Τσιγγάνοι - μια «διαφορετική» ομάδα επικοινωνητών

Α. Π. Θ. Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ Μάθημα: Κοινωνική ιστορία των ΜΜΕ Β’ εξάμηνο

Τσιγγάνοι - μια «διαφορετική» ομάδα επικοινωνητών

Φοιτήτρια: Maja Vucevic ΑΕΜ: 1282

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

-1Τι καταρχάς είναι οι κοινωνικές ομάδες; Όλοι δεν ανήκουμε σε κάποια από αυτές, ή και περισσότερες από μια; Εκτός από τις διαφορετικές μορφές εξουσίας και ποικίλες επιρροές που ασκούμε, τι άλλο μας κάνει να διαφέρουμε από κάποια άλλη ομάδα; Το περιβάλλον, οι συνηθισμένες προκαταλήψεις μήπως; Τι μπορεί να φέρει μια επικοινωνιακή ομάδα σε θέση να αποκλείεται από τις άλλες; Ποιους παράγοντες πρέπει να περιέχει μια ομάδα να ονομαστεί «(επι)κοινωνική»; Να ασκεί επιρροή στο περιβάλλον της, μέχρι την μορφή της εξουσίας. Να έχει τα μέλη της, οι οποίοι παράλληλα είναι και οι παρέχοντες του μηνύματος, και οι απόστολοί της - «επικοινωνητές και επικοινωνούμενοι»1. Αυτοί οι οποίοι ασκούν, και στους οποίους ασκείται η εξουσία. Να παίζει ρόλο και να έχει τις επιδράσεις της σε ένα ευρύτερο πεδίο (δηλαδή - εσωτερικά και εξωτερικά του πλαισίου της ομάδας), που αναπόφευκτα τραβάει και τις απαντήσεις, αντιδράσεις του περιβάλλοντός της. «Σύμφωνα με τους κλασικούς διαδικαστικούς ορισμούς της επικοινωνίας, κάθε επικοινωνιακό φαινόμενο προϋποθέτει την ύπαρξη αποστολέων, οι οποίοι παίρνουν την επικοινωνιακή πρωτοβουλία, και οι οποίοι αποστέλλουν μηνύματα, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, προς παραλήπτες από τους οποίους και προσδοκούν μιαν απάντηση.» 2 Κατά την μια άποψη, οι κοινωνικές ομάδες είναι οι συναθροίσεις ανθρώπων, οι οποίοι παράγουν και υποστηρίζουν ένα συνδυασμό ίδιων σκοπών και ιδεών. Με τον στόχο τους στο ίδιο σημείο, από τους αρχαίους χρόνους οι κοινωνικές ομάδες δημιουργούν κοινότητα ανθρώπων οι οποίοι μάχονται για τους αρχές τους, τους διαδίδονται, κλείνοντας έτσι κάποιες από τις σημαντικότερες λειτουργίες των κοινωνικών ομάδων - την λειτουργία πληροφόρησης, κοινωνικοποίησης, αιτιολόγησης, συζήτησης και διαλόγου, ενώ και την ερευνητική και μορφωτική λειτουργία.3 Οι ποικιλία των επικοινωνιακών ομάδων υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει μέσα στη συνεργασία με τις άλλες φορείς επικοινωνιακής εξουσίας, αλλά και μέσα στον ανταγωνισμό. Με τις εξελίξεις τις οποίες σημειώνει η ανθρώπινη κοινότητα, κατά την όλοι ύπαρξή του «το κοινωνικό ον» του Αριστοτέλη ήταν μάρτυρας των εμφανίσεων και εξαφανίσεων διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. Ή ίσως «η εξαφάνιση» στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ίσια με την μείωση της εξουσίας μιας ομάδας, και όχι με την τελική της εξαφάνιση. Οπότε, εδώ ερχόμαστε στην στάση, άποψη ότι η εξουσία και επιρροή τις οποίες ασκεί μια κοινωνική ομάδα, είναι εκείνοι οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η ύπαρξη μιας ομάδας. Όσο μειώνεται η επίδρασή της - τόσο μειώνεται και η αντίδραση του περιβάλλοντος, και αμέσως και η ίδια η ομάδα χάνει στην «σημαντικότητά της». Το θέμα το οποίο μας ενδιαφέρει είναι το εξής: κάτω από ποιες συνθήκες μια ομάδα έχει μεγάλη/μικρή ισχύς και κυριαρχία; Κάτω από ποιες συνθήκες γίνεται «αξιόλογη» ή όχι, μπαίνοντας έτσι στις «επικοινωνιακές ελίτ» ή «επικοινωνιακές αντιπολιτεύσεις»; 4 Μια κοινωνική ομάδα η οποία φαίνεται πως έχει περάσει όλα αυτά τα περιστατικά μέσα στην μακρόχρονη ταλαιπωρία της, είναι οι Τσιγγάνοι. Αν και είναι δύσκολο να διευκρινίσουμε την ακριβής ομάδα επικοινωνητών στην οποία μπορούμε να κατατάξουμε τους Ρομά (στην περίοδο χειρογραφίας, τυπογραφίας, μέσων αιώνων και άλλα), καθώς και πολύ δύσκολο εθνογραφικά να τους τοποθετήσουμε στα σταθερά ιστορικά θεμέλια, με το παράδειγμα αυτής της ομάδας μπορούμε να δούμε τις σαφείς επιδράσεις της στις άλλες ομάδες επικοινωνητών, καθώς και τον αποκλεισμό της ίδιας από το κοινωνικό σύνολο, κατά την όλη ύπαρξή της. Τον όρο Τσιγγάνος, σχεδόν πάντα όλοι μας συνδέουμε με την μουσική, τον χορό, αλλά καταρχάς με την νομαδική ζωή και την φτώχια. Ζωή χωρίς την οικογενειακή στέγη, με το σπίτι - παντού. Και, με την 1

