docent Politiek op de School voor Journalistiek, en promoveert in het voorjaar van 2016 als politiek filosoof. Sinds 1998 doceert hij internationale politiek, met nadruk op de rol van de VS in de wereld. Hij begeleidde tijdens de presidentsverkiezingen van 2004, 2008 en 2012 groepen studenten naar New York en Washington. De docent is begin november bij de verkiezingen in de VS, maar kan van daaruit wel vragen van de cursisten beantwoorden! cursusdata: 6, 13, (niet 20), 27 oktober; 3, 10, 17, 24 november 2016 (6). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof, Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Wordt later bekend gemaakt. cursusgeld: € 159,47

1M6 331 Hogeschool Utrecht Meerdelige Leergang Toegepaste psychologie

Op zoek naar geluk?

Deze cursus is onderdeel van de Leergang Toegepaste psychologie, maar kan ook goed los gevolgd worden.

Het hoogste doel van ons allemaal is gelukkig zijn. Het concept ‘geluk’ is echter een subjectief begrip, dat sterk gerelateerd is aan de veranderingen in ons leven. Als individu en als samenleving worden we met steeds weer nieuwe uitdagingen geconfronteerd. In het leven leren we omgaan met verlies, tegenslag en conflicten. Er moeten in de verschillende levensfasen belangrijke keuzen gemaakt te worden. Vanuit de huidige ontwikkelingen binnen de psychologie komen in deze cursus de volgende thema’s aan de orde: geluk, stand van zaken vanuit het onderzoek ervan, wetenschappelijke inzichten over angst en moed, de kracht van tegenslag, omgaan met verlies/rouw, hoop als de bron van succes, kracht, geluk, veerkracht, identiteits ontwikkeling, integratie van de westerse en oosterse filosofie, omgaan met stress. Per bijeenkomt staat telkens één thema centraal. De eerste bijeenkomst bestaat uit een verkenning van het onderwerp ‘geluk’. Aan de hand van vijf vragen wordt nagegaan hoe op dit moment in de onderzoeksliteratuur over het concept ‘geluk’ gedacht wordt. De tweede bijeenkomst behandelt de keerzijde van geluk: het omgaan met verlies/rouw, de kracht van tegenslag. Tijdens de cursus wordt er met vragenlijsten vanuit de persoonlijkheidsleer gewerkt om voor uzelf te kunnen bepalen welke positie u met betrekking tot de genoemde onderwerpen inneemt.

docent: Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven is onderwijskundig pedagoge/ GZ-psychologe. Zij is nu werkzaam als docente Arbeids- en Organisatiepsychologie in de minor Toegepaste Psychologie aan de HU. Verder doet zij psychodiagnostisch onderzoek bij leerlingen op de basisschool en het voortgezet onderwijs en bij hbostudenten met leer- en gedragsproblemen. cursusdata: 13, (niet 20), 27 oktober; 3, 10, 17, 24 november; 1, 8 december 2016 (8). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: Utrecht-De Uithof. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: B. Brown (2015) Sterker dan ooit. De wijsheid van vallen en opstaan. Amsterdam: A.W. Bruna Uitgevers B.V.; A. Dijksterhuis (2015) Op naar geluk. De psychologie van een fijn leven. Amsterdam: Prometheus/Bert Bakker; S. Joseph (2012) De kracht van tegenslag. Sterker worden door de keerpunten in je leven. Utrecht: A.W. Bruna Uitgevers B.V.; L. Bormans e.a. (2015) Hoop. The World Book of Hope. De bron van succes, kracht en geluk. Tielt (Be): Lannoo. Zeer gewenst zijn de boeken van Dijksterhuis en Brown. cursusgeld: € 212,48

1M6 332 Hogeschool Utrecht

Het wilde oosten

Schuivend grensland tussen Europa en Rusland

In 1991 viel de Sovjet-Unie uiteen in 15 onafhankelijke staten: 10 Europese en vijf CentraalAziatische landen.

In 1991 viel de Sovjet-Unie onverwachts uiteen in 15 onafhankelijke staten. Europa heeft hierdoor aan haar oostgrens te maken gekregen met een reeks nieuwe instabiele buurstaten, gekenmerkt door de afwezigheid van rule of law. In een poging dit ‘wilde oosten’ te temmen heeft Europa de afgelopen decennia de nodige stappen gezet om deze regio op korte of lange termijn te laten integreren met de rest van het Europese continent. Ook in veel van deze voormalige Sovjetrepublieken zelf is de aanhang van een dergelijk pro-Europees-integratiestreven aanzienlijk gegroeid, mede dankzij de groei van de lokale middenklasse en de ‘civil society’. Terwijl de Baltische landen inmiddels zijn toegetreden tot de Europese Unie, hebben Oekraïne, Moldavië en Georgië een associatieverdrag met Europa gesloten. Toch is de kans dat deze en andere voormalige Sovjet republieken daadwerkelijk zullen toetreden tot Europa steeds kleiner. Dit hangt zowel samen met de interne instabiliteit van deze landen – denk aan de aanhoudende corruptie – als aan de veranderende externe omstandigheden zoals de toenemend assertieve houding van Rusland. In deze cursus zullen we aan de hand van de contemporaine politieke en culturele geschiedenis van deze regio proberen inzicht te krijgen in de recente ontwikkelingen in dit schuivende grensland tussen Europa en Rusland.

docent: Dhr. drs. K. Onwijn is historicus en publicist. Hij reist al sinds eind jaren tachtig door de landen van de voormalige Sovjet-Unie en was er jarenlang correspondent voor de Nederlandse en Belgische pers. Hij geeft ook colleges (HU, LU, Radboud) en interculturele trainingen (KIT) over deze landen. Hij schreef diverse boeken, waaronder Standplaats Moskou, Landenreeks Baltische Landen en de Dominicusreisgidsen Georgië-Armenië en Oekraïne. cursusdata: 10, 17, 24 november; 1, 8, 15 december 2016 (6). tijd: Donderdag 11.15-13.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Voorafgaand aan het eerste college wordt een syllabus met artikelen digitaal toegestuurd. cursusgeld: € 159,49

3N6 333 Universiteit Utrecht

De verborgen attractie van de aarde

Het magnetische veld van de aarde (Peter Reid)

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2016 met met twee aanvullende bijeenkomsten.

