IB NR 4 | 2012 | JAARGANG 1
NR 4 | 2012 | JAARGANG 1
I N D U STR I E E L B OUWE N M ET H OUT
BRANDGEDRAG Het thema van deze IB is ‘Brandgedrag en veiligheid’. Een belangrijk onderwerp bij het bouwen met hout.
Een verzekerde garantie op producten en diensten, die de bij SGT aangesloten timmerfabrieken leveren, zorgt ervoor dat maximale zekerheid wordt gegeven aan de eindgebruiker.
Dat is dé SGT-garantie
10 jaar SGT-garantie
Volledig afgelakt
Voorzien van glas
Inclusief montage
HOUTSTAPELBOUW Het nieuwe clubgebouw van IJsvereniging Lekkerkerk is gerealiseerd met behulp van logbouw.
BOUWBEURS 2013 Bewust Bouwen is het thema voor de komende editie van de Internationale BouwBeurs (4 t/m 9 februari 2013).
Meerjarig onderhoud
Kozijnen, deuren en spouwbladen Meer informatie op
www.sgtonline.nl
IB004_01_cover.indd 1
ib-industrieelbouwen.nl
05-12-12 12:07
INHOUD
BRANDVEILIG Het atrium van het vernieuwde Zuiderzee College is uitgevoerd met geveldelen van brandvertragend behandeld douglas.
6
BRANDWEREND
12
TOCH WEER HOUT
16
Binnen het thema ‘Brandgedrag en veiligheid’ aandacht voor de brandwerendheid van standaard KVT-kozijnen.
De complete Elleboogkerk is in 2007 nagenoeg door brand verwoest. Toch is voor de nieuwe kapconstructie weer voor hout gekozen.
21 Nieuws Brandgedrag
30 BouwBeurs bouwt bewust
11 Productnieuws Brandgedrag
22 Gezond werken en wonen
33 Nieuws
15 Column Haiko Meijer
25 IJsvereniging kiest voor logbouw
IB, Industrieel Bouwen met hout is een uitgave van Koninklijke BDU Uitgevers BV. Verschijnt 4 keer per jaar, 1ste jaargang.
Administratie Koninklijke BDU Uitgevers BV Postbus 67 3770 AB Barneveld E-mail: abonnementen@bdu.nl Telefoon: 0342 – 49 48 44 (op werkdagen bereikbaar van 8.30 tot 14.00 uur) Fax: 0342 – 49 42 99 ING: 866912 ABN Amro: 47.32.66.636
EN VERDER 5 Redactioneel
Uitgever Wiljo Klein Wolterink Algemeen hoofdredacteur vak- en publieksmedia Peter Vorstenbosch Redactie Albert Schuurman (hoofdredacteur) Telefoon: 0342 – 49 48 50 / 06 – 21 17 13 38 Linda Hulsman Telefoon: 0342 – 49 48 52 / 06 – 21 17 13 32 E-mail: redactie.ib@bdu.nl Vormgeving Giesbers BV, Velp, Walter Bouwman
Abonnementen Jaarabonnement (4 nummers): € 50,00 excl. BTW Advertentieverkoop Robert Brinkmann Telefoon: 0342 – 49 42 62 E-mail: r.brinkmann@bdu.nl
Technische realisatie Koninklijke BDU Grafisch Bedrijf BV Auteursrechten voorbehouden © IB Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij IB c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. IB wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.
| DECEMBER 2012
IB004_inhoud.indd 3
3
05-12-12 12:09
helderheid, zekerheid en transparantie bij brandwerende binnen- en buitendeuren
Hoe herkent u de GND-deur? Een brandwerende deur onder GND is eenvoudig te herkennen aan het label in de hangzijde van de deur. Hierin staat de prestatie van de deur en via www.GND.nl kunt u alle informatie (rapporten) met betrekking tot de deur eenvoudig opzoeken. Ook staat hier uitleg over de verantwoordelijkheden tussen de betrokken partijen in het bouwproces om uiteindelijk de hoogste zekerheid te krijgen met betrekking tot brandveiligheid!
Meer informatie? Als u vragen heeft of meer informatie omtrent de verschillende labels en garantiemogelijkheden wilt, dan kunt u contact opnemen met de GND - Garantie Deuren.
www.gnd.nl
IB004_04_ADVERTENTIE.indd 4
T 035 - 695 0369
E info@gnd.nl
06-12-12 08:42
REDACTIONEEL
Houtkachel Nog even terug naar opa’s zomerhuisje uit IB 3-2012. Houten vloeren, wanden en dak. Een woninkje met woonkamer en keuken in één ruimte. Er stond een hoge, ronde gaskachel in, in gezellig jarenzeventiggeel. Hij ging als de brandweer en had tijdens een koude regendag het woninkje in no-time behaaglijk warm. Niemand die er ooit bij nadacht, maar... wat als het een keer fout zou gaan? Wat als de kachel het huisje zou aansteken? Ik denk niet dat het toegepaste hout ooit brandvertragend is behandeld, dus de meest veilige optie zou zijn: je in gestrekte draf naar buiten begeven om daar de vlammen korte metten te zien maken met het kurkdroge hout en de berkenbomen rondom.
Brak er in vroeger eeuwen in een stad of dorp brand uit, dan kon bij wijze van spreken de halve bevolking op zoek naar vervangende woonruimte. De huizen waren namelijk van hout waardoor een brand gemakkelijk oversloeg en complete straten in de as legde. Geen wonder dat de mensen angst voor vuur hadden. En evenmin verwonderlijk dat ze overstapten op het bouwmateriaal steen. Niet dat er dan nooit brand uitbrak, maar het vuur kon niet zo snel om zich heengrijpen en dus gemakkelijker worden bestreden. Toch is het jammer. Niets ten nadele van een baksteen of kloostermop, maar hout geeft een woning of een gebouw een bepaalde natuurlijke authenticiteit. De komst van steen en later beton maakte dat hout enigszins uit het straatbeeld werd verdrongen. Daarom is het mooi dat de ontwikkelingen doorgaan, tegenwoordig ook op het gebied van houtgebruik. Houtbouw kan weer. IB staat elke keer bol van de voorbeelden. En dan niet alleen constructieve en houtskeletbouw, maar ook bouwmethoden waarbij het hout luid en duidelijk zichtbaar is. En het risico op brand? Dat kan (zoveel mogelijk) worden ingedamd door het brandvertragend behandelen van de houten delen waaruit een gebouw is opgetrokken. Het ontstaan van brand is nooit uit te sluiten, maar het is geen reden meer om van tevoren hout als bouwmateriaal af te schieten. Hout is tegenwoordig veiliger dan... hout. Misschien was het charmantst aan opa’s huisje het feit dat het van hout was. En niets ten nadele van grote gele jarenzeventiggaskachels, maar een goed brandende houtkachel had het plaatje helemaal afgemaakt.
Albert Schuurman Hoofdredacteur
| DECEMBER 2012
IB004_redactioneel.indd 5
5
05-12-12 14:49
Brandgedrag en veiligheid PROJECT Zuiderzee College, Zaandam
Een nieuw schoolleven Nieuwbouw kan altijd, maar je kunt ook eerst kijken wat je al hebt en daarop verder gaan. FKG architecten aan de zaan te Zaandijk vernieuwde en vergrootte een oude school en gymzaal tot een ultramoderne vmbo-school met een beeldschoon atrium waarin geveldelen van brandvertragend behandeld douglas zowel binnen als buiten de sfeer mede bepalen.
TEKST Kees de Vries FOTOGRAFIE Kees de Vries, FKG architecten aan de zaan
1
6
| DECEMBER 2012
IB004_06_project zuiderzee.indd 6
05-12-12 12:10
2
Scholen groeien tot onderwijsclusters, en de behoefte die clusters te bundelen op een beperkt aantal (nieuwbouw) locaties kenmerkt de laatste jaren de ontwikkelingen in de onderwijswereld. Groter en efficiënter is daarbij het motief, ook in Zaandam. Maar waar in veel steden schoolgebouwen moesten wijken voor totale nieuwbouw, werd in Zaandam voor een andere, creatievere oplossing gekozen. Compas vmbo ontstond in 2008 door een fusie van twee vmbo-locaties op de Provincialeweg en Zuiderzee in Zaandam. Omdat deze verouderde locaties niet meer geschikt en te klein waren voor de negentig personeelsleden en de toekomstige leerlingengroei van circa 700 nu tot 880 leerlingen, drong bij bestuurder Stichting OVO Zaanstad nieuwbouw onder één dak van beide scholen zich op.
Hergebruik Architect Jan Goedhart van FKG architecten aan de zaan te Zaandijk zegt: “Het budget voor nieuwbouw was lastig. Slim was hier het toverwoord. De bestaande school bestond uit een betonnen constructie met daarin vrijdragende wanden. De constructie was nog in een prima staat. Door deze te hergebruiken, deels te verbouwen en uit te breiden, is de nieuwbouw gerealiseerd. En dat hergebruik leverde bovendien een besparing op van 1,5 miljoen euro op de geraamde bouwkosten.”