Βασίλης Νόττας, Από τον Άμβωνα στην οθόνη (1) ο.π.

3 ο.π.

4 ο.π.

2

-1-

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

-2ύπαρξη του αποκλεισμού ο οποίος εξακολουθεί να «τρέχει» πίσω αυτής της ομάδας, θα λέγαμε ότι δύσκολα είναι να βρει κανείς την εξουσία της και τις επιρροές στο περιβάλλον. Ας θα δούμε ένα - ένα. Ρομά, Τσιγγάνοι, Αθίγγανοι, υποτιμητικά - γύφτοι (από τη λέξη "Αιγύπτιος", λόγω της πεποίθησης παλαιότερων εποχών ότι οι Ρομά προέρχονται από την Αίγυπτο), Σίντηδες (στην Ελλάδα), Τσινγιάν («Tsigan» στη Τουρκία, Βουλγαρία, Σερβία, Ρουμανία, Ουγγαρία), Τσίγγαρι («Zingari» στην Ιταλία), Τσιγγόϊνερ («Zigeuner» στην Γερμανία), Γκιτάνος («Ciganos» στην Ισπανία και Πορτογαλία), Αιγκυπτενάρεν (Ολλανδία), Τζίπσι (Αγγλία, Αμερική), Αυγίτ (Αλβανία), και αργότερα «Tsiganes» Βοημοί - «Βohemiens» (στην Γαλλία)... Όλη αυτή η ποικιλία ονομάτων ήταν ο τρόπος διαφορετικών χωρών του κόσμου - να απευθυνθούν, συχνά υποτιμητικά, σ΄έναν διαφορετικό λαό ο οποίος ονομάζει τον εαυτό του - Μελελέ (λαός μαύρος), Καλέ, Μανούχ (άνθρωπος), ή Σίντε. Οι Ρομά είναι μια κοινωνική εθνοτική ομάδα, συμπεριλαμβανομένων των ομάδων νομάδων, εμπόρων, και άλλων, η οποία από το 10ο αιώνα και μετά, κατά τη μεγάλη διάσπορά τους που άρχιζε από την Ινδία, αναμειγνύεται με ευρωπαϊκές και άλλες ομάδες. Για πρώτη φορά όμως στην ιστορία τους συναντάμε στον Ηρόδοτο (ο λαός των "Σιγύνων"). Υπάρχουν πολλές θεωρίες όσον αφορά την καταγωγή τους σύμφωνα με την λέξη "αθίγγανος" ή "ατσίγγανος" που σημαίνει τον "ανέγγιχτο" (δηλαδή, αυτόν από την χαμηλότερη ινδουιστική κάστα), οι Τσιγγάνοι προήλθαν από κατώτερες κάστες του Ινδού ποταμού, θεωρεία την οποία ακόμα και σήμερα υποδεικνύει το γεγονός ότι αυτή η ασυνήθιστη κοινωνική ομάδα εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να ασχολείται ακριβώς με τις ίδιες δουλειές οι οποίες έκαναν και οι πρόγονοί τους στην Βόρεια Ινδία και σημερινό Πακιστάν. Λόγω της, αν μπορούμε να πούμε «ανεξάρτητης» ιστορίας και μοναδικής εξέλιξης και πορείας αυτής της εθνοτικής ομάδας σε σχέση με πολλές άλλες, υπάρχουν