Het kompas kwam rond 1100 AD naar Europa; een magisch instrument dat zich altijd naar hetzelfde punt richtte: de verborgen attractie. Ook al begreep men nog niet wat een noordpool was. Pas in 1600 ontdekte Gilbert dat de aarde zélf een grote magneet was. Maar wat ìs nu het aardmagneetveld? Waarom werkt een kompas, hoe beschermt het het leven op aarde? En kunnen we er nog meer mee doen? Het aardmagneetveld is in gesteente geregistreerd: de studie van het paleomagnetisme. Dat vertelt ons over de ‘geodynamo’ in de kern van de aarde en over de noordpolen van honderden miljoenen jaren geleden die het bewijs voor ‘continental drift’ vormden. Opvallend is dat het aardmagneetveld op onregelmatige momenten omkeert: noordpool wordt zuidpool. Met deze ‘streepjescode’ (magnetostratigrafie) kunnen we gesteenteseries dateren en een uiterst nauwkeurige tijdschaal maken. Met enige moeite kunnen we ook de intensiteit van het veld bepalen tijdens de vroegste geschiedenis van de aarde, ten tijde van het begin van leven. Tenslotte is er een gastlezing die toont hoe paleomagnetisme voor heel ander onderzoek gebruikt wordt: een interessante toepassing. We brengen ook een bezoek aan het Paleomagnetisch Laboratorium in Fort Hoofddijk, in de Botanische Tuinen van de Universiteit Utrecht.

docent: Dhr. prof. dr. C.G. Langereis is hoogleraar Geofysica (paleo magnetisme) en hoofd van het Paleomagnetisch Laboratorium Fort Hoofddijk, departement Aardwetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 15, 22, 29 september; 6, 13, 20, 27 oktober; 3, 10, 17 november 2016 (10). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de cursus worden hand-outs van powerpointpresentaties en links en artikelen (pdf) op de website van de docent gegeven. cursusgeld: € 265,50

3N6 334 Universiteit Utrecht

Kanker simpel uitgelegd

Deze cursus is een herhaling van die uit najaar 2015, maar uitgebreid en geactualiseerd.

We krijgen allemaal te maken met kanker, bij onszelf of bij familie of vrienden. Het is dus goed nieuws dat de kennis over de ziekte drastisch is toegenomen en daarmee de mogelijkheden voor behandeling. Er zijn echter nog aanzienlijke hindernissen op de weg naar volledige genezing. In deze cursus brengt de docent u op de hoogte van deze nieuwe kennis, waarbij moeilijke woorden en wetenschappelijke termen vermeden worden. Hij legt uit hoe kanker ontstaat, welke processen zijn ontregeld en hoe we deze kennis kunnen gebruiken voor een meer gerichte behandeling. Het gaat dus niet over de huidige medische praktijk: de docent is een celbioloog en geen arts. Een greep uit de onderwerpen:  de mutaties van het DNA die kanker veroorzaken, en de gevolgen daarvan voor het functioneren van eiwitten die het gedrag van onze cellen besturen,  waarom kanker voornamelijk een ziekte van ouderen is,  de effecten van roken en voeding,  de grote verschillen tussen individuele gevallen van kanker, en wat dit betekent voor een meer gerichte therapie,  waarom en hoe resistentie ontstaat tegen behandelingen,  de basis voor immuuntherapie van kanker,  de relatie tussen ontsteking en kanker,  erfelijke vormen van kanker.

docent: Dhr. dr. E. Roos is voormalig hoofd afdeling Celbiologie van het Antoni van Leeuwenhoek/Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam. cursusdata: 20, 27 september; 4, 11, 18, 25 oktober 2016 (6). tijd: Dinsdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: Ed Roos (2013) Kanker, simpel uitgelegd. Amsterdam: Nieuwezijds. cursusgeld: € 159,-

3N6 335 Universiteit Utrecht Basisniveau - Reeks ‘Relativiteitstheorie’

Hoe zelf te bedenken: E=mc2? Basisniveau - Deel I

“You think you’re pretty smart, don’t you?”

Dit is de eerste van drie cursussen rondom het thema ‘Relativiteits theorie’. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook los worden gevolgd.

E=mc2, wie kent haar niet? Ze zegt: materie en energie zijn uitwisselbaar. Slechts een klein beetje materie levert al enorm veel energie. Zo is één gram equivalent met 25 miljoen kilowatt uur. Reken je rijk: ongeveer € 6.000.000,-. Heeft u altijd al willen begrijpen hoe Einstein dit heeft kunnen verzinnen? U zult ervaren dat dit met verrassend eenvoudige wiskunde is in te zien. Einstein dacht ‘out of the box’. Over de snelheid van het licht, over zwaartekracht en over ruimte en tijd. Dat leidde tot zijn algemene relativiteitstheorie. Daar willen we naartoe in deze serie cursussen. Met een drietrapsraket, waarvan deze eerste cursus de basis vormt, en met als tussenstop de speciale relativiteitstheorie. We beginnen in deze aflevering met het bestuderen van klokken en concluderen met Einstein, dat bewegende uurwerken langzamer gaan lopen. Dit is, samen met een gedachte-experiment met biljartballen, genoeg om E=mc2 te ontdekken. Maar we krijgen nu wel een merkwaardige paradox: hoe kan klok A nu langzamer lopen dan klok B, als ook klok B langzamer loopt dan klok A? Welk geheim schuilt hierachter? In onze zoektocht naar ontsluiering komen we terloops ook Einstein tegen in zijn persoonlijke doen en laten. Zin in een ontmoeting?

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van Business Intelligence (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de Topologie en Differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. voorkennis: Stelling van Pythagoras en eenvoudige formuleafleiding zoals bijvoorbeeld (1-a)2=1-2a+a2. De begrippen massa en energie worden nog (opnieuw) behandeld. cursusdata: 22 september 2016 (1). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de lezing wordt aangegeven waar en hoe de hand-outs van de lezing gedownload kunnen worden. cursusgeld: € 26,50 52

3N6 336 Universiteit Utrecht Middenniveau Reeks ‘Relativiteitstheorie’

Speciale relativiteitstheorie Middenniveau - Deel II

Een nieuwe visie op ruimte en tijd is de kern. Ten opzichte van elkaar lopen bewegende klokken niet even snel en het begrip ‘gelijktijdigheid’ wordt relatief.

In deel 1 hebben we ‘kort door de bocht’ de formule E=mc2 afgeleid. Deze maakt deel uit van de in 1905 door Einstein gepubliceerde speciale relativiteits theorie. In deze cursus laten we zien welke fraaie natuurkunde er ontstaat, als je consequent uitgaat van het axioma dat de lichtsnelheid voor iedereen hetzelfde is. We moeten dan onze aanname over ruimte en tijd herzien. Een uitspraak als ‘In Parijs en Londen werd het verdrag op hetzelfde moment ondertekend’ lijkt absoluut. Maar het blijkt dat iemand, die deze twee gebeurtenissen vanuit een zeer snel bewegend ruimteschip zou zien, er toch verschillende tijdstippen aan zal koppelen. Kortom: gelijktijdigheid is relatief. Centraal in deze theorie staat de Lorentz-transformatie, die we kunnen interpreteren als een draaiing van ruimte en tijd. We zullen zien dat de paradoxen, die in deel 1 nog bleven hangen, nu opgelost zijn. Alhoewel in eerste instantie alles nogal complex lijkt, blijkt de natuurkunde juist een stuk eleganter en eenvoudiger te zijn geworden. Niet alleen zijn massa en energie hetzelfde, ook blijkt energie simpelweg de vierde component van de impuls. Tenslotte kijken we vast vooruit naar de zwaartekrachtstheorie die in deel III zal worden uitgewerkt. Dit is de tweede van drie cursussen rondom het thema ‘Relativiteitstheorie’. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook los worden gevolgd.