Ontmoetingsplek Het vmbo-onderwijs werkt met zogenoemde leerpleinen waarin de leerlingen klassikaal of individueel lesstof tot zich nemen. De nieuwe school telt per verdieping een of meerdere van deze pleinen. De architect pakte de oude school van drie verdiepingen en de gymzaal en breidde die uit met een tussen-
3
1 Het succes van geveldelen is een nauwkeurige bevestiging. Architect Goedhart maakte een mal om elke spijker gelijnd te krijgen. 2 Het nieuwe houten volume met douglas geeft de gevel smoel. 3 Na de verfbehandeling worden de delen te drogen gelegd.
| DECEMBER 2012
IB004_06_project zuiderzee.indd 7
7
05-12-12 12:10
4
volume dat hij optilde met daarin onder andere praktijklokalen (het laboratoriumplein). Daaronder ontstond zo ruimte voor het kantoor van de huismeester, afdelingsleider en coördinatoren, spreek- en vergaderkamers. Hij verbond het geheel met een majestueus binnenplein. Goedhart: “Die hebben we bedacht als een plein waar men elkaar in de pauze kan ontmoeten, maar ook bijeenkomsten en feesten kan houden. Dat is ook de reden dat wij aan het eind van het atrium een grote rode
5
8
trap hebben neergezet, die niet alleen dienst kan doen om naar de verdiepingen te komen, maar die ook als ontmoetingsplek is vormgegeven.” Onder de trap is ruimte gemaakt voor onder andere een keuken.
Hout en baksteen Over de materialisatie van zijn projecten heeft het architectbureau een duidelijke filosofie. “In stedelijke gebieden kiezen we bijna automatisch voor baksteen.Voor landelijke gebieden, en in overgangsgebieden zoals bij het Compas (dat aan de rand van Zaandam ligt) maken we het liefst een mix tussen steen en hout. In landelijke gebieden kiezen we het liefst alleen voor hout.” Die ontwerphouding is aan het eindresultaat van de Zaanse school af te zien. De oude volumes van twee en drie verdiepingen kregen een nieuwe gevelindeling en rondom een moderne bakstenen schil. Het nieuwe volume is afgewerkt met crèmekleurige 18 mm dikke douglas geveldelen die van buiten naar binnen in het atrium doorlopen, zowel aan de voor- als aan de achterzijde. Hierdoor krijgt het binnenplein automatisch een tweedeling in aanzien: aan de ene zijde baksteen en aan de andere zijde hout dat zowel de wand- als plafondbekleding vormt. De rode trap is weliswaar een los element, maar fungeert als natuurlijke brug tussen beide gevels.
| DECEMBER 2012
IB004_06_project zuiderzee.indd 8
05-12-12 12:10
4 Architect Jan Goedhart heeft de school een heus binnenplein gegeven met een rode trap als ontmoetingsplek. 5 Drogende geveldelen. 6 De architect wilde een houtsoort met een vlamtekening. Het werd douglas. 7 Stalen trappen ontsluiten de verdiepingen.
6
Vlamtekening Om het hout optimaal te laten passen bij de baksteen, wilde de architect houten delen met een duidelijke vlamtekening. Dat, en de benodigde hoeveelheid van 10.000 m¹, maakt dat de keus viel op douglas en niet op bijvoorbeeld vuren of Western red cedar. Europees douglas (de Noord-Amerikaanse variant wordt ook wel aangeduid als Oregon pine) wordt het liefst kwartiersgezaagd toegepast, omdat in dosse gezaagd hout gemakkelijk droogscheuren kunnen ontstaan. Oppervlakteafwerkingen hechten goed op eerst ontvet douglas.
Brandvertragende behandeling De toepassing van de douglas geveldelen (25 x 140 mm) buiten maakte behandeling met een houtverduurzamingsmiddel nodig. Ook een brandvertragende behandeling is bij scholenbouw voorgeschreven. Uiteindelijk hebben alle delen bij Leegwater Houtbereiding in Heerhugowaard dezelfde afwerking gekregen. Dennis Leegwater zegt: “Architect en aannemer gingen mee in ons advies al het hout dezelfde behandeling te laten ondergaan. Dat wil zeggen: hoewel niet strikt noodzakelijk, is het hout binnen ook verduurzaamd met WoodLife en heeft het zowel binnen als buiten naast de kleuring met ColorSeen een brandvertragende behandeling ondergaan met Flame Delay PT.” Dit middel bindt bij verhitting door vuur de brandbare houtgassen. De brandwerende laag vertraagt brand- en rookontwikkeling en maakt dat mensen bij brand het gebouw veiliger kunnen verlaten. Het geur- en kleurloze middel dat de biologische afbreekbaarheid van het hout niet aantast, is op te brengen als spray of als dompelbehandeling. Leegwater: “We hebben hier gekozen voor de hoogste norm in brandveiligheid via vacuümdrukimpregnering. Hierdoor voldoen de meeste houtsoorten, waaronder het hier toegepaste douglas, aan Euroklasse B, S2 NEN-EN 13501-01/klasse 1 NEN 6065.” Na het impregneren krijgt het hout voor buitentoepassing een waterafstotende coating om uitloging van de brandvertrager te voorkomen. “De identieke behandeling van het hout binnen en buiten zorgt voor een egaal effect en voorkomt op termijn eventuele kleurvariaties.”
7
| DECEMBER 2012
IB004_06_project zuiderzee.indd 9
9
05-12-12 12:10
Afgewerkt op maat Omdat het behandelde hout corrosie kan veroorzaken van ‘mild steel’ en elektrolytisch verzinkt staal zijn rvs bolkopnagels gebruikt voor de bevestiging. Het succes van houten geveldelen staat of valt met een strak gelijnde bevestiging. Zowel houtbewerker als architect hebben daarop persoonlijk toegezien. Goedhart: “Wij hebben een mal gemaakt zodat iedere nagel precies op de goede plek op de achterliggende regel zit. Ook is iedere nagel met een drevel nageslagen om op de houtdraad uit te komen en niet erdoorheen.” De geveldelen zijn volledig afgewerkt en op maat in het werk aangeleverd, zodat de montage niet meer tijd in beslag nam dan noodzakelijk. Goedhart:
8
Ongemoeid De opdrachtgever had in eerste instantie bedenkingen bij de toepassing van hout. Goedhart: “Er bestaan veel misverstanden en vooroordelen over hout. Samen met Leegwater hebben we kunnen aangeven dat de gevel nu zodanig is behandeld dat hij in ieder geval tien tot vijftien jaar ongemoeid kan worden gelaten. En daarna is na inspectie schoonborstelen en bijwerken met een kwast voor het buitenhout het enig noodzakelijke onderhoud.” De verwachting is dat het hout binnen gewoon ongemoeid kan worden gelaten. Voor nu en in de toekomst is er genoeg ruimte in het nieuwe, op 1 augustus van dit jaar in gebruik genomen, Zuiderzee College. Het totaal bruto vloeroppervlak bestaat uit 3.610 m². Het totaal bruto vloeroppervlak nieuw (exclusief vide) is 4.595 m² zodat de nieuwe school een totaal vloeroppervlak heeft van 8.205 m². Dat biedt voldoende ruimte om eens op het binnenplein te flaneren. Tot de schoolbel gaat.
9
FEITEN EN GETALLEN 8 Achtereenvolgens een plattegrond van de eerste verdieping, de tweede verdieping en de begane grond. 9 Het kantoor van de huismeester op de begane grond. Geen houten vloer, maar een houten plafond.
10
“Ook hebben we in overleg met de technische dienst van de school in het plafond ruimtes gespaard om door delen los te halen gemakkelijk bij de installatie te kunnen.” De zorg van architect, houtbereider en aannemer is aan het eindresultaat af te zien. Leegwater roemt dan ook de samenwerking met aannemer Heijmerink Bouw. “Er is tijd uitgetrokken voor planning en overleg om de houten delen op een optimale manier aan te brengen. En bij ontstane problemen werden vrij snel de koppen bij elkaar gestoken voor een oplossing. En dat is niet bij elk werk het geval.”
