IB-industrieelbouwen nummer 1 - 2012

INHOUD

Resort Nieuwvliet-Bad 24

Building Holland 2012 30

1.900 keer Concept III

48

Houtskeletbouw bleek de beste oplossing om in Nieuwvliet-Bad 188 recreatiewoningen in een zo kort mogelijke tijd te bouwen.

Tijdens Building Holland 2012 toont het paviljoen ‘Industrieel bouwen met hout’ de mogelijkheden van deze bouwmethode.

De renovatie van 1.900 woningen in de wijk Schollevaar in Capelle aan den IJssel is een omvangrijk Concept III-project.

5 Redactioneel

20 Bouwbesluit 2012

43 Productnieuws

6 Passiefhuisproject in hsb

29 Column Haiko Meijer

44 Lean bouwen

11 Brandwerende deuren

34 Stichting Garantie Timmerwerk

52 De rol van industrieel bouwen

14 Renovatie in Middelburg

36 Energieneutraliteit

56 Nieuws

19 Productnieuws

38 Houten kozijnen in beton

IB, Industrieel Bouwen met hout is een uitgave van Koninklijke BDU Uitgevers BV. Verschijnt 4 keer per jaar, 1ste jaargang.

Administratie Koninklijke BDU Uitgevers BV Postbus 67 3770 AB Barneveld E-mail: abonnementen@bdu.nl Telefoon: 0342 – 49 48 44 (op werkdagen bereikbaar van 8.30 tot 14.00 uur) Fax: 0342 – 49 42 99 ING: 866912 ABN Amro: 47.32.66.636

En verder

Uitgever Wiljo Klein Wolterink Algemeen hoofdredacteur vak- en publieksmedia Peter Vorstenbosch Redactie Albert Schuurman (hoofdredacteur) Telefoon: 0342 – 49 48 50 / 06 – 21 17 13 38 Linda Hulsman Telefoon: 0342 – 49 48 52 / 06 – 21 17 13 32 E-mail: redactie.ib@bdu.nl Vormgeving Giesbers BV, Velp, Walter Bouwman

Abonnementen Jaarabonnement (4 nummers): € 50,00 excl. BTW Advertentieverkoop Robert Brinkmann Telefoon: 0342 – 49 42 62 E-mail: r.brinkmann@bdu.nl

Technische realisatie Koninklijke BDU Grafisch Bedrijf BV Auteursrechten voorbehouden © IB Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij IB c.q. de betreffende auteur.

Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook.

IB wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd.

Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen. | APRIL 2012

IB001_03_inhoud.indd 3

3

29-03-12 11:53

helderheid, zekerheid en transparantie bij brandwerende binnen- en buitendeuren

Hoe herkent u de GND-deur?

Een brandwerende deur onder GND is eenvoudig te herkennen aan het label in de hangzijde van de deur. Hierin staat de prestatie van de deur en via www.GND.nl kunt u alle informatie (rapporten) met betrekking tot de deur eenvoudig opzoeken. Ook staat hier uitleg over de verantwoordelijkheden tussen de betrokken partijen in het bouwproces om uiteindelijk de hoogste zekerheid te krijgen met betrekking tot brandveiligheid!

Meer informatie?

Als u vragen heeft of meer informatie omtrent de verschillende labels en garantie足 mogelijkheden wilt, dan kunt u contact opnemen met de GND 足 Garantie Deuren.

www.gnd.nl

IB001_04_ADVERTENTIE.indd 4

T 035 足 695 0369

E info@gnd.nl

28-03-12 15:35

REDACTIONEEL

Welkom in uw wereld Welkom in IB: Industrieel Bouwen met hout. Daarmee ook welkom in uw wereld, of die de uwe wordt. Want industrieel bouwen is de toekomst, die in het teken staat van reduceren.

Het verminderen van fouten, kosten en tijd is voor de bouw van levensbelang. Die toekomst is inmiddels aangebroken. Al jaren wordt namelijk van verschillende soorten materialen kant-en-klare daken, vloeren, en gevelelementen geproduceerd.

Industrieel bouwen is een logische manier van werken. Het is net als met het bereiden van een juiste maaltijd in een restaurant. Wil je dat een gast deze optimaal krijgt geserveerd en mede daardoor er echt van kan genieten, dan is een aantal zaken van groot belang: de voorbereiding, de juiste ingrediënten, koks met kennis van zaken en niet te vergeten een juiste prijs-kwaliteitverhouding.

| jaa rga ng NR 1 | 201 2 | jaarg ang ib nr 1 | 2012

i N d u s tR i e

t N m et hou e l bouwe

Wie lekker wil koken, heeft goede basisingrediënten nodig.

Kokkerellen doe je immers het liefst met bestanddelen die voor variatie zorgen en het fundament vormen voor een goede smaak. IB handelt daarom over Industrieel Bouwen met hout.

Binnen de industriële bouw zijn veel ingrediënten mogelijk, maar hout is een sterke basis: het is natuurlijk, multi-toepasbaar, allesbehalve schaars en volledig te recyclen. Kortom, hout brengt een bouwproject op smaak. IB wil u een kijkje bieden in de keuken van industrieel bouwen met hout, waarbij overigens andere ingrediënten niet uit het oog worden verloren.

1

an de Vin ar !ls? tenpartne

1

Dat in een restaurant de maaltijd niet door maar voor de eters wordt bereid, sluit het risico uit dat zij zich met de receptuur gaan bemoeien en dat daardoor onvermijdelijk zaken misgaan. In de restaurantkeuken werken mensen samen die op elkaar zijn ingespeeld en zo tot een optimale invulling van het bestelde menu komen. Alleen al om wat-maak-je-me-nu-situaties te voorkomen, is samenwerking onontbeerlijk. Hetzelfde geldt voor het industriële bouwproces: door samen te werken kunnen bouwpartners elkaars kennis benutten. Elkaar op de juiste waarde schatten is dé manier om daadwerkelijk goede gebouwen neer te zetten.

® ontwikkeld, vinOptimum n hebben wij het bedrijfs® g te optimalisere e manier om etensamenwerkin ptimum is onz spelen kennis procedure. vinO eteren. Hierbij verb en blijv e rol.

AN gebaseerde inu te rtners een grot te geven en cont enwerkingspa iciënter vorm r faalanciers en sam oces waardoo rkers, toelever totale bouwpr g van medewe ort. rage aan het verk bijd dt tieve wor ® een posi het traject mum levert rlooptijd van merkbaar en eerd en de doo ® in de totale bouwketen ers. worden gereduc ptimum is en opdrachtgev en’ met vinO onze partners men Verbeter waarde voor toegevoegde bare oon n aant r: rtne npa kete ecte n voor de perf ® als uitganspunte delen imum heeft en en kennis communicer leggen er informeren, afspraken vast f beginfase held ch plannen en rbereiding istis real n, ege sparante voo natieven afw elijke en tran en duid r rkom doo voo n en luite processtapp erstanden uits overbodige ken procedures jk maken en ens afgespro volg aties makkeli eren ductie trol sturen en con in faalkostenre s spil roce e en tiep onz duc -pakket, en te voorkom t met vinExtra ngsproblem ering op maa e om verwerki de bouwlocati delijkheid op ditie con ecte evering in perf succes! aan het project men werken

Pas sie fwoN

Wie geen keukenprins is, kan toch leren koken. Wie geen industriële bouwer is, zal het moeten worden. Het gaat hier namelijk om de bouw van de toekomst. IB laat u aan de hand van projectbeschrijvingen zien wat er op dit gebied speelt en geeft via ib-industrieelbouwen.nl – scan de op deze pagina geplaatste QR-code en uw smartphone leidt u verder – toegang tot extra informatie.

iNg eN

e zeer Van de 211 nieuw woningen in de energiezuinige enhof zijn wijk Velve-Lind ief. pass 82 s er strak

bouwbe slu

it 2012

besluit moet Het nieuwe Bouw ratie van leiden tot integ zo regelgeving en worden. toegankelijker

uweN PR efab bo

nen voor De houten kozij t zijn afgewerk het 7e Bastion o betonnen casc in het prefab gemonteerd.

Albert Schuurman Hoofdredacteur

Daarom r nog méér Op zoek naa ssingen doordachte oplo jnen voor kozi ten hou in dan op: de bouw? Kijk

ww

l w.vandevin.n

b.v. n en kozijnen Van de Vin rame nen’ in ‘De Poortman industrieterre Heeze rs 8, 5591 RC De Geestakke e 5590 AC Heez Postbus 102, F: 040 2241 990, T: 040 2241 999, .vandevin.nl evin.nl, W: www E: info@vand

ib-i ndu stri eel

bou wen .nl

28-03-12 15:53

| APRIL 2012

IB001_05_redactioneel.indd 5

5

29-03-12 11:54

project Velve-Lindenhof, Enschede

Grootste passiefhuisproject in houtskeletbouw In de wijk Velve-Lindenhof in Enschede is momenteel het grootste passiefhuisproject van Nederland in uitvoering. Van de 211 zeer energiezuinige woningen zijn er 82 passief.

Voor alle woningen is gekozen voor houtskeletbouw, vooral vanwege de mogelijkheden om eenvoudig een dik isolatiepakket aan te brengen. Door de grote mate van prefab wordt een hoge kwaliteit gerealiseerd ĂŠn kan op de bouwplaats snel worden gebouwd.

TEKST Carla Debets FOTOGRAFIE Nieman RI, Carla Debets

1

6

IB001_velve.indd 6

| april 2012

28-03-12 13:52

Woningcorporatie De Woonplaats in Enschede inventariseerde al in 2005 de wensen van bewoners in de bestaande wijk.

“We hebben de bewoners de keus voorgelegd van renovatie of nieuwbouw”, zegt Joyce Dakhorst, woordvoerder van De Woonplaats. “Een grote meerderheid koos voor nieuwbouw.

Uiteindelijk bestaat de wijk straks voor 10 procent uit renovatie en 90 procent uit nieuwbouw. Energiezuinig bouwen stond vanaf het begin voorop, omdat we denken dat in de toekomst de energieprijzen voor een groot deel de woonlasten gaan bepalen.”

In het stedenbouwkundig plan werden 211 nieuwbouwwoningen ingepast. Al in de fase van afronding van het stedenbouwkundig plan en de schetsontwerpfase werd adviseur Nieman Raadgevende Ingenieurs (toen nog Adviesburo Nieman) ingeschakeld, onder meer om te helpen de uitgangspunten concreet te maken.

Op basis van het stedenbouwkundig plan maakte Beltman Architecten de schetsontwerpen voor verschillende woningtypes, waarbij bleek dat er 82 passiefwoningen mogelijk waren.

Voor de overige 129 woningen geldt een EPC van 0,4. De Woonplaats maakte zelf al in 2008 de keuze voor houtskeletbouw. Er werden een aantal timmerfabrieken bezocht, waarna vier houtfabrikanten samen met een zelf te kiezen aannemer werden uitgenodigd om mee te doen met de aanbesteding.

Hieruit kwam De Groot Vroomshoop samen met Te Pas Bouw als laagste bieder uit de bus.

2

1 De passiefwoningen in Velve-Lindenhof ­hebben relatief veel glas op het zuiden en een fors ­isolatiepakket in de gevels en daken.

2 De dikke gevelelementen zijn aangeleverd compleet met beglaasde kozijnen en – waar van toepassing – het regelwerk voor de afwerking.

Passief en EPC 0,4 De passiefwoningen hebben ook een EPC van 0,4 en voldoen daarnaast aan extra eisen. Zo zijn alleen woningen met een juiste noord-zuidoriëntatie geschikt als passiefwoningen en hebben deze een betere luchtdichtheid. De bewoners van de passiefwoningen verbruiken voor verwarming minder gas dan traditioneel gebouwde woningen; berekend is 300 tot 600 m3 gas per jaar, afhankelijk van het bewonersgedrag.Voor de houtskeletbouwelementen betekent dit dat voor vloeren, gevels en daken isolatiewaarden gelden van Rc circa 10 m2K/W en voor ramen, deuren en kozijnen: U ≤ 0,8 W/ m2K.

3 Bij passiefwoningen is kierdichting erg belangrijk; dat betekent veel naden tussen bouwonderdelen afplakken op de bouwplaats.

Keuze houtskeletbouw

3

Bij de keuze voor houtskeletbouw stond duurzaamheid voorop.

Duurzaam betekent ook energiezuinig, en in houtskeletbouw is het relatief eenvoudig om hoge isolatiewaarden te realiseren.

De prefabricage tot grote elementen zorgt bovendien voor een korte bouwtijd. Ook het lichte gewicht van de houtskeletbouw is hier een belangrijk voordeel, in verband met de slechte grondslag. Nu kan worden volstaan met een eenvoudige en dus goedkope fundering op staal.

Architect Jeroen Haverkate ontwierp zes woningtypes. “Voor | april 2012

IB001_velve.indd 7

7

28-03-12 13:53

4

5

de houtskeletbouwelementen had dit niet veel gevolgen; de variatie betreft vooral de kaptypologie en dakkapellen. Een belangrijke wens van de bewoners was het contact met de straat.” Kenmerkend is het verschil in de gevels: de noordgevels zijn meer gesloten met een gemetseld buitenblad en de zuidgevels hebben meer glas en zijn afgewerkt met een volkern beplating met smalle verticale delen.Vooral de uitstraling, duurzaamheid en weinig onderhoud bepaalden deze keuzes.

I-liggers Per woning zijn gemiddeld 24 elementen toegepast: voor de

gevels, dragende wanden, verdiepingsvloeren en daken. In de gevel- en dakelementen zijn houten I-liggers toegepast. De Rc-waarden van de gevels variëren van 8,6 tot 10,4 m2K/W; de dakelementen hebben een Rc-waarde van 10,6 m2K/W. De prefab vloerelementen bestaan uit houten Kerto-liggers met bovenbeplating en worden grotendeels op de bouwplaats afgewerkt.

Om zoveel mogelijk te prefabriceren is bij de gevelelementen het regelwerk - in geval van buitenbeplating - al aangebracht.

De dakelementen kregen in de fabriek al panlatten en in de vloerelementen zijn de ventilatiekanalen al ingebouwd. De

4 Verticale doorsnede: ­aansluiting gevel – begane grond. Een doorgaande isolatielaag ter plaatse van de fundering voorkomt koudebruggen.

5 Verticale doorsnede: ­aansluiting gevel – hellend dak. Houten I-liggers in zowel gevel als dakelementen zorgen voor geringere koudebruggen.

6 De gevels zijn aan de ‘open’ zijde afgewerkt met ­volkernplaten met houtnerf; de noordgevel is voorzien van metselwerk dat doorloopt in de kopgevel.

6

8

IB001_velve.indd 8

| april 2012

28-03-12 13:53

7 I n de fabriek zijn in de elementen voor de ­verdiepingsvloeren ook alle luchtkanalen al aangebracht; de overige leidingen volgen op de bouwplaats.

8H orizontale doorsnede met passiefkozijn in de gevel. De plaatsing bij voorkeur zoveel mogelijk in het hart van de isolatielaag.

7

Groot Vroomshoop levert vier woningen per week. “Dit bouwtempo is vooraf bepaald door de opdrachtgever, waar wij ons als bouwer aan conformeren”, vertelt Maikel Groters, werkvoorbereider bij van Te Pas Bouw. “De levering op de bouwplaats is nagenoeg just in time, ofwel: de elementen die ’s ochtends worden geleverd, worden dezelfde dag geplaatst.”

Start bijeenkomst Nieman Raadgevende Ingenieurs verzorgde al vroeg in het ontwerpproces een ‘startbijeenkomst’ waarbij alle betrokken in het project uitleg en tips kregen hoe in houtskeletbouw passief bouwen mogelijk is. Ook vóór de start van de uitvoering was er nog een voorlichtingsdag, vooral gericht op de praktische uitvoering. Harm Valk, senior adviseur Energie & Duurzaamheid bij Nieman: “Onze ervaring is dat dit écht werkt, zowel voor het ontwerpteam als voor het uitvoeringsteam. Dat zullen we zeker een volgende keer weer doen.”

Belangrijk bij passief bouwen in houtskeletbouw zijn de hoge eisen aan luchtdichtheid en isolatie. Daarom is een aantal gevel- en wandelementen voorzien van een extra leidingzone die voorkomt dat leidingen de dampremmende folie doorbreken. Bovendien overlappen de folies elkaar en worden alle aansluitnaden afgetapet en kabel- en leidingdoorvoeren afgeplakt. Daarnaast hebben de draaiende delen in kozijnen dubbele luchtdichtingen. Zover mogelijk

8

doorgevoerde prefabricage van de elementen – onder goede omstandigheden – leidt tot een goede kwaliteit, ook van de aansluitingen.

Een tweede belangrijk punt is het voorkomen van koudebruggen. Zo hebben de houten I-liggers in de gevel- en dakelementen een smaller lijf – en dus een kleinere koudebrug – in vergelijking met de gebruikelijk volhouten liggers. De kozijnen liggen bovendien zoveel mogelijk in het hart van de isolatie.

Verder zorgt de lichte bouwwijze van houtskeletbouw ervoor dat de woningen relatief snel opwarmen en afkoelen. Het dikke isolatiepakket voorkomt dit laatste, maar de zomersituatie vereist extra maatregelen. Hier is gekozen voor zomernachtventilatie, door middel van dwarsventilatie en dakramen.Voor de dwarsventilatie zorgen speciale passief ventilatieluiken.

“Voor de details is vooral de maakbaarheid belangrijk”, licht Bert Thunnissen, bedrijfsleider hsb bij De Groot Vroomshoop, toe. “Daarbij houden we het graag zo eenvoudig mogelijk. Het samenstellen van passiefelementen is in de fabriek toch al ingewikkelder: er zijn soms wel twee keer zoveel onderdelen per element nodig, bijvoorbeeld voor de extra leidingzone en voor isolatie van 40 cm dik. Dit vraagt veel van de logistiek. Om het | april 2012

IB001_velve.indd 9

9

28-03-12 13:53

9

9 Passiefkozijn met koudebrug­ onderbreking, driedubbel glas en dubbele luchtdichting in de draaiende delen.

10 Aansluiting passiefkozijn in de afgewerkte gevel.

10

proces goed in de vingers te krijgen, zijn we gestart met twee woningen per week. Als je leerproces dan tien woningen is, heb je er nog tweehonderd woningen profijt van.”

Zwakste schakel Hoe goed de isolatie ook is, de kozijnen blijven altijd de zwakste schakel. Daarom zijn hier passiefkozijnen gekozen, uit het leveringsprogramma van Timmerfabriek Overbeek. De Woonplaats koos voor houten kozijnen vooral vanwege de duurzaamheid en de kosten.