δυσκολίες της κατάταξής τους, όπως αναφέραμε νωρίτερα. Πιο βαθιά, όμως, τους Ρομά μπορούμε να τους συντάξουμε στην ομάδα των Ταξιδιώτων - μέλη οποιασδήποτε αυτόχθονης ευρωπαϊκής εθνοτικής ομάδας, της οποίας ο πολιτισμός χαρακτηρίζεται από αυτοαπασχόληση, επαγγελματική ρευστότητα και νομαδισμό ( όπως και Woonwagenbewoners, Minceiri, Jenisch, Quinquis..). Όπως γνωστοποιείται σε μια μελέτη των Γάλλων επιστημόνων Jean - Pierre Liegeois και Nicolae Gheorghe5, η ποικιλόμορφη χρήση του όρου «Ρομά» μπορεί να αναφέρεται σε: (α) Εθνοτικές ομάδες που μιλούν «Vlach», «Xoraxane» ή «Rom» (διαφορετικές διάλεκτοι της γλώσσας Ρομανί). (β) Κάθε άτομο που αποκαλείται από τρίτους ως «Τσιγγάνος» στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στην Τουρκία (ενώ και όσοι δεν προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη). (γ) Τους Τσιγγάνους, με τη γενική έννοια του όρου. Μετά την εισροή των Ρομά στην Ευρώπη κατά το 10ο αιώνα, η ομάδα εξαπλώθηκε στην όλη την Εύρωπη, και αργότερα προς τον Νέο Κόσμο. Λίγα χρόνια μετά το 1500, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες θα ακολουθήσει άγριος διωγμός των Τσιγγάνικων φυλών, που θα κρατήσει περίπου 200 χρόνια, με τον κύριο στόχο - την απόλυτη αφομοίωση τους. Στην Ευρώπη, μερικές ομάδες των Ρομά συνεχίζουν να ταξιδεύουν από περιοχή σε περιοχή, ενώ οι άλλες περιορίζονται σ’ ένα μέρος, προσαρμόζοντας τη μορφή, την γλώσσα, επικοινωνία, και τις δουλειές τους στις τοπικές ανάγκες, τις πολιτιστικές και κοινωνικές ανταλλαγές. Αν και εφαρμοζόταν στις ανάγκες του τόπου στον οποίο έμεναν (λόγω της επικοινωνίας με τους ντόπιους και του βιώματός τους), οι Τσιγγάνοι δεν παύουν να διατηρούνται τα έθιμα του λαού τους. Το πιο ιερό για τους Ρομά ήταν η παράδοσή τους, η καταγωγή τους, που σημαίνει ότι η αφομοίωση που απαιτούσε όλη η Ευρώπη, δεν μπορούσε να πετύχει. Τον άλλο, εναλλακτικό τρόπο όμως αποτελούσε ο εξαναγκασμός, Το 1783, ο Κάρολος Γ’ της Ισπανίας έθεσε μια νομοθετική πράξη που δείχνει την πολιτική που ασκούσε σχεδόν όλη η παλιά ήπειρος όσον αφορά τους Τσιγγάνους: 5