Locatie: Zuiderzee 200 Zaandam Opdrachtgever: Stichting Compas, Zaandam Architect: FKG architecten aan de zaan, Zaandijk Aannemer: Heijmerink Bouw, Bunnik Leverancier douglas geveldelen: Stiho, Utrecht Afwerking geveldelen: Leegwater Houtbereiding, Heerhugowaard Bouwtijd: 2009 - augustus 2012 Bouwkosten: ca. 11,5 miljoen euro
| DECEMBER 2012
IB004_06_project zuiderzee.indd 10
05-12-12 12:11
Brandgedrag en veiligheid NIEUWS Product
Brandwerend glas De ontwikkelingen in brandwerend glas volgen elkaar in razend tempo op. Reden voor AGC Glass Europe om binnen twee jaar na de laatste aanpassingen zijn website www.yourpyrobel.com geheel te vernieuwen. “De ervaring die we in de afgelopen twee jaar hebben opgedaan, hebben we meegenomen in de nieuwe lay-out”, aldus Joris van der Vleuten, technisch adviseur brandwerend glas. “Daarnaast heeft de vernieuwde site nu hetzelfde stramien als onze AGCproductensite yourglass.com”. De vernieuwde site is volgens van der Vleuten uitgebreider en overzichtelijker dan de oude site. Zaken als projecten, regelgeving en veel gestelde vragen zijn nu netjes gerangschikt. Een van de meest geraadpleegde
features, de productkiezer, is nu ook vertaald naar de Belgische normen. Uitbreidingen van testen, aangevraagd bij de notified bodies, zijn namelijk land specifiek. Deze gegevens zijn nu ook in de productkiezer verwerkt.Yourpyrobel.com is nu speciaal voor België en Nederland opgezet en is daarom vertaald naar de Belgische en Nederlandse situatie, zowel Nederlandstalig als Franstalig. Meer informatie: AGC Glass Europe, Brussel, België, tel. +32 (0)26 - 74 31 11, www.agc-glass.eu
Pollenfilter Duco een belangrijke meerwaarde. De fijnstoffilter houdt stofdeeltjes tegen met een maximale diameter van 10 micrometer (1/100e van een mm) en heeft ook bij lage drukken een zeer hoge efficiëntie voor zowel kleine als grote stofdeeltjes, aldus Duco. De filter heeft een efficiëntie tot 90 procent voor alle PM10-deeltjes uit de instromende lucht. Bovendien blijft een aanzienlijke luchtdoorlaat behouden. De belangrijkste eigenschap van de pollenfilter is dat hij permanent elektrostatisch geladen is en zo grote, middelgrote of kleine pollen en/of stofdeeltjes opvangt. De open structuur van de filter zorgt niet enkel voor het opvangen van de deeltjes, maar laat tegelijkertijd gemakkelijk lucht door. Zo wordt volgens de producent een hoge efficiëntie gecombineerd met een lage luchtweerstand. Als producent van ventilatie en zonweringsystemen zet Duco Ventilation & Sun Control de gezondheid van de bewoners naar eigen zeggen op de eerste plaats. Daarom werd een optionele pollenfilter ontwikkeld. Ziektes zoals hooikoorts en astma komen veel vaker
voor dan vroeger.Vanuit die optiek werd de mogelijkheid gecreëerd om een pollenfilter in bepaalde ventilatieroosters te integreren. Deze filtert het fijnstof uit de lucht.Voor een project in een industrieel gebied of in de buurt van een snelweg biedt deze filter volgens
Meer informatie: Duco Ventilation & Sun Control, Deurne, tel. +32 (0)58 – 33 00 33, www.duco.eu
| DECEMBER 2012
IB004_11_product_thema.indd 11
11
05-12-12 12:12
Brandgedrag en veiligheid PROJECT Kozijnen
Nieuwe standaard voor brandwerendheid van houten KVT-kozijnen Timmerfabrikanten kunnen vanaf nu standaardkozijnen produceren met een brandwerendheid van 30 minuten. Uit de testresultaten die bij Efectis Nederland zijn behaald, blijkt dat sponningen van 25 mm die door de brandweer vaak worden voorgeschreven niet langer noodzakelijk zijn. TEKST Linda Hulsman FOTOGRAFIE NBvT, BDU Uitgevers
1
12
| DECEMBER 2012
IB004_12_Brandwerend.indd 12
05-12-12 12:13
2
1 Gerrit Buitenhuis: “Van binnen naar buiten lag de temperatuur rond de 850 ºC en van buiten naar binnen rond de 680 ºC.” 2 Van binnen naar buiten werd een resultaat van ruim 36 minuten behaald en van buiten naar binnen werden er tijden van respectievelijk 45 en 60 minuten brandwerendheid behaald. 3 De chemische uitstoot die bij een brand vrijkomt, is bij hout veel lager dan bij andere materialen.
De Technische Commissie Kozijnen van de Nederlandse Bond van Timmerfabrikanten (NBvT) heeft eind vorig jaar de werkgroep ‘Brandwerende elementen’ opgericht. Deze werkgroep heeft ervoor gezorgd dat Efectis Nederland op 17 en 19 oktober twee brandtesten heeft uitgevoerd met standaard KVTelementen. De resultaten die hier werden behaald zijn volgens Gerrit Buitenhuis, die onderdeel uitmaakt van de werkgroep, op zijn minst verrassend te noemen. “We zijn tot de ontdekking gekomen dat een standaard KVT-kozijn met sponningen van 17 mm ruim voldoet aan de gestelde veiligheidseisen van 30 minuten brandwerendheid.” Dit betekent dat de 25 mm sponningen die de brandweer vaak voorschrijft niet meer noodzakelijk zijn. “Deze 25 mm is dan ook geheel gebaseerd op aannames. Er wordt hierbij uitgegaan van een inbrandsnelheid van 0,8 mm per minuut, maar dit is een materiaaleigenschap. Bij brandwerendheid gaat het om de prestatie van de samengestelde constructie.” Buitenhuis vervolgt: “Er hoeft dus geen zwaarder hout of andere detailleringen meer te worden gebruikt.” Om de brandwerendheid van 30 minuten te kunnen garanderen is slechts een beperkt aantal maatregelen genomen ten opzichte van het standaard KVT-kozijn. “De elementen zijn voorzien van brandwerend isolatieglas, brandvertragende kaders en een meter opschuimend materiaal voor het draaivalraam”, aldus Buitenhuis. “Het enige zichtbare verschil voor de eindgebruiker zijn de schroeven waarmee de glaslatten zijn bevestigd.”
Brandtemperatuur 3
De testen zijn uitgevoerd met een draaivalraam in combinatie met een vastglasvak (binnenbeglazing) en een naar buitendraaiend
| DECEMBER 2012
IB004_12_Brandwerend.indd 13
13
05-12-12 12:13
4 Een ander onderwerp waar de werkgroep zich vanaf eind dit jaar mee bezig houdt is het moduleren van brandwerende binnenpuien.
raam in combinatie met een vastglasvak (buitenbeglazing) met zowel de brandhaard binnen als buiten. “Van binnen naar buiten lag de temperatuur rond de 850 ºC en van buiten naar binnen rond de 680 ºC.” Dit heeft volgens Buitenhuis te maken met het feit dat de brandtemperatuur in een gesloten ruimte hoger ligt dan in de buitenlucht. Van binnen naar buiten werd een resultaat van ruim 36 minuten behaald en van buiten naar binnen werden er tijden van respectievelijk 45 en 60 minuten brandwerendheid behaald. De hoeveelheid rook die bij het testen vrij kwam was minimaal. “Het opschuimende materiaal dat is aangebracht op de onderdorpel, zet bij warmte uit en sluit de onderkant volledig af. En de chemische uitstoot die bij een brand vrijkomt, is bij hout sowieso al veel lager dan bij andere materialen.” “Op basis van de behaalde resultaten komen er voor het einde van het jaar uitbreidingen op de geteste elementen”, vertelt Buitenhuis. “Vanwege de overwaarde, minimaal 20 procent, mogen we nog 15 procent in de hoogte en breedte variëren met maximaal 20 procent op het totale oppervlak. We hebben getest met meranti, maar gelijkwaardig of zwaarder hout ligt ook binnen de mogelijkheden. Daarnaast zullen we zoveel mogelijk verschillende producten, zoals dichtingsprofielen, hang- en sluitwerk, glas en kitten, opnemen in de uitbreidingen.”
Testrapport Het testrapport wordt aan lidbedrijven van de bond ter beschikking gesteld zodat zij dit kunnen gebruiken als onderbouwing voor het uitbreiden van hun Komo-attestmet-certificaat ‘Houten Gevelelementen’ met brandwerende kozijnen. Daarnaast is het volgens Buitenhuis de bedoeling dat de brandwerende elementen op den duur zullen worden voorzien van een herkenbaar merk, zodat ook de controlerende instanties op de bouw de brandwerende elementen kunnen herkennen. Een ander onderwerp waar de werkgroep zich vanaf eind dit jaar mee bezighoudt is het moduleren van brandwerende binnenpuien. “Hierbij zullen we de bestaande testresultaten op het gebied van brandwerende binnendeur-, glas- en paneelconstructies respecteren. Het is zonde om zoveel kennis overboord te gooien. We zullen op zoek gaan naar een pakket voorwaarden voor het aan elkaar koppelen van afzonderlijke brandwerende elementen. Hiermee kunnen vervolgens complete binnenpuien worden gemoduleerd.”
4
14
| DECEMBER 2012
IB004_12_Brandwerend.indd 14
05-12-12 12:13
Brandgedrag en veiligheid COLUMN HAIKO MEIJER
Brand Grappig dat de negatieve eigenschap van hout ook zijn positieve kan zijn. Door tijdelijk te branden creëert het zijn eigen bescherming. Architect Terunobu Fujimori heeft een oude Japanse traditie weer nieuw leven ingeblazen met zijn schitterende high-teapaviljoentjes. Overal op de wereld vind dit nu navolging. In Nederland heeft FARO architecten inmiddels een huis met een verbrande gevel tussen andere huizen geplaatst. Als Onix tien jaar geleden op de hoogte was geweest van deze techniek, dan hadden we waarschijnlijk het kantoorpand van de Raad voor de Kinderbescherming in Lelystad niet zwart geschilderd, maar in gebrand hout uitgevoerd. Het oppervlakte van verbrand hout is eigenlijk ontzettend mooi, craquelé en glanzend. Maar je moet wel de gedachte overwinnen dat het je doet denken aan een van de grootste gevaren, namelijk brand. Ook zou er nog iets moeten worden uitgevonden om houtskool te conserveren zodat je je kleren niet gelijk zwart hebt. Bij architecten in hun zwarte pakken valt dit natuurlijk niet zo op. Brandhout voor de warmte bij de haard voelt ook nog steeds aangenaam. Het vuur in onze overgereguleerde huiskamer geeft toch nog wel een lekker gevoel dicht bij de natuur. Een houtkachel is nog steeds heerlijk in een serre, schuur of oude woning. Bij nieuwe huizen is het vaak zo goed gelijkmatig verwarmd dat, na het aandoen van de houtkachel, al vrij snel de tuindeuren open moeten vanwege de warmte. In mijn populieren tuinhuisje in Groningen heb ik afgelopen weekend genoten van het openhaardvuur. Frank Lloyd Wright vond de haard ruim een eeuw geleden een zeer belangrijk architectonisch element.Voor hem was het een manifest om met de hele familie bij het vuur samen te zijn. In mijn tuinhuisje was het donker, alleen de haard aan, het was een zeer plezierige en onvergetelijke avond. Na deze avond keek ik met andere ogen naar mijn eigen woonhuis. Overal licht aan, geluid, afleiding. We zien vaak te veel maar we denken te weinig. Natuurlijk moeten we groter denken. Productie, conservering, uitvoering, detaillering, assemblage, rookcompartimenten, detectie, sprinklers, et cetera. In Londen is al een houten woontoren gerealiseerd. De beheersing van de negatieve eigenschap van het hout, de brandbaarheid, is in ontwikkeling
Haiko Meijer is mede-eigenaar van architectenbureau Onix, dat is gevestigd in Groningen en Helsingborg (Zweden).