De passiefkozijnen zijn opgebouwd uit Vilam Sandwich lariks en voorzien van een drievoudige beglazing. Het verschil tussen een passiefkozijn en een KVT-kozijn is onder meer de Uw: voor een passiefkozijn is deze 0,8 W/m2K, circa de helft van een KVT-kozijn. Dit komt vooral door de thermische onderbreking in de profielen. Speciale passiefkozijnen zijn volgens Valk een must bij passiefwoningen. “Bij passief bouwen is warmteverlies op het kozijnprofiel en incidenteel condens niet aanvaardbaar. Daarom moeten zowel het - driebladig - glas als het profielsysteem een lage U-waarde hebben, én moeten de aansluitdetails aangepast zijn.”

Overbeek levert de passiefkozijnen beglaasd en afgelakt (Concept III) aan bij De Groot Vroomshoop die ze verwerkt in de gevel- en dakelementen. Het maken van de aansluitingen in de fabriek garandeert een betere kwaliteit.

thermische foto’s moeten worden gemaakt.Volgens de eerste blowerdoortesten voldeed de luchtdichtheid niet. Hiervoor bleken echter niet de houtskeletbouwelementen verantwoordelijk, maar was de kanaalplaatvloer de ‘boosdoener’. De aannemer loste dit op door de beganegrondvloeren te voorzien van een laag bitumen.

Vooral door de grote schaal waarop houtskeletbouw wordt toegepast alsmede het grote aantal passiefwoningen heeft De Woonplaats niet voor een makkelijke oplossing gekozen, meent Valk. “De ambitieuze energiezuinigheid loopt ver vooruit op de wettelijke voorschriften en ook het bouwsysteem is niet gebruikelijk.”

PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever De Woonplaats, Enschede Architect Beltman Architecten, Enschede Adviseur bouwfysica Nieman Raadgevende ingenieurs, Zwolle Adviseur constructies Lucassen Bouwconstructies, ­H engelo Uitvoering Te Pas Bouw, Enschede Leverancier houtskeletbouwelementen De Groot ­Vroomshoop, Vroomshoop Leverancier passiefkozijnen Timmerfabriek Overbeek,

10

IB001_velve.indd 10

Ver vooruit

Haaksbergen

Voor passiefhuizen – voor het verkrijgen van het officiële uitvoeringscertificaat Passief Bouwen – geldt dat metingen moeten worden verricht naar de luchtdichtheid en dat er

Start bouw april 2011 Oplevering totale project eind 2012

| april 2012

28-03-12 13:54

Brandwerende deuren

GND-labels stoppen ouderwetse wijsheden Geheel in aansluiting op de aanhoudende vraag naar gecertificeerde producten en in navolging op de brandwerende binnendeuren komt GND binnenkort op de markt met een nieuwe zekerheidsklasse voor brandwerende buitendeuren.

TEKST Linda Hulsman FOTOGRAFIE Limburgia Utiliteitsdeuren, Kegro Deuren, GND

Brandveiligheid is en blijft een lastig onderwerp in de bouw. De regelgeving is complex en er zijn tal van details die uiteindelijk bepalen of een constructie voldoet aan de eisen voor brandveiligheid.Voor personen die de controle op brandveiligheid uit moeten voeren is het bijna onmogelijk om alle details, normen en oplossingen te kennen en herkennen.

De producenten van binnen- en buitendeuren in Nederland, die zijn verenigd in GND (Garantie Deuren), hebben daarom de GND-Zekerheidsklasse voor brandwerende deuren geïntroduceerd. Deze zekerheidsklasse geeft marktpartijen de mogelijkheden om via een duidelijk label in de deur in één oogopslag te zien welke eigenschappen de deur heeft en wie er verantwoordelijk is geweest voor welke werkzaamheden aan de deur en de constructie eromheen. Daarnaast zijn alle rapporten met betrekking tot de geleverde deuren snel en overzichtelijk te vinden in de GND-rapportendatabase. De deurenproducenten hebben zich als doel gesteld helderheid, zekerheid en transparantie te bieden naar de markt.

Reglementen

1

“Er wordt nog te veel vastgehouden aan ouderwetse wijsheden”, stelt Henk Breel, commercieel directeur bij GNDlidbedrijf Kegro Deuren. “Een deur van 38 mm dik is niet per se 30 minuten brandwerend, omdat hij 1 mm per minuut brandweerstand zou bieden. Dit soort regels gelden al lang niet meer, er zijn inmiddels al zoveel nieuwe reglementen en normeringen bijgekomen.”

Om zichtbaar te maken dat deuren aan deze reglementen voldoen, komen alle bij GND aangesloten buitendeurfabrikanten nu dus, net als vorig jaar de binnendeuren, met een brandwerendheidslabel. Breel: “We willen de kwaliteit van onze deuren zichtbaar maken voor de markt, zodat voor iedereen duidelijk is welke deur wel en welke deur niet aan de normering voldoet. We richten ons hierbij niet alleen op de uitvoerende partijen, maar ook op architecten, adviesbureaus en controlerende instanties.” Volgens Breel is dit namelijk pure noodzaak:

1O m zichtbaar te maken dat deuren aan de reglementen voldoen, komen alle bij GND aangesloten buitendeurfabrikanten met een brand­ werendheidslabel.

| april 2012

IB001_GND_v2.indd 11

11

28-03-12 13:56

2

3

“Architectenbureaus tekenen veiligheidshalve brandvertragende deuren, omdat ze de regelgeving gewoon niet kunnen bijhouden, opzichters hebben vaak geen idee of iets voldoet of niet en niemand wil meer op de blauwe ogen van de aannemer vertrouwen. Daarnaast stelt de brandweer ook nog eens per regio verschillende eisen. We ervaren dan ook een steeds groter wordende vraag naar gecertificeerde producten waarbij de verantwoordelijkheden duidelijk zijn vastgelegd.”

2-3 De GND-labels voor buitendeuren zijn rond, de labels voor brandwerende binnendeuren ovaal.

4 De GND-labels worden net zoals de standaard deurlabels aan de hangzijde van de deur geplaatst.

GND-Zekerheidsklassen De ronde GND-labels zullen net zoals de standaarddeurlabels aan de hangzijde van de deur worden geplaatst. Er zijn twee soorten labels voor brandwerende buitendeuren; het blauwe label voor GND-zekerheidsklasse II en het rode label voor GND-zekerheidsklasse III. De buitendeuren in GNDZekerheidsklasse II worden bouwfasebestendig geleverd. Dat betekent simpelweg dat de deur in de voorlak wordt geleverd en binnen achtien maanden moet worden overgeschilderd. Het hang- en sluitwerk dat bij de brandwerende deur hoort, is al gemonteerd en is het een deur met glasopening, dan is deze al voorzien van het juiste brandwerende glas. De buitendeuren in GND-zekerheidsklasse III worden compleet afgelakt en inclusief hang- en sluitwerk geleverd. De montage van deze deur zal ook door – of onder verantwoordelijkheid van – de fabrikant plaatsvinden. Deze controleert of het kozijn voldoet aan de eisen die in het testcertificaat van de deur worden gesteld.

Binnen beide GND-zekerheidsklassen zijn er labels voor 30 en 60 minuten brandwerendheid.

Alle buitendeurfabrikanten zijn uiteraard zelf verantwoordelijk voor het laten uitvoeren van de vereiste testen. Breel: “Vrijwel ons gehele productassortiment voldoet al aan de gestelde eisen, maar dit verandert uiteraard naarmate het Bouwbesluit wijzigt.

Daarnaast zijn er de afgelopen jaren diverse nieuwe houtsoorten bijgekomen, dus we zullen blijven testen. Iedere kleine wijziging kan namelijk van invloed zijn op de prestaties van de deur.” De Stichting Keuringsbureau Hout (SKH) houdt als onafhankelijke controlerende instantie streng toezicht op de juiste toepassing van het brandwerendheidslabel.

Ruchtbaarheid

4

12

IB001_GND_v2.indd 12

Aan de hand van een promotiecampagne wil GND meer ruchtbaarheid aan de labels geven. “We streven ernaar dat de labels algemeen worden geaccepteerd, zodat iedere fabrikant zich op een gelijkwaardig speelveld kan begeven”, licht Breel toe. Grote obstakels verwacht de deurenfabrikant niet. “Want

er is wel degelijk vraag naar vanuit de markt, omdat de risico’s van een opdrachtgever steeds groter worden. En dat terwijl het risicovol ondernemen ook in de bouw aan het verdwijnen is.

Vroeger was het zo dat als er zaken moesten worden vervangen in een gebouw er maar een beetje werd aangerommeld, maar woningcorporaties zijn zich ook steeds bewuster van de consequenties.”

De deurenfabrikanten doen daarom heel bewust geen afbreuk aan de eisen voor buitendeuren onder GND-zekerheidsklasse I of II. “Het brandwerende glas moet bijvoorbeeld door ons worden geplaatst. Anders verdient de deur geen label. Als we hier soepeler mee om zouden gaan, dat zou het wellicht sneller door de markt worden geaccepteerd, maar dan zouden we niet de zekerheid kunnen bieden die we nu bieden.”

Verschil De acceptatie van het label wordt er volgens Breel ook niet gemakkelijker op gemaakt door het feit dat het verschil tussen een brandwerende deur en een gewone deur niet zichtbaar is.

“Dat onderscheid zit hem soms in hele kleine details of is zelfs helemaal niet te zien omdat het in de constructie van de deur is verwerkt. Dat helpt natuurlijk ook niet echt mee.” Waar wel duidelijk het verschil zichtbaar is, is tussen een buitendeur en een binnendeur. “Deze dienen uiteraard aan hele verschillende eisen te voldoen en zijn daarom ook voorzien van verschillende GND-zekerheidsklasse-labels.”

Breel verwacht dat de nieuwe labels goed zullen worden ontvangen door de markt. “Boven in de bouwkolom zal het zeker aftrek vinden; hoe dichter je bij de belanghebbende komt hoe beter. Daarbij is het de kunst om goed te communiceren. Certificering en communicatie zijn op dit moment heel belangrijk voor de klant. De labels zijn nog niet goed vast te leggen in het bestek, daarover moeten we nog met Stabu in conclaaf, maar het is wel degelijk het streven.”

Binnendeuren Sinds februari vorig jaar worden er al brandwerende binnendeuren voorzien van een GND-zekerheidsklasse geproduceerd, die net als de buitendeuren voorzien zijn van een label. Dit label is echter ovaal en deze deuren kunnen, anders dan de buitendeuren, ook worden voorzien van een GNDzekerheidsklasse I-label. “Het is zeker nu belangrijk om een garantie te kunnen bieden die ook zichtbaar is”, verklaart Rob Duisters, productmanager bij GND-lidbedrijf Limburgia Utiliteitsdeuren. “Want met al die losse disciplines op de bouw

| april 2012

29-03-12 11:55

5 De acceptatie van het GND-label wordt er niet gemakkelijker op gemaakt door het feit dat het verschil tussen een brandwerende deur en een gewone deur niet zichtbaar is.

6 Alle deurenfabrikanten zijn uiteraard zelf verantwoordelijk voor het laten uitvoeren van de vereiste testen.

7 “Omdat we te maken hebben met een gigantische diversiteit – zo’n 60.000 deurconfiguraties – is het testrapport de graadmeter.”

5

7

is er te weinig afstemming en nu opzichters veelal zijn wegbezuinigd, is er niemand meer die daadwerkelijk toezicht houdt.”

De testrapporten zijn volgens Duisters van groot belang voor het kunnen bieden van de garantie. “Omdat we te maken hebben met een gigantische diversiteit – zo’n 60.000 deurconfiguraties – is het testrapport de graadmeter. Iedere kleine wijziging aan de deur is van invloed op de uitslag. Architecten houden hier onbewust nog te weinig rekening mee. Het is van belang

6

transparantie te verkrijgen en te behouden, zowel op de bouw als in het voortraject.”

Bewustwording Duisters is van mening dat er nog heel wat winst te behalen valt.

“Er zijn nog te veel zaken in het bouwproces niet getest, terwijl dat juist heel belangrijk is voor het zichtbaar veilig maken van een gebouw.” Bewustwording speelt in dit alles een grote rol, zo stelt de productmanager. “Om aansluiting te blijven vinden bij de diversiteit aan toegepaste wand/kozijnconstructies, zullen de partijen uit de bouwkolom – opdrachtgever, architect, toeleveranciers en aannemer – eerder in het bouwproces om de tafel moeten gaan zitten. Men kan in deze situatie gebruikmaken van elkaars expertise en zo de eisen en wensen op elkaar afstemmen, mét behoud van de wettelijke brandfunctionaliteit. Op deze manier kunnen straks alle brandwerende deuren worden voorzien van een GND-zekerheidsklasse-label, en realiseren we dus daadwerkelijke bouwkundige brandveiligheid in plaats van schijnveiligheid.”

Duisters is net als Breel van mening dat communicatie hiervoor de sleutel is. “Praat met elkaar als er sprake is van onduidelijkheid en gebruik je boerenverstand. Men wijst nog te veel naar elkaar in het bouwproces.” De komst van de labels neemt deze discussie volgens Duisters weg. “Omdat binnendeuren zich pas aan het einde van het bouwproces bevinden, net voor oplevering, staan we vaak voor voldongen feiten: zorg maar dat de deur wordt aangepast aan de gebouwde constructie, want het kozijn en de wand passen we niet meer aan. De vinger wijst bij faalkosten dan automatisch naar de verantwoordelijke deurenfabrikant.” | april 2012

IB001_GND_v2.indd 13

13

28-03-12 13:56

project Nieuw Middelburg, Middelburg

Ketenvorming bij 足grootschalige renovatie

1

14

IB001_KDV.indd 14

| april 2012

28-03-12 14:09

In het Zeeuwse Middelburg startte in oktober 2010 de grootschalige renovatie van 266 woningen in de wijk Nieuw Middelburg. Doordat de betrokken bouwpartijen gezamenlijk een keten hebben gevormd krijgen de bewoners in vijf weken een totaal gerenoveerde woning met energielabel A, terwijl de overlast tot een minimum wordt beperkt.

TEKST en FOTOGRAFIE Kees de Vries

Gebouwd in de periode 1920-1940 was Nieuw Middelburg een van de eerste uitbreidingswijken buiten de kademuren van het vestingstadje Middelburg op het voormalige eiland Walcheren. Complex 128, de zogenoemde ‘Rooie Buurt’ uit 1921 – een ontwerp van architect J.C. van Epen (1880-1960) in opdracht van de Algemene Woningbouwvereniging – telt 147 arbeiderswoningen, en toentertijd een kantoor/werkplaats en twee winkels. In het midden van het grootste bouwblok is een park ontworpen, dat nog steeds de naam van de architect draagt. Dit gedeelte van Nieuw Middelburg heeft dan ook niet voor niets kenmerken van de Amsterdamse School, met doorlopende gevels, een mansardedak met verholen goot, en de stedenbouwkundige opzet van gesloten bouwblokken. De bouwblokken hebben op de hoeken verbijzonderde afschuiningen, terwijl de erkers voor variatie in het gevelbeeld van de straten zorgen. De tand des tijds heeft de relatief kleine wonin-

gen echter niet onberoerd gelaten. In de Tweede Wereldoorlog hadden ze te lijden onder inundatie waardoor het zout gelegenheid kreeg in de constructies te trekken. Dit is in 1960 aangepakt.Vrijwel tegelijkertijd ontwikkelde stichting Volksbelang met architect J.A.Vertregt een plan voor de bouw van 115 woningen en een winkelhuis, net ten zuidoosten van de ‘Rooie Buurt’. Deze buurt werd al snel de ‘Blauwe Buurt’ genoemd.

De woningen zijn gebouwd in de stijl van de Delftse School, met ornamenten in het metselwerk, een grote verscheidenheid aan dakvormen (dwarskappen) en een prominente dakgoot, gedragen door houten klossen. De open hoeken van de bouwblokken bevatten bijzondere, kwartcirkelvormige hoektuinen en de poorten geven bijzondere doorkijken. De woningen uit dit gebied hebben dezelfde renovatierondes als complex 128 doorgemaakt, deze volgden telkens een paar jaar later.

Een deel van de woningen kampt als gevolg daarvan met vochtproblemen. Het karakteristieke houten geveltimmerwerk is door uitgesteld onderhoud in erbarmelijke staat en de woningen voldoen met een energielabel D tot F nauwelijks meer aan de huidige eisen. Woningbouwvereniging Woongoed Middelburg besloot tot een haalbaar plan van aanpak die de woningen technisch naar de tegenwoordige tijd en energielabel A zouden tillen. Naar aanleiding van klankbordbijeenkomsten met de bewoners, die er in veel gevallen al decennia wonen en aangaven dat ook te willen blijven doen, werd een plan de campagne opgesteld.

1 Na een bezoek aan de glaszetter zijn de elementen klaar voor plaatsing.

2 De elementen worden kort nadat ze in Middelburg zijn aangekomen geplaatst.

Verbeteringen

2

De geformuleerde ingrepen bestaan voor een belangrijk deel uit energiemaatregelen, zoals het bijplaatsen van isolatie aan de gevelbinnenzijde, nieuwe houten kozijnen, deuren en ramen met HR++-glas, isolatie van het dak en de beganegrondvloer en het aanbrengen van mechanische ventilatie.Verder worden er bij de 266 woningen verbeteringen uitgevoerd aan de schoorstenen, de dakopbouw, dakkapellen en dakramen, badkamers en zolders. De dakopbouw aan de achterzijde van sommige woningen moest in zijn geheel worden vervangen door een prefab rechte dakopbouw. Kort na sloop werd dit in de fabriek geproduceerde element kant-en-klaar op de plek gehesen, om de woningen zo kort mogelijk open te laten zijn.

Door het aanbrengen van terreinverlichting en het plaatsen van | april 2012

IB001_KDV.indd 15

15

28-03-12 14:09

hekken, voldoet het gerenoveerde complex bovendien aan de eisen van het Politiekeurmerk Veilig Wonen.

Bouwpartners Een werk van deze omvang komt niet wekelijks voor in het Zeeuwse. Allereerst ging de opdrachtgever op zoek naar een aannemer. Deze moest niet alleen beschikken over de technische kennis, maar – bij renovatie een van de kernpunten – ook aangeven hoe om te willen gaan met de bewoners. Uit een voorselectie van zes bouwbedrijven bleek Bouwgroep Peters uiteindelijk de beste partij. Deze lokale aannemer kent de wijk goed, zit zelf in Middelburg en kan daardoor snel en flexibel personeel inzetten.Vanwege de grootte en de complexiteit van het werk wilde Woongoed Middelburg een samenwerkingsverband waarbij elementen uit het principe ketenintegratie werden toegepast. “We hebben het werk verworven uit een aanbesteding”, zegt projectleider Joost Pluijlaar van Bouwgroep Peters. “Het was dus geen 100 procent ketenintegratie, waarbij je primair op de keten en niet sec op prijs selecteert. Na het

aannemen hebben we in overleg met de opdrachtgever bouwpartners gekozen. Zo noemen we ze ook, want de term onderaannemers dekt de lading niet, omdat elk zijn eigen expertise meeneemt en inzet. En dat moet ook. Het is een gecompliceerd project, met een grote verscheidenheid aan dakvormen, woningindelingen en kozijnen. Gedurende een project kom je veel onverwachte zaken tegen die gevolgen hebben voor planning en uitvoering voor de hele keten. En die moet je eerst met elkaar oplossen voordat je verder kunt.” Zo bleek er in de woningen meer asbest te zitten dan na de initiële inventarisatie werd gemeend. Ook het leidingenverloop bleek niet in alle woningen hetzelfde, hetgeen eerst moest worden aangepast.