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van Business Intelligence (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de Topologie en Differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. voorkennis: Deel I van deze reeks ‘Relativiteitstheorie’. Differentiaalrekening en goniometrie. Een uitstekend overzicht van de benodigde wiskundige voorkennis staat in Hoofdstuk 1 van het hieronder genoemde boek. cursusdata: 29 september; 6, 13 oktober 2016 (3). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Hand-outs met oefeningen worden tijdens de colleges uitgedeeld. P. Collier A Most Incomprehensible Thing: Notes Towards a Very Gentle Introduction to the Mathematics of Relativity. London: Incomprehensible Books. Voor ca. € 5,- als Kindle-boek en iBook te verkrijgen. cursusgeld: € 79,50 53

3N6 337 Universiteit Utrecht Gevorderden - Reeks ‘Relativiteitstheorie’

Algemene relativiteitstheorie Gevorderden - Deel III

Een illustratief, maar enigszins misleidend plaatje: zwaartekracht als gevolg van kromming van de ruimtetijd in de buurt van een grote massa.

Dit is de derde van drie cursussen rondom het thema ‘Relativiteitstheorie’. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook los worden gevolgd.

Al snel na 1905 besefte Einstein dat de speciale relativiteitstheorie nog één groot manco had: de gravitatietheorie van Newton was er strijdig mee. Zijn oplossing was even geniaal als simpel: zwaartekracht bestaat niet! Immers, een vrijvallende waarnemer voelt geen gravitatie (wel angst waarschijnlijk), althans niet lokaal. Preciezer gezegd: zwaartekracht kan in een klein gebied in ruimte en tijd ‘weg getransformeerd’ worden door een geschikt gekozen referentiekader. Denk aan een kleine lift die gedurende een relatief korte tijd valt. Ondanks de verbluffende eenvoud van het idee bleek de weg naar de uitwerking een weerbarstige. Na tien jaar was Einstein eruit: ruimtetijd ‘rules the waves’. Zij bepaalt hoe materie door het heelal beweegt. En de materie bepaalt de kromming van ruimtetijd: alles experimenteel getoetst via de afbuiging van lichtstralen en de minieme verschuiving van de baan van Mercurius. Zwarte gaten zijn het meest fascinerende gevolg. Bij de behandeling leggen we de nadruk op de zoektocht: hoe u het zelf had kunnen bedenken. De benodigde wiskunde staat bekend als moeilijk, maar dat komt mede door het onbekende. Het is als het beklimmen van een berg: inspannend, maar daarna kun je ook genieten van een schitterend uitzicht: de veldvergelijkingen en

docent: Dhr. dr. H. van der Lek is spreker en docent op het gebied van Business Intelligence (zie www.vdlek.nl). Daarnaast is hij een gepassioneerd beoefenaar van de Theoretische Natuurkunde. Hij is gepromoveerd op een onderwerp uit de Topologie en Differentiaalmeetkunde en staat erom bekend moeilijke materie helder, met concrete voorbeelden, te kunnen uitleggen. voorkennis: Deel I en deel II van de reeks ‘Relativiteitstheorie’: de speciale relativiteitstheorie. Differentiaalrekening en goniometrie. Een uitstekend overzicht van de benodigde wiskundige voorkennis staat in Hoofdstuk 1 van het hieronder genoemde boek. cursusdata: 27 oktober; 3, 10, 17 november 2016 (4). tijd: Donderdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Hand-outs met oefeningen worden tijdens de colleges uitgereikt. P. Collier (2012) A Most Incomprehensible Thing: Notes Towards a Very Gentle Introduction to the Mathematics of Relativity. Londen: Incomprehensible Books. Voor ca. € 5,- als Kindle-boek en iBook te verkrijgen. cursusgeld: € 106,54

1N6 338 Hogeschool Utrecht

Het verhaal van de aarde

Het geschiedenis boek van de aarde, in een klif bij Zumaia, Spaans Baskenland (foto: Marcel van Schoor).

Wie oog heeft voor de wereld om ons heen kan een eindeloze reis door de tijd maken. Het landschap en de gesteenten waaruit de aarde is opgebouwd bevatten namelijk een complexe en indruk wekkende geschiedenis, gekenmerkt door een samenspel van aardse en biologische processen. De wijze waarop dit aardkundig archief wordt ontsloten en het verhaal dat daaruit volgt vormen het onderwerp van dit college. In het eerste deel komen de geologische tijd, de ouderdom van de aarde en de verschillende methoden om de aardgeschiedenis te reconstrueren aan bod. Het tweede deel volgt in grote lijnen de aardgeschiedenis en de evolutie van het leven. Een aarde zonder leven is bijna niet voor te stellen. Hoe heeft dit leven zich eigenlijk ontwikkeld? En wat voor invloed heeft dit leven op de zich ontwikkelende aarde gehad? Fossielen herinneren de mensheid aan de vele soorten leven die op aarde hebben bestaan. Wat betekenen deze fossielen voor de geologie? Om het verhaal te illustreren zal een groot aantal indrukwekkende land schappen en plekken die een bijzondere blik in de evolutie van het leven gaven – van Australië tot Zuid-Limburg – in de presentatie te zien zijn. Met dit ‘verhaal van de aarde’ gaat u op reis naar onbekende werelden met vreemde bewoners.

docent: Dhr. M.J. van Schoor studeerde vier jaar Geologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hierna heeft hij tien jaar voor een natuurreisorganisatie gewerkt met een tot op heden voortdurende betrokkenheid. Momenteel is hij werkzaam als landmeter/maatvoerder bij een ingenieurs bureau, geeft hij cursussen en lezingen en organiseert hij excursies. cursusdata: 2, 9, 16, 23, 30 november; 7, 14 december 2016 (7). tijd: Woensdag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Gerard Aalders (2013) Gevecht met de tijd. Soesterberg: Aspekt. Robert Hazen (2013) The story of Earth. London: Penguin. Donald Prothero & Robert Dott (2010) Evolution of the Earth. New York: McGraw-Hill. cursusgeld: € 185,50 55

3N6 339 Universiteit Utrecht

Wij in het universum

Een sterrenkundecursus voor nieuwsgierige mensen

De draaikolknevel: een melkwegstelsel met ongeveer 400 miljard sterren op een afstand van 24 miljoen lichtjaren.