Jean - Pierre Liegeois, Nicolae Gheorghe: Ρομά/Τσιγγάνοι: Μια Ευρωπαϊκή Μειονότητα, σελ.7-8 -2-

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

-3«Δηλώνουμε πως όσοι αποκαλούνται ή αυτοαποκαλούνται Τσιγγάνοι, δεν είναι στην πραγματικότητα τέτοιοι, ούτε από τη φύση τους, ούτε λόγω προέλευσης, ούτε επειδή ξεπήδησαν από κάποιο νοσηρό γένος. Λαμβάνοντας το γεγονός αυτό υπόψη, ορίζουμε ότι όλοι τους πρέπει να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα, την ενδυμασία και τον περιπλανώμενο τρόπο ζωής που έχουν ακολουθήσει μέχρι τώρα. Ο βασιλιάς παραχωρεί περίοδο χάρης 90 ημερών, έτσι ώστε όλοι οι ‘Περιπλανώμενοι’ αυτού του τύπου να εγκατασταθούν κάπου και να εγκαταλείψουν την ενδυμασία, τη γλώσσα και τις συνήθειες των λεγόμενων Τσιγγάνων, με απειλή τιμωρίας να στιγματιστούν με πυρακτωμένο σίδερο. Όσο γι’αυτούς που θα αντισταθούν, θα τους επιβληθεί ανέκκλητα η ποινή του θανάτου.» Κατηγορούμενοι ως φορείς πανούκλας, για ληστεία, μαγεία και απαγωγές παιδιών, οι Ρομά δεν γίνονταν αποδεκτοί πουθενά. Στην Ελβετία από τον 17ο μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, οργανωνόταν κυνήγι Ρομά (heidenjachten: κυνήγι παγανιστών) - τους θεωρούσαν ύποπτους για τα χειρότερα,. Ένας δικαστής από το Στρασβούργο έγραψε στις αρχές του 19ου αιώνα: «Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι οι άνθρωποι αυτοί διέπραξαν εγκληματικές ενέργειες, αλλά βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση, ώστε, εάν παρουσιαστεί η ευκαιρία, να μην μπορούν παρά να μπουν στον πειρασμό… Δεν μπορεί παρά να είναι επικίνδυνοι.»6 Ακόμα και σε 20ο αιώνα, η φράση personnes d’origine nomade (άτομα νομαδικής προέλευσης) αποκλείει κάθε συνύπαρξη των Ρομά στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Στη Γερμανία, όπου διώκονται από το Χιτλερικό καθεστώς σκληρότερα και από τους Εβραίους, 600.000 αθώοι Τσιγγάνοι άφησαν την ζωή στους φούρνους του Άουσβιτς.7 Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Ρομά είναι η γλώσσα τους. Ανάμεσα στις όλες τις δυνατότητες κοινωνίας τις οποίες κατέχουν τα ζώα και το ανθρώπινο είδος, η γλώσσα των ανθρώπων βρίσκεται στο υψηλότερο μέρος της σκάλας - το πιο τέλειο. Όμως, αναρωτιέμαι αν για τον λαό των Τσιγγάνων ισχύει αυτή η άποψη. Η γλώσσα την οποία είναι η μητρική των Ρομά - η Ρομανί ή Ρομανές, είναι Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, που συνδέει τις διάφορες γλωσσικές διαλέκτους της Ινδίας, όπως την γλώσσα Πουντζάμπι. και στο λεξιλόγιό της περιέχει λέξεις τσιγάνικης, περσικής, αρμενικής και τουρκικής προέλευσης. Γενικά, έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας γλώσσας που έχει παραδοθεί μόνο προφορικά: συρρικνωμένο λεξιλόγιο, χαλαρή δομή και μορφολογική ποικιλία, την οποία την χρησιμοποιούν ως συνθηματική γλώσσα. Αυτήν την μαθαίνουν οι Ρομά όταν γεννιούνται, αλλάζοντάς την κάθε φορά που θα βρεθούν σε κάποιο άλλο επικοινωνιακό περιβάλλον. Ακόμα και οι διάφορες ομάδες των Ρομά συχνά μιλούν διαφορετικά ιδιώματα της «τσιγάνικης διαλέκτου», που έχουν μεγάλη σχέση μεταξύ τους, Τόσες αιώνες παραμένει το φαινόμενο πως εξακολουθεί να υπάρχει μια γλώσσα που δεν είναι γραμμένη, βασίζεται δηλαδή στο προφορικό λόγο, αφού οι Ρομά, σε οποία κοινωνία και να βρεθούν, αναγκαία μαθαίνουν την γλώσσα του χώρου αυτού, και την Ρομανί την χρησιμοποιούν μόνο μεταξύ τους. Εδώ σημειώνω πως ξεκάθαρα φαίνεται ότι κατά την όλη ιστορική πορεία τους, οι φιλική ομάδα αυτή προσπαθούσε ακούραστα να «πιάσει την κουβέντα" με το περιβάλλον στο οποίο βρισκότανε, ενώ από την άλλη πλευρά υπήρχε - αποκλεισμός. Η επικοινωνία ανάμεσά τους ήταν αμφίδρομη, διαπραγματευόταν αποκλειστικά από την πλευρά των Τσιγγάνων. Το μόνο που μπορώ να παρατηρήσω είναι ένας άλλος είδος επικοινωνίας την οποία την ασκούσε το περιβάλλον με τους Ρομά - ήταν το πεδίο της μουσικής τους, του χορού τους, οι σκηνές του τσίρκου... Τα μέρη στα οποία οι Ρομά τους προσφερόταν την ψυχαγωγία και την ευχαρίστηση προσωπική, δηλαδή κατά κάποιον τρόπο πάλι ήταν οι σκλάβοι των «πολιτισμένων Ευρωπαίων». Άλλες μορφές της επικοινωνιακής εξουσίας - πολιτική, οικονομική κτλ. - οι Ρομά δεν είχαν τις προϋποθέσεις και ευκαιρίες

