HOVO Utrecht Cursusgids voorjaar 2017

Locaties: Utrecht en Amersfoort

Hoger onderwijs vanaf 50

VOORJAAR 2017

OP DE COVER: Hogeschool Utrecht-Amersfoort De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort Het interieur van het gebouw kenmerkt zich door de vele vides met zithoekjes en overleg mogelijkheden.

Overal kom je de kunststof kuipstoeltjes tegen van de coverfoto die deel uitmaken van de door architectenbureau DP 6 ontworpen inrichting.

‘Zit dus wel goed bij HOVO Utrecht’, ook in Amersfoort!

HOVO Utrecht op Facebook FOTO COVER: Joop Ross

Direct naar de Website vanHOVO Utrecht

WAT IS HOVO UTRECHT? HOVO Utrecht is een onderwijsinstelling die voor mensen vanaf 50 jaar cursussen op universitair en hbo-niveau aanbiedt in Utrecht en Amersfoort. Wilt u een nieuw vakgebied ontdekken, specifieke wetenschappelijke kennis opfrissen, of de nieuwste ontwikkelingen in uw eigen vakgebied leren kennen of bijhouden? Dan zijn onze cursussen interessant voor u. Wij stemmen ons cursusaanbod en de onderwijsstijl af op de interesses, kennis en ervaring van 50-plussers, op vele wetenschappelijke en maatschappelijke gebieden.

Voor de derde keer is er het Hovo Café waar iedereen aan mee kan doen, zie hiervoor pag. 10. Op onze website kunt u bij het Hovo Café prachtige foto’s zien van het eerste debat in juli 2016. Nieuw van opzet is de cursus Empathie in mens en samenleving, zie hiervoor pag. 48. In deze cursus benaderen de docenten het onderwerp vanuit hun eigen disciplines.

We hopen dat u net zo geniet van het programma als wij bij het samenstellen ervan.

De exploitatie van HOVO is mede mogelijk doordat de samenwerkende universiteiten en hogescholen faciliteiten ter beschikking stellen. Hierdoor kunnen we de cursusprijzen laag houden. Vanaf 1 september 2016 zijn echter alle HOVO’s in Nederland verplicht BTW te betalen. We berekenen de BTW maar ten dele door aan de cursisten, maar de cursusprijzen zijn helaas wel iets hoger geworden dan dat u van ons gewend was. We hopen dat dit voor u geen beletsel is om van ons aanbod gebruik te (blijven) maken.

Het is onze missie om een ontmoetingsplaats te zijn voor mensen vanaf 50 jaar die willen deelnemen aan maatschappelijke debatten, en die op zoek zijn naar verdieping en verbreding van hun kennis onder leiding van ervaren docenten.

Er is geen voorkennis nodig, tenzij anders aangegeven bij de betreffende cursus.

We zien u graag bij één van onze activiteiten.

Hartelijke groet, Het HOVO team

1

Inhoudsopgave Klik op de rood aangegeven hoofdstukken en spring er naar toe!

Docenten van het voorjaar 2017

3

Overzicht specials en cursussen van het voorjaar 2017

4

Leergangen 2017

6

Aanbod voorjaar 2017 Specials Cursussen Studiereizen

9 13 51

Praktische informatie Het Bestuur

De Programmacommissies HOVO Nederland Links naar de partners van HOVO Utrecht

61 62 62 62 62

Algemene voorwaarden Aanmelden en betalen Over- of onderinschrijving Annuleren Cursusprijs

Uitval cursusbijeenkomst(en) Cursuslocaties en cursustijden Studiemateriaal Cursuscontactpersonen Evaluatie cursussen Voorwaarden van de excursies

63 63 63 63 63 63 63 64 64 64 64

Stichting Vrienden van HOVO

65

Hoe komt u naar de belangrijkste cursuslocaties?

66

Plattegrond De Uithof, Utrecht

67

Het bureau (binnenflap achterzijde)

HOVO Utrecht stelt deze cursusgids met grote zorg samen. Toch kunnen er na het verschijnen van de gids wijzigingen in het cursusaanbod voorkomen. Aan de informatie in deze gids kunnen dan ook geen rechten worden ontleend. Raadpleeg naast deze gids ook regelmatig de website van HOVO Utrecht (www.hovoutrecht.nl).

docenten VAN het voorjaar 2017

De laatste 3 cijfers van de cursuscode geven de volgorde in de gids aan.

A

Dhr. drs. A. Angelou (2G7 104, 2S7 148, pag. 17 en 58)

B

Dhr. prof. dr. P.R. Bär (3N7 130, pag. 43) Mw. drs. I.J.W. Beeling (2G7 110, pag. 23) Dhr. dr. M.J. van Bergen (3N7 126, pag. 39) Mw. drs. L. le Blanc (2S7 145, pag. 52) Dhr. prof. dr. R. Bleys (3N7 130, pag. 43) Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers (1G7 105, pag. 18) Dhr. drs. J. Borchert (3M7 124, 3S7 147, pag. 37 en 56) Dhr. drs. E. Brinckmann (2W7 137, pag. 50) Dhr. dr. M. Brinkman (1G7 106, pag. 19) Dhr. prof. dr. C.H.M. Brunia (3N7 127, pag. 40) Mw. prof. dr. I.N. Bulhof (1W7 136, pag. 49)

D

Mw. drs. E. van Diggele (3M7 123, pag. 36) Dhr. dr. A. Doedens (3G7 107, pag. 20) Dhr. J.F.A. van Drunen (2G7 104, pag. 17)

G

Dhr. dr. R. van Gerwen (2W7 134, 1W7 135, pag. 47 en 48) Dhr. dr. L. van Grunsven (3M7 124, 3S7 147, pag. 37 en 56) Dhr. dr. V. Gijsbers (3F7 102, pag. 14)

H

Dhr. prof. dr. J. Heise (3N7 129, pag. 42) Mw. dr. J.A.M. van der Helm (3L7 120, pag. 33) Mw. dr. T.L. Heres (3G7 109, pag. 22) Dhr. dr. C.A.M. van der Heijden (3G7 108, pag. 21) Dhr. drs. R. Hoff (1M7 121, pag. 34) Dhr. drs. T. Hofmans (1W7 135, pag. 48) Mw. B.D.L.M. HĂślsgens MA (3L7 118, pag. 31)

K

Dhr. prof. dr. D. Kernell (1W7 135, pag. 48) Dhr. drs. R.A.R. Keurntjes (1W7 136, pag. 49) Mw. drs. I. van Koningsbruggen (3K7 113, pag. 26)

M

Dhr. dr. P.Th. Meijer (3N7 126, pag. 39) Dhr. M. Meuldijk (2F7 103, pag. 16) Mw. drs. M. Mildenberg (1W7 135, pag. 48)

N

Mw. dr. K. A. Nieuwenhuisen (3K7 112, pag. 25) Dhr. drs. J. Nuchelmans (2K7 116, pag. 29)

R

Mw. drs. S.W. van Roosmalen (1K7 117, pag. 30)

S

Mw. prof. dr. I. Sommer (3N7 128, pag. 41) Dhr. drs. B. Spijker (2K7 114, pag. 27) Dhr. dr. J.J.M. van Stralen (2L7 119, pag. 32)

T

Dhr. prof. dr. H. Tieleman (3X7 101, 3M7 122, pag. 10 en 35)

V

Dhr. drs. D. van der Veen (1M7 125, pag. 38) Dhr. drs. C. Verhamme (2K7 114, pag. 27) Dhr. drs. J. Versteegh (2K7 115, pag. 28) Mw. dr. M. van de Vrugt (3G7 107, pag. 20)

W

Dhr. H. Werker MA (1M7 125, pag. 38) Dhr. dr. P. Winkelaar (1W7 135, pag. 48) Dhr. prof. dr. M.J.R. Wortel (3N7 126, pag. 39) Dhr. dr. U. Wyder (3N7 131/2/3, pag. 44, 45 en 46)

O

Dhr. drs. K. Onwijn (1G7 111, 1S7 147, pag. 24 en 56)

P

Mw. drs. N. Pronk (1W7 135, pag. 48)

3

Overzicht voorjaar 2017 N.B.

De rode teksten zijn Hyperlinks naar de desbetreffende rubriek op de Website van HOVO Utrecht.

Volg de aanwijzingen op de Website om in te schrijven.

Specials

 Hovo Café Debat over het thema ‘Over geloof, bijgeloof en andere feiten’

3X7 101

10

3F7 102 2F7 103

14 16

2G7 104 1G7 105 1G7 106 3G7 107 3G7 108 3G7 109 2G7 110 1G7 111

17 18 19 20 21 22 23 24

Macht, overwinning en rede Niets is zo veranderlijk als een monument De culturele erfenis der middeleeuwen Leren dat het gedrukt staat De klanken van Venezia II De verovering van de werkelijkheid

3K7 112 3K7 113 2K7 114 2K7 115 2K7 116 1K7 117

25 26 27 28 29 30

Thomas Mann: Jozef en zijn broers Literaire meesterwerken Dante, Boccaccio en Florence

3L7 118 2L7 119 3L7 120

31 32 33

1M7 121 3M7 122 3M7 123 3M7 124 1M7 125

34 35 36 37 38

cursussen

 Filmwetenschap (cursus en film) Wijsheden op het witte doek Films in première

 Geschiedenis De Griekse prehistorie De geboorte van de moderne samenleving De Nederlandse sociaaldemocratie Vluchtelingen in het verleden ‘De oorlog’ na de Tweede Wereldoorlog Griekse streken II My home is my castle III Op ontdekkingstocht in de Zuidelijke Kaukasus

 Kunst & cultuur

 Letteren

 Mens- en maatschappijwetenschappen Het Midden-Oosten in het nieuws II Religie in een seculiere wereld Heilige ruzies of eeuwige ruzies in Israël?

China op het internationale toneel Terrorisme en contraterrorisme in Nederland

4

 Natuurwetenschappen en geneeskunde De geologie van het Middellandse Zeegebied Het brein: bron van emoties Hersenen en hallucinaties Nieuwe werelden en horizonnen in de sterrenkunde Medische colleges Wiskunde voor de natuurwetenschappen – Deel I Het curieuze kwantum: het verhaal gaat verder – Deel II Thermodynamica – Deel III

3N7 126 3N7 127 3N7 128 3N7 129 3N7 130 3N7 131 3N7 132 3N7 133

39 40 41 42 43 44 45 46

2W7 134 1W7 135 1W7 136 2W7 137

47 48 49 50

2S7 145 3S7 146 1S7 147

52 54 56

2S7 148

58

 Wijsbegeerte Inleiding in de filosofie van de kunst Empathie in mens en samenleving Fundamentele goedheid en compassie Filosoferen en wandelen

Studiereizen VOORJAAR 2017 8-daagse busreis Kunst in Zwitserland 19-daagse studiereis naar China 11-daagse ontdekkingsreis Armenië en Georgië Studiereis najaar 2017 10-daagse reis naar Santorini, Kreta en de Argolis

5

Leergangen 2017

De cursussen van een leergang kunnen ook goed los gevolgd worden.

■■  Geschiedenis Middeleeuwen als spiegel van het heden – vierdelig | Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers.

Dinsdag 10.30-12.30 uur (8).

Jan-mrt 2016 Deel 1: De samenleving in laatmiddeleeuws Utrecht Okt-dec 2016 Deel 2: Bosch en Bruegel Jan-mrt 2017 Deel 3: De geboorte van de moderne samenleving (pag. 18) Okt-dec 2017 Deel 4: Erasmus en Luther My home is my castle ­– driedelig | Mw. I. Beeling.

Woensdag 14.00-16.00 uur (3).

Mrt 2016 Deel 1: Ned. Interieurs in de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw Nov. 2016 Deel 2: Ned. Interieurs uit de twintigste eeuw, voor WO II Maart 2017 Deel 3: Ned. Interieurs uit de twintigste eeuw, na WO II (pag. 23)

■■  Humanistiek De mens als vraag naar de mens – Denkers tussen humanisme en religie in de westerse cultuurgeschiedenis – zesdelig | Dhr. prof. dr. L. ten Kate.

Donderdag 13.00-15.00 uur (8).

Nov-jan 2016/17 Deel I: De eerste denkers over het leven en de wereld – Van Mozes naar Efraïm de Syriër Nov-jan 2017/18 Deel II: Van Augustinus naar Averroës Nov-jan 2018/19 Deel III: Van de Katharen naar Erasmus Nov-jan 2019/20 Deel IV: Van Luther naar Schleiermacher Nov-jan 2020/21 Deel V: Van Kierkegaard naar Buber Nov-jan 2021/22 Deel VI: Van Bultmann naar Moltmann

■■  Kunst

en cultiuur Kunst- en cultuurgeschiedenis – achtdelig | Mw. dr. K.A. Nieuwenhuisen.

Vrijdag 11.00-12.45 uur (7).

Jan-mrt 2014 Deel 1 en 2: Van grotten tot catacomben (ca. 35.000 v.Chr. - 400 n.Chr.).

Jan-mrt 2015 Deel 3: De kunst van de ‘duistere’ middeleeuwen (vijfde tot elfde eeuw) Okt-nov 2015 Deel 4: De kunst van kerk, adel en vermogende burgers (elfde tot vijftiende eeuw) Jan-mrt 2016 Deel 5: Hoogrenaissancekunst: het toppunt bereikt (zestiende eeuw) Sept-nov 2016 Deel 6: Crisis in de kunst (zestiende en zeventiende eeuw) Jan-mrt 2017 Deel 7: Macht, overwinning en rede (zeventiende en achttiende eeuw) (pag. 25) Sept-nov 2017 Deel 8: Een breuk met de traditie (negentiende en twintigste eeuw)

Architectuurgeschiedenis. Vormgeving, functie en betekenis van architectuur van de middeleeuwen tot heden – driedelig | Mw. drs. I. van Koningsbruggen.

Donderdag 11.00-12.45 uur (8).

Sept-nov 2016 Deel 1: Architectuur van de middeleeuwen Sept-nov 2017 Deel 2: Europese architectuur 1400-1800 Sept-nov 2018 Deel 3: Moderne architectuur 1850-heden

6

Stedenbouw – tweedelig | Dhr. ing. P. Kurstjens.

Woensdag 10.30-12.30 uur (8).

Nov 2016-jan 2017 Deel 1: Nederlandse stedenbouw in de twintigste eeuw Nov 2017-jan 2018 Deel 2: De unieke stad, massatoerisme en stedenbouw. Hoe bouwt toerisme de stad?.

■■  Mens-

en maatschappijwetenschappen De ‘Russische ziel’ – vierdelig | Mw. dr. H.W.G. Leenders.

Woensdag 13.15-15.00 uur (8).

Sept-nov 2015 Deel 1: De ‘Russische ziel’ 1700-1850 Sept-nov 2016 Deel 2: De ‘Russische ziel’ 1850-1917 Sept-nov 2017 Deel 3: De ‘Russische ziel’ 1917-1991 Sept-nov 2018 Deel 4: De ‘Russische ziel’ na 1991

Het Midden-Oosten in het nieuws – meerdelig | Dhr. drs. R. Hoff.

Vrijdag 13.15-15.00 uur (8).

Sept-nov 2016 Deel 1: Het Midden-Oosten in het nieuws) Jan-mrt 2017 Deel 2: Het Midden-Oosten in het nieuws vervolg (pag. 34) Toegepaste psychologie – meerdelig | Mw. drs. N. Pronk-van den Hoven.

Donderdag 13.15-15.00 uur (8).

Sept-nov 2017 Deel 1: Inleiding in de toegepaste psychologie Sept-nov 2018 Deel 2: Persoonlijkheidsleer Okt-dec 2019 Deel 3: Op zoek naar geluk

■■  Natuurwetenschappen

en geneeskunde Medische colleges van topspecialisten – meerdelig | (van steeds andere topspecialisten) Dhr. prof. dr. P.R. Bär (cursusleider).

Woensdag 15.15-17.00 uur (5).

Maart 2015 Deel 6: Medische colleges Maart 2016 Deel 7: Medische colleges Maart 2017 Deel 8: Medische colleges (pag. 43) Maart 2018 Deel 9: Medische colleges

■■  Wijsbegeerte Politiek, filosofie & journalistiek – driedelig | Dhr. drs. R. van Broekhoven.

Donderdag 10.30-12.30 uur (8).

Febr-apr 2015 Deel 1: De bewakers bewaakt Okt-nov 2016 Deel 2: De VS verkiezingen van 2016 Okt-nov 2017 Deel 3: Goed denken over kwaad Geschiedenis van de filosofie – vierdelig | Dhr. prof. dr. J.M. van Ophuijsen, dhr. dr. T.L. Tieleman en dhr. prof. dr. P. Ziche.

Maandag 13.15-15.00 uur (10).

Nov-jan 2016/17 Deel 1: Van Thales tot Plotinus Nov-jan 2017/18 Deel 2: Filosofie in middeleeuwen en renaissance Nov-jan 2018/19 Deel 3: Vroegmoderne filosofie (zeventiende - achttiende eeuw) Nov-jan 2019/20 Deel 4: Moderne en hedendaagse filosofie

7

8

specials VOORjaar 2017 9

Debat over het thema

‘Over geloof, bijgeloof en andere feiten’ Religie in een seculiere wereld

Ansichtkaart met Café Hofman

Het Hovo Café biedt een platform aan hoger opgeleide vijftig­plussers waar men met elkaar in debat gaat over actuele maatschappelijke kwesties. Op woensdag 15 maart 2017 is deze actuele kwestie: ‘Over geloof, bijgeloof en andere feiten: religie in een seculiere samenleving’.