Sterrenkunde is vaak in het nieuws. We zien allemaal de mooie beelden van de Hubble telescoop of de recente spectaculaire opnamen van Pluto. Als mensen zonder voorkennis van sterrenkunde, natuurkunde of wiskunde zouden we dit allemaal best wel willen begrijpen. Juist voor deze mensen is deze laagdrempelige cursus bedoeld. De cursus biedt een overzicht van het heelal en de fascinerende objecten die erin voorkomen: planeten, sterren, nevels, melkwegstelsels, pulsars, zwarte gaten. Wat zijn het? Hoe zijn ze ontstaan? Wat was de oerknal waarmee het allemaal begon? Kortom zaken die iedereen zou willen weten. Aan bod komen: een overzicht van het heelal  het zonnestelsel: de zon, planeten, manen, kometen, meteoren en hun ontstaan geboorte, levensloop en dood van sterren en hoe de mens daar een gevolg van is  het einde van sterren: zwarte gaten, pulsars en witte dwergen  melkwegstelsels, de bouwstenen van het heelal de oerknal en het uitdijend heelal  hallo, is daar iemand? Op zoek naar leven in het heelal. De cursus is bedoeld voor mensen die nieuwsgierig zijn en willen begrijpen wat ze zien of lezen in het nieuws over de recente ontdekkingen van de sterrenkunde. Er is ruime gelegenheid tot het stellen van vragen.

docent: Dhr. prof. dr. J.G.L.M. Lamers is emeritus hoogleraar Astrofysica. Hij is lid van de KNAW en werd genomineerd als Docent van het Jaar van de Universiteit Utrecht. Voor alfa-studenten organiseerde hij colleges sterrenkunde en hij gaf meer dan 550 populaire lezingen in binnen- en buitenland. Lamers is een meester in het eenvoudig uitleggen van moeilijke begrippen. voorkennis: De cursus is speciaal bedoeld voor mensen met HBS, VWO of gymnasium zonder voorkennis van sterrenkunde, natuurkunde of wiskunde. cursusdata: 3, 10, 17, 24 november; 1, 8, 15 december 2016 (7). tijd: Donderdag 11.00-13.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Vóór elk college ontvangen de cursisten per e-mail de hand-outs van dat college. cursusgeld: € 185,50 56

3W6 340 Universiteit Utrecht

De Staatkundige verhandeling van Spinoza Waarom is voor Spinoza de vrijheid het doel van de staat?

Baruch de Spinoza

Op Spinoza’s standbeeld voor het Amsterdamse stadhuis staan op de sokkel deze woorden: Het doel van de staat is de vrijheid. De woorden bevinden zich weliswaar niet in zijn Staatkundige verhandeling, maar hadden heel goed als motto voor deze tekst kunnen fungeren. Wat is vrijheid voor Spinoza? Wat betekenen dictatuur en democratie voor hem? En wat tolerantie? En tenslotte: wat is de rol van de overheid in deze? Dat zijn allemaal vragen die Spinoza in zijn Staatkundige verhandeling aan de orde stelt. In acht colleges over de Staatkundige verhandeling komen deze en andere vragen uitgebreid aan de orde. De tekst van Spinoza staat daarbij centraal. Maar we zullen ook onderzoeken wat de waarde is van Spinoza’s gedachtegoed voor het beter begrijpen van onze soms zo turbulente en verwarrende tijd. Hierbij vragen we ons af: is Spinoza vooral een interessante filosoof die vier eeuwen geleden leefde maar die ons nauwelijks nog kan helpen met de grote maatschappelijke problemen van dit moment? Of bevat Spinoza’s denken elementen die we haast vergeten zijn en die ons kunnen wijzen op nieuwe mogelijkheden, individueel en gezamenlijk?

docent: Dhr. dr. J. Scheren is neerlandicus en filosoof. Bij HOVO Utrecht heeft hij reeds diverse Spinozacursussen met succes gegeven. voorkennis: Deze cursus is een nieuwe stap in de bestudering van Spinoza’s gedachtegoed, nadat in voorgaande jaren zijn Ethica is behandeld. Voorkennis is niet vereist. cursusdata: 28 september; 5, 12, (niet 19), 26 oktober; 2, 9, 16, 23 november 2016 (8). tijd: Woensdag 13.15-15.00 uur. plaats: University College-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Verplicht: Spinoza Staatkundige verhandeling, in 2013 vertaald en van aantekeningen voorzien door Karel D’huyvetters en ingeleid door Jonathan I. Israel. Amsterdam: Wereldbibliotheek. cursusgeld: € 212,57

2W6 341 Hogeschool Utrecht-Amersfoort Tweedelige Leergang Mysterie van het bewustzijn

Het mysterie van het bewustzijn Deel 2

Bosscène, Arnold Ziegelaar (2005)

Deze cursus is het tweede deel van de Leergang Mysterie van het bewustzijn maar kan ook goed los gevolgd worden.

Deze cursus is een vervolg op het eerste deel uit voorjaar 2016. In dit vervolg gaan we vooral denken over de vraag: wat is een verklaring voor bewustzijn? Is het inderdaad zo dat we het bewustzijn kunnen verklaren uit hersenprocessen? Wat bedoelen we eigenlijk met verklaring? Een belangrijke theorie is het fysicalisme, dat denkt dat bewustzijn te verklaren is uit natuurkundige processen. Van dit fysicalisme zijn verschillende varianten, zoals de identiteitstheorie en het emergentisme. Er zijn echter ook denkers die dat onmogelijk vinden en sterke argumenten geven die suggereren dat bewustzijn niet zuiver materieel te begrijpen is. Deze argumenten worden in de cursus gepresenteerd. Bekeken wordt welke alternatieven er zijn voor het fysicalisme. Hieruit ontstaan theorieën als epifenomenalisme, panpsychisme en dualisme. Ook onder zoeken we de betekenis van de kwantumtheorie en de bijnadoodervaring voor ons begrip van bewustzijn. Van al deze theorieën bekijken we de sterke en zwakke punten. Uiteindelijk lijkt er geen enkele theorie volkomen bevredigend en staat het vraagstuk nog levensgroot voor ons. We zullen ons voornamelijk baseren op hedendaagse denkers in de Engelstalige filosofie.

docent: Dhr. drs. A. Ziegelaar is filosoof en docent in het hoger onderwijs. Hij is vooral geïnteresseerd in bewustzijnsfilosofie, metafysica en levensfilosofie. En in filosofen als Aristoteles, Kant, Nietzsche en Heidegger. In 2015 verscheen zijn boek Aardse mystiek, een inleiding in de filosofie van de verwondering. In 2016 verschijnt een boek over bewustzijn. cursusdata: 30 september; 7, 14, (niet 21), 28 oktober; 4, 11 november 2016 (6). tijd: Vrijdag 13.15-15.15 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: De docent verstrekt een syllabus. cursusgeld: € 159.-

3W6 342 Universiteit Utrecht Vierdelige Leergang Geschiedenis van de westerse filosofie

Filosofie van de klassieke oudheid Van Thales tot Plotinus

De school van Athene, fresco van Rafaël (1483-1520).

