ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE by IKMP SAPERE AUDE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom II Spółki osobowe MONOGRAFIA NAUKOWA Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE Warszawa, wrzesień 2014 roku

Projekt okładki: Marta Sobiecka Redakcja: Marta Sobiecka, Mikołaj Ślęzak

Recenzenci: prof. UW dr hab. Robert Jastrzębski doc. dr Jarosław Maćkowiak dr Jarosław Turłukowski dr Jarosław Ślęzak

ISBN: 978-83-64552-07-6

Copyright by Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i Wydawcy.

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie………………………………………………………………………………....8 Spółki prawa handlowego - zagadnienia ogólne (Marta Sobiecka).......................................9 Spółki prawa handlowego w zagadnieniach kolizyjnoprawnych (Marta Kownacka)..............52 Spółka jawna (Dominika Łasak)........................................................................................78 Spółka partnerska (Paulina Grabarz)................................................................................104 Spółka komandytowa (Paweł Graczyk)...........................................................................125 Spółka komandytowo-akcyjna (Mikołaj Ślęzak)..............................................................148 Spółka cywilna (Marta Sobiecka, Mikołaj Ślęzak)............................................................165

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 6

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 7

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

WPROWADZENIE Szanowni Czytelnicy, mamy przyjemność oddać w Państwa ręce pierwszą serię monografii naukowych pt. „ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO” powstałą dzięki wytężonej pracy Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE działającego przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Całość publikacji składa się z pięciu tomów: TOM I Prawo gospodarcze TOM II Spółki osobowe TOM III Spółki kapitałowe TOM IV Wybór aktów prawa gospodarczego TOM V Wybór aktów prawa handlowego

Chcielibyśmy podziękować w tym miejscu wszystkim Recenzentom za ich cenne uwagi i nieocenioną pomoc w realizacji niniejszej publikacji. Szczególne podziękowania należą się Profesorowi Robertowi Jastrzębskiemu – Głównemu Opiekunowi Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE i Doktorowi Jarosławowi Turłukowskiemu - Opiekunowi Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE za ogromne wsparcie udzielone podczas realizacji niniejszej publikacji. Redaktorzy Warszawa, wrzesień 2014 roku

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 8

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Marta Sobiecka1

SPÓŁKI PRAWA HANDLOWEGO – ZAGADNIENIA OGÓLNE

słowa kluczowe: prawo handlowe, spółki osobowe, spółki kapitałowe keywords: trade law, partnerships, companies

STRESZCZENIE Autorka podkreśla, że spółki prawa handlowego dzielą się na osobowe i kapitałowe. Na ten podział ma wpływ wiele czynników, jednak nie jest możliwie wyznaczenie linii demarkacyjnej oddzielającej spółki osobowe od kapitałowych, która nie będzie budzić wątpliwości, bowiem spółki kapitałowe zawierają wiele elementów osobowych, a spółki osobowe zawierają wiele elementów kapitałowych. Następnie autorka omawia cechy charakterystyczne wszystkich rodzajów spółek prawa handlowego, tj. omawiają spółkę jawną, partnerską, komandytową, komandytowo-akcyjną, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną. W podsumowaniu podkreśla główne wady i zalety każdej ze spółek.

Studentka III roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, studentka I roku studiów magisterskich na kierunku Metody Ilościowe w Ekonomii i Systemy Informacyjne w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, absolwentka studiów licencjackich International Economics w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Obecny prezes i założycielka Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej Sapere Aude na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W polu jej zainteresowań badawczych znajdują się: prawo administracyjne, prawo międzynarodowe, ekonomiczna analiza prawa, prawo gospodarcze i prawo handlowe.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 9

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

EXTRACT Author underline that commercial law knows both partnerships and companies. There are many factors that have led to this division, but still partnerships display many features characteristic for companies, and the other way round. Moreover, author discuss in detail most vital features of all partnerships and companies, namely of: general partnership, professional partnership, limited partnership, limited joint stock company, limited liability company and joint stock company. In conclusion, author present pros and cons of every type of partnerships and companies.

WPROWADZENIE Spółki, których funkcjonowanie reguluje Kodeks Spółek Handlowych2 nazywane są spółkami prawa handlowego. Spółki handlowe działają pod firmą, czyli nazwą przedsiębiorstwa, które spółka handlowa prowadzi. W przypadku spółki handlowej wyposażonej w osobowość prawną firma jest ponadto nazwą spółki. Przez umowę spółki handlowej wspólnicy lub akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez

współdziałanie w inny określony sposób. Wspólnikiem w spółce

handlowej może być każda osoba fizyczna lub prawna oraz inne spółki handlowe nie posiadające osobowości prawnej. Spółka handlowa może udzielić osobom fizycznym szczególnego pełnomocnictwa prokury. Prokurent jest uprawniony do prowadzenia przedsiębiorstwa spółki. Prokura daje zatem uprawnienie do dokonywania czynności prawnych w imieniu spółki handlowej i ze skutkami bezpośrednio dla niej. Dostosowując polskie prawo do wymogów dyrektyw Unii Europejskiej Sejm uchwalił ustawę Kodeks Spółek Handlowych, który wszedł w życie 1 stycznia 2001 roku. KSH zawiera odrębną regulację ogólną odnośnie spółek osobowych i regulację ogólną dla spółek kapitałowych. Ponadto normuje szczegółowo funkcjonowanie wszystkich sześciu spółek handlowych, tj.: dwóch spółek kapitałowych: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i 2

ustawa z dnia 15 września 2000 Dz. U.2000 nr 94 poz. 1037, z późniejszymi zmianami

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 10

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

spółki akcyjnej oraz czterech spółek osobowych: spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej i spółki komandytowo-akcyjnej. Spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną i za swoje zobowiązania odpowiadają majątkiem własnym spółki, a nie osobistym majątkiem wspólników. Odmiennie jest w przypadku spółek osobowych, bowiem za zobowiązania spółki zawsze odpowiadają wspólnicy swoim majątkiem. W spółce kapitałowej wspólnicy z reguły nie prowadzą bezpośrednio spraw spółki. Czyni to zarząd. Natomiast kontrola należy do specjalnego organu: rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, które są powoływane przez wspólników. Odmiennie jest w przypadku spółek osobowych, bowiem w spółkach osobowych najczęściej prowadzenie spraw należy do wspólników. Ważne znaczenie dla polskiej przedsiębiorczości mają kodeksowe regulacje dotyczące łączenia, podziału i przekształcania spółek oraz przepisy karne.

KLASYFIKACJA SPÓŁEK KSH wyróżnia dwa rodzaje spółek – spółki osobowe oraz spółki kapitałowe. Do spółek osobowych KSH zalicza: spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo – akcyjną.

Natomiast

grupę

spółek

kapitałowych

tworzą

spółka

ograniczoną

odpowiedzialnością i spółka akcyjna. Odrębne typy spółek stanowią spółka cywilna oraz spółka europejska. (Patrz wykres 1)

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 11

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

SPÓŁKI

SPÓŁKA CYWILNA

SPÓŁKI HANDLOWE

SPÓŁKA EUROPEJSKA

OSOBOWE

JAWNA

PARTNERSKA

KAPITAŁOWE

KOMANDY TOWA

KOMANDY TOWO AKCYJNA

Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIAL NOŚCIĄ

AKCYJNA

Wykres 1: Klasyfikacja spółek Ze względu na swoją odrębność spółka cywilna i spółka europejska nie są uregulowane w KSH, tylko w przepisach odrębnych. Mianowicie, spółka cywilna jest uregulowana w Kodeksie Cywilnym (art. 860 – 875 KC), a spółka europejska w: Rozporządzeniu Rady WE z 8.10.2001r. o statucie spółki europejskiej, Dyrektywie Piętnastej Rady UE z 8.10.2001r. i w ustawie z 4.03.2005r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej3. (Patrz wykres 2)

SPÓŁKI HANDLOWE SPÓŁKA CYWILNA

SPÓŁKA EUROPEJSKA

•Kodeks spółek handlowych

•Kodeks cywilny

•Rozporządzenie Rady WE z 8.10.2001r. o statucie spółki europejskiej •Dyrektywa Piętnasta Rady UE z 8.10.2001r. •ustawa o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej

Wykres 2: Uregulowanie prawne spółek 3

Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 26-29.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 12

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

PODSTAWOWE POJĘCIA W niniejszym podrozdziale autorzy chcieliby omówić cztery terminy, które mogą pojawiać się przy analizie poszczególnych typów spółek, mianowicie: spółkę publiczną, spółkę jednoosobową, spółkę powiązaną oraz spółkę dominującą. Ich ustawowe definicje przedstawiają się następująco: 

spółka publiczna4 – to spółka, o której mowa w ustawie o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, z dnia 29 lipca 2005 roku (Dz. U nr. 184, poz. 1539 z późniejszymi zmianami)



spółka jednoosobowa5 – to spółka kapitałowa, której wszystkie udziały lub akcje należą do jednego wspólnika albo akcjonariusza



spółka powiązana6 – to spółka kapitałowa, w której inna spółka handlowa albo spółdzielnia dysponuje bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 20% głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik lub użytkownik, albo na podstawie porozumień z innymi osobami lub która posiada bezpośrednio co najmniej 20% udziałów albo akcji w innej spółce kapitałowej



spółka dominująca7 - spółkę handlową w przypadku, gdy: a) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub b) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub c) jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub

Art. 4 § 1 pkt. 6 KSH Art. 4 § 1 pkt. 3 KSH 6 Art. 4 § 1 pkt. 5 KSH 7 Art. 4 § 1 pkt. 4 KSH 5

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 13

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

d) członkowie jej zarządu stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), lub e) dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub f) wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności na podstawie umów określonych w art. 7.

SPÓŁKI OSOBOWE A SPÓŁKI KAPITAŁOWE W najwygodniejszy sposób można porównać spółki osobowe i kapitałowe za pomocą poniższej tabelki:

SPÓŁKI OSOBOWE

SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Podmiotowość prawna po wpisie do rejestru

Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, ale wyposażone przez ustawę w zdolność prawną

Osoby prawne

Podmiotowość prawna przed rejestracją

Przed rejestracją brak podmiotowości prawnej – odpowiednie stosowanie przepisów o spółce cywilnej

Przed rejestracją istnieje spółka w organizacji, mająca podmiotowość prawną, stanowiąca jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną

Zmiana umowy spółki

Zmiana postanowień umowy spółki wymaga zgody wszystkich wspólników, chyba, że umowa stanowi inaczej

Zmiana umowy/statutu wymaga większości kwalifikowanej, gdy zwiększa świadczenia wspólników/akcjonariuszy lub uszczupla ich prawa, wówczas wymagana jest zgoda wszystkich, których dotyczy

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 14

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Charakter związku między wspólnikami

Pozostaje zawsze związkiem osób, które osobiście prowadzą działalność dla realizacji określonego celu

Raczej połączenie kapitału niż zrzeszenie osób, w tym sensie, że istotniejsze znaczenie ma w tych spółkach wartość wniesionego kapitału niż cechy osobiste wspólników

Stosunek członkowstwa

Ma charakter osobisty i co do zasady nie może być przenoszony na osoby trzecie, chyba, że umowa spółki na to zezwala, a pozostali wspólnicy wyrazili zgodę na piśmie (wyjątek spółka komandytowoakcyjna – swoboda zbywania akcji)

Związany z prawem udziałowym, które jest prawem majątkowym podlegającym co do zasady zbyciu na ogólnych zasadach; wspólnicy mogą w określony sposób ograniczyć zbywalność udziału lub akcji

Uprawnienia w spółce w stosunku do wniesionego wkładu

Uprawnienia w spółce nie zależą od wysokości wkładu (wyjątek spółka komandytowo-akcyjna)

Zakres uprawnień wspólników/akcjonariuszy zależy głównie od wielkości wpłaconego kapitału, czyli od liczby udziałów lub akcji objętych w zamian za wniesienie wkładów pieniężnych lub niepieniężnych

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki

Za zobowiązania spółki odpowiadają osobiście, solidarnie i subsydiarnie wspólnicy całym swoim majątkiem wobec wierzycieli (odpowiedzialność pełna lub ograniczona, np. partnerzy)

Co do zasady za zobowiązania spółki odpowiada wyłącznie sama spółka.

Cel współdziałania

Musi realizować cel gospodarczy

Dowolny cel

Minimalny kapitał zakładowy

Brak minimalnego kapitału Minimalny kapitał zakładowego (wyjątek spółka zakładowy komandytowo-akcyjna)

Wkłady

- pieniężne - niepieniężne - zasadniczo wkładem może być praca lub świadczenie usług

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

- pieniężne - niepieniężne (aporty) - niedopuszczalny wkład w postaci pracy lub świadczenia usług

Strona 15

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Skład osobowy

- założyć mogą co najmniej 2 osoby - stały skład osobowy oparty na wzajemnym zaufaniu wspólników – przystąpienie nowego wymaga zgody wszystkich dotychczasowych

- może powstać spółka jednoosobowa - zasadniczo: zmienny skład osobowy wspólników/akcjonariuszy

Podejmowanie decyzji w spółce

- zasadniczo wymaga jednomyślność przy podejmowaniu decyzji - co do zasady każdy wspólnik ma jeden głos niezależnie od wniesionego wkładu

- wystarczy uchwała wspólników/akcjonariuszy podjęta większością głosów - przy podejmowaniu wszelkich decyzji przesądzające znaczenie ma liczba oddanych głosów liczonych w stosunku do wielkości kapitału, które głosy te reprezentują

Wypowiedzenie udziału

Możliwość wypowiedzenia udziału

Niedopuszczalność wystąpienia wspólnika

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SPÓŁEK OSOBOWYCH Ogólna charakterystyka spółek osobowych zostanie przedstawiona w punktach: 

Charakter prawny spółki. Spółka osobowa to spółka prawa handlowego, w której decydującą rolę odgrywa

czynnik osobowy.



Firma spółki.

Zasadniczo

firma

musi

odpowiadać

wymogom

narzuconym

przez

przepisy

obowiązującego prawa, które narzucają szczegółowe postanowienia dotyczące budowy firmy dla określonego typu spółek. W każdym jednak przypadku mamy do czynienia z elementami obowiązkowymi i elementami dobieranymi dowolnie8. Najczęściej firmy osobowe występują w spółkach osobowych. Składają się one z nazwiska lub nazwisk wspólników. Często do nazwisk są dołączane imiona lub pierwsze 8

Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 122123.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 16

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

litery imion, pseudonimy i inne podobne oznaczenia. Do typów tych firm należeć też będą określenia wskazujące na więzi osobowe osób prowadzących spółkę, takie jak np. bracia, małżonkowie, rodzeństwo. Kodeks spółek handlowych nakazuje umieszczenie w firmie spółki nazwiska wspólnika, gdy jest on osobą fizyczną9.



Podmiotowość prawna

KSH przyznaje spółkom osobowym podmiotowość prawną. W związku z tym poddaje się w wątpliwość używanie pojęcia ułomna osoba prawna na określenie spółek osobowych. Bardziej trafne wydaje się być określenie art. 33’ § 1 KC jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Spółki osobowe uzyskują zdolność prawną z chwilą wpisu do rejestru. Na podmiotowość prawną składa się zdolność do czynności prawnych oraz zdolność sądowa. Są one, więc autonomicznymi podmiotami prawa, którym przyznane zostały atrybuty osób prawnych: 1. Nabywają one prawa o zaciągają zobowiązania we własnym imieniu (zwłaszcza warto zwrócić uwagę na art. 8 KSH) 2. Prowadzą przedsiębiorstwo pod własną firmą 3. Mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę, w czasie jej istnienia nie jest przedmiotem wspólności łącznej wspólników, lecz stanowi majątek tej samej spółki 4. Mogą być pozywane oraz we własnym imieniu pozywać10. 

Utworzenie spółki.

Spółka osobowa musi być utworzona przez co najmniej dwóch wspólników.



Prowadzenie przedsiębiorstwa.

Spółka osobowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą.



Wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe.

W przypadku spółki osobowej nastąpiło odejście od koncepcji wspólności łącznej na rzecz odrębnego od wspólników majątku spółki. Opodatkowani są wspólnicy, a nie spółka i to 9

Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 26-29. Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 31.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 17

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

według korzystniejszych zasad. Spółka osobowa jest zatem odrębnym od wspólników podmiotem. Obok majątku wspólników istnieje odrębna masa majątkowa należąca do spółki, która nie stanowi wspólności łącznej wspólników.



Prowadzenie spraw spółki i reprezentacja.

Prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentowanie w stosunkach z osobami trzecimi należy do samych wspólników, jednak czynności te mogą być powierzone osobom trzecim.



Odpowiedzialność wspólników.

Wyodrębnienie organizacyjne i majątkowe spółki osobowej nie wyłącza zasad posiłkowej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki. Konsekwencją nieposiadania przez spółkę osobową osobowości prawnej jest to, że za ich zobowiązania odpowiadają oprócz samej spółki także wspólnicy (swoim majątkiem osobistym). Wyjątek dotyczy akcjonariuszy uczestniczących w spółce komandytowo – akcyjnej, którzy nie odpowiadają w ogóle za zobowiązania tej spółki. Odpowiedzialność w spółce osobowej ma co do zasady charakter: osobisty, nieograniczony, subsydiarny oraz solidarny.



Wkłady.

Przedmiotem wkładu wspólnika spółki osobowej może być świadczenie pracy lub usług.



Prawo do głosu.

Każdemu wspólnikowi przysługuje prawo jednego głosu, bez względu na wartość wniesionego do spółki wkładu.



Przeniesienie praw.

Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę. Wyjątek od tej zasady dotyczy zbywania akcji w spółce komandytowo-akcyjnej oraz prawa

prowadzenia

prawa

prowadzenia

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

spraw

przez

komandytariusza

spółce

Strona 18

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

komandytowej. Przeniesienie praw i obowiązków łącznie. Nie można przenieść tylko niektórych praw i niektórych obowiązków. Jednak przeniesienie praw i obowiązków jest możliwe przy spełnieniu następujących warunków: - umowa spółki tak stanowi, - wszyscy pozostali wspólnicy udzielili pisemnej zgody. W wyniku przeniesienia praw i obowiązków w prawa i obowiązki dotychczasowego wspólnika wstępuje nowa osoba, uzyskując tym samym status wspólnika. Za zobowiązania nowego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej oraz za zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.



Zmiana postanowień umowy spółki osobowej.

Zmiana postanowień umowy spółki w spółkach osobowych wymaga zgody wszystkich wspólników, chyba że umowa stanowi inaczej. Rozwiązanie takie ma zapobiegać powstaniu pata decyzyjnego. Dopuszczalność zmiany umowy spółki większością głosów może być przewidziana w umowie założycielskiej lub w umowie zmienionej w trakcie funkcjonowania spółki. Na zamieszczenie w umowie spółki zezwolenia na zmianę umowy spółki muszą wyrazić zgodę wszyscy wspólnicy. W przypadku gdy umowa założycielska nie przewiduje takiej możliwości, dopiero jej zmiana, dokonana jednomyślnie, może dopuścić do wprowadzenia zasady zmiany umowy spółki większością głosów. Zmiana umowy spółki może zatem nastąpić większości głosów, bez zgody wspólnika, którego zmiany mają dotyczyć. Jednak wspólnik ten musi się zgodzić na to wcześniej, przyjmując stosowne przepisy umowy spółki czy nabywając ogół prawa i obowiązków.



Kontrola.

Wspólnicy spółki osobowej mają prawo do indywidualnej kontroli spółki.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 19

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



Udział w zyskach i stratach.

W spółce osobowej wspólnicy co do zasady mają prawo do równego udziału w zyskach i stratach, niezależnie od wartości wniesionego wkładu.



Wyłączenie wspólnika.

Możliwe jest wyłączenie wspólnika ze spółki osobowej.



Wypowiedzenie umowy, śmierć wspólnika lub upadłość.

W spółkach osobowych wypowiedzenie umowy przez wspólnika lub jego wierzyciela, lub śmierć czy też ogłoszenie upadłości wspólnika, powoduje rozwiązanie spółki.



Likwidacja.

W przypadku spółki partnerskiej i komandytowej brak jest w KSH przepisów poświęconych likwidacji, stosuje się zatem przepisy dotyczące spółki jawnej, które stanowią, że w następstwie zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki, następuje likwidacja lub inna dyspozycja majątkiem spółki. Likwidacja w spółkach osobowych nie jest zatem obowiązkowa, jej przeprowadzenie zależy od woli wspólników (poza spółką komandytowo akcyjną). Ważny wyjątek stanowi w tym względzie spółka komandytowo – akcyjna. Art. 150 KSH stanowi bowiem, że do rozwiązania lub likwidacji tej spółki stosuje się przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej, o ile przepisy nie stanowią inaczej. Likwidatorami w spółkach osobowych stają się co do zasady wspólnicy.”11

ELEMENTY KAPITAŁOWE W SPÓŁKACH OSOBOWYCH12 Spółki

osobowe

zawierają

pewne

elementy

charakterystyczne

dla

spółek

kapitałowych. Są to np.: 

możliwość zbywania ogółu praw i obowiązków przez wspólników13



fakt, iż wspólnicy są zobowiązani do wniesienia wkładów do spółki14

Prawo handlowe w pigułce, pod red. A. Gacka – Jasiewicz, Warszawa 2013, s. 8 - 11 Więcej na ten temat np. Prawo spółek., pod red. a. Kidyby, Warszawa 2012, s. 34 - 35 13 Art. 10 KSH 12

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 20

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



odrębność majątku spółki od majątków osobistych wspólników15



istnienie konstrukcji jednoosobowej spółki osobowej16



istnienie konstrukcji sumy komandytowej17.

SPÓŁKA JAWNA18 Na początek warto skonstatować, że spółką jawną jest każda spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą a nie jest inną spółką handlową.19 Podstawową cechą spółki jawnej jest osobista i solidarna odpowiedzialność wspólników wobec wierzycieli za zobowiązania.20 Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko lub firmę (nazwę) jednego, albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie "spółka jawna", w skrócie "sp.j."21. Umowa spółki jawnej powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności22. Umowa spółki jawnej powinna zawierać: 

firmę i siedzibę spółki



określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość



przedmiot działalności spółki



czas trwania spółki jeżeli jest oznaczony.23

Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru24, a jej zgłoszenie do sądu rejestrowego powinno zawierać25: 

firmę, siedzibę i adres spółki

Art. 3 KSH Art. 28 KSH 16 Art. 98 § 2 KSH 17 Art. 105 pkt 5 KSH 18 Więcej na ten temat: Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 170-202; G. Gorczyński, Spółka jawna jako podmiot prawa, Warszawa 2009. 19 Art. 22 § 1 KSH; Szerokie omówienie zagadnienia: A.Kidyba. Kodeks spółek handlowych. Komentarz tom I i II . Kantor Wydawniczy Zakamycze Kraków 2004. 20 Art. 22 § 2 KSH 21 Art. 24 KSH 22 Art. 23 KSH 23 Art. 24 KSH 24 Art. 25’ § 1 KSH 25 Art. 26 § 1 KSH 15

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 21

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



przedmiot działalności spółki



nazwiska i imiona albo firmy(nazwy) wspólników oraz ich adresy



nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji. Do zgłoszenia trzeba dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie

wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki26. Ustrój spółki jawnej jest stosunkowo prosty. Podstawowe regulacje prawne znajdują się w kodeksie spółek handlowych, a przepisy KSH mają zastosowanie, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej.27 Umowa spółki zatem może w dopuszczonym przez KSH zakresie28 ograniczać prawa wspólnika (oczywiście przy jego akceptacji jako strony umowy). W spółce jawnej nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników.29 Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Jeżeli w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności spółki wymagana jest uchwała wspólników, potrzeba jednomyślności wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki.30 W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki potrzeba zgody wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki.31 W ten sposób chroniony jest interes wszystkich wspólników, którzy przecież solidarnie, całym swoim majątkiem odpowiadają za zobowiązania spółki. Wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki32.

Art. 26 § 3 KSH Art. 37 § 1 KSH 28 Zgodnie z art. 37 KSH umowa spółki nie może ograniczyć lub wyłączyć przepisów art. 38. Zgodnie z art. 38 KSH nie można powierzyć prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników i nieważne jest umowne ograniczenie prawa wspólnika do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz umowne ograniczanie prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. 29 Art. 38 § 1 KSH 30 Art. 42 KSH 31 Art. 39 § 1 KSH 32 Art. 48 § 2 KSH 27

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 22

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Udział kapitałowy wspólnika jest równy wartości rzeczywiście wniesionego wkładu.33 W razie wątpliwości uważa się, że wkłady wspólników w spółce jawnej są równe.34 Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. 35 Z umowy może jednak wynikać inny podział zarówno udziału w zyskach jak i stratach. Umowa spółki może też zwolnić wspólnika od udziału w stratach, ale nigdy w zyskach,36 bowiem wspólnik spółki jawnej może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrachunkowego37. KSH przewiduje zakaz konkurencji w spółce jawnej. Wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki.38 Wspólnik nie może bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, parter, komplementariusz lub członek organu spółki.39 W razie naruszenia zakazu każdy wspólnik może żądać wydania spółce korzyści jakie zostały osiągnięte przez naruszenie zakazu konkurencji.40 Rozwiązanie spółki jawnej powodują:41 

przyczyny przewidziane w umowie spółki



jednomyślna uchwała wszystkich wspólników



ogłoszenie upadłości spółki



śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości



wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika



prawomocne orzeczenie sądu.

Jeżeli wystąpią podane w ustawie przyczyny rozwiązania spółki następuje likwidacja spółki.42 Wspólnicy mogą jednak uzgodnić inny sposób zakończenia działalności spółki.

Art. 50 § 1 KSH Art. 48 § 1 KSH 35 Art. 51 § 1 KSH 36 Art. 51 § 3 KSH 37 Art. 52 § 1 KSH 38 Art. 56 § 1 KSH 39 Art. 56 § 2 KSH 40 Art. 57 § 1 KSH 41 Art. 58 KSH 42 Art. 67 § 1 KSH 34

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 23

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Likwidatorzy powinni po zakończeniu likwidacji złożyć wniosek o wykreślenie spółki z rejestru. W przypadku rozwiązania spółki bez przeprowadzania likwidacji obowiązek złożenia wniosku ciąży na wspólnikach.43 Rozwiązanie spółki następuje z chwilą wykreślenia jej z rejestru.44

SPÓŁKA PARTNERSKA45 Spółką partnerską jest spółka osobową utworzoną przez wspólników - partnerów w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą.46 Partnerami mogą być wyłącznie osoby fizyczne uprawnione do wykonywania wolnych zawodów tj. zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.47 Umowa spółki partnerskiej musi być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności48 i powinna zawierać:49 -

określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,

przedmiot działalności spółki,

nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki,

w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,

firmę i siedzibę spółki,

czas trwania spółki jeżeli jest oznaczony,

określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.

Art. 84 § 1 KSH Art. 84 § 2 KSH 45 Więcej na ten temat: Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 202-221; T. Darłak, Spółka partnerska, Warszawa 2013. 46 Art. 86 § 1 KSH 47 Art. 88 KSH 48 Art. 92 KSH 49 Art. 91 KSH 44

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 24

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Firma, spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie "i partner" bądź "i partnerzy" albo "spółka partnerska" oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce. Dopuszczalne jest używanie skrótu: "sp.p.". 50 Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.51 Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw spółki powierza się zarządowi.52

SPÓŁKA KOMANDYTOWA53 Spółką

komandytową

jest

spółka

osobowa

mająca

celu

prowadzenie

przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komplemetariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.54 Podstawą funkcjonowania spółki jest umowa, która pod rygorem nieważności powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.55 Określa ona56: -

firmę i siedzibę spółki,

przedmiot działalności spółki,

czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wysokość,

oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową).

Art. 90 KSH Art. 91 § 1 KSH 52 Art. 97 § 1 KSH 53 Więcej na ten temat: Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 222-241. 54 Art. 102 KSH 55 Art. 106 KSH 56 Art. 105 KSH 51

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 25

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej57 i jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki.58 Firma, spółki

komandytowej

powinna zawierać

nazwisko

jednego lub

kilku

komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowa", w skrócie "sp.k.".59

SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA60 Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.61 W spółce komandytowo-akcyjnej występują zatem dwa rodzaje wspólników. Co najmniej jeden wspólnik jest osobiście odpowiedzialny za zobowiązania spółki. Pozostali wspólnicy są to tzw. akcjonariusze komandytowi, którzy obejmują kapitał zakładowy spółki w postaci akcji i nie odpowiadają osobiście za jej zobowiązania. Aktem założycielskim spółki komandytowo – akcyjnej jest statut. Statut powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego przez założycieli spółki62 i powinien zawierać63: 1) firmę i siedzibę spółki; 2) przedmiot działalności spółki; 3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony; 4) oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość; 5) wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela;

Art. 11 KSH Art. 112 § 1 KSH 59 Art. 104 KSH 60 Więcej na ten temat: Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 243-258. 61 Art. 125 KSH 62 Art. 131 KSH 63 Art. 130 KSH 58

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 26

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

6) liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów; 7) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń; 8) organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej. Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej powinien wynosić co najmniej 50.000 złotych.64 Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie "spółka komandytowo-akcyjna" - "S.K.A."65. Akcjonariusz jest obowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie.66 Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki.67 Sprawy spółki prowadzą komplementariusze. W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie. Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu ma każdy akcjonariusz i komplementariusz. Każda akcja daje prawo do jednego głosu w walnym zgromadzeniu. Komplementariusze oraz akcjonariusze uczestniczą w podziale zysku spółki proporcjonalnie do ich wkładów wniesionych do spółki, chyba, że statut stanowi .

Art. 126 § 2 KSH Art. 127 § 1 i 2 KSH 66 Art. 128 KSH 67 Art. 135 KSH 65

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 27

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH Ogólna charakterystyka spółek kapitałowych zostanie przedstawiona w punktach:



„Charakter prawny spółki.

Spółka kapitałowa jest spółką prawa handlowego. Odwrotnie niż w spółce osobowej, decydującą rolę odgrywa w niej czynnik kapitałowy.



Firma spółki.

Firma spółki kapitałowej może być obrana dowolnie. Najczęściej składają się one z elementów firm rzeczowych i fantazyjnych. Może wskazywać na charakter prowadzonej działalności spółki np. bank handlowy, zakłady chemiczne itp. Słowa firmy rzeczowej są, więc z natury opisowe, a ich układ i kolejność przesądza o możliwości odróżnienia konkretnej spółki. Firmy fantazyjne składają się ze słów znaczeniowo obojętnych, a często wymyślonych specjalnie dla wyróżnienia określonej spółki, np. Kodak, Exxon68.



Podmiotowość prawna Spółki kapitałowe posiadają pełną osobowość prawną.



Cel spółki.

Spółki kapitałowe mogą być utworzone w każdym celu prawnie dopuszczalnym.



Utworzenie spółki.

Spółki kapitałowe mogą być utworzone przez jeden lub więcej podmiotów. Jednak ani spółka z o.o., ani spółka kapitałowa nie mogą być zawiązane wyłącznie przez jednoosobową spółkę z o.o.

Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 122123.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 28

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



Umowa spółki.

Umowa spółki kapitałowej musi być sporządzona w formie aktu notarialnego.



Organy spółki.

Spółki kapitałowe działają przez swoje organy. Członkiem organu lub likwidatorem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach KK i niektórych przepisach KSH. Skuteczność dokonywania czynności prawnych w spółce kapitałowej, w przypadku gdy wymagana jest zgoda innego organu spółki, zależy od źródła, z którego wynika obowiązek uzyskania zgody. Źródło takie stanowić może ustawa69, bądź umowa (statut spółki). W przypadku, gdy wymóg zgody wynika z ustawy, czynność dokonana bez wymaganej zgody jest nieważna. Zgoda taka może być wyrażona także po złożeniu oświadczenia woli – w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Jeżeli zostanie potwierdzona przez spółkę, ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej. W sytuacji, gdy czynność prawna dokonana jest bez zgody właściwego organu spółki, a wynika to z umowy spółki, czynność prawna jest ważna. Rozporządzenie udziałem lub akcją dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego jest nieważne. W przypadku zawierania przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy wymagane jest zachowanie szczególnego trybu określonego przepisami prawa. Dotyczy to umów zawieranych z: członkami zarządów, członkami rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób. W przypadku zawarcia takiej umowy potrzebna jest zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zawarcie przez spółkę zależną umowy, o której mowa powyżej z: członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.

Art. 17 § 1 KSH

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 29

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Do wyrażenia zgody i skutków braku zgody stosuje się art. 17 § 1 i 2 KSH. Dokonanie czynności prawnej bez takiej zgody powoduje, że czynność prawna jest nieważna, choć może być uznana za ważną. Również zawarcie przez spółkę zależną umowy, o której mowa powyżej, z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem wymaga zgody rady nadzorczej spółki zależnej. 

Wkłady.

Wspólnicy mają obowiązek wniesienia wkładu. Przedmiotem wkładu nie może być: prawo niezbywalne oraz świadczenie pracy lub usług.



Udział w zyskach i stratach.

O udziale wspólnikach w zyskach i stratach decyduje wniesiony do spółki kapitał. Od wniesionego kapitału uzależniony jest ponadto stopień wpływania na funkcjonowanie spółki oraz ryzyko gospodarcze związane z wnoszonym do spółki wkładem.



Zmiana składu osobowego.

Zmiana składu osobowego nie wpływa na stosunek spółki.



Kapitał zakładowy.

Podstawą funkcjonowania spółki kapitałowej jest kapitał zakładowy, który w spółce z o.o. wynosi co najmniej 5.000 zł, a w spółce akcyjnej co najmniej 100.000 zł.



Odpowiedzialność.

Spółka kapitałowa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność co do zasady ponoszą organy, a nie wspólnicy spółki.



Likwidacja.

Likwidacja spółki kapitałowej ma charakter obligatoryjny. Oznacza to, że jeżeli zajdzie przyczyna rozwiązania spółki, przeprowadzenie likwidacji jest konieczne.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 30

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



Nieważność spółki

Sąd rejestrowy może orzec o rozwiązaniu wpisanej do rejestru spółki kapitałowej, w przypadku, gdy: nie zawarto umowy spółki, określony w umowie albo statucie przedmiot działalności spółki jest sprzeczny z prawem, umowa albo statut spółki nie zawiera postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności spółki, kapitału zakładowego lub wkładów, wszystkie osoby zawierające umowę spółki albo podpisujące statut nie miały zdolności do czynności prawnych w chwili ich dokonywania.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH W ORGANIZACJI Ogólna charakterystyka spółek kapitałowych w organizacji zostanie przedstawiona w punktach:



Powstanie.

W przypadku spółki z o.o. momentem powstania spółki w organizacji jest zawarcie umowy spółki70, a w przypadku spółki akcyjnej – objęcie wszystkich akcji71 lub złożenie przez zarząd odpowiedniego oświadczenia72. Z tą chwilą spółką spółka staje się podmiotem prawa.



Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.

Spółka w organizacji ma zdolność prawną. Posiada ona także zdolność do czynności prawnych, tj. może nabywać prawa we własnym imieniu, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, może także zaciągać zobowiązania.



Zdolność sądowa.

Spółka w organizacji posiada także zdolność sądową, tj. może ona jako odrębny podmiot pozywać i być pozywana. 70

Art. 161 KSH Art. 310 § 1 KSH 72 Art. 310 § 2 KSH 71

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 31

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



Firma.

Spółka w organizacji działa pod własną firmą z dodatkiem „w organizacji”. Firma spółki w organizacji nie jest wpisywana do rejestru.



Rozporządzanie udziałem lub akcją.

Charakterystyczną cechą spółki w organizacji jest to, że nie jest możliwe rozporządzanie udziałem lub akcją.



Prokura.

Spółka w organizacji nie może udzielić prokury, ponieważ mimo że ma status przedsiębiorcy, to zgodnie z art. 109 KC prokura może być udzielona przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru.



Odpowiednie zastosowanie przepisów.

Do spółek w organizacji mają zastosowanie odpowiednio przepisy o spółce z o.o. lub spółce akcyjnej, w zależności od tego, jaka ma być spółka właściwa. Stosowanie tych przepisów powinno się odbywać odpowiednio, a po wpisie wprost.



Wpis do rejestru.

Z chwilą wpisu do rejestru spółka w organizacji staje się spółką właściwą i z tą chwilą uzyskuje osobowość prawną. Z tą samą chwilą staje się ona podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji73. Jest to tak zwana zasada kontynuacji praw i obowiązków.



Odpowiedzialność za zobowiązania.

Za zobowiązania spółki w organizacji odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu. Ponadto wspólnik lub akcjonariusz spółki kapitałowej w organizacji 73

Art. 12 KSH

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 32

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

odpowiada solidarnie z podmiotami wyżej wymienionymi za jej zobowiązania do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych udziałów lub akcji. Jeżeli wspólnik wniesie cały wkład to nie ponosi odpowiedzialności.

ELEMENTY OSOBOWE W SPÓŁKACJ KAPITAŁOWYCH74 Spółki kapitałowe zawierają w swojej konstrukcji pewne elementy o charakterze osobowym, np.: 

prawo indywidualnej kontroli75



prawo przeglądania księgi udziałów76



możliwość podejmowania uchwał bez odbycia zgromadzenia wspólników77



prawo żądania wyłączenia wspólnika78.

SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ79 Jest to jedna z najczęściej występujących w praktyce spółek handlowych. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) może być tworzona

każdym

celu

prawnie

dozwolonym

zarówno

gospodarczym,

jak

niegospodarczym.80 Spółka posiada osobowość prawną i stwarza możliwość konsekwentnego oddzielenia wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki własnym majątkiem81. Spółka z o.o. jest spółką kapitałową, dlatego też do jej założenia potrzeba kapitału zakładowego, którego minimalna wysokość wynosi 5.000 złotych. 82 Spółka z o.o. może być utworzona przez jedną albo więcej osób.

Więcej na ten temat np. Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 35-36 Art. 212 KSH 76 Art. 188 § 2 KSH 77 Art. 227 KSH 78 Art. 266 KSH 79 Więcej na ten temat: Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 258-346; M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2010. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red A. Kidyby, Warszawa 2013 , 80 Art. 151 § 1 KSH 81 Art. 151 § 4 KSH 75

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 33

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 złotych.83 Umowa spółki z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego 84 i powinna określać85: - firmę i siedzibę spółki, - przedmiot działalności spółki, - wysokość kapitału zakładowego, - czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, - liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników, - czas trwania spółki, jeżeli jest ograniczony. Firma spółki może być obrana dowolnie musi jednak zawierać oznaczenie "spółka z ograniczoną odpowiedzialnością" 86 (spółka z o.o. lub sp. z o.o.)87. Do powstania spółki z o.o. wymaga się88: - zawarcia umowy spółki, - wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienia nadwyżki, - powołania zarządu, - ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki - wpisu do rejestru sądowego. Umowa spółki może przewidywać istnienie udziałów o szczególnych uprawnieniach. Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub 82

Art. 154 § 1 KSH Art. 154 § 2 KSH 84 Art. 157 § 2 KSH 85 Art. 157 § 1 KSH 86 Art. 160 § 1 KSH 87 Art. 160 § 2 KSH 88 Art. 163 KSH 83

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 34

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji.89 Uprzywilejowanie dotyczące prawa głosu nie może przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział.90 Udziały są zbywalne. Zbycie udziału, jego części oraz zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. 91 Zbycie udziału, jego części lub zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.92 Organami spółki z o.o.93 są: zarząd, zgromadzenie wspólników oraz rada nadzorcza i komisja rewizyjna. Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę.94 Może składać się z jednego lub większej liczby członków.95 Uchwały wspólników podejmowane są na zgromadzeniu wspólników.96 W szczególności uchwały wspólników wymaga rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, udzielenie absolutorium członkom organów spółki oraz zmiana umowy spółki.97 Na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.98 Umowa spółki może ustanowić radę nadzorczą lub komisję rewizyjną.99 W spółkach, w których kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500.000 złotych, a wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu rada nadzorcza lub komisja rewizyjna powinna być ustanowiona.100 Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.101 Zadania komisji rewizyjnej są ograniczone do sfery finansowej.102

Art. 174 § 3 KSH Art. 174 § 4 KSH 91 Art. 180 KSH 92 Art. 182 § 1 KSH 93 Art. 201 – 254 KSH 94 Art. 201 § 1 KSH 95 Art. 201 § 2 KSH 96 Art. 227 § 1 KSH 97 Art. 228 KSH 98 Art. 242 § 1 KSH 99 Art. 213 § 1 KSH 100 Art. 213 § 2 KSH 101 Art. 219 § 1 KSH 102 Art. 221 KSH 90

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 35

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Do najważniejszych praw wspólników należy zaliczyć: - prawo uczestniczenia i głosowania na zgromadzeniu wspólników (można je realizować bezpośrednio lub przez pełnomocników); - prawo nadzoru nad działalnością spółki przejawiające się w indywidualnej kontroli103 lub działaniu przez odpowiednie organy (radę nadzorczą lub komisję rewizyjną); - prawo zaskarżania uchwał powziętych na zgromadzeniu wspólników; - prawo żądania wyłączenia wspólnika; - prawo do udziału w czystym zysku bilansowym (dywidendzie), chyba że umowa spółki wyłącza czysty zysk od podziału; - prawo do zbycia udziałów; - prawo zwrotu dopłat na warunkach określonych w art.179 KSH; - prawo do wynagrodzenia za dostarczanie przez wspólników na rzecz spółki świadczeń niepieniężnych, którymi obciążone są ich udziały; - prawo udziału w podziale likwidowanego majątku spółki.

Do najważniejszych obowiązków wspólników należy zaliczyć: - obowiązek pokrycia udziału (w gotówce lub wkładem niepieniężnym); - obowiązek dokonywania dopłat w stosunku do udziałów; - obowiązek dostarczania spółce powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Rozwiązanie spółki z o.o. powodują:104 

przyczyny przewidziane w umowie spółki



uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza

 103 104

ogłoszenie upadłości spółki

Art. 212 KSH Art. 270 KSH

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 36

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



inne przyczyny przewidziane prawem.

Również sąd może wyrokiem orzec rozwiązanie spółki, ale tylko w dwóch sytuacjach: 1) na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki; 2) na żądanie oznaczonego w odrębnej ustawie organu państwowego, jeżeli działalność spółki naruszająca prawo zagraża interesowi publicznemu.105 Rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji z chwilą wykreślenia spółki z rejestru.106

SPÓŁKA AKCYJNA107 Spółka akcyjna to typowa spółka kapitałowa. Celem jej utworzenia jest zwykle zebranie kapitału od bardzo wielu akcjonariuszy. Dzięki temu jest możliwe osiągnięcie celów przekraczających możliwości finansowe jednego czy kilku przedsiębiorców.