Dhr. prof. dr. Henk Tieleman verzorgt de introductie tot het debat.

Zijn oud-student Ardin Mourik interviewt hem over zijn leven en werk.

Tenslotte laat zijn oud-collega dr. Arwin van Willigenburg een tegengeluid horen en leidt het debat met de zaal.

Tieleman gooit de knuppel in het hoenderhok: Als niemand meer in god gelooft wordt het een zooitje... Dit idee hangt al eeuwen lang boven de processen van modernisering, verlichting en secularisatie. In de laatste decennia van de twintigste eeuw kwam daar nog de verwachting bij dat religie haar langste tijd wel gehad had. ‘Haalt de religie het jaar 2000?’ Een zooitje is het inderdaad op veel plaatsen in de wereld, maar het lijkt vaak meer een kwestie van te veel dan van te weinig geloof. Discrimineren van vrouwen, molesteren van homo’s, vernietigen van ‘verkeerde’ religieuze cultuurschatten, manipuleren van mensen tot het plegen van zelfmoordterrorisme, gewapende etnische zuiveringen, legitimeren van bedenkelijke machtsverhoudingen, enzovoort. De lijst van ‘religieus geïnspireerde’ wandaden is groot en omvat alle grote religies. Met religie als instrument van propaganda, legitimatie en manipulatie.

Er is overigens ook een aardige lijst van ‘religieus geïnspireerde’ goede werken: onderwijs, zorg, charitas, troost, rituele vormgeving, en zo meer. Religie kan kennelijk in heel verschillende richtingen worden ingezet. Net als sport, spel, kunst, muziek en andere producten van menselijke creativiteit.

Dat roept de vraag op hoe heilig – of heilzaam – religie als fenomeen eigenlijk is. We denken er nogal gewichtig over en hebben ‘vrijheid van religie’ zelfs in onze grondwet opgenomen. Maar wat is religie eigenlijk? Valt daar te midden van alle religieuze onvoorspelbaarheid nog een onbevangen en verstandig gesprek over te voeren? We gaan het proberen.

10

3X7 101 Hovo Café Utrecht Universiteit Utrecht

Ter voorbereiding ziet u bij de literatuur relevante leesstof staan.

Hieronder ziet u het volledige programma:

Programma Hovo Café Utrecht 14.00 Welkomstdrankje en live muziek aangeboden door HOVO Utrecht.

14.20 Welkomstpraatje van de ceremoniemeester Engelien Verhoeff, secretaris

van de Vrienden van HOVO Utrecht, en info over de middag.

14.30 Voordracht van prof. dr. Henk Tieleman.

14.50 Interview met Henk Tieleman door zijn oud-student Ardin Mourik, MSc. 15.10 Pauze met live muziek.

15.25 Tegengeluid van discussieleider dr. Arwin van Willigenburg

& debat met de zaal.

16.15 Borrelen: snack en live muziek aangeboden door HOVO Utrecht.

17.00 Dankwoord & sluiting.

Het Hovo Café Utrecht is een drie keer per jaar plaatsvindend debatinitiatief van HOVO Utrecht. Deze keer is het debat gekoppeld aan de cursus ‘Religie in een seculiere wereld’ van dhr. prof. dr. H. Tieleman (zie pag. 35). Beide activiteiten kunnen ook goed los gevolgd worden. Maximum aantal deelnemers: 50

docent: Dhr. prof. dr. H. Tieleman is econoom en theoloog, emeritus hoogleraar Godsdienstsociologie en oud-decaan van de faculteit Theologie, Universiteit Utrecht. datum: 15 maart 2017. tijd: Woensdag 14.00 - 17.00 uur. plaats: Café Hofman, Janskerkhof 17 A, 3512 BM Utrecht.

Telefoon: 030 - 230 2470, openingstijden op woensdag 11.00 - 23.30 uur. Lunch voorafgaand aan het debat vanaf 11.30 uur op eigen gelegenheid mogelijk. studiemateriaal: Henk Tieleman, Homo religiosus, homo ludens, over ‘Religie als theater’, afscheids­college Universiteit Utrecht (digitaal beschikbaar voor degenen die zich voor het debat hebben ingeschreven). cursusgeld: € 10,- inclusief gratis koffie, thee of frisdrank en snack. Als u ook de cursus van prof.

Tieleman volgt ontvangt u een extra consumptiebon voor een drankje naar keuze.

11

cursussen voorjaar 2017

Wijsheden op het witte doek Bekende filosofische uitspraken geïllustreerd

Mustang

14

Wat bedoelde Marx met de claim dat de geschiedenis zich herhaalt? Waarom dacht Plato dat alleen filosofen succesvol kunnen heersen? En om welke reden vroeg Nietzsche zich af of de mens de waarheid wel verdragen kan? Citaten van beroemde filosofen komen we regelmatig tegen, maar roepen vaak meer vragen op dan ze beantwoorden. In deze cursus nemen we zes vaak geciteerde uitspraken bij de horens en koppelen ze aan zes films die de uitspraak op de een of andere manier illustreren. Elke bijeenkomst begint met een filosofische inleiding, waarin we de denker, zijn gedachtegoed en de uitspraak leren kennen. Vervolgens bekijken we de film en eindigen we met een gezamenlijke discussie waarin filosoof en film aan elkaar worden gekoppeld.  “Tot de filosofen koningen zijn, zullen de steden altijd geplaagd worden door ellende”. Plato betoogt dat alleen filosofen, zij die door moeizame arbeid de ware wijsheid hebben verkregen, in staat zullen zijn om goed te regeren. Is dat een houdbare theorie, of een recept voor dictatuur? The Last King of Scotland (Macdonald, 2006, 123 min.) toont ons hoe de Oegandese militair Idi Amin zijn mooie idealen langzaam inruilt voor paranoia en onnoembare wreedheid. “Hoeveel waarheid kan een mens verdragen?” Het idee dat de waarheid waardevol is, is volgens Nietzsche de slechtst bewezen aanname van de hele filosofie. Zou het niet veeleer zo kunnen zijn dat het leven de schijn nodig heeft, en de leugen, om niet te gronde te gaan? Im Labyrinth des Schweigens (Ricciarelli, 2014, 124 min.) toont ons de zoektocht van een jonge man in het Duitsland van eind jaren ’50, om de waarheid over de holocaust boven tafel te krijgen – een waarheid die een grote prijs blijkt te kennen.  “De geschiedenis herhaalt zich: eerst als tragedie en daarna als klucht”. Het denken van Marx is diepgaand beïnvloed door de theorieën over geschiedenis van Hegel en zijn eigen variatie daarop. Herhaalt de geschiedenis zich inderdaad, of zijn we op weg naar betere tijden? In Good Bye Lenin! (Becker, 2003, 121 min.) probeert een zoon voor zijn oude moeder verborgen te houden dat de Berlijnse muur is gevallen en de DDR niet langer bestaat.  “Het leven is als een pendule die heen en weer slingert tussen leed en verveling”.

Weinig denkers zijn pessimistischer geweest dan Schopenhauer, die de wereld begreep als een eeuwig gevecht van de wil tegen zichzelf, een wil die nooit

3F7 102 Universiteit Utrecht

Good Bye Lenin!

kan worden bevredigd. Maar is er inderdaad geen verlossing mogelijk uit de duistere slingerbeweging die dit impliceert? In Workers (Valle, 2013, 120 min.) maken we kennis met het leed, de verveling en het gebrek aan uitzicht van twee personages uit de Mexicaanse onderklasse.  “De mens is vrij geboren, maar overal ligt hij in ketens”. De oorspronkelijke toestand van de mensheid was volgens Rousseau in veel opzichten idyllisch; pas door de moderne maatschappij wordt de mens geketend en kwaadaardig gemaakt. Is de beschaving inderdaad zo verstikkend? In Mustang (Ergüven, 2015, 97 min.) zien we hoe vijf jonge vrouwen in Turkije opgesloten en geterroriseerd worden door hun ouders – en hoe zij toch proberen hun vrijheid terug te krijgen.  “Het doel van iedere vrijwillige handeling is het eigen plezier”. Hobbes ver­dedigt een egoïstisch mensbeeld, waarin iedereen altijd alleen uit eigenbelang handelt. Heeft hij gelijk dat zelfs ogenschijnlijk altruïstische daden slechts verkapt egoïsme zijn? In Deux Jours, Une Nuit (Dardenne & Dardenne, 2014, 95 min.) heeft Sandra, die zojuist is ontslagen, één weekend de tijd om haar collega’s zover te krijgen dat ze afzien van een bonus, zodat zijzelf weer aangenomen kan worden.

docent: Dhr. dr. V. Gijsbers is universitair docent Filosofie aan de Universiteit Leiden waar hij Wetenschapsfilosofie doceert. Hij promoveerde in 2011 cum laude op het proefschrift Explanation and Determination. Daarnaast onderzoekt hij verklaringen in de wetenschappen, unificatie, en de relatie tussen menselijk handelen en causaliteit. cursusdata: Zaterdag 1, 8, (niet 15), 22, 29 april; (niet 6), 13, 20 mei 2017 (6). tijd: 11.00 tot ca. 14.00 uur; hoorcollege van 11.00 - 11.30 uur, film vanaf 11.30 uur, dan pauze en nagesprek. Einde ca. 14.00 uur, afhankelijk van de filmlengte. plaats: Filmtheater ‘t Hoogt, Hoogt 4, 3512 GW Utrecht. Filmzaal 1 boven – alleen bereikbaar via trappen! studiemateriaal: Teksten ter verdieping worden voorafgaand aan de filmbijeenkomst geadviseerd, maar zijn niet noodzakelijk om de filmcursus te kunnen volgen. cursusgeld: € 204,- (inclusief filmkaartjes).

15

2F7 103 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Films in première

De allernieuwste films bekijken, beoordelen en analyseren

The Lady in the Van.

In deze cursus wordt opnieuw een viertal nieuwe première­ titels uit het actuele programma van filmtheater De Lieve Vrouw behandeld. Filmdocent Mark Meuldijk graaft vol enthousiasme onder de oppervlakte van de première­fi lms. De opbrengst?

Een heleboel dubbele bodems, verborgen betekenissen en de verbinding met eerdere films van dezelfde regisseur. Fragmenten en afzonder­lijke opnamen worden terug­gekeken en geanalyseerd, interviews met de makers worden vertoond.

U krijgt antwoord op vragen als: wat wil deze film ons vertellen, wat is de achter­liggende gedachte van deze scène, hoe bewerkstelligt deze film mijn emoties, wat wil deze cameravoering uitdrukken, en wat is het effect van de filmmuziek?

De colleges geven tevens informatie over criteria voor de beoordeling van films. In het geval van een boekverfilming worden boek en film met elkaar vergeleken. De nabesprekingen leveren een verrijking van de kijkervaring op.

Zowel de typische arthousefilms als de grotere titels komen aan bod. U kunt rekenen op enkele films uit het programma van de Filmfestivals van Cannes, Toronto en Rotterdam. Het precieze programma wordt in december 2016 aan de deelnemers bekendgemaakt.

Elke bijeenkomst bestaat uit een korte inleiding, een film­vertoning, een lunchpauze en vervolgens de nabespreking van de film.

docent: Dhr. M. Meuldijk studeerde Filmkunde en is werkzaam als educatief medewerker van filmtheater LUX te Nijmegen. Ook geeft hij wekelijks filmcursussen en inleidingen in het land. cursusdata: 9, 16, 23, 30 maart 2017 (4). tijd: Donderdag 11.00 - ca. 14.00 uur. plaats: Filmtheater De Lieve Vrouw, Lieve Vrouwestraat 13, 3811 BP te Amersfoort. Zie ook de website www.hovoutrecht.nl of www.lievevrouw.nl studiemateriaal: Een reader wordt verstrekt bij aanvang van de cursus. cursusgeld: € 136,-. (inclusief filmkaartjes). Als u lid bent van het filmtheater krijgt u € 10,korting (graag aangeven bij aanmelding).

16

2G7 104 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

De Griekse prehistorie

Een kennismaking met de Minoïsche en Myceense cultuur

Minoïsch fresco; sommigen beweren dat Ariadne een van hen is.

De fresco’s van Akrotiri, het Paleis van Knossos, de filosoof Plato die Kritias en Timaios een dialoog liet aangaan... Hij bracht ons daarmee, met de geologische kennis van nu, dichter bij de oplossing van het raadsel van Atlantis.

In deze cursus staat de Minoïsche cultuur centraal: de opkomst, de hoogtijdagen en de plotselinge ondergang ervan, en hoe de Myceners het gezag van hen overnamen.

Omstreeks 1625 v.Chr. luidde een uitzonderlijk zware vulkaanuitbarsting op het eiland Thera (Santorini) de ondergang in van de Minoïsche beschaving.

Op Kreta lag Knossos op een heuvel. Het overleefde de tsunami, maar decennia later verwoestte een aardbeving het paleis alsnog. Het zou de nekslag zijn voor de eerste hoogstaande cultuur in Europa, die onder andere een schrift hanteerde dat bekend staat onder de naam Lineair A, de voorloper van het latere Lineair B, dat op zijn beurt weer verwant is aan het Grieks.

Het machtsvacuüm dat door het wegvallen van de Minoïsche cultuur ontstond, werd opgevuld door de Myceners, de eerste Grieks sprekende stammen op het Griekse vasteland. Rond 1200 v.Chr., kort na de val van Troje, ging ook de Myceense beschaving ten onder.

docenten: Dhr. drs. A. Angelou is geboren en getogen in Athene, studeerde Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en spreekt uitstekend Nederlands. Na terugkeer in Griekenland volgde hij de academische gidsenopleiding aan de Universiteit van Athene.

Dhr. J.F.A. van Drunen is geograaf en was jarenlang als docent en conrector verbonden aan het Sint-Oelbertgymnasium in Oosterhout. Hij verzorgt de geologische component van deze cursus. cursusdata: 11, 18, 25 januari 2017 (3). tijd: Woensdag 13.00 - 15.45 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Ruim voor aanvang van de cursus ontvangt u een hand-out en bij aanvang is een reader te koop. cursusgeld: € 87,-.

17

1G7 105 Hogeschool Utrecht Vierdelige Leergang Middeleeuwen als spiegel van het heden

De geboorte van de moderne samenleving De middeleeuwen als spiegel van het heden

Deze cursus is een herziene en geactualiseerde versie van de cursus Het dagelijks leven in laatmiddeleeuws Utrecht, die werd aangeboden in 2010-2015. De cursus maakt deel uit van de Leergang De Middeleeuwen als spiegel van het heden, maar kan ook los gevolgd worden. Het maximum aantal deelnemers is 30.

‘Middeleeuws’ noemen wij alles wat in onze ogen barbaars is en niet van deze tijd. Maar hebben we wel een juist beeld van de middeleeuwen?

In de middeleeuwen is de basis gelegd voor de huidige tijd met al zijn dilemma’s. Het kapitalisme ontstond met de kruistochten en kreeg rond 1500 een nieuwe impuls door de handel met Amerika en Azië. Het elitiseringsproces was toen al volop gaande. Hof, adel en stedelijke elite zetten de toon. De tendens tot zelfprofilering van leidende groeperingen ging ten koste van het collectiviteitsbeginsel en het gemeenschapsgevoel. Dit proces kon zich alleen maar voltrekken door een paradigmawisseling: een ingrijpende verschuiving in kernwaarden.

In deze cursus proberen we deze ontwikkeling in kaart te brengen door sociale en religieuze processen in de stad Utrecht in cultuurhistorisch perspectief te analyseren. Hoe reageerde deze vitale handelsstad op marktwerking en schaalvergroting? Hoe werkte deze heroriëntatie door in het dagelijks leven? Stadsontwikkeling, buurtleven, religie, zielzorg, broederschap, armenzorg en de laatste eer worden in hun historische ontwikkeling en sociale context belicht.

De ervaring leert dat we door deze brede verkenning meer oog krijgen voor de complexiteit van onze samenleving. Dit nodigt uit tot reflectie. In deze cursus is veel ruimte voor uitwisseling.

docent: Mw. dr. L.C.J.J. Bogaers is cultuurhistoricus en directeur van Levend Verleden Nu (zie levendverledennu.nl). Zij promoveerde in 2008 op een cultuurhistorisch onderzoek naar de sociale samen­hang in laatmiddeleeuws Utrecht. Zij combineert minutieus archief­onderzoek met kennis van de oude binnenstad en respect voor religie. cursusdata: 30 januari; 6, 13, 20 (niet 27) februari; 6, 13, 20, 27 maart 2017 (8). tijd: Maandag 10.30 - 12.30 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: Llewellyn Bogaers (2008), Aards, betrokken en zelfbewust.

De verwevenheid van cultuur en religie in katholiek Utrecht, 1300-1600, deel 1.

Te bestellen bij www.levendverledennu.nl/ cursusgeld: € 232,-.

18

1G7 106 Hogeschool Utrecht

De Nederlandse sociaaldemocratie

Affiche van de SDAP voor de Tweede Kamerverkiezingen van 1918

In de jaren zeventig van de negentiende eeuw – later dan in de ons omringende landen – ontstonden de eerste Nederlandse sociaaldemocratische verenigingen. Na een moeizaam begin zou de sociaaldemocratie in de loop van de twintigste eeuw uitgroeien tot een van de belangrijkste politieke, sociale en ideologische stromingen van Nederland, een stroming die mede vorm gaf aan politieke veranderingen in Nederland. In een serie van drie colleges wordt het verhaal van de opkomst, groei, bloei en neergang van de Nederlandse sociaal­democratie – de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij in Nederland (SDAP) en de Partij van de Arbeid – verteld.