Verbeterpunten De bouwonderneming heeft het project opgezet in twee bouwstromen: complex 128 van Van Epen en complex 129 van Vertregt. De renovatie gebeurt woning voor woning en straat voor straat. Met elke bewoner wordt besproken wat de wensen zijn, en zo mogelijk zal binnen de kaders van het renovatieplan

3

16

IB001_KDV.indd 16

| april 2012

28-03-12 14:09

3H alverwege. Het dak is vernieuwd, nu de begane grond nog.

4G laslatten worden los meegeleverd voor snelle montage.

5D e bewoners verlaten ongeveer vijf weken hun woning.

4

aan deze wensen tegemoet worden gekomen. Pluijlaar: “We zijn begonnen met de eenvoudigste woningen. De eerste stap is het realiseren van een proefwoning. Niet alleen de bewoners krijgen zo een indruk van het eindresultaat, maar je kunt zelf ook kijken naar kwaliteit, snelheid en kosten. Elke partij krijgt zo snel zijn verbeterpunten in beeld.Voorafgaand aan iedere fase leidde een ontwerpsessie met relevante partijen tot de meest optimale werkbare situatie. En dat scheelt tijd.Voor het onderdeel dakkapellen hebben we ons met opdrachtgever, timmerfabriek, schilder, glaszetter en dakdekker een dag opgesloten in een voorbeeldwoning met onze tekeningen en een beamer. Gezamenlijk kwamen we tot de detaillering en logistiek van de prefab dakkapellen. Werkwijze, implicaties en begroting hadden we in een ochtend geregeld, terwijl dat normaal drie weken duurt.”

Leancursus Voor betrokken timmerfabrikant Marco Traas (Timmerfabriek De Mol te Heinkenszand) is het de eerste keer dat hij als een schakel fungeert in een ketensamenwerking. Hij roemt de onderlinge communicatie. “Lean produceren is voor het grootste deel goed onderling communiceren. Je kent de partijen, belt elkaar veel vaker en hoeft geen enorme voorraden te produceren. Alles wordt just in time geleverd. Dat komt de kwaliteit en de uiteindelijke levensduur van onze elementen ten goede.

Voorafgaand aan dit project hebben we met alle bouwpartners een vierdaagse leancursus gedaan in Veldhoven. Centraal daarin stond hoe je met alle partners je proces kunt organiseren om optimaal te presteren. Zo bleek bij Nieuw Middelburg het aanbrengen van de loodslabben van de dakkapellen in het werk veel tijd te kosten. Terwijl als wij dat hier in de fabriek aanbrengen, het voor ons niet veel meerwerk is. Een ander voorbeeld: voor transport monteerden we vaak de glaslatten op

5

de nog te beglazen kozijnen. Overleg met de glaszetter leidde ertoe dat we die nu ongemonteerd meeleveren. Dat scheelt ook weer tijd. Het gaat er om heel veel kleine dingen slimmer te organiseren.Voor de eerste woningen hadden we meer dagen nodig dan bij de honderdste.”

Strakke planning Per week worden vier woningen opgestart, waaraan vijf weken wordt gewerkt. Elke vrijdag levert de aannemer vier woningen op. Dat betekent een strakke planning waarbij alle partijen goed op elkaar ingespeeld moeten zijn. Hoewel niet onbekend met | april 2012

IB001_KDV.indd 17

17

28-03-12 14:10

PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever Woongoed Middelburg, Middelburg Architect Hulshof Architecten, Delft Aannemer Bouwgroep Peters, Middelburg Leverancier timmerwerk Timmerfabriek De Mol, ­H einkenszand Installatiebedrijf H&R Installatie, Koudekerke Dakdekker Lukasse Dakbedekkingen, Goes Start bouw oktober 2010 Oplevering februari 2013 6

6 Overzicht van Nieuw Middelburg met zijn ‘Rooie Buurt’ en ‘Blauwe Buurt’.

7-8 Nieuw geveltimmerwerk met een hint naar de Amsterdamse School.

7

een bouwteam met vaste partners, is de benadering bij Nieuw Middelburg ook voor Bouwgroep Peters een primeur. Pluijlaar: “De keten is transparant en werkt op basis van vertrouwen. Als je met zijn allen aan tafel zit, kan een ieder in het proces zijn kosten beter analyseren. Waar je uren laat hangen, komt sneller en beter naar boven drijven. Als je elke fase analyseert, levert dat een besparing op. In dit geval waren we na de tweede fase 5 procent minder tijd kwijt, en daarna nog eens 3 procent. Dat is ongeveer de besparing die je in deze keten kunt halen, maar we werken nog constant aan verbeterpunten.”

Als punt van aandacht, maar eigenlijk ook als startpunt voor elk renovatieproject dat in een keten wordt opgepakt, noemt de projectleider de voorbereiding en realisering van een proefwoning. “Een proefwoning is een niet te onderschatten onderdeel van het hele proces. Je kunt verrassingen weliswaar nooit helemaal uitsluiten, maar je hebt al wel de organisatie en de techniek ondervangen. Mijn advies is dan ook: neem daar de tijd voor en analyseer die goed voordat je verder gaat.” En

dan is het ook belangrijk de woning niet ‘te mooi’ te maken.

Zo leidden de bewoners in Nieuw Middelburg aan de hand van de gerealiseerde proefwoning af dat ze hun gerenoveerde stulpje compleet afgewerkt zouden krijgen: keurig gesausd en geschilderd. Dat bleek niet zo, het binnenschilderwerk blijft de verantwoordelijkheid van de huurder.

Beter begrip De honderdste woning werd op 31 januari jongstleden met een hapje en een drankje voor de buurtbewoners feestelijk opgeleverd. De verwachting is dat het project in februari 2013 helemaal klaar is. Traas: “Na een dergelijk groot werk zou je de keten eigenlijk in zijn geheel moeten overzetten naar andere projecten om de kennis en de ervaring optimaal verder in te zetten. De ervaringen die je in de keten hebt opgedaan, leiden in ieder geval tot meer kennis en een beter begrip van de bouwpartijen voor elkaar. En daar heb je niet alleen zelf profijt van, maar ook de opdrachtgever.”

8

18

IB001_KDV.indd 18

| april 2012

28-03-12 14:10

NIEUWS product

Rekenconcept Het nieuwe rekenconcept vinThermæ geeft inzicht in de werkelijke energiebesparing die valt te realiseren met houten kozijnen. De cijfers laten volgens kozijnleverancier Van de Vin zien dat – afhankelijk van de Uw-waarde die men wenst te behalen – verdere isolatievoorzieningen overbodig zijn. Bij EPCberekeningen wordt namelijk uitgegaan van een forfaitaire Uw-waarde van 2,4 W/m2K. Dit is een aanname met een ingebouwde marge. De juiste waarden liggen echter veel lager. Dat betekent dat met houten kozijnen een aanzienlijk hogere energiebesparing is te realiseren, waardoor wellicht het nemen van verdere isolerende maatregelen overbodig wordt. Met vinThermæ beschikt Van de Vin over eigen rekensoftware om, onafhankelijk van het kozijnmerk, de werkelijke Uw-waarde van het kozijn te berekenen. Deze berekeningen zijn door Nieman Raadgevende Ingenieurs gecontroleerd en erkend en variëren van 0,6 tot 1,59 W/m2K. Deze waarde wordt mede bepaald door de keuze van de andere materialen, zoals beglazing, houtsoort, detaillering en de afmeting van de kozijnen.

Meer informatie: Van de Vin ramen en kozijnen, Heeze, tel. 040 - 224 19 99, www.vandevin.nl

Brandwerende deur-kozijncombinatie De Elephant FSC brandwerende deurkozijncombinatie is als eerste in Nederland gecertificeerd volgens de nieuwe GNDZekerheidsklasse II. De koper geniet daarmee de garantie dat hij een deur-kozijncombinatie toepast, die volledig is vervaardigd volgens de technische specificaties van het geldende testrapport. De combinatie voldoet daarmee volledig aan de eisen van het Bouwbesluit.

Het zichtbaar aanwezige label in de deur geeft de prestaties van de combinatie weer.

Koninklijke Dekker Hout levert de brandwerende deur-kozijncombinaties uit voorraad.

Meer informatie: Koninklijke Dekker Hout, Den Haag, tel. 070 - 308 24 24, www.dekkerhout.nl

Assortimentsuitbreiding Westag Nederland heeft onlangs zijn assortiment deuren uitgebreid.

Een geluidswerende binnendeur is de meest recente productontwikkeling. De DB42 met een dikte van 40 mm is wandhoog uit te voeren en heeft een geluidsisolatiewaarde van 42 dB. De deuren vinden hun weg naar artsenpraktijken of gezondheidscentra waar voor spreekruimtes privacy is gewenst. Samen met kanaalspaandeuren, stabiele wandhoge deuren en stralingswerende deuren voor bijvoorbeeld een tandartspraktijk is een project volgens de leverancier met korte doorlooptijden af te ronden. Op alle binnendeuren zijn 19 HPL-decoren uit voorraad toepasbaar. Daarnaast kan Westag Nederland putten uit de HPL-voorraden van GetaLit en Egger waardoor snel een passend decor is te vinden.Voor Waardenborgdeuren gelden geen vaste deurmaten gebaseerd op de gangbare Nederlandse deuren. Het is de situatie in het werk die de afmeting van de deur bepaalt en niet andersom.Verdere bewerkingen zoals slotkast boring, arms schaven en scharnierinkrozingen zijn in de fabriek aan te brengen.

Meer informatie: Westag Nederland, Lopik, tel. 0348 - 55 81 81, www.westag.nl

| april 2012

IB001_Productnieuws.indd 19

19

28-03-12 14:11

Bouwbesluit 2012

Leesbaarder, eenvoudiger en eenduidiger Wanneer deze nieuwe uitgave verschijnt, is ook het nieuwe Bouwbesluit in werking getreden. De Algemene Maatregel van Bestuur is sinds 1 april 2012 van kracht en vervangt onder meer het voorgaande Bouwbesluit van 2003. Het nieuwe Bouwbesluit moet voldoen aan een aantal voorwaarden waardoor bouwtechnische eisen volgens de Rijksoverheid leesbaarder, eenvoudiger en eenduidiger worden.

TEKST Albert Schuurman FOTOGRAFIE BDU Uitgevers

De Rijksoverheid constateert het zelf al: de bouwregelgeving is nooit af. Actualisering van de bestaande regelgeving is een proces dat met grote regelmaat terugkeert. Aan de wijzigingen liggen Europese ontwikkelingen, wensen van de Tweede Kamer en praktijkervaringen ten grondslag. De aanpassing van het Bouwbesluit 2003 in het Bouwbesluit 2012 betitelt de overheid als groot onderhoud. Waarmee de suggestie wordt gewekt dat de regels voor bouw, verbouw, gebruik en sloop niet alleen zijn opgelapt maar ook zijn opgeknapt.

Helderder

1

20

Het laatste is in elk geval de inzet geweest voor het creëren van het nieuwe Bouwbesluit.Voor het bouwen en aanpassen van gebouwen gelden nu eenmaal voorschriften, maar die moesten helderder worden verwoord. Met die gedachte zal de gemiddelde bouwer van harte instemmen. Want sommige voorschriften waren tot dusver in verschillende soorten regelgeving ondergebracht; naast het Bouwbesluit 2003 met zijn Bouwtechnische voorschriften konden bouwers ook terugvallen op onder meer de Gebruiksvoorschriften en diverse Bouwverordeningen. En dan waren de voorschriften die met elkaar moesten stroken niet altijd eenduidig. De renovatie van het Bouwbesluit moet leiden tot regelvereenvoudiging en -verduidelijking. “Tot de doelen van het nieuwe Bouwbesluit behoort het vergroten van de samenhangende regelgeving”, vertelt Twan Vervoort, senior consultant building physics bij adviesbureau Peutz. “Het Bouwbesluit 2012 moet leiden tot integratie van regelgeving; Bouwtechnische voorschriften, de Gebruikvoorschriften en de Bouwverordeningen worden meer bij elkaar gezet, zodat regels die nu nog ‘apart’ van elkaar functioneren, worden geïntegreerd. Dit alles moet de toeganke-

| april 2012

IB001_bouwbesluit.indd 20

28-03-12 14:13

1 “Tot de doelen van het nieuwe Bouwbesluit behoort het vergroten van de samenhangende regelgeving.”

2 Bouwtechnische voorschriften, de Gebruikvoorschriften en de Bouwverordeningen worden meer bij elkaar gezet.

3 “De overheid is niet gebaat bij het duurder maken van de bouw; het gaat momenteel al lastig genoeg.”

lijkheid van de regelgeving verbeteren.” Naast de verheldering van de voorschriften is het doel de regeldruk te verminderen en een beleidsneutrale overgang te creëren, aldus Vervoort. “Dat wil zeggen dat regels in eerste instantie niet worden verzwaard.”

Nog een achterliggende gedachte van de vereenvoudiging van de bouwregels kan volgens Vervoort het kostenaspect zijn. “De overheid is niet gebaat bij het duurder maken van de bouw; het gaat momenteel al lastig genoeg.”

Milieu Een nieuw onderdeel van het Bouwbesluit is ‘milieu’ dat samen met ‘energiezuinigheid’ het vijfde hoofdstuk van de bouwregelverzameling vormt. Juist bij dit nieuwe deel kunnen houtverwerkende partijen garen spinnen. “Tot nu toe was het zo dat het Bouwbesluit alleen aangaf dat je het energieverbruik van een gebouw moest berekenen met behulp van de EPC. Nieuw in het Bouwbesluit 2012 is dat je ook de milieubelasting van een gebouw moet berekenen. Daarmee maak je de milieubelasting inzichtelijk, je geeft een mate van duurzaamheid aan. Maar er daadwerkelijk iets mee doen is niet verplicht.”

Mogelijk komt die uitvoeringsverplichting er in de toekomst wél, aldus Vervoort. “Het betreft de uitstoot van broeikasgassen en de uitputting van grondstoffen voor constructieonderdelen die worden toegepast bij gebouwen met een woonfunctie en bij kantoorgebouwen met een gebruiksoppervlakte van minimaal 100 m2. Oftewel: je moet gaan kijken naar de

3

belasting van je materiaal voor het milieu. Dit gebeurt volgens de Bepalingsmethode voor de Milieuprestatie van Gebouwen.

Deze is gebaseerd op de levenscyclusanalyse van de materialen die zijn toegepast. De score die daaruit komt, is de duurzaamheidsscore. Dit is een goed verhaal voor de grondstof hout welke goed scoort.”

Op het gebied van verbouw is een aantal Bouwbesluit-eisen gewijzigd. “Als je gaat verbouwen, moet volgens artikel 1.12 in principe voldaan worden aan nieuwbouweisen tenzij dit in de betreffende hoofdstukken van het Bouwbesluit anders geregeld is. Dit laatste is vaak het geval en betekent dat voldaan moet worden aan het rechtens verkregen niveau, dit is het niveau dat feitelijk aanwezig is voor de verbouwing. Dit rechtens verkregen niveau mag niet lager zijn dan de eis voor bestaande bouw.”, verklaart Vervoort.“Daarbij is soms wel een minimum niveau vastgelegd wat betreft bijvoorbeeld de thermische isolatie.” Eerder was ook nieuwbouw van toepassing op verbouw en was geregeld tot welk niveau een ontheffing verleend kon worden, maar deze ontheffing kon alleen aangevraagd worden bij het college van burgemeester en wethouders. Dit is nu niet meer nodig, waardoor men minder afhankelijk is van overleg en goedkeuring van de gemeente.

Van EPC naar EPG

2

Binnen het reeds bestaande Bouwbesluit-deel ‘energiezuinigheid’ verandert ook het een en ander. Zo wordt de warmteweerstand - de Rc-waarde - van een gevel opgewaardeerd van 2,5 m2/KW naar 3,5 m2/KW. De U-waarde - de warmtedoorgangscoëfficiënt - van een raam, deur en kozijn mag nog maar 2,2 W/m2K zijn in plaats van 4,2 W/m2K. De berekening van de EPC-waarde wordt vernieuwd. Per naar verwachting 1 juli aanstaande zal de EPG worden gehanteerd: Energieprestatie Gebouwen. Deze rekenmethode is beschreven | april 2012

IB001_bouwbesluit.indd 21

21

28-03-12 14:13

17 t/m 19

april Ontwerp en bouwtechniek voor nieuwbouw, renovatie en herbestemming

Building Holland biedt u oplossingen en nieuwe inzichten voor de bouwopgave van morgen waarin renoveren en verduurzaming centraal staan.

New products: Exposanten tonen de nieuwste producten en technieken waarmee slimmer, duurzamer, efficiënter en met minder faalkosten gebouwd kan worden.

Live cases: Exposanten demonstreren samen geïntegreerde oplossingen rondom de thema’s Flexibiliteit & Aanpasbaarheid, Upgraden & Verduurzamen en Verslimming van gebouwen.

Future labs: Een vrij toegankelijk kennisprogramma op de beursvloer met sessies over innovaties in techniek en materialen én over beleid, proces en financiering.

17 t/m 19 april in Amsterdam RAI Registreer nu

Registreer nu voor een gratis bezoek op www.buildingholland.nl met code BH400001 en bestel meteen een NS-dagretour voor slechts € 7,50 per persoon.

Exclusief!

De BouwdetailWijzer: Duurzaam en Energiezuinig Renoveren Normaal € 190,-. Gratis voor Building Holland bezoekers ná voorregistratie.

www.buildingholland.nl 85565 RAI Building Holland advertentie 240x290.indd 1 IB001_22_ADVERTENTIE.indd 22

28-02-12 08:58 28-03-12 15:38

4

5

in de NEN 7120. “Deze norm sluit aan bij de Europese normering”, vertelt Vervoort. “Hij is geschikt voor zeer energiezuinige gebouwen en uitgebreid met nieuwe technieken. De norm is fysisch nauwkeuriger, wat van belang is bij een lage EPC. Want hoe lager het getal, des te beter de energiepresatie is, maar ook des te kleiner de verschillen zullen zijn.”Volgens de senior consultant moet de invoering van de Europese norm ook voorkomen dat er een wildgroei aan kwaliteit- en gelijkwaardigheidsverklaringen ontstaat.

Gezondheid Binnen het hoofdstuk‘Bouwfysica’ is meer aandacht voor de gezondheid van de gebruiker van een gebouw. Zo is nu voor woningen bepaald dat een bewoner zelf moet worden beschermd tegen het geluid van gebouwgebonden installaties.