Spółka

akcyjna

przystosowana

jest

zatem

prowadzenia

przedsiębiorstw raczej o dużym rozmiarze. Należy jednak pamiętać, iż spółka akcyjna nie jest tylko formą umożliwiającą przyciąganie wielkich kapitałów, jest ona także formą umożliwiającą

przyciąganie

udziału

spółce

wielu

drobnych

akcjonariuszy

zainteresowanych dywidendami lub zyskami ze sprzedaży akcji dostarczających łącznie znacznych kapitałów. Dodatkowo należy podkreślić, iż spółka akcyjna nie posiada cech charakterystycznych dla spółek osobowych. Zaangażowany kapitał jest często anonimowy. Poszczególni akcjonariusze nie mają prawa kontrolowania spółki, odsunięci są także od prowadzenia jej spraw. Natomiast decydujący wpływ na działalność spółki wywierają posiadacze znacznej liczby akcji (tzw. pakietu akcji), bowiem liczba głosów na walnym zgromadzeniu uzależniona jest od ilości posiadanych akcji, a więc od wniesionego kapitału. Typowy dla spółki akcyjnej jest również brak bliższych wewnętrznych powiązań między wspólnikami, charakterystyczny dla spółek osobowych.

105

Art. 272 KSH Art. 271 KSH 107 Więcej na ten temat: Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013, s. 347-505. 106

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 37

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Spółka akcyjna posiada osobowość prawną, tj. ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. W obrocie występuje pod własna firmą i działa poprzez własne wyodrębnione organy. Zawiązać spółkę akcyjna może jedna albo więcej osób.108 Statut spółki akcyjnej winien być sporządzony w formie aktu notarialnego. 109 Utworzenie spółki akcyjnej jest możliwe w każdym celu prawnie dozwolonym. Firma spółki może być obrana dobrowolnie, musi jednak zawierać dodatkowe oznaczenie "spółka akcyjna" (SA)110. Do powstania spółki akcyjnej konieczne jest111: - zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli, - wniesienie przez akcjonariuszy wkładu na pokrycie kapitału zakładowego, - ustanowienia zarządu i rady nadzorczej, - wpisu do rejestru. Kapitał zakładowy spółki musi wynosić co najmniej 100.000 złotych. 112 Wartość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz113, a akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej114. Kapitał zakładowy jest ustaloną w statucie wielkością majątku, który spółka powinna utrzymywać przez cały czas swego istnienia. Na pokrycie kapitału zakładowego akcjonariusze wnoszą wkłady, które mogą być pieniężne lub niepieniężne (aporty)115. Kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej116. Wartość ta jest miernikiem uprawnień i obowiązków wspólników, a zwłaszcza dywidendy i kwoty likwidacyjnej. Cena, a zatem i kurs akcji jest wykładnikiem aktualnych stosunków majątkowych spółki. Może być wyższy, albo niższy od wartości nominalnej akcji. Akcje są

108

Art. 301 § 1 KSH Art. 301 § 2 KSH 110 Art. 305 KSH 111 Art. 306 KSH 112 Art. 308 § 1 KSH 113 Art. 308 § 2 KSH 114 Art. 309 § 1 KSH 115 Art. 311 KSH 116 Art. 302 KSH 109

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 38

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

papierami wartościowymi. Mogą być imienne albo na okaziciela.117 Akcje imienne mogą być dodatkowo uprzywilejowane118. Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności: - prawa głosu przy czym jednej akcji uprzywilejowanej nie można przyznać więcej niż dwa głosy, - prawa do dywidendy - uprzywilejowanie nie może przyznawać uprawnionemu dywidendy, która przewyższa więcej niż o połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom nieuprzywilejowanym. Akcje są zbywalne.119 Statut może uzależnić rozporządzenie akcjami imiennymi od zgody spółki.120 Obowiązek zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego ciąży na zarządzie121 i zgłoszenie powinno zawierać122 przede wszystkim: - firmę, siedzibę i adres spółki, - przedmiot działalności spółki, - wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji, - liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania, - nazwiska i imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki, - nazwiska i imiona członków rady nadzorczej, - jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne, zaznaczenie tej okoliczności. Organami spółki akcyjnej są: zarząd, rada nadzorcza i walne zgromadzenie. Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę.123 Może składać się z jednego lub większej ilości członków.124 Do zarządu mogą być powoływane osoby spośród akcjonariuszy lub spoza ich grona.125 W spółce akcyjnej obligatoryjnie ustanawia się radę nadzorczą126, 117

Art. 334 KSH Art. 351 KSH 119 Art. 337 § 1 KSH 120 Art. 337 § 2 KSH 121 Art. 316 KSH 122 Art. 318 KSH 123 Art. 368 § 1 KSH 124 Art. 368 § 2 KSH 125 Art. 368 § 3 KSH 118

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 39

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

która sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.127 Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków.128 Najwyższym organem spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy. Podejmuje ono decyzje w sprawach najbardziej zasadniczych dla funkcjonowania spółki takich jak129: 

rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego,



udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania obowiązków,



postanowienia dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki, sprawowaniu zarządu lub nadzoru,



zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,



nabycie i zbycie nieruchomości lub udziały w nieruchomości.

Do kluczowych zadań walnego zgromadzenia akcjonariuszy należy również: 

decyzja o emisji obligacji zamiennych lub z prawem pierwszeństwa objęcia akcji,



nabycie akcji własnych spółki130



nabycie dla spółki mienia za cenę przewyższającą jedną dziesiątą wpłaconego kapitału zakładowego od założyciela lub akcjonariusza, spółki lub spółdzielni zależnej od założyciela lub akcjonariusza131



umorzenie akcji132



powoływanie i odwoływanie członków zarządu i rady nadzorczej spółki133



zmiana statutu spółki134



podwyższenie kapitału akcyjnego135



obniżenie kapitału zakładowego136



rozwiązanie spółki137

126

Art. 381 KSH Art. 382 § 1 KSH 128 Art. 385 § 1 KSH 129 Art. 393 KSH 130 Art. 393 pkt. 6 KSH 131 Art. 394 § 1 KSH 132 Art. 359 § 2 KSH 133 Art. 368 § 3 KSH oraz art. 385 § 1 KSH 134 Art. 430 § 1 KSH oraz art. 445 § 1 KSH 135 Art. 431 § 1 KSH 136 Art. 455 § 1 KSH oraz art. 360 § 1 KSH 127

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 40

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



łączenie, podział lub przekształcenie spółki138



oraz szereg innych kwestii.

PODSUMOWANIE W refleksji końcowej należy porównać najbardziej kluczowe wady i zalety wszystkich omówionych powyżej rodzajów spółek handlowych:

TYP SPÓŁKI

WADY

ZALETY

1) nie posiada osobowości

1) możliwość reprezentowania

prawnej SPÓŁKA JAWNA

2) wspólnicy są solidarnie

finansowego na wszystkich

zobowiązania spółki razem ze

wspólników

zobowiązania 3) odpowiedzialność cywilna

3) swoboda w formułowaniu treści umowy spółki 4) możliwość wyłączenia biznesu

wspólników wobec osób

spod działania podatku VAT

trzecich rozciąga się na cały

przy niskich obrotach

majątek wspólników i ich rodzin 4) finansowanie jest ograniczone

5) brak określonego minimalnego kapitału 6) możliwość wniesienia do

wkładami wniesionymi przez

spółki wkładu rzeczowego,

wspólników

jak i innych świadczeń

5) konieczność rejestracji w KRS 6) konieczność zapłaty podatku czynności cywilnoprawnych od umowy spółki oraz opłaty

138

2) możliwość rozłożenia ryzyka

odpowiedzialni za spółką i bez ograniczeń za jej

137

spółki przez każdego wspólnika

7) możliwość ujawnienia w nazwie firmy nazwiska tylko jednego wspólnika 8) umowa spółki wymaga

Art. 459 pkt. 2 KSH Art. 491 KSH i następne

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 41

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

od wpisu do rejestru przedsiębiorstw i jego ogłoszenia 7) trudność wystąpienia wspólnika ze spółki

tylko formy pisemnej 9) stosunkowo niewielkie koszty rejestracji 10) brak podwójnego opodatkowania – dochodu spółki i osobno dywidendy dla wspólników

1) spółkę mogą założyć SPÓŁKA PARTNERSKA

1) możliwość ograniczenia

wyłącznie osoby wykonujące

odpowiedzialności każdego

wolne zawody

wspólnika jedynie do jego

2) ograniczenia co do zakresu działalności spółki 3) ograniczenia co do składu osobowego spółki

własnych działań 2) brak podwójnego opodatkowania 3) możliwość złączenia

4) konieczność rejestracji w KRS

pomysłów i kapitału wielu

5) nie posiada osobowości

osób

prawnej 6) konieczność zapłaty podatku czynności cywilnoprawnych od umowy spółki oraz opłaty

4) nie ma określonego minimalnego kapitału zakładowego 5) możliwość wniesienia do

od wpisu do rejestru

spółki wkładu rzeczowego

przedsiębiorstw i jego

lub możliwość wniesienia

ogłoszenia

do spółki innych świadczeń

7) partnerzy nie mogą skorzystać

6) łatwość założenia spółki

z ryczałtu od przychodów

7) niewielkie koszty rejestracji

ewidencjonowanych

8) nazwa spółki partnerskiej w myśl prawa to firma, która podlega silnej ochronie 9) możliwość korzystania z prostszych, zryczałtowanych form opodatkowania 10) możliwość ujawnienia w nazwie firmy nazwiska tylko

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 42

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

jednego wspólnika 11) jednoznaczne wskazanie profilu spółki w nazwie 12) możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa w wymiarze większym niż przewidziany dla spółki cywilnej (400 000 EURO) 13) umowa spółki wymaga tylko formy pisemnej 14) możliwość reprezentacji spółki przez każdego wspólnika 1) pełna, solidarna choć SPÓŁKA KOMANDYTOWA

1. duża swoboda w

subsydiarna odpowiedzialność

kształtowaniu

komplementariuszy za

odpowiedzialności

zobowiązania spółki

poszczególnych wspólników

2) wymóg prowadzenia pełnej

za sprawy spółki i jej

księgowości 3) niekorzystne opodatkowanie

zobowiązania 2. spółka może kontynuować

osób fizycznych

działalność po śmierci

4) konieczność wpisu do KRS 5) więcej formalności przy zakładaniu spółki 6) konieczność zapłaty podatku

jednego ze wspólników 3.

dogodny sposób pozyskiwania kapitału na przedsięwzięcia przez

czynności cywilnoprawnych

wyłączenie odpowiedzialność

od umowy spółki,

komandytariuszy za

7) konieczność sporządzenia aktu notarialnego w celu stworzenia spółki 8) odmienność praw i obowiązków komplementariuszy oraz

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

zobowiązania spółki 4. brak podwójnego opaodatkowania – dochodu spółki i osobno dywidendy dla wspólników 5. odpowiedzialność

Strona 43

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

komandytariuszy 9) brak osobowości prawnej

komandytariusza za zobowiązania spółki jest ograniczona do określonego limitu 6. brak wymagań co do sumy komandytowej 7. możliwość nie angażowania komandytariuszy w prowadzenie spraw spółki 8. możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa na większą skalę 9. brak określonego minimalnego kapitału zakładowego 10. możliwość wniesienia do spółki wkładu rzeczowego 11. silna ochrona prawna 12. skala działalności spółki komandytowej nie jest ograniczona ilościowo 13. możliwość ustanowienia komplementariuszem spółki z o.o. w celu optymalizacji podatkowej

1. 1) wysoki minimalny kapitał zakładowy (50.000zł) SPÓŁKA KOMANDYTOWO - AKCYJNA

2. 2) wymóg prowadzenia pełnej księgowości 3. 3) konieczność sporządzenia statutu w postaci aktu notarialnego 4. 4) konieczność poniesienia kosztów aktu notarialnego (opłata taksa

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

1) możliwość pozyskiwania kapitału poprzez emisję akcji 2) dla komplementariuszy decydujący wpływ na działania spółki bez konieczności uczestniczenia w pokryciu kapitału zakładowego

Strona 44

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

notarialna), wpisu do rejestru

3) dla akcjonariusza -

handlowego (1000 zł) i jego

wyłączenie

ogłoszenia (od statutu należy zapłacić

odpowiedzialności osobistej

podatek od czynności cywilno-

za zobowiązania spółki,

prawnych 1% wartości kapitału

ryzykują oni tylko swoim

zakładowego)

wkładem

5. 5) akcjonariusz może działać w

4) możliwość sfinansowania

imieniu spółki tylko jako pełnomocnik 6. 6) odpowiedzialność

kapitałochłonnych pomysłów, na realizację których

komplementariusz za zobowiązani

pomysłodawca nie ma

spółki całym swoim majątkiem

środków i zaprasza do

osobistym, bez ograniczeń, solidarnie,

finansowania grupę osób

choć subsydiarnie

(akcjonariuszy)

7. 7) znaczny formalizm przy zakładaniu oraz prowadzeniu działalności w tej

5) posiadanie firmy chronionej przez prawo

formie

6) możliwości rozwoju

8. 8) pisma i zamówienia handlowe

7) możliwość działania na dużą

składane przez spółkę w formie

skalę

papierowej i elektronicznej, a także

8) możliwość ujawnienia w

informacje na stronach internetowych

nazwie firmy tylko jednego z

spółki powinny zawierać określone

komplementariuszy

dane

9) możliwość wniesienia do

9. 9) brak osobowości prawnej

spółki wkładu rzeczowego przez komplemenatariuszy 10) brak podwójnego opodatkowania dochodu spółki i osobno dywidendy dla wspólników

1) konieczność poniesienia SPÓŁKA Z O.O.

kosztów aktu notarialnego (koszt według taksy

1. 1) ograniczona odpowiedzialność wspólników 2. 2) możliwość zaangażowania

notarialnej), wpisu do rejestru

znacznego kapitału - wspólnicy

handlowego (koszt 500 zł) i

mają znaczny wpływa na

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 45

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

jego ogłoszenia (odpowiednio

działalność firmy, co skłania do

100 zł)

angażowania większych kapitałów

2) obowiązkowy kapitał

3. 3) możliwość prowadzenia w tej

zakładowy (co najmniej 5

formie praktycznie wszystkich

000zł)

rodzajów przedsiębiorstw

3) duża odpowiedzialność

4. 4) spółkę z o.o. mogą zakładać w

zarządu 4) duży formalizm prawny

Polsce obcokrajowcy 5. 5) możliwość działania na dużą

dotyczący organizacji i działania spółki

skalę 6. 6) posiada osobowość prawną

5) wiele formalności i wydatków7. 7) możliwość prowadzenia w tej potrzebnych do założenia spółki

formie różnych przedsięwzięć 8. 8) wyłączenie odpowiedzialności

6) skomplikowana procedura

osobistej wspólników za

zakończenia działalności w tej formie (postępowanie likwidacyjne) 7) wymóg prowadzenia pełniej

zobowiązania spółki

9. 9) odpowiedzialność udziałowców jest ograniczona do wysokości wkładu w majątek spółki, czyli

księgowości i badania

ryzykują tylko to, że ich udział

sprawozdań

może stać się bezwartościowy

8) podwójne opodatkowanie dochodów 9) pisma, zamówienia handlowe

10. 10) możliwość szybkiego założenia spółki za pomocą elektronicznego wzorca

spółki i jej strona internetowa 11. 11) udziały w spółce może zbywać muszą zawierać określone informacje

12. 12) łatwość pozyskiwania dużej ilości kapitału, np. przez pozyskanie nowego udziałowca 13. 13) możliwość pokrycia udziału w kapitale aportem rzeczowym – maszyny, urządzenia 14. 12) możliwość powoływani do zarządu spółki osób niebędących wspólnikami

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 46

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

15. 13) możliwość pełnej kontroli działań zarządu 16. 14) szerokie kompetencje kodeksowe zgromadzenia wspólników, które można dodatkowo powiększyć w umowie spółki 17. 15) możliwość prowadzenia spółki przez jedną osobę – jednoosobowa spółka z o.o 18. 16) możliwość działania już na etapie spółki z o.o. w organizacji 19. 17) możliwość nie ujawniana w nazwie firmy żadnych nazwisk 20. 18) spółkę reprezentuje zarząd, ewentualnie pełnomocnik powołany jednomyślną uchwałą wspólników lub jedyny wspólnik w spółce jednoosobowej 21. 19) możliwość odejścia albo przyjęcia nowego wspólnika bez rozwiązywania spółki 22. 20) możliwość wyłączenia wspólnika przez sąd z ważnych przyczyn, których zaistnienie uniemożliwia dalsze uczestnictwo wspólnika w spółce, z tego powodu, że jest to sprzeczne z jej interesem – na żądanie pozostałych wspólników reprezentujących więcej niż jendą drugą kapitału zakładowego

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 47

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

1. wysoki nominalny kapitał zakładowy SPÓŁKA AKCYJNA

2. kosztowny, skomplikowany i czasochłonny proces rejestracji

1) możliwość pozyskiwania kapitału na rynku kapitałowym poprzez emisję akcji czy obligacji

3. brak wpływu na działalność spółki

2) odpowiedzialności

przez mniejszych akcjonariuszy

akcjonariuszy za

4. konieczność występowania rady

zobowiązania spółki

nadzorczej, niezależnie od ilości

ograniczona jedynie do

akcjonariuszy

wysokości posiadanych akcji

5. konieczność zatrudniania specjalistycznej obsługi prawnej, finansowej i zarządczej 6. skomplikowany proces likwidacji 7. jednoosoba spółka z o.o. nie może zawiązać spółki 8. konieczność prowadzenia pełnej księgowości - koszty usług biura rachunkowego lub księgowego

– brak odpowiedzialności osobistej akcjonariuszy 3) łatwość kumulacji kapitału 4) możliwość prowadzenia działalności na dużą skalę i w różnorodny sposób 5) ma osobowość prawną 6) wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, tylko

9. dane finansowe spółki są jawne

sama spółka odpowiada

10. konieczność rejestracji w sądzie

swoim majątkiem

gospodarczym

7) łatwe sprawdzenie

11. obowiązek audytu

wiarygodności spółki przez

12. podwójne opodatkowanie

potencjalnych kontrahentów i

13. pisma, zamówienia handlowe

potencjalnych akcjonariuszy

spółki i jej strona internetowa

8) możliwość założenia spółki

muszą zawierać określone

akcyjnej przez

informacje

obcokrajowców 9) zbywalność akcji 10) może ją zawiązać jedna lub więcej osób 11) możliwość powoływania do kierownictwa spółki osób nie będących wspólnikami

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 48

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

12) możliwość przyjęcia nowego wspólnika bez konieczności rozwiązania spółki 13) możliwość wystąpienia wspólnika bez konieczności rozwiązania spółki 14) możliwość pokrycia udziału w kapitale aportem rzeczowym – maszyny, urządzenia 15) organy spóki, zwłaszcza zarząd same prowadzą sprawy spółki 16) duża wiarygodność spółki akcyjnej wynikająca z dużego kapitału spółki i obostrzeń prawnych 17) możliwość działania już na etapie spółki akcyjnej w organizacji 18) możliwość nie ujawniania w nazwie firmy żadnych nazwisk

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.zakladanie-spolki.com.pl

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 49

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

SUMMARY In conclusion, the authors have discussed pros and cons of all partnerships and companies. Part of this box is translated below.

LEGAL TYPE general partnership

DISADVANTAGES

ADVANTAGES

has no legal personality

division of risk among all partners

professional partnership

only specified range of

easy to be established

people can establish this type of partnership limited partnership

huge responsibility of

no dual taxation

unlimited partners limited

joint

stock

company

relatively high minimal

possibility

capita

extra capital thanks to

needed

establish this type of

gaining

issuing shares

company limited liability company joint stock company

huge responsibility of

limited

liability

management board

partners

huge level of formalism

possibility to operate on very big scale

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 50

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. (Dz. U. Nr 94 poz. 1037) 2. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Kodeks handlowy z dnia 27 czerwca 1934 r. (Dz.U. Nr 57, poz. 502)

Wydawnictwa zwarte: 1. Darłak T., Spółka partnerska, Warszawa 2013 2. Gorczyński G., Spółka jawna jako podmiot prawa, Warszawa 2009. 3. Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. A. Kidyby, W. Pyzioła, Warszawa 2008 4. Król-Gajewska M., Wyrzykowska A., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2010 5. Prawo handlowe w pigułce, pod red. A. Gacka – Jasiewicz, Warszawa 2013 6. Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012 7. Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, pod red. A. Kocha, J. Napierały, Warszawa 2013 8. Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012 9. Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008 10. Schmit K., Gesellschaftsrecht, Köln 2002 11. Sołtysiński S., Szumański A., Szwaja J., Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994 12. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red A. Kidyby, Warszawa 2013 ,

Artykuły: 1. Bieniak M., Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2/2009

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 51

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Marta Kownacka139

SPÓŁKI PRAWA HANDLOWEGO W ZAGADNIENIACH KOLIZYJNOPRAWNYCH

słowa klucze: normy prawa prywatnego międzynarodowego, statut personalny, łącznik siedziby, zakres statutu, pełnomocnictwo keywords: international private law rules, personal statute, seat theory, scope of statute, attorney

ABSTRAKT W szeroko rozumianej działalności gospodarczej obserwujemy dynamicznie rozwijającą się sieć powiązań międzynarodowych. Wiele spółek handlowych związanych jest dziś z więcej niż jednym państwem. Powodem tego zjawiska jest m.in. aktywność gospodarcza wykraczająca poza granice jednego państwa, fakt zawierania umów w różnych miejscach na świecie przez spółki działające w kilku krajach oraz transgraniczne przeniesienia siedzib spółek. Potrzeby praktyki silnie wpływają na rozwój prawa prywatnego międzynarodowego. Nasilenie powiązań międzynarodowych coraz częściej wymaga od prawników zajmujących

Marta Kownacka, ur. 06.04.1991 (Wejherowo), absolwentka VI Liceum Ogólnokształcącego w Gdyni (2010), absolwentka studiów licencjackich na kierunku Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie (2013), aktualnie studentka studiów magisterskich w tej uczelni na kierunku Finanse i Rachunkowość oraz studentka jednolitych studiów magisterskich na kierunku Prawo na Uniwersytecie Warszawskim – studia równoległe dla najlepszych studentów na podstawie porozumienia między w/w uczelniami. 139

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 52

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

się spółkami wiedzy interdyscyplinarnej, wykraczającej poza przepisy merytoryczne prawa handlowego. Nierzadko konieczne okazuje się sięgnięcie do norm kolizyjnych, w zakresie w jakim odnoszą się do spółek prawa handlowego. Niniejszy rozdział przedstawia najważniejsze zagadnienia kolizyjnoprawne, regulujące działalność spółek prawa handlowego, wśród których szczególną wagę należy przypisać problematyce wyznaczania statutu personalnego spółki. Statut ten określa reżim prawny, któremu podlegają ważne kwestie takie jak m.in. powstanie, przekształcenie i likwidacja spółki, ocena jej zdolności prawnej oraz charakteru prawnego, a także kwestie związane z działalnością spółki, takie jak jej reprezentacja. W pewnym zakresie omawiane są również aspekty niepoddane ocenie statutu personalnego, a także statut pełnomocnictwa. Ocena prawna powyższych elementów bywa diametralnie różna w zależności od przyjętego porządku prawnego, co podkreśla wagę zagadnień kolizyjnoprawnych dla funkcjonowania spółek prawa handlowego.

ABSTRACT Nowadays in the business field we can observe rapidly growing network of international links. Companies are associated with more than one country. Reasons for this phenomenon are diverse, inter alia:

international activities of companies, the fact of

concluding agreements in different places in the world by companies operating in various countries and cross-border transfers of companies’ seats. Business practices strongly influence the development of private international law. These regulations determine the appropriate legal system in situations with international elements. The intensity of international relations requires the interdisciplinary knowledge from lawyers, who are dealing with problems of companies’ activities. This chapter presents the most important issues of international private law, concerning matters connected with companies. For instance the way of determining company’s personal statute is discussed. It is a task of extraordinary significance, since the statute defines the legal regime that determines important components such as issues of a creation,

transformation

and

liquidation

company,

assessment

of its legal capacity and legal nature and issues related to running the business, such as a company’s representation. There is also presented in the chapter the problem of the attorney in international private law regulations.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 53

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Legal assessment of these elements depends on the law system. This fact emphasizes the importance of issues of international private law regulations for running companies. WPROWADZENIE Dzisiejszy świat rozwija się bardzo dynamicznie. Procesy globalizacyjne wkraczają w niemal każdą sferę ludzkiej działalności, co w kontekście szeroko rozumianego handlu jest szczególnie widoczne. Współczesne gospodarki są otwarte na międzynarodową wymianę handlową, na transgraniczny przepływ dóbr, usług, kapitału,

pracowników oraz

przedsiębiorczości. Coraz częściej, zwłaszcza na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego, mamy do czynienia ze spółkami prawa handlowego, których działalność z różnych względów wykracza poza obszar tylko jednego państwa. Aspekt międzynarodowy danej spółki może wynikać z różnej przynależności państwowej jej założycieli, członków zarządu, aktywności gospodarczej w więcej niż jednym państwie, transgranicznego przeniesienia siedziby spółki itp. Internacjonalne kwestie związane z formami aktywności gospodarczej oraz wymianą handlową oddziałują silnie na zagadnienia prawne. Ze względu na postępujące umiędzynarodowienie działalności gospodarczej nie sposób mówić o zagadnieniach prawa handlowego ograniczając się wyłącznie do kwestii związanych z przepisami merytorycznymi. Takie spojrzenie na to zagadnienie mogłoby okazać się niewystarczające. Coraz częściej niezbędnym staje się sięgnięcie do norm kolizyjnych prawa prywatnego międzynarodowego. Ich celem jest wyznaczenie kryteriów, dzięki którym możliwe stanie się jednoznaczne ustalenie porządkowi prawnemu jakiego państwa powinna podlegać dana spółka. Dopiero po takiej analizie możliwe jest sięgnięcie do przepisów merytorycznych. Niniejszy rozdział jest próbą syntetycznego przedstawienia podstawowych kwestii wchodzących w skład prawa prywatnego międzynarodowego, które odnoszą się do spółek prawa handlowego.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 54

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

POJĘCIE SPÓŁKI W PRZEPISACH PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO Omówienie zagadnień dotyczących spółek prawa handlowego zawartych w normach prawa kolizyjnego należałoby poprzedzić zdefiniowaniem pojęcia spółki w świetle tych przepisów. W piśmiennictwie nie poświęca się jednak tej kwestii wiele uwagi.140 Próżno szukać również definicji spółki w aktach prawnych prawa kolizyjnego, stanowiących element ustawodawstwa niektórych państw. Za przykład może posłużyć polska ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z 4 lutego 2011 r. (Dz. U. 2011 Nr 80 poz. 432), dalej: p.p.m., w której nie zamieszczono odrębnego przepisu, jednoznacznie określającego pojęcie spółki. Definicji takiej nie zawierał również żaden wcześniejszy polski akt prawny dotyczący tej materii. Termin ten nie został skonkretyzowany ani przez ustawę Prawo prywatne międzynarodowe z 12 listopada 1965 r. (Dz. U. 1965 Nr 46 poz. 290 ze zm.), dalej: p.p.m. z 1965 r., ani też przez ustawę z 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwem dla stosunków prywatnych międzynarodowych (Dz. U. 1926 Nr 101 poz. 581), dalej p.p.m. z 1926 r. Natomiast inaczej rzecz ma się w prawie szwajcarskim. Definicja spółki ujęta została w jednym artykule tamtejszej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym z 1 stycznia 1989 r. (art.150), który stanowi: „Spółkami w rozumieniu niniejszej ustawy są zorganizowane zespoły osób i zorganizowane jednostki majątkowe.” (ust.1). „Do prostych spółek, które nie stworzyły żadnej organizacji, stosuje się prawo właściwe dla umów (art. 116 i n.).” (ust. 2).141 Przytoczona definicja jest bardzo szeroka. Nie wymieniono w niej enumeratywnie rodzajów spółek, lecz opisowo wskazano, jak pojęcie spółki należy rozumieć. W ten sposób prawodawca szwajcarski uniknął potencjalnego problemu, jaki mógłby wyniknąć z faktu, że przepisy praw innych państw mogłyby przewidywać nieznane ustawodawstwu szwajcarskiemu formy prawne. Polski ustawodawca przyzwyczaił nas do podziału spółek prawa handlowego na spółki kapitałowe oraz spółki osobowe, który – w dużym uproszczeniu – bywa rozumiany jako podział na osoby prawne i jednostki nieposiadające osobowości prawnej. Ustawodawca szwajcarski w przytoczonym powyżej przepisie przyjął rozwiązanie odmienne. Wyróżnił „zorganizowane zespoły osób” oraz „zorganizowane jednostki majątkowe”. Pierwsza grupa obejmuje zarówno spółki kapitałowe, jak i osobowe, związki osób powstające na mocy ustawy, a także stowarzyszenia, związki osób prawa publicznego

140 141

Klyta W., Spółki kapitałowe w prawie prywatnym międzynarodowym, Zakamycze, Kraków 2002, s. 16. Bundesblatt 1988, I, 12.01.1988, s. 43.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 55

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

oraz przedsiębiorstwa państwowe.142 Zatem spółką będącą zorganizowanym zespołem osób w rozumieniu tej ustawy może być zarówno osoba prawna, jak i jednostka nieposiadająca podmiotowości prawnej. Z

kolei

poprzez

„zorganizowane

jednostki

majątkowe”

rozumieć

należy

zorganizowane zespoły, których substratem jest majątek. Chodzi tu o różnorodne formy wyodrębnionych majątków celowych. Najbardziej typowym przykładem spełniającym wspomniane kryterium jest fundacja. Należy zwrócić uwagę, iż wspólnym elementem dla obu grup jest zorganizowana forma działalności. Toteż podstawowym kryterium wyodrębnienia spółek w rozumieniu szwajcarskiej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym jest właśnie organizacja. Do spółek prostych, które nie stworzyły żadnej formy zorganizowania i w związku z tym tworzą jedynie stosunek o charakterze obligacyjnym, stosować należy prawo właściwe dla umów, tj. przepisy międzynarodowego prawa kontraktów. Upraszczając spółki proste można zatem nazwać spółkami prawa cywilnego.143 Tylko do spółek zorganizowanych (nieprostych) można stosować przepisy międzynarodowego prawa prywatnego. Jest to zatem kryterium rozgraniczające zakresy działania statutu kontraktowego oraz personalnego spółki.144 W związku z istotną rolą jaką odgrywa aspekt organizacji w doprecyzowaniu, jakie przepisy należy stosować do danej jednostki, ważne jest określenie przesłanek, które wskazują na fakt zorganizowania. W literaturze niemieckojęzycznej wymienia się takie cechy jak: zinstytucjonalizowane prowadzenie spraw spółki, przyjmowanie uchwał większością głosów, sposobność zmiany składu personalnego spółki, która jest ujęta w ramach umowy, przyznanie członkom zarządu spółki kompetencji podobnych do uprawnień organów osoby prawnej.145 Dodać należy, że w piśmiennictwie często postuluje się, aby w kontekście prawa prywatnego

międzynarodowego

traktować

jednakowo

osoby

prawne

jednostki

organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Takie podejście jest efektem różnic porządków 142

Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 17. Sołtysiński S., Mataczyński M., Prawo kolizyjne spółek prawa handlowego (w:) Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, Koch A., Napierała J. (red.), wyd. 4, Wolters Kluwer, Warszawa 2013, s. 594. 144 Na temat statutu zob. np. Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 15, LexisNexis, Warszawa 2012, s. 51, Nb. 57 oraz tamże s. 104, Nb. 163. 145 Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 18 za: Huber L., Das Joint-Venture im internationalen Privatrecht, Basel-Frankfurt am Main 1992, s. 62; Visher F., Huber L., Oser D., Internationales Vertragsrecht, 2., neu bearbeitete Aufl. Bern 2000, s. 312. 143

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 56

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

prawnych poszczególnych państw, które przewidują różnorakie rodzaje spółek. Co więcej pomimo nawet niekiedy podobnej nomenklatury zdarza się, że różne systemy prawne nadają osobowość prawną różnym spółkom. Argumentem za rozwiązaniem polegającym na jednakowym traktowaniu wszystkich spółek jest również to, że niezależnie od faktu posiadania osobowości prawnej lub jej braku, wszystkie spółki wykazują pewne cechy wspólne.146 Zauważyć należy także, że polska ustawa p.p.m. zawiera przepisy odnoszące się do wszystkich spółek w jednym miejscu, tj. w trzecim rozdziale (art. 17–21). Przepisy zawarte w tej części stosuje się do osób prawnych oraz odpowiednio do innych jednostek organizacyjnych. Zatem osobowość prawna nie stanowi kryterium różnicującego sposobu traktowania spółek. W konsekwencji również rozważania zawarte w tym rozdziale będą dotyczyć zarówno spółek podmiotowość prawną posiadających, jak i tych jej pozbawionych.

STATUT PERSONALNY SPÓŁKI Jednym z ważniejszych elementów określających każdą spółkę jest jej statut personalny. Przez to pojęcie rozumie się na gruncie prawa kolizyjnego prawo właściwe, którego ocenie podlegają elementy statusu osobowego spółki.147 P.p.m. w przeciwieństwie do wcześniej obowiązujących aktów prawnych definiuje zakres tego zagadnienia niezwykle szeroko.148 Art. 17 ust. 3 p.p.m. go określający stanowi bowiem: „Prawu wskazanemu w przepisach ust 1. i 2 podlegają w szczególności: 1) powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej; 2) charakter prawny osoby prawnej; 3) nazwa oraz firma osoby prawnej; 4) zdolność osoby prawnej; 5) kompetencje i zasady działania oraz powoływanie i odwoływanie członków organów; 6) reprezentacja; 7) nabycie i utrata statusu wspólnika lub członkostwa oraz prawa i obowiązki z nimi związane; 146

Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 18 za: Kindler P., Internationales Handels- und Gesellschaftsrecht (w): Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, Band 11, 3. Aufl., Monachium 1999, s. 62. 147 Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 104, Nb. 163. 148 Por. art. 1 ust. 3 p.p.m. z 1926 r. oraz art. 9 § 2 p.p.m. z 1965 r.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 57

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

8) odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej; 9) skutki

naruszenia

przez

osobę

reprezentującą

osobę

prawną

ustawy,

aktu

założycielskiego lub statutu.”149 Zakres statutu personalnego jest zatem rozbudowany, składa się z wielu elementów. Z tego względu niezwykle ważne jest podkreślenie, iż w doktrynie powszechnie uznaje się jedność statutu personalnego spółki. Oznacza to, że wszelkie elementy stanowiące jego zakres podlegają jednej, wspólnej ocenie na gruncie tylko jednego porządku prawnego. Wykluczenie możliwości „rozczłonkowania” statutu personalnego na pojedyncze elementy zmusza do rozumienia niejednoznacznych pojęć używanych do jego określenia w sposób niedwuznaczny.150 Statut personalny rozstrzyga o najważniejszych kwestiach związanych z powstaniem, działalnością oraz likwidacją spółki.151 Od niego zależy ocena zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych oraz zdolności procesowej danej spółki prawa handlowego, a także wiele innych, istotnych, wymienionych wyżej aspektów. Kwalifikacja danej spółki może mieć odmienne konsekwencje na gruncie różnych systemów prawnych. Właśnie z tego względu tak ważne jest jednoznaczne określenie, jaki porządek prawny powinien „rządzić” spółką, tj. jaki jest jej statut personalny. Zadanie to jest niełatwe i budzi wiele kontrowersji.

ŁĄCZNIK JAKO KRYTERIUM WYZNACZENIA STATUTU PERSONALNEGO SPÓŁKI Prawo prywatne międzynarodowe jest specyficzną gałęzią prawa, gdyż nie zawiera norm merytorycznych a normy kolizyjne. Norma kolizyjna różni się budową od normy merytorycznej. Składa się z zakresu, łącznika oraz subokreślnika temporalnego. Zakres normy kolizyjnej to element hipotezy tej normy, określający abstrakcyjne sytuacje, w których normę tę należy zastosować. Dyspozycja normy kolizyjnej zawiera nakaz zastosowania prawa jakiegoś państwa oraz element wskazujący prawo jakiego państwa powinno to być. To ostatnie kryterium nosi nazwę łącznika (zwane jest też elementem, czynnikiem, probierzem). Natomiast subokreślnik temporalny służy określeniu chwili, która dzięki użyciu łącznika 149

Poprzednie akty prawne pozostawiały zdefiniowanie zakresu statutu personalnego doktrynie. Należy zauważyć, że treść cytowanego artykułu nawiązuje do rozwiązań wypracowanych w literaturze. Por. np. Ludwiczak W., Międzynarodowe prawo prywatne, wyd. 5 uaktualnione i zmienione, Ars boni et aequi, Poznań 1996, s. 167. Por. też. Orzeczenie Sądu Najwyższego z 7 września 1936r., C III 1167/35. 150 Chodzi tu nie tylko o przyjęcie jednej koncepcji decydującej o statucie, ale również – w kontekście teorii siedziby - o jednoznaczne rozumienie pojęcia siedziby, czy siedziby rzeczywistej (faktycznej). Więcej na ten temat w dalszej części rozdziału. 151 Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 15.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 58

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

rozstrzyga o właściwości prawa danego państwa w zaistniałej sytuacji, mieszczącej się w zakresie normy kolizyjnej.152 Ocena zdolności prawnej spółki oraz innych elementów jej statusu osobowego, czyli innymi słowy jej statutu personalnego zależy od tego, w świetle przepisów prawa jakiego państwa będą one oceniane. O tej kwestii, jak zostało to już zaznaczone, decyduje wybór łącznika normy kolizyjnej. Nie ulega wątpliwości, iż z tego względu dobór łącznika jest sprawą kluczową dla uregulowania prawa kolizyjnego spółek prawa handlowego.153 W literaturze wysuwane są rozmaite propozycje czynników, które powinny decydować o statucie personalnym spółki. Podobnie różnorakie koncepcje widać w ustawodawstwach prawa prywatnego międzynarodowego różnych państw. Największe znaczenie mają obecnie dwie teorie: teoria siedziby oraz teoria inkorporacji (powstania). 154 W piśmiennictwie zaznacza się też zwykle istnienie teorii dominujących (przeważających) wpływów, zwaną krócej teorią kontroli. Odgrywa ona większą rolę w okresach konfliktów, w następstwie wojen, a w czasie pokoju – ma pewne znaczenie w prawie międzynarodowym publicznym.155 Zgodnie z teorią inkorporacji o statucie personalnym spółki decyduje prawo państwa zgodnie z którym oraz na terytorium którego ona powstała.156 Niektóre warianty tej koncepcji przedstawiane w literaturze odwołują się natomiast to obowiązku rejestracji spółki i sugerują, że spółka podlega prawu państwa, w którym została wpisana do odpowiedniego rejestru (tzw. łącznik rejestrowy).157 Teoria ta znajduje praktyczne zastosowanie m. in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Rosji, Japonii, Danii i Holandii.158 Można powiedzieć, iż jest to koncepcja stabilnego statutu personalnego. Wynika to z faktu, że pozostaje on niezmienny niezależnie od tego, gdzie w przyszłości faktycznie skupiona będzie działalność spółki, czy też gdzie znajdować się będzie jej organ 152

Więcej na ten temat zob. np. Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 46-58. Oplustil K., Łącznik siedziby spółki w nowym prawie prywatnym międzynarodowym. Uwagi na tle prawa europejskiego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2011, z. 3, s. 635. 154 Kompleksowe omówienie teorii przedstawia Profesor Poczobut w: Poczobut J., Osoby prawne w polskim prawie prywatnym międzynarodowym. Projekt nowelizacji ustawy, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2000, z. 3, s. 529-548. Por. też Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 105, Nb. 164-166; Opalski A., Europejskie prawo spółek, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 94-107; Opalski A., Prawo właściwe dla osób prawnych w świetle projektu ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (w:) Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. Okolski J., Warszawa 2010, s. 813-821. 155 Zob. wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Barcelona Traction, Light and Power Company Ltd. z 5 lutego 1970r. 156 Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 105, Nb. 165. 157 Opalski A., Europejskie(…) [przyp. 15], s. 97; Oplustil K., Łącznik (…) [przyp. 14], s. 641; Napierała J., Transgraniczne przeniesienie siedziby spółki w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Cartesio, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, z. 2, s. 409. 158 Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 53-54. 153

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 59

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

zarządzający. W szczególności ważny jest też brak obowiązku – na gruncie tej teorii – likwidacji spółki przed jej przeniesieniem poza granice państwa utworzenia. Z tego względu teoria powstania uchodzi za niezwykle liberalną, gdyż umożliwia wybór prawa, jakiemu podlegać będzie spółka. Nie można zapominać jednak, iż często systemy prawne przyjmujące teorię inkorporacji nakładają na spółki obowiązek, by siedziba statutowa lub ujawniona w rejestrze znajdowała się również na terytorium państwa, w którym spółka została utworzona. Znane są też ograniczenia w zakresie transgranicznego przenoszenia siedziby rzeczywistej.159 Ważnym aspektem przemawiającym za przyjęciem tej teorii jest ponadto fakt, że zwykle określenie miejsca powstania osoby prawnej, tudzież innej jednostki organizacyjnej, nie budzi wątpliwości. Zatem również określenie jej statutu personalnego nie nastręcza większych trudności. Więcej kontrowersji wiąże się natomiast z – niezwykle popularną na kontynencie europejskim160 – teorią siedziby.