en biedt in de toekomst nieuwe kansen voor nieuwe toepassingen. Maar eigenlijk ben ik toch ook wel geïnteresseerd in het industrieel toepassen van gebrand hout. Dat het principe van het branden van hout nog steeds een geweldige conservering zou kunnen blijken te zijn. Of wordt het dan toch weer een surrogaat? Kunnen we de brandeigenschappen van het hout ook meer gebruiken in plaats van weren? Haiko Meijer, Onix
| DECEMBER 2012
IB004_15_column haikomeijer.indd 15
15
05-12-12 12:14
Brandgedrag en veiligheid PROJECT Elleboogkerk, Amersfoort
1
16
| DECEMBER 2012
IB004_16_Elleboogkerk.indd 16
05-12-12 12:16
Slanke houtconstructie voor nieuwe kap Elleboogkerk De complete Elleboogkerk in Amersfoort werd in oktober 2007 nagenoeg door brand verwoest; van de oude houten kapconstructie was niets meer over. Toch is voor de nieuwe kapconstructie weer voor hout gekozen, en wel in de vorm van driedimensionale ruimtevakwerken. Dankzij een uitgekiende belastingafdracht via stalen knooppunten konden de houten staven van het vakwerk slank blijven.
TEKST Carla Debets FOTOGRAFIE Architectenbureau Verlaan & Bouwstra, De Groot Vroomshoop, Emil Lüning, Carla Debets
Met de brand in 2007 werd ook het in de kerk gevestigde Armandomuseum in de as gelegd. Al snel na de brand werd duidelijk dat de kerk zou worden herbouwd, aanvankelijk opnieuw als museum, maar uiteindelijk verhuist het museum van Armando naar het eveneens gerestaureerde huis Oud Amelisweerd. Naar een nieuwe bestemming voor de kerkruimte wordt nog gezocht. De Elleboogkerk, ook wel Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming, dateert uit 1783, maar is naderhand diverse keren verbouwd. Tot 1963 functioneerde de kerk als kerk, daarna waren er diverse gebruikers, met vanaf 1998 de huisvesting voor het Armandomuseum. De relatief kleine kerk, met een oppervlak van circa 15 x 60 m, kende oorspronkelijk een driebeukige opbouw. Architect Cor Bouwstra van Verlaan & Bouwstra, die samen met Marx en Steketee architecten onder andere de nieuwe kapconstructie ontwierp: “Het grootste verschil tussen de oude en nieuwe constructie is de overspanningsrichting. De oude constructie overspande over de breedte van de kerk en werd ondersteund door veertien kolommen. In de ontwerpfase ontstond het idee om de kapconstructie te laten overspannen in de lengterichting. Daarbij konden we de veertien oude kolommen vervangen door twee stalen portalen, wat een enorme vrije indeelbaarheid opleverde.Vanwege de grote overspanning én omdat de oude kapconstructie toch geheel verdwenen was, besloten we een nieuwe eigentijdse kapconstructie te maken, geïnspireerd op een ruimtelijk vakwerk.”
2
3
1 Op de computer bleek dat het vakwerk maar op één manier uit elkaar kon worden gehaald. Vervolgens werd de omgekeerde manier voor de opbouw toegepast.
Vakwerk in hout
2 De twee ruimtevakwerken lijken evenwijdig te lopen, maar aan één zijde is de afstand ertussen groter dan aan de andere zijde.
Ondanks dat de oude houten kapconstructie is verwoest door brand is toch weer gekozen voor hout. Zowel het beeld als de techniek maakte deze keuze voor Bouwstra duidelijk: “De uit-
3 Na de brand in oktober 2007 was er van de Elleboogkerk weinig meer over; de muren moesten worden geschoord met zware staalconstructies.
| DECEMBER 2012
IB004_16_Elleboogkerk.indd 17
17
05-12-12 12:16
4 Eerste aanzet van het ruimtevakwerk. De kerk stond compleet vol met steigers voor de werkvloer. 5 De achtkantige houten staven zijn – inclusief het ‘slijpen’ van de punten – eenvoudiger te maken dan staven met een ronde doorsnede. 6 In totaal zijn er circa 140 houten staven toegepast in de dakconstructie, niet alleen met verschillende diameters, maar ook diverse lengtes.
4
straling van hout levert het warme beeld op dat we graag willen hebben, mét een knipoog naar het verleden waarin hout was toegepast. En wat de techniek betreft: houten staven zijn uitermate geschikt voor het realiseren van een 3D-vakwerkligger met een overspanning van bijna 30 m.” Hout heeft bovendien goede brandwerende eigenschappen, zeker als het gaat om dikke staven van wel 300 mm dik. Emil Lüning van adviesbureau Lüning: “De staven van de vakwerken hebben een brandwerendheid van minimaal 30 minuten en dat is voldoende.”
5
Achthoekige staven Bouwstra: “Aanvankelijk wilden we de liggers doorgaand uitvoeren, zonder knooppunten, maar uiteindelijk is toch gekozen voor losse houten staven verbonden door stalen knooppunten, vooral uit oogpunt van uitvoerbaarheid van de constructie.” De vakwerken bestaan uit achthoekige houten staven en stalen knooppunten. In totaal zijn de ruimtelijke vakwerken circa 45 m lang en 6 m hoog. Behalve dat de vakwerken worden ondersteund door de twee stalen portalen, is er ook nog een aantal steunpunten ter plaatse van de oude muren.
6
18
| DECEMBER 2012
IB004_16_Elleboogkerk.indd 18
05-12-12 12:16
De drie vakwerken die samen het ruimtelijk vakwerk vormen zijn geheel samengesteld uit houten staven, behalve in het dakvlak. Daar zijn stalen windverbanden toegepast om de constructie wat transparanter te maken. De twee ruimtelijke vakwerken zijn in het dakvlak – op circa 15 m hoogte – verbonden door houten staven.Vlak hierboven is een lichtstraat aangebracht, waarmee ook de oorspronkelijke contouren van de kerk aan de buitenzijde zijn teruggebracht. “In totaal zijn er circa 140 houten staven toegepast, in vier verschillende afmetingen: 280, 240, 185 en 150 mm, bij horizontaal gemeten diameter”, vertelt Johan-Paul Borreman van De Groot Vroomshoop Gelijmde Houtconstructies, die de staven fabriceerde, monteerde en – samen met adviesbureau Lüning – engineerde. Bijzonder is dat de staven achthoekig zijn. Bouwstra: “Deze zijn eenvoudiger te maken en gemakkelijker aan te brengen. Esthetisch gezien had deze vorm ook onze voorkeur voor een meer gebruikelijke ronde vorm.” Ook het ‘slijpen’ van een punt is eenvoudiger bij achtkantige staven dan bij ronde staven. En die punten waren noodzakelijk omdat in de knooppunten anders te veel hout bij elkaar komt om een goed knooppunt te maken.
7
Ingelijmde draadeinden De houten staven zijn met de stalen knooppunten verbonden door middel van ingelijmde draadeinden.Vanwege de grote overspanning treden er in de stalen knooppunten forse krachten op. Met name in de onderste horizontale staven was het noodzakelijk om daarvoor M48-draadeinden in te lijmen, met een lengte van maar liefst 1 m. “Om uit te zoeken of deze constructie voldeed, hebben we proeven laten uitvoeren bij de TU Eindhoven”, vertelt Emil Lüning. “Met één proef weet je dan nog niets. Maar een staaf heeft sowieso al twee uiteinden. We besloten om vijf staven te testen, zodat we tien resultaten hadden, waarmee je de karakteristieke sterkte van de verbinding kunt bepalen.” De houten staven zijn relatief slank doordat ze alleen worden belast op trek- en drukkrachten. Alle belastingen worden namelijk via de stalen knooppunten ingeleid, waardoor de houten staven niet op buiging worden belast.
Prefabricage De complete kapconstructie is zoveel mogelijk geprefabriceerd, mede vanwege de moeilijke bereikbaarheid van de bouwplaats in de binnenstad. Ook de stalen knooppunten zijn geprefabriceerd bij De Groot Vroomshoop. “Dit kon gewoon met onze aanwezige cnc-productiemachines”, licht Borreman toe. “Belangrijk hierbij was wel de hoge nauwkeurigheid waarmee moest worden geproduceerd. Ons kwaliteitsborgingsysteem was hierbij eveneens van belang. Alleen voor het boren van de 1 m diepe gaten in de houten staven hebben we een speciale
7 Detaillering van de aansluiting van het ruimtevakwerk ter plaatse van de muurplaat. 8 Bij de TU Eindhoven werden testen uitgevoerd met de ingelijmde M48-draadeinden die in bepaalde staven wel 1 m lang waren.
8
booropstelling moeten maken, vooral voor het geleiden van de boor.” “Daarnaast was het hele logistieke proces een enorme puzzel. Alle staven moesten namelijk ook nog eens worden voorzien van rechtsdraaiend draad aan de ene zijde en linksdraaiend draad aan de andere zijde, omdat de staven op de bouwplaats aan beide zijden moesten worden ingedraaid. Er hoefde maar één staaf verkeerd te gaan en we zouden een enorm probleem hebben.”Voor de montage op de bouwplaats voerde Lüning de complete constructie 3D in de computer. Daaruit bleek dat er maar één manier was om de constructie in elkaar te zetten.Voor het indraaien op de bouwplaats ontwikkelde De Groot Vroomshoop een grote steeksleutel van Kertohout. Of eigenlijk vier steeksleutels, namelijk voor elke staafafmeting één sleutel. Behalve de kapconstructie zijn ook de forse houten muurplaten geprefabriceerd. “Deze zijn wat overgedimensioneerd, ofwel ze steken wat op de muren over, vooral om de kromming
| DECEMBER 2012
IB004_16_Elleboogkerk.indd 19
19
05-12-12 12:16
in de muren op te vangen”, vertelt Lüning. “Bijzonder is dat de muren via de muurplaten verbonden zijn met het ruimtelijk vakwerk van de nieuwe kapconstructie, dus in feite houdt het vakwerk ook de muren overeind.”