6 7

ο.π, σελ.10-12 Πυλαρινός, Γ. (επιμ.): Γνωρίστε τους Τσιγγάνους -3-

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

-4να ασκήσουν. Οι βασικές επικοινωνιακές τους λειτουργίες πραγματοποιούνται στην «φαντασιακή σφαίρα των λειτουργικών μύθων».9 Το συμπέρασμα δηλαδή είναι ότι οι ομάδα των Ρομά άσκουσε την επικοινωνία με τις άλλες ομάδες χρησιμοποιώντας τους δύο τρόπους. Το πρώτο - στον οποίο δεχόταν την επιρροή (της «ξένης» γλώσσας, λαού, του «ξένου»κράτους), δηλαδή αποτελούσαν οι Ρομά την ομάδα των «επικοινωνουμένων». Από την άλλη πλευρά - το δεύτερο πεδίο - της παράδοσης των Ρομά, του τρόπου ζωής τους, της μουσικής και χορού - οι οποίοι είχαν μεγάλη εξουσία στα παρόμοια πεδία του περιβάλλοντος στο οποίο βρισκόταν («επικοινωνητές», αποστολείς του μηνύματος και της εξουσίας). Ακριβώς χάριν αυτού του πεδίου της επιρροής των Τσιγγάνων, τους αναγνωρίζουμε, αφού στο ίδιο έδωσαν την μεγαλύτερη δική τους σφραγίδα, σε πολλά σημεία του κόσμου. Αυτή η πολιτισμική τους λειτουργία φαίνεται, εκτός άλλων, στα χωριά, σε γάμους και πανηγύρια, όπου Τσιγγάνοι συμμετέχουν σαν μουσικοί, συχνά βιολιτζήδες. Στις μελωδίες που έχουν δημιουργήσει μόνοι τους, υμνούν τη «μάγισσα», τη «χαρτορίχτρα», τη «γιάτρισσα», την «ξελογιάστρα». Οι Τσιγγάνοι ήταν αυτοί που κατά τον μεσαίωνα στην Ελλάδα κράτησαν και διατήρησαν τη μουσική παράδοση, αφού δεν υπήρχαν λαϊκοί οργανοπαίχτες. Μουσικοποίησαν το δημοτικό τραγούδι, έναν σημαντικό δεσμό στην εξέλιξη του Έθνους, και το μετέδωσαν από χωριό σε χωριό. Αυτή η ασυνήθιστη επίδραση της νοοτροπίας τους είχε στην ιστορία της τέχνης πολλούς οι οποίοι επηρεάστηκαν από τα έθιμα των Τσιγγάνων - Λιστ, Μπετόβεν, Σούμπερτ, Σερβάντες, Μεριμέ - με την γνωστή Τσιγγάνα «Κάρμεν», Πούσκιν με τους «Τσιγγάνους», ο Β. Ουγκώ με την «Παναγία των Παρισίων». Στους «Γύφτους» οφείλουν πολλά και η Ουγγαρέζικη και η Ρουμάνικη λαϊκή μουσική. Τα πιο όμορφα Ισπανικά τραγούδια υμνούν την Τσιγγάνα Μαρία, ενώ ο περίφημος Ισπανικός