ŁĄCZNIK SIEDZIBY SPÓŁKI Teoria siedziby spółki bazuje na założeniu, że łącznikiem stanowiącym kryterium umożliwiającym wyznaczenie statutu personalnego spółki jest jej siedziba. Pojęcie to jest jednak niejednoznaczne. W literaturze zwraca się przede wszystkim uwagę na fakt, że nierzadko można wskazać dwie siedziby spółki, położone w dwóch różnych państwach – siedzibę statutową oraz rzeczywistą. Sporne jest, której z tych siedzib należałoby nadać prymat i tym samym przyznać jej rolę decydującą o statucie personalnym. 161 Stąd często mówi się de facto o dwóch konkurencyjnych ujęciach, tj. o łączniku siedziby statutowej oraz łączniku siedziby rzeczywistej.162 Niekiedy autorzy wyróżniają dodatkowo możliwości wskazania siedziby (a zatem również właściwego prawa) odwołując się do miejsca położenia zakładów produkcyjnych (tzw. „centrum eksploatacyjnego”), lokalizacji działalności organów spółki czy też miejsca, w którym odbywają się walne zgromadzenia wspólników lub akcjonariuszy.163 Koncepcje te nie będą jednakże przedmiotem dalszych rozważań. 159

Oplustil K., Łącznik (…) [przyp. 14], s. 641. Teoria ta jest przyjmowana m. in. we Francji, Belgii, Luksemburgu, Austrii, Portugalii, Hiszpanii i Grecji. Por. Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 22. 161 Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 105, Nb. 164. 162 Błaszczyk P., Pojęcie siedziby osoby prawnej w nowej ustawie o prawie prywatnym międzynarodowym, Państwo i Prawo 2011, z. 11 (789), s. 86. 163 Taką rozbudowaną klasyfikację przedstawia m. in. W. Klyta, przytaczając koncepcję M. Grasmana w: 160

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 60

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

W akcie założycielskim (umowie, statucie) każdej spółki określona jest jej siedziba. Teoria siedziby statutowej zakłada, iż spółka powinna podlegać prawu państwa, na terytorium którego się ona znajduje. Koncepcję tę charakteryzuje wiele walorów przedstawionych przy opisie teorii inkorporacji. Po pierwsze łącznik siedziby statutowej jest jednoznaczny. Łatwo jest określić jakiemu prawu podlega dana spółka, gdyż jej siedziba ujawniona jest w treści aktu założycielskiego. Jest to również ujęcie atrakcyjne dla wspólników przyszłej spółki. Założyciele osoby prawnej mogą de facto wybrać prawo, któremu będzie podlegała spółka poprzez zawarcie informacji o jej siedzibie w statucie. Ponadto, można powiedzieć, że jest to teoria sprzyjająca transgranicznemu przenoszeniu działalności spółki lub miejsca sprawowania zarządu nad nią. Takie nie prowadzi bowiem do zmiany prawa, któremu podlega spółka. W przeciwieństwie jednak do teorii powstania, w przypadku zastosowania tego ujęcia statut personalny spółki nie pozostaje bezwzględnie niezmienny. Siedziba statutowa może zostać przeniesiona do innego państwa poprzez zmianę treści aktu założycielskiego.164 W ten sposób łącznik ten umożliwia wspólnikom wybór prawa, któremu ma podlegać ich spółka nie tylko w momencie jej tworzenia, ale również na każdym etapie prowadzenia przez nich działalności.165 Należy jednak zastrzec, iż prawo materialne spółek danego państwa może wyłączyć taką możliwość zmiany statutu.166 Niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że jest to teoria niezwykle elastyczna. Zupełnie odmienną koncepcję przyjęto w teorii siedziby rzeczywistej, która zakłada, że stosunki korporacyjne spółki powinny być rozstrzygane zgodnie z prawem państwa, w którym znajduje się siedziba rzeczywista tej spółki. Również to ujęcie jest niejednoznaczne, gdyż brak jest zgody co do znaczenia terminu „siedziba rzeczywista”. Większość doktryny przychyla się do zdania, że kluczowa jest lokalizacja organu zarządzającego spółką, tj. miejsca, w którym podejmowane są najważniejsze decyzje co do działalności spółki.167 Nie brakuje jednakże głosów wskazujących na umiejscowienie głównego zakładu produkcyjnego (wspomniana już teoria centrum eksploatacyjnego). Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 25-39. Więcej w temacie przeniesienia siedziby statutowej spółki: Szydło M., Przeniesienie siedziby statutowej spółki kapitałowej za granicę, Rejent 2008, nr 7-8 (207-208), s. 120-147. 165 Oplustil K., Łącznik (…) [przyp. 14], s. 653. 166 Zob. art. 270 pkt 2 i art. 459 pkt 2 ustawy z 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 Nr 94 poz. 1037 ze zm.), dalej: k.s.h.; a także Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Cartesio C-210/06 z 16.12.2008r., pkt 110-113 oraz Napierała J., Transgraniczne (…) [przyp. 18], s. 405-436; Opalski A., Swoboda osiedlania się spółek w świetle wyroku w sprawie Cartesio, Państwo i Prawo 2009, z. 8 (762), s. 46-58; Szydło M., Emigracja spółek na rynku wewnętrznym w ocenie ETS, Państwo i Prawo 2009, z. 8 (762), s.59-71. 167 Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 29 i 44; Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 105, Nb. 164; Pazdan M., 164

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 61

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Trudności z określeniem pojęcia siedziby rzeczywistej mogą stanowić zagrożenie dla pewności obrotu i bezpieczeństwa jego uczestników. Wydaje się, że w świetle postępującego umiędzynarodowienia i informatyzacji prowadzenia działalności gospodarczej, podejście to staje się coraz bardziej anachroniczne i nieuzasadnione. Jak bowiem odnieść się do sytuacji, w której organ zarządzający obraduje naprzemiennie w dwóch państwach, gdy spotkania zarządu są prowadzone tylko w formie wirtualnej z różnych miejsc na świecie, decyzje

podejmowane

są

wyłącznie

użyciem

internetowych

wideokonferencji

przez wspólników znajdujących się w kilku krajach lub gdy forma działalności nie wymaga istnienia jakiegokolwiek zakładu produkcyjnego?168 Ponadto, wybór ujęcia siedziby rzeczywistej niesie za sobą poważne, negatywne konsekwencje.169 Należy podkreślić, iż jest to teoria charakteryzująca się niewielką stabilnością

statutu

personalnego.

Wyklucza

bowiem

możliwość

transgranicznego

przeniesienia faktycznej działalności spółki z zachowaniem jej dotychczasowego statutu personalnego. W świetle tej koncepcji spółka traci bowiem podmiotowość prawną w państwie, w którym do tej pory działała, gdyż wobec przeniesienia jej siedziby rzeczywistej brak jest dalszego związku jednostki z prawem tego państwa. To z kolei pociąga za sobą kolejne, jeszcze dalej idące skutki. Spółka staje się podmiotem obcym, którego statut personalny (więc również zdolność prawna) podlega po przeniesieniu na nowo ocenie, ale z punktu widzenia prawa państwa nowej siedziby rzeczywistej.170 Dodatkowo nieuznanie osobowości prawnej spółki powoduje negatywne skutki wobec jej dotychczasowych kontrahentów i wierzycieli, tj. osób, które w obrocie prawnym powinny być chronione. Następuje bowiem przekształcenie majątku spółki we współwłasność byłych wspólników, co utrudnia i zwykle wydłuża proces likwidacji spółki. Dzieje się tak, gdyż dawny majątek spółki musi być zarządzany jako wspólna universitas rerum byłych wspólników. Co więcej, ewentualny proces prowadzony przeciwko współwłaścicielom jest

Zagadnienia kolizyjnoprawne w prawie spółek handlowych (w:) Prawo spółek handlowych, Włodyka S., t. 2A, C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 414-415; Wiśniewski A. W., Statut personalny spółek kapitałowych i uznawanie spółek zagranicznych. Orzecznictwo Trybunału Wspólnot a reforma polskiego prawa prywatnego międzynarodowego (w:) Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. Urodzin Profesora Eugeniusza Piontka, red. Łazowski A., Ostrihansky R., Zakamycze, Kraków 2005, s. 718; Targosz T., Sytuacja wierzycieli spółek zagranicznych w Polsce (w:) Europejskie prawo spółek. Tom IV Spółki zagraniczne w Polsce, red. Cejmer M., Napierała J., Sójka T., Wolters Kluwer, Warszawa 2008, s. 118. 168 Por. Oplustil K., Łącznik (…) [przyp. 14], s. 647-650. 169 Więcej na ten temat Wiśniewski A. W., Statut (…) [przyp. 28], s. 718-735. 170 Oplustil K., Łącznik (…) [przyp. 14], s. 643-644.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 62

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

bardziej skomplikowany niż przeciwko spółce, co utrudnia dochodzenie roszczeń wierzycieli.171 Mówiąc o teorii siedziby rzeczywistej nie można nie wspomnieć o stanowisku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wobec tej kwestii. Na ten temat wypowiedział się on w wyrokach w sprawach Inspire Art,172 Centros173 oraz Überseering174. TSUE jednoznacznie uznał, że konsekwencja wynikająca z przyjęcia teorii siedziby rzeczywistej, polegająca na odmowie uznania podmiotowości prawnej spółki wobec transgranicznego przeniesienia jej rzeczywistej siedziby, pozostaje w sprzeczności z dorobkiem prawnym Unii. Zdolność prawna i sądowa nadana spółce w jednym państwie powinna być zachowana również w każdym innym państwie członkowskim.175 Orzeczenia te oznaczają w praktyce konieczność określania zdolności prawnej (lub jej braku) wobec spółek zgodnie z prawem kraju ich pochodzenia (utworzenia), nawet po późniejszym przeniesieniu ich siedziby do innego państwa. Zatem pomimo faktu, że Trybunał nie wyraził we wspomnianych orzeczeniach expressis verbis opinii, iż koncepcja siedziby rzeczywistej jest sprzeczna z prawem unijnym, lecz w kontekście powyższych wyroków oraz zasady proeuropejskiej wykładni prawa krajowego, faktycznie wyłączył możliwość skutecznego powoływania się na tę teorię.

ŁĄCZNIK

SIEDZIBY

SPÓŁKI

USTAWIE

PRAWO

PRYWATNE

MIĘDZYNARODOWE Polskie prawo kolizyjne już od czasów międzywojennych odwoływało się do teorii siedziby.176 Również obecnie obowiązująca ustawa nawiązuje do tej koncepcji słowami: „Osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę” (art. 17 ust. 1 p.p.m.).177 Żaden z dawniejszych aktów prawnych nie rozstrzygał, o jaką siedzibę – statutową

171

Wiśniewski A. W., Statut (…) [przyp. 28], s. 722-723. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Inspire Art Ltd C-167/01 z 30.09.2003r. 173 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Centros C-212/97 z 09.03.1999r. 174 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Überseering C-208/00 z 05.11.2002r. 175 Por. art. 19 ust. 1 p.p.m. 176 Wskazuje na to art. 1 ust. 3 p.p.m. z 1926 r. oraz art. 9 § 2 p.p.m. z 1965 r. 177 Za swego rodzaju wyjątek od tej zasady można uznać ust. 2 cytowanego artykułu, który stanowi: „Jeżeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona, stosuje się prawo tego państwa”. Przepis ten odwołuje się do łącznika inkorporacji, ale de facto nawiązanie do tej teorii ma charakter wyłącznie pomocniczy, w pewien sposób wtórny. Tym samym nie stoi w sprzeczności z przyjętą jako podstawową teorią siedziby. 172

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 63

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

czy rzeczywistą – chodzi, pozostawiając to zadanie judykaturze i doktrynie.178 Obecnie obowiązująca ustawa również tego nie czyni. Przez lata w literaturze skłaniano się bardziej ku teorii siedziby rzeczywistej,179 nawiązując przy tym do rozwiązań niemieckiej doktryny i judykatury.180 Jednakże w związku ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. i przyjęciem jej całego dorobku prawnego (fr. acquis communautaire), pogląd ten musiał zostać poddany może nie ostrej krytyce, ale swego rodzaju korekcie. Dziś w piśmiennictwie brak jest zgody co do tej materii. Paweł Błaszczyk, mając na uwadze wspomniane wyżej orzecznictwo TSUE, postuluje przyjęcie teorii siedziby statutowej, a w praktyce miejsce wpisu do rejestru sądowego.181 Profesor Pazdan również odchodzi od swej obrony teorii siedziby rzeczywistej, ale przyjmuje stanowisko bardziej zachowawcze. Podkreśla przede wszystkim, że przy ocenie statutu personalnego brane pod uwagę muszą być wszelkie okoliczności, w tym siedziba statutowa spółki oraz siedziba organów zarządzających i nie rozstrzyga równocześnie, która z lokalizacji odgrywa rolę decydującą. Zauważa też, że: „Trudno (…) wiązać skutki kolizyjnoprawne z siedzibą statutową fikcyjną, co w praktyce gospodarczej niekiedy się zdarza.”182 Stanowisko polskiej doktryny, uwzględniające rozstrzygnięcia TSUE, skłania się tym samym do modyfikacji dotychczas przyjmowanej teorii siedziby rzeczywistej na rzecz uwzględnienia – w większym lub mniejszym zakresie – argumentów podnoszonych przez teorię siedziby statutowej.

ZAKRES STATUTU PERSONALNEGO SPÓŁKI Wiedząc już, jak należy wyznaczyć statut personalny spółki, można przyjrzeć się bliżej jego zakresowi, tzn. głównie poszczególnym elementom wymienionym w art. 17 ust. 3 p.p.m. Jest to grupa bardzo różnorodnych składników. Dla celów dydaktycznych tego opracowania części składające się na zakres statutu personalnego spółki zostały podzielone na trzy zbiory ze względu na charakterystyczne, wspólne cechy i tak przedstawione w kolejnych 178

Warte uwagi rozważania w tym temacie w kontekście p.p.m. poczynił Oplustil K., Łącznik (…) [przyp. 14], s. 658-675. 179 M.in. Pazdan M, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 8 uaktualnione, LexisNexis, Warszawa 2002, s. 97; Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 44; Pazdan M., Zagadnienia (…) [przyp. 28], s. 414-415. 180 Wiśniewski A. W., Statut (…) [przyp. 28], s. 719. 181 Błaszczyk P., Pojęcie (…) [przyp. 23], s. 97. 182 Pazdan M., Prawo (…) [przyp. 5], s. 106-107, Nb. 167.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 64

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

podrozdziałach. Powstałe grupy noszą nazwy: charakter prawny spółki, tworzenie i likwidacja spółki oraz działalność spółki handlowej.

CHARAKTER PRAWNY SPÓŁKI Spółki prawa handlowego uszeregowane są w pewne ustawowe typy. Tak rozumiany charakter prawny spółek jest oceniany zgodnie ze statutem personalnym spółki.183Zatem normy prawne porządku prawnego wskazanego przez statut wyznaczają swego rodzaju granice, w ramach których może być ukształtowana określona spółka. Statut przesądza więc o specyficznych cechach i charakterze danych typów spółek, zawartych w klasyfikacji konkretnego systemu prawnego.184 Poruszając się w obrębie tylko jednego porządku prawnego przyporządkowanie spółki do określonego typu jest klarowne i niebudzące wątpliwości. Jednakże rodzaje wyróżnianych spółek nie są jednakowe dla wszystkich systemów prawnych. W dobie postępującego umiędzynarodowienia w praktyce gospodarczej fakt ten może rodzić pewne komplikacje. Żeby dobrze zrozumieć to zagadnienie i dojrzeć wagę problemu najlepiej jest przyjrzeć się przykładowi. Stanowić go mogą art. 151 § 2 oraz art. 301 § 1 k.s.h. Przepisy te zabraniają tworzenia

spółek

kapitałowych

przez

jednoosobowe

spółki

ograniczoną

odpowiedzialnością. Jak odnieść te zakazy do zagadnienia tworzenia spółek kapitałowych w Polsce przez jednoosobowe podmioty sklasyfikowane według przepisów innych państw? Po części odpowiedzi na to pytanie dostarcza orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wskazuje ono, że przepisy te należy stosować również do niemieckich spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (niem. GmbH – Gesellschaft mit beschränkter Haftung). Wydaje się zatem, że wymienione przepisy znajdują zastosowanie do podmiotów będących bliskimi odpowiednikami polskich spółek z o.o., takich jak wspomniane spółki GmbH.185 Prawdziwy problem pojawia się jednak gdy do czynienia mamy z jednoosobowymi spółkami utworzonymi zgodnie z którymś z porządków obszaru common law, np. z amerykańską limited liability company. Wbrew jednoznacznie kojarzącej się nazwie nie jest to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, lecz spółka hybrydowa, łącząca w sobie cechy spółek osobowych oraz kapitałowych. W związku z tym rodzi się pytanie, czy również inne jednoosobowe spółki, niebędące bliskimi odpowiednikami polskich spółek z o.o., nie mogą 183

Art. 17 ust. 3 pkt. 2 p.p.m. Pazdan M., Zagadnienia (…) [przyp. 28], s. 427. 185 Sołtysiński S., Mataczyński M., Prawo (…) [przyp. 4], s. 603. 184

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 65

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

tworzyć spółek kapitałowych w Polsce? Jeśli przyjąć powyższe stanowisko, należałoby również zastanowić się nad tym, jakie cechy powinny decydować o umożliwieniu bądź nie kreacji takiej spółki. Wydaje się, że nieobjęcie zakazem tworzenia spółek kapitałowych przez jednoosobowe

spółki

będące

„dalszymi”

odpowiednikami

spółek

ograniczoną

odpowiedzialnością byłoby błędem. Tym samym wykładnia wymienionych przepisów wobec zagranicznych spółek powinna iść w stronę poszukiwania cech podobnych do polskich spółek z o.o. Dlatego też należałoby zakazem objąć wszystkie spółki, które z jednej strony obciążają wspólników jedynie ograniczoną odpowiedzialnością. Z drugiej zaś jednocześnie te, których tworzenie i funkcjonowanie regulowane jest przez przepisy co najmniej tak liberalne jak rozwiązania polskie, którym poddane są spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.186

TWORZENIE I LIKWIDACJA SPÓŁKI Jedną z części składowych statutu personalnego jest też powstanie, łączenie, podział, przekształcenie i ustanie osoby prawnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 17 ust. 1-2 p.p.m. wszelkie sprawy dotyczące ważności i skuteczności aktów w tej materii powinny być rozstrzygane zgodnie z prawem miejsca siedziby lub miejsca inkorporacji, gdy prawo siedziby tak stanowi. Statutowi personalnemu spółki podlega więc sam akt założycielski, umowa spółki. Nie ma potrzeby określania dla niego niezależnego, odrębnego statutu kontaktowego.187 Złożonym problemem jest jednakże wymagana forma czynności założycielskich, zwłaszcza umów zawiązujących spółkę. W świetle ustawy p.p.m. z 1965 r. zgodnie z jej art. 12 forma podlegała prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczyło jednak dochować formy właściwej, zgodnej z prawem państwa dokonania tej czynności. Uregulowanie to budziło pewne obiekcje. W literaturze podkreślano m.in. że wymogi formy szczególnej nierozerwalnie wiążą się z wymogami stawianymi co do treści czynności prawnej, wobec czego należałoby poddać wymogi formalne aktu założycielskiego statutowi personalnemu. Po drugie zauważono również, iż utworzenie spółki w innej formie niż przewidziana

186 187

Sołtysiński S., Mataczyński M., Prawo (…) [przyp. 4], s. 604-605. Pazdan M., Zagadnienia (…) [przyp. 28], s. 423.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 66

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

dla danego rodzaju spółki w miejscu jej późniejszej rejestracji mogłoby powodować pewne trudności i niepotrzebne komplikacje tego ostatniego procesu.188 Rodzące się wątpliwości rozstrzygnął ustawodawca w obecnie obowiązującej ustawie. W art. 25 ust. 2 p.p.m. prawodawca wyraźnie zaznacza, że przy czynnościach prawnych, których przedmiotem jest powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie spółki należy dochować formy prawnej właściwej dla prawa miejsca dokonania tej czynności. Należy zatem stwierdzić, iż generalnie w przypadku enumeratywnie wymienionych czynności prawnych należy stosować formę prawa państwa siedziby, chyba że zgodnie z tym prawem należy zastosować prawo państwa utworzenia.189 Tym samym ustawodawca stworzył swego rodzaju wyjątek dla wspomnianych czynności od ogólnej reguły, iż wystarczające jest dochowanie formy przewidzianej przez prawo miejsca dokonania czynności.190 Również kwestie związane z ustaniem spółki o do zasady podlegają statutowi personalnemu. Od tej ogólnej zasady istnieją jednak pewne wyjątki. Dla przykładu można wskazać zagadnienie likwidacji oddziału spółki zagranicznej położonego w Polsce. Art. 92 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2004 nr 173 poz. 1807 ze zm.), dalej: u.s.d.g., stanowi expressis verbis, że w tej materii należy stosować odpowiednie przepisy k.s.h. Proces ten został zatem poddany wyłącznie prawu polskiemu.191

DZIAŁALNOŚĆ SPÓŁKI HANDLOWEJ Kolejnymi elementami zakresu statutu personalnego są zagadnienia związane z funkcjonowaniem spółki handlowej. Parę słów warto poświęcić w tym kontekście wymienionym w art. 15 ust. 3 pkt. 3–9 p.p.m. komponentom. Statutowi podlegają zagadnienia związane z organizacją działalności spółki. Dotyczy to w szczególności struktury organów oraz ich kompetencji i zasad ich działania. Statut decyduje o możliwości delegacji kompetencji i ewentualnych konsekwencjach ich przekroczenia. Ponadto, określa on wzajemne relacje tak między organami spółki, jak również między organami i wspólnikami oraz między samymi wspólnikami. Członkowie organów są powoływani i odwoływani zgodnie z prawem miejsca siedziby, chyba że prawo to wskazuje na porządek miejsca utworzenia jako właściwy do określenia elementów statutu. Podobnie rzecz ma się gdy w grę wchodzą sprawy związane z charakterem 188

Sołtysiński S., Mataczyński M., Prawo (…) [przyp. 4], s. 606. Tamże, s. 607. 190 Art. 25 ust. 1 p.p.m. 191 Por. Sołtysiński S., Mataczyński M., Prawo (…) [przyp. 4], s. 607. 189

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 67

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

członkostwa w spółce i kwestie dotyczące wspólników. Nabycie oraz utrata statusu wspólnika lub członkostwa, a także prawa i obowiązki z nich wypływające również określane są przez statut personalny. Nadto statut personalny definiuje odpowiedzialność ustawową wspólników i członków za zobowiązania spółki. Wreszcie także zagadnienie reprezentacji podlegają statutowi personalnemu. W tym kontekście należy podkreślić, iż decyduje on nie tylko o tym, komu przysługuje ta kompetencja (organowi, wspólnikom). Określa również konsekwencje czynności, które zostały dokonane przez organ nieuprawniony lub z przekroczeniem jego kompetencji. Co więcej wyznacza, jakie czynności prawne wymagają tzw. reprezentacji łącznej i rozstrzyga, kto w ramach tej reprezentacji może występować. W szczególności określa, czy mogą być to prokurenci i pełnomocnicy.192 W praktyce gospodarczej ma to istotne znaczenie. Tematyka reprezentacji spółki wypływa z zagadnienia bardziej ogólnego. Mianowicie jest to kwestia związana ze zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych spółki, co również poddane jest ocenie statutu personalnego. Należy wyraźnie podkreślić, że sprawy reprezentacji spółki przez jej wspólników lub organy nie wolno mylić z reprezentacją spółki wykonywaną przez pełnomocników oraz prokurentów. Ta ostatnia kwestia jest regulowana przez statut pełnomocnictwa spółki.193 Statutowi personalnemu spółki podlega też nazwa oraz firma osoby prawnej (jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej), o czym stanowi expressis verbis art. 17 ust. 3 pkt. 3 p.p.m. Wspomnieć można również o ochronie dóbr osobistych spółki. W art. 20 p.p.m. ustawodawca odsyła w tym względzie to uregulowań dotyczących zabezpieczenia dóbr osobistych osób fizycznych, nakazując stosowanie przepisów odpowiednio. Dobra osobiste spółki podlegają więc jej prawu ojczystemu, przez co rozumieć należy prawo wyznaczone statutem personalnym.

ZAGADNIENIA NIEPODDANE OCENIE ZGODNEJ ZE STATUTEM PERSONALNYM Statut personalny ma szeroki zakres, który obejmuje bardzo istotne kwestie dla każdej spółki. Nietrudno zauważyć jednak, że wymienione w art. 17 ust. 3 p.p.m. kwestie nie obejmują wszystkich zagadnień. Z sytuacjami tego typu mamy do czynienia zwłaszcza, gdy weźmiemy pod uwagę czynności prawne dokonywane na terytorium obowiązywania innego

192 193

Pazdan M., Zagadnienia (…) [przyp. 28], s. 426. Tamże, s. 426.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 68

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

porządku prawnego niż ten wskazany przez statut personalny spółki. W kontekście działalności spółki handlowej warto zwrócić uwagę na kwestię formy czynności prawnej. Problem został już wywołany przy omawianiu zakresu statutu personalnego oraz kwestii związanych z powstaniem i ustaniem bytu spółki. W tej materii ustawodawca przyjął jednak rozwiązanie odmienne od tego przewidzianego dla innych, „zwykłych” czynności. Art. 25 ust. 1 p.p.m. stanowi, iż wystarczy, by forma czynności prawnej była zgodna z formą przewidzianą przez prawo państwa, w którym czynność ta została dokonana. Natomiast w szczególnych przypadkach, gdy osoby znajdujące się w innych krajach zawierają umowę i przebywając w tych różnych państwach składają oświadczenia woli, wystarczy że zostanie dochowana forma przewidziana przez prawo tylko jednego z tych państw. Obecnie obowiązująca ustawa wypowiada się też w kwestii zdolności osoby prawnej (jak również jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej) do dokonywania czynności prawnych. Art. 18 p.p.m. stanowi, iż osoba prawna dokonująca czynności w granicach prowadzonego przedsiębiorstwa musi mieć do tej czynności zdolność w świetle prawa państwa, w którym prowadzone jest przedsiębiorstwo. Dalsza treść tego artykułu informuje jednakże, że osoba prawna może wobec osoby trzeciej powołać się na ograniczenia dotyczące jej zdolności lub reprezentacji (wynikające z prawa państwa siedziby, względnie utworzenia – art. 17 ust 1 i 2 p.p.m.), jeżeli restrykcji takich nie przewiduje prawo państwa dokonania czynności prawnej, tylko wówczas gdy ta druga strona o ograniczeniach wiedziała. Można uznać to uregulowanie za swego rodzaju odstępstwo od zasady właściwości statutu personalnego. Również w kontekście ochrony dóbr osobistych dostrzec można pewne wyjątki. Jak zostało to już powiedziane, dobra osobiste podlegają temu prawu, które wyznacza statut personalny. Jednakże spółka dochodzić może ochrony również zgodnie z porządkiem prawnym miejsca wystąpienia zdarzenia stanowiącego zagrożenie naruszenia lub naruszenie, a także zgodnie z prawem miejsca wystąpienia skutków naruszenia jej dóbr osobistych. Co więcej gdy dobra osobiste zostały naruszone w środkach masowego przekazu, dany podmiot może wnioskować o środek ochrony przewidziany w prawie miejsca siedziby lub zwykłego pobytu wydawcy czy nadawcy. 194 Wydaje się, że w ten sposób ustawodawca słusznie zapewnia zarówno osobom fizycznym, prawnym, jak i jednostkom organizacyjnym 194

Por. art. 16 ust 1-3 p.p.m.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 69

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

bez osobowości prawnej szerszą ochronę niż mogłaby wynikać tylko z prawa wskazanego przez statut personalny.

PEŁNOMOCNICTWO W NORMACH KOLIZYJNOPRAWNYCH Kolizyjnoprawne uregulowanie pełnomocnictwa jest sprawą wielkiej wagi, gdyż w praktyce w obrocie międzynarodowym zwykle wszystkie strony reprezentowane są przez pełnomocników. Jak zostało to już zaznaczone, zagadnienia związane z pełnomocnictwem podlegają ocenie statutu pełnomocnictwa, a nie statutu personalnego. W ustawie p.p.m. z 1965 r. brakowało przepisu wskazującego prawo właściwe dla określenia tej materii. Odpowiedzi na rodzące się w praktyce gospodarczej problemy poszukiwała więc doktryna.195 W nowej ustawie Prawo prywatne międzynarodowe z 4 lutego 2011 r. ustawodawca usunął istniejącą przez lata lukę. Kolizyjnoprawna regulacja pełnomocnictwa została zawarta w art. 23 p.p.m. Jest ona rozbudowana, uwzględniająca serię różnorodnych sytuacji. Przede wszystkim ustawodawca umożliwił mocodawcy wybór prawa, któremu podlegać ma pełnomocnictwo. Wybór ten musi być czytelny, jasny i zakomunikowany pełnomocnikowi oraz osobie trzeciej, z którą pełnomocnik ma zawrzeć umowę w imieniu mocodawcy. Najlepiej więc, jeśli wybór prawa dokonywany jest na piśmie, w dokumencie udzielenia pełnomocnictwa.196 Dla ścisłości dodać należy również, że tak wobec pełnomocnika jak i wobec osoby trzeciej, z którą dokonał on czynności prawnej mocodawca może powołać się na wybór prawa wyłącznie, gdy wskazane podmioty o wyborze wiedziały lub z łatwością dowiedzieć się mogły.197 Dalsza treść regulacji tej kwestii określa trzy możliwości wskazania właściwego prawa, gdy mocodawca nie dokonał jego wyboru. W ten sposób rozstrzygające może być po pierwsze prawo państwa siedziby pełnomocnika, w której on stale działa. Po drugie w grę wchodzić może prawo siedziby przedsiębiorstwa należącego do mocodawcy, w którym stale działa pełnomocnik (np. prokurent). Jeśli natomiast pełnomocnik nie ma stałej siedziby (lub nie można jej określić), a także nie działa w siedzibie mocodawcy, obowiązuje prawo miejsca działania pełnomocnika podczas reprezentowania mocodawcy (lub miejsca, w którym zgodnie z wolą mocodawcy pełnomocnik działać powinien).198 Podnosi się, że zwłaszcza ostatni z wymienionych łączników ma wiele wad. W związku z tym wydaje się, że należy 195

Por. Pazdan M., Zagadnienia (…) [przyp. 28], s. 439. Reszczyk K., Jakie prawo właściwe dla pełnomocnictwa?, 15.10.2013, http://korporacyjnie.pl/jakie-prawowlasciwe-dla-pelnomocnictwa/. 197 Art. 23 ust. 1 p.p.m. 198 Art. 23 ust. 2 p.p.m.; Por. także Reszczyk K., Jakie (…) [przyp. 57]. 196

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 70

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

traktować go jako łącznik ostateczny, gdy zastosować nie można innych łączników. Na zakończenie dodać należy, że przepisy w części poświęconej pełnomocnictwu milczą na temat wymaganej formy jego udzielenia. Stosować należy więc przepisy kolizyjnoprawne dotyczące form czynności prawnych, zawartych w art. 25 p.p.m.199 O formie udzielenia pełnomocnictwa decyduje więc de iure rodzaj czynność prawnej, którą ma dokonać pełnomocnik (np. sprzedaż nieruchomości, połączenie spółek, itd.).

PODSUMOWANIE Materia

kolizyjnoprawna

dotycząca

spółek

prawa

handlowego

zespół

skomplikowanych i niezwykle złożonych kwestii. Rozdział ten ze względu na ograniczone ramy nie wyczerpuje zagadnienia, a sygnalizuje jedynie najważniejsze problemy, zagadnienia oraz ich rozwiązania. Należy jednak mieć na uwadze, że tematyka ta jest znacznie szersza i opracowanie to nie omawia niektórych interesujących kwestii, choćby problemu ochrony wierzycieli w normach kolizyjnoprawnych. W kontekście przepisów kolizyjnych spółek prawa handlowego wiele uwagi poświęca się problemowi wyznaczania statutu personalnego oraz jego zakresowi. Statut ten rozstrzyga o niezwykle istotnych aspektach takich jak m.in. tworzenie, przekształcanie oraz likwidacja spółek, określenie ich zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, czy też elementy związane z działalnością spółek, jak np. sposób reprezentacji. Słusznie więc w literaturze niekiedy obrazowo pisze się, że statut personalny rządzi narodzinami, życiem i śmiercią każdej spółki.200 Mając na względzie wagę elementów zakresu statutu personalnego dziwić nie powinien nikogo fakt, jak wiele emocji budzi metoda jego wyznaczania. Sposób określenia statutu personalnego spółki już sam w sobie jest zadaniem skomplikowanym, rodzącym spory w doktrynie i niejednolitym patrząc przez pryzmat różnych ustawodawstw. Kłopotliwość tego zadania dodatkowo wzmacnia niejednoznaczne brzmienie przepisów wielu prawodawstw odnoszących się do tej kwestii. Nie inaczej sprawę należy postrzegać patrząc na ustawodawstwo polskie. Należałoby odnieść się krytycznie do treści p.p.m. w materii rozstrzygającej o statucie personalnym spółki. Co prawda regulacja ta jest zdecydowanie mniej enigmatyczna niż akty 199 200

Por. Pazdan M., Zagadnienia (…) [przyp. 28], s. 442. Klyta W., Spółki (…) [przyp. 1], s. 1.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 71

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ją poprzedzające. Świadczy o tym choćby szersze potraktowanie pojęcia zakresu statutu personalnego w art. 17 ust. 3 p.p.m., co jest dużym walorem ustawy. Jednakże jednocześnie ustawodawca opowiadając się za teorią siedziby nie zdecydował, jak powinno się to pojęcie rozumieć. Kwestia ta rodziła już kontrowersje na gruncie poprzednich aktów prawnych, co powinno skłonić prawodawcę do uregulowania tego zagadnienia w nowej ustawie. Brak jednoznacznego stanowiska jest tym bardziej dotkliwy i trudny do zaakceptowania gdy weźmie się pod uwagę kluczowe znaczenie statutu personalnego dla zakładania i działalności spółek. Ponadto pokreślić należałoby tendencję do zbliżania poglądów doktryny w kwestii wyznaczania statutu personalnego spółki. Niemałą rolę odegrało w tym względzie orzecznictwo TSUE. Wydaje się zatem, że nie tylko judykatura i doktryna, lecz również ustawodawstwo będzie w przyszłości zmierzało do ujednolicenia tego zagadnienia, zwłaszcza na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Kierunek zmian coraz bardziej nawiązuje do teorii siedziby statutowej, co w kontekście współczesnych realiów gospodarczych oraz konieczności zapewnienia bezpieczeństwa obrotu wydaje się być dobrze obranym kursem. Stwierdzić należy natomiast, że ustawodawca dostatecznie uwzględnił postulaty doktryny

zakresie

poddania

regulacji

ustawowej

kolizyjnoprawnych

aspektów

pełnomocnictwa. W literaturze przez lata opracowywano odpowiedzi na pytania pojawiające się w praktyce gospodarczej. Rozwiązania przyjęte w obecnie obowiązującym akcie prawnym współgrają z tymi stanowiskami. Wydaje się więc, że rozwiązania te są już ugruntowane i w konsekwencji można pozytywnie odnieść się do brzmienia obowiązujących przepisów. Podsumowując, nie ulega wątpliwości, że współcześnie dynamicznie rozwijająca się sieć powiązań międzynarodowych wymaga od prawników zajmujących się spółkami handlowymi wiedzy interdyscyplinarnej. Coraz częściej niemożliwym staje się rozwiązanie dylematów na tle prawa handlowego bez sięgnięcia do norm kolizyjnych prawa międzynarodowego prywatnego. Tym samym należy skonstatować, iż prawo kolizyjne w przepisach odnoszących się do spółek słusznie zyskuje z każdym rokiem na znaczeniu. Z tego względu przepisom tym należy poświęcić należytą uwagę.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 72

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

SUMMARY Issues of private international law in a field connected with companies are based on complicated regulations. This chapter due to the limited frameworks doesn’t exhaust the whole theme, yet indicates the most important problems, issues and their solutions. It should be also kept in mind that the subject is much wider and that this study omits some interesting issues like for instance aspects of a protection of creditors in international private law regulations. In the literature of the subject a lot of attention is paid to the issue of determining personal statute of legal persons and its scope. This statute determines vital features of companies like the way of their creation, transformation and liquidation, their legal capacity and legal capacity to act or elements associated with the performance of companies, such as the manner of their representation. Sometimes authors vividly describe the personal statute as the term that rules the birth, the life and the death of every company. Taking into consideration the importance of personal statute’ elements it shouldn’t be surprising that the method of its specification rises a lot of emotions. Not only is determining the personal statute difficult itself (because of a variety of legal systems and doctrine’s disputes over it), yet the troubles are caused also by the fact that many legislation use ambiguous expressions to define this phrase. In this way the Polish legislation should also be perceived. A dim view of Polish international private law regulations concerning companies’ personal statute should be taken. Admittedly this legal act is less enigmatic than previous ones, what is confirmed by the precise definition of a scope of personal statute. However, it should be also noticed that the legislator advocated the seat theory, but didn’t elaborate on the exact definition of the term “seat”, that can be understood in two ways: the statutory seat or the real seat. Controversy over that theme have already been aroused, when previous acts were effective. This reason should induced the legislator to regulate this issue in the new legal act. The lack of such an unambiguous legal rule should be criticized and is impossible to accept. Moreover, the tendency of bringing closer the doctrine’s opinions of determining personal statute should be stressed. The jurisprudence of Court of Justice of the European Union played a significant role in this respect. It seems that in the future not only the judicature and doctrine, but also the legislation will be more convergent. The direction of changes increasingly refers to the theory of the statutory seat, what in the context of today's

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 73

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

business realities and the need to ensure the safety of the business trade seems to be a well- chosen course. On the other hand it should be noted that the legislator took into account sufficiently doctrine’s demands with regard to regulations of attorney in international private law. Over the last years answers to questions that arose in business practice were worked out in the literature. Regulations of attorney in the new Polish international private law legal act interact with these standpoints. Therefore it seems that current regulations are already well established and should be perceived favorable, as regulations that are adequate to current business realities. To sum up, undoubtedly nowadays a rapidly growing network of international links requires the interdisciplinary knowledge from lawyers who deal with issues of companies and the trade. Moreover, it becomes impossible to solve dilemmas on the background of the commercial law without delving into the rules of private international law. Therefore it should be claimed that international private law legal rules concerning issues of companies are rightly gaining each year in importance. For this reason, the due attention should be given to these regulations.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 74

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

BIBLIOFRAFIA AKTY PRAWNE: 1.

Szwajcarska Ustawa z 18.12.1987 r. o prawie prywatnym międzynarodowym (niem. Bundesgesetz über das Internationale Privatrecht), Bundesblatt 1988, I, 12.01.1988

Ustawa

02.08.1926

prawie

właściwem

dla

stosunków

prywatnych

międzynarodowych (Dz. U. 1926 Nr 101 poz. 581) 3.

Ustawa z 12.11.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. 1965 Nr 46 poz. 290 ze zm.)

Ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 Nr 94 poz. 1037 ze zm.)

Ustawa z 02.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2004 nr 173 poz. 1807 ze zm.)

Ustawa z 04.02.2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. 2011 Nr 80 poz. 432)

WYDAWNICTWA ZWARTE: 1.

Klyta W., Spółki kapitałowe w prawie prywatnym międzynarodowym, Zakamycze, Kraków 2002

Ludwiczak W., Międzynarodowe prawo prywatne, wyd. 5 uaktualnione i zmienione, Ars boni et aequi, Poznań 1996

Opalski A., Europejskie prawo spółek, wyd. 1, LexisNexis ,Warszawa 2010

Opalski A., Prawo właściwe dla osób prawnych w świetle projektu ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (w:) Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. Okolski J., Warszawa 2010

Pazdan M, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 8 uaktualnione, LexisNexis, Warszawa 2002

Pazdan M, Prawo prywatne międzynarodowe, wyd. 15, LexisNexis, Warszawa 2012

Pazdan M., Zagadnienia kolizyjnoprawne w prawie spółek handlowych (w:) Prawo spółek handlowych, Włodyka S., t. 2A, C.H. Beck, Warszawa 2007

Sołtysiński S., Mataczyński M., Prawo kolizyjne spółek prawa handlowego (w:) Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, Koch A., Napierała J. (red.), wyd. 4, Wolters Kluwer, Warszawa 2013

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 75

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Targosz T., Sytuacja wierzycieli spółek zagranicznych w Polsce (w:) Europejskie prawo spółek. Tom IV Spółki zagraniczne w Polsce, red. Cejmer M., Napierała J., Sójka T., Wolters Kluwer, Warszawa 2008

10. Wiśniewski A. W., Statut personalny spółek kapitałowych i uznawanie spółek zagranicznych. Orzecznictwo Trybunału Wspólnot a reforma polskiego prawa prywatnego międzynarodowego (w:) Współczesne wyzwania europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. Urodzin Profesora Eugeniusza Piontka, red. Łazowski A., Ostrihansky R., Zakamycze, Kraków 2005

ARTYKUŁY: 1. Błaszczyk P., Pojęcie siedziby osoby prawnej w nowej ustawie o prawie prywatnym międzynarodowym, Państwo i Prawo 2011, z. 11 (789) 2. Napierała J., Transgraniczne przeniesienie siedziby spółki w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Cartesio, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2009, z. 2 3. Opalski A., Swoboda osiedlania się spółek w świetle wyroku w sprawie Cartesio, Państwo i Prawo 2009, z. 8 (762) 4. Oplustil K., Łącznik siedziby spółki w nowym prawie prywatnym międzynarodowym. Uwagi na tle prawa europejskiego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2011, z. 3 5. Poczobut J., Osoby prawne w polskim prawie prywatnym międzynarodowym. Projekt nowelizacji ustawy, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2000, z. 3 6.

Szydło M., Emigracja spółek na rynku wewnętrznym w ocenie ETS, Państwo i Prawo 2009, z. 8 (762)

7. Szydło M., Przeniesienie siedziby statutowej spółki kapitałowej za granicę, Rejent 2008, nr 7-8 (207-208)

ŹRÓDŁA INTERNETOWE: 1.

http://www.icj-cij.org/

Reszczyk

K.,

Jakie

prawo

właściwe

dla

pełnomocnictwa?,

15.10.2013,

http://korporacyjnie.pl/jakie-prawo-wlasciwe-dla-pelnomocnictwa/

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 76

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Barcelona Traction, Light

and

Power

Company

Ltd.

lutego

1970r.,

http://www.icj-cij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&code=bt2&case=50&k=1a 4.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Cartesio C-210/06 z

16.12.2008r.,

http://curia.europa.eu/juris/celex.jsf?celex=62006CJ0210&lang1=pl&type=NOT&ancre= 5.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Centros C-212/97 z

09.03.1999r.,

http://curia.europa.eu/arrets/TRA-DOC-PL-ARRET-C-0212-1997-

200406789-06_00.html 6.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Inspire Art Ltd C167/01

30.09.2003r.,

http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62001CJ0167:EN:HTML 7.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Überseering C-208/00 z

05.11.2002r.,

http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:62000CJ0208:PL:HTML

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 77

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Dominika Łasak201

SPÓŁKA JAWNA

słowa kluczowe: spółka jawna, kodeks, wspólnik, umowa, reprezentacja key words: general partnership, statute book, partner, agreement, representation

STRESZCZENIE Tematem publikacji jest istota i funkcjonowanie spółki jawnej na gruncie Kodeksu Spółek Handlowych. W pracy zostały przedstawione podstawowe zagadnienia związane z powstaniem spółki, jej funkcjonowaniem, likwidacją i rozwiązaniem.

SUMMARY The subject of this publication is the essence and functionality of registered partnership in the Commercial Companies Code. In this essay, author answers basic questions such as starting up a partnership, how to lead the business, dissolution and liquidation of the partnership.

WSTĘP Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie zarysu spółki jawnej jako jednej z form spółek osobowych funkcjonujących na rynku. Poszczególne przepisy będą prezentowane zgodnie z kolejnością ich występowania w Kodeksie Spółek Handlowych, tak

201

Mgr Dominika Łasak – absolwentka Magisterskich Studiów Finansów, Rachunkowości i Ubezpieczeń na Uniwersytecie Warszawskim, specjalność Zarządzanie Instytucjami Finansowymi. Od 2013 roku studentka Prawa na Wydziale Prawa i Administracji UW. Obecne zainteresowania naukowe wiążą się z prawem bankowym i handlowym oraz ryzykiem kredytowym, które było przedmiotem obronionej w 2014 roku pracy magisterskiej.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 78

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

aby w przystępny i przejrzysty dla Czytelnika sposób przedstawić problematykę omawianej spółki – od jej powstania, poprzez sposób funkcjonowania na rynku, aż do rozwiązania i likwidacji. Zostaną również przytoczone odpowiednie przepisy pochodzące z innych aktów normatywnych, które mają istotne znaczenie dla istnienia i działalności spółki. Zakres uregulowań oraz literatura przedmiotu dotycząca spółki jawnej są niezwykle obszerne, a szczegółowe omówienie wszystkich zagadnień przekroczyłoby ramy niniejszej publikacji, zatem w pracy zostaną ujęte jedynie podstawowe kwestie.