“Tot dusver was de buurman beschermd tegen geluiden die van jouw verwarmingsketel of ventilatiesysteem afkomstig zijn”, vertelt Vervoort. “Maar dat gold niet voor jezelf. In het nieuwe Bouwbesluit is opgenomen dat het geluidniveau in je eigen woning niet meer dan 30 dB mag zijn ten gevolge van je eigen installaties.”

Ook bescherming tegen geluid van buiten is een item dat meer benadrukt wordt in de nieuwe bouwregelgeving.Vervoort wijst op de kantoren die wat de gevels betreft in dit verband een enigszins bijzondere positie innemen. “In het Bouwbesluit 2003 mocht een gevel van een kantoor maximaal 40 dB doorlaten, maar nú worden er geen eisen meer gesteld aan de geluidwering van de gevel. De overheid hoopt dat de markt zichzelf reguleert. Dat betekent een verplaatsing naar het programma van eisen van de (bouw)ondernemende.”Volgens Vervoort is er een minimumeis van 20 dB in het Bouwbesluit 2012 opgenomen, maar geldt die niet voor kantoren. “Maar een normale

gevel doet al gauw 20 dB.” Het minimum gaat wel op voor gebouwen met een woonfunctie of ten behoeve van kinderopvang, gezondheidszorg en onderwijs. “Voor de kinderopvang is er een nieuwe eis bijgekomen. Het zogenoemde bedgebied van het gebouw mag maar 28 dB doorlaten, voor een nietbedgebied geldt 33 dB.” Onder het kopje ‘spuivoorziening’ komt onder meer het ventileren van klaslokalen aan bod.Vervoort: “Voor woongebouwen gold al de verplichting dat er ramen konden worden opengezet, maar in het onderwijs hoefde dat niet, hoewel het wel enorm wenselijk was.Volgens het nieuwe Bouwbesluit geldt nu voor het basisonderwijs dat er in een klaslokaal een raam open moet kunnen.” Deze verplichting is het resultaat van de discussies over luchtkwaliteit die in onderwijsland zijn en worden gevoerd, aldus Vervoort. “In principe is het vooral ook een psychologische stap. Een goed ventilatiesysteem is in nieuwbouwsituaties goed genoeg als basisventilatie. Een te openen raam geeft een leraar echter een actieve rol in de regeling van het klimaat waardoor bijvoorbeeld tussen de lesuren extra geventileerd kan worden. Dit wordt vooral in de warme periode erg gewaardeerd.”

Bezemwagen Het Bouwbesluit 2012 is op 29 augustus 2011 gepubliceerd.

Op 22 december van 2011 volgde een veegbesluit (zaken worden verbeterd en aangepast na kritiek en reacties). Deze ‘bezemwagen’ vormt samen met het Bouwbesluit het officiële Bouwbesluit 2012, dat sinds 1 april van dit jaar van kracht is.

Vervoort denkt dat mogelijk na invoering nog wijzigingen en aanvullingen komen. “Het is de vraag hoe het besluit zich gaat vormen in de praktijk. Mogelijk dat de markt na verloop van tijd vraagt om aanpassingen en verduidelijkingen.”

4 Een nieuw onderdeel van het Bouwbesluit is ‘milieu’ dat samen met ‘energiezuinigheid’ het vijfde hoofdstuk van de bouwregelverzameling vormt.

5 De berekening van de EPC-waarde wordt vernieuwd.

Per naar verwachting 1 juli aanstaande zal de EPG worden gehanteerd: Energieprestatie Gebouwen.

| april 2012

IB001_bouwbesluit.indd 23

23

28-03-12 14:13

project Strand Resort Nieuwvliet-Bad, Nieuwvliet-Bad

Houtskeletbouw biedt snelheid en vrijheid Hoe kun je in een zo kort mogelijk tijdsbestek een project van 188 recreatiewoningen realiseren? Voor die opgave zagen Ballast Nedam en De M창r Houtkonstrukties zich gesteld. Houtskeletbouw bleek de beste oplossing waarbij gebruik is gemaakt van slimme technieken voor maximale prefabricage. Met als gevolg dat nog voor de zomer 2012 de eerste fase van 88 recreatiewoningen in Strand Resort Nieuwvliet-Bad in Zeeland wordt opgeleverd.

TEKST Carla Debets FOTOGRAFIE De M창r Houtkonstrukties, Carla Debets

1

24

IB001_zeeland.indd 24

| april 2012

28-03-12 14:15

2

3

1 Bij een houten gevelafwerking is ook deze al zoveel ­mogelijk in de fabriek aangebracht .

2-3 T wee dezelfde woningen met verschillende gevelen ­dakafwerkingen.

Het nieuwe vakantiepark Nieuwvliet-Bad ligt op loopafstand van het Noordzeestrand, tussen Breskens en het Belgische Knokke. Het totale complex telt – naast een centrumgebouw – 188 recreatiewoningen die in twee fasen worden gebouwd.

Volgens planning wordt fase 1 nog voor de zomer gerealiseerd.

Het vakantiepark is een ontwikkeling van Ballast Nedam. Het bedrijf startte zo’n vijf jaar geleden met de voorbereidingen.

De gemeente Sluis en de provincie Zeeland hadden toen al in het Gebiedsplan West-Zeeuws-Vlaanderen ingezet op de komst van een aantal kwalitatief hoogstaande parken. Daar paste dit initiatief prima in.

Zeeuwse elementen Bij de ontwikkeling van het vakantiepark heeft Ballast Nedam ingezet op kwaliteit, waardoor woningen worden gerealiseerd met een hoog comfort én een hoogwaardige inrichting. Zo is een aantal woningen zelfs uitgerust met een veranda, een sauna en/of zonnebank. De kwaliteit heeft eveneens betrekking op de ruime kavels, waarop de woningen staan: gemiddeld zo’n 500 m2.

In het ontwerp is aansluiting gezocht bij de lokale omgeving.

Architectenbureau LSWA Architecten ontwierp negen verschillende woningtypes, zoals de boerderijwoning, de kreekwoning, de dijkwoning en de boomgaardwoning. Elk type woning heeft zijn eigen uitstraling, waarbij kenmerkende Zeeuwse elementen zijn toegepast.

In de voorbereiding is overleg geweest met heel veel partijen, zoals de grondeigenaar, de gemeente Sluis, het waterschap, de provincie en overige betrokkenen in de omgeving, zoals natuurverenigingen. Anne Ravenshorst, manager business development bij Ballast Nedam, licht toe: “De woningen staan midden in de samenleving door een typische Zeeuwse stijl. We zijn ons namelijk ook heel goed bewust van wat we met onze werkzaamheden teweegbrengen in de omgeving. Door al in een vroeg stadium te overleggen met de verschillende partijen hebben we voldoende draagvlak gecreëerd voor onze plannen. Daarnaast hebben we in het ontwerp typische Zeeuwse elementen toegepast, zoals gekeimd metselwerk, schuurvormen met gevels van zwarte opgeklampte delen, en de zogenoemde baanderdeuren, de typische grote schuurdeuren.”

Ketensamenwerking Ballast Nedam koos voor houtskeletbouw vanwege de snelle bouwmethode en de grote vrijheid in het ontwerp. Om de hoge kwaliteit te realiseren inclusief de grote variatie in woningtypes, en tóch een snelle bouwtijd te krijgen, ging het bedrijf al in een vroeg stadium een ketensamenwerking aan met De Mâr Houtkonstrukties uit Grou. Ballast Nedam is ervan overtuigd dat een dergelijke samenwerking leidt tot betere oplossingen, maar daarvoor is wel vertrouwen en transparantie noodzakelijk. Ravenshorst: “We hebben berekend dat de besparingen door de hoge mate van prefabricage van de | april 2012

IB001_zeeland.indd 25

25

29-03-12 11:56

installaties minimaal 10 procent bedragen, ten opzichte van een traditionele uitvoering.”

Voor de enorme hoeveelheid elementen voor de recreatiewoningen – zo’n 5000 voor de eerste fase – realiseerde De Mâr zelfs een uitbreiding van de productiehallen om de installatiewerkzaamheden de juiste aandacht te geven. Het bedrijf ziet dan ook goede toekomstmogelijkheden voor prefab installatieproducten in houtskeletbouw.

Kanaalplaatvloeren De woningen worden gebouwd in houtskeletbouw: alle gevels, binnenwanden, topgevels, daken en dakkapellen, maar ook de zoldervloeren worden als grote elementen in houtskeletbouw aangevoerd. Per woning zijn dit gemiddeld 55 elementen.

Voor de beganegrond- en verdiepingsvloeren zijn kanaalplaatvloeren gekozen. Hoewel het gebruikelijk is in houtskeletbouw houten verdiepingsvloeren toe te passen, is hier toch voor betonnen vloeren gekozen. Reden daarvoor is dat de overspanningen behoorlijk groot zijn en houtskeletbouwvloeren tot

4A lle gevels en daken bestaan uit prefab houtskeletbouw­elementen; in totaal zo’n 55 elementen per woning.

5 I ngetekende luchtfoto met een ­overzicht van het totale project.

6N iet alleen de gevelelementen, maar ook de houtskeletbouwbinnenwanden bevatten het nodige installatiewerk.

7B ij sommige woningen horen ook ­veranda’s; deze dakelementen zijn eveneens ­geprefabriceerd.

meer bouwhoogte zouden leiden. Bovendien scoren de betonvloeren beter op het gebied van contactgeluid.

Alle woningen zijn onderheid, ondanks het relatief lichte gewicht van de woning. De reden is dat de grondslag zeer divers was. Op de ene plek bleek heien noodzakelijk, op een andere plek was grondverbetering mogelijk. Om het proces

4

26

IB001_zeeland.indd 26

| april 2012

28-03-12 14:15

5

zoveel mogelijk te standaardiseren, is gekozen alle woningen te onderheien.

Alle gevel- en dakelementen voldoen wat isolatie betreft aan een R-waarde van 3,5 m2K/W, wat betekent dat de woningen voor recreatiewoningen een hoge Rc-waarde hebben. De Mâr heeft voor dit project geen specifieke details ontworpen.

Directeur Jaring Rijpma: “Onze bibliotheek is erg royaal gevuld en voor deze woningen zijn geen bijzondere details toegepast, behalve de toepassing van installatieproducten.”

De grote diversiteit in woningtypes had nauwelijks gevolgen voor de elementen.Vooral de flexibiliteit van de houtskeletbouwmethode zorgt hiervoor. In de basis zijn bijvoorbeeld alle gevelelementen in de fabriek van De Mâr op dezelfde wijze opgebouwd: met stijl- en regelwerk, 190 mm isolatie, een damp­remmende laag en binnenafwerking van 12,5 mm gipsvezelplaat. De buitenzijde is bekleed met ventilerend regelwerk en houten bekleding van 18 mm, of metselwerk.

De uiteindelijke gevelafwerking bepaalt het aantal varianten: bij een gemetseld buitenspouwblad worden de houtskeletbouwelementen ‘kaal’ geleverd, bij afwerking met hout zijn de elementen al voorzien van het regelwerk én zoveel mogelijk houten bekleding.

6

Innovatie De Mâr ontwikkelde samen met engineers van Ballast Nedam vooraf het complete productieproces in 3D. Innovatie stond daarbij hoog in het vaandel. Rijpma: “Bij de prefabricage hebben we niet alleen naar onze eigen discipline – de houtskeletbouw – gekeken, maar naar de complete elementen. Alle gevelelementen zijn bijvoorbeeld in de fabriek voorzien van kunststof kozijnen, inclusief beglazing. Ook het installatiewerk, zoals elektraleidingen en bedrading, is aangebracht, evenals de geprefabriceerde meterkast, de inbouw voor het hangtoilet, de

7

| april 2012

IB001_zeeland.indd 27

27

28-03-12 14:15

8-9

8-9 Uitwerking van een wand­ element op de begane grond en op de verdieping, inclusief alle installatievoorzieningen.

10 De pakketten met hsb-­ elementen zijn zorgvuldig ­ingepakt; de elementen worden zo snel mogelijk op de juiste plaats gemonteerd.

de cv- en waterleidingen en de ventilatiekanalen.” De inbouw van installaties bracht een extra uitdaging met zich mee: op de bouwplaats moeten niet alleen de houtskeletbouw­elementen passen, maar ook alle leidingen moeten naadloos op elkaar aansluiten. Dat laatste, dáár zorgt het eigen kwaliteitssysteem van De Mâr voor, met als streven een foutpercentage van minder dan 1 procent te behouden.

Voor de inbouw van de leidingen voor drinkwater en verwarming in de wanden wordt bijvoorbeeld gebruikgemaakt van het PushFit insteeksysteem van Geberit. Dit systeem is eenvoudig te verwerken, maar ook snel, een belangrijke voorwaarde om ook in de fabriek een korte doorlooptijd van de elementen te krijgen. Het systeem is voorzien van een automatische check of een leiding goed aangesloten is. Want lekkage is uiteraard ongewenst. Bovendien zijn de leidingen van het systeem flexibel zodat er in de fabriek niet gebogen hoeft te worden; wéér een tijdsvoordeel.

In de gevelelementen zitten ook de frames voor de toilet­ elementen al ingebouwd. De PushFit sluit daar naadloos op aan. Op de bouwplaats hoeft dan alleen het toilet zelf nog te worden geplaatst.

Rijpma: “Prefab krijgt een steeds hoger niveau. Dat we ook zoveel van het installatiewerk al in de fabriek doen, scheelt uiteraard veel passen en meten op de bouwplaats.Voor ons bedrijf betekent het dat we ook mensen aan het werk moeten hebben die onderlegd zijn in de installatietechniek.”

Kant-en-klaar In de fabriek worden de elementen voor vijf woningen per week geprefabriceerd. Dat is ook ongeveer het tempo op de bouwplaats. Waar mogelijk wordt just in time geleverd, maar ook tussenopslag komt voor. Ondanks de grote afstand van Grou naar Nieuwvliet-Bad zijn er over het gehele bouwproces genomen minder vervoersbewegingen. Ravenshorst: “Doordat de elementen kant-en-klaar aankomen is er in verhouding minder transport. Bovendien is er weinig tot geen afval. Er zijn veel minder partijen op de bouwplaats omdat een groot deel van het werk al in de fabriek is gedaan. Door de inbouw van de kozijnen en het glas zijn de woningen sneller wind- en waterdicht en kan men eerder beginnen met de afmontage. Ook de verregaande prefabricage van het leidingwerk - al inclusief de inbouwdozen - zorgt voor een snellere afbouw.”

PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever Ballast Nedam, Nieuwegein Architect LSWA Architecten, Oirschot Engineering en uitvoering Ballast Nedam, Nieuwegein Leverancier houtskeletbouwelementen De Mâr ­H outkonstrukties, Grou Start bouw oktober 2011 Oplevering juni 2012 (eerste fase) 10

28

IB001_zeeland.indd 28

| april 2012

29-03-12 11:56

Column

haiko meijer

Natuurlijk Te vaak kijken we alleen naar het product: hoe ziet het er uit en wat kun je er mee doen? We staan te weinig stil bij de plek waar het materiaal, voordat het als product afgenomen wordt, vandaan komt. Hoe bepalend is dit materiaal in zijn oorspronkelijke omgeving? Hoeveel energie kost het om een industrieel product op zijn definitieve bestemming te krijgen? Wat zijn de belastende factoren voor het milieu en wat is juist de toegevoegde waarde voor het milieu?

Al zolang als materialen machinaal worden bewerkt, woedt er een strijd binnen het industrieel bouwen tussen steen, beton, staal, aluminium, hout en andere materialen. Er komen steeds nieuwe inzichten, waarbij de voordelen van elk materiaal duidelijker in beeld komen. Dit is een van de aantrekkelijke kanten van het vak als architect. Wat er nu nog niet mogelijk is, is misschien over tien jaar heel gebruikelijk. In dat veranderingsproces kun je als architect zelf een rol spelen; in de meeste situaties zijn technische innovaties echter leidend.

Belangrijk is wel dat hoe meer we van de aarde weten, hoe meer we stil (moeten) staan bij de vanzelfsprekendheid van de toepassing van het materiaal. Ondanks of dankzij alle analyses over het nut en de noodzaak van het gebruik van bepaalde materialen denk ik dat de verwerking van hout uiteindelijk de meest natuurvriendelijke manier van industrieel bouwen is. De productiebossen leveren bijvoorbeeld een gezonde omgeving op, hierin is hout als grondstof redelijk uniek. Daarnaast groeien de bomen door de energie van de zon in verschillende soorten, afhankelijk van de grondgesteldheid en het klimaat.

Deze soorten leveren niet alleen diverse bosomgevingen op, maar leveren ook een variatie aan kenmerken op voor de toepassing van het materiaal. Zacht of hard, buigzaam of stug, licht of donker.

Haiko Meijer is mede-eigenaar van architectenbureau Onix, dat is gevestigd in Groningen en Helsingborg (Zweden).

Hout is van alle tijd. Hoe meer ik met hout werk, hoe meer ik mij realiseer dat de mogelijkheden onbeperkt zijn. Zeer interessant zijn ook de nieuwe ontwikkelingen in de modificaties van hout. Als binnenkort van waaibomenhout onvergankelijke producten kunnen worden gemaakt, ben ik benieuwd hoe in de toekomst de wereld in hout er uit zal gaan zien.

| april 2012

IB001_haiko_v2.indd 29

29

28-03-12 16:19

BEURS Building Holland 2012

‘Waardering voor hout in de bouw neemt toe’ De beursvloer van Building Holland 2012 zal naast exposanten gevuld zijn met ‘live cases’, ‘future labs’ en paviljoens. Het paviljoen ‘Industrieel bouwen met hout’ laat, onder de vlag van de NBvT, de beursbezoekers kennismaken met de mogelijkheden op het gebied van industrieel bouwen met hout.

TEKST Linda Hulsman FOTOGRAFIE Amsterdam Rai, BDU Uitgevers

Drie ‘live cases’ vormen dit jaar de basis voor Building Holland, de tweejaarlijkse vakbeurs voor ontwerp en bouwtechniek voor nieuwbouw, renovatie en herbestemming. “Door deze live cases met geïntegreerde producten en samenwerkingen ervaart de bezoeker de verschillende innovatieve toepassingen in een echte praktijksetting”, aldus beursmanager Nynke Lipsius. Zo heeft de beursorganisatie in het kader van de live case ‘Flexibiliteit & Aanpasbaarheid’ samen met een aantal partijen een ‘state of the art’-gebouw ontworpen dat de nieuwste kansen en mogelijkheden voor flexibiliteit en aanpasbaarheid demonstreert. Lipsius: “Een gebouw dat welbevinden creëert en

flexibel, duurzaam en aanpasbaar is, heeft de toekomst; het past zich aan aan de wensen van de gebruiker en staat daarom nooit leeg.”