Deze cursus is het eerste deel van de Leergang Geschiedenis van de westerse filosofie en een herhaling van die uit 2012-2013.

Deze cursus biedt een overzicht van de geschiedenis van de filosofie van de klassieke oudheid. Deze lange en rijke geschiedenis reikt van Thales en de andere natuur filosofen (zesde - vijfde eeuw v.Chr.) tot aan Plotinus, de grondlegger van het Neoplatonisme (205-270 n.Chr.). Deelnemers aan deze cursus maken kennis met een wereld van denkers en ideeën die zowel vreemd als vertrouwd aandoet. Bijzondere aandacht gaat uit naar grote filosofen zoals Socrates, Plato en Aristoteles, die een onuitwisbare invloed hebben uitgeoefend op de latere geschiedenis van het westerse denken. Na hen ontstonden filosofische scholen zoals de Stoa en het Epicurisme, waarnaar in Utrecht veel onderzoek wordt gedaan. Ook zij krijgen een plaats in deze cursus. Centrale vragen zijn: waarom en hoe ontstond het verschijnsel filosofie? Welke agenda ontwikkelden filosofen (natuurfilosofie, ethiek en politieke filosofie, logica en kenleer)? Hoe verhield zich de filosofie tot de religie en tot de opkomende wetenschap? Welke rol speelde de filosofie in het leven van individuen en in de samenleving? De cursus belicht de antieke denkers in hun historische context, maar gaat ook in op hun relevantie voor vragen en ervaringen die ons nog steeds bezighouden.

docent: Dhr. prof. dr. T.L.Tieleman is hoogleraar Antieke Wijsbegeerte en Geneeskunde, Universiteit Utrecht. Zie www.uu.nl/medewerkers/TLTieleman voorkennis: Enige voorkennis van de klassieke oudheid is, hoewel niet vereist, nuttig als voorbereiding op de cursus (zie ook aanbevolen literatuur). cursusdata: 7, 14, 21, 28 november; (niet 5), 12, 19, (niet 26) december 2016; (niet 2), 9, 16, 23, 30 januari 2017 (10). tijd: Maandag 13.15-15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Verplicht: K. Algra e.a. Handboek Klassieke Filosofie en Reader Klassieke Filosofie (tezamen plm. € 30; te verkrijgen via docent). Aanbevolen: N. De Haan & S. Mols (2012), Cultuurgeschiedenis van de Oudheid. Zwolle: Open Universiteit. cursusgeld: € 265,59

studie reizen 2016-2017 61

2S6 343 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

5-daagse studiereis naar Neurenberg en Dachau

Reis naar het hart van het Derde Rijk

Nazipropaganda voor de Reichsparteitag in Neurenberg

We bezoeken tijdens een vijfdaagse reis de NSDAP-hoofdstad Neurenberg, het concentratiekamp Dachau en we verkennen de bosrijke omgeving van Frankenland. De touringcar met chauffeur staat voort durend tot onze beschikking. In Neurenberg gaan we naar het Reichs parteitaggelände, een zeer uitgestrekt terrein. Dit heeft nauwelijks schade opgelopen tijdens de oorlog. U loopt rond in het onaangetaste hart van het Derde Rijk met een uitstekend documentatiecentrum ter plaatse. Verder zien we:  het museum over de Neurenberger processen, waar de leiders op juridische wijze verantwoording moesten afleggen over hun wandaden,  minder bekende gebouwen, zoals het hoofdkwartier van nazi Gauleiter Julius Streicher – nu redactiekantoor van de plaatselijke krant – met het enig overgebleven nazi-reliëf op een muur aan de achterzijde, het enorme transformatorgebouw voor de stroomvoorziening (zoeklichtenshows) tijdens de partijdagen, ontwerp van Albert Speer, tegenwoordig een Burger King-vestiging,  het Hotel Deutscher Hof, waar de Führer steevast verbleef met goed gecamoufleerde hoge bunkers tussen de bebouwing,  het Germanisches Museum, aangezien Duitse geschiedenis meer is dan de geschiedenis van het Nationaal Socialisme,  de middeleeuwse citadel van Neurenberg met een prachtig uitzicht over de stad. Verder is Neurenberg gewoon een gezellige Zuid-Duitse stad. Goede keuken, zeer redelijke prijzen, hartelijke mensen, schoon en netjes.

U loopt rond in het onaangetaste hart van het Derde Rijk docent / reisorganisator: Dhr. drs. M. Andela studeerde Nieuwste Geschiedenis en Midden-Oosten Studies aan de Radboud Universiteit. Sindsdien is hij actief in de televisiejournalistiek, zowel voor de publieke omroep als voor particuliere opdrachtgevers. Zijn eigen vader was ook kampslachtoffer en zo heeft de Tweede Wereldoorlog hem al vanaf vroege leeftijd beziggehouden. reisdata: 7 t/m 11 november 2016. aantal deelnemers: Minimaal aantal deelnemers 15, maximaal 24. literatuur: N. Wachsmann (2015) KL – A History of the Nazi Concentration Camps. New York: Farrar, Straus and Giroux; I. Kershaw (2011) Hitler. New York, Het Spectrum; M. Mazower (2013) Hitler’s Empire. The Penguin press-NY inleidende cursus: ‘Geschiedenis van het Derde Rijk’, zie pag. 21. reissom: € 725,informatie en aanmelding: Reis incl. vervoer per luxe touringcar, hotel, ontbijt en entree gelden. max@maxandela.nl/ 06-16324023

2S7 145 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

8-daagse busreis naar zwitserland

Kunst in Zwitserland

Fondation Gianadda in Martigny

We vertrekken per bus vanuit Utrecht en bezoeken onderweg Roubaix-Lille. We overnachten in de omgeving van Namen. De volgende dag bezoeken we de mooie kapel van Le Corbusier in Ronchamp. Daarna gaan we naar Basel. Hier blijven we twee dagen om er diverse musea te bezoeken, onder andere het museum van Tinguely, de Fondation Beyeler en het Kunstmuseum. Vervolgens gaan we via Bern naar Villeneuve. Het centrum van Bern valt onder het Unesco Cultureel Erfgoed. In Bern bekijken we het werk van Klee. Na ons bezoek aan Bern gaan we naar Museum Jenisch in Vevey, met onder andere het werk van Kokoschka maar ook met andere indrukwekkende verzamelingen. We overnachten in de omgeving van Villeneuve. Na het ontbijt rijden we via het huis van Kokoschka in Villeneuve naar Martigny. Hier brengen we een bezoek aan de Fondation Pierre Gianadda, een groot particulier museum met een beeldentuin. We overnachten in Basel. Daarna gaan we naar Zürich om de glas-in-loodramen van Chagall te bekijken. Ook het Kunsthaus Zürich staat op het programma. We overnachten in Lahr im Schwarzwald. De volgende dag rijden we naar Utrecht. De busreis is zeer afwisselend met veel bezienswaardigheden in diverse mooie steden. Voor programma van dag tot dag: zie www.lisetteleblanc.nl