PODSTAWOWE INFORMACJE ZWIĄZANE ZE SPÓŁKĄ JAWNĄ Spółka jawna w wielu monografiach uważana jest za modelowy wzór spółki osobowej, na której opiera się konstrukcja pozostałych podmiotów. Argumentem popierającym powyższe stwierdzenie jest fakt, iż jej uregulowania w KSH jest pełne i autonomiczne202, a jako jednostka o najprostszej konstrukcji stanowi bazę do tworzenia innych spółek osobowych. Z tego względu we wszelkich kwestiach nieuregulowanych w przepisach o innych spółkach stosuje się odpowiednio normy dotyczące spółki jawnej, z zastrzeżeniem, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Należy ona do normatywnej kategorii spółek osobowych wyróżnionych ze względu na kryteria typologiczne, gdzie podstawą podziału jest stopień podobieństwa do wzorca oraz intensywność cech różnicujących203. Istota spółki jawnej zasadniczo sprowadza się do teorii kontraktowej, gdyż to właśnie na mocy umowy powstaje nowy, odrębny od wspólników podmiot. Umowa konstytuuje nowy byt prawny204. Jest to forma prowadzenia działalności przeznaczona dla niewielkiej liczby wspólników, pomiędzy którymi często występują więzy rodzinne czy koleżeńskie, osoby te nie dysponują wysokim kapitałem założycielskim oraz prowadzona przez nich działalność nie odznacza się wysokim poziomem ryzyka205.

202

J. Okolski, M. Modrzejewska, „Prawo handlowe”, Warszawa 2012, s. 149. K. Kopaczyńska – Pieczniak, „Pozycja prawna wspólnika spółki jawnej”, Warszawa 2013, s. 37. 204 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 14. 205 J. Ciszewski, ” Polskie prawo handlowe”, Warszawa 2011, s. 109. 203

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 79

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

DEFINICJA SPÓŁKI JAWNEJ (ART. 22 § 1) ORAZ JEJ MIEJSCE W KSH Uregulowania dotyczące spółki jawnej zostały zawarte w art. 22 – 85 Kodeksu Spółek Handlowych, w tytule II (Spółki osobowe), dziale I (spółka jawna), rozdziale I (przepisy ogólne) a także w tytule I (przepisy ogólne), dziale II (spółki osobowe) traktującym o spółkach osobowych w ogóle. Ponadto w KSH można znaleźć wiele pojedynczych przepisów odnoszących się m.in. do sposobu przekształcenia spółki osobowej, które również mają zastosowanie do spółki jawnej. Jednakże KSH nie jest jedynym kodeksem regulującym funkcjonowanie spółek, zatem jak wskazuje art. 2 we wszelkich kwestiach nieuregulowanych w ustawie mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego (co jest typowym przykładem odesłania wewnątrzsystemowego). Definicja legalna spółki jawnej została przedstawiona w art. 22 § 1 KSH. Zgodnie z nią, spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Należy zwrócić uwagę na zastosowanie w tej definicji kryterium negatywnego (sformułowanie „nie jest inną spółką handlową”), w skutek czego należy domniemywać, iż spółką jawną jest taka spółka, która nie spełnia wszystkich przesłanek do uznania jej za konkretny typ spółki inny niż spółka jawna, a spełnia wymogi przewidziane dla spółki jawnej206. Innymi słowy, aby dany podmiot mógł być uznany za dany typ spółki osobowej (inny niż spółka jawna), musi spełniać wszystkie cechy normatywne wskazane dla tego typu spółki; w przypadku, gdy któregoś z wymogów nie spełnia, a pozostałe kryteria dotyczące spółki jawnej są spełnione, wówczas uznaje się, że dana spółka jest spółką jawną. Nie przypadkowo w przytoczonej definicji zostało użyte słowo „przedsiębiorstwo”, gdyż celem spółki jawnej jest prowadzenie zarobkowo działalności gospodarczej. Wspomniany termin występuje w trzech znaczeniach: podmiotowym, przedmiotowym oraz funkcjonalnym207, jednakże w tym ujęciu został użyty w konotacji funkcjonalnej, gdyż art. 22 § 1 jasno wskazuje, iż chodzi o działalność gospodarczą prowadzoną we własnym imieniu, w sposób ciągły, zorganizowany i profesjonalny208. Wszystkie spółki osobowe muszą prowadzić przedsiębiorstwo, co oznacza, iż zawsze są przedsiębiorcami209.

206

J. Jacyszyn, ” Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach”, Warszawa 2012, s. 110. G. Gorczyński, ” Spółka jawna jako podmiot prawa”, Warszawa 2009, s. 130. 208 A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 173. 209 B. Gnela, „Prawo handlowe dla ekonomistów”, Warszawa 2012, s. 32. 207

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 80

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

PODSTAWOWE CECHY SPÓŁKI JAWNEJ Omawiana spółka nie posiada osobowości prawnej, ale ma podmiotowość prawną. Stanowi ona przykład tzw. ułomnej osoby prawnej, na co wskazuje art. 331 KC. Art. 8 KSH wskazuje, iż spółka może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Zgodnie z powyższym przepisem spółka jawna otrzymała zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych i zdolność sądową (oraz procesową)210. Przesłanką do stwierdzenia, że spółka ta posiada podmiotowość prawną jest również sformułowanie w art. 8 § 2: spółka prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Warto również przytoczyć uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2005 roku, II CK 302/05211, według którego z art. 8 KSH, w związku z art. 331 § 1 KC

wynika, iż spółka jawna jest

autonomicznym od wspólników podmiotem procesowym. Oznacza to, że proces spółki jawnej nie jest równoznaczny z procesem jej wspólników212. W celu usystematyzowania i podsumowania rudymentarnych informacji na temat spółki jawnej zostaną wypunktowane jej charakterystyczne cechy, przy czym niektóre z nich zostaną dokładnie omówione w kolejnych podrozdziałach:  Spółka jawna jest przykładem spółki osobowej,  Spółka jawna funkcjonuje pod własną firmą, a jej nazwa powinna zawierać nazwisko przynajmniej jednego ze wspólników,  Spółka jawna jest przedsiębiorcą, ale nie posiada osobowości prawnej,  Spółka jawna prowadzi przedsiębiorstwo,  Spółka jawna posiada zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych oraz zdolność sądową i procesową, a także zdolność wekslową i upadłościową213,  Wspólnicy spółki jawnej odpowiadają solidarnie za zobowiązania całym swoim majątkiem (art. 22 § 2), ale majątek spółki stanowi wyodrębnioną część od majątku wspólników214,  Skład osobowy spółki jawnej jest w zasadzie niezmienny, a cechy osobiste wspólników istotne215, 210

A. Kidyba, „Prawo handlowe”, Warszawa 2010, s. 19. R. Uliasz, „Prawo w diagramach. Kodeks spółek handlowych”, Warszawa – Bielsko – Biała 2010, s. 33. 212 Ibidem, s. 33. 213 S. Kuraś, A.Kuros, M.Toczek,” Spółki osobowe: prawo spółek, prawo podatkowe i bilansowe”, Warszawa 2012, s. 18. 214 T.Sadurski, „Prawo spółek handlowych”, Warszawa 2012, s. 33. 211

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 81

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

 Prowadzenie spraw spółki jest zarówno prawem jak i obowiązkiem każdego ze wspólników (art. 39 § 1),  Każdy wspólnik ma prawo do reprezentowania spółki na zewnątrz (o ile umowa spółki nie stanowi inaczej bądź wspólnik nie został pozbawiony tego prawa przez sąd),  Brak organów216,  Nie jest możliwe istnienie jednoosobowej spółki jawnej217,  Konieczność sporządzania umowy spółki na piśmie (pod rygorem nieważności).

UMOWA SPÓŁKI – TREŚĆ, STRUKTURA, FORMA, ISTOTNE SKŁADNIKI Kwestię umowy spółki jawnej reguluje szereg przepisów, zarówno z części ogólnej dotyczącej spółek osobowych (art. 3 KSH), jak również z części dotyczącej stricte spółki jawnej. Art. 23 KSH zastrzega formę pisemną sporządzenia umowy spółki, pod rygorem nieważności. Wspólnikami w spółce jawnej mogą być218:  Osoby fizyczne,  Osoby prawne,  Ułomne osoby prawne (również inna spółka jawna). Jeżeli do spółki ma być wniesiony wkład, który wymaga sporządzenia umowy w odpowiedniej formie (np. w formie aktu notarialnego), to umowa spółki powinna być również zawarta w takiej samej postaci. Występuje szereg postanowień obligatoryjnych, które muszą się znaleźć w umowie spółki, bez spełnienia których umowa nie może zostać zakwalifikowana jako umowa spółki jawnej

oraz bez których nie może zostać ona zarejestrowana. Podział obligatoryjnych

postanowień przedstawia poniższa tabela219.

215

A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 172. J. Jacyszyn, ” Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach”, Warszawa 2012, s. 111. 217 Ibidem. 218 A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 176. 219 Ibidem, s. 177. 216

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 82

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Tabela 1. Obligatoryjne postanowienia umowy spółki jawnej.

Postanowienia konieczne do kwalifikacji umowy spółki jawnej (essentialia negotii)

 Zapis

Pozostałe postanowienia konieczne, łącznie z essentialia negotii, które muszą być spełnione, aby zarejestrować spółkę

prowadzenia  Wskazanie siedziby spółki (art. 25 pkt 1),

dotyczący

przedsiębiorstwa pod własną firmą (art.  Określenie wkładu, który wnosi do spółki 22 § 1),  Stwierdzenie

każdy wniesienia

wkładu

wspólników

(wraz

określeniem jego wartości – art. 25 pkt 2)

spółki przez wszystkich wspólników (art.

– w przypadku braku postanowienia

3),

przyjmuje się, że wniesione wkłady są

 Wskazanie firmy spółki (art. 25 pkt 1)  Określenie

zakresu

oraz

równe,

przedmiotu  Sprecyzowanie, jak długo spółka będzie

działalności spółki (art. 25 pkt 3).

trwała (art. 25 pkt 4) – w przeciwnym przypadku przyjmuje się, że czas trwania jest nieoznaczony.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Koch, A., Napierała, J., (red. nauk.), 2013. Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki. Warszawa: Wolters Kluwer.

Jako siedzibę spółki wskazuje się miejscowość, w której ma swoją siedzibę organ zarządzający, w przypadku spółki brak jest takiego organu zatem wskazuje się na siedzibę wspólników spółki jawnej, z zastrzeżeniem, o ile umowa nie stanowi inaczej220 Oprócz szeregu koniecznych postanowień, które muszą być zawarte w umowie spółki jawnej, ustawodawca pozostawia wspólnikom pewien margines swobody w kształtowaniu treści umowy spółki jawnej. Wszelkie kwestie prowadzące do wystąpienia innych skutków niż ustawowe, powinny być ujęte w umowie. Przykładem może być określenie udziału poszczególnych wspólników w zyskach i stratach prowadzonej działalności, a w przypadku

220

A.Jambroży, M. Jambroży, „Spółka osobowa prawa handlowego: aspekty prawno – podatkowe, optymalizacja podatkowa”, Warszawa 2012, s. 58.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 83

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

braku zastrzeżeń umownych mają zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu Spółek Handlowych (uczestniczą w zyskach i stratach po równo)221.

FIRMA SPÓŁKI – ART. 24 KSH ORAZ 431 – 4310 KC Zagadnienia dotyczące firmy spółki jawnej zostały uregulowane w art. 24 KSH. Przepis ten stanowi lex specialis w stosunku do uregulowań zawartych w Kodeksie Cywilnym w art. 431 do 4310. Formułując firmę spółki należy mieć na uwadze regulacje zawarte zarówno w KSH, jak i w KC. Komponenty firmy spółki jawnej zostały określone ściśle w przepisach. Ustalając firmę należy spełnić szereg wymagań, które nałożył na wspólników ustawodawca. Elementami koniecznymi, które muszą się znaleźć w firmie spółki jawnej są:  Nazwiska wspólników lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo  Nazwisko jednego albo kilku wspólników albo  Firmę jednego albo kilku wspólników,  Oznaczenie „spółka jawna” – które może być skrócone do postaci „sp. j.” (z zastrzeżeniem, że w umowie spółki musi być podana forma prawa w pełnym brzmieniu222). W przeciwieństwie do terminu „spółka jawna”, nazwiska wspólników tworzących firmę spółki nie mogą być skracane (dopuszczalne jest skracanie jedynie imion). Muszą być to również nazwiska prawdziwe. Istnieje również możliwość używania wspólnego nazwiska osób zawiązujących spółkę wraz z wymienieniem łączącego wspólników stosunku rodzinnego223. Jeżeli wspólnicy noszą to samo nazwisko, dopuszczalne jest, aby zostało ono użyte w liczbie mnogiej224. Ustawodawca dopuszcza również użycie pseudonimu przedsiębiorcy, jednakże nie może on występować samodzielnie i musi być on użyty obok elementów obowiązkowych firmy. Minimum, jakie musi się znaleźć w firmie spółki jawnej to nazwisko jednego ze wspólników oraz oznaczenie „spółka jawna”225

221

B. Gnela, „Prawo handlowe dla ekonomistów”, Warszawa 2012, s. 33. M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 34. 223 Ibidem, s. 34. 224 A. Rachwał, M. Spyra, „Umowa spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej”, Warszawa 2009, s. 12. 225 Ibidem, s. 12. 222

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 84

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Sporną kwestią jest możliwość skracania wyrazów wchodzących w skład firmy – można dokonywać tego jedynie w przypadku, gdy skracana nazwa jest zrozumiała bądź skracane wyrazy tworzą powszechnie używane skróty226. Gdy wspólnikiem spółki jawnej jest inna spółka handlowa, istnieje możliwość używania w firmie spółki jawnej nazwy skróconej. Istotne zastrzeżenia co do nazwy firmy zostały sformułowane w Kodeksie Cywilnym. Zgodnie z art. 433 § 1 i 2, firma spółki musi dostatecznie odróżniać się od firm innych spółek funkcjonujących na tym samym rynku oraz nie może wprowadzać w błąd zarówno klientów, jak i konkurencji – we wspomnianych przepisach została zawarta zasada wyłączności (§1) oraz zasada prawdziwości firmy (§2)227. Wprowadzając owe zasady ustawodawca ma na celu przede wszystkim zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Firma nie może wprowadzać w błąd co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu oraz miejsca działalności a także co do źródeł zaopatrzenia przedsiębiorcy228.

POWSTANIE SPÓŁKI – SPOSÓB NASTĘPCZY I PIERWOTNY Spółka jawna powstaje, gdy zostanie zawarta przez wspólników umowa, która co do formy i treści będzie odpowiadała wymaganiom postawionym w Kodeksie Społek Handlowych (zwłaszcza art. 23 i 25) oraz będzie spełniała pozostałe przesłanki ważności czynności prawnych, a sąd wyda postanowienie o jej wpisie do rejestru i takiego wpisu dokona229. Może ona powstać w dwojaki sposób: następczy albo pierwotny230. Obie metody zostały uregulowane w KSH. Pierwsze rozwiązanie dotyczy ogólnie przekształcenia innej spółki w spółkę jawną:  Przekształcenie spółki cywilnej w jawną – art. 26 § 4 do 6 – spółka cywilna może stać się spółką jawną poprzez zgłoszenie przez wszystkich wspólników do sądu rejestrowego. Aby nowa forma spółki mogła zostać zarejestrowana konieczne jest dostosowanie umowy spółki cywilnej do wymogów formalnych, jakie musi spełniać umowa spółki jawnej.

226

M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 35. 227 E. Gniewek, „Kodeks Cywilny. Komentarz”, Warszawa 2006, s. 98. 228 Ibidem s. 98. 229 G. Gorczyński, ” Spółka jawna jako podmiot prawa”, Warszawa 2009, s. 140. 230 A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 176.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 85

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Dopiero po spełnieniu tych kryteriów spółka może być wpisana do rejestru i z chwilą wpisu przekształcana spółka cywilna staje się spółką jawną;

 Przekształcenie innej spółki handlowej (spółka przekształcana) w spółkę jawną (spółka przekształcona) – w tym przypadku mają zastosowanie art. 551 § 1 i art. 552. Zgodnie z art. 552 spółka przekształcana staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu do rejestru, przy jednoczesnym wykreśleniu z rejestru spółki przekształcanej. Z kolei w pierwotny sposób spółka jawna powstaje poprzez zawiązanie nowej umowy, z chwilą wpisu do rejestru (art. 251 § 1), czyli jest zupełnie nowym podmiotem, który dopiero wkracza na rynek. Jak już wcześniej wspomniano, spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Od momentu zawarcia umowy spółki do chwili wpisu mamy do czynienia ze strukturą „przedspółki jawnej”, a nie tak jak w przypadku spółek kapitałowych – spółki w organizacji231. Wobec takiego podmiotu powinno się stosować przepisy dotyczące spółki cywilnej, na zasadzie analogii. KSH jedynie reguluje zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania (art. 251 § 2).

ZGŁOSZENIE SPÓŁKI DO SĄDU REJESTROWEGO I WPIS DO REJESTRU Aby spółka mogła być wpisana do rejestru, należy przedstawić następujące informacje (art. 26 § 1):  Firmę, siedzibę, adres spółki,  Przedmiot działalności (określony według Polskiej Klasyfikacji Działalności),  Nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń,  Nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji. Wyżej wymienione dane przedstawia się na formularzu KRS – W1, czyli na wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębiorców – spółka jawna, spółka partnerska, spółka 231

P. Bryłowski, A. Kidyba, K. Kopaczyńska – Pieczniak, „Prawo spółek handlowych”, Warszawa 2010, s. 22.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 86

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

komandytowa232. Oprócz wniosku wypełnia się załączniki (KRS – WB, KRS – WK, KRS – WM), w których wskazuje się odpowiednio: wspólników spółki jawnej, osoby uprawnione do reprezentowania spółki oraz przedmiot działalności. Ponadto, do zgłoszenia rejestrowego należy dołączyć233:  umowę spółki (art. 9 ust. 3 ustawy o KRS234),  złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki (art. 26 § 3),  wykaz imion i nazwisk wspólników (albo firm) wraz z podaniem adresu,  dowód pokrycia kosztów opłaty sądowej za dokonanie wpisu spółki do rejestru,  potwierdzenie dokonania opłaty za publikację w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Co więcej, art. 26 § 3 wskazuje również na obowiązek i prawo wspólników do zgłoszenia spółki jawnej do rejestru. Mają oni na to 7 dni od chwili podpisania umowy spółki, a jakiekolwiek zmiany w danych dotyczących spółki muszą być zgłaszane do sądu rejestrowego. Warto również wspomnieć o uprawnieniu, jakie nadaje art. 27 KSH małżonkowi wspólnika. Może on bowiem żądać ujawnienia w rejestrze informacji dotyczących stosunków majątkowych w małżeństwie (w szczególności dotyczy to intercyzy). Tego rodzaju informacja ma ogromne znaczenie dla ewentualnych wierzycieli, gdyż z uwagi na domniemanie powszechnej znajomości wpisów w rejestrze, w przypadku egzekucji długów, wierzyciel nie może zasłaniać się nieznajomością wpisu w rejestrze235. W sytuacji, gdy małżonkowie mają rozdzielność majątkową nie ma możliwości ściągnięcia długu z majątku drugiego małżonka.

REPREZENTACJA SPÓŁKI PRZEZ WSPÓLNIKÓW Prawo do reprezentacji spółki mają wszyscy wspólnicy (art. 29 § 1 KSH), chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Przez słowo „reprezentacja” należy rozumieć występowanie we wszystkich stosunkach prawnych, zwłaszcza jeżeli chodzi o dokonywanie czynności w 232

M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 33. 233 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 33. 234 A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 178. 235 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 34.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 87

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

imieniu spółki oraz przyjmowania oświadczeń woli, które są składane przez osoby trzecie236. W przeciwieństwie do spółki cywilnej, w której wspólnik występuje zarówno we własnym imieniu, jak i w imieniu spółki, w przypadku omawianego podmiotu wspólnik występuje w imieniu spółki a nie w imieniu pozostałych wspólników. Należy zaznaczyć, iż jest on przedstawicielem spółki a nie pełnomocnikiem, gdyż prawo do reprezentowania interesów spółki wynika wprost z ustawy237. Pozbawienie zdolności do czynności prawnych czy też ograniczenie zdolności do czynności prawnych nie wyklucza możliwości reprezentowania spółki na zewnątrz, odbywa się to jednak z udziałem przedstawiciela ustawowego. Jest to na tyle istotna informacja, że wymaga odpowiedniego wpisu do KRS. Zakres reprezentacji spółki jawnej został określony w art. 29 § 2, który stanowi, iż prawo wspólnika do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Jest to niezwykle szeroki wachlarz kompetencji, który jednak ma swoje ograniczenia, niemniej jednak wynikają z niego następujące uprawnienia wspólnika238:  może on zastępować spółkę przed sądami,  ma prawo do dokonywania wszystkich czynności procesowych (m.in. wytaczanie powództwa),  w jego kompetencji leży również dokonywanie w imieniu spółki innych czynności prawnych (m.in. zawieranie umów czy składanie oświadczeń woli). Wspomniane ograniczenia dotyczą przede wszystkim239:  działań, które narzucają konieczność zmiany umowy spółki (jeden wspólnik nie ma prawa zmieniać umowy, na wszelkie korekty muszą się zgodzić pozostali),  ustanowienia pełnomocnika, gdyż nie istnieje możliwość przeniesienia praw do reprezentacji spółki na osobę trzecią,  wykluczenie możliwości dokonywania czynności z samym sobą (dotyczy to m.in. podpisywania umów, w których stroną jest spółka jawna i jej wspólnik). Kolejny przepis regulujący kwestię reprezentacji spółki stanowi, iż prawa reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich (art. 29 § 3). 236

Ibidem, s. 43. M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 44. 238 Ibidem, s. 44. 239 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 45. 237

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 88

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Implikuje on następujące rozwiązania: wspólnika można wyłączyć całkowicie od reprezentacji albo wprowadzić reprezentację łączną240. To drugie rozwiązanie stanowi wyjątek od reguły wskazanej w art. 29 § 3, co oznacza, iż wspólnik ma prawo do reprezentacji jedynie z innym wspólnikiem. Postanowienia umowy, zgodnie z którymi byłby ograniczony zakres kompetencji wspólnika do reprezentacji spółki, nie mogłyby być skuteczne wobec innych osób. Wykluczone jest stosowanie ograniczeń przedmiotowych, miejscowych i czasowych241. Nie oznacza to jednak, że praw do reprezentacji nie można ograniczyć w inny sposób, gdyż taką możliwość przewiduje art. 30. Aczkolwiek takie postanowienia mają charakter unormowań wewnętrznych i nie niosą skutków wobec osób trzecich242. Mają one przede wszystkim zagwarantować pewność obrotu. Wykluczenie skuteczności wobec osób trzecich nie oznacza jednak, iż nie są one wiążące wewnątrz spółki. Umowa może przewidywać konsekwencje, jakie mogą być wyciągnięte wobec wspólnika nie stosującego się do postanowień ograniczających zakres jego reprezentacji. Kontynuując wątek dotyczący ograniczenia prawa do reprezentowania spółki należy wspomnieć o zapisie występującym w art. 30 § 2, zgodnie z którym prawo do reprezentacji można ograniczyć z „ważnych powodów”. Otóż jest to wyrażenie nieostre, gdyż w przepisach próżno szukać konkretnego katalogu owych ważnych powodów, które mogą być podstawą do pozbawienia prawa do reprezentacji spółki. Literatura przedmiotu wskazuje, iż mogą być to powody zawinione lub niezawinione, mające charakter obiektywny czy też subiektywny, a ostateczna ocena należy do sądu243. Powództwo wobec konkretnego wspólnika może zostać wytoczone przez jednego, kilku lub wszystkich wspólników. Co do zasady, najbardziej powszechnym sposobem reprezentacji spółki jawnej jest reprezentacja jednoosobowa, ale zdarzyć się może, że umowa spółki przewiduje reprezentację łączną. W takim przypadku wymagane jest złożenie co najmniej dwóch oświadczeń woli reprezentantów spółki, co najprościej rzecz ujmując sprowadza się do złożenia przez te osoby podpisów na dokumencie, przy czym nie wymaga się, aby były one złożone jednocześnie244.

240

J. Strzępka, „Kodeks spółek handlowych. Komentarz.”, Warszawa 2013, s. 104. A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 180. 242 Ibidem, s. 104. 243 Ibidem, s. 106. 244 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 46. 241

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 89

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI WSPÓLNIKÓW ZA ZOBOWIĄZANIA SPÓŁKI Jak już zostało wspomniane w poprzednich paragrafach, wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Odpowiedzialność ta jest solidarna, osobista, nieograniczona i subsydiarna245. Regulacje dotyczące charakteru odpowiedzialności wspólników spółki jawnej są przepisami bezwzględnie obowiązującymi, to znaczy, że nie mogą być w żaden sposób zmieniane przez strony umowy spółki jawnej 246. Podstawę do określenia charakteru odpowiedzialności stanowią następujące przepisy:  art. 22 § 2 KSH – wskazuje na odpowiedzialność nieograniczoną, osobistą oraz solidarną. Głównym celem jest tu zabezpieczenie roszczeń potencjalnych wierzycieli. Ustawodawca nie nakłada na założycieli spółki jawnej obowiązku wnoszenia wkładów w określonej wysokości (tak jak ma to miejsce w przypadku np. spółki akcyjnej, gdzie minimalny kapitał wynosi 100 000 zł), zatem zasadne jest wprowadzenie zapisu o nieograniczonej odpowiedzialności, co daje zdecydowanie większą gwarancję spełnienia zobowiązań wobec osób trzecich. Odpowiedzialność solidarna wskazana w art. 22 § 2 stanowi przypadek solidarności biernej, innymi słowy, daje to wierzycielowi możliwość żądania całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników, od kilku lub od każdego z osobna, a spełnienie świadczenia przez któregoś z nich zwalnia od zobowiązania pozostałych247. Wszyscy dłużnicy pozostają zobowiązani do momentu zaspokojenia roszczeń wierzyciela. Odpowiedzialność osobista – potencjalna egzekucja następuje z majątku osobistego wspólnika.  art. 31 KSH – wskazuje wprost na odpowiedzialność subsydiarną. Subsydiarność ustanawia kolejność zaspokajania roszczeń, a solidarność, gdy nie ma odmiennej kolejności zaspokojenia (zostało to wskazane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2010 roku, I CSK 453/09248). Zgodnie z tym przepisem, egzekucja z majątku osobistego dłużnika może być przeprowadzona dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Ma ona zastosowanie dopiero w momencie, gdy brak jest możliwości zaspokojenia roszczeń wierzycieli z majątku spółki jawnej. Co więcej, jak stanowi § 2 tegoż przepisu istnieje możliwość wniesienia powództwa 245

Ibidem, s. 62. M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 63. 247 A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 183. 248 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 63. 246

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 90

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

przeciwko wspólnikowi zanim okaże się, że egzekucja z majątku spółki będzie niemożliwa, gdyż odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki funkcjonuje cały czas249. Natomiast § 3 zastrzega, iż subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań powstałych przed wpisem do rejestru. Jako, że wpis do rejestru ma charakter konstytutywny, a spółka powstaje w momencie wpisu a jakichkolwiek zobowiązaniach można mówić dopiero po powstaniu spółki, czyli z chwilą wpisu do rejestru250. Reasumując, w pierwszej kolejności za zobowiązania zawsze odpowiada sama spółka jawna, dopiero później jej wspólnicy.

PROWADZENIE SPRAW SPÓŁKI Interesy spółki oraz prowadzenie jej spraw pozostają dziedzinami uregulowanymi przez stosunki wewnętrzne spółki, innymi słowy przez stosunki jakie panują między wspólnikami. Prowadzenie spraw spółki dotyczy wszelkich decyzji podejmowanych w związku z prowadzeniem działalności przez spółkę. Kwestie te dotyczą przede wszystkim zarządzania spółką, jej majątkiem, wydawaniem różnego rodzaju decyzji, podejmowaniu uchwał czy planowaniu działalności tak, aby osiągnąć założony cel 251. KSH dopuszcza możliwość względnie swobodnego kształtowania umowy (art. 37 § 1), jednakże wprowadza pewne obligatoryjne ograniczenia, od których nie ma wyjątków (np. art. 38 § 1). W związku z tym, że spółka jawna nie posiada własnych organów, każdy wspólnik ma z jednej strony prawo a z drugiej obowiązek prowadzenia spraw spółki 252. Zgodnie z art. 46 KSH prowadzenie spraw spółki jest dla wspólnika nieodpłatne. W umowie spółki mogą zostać wskazani konkretni wspólnicy, którzy będą zajmowali się prowadzeniem spraw spółki. Warto rozważyć tę kwestię w przypadku, gdy wspólników jest wielu, gdyż może to rodzić pewne trudności (pozostali wspólnicy nieprowadzący spraw spółki są wówczas wyłączeni). Istnieje również możliwość powierzenia spraw spółki prokurentowi, ale jego ustanowienie wymaga zgody wszystkich wspólników (art. 41 § 1 KSH), a j każdemu ze wspólników (mającemu prawo do prowadzenia spraw spółki) przysługuje uprawnienie do odwołania prokurenta (art. 41 § 2 KSH). 249

Ibidem, s. 63. J. Strzępka, „Kodeks spółek handlowych. Komentarz.”, Warszawa 2013, s. 110. 251 M. Nieradka – Bernaciak, J. Rodek, A. Roguska – Kikoła, Sz. Zięba, „Spółka jawna. Zagadnienia praktyczne”, Warszawa 2012, s. 53. 252 B. Gnela, „Prawo handlowe dla ekonomistów”, Warszawa 2012,, s. 33. 250

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 91

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Kierowanie sprawami spółki uzależnione jest w dużej mierze od charakteru i rangi czynności, tzn. konieczne jest określenie, czy dana sprawa mieści się w zakresie zwykłych spraw spółki (zakres zwykłego zarządu – art. 39 § 2 KSH) czy też jest to problem przekraczający zwykłe sprawy spółki (sprawy przekraczające zakres zwykłego zarządu – art. 43 KSH). Wszelkie codzienne decyzje, związane z normalnym funkcjonowaniem spółki, należą do zwykłych spraw spółki. W ramach spraw zwykłego zarządu poszczególni wspólnicy mogą prowadzić sprawy bez uprzedniej uchwały pozostałych wspólników, z zastrzeżeniem, że przed załatwieniem danej sprawy nie sprzeciwi się jej ani jeden ze wspólników253. Kwestie przekraczające sprawy zwykłego zarządu wymagają zgody wszystkich wspólników, także tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki, a dotyczą one spraw o charakterze strategicznym, wywołujące skutki majątkowe o znacznych rozmiarach czy pociągające za sobą skutki nieodwracalne i długotrwałe254. Przy ocenie zakresu danej sprawy należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności dotyczące danej spółki, z uwzględnieniem rodzaju i rozmiaru prowadzonej przez nią działalności, a także stan jej majątku255. Art. 44 KSH daje wspólnikowi możliwość podjęcia decyzji w sprawie nagłej, bez konieczności porozumienia z pozostałymi wspólnikami, jeżeli zaniechanie prowadziłoby do wystąpienia poważnej szkody.

PRAWA I OBOWIĄZKI WSPÓLNIKÓW Wszelkie uprawnienia i zobowiązania wspólników powinny być zawarte w umowie spółki. Można wyróżnić prawa i obowiązki o charakterze majątkowym i organizacyjnym. Prawa majątkowe przysługujące wspólnikom są następujące256:  prawo do udziału w zyskach (art. 51 § 1 KSH) ,  prawo do otrzymywania odsetek (art. 53 KSH),  prawo do otrzymania części majątku w przypadku likwidacji spółki lub w momencie wystąpienia z niej wspólnika (art. 82 § 2 KSH).

253

B. Gnela, „Prawo handlowe dla ekonomistów”, Warszawa 2012, s. 33. W. Katner, „Prawo cywilne i handlowe w zarysie”, Warszawa 2011, s. 100. 255 B. Gnela, „Prawo handlowe dla ekonomistów”, Warszawa 2012, s. 33. 256 A. Kidyba, „Prawo handlowe”, Warszawa 2010, s. 31. 254

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 92

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Z kolei wśród obowiązków o charakterze majątkowym wyróżnia się257:  obowiązek wniesienia wkładu (art. 3, art. 25 pkt 2 KSH),  obowiązek partycypowania w stratach spółki (art. 51 § 1 KSH),  każdy wspólnik jest również zobligowany do uczestniczenia w stratach spółki w przypadku jej likwidacji (art. 83 KSH). Do praw o charakterze organizacyjnym zalicza się258:  prawo do prowadzenia spraw spółki (art. 39 § 1 KSH),  uprawnienie do jej reprezentowania na zewnątrz (art. 29 KSH),  każdy wspólnik ma możliwość kontrolowania działalności spółki (art. 38 § 2 KSH),  prawo do żądania rozwiązania spółki przez sąd (art. 62 § 1 KSH),  upoważnienie do żądania wykluczenia wspólnika ze spółki (art. 63 § 2 KSH). Obowiązki związane z organizacją pracy spółki są następujące259:  prowadzenie spraw spółki bez wynagrodzenia (art. 46 KSH),  obowiązek lojalności (art. 56 § 1),  zakaz działalności konkurencyjnej (art. 56 § 2).

MAJĄTEK SPÓŁKI JAWNEJ – WKŁADY, UDZIAŁ W ZYSKACH I STRATACH Pojęcie majątku zostało zdefiniowane w art. 28 KSH, który stanowi, iż majątkiem spółki jest wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Ze względu na posiadanie podmiotowości prawnej, spółka jest uznawana za właściciela swojego majątku, gdyż we wszelkiej dokumentacji dotyczącej chociażby nabywania nieruchomości to właśnie spółka, a nie wspólnicy, jest ujawniana jako właściciel260. Wynika z tego, iż wspólnik nie jest właścicielem majątku spółki jawnej w trakcie obowiązywania umowy spółki, a może się nim stać dopiero po wystąpieniu ze spółki (na podstawie art. 65 KSH) i po likwidacji spółki – tzw. nadwyżka polikwidacyjna (art. 82 § 2 KSH).

257

Ibidem, s. 31. A. Kidyba, „Prawo handlowe”, Warszawa 2010, s. 32. 259 Ibidem, s. 34. 260 W. Katner, „Prawo cywilne i handlowe w zarysie”, Warszawa 2011, s. 98. 258

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 93

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Duże znaczenie w przypadku wypłaty środków wspólnikowi ma pojęcie udziału kapitałowego, który odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu (art. 50 § 1 KSH). Wartość udziału kapitałowego może ulec obniżeniu bądź też podwyższeniu, w zależności od sytuacji finansowej spółki (czy będzie ponosiła stratę lub czy wspólnik pozostawi wypracowany zysk w spółce). Jednakże bez względu na wysokość zysku lub straty, zgodnie z art. 53 KSH, wspólnik może żądać wypłaty w wysokości 5% wniesionego udziału kapitałowego, dlatego wartość wnoszonego wkładu ma duże znaczenie dla przyszłych dochodów wspólnika. Wniesionego wkładu nie można jednak ani podwyższać ani obniżać (art. 50 § 2). Każdy wspólnik ma obowiązek wnieść wkład do spółki, który ma służyć do osiągnięcia wspólnego celu (art. 3 KSH). Wnoszone wkłady do spółki mogą mieć charakter zarówno majątkowy, jak i niemajątkowy. Mogą to być zarówno nieruchomości, wartości niematerialne i prawne czy też wkład w postaci pracy własnej wspólnika. Brak jest w Kodeksie uregulowania narzucającego wnoszenie wkładów w określonej wysokości. Ich wartość musi być jednak wyrażona w walucie polskiej. Ustawodawca pozostawił tę kwestię do swobodnego ustalenia pomiędzy wspólnikami (ius dispositivum), gdyż nie ma to większego znaczenia w przypadku odpowiedzialności przed wierzycielami – wspólnicy odpowiadają za długi całym swoim majątkiem261. W praktyce można się spotkać z następującymi rodzajami wkładów262:  wniesienie własności rzeczy,  ustanowienie prawa użytkowania lub czerpania pożytków z praw lub rzeczy,  środki pieniężne,  świadczenie w postaci pracy własnej lub innych usług,  ustanowienie prawa do korzystania bądź przeniesienie na rzecz spółki uprawnień związanych z korzystaniem z praw na dobrach materialnych. Partycypacja w zyskach i stratach może zostać dowolnie uregulowana przez wspólników i to właśnie umowa spółki w pierwszej kolejności wyznacza udział w zyskach i stratach. Generalną zasadą jest równy udział zarówno w zyskach, jak i w stratach w przypadku braku jakichkolwiek uregulowań w umowie (art. 51 § 1 KSH). W tej sytuacji nie są brane pod uwagę wysokość i rodzaj wniesionego wkładu do spółki. Gdy jednak umowa 261 262

W. Katner, „Prawo cywilne i handlowe w zarysie”, Warszawa 2011s. 99. A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 188.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 94

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

przewiduje zróżnicowanie odpowiedzialności wspólników jeżeli chodzi o udział w stratach i zyskach, szczególne znaczenie ma wysokość wniesionego wkładu. W razie jakichkolwiek zastrzeżeń przyjmuje się, że udział w stratach jest równy udziałowi w zyskach, oczywiście jeżeli brak jest jakichkolwiek postanowień w umowie. Umową można również wyłączyć uczestnictwo konkretnych wspólników w stratach (jednakże nie wszystkich), ale nigdy nie można ich pozbawić prawa do zysku. Udział kapitałowy nie jest równoznaczny z udziałem w zyskach, gdyż udział kapitałowy stanowi wartość rzeczywiście wniesionego wkładu, natomiast udział w zyskach jest niezależny od wartości tego wkładu263.

LOJALNOŚĆ WSPÓLNIKA – ZAKAZ KONKURENCJI Wspólnik spółki jawnej nie może prowadzić sprzecznych interesów z polityką spółki oraz nie może działać na jej niekorzyść (art. 56 § 1 KSH). Kolejny paragraf wspomnianego artykułu jasno zabrania zajmowania się interesami konkurencyjnymi, zwłaszcza jako wspólnik w innej spółce (osobowej). Zakaz konkurencji opiera się na zabronieniu wykonywania wszelkich czynności godzących w interesy spółki264. W momencie, gdy któryś ze wspólników złamie zakaz konkurencyjnego działania, pozostali wspólnicy mogą domagać się wydania spółce korzyści, które osiągnął wspólnik w drodze konkurencyjnego działania lub naprawienia szkody wyrządzonej spółce, na mocy art. 57 § 1 KSH. Istnieje również możliwość wnioskowania o wyłączenie nielojalnego wspólnika ze spółki.

ROZWIĄZANIE SPÓŁKI JAWNEJ I WYSTĄPIENIE WSPÓLNIKA ZE SPÓŁKI Rozwiązanie spółki jawnej ma miejsce w chwili wykreślenia jej z rejestru spółek (art. 84 § 2 KSH). Kodeks Spółek Handlowych w art. 58 wskazuje katalog powodów, których wystąpienie może, ale nie musi skutkować rozwiązaniem spółki:  przyczyny przewidziane w umowie spółki,  jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,  ogłoszenie upadłości spółki, 263 264

J. Ciszewski, ” Polskie prawo handlowe”, Warszawa 2011, s. 115. A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 191.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 95

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

 śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,  wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,  prawomocne orzeczenie sądu. Rozwiązanie spółki jawnej jest poprzedzone zakończeniem działalności265:  W skutek likwidacji albo  W sposób określony w umowie spółki bądź w porozumieniu, które zostało zawarte po wystąpieniu powodu rozwiązania spółki. Mimo przyczyn wskazanych w umowie spółki może ona kontynuować swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników, wówczas skład wspólników się nie zmienia (art. 59 KSH). Jeżeli żaden ze wspólników nie kontestuje dalszej działalności spółki przyjmuje się, że spółka zostaje przedłużona na czas nieoznaczony. Opuszczenie szeregów spółki jawnej przez jednego ze wspólników skutkuje utratą jego członkostwa w spółce, jednakże nie ma przeszkód, by istniała ona dalej266. Wystąpienie ze spółki może mieć dwojaki charakter267:  dobrowolny – wówczas na mocy porozumienia wspólników jeden lub kilku występuje ze spółki, która mimo uszczuplenia składu wspólników będzie kontynuowała działalność. Każdy wspólnik ma prawo wypowiedzenia umowy spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego (który pokrywa się z rokiem kalendarzowym), w przypadku, gdy spółka została zawarta na czas nieoznaczony. Wypowiedzenie powinno być przedstawione na piśmie pozostałym wspólnikom lub osobie reprezentującej spółkę, zgodnie z art. 61 § 3 KSH. Okres wypowiedzenia może być skrócony lub wydłużony, stosownie do postanowień umowy spółki, nigdy natomiast nie można wypowiedzieć umowy ze skutkiem natychmiastowym, chociaż wystąpiłby ważny ku temu powód268;  przymusowy – wydanie orzeczenia przez sąd, wyłączającego wspólnika ze składu spółki.