Onder de noemer ‘2020Today’ presenteert Kingspan Duurzame Bouwsystemen samen met betrokken partners de live case op het gebied van ‘Upgrading & Verduurzaming’. In deze demonstratie wordt ingegaan op de nieuwste technieken en oplossingen voor duurzame renovatie van zowel woningen als gebouwen. En in de live case ‘Verslimming van gebouwen’ worden technische oplossingen getoond die gebouwen steeds slimmer maken.

1 “Een gebouw dat welbevinden creëert en flexibel, duurzaam en aanpasbaar is, heeft de toekomst; het past zich aan aan de wensen van de gebruiker en staat daarom nooit leeg.”

2 Duurzaamheid is vanzelfsprekend een belangrijk thema voor Building Holland 2012.

3 Op het paviljoen ‘Industrieel bouwen met hout’ is veel aandacht voor passief bouwen.

1

30

| april 2012

IB001_30_buildingholland.indd 30

28-03-12 14:17

Introductieactie IB Tijdens Building Holland wordt IB – Industrieel Bouwen met hout – officieel geïntroduceerd. Op de IB-stand kunnen de beursbezoekers een kaartje invullen met hun gegevens.

Daarmee maken zij dagelijks kans op een van de drie ­jaarabonnementen op IB.

2

duurzame grondstof van de bouw en omdat duurzaamheid een steeds doorslaggevender item wordt bij de keuze van materialen, zal de waardering voor hout in de bouw alleen maar toenemen. Daarnaast heeft het industrieel bouwen met hout de afgelopen jaren een aanzienlijke groei doorgemaakt.

Het aantal opdrachtgevers en bouwbedrijven, dat gebruikmaakt van de specialistische kennis van de timmerindustrie, neemt fors toe.”

Op het paviljoen krijgen bezoekers informatie over producten, maar ook over combinaties van materialen en oppervlaktetechnieken, waarmee het product een nog betere uitstraling krijgt en waardoor een langere levensduur is te realiseren.

Zo is er veel aandacht voor passief bouwen. Kattenbroek: “De timmerindustrie is in staat complete casco’s van zeer hoge kwaliteit snel en efficiënt binnen het bouwproces op te leveren. Het aandeel faalkosten wordt hierdoor tot een minimum beperkt.” Daarnaast voorziet het paviljoen uitvoerig in informatie over lean produceren en lean bouwen.

Breeam 3

Future labs Verspreid over de beursvloer vindt de beursbezoeker de ‘future labs’. Hier worden ervaringen uitgewisseld tijdens lezingen, workshops en netwerkmomenten. Het programma is opgebouwd uit sessies die zich richten op innovaties in techniek en materialen én sessies die gaan over beleid, proces en financiering. De inhoud wordt door Building Holland samengesteld onder redactie van een contentboard waarin onder andere Bouwend Nederland, TNO, Agentschap NL en Platform Ketensamenwerking Woningbouw zijn vertegenwoordigd.

Paviljoen Het paviljoen ‘Industrieel bouwen met hout’, biedt de beursbezoekers de nodige technische diepgang op het gebied van industrieel bouwen met hout. Op stand 11.300 presenteren diverse bedrijven, onder de vlag van de Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten, hun individuele specialiteit in het bouwproces. “De timmerindustrie krijgt een steeds voornamere rol binnen het bouwproces en de bouwkolom. Deze rol zal zich in de toekomst nog verder uitbreiden”, aldus Bert Kattenbroek, secretaris marketing bij de NBvT. “Hout is immers de meest

Nieuw op Building Holland is de Breeam-NL Challenge.

Deze wedstrijd is in het leven geroepen naar aanleiding van het nieuwbouwproject van Amsterdam Rai: een flexibele congres- en kantoortoren. Om de positie als duurzaam beurs- en congrescentrum te kunnen behouden, is voor deze nieuwbouw gekozen voor het behalen van het Breeam-NL excellent-niveau. Dit is het keurmerk voor duurzaamheid en wordt beheerd door de Dutch Green Building Council (DGBC). Amsterdam Rai vraagt de markt om oplossingen aan te dragen waarmee het excellent-niveau voor de nieuwbouw kan worden bereikt. De inzendingen zijn inmiddels toegelicht en beoordeeld. Nu start de fase waarin wordt gekeken welke oplossingen in het definitieve technische ontwerp terechtkomen. Tijdens Building Holland maakt de Rai bekend of de challenge daadwerkelijk heeft geleid tot het Breeam-NL excellent-niveau.

Building Holland 2012 Building Holland wordt gehouden van dinsdag 17 tot en met donderdag 19 april 2012 in de hallen 10 en 11 van ­Amsterdam Rai. De beurs is elke dag geopend van 10.00 tot 18.00 uur.

| april 2012

IB001_30_buildingholland.indd 31

31

29-03-12 11:57

Deelnemers Building Holland 2012 A3 Hoogland Vastgoedonderhoud 11.110 Accsys Technologies 11.306 ADT Fire & Security 10.308 Allicon Aluminium Lichtconstructies B.V. 11.812 ALTEC Aluminium Technik GmbH & Co. KGaA 11.608 Alusta Natuurlijke Ventilatietechniek B.V. 10.107 Aralco NVS 10.306 Bailey Total Building B.V. 11.706 Balm Uitwendige Wapening B.V. 11.704 Barrisol 11.716 BASF Construction Chemicals 11.407 BBD International B.V 11.715 Bohebitat 10.204 Bolidt Kunststoftoepassing BV 11.512 Bouwformatie 11.503 bpfBOUW 11.813 Brander Afbouwprodukten 11.511A Brink Climate Systems B.V. 10.212 BUVA 11.110 Buzon 11.101 Cemart BVBA 11.814A Censor Trainingen 11.300C CIDG for Marble and Granite 11.803 Cityroofs 11.410 Concreet Betonherstel B.V. 11.430 Construsoft B.V. 10.312 Creditsafe BV 11.614 CRH Clay Solutions 11.316 Croon Elektrotechniek 10.308 De Groot Vroomshoop Houtbouw 11.300H De Mâr Houtkonstrukties 11.300E Deceuninck 11.514 DECOMO N.V. 11.402 Dejo Metaalindustrie B.V. 11.406 Derbigum 11.616 Desso 11.716 DTS laag reliëfdorpels 11.300C Du Mont Beton B.V. 11.610 Duco Ventilation & Sun Control 10.202 EAL 10.308 Echostreek Systeemvloeren B.V 11.606 Ecoframe 10.101 Elbo Technology B.V. 10.104 Energeia Energy Tracker 11.111 Energiesprong 11.619 Eternit N.V. 11.611 Expoforum 11.816 Faay Wanden/Plafonds 11.604 Fassawall BV 11.503A Flesst B.V. 11.612 FOAMGLAS® / Pittsburgh Corning B.V. 11.506 Govaplast 11.104 Greentech Energy B.V. 10.208 Gunters en Meuser B.V. 10.116 Handelsonderneming J.P.M. Kok B.V. 10.110A

32

HMB profit tools 10.110C HRGroep B.V. 11.107 IBIS 10.312 iLOQ Digital Locking, No Batteries 10.210 In 2 Eco Buildings 10.410 IsoBouw Systems bv 11.617 Isolatiebedrijf Pluimers B.V. 11.613 Jaga Konvektco B.V. 10.408 JBR-Import 11.405 KGI Groep 11.716 Knauf Insulation 11.716 Koninklijke BDU Uitgevers B.V. 11.510 Koninklijke Mosa bv 11.302 Koninklijke Saint-Gobain Glass NV 11.416 Kubus Architectural Solutions 10.312 Lagerwey bestrijding & bescherming 11.112 Lammerts van Bueren Zeilmakers en Groothandel 11.708 Lohr Liften 10.106 Loromeij Goor B.V. 11.707 Mauer® Locking Systems 10.110D MEDITE TRICOYA 11.307 Metafa Holland B.V. 10.110B METTEN Stein+Design 11.710 Mobilane 11.105 Monier B.V. 11.203 Multi-Bouwsystemen B.V. 11.810 Nationale Bomenbank B.V. 11.109 Navos Klimaattechniek B.V. 11.404

| april 2012

IB001_30_buildingholland.indd 32

28-03-12 14:18

Nebiprofa BV 11.718B se Bond Van Timmerfabrikanten 11.300 Nijhuis Toelevering B.V. 11.300A Niko 11.508 Nonhebel Antislip 11.804 Nophadrain 11.715 OCS Workplaces B.V. 11.404 Optigroen Dak-en Gevelbegroeiing 11.103 PAM Galerij en Balkonverhoging B.V. 11.701 Polytech Kunststoffen B.V. 11.100 Portisa 11.204 profine B.V. 11.718C Progé binnen-en buitenafwerking 11.309 Q-NETICS 11.814 Recticel Insulation 11.815 Reflexy 11.609 Regelink Ecologie & Landschap 11.808 Renovaplus 11.206 Rockfon 11.417 Rockwool B.V. 11.417 Schüco 10.216 SDU Uitgevers B.V. B2.078 11.507 Secoia B.V. 10.317 Sempergreen 11.700 SGT (Stichting Garantie Timmerwerk) 11.300C Sigma Coatings 11.110 SolarClarity 11.718F Spijkerman Bouwsystemen bv 10.412 Structo 11.402 Subvention BV 11.110 System Flex B.V. 10.501 Techcomlight B.V. 11.607 Termokomfort B.V. 11.208 Timmer Selektgroep 11.602 Timmerfabriek De Mors Rijssen B.V. 11.300F Timmerfabriek Overbeek BV 11.300G Timmermans Hardglas B.V. 11.807 Tonzon 10.313 Total Wall Concept 11.600 Tremco illbruck B.V. 11.110 Troax BV 11.106 Troelstra en de Vries B.V. 11.718A Tubus System 10.105 Uretek B.V. 11.600 Van de Vin Ramen en Kozijnen BV 11.300D VBI 11.212 VEBON 10.308 Vercoma Communicatie Systemen B.V. 10.102 Verweij Houttechniek 11.110 Viba Expo Service Instituut 11.404 Villeroy & Boch Badkamer en Wellness 11.200 Vios van den Hondel Trappen en Kozijnen 11.300B Wallflore Systems N.V. 11.404 Warmteplan 11.404 Wédéflex Duurzame Daksystemen 11.214 Wienerberger BV 11.516 Wijzonol Bouwverven B.V. 11.300G Wisa B.V. 11.113 Woodstone 11.110 Xella Fermacell 11.716

| april 2012

IB001_30_buildingholland.indd 33

33

28-03-12 14:18

SGT

Gegarandeerde zekerheid in verschillende vormen Zekerheid is iets waar elke consument danwel elk bedrijf naar op zoek is in tijden van economische crisis. Timmerfabrikanten, aangesloten bij Stichting Garantie Timmerwerk (SGT), spelen daar op in door zekerheid op kwaliteit te bieden. Daarnaast worden ook mogelijkheden geboden om kosten te besparen door onderhoudsintervallen te verruimen.

Wie gegarandeerd wil zijn van een kwalitatief hoogwaardig product en behoefte heeft aan zekerheid, die neemt de tienjarige SGT-garantie op het product op in het bestek.

TEKST Anoushka Roelofzen FOTOGRAFIE SGT

1 De SGT-aange­ slotenen willen, wat zekerheid betreft, ook voldoen aan de huidige wensen en eisen van de afnemer en de eindgebruiker.

2 De tienjarige SGTgarantie kan op drie manieren worden verkregen.

De SGT-aangeslotenen leveren al ruim dertig jaar een kwalitatief hoogwaardig product, dat voldoet aan alle vigerende eisen.

Daarnaast willen de SGT-aangeslotenen, wat zekerheid betreft, ook voldoen aan de huidige wensen en eisen van de afnemer en de eindgebruiker. Om goed in te spelen op deze wensen en eisen introduceert Stichting Garantie Timmerwerk verschillende vormen van garantie.

De tienjarige SGT-garantie kan op drie manieren worden verkregen, namelijk bij een product afgeleverd in Concept II (bouwfasebestendig product in combinatie met een bouwplaatsinspectie), Concept III (industrieel eindproduct) en Concept IV (totaalplan).

1

2

34

IB001_34_sgt.indd 34

Deze keuzemogelijkheden stellen de afnemer en/of eigenaar in staat een passende keuze te maken. Ondanks de aangeboden keuzemogelijkheden geeft de timmerfabrikant de voorkeur aan levering van een product in minimaal Concept III (industrieel eindproduct), waarmee de afnemer ĂŠn de eindgebruiker volledig worden ontzorgd en discussies over verantwoordelijkheden op de bouwplaats worden voorkomen.

Om marktpartijen helder te kunnen informeren over de inhoud van de verschillende vormen van SGT-garantie en de verantwoordelijkheden die daaraan zijn gekoppeld, nodigen de medewerkers van de Stichting Garantie voor Timmerwerk hen van harte uit een bezoek te brengen aan de SGT-stand op de Building Holland-beurs 2012, standnummer 11.300 C. Bovendien kan een bezoek worden gebracht aan de website sgtonline.nl waar alle relevante informatie is terug te vinden.

| april 2012

28-03-12 17:11

IB001_46_ADVERTENTIE.indd 35

28-03-12 16:58

Energieneutraliteit

Het laaghangend fruit naar energieneutraliteit Er zijn diverse studies over de ontwikkeling van energieneutrale woningen in Nederland.

De gemene deler van deze studies is dat men ervan uitgaat dat de marktpenetratie van energieneutrale woningen in 2015 50 procent bedraagt, en 100 procent vanaf circa 2025.

Technisch gezien is het al lang mogelijk om energieneutrale woningen te realiseren. De vraag is echter tegen welke meerkosten.

TEKST Willem Koppen FOTOGRAFIE Koppen Vast Goed

maken. Hierbij wordt niet méér materiaal bedoeld, maar wel het béter toepassen ervan. Immers, hoe lager het energiegebruik, des te minder hoeft te worden gecompenseerd met kostbare voorzieningen.

Prefab timmerwerk is dan bij uitstek geschikt om de beste prestatie te leveren. De elementen kunnen namelijk onder de meest ideale omstandigheden worden gemaakt. Prefab timmerwerk dat goed is gedetailleerd, gefabriceerd en gemonteerd, vormt de meest efficiënte basis voor een zo laag mogelijke energievraag.

Een energiegebruik voor de ruimteverwarming bij ‘een gemiddelde nieuwbouwmiddenwoning’ hoeft daarbij niet meer dan circa 300 m3 aardgasequivalent te bedragen.

Bij verschillende ambitieuze gebiedsontwikkelingen voor de komende jaren is aan ons een pragmatisch advies gevraagd om te komen tot een Optimale Energie Infrastructuur (OEI) voor daadwerkelijk energieneutrale woningbouwprojecten. Wij gaan daarbij uit van een drieluikje. De energievraag wordt eerst tot een minimum beperkt (Trias Energetica) en tegen de laagste kosten (Trias Pecunia), maar nooit ten koste van de gezondheid (Trias Urgentia).

Niet meer, maar beter De goedkoopste weg naar energieneutraliteit is om het gebouw eerst daadwerkelijk goed te isoleren en goed luchtdicht te

1 Infraroodbeeld van goed uitgevoerd prefab timmerwerk.

2 Infraroodbeeld van gebrekkig uitgevoerd prefab timmerwerk.

1

36

2

| april 2012

IB001_Willem Koppen.indd 36

28-03-12 17:01

Nuance Goed isoleren en een goede luchtdichting betekent echter niet alleen dat de gekozen materialen aanwezig moeten zijn, maar deze moeten natuurlijk ook werken. Deze nuance wordt niet zonder reden gemaakt. In de bouwpraktijk en in het productieproces blijkt men namelijk (te) vaak ‘onbewust onbekwaam’ te zijn. Men is zich er niet van bewust dat bij iedere opening in de isolatie de isolatiewaarde volledig wegvalt en dat dit doorstraalt tot in de directe omgeving. En dat ten aanzien van de luchtdichting geldt dat bij een tweemaal hogere luchtstroom/ infiltratie door de gebouwschil het energieverlies met 50 procent kan toenemen.

Door de toenemende vraag naar prestatiemetingen komen gebreken in de isolatie en gebreken in de luchtdichtingen van het prefab timmerwerk feilloos en helaas met de regelmaat van de klok aan het licht. En dit ondanks de ‘ideale fabricageomstandigheden’, de bestekken, de certificaten en de keurmerken.

De timmerindustrie heeft in voorkomend geval dan meer gelijkenis met een timmerwerf. Dat moet echt worden veranderd.

3

Goed en deugdelijk Gelukkig groeit dit besef en wordt hier in toenemende mate meer aandacht besteed. Er zijn zelfs timmerfabrikanten waarbij de werknemers na een specifieke training op dit gebied zelf verklaren dat de elementen die bij hun de fabriek verlaten ‘goed en deugdelijk zijn geïsoleerd en luchtdicht zijn gemaakt’.

En de directie is in een aantal gevallen bereid om dat met prestatiemetingen ook aan te tonen.Van zwakte naar kracht. Dàt is de toekomstbestendige mentaliteit.

De goedkoopste weg naar energieneutraliteit is open. Het laaghangend fruit; er hoeft alleen nog maar om te worden gevraagd.

4

3 De isolatie zit er wel, maar werkt niet 4 Luchtdoorlatendheidtest met ­rookproef: luchtlek hoekkeper.

Auteur Willem Koppen is eigenaar van Koppen Vast Goed, een onafhankelijk bouwkundig expertisebureau voor bouwcontroles, detailcontroles, bouwschades, handhaving bouwregelgeving, research en overdracht van verworven kennis.

5

5-6 I nfraroodbeeld van gebrek in de isolatie. Oorzaak: een opening van enkele centimeters.

6

| april 2012

IB001_Willem Koppen.indd 37

37

29-03-12 11:58

project Het 7e Bastion, Gorinchem

1

Kozijnen in beton gegoten Prefab bouwen is bouwen met weinig ruimtebeslag en een hoge weersonafhankelijke kwaliteit. En als de houten kozijnen afgewerkt alvast in de betonnen wanden worden gemonteerd, dan kan het snel gaan. Zoals bij het 7e Bastion in Gorinchem.

TEKST EN FOTOGRAFIE Kees de Vries

Wie in Gorinchem aan de zuidrand van de binnenstad aan de oever van de Merwede staat, ziet in snel tempo een aantal bouwvolumes verrijzen. Aannemer Hurks van der linden uit Sint-Michielsgestel werkt er op het terrein van het voormalige Nieuwe Gasthuis aan casco’s van het Zevende Bastion, een wooncomplex bestaande uit 52 huur- en koopappartementen

38

en vier bastionwoningen. Het project telt zes gebouwen, alle in een verschillende stijl. Scala Architecten uit Den Haag wil hiermee aansluiten op de bouwtraditie in de binnenstad: die van losstaande gebouwen. Het gebied tussen het stadscentrum en de rivier wordt aangeduid als het 7e Bastion; het vestingstadje Gorinchem telde er vroeger elf.

| april 2012

IB001_zevendebastion.indd 38

28-03-12 14:23

1M ontage van een prefab element is precisiewerk.