Aan de orde komen onder meer de ideologische ontwikkeling, de verhouding van de sociaaldemocraten tot de andere politieke stromingen in Nederland, de strijd voor het algemeen kiesrecht, de houding tegenover bewapening, monarchie, revolutie en communisme, de lokale politiek (het ‘wethouderssocialisme’), meeregeren op landelijk niveau en biografische schetsen van de belangrijkste leiders. Het gaat in deze colleges om meer dan alleen politieke geschiedenis: ook de cultuur van de ’Rode Familie’ komt nadrukkelijk aan de orde. Eveneens zullen de ideeën en de politieke praktijk van de Nederlandse sociaaldemocraten worden vergeleken met die van hun Europese zusterpartijen.

docent: Dhr. dr. M. Brinkman studeerde Geschiedenis in Utrecht.

Hij publiceerde over onderwerpen uit de geschiedenis van de Nederlandse sociaaldemocratie en van de stad Utrecht.

Hij promoveerde op een onderzoek naar het partijpolitieke leven van Willem Drees. Hij werkt als onderzoeksmedewerker Stadsgeschiedenis bij het Centraal Museum Utrecht. cursusdata: 7, 14, 21 februari 2017 (3). tijd: Dinsdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Een lijst van de gebruikte literatuur en suggesties voor verder lezen zullen tijdens de cursus worden verstrekt. cursusgeld: € 87,-.

19

3G7 107 Universiteit Utrecht

Vluchtelingen in het verleden in Nederland en België

Belgische vluchtelingen met hondenkar, 1914 (Uit: Doedens en Mulder, Verstoorde Vrede, Zutphen, 2014).

Deze cursus heeft gelijktijdig plaats met de door Huis Doorn en het ANV (Algemeen Nederlands Verbond) elders in Nederland en België verzorgde voordrachten.

Deze cursus wordt verzorgd in samenwerking met het ANV en Huis Doorn, het Nederlands Historisch Centrum inzake de Eerste Wereldoorlog. Deze cursus handelt over de geschiedenis van een reeks immigraties en vluchtelingenstromen die ons land in de afgelopen vier eeuwen beleefde.

Wie waren deze vluchtelingen? Wat dreef hen? Hoe werden ze ontvangen?

Na de val van Antwerpen in 1585 vluchtten honderd­duizenden uit het Spaanse zuiden naar Nederland, in de zeventiende eeuw gevolgd door Hugenoten en anderen. In Nederland vond men godsdienstvrijheid. In de late achttiende eeuw vluchtten patriotten bij de restauratie van Oranje naar België en Frankrijk. De Belgen kwamen bij de scheiding van Noord en Zuid in 1830-1831 naar Nederland. En bij de opstand tegen de Sovjet-Unie, in 1956, volgden de Hongaren…

In acht colleges behandelen we de geschiedenis van de immigratie in ons land tussen 1585 en 1956. De toestroom van een miljoen Belgen aan het begin van de Eerste Wereldoorlog krijgt extra aandacht (in 2014-2018 wordt de Eerste Wereldoorlog immers herdacht). Om en om behandelen de twee docenten ieder een aparte casus. Eén college – naar keuze – wordt gegeven ‘op locatie’: in museum Huis Doorn.

Dat laat zich goed combineren met een bezoek aan de tentoonstelling ‘Op de Vlucht’.

docenten: Dhr. dr. A. Doedens is oud-docent Nieuwe Geschiedenis bij de Vrije Leergangen/Vrije Universiteit Amsterdam en het Nuts­ seminarium van de Universiteit van Amsterdam; Mw. dr. M. van de Vrugt is emeritus senior onderzoeker aan de faculteit Rechten, Universiteit Utrecht. cursusdata: 7, 14, 21, (niet 28) februari; 7, 14, 21, 28 maart; 4 april 2017 (8). tijd: Dinsdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Het studiemateriaal wordt digitaal ter beschikking gesteld. Zie ook de website van de tentoonstelling ‘Op de Vlucht’ van het ANV (www.anv.nl). Het ANV brengt Nederlanders en Vlamingen samen om elkaar beter te leren kennen, de belang­ stelling voor elkaar te vergroten en de samenwerking te verbeteren. cursusgeld: € 232,20

‘De oorlog’ na de Tweede Wereldoorlog Dat nooit meer

Lou de Jong en zijn ‘Tweede Wereldoorlog’

Het verhaal van Nederland sinds 1945 is in vergaande mate het verhaal van de omgang met de Tweede Wereldoorlog.

Daarmee eindigde het ene en begon het andere tijdperk. Als je vanaf het heden terugkijkt in de tijd zie je onvermijdelijk de Tweede Wereldoorlog. Die is als een muur in de tijd.

In deze cursus behandelen we tal van aspecten van de naoorlogse omgang met en reactie op de Tweede Wereldoorlog, zoals het naoorlogse optimisme, de grote affaires (Weinreb, Menten, Aantjes), Anne Frank, Lou de Jong, Jacques Presser, de rol van de generatie van Mulisch, de verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog ten tijde van Vietnam, Srebrenica, en de betekenis van de oorlog voor bijzondere groepen, zoals kinderen van foute ouders, tewerk­gestelden en nazaten van mensen die de tijd in Nederlands-Indië doorbrachten.

Tenslotte is er bijzondere aandacht voor de volgende thema’s: 1. het proces waarbij de oorlog in toenemende mate in het teken van de Shoah kwam te staan 2. de betekenis van de oorlog in de doorbraak van de jaren ’60 3. het debat over goed en fout en de morele lessen die daaruit getrokken zijn 4. de déconfiture van de jaren ’90 en begin eenentwintigste eeuw, toen bleek dat het Nederlandse oorlogsimago niet geheel conform de werkelijkheid was.

docent: Dhr. dr. C.A.M. van der Heijden is docent aan de School voor Journalistiek bij de Hogeschool Utrecht. Hij promoveerde op de nasleep van de Tweede Wereldoorlog en is de auteur van Grijs verleden: Nederland en de Tweede Wereldoorlog. Van der Heijden publiceerde op tal van gebieden (Spanje, armoede, managers­ cultuur, Israël) een twintigtal boeken en honderden artikelen in kranten, tijdschriften en boeken. cursusdata: 10, 17, 24 februari; 3, 10, 17 maart 2017 (6). tijd: Vrijdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: Universiteit Utrecht, Utrecht. studiemateriaal: A anbevolen: Chris van der Heijden (2011), Dat nooit meer: De nasleep van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Amsterdam: Atlas/Contact. cursusgeld: € 174,-.

21

3G7 109 Universiteit Utrecht

Griekse streken II

De Egeïsche wereld van Kreta, Mycene en Troje

Twee vrouwen op een wagen. Myceense wandschildering uit Tyrins, circa 1200 v.Chr. (Athene, Nationaal Museum).

Deze cursus is een vervolg op ‘Griekse streken’ uit voorjaar 2016. De cursus kan ook goed los worden gevolgd.

Deze cursus gaat in tijd vooraf aan Griekse streken uit 2016. We bekijken nu de landen rond de Egeïsche Zee, zoals die eruitzagen vóór de tijd van Homeros (achtste eeuw v.Chr.). We beginnen in Kreta tijdens de Bronstijd en vervolgen met de fraaie ‘paleiscultuur’ die daar vanaf circa 2000 v.Chr. ontstond. Knossos, het paleis van de mythische koning Minos, is verbonden aan de verhalen rond het Labyrint en de Minotaurus. Wandschilderingen, gouden sieraden en elegant afgebeelde vrouwen weerspiegelen alle een prachtige hofcultuur. Ook op het nabijgelegen eiland Thera (nu: Santorini) en zijn hoofdstad Akrotiri zijn hiervan veel facetten aanwezig.

Rond 1500 verwoestte een enorme natuurramp al dit fraais. De cultuur leefde in sterk verzwakte vorm wel weer wat op, maar Kreta werd veroverd door ridders van het Griekse vasteland, de Myceners. We staan verder stil bij hún cultuur, zoals in de burchten en grafcirkels van Mycene, Tyrins en Pylos. Dit was de wereld die Homeros beschreef in zijn Ilias.

Ten slotte bekijken we Troje, de stad die in de Ilias ten onder ging. Wat zegt Homeros, wat zocht Schliemann er in 1870, en wat zien we er nu?

docent: Mw. dr. T.L. Heres is klassiek archeoloog. Zij was verbonden aan diverse universiteiten en aan het Nederlands Instituut te Rome. Zij verzorgt archeologiecolleges en cursussen klassieke talen. cursusdata: 7, 14, 21, 28 maart; 4, 11 april 2017 (6). tijd: Dinsdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Vóór het eerste college wordt digitaal een syllabus toegestuurd. cursusgeld: € 174,-.

22

2G7 110 Hogeschool Utrecht-Amersfoort Driedelige Leergang My home is my castle

My home is my castle III

Interieurs uit de twintigste eeuw – na WO II

Invloedrijke meubelontwerpers uit de twintigste eeuw in Playboy juli 1961

Deze cursus is het derde deel van de Leergang My home is my castle.

Deze cursus gaat over de interieurs uit de periode na WO II. De oorlog had grote invloed op de stijl van inrichten. Schaarste in woningen, meubilair en grondstoffen gaf nieuwe impulsen en uitdagingen. Dit resulteerde in vernieuwingen op het gebied van sociale woningbouw, serieproductie etc. Technieken en materialen die voor de oorlogsindustrie ontwikkeld waren vonden hun weg naar de interieurs. Zo was het glasvezel in de eerste stoelen van Charles Eames in de oorlog al toegepast in radarkoppen van vliegtuigen.

De tweede helft van de twintigste eeuw was bij uitstek de periode van de kunststoffen, zoals te zien is bij ontwerpers als Werner Panton en later bij het Italiaanse design. Ook ontwikkelden de ruimtevaart en de burgerluchtvaart zich in deze tijd, met als gevolg de ‘space age interieurs’.

Het Deense design met Arne Jacobsen, de extreme interieurs in de ‘swinging sixties’, het bekende oranje en bruin in de zeventiger jaren, de High Tech stijl met als voorbeeld het Centre Pompidou en de Memphis groep – in de jaren ’80 opgericht door Ettore Sottsass – komen ook aan de orde.

Het gaat een cursus met veel herkenning worden.

docent: Mw. drs. I.J.W. Beeling is afkomstig uit een familie van antiquairs.

Ze studeerde Kunstgeschiedenis in Leiden en is gespecialiseerd in de decoratieve kunsten en historische interieurs. Tevens is zij opgeleid tot interieurvormgever in Londen. Met haar bedrijf Beeling Interiors richt zij interieurs voor monumenten in. cursusdata: 8, 15, 22 maart 2017 (3). tijd: Woensdag 14.00 - 16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Geen cursusgeld: € 87,-.

23

1G7 111 Hogeschool Utrecht

Op ontdekkingstocht in de Zuidelijke Kaukasus Cultuurhistorische kennismaking met Georgië en Armenië

Standbeeld van de stichter van de Georgische hoofdstad Tbilisi (zesde eeuw) koning Gorgasali, voor de Metechikerk in hartje Tbilisi (Georgië).

De Zuidelijke Kaukasus behoort tot de minst bekende regio’s van Europa.

Toch liggen in Georgië en Armenië de hoogste bergtoppen van ons werelddeel (boven 500 meter), vind je er de oudste bouwwerken uit de christelijke cultuur en wonen er uiterst gastvrije mensen. De regio ligt onder de rook van Rusland en aan de rand van Turkije en Iran, en ze vormt al eeuwenlang de grens tussen Europa en Azië.

Zowel Armenië als Georgië behoren tot de oudste christelijke naties van de wereld en kennen beide een vele eeuwen oude eigen taal en schrift. In 1991 zijn deze landen onafhankelijk geworden van de Sovjet-Unie en sindsdien kunnen ze zich weer geheel op hun eigen culturele erfgoed richten. Politiek gezien lijken deze landen echter een tegengestelde weg in te slaan: terwijl Georgië recentelijk het Associatieverdrag met Europa heeft ondertekend, is Armenië onlangs lid geworden van de door Rusland geleide Euraziatische Unie.

In deze cursus maken we aan de hand van de politieke en culturele geschiedenis uitgebreid kennis met deze twee landen. We zullen daarbij ook dankbaar gebruikmaken van de rijke vruchten van de lokale literatuur, film en muziek. De cursus wordt mogelijk afgesloten met een rondreis door deze twee landen onder leiding van de docent.

docent: Dhr. drs. K. Onwijn is historicus en publicist. Hij reist al sinds eind jaren tachtig door de landen van de voormalige Sovjet-Unie en was er jarenlang correspondent voor de Nederlandse en Belgische pers. Hij geeft ook colleges (HU, LU, Radboud) en interculturele trainingen (KIT) over deze landen. Hij schreef diverse boeken, waaronder Standplaats Moskou en de Dominicusreisgidsen Georgië-Armenië, Rusland en Oekraïne. cursusdata: 9, 16, 23, 30 maart; 6, 13 april 2017 (6). tijd: Donderdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Voorafgaand aan het eerste college wordt een syllabus met artikelen digitaal toegestuurd + extra literatuurlijst. cursusgeld: € 174,-.

24

3K7 112 Universiteit Utrecht Achtdelige Leergang Kunst- en cultuurgeschiedenis

Macht, overwinning en rede Kunst in de eeuw van de Verlichting (1700-1800)

Pompeo Batoni: Baron Francis Basset als The Grand Tourist, 1778.

Deze cursus is deel zeven van de achtdelige Leergang Kunsten cultuurgeschiedenis maar is ook goed los te volgen.

De achttiende eeuw is er een van revoluties: de Franse monarchie wordt om zeep geholpen, de Verenigde Staten van Amerika verklaren zich onafhankelijk en de Industriële Revolutie jaagt de economie vooruit. Onderwijl zetten filosofen van de Verlichting de mens aan tot het vergaren van kennis om onafhankelijk te leren denken.

Deze veranderingen hebben ook invloed op de kunst. Na de dood van Lodewijk XIV (1715) verlaat de adel de statige, barokke paleiscultuur van Versailles en trekt naar Parijs. Daar houdt zij samen met de intellectuele elite salon in intieme, speelse rococo-interieurs. De dorst naar nieuwe kennis leidt tot archeologische opgravingen en de wetenschappelijke bestudering van de Griekse en Romeinse oudheid. Welgestelde lieden vergapen zich tijdens hun Grand Tour aan antieke resten en leggen hun indrukken vast. Hierdoor doet een streng neo­ classicisme zijn intrede in de kunst. In Engeland bouwt de landadel palladiaanse villa’s met zuilen, terwijl in Washington het nieuwe Athene verrijst in tempelachtige gebouwen.

Kunst is in zekere zin een afspiegeling van de samen­leving.

Hoe uit zich de turbulentie van de achttiende eeuw in wat kunstenaars en opdrachtgevers doen? Deze en andere aspecten komen aan bod tijdens deze cursus kunst- en cultuur­geschiedenis.

docent: Mw. dr. K. A. Nieuwenhuisen is kunst- en cultuurhistoricus. Zij doceert Kunst­geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, aan HOVOinstellingen en bij Fashion & Design aan The Amsterdam Fashion Academy. Studenten nomineerden haar voor de Onderwijsprijs 2011-2012 van de Universiteit Utrecht. Haar Bureau voor kunst- en cultuurgeschiedenis is gevestigd in Amsterdam (www.artcontext.nl). voorkennis: Passieve kennis van het Engels. cursusdata: 3, 10, 17 (niet 24) februari; 3, 10, 17 maart 2017 (6). tijd: Vrijdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: E.H. Gombrich (2007), The Story of Art, London, Phaidon.

16de editie, hoofdstukken 21 t/m 24. Overige artikelen en de PowerPoint­ presentaties van de hoorcolleges worden online ter beschikking gesteld. cursusgeld: € 174,-.

25

3K7 113 Universiteit Utrecht

Niets is zo veranderlijk als een monument Maar erfgoed is van alle tijden

“Niets is zo veranderlijk als een monument” betitelde de voormalige directeur van de Rijksdienst voor de Monumenten­zorg zijn oratie in 1999, en de Rijksoverheid poneerde de ruimtelijk-beleidsvisie Behoud door ontwikkeling. Het ver­oorzaakte ver­ warring omdat ontwikkelen en beschermen elkaars tegenpolen leken. Bijna twintig jaar later is het begrip monument ver­vangen door erfgoed en zijn visies op ruimtelijke ontwikkeling met een historisch perspectief vanzelf­sprekend. Niemand twijfelt meer aan de meerwaarde van plekken met Kasteel Assumburg, Heemskerk: erfgoed van alle tijden. een beleefbaar verleden. Waar geschiedenis ontbreekt, wordt de illusie ervan opgewekt. Wat is er gebeurd?

De cursus analyseert de politieke, maatschappelijke en culturele context van de aandacht voor ruimtelijk erfgoed vanaf de negentiende eeuw. U krijgt inzicht in restauratie­fi losofieën, erfgoedtheorieën en opvattingen over authenticiteit en identiteit, monumenten en (wereld)erfgoed. Talloze voorbeelden verhelderen het theoretische kader en scherpen uw eigen oordeel.