265

A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 192. J. Ciszewski, ” Polskie prawo handlowe”, Warszawa 2011, s. 115. 267 J. Jacyszyn, ” Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach”, Warszawa 2012, s. 122. 268 A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 193. 266

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 96

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Oprócz wspólnika prawo do wypowiedzenia umowy spółki przysługuje również osobistemu wierzycielowi wspólnika spółki jawnej w następujących przypadkach269:  Przez ostatnie sześć miesięcy prowadzono bezskuteczną egzekucję z ruchomości wspólnika,  Wierzyciel w wyniku egzekucji nabył prawa do roszczeń wspólnika w przypadku, gdyby ten wystąpił ze spółki lub spółka zostałaby rozwiązana,  Wypowiedzenie nastąpiło sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego (o ile w umowie nie został zastrzeżony krótszy okres) nawet w przypadku, gdy umowa spółki była zawarta na czas oznaczony. Może się jednak zdarzyć, że spółka będzie kontynuować działalność w zmienionym składzie, który to ulegnie zmianie m.in. z powodu śmierci dłużnika (niesie to ze sobą wstąpienie na jego miejsce spadkobierców) lub wskutek prawomocnego wyroku sądu dotyczącego wyłączenia wspólnika ze spółki. W przypadku włączenia do spółki spadkobierców, taka sytuacja może mieć miejsce jedynie, gdy przewiduje to umowa spółki, a spadkobiercy spadek przyjęli. W tej kwestii występuje dowolność, można bowiem ustalić, że współpraca będzie miała miejsce ze wszystkimi bądź z częścią wspólników. Jeżeli prawa osoby zmarłej przysługują po równo wszystkim wspólnikom, powinni oni spośród siebie wyłonić jedną osobę, która wstąpi w miejsce zmarłego wspólnika270. Kontynuować działalność spółki można również poprzez uzgodnienie, które powinno zostać zawiązane bezzwłocznie po śmierci wspólnika lub ogłoszeniu upadłości wspólnika bądź przed upływem terminu wypowiedzenia (art. 64 § 2 KSH). Zdanie drugie art. 64 § 2 jasno wskazuje konsekwencje niedopełnienia tego obowiązku - spadkobierca, syndyk lub wspólnik, który wypowiedział umowę spółki, a także jego wierzyciel, mogą domagać się przeprowadzenia likwidacji. Art. 63 § 1 daje każdemu wspólnikowi możliwość złożenia wniosku do sądu o rozwiązanie spółki z ważnych powodów. Jednakże, jeżeli wskazane ważne powody zachodzą po stronie zaledwie jednego wspólnika, pozostali mogą również złożyć wniosek do sądu o wyłączenie tego wspólnika ze spółki. Katalog ważnych powodów nie został przedstawiony w Kodeksie, w związku z czym ocena tego czy są one istotne czy też nie należy do sądu. Co do zasady, powinny mieć one charakter obiektywny, jednakże nie da 269 270

Ibidem, s. 193. A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 194.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 97

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

się uniknąć pewnej dozy subiektywizmu. Do najczęściej wymienianych ważnych powodów można zaliczyć271:  Brak zaufania pomiędzy wspólnikami,  Niewłaściwe stosunki między wspólnikami (osobiste, emocjonalne, psychiczne),  Działania na szkodę spółki,  Brak uczciwości,  Zmniejszenie majątku spółki,  Zakłócanie współpracy,  Wykorzystywanie pozycji przez jednego wspólnika wobec pozostałych,  Nierzetelna informacja o sprawach spółki,  Popełnienie przestępstwa,  Nadużywanie kompetencji,  Nierespektowanie zakazu działalności konkurencyjnej etc. Wystąpienie wspólnika ze spółki niesie ze sobą konieczność rozliczenia się z występującym wspólnikiem. W zależności od tego, czy wystąpienie było dobrowolne czy przymusowe, ustala się stan majątku na określony dzień bilansowy. W pierwszym przypadku za dzień bilansowy przyjmuje się ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia. Z kolei gdy wystąpienie wspólnika jest konsekwencją prawomocnego wyroku sądu – za dzień bilansowy uznaje się dzień wniesienia pozwu272. Wyliczoną kwotę wypłaca się wspólnikowi w pieniądzu. Może się jednak zdarzyć, że udział kapitałowy wspólnika będzie ujemy, wówczas jest on zobowiązany do zwrócenia spółce odpowiedniej kwoty.

LIKWIDACJA SPÓŁKI JAWNEJ Zaistnienie któregokolwiek z przypadków wymienionych w art. 58 KSH rodzi konieczność przeprowadzenia likwidacji spółki, aczkolwiek wspólnicy w umowie mogli przewidzieć inny sposób zakończenia jej działalności. Również porozumienie uzgodnione po zaistnieniu powodu rozwiązania spółki może przewidywać odmienny niż likwidacja sposób. 271

S. Pszczółka, M.Skrodzka, K. Skrodzki, M. Zaremba, „Prawo handlowe. Testy, kazusy, tablice.” Warszawa 2012, s. 103. 272 J. Jacyszyn, ” Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach”, Warszawa 2012, s. 122.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 98

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

W przypadku wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika lub ogłoszenia upadłości wspólnika porozumienie w sprawie zakończenia działalności spółki po zaistnieniu powodu rozwiązania spółki wymaga zgody odpowiednio wierzyciela lub syndyka. Jednakże nie zawsze umowa spółki wskazuje sposób rozwiązania spółki, wówczas przeprowadza się, zgodnie z przepisami zawartymi w KSH, likwidację. Fakt ten musi zostać zgłoszony do sądu rejestrowego – jest to prawo i obowiązek likwidatora (art. 74 § 1 KSH). W momencie rozpoczęcia likwidacji zmienia się cel spółki i przedmiot jej działalności oraz modyfikacji ulega firma spółki poprzez dodanie oznaczenia „w likwidacji” (art. 74 § 4)273. Otwarcie likwidacji pociąga również za sobą wygaśnięcie prokury oraz uniemożliwia jej ustanowienie w trakcie likwidacji, zgodnie z art. 79 § 1 i 2. Jak stanowi art. 70 § 1, likwidatorami spółki jawnej są wszyscy wspólnicy. Status ten otrzymali z mocy prawa (ex lege). W ramach likwidacji spółki podejmowane są następujące czynności przez likwidatorów274, które zostały ujęte przez ustawodawcę w art. 77 § 1 i w art. 82 KSH:  Zakończenie bieżących interesów spółki – wypowiedzenie długoterminowych umów, nie można rozwijać bieżących interesów spółki, ale nowe interesy mogą być podejmowane jeżeli są one niezbędne do ukończenia spraw w toku, na co wskazuje zdanie drugie art. 77 § 1;  Ściągnięcie wierzytelności – dotyczy wierzytelności, które należą się spółce wobec osób trzecich i wobec wspólników;  Wypełnienie wszelkich zobowiązań – źródłem pokrycia wszelkich roszczeń wierzycieli jest w pierwszej kolejności majątek spółki, a za wszelkie zobowiązania odpowiadają solidarnie wspólnicy. W sytuacji, o której mowa w art. 83 KSH, gdy majątek spółki nie wystarcza na pokrycie długów i spłatę udziałów, wówczas wysokość zobowiązań dzieli się pomiędzy wspólników zgodnie z postanowieniami umowy, a w przypadku braku takich zapisów w umowie – w stosunku, w jakim wspólnicy uczestniczą w stracie. Jeżeli jeden ze wspólników okaże się niewypłacalny, jego część długu dzieli się pomiędzy pozostałych w takim samym stosunku;  Upłynnienie majątku spółki – ustawodawca nie narzuca likwidatorom określonego sposobu upłynnienia majątku spółki; 273 274

A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 197. Ibidem, s. 198.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 99

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

 Podział pozostałego majątku spółki między wspólników – po spłacie wszelkich zobowiązań, pozostały majątek dzieli się między wspólników, stosownie do postanowień zawartych w umowie. Jeżeli brak jest takich zapisów, wówczas wspólnikom spłaca się udziały. Wszelkie nadwyżki dzieli się między wspólników proporcjonalnie do ich udziału w zyskach (art. 82 § 2). W trakcie likwidacji spółki jawnej reprezentacją i prowadzeniem spraw zajmują się likwidatorzy, w granicach swoich kompetencji, wyszczególnionych w art. 77 § 1 KSH. Wszelkie ograniczenia ich kompetencji mają skutki jedynie w stosunkach wewnętrznych, nie rzutują w żaden sposób na stosunki wobec osób trzecich, na co wskazuje art. 78 § 1 KSH. Jak stanowi § 2 wspomnianego przepisu, obowiązkiem likwidatorów jest stosowanie się do uchwał wspólników w stosunkach wewnętrznych. Likwidatorzy ustanowieni przez sąd powinni stosować się do jednomyślnych uchwał powziętych przez wspólników oraz przez osoby mające interes prawny, które spowodowały ich ustanowienie. Ponadto, zagadnienia dotyczące reprezentacji spółki przez likwidatorów zostały wyszczególnione w art. 75 i 76 KSH. W sytuacji, gdy sprawami spółki zajmuje się więcej niż jeden likwidator, jest on zobowiązany do reprezentacji spółki łącznie z pozostałymi likwidatorami, jeżeli wspólnicy lub sąd nie postanowili inaczej. Kiedy zachodzi konieczność podjęcia uchwały, jest ona zatwierdzana większością głosów likwidatorów, z zastrzeżeniem, o ile wspólnicy lub sąd nie wprowadzili innego rozstrzygnięcia. Zakończenie likwidacji powinno zostać zgłoszone do sądu wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki jawnej z rejestru. Z kolei, gdy rozwiązanie spółki zostało przeprowadzone bez likwidacji, odpowiedni wniosek w sądzie składają wspólnicy (art. 84 § 1 KSH). Może być on również złożony przez syndyka po ukończeniu postępowania upadłościowego, na co wskazuje art. 85 § 1 KSH. Rozwiązanie spółki następuje z chwilą wykreślenia jej z rejestru sądowego (art. 84 § 1 KSH). Warto podkreślić, iż wykreślenie, tak samo jak wpis do rejestru, ma charakter konstytutywny i w jego wyniku spółka traci byt prawny275. Konieczne jest wyznaczenie osoby, która przez co najmniej 5 lat będzie przechowywała księgi i dokumenty rozwiązanej spółki276. Może być to zarówno osoba trzecia, jak i jeden ze wspólników, a w przypadku braku porozumienia – osobę przechowującą dokumenty wyznacza sąd, a przechowawca 275 276

J. Jacyszyn, ” Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach”, Warszawa 2012, s. 126. A. Koch, J. Napierała, „Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki”, Warszawa 2013, s. 199.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 100

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

podlega przepisom Kodeksu Cywilnego w kwestii umowy przechowania. KSH umożliwia wspólnikom i osobom trzecim

mającym interes prawny wgląd do ksiąg i dokumentów

zlikwidowanej spółki.

PODSUMOWANIE Spółka jawna jest spółką modelową, która stanowi podstawę do tworzenia pozostałych spółek osobowych. Celem pracy było praktyczne zaprezentowanie podstawowych zasad funkcjonowania spółki jawnej, wraz z omówieniem najważniejszych przepisów Kodeksu Spółek Handlowych z tego zakresu. Czytelnik z łatwością odnajdzie informacje niezbędne do założenia spółki jawnej, takie jak wymagane przez sąd dokumenty czy informacje oraz dowie się, jakie są najważniejsze zasady przy ustalaniu firmy spółki. Poruszone zostały teoretyczne aspekty związane z założeniem spółki, wymagania formalne odnośnie umowy spółki czy też kwestie reprezentacji spółki oraz prowadzenia jej spraw. Nie zostały pominięte również sprawy związane z majątkiem i jego podziałem po wystąpieniu bądź śmierci wspólnika. Wiele miejsca zostało poświęcone prawom i obowiązkom wspólników.

SUMMARY A Registered Partnership is a basic partnership form in Polish law and is essential for other partnerships. The main aim of this essay is to present general provisions, connected to registered partnership, together with the most important articles from the Commercial Companies Code. The reader can easily find essential information on how to start up the business, for example required documents which are necessary in court.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 101

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93, z pózn. zm.) 2. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037, z pózn. zm.)

Wydawnictwa zwarte: 1. Bryłowski, P., Kidyba, A., Kopaczyńska – Pieczniak, K., Prawo spółek handlowych, Warszawa 2010 2. Ciszewski, J., (red. nauk.), Polskie prawo handlowe, Warszawa 2011 3. Gnela, B., (red. nauk.), Prawo handlowe dla ekonomistów, Warszawa 2012 4. Gniewek, E., Kodeks Cywilny. Komentarz, Warszawa 2006 5. Gorczyński, G., Spółka jawna jako podmiot prawa, Warszawa 2009 6. Jacyszyn, J., (red. nauk.), Spółki handlowe w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2012 7. Jambroży, A., Jambroży, M., Spółka osobowa prawa handlowego: aspekty prawno – podatkowe, optymalizacja podatkowa, Warszawa 2012 8. Katner, W., (red. nauk.), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Warszawa 2011 9. Kidyba, A., Prawo handlowe, Warszawa 2010 10. Koch, A., Napierała, J., (red. nauk.), Prawo spółek handlowych. Podręcznik akademicki, Warszawa 2013 11. Kopaczyńska – Pieczniak, K., Pozycja prawna wspólnika spółki jawnej, Warszawa 2013 12. Kuros, S., Kuraś, A., Toczek, M., Spółki osobowe: prawo spółek, prawo podatkowe i bilansowe, Warszawa 2012 13. Nieradka – Bernaciak, M., Rodek, J., Roguska – Kikoła, A., Zięba, Sz., Spółka jawna. Zagadnienia praktycze, Warszawa 2012 14. Okolski, J., Modrzejewska, M., (red. nauk.), Prawo handlowe, Warszawa 2012 15. Pszczółka, S., Skrodzka, M., Skrodzki, K., Zaremba, M., Prawo handlowe. Testy, kazusy, tablice, Warszawa 2012

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 102

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

16. Rachwał, A., Spyra, M., Umowa spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, Warszawa 2009 17. Sadurski, T., Prawo spółek handlowych, Warszawa 2012 18. Strzępka, J., (red. nauk.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2013 19. Uliasz, R., Prawo w diagramach. Kodeks spółek handlowych, Warszawa – Bielsko – Biała 2010

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 103

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Paulina Grabarz277

SPÓŁKA PARTNERSKA

Słowa kluczowe: spółka partnerska, partnerzy, wolny zawód, zarząd, odpowiedzialność w spółce partnerskiej.

Keywords: professional partnership, partners, freelance profession, management board, liability in a professional partnership.

STRESZCZENIE Spółka partnerska, wprowadzona do kodeksu spółek handlowych umożliwia zrzeszanie się i podejmowanie działalności gospodarczej przez osoby wykonujące wolny zawód. Jest ona szczególnie atrakcyjna, ze względu na możliwość wyodrębnienia odpowiedzialności poszczególnych

wspólników

zobowiązania.

Ustawodawca

umożliwia

również

reprezentację spółki partnerskiej poprzez zarząd, co jest charakterystyczne dla spółek kapitałowych i stanowi pewien wyjątek w przypadku spółki osobowej. Ponadto w doktrynie podnosi się kwestię i kontrowersje z tym związane, istnienia spółki partnerskiej jednoosobowej. Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżenie funkcjonowania tej bardzo popularnej formy spółki. EXTRACT A professional partnership, introduced to the commercial companies code, enables to organize and take up the business activity by the persons conducting the freelance professions. It is especially attractive in view of the possibility of separating the liability each of the partner for obligations. The legislator enables to represent the partnership by the quasi- bodymanagement board, which is characteristic of capital associations and poses an exception for 277

Studentka V roku prawa na Uniwersytecie Łódzkim. Stypendystka Prezesa Rady Ministrów. Absolwentka Akademii Młodych Dyplomatów. Uczestniczka konferencji międzynarodowych i ogólnopolskich. Autorka publikacji z zakresu praw karnego prawa międzynarodowego, prawa europejskiego i prawa pracy.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 104

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

the personal ones. Furthermore, the issue of the existence of one man partnership and the controversy related to it, is brought up by the doctrine. The present study is aimed to explain the proceeding of this very popular form of partnership. WPROWADZENIE Kolebkę powstania spółki partnerskiej (znaną pod nazwą LLP- Limited Liability Partnership) należy upatrywać w Teksasie, kiedy to w 1991 roku wprowadzono dotyczącą jej regulację 278. Owa konstrukcja prawna szybko upowszechniła się na terenie Stanów Zjednoczonych i przywędrowała do Europy już w 1992 roku. Wtedy też Francja uchwaliła ustawę wprowadzającą spółkę, której wspólnikami mogą być wyłącznie osoby wykonujące wolny zawód, natomiast kolejnym krajem, który poszedł również w tym kierunku były Niemcy, w 1994 roku279, które to uchwaliły wtedy ustawę o spółkach partnerskich osób wykonujących wolny zawód (Gesetz über Partnerschaftsgesellschaften Angehöriger Freier Berufe). Polska regulacja dotycząca spółki partnerskiej pojawiła się po raz pierwszy w kodeksie spółek handlowych z 2000 roku280 (dalej: k.s.h.) i trzeba przyznać, że o ile została ona raczej dość pozytywnie przyjęta zarówno przez doktrynę, jak i praktyków, to nie brakowało również postulatów krytycznych, wskazujących na jej zbędność czy zagrożenie dla bezpieczeństwa w obrocie281. Z perspektywy czasu, nie ulega wątpliwości, że tego typu konstrukcja prawna była przejawem wyraźnej potrzeby stworzenia spółki, w której wspólnicy nie ponosiliby odpowiedzialności za czynności podejmowane przez innych wspólników w zakresie wykonywania wolnego zawodu. Ponadto, jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawyPrawo spółek handlowych282, spółka partnerska miała stworzyć warunki dla polskich podmiotów do efektywnego konkurowania z podmiotami zagranicznymi, wykonującymi działalność w formie wolnych zawodów.

ISTOTA SPÓŁKI PARTNERSKIEJ

278

M. Asłanowicz, Charakter prawny spółki partnerskiej, PiP nr 7, 1998, s. 66

279

M. Asłanowicz, Instytucja spółki partnerskiej w wybranych europejskich systemach prawnych a prawo polskie, Prawo Spółek nr 10, 1999, s. 41 i nast. 280 Ustawa z 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 ) 281 J. Jacyszyn, Spółka partnerska według przepisów ustawy Kodeks spółek handlowych. Komentarz., BielskoBiała 2001, s. 12 282 Uzasadnienie projektu ustawy- Prawo spółek handlowych, Studia Prawnicze 1999, nr 1-2, s. 64 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 105

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Spółka partnerska pod wieloma względami ujawnia swoją specyfikę. Zauważa się ją w aspektach odnoszących się do warunków jej utworzenia, reprezentacji wobec osób trzecich, odpowiedzialności czy jej rozwiązania. Art. 89 k. s. h. stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w dziale dotyczącym spółki partnerskiej, stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej. Niektórzy przedstawiciele doktryny reprezentują pogląd, że spółka partnerska jest podtypem spółki jawnej283. Niemniej jednak konstrukcja spółki partnerskiej wykazuje swoiste cechy i odmienności, które zostaną omówione w dalszej części tego opracowania, zaś odesłanie ustawodawcy do przepisów o innej spółce osobowej, nie uprawnia jeszcze do zacierania odrębności bytu spółki partnerskiej284. Spółka partnerska uważana jest za spółkę o charakterze mieszanym, hybrydalnym 285. W spółce tej, pozostającej spółką osobową, występują także elementy charakterystyczne dla spółek kapitałowych, tj. możliwość utworzenia zarządu. Spółka partnerska jest spółką osobową, która jak stanowi art. 86 k. s. h., może być utworzona przez wspólników, zwanych partnerami w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. W doktrynie podnosi się słusznie, że tak skonstruowana definicja może budzić wątpliwości286. Łączy ona bowiem wykonywanie wolnego zawodu z pojęciem prowadzenia przedsiębiorstwa. To pierwsze regulowane jest zazwyczaj odrębnymi ustawami, zaś drugie ustawą o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. (dalej: u. s. d. g.)287. Zakresy unormowań tej ustawy oraz ustaw szczególnych regulujących wolne zawody będą się pokrywały, jeżeli wykonywanie wolnego zawodu będzie odpowiadać definicji działalności gospodarczej określonej w art. 2 u. s. d. g. Czasami zatem może to wywoływać dysonanse przy analizowaniu konkretnych stanów faktycznych. P. Bielski zauważa natomiast, że: ,, Jeżeli w art. 86 § 1 k. s. h. ustawodawca przewiduje, że spółka

zawiązana

celu

wspólnego

wykonywania

wolnego

zawodu

prowadzi

283

M. Asłanowicz, Spółka partnerska, Warszawa 2004, s. 9 Podobnie A. Kidyba, K. Kopaczyńska- Pieczniak, P. Bryłowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2010, s. 44- 43 285 J. Jacyszyn (w:) J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska- Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo., Warszawa 2001, s. 122 286 T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T.1, Warszawa 2011, s. 421422; także: P. Bielski, Prawo firmowe w kodeksie spółek handlowych, Prawo Spółek nr 2, 2004, s. 2: ,,Podkreślenie w art. 86 § 1 k.s.h., że spółka partnerska prowadzi przedsiębiorstwo jest w mojej ocenie nieporozumieniem. Między wykonywaniem (choćby wspólnym) wolnego zawodu a prowadzeniem przedsiębiorstwa jest przecież zasadnicza różnica.” 287 Ustawa z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2004 nr 173 poz. 1807) 284

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 106

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

przedsiębiorstwo, to z punktu widzenia zasadniczych różnic między zatrudnieniem zarobkowym (wykonywaniem wolnego zawodu) a prowadzeniem przedsiębiorstwa jest to rozwiązanie całkowicie niezrozumiałe. Oznacza bowiem zrównanie tych pojęć przez ustawodawcę, co w okresie międzywojennym było nie do pomyślenia, natomiast nie jest wykluczone pod rządami prawa działalności gospodarczej, a także kodeksu cywilnego. W konsekwencji dochodzimy do wniosku, zgodnie z którym obecnie co do zasady za przedsiębiorców uznać należy nie tylko prowadzących przedsiębiorstwo, ale także wykonujących zatrudnienie zarobkowe, w tym wolny zawód. Wygląda na to, że kodeks spółek handlowych, posługując się w art. 22 § 1, art. 86 § 1, art. 102 oraz art. 125 określeniem "prowadzi przedsiębiorstwo" rozumie je diametralnie odmiennie niż to miało miejsce w okresie międzywojennym.”288 Takie wątpliwości, jak wskazuje wyżej wspomniany autor, nie powstawały natomiast na gruncie kodeksu handlowego z 1934 roku, w którym ustawodawca określił wyraźnie w art. 3, że wykonywanie wolnego zawodu nie jest samo przez się prowadzeniem przedsiębiorstwa 289, natomiast taka sytuacja nie została wykluczona. Świetny przykład wskazywał M. Allerhand290, podając przykład lekarza, który prowadzi praktykę oraz prowadzi sanatorium. Ten drugi, na gruncie ówczesnego kodeksu handlowego zostałby uznany za kupca. Spółka partnerska, zgodnie z art. 8 k.s.h., posiada osobowość prawną, precyzując, jest ułomną osobą prawną, co determinuje możliwość nabywania przez nią praw, zaciągania zobowiązań, bycia pozywaną i pozywania. Istotnym elementem utworzenia spółki partnerskiej jest fakt, że mogą ją utworzyć wyłącznie osoby fizyczne. Warunek ten nie występuje w stosunku do ukonstytuowania się żadnej innej spółki. Ponadto takie osoby, muszą być uprawnione do wykonywania wolnego zawodu. Uprawnienia te mogą być potwierdzone odpowiednio zdanym egzaminem zawodowym. Co więcej, ustawodawca jako cel istnienia spółki, wskazuje wykonywanie wolnego zawodu. Wskazuje się, że w spółce partnerskiej może być wykonywany więcej niż jeden wolny zawód. Należy jednakże mieć na uwadze przepisy odrębnych ustaw, które to prawo ograniczają (np. art. 4a ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o adwokaturze; art. 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r.- prawo o notariacie; art. 27 ust. 1 pkt 1

288

P. Bielski, Przedsiębiorstwo większych rozmiarów w kodeksie spółek handlowych cz. I, Rejent nr 7, 2004, s. 68 289 T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (red.), Kodeks... op. cit, s. 42 290 M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Bielsko-Biała 1999 i Lwów 1935, s. 10

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 107

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ustawy z dnia 5 lipca 1006 r. o doradztwie podatkowym, art. 50a ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza). Przedmiot działalności spółki musi być funkcjonalnie związany z czynnościami, wykonywanymi w ramach wolnego zawodu. Ponadto spółka funkcjonuje w obrocie pod własną firmą oraz posiada swój majątek, odrębny od majątków osobistych partnerów, na który składa się wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.

POJĘCIE WOLNEGO ZAWODU Ustawodawca expressis verbis wymienia w art. 88 katalog zawodów, które mogą być wykonywane w spółce partnerskiej. Jest to katalog zamknięty, który może być rozszerzony wyłącznie poprzez nowelizację wspomnianego przepisu albo poprzez wskazanie osób fizycznych, uprawnionych do wykonywania wolnego zawodu w spółce partnerskiej w odrębnej ustawie. W tym miejscu

już zarysowuje się pewna niekonsekwencja

ustawodawcy. Zawodami, które warunkują możliwość utworzenia spółki partnerskiej są: adwokat, aptekarz, inżynier budownictwa, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, doradca podatkowy, makler papierów wartościowych, doradca inwestycyjny, księgowy, lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii,

notariusz,

pielęgniarka,

położna,

radca

prawny,

rzecznik

patentowy,

rzeczoznawca majątkowy oraz tłumacz przysięgły. Należy jednak mieć na uwadze, że pojęcie wolnego zawodu nie zostało dotychczas zdefiniowane, niemniej jednak celem próby ujednolicenia tego pojęcia, w doktrynie wskazuje się na szereg cech, które wyróżniają wolny zawód. Zaliczyć można do nich291: 1. osobiste świadczenie usług w ramach wolnego zawodu; 2. wykonywanie usług we własnym imieniu; 3. normatywne określenie zasad wykonywania wolnego zawodu (ustawy szczególne); 4. wymagane kwalifikowane wykształcenie, specjalistyczna wiedza, umiejętności; 5. niezależność zawodowa, brak podporządkowania; 6. świadczenie usług jest oparte na szczególnym stosunku zaufania między osobą je wykonująca a klientem; 291

J. Jacyszyn, Pojęcie wolnego zawodu. Analiza aktów prawnych i doktryny., PPH nr 10, 2000 r., s. 12 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 108

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

7. wynagrodzenie występuje pod postacią honorarium; 8. obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej; 9. istnienie samorządu zawodowego; 10. związanie w zakresie zasad etycznych przyjętych w danej korporacji zawodowej (deontologia zawodowa); 11. zaostrzona odpowiedzialność za naruszenie zasad wykonywania wolnego zawodu (odpowiedzialność dyscyplinarna), istnienie sądów dyscyplinarnych

w ramach

korporacji zawodowych, stosujących sankcje dyscyplinarne.

Warto zwrócić uwagę, że w katalogu zawodów z art. 88 k. s. h. nie ujęto wielu innych profesji, które spełniają wyżej wymienione cechy. Przykładowo można wymienić choćby pisarzy, detektywów, poetów czy malarzy. Osoby takie jednak nie są uprawnione do wykonywania swoich zawodów w spółce partnerskiej. Dla porównania warto wskazać rozwiązanie przyjęte w Stanach Zjednoczonych, gdzie podmioty świadczące szeroko rozumiane usługi profesjonalne, mają przyznane prawo do zawiązania spółki partnerskiej292.

UTWORZENIE SPÓŁKI PARTNERSKIEJ Spółka partnerska może powstać w wyniku utworzenia pierwotnego albo w wyniku przekształcenia innej spółki handlowej lub spółki cywilnej w spółkę partnerską na podstawie art. 551 i nast. k. s. h. Umowa spółki partnerskiej wymaga zawarcia jej w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Do stycznia 2009 roku wymagana forma była forma aktu notarialnego. Art. 91 k. s. h wskazuje essentialia negotii umowy spółki partnerskiej. Należą do nich: 1. określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki; 2. przedmiot działalności spółki; 3. nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku przewidzianym w art. 95 §2 k. s. h;

292

M. Asłanowicz, Treść umowy spółki partnerskiej, PPH nr 12, 1999, s. 21-22, 27

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 109

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

4. w przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych parterów; 5. firmę i siedzibę spółki; 6. czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony; 7. określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.

Spółka funkcjonuje pod swoja własną firmą. Firma spółki partnerskiej powinna zawierać co najmniej nazwisko jednego partnera oraz dodatkowe oznaczenie: ,,i partner”

albo ,,i

partnerzy” bądź ,,spółka partnerska”, a także określenie wykonywanego w spółce wolnego zawodu. Dopuszczalne jest posługiwanie się skrótem: ,,sp. p.”. W doktrynie wskazuje się, że użycie dodatków obligatoryjnych w postaci: ,,i partner/i partnerzy” oraz ,,spółka partnerska” powinno być traktowane jako alternatywa rozłączna. A zatem nieprawidłowe będzie skonstruowanie firmy spółki z oboma takimi dodatkami293. Natomiast, jak wskazuje A. Nowacki: ,,Przepis [art. 90 § 1 k. s. h.] nie pozwala na użycie jako obowiązkowego dodatku określenia "i partnerka" lub "i partnerki". W razie użycia takiego określenia - co jest możliwe jako dodatek nieobowiązkowy - niezbędny jest ponadto dodatek "spółka partnerska".” 294 Należy również mieć na względzie fakt, że żaden dodatek do firmy spółki partnerskiej nie może posiadać cech reklamy. Do utworzenia spółki partnerskiej konieczne jest także zgłoszenie jej do sądu rejestrowego. Zgłoszenie takie powinno zawierać następujące informacje: 1. firmę, siedzibę, adres spółki, nazwiska i imiona partnerów oraz ich adresy albo adresy do doręczeń; 2. określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki; 3. przedmiot działalności spółki; 4. nazwiska i imiona partnerów, którzy są uprawnienie do reprezentowania spółki- jeśli umowa spółki wprowadza jakieś ograniczenia w reprezentacji; 5. nazwiska i imiona prokurentów lub osób powołanych w skład zarządu;

293

Patrz odmiennie: J. P. Naworski, System prawa prywatnego. Prawo cywilne- część ogólna, t. 1, Warszawa 2007, s. 256 ; W. Pyzioł, Prawo spółek, Bydgoszcz 1998, 134; A. Nowacki, Firma spółki partnerskiej, Prawo Spółek nr 4, 2011, s.17-22. 294 A. Nowacki, Firma spółki partnerskiej, Prawo Spółek nr 4, 2011, s.17-22

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 110

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

6. nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku określonym w art. 95 §2 k. s. h.

Ponadto należy do zgłoszenia załączyć dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu oraz złożone wobec sądu lub poświadczone urzędowo wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki. Spółka partnerska podlega również zgłoszeniu do urzędu skarbowego, urzędu statystycznego oraz ZUS (art. 19b ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym). Spółka partnerska jest wpisywana do Krajowego Rejestru Przedsiębiorców, tym samym uzyskując status przedsiębiorcy (potwierdza to także art. 4 ust. 1 u. s. d. g.). Warto podkreślić, że ów status przyznawany jest spółce, a także osobom fizycznym, wykonującym wolny zawód, gdyż za takich uznaje je także kodeks cywilny, zgodnie z art. 431. Wpis ma charakter konstytutywny i z tym momentem spółka partnerska nabiera kształtu jako byt prawny, staje się ułomną osobą prawną, nabywa zdolność prawną, a także zdolność sądową. Zatem jeśli przed wpisem do rejestru wspólnicy dokonywali czynności prawnych, to odpowiadać za nie będą osobiście, solidarnie i pierwszorzędnie. Trzeba podkreślić, że porozumienie między wspólnikami, w postaci umowy spółki, ma charakter stosunku wielostronnego stosunku zobowiązaniowego przyszłej spółki handlowej, a tym samym już w okresie przed rejestracją, kreuje obowiązek wniesienia wkładu oraz inne obowiązki pierwotne295.

STOSUNKI WEWNĘTRZNE Pod pojęciem stosunków wewnętrznych należy rozumieć prowadzenie spraw spółki przez partnerów. Jak sama nazwa wskazuje, chodzi tu o stosunki zachodzące w łonie spółki, działania, mające na celu jej funkcjonowanie. Trzeba zaznaczyć, że w ich zakresie kodeks spółek handlowych odsyła do przepisów spółki jawnej. Poza tym, wszystkie przepisy, z wyjątkiem art. 38 k. s. h, traktującego o tym, że nie można powierzyć prowadzenia spraw osobie trzeciej z wyłączeniem partnerów czy ograniczyć lub wyłączyć uprawnień partnera, mają charakter dyspozytywny, tzn. mogą być modyfikowane w umowie spółki. 295

T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (red.), Kodeks… op. cit., s. 449

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 111

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

U. Promińska296 jako cechy charakterystyczne dla spółki partnerskiej w zakresie stosunków wewnętrznych wskazuje: 1. przeniesienie ogółu praw i obowiązków przez partnera jest możliwe tylko o tyle, o ile umowa na to zezwala, i to jedynie na osobę fizyczną mającą uprawnienia do wykonywania tego wolnego zawodu, który jest wykonywany w spółce; 2 podejmowanie uchwał większością głosów jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy umowa spółki tak stanowi; 3. prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego partnera, chyba że zostanie on wyłączony od prowadzenia spraw, zwłaszcza w przypadku ustanowienia zarządu; 4. wniesienie wkładu do majątku spółki jest podstawowym obowiązkiem każdego partnera, a majątek spółki należy do niej i nie stanowi przedmiotu współwłasności partnerów; 5. partnerowi przysługują prawa do określonego kwotowo udziału kapitałowego, odpowiadającego wartości rzeczywiście wniesionego wkładu; 6. partner ma prawo do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, chyba że umowa spółki przewiduje inną zasadę; 7. partner ma prawo do kontroli, którego treścią jest osobiste zasięganie informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz osobiste przeglądanie ksiąg i dokumentów. Zgodnie z art. 3 k. s. h, obligatoryjnym elementem współdziałania wspólników w spółce jest wniesienie

wkładu.

Pod

jego

postacią

można

rozumieć

zarówno

wykonywanie

profesjonalnych usług (co spełnia kryteria z art. 48 §2 k. s. h.), a także w innej postaci, jak np. wniesienie do spółki określonej sumy pieniężnej, własności rzeczy albo jej do używania297. Ponadto partnerzy, podobnie jak w spółce jawnej (art. 56 i 57), związani są zakazem konkurencji. K. Kopaczyńska- Pieczniak w swoim artykule pisze, że: ,, W odniesieniu do obowiązku powstrzymania się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki należy przyjąć, że obowiązuje on wszystkich partnerów, gdyż odpowiednio zastosowany przepis

296

U. Promińska, Spółka partnerska, Warszawa 2013, s. 32-33

297

U. Promińska, Spółka…. op. cit, s. 77

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 112

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

art. 56 § 1 k. s. h. dotyczyć będzie bowiem po prostu partnerów, niezależnie od ich wpływu na prowadzenie spraw czy reprezentację spółki oraz bez względu na przyjęty w spółce model zarządzania jej działalnością i reprezentowania w obrocie. W spółce tej, ze względu na wykonywanie przez partnerów wolnego zawodu, szczególnie ważną rolę odgrywa jej skład osobowy i odpowiedni dobór osób ją tworzących. Lojalność wobec spółki oraz pozostałych partnerów jest nie tylko niezbędnym warunkiem prawidłowego funkcjonowania spółki w obrocie, przy uwzględnieniu jej szczególnego przedmiotu działalności, ale również wiąże się nierozerwalnie ze statusem osób wykonujących wolny zawód.”298 Podobnie szeroko ujęty jest zakaz konkurencji. Jednak należy podkreślić, że zakaz ten może podlegać modyfikacjom w zależności od woli wspólników. A zatem możliwe jest wyraźne, zawarte w umowie spółki, wyłączenie częściowe lub całkowite zakazu w stosunku do określonych wspólników lub wszystkich, a także wyłączenie w sposób dorozumiany. Te unormowania charakterystyczne są dla spółek osobowych, gdzie wspólnicy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki.

STOSUNKI ZEWNĘTRZNE Pod pojęciem stosunków zewnętrznych należy rozumieć składanie przez uprawnionych partnerów (lub zarząd) i odbieranie oświadczeń woli od podmiotów trzecich. Przepisy dotyczące stosunków zewnętrznych mają charakter bezwzględnie obowiązujący. U. Promińska299 wskazuje, że osobowy charakter spółki partnerskiej determinuje takie aspekty jak: 1. każdy partner ma prawo samodzielnie reprezentować spółkę, chyba że zostanie tego prawa pozbawiony przez umowę albo uchwałę partnerów; w szczególności zaś na skutek ustanowienia zarządu, do którego należy prowadzenie spraw i reprezentacja; 2. za zobowiązania spółki każdy partner odpowiada osobiście, bez ograniczenia, solidarnie z pozostałymi partnerami i spółką oraz subsydiarnie względem niej. Wyłączenie

298

K. Kopaczyńska- Pieczniak, Uwagi na tle uregulowania zakazu konkurencji w kodeksie spółek handlowych, Rejent nr 6, 2003, s. 99 299 U. Promińska, Spółka…. op. cit, s. 33

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 113

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

odpowiedzialności partnera następuje tylko w stosunku do zobowiązań związanych z wykonywaniem wolnego zawodu przez innych partnerów. Ponadto umowa spółki, za zgodą partnera, może przewidywać całkowite pozbawienie jednego lub kilku partnerów prawa reprezentowania spółki, a pozostawić pozostałym prawo samodzielnego lub łącznego jej reprezentowania albo ustanowić reprezentację łączną lub mieszaną, nie wyłączając żadnego z partnerów. Wszelkiego typu modyfikacje dotyczące występowania spółki w stosunkach zewnętrznych, winny być zgłoszone już podczas rejestracji spółki. Co więcej, kodeks spółek handlowych w art. 96 §2 przewiduje możliwość pozbawienia partnera prawa reprezentacji mocą uchwały pozostałych wspólników. Spełnione muszą być następujące warunki: zaistnienie ,,ważnych powodów”, kworum- minimum

2/3 ogólnej

liczby partnerów oraz oddania większości ¾ głosów. Umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi. Skutki uchwały następują z chwila dokonania odpowiedniego wpisu w KRS. Istnieje także możliwość zaskarżenia uchwały przez pozbawionego prawa reprezentacji partnera przeciwko spółce w drodze powództwa o ustalenie nieistnienia uchwały (art. 189 k. p. c.) jako czynności sprzecznej z ustawą w przypadku niespełnienia podanych wyżej wymogów300. Ustawodawca dla spółki partnerskiej, jako jedynej spółki osobowej przewiduje dość osobliwą regulację.