χορός φλαμένκο κυριαρχείται από σπουδαίους Τσιγγάνους Ισπανούς χορευτές.. Στην Τουρκία και στις χώρες της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (όπως στην Ελλάδα) πιστεύεται ότι οι Ρομά καλλιέργησαν την τέχνη του Καραγκιόζη, έναν τυπικό Ρόμ. Από την άλλη πλευρά, μεγάλη περιέργεια προκαλεί ωστόσο και η «εσωτερική» επικοινωνία μιας ομάδας των Ρομά. Ποιος είναι αρχηγός στην φυλή, στην οικογένεια; Πόσο μεγάλη είναι η εξουσία και η επιρροή του; Ποιες ομοιότητες (αν υπάρχουν) μπορούμε να καταλάβουμε από την σύγκριση της επικοινωνιακής εξουσίας των Ρομά μέσα και έξω από το οικογενειακό, ομαδικό πλαίσιο; Η κοινωνική οργάνωση είναι ένα από τα στοιχεία που στηρίζουν τον τρόπο ζωής των Ρομά, την άρνηση του κάθε δεσίματος - για την ιδιοκτησία, για το περιβάλλον, για την γη. Σαν αποτέλεσμα αυτού του φαινόμενου - η πλειοψηφία τους μένει σε παραπήγματα (παλαιότερα σε σκηνές, τσαντίρια). Το ίδιο φαινόμενο ως συνέπεια είχε οι Ρομά να γίνουν μια από τις ελάχιστες μη εδαφικές μειονότητες στην Ευρώπη. Να μην έχουν ούτε πατρίδα ούτε θρησκεία, να υιοθετούν την επικρατούσα θρησκεία κάθε περιοχής στην οποία βρίσκονται (αν και υπάρχουν πηγές ότι παλιότερα η θρησκεία τους ήταν η ηλιολατρεία). Η παντοτινή άρνηση του δεσίματος είχε επιπτώσεις και στα επαγγέλματα τα οποία επιλεγόταν οι Ρομά ο γύφτος του χωριού συνήθως ήταν ο σιδεράς και ο οργανοπαίχτης. Οι μετακινούμενες ομάδες των Ρομά ( του μοναδικού νομαδικού λαού που δεν ήταν ποτέ ούτε κτηνοτροφικός ούτε κατακτητικός), ήταν, όπως και σήμερα, συνήθως καρποσυλλέκτες ή έμποροι φρούτων, λαχανικών και άλλων ειδών. Ήταν έμποροι, μικροπωλητές. Είχαν την ειδικότητα στην γύμναση και επίδειξη ζώων. Η δεύτερη ομάδα, οι εγκαταστημένοι, κατοικούν στις παρυφές των μεγάλων αστικών κέντρων, και όπως οι Ρομά στο σύνολό τους - έχουν ισχυρή παράδοση και πολιτισμό, στα μουσικά επαγγέλματα. Στα επαγγέλματα που διαλέγουν καθρεφτίζεται φανερά η κυριαρχία της φαντασιακής σφαίρας των επιδράσεών τους.