Houten kanaalplaten Op de muurplaten steunen ook de houten kanaalplaten van de kap. Bouwstra licht deze keuze toe: “De houten vakwerkconstructie is een beeldbepalend element in de kerk. Om dit beeld niet te verstoren hebben we gezocht naar dakplaten die zonder gordingen of sporen van muurplaat naar nok konden overspannen.” Daarbij ging het wel om een overspanning van zo’n 8 m. De Groot Vroomshoop kwam met het idee om kanaalplaten van Lignatur toe te passen, waarmee de overspanning in één keer gemaakt kon worden. De uit Zwitserland afkomstige kanaalplaten, met een standaardbreedte van 1 m, zijn opgebouwd uit staande en liggende vurenhouten balken die onder hoge druk worden verlijmd. Met de balken worden rechthoekige kanalen gevormd waarbij de kanalen voor de stijfheid/
9 Knooppunt bij de muurplaat. Het vakwerk evenwijdig aan de dakplaten (Lignatur-platen voorzien van perforaties) heeft stalen windverbanden voor meer transparantie. 10 Met een nieuwe lichtstraat op het dak zijn tevens de oorspronkelijke contouren van de kerk aan de buitenzijde teruggebracht.
9
dwarsstabiliteit zijn voorzien van dwarsbalken hart-op-hart circa 1 m. In horizontale toepassing kunnen de platen circa 7 tot 9 m overspannen (bij een dikte van 320 mm) , maar in een schuine toepassing – zoals in de Elleboogkerk – kunnen deze overspanningen veel groter zijn. De Lignatur-kanaalplaten worden sinds twee jaar geleverd via De Groot Vroomshoop. Borreman: “Wij hebben voor de kerk samen met Lüning alle engineering voor de platen gedaan en de fabriek in Zwitserland maakte alle platen exact op maat, ook voor de hoek- en kilkepers, mét alle voorzieningen. Daarna zijn ze rechtstreeks naar de bouwplaats gegaan; wij hebben ze alleen nog gemonteerd.” De houten kanaalplaten steunen af op de muurplaten en aan de bovenzijde op stalen liggers die via de knooppunten zijn verbonden met de ruimtelijke vakwerken. Dit zorgt er niet alleen voor dat de kanaalplaten geen krachten afdragen aan de staven van het ruimtevakwerk – waardoor deze slank kon blijven – maar ook voor enige afstand tussen dakplaten en vakwerk; het ruimtevakwerk komt hierdoor meer los te staan. De 160 mm dikke kanaalplaten zijn aan de onderzijde voorzien van een 31 mm dikke vuren onderbeplating die is voorzien van perforaties. Dit zorgt, samen met een 20 mm dikke houtvezelplaat in de kanalen, voor gunstige akoestische eigenschappen van de dakbeplating om de nagalmtijd in de kerk te beperken.
PROJECTGEGEVENS Opdrachtgever: Gemeente Amersfoort Ontwerp: Verlaan & Bouwstra architecten, Vianen, en Marx en Steketee architecten, Eindhoven Constructieadviseur: Constructiebureau De Prouw, Bunnik Uitvoering: Van Norel Bouwgroep, Epe Engineering, levering en montage houtconstructie en houten kap: De Groot Vroomshoop Gelijmde Houtconstructies, Vroomshoop Engineering houtconstructie: Adviesbureau Lüning, Doetinchem Bouwtijd: november 2011 – voorjaar 2013 10
20
| DECEMBER 2012
IB004_16_Elleboogkerk.indd 20
05-12-12 12:17
Brandgedrag en veiligheid NIEUWS Algemeen
Onderzoeksrapport Bij NEN in Delft heeft op 6 november een bespreking plaatsgevonden over het ‘Onderzoeksrapport brand Het Hoge Licht 103, Maassluis, 11 augustus 2012’ gepubliceerd door Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. Hierin worden twee branden beschreven die in de meterkast, vanuit de elektrische installatie, zijn begonnen. Dit onderzoeksrapport is uitgebreid in de media geweest en heeft veel discussie losgemaakt. Brandveiligheid in de meterkast heeft direct betrekking op het werkgebied van meerdere NENnormcommissies. Aan het overleg namen vertegenwoordigers van de normcommissies ‘Installaties voor verbrandingstoestellen’, ‘Gasdistributieleidingen’ en ‘Meterruimten’, de NEN Beleidscommissie Gas & Water, een afvaardiging van Netbeheer Nederland, Kiwa (veiligheid gasinstallaties), UNETO-VNI (installatiebranche) en Brandweer Nederland deel.Voor de korte termijn is voorgesteld dat de gasleiding ná de meter, evenals de aansluitleiding vóór de meter, indien uitgevoerd in kunststof, ook voorzien moet zijn van een mantelbuis. Dit wordt opgenomen in de al geplande herziening van NPR
3378-5 en -6 die de aanleg van gasleidingen na de meter beschrijven. Naar verwachting worden deze herzieningen voor het eind van het jaar gepubliceerd.Verder is afgesproken dat de mogelijkheid wordt onderzocht om een meer concrete (prestatie)eis te formuleren met betrekking tot de brandveiligheid van het geheel. www.nen.nl
Keurmerk Komo staat binnen de bouwsector voor onbetwiste kwaliteit. Al meer dan een halve eeuw lang biedt het keurmerk zekerheid aan bouwers en opdrachtgevers, dat is volgens Komo de conclusie van het seminar ter ere van het vijftigjarig jubileum van de stichting. Op het seminar bogen sprekers Bert van Delden (plaatsvervangend directeur-generaal Wonen, Wijken en Integratie van BZK), professor Hennes de Ridder (TU Delft en directeur Kenniscentrum Bouwprocesinnovatie) en Henk Bol (vicevoorzitter Bouwend Nederland en directeur Bam Utiliteitsbouw), tezamen met een panel bestaande uit Gerard van de Aast (bestuursvoorzitter VolkerWessels), Henk Klein Poelhuis (voorzitter AFNL), Rogier Rijkers (hoofdredacteur Cobouw) en Lodewijk Niemöller (directeur Komo) zich over de vraag hoe de toekomst van de bouw er op de langere termijn uit komt te zien en wat dat gaat betekenen voor certificering. Door nieuwe aanbestedingsvormen en de wens om faalkosten te verminderen, zullen opdrachtgevers in de toekomst steeds meer zekerheid zoeken op het gebied van kwaliteit, conformiteit aan regelgeving en het voldoen aan de beloofde prestaties. Verzekerde garanties en waarborgen zullen hier een belangrijke rol in gaan spelen. Tegelijkertijd richt de overheid zich op het terugleggen van de verantwoordelijkheid voor de naleving van de bouwvoorschriften bij gebouweigenaren, conform het advies van de commissie Dekker uit 2008 (‘privaat wat kan, publiek wat moet’). Lagere overheden willen terecht af van de schijn dat zij een
verantwoordelijkheid dragen ten aanzien van de kwaliteit en prestaties van een bouwwerk. Volgens Van Delden gaat de bouwregelgeving daarbij meer van ‘rule based’ naar ‘principle based’: “Kort gezegd moet het wel veilig, duurzaam en gezond zijn.”De Ridder vindt dat dat principe ook voor opdrachtverlening in de bouw zou moeten gaan gelden: “Als je de principes uit de bouw anno nu zou loslaten op een avondje uit eten met je vrouw, dan stel je eerst met een groepje deskundigen het recept op, maak je kopietjes en vraag je de restaurants daar een prijs bij te geven zodat je om 20.00 uur voor de laagste prijs aan tafel kunt. Te gek voor woorden. Op deze manier beperk je het onderscheidend vermogen van bouwbedrijven tot de prijs. Er moet veel meer vrijheid komen en ruimte voor keuzes op basis van prijs-kwaliteit.” Certificering kan op effectieve, efficiënte en transparante wijze voldoen aan de toegenomen vraag naar zekerheid, terwijl de overheid als toezichthouder wordt ontlast, aldus Komo. Deze rol kunnen keurmerken overigens alleen geloofwaardig innemen als zij, net als het Komo-keurmerk, een robuust systeem zijn. Daarom moet de verstrekking van keurmerken kritisch worden beoordeeld. In Nederland gebeurt dit door de Raad voor Accreditatie. Wanneer een certificatie-instelling door hen wordt geaccrediteerd biedt dit de grootst mogelijke zekerheid dat het certificaat doet wat het belooft. www.komo.nl
| DECEMBER 2012
IB004_21 nieuws thema.indd 21
21
05-12-12 12:18
Brandgedrag en veiligheid Veiligheid
Gezond werken en wonen Veilig werken is van groot belang. Er zijn terecht talrijke veiligheidsvoorschriften en aanwijzingen van kracht voor het vervaardiging van (bouw)producten. Maar hoe zit het eigenlijk met de veiligheid van de eindgebruikers? Zijn veilig gefabriceerde producten ook veilig voor de uiteindelijke bewoners? TEKST Willem Koppen FOTOGRAFIE Koppen Vast Goed
Prefab timmerwerk is in luttele uren gefabriceerd en gereed voor transport. De veiligheidsvoorschriften voor de fabricage in de fabriek – bij elkaar vaak enkele ordners vol – zijn voldoende aanwezig. Ten behoeve voor de veiligheid van de eindgebruiker is er doorgaans niets voor handen.Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie is veiligheid ook een belangrijk bestanddeel van ‘Gezondheid’. Gezondheid is namelijk meer dan alleen niet ziek zijn. Welzijn, comfort, veiligheid en gebruiksgemak zijn ook gezondheidsaspecten. En omdat we gemiddeld 70 procent van onze tijd doorbrengen in gebouwen lijkt ons ‘gezond werken en wonen’ een veel beter uitgangspunt dan alleen maar ‘veilig werken’.