2H eembeton produceert elementen volgens de carrouselmethode. De contouren van het element krijgen vorm.

3L eidingen, tilhaken en bevestigingspunten worden meegestort.

Drieduizend woningen Heembeton is de grootste woningcascobouwer van Nederland.

Al in 1990 maakte het zijn 100.000ste woning. De productielocatie Lelystad fabriceert jaarlijks elementen voor circa drieduizend woningen. In een tweede fabriek in Veenoord bij Emmen komen daar nog eens duizend woningen bij, al worden daar ook andere producten vervaardigd. Het productpalet van Heembeton loopt van separatiewand, lichte scheidingswand of niet dragende binnenwand, tot woningscheidende wand of bouwmuur. Deze kunnen massief zijn (circa 250 mm dik) of uit twee dunne bouwmuren bestaan met een luchtspouw ertussen (250, 100-40-100 of 120-60-120). Ook produceert de onderneming stabiliteitswanden, (binnen)spouwbladen, gevelelementen, vulgevels, cascovloeren en massieve verdiepingsvloeren. Accountmanger Rob Steenberghe zegt: “Bij grondgebonden woningen is het allemaal niet zo spannend.

Dan kunnen we negen van de tien keer gewoon ons modulaire systeem inzetten. Bij appartementsgebouwen wordt het al iets complexer, en bij utiliteitsgebouwen nog weer complexer.

We zitten niet in de cataloguswoningen, maar bewust in het seriematige. Juist daarmee kunnen we continuïteit bieden.

Voor de realisering van casco’s hebben wij goede relaties met partners, grote bouwers waar we al jarenlang zaken mee doen.

Wij bieden een systeem aan, inclusief engineering, montage en afwerking. We leveren het liefst zo compleet mogelijk af.

Dus wanden ook voorzien van kozijnen. Als aannemers gaan rekenen, geeft prefab over het algemeen zoveel voordelen, dat ze daarna niet anders meer willen. En hoewel het seriematig is

2

Wie de hectiek op de bouwplaats een tijdje gadeslaat, zal opvallen dat de betonnen wandelementen die aan de bouwkraan de hoogte in gaan, reeds zijn voorzien van geassembleerde afgewerkte houten kozijnen. In overleg tussen architect, aannemer en timmerfabrikant Renzo van Duijnhoven is een kozijn ontwikkeld dat past bij de allure die de projectontwikkelaar voor ogen had.

Krap Het 7e Bastion is een werk dat Hurks van der linden samen met Hurks vastgoed midden in het midden van het land heeft ontwikkeld. Het wordt met bouwpartijen in partnerschap uitgevoerd. Projectleider Paul Müller van Hurks van der linden zegt: “We zoeken naar partners, ook als we bepaalde disciplines zelf kunnen leveren. Je moet elkaar vertrouwen, de markt verkennen en kansen benutten. En dat is de reden dat we bij dit project met Heembeton werken. Gorinchem was in eerste instantie gedacht als in het werk gestort beton met hele moeilijke hoeken en wanden waar lichtkernen inzaten. De locatie is echter erg krap en er was eigenlijk geen plek voor opslag van alle bekistingen. Ons streven is bovendien om zo snel mogelijk het gebouw dicht te hebben. Deze behoefte hebben wij samen met Heembeton in de voorbereiding ingevuld. Gezamenlijk hebben wij het voor elkaar gekregen om dit gebouw qua bouwmethodiek te wijzigen van traditioneel naar prefab.”

Verticaal transport Vanwege de verschillende bouwvolumes en de beperkte ruimte is logistiek in Gorinchem een belangrijk onderwerp. Müller: “Een van de blokken heeft zeven bouwlagen. Als je dat op een traditionele manier in het werk zou zetten, dan zou je heel veel stenen naar boven moeten slepen, en het uitkomend afval weer naar beneden moeten afvoeren. Alle kozijnen, vaak honderd kilo zwaar of meer, zouden ook omhoog moeten en separaat op de bouw worden gesteld. Dat kun je je mensen op de bouw niet aandoen.Verticaal transport is een niet te onderschatten kostenpost.”

3

| april 2012

IB001_zevendebastion.indd 39

39

28-03-12 14:23

van opzet, heb je tegelijkertijd in de productie grote vrijheid in het fabriceren van elementen op maat.“ De Blue Casco modelwoning op het terrein van de fabriek in Lelystad toont de mogelijkheden van Heembeton’s modulaire systeem, waaronder het HR Casco met prefab betonnen langs- en eindgevels die voorzien zijn van hoogwaardig pir-isolatiemateriaal. De op maat gemaakte isolatieplaten worden op de productielocatie rechtstreeks aangebracht op het natte beton. De toegepaste methoden en materialen voorkomen het ontstaan van een valse luchtspouw tussen de isolatie en het binnenblad, brengen de vereiste spouw terug naar 25 mm ĂŠn geven de metselaar een optimale basis voor zijn werkzaamheden in de bouw. Het spouwanker wordt simpelweg in de schotelplug gestoken en het metselwerk kan direct verder.

Carrousel Een rondgang door de fabriek in Lelystad toont hoe met behulp van een carrousel de betonnen elementen voor het storten worden opgebouwd, inclusief wapening, leidingen, sparingen en bevestigingspunten waaraan de kozijnen worden gemonteerd. Aan het eind van het productieproces en na voldoende harding wordt het kozijn gemonteerd, eventueel volledig beglaasd en afgewerkt, waarna het element klaar is voor transport.

Deze prefab bouwwijze verkort de bouwtijd met vele weken.

De elementen worden onder gecontroleerde omstandigheden in de fabriek gemaakt. Temperatuur, vochtigheid en andere productieomstandigheden worden voortdurend bewaakt, zodat de casco-elementen een constante en gecontroleerde kwaliteit

4

5

40

| april 2012

IB001_zevendebastion.indd 40

28-03-12 14:23

4 De kozijnen krijgen een langsgroef voor de bevestiging.

5 Zijbevestiging van het houten kozijn op het element.

6 Aan het bolwerk in Gorinchem komen zes bouwvolumes.

7 De kozijnen zijn gemonteerd, het metselen kan beginnen.

8 Door prefab is de bouwsnelheid hoog.

6

7

hebben. Prefab elementen zorgen er ook voor dat de ruwbouw eerder wind- en waterdicht is.Vooraf geassembleerde kozijnen voorkomen bovendien tocht en lekkage, waardoor de afbouw eerder kan starten.

Beschermd “En kant-en-klare Concept III-kozijnen zie ik persoonlijk ook het liefst,” zegt de betrokken timmerfabrikant bij dit project, Renzo van Duijnhoven van Timmerfabriek Peter van Duijnhoven te Venray. “Je wilt graag afgelakte kozijnen promoten die beschermd zijn, en niet meer vanaf de steiger geschilderd hoeven te worden. Afgelakt en beglaasd leveren zal naar de toekomst toe ook steeds belangrijker worden. Ik ben er zelf een groot voorstander van, omdat het de kwaliteit van mijn geleverde werk garandeert.Voor zowel traditioneel als prefab maken we in detaillering precies dezelfde kozijnen, zij het dat

8

| april 2012

IB001_zevendebastion.indd 41

41

28-03-12 14:24

9

9 Overzicht van het bouwvolume van het 7e Bastion.

10 De bouwlocatie ligt pal aan de Merwede aan de rand van de binnenstad. Ruimte voor betonbekistingen is er niet.

we bij het laatste systeem vierzijdig een groef frezen waarin de klemmetjes voor de bevestiging vallen. Beglaasd en afgewerkt werkt sneller. Ook als er nog omheen moet worden gemetseld. Dat hebben we ook bij andere projecten zo gedaan. Geen centje pijn, je moet het alleen in je systematiek opnemen en het moet door de uitvoerder gedragen worden.”

Steenberghe: “We plaatsen de kozijnen in de elementen in eerste instantie om het de aannemer op de bouw makkelijker te maken.” Opvallend is dat het in bijna 95 procent van de gevallen om houten kozijnen gaat. “De keus is aan de opdrachtgever.

Aluminium doen we eigenlijk nooit. Bij kunststof zie je vaak dat we alleen de stelkozijnen doen.” Heembeton maakt prijstechnisch wel een onderscheid in verwerking tussen beglaasd en onbeglaasd vanwege de handelingskosten in de fabriek en de hogere transportprijs in verband met het gewicht.

Vakmanschap Zowel aannemer, elementenleverancier als timmerfabrikant roemen de snelheid van deze bouwmethode.Van Duijnhoven:

“Prefab heeft de toekomst. Bouwelementen komen gevoegd en al naar de bouwplaats. Kozijnen erin. Klaar.” Steenberghe: “Daarbij moet je wel onderscheid maken tussen woning- en utiliteitsbouw. Woningbouw is toch vaak traditioneel metselwerk, en utiliteitsbouw is prefab metselwerk. Mede omdat er meer geld beschikbaar is. Hoe hoger je in verdiepingen gaat, hoe seriematiger je werkt, hoe eerder je naar prefab grijpt. Je moet ook aan de mensen denken die het op de bouwplaats moeten maken. Als je de hoogte in gaat, moet je een heleboel steigers bouwen en spullen verplaatsen. Dan is het makkelijker om het in één keer te doen. Behalve dat de constructie sneller dicht is, is het prefab element normtechnisch goed. De wand is bovendien voor circa 95 procent klaar, en dat scheelt weer stukadoorskosten.”

Door de toepassing van de prefab delen met vooraf geassembleerde kozijnen loopt de bouw in Gorinchem voorspoedig.

Dat is voor een belangrijk deel ook te danken aan een logistiek huzarenstukje van het goed en op tijd toeleveren van de juiste kozijnen bij de juiste elementen. Müller: “En dat betekent dat we snel kunnen beginnen met het afwerken van vloeren en wanden. Op dit project is becijferd dat we in week 12 boven zijn, waar dat volgens de traditionele methode ergens in week 25 zou zijn.” En dat het snel gaat, ziet een ieder die op het bolwerk aan de Merwede staat.

PROJECTGEGEVENS Locatie

Nonnenveld, Gorinchem

Opdrachtgever H urks Vastgoedontwikkeling

en Rivas Zorggroep

Aannemer

Hurks van der linden, Sint-Michielsgestel

Architect

Scala Architecten, Den Haag

Timmerfabriek Timmerfabriek Peter van Duijnhoven, Venray Leverancier beton en casco’s Heembeton, Lelystad 10

42

| april 2012

IB001_zevendebastion.indd 42

29-03-12 11:59

NIEUWS product

Twee werelden Duco Ventilation & Sun Control combineert met de DucoSlide LuxFrame Wood naar eigen zeggen opnieuw het beste van twee werelden. De houten lamellen in een aluminium kader zorgen voor een optimale zonwering met behoud van daglicht. De lamellen worden onzichtbaar bevestigd binnen het DucoSlide LuxFrame-kader. Deze combinatie zorgt volgens het bedrijf voor een esthetische meerwaarde aan iedere gevel. De houten lamellen zijn vervaardigd uit Western Red Cedar. Een lichte, veerkrachtige en duurzame houtsoort die uitstekend bestand is tegen rot en verwering.

Bovendien zijn de lamellen kwartiersgezaagd. Dat zorgt onder meer voor stevigere lamellen en gaat vervorming tegen. Er is keuze tussen twee verschillende types: Linear 70 Wood en de grotere variant Linear 100 Wood. Daarnaast kan er worden

gekozen tussen manuele of elektrische bediening, met drie verschillende schuifsystemen (enkelvoudig, symmetrisch of telescopisch).

Meer informatie: Duco Ventilation & Sun Control

Veurne (B), tel. +32 (0)58 - 33 00 33, www.duco.eu

Online bestekservice Opdrachtgevers moeten volgens Verweij Houttechniek uit Woerden er zeker van kunnen zijn dat een product ook daadwerkelijk wordt geleverd volgens de omschrijving. Deze belofte stond aan de basis van de ontwikkeling van de nieuwe, online bestekservice van het bedrijf. Dankzij de 24-uursbereikbaarheid is Verweij Houttechniek naar eigen zeggen in staat om zijn bouwpartners op ieder gewenst moment de meest actuele bouwinformatie aan te bieden. “Vooraf worden alle productspecificaties voor een project vastgelegd. De bestekomschrijving wordt consequent up-to-date gehouden. We hebben hiermee een flinke slag in de verdere verbetering van onze service kunnen maken”, zegt directeur Ruud Verweij.

Zowel via bestekservices.nl, de grootste zoekmachine voor bouwend Nederland waar meer dan 1.000 toeleveranciers in de bouw en gww worden ontsloten, als via de site van Verweij kan de bestekservice worden bezocht. Met het ingeven van zoekwoorden of -opdrachten zoals bouwdelen, STABU-codes en leveranciersnamen wordt doorverwezen naar de gezochte

bestekomschrijving. Om de kwaliteit van de beschikbare informatie te waarborgen, wordt de bestekomschrijving gecontroleerd door Bureau ZeeBoer.

Daarnaast lanceerde het bedrijf onlangs hoegroenismijnkozijn.nl, een site waarop woningeigenaren met behulp van een referentiewoning kunnen zien hoeveel zij kunnen besparen op hun exploitatiekosten en de energielasten door de keuze voor een kozijn. De besparingen kunnen oplopen tot 322 euro per jaar per woning. Dat blijkt uit de resultaten van een onderzoek dat is uitgevoerd door diverse onafhankelijke partijen. Deze resultaten zijn vandaag tijdens Renovatie 2012, de vakbeurs voor duurzame vernieuwing in de bouw, bekendgemaakt.

Aan de hand van kengetallen wordt de energie- en milieubelasting van LamikonLongLife-kozijnen, die zijn vervaardigd uit 100 procent FSC-hout, vergeleken met tropisch hardhouten kozijnen. Door de U-waarde van <0,8 voor de Lamikon LongLife++ Passiefkozijnen (inclusief een dichte muuraansluiting) scoren zij op de milieubarometer het best. “Met het Convenant Energiebesparing Corporatiesector onder de arm mag de woningcorporatie een hoger huurtarief berekenen voor een beter geïsoleerde woning. Zo betaalt de investering zich terug en de bewoner heeft een voordeel in het energieverbruik dat beduidend hoger is dan de hogere huurkosten. De woonlastenwaarborg, een afspraak tussen de Woonbond en Aedes, zorgt er voor dat de huurverhoging niet hoger is dan de besparing die het oplevert op de energierekening”, aldus Verweij.

Meer informatie: Verweij Houttechniek, Woerden, tel. 0348 – 68 82 82, www.verweij-ht.nl

| april 2012

IB001_43_productnieuws.indd 43

43

28-03-12 14:27

lean

1

‘Lean gaat uit van klantenwens’ De term ‘lean’ wordt tegenwoordig bijna overal gebruikt: in de productie, in de ict, in de bouw- en zelfs in de zorgsector. Maar wat is lean precies en wellicht belangrijker nog, wat kan er mee worden bereikt?

TEKST Linda Hulsman FOTOGRAFIE Censor Trainingen, Stock.xchng

44

IB001_lean.indd 44

| april 2012

28-03-12 17:05

“Lean is niets anders dan een filosofie, die met behulp van slimme technieken ervoor zorgt dat de doorlooptijd binnen een bedrijf wordt verkort en verspillingen zo veel mogelijk worden gereduceerd”, stelt Etiënne Timmermans van Censor Trainingen.

Van oorsprong is lean ontwikkeld vanuit een logistieke invalshoek door de Japanse autoindustrie, maar inmiddels is het uitgegroeid tot een procesmanagementmethode die in vele branches kan worden toegepast. “Geen enkel bedrijf is ooit helemaal lean. Zelfs de grondlegger Toyota, die zich er al meer dan vijftig jaar mee bezighoudt, is nog steeds niet geheel lean.”

Timmermans vervolgt: “Binnen het leanprincipe draait alles om het reduceren van verspillingen. Denk hierbij aan het zoeken naar materialen, onnodige handelingen, voorraden, uitval van producten en defecten. Door alleen die dingen te doen waar de klant voor wil betalen, kan men waarde aan dienst of product toevoegen.”

2

staat ten opzichte van lean en welke verbeteringen we door kunnen voeren. Stel dat we tien verbeterpunten ontdekken en we er daar twee of drie van realiseren, dan hebben we al heel veel werk verricht. Maar bij sommige bedrijven is één punt zelfs al een flink karwei. Als je denkt na een jaar geheel lean te zijn, valt het altijd tegen.Vier jaar geleden zijn we gestart met deze trainingen en de meeste bedrijven die toen zijn begonnen, zijn nu nog steeds bezig met het doorvoeren van verbeteringen.”

Als het besef dat het beter kan er eenmaal is, is de grootste stap volgens Timmermans gezet. “Het moet een ‘mindset’ binnen het bedrijf worden. Wie zijn wij om een bedrijf dat al tig jaar bestaat in een jaar tijd helemaal om te gooien? Dat willen en kunnen we niet, het is aan de onderneming zelf. Een consultant zal het misschien sneller aanpakken, maar zodra hij de deur uit is, valt vaak alles weer in duigen. Uit de barometer komt een aantal verbeterpunten naar voren en wij doen vervolgens een voorstel voor de aanpak. Dit is altijd maatwerk; de aspecten die voor het desbetreffende bedrijf en zijn klanten het belangrijkst zijn, komen als eerst aan bod.”

Leantrainingen Censor Trainingen helpt bedrijven het bedrijfsproces te verbeteren door middel van training ‘on-the-job’ en coaching. Leantrainingen maken hiervan een belangrijk deel uit.

Timmermans: “Een groot gedeelte van het succes van onze trainingen is te danken aan de zelfstandigheid die we van bedrijven verwachten. Het kan daardoor soms wat langer duren voordat de effecten zichtbaar zijn, maar op deze manier worden effecten sneller geaccepteerd en een onderdeel van de bedrijfsvoering. Het personeel is verantwoordelijk voor het doorvoeren van hun eigen verbeteringen. Maar alles staat of valt met de bedrijfsleiding. Als die het principe niet snapt en er daardoor vervolgens niets mee doet, dan heeft het geen zin.

Er moet consequent mee om worden gegaan en het personeel moet de ruimte krijgen om fouten te maken en ervan te leren.

Je kunt het niet behandelen als een projectje ernaast, het is een filosofie.”

Ieder trainingstraject begint met een zogeheten barometer.

“Aan de hand hiervan kunnen we zien waar een bedrijf precies

Vaardigheden Het voorstel dat Censor doet, begint volgens Timmermans altijd bij de zogeheten ‘soft skills’. “Dit zijn vaardigheden die betrekking hebben op de communicatie, samenwerking en normen en waarden. Wat houdt je bijvoorbeeld tegen om veranderingen te accepteren? We bereiden de mensen voor

1 Het leanprincipe is uitgegroeid tot een procesmanagementmethode die in vele branches kan worden toegepast.

2 Lean is een filosofie die ervoor zorgt dat de doorlooptijd binnen een bedrijf wordt verkort en verspillingen zo veel mogelijk worden gereduceerd.