We bezoeken bijzondere kunstcollecties in diverse steden. docente / reisorganisator: Mw. drs. L. le Blanc in samenwerking met Sophus Travel. Mw. le Blanc studeerde Kunstgeschiedenis en Archeologie aan de Universiteit Utrecht. Van 1985 tot medio 2011 was zij directeur/conservator van Museum Dorestad te Wijk bij Duurstede. Nu is zij conservator van Museum Stadskasteel Zaltbommel en conservator van het Flipje en Streekmuseum Tiel. Zij is eigenaar van Elysium Cultuur Producten, geeft lezingen en cursussen en organiseert diverse culturele projecten en reizen. reisdata: 13 t/m 20 mei 2017 (8 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 15, maximaal 25. inleidende cursus: ‘École de Paris’, zie pag. 35. reissom: Circa € 1500,-. Toeslag éénpersoonskamer € 250,-. Inbegrepen: vervoer en alle entrees, cultureel programma, overnachtingen op basis van halfpension (diners in de avond), calamiteitenfonds en toeristenbelasting. informatie en aanmelding: Aanmelding via info@lisetteleblanc.nl of 06 49671810

Le Corbusier, Ronchamp

3S7 146 Universiteit Utrecht

19-daagse studiereis naar china De Nieuwe Zijderoute

Xinjiang, Kazachstan en Kirgizië onder invloed van China’s internationale handelsexpansie

Astana, de nieuwe hoofdstad van Kazachstan, met opzienbarende architectuur

China heeft grootse plannen de wereld te veroveren. Xi Jinping ontvouwde in 2013 initiatieven voor nieuwe handelsroutes. Dit betekent een vreedzame expansie van de economische grootmacht China. De Nieuwe Zijde route is daarvan een belangrijk onderdeel: de essentiële schakel voor China’s handel met Eurazië en Europa. De karavaan routes van weleer met handelslieden en pelgrims gaan herleven als handelsroutes met pijpleidingen, snelwegen en hogesnelheidsspoorlijnen. Het is een project van lange adem, maar het begin is al gemaakt. Welke veranderingen dit in Xinjiang, Kazachstan en Kirgizië nu en in de toekomst teweegbrengt is het thema van deze studiereis. De reis begint in Astana, de nieuwe hoofdstad van Kazachstan, met opzienbarende architectuur. Vandaar vliegen we naar Urumchi om kennis te maken met de Oude Zijderoute in Turfan en omgeving. Daarna gaan we westwaarts, langs de noordkant van het Tian Shan gebergte. Wat dan volgt is de droom van iedere Zijderoutereiziger: door de Dushanzi Canyon en de Great Canyon van de Tian Shan naar Kucha met de duizend-boeddhagrotten van Kyzil en vandaar dwars door de Taklamakan naar Hotan. En dan via Kasghar (Kashi) en de beroemde Torugartpas naar het hooggebergte van Kirgizië. Deze avontuurlijke reisroute voert ons tenslotte via Kirgizië’s hoofdstad Bishkek naar Almaty, vanwaar we via Astana non-stop naar Schiphol terugvliegen.

De oude handelsroutes herleven: maar nu met pijpleidingen, snelwegen en hogesnelheidsspoorlijnen. docenten / reisorganisatoren: Dhr. dr. L. van Grunsven is senior docent-onderzoeker Geografie en Economie van Zuidoost- en Oost-Azië. Dhr. drs. J. Borchert is voormalig senior docent-onderzoeker Stadsgeografie bij de Faculteit Geowetenschappen, beiden Universiteit Utrecht. reisdata: 16 mei t/m 3 juni 2017 (19 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 20, maximaal 30. literatuur: Deelnemers ontvangen een speciaal samengestelde literatuuropgave en aanvullende reisdocumentatie. inleidende cursus: Bij deze reis hoort een tweedelige cursus over de buitenlandse relaties van China. Het eerste deel wordt in Utrecht gegeven in voorjaar 2017. U kunt deze cursus te zijner tijd vinden op de website van HOVO Utrecht. De colleges van het tweede cursusdeel zijn in het reisprogramma geïntegreerd. Daarnaast krijgt u onderweg veel achtergrondinformatie. reissom: De reissom is nu nog niet bekend. Deze wordt bekendgemaakt bij de definitieve reisbeschrijving en is te zijner tijd ook te vinden op de website van HOVO Utrecht www.hovoutrecht.nl. Heenreis en terugreis Amsterdam-Astana geschiedt met non-stop KLM-vluchten. De reissom is inclusief visa, fooien, het volledige reisprogramma, kaarten en documentatie, cursus op locatie en vrijwel alle maaltijden. Wij maken gebruik van een reisorganisatie die is aangesloten bij ANVR, SGR en SCR. informatie en aanmelding: Belangstellenden kunnen zich vrijblijvend per e-mail aanmelden bij j.g.borchert@gmail.com. Bij voldoende belangstelling gaat de reis door en ontvangen de geïnteresseerden een formulier voor de definitieve boeking.

Reisroute Nieuwe Zijderoute: Xinjiang, Kazachstan en Kirgizië

Tian Shan Great Canyon

praktische informatie najaar 2016 69

wie zijn wij? Het Bestuur Dhr. prof. dr. O.A.L.C. Atzema (Oedzge) namens de UU (voorzitter), Mw. prof. dr. H.A. Alma (Hans) namens de UvH (lid), Dhr. R. Versteegh (René) namens de HU (penningmeester), Dhr. drs. H.G.J. Peeters (Harry) namens de Stichting Vrienden (lid).

De Programmacommissies De coördinatoren van HOVO Utrecht worden bijgestaan door Programmacommissies. De taken en bevoegdheden van de Programmacommissies omvatten:  het aanreiken van namen van docenten die een cursus voor HOVO Utrecht willen geven  het bij de totstandkoming van het cursusaanbod beoordelen of aan de eisen van pluriformiteit en kwaliteit van het cursusaanbod is voldaan  het gevraagd en ongevraagd advies geven met betrekking tot de kwaliteit van het cursusaanbod, mede op basis van de evaluaties.