Deze cursus Wie bekend is met de opvattingen over erfgoed vertrouwt niet meer wat is een hij ziet en vraagt zich blijvend af hoe middel­eeuws die Gotische kathedraal geactualiseerde en hoe authentiek dat pittoreske landschap zijn. Inzicht in de waarderings­ versie van die uit geschiedenis van het verleden staat daartegenover én stimuleert een kritische voorjaar 2016. kijk op uw eigen omgeving. docent: Mw. drs. I. van Koningsbruggen is architectuurhistoricus, heeft ruime ervaring als universitair docent en als adviseur op het gebied van monumenten, erfgoed en ruimte. cursusdata: 7, 14, (niet 21), 28 februari; 7, 14, 21 maart 2017 (6). tijd: Dinsdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: M. Halbertsma en M. Kuipers (2014) Het Erfgoeduniversum: Een inleiding in de theorie en praktijk van cultureel erfgoed, Bussum: Coutinho. cursusgeld: € 174,-.

26

2K7 114 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

De culturele erfenis der middeleeuwen De periode tussen de val van Rome en die van Constantinopel in 1453 wordt geringschattend ‘middeleeuwen’ genoemd. De niettemin omvangrijke en hoogstaande culturele erfenis van die jaren staat centraal in deze cursus. U krijgt een overzicht van de voornaamste artistieke en culturele ontwikkelingen van dit tijdperk: muziek, literatuur, theater, kloosters en kathedralen, pelgrimages en kruistochten. De colleges worden beurtelings gegeven door twee HOVO-docenten.

Dhr. drs. Spijker (colleges 1, 3, 5, 7) schetst de volks­ verhuizingen, Byzantijnse expansie en Ierse zending. Dan volgt de Karolingische renaissance, die Europa verenigt terwijl vikingen de kusten afstropen. Er is aandacht voor het feodale stelsel dat kasteelbouw bevordert en voor stedelijke gilden die internationale stijlen verfijnen, waaronder Kerk in opbouw in de middeleeuwen. gebrand­schilderd glas en levensechte sculpturen. De pest van 1348 leidt o.m. tot een nieuwe levenskunst. Vlamingen ont­wikkelen olieverf die ongeëvenaard realisme mogelijk maakt.

Dhr. drs. Verhamme (colleges 2, 4, 6, 8) legt zich toe op literatuur, theater, Deze cursus is poëzie en muziek. Middeleeuwse liede­ren zoals het troubadoursrepertoire geven de eerste van de inzicht in de toenmalige maatschappelijke verhoudingen en opvattingen. Dat Leergang Van de geldt ook voor het werk van o.a. Hildegard von Bingen en Hadewijch. In de middeleeuwen middeleeuwse kerken ontstond en ont­wikkelde zich het gregoriaans en later de tot nu. vroege meer­stemmigheid. U zult er de nodige voorbeelden van horen. docenten: Dhr. drs. C. Verhamme gaf eerder cursussen bij HOVO over voor­ namelijk opera in vier eeuwen, kerkmuziek door de eeuwen heen en poëzie en muziek in de middeleeuwen. Dhr. drs. B. Spijker is kunsthistoricus, was non-fictierecensent bij de Volkskrant en doceerde kunst-, cultuur- en filmgeschiedenis. Hij deed kunstprojecten voor musea en gemeenten en gaf bij HOVO de architectuurcursus. cursusdata: 15, 22 februari; (niet 1), 8, 15, 22, 29 maart; 5, 12 april 2017 (8). tijd: Woensdag 13.30 - 16.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Voor de onderdelen poëzie en muziek wordt een aparte reader samengesteld waarin de te behandelen teksten worden gebundeld. Er is een literatuur­lijst met aanbevolen bronnen plus een selectie van artikelen over de belang­rijkste thema’s. cursusgeld: € 232,-.

27

2K7 115 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Leren dat het gedrukt staat

Marius Bauer ‘Een bazaar in Damascus’ (ets).

Tijdens de zes bijeenkomsten van deze cursus worden de diverse druktechnieken, zoals hoogdruk, diepdruk en vlakdruk bestudeerd, vanuit hun ontstaan en in hun toepassing in de beeldende kunst in de periode 1850-1950.

Aan de hand van diverse aansprekende voor­ beelden worden zowel de verschillende technische aspecten als de stilistische kenmerken van de grafische kunstwerken bekeken. Hierbij zullen foto’s en films getoond worden, maar ook meerdere voorbeelden van originele grafiek, zoals gravures, etsen, litho’s en zeefdrukken. Bijzondere aandacht zal worden besteed aan het ontstaan van de lithografie en de geschiedenis van de negentiende-eeuwse Nederlandsche Etsclub (1886-1895), met leden als Willem Witsen, Marius Bauer, H. J. Haverman, Antoon Derkinderen, Philippe Zilcken, Willem de Zwart en Jan Toorop.

Tevens zal er een groot aantal grafische kunstenaars uit de twintigste eeuw besproken worden, waaronder Jan Mensinga, Ru van Rossem en diverse leden van het grafisch genootschap De Luis, waaronder Dirkje Kuik, Jaap Hillenius, Joop Moesman en Peter Vos. Zodoende krijgt men een overzicht van de geschiedenis van de moderne grafiek in Nederland en kan men leren dat het gedrukt staat.

docent: Dhr. drs. J. Versteegh is kunsthistoricus en beeldend kunstenaar.

Hij was o.m. werkzaam als docent Tekenen en Vormgeving aan de Hogeschool van Utrecht en als docent Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Tegenwoordig werkt hij als kunsthandelaar binnen Pygmalion Beeldende Kunst te Maarssen en als gast­ conservator voor diverse musea. Hij heeft meerdere kunstboeken geschreven, veelal over Nederlandse kunst uit de periode 1880-1940. voorkennis: Algemene kunsthistorische kennis. cursusdata: 22 februari; 1, 8, 15, 22, 29 maart 2017 (6). tijd: Woensdag 10.30 - 12.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Digitaal lesmateriaal wordt opgestuurd. cursusgeld: € 174,-.

28

2K7 1 Hogeschool Utrecht-Amersfo

De klanken van Venezia II Muziektheater 1625-1725

Spotprent van de castraat Bernacchi door Antonio Maria Zanetti (1679–1757).

Deze cursus is een vervolg op die uit voorjaar 2016 maar is ook goed los te volgen.

Na een eerste Venetiaanse ontdekkingstocht (rond de kerkmuziek in San Marco) wisselt het decor in 2017 naar de theaters. We maken de overgang via Monteverdi, die naast zijn activiteiten in de San Marco een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling van muziek in de publieke operahuizen.

Zijn plaats wordt zowel in San Marco als in de theaters overgenomen door Francesco Cavalli, van wie zo’n 30 opera’s bewaard gebleven zijn. Een bijzondere verschijning in Venetië was Barbara Strozzi, die les had van Cavalli en een buitengewoon interessant vocaal oeuvre heeft nagelaten.

Met Vivaldi dreigen we op bekender terrein te komen. Dat wordt aangestipt, maar de aandacht gaat vooral uit naar zijn kerkmuziek en het verrassende werk dat de laatste jaren op ruime schaal toegankelijk is gemaakt: zijn opera’s. Een mooie context daarvoor biedt het satirische pamflet Il Teatro alla moda, waarin concullega Benedetto Marcello een vaak venijnige, maar ook verhelderende en vooral humoristische kijk biedt op de Venetiaanse opera rond 1720. Tussen de bedrijven door volgen we aan de hand van muziek van o.a.

Castello, Fontana, Marini, Legrenzi en Albinoni het aandeel van Venetië in de ontwikkeling van de instrumentale muziek. En we beluisteren Venetiaanse muziek die Johann Sebastian Bach inspireerde.

docent: Dhr. drs. J. Nuchelmans studeerde Muziekwetenschap aan de Rijksuniversiteit van Utrecht. Hij verheugt zich erop dat hij na bijna veertig jaar als docent muziekgeschiedenis aan de conservatoria van o.a. Amsterdam, Den Haag en Utrecht, als HOVO-docent zijn liefde voor de muziekgeschiedenis kan blijven delen. Daarbij put hij ook uit zijn verleden als artistiek leider van het Festival Oude Muziek in Utrecht. cursusdata: 6, 13, 20, 27 maart 2017 (4). tijd: Maandag 11.00 - 13.00 uur. plaats: SOVA Railzicht, Stationsplein 299, 3818 LE Amersfoort (5 min. lopen van station Amersfoort CS). studiemateriaal: Wordt later bekend gemaakt. cursusgeld: € 116,-.

29

1K7 117 Hogeschool Utrecht

De verovering van de werkelijkheid

De wisselwerking tussen Noord-Europese en Italiaanse schilderkunst in de Renaissance In deze cursus staat de kruisbestuiving tussen de noordelijke en de zuidelijke schilder­tradities in de periode van 1430 tot 1530 centraal. Aan het begin van deze periode bracht de hernieuwde belang­stelling voor de antieke cultuur de Italiaanse Renaissance voort. In dezelfde tijd vond ook in het noorden een artistieke revolutie plaats. Schilders uit Vlaanderen bereikten met hun olieverftechniek een realisme en detaillering die tijdgenoten versteld deden staan. Leden van de Links: Hans Memling Portret van een man met een Italiaanse koopmanskolonies in Vlaanderen Romeinse munt. Rechts: Sandro Botticelli Portret van een jonge man met een medaillon (beide portretten zijn gemaakt bestelden werken bij Vlaamse meesters. Deze in de jaren ’70 van de vijftiende eeuw). werken reisden mee naar het zuiden en vielen in de smaak bij de vorstenhuizen en stedelijke elite. De stijl en techniek van ‘i pittori fiamminghi’ werden door Italiaanse kunstenaars nagevolgd, zoals we hier zien in een schilderij van Botticelli.

Opmerkelijk is dat aan het begin van de zestiende eeuw zich precies de omgekeerde beweging voordeed: schilderkunstige motieven en technieken uit het zuiden deden opgang in het noorden. Schilders als Jan van Scorel, Gossaert en Albrecht Dürer – die alle drie naar Italië reisden – maakten de wetenschappelijke kennis van hun Italiaanse vakgenoten beschikbaar voor het noorden, zoals het mathematisch perspectief en kennis van de menselijke anatomie. De nieuwe druk­technieken speelden een belangrijke rol in de informatie-uitwisseling. Noord-Europa liep daarbij voor op Italië. docent: Mw. drs. S.W. van Roosmalen is docent aan de leraren­opleiding Geschiedenis van de Hogeschool Utrecht. Zij studeerde Geschiedenis in Utrecht, Cambridge en Rome. cursusdata: 9, 16, 23, 30 maart; 6 april 2017 (5). tijd: Donderdag 10.00 - 12.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: De docent deelt bij aanvang van de cursus een reader uit. cursusgeld: € 145,-.

30

3L7 118 Universiteit Utrecht

Thomas Mann: Jozef en zijn broers

Jozef en zijn broers

In deze cursus lezen we gezamenlijk het boek Jozef en zijn broers van Thomas Mann, dat in 2014 voor het eerst in de Nederlandse vertaling verscheen. Het vertelde verhaal is bekend en oorspronkelijk vrij kort. De bijbel­ vertelling wordt echter door Thomas uit­ gesponnen over zo’n 1400 pagina’s. Thomas Mann zelf zag dit werk als zijn magnum opus en volgens hem zijn de thema’s als ‘liefde en haat, zegen en ver­vloeking, broeder­t wist en vaderverdriet, hovaardigheid en boetedoening, val en verheffing’ allemaal in het werk aanwezig.

Inderdaad is er geen onderwerp te bedenken dat in dit ongelezen meesterwerk niet aan de orde komt. Thomas Mann schreef aan dit werk van 1933 tot 1943.

Net als bij De Toverberg krijgt ook Jozef en zijn broers een steeds politiekere lading voor Thomas Mann. Voor hem, en ook voor de lezers, is het werk een troost in donkere dagen.

Door kenners wordt ‘de Jozef ’ vaak tot het beste boek van Thomas Mann bestempeld, voor velen is het echter nog onontgonnen terrein. In tien sessies behandelen we de gehele roman, waarbij we soms bepaalde passages gedetailleerd bespreken, maar soms de tekst ook in een historische, biografische of filosofische context plaatsen.

De eerste bijeenkomst bestaat uit een inleiding, daarna is het aan te bevelen mee te lezen, ongeveer 150 pagina’s per week.

docent: Mw. B.D.L.M. Hölsgens MA is filosoof en germanist en als zelf­ standig docent in het volwassenenonderwijs werkzaam. Daarnaast is zij als docent Duitse Cultuur- en Letterkunde verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Zij verzorgt cursussen, lezingen en workshops op het gebied van de twintigste- en eenentwintigste-eeuwse filosofie en literatuur. Zie voor meer info: www.art-weise.nl cursusdata: 1, 8, 15, 22 februari; (niet 1), 8, 15, 22, 29 maart; 5, 12 april 2017 (10). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Thomas Mann (2014) Jozef en zijn broers. Amsterdam: Wereldbibliotheek.

Of in de originele Duitstalige uitgave. cursusgeld: € 290,-.

31

2L7 119 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Literaire meesterwerken

Boeken die we hadden willen of hadden moeten lezen Vaak willen we aan boeken beginnen en stellen we dat plan uit, omdat ze te ver van ons afstaan of omdat ze nogal ontoegankelijk op ons overkomen. In deze cursus proberen we deze impasse te doorbreken. We maken namelijk een toegankelijke rondreis door de moderne literatuur vanaf het realisme (1850) tot heden. We beginnen met een inleiding over het interpreteren van literaire teksten. Omdat we deze teksten vanuit een filosofisch kader en vanuit een historisch perspectief zullen lezen, zullen we hierin ook aandacht schenken aan de relatie tussen literatuur en filosofie en aan aspecten van de literatuurgeschiedschrijving.

Vervolgens maken we een reis door de moderne wereldliteratuur, te beginnen met het realisme (Dickens) en het symbolisme (Baudelaire) van de negentiende eeuw. Daarna gaan we de twintigste eeuw in met het modernisme (Von Hofmannsthal en Conrad), existentialisme (Blaman, Rose), postmodernisme (Barthelme en Polet) en tenslotte de postkoloniale literatuur (Saramago). Filosofen die in deze rondreis een rol zullen spelen zijn Plato, Bentham, Nietzsche, Sartre, Said, Derrida en Foucault. We gaan dus heel wat lezen, maar elke tekst zal overzichtelijk en toegankelijk behandeld worden. Daarnaast worden film­ fragmenten vertoond.

docent: Dhr. dr. J.J.M. van Stralen is als literatuurwetenschapper verbonden aan de VU Amsterdam en de Universiteit Utrecht. cursusdata: 3, 10, 17, 24 februari; (niet 3), 10, 17, 24, 31 maart 2017 (8). tijd: Vrijdag 11.00 - 13.00 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Charles Dickens - Hard times; Charles Baudelaire - Gedichten uit Les fleurs du mal (evt. in vertaling De bloemen van het kwaad); H. von Hofmannsthal - Ein Brief (Een brief); Joseph Conrad - Heart of Darkness; Anna Blaman - De kruisvaarder; R. Rose - Twelve angry men; Sybren Polet - B 168 punt 1; Donald Barthelme - The new member; José Saramago - De stad der blinden. Eventueel te lezen: Morris, P. Realism; Dresden, S. - Symbolisme; Fokkema, D. & Ibsch, E. - Het modernisme in de Europese literatuur; Stralen, Hans van - Beschreven keuzes, een inleiding in het literaire existentialisme; McHale, B. - Postmodernist fiction; Said, E. - Orientalism. cursusgeld: € 232,-.

32

3L7 120 Universiteit Utrecht

Dante, Boccaccio en Florence

Domenico di Michelino, Dante en Florence, dom Florence, 1465

Na deze cursus vindt in mei 2017 vanuit Labrys Reizen een vijfdaagse excursie plaats naar Florence. U kunt zich facultatief inschrijven bij Labrys Reizen: www.Labrysreizen.nl

Aan het begin van de Italiaanse letterkunde staat op eenzame hoogte de trias Dante (1265-1321), Petrarca (1304-1374) en Boccaccio (1313-1375).

Twee van deze schrijvers staan in deze cursus centraal: Dante en zijn Divina Commedia en Boccaccio en zijn Decamerone. De rode draad door de cursus is Florence, de stad waar beiden geboren en getogen zijn.

In zijn Divina Commedia doet Dante Alighieri in 100 canti verslag van een tocht die hij 700 jaar geleden gemaakt zou hebben door de drie rijken van het hiernamaals: hel, louteringsberg en hemel. Hoewel de Commedia de wereld na de dood beschrijft, neemt Dantes eigentijdse wereld een belangrijke plaats in: in de gesprekken die de dichter met de gestorvenen voert komen Italië en Florence van rond 1300 tot leven.

De Decamerone is een raamvertelling met als vertrekpunt de pest die in 1348 in Florence en de rest van Europa dood en verderf zaait. Tien jonge mensen besluiten de zieke stad te ontvluchten en in de heuvels een tijdelijk, idyllisch onderkomen te zoeken. Om de tijd door te komen vertellen ze elkaar 100 verhalen die uit het leven gegrepen zijn, met daarin het veertiendeeeuwse Italië en de stad Florence als onbetwist middelpunt.

docent: Mw. dr. J.A.M. van der Helm is voormalig universitair docent bij de opleiding Italiaanse taal en cultuur, Universiteit Utrecht. cursusdata: 9, 16, 23, 30 maart; 6, 13 april 2017 (6). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Aanbevolen: een vertaling van de Divina Commedia, bijvoorbeeld: - Dante Alighieri, De goddelijke komedie. Vertaald, ingeleid en toegelicht door Frans van Dooren; Ambo, Baarn/ Amsterdam, 1987 of latere editie. Betrouwbare prozavertaling met goed notenapparaat. - Dante Alighieri, De goddelijke komedie. Vertaald door Ike Cialona en Peter Verstegen, Atheneum/ Polak & van Gennep, Amsterdam, 2000 of latere editie.