3-4 ­Werkplekoptimalisatie als leantechniek is tastbaar en de ­effecten ervan zijn snel zichtbaar. (links = voor, rechts = na) 3

4

| april 2012

IB001_lean.indd 45

45

28-03-12 17:06

Een verzekerde garantie op producten en diensten, die de bij SGT aangesloten timmerfabrieken leveren, zorgt ervoor dat maximale zekerheid wordt gegeven aan de eindgebruiker.

Dat is dĂŠ SGT-garantie

10 jaar SGT-garantie

Volledig afgelakt

Voorzien van glas

Inclusief montage

Meerjarig onderhoud

Kozijnen, deuren en spouwbladen Meer informatie op

www.sgtonline.nl

IB001_46_ADVERTENTIE.indd 46

29-03-12 12:06

op de veranderingen, zodra ze het sneller accepteren. Maar we hebben ook begrip voor hun angst en bieden hen de mogelijkheid hun hart te luchten.”

Na de ‘soft skills’ komen de leantechnieken aan bod. “Waarbij we eerst de problemen van de organisatie proberen bloot te leggen. Dit doen we door de waardestoom – de productieroute – in kaart te brengen met de mensen van de werkvloer. Als hierbij grote voorraden worden geconstateerd, is dat voor ons een teken van grote verstoringen. De voorraden bedekken dan namelijk problemen als stilstand van machines, veel productuitval, kwaliteitsproblemen en lange omsteltijden. Het bedrijf kan door de voorraadniveaus hoog te houden gewoon produceren, alleen nooit tegen concurrerende prijs.”

Door de voorraadgroottes te verlagen, komen volgens Timmermans de verstoringen bovendrijven waardoor deze bij de bron kunnen worden aangepakt. “Welke leantechnieken hiervoor worden gebruikt, is afhankelijk van het niveau van de klant, de uit de barometer voortkomende gegevens, en waarmee de meeste winst binnen het bedrijf kan worden behaald.”

Een voorbeeld van zo’n techniek is SMED: Single Minute Exchange of Die, oftewel omsteltijdverkorting. De doelstelling is om deze tijd terug te brengen naar minder dan tien minuten. Timmermans: “Hoe kleiner de serie, hoe efficiënter men gaat werken. Als je tien orders hebt, moet de laatste klant alle voorgaande orders afwachten en is je doorlooptijd gigantisch lang. Knip je nu al die orders in stukken en komt iedere klant een keer aan de beurt, dan kan iedereen verder. Maar door in kleinere orders te gaan werken, moet er meer worden omgesteld en dat moeten we dus zien te reduceren. Er zijn bedrijven die van omsteltijd van acht uur terug gaan naar een half uur.

Dit kunnen we bijvoorbeeld bereiken door middel van het maken van video-opnames in de productieruimte. Daarnaast kennen we nog de 5S waarmee we werkplekoptimalisatie kunnen bewerkstelligen. Dit is iets wat we vaak in het begin doen, omdat het heel tastbaar is en de effecten snel zichtbaar zijn. Aan de hand van foto’s kunnen we bijvoorbeeld aantonen wat een rotzooi het voorheen in het bedrijf was.”

6 Tijd is geld; als de klant vraagt om ­snellere ­levertijden of goedkopere ­productie kan lean als ­instrument fungeren.

6-7 Door de voorraad­ groottes te verlagen, komen de verstorin­ gen bloot te liggen.

5

geen vaste normen of waarden voor een ‘lean bedrijf ’, het is een filosofie die je nastreeft. Ik vind deze tendens echt flauwekul. Desondanks zijn er diverse bedrijven die dit aan de man proberen te brengen.”

Wat lean kan opleveren is volgens Timmermans voor ieder bedrijf verschillend. “Het resultaat is afhankelijk van hoe er met het principe wordt omgegaan. Bij een juiste implementatie realiseert men een bedrijf waar eerlijk, open en op een efficiënte manier met elkaar wordt gecommuniceerd en je in plaats van suboptimalisatie per afdeling bezig bent met het verbeteren van het totale proces. Tastbare resultaten zijn doorlooptijdverkorting, kostenbesparing en klantenuitbreiding. Uiteindelijk creëer je daarmee een stevigere concurrentiepositie, wat zeker in deze tijd heel belangrijk is.”

Resultaten Een belangrijke kanttekening die Timmermans hierbij plaatst is dat de kostenbesparing niet meteen in het eerste jaar is terug te zien. “Een heleboel bedrijven hebben geen duidelijk zicht op de situatie op voorhand. Ja ongeveer, maar ze beschikken niet over eenduidige getallen en dan heb je dus geen stuurinformatie. Je kunt resultaten niet zichtbaar maken als je niet kunt vergelijken.” Desondanks zal lean altijd voordelen opleveren, zowel voor de producent als voor de klant, stelt Timmermans.

“Het is de kunst om kritisch te blijven ten opzichte van de processen en continu te willen verbeteren. De markt verandert, de wensen van de klant veranderen, dus daar zul je op moeten anticiperen. Lean gaat altijd uit van deze klantenwens. Als de klant vraagt om snellere levertijden of goedkopere productie kan lean als instrument fungeren. Maar om de gehele bouwkolom zo ver te krijgen dat ze lean, iets ontastbaars, een kans geven, moet er nog heel wat werk worden verricht.”

Misvattingen Zoals bij iedere nieuwe ontwikkeling is er volgens Timmermans ook wat lean betreft een aantal misvattingen de wereld in geholpen. “We krijgen steeds vaker de vraag van bedrijven en organisaties of ze lean-gecertificeerd kunnen worden, maar dat kun je als bedrijf nooit zijn. Er zijn namelijk

6

7

| april 2012

IB001_lean.indd 47

47

28-03-12 17:06

project Schollevaar, Capelle aan den IJssel

Detaillering, afwerking én monitoring Twee keer per week vertrekt er vanuit Veenendaal een vrachtauto met geveltimmerwerk voor circa zes tot zeven woningen naar Capelle aan den IJssel. De renovatie volgens ketenintegratie van 1.950 woningen in de wijk Schollevaar is een omvangrijk Concept III-project voor TimmerSelekt Doornenbal.

TEKST EN FOTOGRAFIE Kees de Vries

De wijk Schollevaar in Capelle aan den IJssel is in de jaren zeventig en tachtig ontstaan als overstroomgebied voor de uitdijende bevolking van grote broer Rotterdam. De wijk met circa 19.000 inwoners is opgezet volgens een bloemkoolstructuur met woonerven. Naast grondgebonden rijtjeswoningen herbergt de wijk ook een aantal vierlaagse appartementsgebouwen. Twee jaar geleden begon in opdracht van woningcorporatie Havensteder, een samengaan van de corporaties Com. Wonen en PWS, een grootschalige woningrenovatie onder leiding van Ballast Nedam. Aanleiding hiervoor waren onder andere veroudering maar ook vochtklachten van bewoners.

Tussen 2010 en 2016 worden aan de 1.950 woningen in twaalf dagen wijk voor wijk een groot aantal werkzaamheden gedaan (zie kader). Zo worden alle kunststof en aluminium kozijnen vervangen door houten exemplaren met draaikiepramen of hefschuifdeuren met ventilatierooster. De nieuwe kozijnen voldoen aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen.Veel van de aluminium exemplaren vertonen sporen van braak. Ook technisch is er een aanzienlijke verbetering: de ramen hebben allemaal HR++-glas met een hoge isolerende kwaliteit.

1

Flexibel TimmerSelekt Doornenbal uit Veenendaal is een onderneming met een innoverende historie op het gebied van geveltimmerwerk. Het was een van de eerste ondernemingen die de filosofie ‘het juiste hout op de juiste plek’ vertaalde in een concept waarin dorpel en onderstuk van een stijl uit een andere ‘duurzamere’ houtsoort werd gemaakt dan de rest van het kozijn. Zo werden huwelijken gesmeed van vuren met robinia, maar ook van vuren met de gemodificeerde houtsoort Accoya. “Hout is een prachtig flexibel materiaal dat in vele soorten en kwaliteiten verkrijgbaar is,” zegt hoofd verkoop Jan van Beek. “Wij

1

48

IB001_schol.indd 48

| april 2012

28-03-12 14:32

1 Een speciale slee met vacuümzuignappen tilt het element aan het glas naar boven. Zo blijft de stabiliteit van het kozijn het best gewaarborgd.

2 Robinia voor de onderkant van de stijl, vuren voor de rest.

3 In een gecontroleerde omgeving maak je kwalitatief hoogwaardig timmerwerk.

geloven dat je de houtsoort moet afstemmen op de plek waar hij wordt toegepast. Houtsoorten met een hogere duurzaamheidsklasse als robinia of Accoya moet je toepassen op plaatsen die het meest gevoelig zijn voor aantasting. Houtsoorten als vuren van een lagere duurzaamheidsklasse zijn prima geschikt voor plaatsen waar de belasting minder hoog is. Als je de goede houtsoort voor de juiste plek kiest, maak je niet alleen optimaal gebruik van de mogelijkheden van hout, maar werk je ook aan duurzaamheid.”

Chips TimmerSelekt Doornenbal werd 2,5 jaar geleden uit vier timmerfabrieken geselecteerd voor het project Schollevaar.

“De opdrachtgever wilde levering van Concept III (afgelakt en beglaasd) om de overlast voor bewoners tot een minimum te beperkten. De oude kozijnen gaan er in de ochtend uit, de nieuwe zitten er in de middag in. Hierdoor loopt het kozijn tijdens de bouwfase bovendien nauwelijks risico op beschadiging. De montageploeg heeft een halve dag nodig voor het aftimmerwerk. Daarbij hebben we ervaring met renovatie.” Een ander pre was het vastgoedonderhoudssysteem waarin de timmerfabriek zijn producten veertig jaar garandeert. De timmerfabrikant wil en kan tegen zo laag mogelijke kosten het onderhoud verzorgen als hij de vrijheid heeft vanaf het begin zijn kennis in te zetten. “Je moet nu al inspelen op het onderhoud van later”, stelt Van Beek. “Dat betekent dat je aan de slag moet met detailleringen, afwerkingen, maar ook met monitoring.

We kunnen momenteel al chips in de kozijnen stoppen die het vochtgehalte en de temperatuur registreren. Maar informatie over de onderhoudsfrequentie, toegepaste middelen en dergelijke zijn allemaal op te slaan en in de toekomst te raadplegen.”

2

Bouwpluim De opdrachtgever zocht in het project – dat een totale investering vergt van ruim 80 miljoen euro in zes jaar – naar een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding op de lange termijn, goede samenwerking, beperking van overlast en een optimale keuzevrijheid voor de huurders. Het normaal in de bouw gehanteerde ‘vechtmodel’ waarbij elke partij op prijs wordt binnengehaald, slokt veel geld op aan controlemechanismen als toezicht, kostendeskundigen, juristen en adviseurs. Als je samenwerkt alsof je één bedrijf bent, werkt dat op basis van vertrouwen, openheid en transparantie. Margriet Drijver, bestuurder bij Com.Wonen schrijft op haar blog: ”We zochten wederom de voordelen van ketenintegratie. Na nieuwbouw nu ook bij groot onderhoud. Alle teampartners, dus ook de

3

| april 2012

IB001_schol.indd 49

49

28-03-12 14:32

4

4 Jan van Beek, hoofd verkoop bij TimmerSelekt Doornenbal: “Loslaten van het traditionele rekenen.”

5 De ramen en kozijnen worden in de fabriek afgewerkt.

6 Afstandhouders zorgen dat de elementen los van elkaar op de bok blijven staan en elkaar niet kunnen beschadigen.

5

kozijnleverancier en de installateurs, gingen op leancursus en samen volgden we de masterclass ketenintegratie van de UvA, TU Delft en Deloitte Real Estate Advisory. Uiteraard moet iedereen ook hier wennen aan de nieuwe manier van samenwerken (transparantie, samen voorbereiden, optreden als één team) maar het resultaat is er direct alweer naar: ieder is en voelt zich verantwoordelijk voor de klus en helpt elkaar, zorgt goed voor de bewoners en de bewaking van de kwaliteit.” Tijdens het Gala van de Nederlandse Bouw in februari 2011 ontving het project de Bouwpluim 2011 in de categorie ‘burger- en utiliteitsbouw’.

element in zijn geheel meenemen. Als wij als timmerfabriek de verantwoording hebben voor zowel levering, afwerking, montage als onderhoud, dan kunnen we ook een goede en lange garantie op het product geven. Beheers je proces, lever een prestatie en neem je verantwoordelijkheid. Het is een ontwikkeling die ook bij opdrachtgevers sterk in opkomst is.”

In een keten toont iedere toeleverancier zijn sterke dingen. Je moet meedenken met andere partijen wil het een succes zijn.

“De vraag moet zijn: hoe kunnen we het meest efficiënt in de woning zijn? De kozijnvervanging kost ons nu een dag. Alle tijdwinst wordt verkregen uit combinaties zodat je achter elkaar door kunt werken tot uiteindelijk de droogtijd van het stucwerk de werksnelheid bepaalt. Hoe sneller de bewoner weer in zijn gerenoveerde woning kan, hoe beter het is.“ Op het gebied van het geveltimmerwerk wordt de snelheid en veiligheid van werken gewaarborgd door een door de onderneming zelf ontwikkeld kliksysteem waarmee het nieuwe kozijn snel op de plaats van de oude kan worden ‘geklikt’ en de inzet van een speciaal vervaardigde kozijnensteker die het plaatsen van beglaasde elementen ondersteunt.

Vertrouwen Van Beek: “Belangrijk bij ketenintegratie is het loslaten van het traditionele rekenen. Een lage prijs in de beginfase is vaak het verschuiven van problemen naar een later tijdstip. In Schollevaar hebben we de draaiende delen gefabriceerd van het stabiele Accoya. Dat is in aanschaf weliswaar iets duurder, maar ik durf op een briefje te geven dat de corporatie op termijn veel minder klachten krijgt. En het gaat ook nog eens langer mee met een lagere onderhoudsfrequentie. Je moet de levensduur van een

Werkzaamheden Schollevaar in twaalf dagen Dag 1 Afdekken woning en nazien kruipruimte Dag 2 Sloopwerkzaamheden en eventuele asbestsanering Dag 3 Vervangen gevelkozijnen Dag 4 Stucwerk Dag 5 Werkzaamheden installaties, indien nodig Dag 6 Wandtegelwerk Dag 7 Plaatsen keuken Dag 8 Vloertegelwerk Dag 9 Aanbrengen sanitair Dag 10 Kitwerk en divers timmerwerk Dag 11 Schilderwerk Dag 12 Opleveren 6

50

IB001_schol.indd 50

| april 2012

28-03-12 14:32

7 Door een kliksysteem is het nieuwe kozijn gemakkelijk te bevestigen.

8 Het oude aluminium raam er uit.

9 Met just in timelevering vanaf de timmerfabriek blijft het ruimtebeslag beperkt.

10 Het nieuwe kozijn wordt op z’n plek gehesen en ingetild.

7

9

10

Van Beek: “Door de ketenstructuur is er veel onderling contact en raak je op elkaar ingespeeld. Er werd in eerste instantie één woning per dag gedaan, inmiddels is dat opgerekt tot 1,5 woning per dag. Het is ook een kwestie van vertrouwen. De uitvoerder wilde op de locatie in eerste instantie een voorraad zien staan, maar dat kon niet. We leveren als ze nodig zijn, elke week twee ladingen. En dat werkt prima.” Het project zou nog vijf jaar lopen, maar Van Beek verwacht dat door de voortvarendheid van aanpak het werk over vier jaar klaar zal zijn.

8

Bewonerswensen De aanpassingen aan de woningen zijn voor een belangrijk deel tot stand gekomen met klankbordgroepen van bewoners.

De gerealiseerde proefwoning is daarbij een leidraad.Van Beek: “Een van de acties was de vervanging van de Franse balkonnetjes. De eis van de bewoners was dat ze gemakkelijk te bewassen moesten zijn. Daar is met een schuifkieppui gehoor aan gegeven. In eerste instantie waren we als timmerfabriek niet aanwezig bij dergelijke bijeenkomsten. Nu zijn we dat wel en kunnen we beter op de bewonerswensen inspringen.”

PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever

Havensteder, Rotterdam

Aannemer

Ballast Nedam Bouw

en Ontwikkeling West,

Capelle aan den IJssel

Geveltimmerwerk

TimmerSelekt Doornenbal,

Veenendaal Installatietechniek

Giesbers & Van der Graaf, Rotterdam

Electrotechniek

Elektro Groeneweg, Rotterdam

Op de helft

Dakdekker, loodgieter IBW Installatie Bedrijf, Werkendam

Op het moment dat dit artikel werd geschreven was het project ongeveer op de helft en waren er nog 1.050 woningen te gaan.

Keukens

Bruynzeel Keukens, Bergen op Zoom

| april 2012

IB001_schol.indd 51

51

29-03-12 12:00

bouwsector

Sector sterker en duurzamer door industrieel bouwen De belangstelling voor industrieel bouwen is groeiende in Nederland. Met de uitgave van dit tijdschrift wordt dat onderstreept. De toenemende populariteit heeft alles te maken met de voordelen die deze vorm van bouwen biedt ten opzichte van de meer traditionele bouwaanpak. Maar wat is nu werkelijk het belang van industrieel bouwen binnen de Nederlandse bouwmarkt? Welke vormen van industrieel bouwen bestaan er? Waar liggen de kansen? En wat is de rol van hout op dit vlak? Buildsight tracht met dit artikel een duidelijk beeld van te schetsen van de marktpositie van industrieel bouwen.

TEKST Rolf Dankers FOTOGRAFIE Buildsight

1

52

IB001_Buildsight.indd 52

| april 2012

28-03-12 14:35

2

De omstandigheden op de bouwplaats dwingen bouwers er steeds vaker toe vormen van industrieel bouwen te introduceren. Zo is het voor bouwbedrijven zaak om de arbeidskosten op de bouwplaats in de hand te houden. Daarom hebben in de loop van de jaren steeds meer geprefabriceerde bouwelementen hun intrede gedaan. In de woningbouw zijn de geprefabriceerde, ge誰soleerde dakelementen niet meer weg te denken.

Ze werden na de introductie binnen enkele jaren tot standaard verheven. Zeker bij hoogbouw, de bouw van appartementen en geschakelde woningen wordt vaak gekozen voor de toepassing van gevelsluitende elementen. Dit zijn geprefabriceerde panelen voor het verticale deel van de gebouwschil, waar de kozijnen vaak al in zijn verwerkt. De beschikbaarheid van goedkope hijs- en liftvoorzieningen voor de bouwplaats heeft daar zeker aan bijgedragen. De voortschrijdende mechanisatie en de toename van prefabricage van bouwdelen gaan dus hand in hand en verlichten het werk op de bouwplaats. Dit leidt er weer toe dat er veel op bouwkosten is bespaard.