Mianowicie

stwarza

fakultatywną

możliwość

powołania

zarządu

menedżerskiego (tzn. może się on składać z partnerów czy osób trzecich), odpowiedzialnego za prowadzenie i reprezentowanie spraw spółki. Tym samym, w kwestii powołania, ukształtowania i funkcjonowania takiego organu odsyła się do przepisów dotyczących zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, tj. art. 201-211 k. s. h. (stosuje się wprost: 201-202, 203 § 1 i 2, 204-205, 208, 211, z odpowiednimi modyfikacjami: art. 203 §3, 210) oraz odpowiedzialności cywilnoprawnej w tej spółce (art. 293-300; z odpowiednimi modyfikacjami: art. 293, 295-296, 299). Zarząd jest uprawniony do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania w zakresie wszystkich czynności sądowych i pozasądowych. Można mówić o domniemaniu kompetencji zarządu, gdyż sprawy niezastrzeżone do kompetencji innych partnerów, należą do jego zakresu umocowania. Umowa spółki może modyfikować zakres kompetencji między 300

T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (red.), Kodeks… op. cit., s. 453

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 114

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

zarządem a partnerami. Jeśliby zaś w umowie spółki nie przewidziano żadnych modyfikacji, wraz z powołaniem zarządu uznaje się, że partnerzy zrzekli się prawa reprezentacji spółki 301. Natomiast U. Promińska zastrzega ważną kwestię, a mianowicie pisze, że: ,,Powołanie zarządu partnerskiej nie wyłącza obowiązywania art. 43 k. s. h., zgodnie z którym w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw. Zatem w sytuacji gdy umowa spółki partnerskiej powierza prowadzenie spraw i reprezentację zarządowi oraz milczy w przedmiocie ograniczenia jego kompetencji w sferze decyzyjnej, zarząd ma obowiązek uzyskiwania zgody wszystkich wspólników w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności. Natomiast umowa może wyliczać sprawy, w których konieczne jest uzyskanie zgody partnerów, lub je dookreślać (na przykład przez oznaczenie ich rodzaju lub wartości).”302 D. Wajda podkreśla, że: ,,Decyzja co do liczebności zarządu leży w gestii partnerów, którzy ustalają ją w umowie spółki. Wybór członków zarządu jest dokonywany przez partnerów, którzy mają w tym celu podjąć jednomyślną uchwałę. Należy przyjąć, że uchwała w sprawie powołania członków zarządu stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłych czynności spółki i tym samym niezbędne jest podjęcie uchwały przez wszystkich partnerów, także tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki (art. 43 w zw. z art. 89 k. s. h.).”303 Warto również zwrócić uwagę, że zarząd zajmuje się głównie kwestiami technicznoadministracyjnymi, umożliwiając tym samym skupienie się partnerom na wykonywaniu przez nich wolnego zawodu. Nie wyklucza to oczywiście możliwości współpracy zarządu z partnerami.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA SPÓŁKI Spółka partnerska jest spółką osobową, w której odpowiedzialność partnerów za zobowiązania spółki jest ukształtowana dość specyficznie. Bowiem, jak twierdzi M. Asłanowicz istota spółki partnerskiej polega na stworzeniu wewnętrznych ,,pionów’’

301

M. Asłanowicz, Charakter i pozycja zarządu w spółce partnerskiej, PPH nr 8, 1999, s. 19

302

U. Promińska, Uwagi w sprawie zarządzania i reprezentacji spółki partnerskiej, PPH nr 11, 2002, s. 16-22 D. Wajda, Zarząd w spółce partnerskiej, Prawo Spółek nr 6, 2007, s. 12

303

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 115

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

odpowiedzialności304. Spółka partnerska jest jedyną spółka osobową, w której wspólnicypartnerzy nie ponoszą nieograniczonej,

osobistej

odpowiedzialności

za wszystkie

zobowiązania powstałe przy prowadzeniu działalności. Warto zwrócić uwagę, że przy tak ukształtowanej odpowiedzialności, ustawodawca nie wprowadza żadnych ograniczeń w zakresie praw wspólników. A zatem możemy mówić o pewnych obszarach, w których partnerzy mogą ponosić odpowiedzialność. Pierwszym takim obszarem jest odpowiedzialność za zobowiązania powstałe wskutek własnych działań, a także za działania i zaniechania osób, pozostających pod kierownictwem danego partnera. W takim przypadku ponoszona jest nieograniczona odpowiedzialność, a zaspokojenia roszczeń można żądać z całego majątku spółki oraz majątku osobistego partnera. Poza tym, partner będzie ponosił odpowiedzialność także za czyn niedozwolony, o ile został popełniony umyślnie. Co istotne, partner ponosi odpowiedzialność wyłącznie za swoje działania, a nie działania innych partnerów, tzn. błędy ,,w sztuce” (definiowane jako nienależyte wypełnienie zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem wolnego zawodu 305; czy szerzej- jako każde działanie osoby świadczącej usługi profesjonalne, które uniemożliwiają należyte spełnienie wobec klienta spółki świadczenia określonego umową lub prowadzące do jego niespełnienia306), czy osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, pozostających pod jego kierownictwem przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki (art. 95 §1 k. s. h). Takiego ukształtowania odpowiedzialności, upatrywać można w genezie spółki partnerskiej, kiedy to w Stanach Zjednoczonych tworzono dużych rozmiarów Korporacje Zawodowe, tzw. Professional Corporation, a jednocześnie chciano ograniczyć znaczne ryzyko przy wykonywaniu wolnego zawodu. Kolejnym obszarem, w którym partner może ponosić odpowiedzialność, są zobowiązania spółki. Chodzi tu o kwestie związane z jej prowadzeniem, np. o charakterze 304

M. Asłanowicz, Spółka… op. cit, s. 38

305

A. Szumański, Nowe polskie prawo spółek handlowych, PPH 2011, nr 1, s. 6-7 M. Asłanowicz, Spółka… op. cit, s. 87

306

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 116

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

administracyjnym, opłatami za wynajem lokalu czy jego remontem. W takim przypadku, wszyscy partnerzy ponoszą solidarną odpowiedzialność tak, jak w spółce jawnej (odesłanie do art. 22 § 2 k. s. h). M. Rudnicki wskazuje jednak, że taki dualizm reżimów odpowiedzialności może prowadzić do pewnych nadużyć nielojalnych partnerów. Bowiem, w sytuacji gdy jeden partner zaciągnie zobowiązanie związanego z prowadzeniem spraw spółki, pozostali partnerzy mogą próbować dowodzić, że w istocie zobowiązanie zostało zaciągnięte w związku z wykonywaniem wolnego zawodu, a tym samym scedować odpowiedzialność na jednego partnera307. Art. 95 §2 k. s. h przewiduje możliwość innego ukształtowania odpowiedzialności partnerów. Mianowicie niektórzy partnerzy mogą przejąć na siebie, mocą umowy spółki, odpowiedzialność za zobowiązania tak, jak wspólnicy spółki jawnej. A zatem będą oni odpowiadać solidarnie, osobiście, bez ograniczenia, subsydiarnie, tzn. wspólnie ze spółką. Taka sytuacja budzi jednak wiele wątpliwości w doktrynie prawa handlowego. Poza tym powstaje pytanie, czy w taki sposób odpowiadać mogą wyłącznie niektórzy partnerzy czy dopuszczalne jest takie ukształtowanie odpowiedzialności dla wszystkich? Czy w takim przypadku będziemy mieć do czynienia jeszcze z konstrukcją spółki, dla której wszak specyficzne ograniczenie odpowiedzialności stanowiło ratio legis dla utworzenia takiej spółki czy już ze spółką jawną? Na te pytania ustawodawca nie daje wyraźnej odpowiedzi, a doktryna w tej materii prezentuje odmienne stanowiska. W przypadku, gdy w spółce zostałby utworzony zarząd, nie pozostaje wątpliwości, że zobowiązania przez niego zaciągane, należą do kategorii zobowiązań związanych z prowadzeniem spółki. Zatem odpowiedzialność za nie będzie ponoszona przez wszystkich partnerów, solidarnie ze spółką. Rozważenia wymaga jeszcze jeden problem odpowiedzialności w spółce partnerskiej: odpowiedzialność za zobowiązania, zaciągnięte po zawarciu przez partnerów umowy spółki, a jej wpisem do rejestru. Jak stanowi art. 94 k. s. h, spółka partnerska powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Ustawodawca nie reguluje konstrukcji ,,spółki partnerskiej w organizacji”, jak czyni to w przypadku spółek kapitałowych, a tym samym nie jest do końca jasne, jak ma się kształtować odpowiedzialność za zobowiązania przyszłych partnerów. Doktryna postuluje, że 307

M. Rudnicki, Spółka partnerska jako forma organizacyjno- prawna prowadzenia działalności gospodarczej i wykonywania wolnego zawodu przez radców prawnych, Radca Prawny nr 2, 2002, s. 34

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 117

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

,,jeśli przepis ustawy jednoznacznie wskazuje, że spółka osobowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru, a jednocześnie spółce tej przysługuje podmiotowość prawna w rozumieniu art. 33[1] k.c. oraz art. 8 k. s. h., to nie możemy przyjąć, iż podmiotowość prawna przysługuje także tej spółce przed jej zarejestrowaniem, tj. zanim ona powstanie. Brak jest przekonujących argumentów, że możemy powołać się na analogię legis z art. 11 k. s. h., dotyczącego spółek w organizacji, kiedy regulacja ta odnosi się do zupełnie odmiennego stanu faktycznego.” 308 Odmienny pogląd reprezentuje S. Włodyka pisząc: ,,W odniesieniu do wszystkich handlowych spółek osobowych, z wyjątkiem tylko spółki jawnej powstałej z przekształcenia spółki prawa cywilnego, można o okresie od zawiązania spółki do jej rejestracji mówić o spółce osobowej w organizacji sui generis, jest ona bowiem tylko podobna do typowego kształtu kapitałowej spółki w organizacji, równocześnie jednak zróżnicowana, w zależności od typu handlowej spółki osobowej.”309 Doktryna proponuje traktowanie przyszłych wspólników spółki partnerskiej jak wspólników spółki cywilnej310, a tym samym dopuszczenia stosowania art. 251 k. s. h i to wprost w zakresie odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte w imieniu przyszłego podmiotuspółki partnerskiej. Wysuwa się również pogląd, iż skoro nie znajdujemy przepisów, które regulowałyby działanie za nieistniejącą jeszcze spółkę partnerską, to powinno się to spotkać z sankcją nieważności czynności prawnej311. Co do zobowiązań wynikających z innych tytułów niż tych, określonych w art. 95 §1 stosuje się przepisy o odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej (tj. art. 22 §2 i art. 31-36)

ROZWIĄZANIE SPÓŁKI Ustawodawca wymienia możliwe przyczyny rozwiązania spółki jak następuje: 1. przyczyny przewidziane w umowie spółki; 2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników; 3. ogłoszenie upadłości spółki; 308 309 310 311

P. Pinior, Charakter prawny spółek osobowych w stadium organizacji, Prawo Spółek nr 7-8, 2009, s. 34-43 S. Włodyka, Problem osobowych spółek w organizacji, Rejent nr 6, 2003, s. 262 M. Asłanowicz, Spółka… op. cit, s. 139; A. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Warszawa 2010, s. 163; U. Promińska, Spółka… op. cit., s. 43 T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (red.), Kodeks… op. cit., s. 449

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 118

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

4. utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu; 5. prawomocne orzeczenie sądu

Ustawodawca odsyła do stosowania przepisów dotyczących spółki jawnej w przypadkach: 1. śmierci partnera 2. ogłoszenia upadłości partnera 3. wypowiedzenia umowy spółki przez partnera lub wierzyciela partnera. Bardzo słusznie wysuwa wniosek de lege ferenda A. J. Witosz, że w świetle generalnej normy odsyłającej z art. 89 k.s.h, byt art. 99 k.s.h jest zbędny i należy go uchylić.312 Ponadto należy mieć na uwadze sytuację opisaną w kolejnym podpunkcie, tj. wystąpienie partnera ze spółki spowodowane utratą uprawnień do wykonywania wolnego zawodu lub też wystąpieniem dobrowolnym. Zatem nawet wtedy, gdy w spółce wszyscy partnerzy z wyjątkiem jednego, utraciliby uprawnienia albo wypowiedzieli umowę spółki, nie stanowiłoby to przyczyny rozwiązania spółki, przynajmniej w ograniczonym przez ustawodawcę czasookresie. A. Nowacki podkreśla jednak, że: ,,Zawieszenie uprawnień do wykonywania wolnego zawodu należy potraktować jako utratę tych uprawnień. Wynika to z powiązania w art. 87 § 1 i art. 88 k. s. h. dopuszczalności bycia wspólnikiem spółki partnerskiej z uprawnieniem do wykonywania wolnego zawodu, a nie z posiadaniem określonego

tytułu

niedopuszczalność,

zawodowego. chociażby

Zawieszenie

przejściową,

uprawnień

wykonywania

oznacza

wolnego

bowiem

zawodu.

Bez

konsekwencji będzie jedynie zawieszenie uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu już po wpisie spółki partnerskiej do rejestru oraz trwające krócej niż do końca roku obrotowego (art. 100 k. s. h.), a gdyby chodziło o jedynego wspólnika - posiadającego uprawnienie do wykonywania wolnego zawodu, w każdym razie krócej niż rok (art. 98 § 2 k. s. h.).”313 W przypadku śmierci partnera, w jego miejsce nie wstępuje co do zasady jego spadkobierca. Jednak umowa spółki może przewidywać odmienną sytuację, jeżeli spadkobiercą miałaby zostać osoba fizyczna, posiadająca uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu, który jest wykonywany w spółce partnerskiej. 312 313

A. J. Witosz, Jednoosobowa spółka osobowa cz. I, PPH nr 11, 2003, s. 17-21 A. Nowacki, Przedmiot działalności spółki partnerskiej, Prawo Spółek nr 5, 2011, s. 9-14

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 119

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Istotny wniosek wysuwa E. J. Krześniak, który wskazuje, że: ,,Odesłanie, bądź jego brak, do poszczególnych przepisów o spółce jawnej w art. 99 k. s. h. nie może [...] pozbawiać możliwości sięgnięcia do tych przepisów na podstawie art. 89 k. s. h. Byłby to przejaw dogmatyzmu prawniczego, nie biorącego pod uwagę intencji ustawodawcy. Trudno byłoby znaleźć ratio legis dla nakazywania wspólnikom rozwiązania spółki w razie, jeśli partnerzy zdecydują, iż chcą, aby spółka trwała nadal, mimo zajścia zdarzenia powodującego jej rozwiązanie. Błąd popełniony przy konstruowaniu umowy spółki nie może prowadzić do nieodwracalnych w swej istocie skutków. [...] Wspólnicy spółki partnerskiej mogą skorzystać z dobrodziejstwa regulacji art. 59 k. s. h. w razie zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki określonych w umowie spółki.”314

WYSTĄPIENIE PARTNERA ZE SPÓŁKI Wystąpienie partnera ze spółki może mieć charakter obligatoryjny albo dobrowolny. Kodeks spółek handlowych stanowi, że w przypadku utraty uprawnień do wykonywania wolnego zawodu, partner powinien najpóźniej z końcem roku obrotowego, powinien wystąpić ze spółki. Jeśli zaś tego nie uczyni, przyjmuje się jego wystąpienie nastąpiło ipso iure w ostatnim dniu, w którym partner winien był wystąpić. Wystąpienie ze spółki wymaga złożenia oświadczenia w formie pisemnej zarządowi, jeśli ten został powołany albo wspólnikowi, uprawnionemu do reprezentacji spółki. Warto przy tej okazji podkreślić, że ustawodawca dopuszcza czasową możliwość

bycia partnerem w spółce, mimo iż osoba ta nie jest

uprawniona do wykonywania wolnego zawodu. Słusznie zauważa jednak A. Kidyba 315, że wspólnik jest uprawniony do korzystania z szeregu przysługujących mu praw, jest przy tym obciążony obowiązkami i odpowiedzialnością, jednak nie przyznaje mu to legitymacji do wykonywania wolnego zawodu.

KONTROWERSJE DOTYCZĄCE BYTU JEDNOOSOBOWEJ SPÓŁKI PARTNERSKIEJ Zgodnie z art. 98 §2 k. s. h spółka partnerska, składająca się z jednego partnera może funkcjonować przez rok, a następnie w przypadku braku uzupełnienia składu osobowego, 314 315

E. J. Krześniak, Rozwiązanie spółki partnerskiej, PPH nr 7, 2003, s. 26-31 A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2013, s. 297

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 120

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ulega rozwiązaniu. Jest to wyjątek od zasady, że skład spółki osobowej winien był liczyć co najmniej dwie osoby. G. Kozieł wskazuje, że: ,,Zasadne wydaje się [...] nawiązujące do kryteriów gramatycznych, systemowych i teleologicznych samodzielne rozumienie sytuacji prawnej spółki partnerskiej z jednym podmiotem prawa działającym w charakterze partnera i odróżnianie jej od spółki partnerskiej, w której działają dwa podmioty, ale tylko jeden z nich jest partnerem w ścisłym znaczeniu (art. 87 § 1 k. s. h.).”316 Warto zwrócić uwagę, że w tym okresie jedyny partner odpowiada za zobowiązania spółki w sposób nieograniczony, osobisty i solidarnie ze spółką. Ponadto istnieje możliwość powołania przez niego zarządu w trybie zmiany umowy spółki, jednak nie może powierzyć prowadzenia spraw osobie trzeciej, z wyłączeniem samego siebie. A. Kidyba uważa, że jednoosobowa spółka partnerska jest atypowa spółką osobową317. U. Promińska twierdzi natomiast, że jest to wciąż spółka osobowa, tyle że pozbawiona charakterystycznej dla siebie więzi prawnej między wspólnikami. Ponadto podkreśla bardzo słusznie, że spór o instytucjonalny byt jednoosobowej spółki partnerskiej jest zbędny, gdyż z intencji ustawodawcy wyraźnie wynika, że byt takiej spółki ma mieć charakter jedynie instrumentalny, a bezskuteczny upływ rocznego terminu, powoduje rozwiązanie spółki318. Ustawodawca dopuszczając istnienie takiej spółki przez okres roku ,,daje szansę” na dalsze jej funkcjonowanie poprzez znalezienie innego partnera, a także zapobiega szybkiemu eliminowaniu z obrotu podmiotów gospodarczych oraz ochrony zarówno interesów klienteli spółki partnerskiej, jak i kontynuowanie jej przedsiębiorstwa.

LIKWIDACJA Zastosowanie w tej materii znajdują przepisy dotyczące likwidacji spółki jawnej. Należy podkreślić jednak występowanie pewnej odmienności w stosunku do spółki partnerskiej. Łączy się to mianowicie ze szczególnym charakterem przedmiotu działalności spółki. Jeśli bowiem interesy prowadzone w spółce oparte są na bezterminowym stosunku, opierającym się na zaufaniu (np. stała obsługa prawna), to celem likwidacji winno być nie zakończenie

316

G. Kozieł, Przeniesienie praw i obowiązków wspólnika jako instrument kształtowania struktury jednoosobowej spółki partnerskiej, PPH nr2, 2005, s.41-46 317 A. Kidyba, Atypowe spółki osobowe, Warszawa 2011, s. 70-82 318 U. Promińska, Spółka… op. cit, s. 46-49

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 121

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

tych stosunków, lecz nawiązanie nowych stosunków z jednym z partnerów albo samodzielnego podjęcia przez klienta decyzji w kwestii dalszego korzystania z usług świadczonych przez spółkę. Okoliczność ta często uzasadnia powołanie likwidatorów przez sąd, w razie gdyby między partnerami nie można było dojść do konsensusu.

PODSUMOWANIE Praktyka funkcjonowania spółki partnerskiej pokazuje, że ta forma spółki była w polskim porządku prawnym bardzo potrzebna. Nie tylko umożliwiła odpowiednie ukształtowanie odpowiedzialności za zobowiązania między partnerami, ale pozostawiła im także szerokie spectrum możliwości co do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania. Oczywiście pewne kwestie, dotyczące np. bytu jednoosobowej spółki partnerskiej mogą budzić kontrowersje, jednakże generalnie należy uznać pomysł wprowadzenia tej konstrukcji prawnej za trafny.

SUMMARY The practice of proceeding the professional partnership has shown that this form of partnership was needed in the polish legislation. Not only enables it to properly form the partners' liability for obligations, but also gives them a wide spectrum of possibilities, concerning the conducting cases of the partnership and its representation. Unquestionably some aspects, relating to, for instance, the existence of one-man professional partnership can lead to disputes, nevertheless the idea of introducing this legal construction should generally be concerned as pertinent.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 122

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne 1. Ustawa z 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 ) 2. Ustawa z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2004 nr 173 poz. 1807)

Wydawnictwa zwarte

1. M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Bielsko-Biała 1999 i Lwów 1935 2. M. Asłanowicz, Spółka partnerska, Warszawa 2004 3. J. Jacyszyn, Spółka partnerska według przepisów ustawy Kodeks spółek handlowych. Komentarz., Bielsko-Biała 2001 4. J. Jacyszyn (w:) J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska- Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo., Warszawa 2001 5. Kidyba, Atypowe spółki osobowe, Warszawa 2011 6. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2013 7. Kidyba, K. Kopaczyńska- Pieczniak, P. Bryłowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 2010 8. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Warszawa 2010 9. J. P. Naworski, System prawa prywatnego. Prawo cywilne- część ogólna, t. 1, Warszawa 2007 10. U. Promińska, Spółka partnerska, Warszawa 2013 11. W. Pyzioł, Prawo spółek, Bydgoszcz 1998 12. T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T.1, Warszawa 2011 Artykuły

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 123

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

1. M. Asłanowicz, Charakter prawny spółki partnerskiej, PiP nr 7, 1998 2. M. Asłanowicz, Charakter i pozycja zarządu w spółce partnerskiej, PPH 1999 3. M. Asłanowicz, Instytucja spółki partnerskiej w wybranych europejskich systemach prawnych a prawo polskie, Prawo Spółek nr 10, 1999 4. M. Asłanowicz, Treść umowy spółki partnerskiej, PPH nr 12, 1999 5. P. Bielski, Przedsiębiorstwo większych rozmiarów w kodeksie spółek handlowych cz. I, Rejent nr 7, 2004 6. P. Bielski, Prawo firmowe w kodeksie spółek handlowych, Prawo Spółek nr 2, 2004 7. J. Jacyszyn, Pojęcie wolnego zawodu. Analiza aktów prawnych i doktryny., PPH nr 10, 2000 r. 8. K. Kopaczyńska- Pieczniak, Uwagi na tle uregulowania zakazu konkurencji w kodeksie spółek handlowych, Rejent nr 6, 2003 9. G. Kozieł, Przeniesienie praw i obowiązków wspólnika jako instrument kształtowania struktury jednoosobowej spółki partnerskiej, PPH nr 2, 2005 10. E. J. Krześniak, Rozwiązanie spółki partnerskiej, PPH nr 7, 2003 11. Nowacki, Przedmiot działalności spółki partnerskiej, Prawo Spółek nr 5, 2011 12. Nowacki, Firma spółki partnerskiej, Prawo Spółek nr 4, 2011 13. J. Witosz, Jednoosobowa spółka osobowa cz. I, PPH nr 11, 2003 14. P. Pinior, Charakter prawny spółek osobowych w stadium organizacji, Prawo Spółek nr 7-8, 2009 15. U. Promińska, Uwagi w sprawie zarządzania i reprezentacji spółki partnerskiej, PPH nr 11, 2002 16. M. Rudnicki, Spółka partnerska jako forma organizacyjno- prawna prowadzenia działalności gospodarczej i wykonywania wolnego zawodu przez radców prawnych, Radca Prawny nr 2, 2002 17. Szumański, Nowe polskie prawo spółek handlowych, PPH nr 1, 2011 18. D. Wajda, Zarząd w spółce partnerskiej, Prawo Spółek nr 6, 2007 19. S. Włodyka, Problem osobowych spółek w organizacji, Rejent nr 6, 2003

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 124

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Paweł Graczyk319

SPÓŁKA KOMANDYTOWA

słowa kluczowe: spółka komandytowa, komplementariusz, komandytariusz, umowa spółki komandytowej, suma komandytowa keywords: limited partnership, general partner, limited partner, foundation deed of a limited partnership, commandite sum

STRESZCZENIE Spółka komandytowa jest zaliczana do handlowych spółek osobowych. Jest to instytucja o stosunkowo długiej historii sięgającej czasów średniowiecza. Odgrywa ona coraz większą rolę w obrocie gospodarczym w Polsce. Celem niniejszego artykułu jest przeanalizowanie kwestii dotyczących genezy tej instytucji oraz jej uregulowania w polskim systemie prawnym, w tym między innymi utworzenia, odpowiedzialności wspólników oraz ich roli w prowadzeniu spółki komandytowej a także jej likwidacji.

EXTRACT The limited partnership is classified as one of the commercial partnerships. It is an institution with a relatively long history dating back to the Middle Ages. It plays an increasingly important role in business in Poland. The purpose of this article is to examine issues relating to the origins of the institution and its regulation in the Polish legal system, including, inter alia, the establishment, accountability of partners and their role in managing the affairs of the limited partnership, and its liquidation. 319

Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego w Gdyni, student III roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 125

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

WPROWADZENIE Początki spółki komandytowej sięgają XI w., kiedy w północnej Italii wykształciła się umowa accomandita, będąca pierwowzorem współczesnej spółki komandytowej i od której wzięła ona swoją nazwę. Polegała na tym, że osoba dysponująca określonym kapitałem lub towarem (commendator) przekazywała go kupcowi (commandatarius), który w trakcie podróży dokonywał nim obrotu. Za przekazane do obrotu środki otrzymywała ona część wypracowanego przez niego zysku. Osoba powierzającego stanowiła pierwowzór dla komandytariuszy, natomiast ci, którzy zajmowali się działalnością w oparciu o powierzone pieniądze lub towary - byli protoplastami komplementariuszy320. We współczesnym prawie polskim spółka komandytowa była znana pod rządami Kodeksu handlowego z 1934 r. , który kompleksowo regulował ją w artykułach 143 - 157321. Po drugiej wojnie światowej przepisy o spółce komandytowej zostały uchylone przez art. VI przepisów wprowadzających kodeks cywilny z mocą od 1 stycznia 1965 r., przez co zanikła nawet teoretyczna możliwość tworzenia takich spółek322. Regulacja została przywrócona przez ustawę z dnia 31 sierpnia 1991 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy w kształcie niemalże identycznym jak pierwotna323. W końcu 15 września 2000 roku uchwalony został obecnie obowiązujący Kodeks handlowy, który ostatecznie uchylił przepisy z 1934 r.

POJĘCIE SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Zgodnie z art. 102 KSH spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Definicja legalna wskazuje na istotny element konstrukcji spółki komandytowej jakim jest zróżnicowanie pozycji wspólników. Komplementariusz, który ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania jest wspólnikiem aktywnym, który prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz, komandytariusz natomiast jest wspólnikiem pasywnym,

320

A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2013, s. 301. Dz.U. 1934 nr 57 poz. 502 322 Dz.U. 1964 nr 16 poz. 94 323 Dz.U. 1991 nr 94 poz. 418 321

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 126

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

odsuniętym od bieżącego zarządzania spółką i jej reprezentowania324. Kodeks handlowy potwierdza, iż spółka komandytowa jest spółką osobową. Czyni to zarówno w powyższej definicji jak również w art. 4 § 1 pkt. KSH, w którym ustawodawca zdefiniował spółkę osobową jako spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowoakcyjną. Zgodnie z art. 8 KSH spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Oznacza to, że spółce komandytowej przyznana została podmiotowość prawna mimo braku osobowości prawnej. Celem spółki komandytowej jest prowadzenie przedsiębiorstwa, które należy rozumieć jako prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i oznacza zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Cel spółki osiągany jest przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób (art. 3 KSH). Cel w postaci prowadzenia przedsiębiorstwa powinien być wspólny dla wszystkich wspólników. Niedopuszczalne są odmienne cele dla poszczególnych wspólników, grup wspólników czy odmienne cele dla wspólników i spółki325. Tak zdefiniowany cel spółki komandytowej oznacza, że jest ona przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i art. 431 KC. Do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej (art. 103 KSH). Będzie to miało miejsce w trzech przypadkach. Po pierwsze, gdy dana kwestia nie jest uregulowana w dziale dotyczącym spółki komandytowej, po drugie, gdy ustawa tak stanowi i po trzecie jedynie odpowiednio, co oznacza konieczność uwzględnienia charakteru spółki przy stosowaniu tych przepisów326. Nie oznacza to, że spółka komandytowa jest odmianą spółki jawnej. Podkreśla się, że taki sposób uregulowania jest wyłącznie zabiegiem techniki legislacyjnej zastosowanym przez ustawodawcę i zmierzającym do uniknięcia powtórzeń, które byłyby koniecznością gdyby spółkę komandytową uregulować w oderwaniu od spółki jawnej327. Można powiedzieć, że w konstrukcji spółki komandytowej występują zarówno 324

A. Kappes, Spółka komandytowa, Warszawa 2014, s. 21. A. Kappes, op. cit , s. 22. 326 Z. Jara, Komentarz do art. 103 KSH (w:) Kodeks spółek handlowych, komentarz., red. Z. Jara, 2014. 327 W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, Prawo spółek handlowych, red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 501, 502. 325

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 127

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

elementy osobowe jak i kapitałowe. Wśród tych pierwszych należy wymienić: osobistą odpowiedzialność dłużników za zobowiązania spółki, możliwość wnoszenia przez komplementariuszy wkładów w postaci pracy lub usług, brak organów spółki i prowadzenie spraw spółki i jej reprezentacja przez samych wspólników, podejmowanie decyzji kolektywnych

zasady

jednomyślnie,

brak

obligatoryjności

postępowania

likwidacyjnego, konieczność używania w firmie spółki nazwiska wspólnika będącego komplementariuszem oraz występowanie tzw. intuitus personae czyli zaufania i więzi osobistych między wspólnikami. Do drugiego rodzaju cech, zbliżających spółkę komandytową do spółek kapitałowych można zaliczyć: charakter odpowiedzialności wspólników, dopuszczalność zmiany umowy spółki i zmiany składu osobowego spółki bez zgody

wspólników,

ograniczenia

zdolności

aportowej

wkładu

komandytariusza,

nieuczestniczenie komandytariuszy w prowadzeniu spraw spółki i jej reprezentacji, możliwość podejmowania decyzji kolektywnych większością głosów328.

UTWORZENIE SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Wyróżnia się dwa sposoby powstania spółki komandytowej: 1. zawiązanie pierwotne 2. przekształcenie W pierwszym przypadku konieczne jest zawarcie umowy spółki komandytowej przez co najmniej dwóch wspólników (jednego komplementariusza i jednego komandytariusza) i wpis do rejestru przedsiębiorców329. Umowa spółki komandytowej jest podstawą zarówno jej utworzenia jak również stanowi akt wewnętrzny regulujący działalność spółki w trakcie jej funkcjonowania. W przypadku spółki komandytowej nie występuje przed wpisem spółki do rejestru spółka w organizacji, która mogłaby być podmiotem praw i obowiązków. W sytuacji przed wpisem do rejestru można mówić o tzw. przedspółce komandytowej330. Zawarcie umowy spółki następuje w formie aktu notarialnego (art. 106 KSH). Jest to forma ad solemnitatem i jej uchybienie powoduje bezwzględną nieważność umowy spółki. 328

A. Kappes, op. cit , s. 39, 40. W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 511. 330 Tak A. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Warszawa 2013, s. 356, odmienny pogląd prezentuje A. Szumański, (w:) System prawa. prywatnego, t. 16, Prawo spółek osobowych, red. A. Szajkowski, Warszawa 2008, s. 911. 329

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 128

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Wymóg zachowania powyższej formy jest podyktowany potrzebą ochrony inwestorów pasywnych spółki czyli komandytariuszy, którzy co do zasady nie mają prawa do prowadzenia spraw spółki ani jej reprezentowania331. Forma aktu notarialnego jest wymagana także dla wszelkich zmian treści umowy. W akcie notarialnym powinny się znaleźć wszystkie postanowienia umowy spółki. Odrzucana jest przy tym

jest koncepcja dualistycznego

charakteru umowy spółki komandytowej, zgodnie z którym składa się ona z umowy wewnętrznej komplementariuszy i umów pomiędzy komplementariuszami a poszczególnymi komandytariuszami332. Przyjęcie umowy spółki oraz jej zmiana wymaga jednomyślności wspólników. Zgodnie z art. 9 KSH umowa może wyłączać zastosowanie tej zasady na rzecz zasady większości (zwykłej lub kwalifikowanej). Zasadniczo każdy wspólnik ma jeden głos, chociaż dopuszczalne jest głosowanie "według kapitału" w którym siły głosów wspólników uzależniona jest od wartości wniesionych wkładów lub udziałów kapitałowych333. Zgodnie z art. 105 KSH umowa spółki komandytowej powinna zawierać: 1. firmę i siedzibę spółki; 2. przedmiot działalności spółki; 3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony; 4. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość; 5. oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową). Elementów wymienionych w tym przepisie nie można jednak utożsamiać z essentialia negotii, aczkolwiek większość z nich taką rolę pełni. W tym kontekście należy odróżnić obligatoryjne postanowienia umowy spółki od postanowień istotnych przedmiotowo. O ile w przypadku braku postanowień obligatoryjnych, które nie są jednocześnie essentialia negotii spółka istnieć może, o tyle brak essentialia negotii powoduje zawsze nieważność umowy spółki. Obligatoryjne postanowienia umowne, które nie stanowią essentialia negotii zmierzają najczęściej do zmiany dyspozytywnych przepisów KSH. Ich brak oznacza więc, iż w pełni zastosowanie znajdzie model ustawowy334.

331

A. Szumański (w:) System prawa. prywatnego, t. 16, s. 912. W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 512. 333 Tamże, s. 508. 334 Z. Jara, Komentarz do art. 105 KSH (w:) Kodeks spółek handlowych. Komentarz., red. Z. Jara, 2014. 332

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 129

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

FIRMA I SIEDZIBA SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Firma spółki komandytowej składa się z trzech elementów: korpusu, dodatku obligatoryjnego oraz dodatku fakultatywnego. Zgodnie z art. 104 § 1 KSH korpus spółki komandytowej może być skonstruowany w wieloraki sposób: zawierać nazwiska wszystkich wspólników - komplementariuszy, nazwisko jednego komplementariusza lub zawierać nazwiska kilku komplementariuszy. Do nazwisk mogą być dodawane imiona, pierwsze litery imion lub skróty imion335.

Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki

komandytowej powinna zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowa”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną (art. 104 § 3 KSH). Ustawodawca w art. 104 § 4 ustanowił zakaz zamieszczania w firmie spółki komandytowej nazwiska komandytariusza. Dotyczy to także umieszczania firmy komandytariusza. W przypadku gdyby nazwiska komplementariusza i komandytariusza były identyczne, w firmie spółki komandytowej powinien znaleźć się dodatek pozwalający na identyfikację komplementariusza, na przykład przez dodanie imienia lub jego skrótu336. Jeżeli w firmie spółki zostanie zamieszczone nazwisko lub firma komandytariusza to

będzie on odpowiadał wobec osób trzecich za

zobowiązania spółki tak samo jak komplementariusz. Dodatkiem obligatoryjnym do firmy spółki komandytowej jest oznaczenie "spółka komandytowa". Może on być użyty zarówno przed jak i po korpusie. Nie jest możliwe użycie w umowie spółki a następnie ujawnienie w rejestrze jakiegokolwiek skrótu tego dodatku. Jednakże w obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu "sp.k." (art. 104 § 2 KSH). Kodeks spółek handlowych nie zawiera natomiast regulacji dotyczącej dodatków fakultatywnego. Wynika z tego, że mogą one mieć charakter dowolny, w granicach zasad ustalonych przez kodeks. Naruszenie przepisów dotyczących firmy spółki komandytowej powinno skutkować odmówieniem wpisu spółki do rejestru. Natomiast art. 104 KSH nie przewiduje sankcji dla spółki już zarejestrowanej. W takiej sytuacji zastosowanie może mieć jedynie art. 24 ustawy o KRS. W stosunku do siedziby spółki analogiczne zastosowanie będzie miał art. 41 KC odnoszący się do osób prawnych. I tak siedzibą spółki komandytowej jest miejscowość, w której wspólnicy prowadzą sprawy spółki. Istnieje również możliwość wskazania w umowie 335 336

A. Kidyba, Handlowe..., s. 358. A. Kidyba, Handlowe..., s. 362.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 130

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

spółki, jako siedziby także miejscowości, w której prowadzona jest działalność gospodarcza spółki. W sytuacjach, gdy działalność ta jest prowadzona w wielu miejscach, siedzibą może być miejscowość, w której znajduje się zakład główny spółki337. Siedziby spółki nie należy utożsamiać z jej adresem, który powinien być zgłoszony do rejestru przedsiębiorców, aczkolwiek nie powinien być wpisywany do umowy spółki338.

PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Przedmiot działalności spółki jest związany z celem przedsiębiorstwa spółki. Jak już wyżej

wspomniano

celem

przedsiębiorstwa

spółki

jest

prowadzenie

działalności

gospodarczej. Uwidoczniony jest w rejestrze przedsiębiorców i stanowi informację dla osób zainteresowanych uzyskaniem informacji o spółce. Zgodnie z art. 40 ustawy o KRS, przedmiot działalności przedsiębiorców powinien być określony na podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Jeżeli przedmiotem działalności spółki objęta będzie działalność gospodarcza wymagająca, na podstawie odrębnych przepisów, koncesji, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub zezwolenia to wskazane jest, by umowa spółki zawierała klauzulę, że taka działalność będzie podjęta dopiero po uzyskaniu odpowiednich uprawnień339.

CZAS TRWANIA SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Ustawa nie przewiduje czasu trwania spółki komandytowej, domniemuje się więc, iż umowa spółki zawarta jest na czas nieoznaczony. Potrzeba określenia czasu trwania spółki w umowie pojawia się wówczas, gdy ma być ona zawarta na czas oznaczony. Może to nastąpić poprzez wskazanie terminu, do którego umowa jest zawarta, czasu trwania umowy spółki od dnia jej podpisania, a także poprzez wskazanie zdarzenia przyszłego i pewnego, po którego wystąpieniu umowa spółki ulega rozwiązaniu340 OZNACZENIE WKŁADÓW WNOSZONYCH PRZEZ KAŻDEGO WSPÓLNIKA I ICH WARTOŚĆ 337

A. Kappes, op. cit., s. 102. . Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 513. 339 A. Kappes, op. cit., s. 104. 340 Tamże, s. 104. 338

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 131

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Obowiązek oznaczenia w umowie spółki komandytowej wkładów każdego wspólnika wynika z art. 105 pkt 4 KSH w zw. z art. 3 KSH, który nakłada obowiązek na każdego wspólnika jakiejkolwiek spółki handlowej do wniesienia wkładu. Pojęcie wkładu nie jest ustawowo zdefiniowane. Przykładowo określa się go po prostu jako wartość majątkową wnoszoną do spółki341. W przypadku spółki komandytowej przedmiot wkładu nie będzie analogiczny

dla

komplementariuszy

komandytariuszy.

ile

przypadku

komplementariuszy zasady wnoszenia wkładów są odzwierciedleniem rozwiązań przyjętych dla spółki jawnej, tak w stosunku do komandytariuszy będą obowiązywały odmienne reguły. Kodeks spółek handlowych wyróżnia następujące wkłady komandytariuszy: 

wniesione (art. 112 §1, art. 123 § 1 KSH) - należy przez to rozumieć przysporzenie, jakiego dokonał komandytariusz i które wchodzi w skład majątku spółki. Wielkość wniesionego wkładu będzie miała znaczenie w kwestii odpowiedzialności komandytariusza wobec osób trzecich, kwesta ta zostanie jeszcze poruszona w dalszej części artykułu;



umówione (art. 123 § 3 KSH) - w takim przypadku wkład zostaje określony w umowie spółki, ale niekoniecznie jest rzeczywiście wniesiony do majątku spółki. Wkład umówiony nie ma znaczenia dla odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki. Jednakże będzie miał wpływ na wysokość udziału w stratach komandytariusza, gdyż w razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości umówionego wkładu (art. 123 § 3 KSH).

SUMA KOMANDYTOWA Pod pojęciem sumy komandytowej należy rozumieć kwotę pieniężną, która wyznacza górną granicę osobistej odpowiedzialności majątkowej komandytariusza wobec osób trzecich za zobowiązania podjęte przez spółkę342. Kodeks spółek handlowych nie określa minimalnej czy maksymalnej wysokości takiej sumy, może ona również ulec zmianie w następstwie zmiany umowy spółki. Przyjmuje się, że nie jest możliwe podwyższenie sumy komandytowej bez zgody zainteresowanego komandytariusza343. Suma komandytowa powinna być ustalana osobno dla każdego komandytariusza, nie ma przeszkód, aby dla każdego z nich była ona tej 341

A. Kidyba, Prawo..., s. 306. A. Szumański, (w:) System prawa. prywatnego, t. 16, s. 951. 343 W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 508. 342

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 132

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

samej wysokości. Zadeklarowanie przez komandytariusza sumy komandytowej w umowie spółki nie zwalnia tego wspólnika od obowiązku wniesienia wkładu344.

Przykładowy wzór umowy345

Rep. ../.. AKT NOTARIALNY1 W dniu 25 (dwudziestym piątym) maja 2001 (dwa tysiące pierwszego) roku przede mną notariuszem Przemysławem Nowakowskim w prowadzonej przeze mnie Kancelarii Notarialnej w Warszawie przy ul. Mysiej 34 lok. 4, stawili się: - Andrzej Krupniarski, syn Andrzeja i Małgorzaty, zamieszkały w Wyszkowie, przy ul. Hegemona 13 lok. 5, legitymujący się dowodem osobistym seria DB numer 91054294, - Janusz Nowacki, syn Marka i Marianny, zamieszkały w Warszawie, przy ul. Czterech Śpiących 15, legitymujący się dowodem osobistym seria DD numer 48215632 - działający w imieniu i na rzecz spółki "Globus" Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem 0000000001, na dowód czego przedstawił odpis z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Tożsamość i miejsce zamieszkania Stawających stwierdziłem na podstawie okazanych dowodów osobistych o numerach powyżej podanych. Stawający oświadczyli, iż niniejszym aktem, na podstawie przepisów prawa Rzeczypospolitej Polskiej, zawierają na warunkach poniżej podanych umowę spółki komandytowej, zwanej dalej Spółką. Janusz Nowacki okazał uchwałę zarządu spółki "Globus" Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie z dnia 20 maja 2001 roku, z której wynika zgoda na zawiązanie Spółki. I. UMOWA SPÓLKI KOMANDYTOWEJ §1 Stawający (zwani dalej "Wspólnikami") zgodnie oświadczają, iż zawiązują spółkę komandytową, zwaną dalej "Spółką". §2 1. Firma Spółki otrzymuje następujące brzmienie: "Globus Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Spółka komandytowa"2. 2. Spółka może używać skróconej nazwy: "Globus Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k."; oraz wyróżniającego znaku graficznego, także w postaci znaku towarowego. §3 Siedzibą Spółki jest Warszawa. §4 344 345

Tamże, s. 926. Źródło: M. Bieniak, Umowa spółki komandytowej, Monitor Prawniczy 2001, Nr 11.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 133

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Przedmiotem działalności Spółki jest: a sprzedaż detaliczna drobnych przedmiotów metalowych, farb i szkła (nr PKD - 52.46.Z)3. §5 1. Komplementariuszem w Spółce jest "Globus" Sp. z o.o. (zwana dalej "Komplementariuszem") 4. 2. Komandytariuszem w Spółce jest Andrzej Krupniarski (zwany dalej "Komandytariuszem"). §6 1. Komplementariusz wnosi wkład w gotówce w wysokości 180 000 PLN (słownie: sto osiemdziesiąt tysięcy złotych polskich). 2. Komandytariusz wnosi do Spółki na własność wyposażenie sklepu w postaci: - dwóch szaf model XY wyprodukowanych przez "ZET" Sp. z o.o. z siedzibą w Gdańsku;- kasy fiskalnej marki XYZ wyprodukowanej w roku bieżącym5. 3. Wartość całego wkładu Komplementariusza jest równa sumie wskazanej w punkcie 1, a wartość wkładu Komandytariusza wynosi 5 000 PLN (słownie: pięć tysięcy złotych polskich)6. §7 Prawo oraz obowiązek prowadzenia spraw Spółki przysługuje zarówno Komplementariuszowi, jak Komandytariuszowi7. §8 1. Spółkę reprezentuje Komplementariusz według zasad reprezentacji, które wynikają z umowy spółki "Globus" Sp. z o.o 2. Komplementariusz ustanawia Komandytariusza prokurentem Spółki 8. §9 Komandytariusz odpowiada za zobowiązania Spółki do wysokości 1000 PLN (słownie: tysiąc złotych polskich)9. § 10 1. Zysk Spółki dzielony jest w stosunku 50/50 (słownie: pięćdziesiąt do pięćdziesięciu)10.2. Poza udziałem w zysku Wspólnicy nie czerpią innych dochodów ze Spółki. Wyłącza się zastosowanie art. 53 Kodeksu spółek handlowych11. § 11 Rok obrachunkowy Spółki pokrywa się z rokiem kalendarzowym. § 12 Wypisy z niniejszego aktu mogą być wydawane Wspólnikom w dowolnej ilości. § 13 Koszty niniejszego aktu ponosi Spółka. II. Pobrano: Akt niniejszy został odczytany, przyjęty i podpisany.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 134

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

UTWORZENIE SPÓŁKI Spółka komandytowa powstaje nie z chwilą zawarcia umowy, ale z chwilą wpisania jej do rejestru przedsiębiorców. Wtedy dopiero mamy do czynienia ze spółką komandytową, jako podmiotem prawa. Wpis ma więc charakter konstytutywny. Wpis do rejestru polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego danych zawartych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu. Wpis jest dokonany z chwilą zamieszczenia danych w Rejestrze (art. 20 ust. 1 ustawy o KRS). Uchylenie postanowienia o wpisie nie zmienia jego statusu - pozostaje on nadal skuteczny. Zmienić to może dopiero wydanie przez sąd rejestrowy postanowienia o odmowie wpisu. Zgłoszenie spółki komandytowej do sądu rejestrowego powinno zawierać: 1. firmę, siedzibę i adres spółki; 2. przedmiot działalności spółki 3. nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz odrębnie nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komandytariuszy, a także okoliczności dotyczące ograniczenia zdolności wspólnika do czynności prawnych, jeżeli takie istnieją; 4. nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji; w przypadku, gdy komplementariusze powierzyli tylko niektórym spośród siebie prowadzenie spraw spółki - zaznaczenie tej okoliczności; 5. sumę komandytową Osoby, które działały w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed jej wpisem do rejestru, odpowiadają solidarnie (art. 109 § 2 KSH), w sposób nieograniczony oraz pierwszorzędny346. Nowopowstała spółka nie odpowiada z mocy prawa za długi tych osób, wydaje się jednak, że może przejąć ich dług347.

PRZEKSZTAŁCENIE SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Kwestie przekształcania spółek regulowane są w art. 551-584 KSH. Spółka komandytowa może powstać przez przekształcenie każdej innej spółki handlowej (jawnej, partnerskiej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnej) oraz 346 347

W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 517. Tamże.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 135

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

cywilnej (art. 551 § 1 i 2 KSH). Przekształcenie następuje z chwilą wpisu przekształcenia do KRS. W tym przypadku wpis również ma charakter konstytutywny. Jednocześnie sąd rejestrowy wykreśla z urzędu spółkę przekształcaną (art. 552 KSH). Spółce komandytowej powstałej w wyniku przekształcenia przysługiwać będą wszelkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej, pozostanie podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej (art. 553 § 1 i 2 KSH). W wyniku przekształcenia dotychczasowi wspólnicy (akcjonariusze) stają się wspólnikami spółki komandytowej, z wyjątkiem tych, którzy nie złożyli oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej. W takim wypadku przysługuje im roszczenie o wypłatę kwoty odpowiadającej wartości jego udziałów lub akcji (art. 565 § 1 KSH).