HOVO Nederland HOVO Nederland is de landelijke vereniging van HOVO-instellingen. HOVO Nederland heeft tot doel deze instellingen te ondersteunen bij het bevorderen van hoger onderwijs voor ouderen in Nederland. HOVO Nederland is lid van de Association Internationale des Universités du Troisième Age (AIUTA). Zie voor de website van HOVO Nederland: www.hovonederland.nl.

Links naar de partners van HOVO Utrecht: www.uu.nl; www.hu.nl; www.uvh.nl; www.amersfoort.hu.nl www.vriendenhovoutrecht.nl

Algemene voorwaarden AANMELDEN EN BETALEN Online: via ‘Ons aanbod’ op onze website www.hovoutrecht.nl. Bij de desbetreffende cursus klikt u onderaan de pagina op ‘toevoegen aan mijn aanmeldingsformulier’, waarna u de instructies opvolgt. U geeft een machtiging tot eenmalige automatische incasso en u ontvangt direct per e-mail de bevestiging van uw aanmelding. Ongeveer 1 week voor aanvang wordt het cursusgeld van uw rekening afgeschreven. Desgewenst kunt u op het digitale aanmeldingsformulier aangeven dat u zelf het cursusgeld overmaakt. U bent dan pas ingeschreven zodra het cursusgeld binnen is bij HOVO. U kunt het cursusgeld overmaken naar NL33 INGB 0000 1055 44 t.n.v. HOVO Utrecht, onder vermelding van het cursusnummer. Ter bevestiging van uw inschrijving ontvangt u binnen enkele dagen uw bewijs van deelname per e-mail, met daarop uw naam en de cursus waarvoor u bent aangemeld. Met dit bewijs en een geldig legitimatiebewijs kunt u tot een jaar na inschrijving gratis toegang krijgen tot de Universiteitsbibliotheken te Utrecht. Een week voor aanvang van de cursus ontvangt u per e-mail de welkomstbrief, waarin ook de locatie en routebeschrijving zijn vermeld.

OVER- OF ONDERINSCHRIJVING Inschrijving vindt plaats op volgorde van binnenkomst van de betalingen. Mocht er geen plaats meer zijn in de cursus van uw keuze, dan ontvangt u daarover bericht. Wanneer een cursus vol is geven wij dit aan op de website. Als een cursus vanwege onvoldoende belangstelling niet kan doorgaan krijgt u hiervan uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus bericht. Uw afgegeven incasso wordt ingetrokken of het eventueel reeds betaalde cursusgeld wordt teruggeboekt. Voor 71

nadere inlichtingen kunt u een e-mail sturen (hovo@uu.nl), of bellen met het Bureau van HOVO Utrecht (030 - 2533197), op maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 12.30 uur.

ANNULEREN U kunt uw aanmelding tot twee weken voor aanvang van de cursus zonder opgave van redenen kosteloos annuleren, door retour zending van uw bewijs van deelneming of door een e-mail te sturen naar hovo@uu.nl. Tot een week voor aanvang van de cursus wordt bij annulering € 15,- aan administratie kosten in rekening gebracht. Daarna wordt de helft van het cursusgeld doorberekend. Na de start van de cursus is het volledige cursusgeld verschuldigd. Voor HOVO-reizen gelden andere annuleringstermijnen: zie hiervoor het aanmeldingsformulier voor studiereizen.

CURSUSPRIJS De cursusprijs is gebaseerd op de duur van de bijeenkomsten en het aantal daarvan per cursus.

UITVAL CURSUSBIJEENKOMST Wanneer een cursusbijeenkomst door onvoorziene omstandigheden niet door kan gaan, maken wij dit per e-mail bekend. We raden u daarom aan om op de ochtenden van uw cursusdagen uw e-mail te raadplegen. De betreffende bijeenkomst(en) wordt/worden op een later tijdstip ingehaald, veelal in de week/weken na beëindiging van de cursus. Alleen wanneer bijeenkomsten niet op een later tijdstip gegeven kunnen worden zal restitutie plaats vinden.

CURSUSLOCATIES EN -TIJDEN De meeste cursussen geven wij overdag in de onderwijsgebouwen van de universiteiten en hogescholen. De vraag van het reguliere onderwijs naar zalen is overdag echter óók

groot. De in HOVO Utrecht samenwerkende instellingen stellen de collegezalen daarom pas ter beschikking nadat het reguliere onderwijs is ingeroosterd. Omdat de cursusgidsen al eerder worden gedrukt kunnen de uiteindelijke locaties en tijdstippen afwijken van die in de gidsen. Zodra de locatie bekend is, wordt dit op de website bij de cursus vermeld. Ongeveer een week voor aanvang van de cursus ontvangt u een welkomstbrief van of namens de docent, met daarin ook de exacte cursus locatie. Achter in de gids vindt u een uitleg hoe u de belangrijkste locaties kunt bereiken.

STUDIEMATERIAAL Wanneer docenten een reader gebruiken is de prijs daarvan in het algemeen niet bij de cursusprijs inbegrepen. U kunt de reader tijdens het eerste college kopen. Sommige docenten maken gebruik van één of meerdere boeken, die u in de regel zelf moet aan schaffen. Meer informatie over het studie materiaal vindt u bij de cursusbeschrijvingen in de gedrukte gids, op onze website, of later in de eerder genoemde welkomstbrief.

CURSUSCONTACTPERSONEN Bij veel HOVO-cursussen vervullen Vrienden van HOVO Utrecht of andere cursisten belangeloos de functie van contactpersoon. Deze ‘cursuscontactpersonen’ zijn cursisten, die enerzijds docenten en coördinatoren van een aantal taken ontlasten en anderzijds spreekbuis voor de cursisten zijn. Taken van de cursuscontactpersoon kunnen zijn: het bieden van hulp bij het verspreiden van readers, het laten circuleren van een deelnemerslijst voor uw paraaf, en het informeren van cursisten die niet bij een bijeenkomst aanwezig kunnen zijn over eventuele wijzigingen in het programma.

EVALUATIE CURSUSSEN Wij hechten zeer aan de bewaking van de kwaliteit van onze cursussen. Wij vragen u 72

daarom mee te werken aan de evaluatie, die na de laatste cursusbijeenkomst wordt toegestuurd per e-mail. In het formulier is er ook ruimte voor het maken van individuele opmerkingen. De uitkomsten van de evaluatie worden door de coördinatoren met de cursuscontactpersonen en docenten besproken. De programmacommissies en het bestuur van HOVO Utrecht ontvangen de halfjaarlijkse samenvattingen van de evaluaties. Zo kunnen wij tijdig bijsturen wanneer dat nodig is.