Een gebouw dat veilig tot stand is gekomen is niet per definitie veilig voor de bewoners. Laat staan gezond. Niet verwonderlijk, want een definitie van gezond wonen is er (nog) niet. Toch is het wel bekend welke ‘agentia’ in een gebouw invloed hebben op de gezondheid van de bewoners. Het zijn er totaal 38 waarbij een flink aantal door de timmerindustrie beïnvloed kunnen worden. Als u die niet kent, dan komt u vroeg of laat voor verrassingen te staan.
Agentia Een van die ongezonde agentia kan worden veroorzaakt door te weinig of niet correct aangebrachte isolatie. Bij iedere
1 Een pijnlijke confrontatie met ongezonde (bouw)producten. 2/3 Schimmelvorming ten gevolg van slecht aangebrachte isolatie. 4/5 Tijdens een rookproef waargenomen opening waardoor lucht uit ongewenste ruimten de woning kan binnendringen. 6 Een paddenstoel ten gevolg van een langdurige vochtbelasting.
1
22
| DECEMBER 2012
IB004_22_Willem Koppen.indd 22
05-12-12 12:19
2
3
4
5
opening in de isolatie reduceert de isolatiewaarde plaatselijk met 100 procent en straalt dit door tot in de directe omgeving. Bij een opening van 7 mm kan worden gesteld dat over een veel groter oppervlak plaatselijk de isolatiewaarde halveert. Dat kan leiden tot condensatie met eventuele gevolgen als schimmelgroei, aanwezigheid van vochtminnende diertjes, muffe geuren en aantasting van materialen. Wist u dat mensen met een mindere weerstand dood kunnen gaan ten gevolgen van schimmels?
Luchtlekken Een tweede voorbeeld is de aanwezigheid van onbedoelde luchtlekken. Dat dit kan leiden tot een lekkage, een comfortprobleem, een bouwfysische probleem en een hoger energiegebruik weten we inmiddels wel. Maar beseft u ook dat een onbedoeld luchtlek uw gezondheid kan aantasten als daardoor lucht uit ongewenste ruimten wordt aangevoerd die niet dezelfde luchtkwaliteit heeft als de ‘vrije buitenlucht’? Denk aan bijvoorbeeld lucht uit spouw of de ruimte onder de beganegrondvloer. Niet voor niets stelt het Bouwbesluit in art. 3.16 dat uit de grond afkomstige schadelijke stoffen of straling het gebouw niet mogen binnendringen. Functionele luchtdichte aansluitingen (in het timmerwerk) zijn hierbij een randvoorwaarde. Andere gezondheidsaspecten die kunnen worden beïnvloed door de timmerindustrie zijn bijvoorbeeld te hoge temperaturen, haperende raamroosters en emissies uit bouwmaterialen. Auteur Willem Koppen is eigenaar van Koppen Vast Goed, een onafhankelijk bouwkundig expertisebureau voor bouwcontroles, detailcontroles,bouwschades, handhaving bouwregelgeving, research en overdracht van verworven kennis.
6
| DECEMBER 2012
IB004_22_Willem Koppen.indd 23
23
05-12-12 12:21
Scan deze QR met uw smartphone om naar de CO2rekenmodule te gaan
Wilt u weten hoeveel CO2 er in uw houtproducten is opgeslagen? CO2opslag.nbvt.nl
IB004_24_ADVERTENTIE.indd 24
06-12-12 11:15
PROJECT Clubgebouw IJsvereniging Lekkerkerk, Lekkerkerk
Klaar voor de start De vorst kan wat IJsvereniging Lekkerkerk betreft niet vroeg genoeg komen. Een nieuw clubgebouw in houtstapelbouw staat sinds april te wachten op temperaturen onder nul. Het is met vereende krachten tot stand gekomen. Een beetje van Finnhouse en een beetje van sponsors en verenigingsleden die een halfjaar lang de afbouw voor hun rekening hebben genomen.
TEKST Kees de Vries FOTOGRAFIE Kees de Vries, Finnhouse Gorinchem
1 De houten constructie wordt beschermd door overstekken van circa 60 cm.
Schaatsen zit de Nederlander in het hart. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het Zuid-Hollandse Lekkerkerk sinds zeven decennia beschikt over een bijna in het hart van het dorp gelegen veldijsbaan. Ontstaan uit twee schaatsverenigingen die in 1942 samengingen, gaat de uiteindelijke historie van IJsvereniging Lekkerkerk terug tot 1892. En schaatsen is in Lekkerkerk een serieuze aangelegenheid. De club met 1.800 leden heeft een reputatie hoog te houden in het organiseren van wedstrijden op de korte baan. De KNSB wees de
vereniging sinds 1976 acht keer aan voor een Nederlands Kampioenschap Korte Baan (voor het laatst in 2010 met het NK dames junioren B).
Ambitie Het gepachte veld aan de Marijkeweg bleek voor de gemeente echter ook lucratieve bouwgrond, reden waarom het ijsbestuur tien jaar geleden een schrijven kreeg om te zien naar een andere locatie. Wim van Herk, tot zijn pensioen uitvoerder bij
1
| DECEMBER
IB004_25_lekkerkerk.indd 25
25
05-12-12 12:23
2 Het dak op houtstapelbouw wordt vaak gevormd door prefab dakplaten. 3 Karakteristiek voor houtstapelbouw zijn de kopse kanten van de gelamineerde of de ronde logs op de hoeken van de wanden. 4 Een blik in de kantine. De constructie is in het zicht gelaten, het hout is wit geschilderd. Ook de bar is van logs.
De gemeente verhoogde het ambitieniveau door een alternatief te verlangen voor het oude clubhuis.Van Herk: “De gedachten gingen uit naar nieuwbouw dat eigendom zou worden van Stichting Servicepunt Verenigingen Nederlek (SVN). De gemeente bracht ons na wat offertes in contact met de logbouw van Finnhouse en zo zijn we aan de slag gegaan.” De lokale architect en verenigingslid Leen Lammens maakte een ontwerp voor een nieuw clubgebouw dat ook door andere sportverenigingen en scouting zou kunnen worden gebruikt, en Finnhouse-architect Virgil Etienne vertaalde dat naar de gekozen houtbouwsystemen en zorgde voor de bouwvergunning. 2
Dicht bij de natuur het lokale Martens Aannemingsbedrijf en tweede voorzitter van de vereniging: “Het zoeken naar een nieuwe locatie waarnaar we ons clubgebouw, van acht geschakelde unitbouweenheden, zouden kunnen verhuizen, nam lange tijd in beslag. Het werd veel passen en meten. Uiteindelijk kwamen er mogelijkheden voor ons aan de noordkant van het dorp aan de Weidelaan.” Daar bleek een stuk grond met landschapsbestemming ook voldoende ruimte te hebben voor een ijsbaan van 80 x 225 meter met daarin een 8 meter brede en 250 meter lange skeelerbaan.
3
Finnhouse in Gorinchem ontwerpt, bouwt en levert houten gebouwen in alle soorten en maten. Naast woonhuizen en villa’s (zo’n 70 procent van de afzet), worden ook recreatieen zomerwoningen (20 procent), bedrijfsmatige gebouwen en clubhuizen gefabriceerd (10 procent). Daarvoor zet de onderneming diverse houtbouwsystemen in. Meest prominent is de houtstapelbouw (logbouw), soms in combinatie met houtskeletbouw. Maar de onderneming won in 2010 ook de Houtinnovatie tweede prijs voor het HIB-systeem dat wordt opgebouwd met stapelbare houten bouwstenen die
4
26
| DECEMBER 2012
IB004_25_lekkerkerk.indd 26
05-12-12 12:23
5
6
zijn te vullen met isolatie. “Onze klanten hebben allemaal iets met hout,” zegt directeur Oscar Walraven. “Men waardeert het duurzame materiaal en voelt zich daardoor dichter bij de natuur. Maar een ieder heeft zijn eigen wensen. Hoewel we basiswoningen kunnen leveren, hebben we in ons 42-jarige bestaan in Nederland vrijwel nooit twee dezelfde woningen gebouwd. We zijn er geheel op ingericht klantspecifiek te ontwerpen en te bouwen. Ook de grootte varieert: van de jurykeet en het pomphuisje bij het clubgebouw in Lekkerkerk, via woningen en villa’s tot het hoofdkantoor van de Transcedente beweging van de Maharishi Yogi in Vlodrop dat 70 m lang, 14 m diep en 14 m hoog is en als grootste houten gebouw van West-Europa te boek staat.”