Sneller en simpeler Een van de resultaten van deze ontwikkeling is dat het werk op de bouwplaats sneller gaat en simpeler is geworden, ten

3

1 I n de woningbouw zijn de geprefabriceerde, ge誰soleerde dakelementen niet meer weg te denken.

2D e voortschrijdende mechanisatie en de toename van prefabricage van bouwdelen gaan dus hand in hand en verlichten het werk op de bouwplaats.

3O ndanks het succes van het houten (isolatie-)element krijgt houtskeletbouw in Nederland nauwelijks een voet aan de grond.

koste van de ambachtelijkheid van het werk.Velen betogen dat het ook de kwaliteit van gerealiseerde gebouwen ten goede is gekomen. De geprefabriceerde bouwelementen worden onder gecontroleerde omstandigheden geproduceerd. Op die manier kan een constante hoge kwaliteit worden gegarandeerd door de leveranciers van dergelijke elementen, wat uiteindelijk ook de gebruiker van de gebouwen ten goede komt. Hij kan ervan uitgaan dat het bouwdeel de prestaties levert volgens welke het is ontworpen.

De ultieme vorm van geprefabriceerde bouw is de tijdelijke huisvesting in standaard modulaire eenheden (of units). Hierin worden op bouwplaatsen administratieve functies en de planning rondom de bouwprojecten ondergebracht. Dergelijke units kunnen naar believen met elkaar worden gecombineerd tot tijdelijke, of desgewenst permanente gebouwen van een aanzienlijke omvang. Met deze manier van bouwen is de bouwtijd geminimaliseerd en flexibiliteit gemaximaliseerd.

Voorwaartse integratie De leveranciers van geprefabriceerde bouwdelen hebben natuurlijk ook een hand gehad in het verhogen van de populariteit van geprefabriceerde bouwdelen zoals gevelsluitende elementen en dakpanelen. Zij zijn erin geslaagd om bouwers, opdrachtgevers en architecten ervan te overtuigen dat er veel voordeel zit in het verplaatsen van een deel van het werk van | april 2012

IB001_Buildsight.indd 53

53

28-03-12 14:35

IndustrIeel bouwen met hout

interesse? kom naar onze stand op building holland (stnr. 11.510) www.ib-industrieelbouwen.nl

IB001_54_ADVERTENTIE.indd 54

28-03-12 14:37

4 Woningbouw Nederland dragend bouwsysteem 2010 (o.b.v. aantal ­woningen).

5 Woningbouw Nederland gevelsysteem 2010 (binnenspouwblad; o.b.v. geveloppervlak).

4

5

de bouwplaats naar de gecontroleerde omstandigheden in een fabriek. Hierdoor is sprake van een voorwaartse integratie van deze leveranciers in de bouwketen. Leveranciers verschillen in de mate van deze vooruitgaande beweging.Voor sommige houdt het op bij het fabriceren van de bouwdelen, terwijl andere hun bouwpartners ook het vervoer van de elementen uit handen nemen. Bij maximale voorwaartse integratie zorgt de leverancier ook voor de montage van de bouwdelen op de bouwplaats en in sommige gevallen zelfs voor het onderhoud van de bouwdelen. Ook binnen de timmerindustrie is hier de laatste jaren veel werk van gemaakt.

Stevigheid en draagkracht De hout- en timmerindustrie heeft door deze voorwaartse integratie een belangrijke bijdrage geleverd aan de populariteit van geprefabriceerde elementen in de bouw. De meeste van de besproken geprefabriceerde bouwelementen ontlenen hun stevigheid en draagkracht aan de toepassing van houten delen.

Een groot deel van de innovaties op dit gebied vinden dus hun oorsprong in de hout- en timmerindustrie, waarbij de isolatieindustrie natuurlijk ook een belangrijke bijdrage heeft geleverd.

De prefab betonindustrie op haar beurt heeft de laatste jaren met name voor de woningbouw succesvolle casco-concepten ontwikkeld voor de dragende structuur in eengezinswoningen en ook steeds vaker in appartementen. Deze slimme combinatie van prefabwanden en -vloeren is vaak prima te combineren met gevelsluitende elementen in hout, indien er niet wordt gekozen voor een betonnen gevel. Terwijl voor de gevel vele bouwmethoden naast elkaar kunnen bestaan, is het gebruik van houten dakelementen tot standaard verheven in alle casco-bouwsystemen.

Houtskeletbouw Ondanks het succes van het houten (isolatie-)element krijgt houtskeletbouw (hsb) in Nederland nauwelijks een voet aan de grond. In andere Europese landen kunnen verschillende catalogusbouwers en timmerfabrieken met hun hsb rekenen op een stabiel en substantieel deel van de woningbouwmarkt. Dat geldt

voor de Alpenlanden en zeker ook voor Scandinavië. Net als in Nederland is het in Groot-Brittannië voor hsb-bedrijven lastig om zich een vaste positie op de markt te verwerven.

De Britten en Nederlanders zijn geboren met de spreekwoordelijke ‘brick’ (baksteen) in de maag. Hierdoor gaat de voorkeur van veel woonconsumenten in beide landen uit naar een stenen woning die hen een meer solide en duurzamere woonbeleving verschaft. Het woord ‘duurzaam’ wordt hier bedoeld in de betekenis van een woning die gedurende een lange periode mee kan gaan (50 jaar of langer). Tegenwoordig heeft ‘duurzaam’ natuurlijk een heel andere betekenis. Als de traditioneel gebouwde woning volgens de nu populaire definitie objectief wordt beoordeeld, is het maar de vraag hoe duurzaam zo’n woning is in vergelijking met een hsb-woning.

Daarom ligt er voor de hsb-industrie een nieuwe kans om in een beter daglicht te komen in Nederland door de duurzaamheid van dit bouwsysteem te benadrukken.

Nieuwe eisen Naast de uitdaging van het voldoen aan de maatschappelijke behoefte aan meer duurzaamheid, kampt de bouwsector op dit moment met de gevolgen van de economische recessie.

De bouwproductie krimpt, de woningprijzen dalen en de waarde van ander vastgoed staat stevig onder druk. Het gevolg is dat nieuwe eisen worden gesteld aan de bedrijven binnen de bouwsector. De kosten moeten zo laag mogelijk worden gehouden door te streven naar efficiëntere en goedkopere bouwmethoden. Daarom wordt gezocht naar slimmere manieren van samenwerken binnen het bouwproces. Ook op dit vlak weet de prefabbouw zich positief te onderscheiden ten opzichte van de traditionele bouwmethoden. Industrieel bouwen heeft dus de potentie om de bouwsector sterker en duurzamer uit de economische recessie naar voren te laten komen.

De auteur is werkzaam bij Buildsight. Buildsight ondersteunt nationaal en internationaal opererende organisaties in de toeleverende industrie rond de bouwsector. | april 2012

IB001_Buildsight.indd 55

55

28-03-12 14:35

NIEUWS Algemeen

FSC Nederland vindt ­gecertificeerde aannemers FSC Nederland heeft onlangs een nieuw hulpmiddel gelanceerd voor partijen die willen werken met hout uit verantwoord beheerde bossen.Via een digitale kaart kunnen opdrachtgevers,

Twitter in de bouw

zoals gemeenten en woningcorporaties, alle in hun regio aanwezige FSCgecertificeerde aannemers eenvoudig vinden. Werken met een gecertificeerde aannemer is een belangrijke stap voor de borging van FSC-hout in bouwprojecten. De digitale kaart is te bekijken op fsc.nl. “Er bestaat bij veel opdrachtgevers nog het beeld dat werken met gecertificeerde aannemers een ingewikkelde stap is. En tot enkele jaren gelden waren FSC-gecertificeerde bedrijven inderdaad moeilijk te vinden. Nu is dat anders”, vertelt Mark Kemna, manager FSC Netwerk. “Inmiddels zijn meer dan 662 aannemers FSC-gecertificeerd.

De digitale kaart laat zien dat ook op regionaal en lokaal niveau het aanbod enorm is gegroeid.“ Op dit moment zijn 662 gecertificeerde aannemers verspreid over heel Nederland op de kaart terug te vinden. 59 van deze aannemers zijn daarnaast ook partner van FSC Nederland. Deze stichting zet zich de komende jaren in om samen met haar netwerk het aantal gecertificeerde aannemers verder te doen toenemen.

Doelstelling voor 2012 is om het totale aantal bijna te verdubbelen naar 1250.

Twitter in en over de bouw is sterk in opkomst. De website debouwtwit­tert.nl geeft een overzicht. De lijst startte in september 2011 met 200 namen.

Inmiddels zijn er al 500 twitteraars opgenomen die twitteren over bouw, vastgoed, infrastructuur en installatietechniek. Nieuw is een kolom die aangeeft waar men werkt, van aannemer tot toeleverancier. DeBouwTwittert is een initiatief van communicatiebureau DeJong & Verder, dat zich focust op de bouwketen. Bij het speuren op Twitter naar uitbreiding van de lijst constateerde het bureau dat veel mensen en organisaties al eerder werden gesignaleerd, maar in een halfjaar tijd nauwelijks aanwas in aantallen en structuur hebben gerealiseerd. Dat duidt er op dat velen enthousiast maar ondoordacht zijn begonnen. Ook maakt de lijst duidelijk dat het aantal mensen dat dit nieuwe medium structureel inzet in marketing en communicatie nog niet zo groot is.

De lijst is bedoeld om te informeren en te inspireren en helpt te bepalen wie interessant zijn om te volgen, maar ook bij het vaststellen van een eigen koers op Twitter.

www.fsc.nl

www.debouwtwittert.nl

Onderzoek naar succesfactoren ketenintegratie Bouwend Nederland en adviesbureau Turner onderzoeken de mogelijkheden en vooral de succesfactoren van ketenintegratie in de bouw- en infrasector. Werken bouw- en infrabedrijven samen om de eigen positie te optimaliseren, of vanuit een oprechte intentie om het beste eindresultaat voor de klant te realiseren? Die vraag staat centraal in het onderzoek.

Meer dan driehonderd bedrijven met een omzet van minimaal 50 miljoen euro zijn benaderd en de resultaten worden in mei verwacht. Bob Gieskens, hoofd brancheontwikkeling van Bouwend Nederland: “Bouwprojecten in de B&U en GWW worden steeds complexer. Aan de ene kant zien we de ontwikkeling dat opdrachtgevers verantwoordelijkheden steeds meer en steeds vaker bij de opdrachtnemer leggen, ofwel bij het bouwbedrijf. Aan de andere kant zien we juist dat via

56

co-makership oplossingen met opdrachtgevers worden gezocht.

Beide ontwikkelingen leveren nieuwe uitdagingen op voor zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers. Opdrachtnemers hebben zich de afgelopen jaren verder geprofessionaliseerd om projecten succesvol te kunnen realiseren. Ook leverden onderzoeken in de afgelopen jaren de eerste visies en nieuwe oplossingen op voor een verdere verbetering van die samenwerking. Daardoor zien we dat er meer moet gebeuren voor een werkelijke transformatie; de samenwerking moet naar een nieuw niveau worden getild.

Ketenintegratie is daarvoor het ‘buzzword’. Het onderzoek dat wij samen met Turner uitvoeren moet daadwerkelijk de succesfactoren in beeld brengen, zodat we ketensamenwerking in de praktijk nog meer vorm en inhoud kunnen geven.” www.bouwendnederland.nl

| april 2012

IB001_56_Algemeen nieuws.indd 56

28-03-12 14:39

NIEUWS Algemeen

Bouwteam succesvolle contractvorm Gevraagd naar de meest succesvolle contractvorm om faalkosten te verminderen, noemt de helft van de marktpartijen uit de bouw het bouwteam. Momenteel vindt gemiddeld 40 procent van de projecten al plaats via deze vorm van bouwen.Voor de

komende jaren verwachten de meeste marktpartijen bovendien dat dit toeneemt. Dit blijkt uit onderzoek van BouwKennis.

Een bouwteam verenigt een aantal partijen in een vroeg stadium van de bouw die vanuit hun specifieke deskundigheid regelmatig overleggen. Het doel hiervan is ontwerp en realisatie van een bouwproject sneller en vooral beter te laten verlopen, onder andere doordat partijen van elkaar leren. Grofweg 5 procent van de marktpartijen wijst op turn-key bouwen of DBM als meest succesvolle contractvorm. Gemiddeld één op de tien partijen geeft aan dat geen enkele contractvorm kan bijdragen aan het verminderen van faalkosten. Ervaring, of een gebrek hieraan, speelt vanzelfsprekend een belangrijke rol bij het percentage bedrijven dat een bepaalde contractvorm wel of niet succesvol acht voor het verminderen van faalkosten. Partijen blijken in de praktijk inmiddels vaak (gemiddeld 42 procent) in bouwteam te werken, gevolgd door turn-key, waarmee 13 procent ervaring heeft. www.bouwkennis.nl

Herziening FSC is gestart met de herziening van haar Chain of Custody-standaard (FSC-STD-40-004), die de basis vormt van certificering van bedrijven in de handelsketen. Samenstelling van een werkgroep met stakeholders is de eerste stap in het herzieningsproces dat naar verwachting in maart 2013 zal worden afgerond.

Het herzieningsproces hangt samen met vijf moties die tijdens de afgelopen General Assembly zijn aangenomen. Het gaat hier bijvoorbeeld om onderzoek naar de mogelijkheden om het percentage preconsumer materiaal binnen FSC Recycled te doen toenemen, waarheidsgetrouwe en transparante communicatie over FSC Mixproducten (in verband met Controlled Wood) en verbetering van de toegang tot Chain of Custody certificering voor kleine ondernemingen.

Eerste stap in het proces is het samenstellen van een technische werkgroep die het herzieningsproces zal leiden. Stakeholders worden uitgenodigd om zich hiervoor aan te melden via de website. www.fsc.nl

Grip op bouwkwaliteit door onafhankelijke prestatiemetingen Overtuig uzelf en uw klant dat u de beste bent!

Impromet is gespecialiseerd in: • Thermografische inspecties • Luchtdoorlatendheidsmetingen met rooktest • Volumestroommetingen • Vochtonderzoeken • Onderzoek comfortklachten

Onze inspecteurs zijn opgeleid en gecertificeerd door het Institute of Infrared Thermography ACTIE: Bij inlevering van deze advertentie krijgt u bij aanvraag van een offerte een coupon voor 50 % korting op een tweede meting!* *vraag naar de voorwaarden

www.impromet.nl Info@impromet.nl 072 5743976

| april 2012

IB001_57_Algemeen nieuws.indd 57

METEN = WETEN

57

29-03-12 12:09

NIEUWS Algemeen

Hout 2012 Het animo om de vakbeurs Hout 2012 te bezoeken is groot.

Dit blijkt uit recent onderzoek van VNU Exhibitions Europe onder de bezoekersdoelgroep. 78 procent van de respondenten geeft aan de vakbeurs Hout te bezoeken. Ruim tweederde van de respondenten zegt naar Hout te gaan met concrete investeringsplannen in het achterhoofd. Deze plannen hebben vooral betrekking op machines voor houtbewerking, gereedschappen, hout- en plaatmaterialen.

Het beursthema is ‘Investeer in de toekomst’. Hout wordt van 2 tot en met 5 oktober gehouden in Ahoy Rotterdam. Meer dan de helft van de ondervraagde bedrijven geeft desgevraagd aan dat het huidige economische klimaat geen reden is om af te zien van investeringen. Bezoekers van Hout zijn gematigd positief over de economische situatie.Vier van de tien ondervraagden verwacht dat de situatie de komende twee jaar zal aantrekken, evenveel ondervraagden geeft aan het niet te weten. Projectmanager Esmée Beekman van VNU Exhibitions heeft positieve verwachtingen over Hout 2012. “Uit het onderzoek spreekt vertrouwen in de toekomst. De markt geeft duidelijk aan naar de beurs te willen komen. Hieruit spreekt dat de bouw een sector is die – ondanks het economisch tij – juist nu kijkt naar de toekomst, en verbetering verwacht. Dit zien we ook aan exposantenzijde.”

De beurs is inmiddels voor meer dan 60 procent volgeboekt.

Beekman verwacht een representatieve beurs. “Ons uitgangspunt is altijd: de hele markt is aanwezig op Hout, en iedereen die vanuit zijn professie met Hout bezig is, bezoekt de beurs. Naast aandacht voor machines en materialen, is er ruim aandacht voor innovaties, houttoepassingen en natuurlijk netwerken.”

Directeur beurzen en cross media van VNU Exhibitions John

van der Valk kijkt vol verwachting uit naar Hout: “Al meer dan honderd exposanten en partners hebben zich verbonden aan de beurs. De markt herkent in de beurs een meerwaarde om zich te manifesteren. We organiseren inmiddels bijna honderd jaar beurzen en we zien steeds dezelfde trend. Juist als het economisch niet voor de wind gaat is er behoefte aan contact, positieve ideeën en inspiratie.Voor nu, en om op voort te kunnen bouwen als de markt straks de weg naar boven te pakken heeft.“ www.hout.nl

Informatiemiddag Ter voorbereiding op het berekenen en werken met de Energieprestatie van Gebouwen (EPG) organiseert NEN samen met Agentschap NL een gratis informatiemiddag. Ook wordt hier verteld wat de toekomst brengt op het gebied van regelgeving en normalisatie. In Nederland is de Energieprestatie Coëfficiënt (EPC) voor woningen vorig jaar aangescherpt naar 0,6. In 2015 is het plan deze eis verder aan te scherpen. Met de nieuwe norm NEN 7120 kan de energieprestatie van gebouwen worden berekend. Tijdens de informatiemiddag wordt inzage gegeven in het werken met NEN 7120, de regelgeving en de toekomst ervan. NEN en betrokken experts gaan technisch inhoudelijk op NEN 7120 in. Ook komen NVN 7125

58

over gebiedsmaatregelen en NEN 8088-1 over ventilatie aan de orde. Tijdens de middag is volop ruimte voor interactie.Vragen kunnen gesteld worden aan de experts. Ook is er gelegenheid om te netwerken. Het Ministerie van BZK is uitgenodigd deze middag als spreker aanwezig te zijn om meer te vertellen over zijn rol en toekomstvisie.

Voor het rekenen met NEN 7120 worden softwarepakketten ontwikkeld. Bij de informatiemiddag is een speciale kennismarkt waar ontwikkelaars van de softwarepakketten de laatste producten laten zien. De bijeenkomst vindt plaats op donderdag 10 mei 2012 in de Jaarbeurs Utrecht, ontvangst vanaf 12.00 uur. www.nen.nl

| april 2012

IB001_58_Algemeen nieuws.indd 58

29-03-12 12:10