Integrale vertaling op rijm. Goed en beknopt notenapparaat. - Giovanni Boccaccio, Decamerone. Vertaald door Frans Denissen, met aantekeningen en een nawoord van René van Stipriaan, Atheneum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2003. cursusgeld: € 174,-.

33

1M7 121 Hogeschool Utrecht Meerdelige Leergang Het Midden Oosten

Het Midden-Oosten in het nieuws II

Deze cursus is de tweede van de Leergang Het Midden-Oosten in het nieuws. Deze cursus is bedoeld voor belangstellenden die al eerder een inleidende cursus Midden-Oosten hebben gevolgd en over de actuele ontwikkelingen verder bijgepraat willen worden. De cursus kan ook los gevolgd worden.

In deze vervolgcursus wordt dieper ingegaan op de achtergronden van de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Aan de hand van de actualiteit worden historische, politieke en religieuze achtergronden belicht. Veel conflicten in de regio hebben diepe historische wortels. De verschillende politieke en historische visies daarop zullen aan de orde komen. Betrokken partijen hebben zich vaak vanuit hun religieus-historische achtergrond vastgebeten in hun eigen politieke stellingnames.

Toch zullen in de loop der gebeurtenissen machtsverhoudingen vaak de doorslag geven. Er wordt daarom in de cursus ook veel aandacht besteed aan de interne en internationale machtsverhoudingen en de rol van de VS, Rusland en Europa, en hun belangen, betrokkenheid en pogingen om een diplomatieke uitweg uit de conflicten te vinden.

Ook cultuur­verschillen en een verstoorde wederzijdse beeldvorming spelen een rol bij de span­ningen tussen het Westen en groepen uit het MiddenOosten. Er wordt dieper ingegaan op enkele regionale brandhaarden zoals de Palestijnse kwestie, de vrijheidsstrijd van de Koerden, de situatie in de Perzische Golf en de burgeroorlog in Jemen of het wankele machtsevenwicht in Libanon.

docent: Dhr. drs. R. Hoff is oud-docent aan de School voor Journalistiek van Hogeschool Utrecht. Hij is tevens publicist en commentator bij actualiteitenrubrieken op radio en tv en docent internationale betrekkingen. cursusdata: 27 januari; 3, 10, 17, 24 februari; (niet 3), 10, 17, 24 maart 2017 (8). tijd: Vrijdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Cursusmateriaal zal door de docent tijdens de cursus verstrekt worden. cursusgeld: â‚Ź 232,-.

34

3M7 122 Universiteit Utrecht

Religie in een seculiere wereld

Religie in een seculiere samenleving.

Deze cursus is gekoppeld aan het debat in Hovo Café Utrecht ‘Over geloof, bijgeloof en andere feiten’ op woensdag 15 maart 2017. Bij deelname aan deze cursus krijgt u een extra consumptiebon voor het Hovo Café (zie pag. 10). De cursus kan ook goed los worden gevolgd.

Religie is oud, oeroud. Zo oud als de mensheid misschien wel, maar vanaf welk moment spreken we eigenlijk van ‘mensen’? In elk geval zo oud als de scheppende mens, want religie is even betekenis­vol als menselijk. Religie verbeeldt hoe mensen zichzelf en hun (boven)wereld zien.

Religie, oneindig gevarieerd en kleurrijk, past zich op allerlei manieren aan en voegt zich in de cultuur waar ze deel van uitmaakt. Troostrijk, creatief, samenbindend. Maar ogenschijnlijk ook vaak destructief en beangstigend. Kunnen groepen met verschillende religies goed samenleven? In een land, of in de wereld die steeds meer een dorp wordt?

Of gaat het alleen als religieuze groepen apart gehouden worden, zoals groepen voetbalsupporters in een stadion? En kan dat wel, apart houden, in een globaliserende wereld, met grote mobiliteit, open grenzen, groeiende tegenstellingen en ononderbroken communicatie?

Wat is religie eigenlijk voor fenomeen? Hoe veranderlijk zijn de eeuwige waarheden? Is alles wat ‘religieus’ heet ook respectabel en aanvaardbaar, en wat bedoelen we precies met ‘vrijheid van godsdienst’? Deze cursus is een verkenning van religie als cultureel verschijnsel, en van de wisselwerking tussen religie en samenleving: geschiedenis, actualiteit en de doorgaande vervlechting van het heilige met het alledaagse.

Ondanks – of juist vanwege – alle modernisering.

docent: Dhr. prof. dr. H.J. Tieleman is econoom/antropoloog, emeritus hoogleraar Godsdienst­sociologie en oud-decaan van de Faculteit Theologie (UU). cursusdata: 31 januari; 7, 14, 21, (niet 28) februari; 7, 14, 21, 28 maart 2017 (8). tijd: Dinsdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de cursus wordt een reader tegen kostprijs aangeboden. cursusgeld: € 232,-.

35

3M7 123 Universiteit Utrecht

Heilige ruzies of eeuwige ruzies in Israël?

De Heilige Grafkerk

Deze cursus is een vervolg op ‘Israël: Een volk dat alleen woont: Israëliërs op zoek naar hun identiteit’. De cursus kan ook goed los worden gevolgd.

In het multireligieuze Israël leven burgers uit de joodse, christelijke en islamitische zuil weliswaar veelal in harmonie, maar verkeren ook op gespannen voet met elkaar. Bovendien is er sprake van spanningen bínnen de verschillende zuilen. Velen vragen zich af hoe lang dit nog zal duren en wat de oorzaken zijn. En vooral of er ook oplossingen zijn.

Deze cursus droomt van een oplossing, streeft naar realiteitszin en biedt een speurtocht naar antwoorden.

We bekijken achtereenvolgens de belangwekkende problematiek in Jeruzalem en natuurlijk Israël als staat, die in 1948 te maken kreeg met christelijke minderheden, met Arabisch-joodse en later met Russische immigranten.

Hoe gingen de bewindslieden met deze groepen om, en hoe liggen de (politieke) verhoudingen tegenwoordig? En wat kunnen we zeggen over de onderlinge relaties in de Palestijnse samenleving? Hoe vanzelfsprekend is het dat christenen christelijk onderwijs krijgen? Velen zijn vertrokken, maar de achter­blijvers balanceren veelal tussen jood en moslim en gaan bijvoorbeeld in de Heilige Grafkerk naar de kerk. In deze interessantste kerk ter wereld strijden zes geloofsgemeenschappen om erkenning. Gaan deze ruzies over God en liturgie? Of staan ze vooral symbool voor het grotere conflict tussen Israël en de Palestijnen?

docent: Mw. drs. E. van Diggele is sociaal historicus, journalist en Israël- en Palestina­deskundige. Ze schrijft, van binnenuit en ter plaatse, een drieluik over Israëliërs en Palestijnen afzonderlijk en bekijkt het MiddenOosten niet door de vertrouwde bril van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Ze nodigt haar publiek dan ook uit deze bril af te zetten. cursusdata: 8, 15, 22 februari; 1, 8, 15 maart 2017 (6). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Zeer gewenst: Els van Diggele (2007) Heilige ruzies, christenen in Israël, Amsterdam: Athenaeum. Het boek wordt aangevuld met losse artikelen. cursusgeld: € 174,-.

36

3M7 124 Universiteit Utrecht

China op het internationale toneel Mondiale of regionale grootmacht? Harmonie of rivaliteit?

Het ‘One Belt One Road’ initiatief behelst verdere ontwikkeling van twee handelsroutes tussen China en Europa: één over land door Centraal Azië; de ander maritiem.

Deze cursus bestaat uit twee delen.

Het nevenstaande betreft het eerste deel dat vooraf gaat aan de studiereis naar China in voorjaar 2017 (zie pag. 54). Dit deel wordt in Utrecht gegeven. Het tweede deel van de cursus wordt ‘op locatie’ gegeven voor deelnemers aan de studiereis. Dit eerste deel is ook goed los te volgen.

China heeft in de laatste decennia een indrukwekkende ontwikkeling doorgemaakt en daarmee een vooraanstaande economische positie veroverd in de wereld. In de door westerse mogendheden gedomineerde wereldorde wordt China echter hoogstens gezien als ‘Partial Power’. China preekt al langer haar rol op het wereldtoneel te willen ontwikkelen door vreedzame en harmonieuze internationale relaties.

Het huidige leider­schap lijkt echter verdergaande internationale ambities te hebben. Eén manifestatie is de verharde opstelling rond disputen in de Zuid-Chinese Zee, waarbij China een ramkoers met landen in de eigen regio niet schuwt. Met het ‘One Belt One Road’ (OBOR) initiatief, al betiteld als de ‘Nieuwe Zijderoute’, beoogt China Centraal en Zuidoost Azië aan zich te binden. Is dat een voorbode van fundamentele geopolitieke verandering? Wil China nu eindelijk afrekenen met de ‘barbaren’? Staat China een op Azië gerichte wereldorde onder haar aanvoering voor ogen? Zal het daarin slagen? In de eigen regio ontmoet het weerstand van de bestaande mogendheden met het risico van een nieuwe ‘Great Game’. Binnenlands veroorzaken de moeizame economische en sociale hervormingen voor een niet aflatende druk op de CCP en het politieke bestel. De spanningen met de provincie Xinjiang, die een strategisch cruciale positie heeft in OBOR, zijn onverminderd groot.

docent: Dhr. dr. L. van Grunsven (cursuscoördinator) doceert Geografie en Economie van Zuidoost- en Oost-Azië aan de faculteit Geo­ wetenschappen, Universiteit Utrecht; dhr. drs. J. Borchert is voor­ malig senior docent-onderzoeker stadsgeografie bij dezelfde faculteit. cursusdata: 8, (niet 15), 22 februari; 8, (niet 15), 22, (niet 29) maart; 5, (niet 12), 19 april 2017 (6). tijd: Woensdag 11.00 - 12.45 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: H. Schulte Nordholt (2016), China & de barbaren: Het verzet tegen de Westerse wereldorde. Amsterdam: Querido. cursusgeld: € 174,-.

37

1M7 125 Hogeschool Utrecht

Terrorisme en contraterrorisme in Nederland

Gijzeling bij ‘de Punt’ mei 1977.

In tegenstelling tot wat we vaak denken hebben in Nederland behoorlijk veel terroristische aanslagen plaatsgevonden. In deze cursus gaan we in op het verschijnsel terrorisme in internationale context.

De cursus is als volgt opgebouwd:  In bijeenkomst 1 besteden we aandacht aan het verschijnsel terrorisme op internationaal niveau; we bespreken hoe de Nederlandse situatie past in het werk van Rappaport over golven van terrorisme. Bijeenkomst 2 gaat over de acties van de Molukkers. Inmiddels is er zoveel jaar na dato extra materiaal over hoe de hoofdrolspelers terugkijken op deze gebeurtenissen. Bijeenkomst 3 behandelt de golf van aanslagen door RAF, Rode Jeugd, IRA, RARA etc. Daarna komt het recente terrorisme aan de orde: de Hofstadgroep, de moorden op Theo van Gogh en Pim Fortuyn. College 5 staat in het teken van contraterrorisme. Een medewerker van de AIVD vertelt ons meer over de manier waarop deze organisatie terrorisme bestrijdt en tegelijkertijd werkt aan preventie en deradicalisering. Tot slot bespreken we hoe het Nederlandse terrorisme (en de aanpak ervan door de overheid) past in het internationale kader en hoe het zit met de beroemde ‘Dutch approach’. Ook staan we stil bij de aandacht voor radicalisering en de preventie ervan in het Nederlandse onderwijs.

docent: Dhr. drs. D. van der Veen en dhr. H. Werker MA zijn beiden historicus en lerarenopleider bij de vakgroep Geschiedenis van de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht. cursusdata: 16, 23 februari; (niet 2), 9, 16, 23, 30 maart 2017 (6). tijd: Donderdag 10.00 - 12.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de site www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Voor deze cursus heeft de docent een digitale leeromgeving gemaakt waar al het studiemateriaal in komt te staan, inclusief literatuur en PowerPoint presentaties van de lessen. U krijgt daarvoor een inlogcode. cursusgeld: € 174,-.

38

3N7 126 Universiteit Utrecht

De geologie van het Middellandse Zeegebied Invloed op landschap, bevolking en cultuur

De marmer­groeven van Carrara, Italië.

Deze cursus is een geactualiseerde herhaling van die uit voorjaar 2014 en voorjaar 2015.

Het Middellandse Zeegebied is door zijn complexe geologische ontwikkeling al sinds de beginjaren van de geologische wetenschappen een prominent onderzoeksgebied; gebergtegordels en vulkanisme staan hierin centraal. Daarnaast heeft het, vooral via Griekse en Romeinse cultuur, in de ontwikkeling van onze westerse cultuur de rol van bakermat vervuld. In deze cursus wordt verkend hoe het eerste onderwerp een rol heeft gespeeld in het tweede. We bespreken de invloed die de geologische geschiedenis van het gebied heeft gehad op vorming van het landschap, verspreiding van bevolking en verschillende cultuuruitingen, waaronder architectuur.

De cursus heeft twee geïntegreerde componenten: de eerste behandelt de geo­ dynamische ontwikkeling van het gebied, mede op basis van zeer recent en deels eigen onderzoek. Speciale aandacht wordt besteed aan vorming van kustgebieden en eilanden en aan de Middellandse Zee als sedimentair bekken, waarin grote zeespiegelvariaties zijn opgetreden (o.a. de Messiniaanse zoutcrisis). De tweede component omvat de behandeling van geologische factoren (o.a. vulkanische activiteit), die de beschikbaarheid van natuurlijke grond- en bouwstoffen hebben bepaald en de migratiestromen in de vroege bevolking hebben beïnvloed (mogelijk zelfs van hominiden: ‘out of Africa’). Als verbinding met archeologie wordt naast de rol van zeespiegelveranderingen die van aardbevingen, vulkanisme en tsunami’s in de destructie van gebouwen en bevolkingscentra besproken.

docenten: Dhr. prof. dr. M.J.R. Wortel is emeritus hoogleraar Geofysica, met als specialisme Tektonofysica; dhr. dr. M.J. van Bergen is universitair hoofddocent Petrologie, met als specialisme Vulkanologie; dhr. dr.

P.Th. Meijer is universitair hoofddocent met als specialismen Paleooceanografie en Tektonofysica. Allen zijn verbonden aan de Faculteit Geowetenschappen, Departement Aardwetenschappen, Universiteit Utrecht. cursusdata: 1, 8, 15, 22 februari; 1, (niet 8), 15, 22, 29 maart 2017 (8). tijd: Woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: J. Grotzinger en T. Jordan (2014) Understanding Earth, New York: W.H. Freeman and Company. De cursus geeft o.a. geologische achtergrond bij de stof van het archeologieboek: Cyprian Broodbank (2015), The making of the Middle Sea; A history of the Mediterranean from the beginning to the emergence of the classical world. Londen: Thames & Hudson (paperback). cursusgeld: € 232,-.

39

3N7 127 Universiteit Utrecht

Het brein: bron van emoties

Wat valt hier te lachen?

In de tijd dat de Amerikaanse psycholoog William James zijn ideeën over emoties en gevoel opschreef kon je nog beren op de weg tegenkomen. Wat gebeurt er dan? Je wordt bang en begint te beven, was het klassieke antwoord. Nee, zei James, het gaat andersom. De emotie komt uit het brein, je krijgt hartkloppingen, je handen beginnen te trillen en het klamme zweet slaat je uit. Dat is de expressie van de emotie, die we vrees noemen en die via het autonome zenuwstelsel tot stand komt. De fysiologische veranderingen als gevolg van de emotie, worden opnieuw aan het brein doorgegeven en vormen de basis van onze gevoelens. De emotie treedt dus eerst op, dan volgt het gevoel.

Vrees is een emotie die het meest uitgebreid is onderzocht. We zullen zien dat de amandelkern in het brein een cruciale rol speelt in ons bange gedrag. Maar behalve dat is de laatste jaren gebleken dat hij ook bij andere emoties betrokken is. Dankzij het moderne fMRI-onderzoek krijgen we steeds beter in beeld welke hersenstructuren betrokken zijn bij ons hele palet aan gevoelens. We zullen zien dat ook de basis van het voelen van pijn en empathie steeds duidelijker begint te worden.

docent: Dhr. prof. dr. C.H.M. Brunia is emeritus hoogleraar Fysiologische Psychologie aan de Universiteit van Tilburg, zenuwarts en psycholoog. cursusdata: 6, 13, 20, 27 februari; (niet 6), 13, 20, 27 maart; 3 april 2017 (8). tijd: Maandag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: Kees Brunia (2016) Het Brein van Farao tot fMRI. Delft: Eburon.

Te koop via docent of via zijn website: www.keesbrunia.nl cursusgeld: € 232,-.

40

3N 7 128 Universiteit Utrecht

Hersenen en hallucinaties ■ Lezing 1: Waarnemen en hallucineren Waarnemen is strikt persoonlijk. In de binnenkant van onze slaapkwab, diep achter je oor, ligt een opgerold structuurtje dat de hippocampus, ofwel het zeepaardje heet. In dat zeepaardje wordt voortdurend een zo goed mogelijke weerspiegeling van de buitenwereld bijgehouden. Wij beleven dus niet de echte buitenwereld, maar de afspiegeling daarvan die onze hersenen bijhouden. Er bestaat dan ook geen objectieve realiteit, alleen een subjectieve, in ons hoofd.