Finse gelamineerde logs Houtstapelbouw is in zijn simpelste uitvoering de bekende blokhut van ronde stammen (logs). Dit systeem is in de loop der tijd verder ontwikkeld met rechthoekige logs waarmee gebouwen tot drie verdiepingen kunnen worden gebouwd. Finnhouse heeft beide in zijn pakket zitten. Ronde logs zijn meestal massief, niet gelamineerd maar machinaal cilindrisch bewerkt en zijn tot 6 m verkrijgbaar in de diameters 170, 190, 210 en 230 mm. Rechthoekige logs zijn verticaal gelamineerd uit twee of meer grenen delen, waardoor ze nauwkeurig passend en trekvrij zijn en nauwelijks scheuren vertonen. Ze zijn afhankelijk van projectgrootte leverbaar in de diktes 88, 112, 134 en 202 mm. De hoogte is meestal 180, soms 260 mm. De lengte varieert van 0,4 m tot maximaal 13,3 m. Langere maten passen niet op de trailer. De logs worden op maat gefabriceerd in Finland, waarna stapeling van de individueel gelabelde logs op de bouw plaatsvindt. In het marktconcept van Finnhouse kan de handige koper zelf met het pakket aan de slag, kan hij de onderneming een wind- en waterdichte casco laten bouwen
7
5 Door te variëren met de volumes ontstaat een levendig gebouw. 6 De houtconstructie wordt over het algemeen 20 cm van het maaiveld gehouden. 7 Na logbouw op de begane grond wordt op de eerste verdieping veelal houtskeletbouw toegepast.
| DECEMBER 2012
IB004_25_lekkerkerk.indd 27
27
05-12-12 12:23
8 Detail van de houtskeletbouw op de eerste verdieping. 9 Plattegrond begane grond. 10 Logs van 112 mm met voorzetwand van 180 mm. Door te variëren met de voorzetwanden wordt de isolatie verbeterd.
8
10
en daarna met de afbouw aan de slag gaan, maar ook een sleutelklare oplevering is mogelijk.
Zelfbouw Van Herk: “Nadat we ons hadden georiënteerd, besloten we Finnhouse het casco te laten bouwen en zelf de handen uit de mouwen te steken bij de afbouw.” De ervaring en de contacten van de oud-uitvoerder kwamen goed van pas bij het grondwerk voor de veldbaan (dat allemaal in eigen beheer is gedaan). Maar lokale ondernemingen droegen ook een steentje bij. Zo werd de fundering gelegd door Van Herks voormalige werkgever.Volgens Finnhouse-directeur Walraven vergt het in elkaar zetten van een huiscasco in houtstapelbouw circa 500 uur en een clubhuis ongeveer 2.000 uur. “Het is een snelle bouwmethode, eenvoudiger en sneller dan metselen.”
Schijnlogs Het ontwerp van de architect wordt omgewerkt naar een zogenoemde logtekening die de opbouw van iedere wand nauwkeurig weergeeft. Deze tekening vormt ook de basis voor de computergestuurde machinale bewerkingen (profiel, verbindingen, boorgaten enzovoorts) in Finland. Het hout is teruggedroogd zodat het minimaal werkt, toch leert de ervaring dat de logs na verloop van tijd circa 0,5 cm per meter zakken. Daar wordt bij de detaillering dan ook rekening mee gehouden. De productietijd van een compleet woningcasco is circa zes weken waarna de prefab balken op een vrachtwagen worden gezet voor transport naar de bouwplaats. Daar arriveert dan het complete gebouw als bouwpakket. De vloerbalken worden vaak in het werk zelf afgekort, net als de dakgordingen om ze optimaal passend te krijgen. De houtstapelwanden sluiten zodanig dat ze weinig warmtelekken vertonen. In Finland laat men de logs vaak in het zicht, in Nederland wordt er over het algemeen nog een isolerende voorzetwand aan de binnenzijde (of buiten) geplaatst. De binnenzijde wordt veelal afgewerkt met zogenoemde schijnlogs (20 mm dikke grenen delen met het profiel van de logs) of met gipskartonplaat. De buitenwand bestaat uit logs of grenen delen, maar (deels) metselwerk en stucwerk is ook mogelijk. Zo worden vrij eenvoudig hoge isolatiewaarden bereikt die in de conventionele bouw slechts met hulpgrepen realiseerbaar zijn. De rc-waarde ligt boven de 4,0 m2.K/W, maar hogere waardes zijn eenvoudig te realiseren door het isolatiepakket te vergroten.
9
28
| DECEMBER 2012
IB004_25_lekkerkerk.indd 28
05-12-12 12:24
11
11 De bestuurskamers van de IJsvereniging op de eerste verdieping. 12 Alles passend aangeleverd. Vloerbalken en dakgordingen wordt in het werk zelf afgekort.
de winter zorgt voor water op de baan. Beide zijn ook uit logs opgebouwd.
Elke vijf jaar
12
Kantine Het nieuwe clubgebouw is opgebouwd uit 112 mm dikke logs. Het dakelement is prefab gefabriceerd. Het gebouw is 25 m lang, 13 m breed met een nok op 7,2 m, heeft een gebruiksoppervlak van 395 m2, waarvan 350 m2 op de begane grond. Op de benedenverdieping zijn de kantine te vinden, de opslag voor het materieel als baanvegers, de toiletten, kleedkamers met douches en een tweede berging. De bestuurskamer van de IJsvereniging bevindt zich op eerste verdieping, compleet met riant uitzicht op de baan en een commentatordesk bij wedstrijden. Het gebouw is met opzet naar het noorden gericht, om tijdens evenementen en wedstrijden geen hinder te hebben van de zon. Schaatsers kunnen op hun schaatsen enkele meters van het ijs de toiletten, kleedkamers en kantine bereiken. De rubberen vloer is daarop berekend. De zijkant van de baan kent nog een verrijdbaar jurygebouwtje en het pomphuis dat voor
De houten constructie wordt enerzijds beschermd door het gebruik van een royale overstek van circa 60 cm. Ook wordt aangeraden een gestapelde houtconstructie minimaal 20 cm boven het maaiveld te bouwen. De schil wordt vaak dekkend geschilderd waarvoor Finnhouse de watergedragen verf van het merk Tikkurila aanraadt. Walraven: “Die bezit een ongeëvenaarde elasticiteit die optimaal aan het hout hecht en dat blijft doen. Uit ervaring weten we dat met die verf lichte kleuren ongeveer elke zeven jaar moeten worden bijgewerkt, en donkere kleuren elke vijf jaar. Met slechts één laag, zonder schuren.” Inmiddels is de veldbaan onder 40 cm water gezet. Leden en bestuur hopen op een lange, koude winter. Liefst van Finse proportie.
PROJECTGEGEVENS Locatie: Weidelaan 55 Lekkerkerk Architect: Leen Lammens, Virgil Etienne (Finnhouse) Casco: Finnhouse Gorinchem Afbouw: Leden en sponsors IJsvereniging Lekkerkerk Bouwtijd: november 2011- april 2012
| DECEMBER 2012
IB004_25_lekkerkerk.indd 29
29
05-12-12 12:24
INTERNATIONALE BOUWBEURS 2013
1
Thema BouwBeurs 2013: Bewust Bouwen De Internationale BouwBeurs heeft bezoekers ook dit jaar weer veel te bieden. Het thema Bewust Bouwen wordt belicht vanuit vier invalshoeken die tijdens de vele activiteiten worden ingevuld: het bewust omgaan met het milieu, het verbannen van verspilling uit het bouwproces, het klantgericht bouwen en de controle van bouwkosten.
TEKST Linda Hulsman FOTOGRAFIE VNU Exibitions
30
| DECEMBER 2012
IB004_30_BouwBeurs.indd 30
05-12-12 12:25
De organisatie van de Internationale BouwBeurs verwacht begin volgend jaar 550 exposanten te herbergen, verdeeld over elf sectoren. De editie die plaatsvindt van maandag 4 tot en met zaterdag 9 februari 2013 heeft als thema ‘Bewust Bouwen’ meegekregen. Martijn Carlier, projectmanager van de beurs, vertelt: “Dat thema is niet zomaar gekozen, het komt op verschillende manieren terug op de beursvloer. In een enquête hebben we onze potentiële bezoekers gevraagd hoe zij deze term interpreteren. We zien vier typen antwoorden terug. We hebben de ‘groene’ interpretatie: bewust omgaan met het milieu en dat terug laten komen in de manier waarop er wordt gebouwd. Anderen zien in het thema veel meer de noodzaak om verspilling in het bouwproces uit te bannen. Het valt me op dat een grote groep ondervraagden ‘Bewust Bouwen’ uitlegt als datgene bouwen waaraan behoefte is. Dus markt- en klantgericht. Ten slotte zien potentiële bezoekers het thema als een roep om de kosten onder controle te houden.”
2
Activiteiten Deze vier invalshoeken komen daarom tijdens de beurs ruim aan bod. Het Renovatietheater, het Bouwhuis, de Greenbuild Sessies en Material Xperience zijn slechts een selectie van alle activiteiten tijdens het evenement. Carlier: “We afficheren de Internationale BouwBeurs als een niet te missen event voor iedereen die in de bouw werkt.Van opdrachtgever en architect tot aannemer, uitvoerder, schilder en metselaar. Elke doelgroep heeft zijn eigen activiteiten. Je mist echt iets als je de beurs niet bezoekt. Je pikt veel nieuwe informatie op, zodat je jezelf juist in lastige tijden een flink stuk verder kunt helpen.” In de zogeheten Greenbuild Sessies is er veel aandacht voor duurzaam, energiezuinig en bio-based bouwen. Naast het aanschouwen van producten van exposanten in de Greenbuild
3
1 Martijn Carlier: “We afficheren de Internationale BouwBeurs als een niet te missen event voor iedereen die in de bouw werkt.” 2 Om de houtsector tijdens de BouwBeurs een centrale plaats te geven is gekozen voor het Houtpaviljoen in hal 8. 3 Het thema van de BouwBeurs ‘Bewust Bouwen’ komt op verschillende manieren terug op de beursvloer. 4 Eric de Munck: “Veel gemeenten willen klimaatneutraal zijn en wij laten zien dat dat ook met hout kan.” 4
| DECEMBER 2012
IB004_30_BouwBeurs.indd 31
31
05-12-12 12:25
5
Units kunnen bezoekers kennis en ervaringen delen in kortdurende lezingen. De organisatie verwacht grote belangstelling voor het Renovatieplein, een theater met de renovatieboulevard die ruimte biedt aan veertig exposanten. Het plein staat in hal 4 die daarom de naam Renovatiehal heeft meegekregen.