8

Υπάρχουν όμως πολλά μέλη της ομάδας των Ρομά, οι οποίοι ανεξαρτήτως της ομάδας ασκούσανε μεγάλη επιρροή και εξουσία. Εκτός από των μεγάλο αριθμό των καλλιτεχνών, κατά μια προϋπόθεση - η βασιλική δυναστεία των Καραγεώργηδων της Σερβίας θεωρείται ότι είχε καταγωγή Ρόμ στην Σερβία.

8

9

Β.Νόττας, Από τον Άμβωνα στην Οθόνη -4-

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

-5Παρά το γεγονός ότι οι Τσιγγάνοι ξεκάθαρα αναγνωρίζονταν ως τέτοιοι, δεν υπήρξε ποτέ ορισμός τους σε ιστορικά νομικά κείμενα, ουδέ ποτέ αναγνωριζόταν η επίδραση που είχαν - θεωρούνται ότι δεν έχουν γλωσσικές, πολιτιστικές ή εθνοτικές ρίζες, και αποτελούν «κοινωνικό πρόβλημα». Οι Ρομά σήμερα έχουν την Παγκόσμια μέρα τους, η οποία γιορτάζεται στις 8. Απριλίου - την μέρα όταν θυμούνται την διεθνές συνέδριο των Ρομά, την 1971 στο Λονδίνο, όταν με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης επισήμως αναγνωρίστηκε το όνομα τους - οι Ρομά, καθώς και η σημαία τους. Στο μπλε και πράσινο χρώμα της σημαίας, τα οποία συμβολικά παρουσιάζουν τη Γη και τον ουρανό (τα «σύνορα» του νομαδικού λαού), βρίσκεται κόκκινη ρόδα τσάκρα - του καροτσιού (σύμβολο της μετανάστευσης των Τσιγγάνων). Η μεγαλύτερη γιορτή τους είναι η γιορτή της άνοιξης, που γιορτάζεται ίσως με την μεγαλύτερη ένταση στα Βαλκάνια, ιδιαίτερα στην Σερβία. Στον Άγιο Γεώργιο, στις 6. Μαΐου, οι Ρομά μαζεύονται τις σκηνές τους και αρχίζουν ακόμα μια φορά την νομαδική ζωή. Όπως μιλάει η παράδοση, αυτό το γεγονός επισημάνει το τέλος του χειμώνα και της σταθερότητας, και εκείνη την μέρα οι Ρομά χαιρετάνε την άνοιξη - με την παραδοσιακή μουσική τους και χορό γύρω από την φωτιά. Η μέρα αρχίζει στην αυγή, όταν στη κοντινή πηγή οι Τσιγγάνοι ξεπλένουν τις αμαρτίες τους, για τη νέα αρχή και δύναμη. Αφενός ανοιχτή και φιλική ομάδα προς το περίγυρό της, αφετέρου παραδοσιακά κλειστή κοινωνική ομάδα - οι Τσιγγάνοι αποτελούν ένα σύνολο με δική του δομή και ιεραρχία, βασιζόμενο στην οικογένεια και τη γλώσσα, στις παραδόσεις και τα έθιμα. Η λέξη «Ρομ», που στη γλώσσα τους σημαίνει «άντρας» ή «σύζυγος», ίσως είναι ο καλύτερος τρόπος να προσπαθήσουμε να περιγράψουμε μια ομάδα επικοινωνιτών, η οποία για τόσες αιώνες κατάφερε να σώσει τις αρχές, τις ρίζες, ολόκληρο το «ον» της. Το όνομά τους και η προέλευσή τους από την Ινδία καθρεφτίζονται ακόμα στο συντηρητικό τρόπο ζωής το οποίο το κρατάνε σήμερα και οι δύο ομάδες - οι Ινδοί και οι Τσιγγάνοι. Σημαντικό ρόλο της επικοινωνιακής εξουσίας στην κοινωνία τους παίζουν οι αρχηγοί της φυλής, και κατόπιν οι άντρες στην οικογένεια. Κάθε ομάδα έχει τον δικό της άρχοντα, που εκπροσωπεί την ομάδα απέναντι στις αρχές της χώρας που ζει. Η