VOORWAARDEN EXCURSIES HOVO Utrecht besteedt de uiterste zorg aan haar programma’s. Toch kan het voorkomen dat er kort voor – of zelfs tijdens – de excursies programmawijzigingen zijn. Wij vragen uw begrip hiervoor. Ook vraagt HOVO Utrecht de deelnemers aan excursies vooraf aan ons te melden wanneer er eventuele beperkingen in mobiliteit zijn (traplopen/afstanden). Door deel te nemen aan de genoemde activiteiten verklaart de deelnemer om noch HOVO Utrecht, noch de organisatoren, noch de begeleiders aansprakelijk te stellen voor wijzigingen in het programma of voor ongevallen tijdens de excursies.

VOORWAARDEN STUDIEREIZEN Voor de praktische organisatie van de studiereizen werken wij meestal samen met door ons geselecteerde reisorganisaties. Een aantal docenten geeft er echter de voorkeur aan om de organisatie in eigen hand te houden. Voor het waarborgen van de kwaliteit van de studiereizen en de veiligheid van de deelnemers heeft HOVO Utrecht een reis protocol ontwikkeld waaraan deze reizen moeten voldoen. De organisator verstrekt dit reisprotocol aan de (potentiële) deelnemers na aanmelding voor een studiereis. Deelnemers aan buitenlandse activiteiten van HOVO Utrecht zijn verplicht een annulerings- en reisverzekering af te sluiten.

Hoe komt u naar de belangrijkste cursuslocaties? (Raadpleeg ook www.9292.nl voor eventuele wijzigingen m.b.t. buslijnen)

Per openbaar vervoer vanaf Centraal Station Utrecht naar:  De locaties van de Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht in De Uithof: stadsbus 12 en 28, bestemming UMC/de Uithof.

PER OPENBAAR VERVOER VANAF STATION AMERSFOORT NAAR HOGESCHOOL UTRECHT-AMERSFOORT, DE NIEUWE POORT 21, 3812 PA AMERSFOORT:  Via de voorzijde van het station: stadsbus 2, 3, 4 of regiobussen 74 en 103, halte Groningerstraat/Eemplein.  Via de achterzijde van het station: rechtsaf (ca. 10 minuten lopen).

AUTO PARKEREN  Op de parkeerterreinen op De Uithof geldt betaald parkeren. Deze terreinen zijn tijdens de onderwijsperiode vaak vol. Er is een nieuw parkeerterrein bij de afrit 28 Utrecht-De Uithof, kruising Universiteitsweg, met voldoende parkeerplaatsen (2000 plaatsen). Kosten per dag maximaal € 5,- inclusief openbaar vervoer vanaf de parkeergarage.  Parkeren bij Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21 kan alleen op een terrein met betaald parkeren (bij het gebouw van de hogeschool rechts de Eemlaan in). De parkeergarage is uitsluitend bedoeld voor medewerkers van de hogeschool.

colofon

Deze cursusgids is een uitgave van HOVO Utrecht. Eindredactie: Yvonne van der Valk (HOVO Utrecht). Vormgeving: Ineke Huibregtse (Studio iH, Amsterdam). Redactie: Tineke van Voorst (Amsterdam). Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen (Utrecht). © HOVO Utrecht 2016. Alle rechten voorbehouden.

Stichting Vrienden van HOVO Utrecht De Stichting Vrienden van HOVO Utrecht ondersteunt het werk van HOVO Utrecht en behartigt de belangen van de cursisten, onder andere door vertegenwoordiging in het bestuur van HOVO Utrecht en deelname aan programmacommissies. Activiteiten: • in het voorjaar: een (dag)excursie voor Vrienden en introducé(e)s: per touringcar naar een belangwekkende tentoonstelling of activiteit in Nederland, Duitsland of België • omstreeks januari: de Vriendenmiddag voor donateurs en vrijwilligers: een lezing over een wetenschappelijk, cultureel of historisch onderwerp, gevolgd door een gezellig samenzijn. Voor actuele informatie zie: www.vriendenhovoutrecht.nl. U kunt donateur worden voor € 15,(of meer). Als Vriend van HOVO Utrecht kunt u deelnemen aan de activiteiten die de Stichting organiseert. Aanmelding nieuwe donateurs en hernieuwing bestaande donateurs 2016: bij voorkeur via de website www.vriendenhovoutrecht.nl of door inzending van het onderstaande formulier. U kunt ook een overschrijving doen naar rekening NL77 RABO 0136 1112 03 ten name van Vrienden HOVO Utrecht. Vermeld daarbij altijd doel, jaar en naam! Engelien Verhoeff, secretaris. Inlichtingen: verhoeff@zonnet.nl

Aanmelding / betaling donatie 2016 Ondergetekende machtigt hierbij de Stichting Vrienden van HOVO Utrecht om éénmalig een bijdrage van € IBAN:

(minimaal € 15,-) voor voor het kalenderjaar 2016 af te schrijven van:

N L

Dhr.

Mw. Voorletters:

Naam:

Adres: Postcode:

Plaats:

Telefoon: E-mail: Datum:

Handtekening:

Opsturen aan: Vrienden van HOVO Utrecht, t.a.v. dhr. H. Wevers, penningmeester, Frans Halsstraat 49A, 3583 BM Utrecht. vriendenhovoutrecht@gmail.com

het team van HOVO Utrecht E-mail: hovo@uu.nl. Bezoekadres: Bestuursgebouw Universiteit Utrecht, Heidelberglaan 8, kamer 237, 3584 CS Utrecht. Postadres: Postbus 80125, 3508 TC Utrecht. Telefoon: 030-2533197 (maandag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur). Bij calamiteiten: 06-42565314. Voor informatie over de inhoud en het niveau van een cursus kunt u terecht bij de coördinator van de instelling die de cursus verzorgt.

Mw. dr. H.W.G. (Rieke) Leenders Coördinator Universiteit Utrecht; 030-2532975 (maandag en donderdag); e-mail: h.w.g.leenders@uu.nl

Mw. C. (Corine) de Maar Coördinator Hogeschool Utrecht-Amersfoort en medewerker bureau; 030-2533197 (dinsdag en donderdag); e-mail: corine.demaar@hu.nl

Mw. Y.C.M. (Yvonne) van der Valk Coördinator UvH a.i. en bureau; 030-2533197 (maandag t/m donderdag) e-mail: y.c.m.vandervalk@uu.nl

HOVO Utrecht Postbus 80125, 3508 TC Utrecht T 030 253 3197 E hovo@uu.nl W www.hovoutrecht.nl

De landelijke belangen van alle HOVO-instellingen worden behartigd door HOVO Nederland. HOVOÂ Utrecht is een initiatief van de Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Utrecht-Amersfoort en de Universiteit voor Humanistiek Utrecht. HOVO Utrecht maakt gebruik van de expertise van (oud-)hoogleraren/docenten en de faciliteiten van de genoemde instellingen.

locatie Amersfoort