5 Het Renovatietheater, het Bouwhuis, de Greenbuild Sessies en Material Xperience zijn slechts een selectie van alle activiteiten tijdens de beurs. 6 Martijn Carlier: “Je mist echt iets als je de beurs niet bezoekt.”
Houtpaviljoen Om de houtsector tijdens de BouwBeurs een centrale plaats te geven is gekozen voor het Houtpaviljoen in hal 8. Het initiatief, afkomstig van Centrum Hout, de Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen (VVNH), de Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT) en de Vereniging van Houtskeletbouwers (VHSB), brengt volgens Eric de Munck van Centrum Hout de voordelen van hout
voor het voetlicht. “Hout heeft veel milieuvoordelen. Zo kun je in tegenstelling tot de meeste andere materialen bij hout de herkomst en garantie achterhalen.” Ook als het gaat om energiezuinig, industrieel, kosteneffectief, snel en innovatief bouwen, pleiten de organisaties achter het Houtpaviljoen voor het gebruik van hout. “Veel gemeenten willen klimaatneutraal zijn en wij laten zien dat dat ook met hout kan. Hout legt veel CO2 vast en in het paviljoen kun je precies berekenen hoeveel.”
Bouwhuis Het eerder genoemde Bouwhuis in hal 1 dient als podium voor debatten, prijsuitreikingen, lezingen en architectensessies. Zo zal er op 5 februari vanaf 9.30 uur een symposium plaatsvinden waarin het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in gesprek gaat met de bouwbranche over de mogelijkheden van bio-based bouwen en de circulaire economie. Material Xperience biedt bezoekers honderd zorgvuldig geselecteerde exposanten van innovatieve en inspirerende materialen uit binnen- en buitenland.
INTERNATIONALE BOUWBEURS 2013 Wanneer? Van maandag 4 tot en met zaterdag 9 februari 2013 Waar? Jaarbeurs, Utrecht 6
32
| DECEMBER 2012
IB004_30_BouwBeurs.indd 32
05-12-12 12:26
NIEUWS Product
Klimaatwand Woningcorporatie Wovesto bouwt in het Brabantse Sint-Oedenrode 27 energieneutrale sociale huurwoningen met Silka-klimaatwanden van Xella. De woningen worden gebouwd volgens het Brabantwoning-concept. De Brabantwoning is een energieneutraal woonconcept voor starters, gezinnen en senioren in Brabant. Het ontwerp is deels gebaseerd op het Passiefhuisprincipe: door een luchtdichte, hoge isolatie van de woningschil is er heel weinig energie nodig voor verwarming en koeling. Biologisch architect Renz Pijnenborg: “Anders dan een radiator die de lucht verwarmt, is gekozen voor de
Silka-klimaatwand. Deze werkt namelijk op basis van stralingswarmte. De hele wand straalt mensen in de ruimte aan op dezelfde manier als de zon dat doet.” Het casco van kalkzandsteen zorgt ervoor dat de huurwoningen zeer hoge Rc-waarden bereiken. De Rc-waarden van de begane grond, gevel en dak zijn respectievelijk 5, 8 en 10 m2 K/W. De woningscheidende klimaatwanden zijn uitgevoerd als ankerloze geïsoleerde spouwmuur; ofwel twee wanden met daartussen isolatie van thermohennepplaten. De klimaatwanden worden verwarmd middels lagetemperatuurverwarming (LTV).
Meer informatie: Xella Nederland, Gorinchem, tel. 0183 – 67 12 34, www.xella.nl
Luchtdicht bouwen Energiezuinig bouwen neemt een enorme vaart. Het ministerie van Vrom heeft de epc-norm de afgelopen jaren verscherpt. Voor nieuwe woningen was vanaf 2006 een epc-waarde van 0,8 bepaald. Deze werd vanaf 2011 verlaagd naar 0,6 en wordt naar verwachting in 2015 bijgesteld naar 0,4. Luchtdicht bouwen is van essentieel belang bij energiezuinig bouwen. Daarom introduceert Berner binnen zijn Berner Energy System een productgamma dat gericht is op het vakkundig en luchtdicht plaatsen van ramen en deuren. De aansluitingen tussen kozijn- en metselwerk spelen een belangrijke rol bij de realisatie van luchtdichte verbindingen. De kwaliteitsproducten binnen het Berner Energy System zoals flexibel schuim, flexband en flexbandlijm voor zowel binnen als
buiten dienen volgens het bedrijf om bouwprojecten zo luchtdicht mogelijk te realiseren.Voor zowel renovatieprojecten als nieuwbouw geldt: luchtdicht aan de binnenzijde, isolerend in het midden en slagregendicht en dampopen aan de buitenzijde van het gebouw. Door de producten van het Berner Energy System te gebruiken kan men een aanzienlijke besparing op de energiekosten realiseren en beperkt men de uitstoot van schadelijke stoffen, zo stelt het bedrijf. Meer informatie: Berner Produkten, Landgraaf, tel. 045 – 533 92 62, www.berner.nl
De specialist in prefab daken en wanden voor zowel de Woning- als Utiliteitsbouw!
De Mâr Houtkonstrukties B.V. 40?,+ :6<9*,:
GROU - WOLVEGA - VALKENSWAARD
Postbus 92, 9000 AB GROU telefoon: 0566-624001 - fax: 0566-624202 mail: info@demar.nl
w w w. d e m a r. n l
| DECEMBER 2012
IB004_33_nieuws.indd 33
33
05-12-12 12:27
NIEUWS Algemeen
Rekenmodule
Duurzaamheid
De Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie (NBvT) in Bussum heeft de berekening van CO2-opslag in 29 houtsoorten en houtproducten vereenvoudigd in een online rekenmodule. Door houtsoort en hoeveelheid te kiezen, is direct te zien hoeveel CO2 wordt opgeslagen. Het unieke aan deze rekenmodule is volgens de branchevereniging dat binnen enkele minuten ook een compleet samengesteld houtproduct, bestaande uit verschillende houtsoorten wordt doorgerekend. Zo wordt eenvoudig weergegeven hoeveel CO2 er in het totale product is opgeslagen en kunnen complete gevelprojecten worden doorgerekend. De berekeningen worden uitgevoerd volgens de ‘TC 175 WI 00175146’ . De opgeslagen hoeveelheid CO2 wordt afgezet tegen de CO2-uitstoot van een middenklasse auto en het elektraverbruik van een gemiddeld huishouden. Ook wordt een vergelijking gemaakt met andere grondstoffen, zodat duidelijk wordt wat de positieve bijdrage van hout is met betrekking tot CO2-emissie in de bouw. De uitkomsten geven tevens weer hoeveel tijd Europese bossen nodig hebben om deze hoeveelheid CO2 vast te leggen. De CO2-opslag en vergelijkingen zijn in certificaatvorm als pdf op te slaan of te printen. De rekenmodule is te vinden op co2opslag.nbvt.nl (zonder www).
Een groeiend aandeel architecten geeft aan dat hun opdrachtgevers om duurzaamheid en duurzame oplossingen vragen. Dit is een van de conclusies uit het Q3 2012-rapport van de European Architectural Barometer, een elk kwartaal terugkerend onderzoek onder 1.200 architecten in Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje, Groot-Brittannië en Nederland. Het belang van duurzaamheid in de bouwsector neemt elk jaar verder toe en heeft een steeds sterkere invloed op onder andere bouwprocessen en materiaalkeuze. Ook houden steeds meer partijen in de markt rekening met duurzaamheid. De meerderheid van de architecten, in alle zes landen waar Arch-Vision onderzoek uitvoert, merkt dat er vanuit de markt vraag is naar duurzame materialen. Net als vorig jaar is de vraag in Frankrijk (83 procent) Nederland (83 procent) en Duitsland (79 procent) hoger dan in de andere drie landen. Als het op duurzaamheid aankomt, is er in de zes landen min of meer hetzelfde beeld te zien. Tussen 36 procent en 45 procent van de architecten bevestigt dat hun opdrachtgevers bereid zijn om meer te investeren in duurzame projecten. Deze bereidheid is in vier van de zes landen het afgelopen jaar toegenomen. Alleen in Duitsland en Frankrijk zijn de resultaten negatiever. Hier is het percentage architecten dat aangeeft dat opdrachtgevers willen investeren afgenomen sinds 2011. Nederlandse architecten ondervinden ook dat er wel een duidelijke vraag is naar duurzaamheid, maar eveneens dat bijna de helft (46 procent) van de opdrachtgevers niet bereid is om extra te investeren in duurzame oplossingen. In Groot-Brittannië is dit aandeel (25 procent) veel lager. Verder blijkt dat als opdrachtgevers bereid zijn om meer te betalen voor materialen met een duurzaamheidcertificaat, zij hier ook vaak aanzienlijke bedragen extra voor willen betalen. Bijna een derde (32 procent) van de Nederlandse architecten geeft aan dat hun opdrachtgevers bereid zijn om 45 procent of meer extra te betalen. Ook de architecten in de overige Europese landen bevestigen het beeld dat een hogere prijs voor gecertificeerde materialen geaccepteerd wordt.
www.nbvt.nl
www.arch-vision.eu
34
| DECEMBER 2012
IB004_34_nieuws.indd 34
05-12-12 12:27