WSPÓLNICY W SPÓŁCE KOMANDYTOWEJ W spółce komandytowej wspólnikami mogą być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (tzw. "ułomne osoby prawne"). Nie może tego statusu natomiast posiadać spółka cywilna, ponieważ nie jest ona podmiotem prawa. Nie jest możliwe, aby jedna osoba była jednocześnie komplementariuszem i komandytariuszem w ramach jednej i tej samej spółki. Z przepisów kodeksu spółek handlowych nie można bezpośrednio wywnioskować takiego zakazu, jednakże wskazuje się, że za jego istnieniem przemawia natura spółki komandytowej jak i jej gospodarczy cel348. Kwestią sporną pozostają wymagania co do zdolności do czynności prawnych osób fizycznych będących wspólnikami. Istotne jest tu także zróżnicowanie pozycji komplementariuszy i komandytariuszy. Przyjmuje się, że komplementariuszem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Uzasadnione jest to tym, że zajmuje się on aktywnie prowadzeniem spraw spółki i jej reprezentowaniem, więc wykluczone jest to by jego zdolność do czynności prawnych była ograniczona czy też wyłączona (sytuacja się komplikuje, kiedy mamy do czynienia z osobą małoletniego spadkobiercy zmarłego komplementariusza)349. W przypadku komandytariusza takie ograniczenie jest dopuszczalne, gdyż jest on wspólnikiem pasywnym. Jeśli chodzi o osoby prawne to prawa i obowiązki wspólnika wykonują zarządy tych osób. Kodeks spółek 348

A. Szumański (w:) System prawa prywatnego, t.16, s. 904.

349

Zob. A. Szumański (w:) System prawa prywatnego, t.16, s. 906.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 136

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

handlowych nie wprowadza ograniczenia co do liczby wspólników spółki komandytowej, zarówno komplementariuszy, jak i komandytariuszy. Podnosi się jednak, że ze względu na charakter tej spółki zbyt duża liczba wspólników może prowadzić do swoistego paraliżu decyzyjnego zwłaszcza, jeżeli ich interesy są rozbieżne. Znacznie lepiej przystosowana do większej liczby wspólników jest spółka komandytowo-akcyjna350.

OBOWIĄZKI WSPÓLNIKÓW SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Podstawowym obowiązkiem komplementariusza jest wniesienie wkładu w celu osiągnięcia wspólnego celu spółki (art. 3 KSH). Przedmiotem wkładu komplementariusza może być każde świadczenie, do którego podmiot prawa może się zobowiązać 351. Treść wkładu, jak już wspomniano wyżej, powinna być doprecyzowana w umowie spółki komandytowej. Wniesienie wkładu pozwala komplementariuszowi na uzyskanie udziału kapitałowego, odpowiadającego wartości rzeczywiście wniesionego wkładu (art. 50 KSH). Komplementariusz ma obowiązek uczestniczyć również w stratach spółki, chyba że umowa spółki go od tego zwalnia (art. 51 § 3 KSH). Udział w stracie kształtuje sytuację majątkową komplementariusza w taki sposób, iż uzyskuje on udział kapitałowy proporcjonalny do wielkości jego udziału w stratach. Komplementariusz jest wspólnikiem "aktywnym", odpowiedzialnym za prowadzenie spraw spółki. Prowadzenie spraw spółki należy rozumieć jako podejmowanie wszelkich decyzji w sprawach spółki. Będą to przede wszystkim decyzje związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki oraz dotyczące stosunków między wspólnikami, między wspólnikami i spółką oraz kwestie reprezentacji spółki352. Komplementariusz jest uprawniony więc do dokonywania zarówno czynności faktycznych jak i prawnych. Prowadzenie spraw spółki jest obowiązkiem komplementariusza dokonywanym nieodpłatnie, gdyż zgodnie z art. 46 KSH za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia. Prawo prowadzenia spraw spółki może być komplementariuszowi odebrane z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu; dotyczy to również zwolnienia wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki (art. 47 KSH). 350 351 352

Tak A. Kappes, op. cit. s. 127. . Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 528. W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 553.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 137

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Kolejnym istotnym obowiązkiem komplementariusza jest reprezentacja spółki. Może on zostać pozbawiony tego prawa w umowie spółki albo w wyroku sądu. (art. 117 KSH). Temat reprezentacji zostanie szerzej podjęty w dalszej części artykułu. Kodeks spółek handlowych nakłada na wspólników obowiązek lojalności, polegający na zakazie podejmowania przez wspólników działań sprzecznych z interesem spółki. Wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki (art. 56 § 2 KSH). Złamanie tego obowiązku jest sankcjonowane przez artykuł 57 KSH, który stanowi, że każdy wspólnik ma prawo żądać wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji, lub naprawienia wyrządzonej jej szkody. Obowiązek lojalności jest typowy dla wszystkich spółek osobowych i wynika z występującej między wspólnikami więzi, czyli affectio societatis. Komandytariusz jest wspólnikiem "pasywnym", który nie jest obciążony obowiązkami w takim stopniu jak komplementariusz. Podstawowym obowiązkiem komandytariusza, podobnie jak innych wspólników spółki handlowej, jest wniesienie wkładu. Może nim być świadczenie pieniężne lub niepieniężne. Komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wniesionego do spółki. Jeżeli wkładem komandytariusza do spółki jest w całości lub w części świadczenie niepieniężne, umowa spółki określa przedmiot tego świadczenia (aport), jego wartość, jak również osobę wspólnika wnoszącego takie świadczenie niepieniężne (art. 107 § 1 KSH). Regulacja ta zasadniczo pokrywa się z art. 105 pkt 4 KSH, który wskazuje konieczność oznaczenia wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartości w umowie spółki komandytowej. Wkład komandytariusza powinien stanowić efektywne przysporzenie majątkowe na rzecz spółki353. W odróżnieniu od wkładu komplementariusza, nie mogą stanowić wkładu komandytariusza do spółki zobowiązanie się do wykonania pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki oraz wynagrodzenie za usługi świadczone przy powstaniu spółki, chyba że wartość innych jego wkładów do spółki nie jest niższa od wysokości sumy komandytowej (art. 107 § 2 KSH). Takie świadczenie nigdy nie zostanie zaliczone na poczet sumy komandytowej, może mieć jednak znaczenie w stosunkach wewnętrznych spółki354. Niedopuszczalny natomiast jest wkład komandytariusza będący jego udziałem w spółce z o.o. lub akcje w spółce akcyjnej, w sytuacji gdy dana spółka kapitałowa 353 354

A. Szumański (w:) System prawa prywatnego, t.16, s. 924. W. Górecki, A. Kappes (w:) System prawa handlowego, t.2, s. 530.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 138

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

jest komplementariuszem w tej spółce komandytowej (art. 107 § 3). Wniesienie wkładu umożliwia komandytariuszowi na uzyskanie uprawnień związanych z udziałem kapitałowym oraz pozwala wyłączyć jego odpowiedzialność osobistą za zobowiązania spółki w granicach wkładu wniesionego do spółki (art. 112 KSH). Istotne znaczenie będzie miała w tym przypadku wielkość sumy komandytowej określonej w umowie. Faktyczna odpowiedzialność komandytariusza będzie zatem różnicą między wartością sumy komandytowej a wkładem wniesionym do spółki. Jeżeli wartości te będą sobie równe, to odpowiedzialność będzie wyłączona. Komandytariusz jest również obowiązany do uczestniczenia w stracie spółki, chyba, że umowa go z tego zwalnia. Szczególną regułę w tym względzie ustanawia art. 123 § 3 KSH zgodnie, z którym w razie wątpliwości (czyli na przykład jeżeli ta kwestia nie została uregulowana w umowie spółki) komandytariusz uczestniczy w stracie spółki jedynie do wartości umówionego wkładu. Komandytariusz ponosi ryzyko więc jedynie wkładem, do którego wniesienia zobowiązał się w umowie spółki. Komandytariusza dotyczy także obowiązek lojalności opisany powyżej, gdyż "pasywny" charakter tego wspólnika nie wyklucza możliwości przyznania mu dodatkowych obowiązków na mocy umowy. W szczególności komandytariusz może być obciążony obowiązkiem lub posiadać prawo prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania (art. 121 KSH). Jeżeli tak się stanie, to również komandytariusza będzie dotyczył zakaz działalności sprzecznej z interesem spółki i zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej (art. 121 § 3 KSH).

UPRAWNIENIA WSPÓLNIKÓW Podstawowym uprawnieniem wspólników jest prawo do zysku. Zgodnie z art. 51 § 1 KSH każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Przepis ten ma charakter względnie obowiązujący i wspólnicy mogą w umowie odmiennie ukształtować tą kwestię. Niedopuszczalne jest jednak pozbawienie wspólnika w ogóle prawa do udziału w zysku (zakaz societa leonina)355.

355

A. Kappes, op. cit., s. 135.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 139

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Zgodnie z art. 53 KSH wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę. Prawo do odsetek, jako niezależne od zysku spółki, ma pierwszeństwo przed realizacją prawa do zysku356. Wspólnik może wystąpić ze spółki, poprzez wypowiedzenie umowy spółki, jeżeli umowa była zawarta na czas nieoznaczony. Wypowiedzenia należy dokonać na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, w formie pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom albo wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki (art. 61 KSH). Komplementariuszom i komandytariuszom przysługują uprawnienia kontrolne. Ich uprawnienia w tym zakresie są zróżnicowane. Komplementariusz może osobiście zasięgać informacji o stanie majątku i interesów spółki oraz osobiście przeglądać księgi i dokumenty spółki. Jego uprawnienia w tym zakresie nie mogą zostać umownie ograniczone (art. 38 § KSH). Odmienne regulowana jest pozycja komandytariusza w tym zakresie. Komandytariusz ma prawo żądać odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy oraz przeglądać księgi i dokumenty celem sprawdzenia jego rzetelności. Na wniosek komandytariusza sąd rejestrowy może, z ważnych powodów, zarządzić w każdym czasie udostępnienie mu sprawozdania finansowego lub złożenie innych wyjaśnień, jak również dopuścić komandytariusza do przejrzenia ksiąg i dokumentów. Umowa spółki nie może wyłączyć ani ograniczyć uprawnień komandytariusza w tych kwestiach (art. 120 KSH). Wśród innych uprawnień wspólników można wymienić prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd z ważnych powodów (art. 63 § 1 KSH) oraz do wyłączenia wspólnika (art. 62 § 2 KSH), prawo do zwrotu udziału kapitałowego w następstwie wypowiedzenia udziału w spółce (art. 65 KSH) oraz prawo do udziału w podziale majątku likwidowanej spółki.

REPREZENTACJA SPÓŁKI Pojęcie reprezentacji spółki odnosi sie do zewnętrznej sfery działalności spółki, dotyczy stosunków spółki ze światem zewnętrznym, obejmując czynności prawne

356

Tamże, s. 137.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 140

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

wywołujące skutki na zewnątrz357. Kodeks spółek handlowych w rozdziale dotyczącym spółki komandytowej zawiera jedynie dwa przepisy odnoszące się do tej kwestii (chodzi o art. 117- 118). W związku z tym w zakresie nieuregulowanym konieczne jest stosowanie przepisów o spółce jawnej. Stosowanie tych przepisów do komplementariuszy może odbywać sie wprost a nie odpowiednio358. Reprezentacja spółki komandytowej przez komplementariusza jest zasadą wynikającą z art. 117 KSH. Komplementariusz uprawniony do reprezentacji spółki może dokonywać w jej imieniu wszystkich czynności sądowych i pozasądowych (art. 29 KSH § 2). Jako ustawowy reprezentant nie jest on organem spółki komandytowej, gdyż nie jest ona osobą prawną. Zasady reprezentacji mogą być modyfikowane w umowie. Jednakże wynikające z ustawy prawo komplementariusza do reprezentowania spółki nie może być ograniczone ze skutkiem wobec osób trzecich (art. 29 § 3 KSH). Takie ograniczenie może być natomiast skuteczne w stosunkach wewnętrznych spółki359. Możliwe jest natomiast zawarcie w umowie spółki postanowienia, zgodnie z którym komplementariusz będzie uprawniony do reprezentowania spółki tylko łącznie z innym komplementariuszem lub prokurentem spółki (jest to tzw. reprezentacja łączna) (art. 30 § 1 KSH). Komplementariusz może być pozbawiony prawa do reprezentacji w dwojaki sposób: na mocy umowy spółki (w umowie pierwotnej lub w późniejszych zmianach tej umowy) oraz na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Komplementariuszowi może być również udzielone pełnomocnictwo do reprezentacji spółki. Pełnomocnictwo ogólne powinno mieć formę pisemną pod rygorem nieważności. Jeżeli do dokonania czynności prawnej wymagana jest inna forma szczególna, to pełnomocnictwo musi być udzielone w tej samej formie (art. 99 KC). Istotnym zagadnieniem jest kwestia dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa (prokury) komplementariuszowi pozbawionemu prawa do reprezentowania spółki. Z pewnością jest to dopuszczalne w przypadku pozbawienia prawa do reprezentacji na zasadzie przedstawicielstwa ustawowego na mocy umowy. Może to wystąpić w sytuacji, gdy z różnych względów wspólnicy spółki uznają za niewskazane posiadanie przez komplementariusza tak szerokich uprawnień do reprezentacji spółki, jak uprawnienia wynikające z przedstawicielstwa ustawowego i ukształtować je wedle potrzeby w pełnomocnictwie360. Kwestią sporną jest, czy możliwe jest 357

M. Bieniak, Reprezentacja spółki komandytowej, Monitor Prawniczy 2002, Nr 6. A. Kidyba, Prawo..., s. 316. 359 M. Bieniak, Reprezentacja... 360 M. Bieniak, Reprezentacja... 358

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 141

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

udzielenie takiego pełnomocnictwa w razie pozbawienia komplementariusza tego uprawnienia na podstawie orzeczenia sądowego. Wydaje się, że takie rozwiązanie jest dopuszczalne, albowiem zakres pełnomocnictwa jest znacząco węższy niż zakres umocowania

komplementariusza

jako

przedstawiciela

ustawowego.

Ponadto,

pełnomocnictwo jest odwołalne (art. 101 KC), więc interes spółki nie powinien być zagrożony działaniem takiego pełnomocnika361. Reprezentacja spółki komandytowej przez pełnomocnika (prokurenta) nie będącego wspólnikiem regulowana jest przepisami Kodeksu cywilnego. Pełnomocnik ustanawiany jest na podstawie pełnomocnictwa. Kodeks cywilny wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictw: 1. pełnomocnictwo ogólne w zakresie zwykłego zarządu 2. pełnomocnictwo rodzajowe do dokonywania określonych czynności 3. pełnomocnictwo szczególne Szczególną odmianą pełnomocnictwa jest prokura. Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna, a udzielić prokury może jedynie przedsiębiorca. Zakres czynności prokurenta jest dosyć szeroki i obejmuje możliwość dokonywania wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa z wyjątkiem zbycia przedsiębiorstwa, oddania go do czasowego korzystania oraz zbywania i obciążania nieruchomości. Ustanowienie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki (art. 41 § 1 KSH). Zgodnie z art. 118 § KSH komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik (prokurent). Jego sytuacja jest taka sama jak pełnomocnika niebędącego wspólnikiem spółki. Wyjątek w tym względzie stanowi art. 118 § 2 KSH zgodnie, z którym jeżeli komandytariusz dokona w imieniu spółki czynności prawnej, nie ujawniając swojego pełnomocnictwa (tajny pełnomocnik), odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia; dotyczy to także reprezentowania spółki przez komandytariusza, który nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres. Przepis ten stanowi wyłom w zasadzie ograniczonej odpowiedzialności komandytariusza.

361

Tak A. Kappes, op. cit., s. 181.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 142

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ROZWIĄZANIE I LIKWIDACJA SPÓŁKI KOMANDYTOWEJ Rozwiązanie spółki komandytowej odbywa się według zasad określonych dla spółki jawnej. Swoistą odmiennością charakterystyczną dla spółki komandytowej jest to, że śmierć komandytariusza nie stanowi przyczyny rozwiązania spółki (art. 124 § 1 KSH), a jego prawa i obowiązki podlegają dziedziczeniu. Przepis ten jednak nie będzie skuteczny, jeżeli komandytariusz jest jedynym komandytariuszem w spółce a nie ma spadkobierców lub ci spadek odrzucą, bądź komandytariusz jest osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej362. Przez pojęcie rozwiązania spółki należy rozumieć przyczynę powodującą przejście spółki w stan likwidacji względnie stanowiącą podstawę do zakończenia działalności spółki bez przeprowadzania likwidacji363. Przyczyny te wymienione są w art. 58 KSH. Można je podzielić na przyczyny względne, których skutek może być uchylony przez wspólników oraz bezwzględne niezależne od woli wspólników. Do tych pierwszych zaliczamy: 1. przyczyny przewidziane w umowie spółki; 2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników; 3. śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości, o ile wspólnik ten nie jest jedynym komplementariuszem lub jedynym komandytariuszem; 4. wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika, o ile wspólnik ten nie jest jedynym komplementariuszem lub jedynym komandytariuszem; Do bezwzględnych przyczyn rozwiązania spółki można zaliczyć: 1. śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości, o ile ten wspólnik jest jedynym komplementariuszem lub jedynym komandytariuszem; 2. wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika, o ile ten wspólnik jest jedynym komplementariuszem lub jedynym komandytariuszem; 3. prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu spółki w postępowaniu procesowym; 4. prawomocne

orzeczenie

sądu

rozwiązaniu

spółki

postępowaniu

nieprocesowym364. Do likwidacji spółki komandytowej znajdują zastosowanie (odpowiednie) przepisy o likwidacji spółki jawnej. Uwzględnić należy przy tym odmienny status wspólników w spółce komandytowej. Kwestią problematyczną jest, czy komandytariusz może być likwidatorem 362

A. Kappes, op. cit., s. 252, 253. Tamże., s. 249. 364 Podział przedstawiony przez A. Kappesa, op. cit. s. 249 i dalej. 363

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 143

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

spółki. Rozwiązanie takie należy dopuścić w sytuacji jego wyboru na likwidatora mocą uchwały wspólników lub orzeczenia sądowego365.

PODSUMOWANIE Spółka komandytowa jest bardzo atrakcyjną formą prowadzenia działalności gospodarczej, pozwalająca na efektywną współpracę osób dostarczających kapitał (komandytariuszy) i osób kierujących sprawami spółki (komplementariuszy). Niewątpliwą zaletą w tym względzie jest możliwość elastycznego modyfikowania postanowień ustawowych, co umożliwia w znacznym stopniu ukształtowanie stosunków między wspólnikami zgodnie z ich zamierzeniami. Spółka komandytowa jest również korzystna pod względem

finansowym.

Przemawia

tym

nie

tylko

możliwość

wyłączenia

odpowiedzialności części wspólników, ale również fakt, że nie jest ona objęta podatkiem dochodowym. Opodatkowane są więc jedynie dochody, jakie otrzymują wspólnicy w wyniku podziału zysku spólki (tzw. flow through taxation)366. Dzięki temu zysk spółki podlega tylko jednokrotnemu opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Jest ona wygodnym sposobem złagodzenia obciążenia podatkowego dla inwestorów spółek kapitałowych w sytuacji, w której komplementariuszem w spółce komandytowej jest spółka kapitałowa367. Atrakcyjność spółki komandytowej sprawia, że staje się ona coraz powszechniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej. Na koniec grudnia 1992 zarejestrowanych było tylko 49 spółek komandytowych, pod koniec 2011 było ich już 8282368. Natomiast

zgodnie z danymi

Głównego Urzędu Statystycznego w dniu 30 czerwca 2014 roku było w Polsce zarejestrowanych już 14063 spółek komandytowych369.

365

Tak A. Kidyba, Prawo..., s. 322. Polskie prawo handlowe, pod red. J. Ciszewskiego, s. 121. 367 Tamże. 368 A. Kidyba, Handlowe..., s. 327, 328. 369 Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, I półrocze 2014 r. 366

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 144

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

SUMMARY Limited Partnership is a very attractive form of business, allowing for effective cooperation between partners providing the capital (limited partners) and the partners managing the affairs of the company (general partners). An important advantage in this regard is the flexibility to modify the provisions of the law, which enables shape the relations between the partners according to their intentions .A limited partnership is beneficial in financial terms. This is supported not only the possibility to exclude the liability of limited partners , but also by the fact that it is not subject to income tax. The attractiveness of a limited partnership is what makes it become increasingly popular form of doing business. At the end of December 1992 only 49 limited partnerships were registered, in late 2011 there were already 8282. According to the Central Statistical Office on 30th June 2014 there were 14063 limited partnerships registered in Poland.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 145

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne 1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych, Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037 ze zm. 2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 ze zm. 3. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807 ze zm. 4. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz.U. 1997 nr 121 poz. 769 ze zm.

Wydawnictwa zwarte 1. Kappes A., Spółka komandytowa, Warszawa 2014, 2. Kidyba A., Handlowe spółki osobowe, Warszawa 2013, 3. Kidyba A., Prawo handlowe, Warszawa 2013, 4. Kodeks spółek handlowych. Komentarz., pod red. Z. Jary, Warszawa 2014, 5. Polskie prawo handlowe, pod red. J. Ciszewskiego, Warszawa 2013, 6. Prawo podatkowe, pod red. H. Dzwonkowskiego, Warszawa 2013, 7. Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2011, 8. System Prawa Handlowego, tom 2, Prawo spółek handlowych, pod red. S. Włodyki, Warszawa 2012, 9. System Prawa Prywatnego, tom 16, Prawo spółek osobowych, pod red. A. Szajkowskiego, Warszawa 2008.

Artykuły 1. Bieniak M., Umowa spółki komandytowej, Monitor Prawniczy nr 14/2001, 2. Bieniak M., Reprezentacja spółki komandytowej, Monitor Prawniczy nr 6/2002, 3. Gałek A., Kto reprezentuje spółkę komandytowa, Rzeczpospolita 2008 nr 177, 4. Kappes A., Wybrane zagadnienia odpowiedzialności za zobowiązania spółki komandytowej, Prawo Spółek 1998 nr 10, 5. Karczyński Ł., Spółka komandytowa jako narzędzie optymalizacji opodatkowania, Prawo i Podatki 2007 nr 10, REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 146

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

6. Kubala W., Prowadzenie spraw i reprezentacja w spółce komandytowej, Prawo Spółek 1998 nr 2, 7. Litwińska M., Sytuacja prawna komandytariusza w spółce komandytowej, Przegląd Prawa Handlowego 1994 nr 7/8, 8. Mojak J., Spółka komandytowa, Rzeczpospolita 1992 nr 135, 9. Moskwa L., Zakres prawa komplementariusza do reprezentacji spółki komandytowej, Rejent 1995 nr 2, 10. Moskwa L., Odpowiedzialność komplementariusza za zobowiązania spółki komandytowej, Przegląd .Prawa Handlowego 1996 nr 6, 11. Naworski J., Relacje między stosunkami wewnętrznymi i zewnętrznymi w spółce komandytowej, Monitor Prawniczy 2008 nr 12, 12. Rybak S., Spółka komandytowa i komandytowo-akcyjna na tle obecnych regulacji podatkowych, Przegląd Prawa Handlowego 2014 nr 7.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 147

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Mikołaj Ślęzak370

SPÓŁKA KOMANDYTOWO-AKCYJNA

Słowa kluczowe: spółka komandytowo-akcyjna, komandytariusz, akcjonariusz, prawo handlowe, spółki osobowe Keywords: limited-joint-stock company, limited partner, shareholder, commercial law, partnerships

STRESZCZENIE Spółka komandytowo-akcyjna jest konstrukcją hybrydalną, bowiem stanowi połączenie dwóch odmiennych elementów: kapitałowego - który związany jest z uczestnictwem w spółce akcjonariusza oraz osobowego - związanego z osobą komplementariusza. To właśnie dlatego pomimo krótkiego okresu, jaki upłynął od wprowadzenia spółki komandytowo-akcyjnej do polskiego porządku prawnego jest ona jedną z najczęściej wybieranych form organizacyjnoprawnych. Ewolucja konstrukcji prawnej spółki komandytowo-akcyjnej w różnych europejskich porządkach prawnych zaowocowała powstaniem dwóch głównych modeli spółki komandytowo-akcyjnej. Należy przede wszystkim wyróżnić model francusko-niemiecki i szwajcarsko-włoski. 370

Student III roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu

Warszawskiego, obecny wiceprezes i założyciel Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej Sapere Aude, w polu jego zainteresowań badawczych znajdują się: prawo administracyjne, prawo gospodarcze, prawo Unii Europejskiej, prawo konkurencji, prawo handlowe, prawo karne materialne i procesowe, historia prawa.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 148

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

EXTRACT Limited joint-stock company combines features of both partnerships and companies by the presence of both limited and unlimited partner. Probably thanks to this mixed nature limited joint – stick company is one the most popular legal forms of conducting business in Poland. The evolution of legal form of limited joint-stock company has led to the emergence of the models of limited joint-stock companies, namely one of French and German origin and one of Swiss and Italian origin.

WSTĘP Spółka

komandytowo-akcyjna

obcych

porządkach

prawnych

posiada

wielowiekową tradycję w odróżnieniu od polskiej regulacji. Występuje w wielu europejskich porządkach prawnych m.in. w niemieckim, włoskim, francuskim i duńskim371. Spółka komandytowo-akcyjna jako pierwsza wykształciła się w uwarunkowaniach prawnych dotyczących utworzenia spółki akcyjnej w osiemnastowiecznej Francji. Do powstania nowego typu spółki przyczyniły się przede wszystkim ograniczenia, jakie towarzyszyły tworzeniu spółek akcyjnych, które wymagały specjalnego zezwolenia władzy publicznej. W celu uniknięcia systemu koncesjonowania uczestnicy zrezygnowali z formy organizacyjnoprawnej spółki akcyjnej i zakładali spółki komandytowe, których kapitał komandytowy dzielił się na poszczególne akcje. Pierwszą spółką, której odpowiadała współczesna konstrukcja prawna spółki komandytowo-akcyjnej był Banque Generale, założony we Francji w 1716r.372. Odmienną genezę spółki komandytowo-akcyjnej przedstawił A. Turek, który uważa za początki spółki komandytowo-akcyjnej średniowieczną umowę polegającą na przekazaniu kupcowi środków pieniężnych lub towarów w zamian za uczestniczenie w uzyskanym z ekspedycji zysku373. Najstarszą kodyfikacją regulującą spółkę komandytowo-akcyjną jest francuski kodeks handlowy z 1807r. (Code de Commerce). Następnie konstrukcja prawna spółki została 371

A. Szumański, Spółka komandytowo-akcyjna, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/1998, s. 16 i nast. C. Schütz, T. Bürgers, M. Riotte, T. Dümichen, T. Fett, P. Göz, T. Hecht, G. Reger, T. Schulz, M. Engel, T. Fröl, R. Hansen, P. Nacimiento, G. Renner, L. Wieneke, Die Kommanditgesellschat auf Aktien, München 2004, s. 1 i nast. 373 A. Turek, Spółka komandytowo-akcyjna w prawie polskim i francuskim, Warszawa 2004, s. 11. 372

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 149

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

recypowana do ustawodawstwa niemieckiego w przepisach powszechnego niemieckiego kodeksu handlowego z 1861r. (Allgemeine Deutsche Handelsgesetzbuch). Poźniej została także wprowadzona do włoskiego kodeksu handlowego z 1865r. (Code di Commercio). Pierwtonie przepisy dotyczące spółki komandytowo-akcyjnej łączono z przepisami dotyczącymi spółki komandytowej. Prowadziło to do uznawania spółki komandytowoakcyjnej za spółkę osobową będącą w zasadzie modyfikacją spółki komandytowej, przez co uznawano spółkę komnadytowo-akcyjną za podtyp spółki komandytowej374. Później w ustawodastwach nastąpiły zmiany, odchodzono od kwalifikowania spółki komandytowoakcyjnej jako podtypu spółki komandytowej. Proces ten zapoczątkował ustawodawca francuski, a następnie dokonał się on również w innych porządkach prawnych. Konstrukcja prawna spółki komandytowo-akcyjnej w Polsce nie ma długoletniej tradycji. W XIX wieku i na początku XX wieku na ziemiach polskich funkcjonowały spółki komandytowo-akcyjne na podstawie ustawodawstw państw zaborczych, które dopuszczały istnienie tego typu spółek, min. na ziemiach zaboru pruskiego - niemiecki Handelgesetzbuch z 1897r., zaś na ziemiach Królestwa Polskiego rozwiązania oparte na prawie francuskim375. W okresie II RP spółki te funkcjonowały nadal w oparciu o przepisy obcych porządków prawnych oraz prawa francuskiego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wydano dwa rozporządzenia, pierwsze rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 13 czerwca 1922r. w przedmiocie udzielania pozwolenia zagranicznym spółkom akcyjnym oraz komandytowo-akcyjnym na działalność w państwie polskim376 oraz drugie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 1928r. w sprawie warunków dopuszczenia zagranicznych spółek

akcyjnych

oraz

komandytowo-akcyjnych

działalności

obszarze

Rzeczypospolitej377. Odnosiły się one wyłącznie do spółek zagranicznych, a więc zakładanych na podstawie obcych ustawodawstw i mających swą siedzibą poza terytorium RP378. Pierwsza polska kodyfikacja prawa spółek - kodeks handlowy z 1934r. nie normowała spółki komandytowo-akcyjnej. Kodeksowy numerus clausus spółek handlowych wykluczał dopuszczalność tworzenia tego typu spółek na terytorium RP, co powoduje, że do czasu wprowadzenia kodeksu spółek handlowych żaden polski akt prawny nie definiował 374

K. Schmit, Gesellschaftsrecht, Köln 2002, s. 972. M. Bieniak, Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2/2009, s. 15 i nast. 376 Dz. U. z 1922r. Nr 52, poz. 474 377 Dz. U. z 1928 Nr 103, poz. 919 z późn. zm. 378 S. Sołtysiński, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994, s. 725. 375

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 150

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

prawnie spółki komandytowo-akcyjnej i nie zawierał rozwiązań umożliwiających ich tworzenie i funkcjonowanie379. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w. , w piśmiennictwie coraz szerzej dyskutowane było rozszerzenie katalogu spółek handlowych. Pojawił się postulat wprowadzenia do polskiego porządku prawnego spółki komandytowo-akcyjnej. Postulaty te uwzględniła działająca od 1996 r. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego i do projektu nowego prawa spółek wprowadziła regulację poświęconą spółce komandytowo-akcyjnej. Wraz z przyjęciem w dniu 15 września 2000r. kodeksu spółek handlowych - katalog spółek został poszerzony i po raz pierwszy w polskim porządku prawnym został kompleksowo uregulowany nowy typ spółki - spółka komandytowo-akcyjna380.

MODEL FRANCUSKO-NIEMIECKI I SZWAJCARSKO-WŁOSKI Ewolucja

konstrukcji

prawnej

spółki

komandytowo-akcyjnej

różnych

europejskich porządkach prawnych zaowocowała powstaniem dwóch głównych modeli spółki komandytowo-akcyjnej. Należy przede wszystkim wyróżnić model francusko-niemiecki i szwajcarsko-włoski. Podział na te dwa modele opiera się na rozróżnieniu regulacji prawnych eksponujących elementy spółki komandytowej albo elementy spółki akcyjnej. Model francusko-niemiecki akcentuje bardziej elementy osobowe, zaś model szwajcarsko-włoski elementy kapitałowo-akcyjne. Pomimo, modelowych różnic, wszystkie rozwiązania prawne posiadają też wspólne cechy, w których należy wyróżnić: 1. możliwość emitowania akcji we własnym imieniu, 2. powierzenie prowadzenia spraw i reprezentacji wspólnikom ponoszącym osobistą odpowiedzialność za zobowiązania spółki, 379

K. Tobolska-Grela, J. Janeta, Spółka komandytowo-akcyjna, Warszawa 2013, s. 31. art. 1 KSH: § 1. Ustawa reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych. 380

§ 2. Spółkami handlowymi są: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowoakcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 151

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

3. posiadanie organów381. Kryterium decydującym o zakwalifikowaniu regulacji przyjętej w danym ustawodawstwie do jednego z dwóch modeli jest treść i zakres normy odsyłającej382. Wszystkie porządki prawne nie regulują spółki komandytowo-akcyjnej autonomicznymi przepisami, ale korzystają z odsyłania do regulacji spółki akcyjnej jak i do przepisów o spółce komandytowej w modelu francusko-niemieckim, zaś w modelu szwajcarsko-włoskim do przepisów o spółce akcyjnej. Spółki komandytowo-akcyjne we Francji, Niemczech, Holandii, Austrii, Portugalii oraz Danii zaliczane są do modelu francusko-niemieckiego. Do grupy tego modelu zaliczana jest też polska regulacja. Spółki tego modelu charakteryzuje: dominacja elementów osobowych; uregulowanie spółki w oparciu o odesłanie do stosowania przepisów o spółce komandytowej jak i akcyjnej; status wspólników, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, ale nie muszą być jej akcjonariuszami383. Model szwajcarsko-włoski występuje w Szwajcarii, Włoszech, Irlandii i Hiszpanii. Spółki zaliczane do tej grupy charakteryzują się: wyraźną dominacją cech akcyjnych, prowadzącą do uznawania spółek za odmianę spółki akcyjnej; odesłaniami jedynie do regulacji spółki akcyjnej; odpowiedzialnością wspólników, jeśli posiadają oni podwójny status uczestnictwa w spółce i są akcjonariuszami384. Wyodrębniony podział na dwa modele spółek komandytowo-akcyjnych ma jedynie charakter doktrynalny i porządkowy, który ma na celu klasyfikację różnych rozwiązań jurydycznych według określonego kryterium, zaś fakt zaliczania danej spółki do jednego z modeli niczego nie przesądza.

381

System prawa cywilnego t. XVI, Prawo spółek osobowych, pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008, s. 979. 382 A. Szumański, Spółka komandytowo-akcyjna, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/1998, s. 15. 383 System prawa cywilnego t. XVI, Prawo spółek osobowych, pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008, s. 979. 384 System prawa cywilnego t. XVI, Prawo spółek osobowych, pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008, s. 980.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 152

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ZNACZENIE GOSPODARCZE SPÓŁEK KOMANDYTOWO-AKCYJNYCH Spółka komandytowo-akcyjna, pomimo krótkiego okresu, jaki upłynął od wprowadzenia jej do polskiego porządku prawnego jest formą organizacyjno-prawną wybieraną częściej od spółki partnerskiej385. Spółka ta nie ma wyłącznie charakteru teoretycznego, ale jest praktycznie wykorzystywaną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Od 2005r. nastąpił stały i dynamiczny wzrost zarejestrowanych spółek komandytowo-akcyjnych. W 2005r. było zarejestrowanych 40 spółek, zaś w 2006r. 109, w 2009r. 713, natomiast w 2010 już 1050, a w 2011r. 1513. W dwóch ostatnich latach wzrost liczby spółek komandytowo-akcyjnych oscylował na poziomie 45% rocznie i był najwyższy spośród wszystkich spółek osobowych. Ten dynamiczny wzrost ilości spółek komandytowoakcyjnych jest nietypowym zjawiskiem na tle innych porządków prawnych. Liczba spółek komandytowych w Polsce przewyższa liczbę spółek komandytowo-akcyjnych w krajach, w których posiada ona nieporównywalnie dłuższą tradycję. Spółki komandytowo-akcyjne wykorzystywane są do prowadzenia działalności związanej z obrotem nieruchomościami, w tym działalnością deweloperską, a także działalnością maklerską, doradczą, lub funduszami private equity386 i venture capital387. Na etapie prac nad kodeksem spółek handlowych podkreślano, że spółka komandytowo-akcyjna jest formą organizacyjno prawną poświęconą w pierwszej kolejności istniejącym już przedsiębiorcom388.

Podkreśla się, że spółka komandytowo-akcyjna w

odróżnieniu od spółek kapitałowych pozwala skutecznie wyłączyć ryzyko utraty przez założyciela spółki i twórcę jej ekonomicznego sukcesu (inwestora aktywnego) decydującego wpływu na losy spółki, pomimo zwiększenia kapitału zakładowego. Spółka komandytowo-

385

Dane za Głównym Urzędem Statystycznym: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON 2011r. Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2012. 386 Definicja: Inwestycje kapitałowe w przedsiębiorstwa, które nie są notowane na giełdzie papierów wartościowych. Inwestycje tego typu mogą być wykorzystane w celu rozwoju nowych produktów i technologii, zwiększenia poziomu kapitału pracującego w przedsiębiorstwie, dokonania przejęć lub wzmocnienia struktury bilansu przedsiębiorstwa. Mogą one przyczynić się do rozwiązania kwestii własnościowych lub związanych z zarządzaniem. Źródło: Private equity consulting, Private equity: teroretyczne podstawy, 2004, http://www.privateequity.com.pl/pe_podstawy_teoretyczne%20%28pec%29.pdf 387 Definicja: Specjalistyczne inwestycje kapitałowe dokonywane wspólnie z przedsiębiorcą w celu sfinansowania przedsiębiorstwa we wczesnym stadium jego rozwoju lub jego dalszej ekspansji. Akceptując wysokie ryzyko charakterystyczne dla takich inwestycji, inwestor oczekuje stopy zwrotu inwestycji, która jest wyższa niż przeciętnie uzyskiwana. Źródło: Private equity consulting, Private equity: teroretyczne podstawy, 2004, http://www.private-equity.com.pl/pe_podstawy_teoretyczne%20%28pec%29.pdf; Ł. Franczak, Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej - polemika, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2/2009,s. 55. 388 Handlowe spółki osobowe, t.II, pod red. A. Kidyby, Kraków 2005, s. 377.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 153

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

akcyjna umożliwia pozyskanie środków na rozwój przedsiębiorstwa. Dzięki temu spółka ta umożliwia dokapitalizowanie przedsiębiorstw rodzinnych, bez obawy o utratę wpływu na dalsze losy spółki. Praktyka pokazuje jednak, że spółki komandytowo-akcyjne nie są wykorzystywane do dekapitalizowania istniejących przedsiębiorstw rodzinnych. Są tworzone od podstaw, a ich głównym atutem jest powiązaniem jednokrotnego opodatkowania związanego z brakiem osobowości prawnej z możliwością minimalizowania osobistej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki389. Tworzone są one częściej jako konstrukcje o charakterze "powierniczym", w których poprzez ukształtowanie postanowień statutu oraz zawarcie porozumień między wspólnikami, a także zaistnienie okoliczności faktycznych, decydujący wpływ na spółkę uzyskuje akcjonariusz, natomiast rola komplementariusza ogranicza się do umożliwienia wykorzystania jego nazwiska lub firmy. Podsumowując, należy wskazać zalety ekonomiczne spółek komandytowoakcyjnych: 1. zdolność do pozyskiwania zewnętrznego kapitału poprzez emisję akcji oraz możliwość wejścia spółki do obrotu giełdowego; 2. zachowanie anonimowości inwestorów pasywnych (akcjonariuszy) obejmujących akcje na okaziciela; 3. łatwość wycofania zainwestowanego kapitału związana z możliwością dysponowania akcją; 4. zdolność do minimalizowania ryzyka gospodarczego niepowodzenia spółki; 5. jednokrotne opodatkowanie390.

CEL SPÓŁKI KOMANDYTOWO-AKCYJNEJ W spółkach osobowych i kapitałowych prawa handlowego istnieje konieczność określenia w akcie założycielskim celu, dla realizacji którego wspólnicy tworzą daną spółkę, można to rozumieć jako określony rodzaj działalności dla, którego została powołana spółka. 389

Ł. Franczak, Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej - polemika, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2/2009,s. 55 390 R. Szyszko, Spółka komandytowo-akcyjna z udziałem spółki z o.o. jako jedynym komplementariuszem na gruncie prawa upadłościowego cz. 2, Prawo Spółek, nr 1/2010, s. 40.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 154

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Zdefiniowany w ten sposób cel spółki pozwala na wyróżnienia jego dwóch rodzajów: ogólnego, który rozumiany jest normatywnie przewidziany cel dla poszczególnych typów spółek handlowych; szczególnego, który jest przedmiotem działalności spółki ustalonym przez strony umowy spółki. Spółka komandytowo-akcyjna może być zawiązana jedynie w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 125 KSH391 celem spółki jest prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Zawarte w definicji spółki komandytowo-akcyjnej sformułowanie "przedsiębiorstwo" należy uznać za synonim prowadzenia działalności gospodarczej. Kodeks spółek handlowych nie definiuje pojęcia prowadzenia działalności gospodarczej, co powoduje konieczność odwołania się w tym zakresie do innych aktów prawnych, a w szczególności do ustawy o swobodzie działalności gospodarczej 392. Cel spółki komandytowo-akcyjnej powoduje, że spółka jest również przedsiębiorcą. Podkreślić należy, że zaznaczony normatywnie cel spółki nie może zostać zmieniony albo wyłączony przez wspólników, co powoduje, że spółka komandytowo-akcyjna nie może zostać skutecznie i ważnie zawiązana w celu niegospodarczym, jak również w trakcie trwania spółki cel gospodarczy nie może zostać przez taki cel zastąpiony. Skutkować to będzie nieważnością umowy spółki na podstawie art. 58 Kodeksu Cywilnego393 w zw. z art. 2394 KSH. Szczególny cel, określany jest przedmiotem działalności spółki. Przedmiot działalności określa konkretne, planowane przez wspólników rodzaje działalności gospodarczej, jakie będzie prowadzić spółka. Przedmiot działalności stanowi essentialia negotii umowy spółki i powinie zostać uszczegółowiony przynajmniej przez wskazanie rodzaju lub rodzajów działalności, jakie w zamierzeniach wspólników prowadzić będzie spółka395. KSH nie wyłącza żadnego rodzaju działalności, jakie może podejmować i wykonywać spółka komandytowo-akcyjna. Ograniczenia takie występują na gruncie innych 391

Art. 125 KSH: Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. 392 Patrz rozdział tomu I. 393 Art. 58 § 1 KC: § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. 394 Art. 2 KSH: W sprawach określonych w art. 1 § 1 nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio 395 Uchwała SN z dnia 21 kwietnia 1989r., III CZP 24/89, OSNC nr 3/1990, poz. 45.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 155

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

aktów normatywnych np. ustawy prawo bankowe, ustawy o funduszach inwestycyjnych i ustawy o działalności ubezpieczeniowej.

CHARAKTER PRAWNY SPÓŁKI KOMANDYTOWO-AKCYJNEJ Definicja legalna spółki komandytowo-akcyjnej został zawarta przez ustawodawcę w art. 125 KSH. Konstrukcja ta odbiega od rozwiązań modelowych: spółki osobowej - jaką jest spółka jawna, oraz spółki kapitałowej - jaką jest spółka akcyjna. Spółka komandytowoakcyjna stanowi, więc połączenie dwóch odmiennych elementów - kapitałowego, który związany jest z uczestnictwem w spółce akcjonariusza oraz osobowego związanego z osobą komplementariusza. Przez połączenie tych elementów uznaje się, że spółka ta jest konstrukcją hybrydalną396. Warto zwrócić uwagę, na to, że według polskiej regulacji prawnej i większości doktryny397 spółka komandytowo-akcyjna jest odrębnym typem spółki, a nie podtypem innych spółek jak np. w modelu szwajcarsko-włoskim. Za odrębnością typologiczną tej spółki przemawiają przede wszystkim następujące właściwości: 1. model tworzenia spółki; 2. status prawny wspólników (uczestniczenie w spółce dwóch grup wspólników o odrębnym statusie prawnym i zróżnicowanych zasadach osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki); 3. występowanie kapitału zakładowego; 4. występowanie funduszu komplementariuszy; 5. zasady prowadzenia spraw i reprezentacji; 6. kompetencje komplementariuszy wyznaczone przepisami o spółce jawnej i spółce komandytowo-akcyjnej; 7. występowanie walnego zgromadzenia i jego kompetencje oraz zasady jego działania;

396

Pojęcie spółki hybrydalnej nie jest pojęciem normatywnym, a jedynie doktrynalnym. Zob: A. Szymański, Hybrydalne typy spółek handlowych, Przegląd Prawa Handlowego, nr 6/2000, s. 26. 397 T. Bieniek, Charakter prawny spółki komandytowo-akcyjnej, Kraków 2005, s. 99 i nast.; A. Kidyba, Nowy typ spółki - spółka komandytowo-akcyjna, Edukacja Prawnicza, nr 3/2002, s. 12.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 156

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

8. zasady nadzoru nad spółką występujące w dwóch modelach: gdy brak jest rady nadzorczej i gdy rada występuje; 9. złożony system odesłań398. Cechy te zostaną w większości omówione według powyższej kolejności.