Waarnemen is niet nauwkeurig en we zitten er dan ook regelmatig naast. Je neemt iets waar wat er niet is: iemand die je naam roept, de ringtone van je mobiel, een engelenkoor, een gezicht tussen de struiken of een man achter de deur. Hallucinaties horen bij waarnemen, het is de foutenmarge van ons brein.

Cover van Sommers ‘Haperende hersenen’

 Lezing 2: Haperende hersenen Hersenaandoeningen lijken meer op elkaar dan we soms denken. Ze leiden vaak tot vergelijkbare klachten en ook de mogelijkheden tot preventie en behandeling komen deels overeen. Op basis van haar boek ‘Haperende hersenen’ vertelt de docent de verhalen van negen patiënten die te maken kregen met een hersenaandoening. Wat merkten zij voor het eerst, wanneer dachten ze aan een aandoening?

Welke dingen bleven goed gaan en wat werd lastig?

docent: Mw. prof. dr. I. Sommer is psychiater en hoogleraar aan het Hersen­centrum UMC Utrecht. Zij richtte in 2006 de Stemmenpoli UMC Utrecht op, schreef in 2011 Stemmen horen en in 2015 de bestseller Haperende hersenen. Sommer is lid van de Jonge Akademie van de KNAW en voorzitter van de Wetenschaps­ commissie van de Vereniging voor Psychiatrie. cursusdata: 6, 8 februari 2017 (2). tijd: Maandag en woensdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: Sommer, Iris (2015) Haperende hersenen. Amsterdam: Balans. cursusgeld: € 58,41

3N7 129 Universiteit Utrecht

Nieuwe werelden en horizonnen in de sterrenkunde

Kepler-telescoop ontdekt nieuwe aardachtige planeten.

Grote telescopen op aarde en in de ruimte kijken steeds gedetailleerder en dieper de ruimte in. De spectaculairste resultaten en vragen over de kosmos halen het nieuws. Vaak spannend als een cliffhanger, maar hoe gaan de ontwikkelingen daarna door? Zijn er ook nieuwe antwoorden? Wat is er bijvoorbeeld waargenomen na de eerste detectie van zware Zwarte Gaten in zwaartekracht­golven? De krant rapporteert meer aard­achtige planeten, zit daar al een echte lookalike bij? Zo ja, wat kunnen wij daarmee? En wat zegt dat over leven in het heelal?

Steeds verder weg het heelal inkijken betekent terugkijken in de tijd, tot steeds dichter bij de Oerknal omdat het licht er langer over doet ons te bereiken. We zijn op zoek naar de aller­eerste sterren, hoe ver zien we nu al? Hoe tonen de eerste melkwegstelsels? Ze groeien aan door onderlinge botsingen en eten elkaar op (‘kannibalisme’).

Hoe groeien ze uit tot onze Melkweg? En dan de grootste cliffhanger tot nu: het uitdijende heelal krijgt een duwtje mee en gaat steeds harder. Wat er duwt weten we niet, maar wordt Donkere Energie genoemd. Is daar nu al meer over bekend? De achtergrond van deze en andere recente problematiek komen aan de orde.

docent: Dhr. prof. dr. J. Heise is hoge-energie astrofysicus, werkzaam bij SRON Ruimte Onderzoek en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. voorkennis: Natuurkunde op middelbare schoolniveau. cursusdata: 10, 17, 24 februari 2017 (3). tijd: Vrijdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de cursus worden literatuursuggesties gegeven. cursusgeld: € 87,-.

42

3N7 130 Universiteit Utrecht Meerdelige Leergang Medische colleges van topspecialisten

Medische colleges

Vooraanstaande medische specialisten over steeds weer nieuwe ontwikkelingen in hun vakgebied

Deze cursus is een onderdeel van de Leergang Medische colleges van topspecialisten.

De colleges zijn elke keer nieuw.

Ook dit voorjaar is er weer een vijfdelige cursus vanuit het UMC Utrecht. Wederom brengen gerenommeerde onderzoekers en clinici u op de hoogte van de huidige ont­ wikkelingen in diagnostiek en behandeling.

De serie begint met een inleiding door de nieuwe co-coördinator van de leergang ‘Medische colleges van topspecialisten’, prof. Ronald Bleys. Hij spreekt over de ana­tomische les in de eenentwintigste eeuw.

Hierin worden anatomische afbeeldings­ mogelijkheden van het digitale tijdperk gedemonstreerd. Bovendien wordt er een echte ‘anatomische les’ gegeven. In de serie colleges verzorgt prof. Bart van der Zwan een voordracht over neurochirurgische technieken bij vaat­aandoeningen in het brein. Naast deze twee onderwerpen besteden we aandacht aan:  moderne beeldvorming van het brein  vooruitgang in de chirurgie van maag- en darmproblemen  de moderne aanpak van prostaatproblemen en andere urologische aandoeningen De sprekers voor deze onderwerpen zijn gevraagd, maar kunnen nog geen reactie geven in verband met hun zomervakantie. Zoals gebruikelijk vindt u de meest recente informatie op de HOVO website.

Wij zien uit naar weer een prachtige serie met topsprekers uit het UMCU, en we zien vooral uit naar uw aanwezigheid.

docenten: Dhr. prof. dr. P.R. Bär, oud-opleidingsdirecteur Biomedische weten­schappen en dhr. prof. dr. R. Bleys, hoogleraar Klinische Anatomie, gezamenlijk coördinator van deze cursus. Dhr. prof. dr.

B. van der Zwan, hoogleraar Vasculaire Neurochirurgie, e.a. cursusdata: 1, 8, 15, 22, 29 maart 2017 (5). tijd: Woensdag 15.15 - 17.00 uur. plaats: De Uithof, UMCU, Utrecht. De zaal wordt nog nader aangegeven op de website http://www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Tijdens de colleges wordt cursusmateriaal uitgereikt. cursusgeld: € 145,-.

43

3N7 131 Universiteit Utrecht Driedelige cursusreeks Inleiding in de natuurwetenschappen

Wiskunde voor de natuurwetenschappen – Deel I

Kunt u herkennen welke drie grote geleerden hier afgebeeld zijn?

Dit is het eerste deel van drie cursussen in de cursusreeks ‘Inleiding in de natuur­wetenschappen’. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook goed los worden gevolgd.

“De (natuur)filosofie is geschreven in dit grootse boek, dat voortdurend geopend staat voor onze ogen (ik bedoel het ‘Universum’), maar niet begrepen kan worden zonder eerst de taal en symbolen te leren begrijpen waarin zij geschreven staat. Zij is geschreven in wiskunde, zonder welk men rondzwerft in een donker doolhof.”

– Galileo Galilei.

De grote Feynman laat zich soms plagerig uit over wiskundigen met hun trucjes. Tegelijk merkt hij op: “Voor wie de wiskunde niet machtig is, is het moeilijk een echte appreciatie voor de diepste schoonheid van de natuur te ontwikkelen.”

De relatie tussen natuurkunde en wiskunde is als tussen een bergbeklimmer en zijn veiligheidslijn. De veiligheidslijn maakt het mogelijk van richel naar richel te slingeren. Als een theorie niet in correcte wiskunde te vangen is, is zij niet correct. De veiligheidslijn heeft haar keihard laten vallen.

Hier wordt een introductie geboden in deze wiskunde. Als u altijd al heeft willen weten wat Taylorreeksen, Fourier­ analyses, of complexe getallen zijn (en waarom zij zo veelvuldig voorkomen), of als u denkt ‘Hé, grappig nieuwe woorden!’, dan is dit misschien iets voor u.

Het college omvat ook werkcolleges en de opgaven zijn zoveel mogelijk gebaseerd op fysische problemen.

docent: Dhr. dr. U. Wyder is docent-onderzoeker aan het Leidse Science Department, Universiteit Leiden, en docent Natuurkunde aan het Haarlemmermeerlyceum, Leiden. Hij is gepromoveerd in de Experimentele en Theoretische Fysica en was o.a. andere werkzaam aan het High Field Magnet Laboratory te Nijmegen en het AMOLF te Amsterdam. voorkennis: HOVO-cursussen ‘Kwantummechanica’ uit voorjaar 2016; natuurkunde en wiskunde B op middelbare schoolniveau. cursusdata: 17, 24 februari; 3, 10 maart 2017 (4). tijd: Vrijdag 15.15 - 17.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Stukken uit ‘Naslagwerk: Wiskunde basisvaardigheden’ (Auteur U. Wyder), beschikbaar via www.inquiss.org Vlak voor de cursus begint krijgt u toegang tot deze website door middel van een code. Verder materiaal wordt u tevens via deze website verstrekt. De papieren versie is te zijner tijd te bestellen bij de docent. cursusgeld: € 116,-.

44

3N7 132 Universiteit Utrecht Driedelige cursusreeks Inleiding in de natuurwetenschappen

Het curieuze kwantum: het verhaal gaat verder – Deel II Vorig jaar is er een uitgebreide cursus ‘Het curieuze kwantum’ gegeven. Op verzoek wordt aan deze cursus dit jaar een kort en intensief vervolg gegeven. We beginnen eerst met ons geheugen op te frissen; zij-instromers kunnen dan ook gemakkelijk instappen. Voor Een Feynman­diagram. een beter begrip helpt het dingen te herhalen (begrijpen is immers simpelweg ook wennen aan…). Dan gaan we snel verder.

De doelstelling is een ambitieuze: het presenteren van de meest up-to-date Dit is het tweede versie van de kwantummechanica, de tweede kwantisatie en de kwantum­ deel van de cur- velden­theorie. Of we deze doelstelling gaan halen wordt spannend. Maar susreeks van drie zeker is dat we onderweg vele vreemde fenomenen tegen zullen komen, cursussen ‘Inleiding zoals eerder ons navigerend roodborstje, verstrengeling, kwantumschuim, in de natuur­ super­fluïditeit etc. Vooral veeldeeltjessystemen hebben onze aandacht. In wetenschappen’. De de kwantummechanica zijn identieke deeltjes niet onderscheidbaar. Dit zal cursussen worden dramatische effecten hebben. Verder zullen we leren dat het verschil tussen na elkaar gegeven. (elementaire) deeltjes en velden eigenlijk niet zo groot is. Er is eerder een Ieder deel kan ook verschil tussen wat ‘bosonen’ en ‘fermionen’ gaan heten. We gaan de wereld goed los worden bekijken in termen van wat ‘excitaties’ gaan heten. gevolgd. Het wordt weer een vreemd en spannend verhaal. docent: Dhr. dr. U. Wyder is docent-onderzoeker aan het Leidse Science Department, Universiteit Leiden, en docent Natuurkunde aan het Haarlemmermeerlyceum, Leiden. Hij is gepromoveerd in de Experimentele en Theoretische Fysica en was o.a. andere werkzaam aan het High Field Magnet Laboratory te Nijmegen en het AMOLF te Amsterdam. voorkennis: HOVO-cursussen ‘Kwantummechanica’ uit voorjaar 2016; HOVOcursus ‘Wiskunde voor de natuurwetenschappen: De taal van de fysica’, voorjaar 2017; natuurkunde & wiskunde op middelbare schoolniveau; voorkennis van de kwantummechanica. cursusdata: 24, 31 maart; 7 april 2017 (3). tijd: Vrijdag 15.15 - 17.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Al het materiaal wordt beschikbaar gesteld op de website van www.inquiss.org. Na inschrijving ontvangt u de inloggegevens voor deze website. Een uitbreiding op ‘Het curieuze kwantum’ wordt op deze website elektronisch beschikbaar gesteld ten tijde van de cursus. Een papieren exemplaar van de uitbreiding kunt u t.z.t. via de website www.inquiss.org bestellen, evenals het boekwerk ‘Het curieuze kwantum’. cursusgeld: € 87,-.

45

3N7 133 Universiteit Utrecht Driedelige cursusreeks Inleiding in de natuurwetenschappen

Thermodynamica - Deel III

Deze Stirling motor is zo efficiënt dat hij draait op het kleine temperatuurverschil tussen de hand en de omgeving.

Dit is het derde deel van drie cursussen van de cursusreeks ‘Inleiding in de natuur­ wetenschappen’. De cursussen worden na elkaar gegeven. Ieder deel kan ook goed los worden gevolgd.

Op de middelbare school leren we in hokjes te denken. Ieder deelgebiedje heeft zijn eigen theorie: de klassieke mechanica voor het grote, de kwantummechanica voor het hele kleine, de relativiteitstheorie voor het hele snelle, etc. Niets is minder waar. Eerder zijn het dozen die als een Baboesjkapop in elkaar passen. De roemruchte kwantummechanica is al een hele grote doos. Maar er is één nog veel grotere; de veel minder bekende thermodynamica. De vier wetten van de thermodynamica moeten álles omvatten; ook bijvoorbeeld de evolutietheorie van Darwin, het ontstaan van leven, de richting van de tijd, het antwoord op de vraag of uit informatie energie te winnen is (ja dus!), en nog veel meer!

Sommigen zullen misschien bij het begrip thermo­dynamica het begrip ‘entropie’ als maat voor chaos associëren (de statistische fysica). Deze beperkte corpusculaire visie (denkend in termen van deeltjes) doet het begrip entropie geen recht, en al helemaal niet de thermodynamica.

We introduceren de thermodynamica vanaf de bodem, met haar drie grote congruente interpretaties. Veel voorbeelden zullen de revue passeren (van smeltend ijs, leven, tot onze motor op informatie). Het mooie aan de thermodynamica is dat zij los staat van alle andere theorieën en ze daarmee allemaal moet en kan omvatten.

docent: Dhr. dr. U. Wyder is docent-onderzoeker aan het Leidse Science Department, Universiteit Leiden, en docent Natuurkunde aan het Haarlemmermeerlyceum in Leiden. Hij is gepromoveerd in de Experimentele en Theoretische Fysica en was onder andere werkzaam aan het High Field Magnet Laboratory in Nijmegen en het AMOLF in Amsterdam. voorkennis: Bij dit deel wordt de kennis uit Deel I en II uit deze cursusreeks voorondersteld. cursusdata: 13, 21, 28 april 2017 (3). tijd: Donderdag 13, vrijdag 21, 28 april 15.15 - 17.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: Al het materiaal zal beschikbaar worden gesteld op de website van www.inquiss.org Na inschrijving krijgt u toegang tot deze website. Een dictaat zal ook op deze website verschijnen. cursusgeld: € 87,-.

46

2W7 134 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Inleiding in de filosofie van de kunst

Auguste Rodin: De kus, 1886.

Volgens Plato moeten we voor onze kennisvergaring niet bij de kunst zijn, volgens Aristoteles daarentegen is de tragedie in staat om ons diepgaande inzichten in het leven te bezorgen.

In de achttiende eeuw ontstaat dan het moderne systeem van de schone kunsten: kunst is voortaan esthetisch, niet langer functioneel: schone kunst. Hume betoogt dat we wel veel praten over kunst, maar elkaar niet kunnen overtuigen dat iets mooi is. Kant begrijpt schoonheid als een symbool van de moraal. Hegel ziet hoe de kunstgeschiedenis het zelfbegrip van een cultuur reflecteert en meent dat met het christendom het einde van de kunst is aangebroken. De romanticus Schopenhauer betoogt dat we via kunst verlost kunnen worden van ons lijden aan het leven. Gadamer is bescheidener en ziet in kunst vooral een bijzondere begripservaring.

Adorno verdedigt de avant-garde tegen de massa-kunst.

Met de hulp van aansprekende voorbeelden worden deze theorieën aannemelijk gemaakt én kritisch besproken.

Na deze cursus beschikt u over een goed overzicht van de geschiedenis van de moderne kunstfilosofie en bent u goed ingevoerd in de kracht van een filosofische manier van denken over kunst.

docent: Dhr. dr. R. van Gerwen is senior docent Wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht en directeur van het Consilium Philosophicum, Utrecht. www.consiliumphilosophicum.nl/cursussen.shtml cursusdata: 25 januari; 1, 8, 15, 22 februari; (niet 1), 8, 15, 22 maart 2017 (8). tijd: Woensdag 14.30 - 16.30 uur. plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Zeer gewenst: Dhr. dr. R. van Gerwen, (2016), Moderne filosofen over kunst.

Zoetermeer: Klement. cursusgeld: € 232,-.

47

1W7 135 Hogeschool Utrecht

Empathie in mens en samenleving

‘Empathie is een teken van onze actieve betrokkenheid op het leven.’

(Matthieu Ricard) Vanaf het allereerste begin dat er mensen waren is er eenheid geweest en vanuit de eenheid is er empathie geweest. En telkens vergaten de mensen de eenheid, en telkens vergaten de mensen de empathie. En telkens was er een moment dat wij er weer aan herinnerd werden: eenheid, empathie.

In de afgelopen drie decennia zien we weer in toenemende mate dat men zich bewust wordt van het nut van empathie, van het belang van het vermogen zich al dan niet bewust te kunnen verplaatsen in het gedrag en de gedachten van anderen, om zo hun gevoelens, hun standpunten en gedragingen beter te begrijpen In deze cursus wordt het begrip empathie verhelderd en uitgediept. Welke vormen en intensiteiten van empathie zijn er te onderscheiden? Hoe is empathie te ontwikkelen en te versterken? Wat zijn de gevolgen van gebrek aan empathie? Zijn kunst, hulpverlening, gezondheidszorg en onderwijs mogelijk zonder empathie? Is empathie te verenigen of te verzoenen met een analytische en rationalistische mentaliteit? Baanbrekend voor deze cultuur­ omslag zijn de werken van Frans de Waal, Otto Scharner, Mathieu Ricard, Bert Herlinger, Piet Winkelaar en vele anderen.