τσιγάνικη οικογένεια είναι πατριαρχική, και θεμελιώδους σημασίας στην κοινωνική τους οργάνωση. Οι άντρες έχουν περισσότερα δικαιώματα, και ακόμα και σήμερα το δικαίωμα της εκλογής συζύγου των Ρόμισσων βρίσκεται στην αρμοδιότητα των παππούδων ή των γονιών της. Αυτή η παράδοση συχνά μπορεί να σημαίνει και η απαγόρευση επικοινωνίας των γυναικών Ρομά με τους αρσενικούς που δεν ανήκουν στον λαό της, και λόγω τέτοιας παράδοσης οι Ρομά είναι βασισμένοι στην ενδογαμία - το να παντρεύονται και πρώτα ξαδέλφια μεταξύ τους.10 Γενικά, η θέση των Τσιγγάνων πάντα επηρεαζότανε από τον τρόπο ζωής τους. Η φήμη τους ως μάντηδων και μάγων, τα γκέτα, η ζωή μέσα στη φτώχεια - τους περιόριζαν, όπως και η απομόνωση που βιώνουν εδώ και χίλια χρόνια, μέσα σε μια ζωή που μοιάζει περισσότερο με κυνήγι. Πως τους βλέπει όμως η αναπτυγμένη ευρωπαϊκή κοινότητά μας; Αρκετά είναι να πούμε ότι οι Αθίγγανοι δεν αποτελούν αναγνωρισμένη εθνική ή γλωσσική μειονότητα, χωρίς δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην κουλτούρα, στη δουλειά και στη μόνιμη εγκατάσταση.11 Αν και τα χρόνια των νομαδικών λαών ίσως γενικά έχουν περάσει, φαίνεται πως την νοοτροπία των Τσιγγάνων δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα, όσο και αν το θέλαμε. Φτάνει μόνο μια ρήση που συχνά την λένε οι Ρομά: «sem Roma sam» («είμαστε Τσιγγάνοι τελικά»), θέλοντας μόνο να τονίσουν την ταυτότητα τους, τις αξίες τους, τα έθιμα τους - που είναι τα μόνα στοιχεία που οι Τσιγγάνοι δεν θέλουν να εγκαταλείψουν ποτέ, ο βασικός λόγος να συνεχίζουν να αντιστέκονται στην πίεση των μην-τσιγάνικων ομάδων. Αντί της αξιοποίησης των ταλέντων και θετικών επιδράσεων της φυλής τους, ο απαράδεκτος ρατσισμός είναι η υποδοχή τους.

10

Horvathova, E: Cigani na Slovensku, σελ.243-245.

11

Δημητρης Ντούσας, ROM και φυλετικές διακρίσεις

-5-

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

-6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Liegeois Jean-Pierre, Gheorghe Nicolae (2002): Ρομά /Τσιγγάνοι: Μια Ευρωπαϊκή μειονότητα. Γκίνη Κατερίνα (μετ), Παπανικολάτου Ναυσικά (επιμ). Αθήνα. Ελληνική Ομάδα για τα Δικαιώματα των μειονοτήτων.

Horvathova, Εmilia (1964): Cigani na Slovensku. Slovanska Αkademia vied, Bratislava, σελ.369 Νόττας, Βασίλης: Από τον Άμβωνα στην οθόνη (1, 2) Ντούσας, Δημήτρης (1997): ROM και φυλετικές διακρίσεις. Στην ιστορία, την κοινωνία, την κουλτούρα, την εκπαίδευση και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αθήνα, Gutenberg. http://lyk-varth.ilei.sch.gr/rom/ - Γνωρίστε τους τσιγγάνους (Επιμέλεια Γ. Πυλαρινός), ανακτήθηκε από το διαδίκτυο στις 30/12/2008

-6-

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com