UTWORZENIE SPÓŁKI KOMANDYTOWO-AKCYJNEJ Podpisanie statutu jest pierwszą czynnością realizowaną w procesie utworzenia spółki komandytowo-akcyjnej, która została uregulowana w KSH. Zgodnie z art. 129 KSH399, statut muszą podpisać założyciele, czyli przynajmniej wszyscy komplementariusze. W statucie komplementariusze zobowiązują się do wniesienia wkładów na inne fundusze400, co wyraża obligacyjny charakter statutu, zaś organizacyjny charakter statutu przejawia się w tym, że po wpisie spółki do rejestru wyznacza on strukturę i zasady funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej401. Zawiązanie spółki komandytowo-akcyjnej związane jest z zawarciem umowy założycielskiej, na którą składają się oprócz statutu również akty zawiązania. Samo, więc podpisanie statutu nie powoduje jeszcze zawiązania spółki. Umowa założycielska spółki komandytowo-akcyjnej ma niejednolity charakter; jest umową nienazwaną, która reguluje zarówno sferę organizacyjną, jak i zobowiązaniową, może być zawarta w jednym, jak i w kilku aktach notarialnych. Obligatoryjne postanowienia statutu określa art. 130 KSH. Przepis ten jednak wyznacza minimalną treść statutu. Statut powinien zawierać, co najmniej: 1) firmę i siedzibę spółki; 2) przedmiot działalności spółki; 3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony; 4) oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość;

398

399

400 401

Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. A. Kidyby, W. Pyzioła, Warszawa 2008, s. 277; T. Bieniek, Charakter prawny spółki komandytowo-akcyjnej, Kraków 2005, s. 99.

Art. 129 KSH: Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Statut powinni podpisać co najmniej wszyscy komplementariusze. art. 130 KSH T. Bieniek, Charakter prawny spółki komandytowo-akcyjnej, Kraków 2005, s. 102.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 157

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

5) wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela; 6) liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów; 7) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń; 8) organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej. Wśród fakultatywnych postanowień statutu można wskazać następujące ich grupy: postanowienia fakultatywne, które mogą być zamieszczone w oparciu o przepisy kodeksu spółek handlowych dotyczące spółki komandytowo-akcyjnej; postanowienia fakultatywne, które mogą być zamieszczone w oparciu o odpowiednio stosowane przepisy o spółce jawnej; postanowienia fakultatywne, dla których podstawą są odpowiednio stosowane przepisy o spółce akcyjnej oraz postanowienia fakultatywne zamieszczane w oparciu o przepisy części ogólnej KSH. KSH w art. 129-134 zawiera autonomiczną regulację dotyczącą tworzenia spółki komandytowo-akcyjnej. Art. 551 KSH wyraźnie dopuszcza przekształcenie spółki handlową lub cywilnej w spółkę komandytowo-akcyjną, która staje się wówczas spółka przekształconą. Na podstawie wskazanych wyżej przepisów możemy wyróżnić dwa sposoby utworzenia omawianej spółki. Po pierwsze utworzenie pierwotne (ab initio), kiedy spółka jako podmiot prawa powstaje od podstaw, po drugie utworzenie pochodne w którym poprzez przekształcenie spółki handlowej lub cywilnej powstaje spółka komandytowo-akcyjna. Stworzenie spółki komandytowo-akcyjnej jest następstwem ciągu zdarzeń prawnych. W przepisach art.129-134 KSH wskazano czynności i zdarzenia prawne rodzące stosunek prawny spółki: 1. sporządzenie i podpisanie statutu (art. 129-131) 2. wniesienie wkładów (art. 132) 3. zgłoszenie spółki do rejestru (art. 133) 4. wpis do rejestru (art. 134 § 1)

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 158

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

STATUS PRAWNY WSPÓLNIKÓW Poprzez

nabycie

statusu

komplementariusza

lub

akcjonariusza

spółki

komandytowo-akcyjnej implikuje nabycie przez wspólnika prawa podmiotowego wyrażającego się w wiązce różnych uprawnień mających swoje źródło w stosunku spółki. Komplementariuszowi

przysługuje

prawo

podmiotowe

określane

mianem

prawa

członkowskiego, mające swoje źródło w członkostwie w spółce, które rozumiane jest jako stosunek prawny łączący spółkę i wspólnika, na którego treść składają się prawa i obowiązki wspólnika wobec spółki i spółki wobec wspólnika. Akcjonariuszowi przysługuje prawo podmiotowe, które wyraża nabyta lub objęta przez niego akcja. Komplemetariuszowi, jak i akcjonariuszowi

przysługują

uprawnienia,

które

mają

charakter

majątkowy,

są

nierozszczepialne i mogą być przedmiotem obrotu. Przysługujące wspólnikowi uprawnienia i obowiązki wyznaczają jego pozycję prawną w spółce. W literaturze402 dzieli się uprawnienia komplementariuszy na uprawnienia organizacyjne i majątkowe. Do tych pierwszych należą: uprawnienie do prowadzenia spraw spółki, uprawnienie do wyrażania zgody na uchwały walnego zgromadzenia, uprawnienie do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, uprawnienie do reprezentacji spółki, prawo do zasięgania informacji o sprawach spółki, prawo przeglądania ksiąg i dokumentów spółki oraz prawo do wypowiedzenia umowy spółki. natomiast do uprawnień majątkowych zalicza się: uprawnienie do udziału w zysku i uprawnienie do udziału w nadwyżce polikwidacyjnej. Uprawnienia akcjonariuszy, także dzielą się na uprawnienia organizacyjne i majątkowe. Wśród uprawnień organizacyjnych wymienić należy: prawo głosu na walnym zgromadzeniu, prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia i prawo do zasięgania informacji dotyczących spółki. Z kolei uprawnienia majątkowe dzielą się na prawo poboru, prawo do udziału w zysku i prawo do udziału w nadwyżce polikwidacyjnej. Obowiązki komplementariusza analogicznie do uprawnień, można podzielić na te o charakterze organizacyjnym i te o charakterze majątkowym. Komplementariusz poprzez fakt zawarcia umowy spółki komandytowo-akcyjnej zobowiązuje się do osobistego uczestnictwa w działalności spółki, stąd jego dwa podstawowe obowiązki korporacyjne: obowiązek prowadzenia spraw spółki oraz obowiązek reprezentacji spółki oraz jeden podstawowy obowiązek majątkowy: obowiązek wniesienia wkładu. Dodatkowo na komplementariuszu 402

np.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 159

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ciąży obowiązek lojalności (oraz powiązany z nim zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej względem spółki). Z

kolei

obowiązki

akcjonariusza

są

ograniczone,

bowiem

akcjonariusz

zobowiązany jest do świadczeń określonych w statucie spółki. Konsekwencją takiego unormowania prawnego jest to, że, o ile statut nie nakłada na akcjonariusza dodatkowych obowiązków, jedynym obowiązkiem akcjonariusza jest obowiązek wniesienia wkładu na pokrycie akcji.

PROWADZENIE SPRAW SPÓŁKI KOMANDYTOWO-AKCYJNEJ W myśl art. 140 KSH każdy komplementariusz ma zarówno prawo jak i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Jednak zakres tego obowiązku wynika ze statutu spółki. Prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki ma charakter niezbywalny tj. nie może być przedmiotem

samodzielnego

obrotu.

Udział

prowadzeniu

spraw

spółki

mają

komplementariusze, walne zgromadzenie i rada nadzorcza403. Sposób prowadzenia spraw spółki nie został uregulowany autonomicznymi przepisami KSH dotyczącymi spółki komandytowo-akcyjnej, dlatego odpowiednie zastosowanie mają przepisy o spółce jawnej. Prowadzenie spraw spółki kieruje się następującymi zasadami: 

komplementariusz

może

samodzielnie

podejmować

decyzje

sprawach

nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności spółki404; 

jeżeli przed załatwieniem sprawy nieprzekraczających zwykłych czynności spółki, choćby jeden ze wspólników sprzeciwi się przeprowadzeniu tej czynności wymagana jest uprzednia uchwała wspólników;



sprzeciw może być zgłoszony w dowolnej formie i wywołuje taki skutek, że komplementariusze prowadzący sprawę spółki przed załatwieniem danej sprawy powinni podjąć stosowną uchwałę, co do zasady jednomyślną;

403

Koniecznie należy zwrócić uwagę na to, że ani walne zgromadzenie ani rada nadzorcza, nie są organami spółki komandytwo-akcyjnej. Za: A. Kidyba, Niektóre skutki dla obrotu handlowego wprowadzenia trzeciej kategorii podmiotowej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 12/2004, s.13 i nast. 404 Najczęściej przyjmuje się, że zwykłe czynności spółki to wszelkie czynności związane z bieżącym prowadzeniem przedsiębiorstwa, a zatem do zwykłych czynności spółki nie można zaliczyć zmiany statutu, transakcji związanych z uszczupleniem aktywów czy zmiany celów gospodarczych spółki. Za: Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. K. Kruczalaka, s.82.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 160

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki405 wymagana jest zgoda (wyrażona w formie jednomyślnej uchwały) wszystkich komplementariuszy oraz komplementariuszy-akcjonariuszy (również tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki);



czynność nagłą406, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę, komplementariusze oraz komplementariusze-akcjonariusze mogą wykonać bez uchwały komplementariuszy;



komplementariusz może zostać pozbawiony prowadzenia spraw spółki albo za swoją zgodą albo w trybie sądowym;



walne zgromadzenie może współzarządzać spółką komandytowo-akcyjną, ale jego udział pozostaje w ścisłym związku z uchwałami, które to gremium może podejmować,

więc

jest

udział

ograniczony

przez

wymóg

zgody

komplementariuszy, warunkującej ważność niektórych uchwał tego gremium; 

rada nadzorcza ma pewne kompetencje regulujące stosunki wewnętrzne, jednak nie są to kompetencje dotyczące prowadzenia spraw spółki sensu stricto

405

Powszechnie przyjmuje się, że sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności spółki, to sprawy o charakterze o niecodziennym i wyjątkowym, dlatego powinny uzyskać akceptację wszystkich komplementariuszy. Więcej na ten temat: A. Kidyba, Handlowe spółki osobowe, Warszawa 2012, s. 154 i nast. 406 W literaturze czynność nagła rozumiana jest jako efekt zdarzenia, którego nie można przewidzieć, a której zaniechanie doprowadziłoby do wyrządzenia spółce poważnej szkody. Więcej na ten temat: J. Szczotka, Spółka, s. 103.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 161

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

PODSUMOWANIE Podsumowując, należy wskazać, że spółka komandytowo-akcyjna jest specyficzną konstrukcją prawną tzw. spółką hybrydową, która łączy w sobie elementy spółek osobowych i kapitałowych. W Polsce jest chętnie wykorzystywaną formą prowadzenia działalności gospodarczej w różnych branżach gospodarki. Polska regulacja spółki komandytowo-akcyjnej opiera się na autonomicznych przepisach dotyczących tej spółki oraz odesłaniach do regulacji spółki jawnej i spółki akcyjnej.

CONCLUSIONS In conclusion, it must be firmly stated that limited joint-stock company combines features of both partnerships and companies by the presence of both limited and unlimited partner. Probably thanks to this mixed nature limited joint – stick company is one the most popular legal forms of conducting business in Poland. Polish regulation of limited joint-stock company is based on autonomous legal provisions related to this legal form of conducting business and on sending backs to the legal provisions regulating general partnership and jointstock company.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 162

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Wydawnictwa zwarte: 1. Bieniek T., Charakter prawny spółki komandytowo-akcyjnej, Kraków 2005 2. Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. A. Kidyby, W. Pyzioła, Warszawa 2008 3. Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012 4. Schmit K., Gesellschaftsrecht, Köln 2002 5. Schütz C., Bürgers T., Riotte M., Dümichen T., Fett T., Göz P., Hecht T., Reger G., Schulz T., Engel M., Fröl T., Hansen R., Nacimiento P., Renner G., Wieneke L., Die Kommanditgesellschat auf Aktien, München 2004 6. Sołtysiński S., Szumański A., Szwaja J., Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994 7. Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008 8. Turek A., Spółka komandytowo-akcyjna w prawie polskim i francuskim, Warszawa 2004 Artykuły: 1. Bieniak M., Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2/2009 2. Franczak Ł., Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki komandytowo-akcyjnej polemika, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2/2009 3. Szumański A., Spółka komandytowo-akcyjna, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/1998 REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 163

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

4. Szymański A., Hybrydalne typy spółek handlowych, Przegląd Prawa Handlowego, nr 6/2000, 5. Szyszko R., Spółka komandytowo-akcyjna z udziałem spółki z o.o. jako jedynym komplementariuszem na gruncie prawa upadłościowego cz. 2, Prawo Spółek, nr 1/2010,

Strony internetowe: 1. Private equity consulting, Private equity: teroretyczne podstawy, 2004, http://www.private-equity.com.pl/pe_podstawy_teoretyczne%20%28pec%29.pdf

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 164

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Marta Sobiecka407 Mikołaj Ślęzak408

SPÓŁKA CYWILNA

słowa kluczowe: spółka cywilna, umowa nazwana, kodeks cywilny keywords: civil partnership, nominate contract, civil code

STRESZCZENIE W pierwszej kolejności autorzy podkreślają, że spółka cywilna jest jedną z wielu instytucji prawa cywilnego, jednak jej umiejscowienie w systemie normatywnym należy do wyjątkowo spornych w doktrynie. Spór ten ogniskuje się wokół głównej kontrowersji, czy spółka cywilna jest zobowiązaniem, czy może jednostką organizacyjną. Następnie omawiają najistotniejsze 407

Studentka III roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, studentka I roku studiów magisterskich na kierunku Metody Ilościowe w Ekonomii i Systemy Informacyjne w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, absolwentka studiów licencjackich International Economics w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Obecny prezes i założycielka Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka licznych publikacji; uczestniczka wielu konferencji. W polu jej zainteresowań badawczych znajdują się: prawo administracyjne, prawo międzynarodowe, ekonomiczna analiza prawa, prawo gospodarcze i prawo handlowe.

408

Student III roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, obecny wiceprezes i założyciel Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE; autor licznych publikacji, uczestnik wielu konferencji. W polu jego zainteresowań badawczych znajdują się: prawo administracyjne, prawo gospodarcze, prawo Unii Europejskiej, prawo konkurencji, prawo handlowe, prawo karne materialne i procesowe, historia prawa.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 165

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

cechy spółki cywilnej, pokazują wady i zalety tej spółki oraz uzupełniają analizę prawną o krótki przegląd danych statystycznych. EXTRACT Firstly, authors underline that civil partnership is one of major institutions of civil law, nevertheless its emplacement is controversial, because some state that civil partnership is an obligation, while others argue that it constitutes separate legal entity. Later on, authors describe most vital features of civil partnership, present its advantages and disadvantages, and complete the study with short analysis of statistical data.

WPROWADZENIE Spółka cywilna jest jedną z wielu instytucji prawa cywilnego, jednak jej umiejscowienie w systemie normatywnym należy do wyjątkowo spornych w doktrynie. Spór ten ogniskuje się wokół głównej kontrowersji, czy spółka cywilna jest zobowiązaniem, czy może jednostką organizacyjną. Jeżeli spółka cywilna jest zobowiązaniem to jest instytucją prawa obligacyjnego. Natomiast jeżeli jest jednostką organizacyjną to jest instytucją prawa osobowego. Z tych dwóch koncepcji, chronologicznie starsza jest koncepcja ujmowania spółki jako stosunku zobowiązaniowego. Zwrócono już na to uwagę w piśmiennictwie, podkreślając, że czysto obligacyjny model spółki prowadzi do przyjęcia konstrukcji opartej na prawie rzymskim, gdzie spółka była stosunkiem wyłącznie obligacyjnym, a majątek spółki należał do wspólników w częściach ułamkowych409. Druga koncepcja, odwołująca się do współwłasności łącznej jako instytucji prawa rzeczowego, jest bliższa konstrukcji spółki jako jednostki organizacyjnej, a więc części prawa osobowego. Doprowadziło to w Niemczech do powstania teorii grupy i w następstwie uznania podmiotowości spółki cywilnej410. Według W. Czachórskiego, spółka cywilna jest umową wielostronną, wtedy, jeżeli jest więcej niż dwóch wspólników. Wspólnicy w umowie zobowiązują się działać wspólnie dla osiągnięcia oznaczonego celu gospodarczego. W naszym prawie przyjęto koncepcję spółki cywilnej typu germańskiego. Zgodnie z tą koncepcją w spółce powstaje osobny majątek spółki, który jest tak naprawdę wspólnym majątkiem wspólników. Spółka wyodrębnia się, więc od wspólników, co powoduje, że w czasie trwania spółki żadnemu ze 409 410

W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania, Warszawa 2009, s. 541. J.Lic, Spółka cywilna. Problematyka podmiotowości prawnej, Warszawa 2013, s. 18 i nastp.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 166

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

wspólników nie przysługuje udział oznaczony ułamkiem. Za zobowiązaniowym charakterem spółki cywilnej opowiada się A. Kidyba. Jego zdaniem, nie ma wątpliwości, że spółka ta jest umowa w dużym stopniu odpowiadająca cechom innych umów uregulowanych w KC. Uważa, że spółka jest tez stosunkiem zobowiązaniowym, ale szczególnego rodzaju, gdyż kreuje nie tylko stosunki wewnętrzne pomiędzy wspólnikami, ale także stosunki zewnętrzne – pomiędzy wspólnikami a osobami trzecimi. W przeszłości przyjmowano błędnie, że spółka cywilna jest jednostka organizacyjna tak jak np. spółka jawna411. A. Kidyba zarzuca, ze postępując konsekwentnie, należałoby traktować jako przedsiębiorców każda umowę zawartą w celu prowadzenia działalności gospodarczej, z udziałem przedsiębiorców. Autor ten przychyla się też do poglądu, zgodnie z którym umowa spółki nie ma majątkowego charakteru umowy wielostronnej, lecz jest klasyczną umową dwustronną. Podobnie jak R. Longchamps de Berier przyjmuje, ze stronami umowy są z jednej strony wspólnik, a z drugiej – pozostali wspólnicy. Potwierdza to jego zdaniem istotę spółki jako zobowiązania, gdyż w umowie spółki występują dwie strony: dłużnik i wierzyciel412. W orzecznictwie można spotkać dwa odmienne stanowiska. W wyroku z 28.10.2003r. , z 11.2.2009 r., a potem także w uchwale z 9.2.2011 r. Sąd Najwyższy orzekł, ze istota spółki cywilnej

wyczerpuje

sie w wielostronnym

stosunku zobowiązaniowym

łączącym

wspólników. Zdaniem SN, kwalifikowanie spółki cywilnej wyłącznie jako stosunku obligacyjnego znajduje usprawiedliwienie także w świetle innych regulacji prawnych przyjętych zarówno w prawie prywatnym, jak i publicznym 413. W kolejnych wyrokach z 26.3.2008 r. i z 20.3.2009 r. SN ponownie stwierdził, ze spółka cywilna jest tylko wewnętrznym stosunkiem zobowiązaniowym wspólników i jako instytucja prawa zobowiązań nie jest wyposażona w osobowość prawna. Bywają jednak i takie orzeczenia, w których zdaniem SN, spółka ta jest wielostronnym stosunkiem organizacyjno -obligacyjnym. Poglądy doktryny wskazujące na dwoisty charakter spółki cywilnej podzielił natomiast TK w wyroku z 10.3.2009 r., rozpatrującym konstytucyjność przepisów Ordynacji Podatkowej, które nie umożliwiają wspólnikom rozwiązanej spółki cywilnej uzyskania zwrotu nadpłaconego przez spółkę podatku VAT. W orzeczeniu tym TK stwierdził (powołując poglądy J. Frąckowiaka i A. Herbeta), że w obowiązującym stanie prawnym najbardziej trafne wydaje się uznanie

411

K.Wręczycka., Status prawny spółki cywilnej, Prawo Spółek nr 7-8/1998 s. 34-45 J.Lic, Spółka cywilna. Problematyka podmiotowości prawnej, Warszawa 2013, s. 20 i nastp 413 Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008 412

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 167

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

spółki cywilnej za wielostronny, trwały (ciągły) stosunek prawny, a równocześnie – przynajmniej co do zasady – za jednostkę organizacyjna nieposiadającą zdolności prawnej414. Niektóre przepisy prawa podatkowego uznają spółce cywilnej podmiotowość podatkową poprzez ustanowienie jej podatnikiem, płatnikiem lub inkasentem. Zgodnie z art. 155 ordynacji podatkowej, jeżeli spółka ma przyznaną podmiotowość podatkową, to winna być ona adresatem decyzji podatkowej415. Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, ale przedsiębiorcami są wspólnicy spółki cywilnej zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej 416. Za przedsiębiorców uznaje się tylko samych wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Ustawa wyklucza zatem możliwość występowania

obrocie

gospodarczym spółki cywilnej jako samodzielnego podmiotu. Jest ona wyłącznie stosunkiem obligacyjnym powstałym na mocy zawartej przez wspólników umowy. Celem spółki cywilnej może być wyłącznie cel gospodarczy zgodnie z art. 860 § 1, co powoduje że niedopuszczalne jest zawarcie umowy spółki cywilnej dla realizacji innego celu. Wspólny cel gospodarczy zakłada, że korzyść uzyskują wszyscy wspólnicy417. POWSTANIE SPÓŁKI CYWILNEJ Nie ma ograniczeń, co do rodzaju podmiotów mogących utworzyć spółkę cywilną, co powoduje, że wspólnikami mogą być zatem osoby fizyczne, prawne jak i jednostki organizacyjne wyposażone w zdolność prawną , np. spółki jawne. Przed zawarciem umowy spółki cywilnej możemy poprzedzić ją zawarciem umowy przedwstępnej, w której zobowiązujemy się do zawarcia umowy właściwej. Przepisy KC wskazują na konkretne sprawy, które muszą zostać uregulowane w umowie, a nie mogą zostać uregulowane w późniejszej uchwale wspólników. Zgodnie z art. 867 § 1 KC w umowie wspólnicy mogą ustalić stosunek wspólników w zyskach i stratach, np. postanowić, że jeden wspólnik otrzyma ¾ zysku, jednak należy zauważyć, że chodzi o generalny udział w zysku. Do essentialia negotii umowy spółki należy zaliczyć zgodnie z art. 860 § 1 KC: oznaczenie wspólników, określenie wspólnego celu gospodarczego, określenie sposobu w jaki wspólnicy zobowiązują się dążyć do tego celu, ustawodawca wyróżnia jeden ze sposobów, który stanowi wniesienie

414 415 416 417

J.Lic, Spółka cywilna. Problematyka podmiotowości prawnej, Warszawa 2013, s. 22 i nastp Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 59-65 K.Wręczycka., Status prawny spółki cywilnej, Prawo Spółek nr 7-8/1998 s. 34-45 Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 168

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

wkładu418. Zgodnie z art. 860 § 2 KC, umowa spółki cywilnej powinna być stwierdzona pismem, co powoduje, że zastrzeżenie formy jest dokonane jedynie dla celów dowodowych419. Do wymogów formalnych wymaganych do rozpoczęcia prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej trzeba zaliczyć wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej420.

MAJĄTEK SPÓŁKI CYWILNEJ Majątek spółki cywilnej jest de facto majątkiem wspólnym wszystkich wspólników i jest on objęty tzw. wspólnością dla niepodzielnej ręki (wspólnością łączną) 421. W skład majątku wspólników wchodzą wkłady wniesione do spółki cywilnej, jak też składniki niemajątkowe nabyte w czasie trwania spółki. W skład tego majątku może wchodzić więcej niż jedno przedsiębiorstwo. Wspólność łączna powoduje, że wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku oraz nie może się on domagać podziału wspólnego majątku wspólników (art. 863 § 1-2 KC). W czasie trwania spółki wierzyciel osobisty wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku (art. 863 § 3 KC)422. Wkładami do spółki cywilnej mogą być zgodnie z art.861 § 1 KC: własność, inne prawa niż prawo własności oraz świadczenie usług. Wspólnik także może wykonywać na rzecz spółki pracę, którą nie będzie prowadzenie i reprezentowanie spółki. Nie ma obowiązku wniesienia przez wspólnika tylko wkładu jednego rodzaju. Nie ma przeszkód by wkładem było przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym.

418

K.Wręczycka., Status prawny spółki cywilnej, Prawo Spółek nr 7-8/1998 s. 34-45 A. Malinowski, Umowa spółki cywilnej w praktyce, Prawo Spółek, nr 3/2012 s. 31-37. 420 Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008 421 A. Malinowski, Umowa spółki cywilnej w praktyce, Prawo Spółek, nr 3/2012 s. 31-37 422 Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008 419

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 169

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

PROWADZENIE SPRAW I REPEREZENTACJA SPÓŁKI CYWILNEJ Ustawodawca nakłada na każdego wspólnika zarówno uprawnienie jak i obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 865 § 1 KC). Wyróżnione zostały trzy rodzaje spraw mieszczących się w „prowadzeniu spraw spółki”: sprawy zwykłego zarządu, sprawy przekraczające zakres zwykłego zarządu, czynności nagłe (art. 865 § 2-3 KC). Każdy ze wspólników może bez zgody innych, wyrażonej w formie uchwały prowadzić sprawy spółki, które nie przekraczają zakresu zwykłego zarządu. Każdy z pozostałych wspólników przed zakończeniem sprawy zwykłego zarządu może wnieść sprzeciw, co powoduje, że w takim wypadku wymagana będzie uchwała wspólników. Uchwała taka będzie potrzebna do dokonania spraw przekraczających zwykły zakres (art. 865 § 2 KC). Uprzednia uchwała wspólników nie jest potrzebna do dokonania czynności nagłej, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty423. Zgodnie z art. 866 KC w braku odmiennej umowy lub uchwały każdy ze wspólników jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich uprawniony jest do prowadzenia jej spraw. W braku odpowiednich postanowień każdy ze wspólników będzie mógł samodzielnie dokonywać czynności zwykłego zarządu, zaś do podejmowania czynności przekraczających ten zakres będzie potrzebna uchwała wspólników424.

WSPÓLNICY SPÓŁKI CYWILNEJ Wspólnik spółki cywilnej otrzymuje w zamian za wniesienie wkładu albo zobowiązanie się w inny sposób do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego wiązkę uprawnień spółkowych, które tradycyjnie dzielone są na uprawnienia korporacyjne i obligacyjne. Do praw korporacyjnych możemy zaliczyć: 1. prowadzenie spraw spółki; 2. prawo do reprezentowania spółki; 3. prawo do wystąpienia ze spółki; 4. prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd z ważnych powodów; 5. prawo do informacji o stanie spółki; 6. prawo do wglądu w dokumenty spółki; 423 424

K.Wręczycka., Status prawny spółki cywilnej, Prawo Spółek nr 7-8/1998 s. 34-45 Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 170

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

7. prawo do wyrażenia sprzeciwu; 8. prawo głosu; 9. prawo do żądania przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową. Do praw obligacyjnych zalicza się natomiast: 1. prawo do podziału i wypłaty zysku; 2. prawo do części majątku spółki w razie wystąpienia wspólnika ze spółki; 3. prawo do części majątku spółki w razie jej rozwiązania; 4. prawo do żądania przez wspólnika, który spełnił świadczenie solidarne, zwrotu od współdłużników przypadającej na nich części świadczenia.

ROZWIĄZANIE SPÓŁKI CYWILNEJ Najczęściej wymienia się następujące przyczyny rozwiązania spółki cywilnej, które można podzielić na 3 typy: a) z mocy prawa: - spełnienie się zdarzenia przewidzianego w umowie spółki, np. upływ czasu, jeżeli spółka została zawarta na czas określony (warto wskazać art. 873 KC, że jeśli spółka trwa nadal za zgodą wszystkich wspólników, to poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony) - realizacja założonego celu gospodarczego - niemożność osiągnięcia zakładanego celu, jeżeli np. nie uzyskano koncesji - w spółce dwuosobowej śmierć lub wystąpienie wspólnika, gdyż nie mogą istnieć jednosobowe spółki cywilne b) z mocy orzeczenia sądu: - rozwiązanie spółki przez sąd na żądanie jednego ze wspólników uzasadnione ważnymi powodami (art. 874 § 1 KC) - ogłoszenie upadłości wspólnika (art. 874 § 2 KC) c) na mocy uchwały lub umowy wspólników:

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 171

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

- wspólnicy mogą zawrzeć umowę o rozwiązaniu umowy spółki cywilnej. Wymagana jest forma pisemna, zgodne oświadczenie wspólników, zaś byli wspólnicy zobowiązani są do złożenia wniosku o wykreślenie z ewidencji. - wspólnicy mogą także podjąć jednomyślną uchwałę o rozwiązaniu spółki.

WADY I ZALETY SPÓŁKI CYWILNEJ Wady i zalety spółki cywilnej są zawarte w poniższej tabelce:

WADY

ZALETY

brak osobowości prawnej i brak

niskie koszty powołania (umowa spółki

podmiotowości prawnej spółki

cywilnej nie wymaga formy aktu notarialnego)

praktyczna niemożność działania na większą

proste zasady zakładania i prowadzenia

skalę

działalności

odpowiedzialność solidarna wspólników

do założenia spółki cywilnej nie jest

całym majątkiem osobistym za zobowiązania

wymagany żaden kapitał

zaciągnięte w ramach spółki decydując się na tę formę działalności trzeba

wniesienie wkładu do spółki nie jest

mieć duże zaufanie do wspólników,

obowiązkowe

ponieważ każdy wspólnika odpowiada nie tylko za działania własne, ale również za działania wszystkich innych wspólników, a wierzyciel może odzyskać należność nie tylko z majątku objętego współwłasnością wspólników, ale również z majątków osobistych wszystkich wspólników

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 172

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

konieczność rejestrowania się każdego

wkład do spółki można wnieść w różnej

wspólnika osobno w ewidencji działalności

postaci – możliwe jest wniesieni wkładu

gospodarczej (CEIDG)

rzeczowego czy nawet wkładu w postaci pracy własnej

konieczność ujawniania w nazwie spółki

duża swoboda postanowień umowy spółki i

nazwisk wszystkich wspólników

jej organizacji wewnętrznej

brak regulacji prawnych pozwalających na

nieskomplikowany sposób likwidacji

wykluczenie jednego ze wspólników, np. gdy działa na szkodę spółki konieczność zapłaty podatku czynności

możliwość stosowania uproszczonej

cywilnoprawnych od umowy spółki

księgowości, jeżeli obroty nie przekraczają 1 200 000 euro, a wspólnikami są wyłącznie osoby fizyczne

możliwe są problem z rozstrzyganiem

wspólnicy spółki cywilnej nie płacą

wewnętrznych konfliktów, gdyż nie ma

dodatkowo podatku dochodowego od

szczegółowych regulacji kodeksowych

działalności spółki, a jedynie podatek dochodowy od osób fizycznych, przy czym mogą wybrać korzystną formę opodatkowania

Źródło: Opracowanie własne na podstawie A.Jeleńska, Spółki. Jaką wybrać?, Kraków 2012;

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 173

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

SPÓŁKI CYWILNE – DANE STATYSTYCZNE

Źródło: http://www.zakladanie-spolki.com.pl/spolki/spolka_cywilna/spolki_cywilne__regiony_powstawania_rodzaje_dzialalnosci/spolki_cywilne_w_polsce W Polsce powstaje co roku ponad 5000 spółek cywilnych. W pierwszym półroczu 2010 roku według danych GUS-u powstało 5620 spółek cywilnych. Według danych najwięcej spółek cywilnych powstało w województwie mazowieckim – 1021. Kolejnym obszarem charakteryzującym się dużą ilością spółek cywilnych jest Śląsk. Na następnej pozycji plasuje się województwo małopolskie z 645 nowopowstałymi spółkami cywilnymi. Województwami, w którym powstaje najmniej spółek cywilnych są województwo opolskie, województwo świętokrzyskie

i województwo warmińsko-mazurskie. Zdecydowanie więcej spółek

cywilnych funkcjonuje w bloku zachodnim i środkowym Polski. Gorzej prezentuje się obszar wschodni, jest to spowodowane wynikiem dziejów historycznych Polski, ukierunkowaniem działalności oraz dostępem do rynków zagranicznych. Obecnie w Polsce istnieje 269483 spółek cywilnych. W czerwcu 2010 roku najwięcej spółek cywilnych funkcjonowało w sektorze handlu,

tym

wśród

napraw

sektorze budownictwa działa 24073 spółek

pojazdów

samochodowych

cywilnych, transportu

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

– 113157. W

11062, finansów

Strona 174

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ubezpieczeń - 3487, rekreacji, kultury i rozrywki - 3698. Ilość spółek cywilnych wypada gorzej w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie - 2789, górnictwie - 340425.

PODSUMOWANIE Podsumowując, należy podkreślić, że: 

Spółka cywilna idealnie nadaje się do prowadzenia działalności gospodarczej w stosunkowo niewielkiej skali przez minimum dwa podmioty.



Spółka cywilna nie działa pod firmą w rozumieniu prawa cywilnego.



Wspólnicy spółki cywilnej mogą określić nazwę w umowie spółki, która będzie ujawniona w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).



Spółka cywilna nie jest odrębnym podmiotem prawa.



Odrębnymi podmiotami prawa są wyłącznie wspólnicy spółki cywilnej, którzy podlegają wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).



Jednak spółka cywilna podlega opodatkowaniu podatkiem VAT i akcyzowym tak jakby była odrębnym podmiotem.



Do założenia spółki cywilnej nie jest wymagany minimalny kapitał.



Spółka cywilna może być założona na czas oznaczony lub nieoznaczony.



Co do zasady spółka cywilna powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki.



Umowa spółki cywilnej powinna być zawarta w formie pisemnej ad probationem.



Umowa spółki cywilnej powinna zawierać co najmniej: wspólny cel gospodarczy, dla którego spółka zostaje zawarta i określenie sposobu działania każdego ze wspólników dla osiągnięcia zamierzonego celu.



Zmiana umowy spółki cywilnej może nastąpić w drodze zgodnych oświadczeń woli wszystkich wspólników.



Do rozpoczęcia działalności przez spółkę cywilną niezbędne jest zgłoszenie umowy spółki do właściwego urzędu skarbowego oraz do Głównego Urzędu Statystycznego.

425

http://old.stat.gov.pl/gus/5840_2844_PLK_HTML.htm

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 175

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



Umowa spółki cywilnej podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Do zapłaty tego podatku zobowiązani są wspólnicy spółki. Muszą oni złożyć deklarację i uiścić podatek w terminie 14 dni od zawarcia umowy spółki.



Do majątku spółki cywilnej zalicza się rzeczy i prawa majątkowe wniesione przez wspólników tytułem wkładu oraz nabyte przez wspólników w ramach spółki cywilnej.



Majątek spółki cywilnej stanowi współwłasność łączną wspólników i nie może zostać podzielony w trakcie trwania spółki.



Podział zysku pomiędzy wspólników spółki cywilnej może określać umowa spółki, a w braku postanowień umownych – udział każdego ze wspólników jest równy, bez względu na rodzaj i wartość wkładów.



Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach.



Nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach.



Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się w razie wątpliwości także do udziału w stratach.



W braku odmiennych ustaleń każdy wspólnik jest uprawniony do reprezentacji spółki.



Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki.



W zakres upoważnienia do prowadzenia spraw spółki wchodzą zwykłe czynności spółki oraz każda czynność nagła, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty (niezależnie od jej zakresu, nawet bez uprzedniej uchwały wspólników).



Przed załatwieniem przez pojedynczego wspólnika sprawy z zakresu zwykłych czynności spółki każdy z pozostałych wspólników może się sprzeciwić jej przeprowadzeniu – w takim wypadku konieczna jest uchwała wspólników.



Podatnikami podatku dochodowego są wspólnicy spółki, a nie sama spółka.



Spółka cywilna może być podatnikiem podatku VAT i akcyzowego. Za zobowiązania podatkowe z tytułu podatku VAT i akcyzowego odpowiedzialni są wspólnicy.



Wszyscy wspólnicy spółki cywilnej ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w ramach spółki cywilnej.



Odpowiedzialność

wspólników

spółki

cywilnej

obejmuje

majątek

wspólny

wspólników oraz majątki osobiste poszczególnych wspólników. 

Przystąpienie nowego wspólnika do spółki jest możliwe tylko przez zmianę umowy spółki albo przez wniesienie przez nowego wspólnika wkładu do spółki.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 176

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE



Wypowiedzenie umowy spółki cywilnej przy umowie zawartej na czas nieoznaczony musi być dokonane na 3 miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego (termin powinien upłynąć z końcem roku obrachunkowego), jednak sama umowa spółki może przewidywać krótszy termin wypowiedzenia.



Umowa spółki cywilnej może być również wypowiedziana z ważnych powodów nawet bez zachowania terminów wypowiedzenia i niezależnie od tego, czy umowa zawarta jest na czas oznaczony czy nieoznaczony.



Umowa spółki cywilnej nie może wyłączać prawa do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów.

CONCLUSIONS In conclusion it must be firmly stated that: 

Civil partnership is perfect for conducting business activities on a small scale by at least two legal entities.



Civil partnership does not constitute separate legal entity.



Only the partners in civil partnership constitute separate legal entities. Therefore, they are subjected to the obligation of being registered in CEIDG (Polish registry).



However, civil partnership is subject to both value-added tax and excise as if it were separate legal entity.



There is no capital minimum needed in order to establish civil partnership.



Property of civil partnership is shared by all partners and cannot be divided while civil partnership exists.



Division of profits reaped by the civil partnership can be stated in the contract establishing the partnership. If not otherwise stated, all partners receive equal share in profits.



Contract establishing civil partnership can exempt partners from the obligation arising from losses.



Partners cannot be deprived of their share of profits reaped by the civil partnership.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 177

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. (Dz. U. Nr 94 poz. 1037) 2. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807)

Wydawnictwa zwarte: 1. Bieniek G., Spółka cywilna. Problematyka prawna, Zielona Góra 2001 2. Lic J., Spółka cywilna. Problematyka podmiotowości prawnej, Warszawa 2013 3. Prawo handlowe w pigułce, pod red. A. Gacka – Jasiewicz, Warszawa 2013 4. Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012 5. Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012 6. Prawo spółek osobowych, System prawa cywilnego t. XVI , pod red. A Szajkowskiego, Warszawa 2008

Artykuły 1. Malinowski A., Umowa spółki cywilnej w praktyce, Prawo Spółek, nr 3/2012 2. Wręczycka K., Status prawny spółki cywilnej, Prawo Spółek, nr 7-8/1998

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 178

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 179

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom I Prawo gospodarcze

SPIS TREŚCI

Zagadnienia ogólne prawa gospodarczego i handlowego Swoboda działalności gospodarczej Ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej Ewidencjonowanie działalności gospodarczej Prawo upadłościowe i naprawcze – zagadnienia wstępne Transgraniczne postępowanie upadłościowe – zagadnienia węzłowe Umowa faktoringu jako jeden ze sposobów finansowania działalności gospodarczej

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 180

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom II Spółki osobowe

SPIS TREŚCI

Spółki prawa handlowego – zagadnienia ogólne Spółki prawa handlowego w zagadnieniach kolizyjno prawnych Spółka jawna Spółka partnerska Spółka komandytowa Spółka komandytowo – akcyjna Spółka cywilna

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 181

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom III Spółki kapitałowe

SPIS TREŚCI

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Odpowiedzialność wspólników oraz członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki Uchwały rady nadzorczej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – charakter prawny, tryb podejmowania, zaskarżalność Spółka akcyjna Dopuszczalność transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych Europejskie spółki kapitałowe

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 182

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom IV Wybór aktów prawa gospodarczego

SPIS TREŚCI

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Prawo upadłościowe i naprawcze.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 183

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom V Wybór aktów prawa handlowego

SPIS TREŚCI Kodeks spółek handlowych Rozporządzenie Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2137/85 z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych (EUIG) Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników Ustawa o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej Dyrektywa 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 184

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 185

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

INTERDYSCYPLINARNE KOŁO MYŚLI PRAWNEJ SAPERE AUDE

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa ikmp.sapereaude@gmail.com https://www.facebook.com/IKMPSapereAude/ Do grona Opiekunów Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE należą:        

prof. UW dr. hab. Robert Jastrzębski doc. dr Jarosław Maćkowiak dr Adam Krzywoń dr Rafał Morek dr Aleksander Gubrynowicz dr Jarosław Turłukowski dr Ewa Wojtaszek – Mik dr Marcin Warchoł.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 186

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

Obecny skład Zarządu IKMP SAPERE AUDE:    

Prezes - Marta Sobiecka Wiceprezes - Mikołaj Ślęzak Sekretarz - Hubert Cebeliński Skarbnik - Patryk Stelmach

Obecny skład Komisji Rewizyjnej IKMP SAPERE AUDE:   

Przewodniczący - Marcin Białczak Członek - Maciej Loroff Członek - Dawid Poniewierski

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE zostało założone 3 grudnia 2012 roku. Misją IKMP SAPERE AUDE jest: 1. Pogłębianie wiedzy Członków i Sympatyków Koła w dziedzinie szeroko rozumianej myśli prawnej, w szczególności w zakresie teorii legislacji, nauk historyczno prawnych, ustroju państwa, prawa prywatnego oraz interdyscyplinarnych związków między prawem a gospodarką, administracją, polityką i kulturą. 2. Umożliwienie Członkom Koła rozwoju naukowego. 3. Szerzenie atmosfery koleżeństwa wśród członków Koła. 4. Popularyzacja interdyscyplinarnego spojrzenia na prawo. 5. Przygotowanie studentów do udziału w życiu publicznym. 6. Uzupełnianie kursu uniwersyteckiego o praktyczne umiejętności związane z wykonywaniem zawodu prawnika. IKMP SAPERE AUDE realizuje swoje cele poprzez: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Regularne spotkania naukowe w postaci seminariów, konferencji, warsztatów. Prowadzenie strony internetowej. Prowadzenie projektów badawczych i publikowanie prac naukowych. Kontakty naukowe ze środowiskami naukowymi i prawniczymi. Współpracę z innymi organizacjami studenckimi. Organizację innych przedsięwzięć związanych z działalnością i celami Koła.

Dlaczego warto należeć do IKMP SAPERE AUDE?      

oferujemy pierwsze szersze spojrzenie na prawo łączymy różne gałęzie prawa całościowo dyskutujemy nad problemem jesteśmy zorientowani na praktykę oferujemy ciekawe warsztaty, konferencje, spotkania tematyczne oraz spacery umożliwiamy publikację artykułów naukowych

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 187

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM II SPÓŁKI OSOBOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 188