In de cursus benaderen we empathie telkens vanuit verschillende disciplines en invalshoeken. docenten: Dhr. dr. P. Winkelaar (Algemene inleiding); Mw. drs. N. Pronk (Empathie in psychologie en psychiatrie); Mw. drs. M. Mildenberg (Empathie vanuit Oosterse filosofie); Dhr. drs. T. Hofmans (Empathie in economie, management); Dhr. prof. dr. D. Kernell (Empathie in neuro­wetenschappen en biologie); Dhr. dr. R. Gerwen (Empathie in de kunsten) cursusdata: 7,14, 21 ( niet 28) februari; 7, 14, 21 maart 2017 (6). tijd: Dinsdag 13.30 - 15.30 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: A anbevolen: Frans de Waal (2015), Een tijd voor empathie, Olympus uitgeverij; Roman Krnaric (2014), Empathie, Uitgeverij ten Have; Bert Herlinger (2015), De maat van het hart, Uitgeverij Het Noorderlicht; Jan Jacob Stam (2012), Vleugels voor verandering, De Vrije Uitgevers; Matthieu Ricard (2015), Altruïsme - De kracht van compassie, Uitgeverij ten Have; Piet Winkelaar (2015), Kijken en zien, Uitgeverij Aspekt BV; C. Otto Scharmer (2012), Theorie U - Leiding vanuit de toekomst die zich aandient, Christofoor Uitgeverij cursusgeld: € 174,-.

48

1W7 136 Hogeschool Utrecht

Fundamentele goedheid en compassie

Ontmoeting tussen de Dalai Lama en Desmond Tutu (Photo/Tenzin Choejor/OHHDL)

In deze collegereeks worden boeddhistische ideeën over fundamentele goedheid en compassie uitgediept in relatie tot het westerse denken, vanaf de oudheid tot aan het heden. Het wordt steeds duidelijker dat een uitwisseling tussen boeddhistisch en westers denken heel vruchtbaar kan zijn en tot nieuwe inzichten kan leiden. Zouden in een tijd waarin ons mens- en wereldbeeld in verandering is (door globa­lisering en ontwikkelingen in wetenschap en techniek), boeddhistische ideeën een mogelijke basis kunnen bieden om op een verantwoorde manier met elkaar en de wereld om te gaan?

Mw. Bulhof bespreekt: Iris Murdoch, modern verdedigster van de klassieke metafysica Friedrich Nietzsche, met zijn waardering voor het aardse en zintuigelijke  Sharon Salzburg en Kristin Neff, met hun pleidooien voor boeddhistisch geïnspireerde liefdevolle vriendelijkheid en zelf­compassie  Sakyong Mipham, met zijn nadruk op fundamentele goedheid.

Dhr. Keurntjes bespreekt:  de veertiende-eeuwse Tsongkapa en Zijne Heilig­ heid de Dalai Lama, over compassie en identiteit  de atheïst Sam Harris, over de ont­kenning van vrije wil tot compassie  de filosoof en neuro­wetenschapper Alva Noë, die stelt dat bewustzijn niet in het brein gezocht moet worden maar in onze relatie tot de wereld. Deze cursus wordt een spannende zoektocht.

docenten: Mw. prof. dr. I.N. Bulhof is emeritus hoogleraar Wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden en was universitair hoofddocent Geschiedenis van de Wijsbegeerte aan de faculteit Katholieke Theologie in Utrecht en de Universiteit Utrecht. Behalve boeken over Nietzsche, Darwin en Freud publiceerde zij Van inhoud naar houding. Een nieuwe visie op filosoferen in een pluralistische cultuur (1995). Dhr. drs. R.A.R. Keurntjes studeerde Filosofie aan de RU en Boeddhistische Filosofie en Psychologie bij Tarab Tulku Rinpoche. Hij is als buiten­promovendus verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. cursusdata: 23 februari, (niet 2), 9, 16, 23, 30 maart; 6, 13, 20 april 2017 (8). tijd: Donderdag 13.15 - 15.00 uur. plaats: De Uithof-Utrecht. Zodra de locatie bekend is wordt dit vermeld op de website www.hovoutrecht.nl studiemateriaal: O.a. teksten uit: R. Janssen (2007), Aldus sprak de Boeddha; Sakyong Mipham (2014), Fundamentele goedheid; Alva Noë (2012), We zijn toch geen brein en Sam Harris (2012), Free Will. Tijdens de colleges worden ook teksten uitgereikt. cursusgeld: € 232,-.

49

2W7 137 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

Filosoferen en wandelen

De ruimte van Nietzsche en de Tao van het landschap

Uitzicht op de Sallandse Heuvelrug vanaf de Friezenberg.

Friedrich Nietzsche (1844-1900) was een ras­ wandelaar en zijn boeken moesten de frisse lucht van buiten ademen. Nietzsches diepzinnige en baldadige filosofie heeft veel raakpunten met de filosofische Tao: het afwerpen van de tucht van verzonnen regels en het moment zó te leven dat je het iedere keer opnieuw zou willen beleven. Nietzsche bepleit (net als de oude Chinese filosofen), dat iedereen zichzelf compromisloos moet durven bekijken. Als je een zelf wilt, zegt hij, dan word je een zelf! We gaan wandelend op zoek naar wat dat ‘zelf-zijn’ nou eigenlijk inhoudt. Maar de vraag is nog radicaler: vermijd modellen, uitgezonderd die van jezelf. Maar ook die moet je weer durven loslaten, zo blijf je in beweging. Welzijn put je uit het opofferen van die zelfgecreëerde zekerheden aan je eigen onuitputtelijkheid. En blijven wandelen, zeggen ze, daarmee beweeg je de aarde. In deze cursus met nieuwe filosofische wandelingen gaan we met Nietzsche op stap: vooraf en tijdens de route lezen we teksten van hem. In het verlengde daarvan bespreken we wandel­ aspecten van de filosofische Tao en praktische manieren om anders naar het landschap te kijken. We oefenen om dat met dionysische tred te bewandelen.

Wandellocaties: Drentsche Aa-gebied, rond de Friezenberg (Markelo/Rijssen), Berkelvallei (Haaksbergen-Eibergen), IJsseldal (Eefde-Gorssel).

docent: Dhr. drs. E. Brinckmann studeerde Rechten en Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is als docent Arbeids- en Organisatiefilosofie verbonden geweest aan Hogeschool de Horst, de Academie voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg en als gastdocent aan de Universiteit voor Humanistiek. Hij werkt in landschapsprojecten voor Wageningen Universiteit/PRI en is directeur van landgoed het Lankheet in Twente. cursusdata: 24, 31 maart; 7, 14, 21 april 2017 (9 dagdelen). tijd: Vrijdag 10.00 - 12.00 uur kennismaking, inleiding thema en reisafspraken. Overige data (10.00 - ca. 16.00 uur) gezamenlijk reizen per trein naar gemakkelijk bereikbare locaties, gezamenlijk per auto naar andere locaties. benodigdheden Wandelschoenen, wandel/regenkleding, dagrugzak en eigen proviand. Wisselend terrein, afstanden ongeveer 10-15 km. Goede conditie vereist! plaats: Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21, 3812 PA Amersfoort. studiemateriaal: Eric Brinckmann (2015) Filosofische wandelingen, denken over binnen en buiten door de eeuwen heen, KNNV: Zeist. cursusgeld: € 232,-.

50

studie reizen 2017

2S7 145 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

8-daagse busreis naar zwitserland

Kunst in Zwitserland

Fondation Gianadda in Martigny

We vertrekken per bus vanuit Utrecht en bezoeken onderweg Roubaix-Lille. We overnachten in de omgeving van Namen.

De volgende dag bezoeken we de mooie kapel van Le Corbusier in Ronchamp. Daarna gaan we naar Basel.

Hier blijven we twee dagen om er diverse musea te bezoeken, onder andere het museum van Tinguely, de Fondation Beyeler en het Kunstmuseum.

Vervolgens gaan we via Bern naar Villeneuve. Het centrum van Bern valt onder het Unesco Cultureel Erfgoed. In Bern bekijken we het werk van Klee. Na ons bezoek aan Bern gaan we naar Museum Jenisch in Vevey, met onder andere het werk van Kokoschka maar ook met andere indruk­wekkende verzamelingen. We overnachten in de omgeving van Villeneuve. Na het ontbijt rijden we via het huis van Kokoschka in Villeneuve naar Martigny.

Hier brengen we een bezoek aan de Fondation Pierre Gianadda, een groot particulier museum met een beeldentuin. We overnachten in Basel. Daarna gaan we naar Zürich om de glas-in-loodramen van Chagall te bekijken. Ook het Kunsthaus Zürich staat op het programma. We overnachten in Lahr im Schwarzwald. De volgende dag rijden we naar Utrecht.

De busreis is zeer afwisselend met veel bezienswaardigheden in diverse mooie steden.

Voor programma van dag tot dag: zie www.lisetteleblanc.nl

52

We bezoeken bijzondere kunstcollecties in diverse steden. docente / reisorganisator: Mw. drs. L. le Blanc in samenwerking met Sophus Travel.

Mw. le Blanc studeerde Kunstgeschiedenis en Archeologie aan de Universiteit Utrecht. Van 1985 tot medio 2011 was zij directeur/conservator van Museum Dorestad te Wijk bij Duurstede. Thans is zij conservator van Museum Stadskasteel Zaltbommel, en conservator van het Flipje en Streekmuseum Tiel. Zij is eigenaar van Elysium Cultuur Producten, geeft lezingen en cursussen en organiseert diverse culturele projecten en reizen. reisdata: 13 t/m 20 mei 2017 (8 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 15, maximaal 25. inleidende cursus: ‘École de Paris’ (najaar 2016). reissom: Circa € 1500,-. Toeslag éénpersoonskamer € 250,-. Inbegrepen: vervoer en alle entrees, cultureel programma, overnachtingen op basis van halfpension (diners in de avond), calamiteitenfonds en toeristenbelasting. informatie en aanmelding: Aanmelding via info@lisetteleblanc.nl of 06 49671810

Le Corbusier, Ronchamp

53

3S7 146 Universiteit Utrecht

19-daagse studiereis naar china De Nieuwe Zijderoute

Xinjiang, Kazachstan en Kirgizië onder invloed van China’s internationale handelsexpansie

Torugart-pas.

Deze studiereis is verbonden met de cursus ‘China op het internationale toneel’ op pag. 37. De cursus kan ook goed los worden gevolgd.

54

China heeft grootste plannen om de wereld te veroveren.

Xi Jinping ontvouwde in 2013 initiatieven voor nieuwe handels­ routes. Het ambitieuze ‘One Belt, One Road’ project betekent een vreedzame expansie van de economische grootmacht China. De Nieuwe Zijderoute is daarvan een belangrijk onderdeel: de essentiële schakel voor China’s handel met Eurazië en Europa.

De karavaanroutes van weleer met handelslieden en pelgrims gaan herleven als handelsroutes met pijpleidingen, snelwegen en hsl-spoorlijnen. Het is een project van lange adem, maar het begin is al gemaakt.

Welke veranderingen dit in Xinjiang, Kazachstan en Kirgizië nu en in de toekomst teweegbrengt, is het thema van deze studiereis.

De reis begint in Astana, de nieuwe hoofdstad van Kazachstan, met opzienbarende architectuur. Vandaar vliegen we naar Urumchi om kennis te maken met de Oude Zijderoute in Turfan en omgeving. Daarna gaan we westwaarts, langs de noordkant van het Tian Shan gebergte. Wat dan volgt is de droom van iedere Zijderoutereis: door de Dushanzi Canyon en de Great Canyon van de Tian Shan naar Kucha met de duizend-boeddhagrotten van Kyzil, en vandaar dwars door de Taklamakan naar Hotan. En dan via Kasghar (Kashi) en de beroemde Torugartpas naar het hooggebergte van Kirgizië. Deze avontuurlijke reisroute voert ons tenslotte via Kirgizië’s hoofdstad Bishkek naar Almaty, vanwaar we via Frankfurt naar Schiphol terugvliegen.

De oude handelsroutes herleven: maar nu met pijpleidingen, snelwegen en hogesnelheids­spoorlijnen. docenten / reisorganisatoren: Dhr. dr. L. van Grunsven is senior docent-onderzoeker Geografie en Economie van Zuidoost- en Oost Azië.

Dhr. drs. J. Borchert is voormalig senior docent-onderzoeker Stads­geografie bij de Faculteit Geowetenschappen, beiden Universiteit Utrecht. reisdata: 17 mei t/m 4 juni 2017 (19 dagen). aantal deelnemers: Minimaal 20, maximaal 30. literatuur: Deelnemers ontvangen een speciaal samengestelde literatuuropgave en aanvullende reisdocumentatie. inleidende cursus: Bij deze reis hoort een cursus over de buitenlandse relaties van China die bestaat uit twee delen. Het eerste deel wordt in Utrecht gegeven in voorjaar 2017. U kunt deze cursus vinden op pag. 37.

De colleges van het tweede cursusdeel zijn in het reisprogramma geïntegreerd.

Daarnaast krijgt u onderweg veel achtergrondinformatie. reissom: De reissom is € 4480,-, single toeslag € 550,-. Heenreis Amsterdam-Astana en terugreis Almaty-Amsterdam met Lufthansa. De reissom is inclusief visa, fooien, het volledige reisprogramma, kaarten en documentatie, cursus op locatie, en vrijwel alle maaltijden. De reis wordt uitgevoerd in samenwerking met Labrys Reizen, aangesloten bij ANVR, SGR en SCR. informatie en aanmelding: Geïnteresseerden kunnen zich vrijblijvend per e-mail aanmelden bij j.g.borchert@gmail.com Gezien de grote belangstelling gaat de reis zeker door.

Belangstellenden ontvangen een boekingsformulier voor een definitieve of optionele boeking van de reis bij Labrys Reizen.

Reisroute Nieuwe Zijderoute: Xinjiang, Kazachstan en Kirgizië

Tian Shan Great Canyon

Astana

55

1S7 147 Hogeschool Utrecht

11-daagse studiereis naar Armenië en Georgië

Op ontdekkingstocht in de Zuidelijke Kaukasus

Khor Virap met Ararat op de achtergrond

56

De Zuidelijke Kaukasus maakt nieuwsgierig, want het is een van de minst bekende gebieden van Europa. Toch liggen in Georgië en Armenië de hoogste bergtoppen van ons werelddeel: tot ruim 5000 meter. Je vindt er de oudste bouw­werken uit de christelijke cultuur en er wonen uiterst gastvrije mensen. De regio ligt onder de rook van Rusland en aan de rand van Turkije en Iran, en ze vormt al eeuwenlang de grens tussen Europa en Azië.

Zowel Armenië als Georgië behoren tot de oudste christelijke naties van de wereld en kennen beide een eeuwenoude eigen taal en schrift.

In 1991 zijn deze landen onafhankelijk geworden van de Sovjet-Unie en sindsdien kunnen ze zich weer geheel op hun eigen culturele erfgoed richten.

Politiek gezien lijken zij echter een tegengestelde weg in te slaan: terwijl Georgië recentelijk het Associatieakkoord met Europa heeft ondertekend, is Armenië onlangs lid geworden van de door Rusland geleide Euraziatische Unie. Wie deelneemt aan deze reis maakt aan de hand van heel diverse bezoeken uitgebreid kennis met deze twee landen. Naast de highlights zien we ook intieme huismusea van grootheden zoals de componist Katsjatoerian.

Kaukasuskenner Karel Onwijn bezoekt al meerdere decennia deze regio.

Cultureel erfgoed en politieke tegenstellingen op de grens tussen Europa en Azië docent / reisorganisator: Dhr. drs. K. Onwijn is historicus en publicist. Hij reist al sinds eind jaren tachtig door de landen van de voormalige SovjetUnie en was er jarenlang correspondent voor de Nederlandse en Belgische pers. Hij geeft ook colleges (HU, LU, Radboud) en interculturele trainingen (KIT) over deze landen. Hij schreef diverse boeken, waaronder Standplaats Moskou, Landenreeks Baltische Landen en de Dominicusreisgidsen Georgië-Armenië en Oekraïne.

Labrys Reizen, Berg en Dalseweg 27, 6522 BA Nijmegen, postadres: postbus 1219, 6501 BE Nijmegen.

Labrys is lid van de ANVR, de SGR en het Calamiteitenfonds.

Er is een brochure van de reis beschikbaar. reisdata: 9 t/m 20 mei 2017. aantal deelnemers: Minimaal 12, maximaal 22. literatuur: Er is een syllabus van de cursus beschikbaar. inleidende cursus: Op ontdekkingstocht in de Zuidelijke Kaukasus. Cultuurhistorische kennismaking met Georgië en Armenië. Januari, februari & maart 2017 (6 colleges). reissom: € 2.975,- t/m 24 januari, daarna € 3.075,-. informatie en aanmelding: Inschrijven kan via website www.labrysreizen.nl Tel. 024-3822110.

Alaverdi

57

2S7 148 Hogeschool Utrecht-Amersfoort

10-daagse reis naar Santorini, Kreta en de Argolis

De Griekse prehistorie

Minoïsche slangengodin.

58

In het verlengde van de cursus over de Griekse prehistorie kunt u intekenen op een tiendaagse reis naar Santorini, Kreta en de Argolis. Deelname aan de cursus is geen voorwaarde voor deelname aan de reis, maar het is er natuurlijk wel een ideale voorbereiding op.

We vliegen van Amsterdam naar Santorini en staan dan meteen op de plek waar omstreeks 1625 v.Chr. voor de Minoërs de ellende begon. We bezoeken onder andere de twee archeo­logische musea op het eiland en de zeer belangrijke opgraving bij Akrotiri die sinds 2014 weer voor het publiek toegankelijk is. Ook maken we een boottocht door de caldera en beklimmen we de dôme die daarin inmiddels is ontstaan.

Een snelle boot brengt ons vervolgens naar Kreta. Hotel Galaxi**** in Heraklion wordt daar gedurende drie dagen onze uitvalsbasis. We bezoeken de belangrijkste Minoïsche opgravingen in Centraal-Kreta: bekende zoals Knossos, Festos en Aghia Triada maar ook andere waar nauwelijks bezoekers komen: Archanes, Fourni en Kamilari.

Ook doen we de Dictaeïsche grot op het Lassithi Plateau aan.

Vervolgens brengt een nachtboot ons naar het vasteland en richten wij ons op de Myceense cultuur. We verblijven in een familiehotel vlak bij de burcht van Mycene en bezoeken behalve die opgraving onder andere Midea, Dendra, Tyrins en Nafplion. Daar eindigt onze verkenning van een belangrijke en duidelijk af te bakenen periode uit de Griekse cultuurgeschiedenis.

We maken kennis met de Minoïsche en de Myceense cultuur. docent / reisorganisator: De reis wordt begeleid door de Nederlandstalige Griekse gids drs. Argyris Angelou en is georganiseerd door de Stichting Phileas (www.phileas.info). Op de website treft u onder andere informatie en een fotoverslag aan van eerdere reizen naar deze bestemming. reisdata: 22 september t/m 1 oktober 2017. aantal deelnemers: Minimaal 20 - maximaal 30. literatuur: Hand-out van de cursus en een reader worden bij aanvang beschikbaar gesteld. inleidende cursus: De Griekse Prehistorie, zie pag. 17. reissom: Circa € 1550,-. informatie en aanmelding: U kunt een aanmeldingsformulier aanvragen via een e-mail aan dr@phileas.info De heer Hans van Drunen, voorzitter van de stichting, zal u graag verder informeren: 0162-427464.

Het enige gouden beeldje dat in Akrotiri is gevonden: een bewijs dat de bewoners op tijd zijn weggevlucht?

Minoïsche vaas

59

praktische informatie voorjaar 2017

wie zijn wij?

Het Bestuur Dhr. prof. dr. O.A.L.C. Atzema (Oedzge) namens de UU (voorzitter), Mw. prof. dr. H.A. Alma (Hans) namens de UvH (lid), Dhr. R. Versteegh (René) namens de HU (penningmeester), Dhr. drs. H.G.J. Peeters (Harry) namens de Stichting Vrienden (lid).

De Programmacommissies De coördinatoren van HOVO Utrecht worden bijgestaan door Programmacommissies.

De taken en bevoegdheden van de Programmacommissies omvatten:  het aanreiken van namen van docenten die een cursus voor HOVO Utrecht willen geven  het bij de totstandkoming van het cursusaanbod beoordelen of aan de eisen van pluriformiteit en kwaliteit van het cursusaanbod is voldaan  het gevraagd en ongevraagd advies geven met betrekking tot de kwaliteit van het cursus­ aanbod, mede op basis van de evaluaties.

HOVO Nederland HOVO Nederland is de landelijke vereniging van HOVO-instellingen. HOVO Nederland heeft tot doel deze instellingen te ondersteunen bij het bevorderen van hoger onderwijs voor ouderen in Nederland. HOVO Nederland is lid van de Association Internationale des Universités du Troisième Age (AIUTA). Zie voor de website van HOVO Nederland: www.hovonederland.nl

Links naar de partners van HOVO Utrecht: www.uu.nl; www.hu.nl; www.uvh.nl; www.amersfoort.hu.nl www.vriendenhovoutrecht.nl

62

Algemene voorwaarden AANMELDEN EN BETALEN Online: via ‘Ons aanbod’ op onze website www.hovoutrecht.nl. Bij de desbetreffende cursus klikt u onderaan de pagina op ‘toevoegen aan mijn aanmeldingsformulier’, waarna u de instructies opvolgt. U geeft een machtiging tot eenmalige automatische incasso en u ontvangt direct per e-mail de bevestiging van uw aanmelding. Rondom de startdatum van de cursus wordt het cursusgeld van uw rekening afgeschreven. Desgewenst kunt u op het digitale aanmeldingsformulier aangeven dat u zelf het cursusgeld overmaakt. U bent dan pas ingeschreven zodra het cursus­geld binnen is bij HOVO. U kunt het cursusgeld over­maken naar NL33 INGB 0000 1055 44 t.n.v. HOVO Utrecht, onder vermelding van het cursusnummer.

Ter bevestiging van uw inschrijving ontvangt u binnen enkele dagen uw bewijs van deelname per e-mail, met daarop uw naam en de cursus waarvoor u bent aangemeld. Met dit bewijs en een geldig legitimatiebewijs kunt u tot een jaar na inschrijving gratis toegang krijgen tot de Universiteitsbibliotheken te Utrecht. Een week voor aanvang van de cursus ontvangt u per e-mail de welkomstbrief, waarin ook de locatie en routebeschrijving zijn vermeld.

OVER- OF ONDERINSCHRIJVING Inschrijving vindt plaats op volgorde van binnenkomst van de betalingen. Mocht er geen plaats meer zijn in de cursus van uw keuze, dan ontvangt u daarover bericht. Wanneer een cursus vol is geven wij dit aan op de website. Als een cursus vanwege onvoldoende belangstelling niet kan doorgaan krijgt u hiervan uiterlijk twee weken voor aanvang van de cursus bericht. Uw afgegeven incasso wordt ingetrokken of het eventueel reeds betaalde cursusgeld wordt teruggeboekt. Voor

nadere inlichtingen kunt u een e-mail sturen (hovo@uu.nl), of bellen met het Bureau van HOVO Utrecht (030 - 2533197), op maandag tot en met donderdag van 9.00 tot 12.30 uur.

ANNULEREN U kunt uw aanmelding tot een week voor aanvang van de cursus zonder opgave van reden annuleren door een bericht te sturen naar hovo@uu.nl . Standaard wordt bij annulering € 15,- administratiekosten gerekend. Bij annulering een week voor aanvang, dan wordt de helft van de cursusprijs door­ berekend, na de start is het volledige cursus­ geld verschuldigd. Voor HOVO-reizen gelden andere annulerings­termijnen: zie hiervoor het aanmeldings­formulier voor studie­reizen.

CURSUSPRIJS De cursusprijs is gebaseerd op de duur van de bijeenkomsten en het aantal daarvan per cursus.

UITVAL CURSUSBIJEENKOMST Wanneer een cursusbijeenkomst door onvoorziene omstandigheden niet door kan gaan, maken wij dit per e-mail bekend. We raden u daarom aan om op de ochtenden van uw cursus­dagen uw e-mail te raad­plegen. De betreffende bijeenkomst(en) wordt/worden op een later tijdstip ingehaald, veelal in de week/weken na beëindiging van de cursus. Alleen wanneer bijeenkomsten niet op een later tijdstip gegeven kunnen worden zal restitutie plaats vinden.

CURSUSLOCATIES EN -TIJDEN De meeste cursussen geven wij overdag in de onderwijsgebouwen van de universiteiten en hogescholen. De vraag van het reguliere onder­wijs naar zalen is overdag echter óók groot. De in HOVO Utrecht samenwerkende 63

instellingen stellen de collegezalen daarom pas ter beschikking nadat het reguliere onderwijs is ingeroosterd. Omdat de cursusgidsen al eerder worden gedrukt kunnen de uiteindelijke locaties en tijdstippen afwijken van die in de gidsen. Zodra de locatie bekend is, wordt dit op de website bij de cursus vermeld. Ongeveer een week voor aanvang van de cursus ontvangt u een welkomstbrief van of namens de docent, met daarin ook de exacte cursuslocatie. Achter in de gids vindt u een uitleg hoe u de belangrijkste locaties kunt bereiken.

na de laatste cursusbijeenkomst wordt toe­ gestuurd per e-mail. In het formulier is er ook ruimte voor het maken van individuele opmerkingen. De uitkomsten van de evaluatie worden door de coördinatoren met de cursus­contactpersonen en docenten besproken. De programmacommissies en het bestuur van HOVO Utrecht ontvangen de halfjaarlijkse samenvattingen van de evaluaties. Zo kunnen wij tijdig bijsturen wanneer dat nodig is.

STUDIEMATERIAAL

HOVO Utrecht besteedt de uiterste zorg aan haar programma’s. Toch kan het voorkomen dat er kort voor – of zelfs tijdens – de excursies programmawijzigingen zijn. Wij vragen uw begrip hiervoor. Ook vraagt HOVO Utrecht de deelnemers aan excursies vooraf aan ons te melden wanneer er eventuele beperkingen in mobiliteit zijn (traplopen/afstanden).

Door deel te nemen aan de genoemde activiteiten verklaart de deelnemer om noch HOVO Utrecht, noch de organisatoren, noch de begeleiders aansprakelijk te stellen voor wijzigingen in het programma of voor ongevallen tijdens de excursies.

Wanneer docenten een reader gebruiken is de prijs daarvan in het algemeen niet bij de cursus­prijs inbegrepen. U kunt de reader tijdens het eerste college kopen. Sommige docenten maken gebruik van één of meerdere boeken, die u in de regel zelf moet aan­ schaffen. Meer informatie over het studie­ materiaal vindt u bij de cursusbeschrijvingen in de gedrukte gids, op onze website, of later in de eerder genoemde welkomstbrief.

CURSUSCONTACTPERSONEN Bij veel HOVO-cursussen vervullen Vrienden van HOVO Utrecht of andere cursisten belange­loos de functie van contact­persoon.

Deze ‘cursuscontactpersonen’ zijn cursisten, die enerzijds docenten en coördinatoren van een aantal taken ontlasten en anderzijds spreekbuis voor de cursisten zijn. Taken van de cursuscontactpersoon kunnen zijn: het bieden van hulp bij het verspreiden van readers, het laten circuleren van een deel­nemerslijst voor uw paraaf, en het informeren van cursisten die niet bij een bijeenkomst aanwezig kunnen zijn over eventuele wijzigingen in het programma.

EVALUATIE CURSUSSEN Wij hechten zeer aan de bewaking van de kwaliteit van onze cursussen. Wij vragen u daarom mee te werken aan de evaluatie, die 64

VOORWAARDEN EXCURSIES

VOORWAARDEN STUDIEREIZEN Voor de praktische organisatie van de studiereizen werken wij meestal samen met door ons geselecteerde reisorganisaties. Een aantal docenten geeft er echter de voorkeur aan om de organisatie in eigen hand te houden.

Voor het waarborgen van de kwaliteit van de studiereizen en de veiligheid van de deel­nemers heeft HOVO Utrecht een reis­ protocol ontwikkeld waaraan deze reizen moeten voldoen. De organisator verstrekt dit reisprotocol aan de (potentiële) deelnemers na aanmelding voor een studiereis.

Deelnemers aan buitenlandse activiteiten van HOVO Utrecht zijn verplicht een annulerings- en reisverzekering af te sluiten.

Stichting Vrienden van HOVO Utrecht De Stichting Vrienden van HOVO Utrecht ondersteunt het werk van HOVO Utrecht en behartigt de belangen van de cursisten, onder andere door vertegenwoordiging in het bestuur van HOVO Utrecht en deelname aan programmacommissies.

Activiteiten: • in het voorjaar: een (dag)excursie voor Vrienden en introducé(e)s: per touringcar naar een belangwekkende tentoonstelling of activiteit in Nederland, Duitsland of België • omstreeks januari: de Vriendenmiddag voor donateurs en vrijwilligers: een lezing over een wetenschappelijk, cultureel of historisch onderwerp, gevolgd door een gezellig samenzijn.

Voor actuele informatie zie: www.vriendenhovoutrecht.nl U kunt donateur worden voor € 15,(of meer).

Als Vriend van HOVO Utrecht kunt u deelnemen aan de activiteiten die de Stichting organiseert.

Aanmelding nieuwe donateurs en hernieuwing bestaande donateurs 2017: bij voorkeur via de website www.vriendenhovoutrecht.nl of door inzending van het onderstaande formulier.

U kunt ook een overschrijving doen naar rekening NL77 RABO 0136 1112 03 ten name van Vrienden HOVO Utrecht. Vermeld daarbij altijd doel, jaar en naam!

Engelien Verhoeff, secretaris.

Inlichtingen: verhoeff@zonnet.nl

Aanmelding / betaling donatie 2017 Ondergetekende machtigt hierbij de Stichting Vrienden van HOVO Utrecht om éénmalig een bijdrage van € IBAN:

(minimaal € 15,-) voor voor het kalenderjaar 2017 af te schrijven van:

N L

Dhr.

0

Mw. Voorletters:

Naam:

Adres: Postcode:

Plaats:

Telefoon: E-mail: Datum:

Handtekening:

Opsturen aan: Vrienden van HOVO Utrecht, t.a.v. dhr. H. Wevers, penningmeester, Frans Halsstraat 49A, 3583 BM Utrecht. vriendenhovoutrecht@gmail.com

Hoe komt u naar de belangrijkste cursuslocaties?

(Raadpleeg ook www.9292.nl voor eventuele wijzigingen m.b.t. buslijnen)

Per openbaar vervoer vanaf Centraal Station Utrecht naar:  De locaties van de Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht in De Uithof: stadsbus 12 en 28, bestemming UMC/de Uithof.

PER OPENBAAR VERVOER VANAF STATION AMERSFOORT NAAR HOGESCHOOL UTRECHT-AMERSFOORT, DE NIEUWE POORT 21, 3812 PA AMERSFOORT:  Via de voorzijde van het station: stadsbus 2, 3, 4 of regiobussen 74 en 103, halte Groningerstraat/Eemplein.  Via de achterzijde van het station: rechtsaf (ca. 10 minuten lopen).

AUTO PARKEREN  Op de parkeerterreinen op De Uithof geldt betaald parkeren. Deze terreinen zijn tijdens de onderwijsperiode vaak vol. Er is een nieuw parkeerterrein bij de afrit 28 Utrecht-De Uithof, kruising Universiteitsweg, met voldoende parkeerplaatsen (2000 plaatsen). Kosten per dag maximaal € 5,- inclusief openbaar vervoer vanaf de parkeergarage.  Parkeren bij Hogeschool Utrecht-Amersfoort, De Nieuwe Poort 21 kan alleen op een terrein met betaald parkeren (bij het gebouw van de hogeschool rechts de Eemlaan in).

De parkeergarage is uitsluitend bedoeld voor medewerkers van de hogeschool.

colofon

Deze cursusgids is een uitgave van HOVO Utrecht.

Eindredactie: Yvonne van der Valk (HOVO Utrecht).

Vormgeving: Ineke Huibregtse (Studio iH, Amsterdam).

Redactie: Tineke van Voorst (Amsterdam).

Drukwerk: Badoux (Houten). © HOVO Utrecht 2017. Alle rechten voorbehouden.

66

PLATTEGROND DE UITHOF, UTRECHT

avid de D Wiedgebouw Universiteitsweg 99 UMC Universiteitsweg 100 Ruppertgebouw Leuvenlaan 19-21

an V Unnikgebouw Heidelberglaan 2 Bestuursgebouw Heidelberglaan 8 FE-gebouw Padualaan 97

FMR-gebouw Padualaan 101 Langeveldgebouw Heidelberglaan 1 UBU Heidelberglaan 3 otanische Tuinen B Budapestlaan 17

67

aantekeningen

het team van HOVO Utrecht E-mail: hovo@uu.nl Bezoekadres: Bestuursgebouw Universiteit Utrecht, Heidelberglaan 8, kamer 237, 3584 CS Utrecht.

Postadres: Postbus 80125, 3508 TC Utrecht.

Telefoon: 030-2533197 (maandag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur).

Bij calamiteiten: 06-31301151.

Voor informatie over de inhoud en het niveau van een cursus kunt u terecht bij de coördinator van de instelling die de cursus verzorgt.

Mw. dr. H.W.G. (Rieke) Leenders Coördinator Universiteit Utrecht; 030-2532975 (maandag en donderdag); e-mail: h.w.g.leenders@uu.nl

Mw. C. (Corine) de Maar Coördinator Hogeschool Utrecht-Amersfoort en medewerker bureau; 030-2533197 (dinsdag en donderdag); e-mail: corine.demaar@hu.nl

Mw. Y.C.M. (Yvonne) van der Valk Coördinator UvH a.i. en bureau; 030-2533197 (maandag t/m donderdag) e-mail: y.c.m.vandervalk@uu.nl

69

HOVO Utrecht Postbus 80125, 3508 TC Utrecht T 030 253 3197 E hovo@uu.nl W www.hovoutrecht.nl

De landelijke belangen van alle HOVO-instellingen worden behartigd door HOVO Nederland. HOVOÂ Utrecht is een initiatief van de Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Utrecht-Amersfoort en de Universiteit voor Humanistiek Utrecht. HOVO Utrecht maakt gebruik van de expertise van (oud-)hoogleraren/docenten en de faciliteiten van de genoemde instellingen.

70

Locatie Utrecht en Amersfoort